1. 104 | Quantum ad primatus sedis Romanae vetustatem, nihil ad eam stabiliendam habetur antiquius decreto illo Synodi Nicaenae, quo et primus inter patriarchas tribuitur locus Romano Episcopo, et suburbanas Ecclesias iubetur curare. Ubi concilium sic inter ipsum et alios Patriarchas^a dividit, ut singulis suos fines assignet: certe non eum constituit omnium caput, sed unum ex praecipuis facit¹. Aderant Vitus et Vincentius Iulii² nomine, qui Romanam Ecclesiam tunc gubernabat; iis datus est quartus locus³. Obsecro, si caput Ecclesiae agnosceretur Iulius, an in quartam sedem reiicerentur eius legati? An praesideret Athanasius in concilio, ubi maxime elucere debet effigies ordinis hierarchici?⁴ In Synodo Ephesina apparet Coelestinum (qui tunc pontifex erat Romanus) obliquo artificio usum esse ut sedis suae dignitati caveret. Nam quum mitteret illuc suos, Cyrillo Alexandrino, qui alioqui praefuturus erat, vices suas mandavit⁵. Quorsum istud mandatum, nisi ut quovis modo nomen suum in prima sede haereret? Sedent enim eius legati loco inferiore, sententiam inter alios rogantur, suo ordine subscribunt: interim Alexandrinus Patriarcha nomen eius suo admiscet⁶. Quid dicam de concilio Ephesino secundo, ubi quum adessent Leonis legati, Alexandrinus tamen Patriarcha Dioscorus^b velut suo iure praesidebat?⁷ Excipient non fuisse orthodoxum Concilium a quo et sanctus vir Flavianus^c damnatus⁸, et Eutyches absolutus eiusque 105 impietas comprobata¹. ^aAt quum Synodus cogeretur, quum sessiones inter se Episcopi distribuerent: illic certe inter alios Romanae Ecclesiae legati non aliter quam in sancto et legitimo Concilio sedebant. Non contendunt tamen de primo loco, sed eum alteri cedunt²: nequaquam id facturi si suum iure esse crederent. Nunquam enim puduit Romanos Episcopos maximas quasque contentiones pro suis honoribus suscipere, et hanc solam ob causam multis saepe et perniciosis certaminibus vexare et turbare Ecclesiam; sed quia videbat Leo nimis improbum fore postulatum, si legatis suis primam sedem ambiret, eo supersedit.

1. Quant est du commencement premier de la primauté du siege Romain, il n’y a rien plus ancien pour luy donner couleur, que le decret qui fut fait au Concile de Nice, là où l’Evesque de Rome est nommé le premier entre les Patriarches, et luy est commise la superintendence sur les Eglises voisines. Ce decret partist tellement les Provinces entre luy et les autres Patriarches, qu’il assigne à tous leurs propres limites. Certes il ne le fait point chef de tous, mais seulement il le constitue un des principaux. Jule, qui estoit alors Evesque de Rome, avoit envoyé au Concile deux vicaires pour y estre en son nom: iceux furent assis au quatrieme lieu. Je vous prie, si on eust recogneu Jule pour chef de l’Eglise, ceux qui representoyent sa personne eussent-ils esté recullez jusques au quatrieme lieu? Athanase eust-il presidé au Concile universel, où l’ordre de la Hierarchie doit estre singulierement observé? Au Concile d’Ephese, il semble que Celestin, qui alors estoit Evesque Romain, usa d’une pratique oblique, afin de prouvoir à la dignité de son siege. Car comme ainsi soit qu’il y envoyast gens pour y assister en son lieu, il requist Cyrille Evesque d’Alexandrie, lequel autrement devoit presider, de tenir sa place. Dequoy servoit un tel vicariat, sinon afin que son nom peust tellement quellement entrer au premier siege? Car ses ambassadeurs estoyent en lieu inferieur: on leur demandoit leurs opinions comme aux autres: ils faisoyent subscription en leur ordre: cependant le Patriarche d’Alexandrie portoit double nom. Que diray-je du second Concile d’Ephese? auquel combien que Leon Evesque de Rome eust envoyé ses ambassadeurs, toutesfois Dioscorus Patriarche d’Alexandrie y presidoit sans contradiction, comme de droit. Ils repliqueront que ce n’estoit point un Concile legitime, veu que Flavien Evesque de Constantinoble y fut condamné, et l’heresie d’Eutyches approuvée; mais je ne parle point de la fin. Il est ainsi que puis que le Concile estoit là assemblé, et que chacun Evesque estoit assis en son ordre: que les ambassadeurs du Pape de Rome y estoyent avec les autres, comme en un sainct Concile et bien ordonné. Or ils ne se debattent point du premier lieu, mais le quittent à un autre: ce qu’ils n’eussent point fait, s’ils eussent pensé qu’il leur eust appartenu. Car jamais les Evesques de Rome n’ont eu honte d’esmouvoir grosses contentions pour leur dignité, et n’ont point fait de difficulté de troubler les Eglises, et les diviser pour ceste cause. Mais pource que Leon voyoit bien que ce seroit trop audacieusement fait à luy, s’il eust pretendu de mettre ses ambassadeurs au premier siege, il s’en deporta.

1. 314 In support of the antiquity of the primacy of the see of Rome, there is nothing to be found anterior to the decree of the Council of Nice, by which the bishop of Rome is allotted the first place among the patriarchs, and is directed to superintend the neighbouring Churches. When the council makes a distinction between him and the other patriarchs, so as to assign to all their respective limits, it clearly does not constitute him the head of them all, but only makes him one of the principal. Vitus and Vincentius attended the council on the behalf of Julius, who at that time presided over the Church of Rome. They were seated in the fourth place. If Julius had been acknowledged as the head of the Church, would his representatives have been degraded to the fourth seat? Would Athanasius have presided in a general council, where the form of the hierarchical system ought most particularly to have been observed? In the council of Ephesus, it appears that Celestine, who was then bishop of Rome, made use of a disingenuous artifice to secure the dignity of his see. For when he sent his legates thither, he requested Cyril, patriarch of Alexandria, who was otherwise to preside, to act on his behalf. For what purpose could this request be made, but that his name might, at any rate, occupy the first place? For his legates sat in a lower station, were asked their sentiments among others, and subscribed in their order; at the same time the patriarch of Alexandria united Celestine’s name with his own. What shall I say of the second Council of Ephesus, where, though the legates of Leo were present, yet Dioscorus, patriarch of Alexandria, presided as in his own right? They will object, that this was not an orthodox council, because it condemned Flavianus, a holy man, bishop of Constantinople, and acquitted Eutyches, and sanctioned his heresy. But when the council was assembled, and the bishops took their respective seats, it is certain that the legates of the Roman Church were present among the others, as in a holy and legitimate council. Yet they contended not for the first place, but yielded it to another, which they would not have done if they had considered it as belonging to them. For the bishops of Rome have never been ashamed of raising the greatest contentions for their dignity, and they have not hesitated, on this account alone, to harass and agitate the Church with various and pernicious 315controversies. But because Leo saw that it would be too presumptuous a demand to require the first place for his legates, therefore he waived it.

1. First part of the chapter, in which the commencement of the Papacy is assigned to the Council of Nice. In subsequent Councils other bishops presided. No attempt then made to claim the first place.

366 In regard to the antiquity of the primacy of the Roman See, there is nothing in favour of its establishment more ancient than the decree of the Council of Nice, by which the first place among the Patriarchs is assigned to the Bishop of Rome, and he is enjoined to take care of the suburban churches. While the council, in dividing between him and the other Patriarchs, assigns the proper limits of each, it certainly does not appoint him head of all, but only one ofthe chief. Vitus and Vincentius attended on the part of Julius, who then governed the Roman Church, and to them the fourth place was given. I ask, if Julius was acknowledged the head of the Church, would his legates have been consigned to the fourth place? Would Athanasius have presided in the council where a representative of the hierarchal order should have been most conspicuous? In the Council of Ephesus, it appears that Celestinus (who was then Roman Pontiff) used a cunning device to secure the dignity of his See. For when he sent his deputies, he made Cyril of Alexandria, who otherwise would have presided, his substitute. Why that commission, but just that his name might stand connected with the first See? His legates sit in an inferior place, are asked their opinion along with others, and subscribe in their order, while, at the same time, his name is coupled with that of the Patriarch of Alexandria. What shall I say of the second Council of Ephesus, where, while the deputies of Leo367were present, the Alexandrian Patriarch Dioscorus presided as in his own right? They will object that this was not an orthodox council, since by it the venerable Flavianus was condemned, Eutyches acquitted, and his heresy approved. Yet when the council was met, and the bishops distributed the places among themselves, the deputies of the Roman Church sat among the others just as in a sacred and lawful Council. Still they contend not for the first place, but yield it to another: this they never would have done if they had thought it their own by right. For the Roman bishops were never ashamed to stir up the greatest strife in contending for honours, and for this cause alone, to trouble and harass the Church with many pernicious contests; but because Leo saw that it would be too extravagant to ask the first place for his legates, he omitted to do it.

1. Wat betreft de ouderdom van de Roomse stoel is het oudste, dat dienen kan om die te bevestigen het besluit van het concilie van Nicaea, door hetwelk de eerste plaats onder de patriarchen toegekend wordt aan de bisschop van Rome en waarbij deze het bevel ontvangt te zorgen voor de kerken, die in de nabijheid van die stad gelegen zijn. Wanneer het concilie zulk een verdeling maakt tussen hem en de andere patriarchen, dat het aan ieder zijn gebied toewijst, dan stelt het hem ongetwijfeld niet aan tot aller hoofd, maar maakt het hem tot een van de voornaamsten. Vitus en Vicentius waren aanwezig uit naam van Julius, die toen de kerk van Rome regeerde; hun is de vierde plaats gegeven. Ik vraag u, indien Julius als het hoofd der kerk erkend was, zouden dan zijn gezanten verwezen zijn naar de vierde zitplaats? Of zou Athanasius voorzitter geweest zijn van het concilie, waar de gedaante van de orde der hiërarchie het meest moest schitteren? Het blijkt dat op het concilie van Efeze Coelestinus (die toen bisschop van Rome was) een slinkse streek gebruikt heeft om te zorgen voor de waardigheid van zijn zetel. Want ofschoon hij zijn gezanten daarheen zond, droeg hij aan Cyrillus, de bisschop van Alexandrië, die op zichzelf reeds voorzitter geweest zou zijn, zijn plaatsvervanging op. Waartoe diende die opdracht anders dan opdat op een of andere manier zijn naam zou verbonden zijn aan de eerste zetel? Want zijn gezanten zitten op een lagere plaats, hun wordt temidden der anderen naar hun mening gevraagd, zij ondertekenen op hun beurt: maar intussen vermengt de Alexandrijnse patriarch de naam van de bisschop van Rome met de zijne. Wat zal ik zeggen over het tweede concilie van Efeze, waar, ofschoon de gezanten van Leo aanwezig waren, toch de Alexandrijnse patriarch Dioscorus als het ware krachtens zijn eigen recht voorzitter was? Zij zullen aanvoeren, dat het geen rechtzinnig concilie geweest is, door hetwelk de heilige man Flavianus veroordeeld en Eutyches vrijgesproken en zijn goddeloosheid goedgekeurd is. Maar toen de synode bijeen kwam, toen de bisschoppen de zetels onder elkander verdeelden, zaten daar de gezanten der kerk van Rome ongetwijfeld temidden der anderen niet anders dan ze in een heilig en wettig concilie zaten. Maar toch twisten ze niet over de eerste plaats, maar staan die af aan een ander, wat ze zeker niet zouden gedaan hebben, indien ze geloofd hadden, dat ze hun met recht toekwam. Want nooit hebben de bisschoppen van Rome er zich voor geschaamd de grootste twisten te maken voor hun eer, en alleen om die reden de kerk dikwijls te kwellen en te verwarren door veel verderfelijke strijd. Maar omdat Leo zag, dat het een al te schandelijke eis zou zijn, wanneer hij voor zijn gezanten verzocht om de eerste zetel, heeft hij daarvan afgezien.

1. 761Die Stellung des römischen Stuhls auf den ältesten Konzilien

Was das Alter der Obergewalt des römischen Stuhls betrifft, so besitzt man zu seiner Bekräftigung nichts Älteres als jenen Beschluß des Konzils von Nicäa (325), kraft dessen dem Bischof von Rom der erste Platz unter den Patriarchen eingeräumt und ihm zugleich die Weisung erteilt wird, die in der Nachbarschaft der Stadt gelegenen Kirchen zu versorgen. Wenn nun das Konzil zwischen ihm und den anderen Patriarchen dergestalt teilt, daß es jedem sein Gebiet zuweist, so setzt es ihn wahrhaftig nicht zum Haupt über alle ein, sondern macht ihn zu einem der Vornehmsten. Bei dem Konzil waren im Namen des Julius, der dazumal die Kirche zu Rom regierte, Vitus und Vincentius zugegen; diesen hat man den vierten Platz zugewiesen. Ich möchte doch wissen, ob man die Abgesandten des Julius auf den vierten Platz verwiesen hätte, wenn er selbst damals als Haupt der Kirche anerkannt gewesen wäre! Hätte dann auch wohl Athanasius den Vorsitz bei dem Konzil geführt, wo doch gerade darin die Gestalt der hierarchischen Ordnung besonders leuchtend hervortreten soll?

Auf der Synode von Ephesus (431) hat Coelestinus, der damals römischer Bischof war, offenkundig einen versteckten Kunstgriff angewandt, um für die Würde seines Stuhles zu sorgen. Denn obwohl er seine Leute dorthin sandte, trug er dem Cyrill von Alexandria, der auch ohnedies den Vorsitz führen sollte, seine „Vertretung“ auf. Wozu sollte solch ein Auftrag anders dienen als dazu, daß auf irgendeine Weise sein Name an dem ersten Platz haften sollte? Denn seine Abgesandten hatten an untergeordneter Stelle ihren Sitz, man fragte sie um ihre Meinung wie andere auch, und sie unterschrieben nach ihrem eigenen Rang; unterdessen aber verband der Patriarch von Alexandria den Namen des römischen Bischofs mit seinem eigenen!

Was soll ich von dem zweiten Konzil zu Ephesus (449) sagen? Da waren zwar die Abgesandten Leos (I.) zugegen, aber trotzdem führte der Patriarch Dioskur von Alexandria gleichsam auf Grund seines eigenen Rechtes den Vorsitz. Die Papisten werden freilich einwenden, dies Konzil habe doch den heiligen Mann Flavian verdammt, den Eutyches dagegen freigesprochen und seine Unfrömmigkeit gebilligt, und deshalb sei es eben nicht rechtgläubig gewesen. Ja, aber als die Synode zusammentrat und als die Bischöfe die Sitze unter sich verteilten, da saßen jedenfalls die Abgesandten der Kirche von Rom unter den anderen, nicht anders als in einem heiligen und rechtmäßigen Konzil! Trotzdem stritten die römischen Gesandten nicht um den ersten Platz, sondern überließen ihn jemand anders, und das hätten sie nie und nimmer getan, wenn sie geglaubt hätten, dieser Platz käme ihnen mit Recht zu. Denn die Bischöfe von Rom haben sich nie geschämt, um ihrer Ehre willen die größten Streitigkeiten zu entfesseln und allein aus diesem Grunde die Kirche oftmals mit vielen und gefährlichen Kämpfen zu beunruhigen und zu verwirren. Nein, Leo sah eben ein, daß es ein allzu unverschämtes Verlangen sein würde, wenn er für seine Abgesandten den ersten Platz beanspruchte, und deshalb sah er davon ab.

1. Aanvanklik is die pousdom deur eenvoud gekenmerk (Afdeling 1 - 4)

Die plek van die Roomse setel tydens die konsilies van Nicea en Efese

1395 Sover dit die oudheid van die primaat van die Roomse setel aangaan, is daar niks wat op die vestiging daarvan betrekking het wat ouer is as die dekreet van die Konsilie van Nicea waarop die eerste plek onder die patriarge aan die biskop van Rome toegeken en die versorging van die buitestedelike kerke ook aan hom opgedra is nie. Toe die Konsilie so tussen hom en die ander patriarge onderskeid gemaak het om aan elkeen sy eie gebied toe te wys, het dit hom beslis nie as hoof van al die ander aangestel nie maar hom een van die vernames gemaak.¹ Vitus en Vincentius het dit in die naam van Julius² bygewoon, omdat hy toe oor die kerk in Rome regeer het. Aan hulle is die vierde plek gegee.³ Nou vra ek jou: As Julius as hoof van die kerk erken was, waarom sou sy afgevaardigdes dan na die vierde plek terug geskuif word? Of moes Athanasius voorsitter van die Konsilie wees waar die beeld van die hiërargiese orde besonderlik moes skitter?⁴ Dit is duidelik dat Coelestinus wat destyds die Roomse pous was, op die Sinode van Efese ’n slimstreek gebruik het om die aansien van sy setel te verseker. Toe hy immers sy afgevaardigdes daarheen gestuur het, het hy volmag aan Cyrillus van Alexandrie gegee wat in elk geval die voorsitter daarvan sou wees.⁵ Wat was sy bedoeling met so ’n opdrag anders as om sy naam op die een of ander manier aan die voorsitterstoel te koppel? Sy afgevaardigdes het trouens ’n minderwaardiger plek ingeneem, word net soos die ander om hulle mening gevra en teken hulle name in volgorde. 1396 Intussen koppel die patriarg van Alexandrie Coelestinus se naam aan sy eie!⁶

Wat moet ek van die tweede Konsilie van Efese sê waar Dioscorus, die patriarg van Alexandrie, eiegeregtig as voorsitter opgetree het hoewel die afgevaardigdes van Leo daar teenwoordig was?⁷ Hulle sal die beswaar opper dat dit nie ’n egte konsilie was nie omdat die heilige Flavianus deur hierdie konsilie veroordeel en Eutyches vrygeskeld en sy goddeloosheid goedgekeur is.⁸ Maar toe die sinode byeengeroep is en die biskoppe die sitplekke onder mekaar verdeel het, het die afgevaardigdes van die kerk van Rome hulle plek onder die ander afgevaardigdes nie anders as op ’n heilige en wettige konsilie ingeneem nie. Hulle stry nogtans nie oor die eerste plek nie, maar staan dit aan ’n ander af⁹ wat hulle nooit sou gedoen het as hulle geglo het dat dit hulle met reg toekom nie. Roomse biskoppe het hulle trouens nooit geskaam om die grootste rusies vir hulle eie eer op tou te sit, en om hierdie rede alleen die kerk dikwels met baie vernietigende struwelinge te teister en in oproer te bring nie. Omdat Leo egter gesien het dat dit ’n te onregmatige eis sou wees as hy die eerste plek vir sy afgevaardigdes sou opeis, het hy daarvan afgesien.

1. Что касается первоисточников относительно главенства римского престола, древнейшим документальным свидетельством его установления считают постановление Никейского собора, где римский епископ назван первым среди патриархов и где ему вверяется попечение о соседних Церквах. Постановление проводит размежевание между территориями, подвластными Римскому епископу и другим патриархам, определяя каждому из них конкретную область, но вовсе не провозглашает Римского епископа главою над всеми, а только относит его к числу первых (Никейский собор (325), канон 6: Hefele C.J., von. Ор. cit., v. 1, р. 552). Юлий, который был в то время епископом Рима (Римским епископом был в то время не Юлий, а Сильвестр 1. - Прим, франц.изд.), послал на собор двух викариев, дабы они присутствовали там от его имени (Вита иВинцентия. Кассиодор. Трёхчастная история, 11, I (МРL, LХ1Х, 920 р.) - Прим. франц. изд.). И этим двоим было отведено четвёртое место. Спрашивается: если бы Юлий был признан главою Церкви, то разве его личные представители оказались бы отодвинуты на четвёртое место? Разве председательствовал бы Афанасий на Вселенском соборе, где иерархический порядок должен соблюдаться особенно тщательно? (На Никейском соборе председательствовал не Афанасий, а Озий, епископ Кордовы. Именно он первым подписывал его акты. См.: Hefele C.J., von. Ор. cit., v. 1, р. 425. -Прим, франц. изд.) На Эфесском соборе Целестин, тогдашний епископ Рима, предпринял обходной манёвр, чтобы поддержать достоинство своего престола. Посылая на собор своих легатов, он обратился к епископу Александрийскому Кириллу, который в любом случае должен был председательствовать, с просьбой быть его представителем (Первый Эфесский собор (431):Hefele C.J., von. Ор. cit., v. 1, р. 49-50).

Для чего был нужен Целестину такой викариат, как не для того, чтобы его собственное имя любыми путями было названо первым? Ведь его посланцы уступали александрийцам по рангу, их мнения спрашивали в том же порядке, что и у всех остальных, и свою подпись под документами они ставили согласно очерёдности, а в это же время Александрийский патриарх носил как бы двойное имя, добавив к собственному имени имя папы Целестина.

А что сказать о Втором Эфесском соборе? Хотя Лев, епископ римский, отправил туда своих легатов, председательство на соборе безоговорочно, как бы по праву, было отдано Александрийскому патриарху Диоскуру (Второй Эфесский собор (449): Hefele C.J., von. Ор. cit., v. 2,р. 585-586; Leo I. Ер. 44, 1 (МРL, LIV, 827)). Наши противники возразят, что этот собор был незаконным, так как осудил Константинопольского епископа Флавиана и одобрил ересь Евтиха. Но я говорю сейчас не о его итогах. Поскольку собор был созван и епископы рассаживались в обычном порядке, папские легаты занимали среди них то место, которое было отведено им и на благопристойном святом соборе. Причём они вовсе не претендовали на первое место и уступили его другому. Вряд ли бы они так поступили, если бы считали его своим. Ибо Римские епископы никогда не стыдились затевать шумные споры о своём достоинстве и не стеснялись вызывать смуты и расколы в Церкви ради его утверждения. Но в данном случае папа Лев понимал, что было бы чрезмерной дерзостью требовать для своих легатов первого места, и смирился.

2. Sequutum est Chalcedonense concilium, in quo primam sedem Imperatoris concessione occuparunt Romanae Ecclesiae legati³. Sed hoc fuisse extraordinarium privilegium Leo ipse confitetur; nam quum id petit a Marciano Imperatore et Pulcheria Augusta, non contendit sibi deberi, sed tantum praetexit, Orientales, qui Ephesino concilio praefuerant, turbasse tunc omnia et sua potestate male abusos. Quum itaque gravi moderatore^b opus esset, nec esset verisimile, eos qui tam leves et tumultuarii semel fuissent, ad hanc rem fore idoneos, rogat ut propter aliorum vitium et ineptitudinem, gubernandi vices ad se transferantur⁴. Quod singulari privilegio et extra ordinem petitur, non est certe ex communi lege. Ubi hoc tantum praetexitur, opus esse novo alio praeside, quia se male gesserant priores: constat neque ante fuisse factum, neque perpetuum esse debere: sed praesentis duntaxat periculi intuitu fieri. Primum igitur locum habet in Chalcedonensi concilio Pontifex Romanus, non quod sedi hoc debeatur, sed quia synodus gravi et apto moderatore destituitur, dum ii quos praeesse decuerat, per suam intemperiem et libidinem sese loco excludunt. Atque id quod dico, successor Leonis re ipsa comprobavit. Siquidem quum ad quintam synodum Constantinopolitanam, quae longo post tempore est habita, legatos suos mitteret, non rixatus est de prima sede, sed Mennam Patriarcham Constantinopolitanum praesidere facile passus est⁵. Ita in concilio Carthaginensi, cui interfuit Augustinus, videmus non legatos Rom. sedis, sed Aurelium 106 loci Archiepiscopum praefuisse: quum tamen lis esset de Rom. Pontificis authoritate¹. Quinetiam habitum in ipsa Italia fuit concilium universale [Aquileiense concilium]^{a 2}, cui Romanus Episcopus non interfuit. Praeerat Ambrosius, qui tunc insigni authoritate pollebat apud Caesarem; nulla illic Pontificis Romani fit mentio. Ergo tunc Ambrosii dignitate factum est ut illustrior esset Mediolanensis sedes quam Romana.

2. Le Concile de Chalcedoine vint apres, auquel par le congé ou ordonnance de l’Empereur, les ambassadeurs de l’Eglise Romaine presiderent. Mais Leon mesme confesse bien que cela se faisoit par un privilege extraordinaire. Car quand il le demande à Martian Empereur et à l’Imperatrice, il ne pretend pas qu’il luy soit deu: mais il allegue pour couverture, que les Evesques d’Orient, qui avoyent presidé au Concile d’Ephese, s’estoyent là mal portez, et y avoyent abusé de leur puissance. Ainsi, pourtant qu’il estoit mestier d’avoir un president homme grave, et n’estoit pas vray semblable que ceux qui avoyent une fois procedé par tumulte, fussent idoines: Leon prie, qu’à cause que les autres sont incompetens, la charge soit transférée à luy. Certes ce qui lse demande par un privilege special, n’est point de l’ordre commun et perpetuel. Quand on allegue seulement ceste couleur, qu’il est mestier d’avoir un nouveau president, pource que les precedens s’y sont mal portez, il appert qu’il n’a point esté fait auparavant, et qu’il ne doit point estre tiré en consequence: mais qu’il est fait seulement pour le danger et necessité presente. Pourtant l’Evesque de Rome a tenu le premier lieu au Concile de Chalcedoine; non pas que cela fust deu à son Eglise, mais d’autant que le Concile estoit despourvu de president bon et propre: d’autant que ceux ausquels l’honneur appartenoit s’en estoyent exclus par leur follie et mauvais portement. Et ce que je dy a esté prouvé par effect du successeur de Leon; car estant appellé long temps apres au cinquieme Concile de Constantinoble il ne debattit point pour avoir le premier lieu, mais souffrit sans difficulté que Menas Patriarche du lieu presidast. Semblablement au Concile de Cartilage, auquel estoit sainct Augustin: Aurelius Archevesque du lieu, fut president, et non pas les ambassadeurs du siege Romain, combien qu’ils fussent là expressement venus pour maintenir l’authorité de leur Evesque. Qui plus est, il s’est tenu un Concile universel en Italie, auquel ne se trouva point l’Evesque de Rome: c’est le Concile d’Aquilée, auquel sainct Ambroise presidoit pour le credit qu’il avoit envers l’Empereur. Il ne se fait là nulle mention de l’Evesque de Rome. Ainsi nous voyons que la dignité de sainct Ambroise fut cause alors que Milan fut preferée au siege Romain.

