1. 150 | Nunc^d ut omnia illis de Ecclesia concedam^e: pro sua tamen intentione^f ne sic quidem multum adhuc^g profecerint. || Nam quicquid de Ecclesia dicitur, id mox ad Concilia transferunt, quum eorum opinione Ecclesiam repraesentent⁵. Imo quod tam 151 pertinaciter contendunt de Ecclesiae potestate, non alio consilio faciunt, nisi ut Romano Pontifici et eius satellitio totum deferant quod extorserint. Antequam vero hanc quaestionem expedire incipiam, duo hic mihi breviter praefari necesse est. Quod hic rigidior sum futurus^a, non ideo esse quod vetusta Concilia minoris faciam quam decet. Veneror enim ea ex animo, suoque in honore apud omnes esse cupio. Sed hic est aliquis modus: ut nihil scilicet Christo derogetur. Porro hoc est Christi ius, ut Conciliis omnibus praesideat, nec socium habeat hominem in ista dignitate. Tunc autem demum praesidere dico, ubi totum consessum verbo et Spiritu suo moderatur. Deinde, quod minus Conciliis tribuo quam adversarii petunt, non ea causa facere quod a Conciliis metuam, quasi illorum causae suffragentur, nostrae vero sint contraria. Nam sicuti^b ad plenam doctrinae nostrae approbationem et totius Papismi eversionem abunde verbo Domini instructi sumus, ut nihil praeterea requirere magnopere opus sit: ita, si res flagitet, magna ex parte quod satis sit ad utrunque, vetera Concilia nobis subministrant.

1. Mais encore que nous leur ottroyons tout ce qu’ils pretendent de l’Eglise, cela toutesfois ne leur profitera de gueres pour leur intention: car tout ce qui se dit de l’Eglise, ils le transferent puis apres aux Conciles lesquels selon leur fantasie representent l’Eglise. Qui plus est, ce qu’ils sont si grans zelateurs à maintenir la puissance de l’Eglise, il ne le font à autre fin, sinon pour attribuer au Pape et à sa sequelle tout ce qu’ils auront peu obtenir. Or devant que je commence à despescher ceste question, je veux brievement protester deux choses. La premiere est, que si je tien icy la bride roide pour ne lascher rien facilement à nos adversaires, ce n’est pas à dire pourtant que je prise les Conciles anciens moins que je ne doy. Car je les honnore de bonne affection, et desire que chacun les estime et les ait en reverence: mais il faut icy tenir mesure, que par cela il ne soit en rien derogué à Jesus Christ. Or voicy le droit et l’authorité qui appartient à Jesus Christ: c’est de presider en tous Conciles, et n’avoir homme mortel, pour compagnon en ceste dignité. Or je dy que lors il preside, quand il gouverne toute l’assemblée par son Esprit et par sa parolle. La seconde protestation est, que si j’attribue moins aux Conciles que nos adversaires ne voudroyent, je ne le feray point pour crainte que j’aye, comme si les Conciles favorisoyent à nos adversaires, et nous estoyent contraires. Car comme nous avons suffisamment en la parolle de Dieu, tout ce qui est requis pour l’approbation de nostre doctrine, et pour ruiner toute la Papauté, tellement qu’il n’est point mestier de chercher secours d’ailleurs, aussi d’autrepart, quand il seroit besoin, nous pourrions bien nous armer des Conciles anciens, pour faire l’un et l’autre.

1. 354 Though I should concede to our adversaries all the claims which they set up on behalf of the Church, yet this would effect but little towards the attainment of their object. For whatever is said respecting the Church, they immediately transfer to the councils, which they consider as representing the Church; and it may further be affirmed, that their violent contentions for the power of the Church, are with no other view than to ascribe all that they can extort, to the Roman pontiff and his satellites. Before I enter on the discussion of this question, it is necessary for me to premise two brief observations. First, if in this chapter I am rather severe on our opponents, it is not that I would show the ancient councils less honour than they deserve. I venerate them from my heart, and wish them to receive from all men the honour to which they are entitled; but here some limits must be observed, that we may derogate nothing from Christ. Now, it is the prerogative of Christ to preside over all councils, and to have no mortal man associated with him in that dignity. But I maintain, that he really presides only where he governs the whole assembly by his word and Spirit. Secondly, when I attribute to the councils less than our adversaries require, I am not induced to do this from any fear that the councils would favour their cause and oppose ours. For as we are sufficiently armed by the word of the Lord, and need not seek any further assistance for the complete establishment of our doctrine, and the total subversion of Popery, so, on the other hand, if it were necessary, the ancient councils would furnish us in a great measure with sufficient arguments for both these objects.

1. The true nature of Councils.

402 Were I now to concede all that they ask concerning the Church, it would not greatly aid them in their object. For everything that403is said of the Church they immediately transfer to councils, which, in their opinion, represent the Church. Nay, when they contend so doggedly for the power of the Church, their only object is to devolve the whole which they extort on the Roman Pontiff and his conclave. Before I begin to discuss this question, two points must be briefly premised. First, though I mean to be more rigid in discussing this subject, it is not because I set less value than I ought on ancient councils. I venerate them from my heart, and would have all to hold them in due honour.¹ But there must be some limitation, there must be nothing derogatory to Christ. Moreover, it is the right of Christ to preside over all councils, and not share the honour with any man. Now, I hold that he presides only when he governs the whole assembly by his word and Spirit. Secondly, in attributing less to councils than my opponents demand, it is not because I have any fear that councils are favourable to their cause and adverse to ours. For as we are amply provided by the word of the Lord with the means of proving our doctrine and overthrowing the whole Papacy, and thus have no great need of other aid, so, if the case required it, ancient councils furnish us in a great measure with what might be sufficient for both purposes.

1. Ook al zou ik hun nu alles toegeven, wat ze van de kerk zeggen, dan zouden ze toch nog niet veel gevorderd zijn met hun bedoeling. Want al wat over de kerk gezegd wordt, dragen ze terstond over op de conciliën, daar die, naar hun mening, de kerk vertegenwoordigen. Ja, dat ze zo hardnekkig strijden over de macht der kerk, doen ze met geen andere bedoeling, dan om aan de Roomse paus en zijn trawantendom te schenken, wat ze ons ontwrongen hebben. Voordat ik echter deze kwestie begin te behandelen, moet ik in 't kort hier twee dingen van te voren zeggen. Ten eerste, dat ik hier wat strenger zal zijn, is niet daarom, omdat ik de oude conciliën minder acht dan betaamt. Want ik eerbiedig ze van harte, en ik begeer, dat ze bij allen de hun toekomende eer hebben. Maar hierin is een zekere maat namelijk dat aan Christus niets wordt ontnomen. En dit is het recht van Christus, dat Hij voorzitter is van alle conciliën en geen mens in die waardigheid tot metgezel heeft. En ik zeg, dat Hij eerst dan voorzitter is, wanneer Hij de ganse vergadering door zijn Woord en Geest bestuurt. Vervolgens, dat ik aan de conciliën minder toe ken dan de tegenstanders begeren, doe ik niet omdat ik vrees koester voor de conciliën, alsof ze de zaak van onze tegenstanders gunstig en de onze tegen zouden zijn. Want evenals wij tot het volle bewijs van de waarheid onzer leer en de omverwerping van het pausdom overvloedig door het Woord des Heren toegerust zijn, zodat het niet zeer nodig is buiten dat iets te zoeken, zo doen, wanneer de zaak het eist, de oude conciliën ons grotendeels tot beide genoegzaam stof aan de hand.

1. 794Zwei Vorbemerkungen

Selbst wenn ich nun den Römischen bezüglich der Kirche alles zugäbe, so hätten sie auch damit für ihren Zweck noch nicht viel erreicht. Denn alles, was man von der Kirche sagt, das übertragen sie alsbald auf die Konzilien, die nach ihrer Meinung die Kirchen vergegenwärtigen (repraesentare). Ja, daß sie so hartnäckig um die Vollmacht der Kirche streiten, das tun sie aus keiner anderen Absicht, als um alles und jedes, was sie dabei errungen haben, dem römischen Papst und seinem Trabantenschwarm zu eigen zu geben.

Bevor ich aber diese Frage zu erörtern beginne, muß ich einleitend zweierlei kurz aussprechen.

(1) Wenn ich hier recht scharf sein werde, so geschieht das nicht etwa, weil ich die alten Konzilien geringer einschätze, als es sich gebührt. Denn ich verehre sie von Herzen, und ich wünsche, daß sie bei allen Menschen die ihnen zukommende Ehre empfangen. Aber es besteht hier ein Maß, nämlich dies, daß Christus nichts benommen werden darf. Christi Recht ist nun aber dies, daß er in allen Konzilien die Leitung und in solcher Würde keinen Menschen zum Mitgenossen habe. Er hat aber, so behaupte ich, nur dann die Leitung, wenn er die ganze Versammlung mit seinem Wort und seinem Geist regiert.

(2) Und dann: daß ich den Konzilien weniger Rechte zuerkenne, als unsere Widersacher verlangen, das tue ich nicht aus dem Grunde, daß ich etwa vor den Konzilien Angst hätte, als ob sie der Sache unserer Widersacher Beistand gewährten, der unseren aber entgegenstünden. Denn wie wir zum vollen Beweis für unsere Lehre und zum Umsturz des ganzen Papsttums mehr als genug mit dem Worte des Herrn ausgerüstet sind, so daß es nicht besonders darauf ankommt, darüber hinaus etwas zu suchen, so geben uns doch, wenn es die Sache erfordert, die alten Konzilien weitgehend Stoff an die Hand, der zu beidem genug ist.

1. Inleiding en omlyning van die ware gesag van kerklike vergaderings

1448 Gestel nou dat ek hulle alles oor hulle opvattings oor die kerk sou toegee, dan sal hulle nogtans selfs nie eens soveel in wat hulle hulle voorgeneem het, vordering maak nie. Hulle dra immers alles wat oor die kerk gesê word, dadelik op konsilies oor omdat konsilies na hulle mening die kerk verteenwoordig.¹ Ja, die feit dat hulle so hardnekkig oor die mag van die kerk stry, doen hulle met geen ander doel as om alles wat hulle met geweld van ons afdwing, aan die Roomse pous en sy trawante te gee nie. Voordat ek egter begin om hierdie vraag te behandel, is hier twee aspekte waaroor ek eers kortliks vooraf moet praat.

Die rede dat ek hier hardvogtiger sal wees, is nie toe te skryf daaraan dat ek die konsilies van ouds van geringer waarde skat as wat dit hoort nie. Ek eerbiedig hulle trouens van harte en ek wens dat hulle onder almal die eer moet hê wat hulle toekom,² maar daar is ’n bepaalde perk hieraan, naamlik dat Christus hierin nie tekort gedoen moet word nie. Verder is dit Christus se reg om die Voorsitter van alle kerklike vergaderings te wees en geen mens in hierdie waardigheid te laat deel nie. Ek verklaar egter dat Hy eers Voorsitter is wanneer die hele vergadering deur sy Woord en Gees regeer word.

Ten tweede, dat ek aan die konsilies minder (mag) verleen as wat my teenstanders van my vereis, doen ek nie om hierdie rede dat ek dan iets van die konsilies se kant af sou vrees asof konsilies hulle saak sou steun maar ons saak inderdaad sou teenstaan nie. Ons is trouens deur die Woord van die Here voldoende toegerus om ons leer ten voile te bewys en die hele pousdom te vernietig sodat daarbenewens niks verder meer nodig sal wees nie. So voorsien die konsilies van ouds ons grootliks voldoende van bewyse vir albei as omstandighede dit sou vereis.

1. Даже если мы согласимся с утверждением наших противников относительно Церкви, это не принесёт им большой выгоды в том, что касается их основных намерений. Ибо всё сказанное о Церкви они переносят затем на соборы, которые, по их измышлению, представляют Церковь. Более того, они столь рьяно защищают власть Церкви потому, что преследуют цель приписать папе и его свите всё, чего сумеют добиться.

Но прежде чем перейти к рассмотрению этого вопроса, я хочу сделать два кратких замечания.

Во-первых, тот факт, что я не склонен легко соглашаться с нашими противниками, вовсе не означает, что я недооцениваю древние Соборы, ибо я искренне почитаю их и желаю, чтобы каждый относился к ним с уважением и почтением. Но здесь нужно соблюдать меру, дабы не нанести никакого ущерба Иисусу Христу. Именно Ему принадлежат право и власть председательствовать на всех соборах, и в этой чести ни один смертный человек не является Ему равным. И я утверждаю, что председательствует Он тогда, когда направляет всё собрание своим Духом и Словом.

Во-вторых, я признаю за соборами меньше власти, чем наши противники, отнюдь не из опасения, что соборы благоприятствуют им и свидетельствуют против нас. Ведь мы имеем в Слове Божьем всё необходимое и достаточное для подтверждения нашего учения и для сокрушения папства. Поэтому нам нет нужды искать поддержки у кого-либо и в чём-либо помимо него. Так что, если возникнет такая необходимость, мы можем взять на вооружение древние Соборы, чтобы доказать как первое, так и второе.

2. Iam de re ipsa loquamur. Si ex Scripturis quae sit Conciliorum authoritas quaeritur, nulla extat illustrior promissio quam in hac Christi sententia, Ubi duo aut tres congregati in nomine meo fuerint, illic in medio eorum sum [Matt. 18. c. 20]. Verum id nihilominus in particularem quemvis^c coetum competit quam in Concilium universale. Neque tamen in eo haeret quaestionis nodus: sed quod addita est conditio, ita demum fore Christum in medio Concilii, si in suo nomine congregetur. || Quare ut milies Episcoporum Concilia nominent adversarii^d, parum promovebunt: nec ante afficient ut credamus quod contendunt, regi a Spiritu sancto, quam fidem fecerint, congregari in Christi nomine. Siquidem tam possunt impii improbique Episcopi adversus Christum conspirare, quam boni et probi in eius nomine coire. Huius rei luculento nobis documento^e sunt plurima decreta quae a talibus Conciliis^f prodiere^g. || Sed hoc postea videbitur¹. Nunc tantum uno verbo 152 respondeo, Christum nihil polliceri nisi iis qui in suo nomine congregantur. Quid ergo illud sit definiamus. Nego in Christi nomine congregari eos qui^a || abiecto Dei mandato, quo vetat quicquam addi verbo suo aut detrahi [Deut. 4. a. 2; Apoc. 22. d. 18¹]^b, proprio arbitrio quidvis statuunt^c: || qui non contenti Scripturae oraculis, hoc est unica perfectae sapientiae regula, de suo capite novum aliquid comminiscuntur. Certe quum non Conciliis quibuslibet se adfuturum promiserit Christus, sed peculiarem notam apposuerit qua vera et legitima ab aliis discerneret: nos hanc discretionem minime negligere convenit, Hoc est pactum quod olim cum Leviticis Sacerdotibus Deus pepigit: ut docerent ex ore suo [Malac. 2. b. 7]. Hoc semper a Prophetis requisivit: hanc quoque legem videmus Apostolis fuisse impositam. Qui hoc pactum violant, eos nec honore sacerdotii, nec ulla authoritate dignatur Deus. Hunc nodum mihi solvant adversarii, si velint fidem meam hominum placitis citra Dei verbum mancipare.

2. Maintenant venons au poinct: si on demande quelle est l’authorité des Conciles selon la parolle de Dieu, il n’y a nulle promesse plus ample ou plus claire pour la fonder, qu’en ceste sentence de Jesus Christ, Par tout où deux ou trois seront assemblez en mon nom, je seray au milieu d’eux (Matth. 18:20). Mais ceste promesse compete tout aussi bien à une petite compagnie qu’à un Concile universel: combien que le nœud de la question ne gist point en cela, mais en ce qu’il y a une condition adjoustée, que lors Jesus Christ sera au milieu d’une compagnie, si elle est assemblée en son nom. Parquoy que nos adversaires alleguent tant qu’ils voudront les Conciles des Evesques, ils ne profiteront de gueres, et ne nous feront point accroire ce qu’ils pretendent: c’est qu’ils sont gouvernez du sainct Esprit: jusques à ce qu’ils ayent prouvé qu’ils sont congregez au nom de Christ. Car aussi bien peuvent conspirer à l’encontre de Christ les meschans Evesques, que les bons convenir en son nom. De laquelle chose nous peuvent faire foy plusieurs decrets qui sont sortis de tels Conciles: desquels je pourroye facilement par argumens evidens faire apparoistre l’impieté: mais de cela nous en verrons puis apres. Pour le present je leur respon en un mot, que Christ ne promet rien en ce passage, sinon à ceux qui sont congregez en son nom. Il nous faut definir que cela veut dire. Or je nie que ceux soyent congregez au nom de Christ, lesquels en rejettant le commandement de Dieu, par lequel il defend de rien adjouster à sa parolle, ou diminuer d’icelle (Deut. 4:2; Apoc. 22:18), ordonnent à leur plaisir ce que bon leur semble: lesquels non contens de ce qui est en la saincte Escriture, c’est à dire, en la reigle unique de vraye et parfaite sagesse, forgent de leur teste quelque nouvelleté. Certes puis que Jesus Christ ne promet point d’assister indifferemment à tous Conciles, mais adjouste une marque speciale pour discerner les Conciles legitimes d’avec les autres: il ne nous faut point mespriser ceste difference. Dieu a fait une fois ceste alliance et paction avec les prestres Levitiques, qu’ils enseignassent de sa bouche (Mal. 2:7): il a tousjours requis cela, mesme de ses Prophetes. Nous voyons qu’il a imposé ceste mesme Loy aux Apostres. Pourtant il ne recognoist point pour ses Prestres ne serviteurs ceux qui transgressent et violent ceste paction, et ne leur donne aucune authorité. Que noz adversaires me soudent ceste difficulté, s’ils veulent assujettir ma foy aux decrets des hommes, qui seront faits outre la parolle de Dieu.

2. Let us now come to the subject itself. If it be inquired what is the authority of councils according to the Scriptures, there is no promise more ample or explicit than this declaration of Christ: “Where two or three are gathered together in my 355name, there am I in the midst of them.”⁹⁴⁴ But this belongs no less to every particular congregation than to a general council. The main stress of the question, however, does not lie in this, but in the annexed condition,—that Christ will be in the midst of a council, then, and then only, when it is assembled in his name. Wherefore, though our adversaries mention councils of bishops a thousand times, they will gain but little ground; nor will they prevail upon us to believe what they pretend,—that such councils are directed by the Holy Spirit,—till it shall have been proved, that they are assembled in the name of Christ. For it is equally as possible for impious and unfaithful bishops to conspire against Christ, as for pious and upright bishops to assemble together in his name. Of this we have ample proof in numerous decrees which have been issued by such councils; as will be seen in the course of this discussion. At present I only reply in one word, that the promise of Christ is exclusively restricted to those who “are gathered together in his name.” Let us, therefore, define wherein this consists. I deny that they are assembled in the name of Christ, who, rejecting the command of God, which prohibits any diminution of his word, or the smallest addition to it,⁹⁴⁵ determine every thing according to their own pleasure; who, not content with the oracles of the Scripture, which constitute the only rule of perfect wisdom, invent something new out of their own heads. Since Christ has not promised to be present in all councils, but has added a particular mark to discriminate true and legitimate councils from others, it certainly behoves us by no means to neglect this distinction. This was the covenant which God anciently made with the Levitical priests, that they should teach their people from his mouth;⁹⁴⁶ he always required the same of the prophets; and we see that a similar law was imposed upon the apostles. Those who violate this covenant, God neither dignifies with the honour of the priesthood, nor invests with any authority. Let our adversaries solve this difficulty, if they wish me to submit my faith to the decrees of men, independently of the word of God.

2. Whence the authority of Councils is derived. What meant by assembling in the name of Christ.

Let us now proceed to the subject itself. If we consult Scripture on the authority of councils, there is no promise more remarkable than that which is contained in these words of our Saviour, “Where two or three are gathered together in my name, there am I in the midst of them.” But this is just as applicable to any particular meeting as to a universal council. And yet the important part of the question does not lie here, but in the condition which is added—viz.that Christ will be in the midst of a council, provided it be assembled in his name. Wherefore, though our opponents should name councils of thousands of bishops it will little avail them; nor will they induce us to believe that they are, as they maintain, guided by the Holy Spirit, until they make it credible that they assemble in the name of Christ: since it is as possible for wicked and dishonest to conspire against Christ, as for good and honest bishops to meet together in his name. Of this we have a clear proof in very many of the decrees which have proceeded from councils. But this will be afterwards seen. At present I only reply in one word, that our Saviour’s promise is made to those only who assemble in his name. How, then, is such an assembly to be defined? I deny that those assemble in the name of Christ who, disregarding his command by which he forbids anything to be added to the word of God or taken from it, determine everything at their own pleasure, who, not contented with the oracles of Scripture, that is, with the only rule of perfect wisdom, devise404some novelty out of their own head (Deut. 4:2; Rev. 22:18). Certainly, since our Saviour has not promised to be present with all councils of whatever description, but has given a peculiar mark for distinguishing true and lawful councils from others, we ought not by any means to lose sight of the distinction. The covenant which God anciently made with the Levitical priests was to teach at his mouth (Mal. 2:7).This he always required of the prophets, and we see also that it was the law given to the apostles. On those who violate this covenant God bestows neither the honour of the priesthood nor any authority. Let my opponents solve this difficulty if they would subject my faith to the decrees of man, without authority from the word of God.

2. Laat ons nu over de zaak zelf spreken. Indien men uit de Schrift zoekt te weten te komen, wat het gezag der conciliën is, is er geen duidelijker belofte dienaangaande dan deze uitspraak van Christus: "Waar twee of drie vergaderd zijn in mijn naam, daar ben Ik in het midden van hen" (Matt. 18:20) Maar dit slaat even goed op iedere bijzondere vergadering als op een algemeen concilie. Maar toch ligt de knoop van het vraagstuk niet hierin, maar in de voorwaarde, die er bijgevoegd is, namelijk, dat Christus eerst dan in het midden van het concilie zal zijn, wanneer het in zijn naam vergaderd wordt. Daarom, ook al noemen onze tegenstanders duizendmaal de conciliën der bisschoppen zo zullen ze slechts weinig vorderen, en zij zullen niet eerder bewerken, dat we geloven, wat ze beweren, namelijk dat de conciliën bestuurd worden door de Heilige Geest, dan wanneer ze bewezen hebben, dat ze vergaderd worden in de naam van Christus. Immers goddeloze en boze bisschoppen kunnen evenzeer saamspannen tegen Christus, als goede en rechtschapen bisschoppen saamkomen in zijn naam. Hiervan hebben we een duidelijk bewijs in zeer veel besluiten, die van zulke conciliën zijn voortgekomen. Maar dit zal later gezien worden. Nu antwoord ik slechts met één woord, dat Christus niets belooft dan aan hen, die in zijn naam vergaderen. Laat ons dus vaststellen, wat dat is. Ik ontken, dat in Christus' naam vergaderen diegenen, die met verwerping van Gods gebod, waarbij Hij verbiedt iets toe te voegen tot zijn Woord of iets daarvan af te doen (Deut. 4:2; Openb.22:18) naar hun eigen goeddunken het een of ander vaststellen; die niet tevreden met de Goddelijke uitspraken der Schrift, dat is met de enige regel der volmaakte wijsheid, uit hun hoofd iets nieuws verzinnen. Ongetwijfeld daar Christus niet beloofd heeft in alle mogelijke conciliën aanwezig te zullen zijn, maar een bijzonder kenmerk bijgevoegd heeft, om daardoor de ware en wettige van de andere te onderscheiden, past het ons allerminst deze onderscheiding te veronachtzamen. Dit is het verbond, dat God oudtijds met de Levitische priesters gesloten heeft, namelijk, dat ze zouden onderwijzen uit zijn mond (Mal. 2:7) Dit heeft Hij altijd van de profeten geëist; we zien, dat ook de apostelen deze wet opgelegd is. Wie dit verbond schenden, die keurt God noch de eer van het priesterschap, noch enig gezag waardig. Laat de tegenstanders mij deze knoop losmaken, wanneer ze mijn geloof buiten Gods Woord om willen knechten aan de leringen der mensen.

2. Wahre und falsche Konzilien

Nun wollen wir über die Sache selbst reden. Wenn man aus der Schrift erfahren will, welche Autorität die Konzilien besitzen, so gibt es keine herrlichere Verheißung, als sie uns in dem Wort Christi begegnet: „Wo zwei oder drei versammelt sind in meinem Namen, da bin ich mitten unter ihnen“ (Matth. 18,20). Freilich, das bezieht sich ebensosehr auf irgendeine besondere (d.h. örtliche) Versammlung als auf ein allgemeines Konzil. Doch liegt der Knoten der Frage nicht darin, sondern vielmehr in der zugefügten Bedingung, nach der Christus nur dann inmitten des Konzils sein wird, wenn es in seinem Namen versammelt ist. Wenn sich also unsere Widersacher auch tausendmal auf ihre Bischofskonzilien berufen, so werden sie damit wenig vorankommen, und sie werden es erst dann zuwege bringen, daß wir ihnen glauben, was sie behaupten, nämlich daß diese Konzilien vom Heiligen Geist regiert würden, - wenn sie uns bewiesen haben, daß diese auch in Christi Namen versammelt werden. Denn es kann ebensogut sein, daß sich gottlose und böse Bischöfe gegen Christus zusammenrotten, wie daß sich gute und rechtschaffene in seinem Namen versammeln. Dafür dienen uns sehr viele Beschlüsse, die von solchen Konzilien ausgegangen sind, zum klaren Beweis. Aber das werden wir später noch sehen. Jetzt gebe ich nur mit einem einzigen Wort die Antwort, daß Christus nur denen etwas verheißt, die sich in seinem Namen versammeln. Wir wollen also feststellen, was das heißt. Ich bestreite, daß sich die in Christi Namen versammeln, die Gottes Gebot verwerfen, in dem er untersagt, daß man zu seinem Worte irgend etwas zufüge oder etwas davontue (Deut. 4,2; Apk. 22,18f.), die dann nach ihrem eigenen Gutdünken das eine oder andere festsetzen, die sich mit den Offenbarungsworten 795 der Schrift, das heißt mit der einigen Richtschnur vollkommener Weisheit, nicht zufriedengeben und sich aus ihrem eigenen Kopf heraus irgend etwas Neues ersinnen. Da Christus nicht verheißen hat, bei allen möglichen Konzilien gegenwärtig zu sein, sondern vielmehr ein besonderes Kennzeichen zugefügt hat, um die wahren und rechtmäßigen Konzilien von den anderen zu unterscheiden, so gebührt es sich jedenfalls, daß wir diese Unterscheidung durchaus nicht vernachlässigen. Der Bund, den Gott vorzeiten mit den levitischen Priestern geschlossen hat, bestand doch darin, daß sie ihre Unterweisung aus seinem Munde heraus geben sollten (Mal. 2,7). Eben dies hat er allezeit von den Propheten verlangt, und wir sehen, daß dieses Gesetz auch den Aposteln auferlegt worden ist. Die diesen Bund verletzen, die würdigt Gott weder der Ehre des Priesteramtes noch irgendwelcher Autorität. Diesen Knoten sollen mir die Widersacher auflösen, wenn sie meinen Glauben an Menschenmeinungen knechten wollen, die außerhalb des Wortes Gottes stehen!

2. Ware en valse konsilies

Laat ons nou oor die onderwerp self praat. As ons uit die Skrif vra watter 1449 gesag konsilies het, is daar nie ’n duideliker belofte as in die volgende uitspraak van Christus nie: “Waar twee of drie in my Naam vergader is, daar is Ek in hulle midde”.³ Dit het inderdaad eweveel betrekking op enige besondere vergadering as op ’n algemene konsilie. En tog is die kern van die vraagstuk nie hierin geleë nie maar in die voorwaarde wat bygevoeg is, naamlik dat Christus eers dan in die midde van ’n kerklike vergadering sal wees as dit in sy Naam vergader. Al sou ons teenstanders daarom ’n duisend konsilies van biskoppe opnoem, sal hulle weinig vordering maak om ons te laat glo in hulle bewering dat dit deur die Heilige Gees regeer word voordat hulle nie bewys het dat dit in Christus se Naam vergader is nie. Goddelose en onregskape biskoppe kan trouens net so wel teen Christus saamsweer as wat goeie en regskape biskoppe in sy Naam byeen kan kom. Veelvuldige beslissings wat uit sulke konsilies voortgespruit het, is vir ons duidelike bewys hiervan. Maar dit sal later duidelik word.⁴

Nou is my antwoord kortweg dat Christus geen belofte maak nie behalwe aan diegene wat in sy Naam vergader is. Laat ons derhalwe beskryf wat dit beteken. Ek ontken dat mense in Christus se Naam vergader is wat God se gebod verwerp waarvolgens Hy gebied dat niks by sy Woord gevoeg of daarvan weggeneem mag word nie,⁵ en wat na eie goeddunke enige besluit neem wat hulle wil. Dit is mense wat nie met die Godsprake van die Skrif tevrede is nie, terwyl dit die enigste rigsnoer van die volmaakte wysheid is, en wat uit hulle kop enigiets nuuts uitdink. Aangesien Christus in elk geval nie beloof het dat Hy by elke konsilie aanwesig sal wees nie, maar daaraan ’n besondere teken verleen het waarvolgens Hy ware en wettige konsilies van ander onderskei het, betaam dit ons om hierdie onderskeid hoegenaamd nie te versmaai nie.

Die verbond wat God eertyds met die Levitiese priesters gemaak het, is dat hulle uit sy mond moes onderwys.⁶ Hy het dit ook altyd van die profete vereis en ons sien dat hierdie wet ook die apostels opgelê was. Diegene wat hierdie verbond skend, ag God nie die eer van ’n priester of enige gesag waardig nie. Laat ons teenstanders nou vir my hierdie probleem oplos as hulle my geloof sonder die Woord van God aan besluite van mense wil verpand.

2. Теперь перейдём к сути проблемы. Если нас спросят, каков авторитет соборов согласно Слову Божьему, нет более ясного и полного обетования, чем следующие слова Иисуса Христа: «Где двое или трое собраны во имя Моё, там Я посреди них» (Мф 18:20). Но это обетование равно относится и к малочисленному собранию, и ко Вселенскому собору. Суть заключается, однако, не в этом, а в дополнительном условии: Иисус Христос будет посреди собрания, только если соберутся во имя Его. Поэтому наши противники могут сколько угодно ссылаться на соборы епископов. Это не принесёт им пользы, и они не заставят нас поверить в то, что соборы направлялись Св. Духом, пока не докажут, что они собирались во имя Христово. Ибо собор может быть как сборищем худых епископов, злоумышляющих против Христа, так и соединением добрых, собравшихся во Имя его. Подтверждение тому - множество изданных подобными соборами канонов и декретов, нечестие которых я легко могу доказать.

Но об этом мы поговорим позднее. Теперь же я отвечу им кратко: Христос даёт обетование лишь тем, кто собирается во имя Его. Нам следует определить, что это значит. Я отказываюсь признавать собравшимися во имя Христово тех, кто пренебрегает Божьей заповедью, запрещающей что-либо добавлять к его Слову или отнимать от него [Втор 4:2], и по собственной воле принимает любые декреты, какие ему заблагорассудится. Эти епископы, не довольствуясь велениями Святого Писания - единственного правила истинной и совершенной мудрости, - сами выдумывают всяческие нововведения. Коль скоро Иисус Христос не просто обещает присутствовать на всех соборах без исключения, но добавляет особый признак, позволяющий отличить законные соборы от незаконных, нам, конечно, не следует пренебрегать этим различием. Некогда Бог заключил завет с левитическими священниками, дабы они учили от Его уст (Мал 2:7). Того же Он всегда требовал от своих пророков. И тот же закон, как видим, предписал апостолам. Поэтому Он не признаёт своими священниками и служителями нарушителей этого завета и не даст им никакой власти. Пускай наши противники разрешат это затруднение, если они хотят подчинить мою веру человеческим установлениям, принятым помимо Слова Божьего.

3. | Nam quod in Ecclesia remanere veritatem non putant nisi inter Pastores constet, nec Ecclesiam ipsam consistere nisi in Conciliis generalibus emineat²: multum abest quin id verum semper fuerit, si vera de suis temporibus testimonia nobis reliquerunt Prophetae. || Erat Iesaiae tempore Ecclesia Hierosolymis, quam Deus nondum deseruerat. De Pastoribus vero sic || loquitur^d, Speculatores eius caeci^e omnes, neque^f quicquam noverunt: Omnes canes muti, nec valent latrare. Iacentes dormiunt et amant dormitionem^g: et Pastores ipsi nihil sciunt nec intelligunt: et in universum respiciunt ad vias suas [Iesa. 56. d. 10]³. || In eundem modum Oseas, Speculator Ephraim cum Deo, laqueus aucupis, odium in domo Dei [Oseae 9. b. 8]. Ubi ironice eos Deo coniungens, evanidum sacerdotii praetextum esse docet. || Durabat quoque Ecclesia ad tempus Ieremiae. Audiamus^h quid de Pastoribus || dicatⁱ, A Propheta usque ad Sacerdotem quisque sectatur^k mendacium [Iere. 6. c. 13]. Item, Prophetae 153 mendacium prophetant in nomine meo: quum ego non miserim eos, neque praeceperim eis [Idem. 14. c. 14]. || Ac ne prolixi nimium in recitandis eius verbis simus, legantur quae toto vicesimo tertio capite et quadragesimo scripsit^a. || Tunc ex altera parte nihilo mitius in eosdem invehebatur^b Ezechiel. Coniuratio (inquit)^c Prophetarum^d in medio eius sicut leo rugiens et qui rapit praedam^e. Sacerdotes eius violaverunt Legem meam, et profanaverunt sancta mea: nec discrimen fecerunt inter sanctum et profanum [Ezech. 22. e. 25^f]¹; || et caetera quae subiungit in eum sensum. Similes querimoniae passim extant in Prophetis: ut nihil illic frequentius recurrat ^{g 2}.

3. Car touchant ce qu’ils ne pensent point que la verité demeure en l’Eglise, si elle ne consiste entre les Pasteurs: ne que l’Eglise mesme puisse consister, si elle ne se monstre aux Conciles generaux: il y a bien à dire que cela ait esté tousjours vray, si les tesmoignages que nous ont laissé les Prophetes de leur temps sont veritables. Il y avoit encore du temps d’lsaie Eglise en Jerusalem, laquelle Dieu n’avoit point delaissée: toutesfois il dit des Pasteurs, Toutes ses gardes sont aveugles, et ne cognoissent rien. Tous sont chiens muets, ne sachant abbayer. Ils dorment, et ayment le dormir: tous les Pasteurs n’ont nulle cognoissance, ny intelligence, et universellement ont decliné chacun en sa voye (Is. 56:10). Pareillement Osée, Le speculateur d’Ephraim se couvrant de Dieu, est un laqs de chasseur, et abomination au temple de Dieu (Osée 9:8). Nous voyons qu’il se moque des tiltres honnorables desquels les Sacrificateurs se vantoyent. Ceste Eglise dura jusques au temps de Jeremie. Or oyons ce qu’il dit des Pasteurs: Depuis le Prophete jusques aux Prestres, chacun forge mensonge (Jer. 6:13). Item, Les Prophetes ont prophetisé mensonge en mon nom, combien que je ne les eusse point envoyez, et ne leur eusse donné mandement (Jer. 14:14). Et afin que nous ne soyons trop longs à reciter toutes ces sentences, qu’on lise ce qui en est escrit au vingttroisieme et quarantieme chapitre (Jer. 23:1; 40:2–7). De ce temps-là mesme, Ezechiel les traitoit bien aussi asprement de l’autre costé: La conjuration, dit-il, de ses Prophetes au milieu d’elle, est comme un lion rugissant et qui ravist sa proye. Ils ont devoré la vie, et ont ravy ce qui estoit precieux: et ont fait beaucoup de vefves. Ses prestres ont voilé ma Loy, et ont pollu mes lieux saincts: et n’ont fait difference entre choses profanes, et celles qui me sont dediées. Les Prophetes ont edifié de mauvais ciment, voyans choses vaines, devinans mensonges, disans que le Seigneur a parlé quand il n’a point parlé (Ezech. 22:25–28). Les querimonies sont si frequentes en tous les Prophetes, qu’il n’y a rien qui y soit plus reiteré.

3. For their supposition, that no truth remains in the Church, unless it be found among the pastors, and that the Church itself stands, no longer than it appears in general councils, is very far from having been always correct, if the prophets have left us any authentic records of their times. In the days of Isaiah, there was a Church at Jerusalem, which God had not yet forsaken: nevertheless he speaks of the priests in the following manner: “His watchmen are blind; they are all ignorant; they are all dumb dogs, they cannot bark; sleeping, 356lying down, loving to slumber: they are shepherds that cannot understand: they all look to their own way, every one for his gain, from his quarter.”⁹⁴⁷—Hosea speaks in a similar manner: “The watchman of Ephraim was with my God; but the prophet is a snare of a fowler in all his ways, and hatred in the house of his God.”⁹⁴⁸ By thus ironically connecting them with God, he shows that their priesthood was a vain pretence. The Church continued also to the time of Jeremiah. Let us hear what he says of the pastors. “From the prophet even unto the priest, every one dealeth falsely.”⁹⁴⁹ Again: “the prophets prophesy lies in my name; I sent them not, neither have I commanded them.”⁹⁵⁰ And to avoid too much prolixity in reciting his words, I would recommend my readers to peruse the whole of the twenty-third and fortieth chapters. Nor were the same persons treated with less severity by Ezekiel: “There is a conspiracy of her prophets in the midst thereof, like a roaring lion ravening the prey; they have devoured souls; they have taken the treasure and precious things; they have made her many widows in the midst thereof. Her priests have violated my law, and have profaned mine holy things; they have put no difference between the holy and profane. Her prophets have daubed them with untempered mortar, seeing vanity, and divining lies unto them, saying, Thus saith the Lord God, when the Lord hath not spoken.”⁹⁵¹ Similar complaints abound in all the prophets, so that there is nothing of more frequent recurrence.

3. Objection, that no truth remains in the Church if it be not in Pastors and Councils. Answer, showing by passages from the Old Testament that Pastors were often devoid of the spirit of knowledge and truth.

Their idea that the truth cannot remain in the Church unless it exist among pastors, and that the Church herself cannot exist unless displayed in general councils, is very far from holding true if the prophets have left us a correct description of their own times. In the time of Isaiah there was a Church at Jerusalem which the Lord had not yet abandoned. But of pastors he thus speaks: “His watchmen are blind; they are all ignorant, they are all dumb dogs, they cannot bark; sleeping, lying down, loving to slumber. Yea, they are greedy dogs which never have enough, and they are shepherds that cannot understand: they all look to their own way” (Isa. 56:10, 11). In the same way Hosea says, “The watchman of Ephraim was with my God: but the prophet is a snare of a fowler in all his ways, and hatred in the house of his God” (Hosea 9:8). Here, by ironically connecting them with God, he shows that the pretext of the priesthood was vain. There was also a Church in the time of Jeremiah. Let us hear what he says of pastors: “From the prophet even unto the priest, every one dealeth falsely.” Again, “The prophets prophesy lies in my name: I sent them not, neither have I commanded them, neither spake unto them” (Jer. 6:13; 14:14). And not to be prolix with quotations, read the whole of his thirty-third and fortieth chapters. Then, on the other hand, Ezekiel inveighs against them in no milder terms. “There is a conspiracy of her prophets in the midst thereof, like a roaring lion ravening the prey; they have devoured souls.” “Her priests have violated my law, and profaned mine holy things” (Ezek. 22:25, 26). There is more to the same purpose. Similar complaints abound throughout the prophets; nothing is of more frequent recurrence.

3. Want wat zij menen, dat de waarheid niet in de kerk blijft, tenzij ze vaststaat bij de herders, en dat de kerk niet bestaat, tenzij ze gezien wordt in algemene conciliën: het is er ver vandaan, dat dat altijd waar geweest is, indien de profeten ons over hun tijden ware getuigenissen hebben achtergelaten. Ten tijde van Jesaja was de kerk te Jeruzalem, welke God nog niet verlaten had. Over de herders echter spreekt hij aldus (Jes. 56:10) "Hun wachters zijn allen blind, en weten niets; zij allen zijn stomme honden en kunnen niet bassen; zij liggen te slapen en hebben het sluimeren lief, en de herders zelf weten niets en verstaan niets en zij allen keren zich naar hun weg." Op dezelfde wijze spreekt Hosea (Hos. 9:8) "De wachter van Efraim is met God, een vogelvangersstrik, een haat in het huis Gods." Waar hij, spottenderwijs hen met God verbindend, leert, dat het voorwendsel van hun priesterschap ijdel is. De kerk duurde ook ten tijde van Jeremia. Laat ons horen, wat deze over de herders zegt (Jer. 6:13; 14:4) "Van de profeet aan tot de priester toe bedrijft een ieder van hen valsheid." Evenzo: "De profeten profeteren vals in mijn naam, daar Ik hen niet gezonden heb, noch hun bevel gegeven heb." En opdat we niet al te uitvoerig zouden zijn in het aanhalen van zijn woorden, leze men, wat hij in het ganse drieëntwintigste en veertigste hoofdstuk geschreven heeft. In die tijd voer ook Ezechiël aan de andere kant niet zachter tegen hen uit. "De verbintenis," zegt hij (Eze. 22:25) "der profeten is in het midden van haar als een brullende leeuw, die een buit rooft; haar priesters hebben mijn wet geweld aangedaan, en mijn heilige dingen ontheiligd, en zij maken geen onderscheid tussen het heilige en het onheilige." En wat hij verder in die zin toevoegt. Dergelijke klachten kan men overal in de profeten vinden: zodat niets bij hen vaker voorkomt.

3. Die Wahrheit kann sich in der Kirche auch ohne und gegen die "Hirten" erhalten und durchsetzen

Wenn nämlich unsere Widersacher der Meinung sind, die Wahrheit könne nicht in der Kirche verbleiben, wofern sie nicht unter den Hirten ihren festen Bestand hätte, und die Kirche selbst könne nicht bestehen, wenn sie nicht in allgemeinen Konzilien ans Licht träte, so ist das bei weitem nicht allezeit wahr gewesen, wenn anders uns die Propheten wahrheitsgemäße Zeugnisse über ihre Zeiten hinterlassen haben. Zur Zeit des Jesaja war in Jerusalem noch Kirche, die Gott noch nicht verlassen hatte. Trotzdem redet er über die Hirten wie folgt: „Alle ihre Wächter sind blind, sie wissen alle nichts; stumme Hunde sind sie, die nicht bellen können, sind faul, liegen und schlafen gerne ... Sie, die Hirten, wissen noch verstehen nichts; ein jeglicher sieht auf seinen Weg ...” (Jes. 56,10f.; nicht ganz Luthertext). In derselben Weise sagt Hosea: „Der Wächter Israels mit Gott, er ist der Strick eines Vogelstellers und ein Greuel im Hause Gottes“ (Hos. 9,8; nicht Luthertext). Hier vergleicht der Prophet die „Wächter“ ironisch mit Gott und lehrt dadurch, daß ihr Vorwand, Priester zu sein, eitel ist. Auch bis in die Zeit des Jeremia hinein währte die Kirche. Hören wir, was er von den Hirten sagt: „Beide, Propheten und Priester gehen allesamt mit Lügen um“ (Jer. 6,13). Ebenso: „Die Propheten weissagen Lüge in meinem Namen; ich habe sie nicht gesandt und ihnen nichts befohlen“ (Jer. 14,14; nicht ganz Luthertext). Und damit wir uns mit der Aufzählung seiner Worte nicht gar zu sehr ins Weite verlieren, lese man doch, was er im ganzen dreiundzwanzigsten und vierzigsten Kapitel geschrieben hat. Zur gleichen Zeit fuhr Ezechiel von der anderen Seite keineswegs milder gegen die nämlichen Leute los. „Die Propheten“, sagt er, „so darin sind, haben sich gerottet, ... wie ein brüllender Löwe, wenn er raubt ... Ihre Priester verkehren mein Gesetz freventlich und entheiligen mein Heiligtum; sie halten unter dem Heiligen und Unheiligen keinen Unterschied ...“ (Ez. 22,25f.). Dazu kommt dann das Weitere, das er in dem gleichen Sinne folgen läßt. Ähnliche Klagen begegnen uns bei den Propheten immer wieder, so daß uns da nichts häufiger entgegentritt.

3. Voorbeelde uit die Ou Testament ter weerlegging van die opvatting dat die waarheid slegs in die kerk bly as daar eenstemmigheid onder bedienaars is en die kerk sigbaar word in die kerklike vergaderings

1450 Verre sy dit daarvan dat hulle mening dat die waarheid nie in die kerk bly nie tensy daar eenstemmigheid onder die herders is en dat die kerk self nie bestaan nie tensy dit in algemene konsilies sigbaar is,⁷ altyd die waarheid was - dit is, as die profete waaragtige getuienis oor hulle eie tye vir ons nagelaat het!

In Jesaja se tyd was die kerk in Jerusalem toe God dit nog nie verlaat het nie. Van die herders (van hierdie kerk) praat hy inderdaad soos volg: “Al die wagters van die kerk is blind, en hulle weet niks nie; hulle is almal stom honde en kan nie blaf nie. Hulle lê en droom en is lief vir slaap. Hulle is herders wat niks weet en niks verstaan nie en hulle almal sien net om na hulle eie belange.”⁸ Hosea sê in dieselfde trant: “Efraim is ’n verspieder teen God, ’n net van die voëlvanger, vyandskap in die huis van God”.⁹ Wanneer hy die priesters spottend met God verbind, leer hy dat die voorwendsel van hulle priesterskap sinloos is. Die kerk het ook bly voortduur in die tyd van Jeremia. Laat ons dus hoor wat hy van die herders daarvan sê: “Van die profeet tot die priester pleeg elkeen bedrog”.¹⁰ Net so: “Die profete profeteer bedrog in my Naam want Ek het hulle nie gestuur nie en Ek het hulle nie beveel nie”.¹¹ Maar om nou nie te langdradig te wees in die aanhaling van sy woorde nie, lees maar wat hy in die hele drie en twintigste¹² en veertigste¹³ hoofstukke geskryf het. Destyds was Esegiël nie sagter in sy woede teenoor hulle nie. Hy sê: “’n Sameswering van die profete is in die midde daarvan soos ’n brullende leeu wat sy prooi gryp. Die priesters daarvan het my wet geskend en my heiligdom verontreinig; hulle het geen onderskeid  gemaak tussen dit wat heilig en onheilig is nie,”¹⁴ en dergelike uitsprakewat hy in dieselfde sin byvoeg. Soortgelyke klagtes kom oral in die profete voor sodat niks meer dikwels daar voorkom nie.¹⁵

3. Что касается их убеждённости в том, что истина пребывает в Церкви только при условии согласия между пастырями и что сама Церковь может существовать лишь тогда, когда являет себя во Вселенских соборах, то это отнюдь не всегда верно, если свидетельства, оставленные нам пророками о прошлых временах, правдивы. Так, во времена Исайи существовала Церковь в Иерусалиме. Бог не оставил её, однако говорил о пастырях так: «Стражи их слепы все и невежды; все они немые псы, не могущие лаять, бредящие лежа, любящие спать ... И это пастыри бессмысленные; все смотрят на свою дорогу» (Ис 56:10-11). Подобным же образом высказывается Осия: «Ефрем - страж подле Бога моего; пророк - сеть птицелова на всех путях его» (Ос 9:8). Как видим, он насмехается над теми почетными титулами, какими хвалились жрецы. Эта Церковь существовала вплоть до эпохи Иеремии. Так послушаем, что говорит Иеремия о пастырях: «От пророка до священника - все действуют лживо» (Иер 6:13). И еще: «Пророки пророчествуют ложное именем Моим; Я не посылал их и не давал им повеления» (Иер 14:14). Но чтобы не перечислять долго все подобные изречения, лучше прочитать написанное у Иеремии в двадцать третьей и сорок четвёртой главах. В то же самое время столь же сурово отзывался о священниках и пророках Иезекииль: «Заговор пророков ... как лев рыкающий, терзающий добычу; съедают души, обирают имущество и драгоценности и умножают число вдов. Священники ... нарушают закон Мой и оскверняют святыни Мои, не отделяют святого от несвятого ... А пророки ... всё замазывают грязью, видят пустое и предсказывают им ложное, говоря: "Так говорит Господь Бог", тогда как не говорил Господь» (Иез 22:25 сл.). Подобные сетования весьма часты у пророков, они повторяются неоднократно.

4. | Sed enim id forte inter Iudaeos valuerit: nostrum vero seculum a tanto malo immune est. Utinam quidem esset: verum aliter fore Spiritus sanctus^h denuntiavit; clara enim sunt Petri verbaⁱ, Quemadmodum (inquit) fuerunt in populo veteri^k pseudoprophetae: sic et inter vos erunt falsi doctores, sectas perditionis insinuantes [2. Pet. 2. a. 1] ^l. Viden ut non a plebeiis imminere periculum praedicat, sed ab iis qui Doctorum et Pastorum titulo se venditabunt? || Praeterea quoties a Christo et eius Apostolis est^m praedictum ut a Pastoribus summa Ecclesiae pericula impenderent [Matt. 24. a. 11, et b. 24]ⁿ? || Imo palam ostendit Paulus, non alibi sessurum Antichristum quam in templo Dei [2. Thess. 2. a. 4]. Quo significat, non aliunde venturam horrendam illam calamitatem, de qua ibi loquitur, nisi ab iis qui pro Pastoribus in Ecclesia sedebunt. Et alibi, 154 tanti mali exordia iam prope instare demonstrat. || ^aNam dum Ephesinos Episcopos alloquitur, Scio (inquit)^b quod post discessum meum intrabunt in vos^c lupi rapaces^d, non parcentes gregi. Et ex vobis ipsis erunt qui loquantur^e perversa, ut abducant^f discipulos post se [Act. 20. f. 29]¹. || Quantum inter Pastores afferre corruptionis potuit longa annorum series, quum tantulo temporis spatio degenerare sic potuerint? || Ac ne enumerando multum chartarum impleam^g: omnium fere seculorum exemplis monemur, nec veritatem semper in sinu Pastorum ali, nec Ecclesiae incolumitatem ab eorum statu pendere. Decebat quidem illos Ecclesiasticae pacis ac salutis, cui conservandae destinati sunt, praesides esse ac custodes: sed aliud est, praestare quod debeas: aliud, debere quod non praestes.

4. Ces choses, dira quelcun, ont eu lieu entre les Juifs, mais elles n’appartiennent de rien à nostre temps. Pleust à Dieu que cela fust vray: mais sainct Pierre a denoncé que tout le contraire adviendroit: Comme il y a eu, dit-il, au peuple d’Israel des faux prophetes, ainsi entre vous il y aura faux docteurs, induisans sectes de perdition (2 Pierre 2:1). Voyez-vous comment il advertit que le danger ne sera point des idiots d’entre le populaire, mais de ceux qui se tiendront fiers du tiltre de Docteurs et de Pasteurs? Davantage, combien de fois a-il esté predit par Christ et ses Apostres, en combien grand danger l’Eglise seroit mise par ses Pasteurs (Matth. 24:11, 24)? Mesme sainct Paul denonce ouvertement, que l’Antechrist n’aura autrepart son siege qu’au temple de Dieu (2 Thess. 2:4): en quoy il signifie que l’horrible calamité dont il parle là, ne viendra d’ailleurs que de ceux qui seront assis en l’Eglise comme Pasteurs. Et en un autre passage, il demonstre que cela commençoit desja de son temps. Car en parlant aux Evesques d’Ephese, il leur dit entre autres choses: Je say qu’apres mon depart il y surviendra des loups ravissans entre vous, n’espargnans point le trouppeau: et d’entre vous il y en aura qui diront choses perverses pour attirer à eux le peuple (Act. 20:29, 30). Puis que les Pasteurs se sont peu corrompre en si peu de temps, combien la corruption a-elle peu croistre par longues successions d’années? Et afin qu’en continuant ce propos, je ne remplisse pas beaucoup de pappiers, nous sommes advertis par les exemples de tous les aages qui ont esté jusques à ceste heure, que la verité n’est pas tousjours nourrie au sein des Pasteurs, et que le salut de l’Eglise ne depend pas du tout de leur bon gouvernement. Il convenoit certes qu’ils fussent bons gardiens de la paix et salut de l’Eglise: car ils sont destinez pour les conserver. Mais c’est autre chose d’accomplir ce qu’on doit, et de devoir faire ce qu’on ne fait point.

4. But it will be said, though such may have been the case among the Jews, our age is exempt from so great a calamity. I sincerely wish that it were so; but the Holy Spirit has denounced that the event would be very different. The language of Peter is clear: “There were false prophets also among the people, even as there shall be false teachers among you, who privily shall bring in damnable heresies.”⁹⁵² Observe how he declares that danger will arise, not from the common people, but from those who will assume to themselves the name of pastors and teachers. Besides, how often is it predicted by Christ and his apostles, that the greatest dangers would be brought upon the Church by its pastors!⁹⁵³ Paul expressly denounces that Antichrist will “sit in the temple of God;”⁹⁵⁴ by which he signifies, that the dreadful calamity of which he speaks, will arise from the very persons who will sit as pastors in the Church. And in another place, he shows that the commencement of the mischief was then near at hand. For addressing the bishops of the Church of Ephesus, 357he says, “I know this, that after my departing shall grievous wolves enter in among you, not sparing the flock; also of your own selves shall men arise, speaking perverse things, to draw away disciples after them.”⁹⁵⁵ If the pastors could so degenerate in a very short space of time, what enormous corruption might be introduced among them in a long series of years! And not to occupy much room with an enumeration, we are taught by the examples of almost all ages, that neither is the truth always maintained in the bosom of the pastors, nor the safety of the Church dependent on their stability. They ought, indeed, to be the guardians and defenders of the peace and safety of the Church, for the preservation of which they are appointed; but it is one thing to perform a duty which we owe, and another, to owe a duty which we do not perform.

4. Passages from the New Testament showing that our times were to be subject to the same evil. This confirmed by the example of almost all ages.

But perhaps, though this great evil prevailed among the Jews, our age is exempt from it. Would that it were so; but the Holy Spirit declared that it would be otherwise. For Peter’s words are clear, “But there were false prophets among the people, even as there shall be false teachers among you, who privily will bring in damnable heresies” (2 Peter 2:1). See how he predicts impending danger, not from ordinary believers, but from those who should plume themselves on the name of pastors and teachers. Besides, how often did Christ and his apostles foretell that the greatest dangers with405which the Church was threatened would come from pastors? (Mt. 24:11, 24). Nay, Paul openly declares, that Antichrist would have his seat in the temple of God (2 Thess. 2:4); thereby intimating, that the fearful calamity of which he was speaking would come only from those who should have their seat in the Church as pastors. And in another passage he shows that the introduction of this great evil was almost at hand. For in addressing the Elders of Ephesus, he says, “I know this, that after my departing shall grievous wolves enter in among you, not sparing the flock. Also of your own selves shall men arise, speaking perverse things, to draw away disciples after them” (Acts 20:29, 30). How great corruption might a long series of years introduce among pastors, when they could degenerate so much within so short a time? And not to fill my pages with details, we are reminded by the examples of almost every age, that the truth is not always cherished in the bosoms of pastors, and that the safety of the Church depends not on their state. It was becoming that those appointed to preserve the peace and safety of the Church should be its presidents and guardians; but it is one thing to perform what you owe, and another to owe what you do not perform.

4. Evenwel men zal zeggen: dat moge wellicht onder de Joden voorgekomen zijn, maar onze tijd is vrij van zo groot kwaad. Och, of dat zo ware! Maar de Heilige Geest heeft verkondigd, dat het anders zou zijn. Want de woorden van Petrus (2 Petr. 2:1) zijn duidelijk: "Gelijk onder het oude volk valse profeten zijn geweest, zo zullen ook onder u valse leraren zijn, die verderfelijke ketterijen bedektelijk zullen invoeren." Ziet ge wel, hoe hij voorzegt, dat er niet van het eenvoudigste volk gevaar dreigt, maar van hen, die zich onder de titel van leraars en herders zullen aanbieden? Bovendien, hoe dikwijls is door Christus en zijn apostelen voorzegd, dat van de kant der herders de grootste gevaren de kerk boven het hoofd hingen. Ja Paulus wijst er openlijk op (2 The. 2:4) dat de antichrist nergens anders zal zitten dan in de tempel Gods. Waardoor hij te kennen geeft, dat de vreselijke jammer, waarover hij daar spreekt, nergens anders vandaan zal komen, dan van hen, die als herders in de kerk zullen zitten. En elders (Hand. 20:29) toont hij aan, dat de beginselen van zo groot een kwaad reeds bijna op handen zijn. Want wanneer hij de opzieners van Efeze toespreekt, zegt hij: "Ik weet, dat na mijn vertrek roofzuchtige wolven tot u inkomen zullen, die de kudde niet sparen; en uit uzelve zullen mannen opstaan, sprekende verkeerde dingen, om de discipelen af te trekken achter zich." Hoeveel verdorvenheid heeft onder de herders een lange reeks van jaren kunnen aanbrengen, daar ze in zo kort tijdsbestek zozeer hebben kunnen ontaarden? En, opdat ik niet door op te sommen veel papier vulle: door de voorbeelden van bijna alle eeuwen worden wij er aan herinnerd, dat de waarheid niet altijd in de boezem der herders gevoed wordt, en het behoud der kerk niet aan hun staat hangt. Zij behoorden wel leiders en bewakers te zijn van de vrede en het heil der kerk, tot wier bewaring zij bestemd zijn; maar het is iets anders te doen wat men moet doen dan te moeten doen wat men niet doet.

4.

Aber - so könnte jemand sagen - das mag wohl unter den Juden gegolten haben, unsere Zeit aber ist doch von solch einem großen Übel frei. Ja, wollte Gott, es wäre so! Der Heilige Geist aber hat angekündigt, daß es anders sein soll. Denn die Worte des Petrus sind klar; „wie in dem alten Volke falsche Propheten gewesen sind“, sagt er, „so werden auch unter euch falsche Lehrer sein, die verderbliche Sekten neben einführen“ (2. Petr. 2,1). Sieht man, wie nach seiner Predigt die Gefahr nicht von den gewöhnlichen Leuten droht, sondern von solchen, die sich des Titels von Lehrern und Hirten rühmen werden? Sieht man außerdem, wie oft Christus und seine Apostel vorausgesagt haben, daß der Kirche die höchsten Gefahren von seiten ihrer Hirten drohten (Matth. 24,11.24)? Ja, Paulus zeigt offen, daß der Antichrist seinen Sitz nirgendwo anders als im Tempel Gottes haben wird (2. Thess. 2,4)! Damit gibt er zu erkennen, daß jene entsetzliche Not, von der er an dieser 796 Stelle redet, nirgendwo anders herkommen wird als von solchen, die als Hirten in der Kirche ihren Sitz haben werden. Und an anderer Stelle weist er nach, daß der Beginn dieses großen Übels bereits (zu seiner Zeit) nahe bevorsteht. Denn in seiner Ansprache an die Bischöfe von Ephesus sagt er: „Das weiß ich, daß nach meinem Abschied werden unter euch kommen greuliche Wölfe, die der Herde nicht verschonen werden. Auch aus euch selbst werden aufstehen Männer, die da verkehrte Lehren reden, die Jünger an sich zu ziehen“ (Apg. 20,29f.). Wieviel Verderbnis konnte unter den Hirten die lange Reihe der Jahre mit sich bringen, wenn sie bereits in einem so geringen Zeitraum dermaßen entarten konnten! Und um nicht viele Blätter mit Aufzählungen vollzuschreiben - wir werden durch Beispiele aus fast allen Jahrhunderten daran gemahnt, daß die Wahrheit nicht allezeit im Busen der Hirten genährt wird und daß der unversehrte Bestand der Kirche auch nicht von dem Zustande der Hirten abhängig ist. Sie sollten zwar die Verteidiger und Hüter des kirchlichen Friedens und Heiles sein, zu deren Wahrung sie ja bestimmt sind - aber Leisten, was man soll, und Sollen, was man nicht leistet, das sind zweierlei Dinge!

4. Voorbeelde van afvalligheid van herders en leraars in die Nuwe Testament

“Maar”, sal iemand opmerk, “dit het miskien onder die Jode gegeld. 1451 Ons tyd is egter sonder so ’n groot euwel.” Was dit tog maar die geval! Die Heilige Gees het trouens verkondig dat dit anders sal wees. Petrus se woorde is immers duidelik wanneer hy sê: “Soos daar valse profete onder die volk van ouds was, so sal daar onder julle ook valse leraars wees wat verderflike ketterye heimlik sal invoer.”¹⁶ Sien jy dat hy nie verkondig dat die gevaar van die kant van die gewone kerkvolk af ons bedreig nie maar van diegene wat met die titel van leraars en herders te koop loop? Hoe dikwels is daarbenewens nie deur Christus en sy dissipels voorspel dat die grootste gevaar die kerk van die kant van die herders daarvan bedreig nie?¹⁷ Ja, Paulus het oop en bloot aangetoon dat die Antichris nie elders as in God se kerk sal sit nie.¹⁸ Daarmee gee hy te kenne dat daardie vreeslike ramp waarvan hy daar praat, nie elders vandaan sal kom as van diegene wat as herders in die kerk sal sit nie. En elders toon hy aan dat die begin van so ’n groot ramp reeds naby is. Want wanneer hy met die biskoppe¹⁹ van Efese praat, sê hy: “Ek weet dat daar na my vertrek roofsugtige wolwe onder julle sal inkom wat die kudde nie sal spaar nie. Uit julle self sal daar mense wees wat verkeerde dinge spreek om die dissipels agter hulle aan te trek.”²⁰ Hoe ’n groot bedorwenheid kon so ’n lang reeks jare dan nie onder herders teweeggebring het terwyl hulle in so ’n kort tydjie so kon ontaard nie? Maar om te voorkom dat ek baie bladsye sou volmaak deur dit op te noem: ons word deur voorbeelde van amper alle tydperke vermaan, nôg dat die waarheid altyd in die boesem van die herders gekoester word, nôg dat die behoud van die kerk van herders se status afhanklik is. Hulle moes inderdaad voorstanders en bewakers van die kerk se vrede en welvaart gewees het. Dit is egter een ding om te betaal wat jy verskuldig is, maar ’n ander ding om verskuldig te wees wat jy nie kan betaal nie.