2. Next follows the Council of Chalcedon, in which, by the permission of the emperor, the legates of the Roman Church occupied the first place. But Leo himself confessed that this was an extraordinary privilege. For when he requested it from Marcian the emperor, and Pulcheria the empress, he did not pretend it to be his right, but only alleged, in support of his claim, that the Eastern bishops who presided in the Council of Ephesus had thrown every thing into confusion, and abused their power. Since it was necessary, therefore, to have a discreet moderator, and it was improbable that those who had once been so unsteady and disorderly would be fit for the office, he requested that, on account of the misconduct and incompetence of the others, the task of presiding should be transferred to him. That which is sought as a special privilege and an exception to a common custom, certainly does not arise from a general rule. Where the only pretext is, that it was necessary to have a new president, because the former ones had violated their duty, it is evident that this had not been the case before, and it ought not to be perpetual, but was merely done in the contemplation of present danger. The bishop of Rome, therefore, had the first place in the Council of Chalcedon, not because it was the right of his see, but because the council was in want of a discreet and suitable president, in consequence of those to whom that honour belonged having excluded themselves from it by their own intemperance and violence. And what I say was proved, in fact, by Leo’s successor. For when he sent his legates to the fifth Council of Constantinople, which was held a considerable time after, he contended not for the first seat, but without any difficulty suffered it to be taken by Menna, patriarch of Constantinople. So in the Council of Carthage, at which Augustine was present, the place of president was filled by Aurelius, archbishop of that city, and not by the legates of the Roman see, though the express object of their attendance was to support the authority of the Roman pontiff. And, moreover, there was a general council held in Italy, at which the bishop of Rome was not present. This was the Council of Aquileia, at which Ambrose presided, who was then in high credit with the emperor. There was no mention made of the bishop of Rome. We see, therefore, that the dignity of Ambrose caused the see of Milan at that time to have the precedence above that of Rome.

2. Though the Roman Bishop presided in the Council of Chalcedon, this was owing to special circumstances. The same right not given to his successors in other Councils.

Next came the Council of Chalcedon, in which, by concession of the Emperor, the legates of the Roman Church occupied the first place. But Leo himself confesses that this was an extraordinary privilege; for when he asks it of the Emperor Marcian and Pulcheria Augusta, he does not maintain that it is due to him, but only pretends that the Eastern bishops who presided in the Council of Ephesus had thrown all into confusion, and made a bad use of their power. Therefore,seeing there was need of a grave moderator, and it was not probable that those who had once been so fickle and tumultuous would be fit for this purpose, he requests that, because of the fault and unfitness of others, the office of governing should be transferred to him. That which is asked as a special privilege, and out of the usual order, certainly is not due by a common law. When it is only pretended that there is need of a new president, because the former ones had behaved themselves improperly, it is plain that the thing asked was not previously done, and ought not to be made perpetual, being done only in respect of a present danger. The Roman Pontiff, therefore, holds the first place in the Council of Chalcedon, not because it is due to his See, but because the council is in want of a grave and fit moderator, while those who ought to have presided exclude themselves by their intemperance and passion. This statement the successor of Leo approved by his procedure. For when he sent his legates to the fifth Council, that of Constantinople, which was held long after, he did not quarrel for the first seat, but readily allowed Mennas, the patriarch of Constantinople, to preside. In like manner, in the Council of Carthage, at which Augustine was present, we perceive that not the legates of the Roman See, but Aurelius, the archbishop of the place, presided, although there was then a question as to the authority of the Roman Pontiff. Nay, even in Italy itself, a universal council was held (that of Aquileia), at which the Roman Bishop was not present. Ambrose, who was then in high favour with the Emperor, presided, and no mention is made of the Roman Pontiff. Therefore, owing to the dignity of Ambrose, the See of Milan was then more illustrious than that of Rome.

2. Daarop is gevolgd het concilie te Chalcedon, in hetwelk de gezanten van de kerk van Rome met toestemming van de keizer, de eerste plaats hebben ingenomen. Maar Leo zelf bekent, dat dit een buitengewoon privilegie geweest is. Want wanneer hij hierom vraagt aan keizer Marcianus en Pulcheria Augusta, dan beweert hij niet, dat het hem toekomt, maar gebruikt het voorwendsel, dat de oosterse bisschoppen, die de leiding gehad hadden van het concilie te Efeze, toen alles in de war gebracht hadden en misbruik van hun macht hadden gemaakt. Daar er dus een ernstige leiding nodig was, en het niet waarschijnlijk was, dat zij, die eenmaal zo lichtzinnig en oproerig geweest waren, daartoe geschikt zouden zijn, vraagt hij, dat wegens de fout en de ongeschiktheid der anderen, de taak van de leiding aan hem zou worden overgedragen. Wat als een buitengewoon voorrecht en buiten de orde gevraagd wordt, is ongetwijfeld niet naar de algemene regel. Wanneer dit slechts als voorwensdel gebruikt wordt, dat een andere nieuwe voorzitter nodig is, omdat de vorigen zich slecht gedragen hadden, dan blijkt daaruit, dat het tevoren niet gebeurd is, en dat het niet altijd zo moet gebeuren, maar dat het slechts geschiedt met het oog op het tegenwoordige gevaar. Dus heeft op het concilie te Chalcedon de bisschop van Rome de eerste plaats, niet omdat die aan die zetel toekomt, maar omdat de synode van een ernstig en geschikt leider verstoken is, doordat zij, die de leiding hadden moeten hebben, door hun overmoed en willekeur zich van die plaats uitsluiten. En wat ik zeg, heeft de opvolger van Leo metterdaad bewezen. Want toen hij naar het vijfde concilie te Constantinopel, dat lange tijd daarna gehouden is, zijn gezanten zond, heeft hij niet getwist over de eerste plaats, maar heeft zonder bezwaar geduld, dat Menna, de patriarch van Constantinopel voorzitter was. Zo zien we, dat op het concilie te Carthago, waar Augustinus aanwezig was, niet de gezanten van de Roomse stoel, maar Aurelius, de aartsbisschop der stad, de leiding gehad heeft, hoewel het geschil toch liep over het gezag van de bisschop van Rome. Ja zelfs is in Italië zelf een algemeen concilie gehouden¹, waar de bisschop van Rome niet tegenwoordig geweest is. Voorzitter was Ambrosius, die toen in hoog aanzien stond bij de keizer. Op dat concilie wordt van de bisschop van Rome geen melding gemaakt. Dus is het toen door de waardigheid van Ambrosius geschied, dat de zetel van Milaan aanzienlijker was dan die van Rome.

2.

Dann folgte das Konzil zu Chalcedon (451). Auf diesem haben die Abgesandten der Kirche zu Rom mit Zustimmung des Kaisers den ersten Platz eingenommen. Aber Leo selbst gibt zu, daß dies ein außergewöhnliches Vorrecht war; denn als er es von dem Kaiser Marcian und der Kaiserin Pulcheria 762 erbittet, da behauptet er nicht, es komme ihm zu, sondern er braucht nur den Vorwand, die Bischöfe des Ostens, die auf dem Konzil zu Ephesus (449) den Vorsitz geführt hatten, hätten damals alles durcheinandergebracht und ihre Macht übel mißbraucht. Da es also eines ernstgesinnten Leiters bedurfte und da es nicht wahrscheinlich war, daß die, die einmal so leichtfertig und aufrührerisch gewesen waren, zu dieser Aufgabe geeignet sein würden, so bat Leo, man möge ihm wegen der Fehlerhaftigkeit und mangelnden Eignung der anderen die Aufgabe der Leitung übertragen. Wenn er das kraft eines besonderen Vorrechts und außerhalb der Ordnung erbittet, so beruht es jedenfalls nicht auf einem allgemeinen Gesetz. Wenn er nun den einen Vorwand braucht, es sei ein neuer Vorsitzender erforderlich, weil sich die vorigen übel verhalten hätten, so geht daraus klar hervor, daß es weder vorher so gemacht worden ist noch auf die Dauer so sein muß, sondern ausschließlich im Blick auf die gegenwärtige Gefahr geschieht. Der römische Bischof hat also auf dem Konzil zu Chalcedon den ersten Platz nicht etwa deshalb, weil dieser seinem Stuhl zukäme, sondern weil es der Synode an einem ernsten und geschickten Leiter fehlt, indem sich eben die, denen der Vorsitz gebührte, durch ihre Zügellosigkeit und Willkür von diesem Platz ausschließen.

Was ich sage, das hat dann ein Nachfolger Leos (I.) tatsächlich bestätigt. Denn als er zu der lange Zeit später abgehaltenen fünften Synode zu Konstantinopel (553) seine Abgesandten schickte, da stritt er nicht um den ersten Platz, sondern ließ es mit Leichtigkeit hingehen, daß der Patriarch Mennas von Konstantinopel den Vorsitz führte. Ebenso sehen wir auch, daß auf dem Konzil zu Karthago (418), an dem Augustin teilnahm, nicht die Abgesandten des römischen Stuhls den Vorsitz geführt haben, sondern der örtliche Erzbischof Aurelius, und das, obwohl der Streit gerade um die Autorität des römischen Oberpriesters ging. Ja, es ist sogar in Italien selbst ein allgemeines Konzil abgehalten worden, an dem der Bischof von Rom nicht teilgenommen hat, nämlich das Konzil zu Aquileja (381). Den Vorsitz führte dabei Ambrosius, der damals beim Kaiser in sehr hohem Ansehen stand. Der römische Bischof wurde dort gar nicht erwähnt. So ist es damals vermöge der Würde des Ambrosius dahin gekommen, daß der Bischofsstuhl von Mailand in höherem Glänze stand als der von Rom.

2. Veranderinge by die Konsilie van Chalcedon en by die vyfde Konsilie van Konstantinopel

Daarna het die Konsilie van Chalcedon gevolg en daarop het die afgevaardigdes van die kerk van Rome deur ’n toegewing van die keiser die eerste sitplek ingeneem.¹⁰ Maar Leo self erken dat dit ’n uitsonderlike voorreg was want toe hy dit van keiser Marcianus en keiserin Pulcheria (Augusta) gevra het, het hy nie daarop aangedring dat dit aan hom verskuldig is nie, maar hy het as voorwendsel aangevoer dat die Oosterse biskoppe wat in die Konsilie van Efese die voorsitters was, toe alles deurmekaar gekrap en hulle mag misbruik het. Aangesien daar derhalwe ’n gewigtige voorsitter nodig was en dit onwaarskynlik was dat 1397 diegene wat eertyds so ligsinnig en oproerig was, hiervoor geskik sou wees, versoek hy dat die taak om aan die hoof daarvan te wees vanweë die onbevoegdheid en dwaasheid van ander biskoppe aan hom opgedra moet word.¹¹ Sy versoek wat kragtens ’n besondere privilegie en buitengewoon gerig word, is beslis nie uit die gemene reg afkomstig nie. Wanneer hierdie dekmantel voorgehou word slegs dat ’n nuwe voorsitter nodig is omdat vorige voorsitters hulle sleg gedra het, is dit duidelik dat dit iets is wat nie tevore gedoen is en ook nie vir altyd moet aanhou nie, maar dat dit slegs met die oog op dreigende gevaar gedoen word. Die Roomse pous neem dus op die Konsilie van Chalcedon die eerste plek in - nie omdat dit aan hierdie setel verskuldig was nie maar omdat die sinode ’n behoefte aan ’n gewigtige en geskikte voorsitter gehad het terwyl die ander wat voorsitters daarvan moes wees, hulleself vanweë hulle onbeheerstheid en eiewilligheid daarvan uitgesluit het. Leo se opvolger het dit wat ek hier sê, in werklikheid bewys. Toe hy sy afgevaardigdes na die vyfde sinode van Konstantinopel gestuur het wat lank daarna plaasgevind het, het hy inderdaad nie getwis oor die eerste setel nie maar geredelik toegelaat dat Mennas, patriarg van Konstantinopel, voorsitter daarvan is.¹² So sien ons dat dit nie die afgevaardigdes van die Roomse setel was wat op die Konsilie van Karthago waarby Augustinus aanwesig was, voorsitters is nie, maar Aurelius, aartsbiskop van die streek, ten spyte daarvan dat daar ’n geskil oor die gesag van die Roomse setel gevoer is.¹³ Ja, daar is in Italië selfs ’n algemene konsilie gehou - die Konsilie van Aquileia - waarby die biskop van Rome nie teenwoordig was nie!¹⁴ Ambrosius wat toe groot gesag by die keiser gehad het, was voorsitter daarvan. Daar word geen melding van die Roomse pous gemaak nie. As gevolg van Ambrosius se aansien het dit toe gebeur dat die setel van Milaan voortrefliker as die Roomse setel was!¹⁵

2. Позднее состоялся Халкидонский собор, где с разрешения - или по указанию - императора председательствовали представители Римской Церкви (Leo I. Ep. 98 (Sanctae synodi Chalcedonensisad Leonem), 1; Ep. 103; 106, 3 (MPL, LIV, 951, 988b, 1005a)), Но сам Лев признал, что такая честь была оказана его легатам в качестве чрезвычайной привилегии (Idem. Ep. 89 (MPL, LIV, 931a)). Ибо когда он испрашивал её у императора Марциана и у императрицы, то не претендовал на неё как на принадлежащую ему по праву, но ссылался на то, что восточные епископы, председательствовавшие на Эфесском соборе, вели себя неподобающе и злоупотребляли своей властью. Председателем должен быть серьёзный сдержанный человек. Но те, кто однажды стал причиной смуты, вряд ли годятся на эту роль. Поэтому Лев просит, ввиду неспособности всех остальных, возложить эту обязанность на него. Очевидно, что испрашиваемое в качестве особой привилегии не принадлежит к обычному и твёрдо установленному порядку вещей. Если основанием для просьбы служит лишь тот факт, что предшественники вели себя неподобающим образом, значит прежде такого порядка не существовало и не следует считать установленным на будущее то, что было сделано однажды в связи с опасностью и требованиями момента. Поэтому римский епископ получил первенство на Халкидонском соборе не в силу особого значения своей Церкви, а в силу того, что собор оказался лишён законного председателя. Ибо все, кому принадлежала эта честь, сами себя исключили своей безудержностью и недолжным поведением.

Мои слова на деле подтверждает преемник Льва. Будучи через много лет приглашён на Пятый Константинопольский собор, он отнюдь не оспаривал первого места, но безоговорочно уступил председательство Константинопольскому патриарху Мине (Пятый Константинопольский собор (553): Нefе1е С. J., von. Ор. cit., v. 3, р. 68. Согласно Хефеле, председательствовал на соборе Константинопольский патриарх Евтихий. - Прим, франц. изд.). Так же и на Карфагенском соборе, где присутствовал св. Августин, председателем был архиепископ Карфагенский Аврелий, а не легаты римского престола, хотя они явно прибыли туда с целью отстаивать авторитет своего епископа (Четвёртый Карфагенский собор (418): Нefе1е С. J., von. Ор. cit., v. 26 р. 191). Более того, когда Вселенский собор - Аквилейский - состоялся в самой Италии, то на нём епископ Рима вообще отсутствовал, а председательствовал св. Амвросий как лицо, облечённое доверием императора (Акты Аквилейского собора см. в посланиях св. Амвросия: МРL, XVI, 955-979). И никакого упоминания о Римском епископе! Отсюда мы заключаем, что в силу авторитета св. Амвросия Милан в ту пору занимал более видное положение, чем римский престол.

3. Quantum ad ipsum titulum primatus, et alios superbiae titulos, quibus nunc mirabiliter se iactat, non est difficile iudicare quando et qualiter obrepserint. Cyprianus^b saepe meminit Cornelii^c; non^d alio nomine ipsum insignit quam fratris, aut coepiscopi, aut collegae. Ad Stephanum vero quum scribit, Cornelii successorem, non modo eum sibi et reliquis aequalem facit, sed durius etiam compellat, nunc arrogantiam, nunc inscitiam ei obiiciens [Lib. Epist. 2. epist. 2³, et lib. 4. epist. 6]⁴. Post Cyprianum habemus quid de ea re censuerit tota Ecclesia Africana. Vetuit enim concilium Carthaginense nequis Princeps Sacerdotum vocaretur, aut primus Episcopus: sed tantum primae sedis Episcopus [Cap. 47]⁵. Quod si vetustiora monumenta quis evolvat, reperiet communi fratris appellatione contentum tunc fuisse Rom. Episcopum⁶. Certe quandiu duravit Ecclesiae vera et pura facies, ista omnia superbiae nomina, quibus insolescere postea coepit Romana sedes, prorsus erant inaudita; quid esset summus Pontifex, et unicum Ecclesiae in terris caput, nesciebatur. Quod si tale quid sumere sibi ausus fuisset Romanus Episcopus, erant cordati viri qui mox eius stultitiam reprimerent. Hieronymus, quum Romanus esset Presbyter, non malignus fuit in praedicanda Ecclesiae suae dignitate, quantum res et temporum status patiebantur: videmus tamen qualiter ipsam quoque in ordinem redigat. Si authoritas quaeritur (inquit) orbis maior est urbe. Quid mihi profers unius urbis consuetudinem 107? quid paucitatem, de qua ortum est supercilium, in leges Ecclesiae vindicas? ubicunque fuerit Episcopus, sive Romae, sive Eugubii, sivi Constantinopoli, sive Rhegii, eiusdem meriti est et eiusdem sacerdotii. Potentia divitiarum et paupertatis humilitas superiorem vel inferiorem Episcopum non facit [In epist. ad Evagrium]¹.

3. Quant est du tiltre de primauté, et des autres tiltres d’orgueil desquels le Pape se vante sans fin et sans mesure, il est facile de juger quand et par quel moyen ils sont venus en avant. Sainct Cyprien Evesque de Carthage fait souvent mention de Corneille Evesque de Rome: il ne l’appelle point autrement que Frere, compagnon, ou Evesque semblable à luy. Et escrivant à Estienne successeur de Corneille, non seulement il le fait egal à soy et aux autres, mais il le traite fort asprement, l’appelant maintenant arrogant, maintenant ignorant⁴⁸. Apres la mort de sainct Cyprien, on sait ce que toute l’Eglise Africaine en a decreté. Car il fut defendu au Concile de Carthage, que nul ne fust nommé Prince des Prestres, ou premier Evesque: mais seulement Evesque du premier siege⁴⁹. Que si quelcun espluche les histoires plus anciennes, il trouvera que l’Evesque de Rome se contentoit bien adonc du nom commun de Frere. Certes cependant que l’Eglise a duré en son vray et pur estat, ces noms d’orgueil, lesquels depuis a usurpé le siege Romain pour se magnifier, ont esté du tout incogneus; on ne savoit que c’estoit de souverain Prestre, ne d’un chef unique en terre; et si l’Evesque de Rome eust esté si hardy que de s’eslever jusques là, il y avoit gens de sorte qui eussent incontinent reprouvé sa folie et presomption. Sainct Hierome, d’autant qu’il estoit Prestre Romain, n’a point esté chiche à priser la dignité de son Eglise, quand la verité et condition des temps le souffroit: toutesfois nous voyons comme il la range au nombre des autres. S’il est question d’authorité, dit-il, le monde est plus grand qu’une ville. Qu’est-ce que tu m’allegues la coustume d’une ville seule? Qu’est-ce que tu assujettis l’ordre de l’Eglise à peu de gens, dequoy vient la presomption? Par tout où il y a Evesque, soit à Rome, soit à Eugubio, soit à Constantinoble ou à Regio, il est d’une mesme dignité et d’une mesme Prestrise. La puissance des richesses, et le mespris de la povreté ne fait un Evesque superieur ou inferieur⁵⁰.

3. With respect to the title of primacy, and other titles of pride, of which the pope now strangely boasts, it is not difficult to judge when and in what manner they were introduced. Cyprian, bishop of Carthage, makes frequent mention of Cornelius, 316who was bishop of Rome. He distinguishes him by no other appellation than that of brother, or fellow bishop, or colleague. But when he writes to Stephen, the successor of Cornelius, he not only treats him as equal to himself and others, but even addresses him with considerable severity, charging him at one time with arrogance, and at another with ignorance. Since the time of Cyprian, we know what was the decision of the whole African Church on this subject. For the Council of Carthage prohibited that any one should be called “the prince of priests,” or “the first bishop,” but only “the bishop of the first see.” But any one who examines the more ancient records, will find that at that time the bishop of Rome was content with the common appellation of brother. It is certain that as long as the Church retained its true and uncorrupted form, all those names of pride, which in succeeding times have been insolently usurped by the Roman see, were altogether unknown: nothing was heard of a supreme pontiff or a sole head of the Church upon earth. And if the bishop of Rome had been presumptuous enough to make any such assumption, there were judicious men who would immediately have repressed his folly. Jerome, being a Roman presbyter, was not reluctant to assert the dignity of his Church as far as matter of fact and the state of the times admitted; yet we see how he also reduces it to an equality with others. “If it be a question of authority,” he says, “the world is greater than a city. Why do you allege to me the custom of a single city? Why do you set up a few instances, which have given rise to pride, against the laws of the Church? Wherever there is a bishop, whether at Rome, at Eugubium, at Constantinople, or at Rhegium, he is of the same dignity and of the same priesthood. The power of riches, or the abasement of poverty, makes no bishop superior or inferior to another.”

3. The ancient Fathers did not give the title of Primate to the Roman Bishop.

In regard to the mere title of primate and other titles of pride,368of which that pontiff now makes a wondrous boast, it is not difficult to understand how and in what way they crept in. Cyprian often makes mention of Cornelius (Cyprian. Lib. 2 Ep. 2; Lib. 4 Ep. 6), nor does he distinguish him by any other name than that of brother, or fellow bishop, or colleague. When he writes to Stephen, the successor of Cornelius, he not only makes him the equal of himself and others, but addresses him in harsh terms, charging him at one time with presumption, at another with ignorance. After Cyprian, we have the judgment of the whole African Church on the subject. For the Council of Carthage enjoined that none should be called chief of the priests, or first bishop, but only bishop of the first See. But any one who will examine the more ancient records will find that the Roman Pontiff was then contented with the common appellation of brother. Certainly, as long as the true and pure form of the Church continued, all these names of pride on which the Roman See afterwards began to plume itself, were altogether unheard of; none knew what was meant by the supreme Pontiff, and the only head of the Church on earth. Had the Roman Bishop presumed to assume any such title, there were right-hearted men who would immediately have repressed his folly. Jerome, seeing he was a Roman presbyter, was not slow to proclaim the dignity of his church, in as far as fact and the circumstances of the times permitted, and yet we see how he brings it under due subordination. “If authority is asked, the world is greater than a city. Why produce to me the custom of one city? Why vindicate a small number with whom superciliousness has originated against the laws of the Church? Wherever the bishop be, whether at Rome, or Eugubium, or Constantinople, or Rhegium, the merit is the same, and the priesthood the same. The power of riches, or the humbleness of poverty, do not make a bishop superior or inferior” (Hieron. Ep. ad Evagr.).

3. Wat betreft de titel zelf van het primaat, en andere titels der trotsheid, waarop de paus zich nu op wonderlijke wijze verhovaardigt, is het niet moeilijk te oordelen, wanneer en hoe die zijn ingeslopen. Cyprianus maakt dikwijls melding van Cornelius¹. Maar hij duidt hem met geen andere naam aan dan die van broeder, of medebisschop, of ambtgenoot. En wanneer hij schrijft aan Stephanus, de opvolger van Cornelius, dan beschouwt hij hem niet alleen als de gelijke van zichzelf en de andere bisschoppen, maar hij spreekt hem zelfs vrij hard aan, terwijl hij hem nu eens aanmatiging, dan weer onkunde voor de voeten werpt. Na Cyprianus weten we, wat de gehele kerk van Afrika over deze zaak geoordeeld heeft. Want het concilie te Carthago heeft verboden² dat iemand voornaamste der priesters of eerste bisschop zou genoemd worden, maar geboden, dat hij slechts genoemd zou worden bisschop van de eerste zetel. Indien men de oudere geschriften wil nalezen, zal men bevinden, dat de bisschop van Rome toen tevreden geweest is met de algemene naam van broeder. Ongetwijfeld, zolang de ware en zuivere gedaante der kerk geduurd heeft, waren al die namen der hovaardij, met welke de Roomse stoel later begonnen is te pronken, geheel en al onbekend: wat een opperste priester en enig hoofd der kerk op aarde was, wist men niet. Indien de bisschop van Rome het gewaagd had zich iets dergelijks aan te matigen, dan waren er flinke mannen die spoedig zijn dwaasheid zouden bedwongen hebben. Daar Hieronymus een priester van Rome was, was hij niet karig met het verkondigen van de waardigheid zijner kerk, voor zover de zaak en de tijdsomstandigheden dat toelieten; maar toch zien wij, hoe hij ook haar binnen de perken houdt. "Indien men vraagt naar gezag," zegt hij³ "de wereld is groter dan de stad. Wat komt gij me aandragen met de gewoonte van één stad? Waartoe verdedigt gij het kleine getal, waaruit hoogmoed ontstaan is, tegen de wetten der kerk? Overal, waar een bisschop is, hetzij te Rome, hetzij te Eugubium, hetzij te Constantinopel, hetzij te Rhegium, heeft hij dezelfde verdienste en hetzelfde priesterschap: de macht van de rijkdom en de nederigheid der armoede maakt een bisschop niet hoger of lager."

3. Die später eingerissenen hochmütigen Titel des Bischofs von Rom kennt die alte Zeit noch nicht

Was nun den Titel „Obergewalt“ und andere hoffärtige Bezeichnungen anbelangt, deren sich der Papst heutzutage großmächtig rühmt, so ist nicht schwer ein Urteil darüber zu gewinnen, wann und auf welche Weise sie aufgekommen sind. Cyprian erwähnt oft den (Bischof) Cornelius (von Rom); aber er verwendet zu seiner Bezeichnung keine anderen Namen als „Bruder“, „ Mitbischof” oder „Amtsgenosse“. Wenn er aber an Stephanus, den Nachfolger des Cornelius, schreibt, so behandelt er ihn nicht nur als ihm selber und anderen gleichgestellt, sondern fährt auch recht scharf gegen ihn los und wirft ihm bald Anmaßung, bald Unwissenheit vor (Brief 72,3 und 75,3). Aus der Zeit nach Cyprian wissen wir, was hierüber die ganze afrikanische Kirche für eine Meinung hatte. Denn ein Konzil zu Karthago (397) verbot es, daß jemand als „Oberster der Priester“ oder als „erster Bischof“ bezeichnet wurde, und erlaubte nur die Benennung „Bischof des ersten Stuhls“. Wenn jemand ältere Urkunden durchblättert, so wird er finden, daß sich der Bischof von Rom damals mit der allgemeinen Anrede „Bruder“ zufriedengegeben hat. Auf jeden Fall waren, solange die wahre und reine Gestalt der Kirche dauerte, all jene hoffärtigen Namen, mit denen der römische Stuhl hernach übermütig zu werden begann, gänzlich unerhört; was „der oberste Bischof“ und das „einige Haupt der Kirche auf Erden“ sei, das wußte man nicht. Wenn der Bischof von Rom es gewagt hätte, sich dergleichen anzumaßen, so waren da immerhin beherzte Männer, um seine Torheit alsbald zurückzuweisen. Hieronymus war ein Presbyter der Kirche zu Rom, und er war deshalb nicht knauserig damit, die Würde seiner Kirche zu rühmen, soweit 763 es die Sache und die Zeitverhältnisse zuließen. Trotzdem sehen wir, wie er auch diese seine Kirche in die Ordnung hineinstellt. „Wenn man nach dem Ansehen fragt“, sagt er, „so ist der Erdkreis größer als eine Stadt. Was hältst du mir die Gewohnheit einer einzigen Stadt vor? Wozu berufst du dich auf eine geringe Zahl, von der die Hoffart ausgegangen ist, gegenüber den Gesetzen der Kirche? Wo auch immer ein Bischof gewesen ist, sei es zu Rom oder zu Eugubium, zu Konstantinopel oder zu Rhegium - er hat das gleiche Verdienst und das gleiche Priesteramt! Die Macht der Reichtümer oder auch die Niedrigkeit der Armut macht einen Bischof nicht höher und nicht geringer“ (Brief 146, an Euangelus bzw. Euagrius).

3. In die vroeë kerk was die hoogdrawende titels van die Roomse pous onbekend

Dit is nie moeilik om te oordeel wanneer en hoe die titel primaat en an- 1398 der hoogdrawende titels waarmee die Roomse setel tans verbasend spog, ingesluip het nie. Cyprianus maak dikwels melding van Cornelius en beskryf hom nie met ander benamings as ‘broeder’, ‘medebiskop’ of ‘kollega’ nie. Maar wanneer hy aan Stefanus, Cornelius se opvolger, skryf, stel hy hom nie alleen voor as sy eie gelyke en al die ander s’n nie, maar hy berispe hom baie streng wanneer hy nou teen sy verwaandheid en dan weer teen sy onkunde beswaar maak.¹⁶ Ons weet wat die hele kerk van Afrika se opvatting na Cyprianus oor hierdie aangeleentheid was. Die konsilie van Karthago het trouens ’n verbod daarop geplaas dat iemand die prins van die priesters of eerste biskop genoem moet word, maar slegs biskop van die eerste setel. ¹⁷

Maar as iemand die ouer dokumente sou ondersoek, sal hy vind dat die Roomse biskop toe tevrede was met die gewone benaming broeder.¹⁸ Solank die ware en suiwer beeld van die kerk geduur het, is al daardie hooghartige benamings waaraan die Roomse setel hom later vergryp het, in elk geval nooit gehoor nie. Niemand het geweet wat die hoogste priester en die enigste hoof van die kerk op aarde beteken het nie. Maar as die biskop van Rome vir homself so iets sou durf toe-eien, was daar heldhaftige manne wat gou sy dwaasheid sou stuit. Toe Hieronymus presbiter van Rome was, het hy nie uit kwaadwilligheid die aansien van sy kerk verkondig in soverre die omstandighede en die tydsgewrig dit toegelaat het nie. Ons merk egter hoe hy ook sy kerk tot orde bring. Hy sê: “As daar na gesag gesoek word: die wêreld is groter as ’n stad! Waarom hou jy die gewoonte van een stad aan my voor? Waarom verdedig jy ’n klein handjievol mense uit wie hooghartigheid teen die wette van die kerk ontstaan het? Waar daar ookal ’n biskop is, òf dit nouin Rome òf in Gubbio òf in Konstantinopel òf in Reggio is, hy het dieselfde verdienste en dieselfde priesterskap. Die mag van rykdom en die nederigheid van armoede dra nie daartoe by om ’n biskop belangriker of onbelangriker te maak nie”.¹⁹

3. Что касается слов «главенство», «примат» и прочих гордых титулов, какими без конца и без меры кичится папа, то судить о времени и способе их появления совсем нетрудно. Св. Киприан, епископ Карфагена, часто упоминает имя Римского епископа Корнилия, называя его не иначе, как братом, товарищем или же обычным епископом. А в письмах к преемнику Корнилия Стефану Киприан не только обращается к нему как к равному себе и прочим епископам (Киприан. Письма, 68, 1; 41, 1; 47; 48, 1 (МРL, Ер. 67, 42, 43, 45, III, 1023-1024, 725-726, 754, 1-23-1024)), но и прибегает к весьма резкому тону, именуя Стефана то высокомерным, то невежественным. Известно, каково было решение всей Африканской Церкви после смерти св. Киприана: Карфагенский собор постановил, чтобы никто не именовался Первопресвитером или первым епископом, но только «епископом первого престола» (Третий Карфагенский собор (397), канон 26:Decretum Gratiani I, dist. XCIX, c. 3 (MPL, LXXXIV, 192)). А если вчитаться в более ранние исторические документы, тоокажется, что римский епископ в те времена вполне довольствовался обычным именем брата (Киприан. Письма, 59 (Корнилию), XIV (MPL, Ep. 55, III, 844-845)).

Разумеется, пока Церковь сохраняла в чистоте своё истинное состояние, все эти гордые имена, которые присвоил себе римский престол для собственного возвеличивания, вовсе не были известны. Никто не слыхал ни о верховном Священнике, ни о едином земном главе Церкви. Если римский епископ был столь отважен, что сам себя вознёс на такие высоты, то нашлись и другие, благоразумные люди, которые незамедлительно осудили подобное безумное самомнение. Св. Иероним, будучи римским пресвитером, не скупился на похвалы достоинству своей Церкви, когда это позволяли истина и обстоятельства времени. Тем не менее он ставил её в один ряд с прочими Церквами: «Если говорить об авторитете, - писал он, - то мир более велик, чем город. Что ты твердишь мне об обычае одного-единственного города? Зачем подчиняешь устроение Церкви малой горстке людей, от чего рождается высокомерие? Везде, где есть епископ - будь то в Риме, Константинополе или Регии, - везде существует одно и то же достоинство, одно и то же священство. Могущество богатства или смирение бедности отнюдь не делают епископа выше или ниже» (Hieronymus. Ep. 146 (ad Enagelum), 1-2 (MPL, XXII, 1194)).

4. De titulo universalis Episcopi, Gregorii demum tempore exorta est contentio: cui occasionem praebuit ambitio Iohannis Constantinopolitani. Ille enim (quod nemo unquam alius tentaverat) sese volebat facere universalem. In ea contentione non causatur Gregorius sibi ius adimi quod in se competeret: sed fortiter reclamat, appellationem esse profanam, imo sacrilegam, imo Antichristi praenuntiam. Corruit universa Ecclesia a statu suo (inquit) si is qui universalis dicitur cadit [Lib. 4.^a epist. 76. Mauricio August.]². Alibi, Triste valde est patienter ferre, ut omnibus despectis, frater et coepiscopus noster solus nominetur Episcopus. Sed in hac eius superbia, quid aliud nisi propinqua iam esse Antichristi tempora designatur? quia illum videlicet imitatur qui spreta Angelorum societate, ascendere conatus est culmen singularitatis [Constantiae August. epist. 78. eiusdem lib.^b]³. Alibi Eulogio^c Alexandrino et Anastasio Antiocheno, Nullus unquam decessorum meorum hoc profano vocabulo uti voluit: quia videlicet si unus Patriarcha universalis dicitur, Patriarcharum nomen caeteris derogatur. Sed absit hoc a Christiana mente, id sibi velle quempiam arrogare, unde fratrum suorum honorem ex quantulacunque parte imminuat [Eiusdem lib. epist. 80]^{4 d}. In isto scelesto vocabulo consentire, nihil aliud quam fidem perdere est [Sabiniano^e Dia. epist. 83.^f eiusdem lib.^g]⁵. Aliud est, inquit, quod conservandae unitati fidei, aliud quod debemus comprimendae elationi. Ego autem fidenter dico quia quisquis se universalem Sacerdotem vocat, vel vocari desiderat, in elatione sua Antichristum praecurrit: quia superbiendo se ceteris praeponit [Mauricio August. epist. 194. lib. 7.^h]⁶. Item, rursum Anastasio Alexandrino, Dixi pacem nobiscum 108 habere non posse, nisi elationem superstitiosi ac superbi vocabuli corrigeret, quam primus apostata invenit; atque (ut de honoris vestri iniuria taceam) si unus Episcopus vocatur universalis, universa Ecclesia corruit ubi ille universus cadit [Lib. 6.^a epist. 188]¹. ^bQuod autem scribit, oblatum fuisse Leoni hunc honorem in synodo Chalcedonensi², nullam habet veri speciem; nec enim tale quippiam in actis illius Synodi legitur. Et Leo ipse qui multis epistolis decretum illic in honorem Constantinopolitanae sedis factum impugnat³, non praeterisset proculdubio hoc argumentum quod erat omnium maxime plausibile, si verum fuisset ipsum repudiasse quod sibi dabatur: et homo alioqui honoris plus satis cupidus non libenter omisisset quod ad suam laudem faceret. Falsus est igitur in eo Gregorius quod titulum illum putavit sedi Romanae fuisse delatum a Synodo Chalcedonensi [Lib. 4. epist. 76. ad Mauri.^{c 4} Eulogio^d, supra^{e 5}]; ut taceam ridiculum esse quod a sancta Synodo profectum testatur, et simul scelestum, profanum, nefandum, superbum et sacrilegum nuncupat: imo a Diabolo excogitatum, et ab Antichristi praecone publicatum [et epist. 89.^f lib. 7. Euseb. Episc. Thessalonic.⁶]. Et tamen subiungit, praecessorem suum recusasse ne, dum privatim^g aliquid daretur uni, sacerdotes honore debito privarentur universi⁷. Alibi, Nullus unquam tali vocabulo appellari voluit, nullus sibi hoc temerarium nomen arripuit: ne si in Pontificatus gradu sibi gloriam singularitatis arriperet, hanc fratribus omnibus denegasse videretur⁸.

4. Touchant du tiltre d’Evesque universel, la premiere contention en fut esmeue du temps de sainct Gregoire, par l’ambition de l’Archevesque de Constantinoble nommé Jean. Car iceluy se vouloit faire Evesque universel, ce que nul n’avoit auparavant attenté. Or sainct Gregoire en debattant cette question, n’allegue point que l’autre luy oste le tiltre qui luy appartient: mais au contraire, il proteste que c’est un tiltre profane, voire mesme plein de sacrilege, et un preambule de la venue de l’Antechrist. Si celuy qui est nommé universel tombe, dit-il, toute l’Eglise trebusche. En un autre passage: C’est une chose fascheuse de porter que nostre frere et compagnon, avec le mespris des autres soit nommé seul Evesque. Mais par ce sien orgueil que pouvons-nous conjecturer, sinon que le temps d’Antechrist est ja prochain. Car il ensuit celuy qui en mesprisant la compagnie des Anges a voulu monter plus haut, pour estre seul en degré souverain⁵¹. Item, en un autre lieu escrivant à Eulolius Evesque d’Alexandrie, et à Anastase Evesque d’Antioche, Nul de mes predecesseurs, dit-il, n’a jamais voulu user de ce mot profane. Car s’il y a un Patriarche qui soit dit universel: le nom de Patriarche sera osté à tous les autres. Mais ja n’advienne que quelque Chrestien presume de s’eslever jusques là, qu’il diminue l’honneur de ses freres, tant peu que ce soit. De consentir à ce nom execrable, ce seroit destruire la Chrestienté. C’est autre chose que de conserver unité de foy, et autre chose que de reprimer la hautesse des orgueilleux. Je dy hardiment, que quiconque s’appelle Evesque universel, ou appete d’estre ainsi nommé, est precurseur de l’Antechrist: d’autant qu’il se prefere par orgueil à tous.⁵² Item derechef à Anastase, J’ay dit que l’Evesque de Constantinoble ne peut avoir paix avec nous, qu’il ne corrige la hautesse de ce mot superstitieux et orgueilleux, lequel a esté trouvé par le premier apostat; encore que je me taise de l’injure qu’il vous fait. Si quelcun est nommé Evesque universel, toute l’Eglise trebusche si cestuy-là chet⁵³. Voila les parolles de sainct Gregoire. Touchant ce qu’il raconte qu’on avoit offert cest honneur à Leon au Concile de Chalcedoine, cela n’a nulle apparence de verité; car il n’en est point de nouvelles aux actes qui en sont escrits; et Leon mesme, quand il reprouve en plusieurs Epistres le Decret qui avoit là esté fait en faveur de l’Evesque de Constantinoble, n’eust point laissé cest argument derriere, duquel il se fust mieux aidé que de tous les autres, si on lui eust offert un tel honneur, et qu’il l’eust refusé. Mesme d’autant qu’il estoit un homme fort ambitieux, il n’eust point volontiers omis ce qui eust fait sa louange. Sainct Gregoire donc s’est abusé en cela, qu’il a pensé que le Concile eust voulu tant magnifier le siege Romain. Et de fait, c’est une moquerie, qu’un Concile universel ait voulu estre antheur d’un nom lequel fust meschant, profane, execrable, plein d’orgueil et de sacrilege: voire mesme procedé du diable, et publié par le precurseur d’Antechrist: comme il le dit. Et toutesfois il adjouste que son predecesseur l’a refusé, de peur que les autres Evesques ne fussent privez de leur honneur legitime. En un autre passage, Nul n’a voulu estre ainsi nommé, nul ne s’est ravy ce nom temeraire, de peur qu’il ne semblast advis qu’il despouillast ses freres de leur honneur en se colloquant en degré souverain⁵⁴.

4. Respecting the title of universal bishop, the first contention arose in the time of Gregory, and was occasioned by the ambition of John, bishop of Constantinople. For he wanted to make himself universal bishop—an attempt which had never been made by any one before. In that controversy Gregory does not plead against this as the assumption of a right which belonged to himself, but resolutely protests against it altogether, as a profane and sacrilegious application, and even as the forerunner of Antichrist. He says, “If he who is called universal falls, the foundation of the whole Church sinks at once.” In another place: “It is a most melancholy thing to hear with any patience, that our brother and companion in the episcopal office should look down with contempt on all others, and be called sole bishop. But what does this pride of his indicate, but that the times of Antichrist are already at hand? 317For indeed he imitates him, who, despising the society of angels, endeavoured to usurp supreme power to himself.” In another place, writing to Eulogius, bishop of Alexandria, and Anastasius, bishop of Antioch, he says, “None of my predecessors would ever use this profane word. For if one patriarch be called universal, the name of patriarch is taken away from all the rest. But far be it from any Christian heart to wish to arrogate to himself any thing that would in the least degree diminish the honour of his brethren. To consent to that execrable term is no other than to destroy the faith. Our obligation to preserve the unity of the faith is one thing, and to repress the haughtiness of pride is another. But I confidently assert, that whoever calls himself universal bishop, or desires to be so called, in such aggrandizement is the precursor of Antichrist, because he proudly sets up himself above all others.” Again, to Anastasius, bishop of Antioch: “I have said that the bishop of Constantinople can have no peace with us, unless he would correct the haughtiness of that superstitious and proud title which has been invented by the first apostate; and to say nothing of the injury done to your dignity, if one bishop be called universal, when he falls, the whole Church sinks at once.” But his assertion that this honour was offered to Leo in the Council of Chalcedon has not the least appearance of truth. For there is not a word of this in the acts of that council. And Leo himself, who in many of his epistles censures the decree passed there in favour of the see of Constantinople, would certainly not have passed over this argument, which would have been the most plausible of all, if that honour had really been offered to him, and he had refused it; and, having otherwise an immoderate thirst for honour, he would not readily have omitted a circumstance so much to his praise. Gregory was mistaken, therefore, in supposing that title to have been given to the see of Rome by the Council of Chalcedon. I forbear to remark how ridiculous it is for him to assert that the holy council conferred such a title, which he at the same time declares was profane, execrable, abominable, proud, and sacrilegious, and even invented by the devil, and published by the herald of Antichrist. And yet he adds that his predecessor refused it, lest, by the dignity given to one individual, all other bishops should be deprived of the honour due to them. In another place he says, “No one has ever wished to be called by such a name; no one has arrogated to himself this presumptuous title; lest, by assuming to himself the exclusive dignity of supreme bishop, he might seem to deny the episcopal honour to all his brethren.”

4. Gregory was vehement in opposition to the title when claimed by the Bishop of Constantinople, and did not claim it for himself.

The controversy concerning the title of universal bishop arose at length in the time of Gregory, and was occasioned by the ambition of John of Constantinople. For he wished to make himself universal, a thing which no other had ever attempted. In that controversy, Gregory does not allege that he is deprived of a right which belonged to him, but he strongly insists that the appellation is profane, nay, blasphemous, nay the forerunner of Antichrist. “The whole Church falls from its state, if he who is called universal falls” (Greg. Lib. 4 Ep. 76). Again, “It is very difficult to bear patiently that one who is our brother and fellow bishop should alone be called bishop, while all others are despised. But in this pride of his, what else is intimated but that the days of Antichrist are already near? For he is imitating him, who, despising the company of angels, attempted to ascend the pinnacle of greatness” (Lib. 4 Ep. 76). He elsewhere says to Eulogius of Alexandria and Anastasius of Antioch: “None of my predecessors ever desired to use this profane term: for if one patriarch is called universal, it is derogatory to the name of patriarch in others. But far be it from any Christian mind to wish to arrogate369to itself that which would in any degree, however slight, impair the honour of his brethren” (Lib. 4 Ep. 80). “To consent to that impious term is nothing else than to lose the faith” (Lib. 4 Ep. 83). “What we owe to the preservation of the unity of the faith is one thing, what we owe to the suppression of pride is another. I speak with confidence, for every one that calls himself, or desires to be called, universal priest, is by his pride a forerunner of Antichrist, because he acts proudly in preferring himself to others” (Lib. 7 Ep. 154). Thus, again, in a letter to Anastasius of Antioch, “I said, that he could not have peace with us unless he corrected the presumption of a superstitious and haughty term which the first apostate invented; and (to say nothing of the injury to your honour) if one bishop is called universal, the whole Church goes to ruin when that universal bishop falls” (Lib. 4 Ep. 188). But when he writes, that this honour was offered to Leo in the Council of Chalcedon (Lib. 4 Ep. 76, 80; Lib. 7 Ep. 76), he says what has no semblance of truth; nothing of the kind is found among the acts of that council. And Leo himself, who, in many letters, impugns the decree which was then made in honour of the See of Constantinople, undoubtedly would not have omitted this argument, which was the most plausible of all, if it was true that he himself repudiated what was given to him. One who, in other respects, was rather too desirous of honour, would not have omitted what would have been to his praise. Gregory, therefore, is incorrect in saying, that that title was conferred on the Roman See by the Council of Chalcedon; not to mention how ridiculous it is for him to say, that it proceeded from that sacred council, and yet to term it wicked, profane, nefarious, proud, and blasphemous, nay, devised by the devil, and promulgated by the herald of Antichrist. And yet he adds, that his predecessor refused it, lest by that which was given to one individually, all priests should be deprived of their due honour. In another place, he says, “None ever wished to be called by such a name; none arrogated this rash name to himself, lest, by seizing on the honour of supremacy in the office of the Pontificate,he might seem to deny it to all his brethren” (Gregor. Lib. 4 Ep. 82).

4. Over de titel van algemeen bisschop is eerst ten tijde van Gregorius strijd ontstaan, waartoe de eerzucht van Johannes, de bisschop van Constantinopel, de aanleiding gegeven heeft. Want hij wilde (wat nooit iemand anders geprobeerd had) zich tot een algemeen bisschop maken. In die strijd voert Gregorius niet aan, dat hem het recht ontnomen werd, dat hem toekwam; maar krachtig roept hij ertegen uit, dat die benaming onheilig is, ja heiligschennend, ja een voorbode van de antichrist. "De ganse kerk valt neer uit haar positie," zegt hij¹, "wanneer hij, die algemeen bisschop genoemd wordt, valt." Elders² : "Het is zeer droevig lijdelijk te dragen, dat, met verachting van allen, onze broeder en medebisschop alleen bisschop zou genoemd worden: maar wat wordt in deze zijn hovaardij anders aangewezen, dan dat de tijden van de antichrist reeds nabij zijn? Want klaarblijkelijk volgt hij hem na, die het gezelschap der engelen verachtte en getracht heeft op te klimmen tot de top der alleenheerschappij". Elders³ schrijft hij aan Eulogius van Alexandrië en Anastasius van Antiochië: "Nooit heeft iemand van mijn voorgangers deze onheilige naam willen gebruiken, en wel, omdat, indien één algemeen patriarch genoemd wordt, de naam patriarch aan de anderen wordt ontzegd. Maar dit moet verre zijn van een Christelijk gemoed, dat iemand zich iets zou willen aanmatigen, waardoor hij de eer van zijn broeders ook maar in het minste zou te kort doen; toe te stemmen in die snode naam betekent niets anders dan het geloof vernietigen." "Het is iets anders," zegt hij⁴, ep. 83; VII, 194 ), "wat wij schuldig zijn te doen om de eenheid van het geloof te bewaren, iets anders om de hovaardij te onderdrukken; maar ik zeg vrijmoedig, dat al wie zich de algemene priester noemt, of verlangt, dat hij zo genoemd wordt, in zijn hovaardij een voorloper is van de antichrist, omdat hij zich door zijn hoogmoed stelt boven de anderen." Evenzo⁵, wederom tot Anastasius van Alexandrië: "Ik heb gezegd, dat hij geen vrede met ons kan hebben, indien hij niet de hovaardij van die superstitieuze en trotse naam terecht wees, die door de eerste afvallige uitgevonden is; en (om te zwijgen van het onrecht, dat aan uw eer aangedaan wordt indien één bisschop de algemene bisschop genoemd wordt), stort de ganse kerk ineen, wanneer de algemene bisschop valt." Wat hij echter schrijft, dat aan Leo deze eer op het concilie te Chalcedon is aangeboden, dat heeft geen schijn van waarheid. Want niets van die aard leest men in de handelingen van dat concilie. En Leo zelf, die in vele brieven het besluit, dat daar genomen werd ter ere van de zetel van Constantinopel, bestrijdt, zou zonder twijfel dit bewijs, dat van alle het meest deugdelijk geweest zou zijn, niet verzwegen hebben, indien het waar geweest was, dat hij de eer, die hem aangeboden werd, afgewezen had; en daar hij ook anders een meer dan genoeg eergierig man was, zou hij niet gaarne iets weggelaten hebben, dat tot zijn lof strekte. Gregorius heeft zich dus daarin vergist, dat hij meende, dat die titel aan de stoel van Rome door het concilie van Chalcedon is aangeboden; om er maar van te zwijgen, dat het belachelijk is, dat hij betuigt, dat die titel afkomstig is van een heilige synode, en hem tegelijkertijd misdadig, onheilig, ongeoorloofd, trots en heiligschennend noemt, ja zelfs uitgedacht door de duivel en door de heraut van de antichrist geopenbaard. En toch voegt hij er aan toe⁶, dat zijn voorganger hem heeft geweigerd, opdat niet, doordat aan één in het bijzonder iets gegeven werd, alle priesters gezamenlijk van de hun toekomende eer zouden beroofd worden. Elders⁷ zegt hij: "Niemand heeft ooit met zulk een naam willen genoemd worden, niemand heeft zich deze lichtvaardige naam toegeëigend, opdat het niet zou schijnen, dat hij, wanneer hij in de graad van bisschop zich de eer van een op zich zelf staande positie toegeëigende, die aan alle broederen geweigerd had."

4. Gregor I. lehnt den Titel "Universalbischof" ab

Über den Titel „Allgemeiner Bischof“ (universalis episcopus) ist erst zur Zeit Gregors (I.) ein Streit entstanden. Den Anlaß dazu bot die Ehrsucht des Johannes von Konstantinopel. Denn dieser wollte sich, was niemand anders je vorher versucht hatte, zum Allgemeinbischof machen. In diesem Streit gibt nun Gregor nicht als Grund an, das Recht, das Johannes für sich begehrte, werde ihm damit entrissen; nein, er erhebt wacker Einspruch und erklärt, das sei eine unheilige, ja frevlerische Bezeichnung, ja, sie sei ein Vorbote des Antichrists. „Es fällt ja die ganze Kirche aus ihrem Stand heraus“, sagt er, „wenn der fällt, der sich Allgemeinbischof nennen läßt“ (Brief V,37). Und an anderer Stelle sagt er: „Es ist ein sehr trauriges Ding, wenn man geduldig ertragen soll, daß unser Bruder und Mitbischof unter Verachtung aller allein Bischof heißen soll. Aber was tritt in dieser seiner Hoffart anders zutage, als daß die Seiten des Antichrists bereits nahe sind? Denn er macht es doch dem nach, der die Gemeinschaft der Engel verachtete und versuchte, zum Gipfel der Alleinherrschaft emporzusteigen“ (Brief V,39). An anderer Stelle schreibt er an Eulogius von Alexandria und Anastasius von Antiochia: „Keiner meiner Vorgänger hat je diese unheilige Bezeichnung anwenden wollen; denn es ist doch so: wenn einer ‚allgemeiner Patriarch’ heißt, so wird den anderen damit der Name ‚Patriarch’ abgesprochen. Aber es sei ferne von einem christlichen Sinn, daß sich jemand etwas anmaßen wollte, wodurch er der Ehre seiner Brüder auch nur zum geringsten Teil Abbruch tun könnte“ (Brief V,41). (Oder anderwärts:) „In diesen verruchten Namen einzuwilligen, das heißt nichts anderes, als den Glauben zugrunde zu richten“ (Brief V,45). „Es ist etwas anderes“, sagt er, „was wir zu tun haben, um die Einheit des Glaubens zu wahren - und etwas anderes, was wir unternehmen sollen, um die Hoffart zu dämpfen. Ich sage aber frei heraus, daß jeder, der sich ‚allgemeiner Priester’ nennt oder begehrt, so genannt zu werden, in seiner Hoffart ein Vorläufer des Antichrists ist, weil er sich durch sein hochmütiges Verhalten über die anderen stellt“ (Brief VII,30). Ebenso schreibt er, wiederum an Anastasius von Alexandria: „Ich habe gesagt, daß er mit uns keinen Frieden haben kann, wofern er nicht die Hoffart jener abergläubischen und hochmütigen Bezeichnung fahrenläßt, die der erste Abtrünnige erfunden hat. Auch ist es doch - um von dem Unrecht zu schweigen, das damit eurer Ehre angetan wird - so: wenn einer ‚allgemeiner Bischof’ heißt, so bricht die gesamte Kirche zusammen, sobald dieser ‚Allgemeinbischof’ fällt“ (Brief VII,24).

Er schreibt dann auch, man habe diese Ehre auf dem Konzil zu Chalcedon dem Leo angetragen. Aber das hat keinen Schein von Wahrheit. Denn man liest in den Verhandlungen jener Synode nichts dergleichen. Auch bekämpft Leo selbst in vielen Briefen den dort zu Ehren des Stuhls von Konstantinopel gefaßten Beschluß, und er hätte dabei ohne Zweifel dies Beweisstück, das doch von allen das überzeugungskräftigste gewesen wäre, nicht ausgelassen, wenn es wahr gewesen wäre, daß er solche Würde angeboten bekommen und abgelehnt hätte. Auch war Leo doch im übrigen mehr als genug auf Ehre versessen, und er hätte deshalb nicht gerne etwas ausgelassen, das ihm zum Lobe gereicht hätte. Gregor war also im Irrtum, wenn er meinte, jener Titel sei dem römischen Stuhl von der Synode zu Chalcedon 764 angetragen worden (Brief V,37; V,41). Dabei will ich noch davon schweigen, daß es lächerlich ist, wenn er bezeugt, dieser Titel sei von der heiligen Synode ausgegangen, und wenn er doch zugleich von ihm sagt, er sei verbrecherisch, unheilig, ruchlos, hoffärtig und frevlerisch, ja, vom Teufel erdacht und von einem Herold des Antichrists an die Öffentlichkeit gebracht (Brief IX,156). Und doch fügt er an, sein Vorgänger Leo habe diesen Titel abgelehnt, damit nicht, indem einem etwas für sich allein gegeben werde, sämtliche Priester der ihnen gebührenden Ehre beraubt würden (Brief V,37). An anderer Stelle heißt es: „Niemand hat je mit einer solchen Bezeichnung angeredet werden wollen, niemand hat diesen unüberlegten Namen an sich gebracht, damit er sich nicht im biblischen Rang den Ruhm einer einzigartigen Sonderstellung aneignete und dadurch den Eindruck erweckte, als habe er diesen Ruhm allen seinen Brüdern entzogen“ (Brief V,44).