4. Нам могут возразить, что всё это происходило у древних евреев и не имеет никакого отношения к нашему времени. Если бы так! Но св. Пётр предсказывает обратное: «Были и лжепророки в народе, как и у вас будут лжеучители, которые введут пагубные ереси» (2 Пет 2:1). Обратите внимание: св. Пётр предупреждает, что угроза придёт не со стороны невежественного народа, а от тех, кто хвалится званиями учителей и пастырей! А сколько раз Христос и его апостолы предрекали великие опасности для Церкви, в которых она окажется по вине пастырей! (Мф 24:11,24) [Деян 20:29-30; 1 Тим 4:1; 2 Тим 4:3] Более того, св. Павел прямо заявляет, что Антихрист воссядет не где-нибудь, а именно в храме Божьем (2 Фес 2:4). Тем самым он хочет сказать, что великое несчастье, о котором идет речь, произойдёт от сидящих в Церкви в качестве пастырей. В другом месте св. Павел показывает, что начало этому злу было положено уже в его время. Обращаясь к епископам Эфеса, он говорит, в частности, следующее: «Я знаю, что по отшествии моём войдут к вам лютые волки, не щадящие стада; и из вас самих восстанут люди, которые будут говорить превратно, дабы увлечь учеников за собою» (Деян 20:29-30).

Но если пастыри могли так извратиться в столь краткое время, то насколько возросла эта порча с течением лет? Чтобы не тратить на разговоры об этом лишнюю бумагу, обратимся к примерам всех предшествующих столетий: они говорят о том, что истина не всегда вскармливается пастырями и здоровье Церкви не зависит всецело от их надлежащего управления. Конечно, им подобало бы хранить мир и здравие Церкви, ибо они поставлены для их сохранения. Но одно дело - исполнять то, что должно, а другое - быть обязанным делать то, чего не делаешь.

5. Neque tamen nostra ista verba in eam partem quis accipiat, quasi Pastorum authoritatem passim ac temere, nulloque delectu labefactare velim^h. Tantum inter eos ipsos delectum habendum esse moneoⁱ, ne qui dicuntur, esse quoque Pastores continuo^k existimemus^l. || At Papa cum toto Episcoporum suorum grege, non alia ratione nisi quia Pastores nuncupantur, excussa verbi Dei obedientia, volvunt omnia, versantque^m pro libidineⁿ: || interim^o persuadere contendunt, sese luce veritatis destitui non posse: Spiritum Dei perpetuo in se residere: Ecclesiam in se subsistere, et secum emori. Quasi vero iam nulla sint Domini iudicia: ut || eodem poenae genere in mundum hodie animadvertat quo populi veteris ingratitudinem aliquando ultus est: nempe ut Pastores percutiat caecitate et stupore [Zach. 12. b. 4]^{2 p}. || Nec intelligunt stolidissimi homines, eandem se canere cantilenam quam canebant olim illi qui cum verbo Dei belligerabantur. Sic enim sese contra veritatem instruebant hostes Ieremiae^q, Venite et cogitabimus contra Ieremiam 155 cogitationes: quandoquidem^a non peribit lex a Sacerdote, nec^b consilium a sapiente, nec verbum a Propheta [Iere. 18. c. 18].

5. Toutesfois je ne veux point que ces propos soyent entendus comme si je vouloye amoindrir l’authorité des Pasteurs, et induire le peuple à la mespriser legierement. Seulement mon intention est d’advertir qu’il y eust quelque chois entre les Pasteurs, afin qu’on n’estime point incontinent Pasteurs, tous ceux qui sont ainsi appellez. Or le Pape et tous les Evesques de sa bande n’ont autre raison de remuer et renverser tout à leur poste, sans avoir esgard à la parolle de Dieu, sinon qu’ils ont le tiltre de Pasteurs. Et pour ceste mesme raison ils veulent persuader qu’ils ne peuvent estre destituez de la lumiere de verité, que le sainct Esprit reside en eux, mesme que l’Eglise vit et meurt avec eux. Comme s’il n’y avoit plus nul jugement de Dieu pour chastier le monde d’une mesme punition dont il a usé envers le peuple ancien: assavoir de frapper d’aveuglement et stupidité les Pasteurs (Zach. 12:4). Sont-ils pas bien insensez, de ne considerer qu’ils chantent une mesme chanson qu’avoyent anciennement en la bouche les meschans Prestres qui faisoyent la guerre à Dieu? Car voicy comme ils s’armoyent contre la verité et les Prophetes, Venez, et faisons consultation contre Jeremie. Car la Loy ne perira point des Prestres, ne le conseil des Sages, ne la doctrine des Prophetes (Jer. 18:18).

5. Let no person conclude from what I have said, that I am inclined on all occasions, and without any discrimination, to weaken the authority of pastors, and bring it into contempt. I only mean to suggest the necessity of discriminating between some pastors and others, that we may not immediately consider persons as pastors because they bear that title. But the pope and all his bishops, for no other reason but because they are called pastors, casting off all obedience to the word of God, disturb and confound every thing at their own pleasure; while they labour to persuade us that it is impossible for them to be destitute of the light of truth, that the Spirit of God perpetually resides in them, and that with them the Church lives and dies. As though the Lord had now no judgments, to inflict upon the world, in the present day, the same kind of punishment, with which he once visited the ingratitude of his ancient people;⁹⁵⁶ namely, to smite the pastors with astonishment, madness, and blindness. And such is their extreme stupidity, they are not aware that they are acting the same part which was acted by those who resisted the word of the Lord in ancient times. For thus the enemies of Jeremiah fortified themselves in opposition to the truth: “Come, and let us devise devices against Jeremiah; for the law shall not perish from the priest, nor counsel from the wise, nor the word from the prophet.”⁹⁵⁷

5. All not Pastors who pretend to be so.

Let no man, however, understand me as if I were desirous in everything rashly and unreservedly to overthrow the authority of pastors.¹ All I advise is, to exercise discrimination, and not suppose, as a matter of course, that all who call themselves pastors are so in reality. But the Pope, with the whole crew of his bishops, for no other reason but because they are called pastors, shake off obedience to the word of God, invert all things, and turn them hither and thither at their pleasure; meanwhile, they insist that they cannot be destitute of the light of truth, that the Spirit of God perpetually resides in them,that the Church subsists in them, and dies with them, as if the Lord did not still inflict his judgments, and in the present day punish the world for its wickedness, in the same way in which he punished the ingratitude of the ancient people—namely, by smiting pastors with astonishment and blindness (Zech. 12:4). These stupid men understand not that they are just chiming in with those of ancient times who warred with the word of God. For the enemies of Jeremiah thus set themselves against the truth, “Come, and let us devise devices against Jeremiah; for the law shall not perish from the priest, nor counsel from the wise, nor the word from the prophet” (Jer. 18:18).

5. En toch moet niemand deze onze woorden zo opvatten, alsof ik het gezag der herders overal en zo maar en zonder onderscheid aan het wankelen zou willen brengen. Ik wijs er alleen op, dat men tussen hen onderscheid moet maken, opdat men niet terstond mene, dat zij, die herders genoemd worden, het ook zijn. Maar de paus met de ganse bende zijner bisschoppen wentelen en keren, na de gehoorzaamheid aan Gods Woord afgeschud te hebben, alles naar hun willekeur, om geen andere reden dan omdat ze herders genoemd worden; intussen pogen ze ons ervan te overtuigen, dat ze door het licht der waarheid niet verlaten kunnen worden; dat de Geest Gods voortdurend in hen woont; dat de kerk in hen bestaat en met hen sterft. Alsof de Here geen oordelen meer had, om de wereld tegenwoordig met dezelfde soort van straf te kastijden, waarmee Hij eens de ondankbaarheid van het oude volk gewroken heeft, namelijk om de herders te slaan met blindheid en zinneloosheid (Zach. 12:4) En deze zeer dwaze mensen begrijpen niet, dat zij hetzelfde liedje zingen, dat oudtijds diegenen zongen, die met Gods Woord oorlog voerden. Want de vijanden van Jeremia rustten zich aldus tegen de waarheid toe: "Komt aan, laat ons gedachten tegen Jeremia denken, want de wet zal niet vergaan van de priester, noch de raad van de wijze, noch het woord van de profeet" (Jer. 18:18)

5.

Jedoch soll niemand diese unsere Worte in dem Sinne verstehen, als ob ich die Autorität der Hirten ohne Ausnahme, ohne Überlegung und ohne jeglichen Unterschied ins Wanken bringen wollte. Ich möchte nur darauf aufmerksam machen, daß man zwischen ihnen einen Unterschied zur Geltung bringen muß, und zwar, damit wir die, die da Hirten heißen, nicht auch gleich für solche halten! Wenn nun der Papst samt der ganzen Herde der Bischöfe Gottes Wort von sich schütteln und nach ihrer Willkür alles umstürzen und verkehren, so handeln sie aus keiner anderen Ursache heraus, als eben weil sie als Hirten bezeichnet werden; unterdessen aber bemühen sie sich noch, uns zu überzeugen, daß sie des Lichtes der Wahrheit nicht verlustig gehen könnten, daß der Geist Gottes unablässig unter ihnen wohne und daß die Kirche in ihnen ihren Bestand habe und mit ihnen sterbe! Als ob der Herr keine Gerichte mehr hätte, um heutzutage mit der gleichen Art von Strafe gegen die Welt vorzugehen, mit der er einst die Undankbarkeit des alten Volkes gerächt hat, nämlich die Hirten mit Blindheit und Verstumpfung zu schlagen (Sach. 11,17)! Auch begreifen diese Menschen in ihrer furchtbaren Torheit nicht, daß sie das gleiche Liedlein singen, das einst die im Munde geführt haben, die mit dem Worte Gottes Krieg führten. Denn als sich die Feinde Jeremias gegen die Wahrheit rüsteten, da taten sie es mit den Worten: „Kommt, lasset uns wider Jeremia ratschlagen; denn dem Priester kann das Gesetz nicht entfallen noch der Rat dem Weisen, noch das Wort dem Propheten“ (Jer. 18,18; nicht Luthertext).

5. ’n Vermaning om onderskeiding aan die dag te lê in die beoordeling van herders

Niemand moet nogtans my woorde hierbo in so ’n sin opneem asof ek die gesag van herders oral en ondeurdag en sonder onderskeid wou verswak nie. Ek rig slegs die vermaning dat ons tussen hulle onderskeid moet maak om te voorkom dat ons dadelik dink dat diegene wat herders 1452 genoem word, dit inderdaad ook is. Maar die pous met sy hele trop biskoppe het gehoorsaamheid aan die Woord van God van hulle afgeskud en draai en keer alles na hartelus om op grond van geen ander rede as net omdat hulle herders genoem word nie. Intussen span hulle hulle in om ons te oorreed dat hulle nie deur die lig van die waarheid in die steek gelaat kan word nie; dat die Gees van God altyd in hulle is, en dat die kerk in hulle bestaan en met hulle uitsterf. Net asof die Here nou inderdaad nie meer oordele het om die wêreld vandag met dieselfde soort strawwe te straf as waarmee Hy Hom eertyds op die ondankbaarheid van sy volk van ouds gewreek het nie! Dit was naamlik om die herders met blindheid en stomheid te slaan.²¹ Hierdie uiters stompsinnige mense verstaan ook nie dat hulle dieselfde liedjie sing as wat mense eertyds gesing het toe hulle teen die Woord van God oorlog gemaak het nie. Die vyande van Jeremia het hulle trouens soos volg teen die waarheid bewapen: “Kom, laat ons planne teen Jeremia beraam want die wet sal nie van die priester vergaan nie, nôg raad van die wyse, nôg die woord van die profeet.”²²

5. Однако мне вовсе не хочется, чтобы эти слова были поняты в том смысле, будто я желаю умалить авторитет пастырей и подстрекаю народ бездумно их презирать. Я только предупреждаю, что среди пастырей нужно производить отбор и не признавать сразу же пастырями тех, кто называет себя этим именем. Но папа и епископы его стаи всё потрясают и переворачивают по собственной прихоти, не считаясь со Словом Божьим, на том единственном основании, что именуются пастырями. По той же причине они стараются убедить нас, что свет истины не может быть отнят у них, что в них пребывает Св. Дух, что сама Церковь живёт и умирает вместе с ними. Как будто уже не существует суда Божьего, чтобы покарать мир той же карой, какую Бог обрушил на древний народ! А именно, Он поразил пастырей слепотой и неразумием (Зах 11:17). Неужели они не сознают, что поют ту же песню, какую некогда напевали восставшие на Бога злые священники? Вот как вооружались они против истины и её пророков: «Придите, составим замысел против Иеремии; ибо не исчез же закон у священника, и совет у мудрого, и слово у пророка» (Иер 18:18).

6. | Hinc facile est respondere ad illud alterum de Conciliis generalibus. Quin Iudaei veram Ecclesiam sub Prophetis habuerint, negari non potest. Quod si generale Concilium tunc ex Sacerdotibus coactum fuisset, qualis apparuisset Ecclesiae facies? Audimus quid Deus^c non uni aut alteri eorum, sed ordini universo denuntiet, || ^d Obstupescent Sacerdotes et Prophetae terrebuntur [Ierem. 4. c. 9]. Item, Lex peribit a Sacerdote et consilium a Senioribus [Ezech. 7. g. 26]. || Item^e, Nox vobis pro visione erit, et tenebrae pro divinatione: et occumbet sol super Prophetas, et obtenebrabitur super eos dies, etc.^f [Mich. 3. b. 6]. || Age, si coacti in unum tunc fuissent omnes eiusmodi, quis spiritus in eorum coetu praefuisset? Eius rei insigne specimen habemus in eo concilio quod convocavit Achab [1. Reg. 22. a. 6^g, et d. 22]. Aderant quadringenti Prophetae. Sed quia non alio animo convenerant nisi ut Regi impio adularentur: mittitur a Domino Satan, qui sit spiritus mendax in ore omnium. Illic omnium suffragiis damnatur veritas: Micha pro haeretico damnatur, percutitur, coniicitur in carcerem¹. Sic Ieremiae factum est², sic aliis Prophetis³.

6. Par cela mesme il est facile à respondre à l’autre poinct, touchant les Conciles generaux. On ne peut nier que les Juifs n’ayent eu vraye Eglise du temps des Prophetes. Si lors il se fust tenu un Concile general, quelle apparence d’Eglise y eust-on cogneue? Nous oyons ce que nostre Seigneur leur denonce, non point à un ou à deux, mais à tous ensemble: c’est que les Prestres seront eslourdis, et les Prophetes seront estonnez (Jer. 4:9). Item, La Loy perira des Prophetes, et le conseil des Anciens (Ezech. 7:26). Item, La nuict vous sera au lieu de vision, et les tenebres au lieu de revelation; car le soleil sera caché pour les Prophetes, et le jour sera obscurcy (Mich. 3:6). Je vous prie, s’ils se fussent tous assemblez en un, quel esprit eust presidé en leur compagnie? De cela nous en avons un bel exemple et notable au Concile qu’assembla Achab. Il y avoit là quatre cens Prophetes: mais pource qu’ils n’estoyent là venus à autre fin, sinon pour flatter ce meschant Roy et infidele, Satan est envoyé de Dieu pour estre un esprit menteur en la bouche de tous. Ainsi la verité est là condamnée d’un commun accord: Michée fidele serviteur de Dieu, reprouvé comme heretique, battu et mis en prison (1 Rois 22:6, 22, 27). Autant en fut-il fait à Jeremie (Jer. 20:2): autant en est-il advenu aux autres Prophetes.

6. Hence it is easy to reply to another plea in behalf of general councils. That a true Church existed among the Jews in the time of the prophets, cannot be denied. But if a general council of the priests had been convened, what appearance of a Church would such a council have displayed? We hear what God denounces, not against two or three of them, but against the whole body: “The priests shall be astonished, and the prophets 358shall wonder.”⁹⁵⁸ Again: “The law shall perish from the priest, and counsel from the ancients.”⁹⁵⁹ Again: “Night shall be unto you, that ye shall not have a vision; and it shall be dark unto you, that ye shall not divine; and the sun shall go down over the prophets, and the day shall be dark over them.”⁹⁶⁰ Now, if these priests and prophets had all been collected together, what spirit would have presided in their assembly? This is remarkably exemplified in the council convoked by Ahab. Four hundred prophets were present. But because they were assembled with no other intention than to flatter that impious monarch, Satan was sent by the Lord to be a lying spirit in all their mouths.⁹⁶¹ There the truth was rejected with one consent; Micaiah was condemned as a heretic, beaten, and cast into prison. Jeremiah received the same treatment, and other prophets experienced similar injustice.

6. Objection, that General Councils represent the Church. Answer, showing the absurdity of this objection from passages in the Old Testament.

Hence it is easy to reply to their allegation concerning general councils. It cannot be denied, that the Jews had a true Church under the prophets. But had a general council then been composed of the priests, what kind of appearance would the Church have had? We hear the Lord denouncing not against one or two of them, but406the whole order: “The priests shall be astonished, and the prophets shall wonder” (Jer. 4:9). Again, “The law shall perish from the priest, and counsel from the ancients” (Ezek. 7:26). Again, “Therefore night shall be unto you, that ye shall not have a vision; and it shall be dark unto you, that ye shall not divine; and the sun shall go down over the prophets, and the day shall be dark over them,” &c. (Micah 3:6). Now, had all men of this description been collected together, what spirit would have presided over their meeting? Of this we have a notable instance in the council which Ahab convened (1 Kings 22:6, 22). Four hundred prophets were present. But because they had met with no other intention than to flatter the impious king, Satan is sent by the Lord to be a lying spirit in all their mouths. The truth is there unanimously condemned. Micaiah is judged a heretic, is smitten, and cast into prison. So was it done to Jeremiah, and so to the other prophets.

6. Hieruit kan men gemakkelijk antwoorden op dat andere punt aangaande de algemene conciliën. Dat de Joden onder de profeten de ware kerk hadden, kan niet geloochend worden. Indien in die tijd een algemeen concilie bijeengebracht was uit de priesters, wat voor een gedaante der kerk zou dan te zien geweest zijn? Wij horen, wat God niet aan één of twee van hen, maar aan hun ganse orde aanzegt: "De priesters zullen zich ontzetten en de profeten zullen verschrikt worden" (Jer. 4:9) Evenzo: "De wet zal vergaan van de priester en de raad van de oudsten" (Eze. 7:26) Evenzo: "Het zal nacht voor u zijn in plaats van een gezicht, en duisternis in plaats van waarzegging, en de zon zal ondergaan over de profeten en de dag zal over hen verduisterd worden," enz. (Micha 3:6) Welnu, wanneer allen van die aard toen bijeengebracht waren, wat voor een geest zou dan in hun vergadering geheerst hebben? Daarvan hebben we een merkwaardig voorbeeld in het concilie, dat Achab bijeengeroepen heeft (1 Kon. 22:5,22) Er waren vierhonderd profeten aanwezig. Maar omdat ze met geen andere bedoeling waren saamgekomen dan om de goddeloze koning te vleien, wordt de Satan door de Here gezonden, om een leugengeest te zijn in aller mond. Daar wordt de waarheid met aller stem veroordeeld. Micha wordt als een ketter veroordeeld, geslagen en in de gevangenis geworpen. Zo is het Jeremia gegaan, zo ook de andere profeten.

6. Die Wahrheit kann auch gegen Konzilien stehen

Von hier aus läßt sich auch auf den anderen Punkt, der die allgemeinen Konzilien betrifft, leicht eine Antwort geben. Daß die Juden unter den Propheten wahre Kirche gehabt haben, das läßt sich nicht leugnen. Was für eine Gestalt der Kirche aber wäre in die Erscheinung getreten, wenn man damals aus den Priestern ein allgemeines Konzil versammelt hätte? Wir hören doch, was Gott nicht einem oder zweien von ihnen, sondern dem gesamten Stande ansagt. So: „Die Priester werden bestürzt und die Propheten erschrocken sein“ (Jer. 4,9). Oder ebenso: „Es wird weder Gesetz bei den Priestern noch Rat bei den Alten mehr sein“ (Ez. 7,26). Oder endlich: „Darum soll euer Gesicht zur Nacht und euer Wahrsagen zur Finsternis werden. Die Sonne soll über den Propheten untergehen und der Tag über ihnen finster werden“ (Micha 3,6). Nun, was für ein Geist hätte wohl in ihrer Versammlung die Leitung gehabt, wenn sie zu jener Zeit alle an einem Ort zusammengekommen wären? Dafür haben wir ein ausgezeichnetes Beispiel an jenem Konzil, das Ahab (1. Kön. 22) zusammenberief. Da waren vierhundert Propheten zugegen. Aber weil sie mit keinem anderen Willen zusammengekommen waren als allein, um dem gottlosen König zu schmeicheln, so wurde von dem Herrn der Satan ausgesandt, damit er 797 ein Geist der Lüge sei in ihrer aller Munde (1. Kön. 22,22). Da wurde denn die Wahrheit mit den Stimmen aller verdammt, und Micha wurde als Ketzer verurteilt, geschlagen und in das Gefängnis geworfen. Ebenso ist es dem Jeremia widerfahren, ebenso auch anderen Propheten.

6. Weerlegging uit die Ou Testament van die tweede opvatting, naamlik dat algemene konsilies die kerk verteenwoordig

Na aanleiding hiervan is dit maklik om op die tweede stelling oor algemene konsilies te antwoord. Dat die Jode die ware kerk onder die profete gehad het, kan nie ontken word nie. Maar as ’n algemene konsilie destyds uit die priesters byeengebring is, watter indruk sou die kerk toe geskep het? Ons hoor wat God nie een of twee van hulle aansê nie, maar wat Hy die hele priesterorde gebied: “Die priesters sal verslae wees en die profete sal verskrik wees.”²³ Net so: “Die wet sal van die priesters vergaan en raad van die oudstes.”²⁴ Net so: “Julle sal nag hê in plaas van ’n gesig; duisternis in plaas van profesie; en die son sal oor die profete ondergaan en die dag sal vir hulle donker word,”²⁵ ensovoorts. Kom nou, gestel almal diesulkes was destyds in een konsilie byeengebring, watter gees sou dan in hulle byeenkoms regeer het? Ons het ’n treffende voorbeeld hiervan in die vergadering wat Agab byeengeroep 1453 het.²⁶ Daar was vierhonderd profete aanwesig. Omdat hulle egter geen ander bedoeling gehad het as om die koning te vlei nie, word die Satan deur die Here gestuur om ’n leuenagtige gees in hulle almal se mond te wees. Volgens hulle almal se stemming word die waarheid daar veroordeel; Miga word as ’n ketter verdoem, geslaan en in die tronk gegooi.²⁷ So het dit met Jeremia,²⁸ en so ook met die ander profete gebeur.²⁹

6. Исходя из этого легко дать ответ и на другой вопрос относительно Вселенских соборов. Нельзя отрицать, что евреи во времена пророков имели истинную Церковь. Если бы тогда был созван Вселенский собор, в каком облике предстала бы Церковь? Мы слышим, как наш Господь возвещает не одному и не двум, но всем: «И ужаснутся священики, и изумятся пророки» (Иер 4:9). И ещё: «Не станет учения у священников и совета у старцев» (Иез 7:26). А также: «Ночь будет вам вместо видения, и тьма - вместо предвещаний; зайдёт солнце над пророками и потемнеет день над ними» (Мих 3:6). И вот я спрашиваю: если бы все они собрались вместе, какой дух председательствовал бы в их собрании? Яркий пример тому - собор, созванный Ахавом. На него явились четыреста пророков; но поскольку их единственной целью было польстить злому и неверному царю, Бог послал Сатану, дабы тот сделался духом лживым в устах всех (3 Цар 22:6-22). Так по общему согласию истина была попрана, а верный слуга Божий Михей подвергся осуждению как еретик, был избит и заключён в темницу. То же самое произошло с Иеремией [Иер 20:2; 32:2; 37:15] и с остальными пророками.

7. Sed unum exemplum, quod est prae aliis memorabile, pro omnibus sufficiat. In eo Concilio quod collegerunt Pontifices et Pharisaei Hierosolymis adversus Christum [Iohan. 11. f. 47], quid desideres quod quidem ad externam speciem attinet? Nisi enim tunc fuisset Hierosolymis Ecclesia, nunquam sacrificiis aliisque ceremoniis communicasset Christus. Fit solennis convocatio: praeibat summus Pontifex: totus ordo Sacerdotalis assidebat: damnatur tamen illic Christus, et eius doctrina e medio profligatur⁴. Hoc facinus documento est, inclusam minime fuisse in illo Concilio Ecclesiam. At non est periculum ne quid tale nobis eveniat. Quis nobis fidem fecit? Nam in re tanta nimis securos esse, socordiae culpa non caret. Quin ubi disertis verbis vaticinatur Spiritus per os Pauli, venturam defectionem 156 [2. Thess. 2. a. 3] (quae venire non potest quin Pastores Deum primi derelinquant) quid sponte hic in exitium nostrum caecutimus? Quare nullo modo concedendum est, Ecclesiam in Pastorum coetu consistere, quos Dominus nusquam recepit bonos perpetuo fore, malos autem interdum fore pronuntiativit. Ubi autem de periculo admonet, ideo facit ut nos cautiores reddat.

7. Mais un seul exemple nous suffira pour tous, d’autant qu’il est notable entre les autres. Au Concile qu’assemblerent les Sacrificateurs et Pharisiens en Jerusalem contre Jesus Christ, qu’y peut-on reprendre quant à l’apparence exterieure? Car s’il n’y eust eu lors Eglise en Jerusalem, jamais nostre Seigneur Jesus n’eust assisté aux sacrifices ny autres ceremonies. La convocation se fait solennellement, le grand Prestre y preside, tout le clergé s’y trouve (Jean 11:47): toutesfois Jesus Christ y est condamné, et sa doctrine mise au bas. Cest acte-là nous monstre que l’Eglise n’est point enclose en ce Concile. Mais il ne faut point craindre, diront-ils, que cela nous puisse advenir. Mais qui est-ce qui nous en fera foy? Car d’estre nonchalans en une chose de si grosse importance, c’est trop grande sottise. Qui plus est, puis que le sainct Esprit a clairemement prophetisé par la bouche de sainct Paul, qu’il se feroit un revoltement, lequel ne peut advenir que les Pasteurs ne se destournent de Dieu les premiers (2 Thess. 2:3): pourquoy fermons-nous les yeux de propos deliberé, pour ne point regarder nostre ruine? Pourtant il ne faut nullement conceder que l’Eglise consiste en l’assemblée des Prelats, lesquels Dieu n’a jamais promis devoir estre bons à tousjours: mais au contraire, a prononcé qu’ils seront quelque fois mauvais. Or quand il nous advertit d’un danger, il le fait pour nous rendre plus sages et mieux advisez.

7. But one example, which is more memorable than the rest, may suffice as a specimen of all. In the council which the chief priests and Pharisees convened at Jerusalem against Christ, what was there wanting in point of external form? For if there had then been no Church at Jerusalem, Christ would never have united in their sacrifices and other ceremonies. A solemn summons was issued; the high priest presided; all the priests attended; yet there Christ was condemned, and his doctrine rejected. This act proves that the Church was not contained in that council. But, it will be said, there is no danger of such a circumstance happening to us. Who has assured us of this? For to be too confident in a matter of such great importance, is culpable stupidity. But while the Spirit has expressly predicted, by the mouth of Paul, that there shall come an apostasy, which cannot take place without the pastors being the first to revolt from God,⁹⁶² why do we wilfully shut our eyes to our own ruin? Wherefore it is by no means to be conceded, that the Church consists in the assembly of the pastors, respecting whom God has nowhere promised that they should always be good, but, on the contrary, has denounced that they would sometimes be wicked. Now, when he warns us of a danger, his design is to make us more cautious.

7. Passages to the same effect from the New Testament.

But there is one memorable example which may suffice for all. In the council which the priests and Pharisees assembled at Jerusalem against Christ (John 11:47), what is wanting, in so far as external appearance is concerned? Had there been no Church then at Jerusalem, Christ would never have joined in the sacrifices and other ceremonies. A solemn meeting is held; the high priest presides; the whole sacerdotal order take their seats, and yet Christ is condemned, and his doctrine is put to flight. This atrocity proves that the Church was not at all included in that council. But there is no danger that anything of the kind will happen with us. Who has told us so? Too much security in a matter of so great importance lies open to the charge of sluggishness. Nay, when the Spirit, by the mouth of Paul, foretells, in distinct terms, that a defection will take place, a defection which cannot come until pastors first forsake God (2 Thess. 2:3), why do we spontaneously walk blindfold to our own destruction? Wherefore, we cannot on any account admit that the Church consists in a meeting of pastors, as to whom the Lord has nowhere promised that they would always be good, but has sometimes foretold that they would be wicked. When he warns us of danger, it is to make us use greater caution.

7. Maar één voorbeeld, dat boven de andere merkwaardig is, moge voldoende zijn voor alle. Wat zoudt ge in dat concilie, dat de priesters en de Farizeën te Jeruzalem tegen Christus vergaderd hebben (Joh. 11:47) voorzover de uiterlijke gedaante aangaat, meer verlangen? Want indien de kerk toen niet te Jeruzalem geweest was, zou Christus nooit deelgenomen hebben aan de offeranden en de andere ceremoniën. Er heeft een plechtige saamroeping plaats; de hogepriester had de leiding; de gehele priesterorde zat bij hem; toch wordt Christus daar veroordeeld en zijn leer uit de weg geruimd. Dit feit strekt tot bewijs, dat in dat concilie de kerk geenszins besloten is geweest. Maar, zo zal men zeggen, er is geen gevaar, dat ons iets dergelijks overkomt. Wie heeft ons daarvan verzekerd? Want in een zo belangrijke zaak al te zorgeloos te zijn maakt dat men schuldig staat aan achteloosheid. Ja, waar de Geest uitdrukkelijk door de mond van Paulus (2 The. 2:3) voorzegt, dat er afval zal komen (wat niet gebeuren kan, indien niet de herders God eerst verlaten), waartoe zijn wij dan hierin blind uit eigen beweging tot ons verderf? Daarom mag men geenszins toegeven, dat de kerk bestaat in de vergadering der herders; want de Here heeft nergens beloofd, dat die voortdurend goed zullen zijn, maar wel verkondigd, dat ze somtijds slecht zouden wezen. En wanneer Hij ons herinnert aan het gevaar, dan doet Hij dat om ons behoedzamer te maken.

7.