4. 1399 Gregorius die Grote se houding ten opsigte van Roomse titels

Eers in die tyd van Gregorius het daar twis oor die titel universele biskop ontstaan toe die eersug van Johannes, biskop van Konstantinopel, die geleentheid daarvoor geskep het. Hy wou homself immers universele biskop maak - iets wat niemand nog ooit probeer doen het nie. In die geskil daaroor voer Gregorius nie aan dat ’n reg wat hom toekom, hom ontneem word nie, maar hy protesteer moedig dat dit ’n onheilige benaming, ja, ’n heiligskennige titel is wat ’n voorloper van die Antichris is. Hy sê: “Die hele kerk tuimel van sy status af as iemand wat universeel genoem word, val”.²⁰ Elders stel hy dit so: “Dit is iets baie treurigs om geduldig te verdra dat ons medebroeder en medebiskop op al die ander neersien en as enigste biskop bekendstaan. Maar wat dui hierdie hooghartigheid van hom anders aan as dat die tye van die Antichris alreeds naby is? Natuurlik boots hy die een na wat die geselskap van die engele verag en gepoog het om tot op die kruin van uitsonderlikheid uit te styg!”²¹ In ’n brief aan Eulolius van Alexandrie en aan Anastasius van Antiochië skryf hy: “Geeneen van my voorgangers wou ooit hierdie onheilige woord gebruik nie omdat die naam patriarg van die res weggeneem word as een (van hulle) die aartspatriarg genoem word. Maar verre sy dit van ’n Christelike verstand om enigiets hom te wil toeeien waardeur hy die eer van sy medebroeders selfs in die geringste mate sou krenk”.²² “Om met hierdie afskuwelike woord saam te stem, is niks anders as om die gelopf te vernietig nie”.²³ “Dit is een ding om geloofseenheid te handhaaf maar ’n ander om selfverheffing te onderdruk. Sover dit my aangaan, verklaar ek met vertroue dat elkeen wat homself ’n universele priester noem, of begeer om so genoem te word, in sy selfverheffing ’n voorloper van die Antichris is omdat hy deur eersugtig te wees homself bo ander stel”.²⁴ Net so verklaar hy weer eens in ’n brief aan Anastasius van Alexandrië: “Ek het gesê dat hy nie vrede met ons kan os îos hê tensy hy sy selfverheffing oor ’n bygelowige en hooghartige woord wat die eerste afvallige uitgevind het, regstel nie. En om nou maar die onreg teen julle eer te verswyg: as een biskop universeel genoem word, tuimel die hele kerk in duie wanneer hierdie universele biskop val”.²⁵

1400 Dat hy skryf dat hierdie eer op die sinode van Chalcedon vir Leo  aangebied is,²⁶ is van alle waarheid ontbloot omdat daar niks hiervan in die handelinge van hierdie sinode te lese is nie. En Leo self wat in baie briewe die dekreet wat daar tot eer van die setel van Konstantinopel geneem is, bestry,²⁷ sou hierdie bewys wat die aanneemlikste van almal is, ongetwyfeld nie buite rekening gelaat het as dit waar was dat hy die eer wat hom aangebied is, van die hand gewys het nie. Omdat hy ’n mens was wat meer as genoeg eersugtig was, sou hy nie vrywillig iets weggelaat het wat tot sy eie lof bygedra het nie. Gregorius het hom dus daarin misgis dat hy gemeen het dat hierdie titel deur die sinode van Chalcedon aan die Roomse setel oorgedra is.²⁸ Ek swyg maar oor hoe belaglik dit is dat hy getuig dat dit uit ’n heilige sinode gekom het, maar terselfdertyd noem hy die sinode afskuwelik, onheilig, goddeloos, hooghartig en heiligskennig, ja, selfs dat dit deur die duiwel bedink en deur ’n bode van die Antichris bekendgestel is.²⁹ En tog voeg hy by dat sy voorganger dit van die hand gewys het ten einde te voorkom dat, wanneer iets aan een (van hulle) in sy persoonlike hoedanigheid gegee sou word, alle priesters die eer wat aan hulle verskuldig is, ontneem sou word.³⁰ Elders stel hy dit so: “Niemand wou ooit so genoem word nie; niemand het vir homself op hierdie ondeurdagte naam beslag gelê nie om te voorkom dat, as hy in die biskoplike rangorde die eer van uitsonderlikheid vir hom sou aangryp, dit sou lyk asof hy al sy medebroeders hierdie eer weier.³¹

’n Bespreking van die regsbevoegdheid en magte van die Roomse pous (Afdeling 5 - 10)

4. Что касается титула «вселенского епископа», то впервые спор о нём разгорелся во времена св. Григория. Причиной спора стали честолюбивые устремления Константинопольского архиепископа Иоанна, который пожелал называться «Вселенским епископом», на что ранее не дерзал претендовать никто. Протестуя против такого именования, св. Григорий вовсе не ссылается на то, что у него отнимают его титул. Напротив, он объявляет его профанным, более того, святотатственным и видит в нём предвестие пришествия Антихриста. «Если тот, кто именуется Вселенским епископом, оступится, то оступится вся Церковь», - пишет он (Григорий Великий. Письма, V, 20 (MPL, LXXVII, 746)). И в другом месте: «Грустно терпеть, что наш брат и товарищ, презирая остальных, назвал себя "единым епископом". О чём говорит такая гордыня, как не о близости Антихриста? Ибо он [Константинопольский архиепископ] следует примеру того, кто презрел общество Ангелов и захотел подняться выше, дабы одному достигнуть высшей ступени» (Григорий Великий. Письма, V, 21 (MPL, LXXVII, 749)). А в послании к Евлогию, епископу Александрийскому, и к Афанасию, епископу Антиохиискому, св. Григорий говорит так: «Ни один из моих предшественников не претендовал на это профанное звание. Но если один из патриархов именуется вселенским, то звание патриарха отнимается у всех остальных. Да не будет так, чтобы христианин пожелал возвыситься над своими братьями, унизив их - пусть даже в малейшей степени ... Согласиться с этим мерзким именем значило бы разрушить христианство ... Одно дело - заботиться о сохранении единства веры, а другое - подавлять заносчивость гордецов. Я решительно утверждаю, что всякий, именующий себя вселенским епископом или желающий именоваться таковым, есть предтеча Антихриста, ибо в гордыне своей предпочитает себя другим» (Там же, VII, 33 (MPL, LXXVII, 891)). И опять Афанасию: «Я утверждаю, что епископ Константинопольский не может иметь мира с нами, пока не откажется от этого заносчивого, суеверного и полного гордыни слова, изобретённого первым отступником. Я не говорю уже об оскорблении, которое тем самым наносится вам. Если один, именуемый Вселенским епископом, оступится, то вся Церковь оступится вместе с ним» (Там же, 27 (MPL, LXXVII, 883)). Таковы слова cв. Григория.

Что же касается рассказов о том, что этот почётный титул был дарован Льву Халкидонским собором (Там же, V, 20 (MPL, LXXVII, 747)), то они совершенно неправдоподобны, ибо в актах Собора об этом не говорится ни слова. И сам Лев, осуждая во многих посланиях постановление, принятое Халкидонским собором в пользу Константинопольского епископа (LeoI. Ep. 104, 2; 105, 2; 106 (MPL, LIV, 993, 988 p., 1001 p.)), непременно использовал бы этот довод (который был бы убедительнее всех прочих), если бы ему действительно была предложена такая честь, а он от нее отказался. Более того, будучи весьма честолюбивым человеком, он не умолчал бы о том, что делает ему честь. Так что св. Григорий обманывался, полагая, будто собор настолько возвеличил римский престол (Григорий Великий. Письма, V, 20 (MPL, LXXVII, 747)). В самом деле, не смешно ли в то же время полагать, что Вселенский собор является источником нечестивого, профанного, мерзкого, исполненного гордыни и богохульства имени, более того - имени, происходящего от дьявола и провозглашённого предтечей Антихриста, как уже было сказано. И тем не менее св. Григорий заявляет, что его предшественник отверг его из страха, как бы остальные епископы не оказались лишены подобающей им по закону чести. В другом месте он пишет: «Никто не пожелал называться таким образом, никто не присвоил себе этого дерзкого имени, дабы не показалось, будто он лишает чести своих братьев, возносясь на высшую ступень» (Там же, 18 (MPL, LXXVII, 740)).

5. Venio nunc ad iurisdictionem quam sine controversia se habere in omnes Ecclesias Pontifex Romanus asserit. Scio quantae fuerint olim de hac disceptationes; nullum enim fuit tempus quo non Romana sedes imperium in alias Ecclesias appetiverit. Atque hoc loco non erit intempestivum, quibus modis sensim tunc emerserit ad aliquam potentiam investigare^h. Nondum de 109 hoc infinito imperio loquor, quod non ita pridem sibi arripuit; nam id in suum locum differemus; verum hic paucis indicare operaepretium est qualiter olim et quibus rationibus sese extulerit, ut aliquid iuris sibi in alias Ecclesias sumeret. Quum Orientales Ecclesiae divisae essent ac turbatae Arrianorum factionibus, sub Constantio et Constante Caesaribus, Constantini magni filiis, ac sede sua pulsus esset Athanasius fidei orthodoxae praecipuus illic defensor: eiusmodi calamitas ipsum Romam venire coegit, ut Romanae sedis authoritate tum hostium suorum rabiem utcunque reprimeret, tum pios laborantes confirmaret. Susceptus est ipse honorifice a Iulio tunc Episcopo, ac obtinuit ut causae suae defensionem Occidentales susciperent¹. Quum ergo pii^a externo praesidio magnopere indigerent, in Romana autem Ecclesia cernerent sibi optimum esse praesidium, libenter ei deferebant quamplurimum poterant authoritatis. Verum id totum nihil aliud erat nisi ut magni aestimaretur eius communio, ab ea autem excommunicari ignominiosum duceretur. || Postea mali et improbi multum ipsi quoque addiderunt; nam ut legitima iudicia effugerent, ad hoc asylum se conferebant. Itaque siquis Presbyter a suo Episcopo, siquis Episcopus a Synodo suae provinciae damnatus erat, statim provocabant Romam. Et has appellationes Romani Episcopi cupidius quam par erat recipiebant: quod videbatur esse species extraordinariae potestatis, se longe lateque ita negotiis interponere². Sic quum Eutyches^b a Flaviano Constantinopolitano damnatus esset, apud Leonem conquestus est factam sibi esse iniuriam³. Ille nihil moratus, patrocinium malae causae non minus temere quam subito suscepit^c; in Flavianum graviter invectus est, quasi incognita causa hominem innoxium damnasset: atque hac sua ambitione effecit ut Eutychiana impietas spatio temporis se^d confirmaret^{e 4}. In Africa id saepius accidisse constat; simul enim ac nebulo quispiam in ordinario iudicio succubuerat, advolabat Romam, multis calumniis suos gravabat: Romana autem sedes interponere se^f semper erat parata. Quae improbitas coegit Africanos Episcopos sancire nequis, sub poena excommunicationis, ultra mare provocaret⁵. 110

5. Je vien maintenant à la jurisdiction laquelle le Pape s’attribue sur toutes les Eglises, sans aucune difficulté. Je say combien il y en a eu de combats anciennement. Car jamais ne fust que le siege Romain n’appetast quelque superiorité sur les autres Eglises: et ne sera point hors de propos si je demonstre par quel moyen il est parvenu dés le temps ancien à quelque preeminence. Je ne parle point de ceste tyrannie desordonnée que le Pape a usurpé à soy depuis peu de temps: car je differeray ce point à un autre lieu. Mais il est besoin de monstrer icy brievement, comment et par quels moyens il s’est exalté desja dés long temps pour entreprendre quelque jurisdiction sur les autres Eglises. Du temps que les Eglises d’Orient estoyent troublées et divisées par les Arriens, sous l’Empire de Constance et Constant fils de Constantin le Grand, Athanase principal defenseur de la foy catholique fut dechassé de son Eglise. Ceste calamité le contreignit de venir à Rome, afin que par l’authorité de l’Eglise Romaine il peut resister à la rage de ses ennemis, et conformer les bons fideles qui estoyent en grande extremité. Estant là venu, il fut honnorablement receu de Jule Evesque de Rome pour lors, et obtint par son moyen que les Evesques d’Occident prinssent sa cause en main. Ainsi d’autant que les fideles d’Orient avoyent mestier de quelque aide, et qu’on les secourut ailleurs, et qu’ils voyoyent que leur principal secours estoit de l’Eglise Romaine, ils luy deferoyent volontiers autant d’honneur qu’ils pouvoyent. Mais le tout revenoit là, qu’on estimast beaucoup d’estre en la communion d’icelle, et qu’on reputast pour une grande ignominie d’en estre excommunié. Apres cela les meschans garnemens et de mauvaise vie luy on beaucoup augmenté sa dignité. Car c’estoit un subterfuge commun à ceux qui meritoyent d’estre punis en leurs Eglises, que de s’encourir à Rome comme en franchise. Pourtant si quelque Prestre avoit esté condamné par son Evesque, ou quelque Evesque par le Synode de sa province, incontinent ils en appelloyent à Rome. Et les Evesques Romains estoyent plus convoiteux de recevoir telles appellations qu’il n’eust esté de besoin: d’autant qu’il leur sembloit bien advis que cela estoit une espece de preeminence, de s’entremettre des affaires des Eglises loingtaines. En ceste maniere, quand Eutyches meschant heretique fut condamné par Flavien Archevesque de Coustantinoble, il s’en vint plaindre à Leon qu’il avoit esté traité injustement. Incontinent Leon s’ingera de defendre une meschante cause et ruineuse, pour avancer son authorité: et fit de grandes querimonies contre Flavien, comme s’il eust condamné un homme innocent devant que l’avoir ouy. Et fit tant par son ambition, que l’impieté d’Eutyches cependant se conferma, là où elle eust esté esteinte s’il ne s’en fust meslé. Cela aussi bien est souvent advenu en Aphrique. Car incontinent que quelque meschant avoit esté convaincu par devant son juge ordinaire, il trottoit à Rome, et par calomnies chargeoit son Evesque d’avoir mal procedé contre luy. Le siege Romain estoit tousjours prest de s’interposer. Et de fait, ce fut ceste convoitise des Evesques de Rome, qui esmeut les Evesques d’Aphrique d’ordonner que nul n’appellast d’outre la mer, sous peine d’excommunication.

5. I come now to the jurisdiction which the Roman pontiff asserts that he indisputably holds over all churches. I know 318what violent contentions there were in ancient times on this subject. For there has never been a period when the Roman see did not aspire to some authority over other Churches. And it will not be unsuitable to the present occasion to investigate the means by which it gradually rose to some power. I am not yet speaking of that unbounded empire which it has more recently usurped; that I shall defer to its proper place. But here it will be necessary to point out in a few words in what manner and by what methods it formerly exalted itself, so as to assume any jurisdiction over other Churches. When the Eastern Churches were disturbed and divided by the factions of the Arians, in the reign of Constantius and Constans, sons of Constantine the Great, and Athanasius, the principal defender of the orthodox faith, was driven from his see, that calamity constrained him to go to Rome, in order that, by the authority of the Roman see, he might in some degree repress the rage of his enemies, and confirm the faithful, who were in extreme distress. He was honourably received by Julius, then bishop of Rome, and prevailed on the bishops of the West to undertake the defence of his cause. Thus the pious in the Eastern Churches, finding themselves in great want of foreign aid, and seeing that their principal succour was to be obtained from the Church of Rome, readily ascribed to it all the authority that they possibly could. But all this amounted to nothing more than that communion with it was held in high estimation, and it was accounted ignominious to be excommunicated from it. This dignity was afterwards considerably augmented by men of wicked and abandoned lives; for to escape the punishments which they deserved, they resorted thither as to a common asylum. Therefore, if a priest was condemned by his bishop, or a bishop by the synod of his province, they immediately appealed to Rome. And the bishops of Rome received such appeals with culpable eagerness, considering it as a kind of extraordinary power to interfere in the concerns of distant Churches. Thus when Eutyches was condemned by Flavianus, patriarch of Constantinople, he complained to Leo that he had been treated with injustice. Leo, without any delay, but with equal temerity and expedition, undertook the patronage of a bad cause, issued bitter invectives against Flavianus, as if he had condemned an innocent man without hearing his defence, and by this ambitious conduct he for some time afforded considerable support to the impiety of Eutyches. It appears that similar circumstances frequently happened in Africa. For as soon as any wicked man was convicted before the ordinary tribunal, he flew to Rome, and brought various false accusations against his superiors; and the see of Rome was always ready to interpose. This presumption constrained 319the African bishops to pass a decree that no one should appeal beyond the sea on pain of excommunication.

5. Second part of the chapter, explaining the ambitious attempts of the Roman See to obtain the primacy. Their reception of pious exiles. Hearing the appeals and complaints of heretics. Their ambition in this respect offensive to the African Church.

I come now to jurisdiction, which the Roman Pontiff asserts as an incontrovertible proposition that he possesses over all churches. I am aware of the great disputes which anciently existed on this subject: for there never was a time when the Roman See did not aim at authority over other churches. And here it will not be out of place to investigate the means by which she gradually attained to some influence. I am not now referring to that unlimited power which she seized at a comparatively recent period. The consideration of that we shall defer to its own place. But it is worth while here briefly to show in what way, and by what means, she formerly raised herself, so as to arrogate some authority over other churches. When the churches of the East were troubled and rent by the factions370of the Arians, under the Emperors Constantius and Constans, sons of Constantine the Great; and Athanasius, the principal defender of the orthodox faith, had been driven from his see, the calamity obliged him to come to Rome, in order that by the authority of this see he might both repress the rage of his enemies, and confirm the orthodox under their distress. He was honourably received by Julius, who was then bishop, and engaged those of the West to undertake the defence of his cause. Therefore, when the orthodox stood greatly in need of external aid, and perceived that their chief protection lay in the Roman See, they willingly bestowed upon it all the authority they could. But the utmost extent of this was, that its communion was held in high estimation, and it was deemed ignominious to be excommunicated by it. Dishonest bad men afterwards added much to its authority, for when they wished to escape lawful tribunals, they betook themselves to Rome as an asylum. Accordingly, if any presbyter was condemned by his bishop, or if any bishop was condemned by the synod of his province, he appealed to Rome. These appeals the Roman bishops received more eagerly than they ought, because it seemed a species of extraordinary power to interpose in matters with which their connection was so very remote. Thus, when Eutyches was condemned by Flavianus, Bishop of Constantinople, he complained to Leo that the sentence was unjust. He, nothing loth, no less presumptuously than abruptly, undertook the patronage of a bad cause, and inveighed bitterly against Flavianus, as having condemned an innocent man without due investigation: and thus the effect of Leo’s ambition was, that for some time the impiety of Eutyches was confirmed. It is certain that in Africa the same thing repeatedly occurred, for whenever any miscreant had been condemned by his ordinary judge, he fled to Rome, and brought many calumnious charges against his own people. The Roman See was always ready to interpose. This dishonesty obliged the African bishops to decree that no one should carry an appeal beyond sea under pain of excommunication.

5. Ik kom nu tot de zeggenschap, die de Roomse paus beweert zonder tegenspreken over alle kerken te hebben. Ik weet, hoe grote twisten oudtijds over deze zaak geweest zijn. Want er is geen tijd geweest, in welke de Roomse stoel niet gestreefd heeft naar het gezag over de andere kerken. En op deze plaats zal het niet te onpas zijn te onderzoeken, op welke wijze hij toen langzamerhand tot enige macht is opgeklommen. Ik spreek nog niet over die onbegrensde heerschappij, die hij zich nog niet zo lang geleden heeft toegeëigend; want dat zullen we tot de juiste plaats uitstellen. Maar het is wenselijk, dat wij hier met weinige woorden aanwijzen, hoe en op welke manier hij zich oudtijds verheven heeft, om zich enig recht over de andere kerken aan te matigen. Toen de oosterse kerken verdeeld en verward waren door de Ariaanse twisten onder de keizers Constantius en Constans, de zonen van Constantijn de Grote, en Athanasius, die daar de voornaamste verdediger van het rechtzinnig geloof was, van zijn zetel verdreven was, werd hij door zodanige ramp gedwongen naar Rome te komen, om door het gezag van de Roomse stoel zowel de woede zijner vijanden enigermate te bedwingen, als ook om de vromen, die in zwarigheid verkeerden, te versterken. Hij is eervol ontvangen door Julius, die toen bisschop was, en heeft gedaan gekregen, dat de westerse kerken de verdediging van zijn zaak op zich namen. Daar dus de vromen de uitwendige bescherming ten zeerste nodig hadden, en zagen, dat in de kerk van Rome voor hen een uitnemende bescherming gelegen was, droegen zij haar gaarne zoveel gezag op, als ze konden. Maar de bedoeling van dit alles was niets anders, dan dat de gemeenschap met die kerk hoog geacht zou worden, en het voor een schande zou worden geacht, uit haar verbannen te worden. Later hebben ook de slechten en goddelozen het gezag dier kerk zeer doen toenemen. Want om aan wettige vonnissen te ontkomen, begaven zij zich tot haar als een vrijplaats. Dus indien een presbyter door zijn bisschop, of een bisschop door de synode van zijn provincie veroordeeld was, beriepen zij zich terstond op Rome. En deze beroepingen namen de bisschoppen van Rome gretiger dan wel paste aan, omdat het een soort van buitengewone macht scheen te zijn, dat zij zo wijd en zijd als bemiddelaars in zaken optraden. Zo heeft Eutyches, toen hij door Flavianus, de bisschop van Constantinopel, veroordeeld was, zich bij Leo beklaagd, dat hem onrecht geschied was. Deze heeft zonder dralen de verdediging van de kwade zaak even lichtvaardig als spoedig op zich genomen; hij is heftig uitgevaren tegen Flavianus, alsof deze, zonder kennis genomen te hebben van de zaak, de man onschuldig veroordeeld had, en door deze zijn eerzucht heeft hij gemaakt, dat de goddeloosheid van Eutyches zich een tijdlang versterkte. Het staat vast, dat dit in Afrika meermalen geschied is; want zodra als de een of andere deugniet in een ordelijke rechtspraak het onderspit gedolven had, snelde hij naar Rome, en bezwaarde de zijnen met veel lasteringen: en de Roomse stoel was altijd bereid om als bemiddelaar op te treden. Die slechte toestand dwong de Afrikaanse bisschoppen er toe te bepalen, dat niemand, op straffe van de ban, over zee zou appelleren.

5. Über den Ursprung der römischen Jurisdiktion

Ich komme nun zu der Rechtsprechungsgewalt, die der römische Bischof ohne Widerspruch über alle Kirchen zu haben behauptet. Ich weiß, was für große Streitigkeiten darüber in alter Zeit stattgefunden haben; denn es hat nie eine Zeit gegeben, in der nicht der römische Stuhl die Herrschaft über die anderen Kirchen erstrebt hätte. Es wird auch an dieser Stelle nicht unangebracht sein, wenn wir untersuchen, auf welche Weise er damals allmählich zu einer gewissen Macht emporgestiegen ist. Ich rede noch nicht von der heutigen, unbegrenzten Herrschaft, die er sich vor noch nicht so sehr langer Zeit angeeignet hat; denn das wollen wir bis auf die dazu vorgesehene Stelle verschieben. Hier aber ist es vonnöten, daß ich mit wenigen Worten zeige, wie und auf welche Weise er sich einst erhoben hat, um sich einiges Recht über andere Kirchen herauszunehmen.

Als die Kirchen des Ostens unter den Kaisern Konstantius und Konstans, den Söhnen Konstantins des Großen, durch die arianischen Streitigkeiten zerspalten und verwirrt waren und Athanasius, der daselbst der vornehmste Verteidiger des orthodoxen Glaubens war, von seinem Bischofsstuhl vertrieben war, da sah sich Athanasius durch solche Not gezwungen, nach Rom zu kommen, um vermöge der Autorität des römischen Stuhles sowohl die Wut seiner Feinde einigermaßen zu dämpfen, als auch die im Kampfe stehenden Frommen zu stärken. Er wurde von dem damaligen Bischof Julius ehrenvoll empfangen und erreichte es, daß die Kirchen des Westens die Verteidigung seiner Sache in die Hand nahmen. Da also die Gläubigen fremder Hilfe sehr bedurften und da sie weiter sahen, daß in der Kirche von Rom für sie ein sehr guter Schutz lag, so übertrugen sie ihr gern soviel Autorität, wie sie nur konnten. Das war aber alles nichts anderes, als daß die Gemeinschaft mit der Kirche zu Rom hochgeschätzt wurde und es andererseits als schimpflich galt, von ihr mit dem Bann belegt zu werden.

Späterhin haben auch selbst die Bösen und Gottlosen dieser Autorität viel Zuwachs verschafft: um nämlich den rechtmäßigen Gerichten zu entgehen, begaben sie sich nach Rom als zu einem Freiplatz. Wenn also irgendein Presbyter von seinem Bischof oder irgendein Bischof von seiner Provinzialsynode verurteilt worden war, so beriefen sie sich sogleich auf Rom. Und die Bischöfe von Rom nahmen diese Berufungen begieriger an, als es billig war, und zwar, weil es eine Art außergewöhnlicher Macht zu sein schien, sich auf diese Weise weit und breit in die Dinge einzumischen. Als z.B. Eutyches durch Flavian von Konstantinopel verurteilt worden war, beklagte er sich bei Leo, es sei ihm Unrecht geschehen. Dieser zögerte keinen Augenblick und übernahm den Schutz dieser üblen Sache ebenso unüberlegt wie plötzlich; er fuhr gegen Flavian heftig los, als ob er ohne Untersuchung des Falles einen unschuldigen Menschen verurteilt hätte - und mit dieser seiner Ehrsucht brachte er es dahin, daß sich die Unfrömmigkeit des Eutyches eine Zeitlang verstärkte!

In Afrika ist das offenbar öfters vorgekommen; sobald nämlich irgendein Schwätzer im ordentlichen Gericht unterlegen war, begab er sich schleunigst nach Rom und belastete die Seinigen mit vielen Schmähungen; der römische Stuhl aber war 765 stets bereit, sich ins Mittel zu legen! Diese Unverschämtheit zwang die Bischöfe von Afrika zu dem Erlaß, es dürfe bei Strafe des Bannes keiner jenseits des Meeres (eben in Rom) eine Berufung vorbringen.

5. ’n Verduideliking van die manier waarop die Roomse setel mag oor ander kerke verkry het

Nou kom ek by die regsbevoegdheid wat die Roomse pous beweer hy onweerlegbaar oor alle kerke het. Ek weet hoe groot die rusies was wat eertyds hieroor ontstaan het. Daar was trouens geen tydperk waarin die Roomse setel nie na heerskappy oor ander kerke gestreef het nie. En dit 1401 sal hier nie ongeleë wees om ondersoek in te stel na die maniere waarop dit destyds geleidelik tot ’n sekere magsposisie uitgestyg het nie. Ek praat nou nog nie oor die grenslose oorheersing wat dit nie so lank gelede vir homself gegryp het nie want ons sal dit uitstel tot op die regte plek.³² Dit is egter die moeite werd om in ’n paar woorde aan te dui hoe en op watter maniere die Roomse setel homself verhef het om hom ’n sekere reg oor ander kerke toe te eien.