Aber ein Beispiel, das denkwürdiger ist als die anderen, mag statt aller anderen genug sein. Was sollte man an dem Konzil, das die Hohenpriester und Pharisäer in Jerusalem gegen Christus zusammenberiefen (Joh. 11,47), noch zu wünschen übrig finden - wenigstens was die äußere Erscheinung anbetrifft? Denn wenn damals in Jerusalem keine Kirche gewesen wäre, so hätte Christus nie und nimmer an den Opfern und anderen Zeremonien teilgenommen. Es fand eine feierliche Einberufung statt, der Hohepriester hatte die Leitung, der gesamte Priesterstand saß dabei - und doch wurde Christus da verurteilt und seine Lehre aus dem Wege geräumt! Diese Tatsache ist ein Beweis dafür, daß die Kirche keineswegs in dieses Konzil eingeschlossen gewesen ist. Aber, so könnte jemand einwenden, es besteht doch keine Gefahr, daß uns etwas Derartiges widerfährt! Wer hat uns das bewiesen? Denn wenn man in so wichtiger Sache allzu sorglos ist, so macht man sich immerhin der Fahrlässigkeit schuldig. Ja, der Heilige Geist weissagt doch durch den Mund des Paulus mit ausdrücklichen Worten, daß ein Abfall kommen wird (2. Thess. 2,3), und solcher Abfall kann nicht kommen, wofern nicht die Hirten Gott zuerst verlassen. Wenn es so steht, weshalb sind wir denn hier zu unserem eigenen Verderben mit Willen blind?

Es ist also unter keinen Umständen zuzugeben, daß die Kirche auf der Versammlung der Hirten beruhe; denn der Herr hat nirgendwo verheißen, daß diese allezeit gut sein werden, wohl aber angekündigt, daß sie zu Zeiten böse sein sollen. Wo er uns aber auf eine Gefahr aufmerksam macht, da tut er es, um uns vorsichtiger zu machen.

7. Weerlegging van hierdie opvatting uit die Nuwe Testament

Maar laat net een voorbeeld wat meer gedenkwaardig as die ander is, vir almal voldoende wees. Wat kon jy in die raad wat die priesters en die Fariseërs in Jerusalem teen Christus versamel het,³⁰ vereis sover dit die uiterlike gestalte daarvan aangaan? As die kerk immers destyds nie in Jerusalem was nie, sou Christus nooit aan die offerandes en ander seremonies daar deelgeneem het nie. Daar vind ’n plegtige oproep plaas; die hoëpriester was voorsitter; die hele priesterorde het hulle plekke ingeneem. Nogtans word Christus daar verdoem en sy leer verwerp.³¹ Hierdie daad is ’n bewys daarvan dat die kerk glad nie in daardie raad aanwesig was nie.

“Maar”, (sê iemand), “daar is geen gevaar dat so iets met ons kan gebeur nie.” Wie het ons daarvan verseker? Want om in so ’n belangrike saak te onbesorgd te wees, beteken om skuldig te wees aan agtelosigheid. Ja, wanneer die Gees deur Paulus se mond in duidelike woorde profeteer dat afvalligheid sal kom³² - iets wat nie kan gebeur sonder dat herders God eers verlaat nie -, waarom is ons hier moedswillig tot ons eie verderf blind? Daarom moet ons geensins toegee dat die kerk in ’n vergadering van herders bestaan nie omdat die Here nêrens aanvaar het dat hulle altyd goed sal wees nie, maar verklaar het dat hulle soms sleg sal wees. Wanneer Hy ons egter op die gevaar wys, doen Hy dit om ons versigtiger te maak.

7. Но есть пример настолько примечательный, что он один может заменить все прочие. В каких внешних недостатках можно упрекнуть собор, созванный в Иерусалиме первосвященниками и фарисеями против Иисуса Христа (Ин 11:47)? Ведь если бы в Иерусалиме тогда не было Церкви, наш Господь Иисус никогда бы не участвовал ни в жертвоприношениях, ни в других обрядах. Собор был торжественно созван и возглавлен Первосвященником, на нём присутствовал весь клир. И однако Иисус Христос был осуждён и учение его попрано (То же замечание есть у Лютера: Werke, B, 5, S. 606). Данный акт показывает, что Церковь отнюдь не заключалась в этом соборе.

Наши противники скажут: не нужно бояться, что подобное может произойти с нами. Но кто нас в этом убедит? Проявить небрежность в таком важном деле было бы слишком большой глупостью. Более того: коль скоро Св. Дух ясно пророчествует устами св. Павла, что придёт отступление, но придёт не раньше, чем пастыри первыми отвратятся от Бога, - к чему намеренно закрывать глаза себе на беду?

Итак, не следует считать, будто Церковь заключена в собрании прелатов. Бог никогда не обещал, что все они будут добрыми. Напротив, Он предсказал, что порой они будут злыми. Но ведь Он для того и предупредил нас об опасности, чтобы мы были мудрее и бдительнее.

8. Quid ergo? inquies, nullane erit in definiendo Conciliorum authoritas? || Imo vero; neque enim^a hic omnia Concilia damnanda, aut omnium acta rescindenda, et (quod dicitur) una litura esse^b inducenda disputo. || At cogis tamen (inquies) omnia in ordinem: ut^c cuilibet in medio positum sit recipere vel repudiare quod statuerint Concilia. Minime vero; sed enim^d quoties Concilii alicuius decretum profertur, expendi primum diligenter velim quo tempore habitum sit, qua de causa habitum, et quo consilio, quales homines interfuerint: deinde illud ipsum de quo agitur, ad Scripturae amussim examinari: idque in eum modum, ut Concilii definitio pondus suum habeat^e, sitque^f instar praeiudicii: neque tamen examen, quod dixi, impediat^g. || Utinam eum omnes modum servarent quem praescribit Augustinus libro adversus Maximinum tertio. Nam quum hunc haereticum de Synodorum decretis litigantem breviter vult compescere, Nec ego (inquit) Nicenam Synodum tibi, nec tu mihi Ariminensem¹ debes tanquam praeiudicaturus obiicere. Nec ego huius authoritate, nec tu illius detineris. Scripturarum authoritatibus, non quorumque propriis, sed quae utrisque sunt communes, res cum re, causa cum causa, ratio cum ratione certet². || Sic fieret ut Conciliis sua esset quae esse debet maiestas: interim tamen superiore loco emineret Scriptura, ne quid esset quod non illius regulae subiiceretur. Sic priscas illas Synodos, ut Nicenam, Constantinopolitanam, Ephesinam primam, Chalcedonensem ac similes, quae confutandis erroribus habitae sunt, libenter amplectimur, reveremurque ut sacrosanctas, quantum attinet ad fidei dogmata; nihil enim continent quam puram et nativam Scripturae interpretationem, quam sancti Patres spirituali prudentia, ad frangendos religionis hostes qui tunc emerserant, accommodarunt. || In posterioribus quoque nonnullis videmus elucere^h verum 157 pietatis studium, notas ad haec ingenii, doctrinae, prudentiae non obscuras. || Sed quemadmodum solent res in deterius fere prolabi, ex recentioribus Conciliis videre est quantum subinde Ecclesia a puritate illius aurei seculi degeneraverit. || Nec dubito quin istis quoque corruptioribus seculis^a habuerint Concilia suos melioris notae Episcopos. Sed in his^b accidit quod in Romanis senatusconsultis non recte fieri olim conquerebantur ipsi Senatores. Dum enim numerantur, non appenduntur sententiae, meliorem partem a maiore vinci saepius necesse fuit. || Certe multas impias sententias protulerunt. Neque hic opus est species colligere: vel quod nimis longum foret, vel quod hoc alii fecerunt diligentius quam ut multum addere liceat.

8. Quoy donc? dira quelcun: les resolutions des Conciles n’auront-elles nulle authorité? Je respon que si. Car je ne dispute point qu’il faille rejetter tous les Conciles, et rescinder les actes de tous, ou canceller depuis un bout jusques à l’autre. Mais on repliquera que je les mets trop bas, jusques à permettre à chacun de recevoir ou rejetter ce qui aura esté determiné en un Concile. Je dy que non. Mais toutes fois et quantes qu’on met en avant un Decret de quelque Concile, je voudroye qu’on poisast diligemment en quel temps il a esté tenu, pour quelle cause, et à quelle fin, et quelles gens y ont assisté: puis apres qu’on examinast à la reigle de l’Escriture, le poinct dont il est question, et que le tout se fist en sorte que la determination du Concile eust son poids, et qu’elle fust comme un advertissement: toutesfois qu’elle n’empeschast point l’examen que j’ay dit. Je voudroye bien qu’on gardast ce qu’enseigne sainct Augustin au troisieme livre contre Maximin. Car pour clorre la bouche à cest heretique, qui debattoit touchant les Decrets des Conciles: Je ne doy pas, dit-il, mettre en avant le Concile de Nice: et tu ne me dois pas aussi alleguer celuy d’Arimine, comme pour oster la liberté de juger: car tu n’y es pas sujet, ne moy au second. Que la chose soit debattue par bonne cognoissance de cause et par raison, et que le tout soit fondé en l’authorité de l’Escriture, laquelle est commune à toutes les deux parties. Si cela se faisoit, les Conciles retiendroyent leur authorité qu’ils doyvent avoir: et toutesfois l’Escriture demeureroit en sa preeminence, à ce que le tout fust assubjetty à la reigle d’icelle. Suyvant cela nous recevons volontiers les anciens Conciles, comme de Nice, de Constantinoble, le premier d’Ephese, Chalcedoine, et les semblables qu’on a tenu pour condamner les erreurs et opinions meschantes des heretiques: nous leur portons, di-je, honneur et reverence, entant qu’il appartient aux articles là definis. Car iceux Conciles ne contiennent rien qu’une pure et naturelle interpretation de l’Escriture, laquelle les saincts Peres par bonne prudence ont accommodé, pour renverser les ennemis de la Chrestienté. Semblablement en d’aucun de ceux qui ont esté tenus depuis, nous appercevons un bon zele et signes evidens de doctrine, de prudence et d’esprit: mais selon que le monde a accoustumé de decliner en empirant, ils est facile de voir combien l’Eglise petit à petit a decliné de sa droite pureté. Je ne doute pas que mesme en ces temps qui ont esté fort corrompuz, il n’y ait assisté des Evesques de bonne sorte aux Conciles: mais il en est advenu comme les Senateurs Romains se sont autre fois complaints qu’il en advenoit à leur Senat, c’est assavoir que quand on a conté les voix sans considerer les raisons, pour conclurre selon la pluralité, la plus grande partie a souvent emporté la meilleure. Certes il en est sorty de meschantes conclusions: et n’est ja mestier d’amener icy les exemples en particulier, tant pource que seroit un trop long procés, que pource que des autres l’ont desja fait si diligemment, que je n’ay que faire d’y rien adjouster.

8. What, then, it will be said, shall the decisions of councils have no authority? Yes, certainly; for I am not contending that all councils ought to be condemned, or that all their acts ought to be rescinded and cancelled at once. Still I shall be told, that I degrade their authority, so as to leave it to the option of every individual to receive or reject whatever a council shall have determined. By no means; but whenever a decree of any 359council is brought forward, I would wish, first, that a diligent inquiry should be made, at what time, for what cause, and with what design it was held, and what kind of persons were present; secondly, that the subject discussed in it should be examined by the standard of the Scripture; and this in such a manner that the determination should have its weight, and be considered as a precedent or case formerly decided, but that it should not preclude the examination which I have mentioned. I sincerely wish that every person would observe the method recommended by Augustine in his third book against Maximinus. For, with a view to silence the contentions of that heretic respecting the decrees of councils, he says, “I ought not to object to you the Council of Nice, nor ought you to object to me the Council of Ariminum, to preclude each other’s judgment by a previous decision. I am not bound by the authority of the latter, nor you by that of the former. Let cause contend with cause, and argument with argument, on the ground of scriptural authorities, which exclusively belong to neither party, but are common to both.” The consequence of such a mode of proceeding would be, that councils would retain all the majesty which is due to them, while at the same time the Scripture would hold the preëminence, so that every thing would be subject to its standard. Upon this principle, those ancient councils, such as the Council of Nice, of Constantinople, the first of Ephesus, that of Chalcedon, and others like them, which were held for the condemnation of errors, we cheerfully receive and reverence as sacred, as far as respects the articles of faith which they have defended; for they contain nothing but the pure and natural interpretation of the Scripture, which the holy fathers, with spiritual prudence, applied to the discomfiture of the enemies of religion who arose in those days. In some of the succeeding councils, likewise, we discover a true zeal for piety, and evident proofs of sense, learning, and prudence. But as the progress of the world is generally from worse to worse, it is easy to see, from the more recent councils, how much the Church has gradually degenerated from the purity of that golden age. Even in these more corrupt ages, I doubt not, the councils have been partly composed of some bishops of a better character; but the same observation may be applied to their acts, which was formerly made in a way of complaint against the decrees of the Roman senate, by the senators themselves. Where opinions prevail according to their number, and not according to the weight of argument by which they are supported, the better part of the assembly must of necessity be frequently overcome by the majority. And councils have certainly issued many impious decrees. It is unnecessary here to produce particular examples, as well because this would carry us to too great a length, as because it has 360already been done by others with a diligence which scarcely admits of any addition.

8. Councils have authority only in so far as accordant with Scripture. Testimony of Augustine. Councils of Nice, Constantinople, and Ephesus, Subsequent Councils more impure, and to be received with limitation.

What, then, you will say, is there no authority in the definitions of councils? Yes, indeed; for I do not contend that all councils are to be condemned, and all their acts rescinded, or, as it is said, made one complete erasure. But you are bringing them all (it will be said) under subordination, and so leaving every one at liberty to receive or reject the decrees of councils as he pleases. By no means; but whenever the decree of a council is produced, the first thing I would wish to be done is, to examine at what time it was held, on what occasion, with what intention, and who were present at it; next I would bring the subject discussed to the standard of Scripture. And this I would do in such a way that the decision of the council should have its weight, and be regarded in the light of a prior judgment, yet not so as to prevent the application of407the test which I have mentioned. I wish all had observed the method which Augustine prescribes in his Third Book against Maximinus, when he wished to silence the cavils of this heretic against the decrees of councils, “I ought not to oppose the Council of Nice to you, nor ought you to oppose that of Ariminum to me, as prejudging the question. I am not bound by the authority of the latter, nor you by that of the former. Let thing contend with thing, cause with cause, reason with reason, on the authority of Scripture, an authority not peculiar to either, but common to all.” In this way, councils would be duly respected, and yet the highest place would be given to Scripture, everything being brought to it as a test. Thus those ancient Councils of Nice, Constantinople, the first of Ephesus, Chalcedon, and the like, which were held for refuting errors, we willingly embrace, and reverence as sacred, in so far as relates to doctrines of faith, for they contain nothing but the pure and genuine interpretation of Scripture, which the holy Fathers with spiritual prudence adopted to crush the enemies of religion who had then arisen. In some later councils, also, we see displayed a true zeal for religion, and moreover unequivocal marks of genius, learning, and prudence. But as matters usually become worse and worse, it is easy to see in more modern councils how much the Church gradually degenerated from the purity of that golden age. I doubt not, however, that even in those more corrupt ages, councils had their bishops of better character. But it happened with them as the Roman senators of old complained in regard to their decrees. Opinions being numbered, not weighed, the better were obliged to give way to the greater number. They certainly put forth many impious sentiments. There is no need here to collect instances, both because it would be tedious, and because it has been done by others so carefully, as not to leave much to be added.

8. Wat dan, zult ge zeggen, zullen dan de conciliën in 't geheel geen gezag hebben in het nemen van besluiten? Ja zeker: immers ik beweer hier niet, dat alle conciliën veroordeeld moeten worden, of al hun handelingen verworpen en, zoals men zegt, met een pennestreek doorgehaald moeten worden. Maar, zal men zeggen, gij drukt toch alle conciliën neer, zodat het een ieder vrijstaat aan te nemen of te verwerpen, wat de conciliën hebben vastgesteld. Allerminst, maar ik zou wel willen, dat men, telkens als men het besluit van een of ander concilie tevoorschijn haalt, eerst naarstig overwoog, in welke tijd het gehouden is, waarom het gehouden is en met welke bedoeling, en hoedanige mensen aanwezig geweest zijn: vervolgens, dat men datgene, waarover het gaat, naar de regel der Schrift onderzocht, en dat wel op deze wijze, dat het besluit van het concilie zijn gewicht hebbe en als een voorlopig oordeel zij, maar toch niet het onderzoek, waarover ik sprak, verhindere. Och of allen die wijze van doen in acht namen, die Augustinus voorschrijft in het derde boek tegen Maximinus. Want wanneer hij deze ketter, die twistte over de besluiten der synoden met korte woorden wil bedwingen, zegt hij: "Ik moet u niet het concilie van Nicaea en gij mij niet dat van Ariminum tegenwerpen als om een vooroordeel te vellen; ik ben niet gebonden door het gezag van het ene, gij niet door het gezag van het andere concilie: laat zaak met zaak, reden met reden, redenering met redenering strijden, door de gezaghebbende uitspraken der Schrift, die niet van u of mijzelf zijn, maar beiden gemeen." Zo zou het geschieden, dat de conciliën hun majesteit zouden hebben, die ze hebben moeten, en toch zou intussen de Schrift op de hoogste plaats uitblinken, opdat er niets zou zijn, dat niet aan haar regel zou onderworpen worden. Zo aanvaarden wij gaarne die oude conciliën, als die te Nicaea, Constantinopel, het eerste te Efeze, te Chalcedon en dergelijke, die gehouden zijn om dwalingen te weerleggen, en wij eerbiedigen die als heilig, voorzover betreft de leerstukken des geloofs. Want zij bevatten niets dan de zuivere en oorspronkelijke uitlegging der Schrift, welke de heilige vaderen door een geestelijke verstandigheid aangewend hebben om de vijanden der religie, die toen opgedoken waren, te breken. Ook in sommige latere conciliën zien wij het licht van de ware ijver der vroomheid, en bovendien duidelijke tekenen van verstand, geleerdheid en verstandigheid. Maar zoals de zaken meestal tot erger plegen te vervallen, kan men uit latere conciliën zien, hoezeer de kerk nu en dan van de zuiverheid van die gouden tijd ontaard is. En ik twijfel er niet aan, of ook in die meer verdorven tijden hebben de conciliën hun betere bisschoppen gehad. Maar met hen is gebeurd datgene, waarvan in de Romeinse senaatsbesluiten oudtijds de senatoren zelf klaagden, dat het niet juist was. Immers wanneer de meningen geteld, maar niet gewogen worden, moest noodzakelijkerwijs meermalen het beste deel door het grootste overwonnen worden. Ongetwijfeld hebben ze veel goddeloze meningen te voorschijn gebracht. En het is niet nodig hier voorbeelden bijeen te brengen, of omdat het te lang zou zijn, of omdat anderen dit zo ijverig gedaan hebben, dat men er niet veel aan kan toevoegen.

8. Die Geltung der Konzilsbeschlüsse

Wieso nun, wird man sagen, sollen denn die Konzilien bei ihren Beschlußfassungen gar keine Autorität haben? Aber gewiß doch! Denn es geht mir hier nicht darum, daß alle Konzilien verdammt, alle ihre Verhandlungsergebnisse umgestoßen und, wie man sagt, mit einem Federstrich ungültig gemacht werden sollten. Aber, so wird man sagen, du setzest ihnen doch allen sehr enge Schranken, so daß es nun jeder frei in der Hand hat, das, was die Konzilien beschlossen haben, anzunehmen oder zu verwerfen. Durchaus nicht! Aber sooft man den Beschluß irgendeines Konzils vorbringt, möchte ich, daß man zunächst gründlich erwägt, zu welcher Zeit es gehalten worden ist, aus welchem Grunde und mit welcher Absicht man es gehalten hat und was für Leute dabei waren. Alsdann soll man, das möchte ich weiter, den Gegenstand, um den es sich handelt, nach dem Richtmaß der Schrift prüfen, und das soll in der Weise vor sich gehen, daß die Entscheidung des Konzils ihr Gewicht hat und als vorläufiges Urteil (plaeiudicium) gilt, aber doch die Prüfung, von der ich sprach, nicht hindert.

Wenn doch alle das Verfahren beobachteten, das Augustin im dritten Buche (seiner Schrift) gegen Maximinus vorzeichnet! Er will nämlich diesen Ketzer, der über die Beschlüsse der Synoden Streit führt, kurz zum Schweigen bringen, und deshalb sagt er: „Weder darf ich dir die Synode von Nicäa, noch darfst du mir die Synode von Ariminum (359) vorhalten, um etwa damit ein Vorurteil zu fällen. Ich bin nicht durch die Autorität der letzteren, du nicht durch die der ersteren gebunden. Nein, es soll Sache gegen Sache, Angelegenheit gegen Angelegenheit, Begründung gegen Begründung streiten, und zwar auf Grund der mit Autorität ausgerüsteten Aussagen der Schrift, die also nicht der einzelne für sich allein hat, sondern die uns beiden gemeinsam sind“ (Gegen Maximinus, Buch II,14,3).

798 Wenn man es so machte, dann würde es dazu kommen, daß die Konzilien die ihnen gebührende Majestät erhielten, die Schrift aber unterdessen an einem höheren Platz stünde und den Vorrang hätte, so daß es nichts gäbe, das ihrer Richtschnur nicht unterworfen würde. So nehmen wir die alten Synoden, wie die zu Nicäa, zu Konstantinopel, die erste Synode zu Ephesus, die Synode von Chalcedon und ähnliche, die zur Widerlegung von Irrtümern gehalten worden sind, gern an, wir verehren sie als heilig, soweit es die Glaubenssätze betrifft; denn sie enthalten nichts als eine reine und ursprüngliche Auslegung der Schrift, die die heiligen Väter in geistlicher Weisheit dazu angewendet haben, die Feinde der Religion, die sich damals erhoben hatten, zu überwinden. Auch in manchen späteren Synoden sehen wir wahren Eifer der Frömmigkeit aufleuchten, dazu auch unverkennbare Zeichen von Verstand, Gelehrsamkeit und Weisheit. Aber wie die Dinge im allgemeinen schlimmer zu werden und in Verfall zu geraten pflegen, so kann man auch aus den späteren Konzilien ersehen, wie sehr die Kirche allgemach von der Lauterkeit jenes goldenen Zeitalters abgekommen ist.

Ich zweifle nun nicht daran, daß die Konzilien auch in diesen verdorbeneren Zeiten ihre besser gearteten Bischöfe gehabt haben. Aber mit diesen Konzilien ist eben das vorgegangen, wovon in den römischen Senatsbeschlüssen die Senatoren selbst klagen, daß es nicht recht geschehe. Denn da man die Stimmen zählt und nicht wägt, so ist notwendig häufiger der bessere Teil von dem größeren überstimmt worden. Auf jeden Fall haben diese Konzilien viele gottlose Meinungen vorgebracht. Es ist auch hier nicht nötig, Beispiele zu sammeln; denn das würde viel zu weit führen, und andere haben es auch so gründlich besorgt, daß man nicht mehr viel zufügen kann.

8. Konsilies moet egter nie reëlreg verdoem word nie maar wel aanvaar  word in soverre dit nie met die Woord in stryd is nie

“Hoe dan nou?” sal jy vra, “sal konsilies dan geen gesag hê om besluite 1454 te neem nie?” Ja, inderdaad; ek redeneer hier trouens nie dat ons alle konsilies moet verdoem of almal se handelinge tot niet moet maak en, soos die uitdrukking lui, ’n streep deur hulle moet trek nie. “Maar,” sal jy opmerk, “jy maak alle konsilies ondergeskik sodat dit in enigiemand se midde gelaat word om besluite wat konsilies geneem het, te aanvaar of te verwerp.” Hoegenaamd nie; maar so dikwels ’n besluit van die een of ander konsilie die lig sien, sou ek graag wou hê dat eers deeglike oorweging geskenk word aan die tyd waarop, om watter rede, en met watter doel die konsilie plaasgevind het en watter soort mense daar aanwesig was. Ten tweede sou ek graag wou hê dat die besluit waaroor gehandel word, noukeurig aan die Skrif getoets moet word - en dit op so ’n manier dat die besluit van die konsilie sy eie gewig moet dra en as ’t ware ’n voorwaardelike oordeel moet wees sonder om die ondersoek waarvan ek gepraat het, te belemmer. Het almal tog maar by die maat gehou waarvan Augustinus in sy derde boek teen Maximinus skryf. Want toe hierdie ketter oor die besluite van die sinodes gestry het, en hy sy mond kort en klaar wou snoer, het hy gesê: “Ek behoort jou nie die sinode van Nicea teen te werp en jy my ook nie die sinode van Ariminum asof jy die saak vooraf beoordeel nie. Ek word nie deur die gesag van laasgenoemde (Ariminum) en jy nie deur die gesag van eersgenoemde gebind nie. Laat onderwerp vir onderwerp, saak vir saak, en rede vir rede die geskil aan die hand van die gesaghebbende uitsprake van die Skrifte besleg - nie die wat ons standpunte elkeen steun nie, maar wat albei ons standpunte gemeenskaplik het”.³³

So sou dit geskied dat konsilies die majesteit wat daaraan verskuldig is, het en tog sou die Skrif intussen ’n hoër plek inneem, sodat daar niks sou wees wat nie aan die rigsnoer daarvan onderwerp sou wees nie. Ons omhels met graagte die sinodes van ouds soos die van Nicéa, Konstantinopel, die eerste sinode van Efese, Chalcedon³⁴ en dergelikes wat belê is om dwalings te weerlê, en ons eerbiedig dit as heilige vergaderings so ver dit leerstellings van die geloof aangaan. Hulle bevat immers niks anders as ’n suiwer en egte vertolking van die Skrif wat die heilige vaders met geestelike wysheid aangewend het om die vyande van die godsdiens wat destyds na vore getree het, te verbrysel nie. Ook in sommige daaropvolgende sinodes sien ons ware ywer vir godsvrug skitter, en 1455 daarbenewens ook duidelike tekens van verstand, geleerdheid en wysheid. Maar soos dit gewoonlik gaan, het die toedrag van sake oor die algemeen versleg en na aanleiding van baie onlangse konsilies kan ons merk hoeveel die kerk kort-kort van die suiwerheid van daardie goue tydperk afgewyk het. Ek twyfel nie dat konsilies ook in die bedorwer tye goeie biskoppe gehad het nie, maar met hulle het gebeur waaroor senatore self gekla het dat dit nie in die Romeinse senaatsvergaderings reg toegaan nie. Want wanneer menings bloot getel en nie oorweeg word nie,³⁵ moes die beter groep noodwendig baie dikwels deur die meerderheid oorweldig word. Hulle het beslis baie goddelose opvattings die lig laat sien. Maar dit is nie nodig om hier voorbeelde daarvan bymekaar te maak nie, omdat dit òf te lank sou neem, òf omdat ander dit met so ’n groot deeglikheid gedoen het dat ons weinig daaraan kan toevoeg.³⁶

8. Так что же, скажут нам, решения соборов не имеют никакого авторитета? Я отвечу: нет, имеют. Ведь я вовсе не добиваюсь отрицания всех соборов и отмены всех соборных актов от начала до конца.

Мне возразят, что я слишком принижаю соборы - вплоть до того, что оставляю на усмотрение каждого христианина, принять или отвергнуть решения того или иного собора. Вовсе нет! Но всякий раз, когда речь идёт о постановлении конкретного собора, то, по моему мнению, следует тщательно взвесить, когда, для чего и почему оно было принято и кто в этом участвовал. Затем по поводу спорного вопроса надлежит свериться с Писанием. Всё это нужно сделать так, чтобы определение собора обрело весомость и явилось как бы предуведомлением, однако не мешало названному исследованию.

Я хотел бы, чтобы соблюдался принцип, выдвинутый Августином в третьей книге против Максимина. Желая заткнуть рот этому еретику, спорившему по поводу соборных постановлений, Августин пишет: «Яне должен указывать тебе на Никейский собор, а ты не должен указывать мне на собор в Ариминии, как бы лишая [ты меня, а я тебя] свободы суждения. Ибо ты не подчинён первому, а я второму. Пусть вопрос будет решён тщательным рассмотрением причин и оснований, и пусть решение опирается на авторитет Писания, обладающий равной силой для обеих сторон» (Августин. Против Максимиана, епископа ариан, III,XIV, 3(MPL, XLIII, 772)). Если бы это исполнялось, то соборы сохранили бы должный авторитет, а Писание - свою первенствующую роль, так что всё поверялось бы его мерою. В соответствии с этим принципом мы охотно признаём древние Соборы - Никейский, Константинопольский, Первый Эфесский, Халкидонский и другие им подобные, целью которых было осуждение заблуждений и превратных мнений еретиков. Повторяю, мы уважаем и чтим эти Соборы в том, что касается определённых ими догматов. Ибо указанные Соборы не содержат ничего, кроме чистого и естественного истолкования Писания, которое святые отцы по благому разумению приспособили для опровержения врагов христианства.

Сходным образом и в более поздних соборах можно усмотреть благочестивое усердие и явные знаки верного учения, благоразумия, благочестия и света. Но так как мир имеет обыкновение меняться к худшему, нетрудно заметить, что и Церковь мало-помалу утратила истинную чистоту. Я не сомневаюсь, что и в самые испорченные времена добрые епископы тоже участвовали в соборах. Но с ними происходило то же самое, что и с римским сенатом: как сетовали некогда сенаторы, голоса там подсчитывались независимо от приводившихся доводов и решения принимались большинством голосов. Поэтому выигрывала самая многочисленная партия. Конечно, от этого происходило множество неверных и нечестных решений. Но здесь неуместно приводить частные примеры - и потому, что это слишком долгое занятие, и потому, что другие уже проделали эту работу весьма тщательно и мне к ней нечего добавить.

9. | Porro quid Concilia cum Conciliis pugnantia recenseam? || Nec est quod mihi quispiam obmurmuret, ex his quae pugnant, alterutrum non esse legitimum¹. Unde enim id aestimabimus? Nempe ex eo, nisi fallor, quod ex Scripturis iudicabimus, non esse orthodoxa illius decreta. Haec enim una est certa lex discretionis. Iam nongenti circiter anni sunt quum Synodus Constantinopolitana, sub Leone Imperatore congregata, subvertendas et^c confringendas imagines in templis collocatas censuit². Paulo post Concilium^d Nicenum, quod in eius invidiam Irene coegit^e, restituendas decrevit^{f 3}. || Utrum ex duobus agnoscemus pro legitimo? Vulgo obtinuit hoc posterius, quod in templis locum imaginibus dedit. At Augustinus id fieri posse negat sine praesentissimo idololatriae periculo⁴. Epiphanius aetate superior asperius multo loquitur; nefas enim et abominationem esse tradit, aspici in templo Christianorum imagines⁵. Qui sic loquuntur, an approbarent Concilium illud si hodie essent superstites? Quod si et^g vera narrant Historici⁶, et actis 158 ipsis creditur^{a 1} non imagines tantum ipsae, sed earum cultus illic receptus fuit. Tale vero placitum palam est a Satana manasse. || Quid quod totam Scripturam depravando et lacerando, ludibrio eam sibi fuisse demonstrant? Quod ego superius abunde planum feci². || Quicquid sit, non aliter discernere inter contrarias et dissentientes Synodos, quae multae fuerunt, poterimus, nisi omnes illa quam dixi omnium hominum et Angelorum statera, id est verbo Domini examinemus. Sic Chalcedonensem amplectimur, repudiata Ephesina secunda, quod in hac Eutychiana impietas confirmata fuit, quam illa altera damnavit, Eius rei iudicium nonnisi ex Scripturis fecerunt sancti viri, quos sic in iudicando sequimur^b, ut Dei verbum, quod illis praeluxit, nobis nunc quoque praeluceat. || Eant nunc Romanenses^c, et affixum alligatumque suis conciliis Spiritum sanctum pro^d more iactent.