Toe die Oosterse kerke in die keisertyd van Constantius en Constans, Konstantyn die Grote se seuns, vanweë die onenigheid van Arius verdeeld en in oproer was, is Athanasius, wat destyds die belangrikste verdediger van die opregte geloof was, van sy setel verdryf. So ’n ramp het hom gedwing om na Rome te kom om met die gesag van die Roomse setel sowel die waansin van sy vyande op watter wyse ook al te onderdruk asook om die godvrugtiges in hulle swaarkry te versterk. Hy is met eerbetoon deur Julius wat toe biskop daar was, ontvang en hy het dit reggekry dat die Westerse kerke onderneem het om sy saak te verdedig.³³ Aangesien die godvrugtiges derhalwe ’n groot behoefte aan hulp van buite af gehad het, en hulle bemerk het dat die beste bystand vir hulle in die kerk van Rome geleë is, het hulle met graagte soveel gesag as moontlik daarop oorgedra. In geheel het dit inderwaarheid daarop neergekom dat hulle die gemeenskap met hierdie kerk van groot belang geag het en dat hulle dit as ’n skande sou beskou om daarvan uitgesluit te word.

Later het slegte en goddelose mense ook baie daartoe bygedra want om wettige vonnisse te ontduik, het hulle hulle vir asiel hierheen gewend. As ’n presbiter dus deur sy biskop, en as ’n biskop deur die sinode van sy provinsie veroordeel is, het hulle hulle dadelik op Rome beroep en die biskoppe van Rome het hierdie appèlle met groter geneëntheid as wat hulle moes, aangeneem omdat dit gelyk het asof dit ’n buitengewone soort mag is om wyd en syd in ander se sake tussenbei te tree.³⁴ Toe Eutyches byvoorbeeld deur Flavianus, die biskop van Konstantinopel veroordeel is, het hy by Leo gaan kla dat hy veronreg is.³⁵ Leo het sonder aarseling net so onbesonne as skielik die verdediging van hierdie slegte saak onderneem. Hy het heftig teen Flavianus uitgevaar asof hy ’n onskuldige man veroordeel het sonder om sy saak te verhoor. En deur hierdie eersugtigheid van hom het hy veroorsaak dat die goddeloosheid van Eutyches ’n tyd lank sterk was.³⁶ Dit staan vas dat dit baie meer 1402 dikwels in Afrika gebeur het. Sodra ’n niksnut ’n gewone vonnis ondergaan het, het hy na Rome gevlug en sy mense met baie belasteringe beswadder. Die Roomse setel was egter altyd bereid om tussenbeide te tree. Hierdie goddeloosheid het die biskoppe van Afrika gedwing om ’n verbod in te stel dat niemand wat onder straf van verbanning was, oorsee mag appèlleer nie.³⁷

5. Теперь перейдём к вопросу о юрисдикции над другими Церквами, которую без всякого стеснения приписывает себе папа. Известно, какие сражения разворачивались по этому поводу в древности, ибо римский престол с самого начала претендовал на некоторое превосходство над прочими Церквами. Так что будет уместно показать, каким путём он с древности добивался преобладания. Не будем говорить пока о той разнузданной тиранической власти, которую папа узурпировал сравнительно недавно: этот вопрос мы рассмотрим в другом месте. Здесь же надлежит в немногих словах показать, какими путями и средствами он издавна добивался юрисдикции над остальными Церквами.

В то время, когда восточные Церкви потрясала и разделяла арианская ересь (при императорах Констанции и Константе, сыновьях Константина Великого), главный защитник истинной веры Афанасий был изгнан из своей Церкви. Это несчастье вынудило его отправиться в Рим, чтобы при поддержке авторитетной Римской Церкви противостоять неистовству врагов и воодушевить впавших в отчаяние благочестивых верующих. Афанасий был с почётом принят тогдашним епископом Рима Юлием и благодаря его содействию добился того, что епископы Запада выступили в его защиту. Таким образом, верующие Востока охотно выказывали Римской Церкви всевозможные знаки уважения, так как нуждались в помощи и поддержке и получали эту поддержку в основном от Рима. Всё это привело к тому, что общение с Римской Церковью стало цениться очень высоко, а отлучение от неё считаться великим бесчестьем.

С другой стороны, возвышению папского достоинства немало способствовали негодяи, приверженные злу и пороку. Ибо все, кто подвергался в своих Церквах наказанию, взяли за правило искать убежища в Риме. Так что если какой-нибудь священник был осуждён своим епископом или епископ - синодом провинции, они тут же апеллировали к Риму. А Римские епископы были падки на такие жалобы больше, чем следовало, потому что усматривали своего рода превосходство во вмешательстве в дела отдалённых Церквей. Так, нечестивый еретик Евтих, будучи осуждён Константинопольским архиепископом Флавианом, обратился к Льву I с жалобой на несправедливое обращение. Лев тут же встал на защиту нечестивого и пагубного дела, дабы утвердить собственный авторитет, и выдвинул тяжкие обвинения против Флавиана, как если бы тот осудил невиновного, не выслушав его. Честолюбие Льва привело к тому, что евтихианское нечестие временно утвердилось там, где оно угасло бы, не будь вмешательства папы.

То же самое часто случалось и в Африке. Едва какой-нибудь негодяй изобличался обычным судьёй, как тут же опрометью бежал в Рим и клеветал на своего епископа, обвиняя его в дурном обращении. А римский престол всегда готов был вмешаться. Фактически именно эта готовность Рима побудила африканских епископов запретить апелляции «за море» под страхом отлучения (Четвёртый Карфагенский собор (418): Helefe C.J., von. Op. cit., v. 2, р. 195; Decretum Gratiani II, с. II, qu. 6, с. 35).

6. Quicquid tamen fuerit, inspiciamus quid iuris aut potestatis habuerit tunc Romana sedes^a. Continetur autem potestas Ecclesiastica his quatuor capitibus, Ordinatione Episcoporum, Conciliorum indictione, Audiendis appellationibus aut iurisdictione, Monitionibus castigatoriis aut censuris. Ordinari Episcopos a suis Metropolitis iubent omnes veteres Synodi; nusquam advocari Romanum Episcopum iubent nisi in sua Patriarchia¹. Sensim autem mos obtinuit ut Italici Episcopi ad petendam consecrationem omnes Romam^b venirent², exceptis Metropolitis, qui se in hanc servitutem redigi passi non sunt: sed quum ordinandus erat aliquis Metropolita, mittebat illuc unum ex suis presbyteris Romanus Episcopus, qui tantum adesset, non autem praeesset. Cuius rei exemplum extat apud Gregorium in consecratione Constantii Mediolanensis, post Laurentii obitum^c [Lib. 2.^d epist. 68, et 70.^e]³. Quanquam non puto illud fuisse vetustissimum institutum: sed quum honoris et benevolentiae causa initio mitterent ultro et citro legatos, qui testes forent ordinationis, ad communionem testandam: quod voluntarium erat, pro necessario haberi postea coepit. Utcunque sit, constat ordinandi potestatem non fuisse olim Romano Episcopo nisi in provincia suae Patriarchiae, hoc est in Ecclesiis suburbicariis, ut canon Synodi Nicaenae loquitur⁴. Ordinationi annexa erat epistolae synodicae missio, in qua nihilo superior erat aliis. ^f Solebant Patriarchae statim post suam consecrationem solenni scripto fidem suam consignare, quo profitebantur se sanctis et orthodoxis conciliis subscribere. Ita, reddita fidei suae ratione, mutuo se alii aliis approbabant. Si hanc confessionem recepisset ab aliis Romanus Episcopus, non dedisset, eo fuisset agnitus superior, sed quum oportuerit non minus dare quam ab aliis exigere, et communi legi esse subiectum, certe societatis signum id fuit, non dominii. Eius rei exemplum habetur in epistola Gregorii ad Anastasium [Anast. lib. 1.^g epist. 25.]⁵ et Cyriacum Constantinopolitanum [Cyriaco, lib. 6.^h epist. 169.]⁶, 111 et alibi ad omnes simul Patriarchas [Ad patriar. lib. 1. ^a epist. 24]¹.

6. Quoy qu’il en soit, regardons quelle jurisdiction ou puissance avoit alors le siege Romain. Pour vuyder ceste matiere, il est à noter que la puissance Ecclesiastique gist en ces quatre points: assavoir d’ordonner les Evesques, d’assembler les Conciles, en la jurisdiction ou inferieure ou superieure, et en corrections ou censures. Quant au premier, tous les anciens Conciles commandent que chacun Evesque soit ordonné par son Metropolitain, et ne commandent point que l’Evesque de Rome y soit appellé, sinon en sa province. Or petit à petit ceste coustume a esté introduite, que tous les Evesques d’Italie allassent à Rome pour estre là consacrez: exceptez les Metropolitains, qui ne voulurent point estre astreints à telle servitude. Mais quand il falloit ordonner quelque Metropolitain l’Evesque de Rome envoyoit là un de ses Prestres pour assister à l’acte seulement, et non pas y presider. De cela on en peut voir l’exemple en une Epistre de saint Gregoire, touchant la consecration de Constance Archevesque de Milan, apres le trespas de Laurent⁵⁵: combien que je ne pense pas que ç’ait esté une ordonnance de long temps. Mais il est vray-semblable qu’en signe de communion mutuelle ils envoyoyent du commencement l’un à l’autre par honneur et par amitié, des ambassadeurs, pour estre tesmoin de la consecration. Depuis on a fait une loy de ce qui se faisoit auparavant à volonté, Quoy qu’il en soit, c’est chose notoire que l’Evesque de Rome n’avoit anciennement la puissance de consacrer Evesques, sinon en sa province, c’est à dire, aux Eglises dependantes de la ville: comme porte le Canon du Concile de Nice. A la consecration des Evesques estoit adjointe la coustume d’envoyer Epistres Synodales: en quoy l’Evesque de Rome n’estoit de rien superieur aux autres. Afin d’entendre que cela veut dire, les Patriarches incontinent apres leur consecration avoyent ceste façon d’envoyer les uns aux autres une Epistre, en laquelle ils rendoyent tesmoignage de leur foy, en laquelle ils faisoyent profession d’adherer à la doctrine des saincts Conciles. Ainsi en faisant confession de leur foy, ils approuvoyent leur election les uns aux autres. Si l’Evesque de Rome eust receu une telle confession des autres et n’en eust point donné de son costé, en cela il eust esté recognu comme superieur: mais comme ainsi soit qu’il fust tenu d’en faire autant que les autres, et qu’il fust sujet à la loy commune, cela certes estoit signe de societé, et non pas de maistrise. De cela nous avons plusieurs exemples aux Epistres de sainct Gregoire, comme à Cyriaque, et Anastase, et à tous les Patriarches ensemble⁵⁶.

6. But however this might be, let us examine what jurisdiction or power the Roman see then possessed. Now, ecclesiastical power consists in these four things—the ordination of bishops, the calling of councils, the hearing of appeals, or jurisdiction, and corrective admonitions, or censures. All the ancient councils command bishops to be ordained by their own metropolitans; and they never direct the bishop of Rome to be called to this office except in his own province. By degrees, however, a custom was introduced for all the bishops of Italy to go to Rome to be consecrated, except the metropolitans, who did not suffer themselves to be subjected to this bondage. But when any metropolitan was to be ordained, the bishop of Rome sent one of his priests to assist at the ceremony, but not to preside. There is an example of this in an epistle of Gregory, respecting the consecration of Constantius, archbishop of Milan, after the death of Laurentius. I do not suppose, however, that this was a very ancient practice. It is probable that at first they sent legates to each other, from a principle of respect and affection, to witness the ordination, and testify their mutual communion; and that what was originally voluntary, was afterwards considered as necessary. However this may be, it is evident that in ancient times the bishop of Rome did not possess the power of consecrating bishops, except in his own province, that is, in the Churches dependent upon his see; as is declared by one of the canons of the Council of Nice. Consecration was followed by the sending of a synodical epistle; and in this the bishop of Rome had no superiority over others. It was the custom of the patriarchs, immediately after their consecration, to make a solemn declaration of their faith in a written communication to their brethren, professing their adherence to the doctrine of the holy and orthodox councils. Thus, by making a confession of their faith, they mutually approved themselves to each other. If the bishop of Rome had received such a confession from others, and not given it to other bishops in his turn, this would have been an instance of acknowledged superiority; but, as he was under the same obligation to give it as to require it, and was subject to the common law, it was certainly a token of equality, and not of dominion. We have examples of this in the epistles of Gregory to Anastasius and Cyriacus of Constantinople, and to all the patriarchs together.

6. The power of the Roman Bishops in ordaining bishops, appointing councils, deciding controversies, &c., confined to their own Patriarchate.

Be this as it may, let us consider what right or authority the Roman See then possessed. Ecclesiastical power may be reduced to four heads—viz. ordination of bishops, calling of councils, hearing of appeals (or jurisdiction), inflicting monitory chastisements or censures. All ancient councils enjoin that bishops shall be ordained by their own Metropolitans; they nowhere enjoin an application to the Roman Bishop, except in his own patriarchate. Gradually, however, it became customary for all Italian bishops to go to Rome for consecration, with the exception of the Metropolitans, who did not allow themselves to be thus brought into subjection; but when any Metropolitan was to be ordained, the Roman Bishop sent one of his presbyters merely to be present, but not to preside. An example of this kind is extant in Gregory (Lib. 2 Ep. 68, 70), in the consecration of Constantius of Milan, after the death of Laurence. I do not, however, think that this was a very ancient custom. At first, as a mark371of respect and good-will, they sent deputies to one another to witness the ordination, and attest their communion. What was thus voluntary afterwards began to be regarded as necessary. However this be, it is certain that anciently the Roman Bishop had no power of ordaining except within the bounds of his own patriarchate, that is, as a canon of the Council of Nice expresses it, in suburban churches. To ordination was added the sending of a synodical epistle, but this implied no authority. The patriarchs were accustomed, immediately after consecration, to attest their faith by a formal writing, in which they declared that they assented to sacred and orthodox councils. Thus, by rendering an account of their faith, they mutually approved of each other. If the Roman Bishop had received this confession from others, and not given it, he would therein have been acknowledged superior; but when it behoved to give as well as to receive, and to be subject to the common law, this was a sign of equality, not of lordship. Of this we have an example in a letter of Gregory to Anastasius and Cyriac of Constantinople, and in another letter to all the patriarchs together (Gregor. Lib. 1 Ep. 24, 25; Lib. 6 Ep. 169).

6. Hoe dat echter ook geweest zij, laat ons nagaan wat voor recht of macht de stoel van Rome toen gehad heeft. De kerkelijke macht dan is begrepen in deze vier hoofdstukken: de ordening der bisschoppen, het uitschrijven van concilies, het horen van appellaties of de rechtspraak, en de bestraffende vermaningen of censuren. Alle oude synoden bevelen, dat de bisschoppen geordend worden door hun metropolitanen, dat zijn de bisschoppen van de hoofdstad van hun gebied. Nergens bevelen zij de bisschop van Rome erbij te roepen dan in zijn eigen patriarchaatschap. Langzamerhand echter is de gewoonte opgekomen, dat de Italiaanse bisschoppen allen naar Rome kwamen om hun wijding te verkrijgen, behalve de metropolitanen, die zich niet tot deze dienstbaarheid hebben laten brengen; maar wanneer een metropolitaan geordend moest worden, zond de bisschop van Rome een van zijn presbyters daarheen, om daar alleen tegenwoordig te zijn, niet echter om de ordening te leiden. Daarvan lezen we een voorbeeld bij Gregorius¹, wanneer hij spreekt over de wijding van Constantius, de bisschop van Milaan, na de dood van Laurentius. Trouwens, ik meen niet, dat deze instelling zeer oud geweest is; maar daar ze in het begin eershalve en uit welwillendheid over en weer gezanten zonden om getuigen te zijn van de ordening ter betuiging van de onderlinge gemeenschap, is men, wat vrijwillig was, later begonnen voor noodzakelijk te houden. Hoe het ook zij, het staat vast, dat de bisschop van Rome oudtijds de macht om te ordenen slechts gehad heeft in het gebied van zijn eigen patriarchaatschap, dat is in de kerken, die onder de stad Rome behoorden, zoals de canon van het concilie van Nicaea zegt. Met de ordening was verbonden het zenden van de synodale brief, waarin de bisschop van Rome in geen enkel opzicht hoger stond dan de anderen. De patriarchen waren gewoon terstond na hun wijding in een openbaar schrijven hun geloof te bevestigen, waardoor zij openlijk te kennen gaven, dat zij de besluiten van de heilige en rechtzinnige concilies ondertekenden. Zo keurden ze, door rekenschap te geven van hun geloof, elkanders ordening wederkerig goed. Indien de bisschop van Rome deze belijdenis van anderen ontvangen had, maar ze zelf niet gegeven had, zou hij daardoor erkend zijn geweest als meerdere, maar daar hij ze evengoed moest geven als van anderen eisen, en zo aan de algemene wet onderworpen zijn, was dit ongetwijfeld een bewijs van gemeenschap, en niet van heerschappij. Daarvan hebben we een voorbeeld in de brief van Gregorius aan Anastasius en Cyriacus van Constantinopel, en elders aan alle patriarchen tegelijk².

6. Die damalige römische Macht in ihren einzelnen Hauptstücken

Wie das aber nun auch gewesen sein mag - wir wollen untersuchen, was für ein Recht oder was für eine Macht der römische Stuhl dazumal besessen hat. Die Kirchengewalt besteht nun in vier Hauptstücken: sie umfaßt (1) die Ordination der Bischöfe, (3) die Ausschreibung von Konzilien, (4) das Anhören von Berufungen oder die „Jurisdiktion“ und (2) die Vermahnungen im Sinne der Kirchenzucht oder die „Zensuren“.

(1) Alle alten Synoden gebieten, die Bischöfe sollten von dem zuständigen Bischof der Hauptstadt (dem Metropoliten) ordiniert werden; eine Herbeirufung des Bischofs, von Rom ordnen sie nirgends an, außer in dessen eigenem Patriarchat. Allmählich aber kam die Sitte auf, daß sämtliche Bischöfe Italiens nach Rom kamen, um ihre Weihe nachzusuchen, mit Ausnahme der Metropoliten, die sich in diese Knechtschaft nicht hineinzwingen ließen. Sollte ein Metropolit ordiniert werden, so sandte der Bischof von Rom vielmehr einen von seinen Presbytern dorthin, der bloß zugegen sein, nicht aber die Leitung haben sollte. Ein Beispiel dafür haben wir bei Gregor (I.) in der Weihe des Konstantius von Mailand vor uns, nach dem Tode des Laurentius (Brief III,29). Ich glaube allerdings nicht, daß dies Verfahren sehr alt gewesen ist. Es war vielmehr so: im Anfang schickten sie hin und her Abgesandte, und zwar zur Ehrung und aus Wohlwollen: diese sollten Zeugen der Ordination sein, um die gegenseitige Gemeinschaft zu bekunden; später hat man dann begonnen, das, was freiwillig war, als notwendig anzusehen. Wie dem auch sein mag - es steht jedenfalls fest, daß der Bischof von Rom die Vollmacht zur Ordination einstmals allein im Gebiet seines Patriarchats besessen hat, das heißt in den der Stadt benachbarten Kirchen, wie die Satzung des Konzils von Nicäa sagt.

Mit der Ordination war die Aussendung des Synodalsendschreibens verbunden. Auch hierin hatte der Bischof von Rom keine höhere Stellung als die anderen. Die Patriarchen pflegten gleich nach ihrer Weihe in einem feierlichen Schreiben ihren Glauben zu verbürgen, um dadurch zu bezeugen, daß sie den (Beschlüssen der) heiligen und rechtgläubigen Synoden zustimmten. So sprachen sie sich, nachdem sie von ihrem Glauben Rechenschaft abgelegt hatten, gegenseitig ihre Anerkennung aus. Wenn nun der Bischof von Rom dieses Bekenntnis von den anderen empfangen, selbst aber nicht abgelegt hätte, dann wäre er damit als übergeordnet anerkannt worden. Aber tatsächlich mußte er es ebensogut abgeben, wie er es von den anderen erforderte, er mußte also dem gemeinsamen Gesetz unterworfen sein, und das war sicherlich ein Zeichen von Gemeinschaft, nicht aber von Herrschaft. Ein Beispiel dafür findet sich in dem Briefe Gregors an Anastasius (Brief I,25), in einem anderen an Cyriacus von Konstantinopel (VII,5) und anderwärts in einem Schreiben an alle Patriarchen zugleich (I,24).

6. Die perke van die eertydse mag en regsbevoegdheid van die Roomsesetel

Hoe dit ook al sy, laat ons ondersoek watter reg of mag die Roomse setel destyds gehad het. Kerklike gesag word saamgevat onder die volgende vier hoofde: die bevestiging van biskoppe, uitvaardiging van konsilies, die verhoor van appèlle of die jurisdiksie, en bestrawwende vermaning of sensuur.³⁸

Al die eertydse sinodes beveel dat biskoppe deur hulle stedelike biskoppe bevestig moes word. Hulle gelas die biskop van Rome nêrens om dit te doen nie behalwe in sy eie patriargaat.³⁹ Die gewoonte het egter geleidelik veld gewen dat al die biskoppe van Italie na Rome gekom het om daar bevestiging te soek.⁴⁰ Hiervan was die hoofstede uitgesonder omdat hulle nie toegelaat het dat hulle so verslaaf word nie. Wanneer een of ander stedelike biskop egter bevestig moes word, het die biskop van Rome een van sy presbiters daarheen gestuur om slegs daar teenwoordig te wees en nie om aan die hoof daarvan te wees nie. ’n Voorbeeld hiervan kom by Gregorius voor in die bevestiging van Constantius van Milaan na die afsterwe van Laurentius.⁴¹ Ek dink nogtans nie dat dit ’n oeroue instelling is nie. Toe hulle egter begin het om afgevaardigdes heen en weer te stuur ter wille van die eer en welwillendheid om getuies van die bevestiging te wees ten einde gemeenskaplikheid te betuig, is begin om iets wat vrywillig was, as noodsaaklik te beskou. Hoe dit ook al sy, dit staan vas dat die bevoegdheid om te bevestig eertyds nie die Roomse biskop toegekom het nie behalwe in 1403 die provinsie van sy eie patriargaat, dit is, in die buitestedelike kerke soos ’n kanon van die sinode van Nicea dit noem.⁴² ’n Sinodale brief is saamgestuur en aan die bevestiging gekoppel, maar daarin was die biskop van Rome nie die ander se meerdere nie. Dadelik na hulle bevestiging het die patriarge gewoonlik in ’n plegtige geskrif  hulle geloof onderskryf en daarmee bely dat hulle die heilige en opregte konsilies onderskryf. Nadat hulle so rekenskap van hulle geloof gegee het, het hulle mekaar onderling goedgekeur. As die biskop van Rome hierdie belydenis van die ander biskoppe sou ontvang, en dit nie gegee het nie, sou hy daardeur as hulle meerdere erken gewees het maar aangesien hy dit net so min moes gee as wat hy dit van die ander kon eis, en hy ook aan die gewone reël onderworpe was, was dit beslis ’n teken van hulle gemeenskap en nie van oorheersing nie. ’n Voorbeeld hiervan kom in ’n brief van Gregorius aan Athanasius voor⁴³ en aan Curiacus vanKonstantinopel⁴⁴ en elders tegelyk aan al die patriarge.⁴⁵

6. Но как бы то ни было, рассмотрим, какой юрисдикцией или властью обладал тогда римский престол. Чтобы говорить на эту тему, необходимо прежде заметить, что церковная власть заключается в четырех пунктах: ординации епископов, созыве соборов, низшей и высшей юрисдикции и применение увещеваний или порицаний.

Что касается первого пункта, то древние соборы предписывают, чтобы ординация епископов осуществлялась митрополитом данной области, и вовсе не требуют участия в ней Римского епископа, кроме как в его собственной провинции (Никейский собор (325), канон 6; Антиохийский собор (341), канон 19: Hefele C.J., von. Op. Cit. v. 1, 552, 720). Но постепенно утвердился обычай, согласно которому все епископы Италии отправлялись для посвящения в Рим (Евсевий. Церковная история, VI, XLIII, 10). Исключение составляли митрополиты, не желавшие подчиняться такой рабской обязанности. Когда же требовалось ординировать митрополита, римский епископ посылал одного из своих священников присутствовать при этой процедуре, но отнюдь не возглавлял её. Пример тому - письмо св. Григория, где речь идёт о посвящении Констанция, архиепископа Милана, после кончины Лаврентия (Григорий Великий. Письма, III, 29, 30 (MPL, LXXVII, 626-628)). Не думаю, однако, что это установление очень древнее. Вероятно, сперва в знак взаимного общения, уважения и дружбы епископы обменивались послами, дабы те присутствовали при посвящении. Позднее то, что первоначально делалось добровольно, стало законом. Во всяком случае, известно, что в древности епископ Рима не имел власти посвящать других епископов, кроме как в своей провинции, то есть в Церквах, зависимых от Рима. Таково было предписание Никейского собора (Никейский собор, канон 6: Hefele C.J., von. Ibid).

С посвящением епископов был связан обычай соборных посланий. И здесь епископ Рима ничем не превосходил остальных. Объясним, что такое соборное послание. Сразу после посвящения патриархи имели обыкновение отправлять друг другу послания, в которых свидетельствовали о своей вере, исповедуя приверженность учению святых соборов. Таким исповеданием веры они одобряли избрание друг друга. Если бы римский епископ получал послания от других, не отправляя своего послания, тогда в этом можно было бы усмотреть знак его превосходства. Но так как он разделял эту обязанность с остальными и подчинялся общему закону, это несомненно свидетельствует о товариществе, а не учительстве. Многочисленные примеры тому дают послания св. Григория - Кириаку, Анастасию и всем патриархам христианского мира (Григорий Великий. Письма, VII, 4, 5; I, 26 (MPL, LXXVII, 853 p., 479-480, 468 p.)).

7. Sequuntur admonitiones vel censurae, quibus ut olim usi sunt Romani Episcopi erga alios, sic eas vicissim pertulerunt. Irenaeus^b Victorem^c graviter corripuit, quod temere ob rem nihili pernicioso dissidio turbaret Ecclesiam. Paruit ille, non reclamavit². Ea libertas tunc usitata fuit sanctis Episcopis, ut fraterno iure uterentur in Romanum Praesulem, admonendo et castigando, siquando peccaret^d. Ille vicissim, ubi res postulabat, alios admonebat officii, et siquid erat vitii reprehendebat. Nam Cyprianus, quum Stephanum^e hortatur ut moneat Galliae Episcopos, non sumit argumentum ex ampliori potestate, sed ex communi iure quod habent inter se sacerdotes. Quaeso, si Galliae tunc praefuisset Stephanus, annon dicturus erat Cyprianus, Coerceas istos, quia tui sunt? sed longe aliter loquitur, Hoc fraterna (inquit) societas, qua inter nos devincti sumus, requirit, ut mutuo moneamus [Epist. 13. lib. 3]^{f 3}. Et videmus etiam quanta verborum acerbitate vir alioqui mansueti ingenii in ipsum Stephanum invehatur, ubi nimis eum insolescere existimat [Ad Pompeium contra epist. Stephani.]^{g 4}. Ergo hac etiam in parte nondum apparet ulla iurisdictione praeditum fuisse Romanum Episcopum adversus eos qui suae provinciae non essent.

7. S’ensuyvent les corrections ou censures, desquelles comme les Evesques Romains ont usé envers les autres, aussi ils ont souffert que les autres en usassent envers eux. Irenée Evesque de Lion reprint asprement Victor Evesque de Rome, de ce que pour une petite chose il avoit esmeu une grosse contention et pernicieuse en l’Eglise: et iceluy obeit à l’admonition sans contredit⁵⁷. Ceste liberté a duré long temps entre les saincts Evesques, d’admonester fraternellement les Evesques Romains et les reprendre quand ils falloyent. [ceux semblablement, quand la chose le requeroit, admonnestoyent les autres. Car sainct Cyprien exhortant Estienne Evesque Romain d’admonnester les Evesques de Gaule, ne prend point argument qu’il ait puissance par dessus eux, mais d’un droit commun et reciproque que les Evesques ont entre eux⁵⁸. Je vous prie, si Estienne eust eu jurisdiction en la Gaule, sainct Cyprien ne luy eust-il pas dit, Chastie-les: car ils sont en ta subjection? Mais il parle bien autrement: La societé fraternelle, dit-il, en laquelle nous sommes unis ensemble, requiert cela, que nous nous admonestions mutuellement⁵⁹. Et de fait, nous voyons de quelle vehemence de parolle il use en un autre lieu, en reprenant iceluy mesme, d’autant qu’il vouloit trop user de licence. Il n’appert point donc encore en cest endroit que l’Evesque Romain ait eu quelque jurisdiction sur ceux qui n’estoyent point de sa province.

7. Next follow admonitions or censures, which, as the bishops of Rome formerly employed them towards others, they also received from others in their turn. Irenæus, bishop of Lyons, sharply reproved Victor, bishop of Rome, for having raised a pernicious dissension in the Church on subjects of no 320importance. Victor submitted to the reproof without any opposition. It was a liberty at that time commonly used by the holy bishops to exercise the privilege of brethren towards the bishop of Rome, by admonishing and reproving him whenever he committed any fault. He, in like manner, when occasion required, admonished others of their duty, and reproved them for their faults. For Cyprian, when he exhorts Stephen, bishop of Rome, to admonish the bishops of France, argues not from any superior authority, but from the common rights which priests enjoy among each other. If Stephen had then possessed any authority over France, would not Cyprian have said, You should chastise them, because they are subject to you? But he expresses himself in a very different manner. “This fraternal union,” says he, “by which we are connected together, requires us to administer to each other mutual admonition.” And we see with what severity of language, though otherwise a man of a mild disposition, he censures even Stephen himself, when he considered him assuming too much consequence. In this respect, also, there is yet no appearance of the bishop of Rome having been invested with any jurisdiction over those who were not of his province.

7. If they censured other bishops, they themselves were censured in their turn.

Next come admonitions or censures. These the Roman Bishops anciently employed towards others, and in their turn received. Irenæus sharply rebuked Victor for rashly troubling the Church with a pernicious schism, for a matter of no moment. He submitted without objecting. Holy bishops were then wont to use the freedom as brethren, of admonishing and rebuking the Roman Prelate when he happened to err. He in his turn, when the case required, reminded others of their duty, and reprimanded them for their faults. For Cyprian, when he exhorts Stephen to admonish the bishops of France, does not found on his larger power, but on the common right which priests have in regard to each other (Cyprian. Lib. 3 Ep. 13). I ask if Stephen had then presided over France, would not Cyprian have said, “Check them, for they are yours”? but his language is very different. “The brotherly fellowship which binds us together requires that we should mutually admonish each other” (Cyprian. ad Pomp. Cont. Epist. Steph.) And we see also with what severity of expression, a man otherwise of a mild temper, inveighs against Stephen himself, when he thinks him chargeable with insolence. Therefore, it does not yet appear in this respect that the Roman Bishop possessed any jurisdiction over those who did not belong to his province.

7. Nu volgen de vermaningen of censuren, die de bisschoppen van Rome oudtijds gebezigd hebben tegen anderen en ook zelf wederkerig hebben verdragen. Irenaeus heeft Victor ernstig bestraft, omdat hij lichtvaardig om een zaak van geen betekenis de kerk door verderfelijke onenigheid in verwarring bracht. Victor heeft gehoorzaamd zonder tegenspreken. Die vrijheid was toen bij de heilige bisschoppen gebruikelijk, dat ze hun broederlijk recht gebruikten tegen de bisschop van Rome, door hem te vermanen en te bestraffen, wanneer hij soms zondigde. Hij wederkerig wees anderen, wanneer de zaak het eiste, op hun plicht, en berispte hen, wanneer ze enige fout begingen. Want wanneer Cyprianus¹ Stephanus aanspoort om de bisschoppen van Gallië te vermanen, dan ontleent hij de reden daartoe niet aan de grotere macht, die Stephanus zou hebben, maar aan het algemene recht, dat de priesters onder elkander hebben. Ik vraag u, wanneer Stephanus toen gezag gehad had over Gallië, zou Cyprianus dan niet gezegd hebben: bedwing hen, want ze staan onder uw macht? Maar hij spreekt geheel anders. "De broederlijke gemeenschap," zegt hij, "waardoor wij onderling verbonden zijn, eist dit, dat wij elkander vermanen." En wij zien ook met welk een scherpte van woorden die anders toch zo zachtzinnige man tegen Stephanus zelf uitvaart, wanneer hij meent, dat deze al te overmoedig wordt². Dus ook in dit stuk blijkt nog niet, dat de bisschop van Rome met enige zeggenschap was toegerust tegen hen, die niet tot zijn gebied behoorden.

7.

(2) Dann folgen die Vermahnungen oder „Zensuren“. Diese haben die Bischöfe von Rom einst gegen andere geübt, aber genau so auch ihrerseits erdulden müssen. So hat Irenäus den (Bischof) Viktor (von Rom) scharf zurechtgewiesen, weil er um einer völlig unbedeutenden Sache willen die Kirche unüberlegt mit gefährlicher Spaltung verwirrte. Und Viktor erhob keinen Widerspruch, sondern gehorchte! Bei den heiligen Bischöfen war dazumal die Freiheit gebräuchlich, daß sie gegenüber dem Bischof von Rom mit Ermahnen und Strafen das Bruderrecht übten, wenn er sich einmal versündigte. Dieser gemahnte dann wiederum auch seinerseits die anderen an ihre Amtspflicht, wenn die Sache es erforderte; und wenn ein Fehler vorlag, so 766 tadelte er ihn. So fordert Cyprian den Stephanus (von Rom) auf, er solle die Bischöfe von Gallien ermahnen; aber er entlehnt nun den Grund dazu nicht etwa dessen größerer Vollmacht, sondern dem allgemeinen Recht, das die Priester untereinander haben. Ich möchte doch wissen: hätte Cyprian, wenn Stephanus dazumal ein Führungsrecht über Gallien gehabt hätte, nicht sagen müssen: „Züchtige sie, denn es sind deine Leute“? Tatsächlich aber redet er ganz anders: „Diese brüderliche Gemeinschaft“, sagt er, „mit der wir untereinander verbunden sind, erfordert es, daß wir uns gegenseitig ermahnen“ (Brief 68). Und wir sehen auch, mit was für bitteren Worten dieser sonst so mildgesinnte Mann gegen Stephanus selber losfährt, wo er meint, daß dieser gar zu übermütig wird (Brief 74). So tritt also auch in diesem Stück noch nicht zutage, daß der Bischof von Rom irgendeine Rechtsprechungsgewalt gegen die besessen hätte, die nicht zu seinem Gebiet gehörten.

7. Onderlinge vermaning en sensuur

Nou volg vermanings of sensuur. Soos die biskoppe van Rome dit eertyds teenoor ander toegepas het, was hulle op hulle beurt ook daaraan onderworpe. Irenaeus het Victor byvoorbeeld heftig tereggewys omdat hy die kerk onbesonne met vernietigende tweespalt oor ’n onbelangrike saak in beroering gebring het. Victor het daaraan gehoor gegee en nie daarteen beswaar gemaak nie.⁴⁶ Daar was destyds so ’n vrymoedigheid onder die heilige biskoppe dat hulle hulle broederlike reg ook teen die Roomse owerste kon aanwend deur hom te vermaan en tereg te wys as hy gesondig het. Wanneer omstandighede dit vereis het, het hy op sy beurt die ander biskoppe op hulle plig gewys en as hulle gebreke gehad het, hulle tereggewys. Want wanneer Cyprianus Stefanus aanspoor om die biskoppe van Frankryk te vermaan, put hy die rede daarvoor nie uit hoër gesag nie maar uit die gemene reg wat priesters teenoor mekaar het. Nou vra ek jou: as Stefanus destyds hoof oor Frankryk was, sou Cyprianus mos gesê het: “Straf hulle want hulle behoort aan jou”? Hy praat egter heeltemal anders en sê: “Die broederlike gemeenskap wat ons onderling aan mekaar verbind, vereis dat ons 1404 mekaar wedersyds moet vermaan”.⁴⁷ En ons sien met hoe ’n groot bitterheid hierdie man wat andersins ’n rustige geaardheid gehad het, hom vir Stefanus vertoorn wanneer hy meen dat hy te verwaand geword het.⁴⁸ Ook in hierdie opsig is dit dus nog nie duidelik dat die biskop van Rome enige jurisdiksie gehad het oor diegene wat nie aan sy provinsie behoort het nie.

7. Далее следуют увещевания или порицания. Как Римские епископы применяли их к другим, так и сами подвергались им со стороны других. Ириней, епископ Лиона, сурово порицал Римского епископа Виктора за то, что тот из-за пустяка поднял тяжкую и пагубную смуту в Церкви. И Виктор принял упрёк без возражений (Евсевий. Церковная история, V, XXIV, 11 сл.). Долгое время у святых епископов сохранялась свобода по-братски увещевать Римских епископов и порицать их, когда они оступались. И они точно так же при необходимости увещевали других. Так, когда св. Киприан просил Римского епископа Стефана вразумить епископов Галлии, он ссылался не на власть, которой тот якобы обладал над ними, а на общее и взаимное право епископов по отношению друг к другу. Я спрашиваю: если бы Стефан обладал юрисдикцией над галльскими епископами, то разве св. Киприан не сказал бы ему: «Накажи их, ибо они в твоём подчинении»? Однако он говорит совсем иначе: «Братское общение, в котором мы все соединены, требует, чтобы мы увещевали друг друга» (Киприан. Письма, 68 II (MPL, Ep. 67,III, 1028-1030)).

И действительно, мы видим, с какой горячностью св. Киприан в другом месте порицает самого Стефана, когда тот стал позволять себе слишком многое (Там же, 74 (Помпею) (MPL, Ep. 74, III, 1173 p.)). Следовательно, и в этой области римский епископ со всей очевидностью не обладал какой-либо юрисдикцией над епископами других провинций.

8. Quantum ad synodos convocandas, hoc erat Metropolitae cuiusque officium, ut provincialem synodum statis temporibus^h cogeret⁵. Illic nihil iuris habuit Romanus Episcopus; universale autem concilium indicere solus imperator poterat^{i 6}. Siquis enim Episcoporum hoc tentasset, non modo vocationi non paruissent qui extra provinciam erant, sed tumultus statim exortus esset. Ergo imperator omnibus ex aequo ut adessent denuntiabat. Refert quidem Socrates Iulium cum Orientalibus Episcopis expostulasse quod se ad Synodum Antiochenam non 112 vocassent, quum vetitum esset canonibus sine Romani Pontificis conscientia quidpiam decerni [Tripart. hist. lib. 4.]¹. Sed quis non videt hoc de iis decretis intelligendum quae universam Ecclesiam obstringunt? Porro nihil mirum si cum urbis antiquitati et amplitudini, tum sedis dignitati id datur, ne absente Romano Episcopo universale de religione decretum fiat, si quidem interesse non recuset. Verum quid hoc ad totius Ecclesiae dominium? Neque enim unum ex praecipuis fuisse negamus: sed recipere nolumus quod nunc contendunt Romanenses, habuisse in omnes imperium.

8. Quant est d’assembler des Conciles, c’estoit l’office de chacun Metropolitain de faire tenir les Synodes en leurs provinces une fois ou deux l’an, selon qu’il estoit ordonné: en cela l’Evesque de Rome n’avoit que voir. Le Concile universel ne se denonçoit que par l’Empereur: et les Evesques y estoyent appellez par son authorité seulement. Car si quelqu’un des Evesques eust attenté cela, non seulement il n’eust pas esté obey des autres qui estoyent hors sa province, mais il s’en fust incontinent ensuyvy quelque esclandre. L’Empereur donc denonçoit à tous qu’ils convinssent. Socrates historien raconte bien que Jule Evesque Romain se plaignoit de ceux d’Orient, de ce qu’ils ne l’avoyent point appellé au Concile d’Antioche, alleguant qu’il estoit defendu par les Canons, de rien ordonner sans en avoir communiqué à l’Evesque de Rome⁶⁰. Mais qui est-ce qui ne voit que cela se doit prendre des Decrets qui appartiennent a l’Eglise universelle? Or ce n’est point de merveille si on faisoit cest honneur tant à l’ancienneté et noblesse de la ville, qu’à la dignité de l’Eglise, de constituer qu’il ne se fist aucun Decret universel touchant la doctrine Chrestienne. en l’absence de l’Evesque de Rome, moyennan; qu’il ne refusast point d’y assister. Mais dequoy sert cela pour fonder une domination sur toute l’Eglise? Car nous ne nions pas que l’Evesque Romain n’ait esté un des principaux: mais nous ne voulons nullement admettre ce que les Romanisques de present afferment, assavoir qu’il ait eu superiorité sur tous.

8. With respect to the calling of councils, it was the duty of every metropolitan, at stated seasons, to summon a provincial synod. There the bishop of Rome had no authority. But a universal council could only be called by the emperor. For if any one of the bishops had attempted this, not only he would not have been obeyed by those who were out of his province, but such an attempt would have led to immediate confusion. Therefore the emperor sent a summons to attend to all of them alike. Socrates, indeed, in his Ecclesiastical History, states that Julius, bishop of Rome, expostulated with the Eastern bishops, for not having invited him to the Council of Antioch; whereas the canons had forbidden that any thing should be decreed without the knowledge of the bishop of Rome. But who does not see that this is to be understood of those decrees which bind the universal Church? Now, it is no wonder if there was so much respect paid to the antiquity and eminence of the city, and to the dignity of the see, as to determine that no general decree respecting religion should be passed in the absence of the bishop of Rome, unless he refused to be present. But what is this towards dominion over the whole Church? For we do not deny that the bishop of Rome was one of the principal, but we will not admit, what the Romanists now contend, that he had the authority over all.

8. They had no right of calling provincial councils except within their own boundaries. The calling of a universal council belonged solely to the Emperor.

In regard to calling of councils, it was the duty of every Metropolitan to assemble a provincial synod at stated times. Here the Roman Bishop had no jurisdiction, while the Emperor alone could summon a general council. Had any of the bishops attempted this, not only would those out of the province not have obeyed the call, but a tumult would instantly have arisen. Therefore the Emperor gave intimation to all alike to attend. Socrates, indeed, relates that Julius expostulated with the Eastern bishops for not having called372him to the Council of Antioch, seeing it was forbidden by the canons that anything should be decided without the knowledge of the Roman Bishop (Tripart. Hist. Lib. 4). But who does not perceive that this is to be understood of those decrees which bind the whole Church? At the same time, it is not strange if, in deference both to the antiquity and largeness of the city, and the dignity of the see, no universal decree concerning religion should be made in the absence of the Bishop of Rome, provided he did not refuse to be present. But what has this to do with the dominion of the whole Church? For we deny not that he was one of the principal bishops, though we are unwilling to admit what the Romanists now contend for—viz. that he had power over all.

8. Wat betreft het saamroepen der synoden: het was de taak van iedere metropolitaan om de provinciale synode op bepaalde tijden bijeen te roepen. Daarin had de bisschop van Rome generlei recht. Een algemeen concilie echter kon alleen de keizer uitschrijven. Want indien een der bisschoppen dat geprobeerd had, zouden niet alleen degenen, die buiten zijn provincie waren, daaraan geen gehoor gegeven hebben, maar er zou terstond oproerigheid ontstaan zijn. Dus kondigde de keizer aan allen gelijkelijk aan, dat ze aanwezig moesten zijn. Socrates verhaalt wel, dat Julius zich over de oosterse bisschoppen beklaagd heeft, omdat zij hem niet tot het concilie van Antiochië uitgenodigd hadden, hoewel door de regelen verboden was, dat iets besloten werd zonder medeweten van de bisschop van Rome. Maar wie ziet niet, dat dit verstaan moet worden van die besluiten, die de ganse kerk binden? Verder is het geen wonder, indien dit terwille van de ouderdom en het aanzien der stad, als ook van de waardigheid van haar zetel, vastgesteld wordt, dat er bij afwezigheid van de bisschop van Rome geen algemeen besluit genomen wordt betreffende de godsdienst, indien hij namelijk niet weigert aanwezig te zijn. Maar wat heeft dat te maken met de heerschappij over de ganse kerk? Want wij ontkennen niet, dat hij een van de voornaamsten geweest is: maar wij willen niet aanvaarden, wat de Roomsen nu beweren, dat hij heerschappij gehad heeft over allen.

8.

(3) Was nun die Einberufung von Synoden betrifft, so hatte jeder Metropolit die Amtsaufgabe, zu festgesetzten Zeiten die Provinzialsynode zu versammeln. Darin hatte der Bischof von Rom keinerlei Recht. Ein allgemeines Konzil aber auszuschreiben, das vermochte allein der Kaiser. Wenn dies nämlich irgendeiner von den Bischöfen versucht hätte, so hätten nicht nur die, die außerhalb seines Bereiches waren, seinem Ruf den Gehorsam verweigert, sondern es wäre auch sofort ein Aufruhr entstanden. Deshalb ließ der Kaiser allen gleichermaßen die Botschaft zukommen, sie sollten anwesend sein. Zwar berichtet (der Kirchengeschichtsschreiber) Sokrates, (der Bischof) Julius (von Rom) habe sich bei den Bischöfen des Ostens beschwert, weil sie ihn nicht zu der Synode von Antiochia gerufen hätten, obwohl es doch nach den Kirchensatzungen verboten sei, ohne Mitwissen des Bischofs von Rom etwas zu beschließen (Historia tripartita IV,9). Aber wer sieht nicht, daß man hier an solche Beschlüsse denken muß, die die gesamte Kirche binden? Es ist nun aber keineswegs verwunderlich, wenn man dem Alter und der Bedeutung der Stadt wie auch der Würde ihres Bischofssitzes soviel Ehre antut, daß man in Abwesenheit des Bischofs von Rom keinen allgemeinen Beschluß über die Gottesverehrung faßt, vorausgesetzt daß er es nicht ablehnt, zugegen zu sein. Aber was hat das mit einer Herrschaft über die ganze Kirche zu tun? Denn wir leugnen ja gar nicht, daß der Bischof von Rom einer von den vornehmsten gewesen ist; wir wollen aber nicht annehmen, was die Römischen heutzutage behaupten, nämlich, daß er eine Herrschaft über alle innegehabt hätte.

8. Die bevoegdheid om ’n sinode op te roep

Sover dit die oproep van sinodes aangaan: dit was die plig van elke stedelike biskop om op vasgestelde tye ’n provinsiale sinode byeen te roep.⁴⁹ Daarin het die biskop van Rome geen reg gehad nie. Alleen die keiser kon ’n universele konsilie uitroep.⁵⁰ As enigeen van die biskoppe dit trouens sou probeer doen, sou diegene wat buite sy provinsie was, sy oproep nie alleen nie gehoorsaam het nie, maar daar sou onmiddellik oproer ontstaan het. Die keiser het dus aan almal gelyk ’n boodskap gestuur om teenwoordig te wees. Sokrates vertel inderdaad dat Julius heftig teen die Oosterse biskoppe geprotesteer het omdat hulle hom nie na die sinode van Antiochië opgeroep het nie aangesien dit volgens die kanons verbode was dat enige besluit sonder medewete van die Roomse pous geneem word.⁵¹ Maar wie kan nie sien dat dit in verband met daardie besluite verstaan moet word wat die universele kerk bind nie? Verder is daar niks snaaks daarin as dit die oudheid en grootsheid van die stad (Rome) sowel as die aansien van die setel daarvan gegun word dat daar nie in die afwesigheid van die biskop van Rome ’n universele besluit oor die godsdiens geneem mag word nie, dit is, as hy inderdaad nie weier om aanwesig te wees nie. Maar wat het dit met heerskappy oor die hele kerk te doen? Ons ontken trouens nie dat (die biskop van Rome) een van die belangrikstes was nie maar ons weier om te aanvaar dat hy heerskappy oor almal gevoer het soos die Romaniste tans beweer.

8. Что касается созыва соборов, то согласно установленному канону (Антиохийский собор (341), канон 20: Hefele C.J., von. Op. cit., v. 1, p. 720) каждый митрополит должен был собирать синод в своей митрополии один или два раза в год. Римский епископ никакого отношения к этому не имел. Созыв Вселенского собора был прерогативой императора: только его властью епископы приглашались на Собор (Евсевий. Жизнь Константина, III, 6 (MPG, XX, 1059); Сократ. Церковная история, I, VIII (MPG, LXVII, 59 p.); Leo I. Ep. 44, 3 (MPL, LIV, 829 p.)). Если бы сделать это попытался кто-нибудь из епископов, он не только не встретил бы повиновения за пределами своей территории, но вызвал бы скандал. Так что созывал всех участников Собора император. Историк Сократ рассказывает, что римский епископ Юлий жаловался на восточных епископов, не пригласивших его на Собор в Антиохию. Он ссылался при этом на каноны, запрещавшие принимать какие-либо решения без ведома Римского епископа (Кассиодор. Трёхчастная история,IV, IX (MPL, LXIX, 960d); Сократ. Церковная история, II, VIII (MPG, LXVII, 195-196)).

Но ведь всякому ясно, что эти запрещения следует относить к постановлениям, касающимся Вселенской Церкви. Нет ничего удивительного в том, что древности и благородству города, а также достоинству его Церкви была оказана такая честь: было решено, что никакое постановление общего характера, затрагивающее христианское учение, не может быть принято в отсутствие епископа Рима, если только он сам не откажется присутствовать при его утверждении. Но разве это может служить основанием для претензий на господство над всей Церковью? Мы не отрицаем, что римский епископ занимал одно из первых мест. Но никоим образом не желаем признавать, будто он обладает превосходством над всеми остальными, как это утверждают современные паписты.

9. Superest quarta species potestatis, quae appellationibus constat. Summum imperium penes eum esse constat ad cuius tribunal provocatur. Multi saepe Romanum Pontificem appellarunt; ipse quoque causarum cognitionem ad se trahere conatus est: sed semper fuit derisus, quoties suos fines excessit. Nihil dicam de Oriente aut^a Graecia²: sed constat Galliae Episcopos fortiter restitisse quum sibi imperium in eos sumere videretur³. In Africa diu fuit de ea re disceptatum; nam quum in Milevitano Concilio, ubi aderat Augustinus, excommunicati essent qui provocarent ultra mare⁴, conatus est Romanus Pontifex efficere ut id decretum corrigeretur. Legatos misit qui id privilegii sibi a Nicaeno Concilio datum esse ostenderent. Proferebant legati acta Nicaeni Concilii, quae ex Ecclesiae suae armario sumpserant. Restiterunt Africani, negaruntque fidem Romano Episcopo habendam esse in causa propria: proinde se Constantinopolim missuros, et in alias Graeciae urbes, ubi exemplaria minus suspecta haberentur⁵. Compertum est nihil illic tale scriptum quale obtenderant Romani. Ita ratum fuit decretum illud quod Romano Pontifici summam cognitionem abrogaverat⁶. Qua in re flagitiosa ipsius Romani Pontificis impudentia apparuit; nam quum fraude Sardicensem Synodum pro Nicaena supposuisset, turpiter in manifesta falsitate deprehensus fuit⁷. Sed maior etiamnum ac impudentior fuit eorum nequitia qui fictitiam epistolam ad concilium addiderunt, qua 113 nescio quis Episcopus Carthaginensis, Aurelii decessoris sui arrogantiam damnans quod a sedis Apostolicae obedientia subducere se ausus esset, ac sui suaeque Ecclesiae deditionem faciens, suppliciter veniam precatur [Haec habentur 1. volum. conc.]¹. Haec sunt egregia vetustatis monumenta, quibus fundata est Romanae sedis maiestas: dum ita pueriliter sub praetextu antiquitatis mentiuntur ut vel caeci palpare queant. Aurelius (inquit) diabolica audacia et contumacia elatus, Christo et sancto Petro rebellis fuit; proinde anathemate damnandus², Quid Augustinus? Quid vero tot Patres qui Milevitano concilio interfuerunt? Sed quid opus est insulsum illud scriptum multis verbis refellere, quod ne ipsi quidem Romanenses, siquid frontis habent reliquum, sine magno pudore inspicere possint? Sic Gratianus, malitiane an inscitia nescio, ubi decretum illud retulit, Ut communione priventur qui trans mare provocaverint, adiungit exceptionem, Nisi forte Romanam sedem appellarint [2. quaest. 4. cap. Placuit.]³. Quid facias istis bestiis, quae adeo sensu communi carent, ut illud unum a lege excipiant cuius causa legem esse positam nemo non videt? Siquidem Concilium, quum transmarinas appellationes damnat, hoc tantum prohibet nequis Romam provocet. Hic bonus interpres Romam a communi lege excipit^a.