9. Davantage, qu’est-il besoin de raconter la repugnance des Conciles, et comme ce qui a esté fait en l’un, a esté deffait en l’autre? Et ne faut pas qu’on m’allegue que quand il y a ainsi deux Conciles repugnans, l’un n’est pas legitime. Car d’où est-ce que nous estimerons cela? Je pense qu’il n’y a point d’autre moyen sinon que de juger par l’Escriture lequel c’est qui a mal resolu: car il n’y a point d’autre loy certaine pour discerner. Il y a environ neuf cens ans qu’il se fist un Concile à Constantinoble du temps de Leon Empereur, où il fut ordonné qu’on abbatroit et qu’on romproit toutes les images qu’on avoit aux Eglises. Tantost apres, Irene, mere de l’Empereur, assembla un autre Concile à Nice, lequel ordonna qu’on les remist. Lequel des deux tiendrons-nous pour legitime? Le second a gagné le jeu: car les images ont tenu bon aux Eglises. Mais sainct Augustin dit que cela ne se peut faire sans peril eminent d’idolatrie. Epiphanius plus ancien Docteur, parle encore plus rudement: car il dit que c’est meschanceté et abomination, de voir des images aux temples des Chrestiens. Puis qu’ils ont ainsi parlé de leur temps, approuveroyent-ils un tel Concile, s’ils vivoyent aujourdhuy? Qui pis est, si les Historiens disent vray, ce Concile-là non seulement a receu les images, mais aussi a conclud qu’on les devoit honnorer. Or c’est chose notoire qu’un tel decret est procedé de Satan. Que dirons-nous de ce qu’ils ont si vilainement depravé, falsifié et desciré par pieces toute l’Escriture? qui monstre bien qu’ils ne s’en sont faits que moquer: ce que j’ay descouvert cy dessus autant qu’il estoit besoin. Quoy qu’il en soit nous ne pourrons autrement discerner entre les Conciles qui se contrarient l’un et l’autre, comme il y en a plusieurs, sinon en les examinant tous par la parolle de Dieu, qui est la balance à laquelle sont sujets non seulement les hommes, mais aussi les Anges. Pour ceste cause nous rejettons le Concile second d’Ephese, et approuvons celuy de Chaleedoine, pource qu’au premier l’impieté d’Eutyches a esté confermée, laquelle a esté condamnée au second. Et de fait les Peres qui ont assisté au Concile de Chaleedoine, n’ont prins leur jugement que de la parolle de Dieu. Pourtant nous les ensuyvons avec telle condition que nous avons la parolle de Dieu pour nous esclairer: selon laquelle il se sont aussi conduits. Voysent maintenant les Romanisques: et qu’ils se vantent, comme ils ont accoustumé, que le sainct Esprit soit lié et attaché à leurs Conciles.

9. Now, what need is there to enumerate the repugnances between councils and councils, and how decrees passed by one have been rescinded by another? Here it must not be alleged, that where there is such variance between two councils, one or the other is not legitimate. For how shall we determine this? The only way I know, is to ascertain from the Scriptures that its decrees are not orthodox; for there is no other certain rule of decision. It is now about nine hundred years ago, that the Council of Constantinople, assembled under the emperor Leo, decreed that all images placed in churches should be thrown down and broken in pieces. Soon after, the Council of Nice, which the empress Irene convened in opposition to the former, decreed that they should be restored. Which of these two shall we acknowledge as a legitimate council? This character has generally been attributed to the latter, which gave images a place in the Churches. But Augustine declares that this cannot be done without imminent danger of idolatry. Epiphanius, a more ancient writer, expresses himself in terms of much greater severity; he says that it is abominable wickedness for images to be seen in the temples of Christians. Would the fathers who speak in this manner approve of that council, if they were now living? But if the accounts of historians be true, and credit be given to the acts themselves, that council not only admitted of images, but determined that they were to be worshipped. Now, it is evident that such a decree must have originated from Satan. What shall we say to their perversions and mutilations of the Scripture, which demonstrate that they held it all in contempt, as I have already proved? We shall never be able to discriminate between the numerous councils, which dissent from and contradict each other, unless we examine them all by the word of God, which is the universal standard for men and angels. On this ground, we reject the second Council of Ephesus, and receive the Council of Chalcedon, because the latter council condemned the impiety of Eutyches, which the former had sanctioned. This judgment of the Council of Chalcedon was formed from the Scriptures by holy men, whom we imitate in forming our judgment, as the word of God which enlightened them continues to give light to us. Now, let the Romanists go and boast, as they are accustomed to do, that the Holy Spirit is inseparably attached to their councils.

9. Contradictory decisions of Councils. Those agreeing with divine truth to be received. Those at variance with it to be rejected. This confirmed by the example of the Council of Constantinople and the Council of Nice; also of the Council of Chalcedon, and second Council of Ephesus.

Moreover, why should I review the contests of council with council? Nor is there any ground for whispering to me, that when councils are at variance, one or other of them is not a lawful council. For how shall we ascertain this? Just, if I mistake not, by judging from Scripture that the decrees are not orthodox. For this alone is the sure law of discrimination. It is now about nine hundred years since the Council of Constantinople, convened under the Emperor Leo,determined that the images set up in temples were to be thrown down and broken to pieces. Shortly after, the Council of Nice, which was assembled by Irene, through dislike of the former, decreed that images were to be restored. Which of the two councils shall we acknowledge to be lawful? The latter has usually prevailed, and secured a place for images in churches. But Augustine maintains that this could not be done without the greatest danger of idolatry. Epiphanius, at a later period, speaks much more harshly (Epist. ad Joann. Hierosolym. et Lib. 3 contra Hæres.). For he says, it is an unspeakable abomination to see images in a Christian temple. Could those who speak thus approve of that council if they were alive in408the present day? But if historians speak true, and we believe their acts, not only images themselves, but the worship of them, were there sanctioned. Now it is plain that this decree emanated from Satan. Do they not show, by corrupting and wresting Scripture, that they held it in derision? This I have made sufficiently clear in a former part of the work (see Book I. chap. 11 sec. 14). Be this as it may, we shall never be able to distinguish between contradictory and dissenting councils, which have been many, unless we weigh them all in that balance for men and angels, I mean, the word of God. Thus we embrace the Council of Chalcedon, and repudiate the second of Ephesus, because the latter sanctioned the impiety of Eutyches, and the former condemned it. The judgment of these holy men was founded on the Scriptures, and while we follow it, we desire that the word of God, which illuminated them, may now also illuminate us. Let the Romanists now go and boast after their manner, that the Holy Spirit is fixed and tied to their councils.

9. Verder, waartoe zal ik conciliën opsommen, die met elkander in strijd zijn? En men moet mij niet tegenwerpen, dat van de conciliën, welke met elkander in strijd zijn, het een of het ander niet wettig is. Want waaruit zullen wij dat beoordelen? Wel daaruit, indien ik me niet vergis, dat we uit de Schrift zullen vaststellen, dat de besluiten van dit concilie niet rechtzinnig zijn. Want dit is de enige vaste wet om te onderscheiden. Het is reeds ongeveer negenhonderd jaar geleden, dat het concilie van Constantinopel, onder keizer Leo vergaderd, besloten heeft, dat de beelden, die in de kerken geplaatst waren, moesten worden omvergeworpen en verbroken. Korte tijd daarna heeft het concilie te Nicaea, hetwelk Irene bijeengeroepen heeft tot blaam van het eerstgenoemde concilie, besloten, dat ze weer opgericht moesten worden. Welk van deze twee zullen wij als wettig erkennen? Over 't algemeen heeft het laatste zich gehandhaafd, dat in de kerken aan de beelden een plaats gegeven heeft. Maar Augustinus zegt, dat dit niet gebeuren kan zonder onmiddellijk gevaar voor afgoderij, Epiphanius, die vroeger leefde, spreekt veel scherper. Want hij leert, dat het zonde en een gruwel is, dat in de kerk der Christenen beelden gezien worden. Zouden wie zo spreken, dat concilie goedkeuren, wanneer ze nog in leven waren? En indien de geschiedschrijvers de waarheid vertellen en men de handelingen zelf geloven wil, dan zijn daar niet slechts de beelden zelf, maar is ook hun dienst daar aanvaard. Het is echter duidelijk, dat zulk een besluit uit Satan is voortgekomen. En wat zullen we er van zeggen, dat ze door de ganse Schrift te verdraaien en te verscheuren tonen, dat zij haar bespot hebben? Hetgeen ik vroeger ruimschoots heb duidelijk gemaakt. Hoe het ook zij, wij zullen op geen andere wijze kunnen onderscheiden tussen conciliën, die tegenover elkaar staan en van elkaar afwijken, zoals er vele geweest zijn, dan dat we ze alle onderzoeken met de weegschaal van mensen en engelen, die ik noemde, namelijk met het Woord des Heren. Zo aanvaarden wij het concilie van Chalcedon en verwerpen het tweede concilie van Efeze, omdat op het laatste de goddeloosheid van Eutyches bevestigd is, welke het eerstgenoemde veroordeeld heeft. Het oordeel over die zaak hebben de heilige mannen slechts geveld naar de Schrift, en wij volgen die mannen in het oordelen zo, dat Gods Woord, hetwelk hen voorgelicht heeft, nu ook ons voorlicht. Laat nu de Roomsen heengaan, en naar hun gewoonte zich beroemen, dat de Heilige Geest aan hun conciliën gehecht en verbonden is.

9. Konzilien gegen Konzilien!

Was soll ich weiter aufzählen, wie Konzilien mit Konzilien im Streite gelegen haben? Es besteht auch kein Grund, daß mir jemand murrend den Einwurf macht, von diesen Konzilien, die miteinander im Widerspruch stehen, sei eben das eine oder das andere nicht rechtmäßig. Denn woher sollen wir darüber eine Meinung gewinnen? Doch daher, wenn ich mich nicht täusche, daß wir auf Grund der Schrift zu dem Urteil kommen, daß die Beschlüsse des betreffenden Konzils nicht rechtgläubig sind. Denn das ist das einzige sichere Gesetz für eine solche Unterscheidung.

Es ist jetzt ungefähr neunhundert Jahre her, daß die Synode zu Konstantinopel (754), die unter dem Kaiser Leo zusammenberufen worden war, den Beschluß faßte, es sollten die in den Kirchengebäuden aufgestellten Bilder umgeworfen und zerbrochen werden. Kurz nachher beschloß das Konzil zu Nicäa (787), das Irene jenem ersten Konzil zum Trotz einberufen hatte, die Bilder sollten wiederhergestellt werden. Welches von den beiden sollen wir nun als rechtmäßig anerkennen? Im allgemeinen hat sich das letztere durchgesetzt, das den Bildern in den Kirchengebäuden einen Platz gegeben hat. Augustin dagegen erklärt, daß dies nicht geschehen kann ohne die unmittelbarste Gefahr der Abgötterei! Und Epiphanius, der zu noch früherer Zeit lebte, redet noch viel schärfer: er lehrt nämlich, es sei frevlerisch und ein Greuel, daß man in der Kirche von Christen Bilder anschauen sollte. Wenn nun diese Männer, die so geredet haben, heute noch lebten - würden die wohl jenes Konzil anerkennen? Wenn nun die Geschichtsschreiber die Wahrheit berichten und wenn man den niedergelegten Verhandlungsergebnissen selber Glauben schenkt, so hat man auf dieser Synode nicht nur die Bilder selbst, sondern auch ihre Verehrung anerkannt. Es liegt aber auf der Hand, daß ein solcher Beschluß vom Satan stammt! Was sollen wir aber dazu sagen, daß diese Männer durch ihre Verkehrung und Zerreißung der ganzen Schrift offen zu erkennen geben, daß sie sich über sie lustig machen? Eben dies aber habe ich oben (vgl. Buch I, Kap. 11) mehr als zureichend deutlich gemacht. Wie dem auch sei, wir werden zwischen den einander widersprechenden und verschieden lehrenden Synoden, deren es viele gegeben 799 hat, nur dann unterscheiden können, wenn wir sie alle mit jener Waage der Menschen und Engel nachprüfen, von der ich gesprochen habe, nämlich mit dem Wort des Herrn. So nehmen wir die Synode zu Chalcedon an und verwerfen die zweite Synode zu Ephesus, weil in dieser die Gottlosigkeit des Eutyches bestätigt wurde, die jene andere (die Synode zu Chalcedon) verdammt hat. Das Urteil über diese Sache haben die heiligen Männer ausschließlich auf Grund der Schrift gefällt, und wir folgen ihnen in unserem Urteilen dergestalt, daß Gottes Wort, das ihnen vorangeleuchtet hat, auch uns nun voranleuchtet. Nun sollen die Römischen hingehen und nach ihrer Gewohnheit den Anspruch erheben, an ihre Konzilien sei der Heilige Geist geheftet und festgebunden!

9. Teenstrydige konsilies moet aan die maatstaf van die Woord getoets word om vas te stel watter een aanvaar kan word

Waarom moet ek voorts konsilies opnoem wat met mekaar bots? En daar is geen rede waarom iemand teen my moet mor dat een van die twee botsende konsilies nie wettig is nie.³⁷ Na aanleiding waarvan sal ons dit immers beoordeel? As ek my nie misgis nie, slegs maar op grond daarvan dat ons uit die Skrif sal oordeel dat een van hulle se besluite nie regsinnig is nie. Dit is immers die enigste seker wet om konsilies te onderskei. Daar het nou alreeds amper negehonderd jaar verloop sedert die sinode van Konstantinopel wat onder keiser Leo byeengeroep is, besluit het dat beelde wat in tempels geplaas is, omgegooi en stukkend gebreek moes word.³⁸ ’n Bietjie later het die konsilie van Nicéa wat Irene byeengeroep het uit haat teen die voorgaande konsilie, besluit dat beelde in ere herstel moes word.³⁹ Watter een van die twee besluite sal ons dan as wettig erken? Laasgenoemde besluit wat plek vir beelde in 1456 tempels ingeruim het, het oor die algemeen die oorhand gekry. Maar Augustinus verklaar dat so iets nie kan gebeur sonder die wesentlikste gevaar van afgodery nie.⁴⁰ Epiphanius wat vroeër as hy geleef het, praat nog baie heftiger daaroor. Hy leer trouens dat dit sonde en ’n gruwel is dat beelde in kerke van Christene te sien is.⁴¹ As diegene wat so praat vandag nog geleef het, sou hulle daardie konsilie goedgekeur het? Maar as geskiedkundiges die waarheid praat,⁴² en as die handelinge van die konsilie geloofwaardig is,⁴³ is nie net die beelde self nie, maar ook hulle verering daar aanvaar. Dit is duidelik dat so ’n besluit uit die duiwel gekom het. Maar wat daarvan dat hulle deur die hele Skrif te onteer en te verskeur bewys dat dit vir hulle tot ’n bespotting was? Maar dit het ek reeds tevore voldoende verduidelik.⁴⁴ Hoe dit ook al sy, ons sal nie op ’n ander manier tussen teenstrydige en botsende konsilies - en daar was baie daarvan - onderskeid kan maak nie tensy ons alles in daardie weegskaal van alle mense en engele waarvan ek gepraat het, dit is aan die Woord van God toets. So aanvaar ons die konsilie van Chalcedon maar verwerp die tweede konsilie van Efese omdat Eutyches se goddeloosheid hierin bekragtig is terwyl die eerste konsilie dit verdoem het.⁴⁵ Heiliges het so ’n onderwerp slegs aan die hand van die Skrif beoordeel en ons volg hulle in hulle oordeel so dat God se Woord wat sy lig vir hulle laat skyn het, nou ook vir ons sy lig laat skyn.

Laat die Roomsgesindes gerus nou maar begaan en hulle na gewoonte daarop beroem dat die Heilige Gees aan hulle konsilies geheg en gebind is.

9. Кроме того, есть ли необходимость рассказывать о противоречиях между соборами и о том, как решения одного собора отменялись другим? И пусть не говорят мне, что, когда два собора противоречат друг другу, один из них является незаконным. Ибо как мы установим это? Думаю, есть только один способ - судить, который из двух соборов принял неверное решение, опираясь на Писание, ибо у нас нет другого твёрдого правила для такого различения.

Около девятисот лет назад в Константинополе во время правления императора Льва состоялся собор, постановивший низвергнуть и разбить все изображения в церквах (Константинопольский собор (754) проходил не при Льве III Исавре, а при его сыне Константине V Копрониме). Чуть позже мать императора Ирина созвала в Никее другой собор, принявший решение восстановить образы в храмах (Второй Никейский собор (787)). Который из этих двух соборов мы должны считать законным? Победа осталась за вторым - и образы были допущены в Церкви. Однако св. Августин утверждает, что это неизбежно влечёт за собой серьёзную опасность идолопоклонства (Августин. Толк. На Пс 113. Проповеди, II, 5 (MPL, XXXVII, 1484)). А более древний учитель, Епифаний, высказывается ещё жёстче, называя присутствие образов в христианских храмах мерзостью и беззаконием (Епифаний. Письма Иоанну, епископу Иерусалимскому, IX (MPG,XLIII, 390). См. также Hieronymus. Ep. 51, 9 (MPL, XXII, 526)). Но коль скоро они говорили так в своё время, разве они одобрили бы такой собор, если бы жили сегодня? Но это ещё не всё. Если историки не лгут, то этот собор не только допустил изображения в храмах, но и предписал почитать их (Второй Никейский собор, заседание седьмое). Но ведь очевидно, что подобное постановление исходит от Сатаны. Что скажем мы об этом факте, свидетельствующем, что участники собора самым низменным образом извратили, фальсифицировали и разодрали на клочки всё Писание? О факте, который со всей очевидностью показывает, что это просто издевательство, как я уже разъяснил это в соответствующем месте?

Как бы то ни было, мы не можем иначе взвесить противоречащие друг другу решения соборов (а их много), кроме как на весах Слова Божьего, суждению которого подчиняются и люди и Ангелы. По этой причине мы отвергаем Второй Эфесский собор и принимаем собор Халкидонский, так как первый одобрил нечестивое учение Евтихия, осуждённое вторым. В действительности отцы Халкидонского собора вынесли своё решение на основании Слова Божьего. И потому мы последуем за ними, уточнив что нас просвещает то же Слово Божье, каким они руководствовались в своём решении. Пускай теперь паписты хвалятся (как они это обычно делают), что Св. Дух накрепко связан с их соборами!

10. | Quanquam in illis quoque antiquis et purioribus est quod iure desideres, vel quod eruditi alioqui et prudentes viri, qui tum aderant, praesentibus negotiis districti, multa alia non prospiciebant: vel quod gravioribus et magis seriis occupatos nonnulla levioris momenti subterfugiebant: vel quod simpliciter, ut homines^e, imperitia falli poterant: vel quod nimio affectu nonnunquam praecipites ferebantur. Huius postremi (quod omnium durissimum videtur) exemplum illustre extitit in Nicena Synodo: cuius dignitas omnium consensu summa veneratione, ut merebatur^f, excepta est. Nam quum primarium fidei nostrae caput illic^g periclitaretur, adesset hostis Arrius in procinctu, quocum manus conserendae essent, summum vero momentum in eorum concordia esset^h qui ad oppugnandum Arrii errorem parati venerant: ipsi nihilominus tantorum discriminum securi, imo velut gravitatis, modestiae, et omnis humanitatis obliti, omisso quod in manibus erat certamine, quasi ex destinato Arrio gratificaturi eo concessissent) intestinis dissidiis sese proscindere coeperunt: stylum qui in Arrium stringendus erat, in seipsos dirigere. Foedae criminationes audiebantur: libelli accusatorii volitabant: nec contentionum finis ullus factus esset donec mutuis vulneribus se confodissent, nisi Imperator Constantinus occurrisset, qui inquisitionem in eorum vitam, rem esse supra suam cognitionem professus, talem intemperiem laude magis 159 quam obiurgatione castigavit^{a 1}. Quam multis partibus^b et alia quae deinde sequuta sunt Concilia lapsa fuisse verisimile est? || Nec longa demonstratione opus haec res habet; siquis enim acta perlegat, multas illic infirmitates animadvertet: ne quid dicam gravius.

10. Combien que mesmes aux anciens Conciles qui sont les plus purs, il y a quelque chose à redire: ou à cause que les Evesques qui estoyent pour lors, combien qu’ils fussent gens savans et prudens, toutesfois estans empeschez aux matieres pour lesquelles ils estoyent assemblez, ne regardoyent pas beaucoup d’autres choses: ou qu’estans occupez en grans affaires, ils ne prenoyent esgard à ceux qui estoyent de moindre importance: ou qu’ils pouvoyent faillir par ignorance: ou bien qu’aucune fois ils estoyent trop ardens en leurs affections. Ceste derniere raison pourroit sembler la plus dure; toutesfois nous en avons un exemple notable au premier Concile de Nice, duquel la dignité a esté prisée par dessus tous autres. Car les Evesques qui estoyent là venus pour defendre le principal poinct de nostre foy, combien qu’ils vissent Arrius en leurs presences prest de batailler, et que pour le conveincre il leur fust necessaire de bien accorder ensemble: neantmoins comme s’ils fussent là venus de propos deliberé pour luy faire plaisir, ne se soucians point en quel danger estoit l’Eglise, commencerent à se mordre, accuser et injurier l’un l’autre, à presenter libelles diffamatoires, ausquels toute leur vie estoit traduite: bref, ils laissoyent Arrius pour se deffaire eux-mesmes. Et estoyent d’une telle intemperance acharnez ensemble, qu’il n’y eust jamais eu fin à leurs contentions, si Constantin Empereur, protestant qu’il ne vouloit point estre le juge, n’eust reprimé leurs debats. Combien est-il plus vray-semblable, que les autres Conciles qui depuis se sont ensuyvis, ayent peu avoir quelque faute? Cela n’a point mestier de longue probation: car quiconque lira les actes des Conciles anciens, y trouvera beaucoup d’infirmité. Je ne dy non plus.

10. Even in the earliest and purest councils, however, there is something to complain of—either that the bishops who composed them, though men of learning and prudence, being perplexed with the subjects immediately before them, did not extend their 361views to many other things; or that while they were occupied with more weighty and serious concerns, things of inferior moment escaped their notice; or merely that, being men, they were liable to ignorance and error; or that they were sometimes hurried into precipitancy by the violence of their passions. Of the truth of the last observation, which seems the severest of all, there is a remarkable example in the Council of Nice; the dignity of which has been universally and justly held in the highest veneration. For though the principal article of our faith was endangered, and they had to contend with Arius, the enemy of it, who was there in readiness for the contest,—though it was of the greatest importance that harmony should be maintained among those who came with a design to confute the error of Arius,—notwithstanding that, careless of such great dangers, forgetful of gravity, modesty, and every thing like good manners, dropping the controversy between them, as if they had assembled with an express view to the gratification of Arius, they began to counteract themselves with intestine dissensions, and to direct against each other the pen which ought to have been employed against Arius. The foulest accusations were heard, defamatory libels were circulated, and there would have been no end of the contentions till they had murdered one another, if it had not been for the interference of the emperor Constantine, who protested that a scrutiny into their lives was a thing beyond his cognizance, and repressed this intemperate conduct with praise rather than with censure. In how many instances is it probable that errors were committed by other succeeding councils? Nor does this require any long proof; for whoever peruses their acts, will discover many infirmities, not to mention any thing worse.

10. Errors of purer Councils. Four causes of these errors. An example from the Council of Nice.

Even in their ancient and purer councils there is something to be desiderated, either because the otherwise learned and prudent men who attended, being distracted by the business in hand, did not attend to many things beside; or because, occupied with grave and more serious measures, they winked at some of lesser moment; or simply because, as men, they were deceived through ignorance, or were sometimes carried headlong by some feeling in excess. Of this last case(which seems the most difficult of all to avoid) we have a striking example in the Council of Nice, which has been unanimously received, as it deserves, with the utmost veneration. For when the primary article of our faith was there in peril, and Arius, its enemy, was present, ready to engage any one in combat, and it was of the utmost moment that those who had come to attack Arius should be agreed, they nevertheless, feeling secure amid all these dangers, nay, as it were, forgetting their gravity, modesty, and politeness, laying aside the discussion which was before them (as if they had met for the express purpose of gratifying Arius), began to give way to intestine dissensions, and turn the pen, which should have been employed against Arius, against each other. Foul accusations were heard, libels flew up and down, and they never would have ceased from their contention until they had stabbed each other with mutual wounds, had not the Emperor Constantine interfered, and declaring that the investigation of their lives was a matter above his cognisance, repressed their intemperance by flattery rather than censure. In how many respects is it probable that councils, held subsequently to this, have erred? Nor does the fact stand in need of a long demonstration; any one who reads their acts will observe many infirmities, not to use a stronger term.

10. Trouwens ook in die oude en meer zuivere conciliën is nog wel iets, dat men terecht kan misprijzen, hetzij omdat die mannen, die daar aanwezig waren en die anders wel geleerd en verstandig waren, doordat ze door de zaken van het ogenblik werden bezig gehouden, veel andere dingen niet voorzagen, hetzij, omdat ze, in beslag genomen door moeilijker en ernstiger zaken, sommige dingen van minder gewicht lieten varen, hetzij omdat ze, als mensen, eenvoudig zich door onkunde vergissen konden, of omdat ze soms door al te grote heftigheid meegesleurd werden. Van dit laatste (wat het hardste van alles schijnt te zijn) is er een duidelijk voorbeeld geweest op het concilie van Nicaea, welks waardigheid door allen eenstemmig met de hoogste eerbied, gelijk het ook verdiende, is aanvaard. Want hoewel het voornaamste hoofdstuk van ons geloof daar in gevaar verkeerde, de vijand Arius, met wie men moest kampen, ten strijde toegerust aanwezig was, en de eensgezindheid van hen, die gekomen waren, bereid om de dwaling van Arius te bestrijden, van het hoogste belang was, hebben zij niettemin, zich niet bekommerend om zo grote gevaren, ja alsof ze alle ernst, ingetogenheid en wellevendheid vergeten hadden, de strijd, die ze aan het voeren waren (alsof ze daar bijeengekomen waren met de bedoeling om Arius ter wille te zijn), laten lopen en zijn ze begonnen met onderlinge onenigheden elkander te verscheuren, en het stilet, dat ze tegen Arius moesten trekken, tegen zichzelf te richten. Er werden schandelijke beschuldigingen gehoord, de beschuldigingsgeschriften vlogen heen en weer, en er zou niet eerder een einde gekomen zijn aan de twisten, voordat ze elkaar door wederkerige woorden hadden afgemaakt, indien keizer Constantijn het niet verhinderd had, die, betuigend, dat het onderzoek naar hun leven een zaak was, die niet tot zijn competentie behoorde, zulk een ongebondenheid meer door lof dan door berisping gekastijd heeft. In hoevele opzichten hebben ook niet, naar alle waarschijnlijkheid, de andere conciliën, die daarna gekomen zijn, gestruikeld? Dit heeft ook geen lang bewijs nodig. Want wanneer men de handelingen doorleest, zal men daar veel zwakheden, om maar geen erger woord te gebruiken, opmerken.

10. Menschliche Mängel bei den Konzilien

Allerdings bleibt auch bei jenen alten, reineren Konzilien noch manches mit Recht auszusetzen, sei es, weil die sonst gelehrten und verständigen Männer, die damals dabei waren, infolge ihrer vielseitigen Inanspruchnahme durch die gegenwärtigen Angelegenheiten vieles andere nicht vorhersahen, sei es, weil sie bei ihrer Beschäftigung mit schwereren und ernsteren Dingen manche Angelegenheiten von untergeordneter Bedeutung beiseiteließen, sei es, weil sie einfach als Menschen durch Unkundigkeit getäuscht werden konnten, oder sei es auch, weil sie sich aus allzu großer innerer Bewegung heraus dann und wann zu vorschnellem Handeln hinreißen ließen. Das letztere scheint das schwerste von allem zu sein, und dafür gibt es ein hervorragendes Beispiel bei der Synode zu Nicäa (325), deren Würde, wie sie es verdiente, einhellig mit höchster Ehrerbietung anerkannt worden ist. Da war doch der wichtigste Artikel unseres Glaubens in Gefahr, da war Arius, der Feind, zum Kampfe gerüstet zugegen, und man mußte mit ihm handgemein werden; in solcher Lage aber kam es in höchstem Maße auf die Eintracht derer an, die in der Bereitschaft gekommen waren, den Irrtum des Arius zu bekämpfen; aber obwohl es so stand, so vergaßen diese doch sorglos diese großen Gefahren, ja, sie ließen geradezu allen Ernst, alle Bescheidenheit und alle Menschlichkeit fahren, sie schlugen sich den Kampf, den sie unmittelbar zu führen hatten - gerade als ob sie mit der festen Absicht hergekommen wären, dem Arius zu Gefallen zu sein! -, aus dem Kopf und begannen, sich über inneren Streitigkeiten zu entzweien und die Feder, die sie gegen Arius hätten zücken sollen, wider sich selbst zu richten; schändliche Beschuldigungen gab es zu hören, Anklageschriften flogen daher, und die Streitereien hätten wohl kein Ende gefunden, ehe sich diese Männer gegenseitig durch Verwundungen niedergestreckt hätten, wenn sich nicht der Kaiser Konstantin ins Mittel gelegt hätte, der erklärte, die Untersuchung über ihren Lebenswandel sei eine Sache, die über seine Zuständigkeit hinausginge, und solche Ungezügeltheit mehr mit Lobworten als mit Tadel züchtigte. In wievieler Hinsicht sind aller Wahrscheinlichkeit nach auch die anderen Konzilien, die später gefolgt sind, ausgeglitten! Das bedarf auch keines langen Nachweises; denn wenn jemand die Akten durchliest, so wird er da viele Schwachheiten bemerken - um kein schlimmeres Wort zu gebrauchen!

10. Gebreke wat in wettige konsilies voorkom, kan aan vier redes toegeskryf word

Daar kom egter ook in daardie konsilies van ouds wat suiwerder was, dinge voor wat jy tereg sou kon weglaat. Dit kan daaraan toegeskryf word dat manne wat andersins geleerd, verstandig en daar aanwesig was, se aandag deur drukkende besigheid afgetrek is en hulle baie ander dinge nie raakgesien het nie, òf omdat sommige besluite van geringer belang hulle aandag ontgaan het terwyl hulle deur gewigtiger en ernstiger sake 1457 in beslag geneem is, òf doodeenvoudig net omdat hulle as mense deur onervarendheid om die bos gelei kon word, of omdat hulle vanweë uitermatige emosie halsoorkop meegevoer is. ’n Pragtige voorbeeld van laasgenoemde wat op die oog af die ergste van almal lyk, kom in die sinode van Nicéa voor hoewel die aansien daarvan eenstemmig met die  hoogste eerbied soos dit verdien het, aangeneem is. Toe die belangrikste artikel van ons geloofsbelydenis immers daar in gevaar verkeer het en die vyand Arius, met wie hulle handgemeen moes raak, gereed vir die stryd daar teenwoordig was, was dit inderdaad van die grootste belang dat daar eensgesindheid onder diegene moes wees wat voorberei gekom het om Arius se dwaling aan te val. Hulle was nietemin onbesorg oor sulke groot gevare - ja, dit is asof hulle alle erns, beskeidenheid en beskaafdheid vergeet het, asof hulle die stryd wat voor hande was, gewonne gegee het, en asof hulle doelbewus daarheen gekom het om aan Arius guns te bewys, het hulle begin om mekaar met onderlinge twiste uitmekaar te skeur en om die pen wat hulle teen Arius moes rig, teen hulleself te rig. Afstootlike aanklagte kon daar gehoor word; klagskrifte het heen en weer gevlie. En daar sou geen einde aan hulle struwelinge gekom het totdat hulle mekaar met wedersydse wonde deurboor het as dit nie was dat keiser Konstantyn vir hulle in die bres getree en verklaar het dat ’n ondersoek na hulle lewe buite sy veld van kennis is, en hy sulke gebrek aan selfbeheersing met lofbetuiging eerder as met teregwysing bestraf het nie.⁴⁶

Hoe waarskynlik is dit dan nie dat ook ander konsilies wat daarna gevolg het, nie ook in vele opsigte gestruikel het nie? Hierdie onderwerp het ook nie ’n lang betoog nodig nie. As iemand trouens die handelinge van die konsilies deurlees, sal hy baie swakhede daarin opmerk - om nou nie eens van erger dinge te praat nie.

10. Однако и в этих древних, наиболее чистых Соборах кое-что является спорным. Это объясняется тем, что тогдашние епископы, люди сведущие и благоразумные, были так заняты вопросами, ради которых они собирались, что не очень внимательно относились к другим вещам. Второй причиной могла быть их занятость важными делами, из-за чего они упускали из виду дела менее значимые. Наконец, третья причина - это, возможно, неведение или чрезмерная страстность. Последняя ошибка представляется самой тяжкой, тем не менее у нас есть тому пример - Первый Никейский собор, наиболее почитаемый из всех. Епископы собрались на него, чтобы защитить самый главный догмат нашей веры. Они видели, что Арий готов сражаться. И для того чтобы победить его, им было необходимо иметь между собой полное согласие. Они же повели себя так, словно специально собрались с целью доставить Арию удовольствие. Не заботясь об опасности, в которой оказалась Церковь, они принялись огрызаться, обвинять и оскорблять друг друга, представлять порочащие свидетельства. Короче - оставили Ария, чтобы разделаться друг с другом. Взаимное ожесточение дошло до того, что этим схваткам не было бы конца, если бы не вмешался император Константин. Он заявил, что вовсе не желает быть судьёй в этих спорах, и положил им конец (Феодорит. Церковная история, I, 10 (MPG, LXXXII, 938)).

Насколько же вероятнее, что другие, последующие соборы тоже могли в чём-то заблуждаться! Это утверждение не нуждается в пространных доказательствах: всякому достаточно прочитать акты древних Соборов, чтобы обнаружить в них немало изъянов, не говоря уже о более серьёзных вещах.

11. Et Leo Romanus Pontifex non dubitat Synodo Chalcedonensi, quam in dogmatibus orthodoxam fatetur, ambitionem et inconsultam temeritatem obiicere. Legitimam quidem esse non negat: sed errare potuisse palam asserit². || Ineptus forte alicui videar qui de commonstrandis huiusmodi erroribus laborem: quum fateantur adversarii^c, errare Concilia posse in iis quae ad salutem non sunt necessaria³. Sed neque supervacuus est hic labor. Tametsi enim coacti, verbo quidem id^d fatentur: quum tamen omnium^e Conciliorum determinationem, in re qualibet, nullo discrimine, pro Spiritus sancti oraculo nobis obtrudant, plus exigunt quam initio sumpserant. Quid sic agendo contendunt, nisi errare non^f posse Concilia: aut si errant, nefas esse tamen^g verum cernere, aut non^h assentariⁱ erroribus? || Neque aliud intendo, quam inde posse colligi, Spiritum sanctum sic pias alioqui et sanctas Synodos gubernasse, ut interim aliquid eis humanitus accidere sineret, ne nimium hominibus confideremus. Haec multo melior est sententia, quam illa Gregorii Nazianzeni^k, Nullius unquam Concilii se vidisse bonum finem⁴. Nam qui asserit omnia sine exceptione male desiisse, non multum authoritatis illis relinquit. De provincialibus Conciliis mentionem seorsum facere, nihil iam necesse est: quando ex generalibus^l aestimare promptum est quantum authoritatis || ad condendos fidei articulos, et quodcunque visum fuerit doctrinae genus recipiendum || habere debeant.

11. Et de fait, Leon Evesque de Rome n’a point douté d’arguer le concile de Chalcedoine d’ambition et de temerité inconsiderée, combien qu’il le confesse estre sainct et Chrestien quant à la doctrine. Il ne nie pas que ce ne soit un Concile legitime: mais il dit plat et court, qu’il a peu errer. Il semblera advis à quelcun que je soye mal advisé, de mettre peine à monstrer tels erreurs, veu que les Papistes mesmes confessent que les Conciles peuvent errer aux choses qui ne sont point necessaires à salut. Mais ce que je dy n’est point superflu. Car combien que les Papistes, quand on les contreind par vives raisons, confessent cela de bouche: toutesfois puis qu’ils veulent que nous recevions indifferemment et sans exception, pour revelation du sainct Esprit tout ce qui aura esté determiné aux Conciles, en quelque affaire que ce soit, ils requierent de fait plus qu’ils ne disent de parolles. En faisant ainsi où tendent-ils, sinon d’obtenir que les Conciles ne peuvent errer? ou bien s’ils errent, qu’il n’est point licite de voir la verité, ou ne point consentir aux erreurs? La fin de mon intention est de monstrer que le sainct Esprit a tellement gouverné les bons Conciles et Chrestiens, qu’il a neantmoins permis qu’il y eust quelque infirmité humaine meslée: afin de nous apprendre qu’il ne nous faut point trop fier aux hommes. Ceste sentence est beaucoup plus douce que le dire de Gregoire Nazianzene⁹⁹, assavoir que jamais il n’a veu bonne issue d’aucun Concile. Car en affermant que tous sans exception out eu mauvaise fin, il ne leur laisse gueres d’authorité. Il n’est ja mestier de faire plus mention à part des Conciles provinciaux, d’autant qu’il est aisé de juger par ce qui a esté dit, quelle authorité ils doyvent avoir pour bastir articles de foy, et faire recevoir telle doctrine qu’il semblera bon à quelque nombre d’Evesques, si tost qu’ils seront assemblez en un lieu.

11. And Leo, the Roman pontiff, hesitates not to bring a charge of ambition and inconsiderate temerity against the Council of Chalcedon, which he at the same time acknowledges to have been orthodox in points of doctrine. He does not deny it to have been a legitimate council, but he unequivocally asserts that it was possible for it to err. It may be thought, perhaps, that I betray a want of judgment in taking pains to point out such errors; since our adversaries confess that councils might err in things not essential to salvation. This labour, however, is not unnecessary. For though they find themselves obliged to confess this in words, yet when they obtrude upon us the decision of every council on every subject, without any discrimination, as an oracle of the Holy Spirit, they require of us, in fact, more than they had first assumed. What is the language of such conduct, but that councils cannot err, or that, if they do err, it is unlawful for us to discover the truth, or to refuse assent to errors? And I intend to draw no other 362conclusion from these facts, than that the Holy Spirit governed pious and Christian councils in such a manner, as at the same time to permit them to betray something of human infirmity, that we might not place too much confidence in men. This sentiment is far more favourable than that of Gregory of Nazianzum, “that he never saw a good end of any council.” For he who affirms that all without exception terminated ill, leaves them but little authority. It is unnecessary here to take distinct notice of provincial councils, since it is easy to judge from the general councils, what authority they ought to possess in framing articles of faith, and receiving whatever kind of doctrine they pleased.

11. Another example from the Council of Chalcedon. The same errors in Provincial Councils.

Even Leo, the Roman Pontiff, hesitates not to charge the Council of Chalcedon, which he admits to be orthodox in its doctrines, with ambition and inconsiderate rashness. He denies not that it was lawful, but openly maintains that it might have erred. Some409may think me foolish in labouring to point out errors of this description, since my opponents admit that councils may err in things not necessary to salvation. My labour, however, is not superfluous. For although compelled, they admit this in word, yet by obtruding upon us the determination of all councils, in all matters without distinction, as the oracles of the Holy Spirit, they exact more than they had at the outset assumed. By thus acting what do they maintain but just that councils cannot err, of if they err, it is unlawful for us to perceive the truth, or refuse assent to their errors? At the same time, all I mean to infer from what I have said is, that though councils, otherwise pious and holy,were governed by the Holy Spirit, he yet allowed them to share the lot of humanity, lest we should confide too much in men. This is a much better view than that of Gregory Nanzianzen, who says (Ep. 55), that he never saw any council end well. In asserting that all, without exception, ended ill, he leaves them little authority. There is no necessity for making separate mention of provincial councils, since it is easy to estimate, from the case of general councils, how much authority they ought to have in framing articles of faith, and deciding what kind of doctrine is to be received.

11. En Leo, de Roomse bisschop, aarzelt niet aan het concilie van Chalcedon, waarvan hij erkent, dat het in de leerstukken rechtzinnig was, eerzucht en onberaden lichtvaardigheid voor de voeten te werpen. Hij ontkent wel niet, dat het wettig is, maar hij betuigt openlijk, dat het heeft kunnen dwalen. Wellicht vindt iemand mij dwaas, dat ik mij de moeite geef om dergelijke dwalingen aan te wijzen, daar mijn tegenstanders erkennen, dat de conciliën kunnen dwalen in de dingen, die tot de zaligheid niet nodig zijn. Maar deze moeite is ook niet overbodig. Want ofschoon ze dit, daar ze er toe gedwongen worden, wel met de mond erkennen, zo eisen ze toch, daar ze de besluiten van alle conciliën in allerlei zaken zonder onderscheid ons als uitspraken van de Heilige Geest opdringen, meer dan ze in het begin genomen hadden. Wat pogen ze, door zo te doen, anders erkend te krijgen, dan dat de conciliën niet kunnen dwalen, of, wanneer ze dwalen, dat het dan toch niet geoorloofd is de waarheid op te merken, of niet in te stemmen met de dwalingen? En ik bedoel niets anders aan te tonen, dat dan men daaruit kan opmaken, dat de Heilige Geest de overigens vrome en heilige conciliën zo geregeerd heeft, dat Hij hun intussen iets menselijks liet overkomen, opdat wij niet al te zeer op mensen zouden vertrouwen. Deze opvatting is veel beter dan die van Gregorius van Nazianzus¹, die zeide: dat hij nooit van enig concilie een goede afloop gezien had. Want wie beweert, dat ze alle zonder uitzondering slecht afgelopen zijn, laat hun niet veel gezag over. Van de provinciale conciliën afzonderlijk melding te maken, is niet meer nodig, aangezien men uit de algemene gemakkelijk kan beoordelen, hoeveel gezag ze moeten hebben om de artikelen des geloofs te maken en elke soort van leer, welke hun goeddunkt, aan te nemen.

11.

Auch der römische Bischof Leo (I.) trägt kein Bedenken, der Synode von Chalcedon Ehrsucht und unberatene Leichtfertigkeit vorzuwerfen, obwohl er zugibt, daß sie in den Glaubenssätzen rechtgläubig war. Er leugnet zwar nicht, daß sie rechtmäßig ist, aber er behauptet offen, daß sie hat irren können. Vielleicht komme ich jemandem töricht vor, daß ich Mühe daran wende, derartige Irrtümer aufzuweisen, wo doch unsere Widersacher zugeben, daß die Konzilien in solchen Dingen irren können, die zum Heil nicht notwendig sind. Aber diese Mühe ist doch nicht überflüssig. Denn unsere Widersacher machen zwar mit Worten gezwungenermaßen jenes Zugeständnis; da sie uns aber trotzdem den Beschluß aller Konzilien in jeder beliebigen Sache und ohne jeden Unterschied als Offenbarungswort des Heiligen Geistes aufdringen, so fordern sie eben mehr, als sie sich im Anfang herausgenommen haben. Was behaupten sie aber mit dieser Handlungsweise anders, 800 als daß die Konzilien nicht irren können oder daß es, wofern sie irren, doch unerlaubt ist, die Wahrheit zu sehen oder den Irrtümern nicht zuzustimmen? Ich habe nun nichts anderes im Sinne, als daß man eben aus solchen Irrtümern folgern kann: der Heilige Geist hat die im übrigen frommen und heiligen Synoden zwar regiert, aber doch so, daß er es, damit wir unser Vertrauen nicht gar zu sehr auf Menschen setzen, wohl zuließ, daß ihnen ab und an etwas Menschliches widerfuhr. Diese Ansicht ist viel besser als die des Gregor von Nazianz, er habe noch nie gesehen, daß ein Konzil gut ausgegangen sei (Brief 130). Denn wenn jemand behauptet, sie seien alle ohne Ausnahme übel ausgegangen, so läßt er ihnen nicht viel Autorität übrig.

Die Provinzialkonzilien noch besonders zu erwähnen, ist nicht mehr erforderlich; denn von den allgemeinen her läßt sich leicht ein Urteil darüber gewinnen, wieviel Autorität sie haben dürfen, um Glaubensartikel aufzustellen und irgendeine ihnen gut scheinende Art der Lehre anzunehmen.

11. Die Heilige Gees het konsilies so bestier dat daarin nogtans iets mensliks aanwesig was

Ook pous Leo Romanus aarsel nie om die sinode van Chalcedon wat hy erken in leerstellige aangeleenthede regsinnig was, van eersugtigheid en ondeurdagte onbesonnenheid aan te kla nie nie. Hy ontken weliswaar nie dat dit ’n wettige vergadering is nie maar hy verklaar oop en 1458 bloot dat die vergadering kon gedwaal het.⁴⁷

 Miskien sou ek vir iemand dwaas lyk omdat ek so swoeg om dwalings van hierdie aard aan te wys terwyl ons teenstanders erken dat konsilies wel kan dwaal in sake wat nie vir ons saligheid noodsaaklik is nie.⁴⁸ Maar hierdie inspanning is nie oorbodig nie. Hoewel hulle dit weliswaar onder druk met hulle woorde erken, eis hulle nogtans meer van ons as wat hulle hulle aanvanklik toegeëien het toe hulle sonder onderskeid in enige saak die besluit van alle konsilies as ’n Godspraak van die Heilige Gees aan ons opgedring het. Waarvoor span hulle hulle in deur so op te tree anders as (om die toegewing te verkry) dat konsilies nie kan dwaal nie, of, as hulle nog dwaal, dat dit ons nogtans nie geoorloof is om die waarheid te soek of nie met hulle dwalings in te stem nie?

My bedoeling is slegs dat daaruit afgelei kan word dat die Heilige Gees sinodes wat andersins vroom en heilig was, so regeer het dat Hy intussen toegelaat het dat daarmee iets mensliks gebeur sodat ons ons vertroue nie te veel in mense moet stel nie. Dit is ’n veel beter opvatting as dié van Gregorius van Nazianze, naamlik dat hy nog nooit ’n goeie doel vir ’n konsilie gesien het nie.⁴⁹ Iemand wat immers beweer dat alle konsilies sonder uitsondering sleg verloop het, laat nie veel gesag vir hulle oor nie. Nou is dit nie meer nodig om provinsiale sinodes in besonder te vermeld nie want na aanleiding van algemene sinodes is dit maklik om te oordeel hoeveel gesag hulle behoort te hê om geloofsartikels op te stel en enige soort leer na goeddunke te aanvaar.

11. Действительно, Римский епископ Лев не поколебался упрекнуть Халкидонский собор в заносчивости и неразумной дерзости, хотя и признавал его христианским и святым в отношении вероучения. Не отрицая законности собора, он тем не менее прямо заявил, что собор мог ошибаться (Leo I. Ep. 104, 25; 105, 3; 106 (MPL, LIV, 993, 1000, 1002 p.)).

Кто-нибудь может посчитать глупостью мои попытки указать на подобные заблуждения: ведь сами паписты признают, что соборы могут заблуждаться в вещах, которые не являются необходимыми для спасения (Eck J. Op. cit., 2, B 3b). Но то, что я говорю, не лишнее. Ибо, хотя под давлением убедительных доказательств, паписты на словах это принимают, они тем не менее хотят, чтобы мы без различия и без исключения считали откровением Св. Духа все решения соборов, какого бы вопроса эти решения ни касались. Поэтому фактически они требуют большего, чем говорят. Чего добиваются они таким способом, как не признания непогрешимости соборов? А если соборы и заблуждаются, то непозволительно видеть истину или не соглашаться с их заблуждениями! Я же намерен показать, что Св. Дух управлял святыми христианскими соборами таким образом, что допускал некоторую примесь человеческой немощи, дабы научить нас не слишком уповать на самих себя. Это утверждение намного мягче, нежели слова Григория Назианзина, который говорил, что ни разу не видел, чтобы какой-нибудь собор закончился хорошо (Григорий Назианзин. Письма, 130 (Прокопию) (MPG, XXXVII, 226a)). Ибо Григорий вовсе не оставляет какого-либо авторитета соборам, когда заявляет, что они все без исключения имели плохой конец.

Нет нужды особо упоминать поместные соборы. Уже сказанного достаточно, чтобы судить о власти таких соборов создавать новые догматы и принимать учение, которое покажется правильным небольшому числу собравшихся в одном месте епископов.

12. | ^m At nostri Romanenses, ubi in causae suae defensioneⁿ omnia rationis praesidia labascere sibi vident, ad extremum 160 illud miserumque suffugium concedunt, Etiamsi mente et consilio stupidi ipsi sint, animo vero et voluntate nequissimi: manere tamen verbum Domini, quod praepositis obedire iubet^{a 1}. Itane vero? || quid si Praepositos esse negem qui tales sunt? Non enim plus sibi arrogare debent quam habuerit Iosue, qui et Propheta Domini fuit et eximius pastor. Audiamus autem quibus verbis inauguretur in suum munus a Domino: Non recedat, inquit, volumen Legis ab ore tuo: sed meditaberis in eo diebus ac noctibus. Neque ad dexteram neque ad sinistram declinabis: tunc diriges viam tuam, et intelliges eam [Iosue. 1. b. 7. 8]^b. || Illi igitur spirituales nobis erunt Praefecti qui a Lege Domini neque huc neque illuc deflectent. || Quod^c si nulla haesitatione accipienda est quorumvis Pastorum doctrina, quorsum attinebat toties tamque sollicite Domini voce^d nos admoneri, ne pseudoprophetarum^e sermoni auscultemus^f? Nolite (inquit per Ieremiam^g), audire verba Prophetarum, qui prophetant vobis; vanitatem enim vos docent^h, etⁱ non ex ore Domini [Iere. 23. d. 16]. Item, Cavete vobis a falsis Prophetis, qui veniunt ad vos in vestitu ovium, intrinsecus autem sunt lupi rapaces [Matth. 7. b. 15]. Frustra et Iohannes nos hortaretur ut probemus spiritus nunquid ex Deo sint [1. Iohan. 4. a. 1]. Cui iudicio ne Angeli quidem eximuntur^k, nedum Satan cum suis mendaciis^l. Quid autem istud, Si caecus caecum ducat, ambo in foveam cadent [Matth. 15. b. 14]? annon satis declarat multum interesse quales Pastores audiantur, nec temere omnes audiendos? Quare non est quod suis nos titulis^m absterreant, quo in participationem trahant suae caecitatis: quum videamus contra, singularem Domino curam fuisse absterrendiⁿ, ne alieno errore duci nos^o pateremur, sub quacunque nominis larva lateat. Nam si verum est Christi responsum, caeci quique^p duces, sive Antistites, sive Praesules, sive Pontifices dicantur, nihil possunt quam suos consortes in idem rapere praecipitium. || Quare nulla Conciliorum, 161 Pastorum, Episcoporum^a nomina (quae tam falso obtendi quam vere usurpari possunt) nos impediant^b quominus et verborum et rerum^c documentis moniti, omnes omnium spiritus ad divini verbi regulam exigamus, quo probemus num ex Deo sint.

12. Or nos Romanisques se voyans destituez de toute ayde de raison, recourent finalement à ce dernier et malheureux refuge: c’est qu’encores qu’ils soyent ignorans et pervers, neantmoins la parolle de Dieu demeure, laquelle commande d’obeir à nos superieurs (Hebr. 13:17). Mais que sera-ce, si je nie que ceux qui sont tels, soyent nos superieurs? Car ils ne doyvent point plus usurper de dignité qu’en a eu Josué, lequel estoit Prophete de Dieu, et excellent Pasteur. Or oyons avec quelles parolles il a esté ordonné en son office de par le Seigneur: Que le livre de la Loy, dit-il, ne soit jamais esloigné de tes yeux: mais que tu medites en iceluy nuict et jour. Tu ne declineras ny à dextre ny à senestre, et lors tu chemineras droitement (Josué 1:7, 8). Nous tiendrons donc pour nos Prelats spirituels ceux qui ne declineront de la Loy de Dieu ne d’un costé ne d’autre. Que s’il falloit indifferemment recevoir la doctrine de tous Pasteurs, quel mestier estoit-il que fussions si souvent et tant soigneusement advertis par la parolle de Dieu, de n’escouter la doctrine des faux Prophetes et des faux Pasteurs? N’escoutez point, dit-il par Jeremie, les parolles des Prophetes qui vous prophetisent: car ils vous enseignent mensonges, et vous annoncent la vision de leur cœur, non pas ce qui est procedé de la bouche de Dieu (Jer. 23:16). Item, Gardez-vous des faux Prophetes qui viennent à vous en habits de brebis: mais par dedans sont loups ravissans (Matth. 7:15). Sans propos sainct Jean nous eust admonnestez d’esprouver les esprits, pour savoir s’ils sont de Dieu (1 Jean 4:1). De laquelle esprœuve ne doyvent estre exempts les mensonges du diable, puis que les Anges mesme de Paradis y sont sujets. Davantage, ceste parolle de nostre Seigneur, c’est assavoir que si un aveugle mene l’autre, tous deux chéent en la fosse (Matth. 15:14): ne nous monstre-elle point assez qu’il y a bien à regarder quels Pasteurs on escoute, et qu’il n’est pas bon de legierement les escouter tous (Gal. 1:8)? Parquoy il ne nous peuvent estonner de leurs tiltres d’authorité, pour nous attirer en leur aveuglement: puis que nous voyons aucontraire le soin qu’a nostre Seigneur de nous donner terreur, à ce que ne nous laissions point aisément mener par l’erreur d’autruy, sous quelque masque et grand nom qu’il soit caché. Car si la response de Jesus Christ est veritable, tous les conducteurs aveugles, soit qu’ils soyent nommez Evesques, Prelats ou Pontifes, ne pourroyent autre chose que tirer en une mesme ruine tous ceux qui les suyvront. Pourtant, que d’oresnavant ces noms de Conciles, d’Evesques et de Prelats, lesquels se peuvent aussi tost faussement pretendre qu’usurper à bon droict, ne nous empeschent point que nous n’examinions tous esprits à la reigle de la parolle de Dieu, pour esprouver s’ils sont de Dieu.

12. But our Romanists, when they find all the supports of reason fail them in the defence of their cause, have recourse to that last and wretched subterfuge—That although the persons themselves betray the greatest stupidity in their understandings and pleas, and act from the most iniquitous motives and designs, still the word of God remains, which commands us to obey our governors.⁹⁶³ But what if I deny that such persons are our governors? For they ought not to arrogate to themselves more than belonged to Joshua, who was a prophet of the Lord and an excellent pastor. Now, let us hear with what language he was inaugurated into his office by the Lord: “This book of the law shall not depart out of thy mouth; but thou shalt meditate therein day and night: turn not from it to the right hand or to the left, that thou mayest prosper whithersoever thou goest.”⁹⁶⁴ We shall consider them as our spiritual governors, therefore, who deviate not from the word of God, either to the right hand or to the left. If the doctrine of all pastors ought to be received without any hesitation, why have we such frequent and earnest admonitions from the mouth of the Lord himself, not to listen to the speeches of false prophets? “Hearken not,” says he by Jeremiah, “unto the words of the prophets that prophesy unto you; they make you vain; they speak a vision of their own hearts, and not out of the mouth of the Lord.”⁹⁶⁵ Again: “Beware of false prophets, which come to you in sheep’s clothing, but inwardly they are ravening wolves.”⁹⁶⁶ The exhortation given us by John would also have been useless: “Try the spirits, whether they are of God;”⁹⁶⁷ though from this examination the very angels are not exempted, much less Satan with all his falsehoods. How are we to understand this caution of our Lord? “If the blind lead the blind, both shall fall into the ditch.”⁹⁶⁸ Does it not sufficiently declare, that it is of the highest importance what 363kind of pastors are heard, and that they are not all entitled to the same attention? Wherefore there is no reason why they should overawe us with their titles, to make us partakers of their blindness, while we see, on the contrary, that the Lord has taken peculiar care to deter us from suffering ourselves to be seduced by the error of other men, under whatever mask or name it may be concealed. For if the answer of Christ be true, all blind guides, whether they are denominated priests, prelates, or pontiffs, can do nothing but precipitate their followers into the same ruin with themselves. Impressed, therefore, by these warnings, both of precepts and of examples, no names of pastors, bishops, or councils, which are as capable of being falsely claimed as rightly assumed, ought ever to prevent us from examining all the spirits by the rule of the Divine word, in order to “try whether they are of God.”

12. Evasion of the Papists. Three answers. Conclusion of the discussion as to the power of the Church in relation to doctrine.

But our Romanists, when, in defending their cause, they see all rational grounds slip from beneath them, betake themselves to a last miserable subterfuge. Although they should be dull in intellect and counsel, and most depraved in heart and will, still the word of the Lord remains, which commands us to obey those who have the rule over us (Heb. 13:17). Is it indeed so? What if I should deny that those who act thus have the rule over us? They ought not to claim for themselves more than Joshua had, who was both a prophet of the Lord and an excellent pastor. Let us then hear in what terms the Lord introduced him to his office. “This book of the law shall not depart out of thy mouth; but thou shalt meditate therein day and night, that thou mayest observe to do according to all that is written therein: for then shalt thou make thy way prosperous, and thou shalt have good success” (Josh. 1:7, 8). Our spiritual rulers, therefore, will be those who turn not from the law of the Lord to the right hand or the left. But if the doctrine of all pastors is to be received without hesitation, why are we so often and so anxiously admonished by the Lord not to give heed to false prophets? “Thus saith the Lord of Hosts, Hearken not unto the words of the prophets that prophesy unto you; they make you vain: they speak a vision of their own heart, and not out of the mouth of the Lord” (Jer. 23:16). Again, “Beware of false prophets, which come to you in sheep’s clothing but inwardly they are ravening wolves” (Mt. 7:15). In vain also would John exhort us to try the spirits whether they be of God (1 John 4:1). From this judgment not even angels are exempted (Gal. 1:8); far less Satan with his lies. And what is meant by the expression, “If the blind lead the blind, both shall fall into the ditch”? (Mt. 15:14) Does it410not sufficiently declare that there is a great difference among the pastors who are to be heard, that all are not to be heard indiscriminately? Wherefore they have no ground for deterring us by their name, in order to draw us into a participation of their blindness, since we see, on the contrary, that the Lord has used special care to guard us from allowing ourselves to be led away by the errors of others, whatever be the mask under which they may lurk. For if the answer of our Saviour is true, blind guides, whether high priests, prelates, or pontiffs, can do nothing more than hurry us over the same precipice with themselves. Wherefore, let no names of councils, pastors, and bishops (which may be used on false pretences as well as truly), hinder us from giving heed to the evidence both of words and facts, and bringing all spirits to the test of the divine word, that we may prove whether they are of God.

12. Maar onze Roomsen nemen, wanneer ze zien, dat in de verdediging van hun zaak alle steunpunten der rede wankel beginnen te worden, hun toevlucht tot dit uiterste en ellendige redmiddel, dat, ook al zijn de bisschoppen dom van verstand en raad en zeer slecht van gemoed en wil, toch het woord des Heren blijft bestaan, hetwelk beveelt, dat men zijn voorgangeren gehoorzaam moet zijn (Heb. 13:17) Zo zo! En als ik nu eens ontkende, dat zij, die zodanig zijn, voorgangers zijn? Want zij moeten zichzelf niet méér aanmatigen dan Jozua gehad heeft, die een profeet des Heren en een uitnemend herder geweest is. Maar laat ons horen, met welke woorden hij door de Here in zijn ambt ingewijd werd. "Dat het boek der wet," zo zegt Hij (Jozua 1:7,8) "niet van uw mond wijke, maar overleg het dag en nacht, en wijk daarvan niet, ter rechter noch ter linker hand: want alsdan zult gij uw weg wel richten en hem verstaan." Diegenen dus zullen ons tot geestelijke leidslieden zijn, die van de wet des Heren noch her noch derwaarts afwijken. Indien we zonder enige aarzeling de leer van alle mogelijke herders moeten aanvaarden, waarop had het dan betrekking, dat wij zo dikwijls en zo zorgvuldig door de stem des Heren vermaand worden, dat we niet moeten luisteren naar de woorden van valse profeten? "Hoort niet," zo zegt Hij door Jeremia (Jer. 23:16) "naar de woorden der profeten, die u profeteren; want zij leren u ijdelheid en niet uit de mond des Heren." Evenzo (Matt. 7:15) "Wacht u van de valse profeten, dewelke in schaapsklederen tot u komen, maar van binnen zijn zij grijpende wolven." Tevergeefs zou ook Johannes ons vermanen de geesten te beproeven, of ze uit God zijn (1 Joh. 4:1) Van die beoordeling worden zelfs de engelen niet uitgezonderd, laat staan dan de Satan met zijn leugens. En wat zullen we zeggen van de woorden: "Indien de blinde leidt, zo zullen zij beiden in de gracht vallen" (Matt. 15:14) Geven die woorden niet duidelijk te kennen, dat er veel aan gelegen is hoedanige herders men hoort, en dat men ze niet zo maar allen moet horen? Daarom is er geen reden, dat ze ons door hun titels zouden verschrikken om ons te trekken tot het deelgenootschap aan hun blindheid: daar wij daarentegen zien, dat de Here bijzondere zorg gedragen heeft om ons af te schrikken, opdat wij ons niet door de dwaling van anderen zouden laten leiden, achter welke schoonklinkende naam die dwaling ook schuil zou gaan. Want indien de woorden van Christus waar zijn, kunnen alle blinde leidslieden, hetzij ze voorgangers, of prelaten of pausen genoemd worden, niets anders doen dan hun metgezellen met zich in dezelfde afgrond sleuren. Laat daarom geen namen van conciliën, herders en bisschoppen, die evengoed vals voorgewend als naar waarheid gebruikt kunnen worden, ons verhinderen om, door de waarschuwende voorbeelden van woorden en zaken vermaand, alle geesten van alle mensen naar de regel van Gods Woord te onderzoeken, opdat wij ze daardoor beproeven, of ze uit God zijn.