9. Reste le quatrieme poinct de la puissance Ecclesiastique, qui gist és appellations. C’est chose notoire que celuy par devant lequel on appelle, a jurisdiction superieure. Plusieurs ont souvent appellé anciennement à l’Evesque de Rome: luy aussi s’est efforcé d’attirer à soy la cognoissance des causes: mais il a esté tousjours mocqué quand il a excedé ses limites. Je ne diray rien d’Orient ne de Grece: mais nous lisons que les Evesques de Gaule luy ont resisté fort et ferme, quand il a fait semblant de vouloir rien usurper sur eux. En Aphrique ceste matiere fut debatue par longue espace de temps. Car d’autant que le Concile Milevitain, auquel assistoit sainct Augustin, avoit excommunié tous ceux qui appelleroyent outre mer, l’Evesque Romain mit grand’peine pour faire corriger ce Decret, et envoya des ambassadeurs, pour remoustrer que ce privilege luy avoit esté donné par le Concile de Nice. Iceux produisoyent certains actes, qu’ils disoyent estre du Concile de Nice, lesquels ils avoyent prins aux armoires de leur Eglises⁶¹. A quoy resistent les Aphricains, disans qu’il ne falloit adjouster foy à l’Evesque Romain en sa cause propre. Ainsi la conclusion fut d’envoyer à Constantinoble et aux autres villes de Grece, pour avoir de là des copies moins suspectes. Là on ne trouva rien de ce qu’avoyent pretendu les ambassadeurs de Rome. Ainsi le Decret qui avoit cassé la jurisdiction souveraine de l’Evesque Romain demeura en son entier. Et en cela fut descouverte une impudence vilaine de l’Evesque Romain. Car comme ainsi soit qu’il eust par fraude supposé le Concile de Sardice pour celuy de Nice, il fut surpris en fausseté manifeste. Mais encore il y a eu une plus grande mescbanceté et plus effrontée en ceux qui ont adjousté aux actes du Concile une epistre forgée à plaisir; là où le successeur d’Aurelius condamnant l’arrogance de son predecesseur, de ce qu’il s’estoit trop audacieusement retiré de l’obeissance du siege Apostolique, se rend humblement luy et les siens, et demande d’estre receu à mercy. Voila les beaux monumens antiques, sur lesquels est fondée la majesté du siege Romain: c’est que sous couverture de l’ancienneté, ils font des badinages tant pueriles, que les aveugles pourroyent toucher leur sottise à la main. Aurelius (dit ceste belle epistre) estant enflé d’une audace et contumace diabolique, a esté rebelle à Jesus Christ et à sainct Pierre, pourtant est digne d’estre anathematizé. Et de sainct Augustin, quoy? Item de tant de Peres qui ont assisté au Concile Milevitain? Mais quel mestier est-il de refuter de beaucoup de parolles cest escrit tant inepte, lequel doit faire rougir le front de honte mesme aux Romanisques, s’ils ne sont d’une impudence du tout desesperée? En ceste maniere Gratien, qui a composé les Decrets (je ne say si par malice ou par ignorance) apres avoir recité ce Canon, Que nul n’appelle outremer sous peine d’estre excommunié: adjouste ceste exception: Fors qu’au siege Romain.⁶² Que feroit-on à ces bestes, lesquelles sont tellement depourveues de sens commun, de faire une exception de l’article pour lequel la loy a esté expressement faite, comme chacun sait? Car le Concile en defendant d’appeller outre mer, n’entend autre chose sinon que nul n’appellast à Rome.

9. There remains the fourth kind of ecclesiastical power, which consists in appeals. It is evident that he possesses supreme authority, to whose tribunal appeals are made. Many 321often appealed to the bishop of Rome; and he also attempted to assume the cognizance of causes; but he always became an object of derision whenever he exceeded his proper limits. I shall say nothing of the East, or of Greece; but it appears that the bishops of France strenuously resisted him, when he discovered an inclination to usurp authority over them. In Africa, this subject occasioned a long controversy. For when the Council of Milevum, at which Augustine was present, had denounced excommunication against all who should appeal beyond the sea, the bishop of Rome endeavoured to get this decree rescinded. He sent legates to state that this privilege had been given to him by the Council of Nice. The legates produced certain acts which they alleged to be the acts of the Council of Nice, and which they had brought from the archives of their Church. They were resisted by the Africans, who denied that the bishop of Rome ought to be credited in his own cause. They therefore determined to send to Constantinople, and other cities of Greece, to obtain copies liable to less suspicion. It was found that these copies contained no such passages as the Roman legates had pretended. So the decree was confirmed, which had taken the supreme cognizance of appeals from the bishop of Rome. This transaction discovered the scandalous impudence of the Roman pontiff. For when he had fraudulently substituted the council of Sardis for that of Nice, he was disgracefully detected in a manifest falsehood. But still greater wickedness and effrontery were betrayed by those who added to the acts of the council a forged epistle, in which a bishop of Carthage condemns the arrogance of his predecessor, Aurelius, for having dared to withdraw himself from obedience to the apostolic see, presents the submission of himself and his Church, and humbly supplicates for pardon. These are the glorious monuments of antiquity upon which the majesty of the Roman see is founded; while, under the pretext of antiquity, they advance such puerile falsehoods, as require not the least penetration to detect. “Aurelius,” says this famous epistle, “elated with diabolical audacity and obstinacy, was a rebel against Christ and St. Peter, and therefore deserved to be anathematized.” But what said Augustine? What said all the fathers who were present at the Council of Milevum? But what necessity is there for spending many words to refute that stupid fabrication, which even the Romanists themselves, if they have any modesty left, cannot look at without being exceedingly ashamed? So Gratian, the compiler of the decretal,—whether from wickedness or ignorance I know not,—after having recited that canon, that those who appealed beyond the sea should be excommunicated, adds this exception, unless they appeal to the see of Rome. What can be done with such men, who are so 322destitute of common sense as to make that one case an exception to a law, to guard against which every one sees that the law was made? For the council, in condemning appeals beyond the sea, only prohibited any one from appealing to Rome; and this admirable expositor excepts Rome from the general prohibition!

9. Appeal to the Roman See not acknowledged by other bishops. Stoutly resisted by the Bishops of France and Africa. The impudence and falsehood of the Roman Pontiff detected.

The fourth remaining species of power is that of hearing appeals. It is evident that the supreme power belongs to him to whose tribunal appeals are made. Many had repeatedly appealed to the Roman Pontiff. He also had endeavoured to bring causes under his cognisance, but he had always been derided whenever he went beyond his own boundaries. I say nothing of the East and of Greece, but it is certain, that the bishops of France stoutly resisted when he seemed to assume authority over them. In Africa, the subject was long disputed, for in the Council of Milevita, at which Augustine was present, when those who carried appeals beyond seas were excommunicated, the Roman Pontiff attempted to obtain an alteration of the decree, and sent legates to show that the privilege of hearing appeals was given him by the Council of Nice. The legates produced acts of the council drawn from the armoury of their church. The African bishops resisted, and maintained, that credit was not to be given to the Bishop of Rome in his own cause; accordingly, they said that they would send to Constantinople, and other cities of Greece, where less suspicious copies might be had. It was found that nothing like what the Romanists had pretended was contained in the acts, and thus the decree which abrogated the supreme jurisdiction of the Roman Pontiff was confirmed. In this matter was manifested the egregious effrontery of the Roman Pontiff. For when he had fraudulently substituted the Council of Sardis for that of Nice, he was disgracefully detected in a palpable falsehood; but still greater and more impudent was the iniquity of those who added a fictitious letter to the Council, in which some Bishop of Carthage condemns the arrogance of Aurelius his predecessor, in promising to withdraw himself from obedience to the Apostolic See, and making a surrender of himself and his church, suppliantly prays for pardon. These are the noble records of antiquity on which the majesty of the Roman See is founded, while, under the pretext of antiquity, they deal in falsehoods so puerile, that even a blind man might feel them. “Aurelius (says he), elated by diabolical audacity and contumacy, was rebellious against Christ and St Peter, and, accordingly, deserved to be anathematised.” What does Augustine say? and what the many Fathers who were present at the Council of Milevita? But what need is373there to give a lengthened refutation of that absurd writing, which not even Romanists, if they have any modesty left them, can look at without a deep feeling of shame? Thus Gratian, whether through malice or ignorance, I know not, after quoting the decree, That those are to be deprived of communion who carry appeals beyond seas, subjoins the exception, Unless, perhaps, they have appealed to the Roman See (Grat. 2, Quæst. 4, cap. Placuit.). What can you make of creatures like these, who are so devoid of common sense that they set down as an exception from the law the very thing on account of which, as everybody sees, the law was made? For the Council, in condemning transmarine appeals, simply prohibits an appeal to Rome. Yet this worthy expounder excepts Rome from the common law.

9. Nu is nog over de vierde soort van macht, die gelegen is in de appellatiën. Het staat vast, dat de hoogste macht berust bij hem, op wiens rechterstoel men zich beroept. Velen hebben zich dikwijls op de bisschop van Rome beroepen; zelf heeft hij ook getracht het onderzoek der zaken aan zich te trekken: maar altijd is hij bespot, telkens als hij zijn palen te buiten ging. Ik zal niets zeggen over het Oosten of Griekenland; maar het staat vast, dat de bisschoppen van Gallië zich krachtig verzet hebben, toen het hun toescheen, dat hij de heerschappij over hen aan zich trok. In Afrika is lang over die zaak gestreden. Want toen op het concilie te Mileve, waar Augustinus aanwezig was, gebannen werden diegenen, die zich over zee beriepen, heeft de bisschop van Rome geprobeerd te bewerken, dat dit besluit ongedaan gemaakt werd. Hij zond gezanten, die moesten aantonen, dat dit privilegie hun door het concilie van Nicaea gegeven was. De gezanten haalden de handelingen van het concilie van Nicaea te voorschijn, die ze uit het archief van hun kerk meegenomen hadden. De Afrikaanse bisschoppen verzetten zich en zeiden, dat men de bisschop van Rome geen geloof moest schenken in zijn eigen zaak; dat ze dus boden zouden zenden naar Constantinopel en andere Griekse steden, waar minder verdachte exemplaren berustten. Men heeft bevonden, dat daarin niets geschreven stond van die aard, als de gezanten uit Rome hadden voorgewend. Zo is dat besluit van kracht gebleven, dat aan de bisschop van Rome de hoogste beslissing ontzegd had. In die zaak is de schandelijke onbeschaamdheid van de bisschop van Rome zelf gebleken. Want daar hij bedriegelijk het concilie van Serdica in de plaats gesteld had van het Niceense, is hij smadelijk op kennelijk bedrog betrapt. Maar nog groter en onbeschaamder was de slechtheid van hen, die aan de handelingen van het concilie een verzonnen brief toevoegen, in welke de een of andere Carthaagse bisschop, de aanmatiging van zijn voorganger Aurelius veroordelend, omdat hij het gewaagd had zich te onttrekken aan de gehoorzaamheid aan de apostolische stoel, en zichzelf en zijn kerk onderwerpend, nederig om vergiffenis smeekt. Dat zijn de fraaie gedenkstukken der oudheid, waarop de majesteit van de Roomse stoel gegrondvest is: terwijl ze onder het voorwendsel der oudheid zo kinderachtig liegen, dat zelfs blinden het tasten kunnen. "Aurelius," zegt hij, "door duivelse stoutmoedigheid en hardnekkigheid overmoedig, is wederspannig geweest tegen Christus en de heilige Petrus: daarom moet hij met vervloeking verdoemd worden." Maar Augustinus dan? En al die vaderen, die op het concilie van Mileve aanwezig geweest zijn? Maar waartoe is het nodig dat dwaze geschrift met veel woorden te weerleggen, dat zelfs de Roomsen, wanneer ze nog enig eergevoel over hebben, niet zonder grote schaamte kunnen inzien? Evenzo voegt Gratianus¹, uit boosheid of onwetendheid weet ik niet, wanneer hij dit besluit vermeld heeft, dat zij, die over zee een beroep doen, in de ban gedaan zullen worden, er de uitzondering aan toe: tenzij ze wellicht zich op de zetel te Rome beroepen hebben. Wat moet men dan met zulke beesten, die zozeer van algemeen gevoel ontbloot zijn, dat zij dat éne van de wet uitzonderen, terwille waarvan een ieder ziet, dat de wet gemaakt is? Immers wanneer het concilie het doen van een beroep over zee veroordeelt, verbiedt het slechts dit, dat men te Rome appèl zal aantekenen. En deze fraaie uitlegger maakt voor Rome een uitzondering op de algemene wet.

9.

(4) Jetzt ist noch die vierte Art von (kirchenregimentlicher) Macht übrig, die in den Berufungen (bei kirchlichen Prozessen) besteht. Es steht fest, daß bei dem, auf dessen Richterstuhl man sich beruft, die oberste Herrschaft liegt, viele haben sich nun, und zwar oft, auf den Bischof von Rom berufen, auch hat er selber versucht, die Untersuchung der Fälle an sich zu ziehen; aber er wurde stets ausgelacht, wenn er seine Grenzen überschritt. Ich will nichts vom Osten oder von Griechenland sagen, nein, es steht fest, daß auch die Bischöfe von Gallien tapfer widerstanden haben, wenn es den Eindruck machte, als wollte er sich eine Herrschaft über sie anmaßen.

In Afrika ist über diese Sache lange Zeit hindurch gestritten worden. Als nämlich auf dem Konzil zu Mileve, an dem Augustin teilnahm, die Leute mit dem Bann belegt worden waren, die „jenseits des Meeres“ eine Berufung vorbrachten, da versuchte der Bischof von Rom zu erreichen, daß dieser Beschluß rückgängig gemacht würde. Er schickte Abgesandte, die darlegen sollten, daß ihm auf dem Konzil zu Nicäa dieses Vorrecht gegeben worden sei. Diese Abgesandten legten Akten des Konzils zu Nicäa vor, die sie aus dem Archiv ihrer Kirche entnommen hatten. Die Afrikaner leisteten Widerstand und erklärten, man dürfe dem Bischof von Rom in eigener Sache keinen Glauben schenken und sie würden deshalb Boten nach Konstantinopel und in andere Städte Griechenlands schicken, wo man weniger verdächtige Exemplare (dieser Konzilsakten) hätte. Dabei brachte man klar in Erfahrung, daß 767 darin nichts von der Art geschrieben stand, wie es die Römischen vorgeschoben hatten! So ist jener Beschluß, der dem Bischof von Rom das oberste Untersuchungsrecht abgesprochen hatte, in Geltung geblieben. In dieser Sache kam die schandbare Unverschämtheit des Bischofs von Rom selber zum Vorschein. Denn er hatte in betrügerischer Weise die (Beschlüsse der) Synode von Sardika (347) für die von Nicäa eingeschoben und wurde nun schimpflich bei offenem Betrug ertappt.

Aber noch größer und schamloser war die Nichtsnutzigkeit derer, die den Akten des Konzils einen gefälschten Brief zufügten, in dem ich weiß nicht was für ein Bischof von Karthago die Anmaßung seines Vorgängers Aurelius verdammt, weil dieser es gewagt habe, sich dem Gehorsam gegenüber dem apostolischen Stuhl zu entziehen, sich selbst und seine Kirche unterwirft und demütig um Verzeihung bittet! Das sind also die herrlichen Urkunden der alten Zeit, auf die die Majestät des römischen Stuhls gegründet ist; (sie kommen zustande,) indem sie unter dem Vorwande ganz alter Herkunft dermaßen kindisch lügen, daß es selbst Blinde tastend merken können! „Aurelius“, so sagt dieser „Bischof von Karthago“, „hat sich, von teuflischer Vermessenheit und Widerspenstigkeit übermütig gemacht, gegen Christus und den heiligen Petrus empört, und deshalb muß er mit dem Anathema verdammt werden.“ Was hat denn Augustin getan? Was haben denn die vielen Väter getan, die an dem Konzil von Mileve teilgenommen haben? Aber wozu ist es nötig, mit vielen Worten dieses törichte Schriftstück zu widerlegen, das nicht einmal die Römischen selbst ohne große Scham anschauen können, wenn sie noch einiges Ehrgefühl haben? Ebenso (wie die oben genannten Betrüger) macht es Gratian, ob nun aus Bosheit oder aus Unwissenheit, das weiß ich nicht: er berichtet zunächst von jenem Beschluß, nach dem alle, die „jenseits des Meeres“ Berufung einlegen, der kirchlichen Gemeinschaft verlustig gehen sollen - und dann fügt er die Ausnahme hinzu: „Sofern sie sich nicht etwa auf den römischen Stuhl berufen“ (Decretum Gratiani II,2,6,35)! Was soll man nun mit solchen wilden Tieren anfangen, denen der gesunde Menschenverstand dermaßen abgeht, daß sie von einem Gesetz eben gerade das eine ausnehmen, dessentwegen, wie jedermann weiß, dies Gesetz aufgestellt worden ist? Denn wenn das Konzil die Berufungen „jenseits des Meeres“ verurteilt, so richtet sich sein Verbot doch nur dagegen, daß sich jemand auf Rom beruft. Und hier nimmt der gute Ausleger gerade Rom von dem allgemeinen Gesetz aus!

9. Die bedenklike hantering van appelle

1405 Nou bly daar die vierde soort mag oor, naamlik die mag wat berus op appèlle. Dit is duidelik dat die oppergesag by die een na wie se regbank geappèlleer word, berus. Baie het dikwels n'a die Roomse pous geappèl-leer en hy het self ook gepoog om die verhoor van sake vir hom toe te eien. Hy is egter altyd uitgelag wanneer hy sy perke oorskry het. Ek sal niks van die Ooste of van Griekeland sê nie,⁵² maar dit is bekend dat die biskoppe van Frankryk kragtig weerstand gebied het toe die indruk gewek is dat die pous die heerskappy oor hulle oorneem.⁵³ In Afrika is daar lank daaroor getwis want toe diegene wat oorsee geappèlleer het, by die konsilie van Milevis⁵⁴ waarby Augustinus teenwoordig was, uitgeban is, het die Roomse pous gepoog om dit so te bewerk dat daardie dekreet reggestel word. Hy het afgevaardigdes gestuur om aan te toon dat hierdie voorreg deur die konsilie van Nicea aan hom gegee is.  Die afgevaardigdes het die handelinge van die konsilie van Nicea wat hulle uit die argiewe van hulle eie kerk gehaal het, te voorskyn gebring. Die biskoppe van Afrika het dit teengestaan en gesê dat die Roomse biskop nie geglo moet word as hy sy eie saak hanteer nie; dat hulle daarom gesante na Konstantinopel sal stuur en na ander stede in Griekeland waar eksemplare daarvan was wat minder verdag was.⁵⁵ Die bevinding was dat daarin niks voorkom van die aard wat die Roomse afgevaardigdes voorgehou het nie. So is daardie dekreet wat die hoogste regsbevoegdheid van die Roomse pous weggeneem het, bekragtig.⁵⁶ In hierdie saak het die skandelike skaamteloosheid van die Roomse pous self aan die lig gekom want toe hy die sinode van Sardica skelm in die plek van die sinode van Nicea ingevoeg het, is hy skandelik in sy openlike valsheid betrap.⁵⁷

Maar selfs groter en skaamteloser was die goddeloosheid van diegene wat ’n fiktiewe brief by die konsilie bygevoeg het waarin die een ofander biskop van Karthago sy voorganger, Aurelius, vir sy verwaandheid verdoem omdat hy gewaag het om hom van gehoorsaamheid aan die 1406 apostoliese setel af weg te rokkel, en hy het vir homself en sy kerk ’n voorlegging gemaak en smekend om vergiffenis gevra.⁵⁸ Dit is die voortreflike monumente van die ou tyd waarop die majesteit van die Roomse setel gegrond is terwyl hulle so kinderagtig onder dekmantel van die oudheid lieg dat selfs blindes dit (met ’n stok) kan voel! Hy sê: “Aurelius het homself met duiwelse brutaliteit en veragting verhef en teen Christus en die heilige Petrus gerebelleer. Daarom moet hy met die banvloek veroordeel word”.⁵⁹

Maar wat sê Augustinus? Wat sê soveel kerkvaders wat by die konsilie van Milevis aanwesig was? Maar waarom is dit nodig dat ons so ’n onsinnige geskrif met baie woorde moet weerlê terwyl selfs nie eens die Romaniste dit sonder groot skaamte kan ondersoek as hulle nog skaamte oor het nie. So het Gratianus, uit kwaadwilligheid of onkunde weet ek nie, toe  hy na daardie dekreet verwys het “dat diegene wat oorsee appèl aanteken, die gemeenskap ontneem moet word”, die uitsondering bygevoeg “tensy hulle miskien na die Roomse setel appèlleer”.⁶⁰ Wat moet jy met sulke ongediertes doen wat so van gesonde verstand verstoke is dat hulle die een enkele aspek van die reël uitsonder ter wille waarvan almal kan sien dat hierdie reël ingestel is? Want wanneer die konsilie oorsese appèlle verdoem, verbied dit slegs dat iemand na Rome kan appèlleer. Hierdie goeie vertolker sonder Rome van die algemene wet uit!

9. Остаётся четвёртый аспект церковной власти - апелляции. Общеизвестно, что тот, к кому апеллируют, обладает высшей юрисдикцией. В древности многие апеллировали к епископу Рима и он со своей стороны старался прибрать к рукам рассмотрение споров, но неизменно подвергался осмеянию, когда преступал границы. Не говорю ничего о Востоке или о Греции. Но мы читаем, что епископы Галлии твёрдо и решительно воспротивились его попыткам узурпировать власть над ними (Leo I. Ep. 10 (ad episcopos per provinciam Viennensem constitutos) (MPL,LIV, 628 p.)).

В Африке этот вопрос долгое время был предметом спора. Когда собор в Милевисе, на котором присутствовал св. Августин, подверг отлучению всех апеллировавших «за море», римский епископ приложил огромные усилия к тому, чтобы внести поправки в это постановление. Он направил в Африку своих легатов, которые должны были доказать, что такая привилегия была дана Риму Никейским собором. Легаты предъявили акты (составленные, по их словам, на Никейском соборе), которые были взяты из архивов римской Церкви. Африканцы воспротивились и заявили, что нельзя доверять Римскому епископу в деле, касающемся его собственных интересов. Так было принято решение обратиться в Константинополь и другие греческие города, чтобы достать там менее сомнительные списки. В них не было найдено ничего, что подкрепляло бы притязания римских легатов. В результате постановление, отменяющее верховную юрисдикцию Римского епископа, осталось в силе. При этом обнаружились низость и бесстыдство Римского епископа, который обманом выдал СардикийскиЙ собор за Никейский и был пойман с поличным.

Но ещё большее бесстыдство и нечестие он выказал тем, что добавил к актам Собора подложное письмо, где преемник Карфагенского епископа Аврелия осуждает высокомерие своего предшественника, дерзнувшего отказать в повиновении Апостольскому престолу, и смиренно просит от себя и своей Церкви милостиво принять их обратно. Вот каковы те пресловутые памятники древности, на которых основано величие римского престола! Под прикрытием древности прибегали к уловкам настолько детским, что даже слепой на ощупь обнаружит их нелепость. Аврелий, говорится в этом письме, исполнившись дерзости и дьявольского упрямства, восстал против Иисуса Христа и св. Петра и потому заслужил анафему. Что же тогда сказать о cв. Августине? И обо всех тех отцах, которые присутствовали на соборе в Милевисе? Но к чему многословно опровергать столь глупое сочинение, которое должно заставить покраснеть от стыда самих папистов, если только они не совсем безнадёжно погрязли в бесстыдстве! Не знаю, намеренно или по незнанию Грациан, составляя собрание постановлений (декретов), вслед за изложением правила о запрещении апелляции за море под угрозой отлучения добавляет: за исключением апелляции к римскому престолу (DecretumGratiani II, c.II, qu. 6, c. 35). Что поделать с этими тупыми животными, настолько лишёнными здравого смысла, что они делают исключение именно для того случая, ради которого, как всем известно, и создавалось это правило? Ведь, запрещая апелляции за море, собор имел в виду не что иное, как апелляции к Риму.

10. Verum (ut semel quaestionem hanc finiamus) qualis olim fuerit Romani Episcopi iurisdictio, una historia palam faciet. Accusaverat Caecilianum Carthaginensem Episcopum Donatus a casis nigris^b. Damnatus fuerat reus indicta causa. Nam quum sciret coniurationem contra se ab Episcopis factam, comparere noluit. Ventum inde est ad Constantinum Imperatorem. Ille quum vellet causam Ecclesiastico iudicio finiri, cognitionem mandavit Melciadi Romano Episcopo, cui addidit collegas nonnullos ex Italia, ex Gallia, ex Hispania Episcopos [Aug. epist. 114 162¹ in brevi collat. contra Donat.² et alibi³]. Si id erat ex ordinaria Romanae sedis iurisdictione, audire appellationem in causa Ecclesiastica^a, cur alios sibi adiungi patitur Imperatoris arbitrio? imo cur ipse iussu magis Imperatoris quam ex officio suo suscipit iudicium? Sed audiamus quid postea contigerit. Vincit illic Caecilianus, Donatus a casis nigris cadit actione calumniosa; provocat; Constantinus appellationis iudicium demandat Episcopo Arelatensi; sedet ille iudex, ut post Romanum Pontificem quod visum fuerit pronuntiet⁴. Si Romana sedes summam habet potestatem sine provocatione: cur sibi tam insignem ignominiam irrogari patitur Melciades, ut sibi Episcopus Arelatensis praeferatur? Et quis Imperator hoc facit? Constantinus scilicet, quem iactant non modo omne^b suum studium, sed omnes fere Imperii opes contulisse ad amplificandam sedis suae dignitatem. Videmus ergo iam quantum modis omnibus abfuerit tunc Romanus Pontifex ab illa suprema dominatione quam sibi in omnes Ecclesias datam esse a Christo asserit, et quam seculis omnibus se totius orbis consensu obtinuisse mentitur.

10. Mais pour mettre fin une fois à ceste question, une seule histoire que raconte sainct Augustin, suffira pour monstrer quelle a esté anciennement la jurisdiction de l’Evesque Romain. Donat qui se nommoit de Cases-noires, schismatique, avoit accusé Cecilien Archevesque de Carthage: et avoit tant fait qu’iceluy fut condamné sans estre ouy. Car sachant que les Evesques avoyent conspiré contre luy il ne voulut point comparoistre. La chose vint jusques à l’Empereur Constantin. Iceluy voulant que la cause fust traitée, par jugement Ecclesiastique, commit ceste charge à Melciades pour lors Evesque de Rome, et à certains autres Evesques d’Italie, de Gaule et d’Espagne, lesquels il nomma. Si cela estoit de la jurisdiction ordinaire du siege Romain, comment est-ce que Melciades souffre que l’Empereur luy donne des assesseurs à son plaisir? Qui plus est, pourquoy est-ce que l’appellation vient par devant luy, par le commandement de l’Empereur, et qu’il ne la reçoit de son authorité? Mais escoutons ce qui advint depuis. Cecilien fut là superieur: Donat de Casesnoires fut debouté de sa calomnie: lequel en appella.⁶³ L’Empereur Constantin renvoya l’appellation par devant l’archevesque d’Arles. Voila l’archevesque d’Arles assis pour retracter, si bon luy semble, la sentence de l’Evesque: au moins pour juger par dessus luy. Si le siege Romain eust eu la jurisdiction souveraine sans appel, comment Melciades enduroit-il qu’on luy fist une telle injure, de preferer à luy l’Evesque d’Arles? Et quel Empereur est-ce qui fait cela? c’est Constantin; duquel ils se glorifient tant que non seulement il a appliqué toute son estude, mais aussi employé tout son Empire pour exalter la dignité de leur siege. Nous voyons donc combien l’Evesque Romain estoit encore loin adonc de ceste domination, laquelle il pretend luy avoir esté donnée de Jesus Christ sur toutes les Eglises: et laquelle il se vante faussement avoir eu de tout temps du consentement commun de tout le monde.