12. Kein blinder Gehorsam

Aber wenn unsere Römischen den Eindruck gewinnen, daß ihnen bei der Verteidigung ihrer Sache alle Stützen, die in vernünftigen Beweisen bestehen könnten, dahinsinken, dann ziehen sie sich auf eine äußerste, jämmerliche Ausflucht zurück: sie erklären selbst, wenn sie nach Verstand und Rat ganz dumm, nach Herz und Willen ganz nichtsnutzig wären, so bliebe doch das Wort des Herrn bestehen, das uns gebietet, den Oberen zu gehorchen (Hebr. 13,17). Aber steht es denn so? Was soll denn geschehen, wenn ich behaupte, daß Menschen, die von solcher Art sind, gar keine Oberen sind? Denn sie dürfen sich nicht mehr anmaßen, als Josua besessen hat, der doch ein Prophet des Herrn und dazu ein ausgezeichneter Hirte war. Hören wir aber, mit was für Worten er von dem Herrn in sein Amt eingeführt wird! „Laß das Buch dieses Gesetzes“, so spricht der Herr, „nicht von deinem Munde kommen, sondern betrachte es Tag und Nacht. Weiche nicht davon, weder zur Rechten noch zur Linken. Dann wirst du deinen Weg recht richten und ihn verstehen“ (Jos. 1,8.7; Schluß nicht Luthertext). „Geistliche Obere“ sollen also für uns diejenigen sein, die vom Gesetz des Herrn weder nach der einen noch nach der anderen Richtung abweichen. Wenn wir aber die Lehre aller beliebigen Hirten ohne Zögern annehmen sollen - was hat es dann für einen Zweck gehabt, daß wir so oft und so nachdrücklich von des Herrn Stimme ermahnt werden, nicht auf die Rede der falschen Propheten zu hören? „Höret nicht“, so spricht er durch Jeremia, „auf die Worte der Propheten, die euch weissagen; denn sie lehren euch Trug und nicht aus des Herrn Munde“ (Jer. 23,16; nicht Luthertext). Oder ebenso: „Sehet euch vor vor den falschen Propheten, die in Schafskleidern zu euch kommen, inwendig aber sind sie reißende Wölfe“ (Matth. 7,15). Sollten wir unterschiedslos die Lehre aller Hirten annehmen, so wäre es auch umsonst, daß uns Johannes mahnt, die Geister zu prüfen, „ob sie aus Gott sind“ (1. Joh. 4,1). Von dieser Prüfung werden nicht einmal die Engel ausgenommen, geschweige denn der Satan mit seinen Lügen. Was bedeutet es aber, wenn uns gesagt wird: „Wenn aber ein Blinder den anderen leitet, so werden sie beide in die Grube fallen“ (Matth. 15,14)? Gibt uns dies Wort nicht genugsam zu erkennen, daß eben viel daran liegt, was für Hirten man hört, und daß man nicht unbedacht alle hören soll? Deshalb haben sie auch keinen Anlaß, uns mit ihren Titeln zu schrecken, um uns in die Mitgenossenschaft an ihrer Blindheit hineinzuziehen; denn wir sehen auf der anderen Seite, daß der Herr besondere Sorgfalt daran wendet, uns Furcht davor einzujagen, daß wir uns von einem fremden Irrtum leiten lassen, unter was für einem Decknamen er auch verborgen sein mag! Denn wenn Christi (obige) Antwort (Matth. 15,14) wahr ist, dann können jedwede blinden Führer, seien sie nun Vorsteher oder Oberste oder Päpste genannt, nichts anderes fertigbringen, als ihre Mitgenossen mit sich in den gleichen Abgrund hineinzustürzen. Deshalb sollen uns keine Namen von 801 Konzilien, Hirten oder Bischöfen - die man ja ebenso gut fälschlich vorwenden wie in Wahrheit führen kann - daran hindern, daß wir uns von den Beweisen warnen lassen, die uns Worte wie Tatsachen bieten, und alle Geister aller Menschen nach der Richtschnur des göttlichen Wortes prüfen, um festzustellen, ob sie aus Gott sind.

12. ’n Weerlegging van die pousgesindes se opvatting dat opsieners van die kerk ten spyte van dwalings gehoorsaam moet word

Maar wanneer ons Roomsgesindes merk dat al die hulp van hulle rede in die verdediging van hulle saak kwyn, wend hulle hulle tot die laaste jammerlike uitvlug dat, selfs al sou hulle (herders) in verstand en insig onnosel wees, en in gemoed en wil uiters goddeloos, die Woord van die Here nogtans bly wat ons gebied om owerstes te gehoorsaam.⁵⁰ Is dit inderdaad so? Wat daarvan as ek sou ontken dat diegene wat so is, opsieners is? Hulle behoort hulleself immers nie meer toe te eien as wat Josua wat ’n profeet van die Here en uitnemende herder was, gehad het nie. Laat ons egter hoor met watter woorde hy deur die Here in sy amp bevestig word. Hy sê: “Laat die Boek van wet nie van jou mond wyk nie 1459 maar oordink dit dag en nag. Jy moet nie na regs of na links daarvan afwyk nie; dan sal jy jou pad reguit hou en dit verstaan”.⁵¹ Ons geestelike leiers sal dus diegene wees wat nie rond en bont van die wet van die Here afwyk nie. Maar as ons die leer van enige herder sonder enige huiwering moet aanvaar, wat is dan die doel daarvan dat ons so dikwels en so sorgvuldig deur die stem van die Here vermaan word om nie na die woorde van die valse profete te luister nie? Deur sy profeet Jeremia sê Hy: “Moenie na die woorde van die profete wat vir julle profeteer luister nie want hulle leer julle ydelheid en nie uit die mond van die Here nie”.⁵² Net so: “Pasop vir die valse profete wat in skaapklere na julle kom maar binne-in roofsugtige wolwe is”.⁵³ Johannes sou ons ook sonder rede aangespoor het om die geeste op die proef te stel of hulle uit God is.⁵⁴ Selfs nie eens die engele word van hierdie beoordeling vrygestel nie - nog minder die Satan met sy leuens.⁵⁵ Wat beteken die volgende uitspraak dan: “As een blinde ’n ander blinde lei, val albei in die sloot”?⁵⁶ Dui dit nie voldoende aan hoedanig die herders behoort te wees na wie geluister moet word nie, en dat ons nie ondeurdag na almal moet luister nie? Daarom is daar geen rede waarom hulle ons met hulle titels die skrik op die lyf sou jaag om ons te sleep om aan hulle blindheid deel te hê nie. Ons sien trouens daarenteen dat die Here besondere sorg gedra het om ons af te skrik daarvan om toe te laat dat ons deur iemand anders se dwaling verlei word onder watter titel en dekmantel dit ook al verskuil is. Want as Christus se antwoord waar is, kan alle blinde leiers, of hulle ook al voorstanders, of owerstes, of pouse genoem word, nie anders as om hulle metgeselle in dieselfde afgrond in te sleep nie. Laat geen name van konsilies of herders of biskoppe wat net sowel vals as waar gebruik kan word, ons dus verhinder om al die geeste van alle mense aan die Woord van God te toets om te beproef of dit uit God is nie omdat ons deur die bewyse in woord en daad vermaan is om dit te doen.

12. Итак, наши паписты, видя, что все доводы разума свидетельствуют против них, в конце концов прибегают к последнему и весьма неудачному средству. Они говорят: пусть даже эти люди невежественны и неразумны, всё равно остаётся в силе Слово Божье, повелевающее повиноваться нашим наставникам (Евр 12:17. См. Clichtove. Antilutherus, I, XI, fol. 22b). А если я отрицаю, что подобные личности являются моими наставниками? Они не должны присваивать себе больше достоинства, чем то, каким обладал Иисус Навин, пророк от Бога и превосходный пастырь. А между тем вот какими словами Господь ставит его на служение: «Да не отходит сия книга от уст твоих; но поучайся в ней день и ночь, дабы в точности исполнять всё, что в ней написано: тогда ты будешь успешен в путях твоих» (Ис Нав 1:8). Итак, будем считать нашими духовными пастырями тех, кто не уклоняется от Божьего Закона ни направо, ни налево (Ис Нав 1:7).

Ведь если бы надлежало без разбора принимать учение любого пастыря, то зачем Слово Божье так часто и так тщательно предостерегает нас против учений лжепророков и лжепастырей? «Не слушайте слов пророков, пророчествующих вам, - говорит Бог через Иеремию, - они обманывают вас, рассказывают мечты сердца своего, а не от уст Господних» (Иер 23:16). И еще: «Берегитесь лжепророков, которые приходят к вам в овечьей одежде, а внутри суть волки хищные» (Мф 7:15). И св. Иоанн не зря предупреждал нас о необходимости испытывать духов, чтобы узнать, от Бога ли они (1 Ин 4:1). Коль скоро такому испытанию подлежат даже райские Ангелы, то обманы Сатаны и вовсе не должны быть исключены из него. Кроме того, сказано, что если слепой ведёт слепого, то оба упадут в яму (Мф 15:14). Разве эти слова Господа не достаточно показывают нам, что нужно как следует смотреть, каких пастырей мы слушаем, и не внимать всем без разбора [Гал 1:8]? Поэтому они не напугают нас своими авторитетными титулами и не передадут нам свою слепоту. Ибо Господь позаботился предостеречь нас, дабы мы не позволяли с лёгкостью дать увлечь себя чужому заблуждению, какой бы маской и каким бы громким именем оно ни прикрывалось. Если слово Иисуса Христа истинно, то все слепые поводыри, зовутся ли они епископами, прелатами или понтификами, неизбежно увлекут в одну общую погибель всех, кто последует за ними. Поэтому отныне и впредь все эти имена соборов, епископов и прелатов, которые могут быть присвоены как истинно, так и ложно, не воспрепятствуют нам, согласно правилу Слова Божьего, испытывать духов, дабы узнать, от Бога ли они.

13. | Quoniam probavimus non esse datam Ecclesiae potestatem erigendae novae doctrinae, dicamus nunc de potestate quam illi tribuunt in Scripturae interpretatione. Nos certe libenter concedimus, siquo^d de dogmate incidat disceptatio, nullum esse nec melius nec certius remedium, quam si verorum Episcoporum synodus conveniat, ubi controversum dogma excutiatur. Multo enim plus ponderis habebit eiusmodi definitio in quam communiter Ecclesiarum Pastores, invocato Christi Spiritu, consenserint, quam si quisque seorsum domi conceptam populo traderet, vel pauci homines privati eam conficerent. Deinde ubi collecti in unum sunt Episcopi, commodius in commune deliberant quid sibi et qua forma docendum sit, ne diversitas offendiculum pariat. Tertio, hanc rationem praescribit Paulus in diiudicandis doctrinis. Nam quum singulis Ecclesiis attribuat diiudicationem [1. Cor. 14. f. 29], ostendit quis in gravioribus causis sit ordo agendi: nempe ut Ecclesiae inter se communem cognitionem suscipiant. Atque ita nos ipse pietatis sensus instituit, ut siquis turbet Ecclesiam dogmate inusitato, atque eo res perveniat ut sit periculum a graviore dissidio, conveniant primum Ecclesiae: quaestionem propositam examinent: demum, iusta discussione habita, definitionem ex Scriptura sumptam proferant, quae et dubitationem in plebe tollat, et os obstruat improbis et cupidis hominibus, ne pergere amplius audeant. Sic exorto Arrio coacta est Nicaena Synodus, quae sua authoritate et sceleratos impii hominis conatus fregit, et pacem restituit Ecclesiis quas vexaverat, et aeternam Christi divinitatem contra sacrilegum eius dogma asseruit. || Quum deinde novas turbas moverent Eunomius et Macedonius, simili remedio eorum insaniae occursum est per Constantinopolitanam Synodum¹. Ephesino Concilio^e profligata est Nestorii impietas². Haec denique ab initio fuit ordinaria in Ecclesia ratio conservandae unitatis, quoties Satan aliquid machinari coeperat. Sed meminerimus, non omnibus seculis vel locis haberi Athanasios, 162 Basilios, Cyrillos, et similes verae doctrinae vindices, quos tunc Dominus excitavit. Imo cogitemus quid Ephesi^a secunda Synodo acciderit, ubi Eutychiana haeresis obtinuit: sanctae memoriae vir Flavianus, in exilium eiectus cum aliquot piis viris^b: multa eiusmodi flagitia designata; nempe quia illic Dioscorus, homo factiosus et pessimi animi, non autem Spiritus Domini praesidebat¹. At non erat illic Ecclesia. Fateor: Sic enim omnino statuo, Non ideo interire in Ecclesia veritatem, etiamsi ab uno Concilio opprimatur: sed mirabiliter a Domino servari, ut iterum suo tempore emergat et superet. Hoc autem perpetuum esse nego, ut vera sit et certa Scripturae interpretatio quae Concilii suffragiis fuerit recepta.

13. Puis que nous avons monstré que l’Eglise n’a pas puissance de forger doctrine nouvelle, disons maintenant de la puissance que luy attribuent les Papistes en l’interpretation de l’Escriture. Certes nous confessons tres-volontiers, que s’il se leve dispute de quelque article, il n’y a meilleur remede ne plus certain, que d’assembler un Concile de vrais Evesques pour en faire la discussion. Car une telle decision, qui aura esté faite en commun et d’un accord par les Pasteurs des Eglises, apres avoir demandé la grace du sainct Esprit, aura beaucoup plus de poids, que si chacun d’eux à part en prenoit sa resolution pour la prescher au peuple: combien que seulement deux ou trois la fissent. Davantage, quand les Evesques sont ensemble, ils ont plus de commodité de conferer et regarder que c’est qu’ils doyvent enseigner, et en quelle forme: pour avoir conformité, afin que la diversité n’engendre scandale. Tiercement, sainct Paul nous monstre que c’est l’ordre qu’il faut tenir pour juger des doctrines (1 Cor. 14:29). Car entant qu’il attribue à chacune Eglise l’office de juger, il demonstre bien par cela comment on y doit proceder si la chose vient plus avant: assavoir que les Eglises se conjoignent pour en cognoistre. Et la raison aussi nous meine là, que si quelcun trouble une Eglise en semant une doctrine incogneue et qui ne soit point en usage, et que la chose vienne jusques là, qu’on craigne qu’une plus grosse dissension ne s’ensuyve, les Eglises s’assemblent pour examiner la question: et apres en avoir debattu, qu’elles donnent une resolution prinse de l’Escriture, laquelle oste toute doute au populaire, et ferme la bouche à ceux qui demandent d’esmouvoir noise et trouble par leur ambition ou orgueil. En ceste maniere, quand Arrius se leva, le Concile de Nice fut tenu: afin que par l’authorité commune de tous les Evesques, l’audace de ce meschant homme fust reprouvée, et que les Eglises qu’il avoit troublées fussent remises en leur estat, et que son heresie fust exterminée, comme il en advint. Quelque temps apres, pource qu’Eunome et Macedone autres heritiques esmouvoyent autre contention, on leur resista par un semblable remede en assemblant le Concile de Constantinoble. Le Concile premier d’Ephese fut tenu pour destruire l’erreur de Nestorius. Bref, ç’a esté la façon ordinaire de conserver l’unité des Eglises, depuis le commencement, toutes fois et quantes que le diable avoit commencé de machiner quelque chose. Mais nous avons à noter qu’on n’a point en tous lieux ny en tous temps des Athanases, des Basiles, et des Cyrilles, et autres semblables defenseurs de la vraye doctrine comme nostre Seigneur les avoit adonc suscitez. Mesme qu’il nous souvienne de ce qui advint au Concile second d’Ephese, ou l’heresie Eutychienne fut receue, et Flavien sainct Evesque banny avec ses adherens, d’autant qu’il y resistoit: et beaucoup d’autres meschancetez commises: assavoir, d’autant que Dioscore homme seditieux et de mauvais courage presidoit là, et non point l’esprit de Dieu. Mais quelcun me dira que ce n’estoit point l’Eglise. Je le confesse: car j’ay cela tout persuadé, que la verité ne meurt point, el et n’est pas esteinte en l’Eglise, encore qu’elle soit oppressée en un Concile: mais qu’elle est miraculeusement conservée de Dieu, afin de se remettre au dessus en son temps. Mais je nie que cela soit perpetuel, de dire que toute interpretation qui aura esté approuvée en un Concile, soit pourtant vraye et convenante à l’Escriture.

13. Having proved that the Church has received no power to frame any new doctrine, let us now speak of the power which our opponents attribute to it in the interpretation of the Scripture. We have not the least objection to admit, that if a controversy arise respecting any doctrine, there is no better or more certain remedy than to assemble a council of true bishops, in which the controverted doctrine may be discussed. For such a decision, formed by the common consent of the pastors of the Churches, after an invocation of the Spirit of Christ, will have far greater weight, than if every one of them separately were to maintain it in preaching to his people, or if it were the result of a private conference between a few individuals. Besides, when bishops are collected in one assembly, they deliberate together with greater advantage on what they ought to teach, and the manner in which their instructions should be conveyed, so as to guard against offence arising from diversity. In the third place, Paul prescribes this method of determining respecting doctrines. For while he attributes to every distinct Church a power “to judge,”⁹⁶⁹ he shows what ought to be the order of proceeding in more important cases; namely, that the Churches should undertake the common cognizance of them. And so the dictate of piety itself teaches us, that if any one disturb the Church with a new doctrine, and the matter be carried so far as to cause danger of a more grievous dissension, the Churches should first assemble, should examine the question proposed to them, and after a sufficient discussion of it, should announce a decision taken from the Scriptures, which would put an end to all doubt among the people, and shut the mouths of refractory and ambitious persons, so as to check their further presumption. Thus, when Arius arose, the Council of Nice was assembled, and by its authority defeated the pernicious 364attempts of that impious man, restored peace to the Churches which he had disturbed, and asserted the eternal deity of Christ in opposition to his sacrilegious dogma. Some time after, when Eunomius and Macedonius raised new contentions, their frenzy was opposed with a similar remedy by the Council of Constantinople. The impiety of Nestorius was condemned in the first Council of Ephesus. In short, this has been the ordinary method of the Church from the beginning, for the preservation of unity, whenever Satan has begun to make any attempt against it. But let it be remembered, that neither every age, nor every place, can produce an Athanasius, a Basil, a Cyril, and other such champions of the true doctrine, as the Lord raised up at those periods. Let it also be recollected what happened at the second Council of Ephesus, in which the heresy of Eutyches prevailed. Flavianus, a bishop of irreproachable memory, was banished, together with other pious men, and many similar enormities were committed, because it was Dioscorus, a factious and ill-disposed man, and not the Spirit of the Lord, that presided in that council. But that council, it will be said, was not the Church. I admit it: for I am firmly persuaded of this, that the truth is not extinct in the Church, though it may be oppressed by one council, but that it is wonderfully preserved by the Lord, to arise and triumph again in his own time. But I deny it to be an invariable rule, that every interpretation which may have been approved by a council is the true and certain sense of the Scripture.

13. Last part of the chapter. Power of the Church in interpreting Scripture. From what source interpretation is to be derived. Means of preserving unity in the Church.

Having proved that no power was given to the Church to set up any new doctrine, let us now treat of the power attributed to them in the interpretation of Scripture. We readily admit, that when any doctrine is brought under discussion, there is not a better or surer remedy than for a council of true bishops to meet and discuss the controverted point. There will be much more weight in a decision of this kind, to which the pastors of churches have agreed in common after invoking the Spirit of Christ, than if each, adopting it for himself, should deliver it to his people, or a few individuals should meet in private and decide. Secondly, When bishops have assembled in one place, they deliberate more conveniently in common, fixing both the doctrine and the form of teaching it, lest diversity give offence. Thirdly, Paul prescribes this method of determining doctrine. For when he gives the power of deciding to a single church, he shows what the course of procedure should be in more important cases—namely, that the churches together are to take common cognisance. And the very feeling of piety tells us, that if any one trouble the Church with some novelty in doctrine, and the matter be carried so far that there is danger of a greater dissension, the churches should first meet, examine the question, and at length, after due discussion, decide according to Scripture, which may both put an end to doubt in the people, and stop the mouths of wicked and restless men, so as to prevent the matter from proceeding farther. Thus when Arius arose, the Council of Nice was convened, and by its authority both crushed the wicked attempts of this impious man, and restored peace to the churches which he had vexed, and asserted the eternal divinity of Christ in opposition to his sacrilegious dogma. Thereafter, when Eunomius and Macedonius raised new disturbances, their madness was met with a similar remedy by the Council of Constantinople; the impiety of Nestorius was defeated by the Council of Ephesus. In short, this was from the first the usual method of preserving unity in the Church whenever Satan commenced his machinations. But let us remember, that all ages and places are not favoured with an Athanasius, a Basil, a Cyril, and like vindicators411of sound doctrine, whom the Lord then raised up. Nay, let us consider what happened in the second Council of Ephesus when the Eutychian heresy prevailed. Flavianus, of holy memory, with some pious men, was driven into exile, and many similar crimes were committed, because, instead of the Spirit of the Lord, Dioscorus, a factious man, of a very bad disposition, presided. But the Church was not there. I admit it; for I always hold that the truth does not perish in the Church though it be oppressed by one council, but is wondrously preserved by the Lord to rise again, and prove victorious in his own time. I deny, however, that every interpretation of Scripture is true and certain which has received the votes of a council.

13. Aangezien wij bewezen hebben, dat aan de kerk niet de macht gegeven is om een nieuwe leer op te richten, zo laat ons nu spreken over de macht, die zij haar toekennen in de uitlegging der Schrift. Wij geven ongetwijfeld gaarne toe, dat, indien er zich een geschil voordoet over enig leerstuk, er geen beter en zekerder geneesmiddel is, dan dat een synode van ware bisschoppen saamkomt, om daar het betwiste leerstuk te onderzoeken. Want zulk een uitspraak, tot welke de herders der kerken, onder inroeping van de Geest van Christus, in 't algemeen saamstemmen, zal veel meer gewicht hebben dan wanneer ieder afzonderlijk haar thuis zou opstellen en den volke leren, of wanneer enige weinige particuliere personen haar tot stand brachten. Bovendien, wanneer de bisschoppen saamvergaderd zijn, overleggen zij gemakkelijker gezamenlijk, wat ze moeten leren en in welke vorm ze dat moeten doen, opdat niet de verscheidenheid aanstoot wekke. In de derde plaats, Paulus schrijft deze manier van doen voor in het beoordelen van leringen (1 Cor. 14:29) Want hoewel hij aan iedere kerk afzonderlijk de beoordeling toekent, toont hij aan, welke de orde van handelen is in ernstiger zaken: namelijk dat de kerken gezamenlijk van de zaak kennis moeten nemen. En zo onderwijst ons het gevoelen zelf der vroomheid, dat, wanneer iemand de kerk met een ongewoon leerstuk in verwarring brengt, en de zaak zo ver komt, dat er gevaar dreigt van een ernstiger onenigheid, eerst de kerken moeten samenkomen en het voorgestelde geschilpunt onderzoeken, en dat ze eindelijk, nadat een behoorlijke bespreking heeft plaatsgehad, een uitspraak, uit de Schrift genomen, openbaar maken, die de twijfeling bij het volk kan wegnemen en de goddeloze en eergierige mensen de mond kan stoppen, zodat ze niet verder durven voortgaan. Zo is, toen Arius opgestaan was, het concilie van Nicaea bijeengebracht, dat door zijn gezag de misdadige pogingen van de goddeloze man gebroken heeft, en de vrede hersteld heeft voor de kerken, die hij gekweld had, en de eeuwige Godheid van Christus tegenover zijn heiligschennend leerstuk staande gehouden heeft. Toen daarna Eunomius en Macedonius nieuwe woelingen verwekten, is men met een gelijk middel tegen hun razernij ingegaan door het concilie van Constantinopel. Door het concilie van Efeze is de goddeloosheid van Nestorius verslagen. Kortom, van den beginne af is dit in de kerk de gewone manier geweest om de eenheid te bewaren, telkens als Satan begonnen was iets in het schild te voeren. Maar laat ons bedenken, dat men niet in alle tijden of op alle plaatsen zulke mannen vindt als Athanasius, Basilius, Cyrillus en dergelijke verdedigers der ware leer, welke de Here toen verwekt heeft. Ja, laat ons bedenken, wat op het tweede concilie te Efeze gebeurd is, waar de ketterij van Eutyches zich gehandhaafd heeft, Flavianus, heiliger gedachtenis, met enige vrome mannen in ballingschap gedreven is, en veel dergelijke wandaden begaan zijn. En wel omdat daar Dioscorus, een partijziek en boosaardig man, en niet de Geest des Heren de leiding had. Maar, zal men zeggen, de kerk was niet daar. Ik erken dat; want dit stel ik uitdrukkelijk vast, dat de waarheid in de kerk niet ondergaat, ook al wordt ze door één concilie onderdrukt, maar dat ze wonderlijk door de Here bewaard wordt, om wederom te juister tijd het hoofd op te steken en te overwinnen. Maar ik ontken, dat dit altijd opgaat, dat die uitlegging der Schrift waar en zeker is, die door het oordeel van een concilie aangenomen is.

13. Die tatsächliehe Bedeutung der Synoden für die Auslegung der Schrift

Da wir nun bewiesen haben, daß der Kirche nicht die Vollmacht gegeben ist, eine neue Lehre aufzurichten, so wollen wir jetzt von der Vollmacht sprechen, die ihr die Römischen bei der Auslegung der Schrift beimessen.

Wir geben gewiß gerne zu, daß, falls über irgendeinen Glaubenssatz ein Streit vorkommt, kein besseres und zuverlässigeres Mittel dagegen besteht, als wenn eine Synode von wahren Bischöfen zusammentritt, damit auf ihr der strittige Glaubenssatz gründlich erörtert wird. Denn (1) eine solche Entscheidung, zu der sich die Hirten der Kirchen nach Anrufung des Geistes Christi alle miteinander einmütig zusammentun, wird viel mehr Gewicht haben, als wenn jemand für sich allein zu Hause eine Entscheidung aufsetzte und sie dem Volke vortrüge oder auch einige wenige amtlose Leute eine zusammenstellten. Ferner (2): wenn die Bischöfe an einem Ort versammelt sind, so können sie mit größerer Leichtigkeit gemeinschaftlich erwägen, was gelehrt werden soll und in welcher Gestalt, damit die Verschiedenheit kein Ärgernis erzeugt. Und (3) drittens: dies ist das Verfahren, das Paulus für die Beurteilung von Lehren vorschreibt. Denn indem er die Beurteilung den einzelnen Kirchen zuerkennt (1. Kor. 14,29), macht er deutlich, welche Ordnung des Vorgehens in schwereren Fällen eintreten soll: da sollen nämlich die Kirchen miteinander gemeinsam das Urteil in die Hand nehmen. Und das Empfinden der Frömmigkeit selbst weist uns den Weg: wenn jemand die Kirche durch ein ungewohntes Dogma in Verwirrung bringt und wenn die Verhältnisse dahin kommen, daß die Gefahr einer einigermaßen ernsten Zwistigkeit besteht, so sollen die Kirchen zunächst zusammenkommen, dann sollen sie die vorgelegte Frage prüfen, und schließlich sollen sie nach Abhaltung einer gehörigen Besprechung die aus der Schrift genommene Entscheidung vorbringen, damit diese im Volke (d.h. in der Gemeinde) die Unsicherheit behebt und nichtsnutzigen, parteisüchtigen Leuten den Mund stopft, so daß sie nicht mehr weiterzugehen wagen.

So wurde nach dem Auftreten des Arius die Synode von Nicäa einberufen, die mit ihrer Autorität die frevlerischen Anschläge dieses gottlosen Menschen zerstörte, in den Kirchen, die er in Unruhe versetzt hatte, den Frieden wiederherstellte und Christi ewige Gottheit gegen sein gotteslästerliches Dogma behauptete. Als dann hernach Eunomius und Macedonius neue Wirren erregten, da hat man das gleiche Mittel dagegen angewandt und ist ihrem Aberwitz durch die Synode von Konstantinopel entgegengetreten. Auf dem Konzil zu Ephesus hat man die Gottlosigkeit des Nestorius zu Boden geschlagen. Kurz, dies war von Anfang an in der Kirche die gewohnte Weise, die Einheit aufrechtzuerhalten, so oft der Satan etwas ins Werk zu setzen begann.

Aber wir müssen bedenken, daß man nicht in allen Jahrhunderten und an allen Orten solche Männer findet wie Athanasius, Basilius, Kyrill und andere Verteidiger der wahren Lehre, die der Herr damals erweckt hat. Ja, wir wollen daran denken, was auf der zweiten Synode zu Ephesus sich zugetragen hat: da setzte sich die Ketzerei des Eutyches durch, Flavian, ein Mann heiligen Angedenkens, wurde mit einer Anzahl frommer Männer in die Verbannung geschickt, und noch viele Schandtaten dieser Art hat man beschlossen! Das kam eben daher, daß dort Dioskur, ein parteisüchtiger und ganz übelgesinnter Mann, die Leitung hatte, nicht aber der Geist des Herrn! Aber, so wird man einwerfen, da war doch nicht die Kirche. Das gebe ich zu. Ich stelle nämlich grundsätzlich fest: die Wahrheit geht in der Kirche nicht davon unter, daß sie wohl auch einmal von einem Konzil unterdrückt wird, sondern sie wird von dem Herrn wunderbar erhalten, so daß sie zu 802 ihrer Zeit wieder hervorbricht und den Sieg behält. Dagegen bestreite ich, daß es fort und fort so wäre, daß die Auslegung der Schrift, die durch die Abstimmung eines Konzils angenommen ist, die wahre und sichere darstellte.

13. Die mag van die kerk in die vertolking van die Skrif

Aangesien ons bewys het dat die mag nie aan die kerk gegee is om ’n nuwe leer te skep nie, laat ons dan nou praat oor die mag wat hulle in die vertolking van die Skrif daaraan toeken. Ons gee beslis met graagte toe 1460 dat, as daar ’n geskil oor die een of ander leerstelling ontstaan, daar nie ’n beter of sekerder geneesmiddel is as wanneer ’n sinode van opregte biskoppe bymekaarkom om die leerstelling waaroor daar verskil is, te ondersoek nie. ’n Besluit van hierdie aard sal trouens baie meer gewig dra as herders van kerke saam die Gees van Christus aanroep en tot eenstemmigheid kom eerder as wanneer elkeen op sy eie tuis ’n besluit daaroor neem en dit aan die (kerk)volk leer, of wanneer ’n klompie mense in hulle persoonlike hoedanigheid so ’n besluit neem. Ten tweede, wanneer biskoppe in een vergadering byeengebring is, beraadslaag hulle gemakliker saam oor wat hulle moet leer en in watter vorm om te voorkom dat verskille hierin struikelblokke voortbring. Ten derde skryf Paulus ook hierdie metode in die beoordeling van leerstellings aan ons voor. Want wanneer hy aan elke kerk die beoordeling daarvan toeken, dui hy aan watter orde in ernstiger sake gevolg moet word, naamlik dat kerke onderling saam daarvan kennis moet neem.⁵⁷ En juis ons gevoel van godsvrug het ons so geleer dat as iemand die kerk met ’n ongewone leerstelling versteur, en die saak sover vorder dat die gevaar van ernstiger tweedrag ontstaan, kerke eers bymekaar moet kom; na voorlegging van die vraagstuk moet hulle dit ondersoek en nadat ’n grondige debat daaroor gevoer is, moet hulle uitsluitsel wat uit die Skrif geput is, daaroor voorlê om enersyds twyfel daaroor onder die (kerk) volk uit die weg te ruim en andersyds ook om goddelose en gierige mense se monde toe te stop sodat hulle nie kan waag om daarmee verder te gaan nie. So is die sinode van Nicéa byeengebring toe Arius opgestaan het en die sinode het met sy gesag die goddelose planne van hierdie goddelose man verpletter asook die vrede in die kerke wat hy geteister het, herstel en die ewige Godheid van Christus teen sy heiligskennige leerstelling gehandhaaf.⁵⁸

Toe Eunomius en Macedonius daarna nuwe steurnisse veroorsaak het, is hulle waansinnigheid met ’n soortgelyke geneesmiddel deur die sinode van Konstantinopel voorkom.⁵⁹ Nestorius se goddeloosheid is deur die sinode van Efese platgeslaan.⁶⁰ Kortom: van die begin af was dit gewoonlik die metode om die eenheid in die kerk te handhaaf so dikwels as wat die Satan begin het om iets teen die kerk in werking te stel.

1461 Maar ons moet daaraan dink dat daar nie te alle tye en in alle plekke manne soos Athanasius, Basilius, Cyrillus en dergelike verdedigers van die ware leer voorkom wat die Here destyds laat lewe het nie. Ja, ons moet nadink oor wat in die tweede sinode van Efese gebeur het waar die kettery van Eutyches die oorhand gekry het.⁶¹ Daar is Flavianus, ’n man met ’n heilige nagedagtenis, saam met sommige vromes verban en baie misdrywe van dieselfde aard is daar gepleeg. Dioscorus, ’n oproerige man met ’n uiters slegte inbors, was die voorsitter daarvan, en nie die Gees van die Here nie. “Maar die kerk was tog nie daar nie!” Ek erken dit; my mening is immers volstrek dat die waarheid nie in die kerk te gronde gaan selfs as dit deur een konsilie onderdruk word nie, maar dat dit wonderbaarlik deur die Here bewaar word om weer eens op sy tyd te voorskyn te tree en die oorhand te kry. Ek ontken egter dat die vertolking van die Skrif wat deur die stemme van ’n konsilie aanvaar is, altyd waar en seker is.

13. После того как мы показали, что Церковь не властна создавать новое учение, скажем о той власти, которую, толкуя Писание, приписывают ей паписты.

Конечно, мы охотно признаём, что в случае возникновения спора относительно того или иного положения вероучения наилучшим и вернейшим способом его разрешения будет созыв собора истинных епископов. Во-первых, такое решение, принятое пастырями Церкви по общему согласию, при участии призванной ими благодати Св. Духа, будет гораздо весомее, чем если бы каждый епископ в отдельности или всего лишь двое-трое из них принимали собственное решение и проповедовали его народу. Во-вторых, св. Павел показывает нам, какого порядка надлежит придерживаться при рассмотрении учений. Признавая за каждой Церковью обязанность суждения (1 Кор 14:29), он тем самым указывает, как следует поступать в затруднительных случаях. А именно: Церкви должны собраться вместе для рассмотрения вопроса. И разум велит нам то же самое: если кто-то вызывает смуту в Церкви, проповедуя новое, неслыханное доселе учение, и дело доходит до того, что возникает опасность ещё больших раздоров, Церкви должны собраться и рассмотреть вопрос. Обсудив его, пусть они вынесут решение на основании Писания, что развеет всякие сомнения в народе и заткнёт рот тем, кто из гордости или честолюбия стремится к разжиганию споров и конфликтов.

Так, когда возникла арианская смута, был созван Никейский собор, дабы общим авторитетом всех епископов положить конец дерзости нечестивца Ария, истребить его ересь и вернуть покой охваченным брожением Церквам. Так и произошло. Некоторое время спустя еретики Евномий и Македоний подняли новую смуту. В ответ Церковь использовала то же самое средство - Собор в Константинополе. Первый Эфесский собор был созван для того, чтобы уничтожить заблуждения Нестория. Короче говоря, таков был изначальный и обычный способ сохранения единства Церквей всякий раз, когда дьявол начинал строить свои козни.

Однако следует заметить, что не всегда и не везде имелись такие поставленные от Господа защитники правого учения, как Афанасий, Василий, Кирилл и подобные им. Вспомним о том, что произошло на Втором Эфесском соборе, где получила поддержку евтихианская ересь, а святой епископ Флавиан и его сторонники, противившиеся такому решению, были отправлены в изгнание. Свершились там и многие другие нечестивые дела - и всё потому, что председательствовал на соборе отнюдь не Дух Божий, а склочный и злобный душою Диоскор. Но там вовсе не было Церкви, скажут мне. С этим я соглашусь, так как убеждён, что, даже если истина подавляется на соборе, она не умирает и не угасает в Церкви, но чудесным образом сохраняется Богом, дабы воспрянуть в своё время. Однако я не соглашусь с тем, что всякое одобренное собором толкование в силу одного этого является истинным и согласным с Писанием.

14. Verum alio spectant Romanenses, quum potestatem interpretandi Scripturam penes Concilia esse tradunt, et eam sine provocatione². Hoc enim colore abutuntur, ut Scripturae interpretationem vocent quicquid in Conciliis statutum sit. De purgatorio³, de Sanctorum intercessione⁴, de confessione auriculari⁵, et similibus, non reperietur una syllaba in Scripturis. Verum quia Ecclesiae authoritate sancita sunt haec omnia, hoc est (ut verius loquamur) opinione et usu recepta: pro Scripturae interpretatione unumquodque^c habendum erit. Neque id modo: sed si quid reclamante Scriptura statuerit Concilium, interpretationis habebit nomen. Iubet Christus omnes de calice quem in Coena porrigit bibere [Matt. 26. c. 26]: Constantiense Concilium vetuit ne plebi daretur, sed solum Sacerdotem bibere voluit⁶. Quod sic ex diametro pugnat cum institutione Christi, pro eius 163 interpretatione haberi volunt. Paulus coniugii prohibitionem vocat hypocrisin daemoniorum [1. Tim. 4. a. 1]¹: Sanctum vero in omnibus coniugium et honorabile Spiritus alibi pronuntiat [Heb. 13. a. 4]. Quod postea Sacerdotibus interdixerunt coniugium², id veram et nativam Scripturae interpretationem haberi postulant³: quum nihil magis alienum fingi queat. Siquis hiscere contra ausit, haereticus iudicabitur, quando sine provocatione est Ecclesiae determinatio: et de eius interpretatione, quin vera sit, dubitari nefas est. Tantam impudentiam quid insecter? demonstrasse enim, vicisse est. Quod de potestate approbandae Scripturae docent, prudens omitto. Subiicere enim in eum modum Dei oracula hominum censurae, ut ideo rata sint quia placuerint hominibus, blasphemia indigna est quae commemoretur: et ego iam superius^a hoc ipsum attigi⁴. Unum tamen eos rogabo, Si in Ecclesiae approbatione fundata est Scripturae authoritas, cuius Concilii citabunt de ea re decretum? Nullum, opinor, habent. Cur igitur Niceae vinci se patiebatur Arrius testimoniis ex Iohannis Evangelio adductis?⁵ Erat enim, secundum istos, liberum repudiare: quando nulla universalis Concilii praecesserat approbatio. Allegant veterem catalogum, qui Canon^b vocatur, quem dicunt ex Ecclesiae diiudicatione manasse⁶. Sed rogo iterum, quo in^c Concilio Canon ille editus fuerit? Hic obmutescant oportet. Quanquam scire praeterea cupio, qualem esse illum Canonem arbitrentur^d. Video enim inter veteres id parum constitisse. Et si valere debet quod ait Hieronymus, libri Machabaeorum, Tobias, Ecclesiasticus, et similes in ordinem apocryphorum, reiicientur⁷: quod isti nullo modo facere sustinent⁸.

14. Mais les Romanisques tendent à autre fin, en voulant que les Conciles ayent puissance souveraine d’interpreter l’Escriture, et sans appel: car ils abusent de ceste couverture pour appeller Interpretation de l’Escriture, tout ce qui a esté determiné en un Concile. Touchant du Purgatoire de l’intercession des Saincts, de la confession secrette, et de toutes telles fariboles, on n’en trouvera point une seule syllabe en l’Escriture. Mais pource que toutes ces choses ont esté definies par l’authorité de l’Eglise, comme ils le disent, c’est à dire, pour parler plus à la verité, qu’elles ont esté receues par opinion et par usage, il les faudra tenir pour interpretations de l’Escriture. Et non seulement cela, mais si un Concile a rien ordonné directement repugnant à l’Escriture, cela mesme aura le tiltre d’interpretation Jesus Christ commande à tous de boire du calice en sa Cene (Matth. 26:26): le concile de Constance a defendu de le donner au peuple, et a voulu que le seul prestre qui celebre la Messe on beust. Ils veulent que nous tenions pour interpretation de l’Escriture, une chose qui est si evidemment contraire à l’institution de Jesus Christ. Sainct Paul appelle la defense du mariage, Hypocrisie des diables (1 Tim. 4:1–3): et en un autre lieu le sainct Esprit prononce que le mariage est sainct et honnorable en tous estats (Heb. 13:4): Ce que le mariage a esté depuis defendu aux Prestres, ils veulent que cela soit pour interpretation de l’Escriture, combien qu’on ne puisse rien imaginer plus contraire. Si quelcun ose ouvrir la bouche pour sonner mot, il est jugé heretique, d’autant que la determination de l’Eglise est sans appel: et qu’on ne doit douter que toute interpretation qu’elle fait ne soit vraye. Qu’est-ce que je crieray contre une telle impudence? Car il suffit de l’avoir demonstrée. Touchant ce qu’ils babillent, que l’Eglise a puissance d’approuver l’Escriture: je me deporte d’en traiter, pour cause. Car d’assujettir ainsi la sagesse de Dieu à la censure des hommes, qu’elle n’ait authorité sinon entant qu’il leur plait, c’est un blaspheme indigne d’estre mentionné. Davantage, j’en ay touché cy dessus au premier livre. Seulement je leur demanderay une question: Si l’authorité de l’Escriture est fondée en l’approbation de l’Eglise, quel decret de Concile ils me peuvent alleguer de cela? Je pense qu’ils n’en ont nul. Comment donc Arrius souffroit-il d’estre veincu à Nice par les tesmoignages qu’on luy alleguoit de l’Evangile de sainct Jean? Car selon ceste raison des Papistes, il les pouvoit repudier, veu qu’il n’y en avoit encore approbation aucune de Concile universel. Ils alleguent un rolle ancien, qui se nomme Le Canon de l’Escriture, lequel ils disent estre procedé de la definition de l’Eglise. Mais je demande de rechef, en quel Concile ce Canon-là a esté composé. Icy il faut qu’ils demeurent muets. Combien que je voudroye encore savoir plus outre, quel ils pensent que soit ce Canon: car je voy que cela n’estoit point arresté entre les Anciens. Si ce que dit sainct Hierome a lieu,¹⁰⁰ nous tiendrons pour Apocryphes les livres des Macchabées, l’histoire de Tobie, l’Ecclesiastique, et autres livres semblables. Ce que toutesfois ces bonnes gens ne veulent point permettre.

14. But the Romanists have a further design in maintaining that councils possess the power of interpreting the Scripture, and that without appeal. For it is a false pretence, when every thing that has been determined in councils is called an interpretation of the Scripture. Of purgatory, the intercession of saints, auricular confession, and similar fooleries, the Scriptures contain not a single syllable. But, because all these things have been sanctioned by the authority of councils, or, to speak more correctly, have been admitted into the general belief and practice, therefore every one of them is to be taken for an interpretation of Scripture. And not only so; but if a council determine in direct opposition to the Scripture, it will still be called an interpretation of it. Christ commands all to drink of the cup which he presents to them in the sacred supper.⁹⁷⁰ The Council of Constance prohibited it to be given to the laity, and determined that none but the priest should drink of it. Yet this, which is so diametrically repugnant to the institution of Christ, they wish us to receive as an interpretation of it. Paul calls “forbidding to marry” a “doctrine of devils;”⁹⁷¹ 365and the Holy Spirit, in another place, pronounces that “marriage is honourable in all, and the bed undefiled.”⁹⁷² The prohibition, which they have since denounced, of the marriage of priests, they wish us to consider as the true and natural interpretation of the Scriptures, though nothing can be imagined more repugnant to it. If any one dare to open his mouth to the contrary, he is condemned as a heretic, because the determination of the Church is without appeal, and the truth of its interpretation cannot be doubted without impiety. What further requires to be urged against such consummate effrontery? The mere exhibition of it is a sufficient refutation. Their pretensions to confirm the Scripture by the authority of the Church, I purposely pass over. To subject the oracles of God to the authority of men, so as to make their validity dependent on human approbation, is a blasphemy unworthy of being mentioned; beside which, I have touched on this subject already. I will only ask them one question: If the authority of the Scripture be founded on the approbation of the Church, what decree of any council can they allege to this point? I believe, none at all. Why, then, did Arius suffer himself to be vanquished at Nice by testimonies adduced from the Gospel of John? According to the argument of our opponents, he was at liberty to reject them, as not having yet received the approbation of any general council. They allege an ancient catalogue, which is called the Canon of Scripture, and which they say proceeded from the decision of the Church. I ask them again, in what council that canon was composed. To this they can make no reply. Yet I would wish to be further informed, what kind of a canon they suppose it to be. For I see that the ancient writers were not fully agreed respecting it. And if any weight be attached to the testimony of Jerome, the two books of the Maccabees, the history of Tobit, Ecclesiasticus, and other books, will be considered as apocryphal; to which our opponents will by no means consent.

14. Impudent attempt of the Papists to establish their tyranny refuted. Things at variance with Scripture sanctioned by their Councils. Instance in the prohibition of marriage and communion in both kinds.

But the Romanists have another end in view when they say that the power of interpreting Scripture belongs to councils, and that without challenge. For they employ it as a pretext for giving the name of an interpretation of Scripture to everything which is determined in councils. Of purgatory, the intercession of saints, and auricular confession, and the like, not one syllable can be found in Scripture. But as all these have been sanctioned by the authority of the Church, or, to speak more correctly, have been received by opinion and practice, every one of them is to be held as an interpretation of Scripture. And not only so, but whatever a council has determined against Scripture is to have the name of an interpretation. Christ bids all drink of the cup which he holds forth in the Supper. The Council of Constance prohibited the giving of it to the people, and determined that the priest alone should drink. Though this is diametrically opposed to the institution of Christ (Mt. 26:26), they will have it to be regarded as his interpretation. Paul terms the prohibition of marriage a doctrine of devils (1 Tim. 4:1, 3); and the Spirit elsewhere declares that “marriage is honourable in all” (Heb. 13:4). Having afterwards interdicted their priests from marriage, they insist on this as a true and genuine interpretation of Scripture, though nothing can be imagined more alien to it. Should any one venture to open his lips in opposition, he will be judged a heretic, since the determination of the Church is without challenge, and it is unlawful to have any doubt as to the accuracy of her interpretation. Why should I assail such effrontery? to point to it is to condemn it. Their dogma with regard to the power of approving Scripture I intentionally omit. For to subject the oracles of God in this way to the censure of men, and hold that they are sanctioned because they please men, is a blasphemy which deserves not to be mentioned. Besides, Ihave already touched upon it (Book 1 chap. 7; 8 sec. 9). I will ask them one question, however. If the authority of Scripture is founded on the approbation of the Church, will they quote the decree of a council to that effect? I believe they cannot. Why, then, did Arius allow himself to be vanquished at the Council of Nice by passages adduced from the Gospel of John? According to these, he was at liberty to repudiate412them, as they had not previously been approved by any general council. They allege an old catalogue, which they call the Canon, and say that it originated in a decision of the Church. But I again ask, In what council was that Canon published? Here they must be dumb. Besides, I wish to know what they believe that Canon to be. For I see that the ancients are little agreed with regard to it. If effect is to be given to what Jerome says (Præf. in Lib. Solom.), the Maccabees, Tobit, Ecclesiasticus, and the like, must take their place in the Apocrypha: but this they will not tolerate on any account.

14. Maar de Roomsen hebben een andere bedoeling, wanneer ze leren, dat de conciliën de macht hebben om de Schrift uit te leggen, en dat wel zonder hoger beroep. Want dit gebruiken ze als een voorwendsel om al wat op de conciliën is vastgesteld uitlegging der Schrift te noemen. Over het vagevuur, de voorbidding der heiligen, de oorbiecht en dergelijke, zal men geen letter in de Schrift vinden. Maar omdat al deze dingen door het gezag der kerk zijn bekrachtigd, dat is (om meer naar waarheid te spreken) door voorstelling en gebruik aangenomen, zal ieder van die punten gehouden moeten worden voor een uitlegging der Schrift. En dat niet alleen, maar indien een concilie iets vaststelt, hoewel het tegen de Schrift strijdt, zal het de naam hebben van uitlegging. Christus beveelt (Matt. 26:26) allen te drinken uit de drinkbeker, die Hij bij het Avondmaal uitreikt: het concilie van Constanz heeft verboden de drinkbeker aan het volk te geven, maar heeft gewild, dat alleen de priester drinkt. Hetgeen zo vierkant strijdt tegen de instelling van Christus, willen zij gehouden zien voor de uitlegging daarvan. Paulus (1 Tim. 4:1) noemt het verbod om te huwen geveinsdheid der duivelen; en elders (Heb. 13:4) verklaart de Geest, dat het huwelijk heilig en eerbaar is onder allen. Maar dat ze later aan de priesters het huwelijk verboden hebben, dat willen ze gehouden hebben voor een ware en natuurlijke uitlegging der Schrift; hoewel men niets kan verzinnen, dat aan de Schrift vreemder is. Indien iemand het zou wagen, hiertegen een kik te geven, dan zal hij voor een ketter uitgemaakt worden, aangezien de uitspraak van de kerk zonder hoger beroep is, en het ongeoorloofd is er aan te twijfelen of haar uitlegging waar is. Waartoe zou ik zo grote onbeschaamdheid beschimpen? Immers haar aangewezen te hebben staat gelijk met haar overwonnen te hebben. Wat zij leren over de macht om de Schrift goed te keuren, sla ik met opzet over. Want de uitspraken Gods op zulk een wijze aan de beoordeling van mensen te onderwerpen, dat ze daarom van kracht zouden zijn, omdat ze aan mensen behaagd hebben, is een Godslastering, onwaardig om vermeld te worden; ook heb ik dat punt vroeger reeds besproken. Eén ding echter zal ik hun vragen: indien het gezag der Schrift gegrond is op de goedkeuring der kerk, van welk concilie zullen ze dan een besluit aangaande die zaak aanhalen? Ze hebben, meen ik, zulk een concilie niet. Waarom liet dan te Nicaea Arius zich overwinnen door getuigenissen aangevoerd uit het evangelie van Johannes? Want het stond hem, volgens hen, vrij die te verwerpen, daar geen enkele goedkeuring van een algemeen concilie was voorafgegaan. Zij beroepen zich op een oude lijst, die de canon genoemd wordt, en zeggen van die canon, dat hij voortgekomen is uit de beslissing der kerk. Maar ik vraag wederom, op welk concilie die canon gemaakt is. Hier moeten ze noodzakelijk verstommen. Trouwens ik zou bovendien wel eens willen weten, hoe die canon naar hun mening geweest is. Want ik zie, dat dit onder de oude leraars allerminst vastgestaan heeft. En indien van kracht moet zijn, wat Hieronymus zegt, zullen de boeken der Maccabeën, het boek Tobias, de Ecclesiasticus en dergelijke verwezen worden naar de aprocriefe boeken: maar dat zullen zij geenszins van zichzelf gedaan krijgen.

14. Falsche Bewertung der Konzilsbeschlüsse durch die römische Kirche

Wenn dagegen die Römischen lehren, daß die Vollmacht zur Auslegung der Schrift bei den Konzilien liegt und zwar ohne Berufungsmöglichkeit, so haben sie damit etwas anderes im Auge (als es soeben ausgeführt wurde). Denn sie mißbrauchen diese Behauptung als Deckfarbe, um alles, was in den Konzilien beschlossen worden ist, als Auslegung der Schrift zu bezeichnen. Nun findet man vom Fegefeuer, von der Fürbitte der Heiligen, von der Ohrenbeichte und dergleichen in der Schrift nicht eine einzige Silbe. Weil das nun aber alles durch die Autorität der Kirche festgelegt, das heißt, um richtiger zu reden, durch Ansicht und Übung in Aufnahme gekommen ist, so soll man jedes von diesen Lehrstücken als Auslegung der Schrift gelten lassen! Und nicht nur dies, nein, wenn ein Konzil einen Beschluß gegen den Widerspruch der Schrift gefaßt hat, so soll er doch den Namen einer „Auslegung“ führen! Christus gebietet, daß alle aus dem Kelch trinken, den er im Abendmahle darreicht (Matth. 26,26) - das Konzil von Konstanz dagegen verbot, ihn dem Volke zu reichen, sondern wollte, daß nur der Priester daraus tränke! Was in dieser Weise in genauem Gegensatz zur Einsetzung Christi steht, das soll nach dem Willen der Römischen für deren Auslegung gehalten werden. Paulus nennt das Verbot des Ehestandes eine „Gleisnerei“ böser Geister (1. Tim. 4,1f.), und an anderer Stelle macht der Heilige Geist kund, daß der Ehestand bei allen Ständen heilig und ehrbar ist (Hebr. 13,4). Daß aber die Römischen hernach den Priestern die Ehe verboten haben, das wollen sie für die wahre und ursprüngliche Auslegung der Schrift gehalten wissen, obwohl sich nichts erdenken läßt, das der Schrift fremder wäre. Wagt jemand dagegen zu mucksen, so wird er als Ketzer beurteilt werden; denn gegen die Bestimmung der Kirche gibt es keine Berufung, und es ist Sünde, an der von ihr gegebenen Auslegung zu zweifeln (und sich zu fragen), ob sie auch wahr sei. Wozu soll ich gegen eine solche Unverschämtheit mit scharfen Worten vorgehen? Es heißt doch bereits gewonnen zu haben, wenn man sie nachgewiesen hat!

Die Römischen sprechen in ihrer Lehre auch von einer Vollmacht (der Kirche), die Schrift zu bestätigen; aber das lasse ich mit voller Überlegung beiseite. Denn wenn man auf diese Weise die Offenbarungsworte Gottes der Prüfung von Menschen unterwirft, so daß sie also deshalb ihre Gültigkeit hätten, weil sie den Menschen behagten, so ist das eine Gotteslästerung, die der Erwähnung nicht wert ist; auch habe ich diesen Punkt bereits oben (vgl. Buch I, Kapitel 7) berührt. Ich möchte den Römischen nur eine einzige Frage stellen: wenn die Autorität der Schrift auf die Billigung durch die Kirche gegründet ist - von welchem Konzil wollen sie dann einen diesbezüglichen Beschluß anführen? Ich denke, sie haben keinen! Weshalb ließ sich denn Arius in Nicäa durch Zeugnisse überwinden, die man aus dem Evangelium des Johannes angeführt hatte? Denn nach der Lehre der Römischen stand es ihm frei zu widersprechen, weil keine Anerkennung (dieses Evangeliums) durch ein allgemeines Konzil vorangegangen war. Sie berufen sich auf eine alte Liste, die man Kanon nennt, und sie sagen, dieser sei aus einer Entscheidung der Kirche hervorgegangen. Aber ich frage wiederum: in welchem Konzil ist denn dieser Kanon aufgestellt worden? Da müssen sie verstummen. Allerdings wäre ich außerdem begierig zu erfahren, was für ein Kanon das denn nach ihrer Ansicht gewesen ist. Denn ich bemerke, daß dies unter den Alten sehr wenig festgestanden hat. Wenn das Geltung haben soll, was Hieronymus sagt, so müssen die Makkabäerbücher, das Buch Tobias, Jesus Sirach und dergleichen unter die Apokryphen verwiesen werden - aber das unterstehen sich doch die Römischen in keiner Weise zu tun!

14. Misbruike wat deur die vestiging van die mag van konsilies in die Roomse kerk wortelgeskiet het

Maar die Roomsgesindes het ’n ander doel wanneer hulle leer dat die mag van Skrifuitleg by hulle konsilies berus - en dit sonder appèl!⁶² Hulle maak immers van hierdie dekmantel misbruik om alles wat in konsilies bepaal is, Skrifuitlegte noem. Nie een enkele lettergreep sal in die Skrifte gevind word oor die vagevuur,⁶³ oor die voorbidding van heiliges,⁶⁴ oor die oorbieg⁶⁵ en dergelike leerstellings nie. Maar omdat dit alles op gesag van die kerk ingestel is, dit beteken - om met groter waarheid daaroor te praat -, deur indrukke en gebruik aanvaar is, moet elkeen daarvan as Skrifuitleg beskou word! En nie alleen dit nie, maar as 1462 ’n konsilie iets besluit ten spyte daarvan dat die Skrif daarmee bots, moet dit as uitleg bekendstaan!

Christus beveel dat almal van die beker wat Hy in die nagmaal aanbied, moet drink.⁶⁶ Die konsilie van Konstanz verbied egter dat die beker aan die (kerk)volk gegee mag word, maar bepaal dat die priester alleen daaruit mag drink.⁶⁷ Hulle wil dat iets wat so lynreg in stryd is met Christus se instelling, as sy uitleg beskou moet word. Paulus noem die verbod op ’n huwelik ’n geveins van die duiwels.⁶⁸ Elders verklaar die Heilige Gees inderdaad dat die huwelik heilig en eerbaar onder alle mense is.⁶⁹ Dat hulle egter later hulle priesters verbied het om in die huwelik te tree,⁷⁰ eis hulle, moet as die ware en egte Skrifuitleg beskou word⁷¹ hoewel niks vreemder versin kan word nie. As iemand sou waag om net sy mond daaroor oop te maak, sal hy as ’n ketter veroordeel word want teen die kerk se beslissing is daar geen appèl nie en dit is sonde om te twyfel of die kerk se uitleg waar is! Maar waarom sou ek so ’n groot skaamteloosheid aanval? Om dit immers aan te toon beteken om reeds die oorwinning te behaal!

Ek laat hulle leer oor die mag van die kerk om die Skrifte goed te keur, doelbewus agterweë. Om die uitsprake van God op so ’n wyse aan die oordeel van mense te onderwerp dat dit vas en seker is bloot omdat dit mense aangestaan het, is trouens laster wat nie verdien om in die herinnering opgeroep te word nie. Ek het hierdie onderwerp vroeër reeds aangeroer.⁷² Ek vra hulle nogtans net die een vraag: As die Skrifgesag op die goedkeuring van die kerk gegrond is, watter konsilie se besluit sal hulle dan in verband hiermee aanvoer? Na my mening het hulle geen besluit (van hierdie aard nie). Waarom het Arius hom dan in Nicéa deur getuienisse wat uit die Evangelie van Johannes aangevoer is, laat oorwin?⁷³ Volgens hulle kon hy die boek verwerp omdat dit toe nog nie deur die goedkeuring van ’n algemene konsilie voorafgegaan is nie. Hulle voer ’n lys uit die ou tyd aan wat as die kanon bekendstaan en waarvan hulle beweer dat dit uit die kerk se beoordeling van die saak ontstaan het.⁷⁴ Maar nou vra ek weer eens: Op watter konsilie het daardie 1463 kanon die lig gesien? Nou moet hulle swyg. Hierbenewens wil ek ook weet wat hulle meen die aard van daardie kanon is. Want ek sien dat daar weinig ooreenstemming hieroor onder die ou skrywers is. En as Hieronymus se verklaring geldig moet wees, moet die boeke van die Makkabeërs, Tobias, die Ekklesiastikus en dergelikes onder die groep apokriewe boeke gegooi word.⁷⁵ Maar dit is iets wat hulle geensins duld nie!⁷⁶

14. Но паписты стремятся к иной цели, когда утверждают, что соборы обладают высшей властью в толковании Писания и здесь им запрещено возражать. Они злонамеренно используют это прикрытие для того чтобы назвать истолкованием Писания все соборные постановления. Что касается чистилища, заступничества святых, тайной исповеди и прочей подобной чепухи, обо всём этом в Писании нет ни слова. Но так как эти вещи были приняты, как они говорят, авторитетом Церкви, - а если сказать правду, то мнением и обычаем, - их надлежит считать истолкованием Писания! Более того, если собор примет решение, явно противоречащее Писанию, оно всё равно будет называться толкованием! Иисус Христос заповедал всем пить из чаши на своей Вечере (Мф 26:27). А Констанцский собор запретил давать чашу народу, предписав пить из неё одному лишь священнику, совершающему мессу (Констанцский собор (1415), заседание 13 (15 июня)). И они хотят, чтобы считали толкованием Писания решение, столь очевидно противоречащее установлению Иисуса Христа! Св. Павел называет запрещение брака бесовским лицемерием (1 Тим 4:1-3); в другом месте Св. Дух возвещает, что брак свят и честен у всех состояний (Евр 1 3:4). Они же хотят, чтобы запрет на брак для священников принимался за истолкование Писания, хотя трудно представить что-нибудь более ему противоречащее. Если кто-нибудь посмеет раскрыть рот, чтобы возразить против этого, его объявят еретиком, ибо церковные определения безоговорочны, а сомневаться в том, что всякое данное Церковью толкование несомненно истинно, запрещено. Но к чему громогласно протестовать против подобного бесстыдства? Достаточно просто указать на него.

Что касается их бормотаний о том, что Церковь имеет власть одобрять Писание (Cochleus. Deauthoritate ecclesiae, I, 9: Nullam esse Scripturam canonicam nisi quam Ecclesia receperit et approbaverit - Ни одно писание не является каноническим, если только прежде не принято и не одобрено Церковью), то я воздержусь от обсуждения этого вопроса. Ибо такое подчинение премудрости Божьей человеческому суду, при котором она является авторитетной якобы лишь в той мере, в какой угодно людям, есть недостойное упоминания богохульство. Кроме того, я уже затронул эту тему в первой книге. Задам нашим противникам только один вопрос: если авторитет Писания основан на одобрении Церкви, какое соборное постановление могут они привести в связи с этим? Думаю, что никакое.

Почему же тогда Арий принял поражение в Никее, когда ему привели свидетельство Евангелия от Иоанна (Феодорит. Церковная история, I, 7 (MPG, LXXXII, 923))? Ведь, согласно аргументации папистов, он мог отвергнуть это свидетельство как не получившее прежде одобрения Вселенского собора. Они ссылаются на древний список, именуемый Каноном Святого Писания, который, по их словам, был составлен на основании церковного определения (Cochleus. Deauthoritate ecclesiae, 1, 9, E 4b; De Castro. Adversus omnes haereses, I, II, fo. 3 C p.). Но я опять-таки спрашиваю их: на каком Соборе был составлен этот Канон? На это им приходится отвечать молчанием. Однако я хотел бы знать больше, чем то, что они думают об этом Каноне. Ибо и в вопросе о каноне у древних авторов нет единого мнения. Если принять сказанное св. Иеронимом, нужно считать апокрифами книги Маккавеев, Товит, Экклезиаст и другие, им подобные (Hieronymus. Praefatio ad libros Samuelis et Malachiae (MPL, XXVIII, 556 p.)). Однако эти люди не желают допустить такого.