10. But to put an end at once to this question, a single transaction, related by Augustine, will be sufficient to show what kind of jurisdiction was anciently possessed by the bishop of Rome. Donatus, bishop of Casæ Nigræ, had accused Cæcilianus, bishop of Carthage. The accused was condemned without a hearing; for, knowing that the bishops had conspired against him, he would not appear. The matter was then brought before the Emperor Constantine. With a view to have the cause decided by an ecclesiastical judgment, he referred the cognizance of it to Melchiades, bishop of Rome, with whom he associated some other bishops from Italy, France, and Spain. If it was part of the ordinary jurisdiction of the see of Rome to hear an appeal in an ecclesiastical cause, why did Melchiades suffer any colleagues to be appointed with him at the pleasure of the Emperor? and, moreover, why did he himself undertake the business rather at the command of the Emperor than from his own authority? But let us hear what took place afterwards. Cæcilianus was victorious. Donatus of Casæ Nigræ was convicted of calumny. He appealed. Constantine referred the appeal to the bishop of Arles. He sat in judgment on the decision of the bishop of Rome. If the Roman see possessed the supreme jurisdiction, subject to no appeal, how did Melchiades submit to such an insult, as for the bishop of Arles to be preferred before him? And who was the Emperor that did this? It was Constantine the Great, of whom they boast that he not only devoted all his attention, but employed almost all the power of his empire, to exalt the dignity of their see. We see, then, how very far the bishop of Rome was at that time from that supreme dominion which he pretends to have been given him by Christ over all Churches, and which he falsely boasts of having exercised in all ages with the consent of the whole world.

10. Proof from history that the Roman had no jurisdiction over other churches.

But (to end the question at once) the kind of jurisdiction which belonged to the Roman Bishop one narrative will make manifest. Donatus of Casa Nigra had accused Cecilianus the Bishop of Carthage. Cecilianus was condemned without a hearing: for, having ascertained that the bishops had entered into a conspiracy against him, he refused to appear. The case was brought before the Emperor Constantine. who, wishing the matter to be ended by an ecclesiastical decision;gave the cognisance of it to Melciades, the Roman Bishop, appointing as his colleagues some bishops from Italy, France, and Spain. If it formed part of the ordinary jurisdiction of the Roman See to hear appeals in ecclesiastical causes, why did he allow others to be conjoined with him at the Emperor’s discretion? nay, why does he undertake to decide more from the command of the Emperor than his own office? But let us hear what afterwards happened (see August. Ep. 162, et alibi).Cecilianus prevails. Donatus of Casa Nigra is thrown in his calumnious action and appeals. Constantine devolves the decision of the appeal on the Bishop of Arles, who sits as judge, to give sentence after the Roman Pontiff.¹ If the Roman See has supreme power not subject to appeal, why does Melciades allow himself to be so greatly insulted as to have the Bishop of Arles preferred to him? And who is the Emperor that does this? Constantine, who they boast not only made it his constant study, but employed all the resources of the empire to enlarge the dignity of that see. We see, therefore, how far in every way the Roman Pontiff was from that supreme dominion, which he asserts to have been given him by Christ over all churches, and which he falsely alleges that he possessed in all ages, with the consent of the whole world.

10. Maar (om aan deze kwestie eens een eind te maken), van welke aard de rechtspraak van de bisschop van Rome oudtijds geweest is, zal één geschiedenis duidelijk maken. Caecilianus, de bisschop van Carthago, was aangeklaagd door Donatus uit Casae Nigrae. Hij werd veroordeeld als schuldig zonder vorm van proces. Want daar hij wist, dat de bisschoppen tegen hem saamgezworen hadden, wilde hij niet verschijnen. Daarop is de zaak gekomen voor de keizer Constantijn. Daar die wilde, dat de zaak door een kerkelijk oordeel zou worden beëindigd, droeg hij de beslissing op aan Melciades, de bisschop van Rome, aan wie hij als ambtgenoten enige bisschoppen uit Italië, Gallië en Spanje toevoegde. Indien dit behoorde tot de gewone rechtspraak van de Roomse stoel om in een kerkelijke zaak het hoger beroep te behandelen, waarom duldt de bisschop dan dat hem naar des keizers goeddunken anderen toegevoegd worden? Ja waarom neemt hij zelf meer door het bevel van de keizer dan krachtens zijn eigen ambt de beoordeling op zich? Maar laat ons horen, wat later gebeurd is¹. Caecillianus wint aldaar, Donatus van Casae Nigrae lijdt met zijn valse beschuldiging de nederlaag. Hij gaat in beroep. Constantijn draagt het oordeel in hoger beroep op aan de bisschop van Arelate. Deze zit als rechter, om na de bisschop van Rome een vonnis naar zijn inzicht te vellen. Indien de stoel van Rome de hoogste macht heeft zonder hoger beroep, waarom duldt Melciades dan, dat hem een zo grote smaad wordt aangedaan, dat de bisschop van Arelate boven hem gesteld wordt? En welke keizer is het, die dat doet? Wel, Constantijn, van wie de bisschoppen van Rome roemen, dat hij niet alleen al zijn ijver, maar ook bijna de gehele macht van zijn rijk heeft in het werk gesteld om de waardigheid van hun zetel te vergroten. Wij zien dus reeds hoever toentertijd de bisschop van Rome in alle opzichten af stond van die opperste heerschappij, die, naar hij beweert, hem door Christus over alle kerken gegeven is en van welke hij leugenachtig zegt, dat hij haar in alle eeuwen met instemming van de ganse aarde in het bezit gehad heeft.

10.

Aber - wir wollen diese Frage einmal zu Ende bringen -: wie die Rechtsprechungsgewalt des Bischofs von Rom einst geartet war, das wird eine Geschichte offen an den Tag bringen. Der Bischof Caecilian von Karthago war von Donatus von Casae Nigrae angeklagt worden. Der Angeklagte war ohne Verhör und Prozesse verurteilt worden. Denn er wußte, daß die Bischöfe gegen ihn eine Verschwörung gemacht hatten, und wollte deshalb nicht (vor ihrem Gericht) erscheinen. Daraufhin kam die Sache an den Kaiser Konstantin. Dieser wollte, daß die Angelegenheit durch ein kirchliches Urteil erledigt würde, und deshalb übertrug er die Untersuchung dem Bischof Melciades von Rom, dem er als Amtsgenossen einige Bischöfe aus Italien, Gallien und Spanien zur Seite stellte (Augustin, Brief 43 und 88 und Kleiner Bericht über eine Zusammenkunft mit den Donatisten,12). Wenn es nun zur gewöhnlichen Rechtsprechungsgewalt des römischen Stuhls gehörte, Berufungen in kirchlichen Rechtsfällen zu untersuchen - weshalb duldete es dann der Bischof von Rom, daß ihm nach der Entscheidung des Kaisers andere Bischöfe zur Seite gestellt wurden, ja, weshalb übernahm er das Urteil mehr auf Befehl des Kaisers als auf Grund seiner Amtsaufgabe? Aber wir wollen hören, was sich nachher zutrug. Caecilian siegte in diesem Verfahren, und Donatus von Casae Nigrae fiel mit seiner verleumderischen Anklage durch. Er legte Berufung ein. Da übertrug Konstantin das Berufungsurteil dem Bischof von Arles, und dieser nahm den Richterstuhl ein, um nach dem Bischof von Rom das ihm richtig erscheinende Urteil zu 768 fällen! Wenn nun der römische Stuhl die höchste (richterliche) Gewalt hat, so daß eine Berufung nicht weiter eintreten kann - weshalb duldet es dann Melciades, daß ihm eine so auffallende Schmach zugefügt wird, daß man ihm den Bischof von Arles vorzieht? Und wer ist der Kaiser, der das tut? Doch Konstantin, von dem die Römischen rühmen, er habe nicht nur all seinen Eifer, sondern beinahe alle Macht seines Reiches daran gewandt, die Würde ihres Stuhls zu vergrößern! Wir sehen also schon, wie weit damals der Bischof von Rom in jeder Hinsicht von jener obersten Herrschaft entfernt war, die ihm nach seiner Versicherung von Christus über alle Kirchen gegeben ist und von der er lügnerisch behauptet, er habe sie zu allen Zeiten mit Einwilligung der ganzen Welt innegehabt.

10. Verdere ongerymdhede in die vestiging van die oppergesag van Rome

Maar om hierdie vraagstuk vir eens en vir altyd tot ’n einde te bring - eenstukkie geskiedenis sal duidelik maak wat die aard van die Roomse biskop se jurisdiksie destyds was. Donatus van Casae Nigrae het ’n klag gelê teen Caecilianus, die biskop van Karthago. Hy is verdoem ten spyte daarvan dat sy saak nie verhoor is nie. Aangesien hy trouens geweet het dat ’n komplot deur die biskoppe teen hom gesmee is, wou hy nie voor hulle verskyn nie. Daarna het die saak by keiser Konstantyn uitgekom. Aangesien hy wou hê dat die saak volgens die oordeel van die kerk besleg moes word, het hy die ondersoek daarvan aan Melciades, die 1407 biskop van Rome opgedra en enkele biskoppe uit Italie, Frankryk en Spanje as kollegas aan hom gegee.⁶¹ As dit volgens die gewone jurisdiksie van die Roomse setel was om ’n appèl in ’n kerklike saak aan te hoor, waarom laat Melciades toe dat ander assessore na die oordeel van die keiser by hom gevoeg word? Ja, waarom onderneem hy die verhoor eerder op bevel van die keiser as na aanleiding van sy ampsplig? Maar laat ons hoor wat daarna gebeur het. Caecilianus wen die saak. Donatus van Casae Nigrae val vanweë sy lasterlike optrede. Hy appèlleer. Constantinus dra die verhoor van sy appèl aan die biskop van Arles op. Hy sit as regter om vir die Roomse pous aan te kondig wat hy goedvind.⁶² As die Roomse setel die hoogste gesag sonder appèl gehad het, waarom laat Melciades toe dat so ’n uitsonderlike skande hom aangedoen word dat die biskop van Arles bo hom voorkeur geniet? En watter keiser het dit gedoen? Natuurlik Constantinus wat soos hulle roem, nie alleen al sy ywer nie maar feitlik al die ryk se bronne beskikbaar gestel het om die aansien van sy setel te vergroot⁶³ Ons sien dus nou hoe ver die Roomse pous destyds in alle opsigte weg was van daardie opperheerskappy wat volgens sy verklaring oor al die kerke deur Christus aan hom gegee is en waarvan, hy die leuen kwytraak dat hy dit oor al die eeue met die instemming van die hele wêreld behou het.

Die historiese ontwikkeling van Roomse oppergesag en die konflik tussen Rome en Konstantinopel daaroor (Afdeling 11-16)

10. Чтобы покончить с этим вопросом, приведём одну историю, которую передает св. Августин. Она достаточно ясно показывает, какова была в древности юрисдикция Римского епископа. Донат из Касанигрии, схизматик, выдвинул обвинение против архиепископа Карфагенского Цецилиана и сделал так, что тот был осуждён заочно. Ибо Цецилиан, зная о заговоре епископов против него, не захотел явиться на суд. Дело дошло до императора Константина. Император пожелал вынести его на суд Церкви и поручил рассмотрение Мельхиаду, тогдашнему епископу Рима, и некоторым другим епископам Италии, Галлии и Испании, которых он сам назначил (Августин. Письма, 43, II, 4; 53, II, 5; 88, 3; 105, II, 8 (MPL, XXXIII, 161, 198, 303, 299); О едином крещении, против Петелиана, XVI, 28 (MPL, XLIII, 160); Краткое изложение спора с донатистами, собр. 13, XII, 24 (MPL, LXIII, 637)). Если бы такие дела подлежали юрисдикции римского престола в ординарном порядке, разве Мельхиад потерпел бы, что император даёт ему помощников по своему усмотрению? Более того: почему апелляция была направлена Мельхиаду по указу императора, а не на основании его собственного авторитета?

Но посмотрим, что произошло дальше. Цецилиан одержал победу. Донату из Касанигрии было отказано в иске. Донат опротестовал решение, и тогда император Константин направил апелляцию архиепископу Арля. И вот мы видим, как сей последний получает возможность отменить, если сочтёт нужным, приговор Римского епископа или по крайней мере вынести своё собственное решение (Евсевий. Церковная история, X, 5, 219). Если бы римский престол обладал неоспоримой верховной юрисдикцией, разве Мельхиад стерпел бы такое оскорбление - предпочтение, оказанное епископу Арля? И какой император так поступил? Тот самый Константин, про которого паписты хвастливо утверждают, что он приложил не только все своё личное усердие, но и все силы Империи к возвышению достоинства римского престола!

Итак, мы видим, насколько далёк был тогда римский священник от того господства над всеми Церквами, на которое он притязает как на данное ему Иисусом Христом и которым он якобы изначально обладает с согласия всего мира.

11. Scio quam multae sint epistolae, quam multa rescripta et edicta, quibus Pontifices ei^c nihil non^d tribuunt et confidenter vendicant. Sed hoc quoque omnes, qui vel minimum habent ingenii et doctrinae, sciunt ita insulsa^a esse pleraque ex ipsis ut primo gustu facile sit deprehendere ex qua officina prodierint. Quis enim sanus ac sobrius Anacleti esse putet egregiam illam interpretationem, quae sub Anacleti nomine in Gratiano refertur, nempe quod Cephas sit caput [Distin. 22. cap.^e Sacrosancta]⁵? Plurimis eius farinae nugis, quas sine iudicio consarcinavit Gratianus, Romanenses hodie contra nos abutuntur ad sedis suae defensionem: et tales fumos, quibus imperitos olim in tenebris ludebant, adhuc in tanta luce vendere volunt⁶. Sed ego multum 115 operae ponere in iis refellendis nolo, quae seipsa propter nimiam insulsitatem palam refellunt. Fateor extare etiam veras epistolas priscorum Pontificum, quibus sedis suae amplitudinem magnificis elogiis venditant: quales sunt aliquae Leonis. Fuit enim vir ille, ut eruditus ac facundus, ita gloriae et dominationis supra modum cupidus: sed an Ecclesiae fidem tunc habuerint eius testimonio, dum ita se extollit, id vero est quod quaeritur. Apparet autem multos eius ambitione offensos, eius quoque cupiditati restitisse. Alicubi vices suas Thessalonicensi Episcopo demandat per Graeciam et alias regiones vicinas [Vide epist. 85]¹: alibi Arelatensi, aut alteri cuipiam per Gallias [Epist. 83]². Sic Hormisdam Episcopum Hispalensem vicarium suum per Hispanias constituit [Epist. 89]³: sed ubique excipit, ea lege se dare eiusmodi mandata ut salva et integra maneant antiqua privilegia Metropolitis⁴. Atqui^a hoc unum esse ex illis privilegiis declarat Leo ipse, ut siqua de re inciderit dubitatio, Metropolitanus primo loco consulatur⁵. Hac ergo conditione erant istae vices, ne aut Episcopus quispiam in ordinaria sua iurisdictione, aut Metropolita in cognoscendis appellationibus, aut provinciale Concilium in constituendis Ecclesiis impediretur. Hoc autem quid aliud erat quam omni iurisdictione abstinere: sed se ad sedandas discordias interponere, duntaxat quantum fert lex et natura Ecclesiasticae communionis?

11. Je say combien il y a de rescrits et epistres decretales des Papes, ausquelles ils magnifient leur puissance jusques au bout: mais il n’y a quasi nul de si petit entendement ou savoir, qui ne sache aussi d’autre part, que ces Epistres sont communement si sottes et badines, qu’il est aisé de juger de premiere face de quelle boutique elles sont parties. Car qui est l’homme de sain entendement et de cerveau rassis, qui pense qu’Anaclete soit autheur de ceste belle interpretation que Gratien allegue au nom d’iceluy, assavoir que Cephas est à dire Chef⁶⁴? Il y en a beaucoup de telles frivoles, que Gratien a ramassé sans jugement; desquelles les Romanisques abusent aujourdhuy contre nous pour la defense de leur siege. Et ne sont point honteux d’espardre en si grande clairté telles fumées, desquelles ils seduisoyent jadis en tenebres le simple peuple. Mais je ne me veux point beaucoup travailler à redarguer ces fatras, lesquels d’eux-mesmes se redarguent, tant sont ineptes. Je confesse bien qu’il y a aussi quelques Epistres qui ont vrayement esté faites par des Papes anciens, ausquelles ils s’efforcent d’exalter la grandeur de leur siege, en luy donnant des tiltres magnifiques: comme de Leon. Car combien que ç’ait esté un homme savant et eloquent, il a esté convoiteux de gloire et de preeminence outre mesure. Mais assavoir-mon si les Eglises ont adjousté foy à son tesmoignage, quand il s’exalte ainsi. Or il appert que plusieurs estans faschez de son ambition, ont mesme resisté à sa convoitise. En une Epistre⁶⁵ il ordonne l’Evesque de Thessalonique son vicaire par la Grece et par les pays voisins. Item⁶⁶ celuy d’Arles, ou je ne say quel autre, par les Gaules. Item Hormidas Evesque d’Hispales, par les Espagnes⁶⁷: mais il adjouste par tout ceste exception, qu’il leur donne une telle charge avec condition, que par cela ne soyent aucunement enfraints les privileges anciens des Metropolitains. Or luy mesme declaire que cestuy-cy en estoit un, que s’il survenoit quelque controversie ou difficulté, qu’on s’adressast à eux en premier lieu. Ce vicariat donc se donnoit avec tel si, que nul Evesque n’estoit empesché en sa jurisdiction ordinaire, nul Archevesque n’estoit debouté du regime de sa province: et n’y avoit nul prejudice pour les Synodes. Or qu’estoit cela autre chose, sinon de s’abstenir de toute jurisdiction, mais seulement s’interposer pour appaiser, entant que la communion de l’Eglise porte que les membres s’empeschent les uns pour les autres?

11. I know what numerous epistles, and rescripts, and edicts, there are, in which the pontiffs have confidently advanced the most extravagant claims respecting this power. But it is also known to every person, possessed of the least sense or learning, that most things contained in them are so extremely absurd, that it is easy to discover at the first glance from what source they have proceeded. For what man of sound judgment, and in his sober senses, can suppose that Anacletus was the author of that curious interpretation, which Gratian quotes under his name—that Cephas means a head? 323There are many such fooleries collected together by Gratian without any judgment, which the Romanists in the present day employ against us in defence of their see; and such phantoms with which they used to delude the ignorant in the darkest times, they still persist in bringing forward amidst all the light of the present age. But I have no intention to devote much labour to the refutation of such things, which manifestly refute themselves by their extreme absurdity. I confess that there are also genuine epistles of the ancient pontiffs, in which they extol the majesty of their see by the most magnificent titles. Such are some epistles of Leo; who, though he was a man of learning and eloquence, had likewise an immoderate thirst for glory and dominion; but whether the Churches at that time gave credit to his testimony when he thus exalted himself, is a subject of inquiry. Now, it appears that many were offended at his ambition, and resisted his claims. In one epistle he deputes the bishop of Thessalonica to act as his representative in Greece and other adjacent countries; in another he delegates the bishop of Arles, or some other bishop, to be his vicar in France. So he appoints Hormisdas, bishop of Seville, his vicar in Spain. But in all cases he mentions, by way of exception, that he makes such appointments on condition that they shall in no respect infringe the ancient privileges of the metropolitans. But Leo himself declares this to be one of their privileges, that if any difficulty should arise, the metropolitan was to be consulted in the first place. These delegations, therefore, were accompanied with this condition—that there was to be no interference with any bishop in his ordinary jurisdiction, with any metropolitan in hearing appeals, or with any provincial synod in the regulation of the Churches. Now, what was this but to abstain from all jurisdiction, and only to interpose for the settlement of disputes, as far as was consistent with the law and nature of ecclesiastical communion?

11. The decretal epistles of no avail in support of this usurped jurisdiction.

I know how many epistles there are, how many rescripts and edicts in which there is nothing which the pontiffs do not ascribe and confidently arrogate to themselves. But all men of the least intellect and learning know, that the greater part of them are in themselves374so absurd, that it is easy at the first sight to detect the forge from which they have come. Does any man of sense and soberness think that Anacletus is the author of that famous interpretation which is given in Gratian, under the name of Anacletus—viz. that Cephas is head? (Dist. 22, cap. Sacrosancta.) Numerous follies of the same kind which Gratian has heaped together without judgment, the Romanists of the present day employ against us in defence of their see. The smoke, by which, in the former days of ignorance, they imposed upon the ignorant, they would still vend in the present light. I am unwilling to take much trouble in refuting things which, by their extreme absurdity, plainly refute themselves. I admit the existence of genuine epistles by ancient Pontiffs, in which they pronounce magnificent eulogiums on the extent of their see. Such are some of the epistles of Leo. For as he possessed learning and eloquence, so he was excessively desirous of glory and dominion; but the true question is, whether or not, when he thus extolled himself, the churches gave credit to his testimony? It appears that many were offended with his ambition, and also resisted his cupidity. He in one place appoints the Bishop of Thessalonica his vicar throughout Greece and other neighbouring regions (Leo, Ep. 85), and elsewhere gives the same office to the Bishop of Arles or some other throughout France (Ep. 83). In like manner, he appointed Hormisdas, Bishop of Hispala, his vicar throughout Spain, but he uniformly makes this reservation, that in giving such commissions, the ancient privileges of the Metropolitans were to remain safe and entire. These appointments, therefore, were made on the condition, that no bishop should be impeded in his ordinary jurisdiction, no Metropolitan in taking cognisance of appeals, no provincial council in constituting churches. But what else was this than to decline all jurisdiction, and to interpose for the purpose of settling discord only, in so far as the law and nature of ecclesiastical communion admit?

11. Ik weet, hoeveel brieven er zijn, hoeveel rescripten en edicten, waarin de pausen aan de zetel van Rome alles toekennen en voor hem op alles aanspraak maken. Maar allen, die ook maar een weinig verstand en geleerdheid hebben, weten ook dit, dat de meesten van die geschriften zo zouteloos zijn, dat men bij het eerste proeven gemakkelijk kan merken, uit welke werkplaats ze afkomstig zijn. Want welk verstandig en nuchter mens zou menen, dat van Anacletus is die fraaie uitlegging, die onder de naam Anacletus bij Gratianus¹ vermeld wordt, namelijk, dat Cephas betekent hoofd? Zeer veel dwaasheden van die soort, die Gratianus zonder oordeel bij elkaar gescharreld heeft, misbruiken de Roomsen tegenwoordig tegen ons ter verdediging van hun zetel; en zulke zotteklap, waarmee zij oudtijds in de duisternis onervaren mensen bedrogen, willen ze nog, nu we in zo groot licht leven, verkopen. Maar ik wil niet veel moeite besteden om die dingen te weerleggen, die zich zelf door hun al te grote zouteloosheid openlijk weerleggen. Ik erken, dat er ook echte brieven van oude bisschoppen bestaan, waarin zij de aanzienlijkheid van hun zetel met prachtige lofwoorden aanprijzen, zoals sommige brieven van Leo. Want evenals die man geleerd en welsprekend was, was hij ook bovenmate roem en heerszuchtig; maar of de kerken toen aan zijn getuigenis geloof gehecht hebben, dat is de vraag. Het blijkt dan dat velen door zijn eerzucht geërgerd zijn en ook aan zijn begeerte tegenstand geboden hebben. Ergens², draagt hij aan de bisschop van Thessalonica zijn plaatsvervanging op in Griekenland en andere naburige streken; elders³ aan de bisschop van Arelate of een ander in Gallië. Zo stelt hij Hormisda, de bisschop van Hispalis, aan tot zijn plaatsvervanger in Spanje; maar overal maakt hij het beding, dat hij dergelijke opdrachten geeft met die bepaling, dat voor de metropolitanen de oude privilegiën ongeschonden en onverminderd van kracht zouden blijven. Maar Leo verklaart zelf⁴, dat het een van de privilegiën is, dat, indien zich in enige zaak twijfel voordoet, de metropolitaan in de eerste plaats moet geraadpleegd worden. Op deze voorwaarde had dus die plaatsvervanging plaats, dat geen bisschop in zijn gewone rechtspraak, of metropolitaan in het oordelen in appèlzaken, of provinciaal concilie in het regelen der kerken zou verhinderd worden. En wat was dat anders dan zich onthouden van alle rechtspraak, maar slechts voorzover de wet en de aard van de kerkelijke gemeenschap het meebrengen zichzelf stellen als bemiddelaar tot het doen ophouden van onenigheden?

11. Fälschungen und Anmaßungen

Ich weiß wohl, wieviel Briefe, wieviel Reskripte und Edikte es gibt, in denen die Päpste dem römischen Stuhl alles nur Denkbare beilegen und es zuversichtlich für ihn in Anspruch nehmen. Aber alle, die auch nur den mindesten Verstand oder die geringsten Kenntnisse haben, wissen auch dies, daß die meisten von diesen Urkunden dermaßen abgeschmackt sind, daß man bei der ersten Kostprobe mit Leichtigkeit herausfinden kann, aus was für einer Werkstatt sie stammen. Denn welcher vernünftige und nüchterne Mensch wird meinen, daß jene berühmte Auslegung wirklich von Anaklet herrührt, die sich unter dem Namen des Anaklet bei Gratian findet, jene Auslegung nämlich, die besagt, „Kephas“ bedeute „Haupt“; (Decretum Gratiani I,22,2). Sehr viele törichte Dinge dieser Art, die Gratian ohne Urteil zusammengepackt hat, mißbrauchen die Römischen heutzutage gegen uns zur Verteidigung ihres Stuhls, und solch dummes Zeug, mit dem sie einst in der Finsternis unerfahrene Leute zu Narren gehalten haben, wollen sie noch heute bei solch hellem Licht an den Mann bringen! Aber ich will an die Widerlegung solcher Dinge, die sich wegen ihrer gar zu großen Abgeschmacktheit selber deutlich widerlegen, nicht viel Mühe verwenden.

Ich gebe zu, daß auch echte Briefe früherer Päpste vorliegen, in denen sie die Bedeutung ihres Stuhls mit großmächtigen Lobsprüchen anpreisen; von dieser Art sind einige Briefe Leos (I.). Denn so gebildet und redegewandt dieser Mann war, so sehr war er auch über die Maßen auf Ruhm und Herrschaft versessen; die Frage ist aber, ob damals, während er sich so erhob, die Kirchen seinem Zeugnis Glauben beigemessen haben. Es ist jedoch offenkundig, daß sich viele über seine Ehrsucht geärgert und auch seiner Begehrlichkeit Widerstand entgegengesetzt haben. An einer Stelle trägt er dem Bischof von Thessalonich seine Stellvertretung für Griechenland und andere, benachbarte Gebiete auf (Brief 14,1), an einer anderen dem Bischof von Arles oder irgend jemand anders für Gallien (Brief 10,9). Ebenso setzt er den Bischof Hormisdas von Hispalis zu seinem Statthalter für Spanien ein (Brief 15,17). Aber überall macht er die Einschränkung, er gebe derartige Aufträge nach der Ordnung, daß die althergebrachten Vorrechte des Metropoliten unverkürzt und uneingeschränkt bestehen blieben. Leo selber aber erklärt, eines von diesen Vorrechten bestehe darin, daß man bei jedem vorfallenden Zweifel über eine Sache an erster Stelle den Metropoliten zu befragen habe. Diese Statthalterschaften vollzogen sich also unter der Bedingung, daß kein Bischof in seiner ordentlichen Rechtsprechung, kein Metropolit in der Verhandlung der Berufungssachen und auch keine Provinzialsynode in der Ordnung der Kirchen behindert werden sollte. Was hieß das aber anders, als sich jeder Rechtsprechung zu enthalten und sich dagegen nur, soweit es das Gesetz und das Wesen der kirchlichen Gemeinschaft mit sich bringt, ins Mittel zu legen, um Mißhelligkeiten zu schlichten?

11. Persoonlike ambisie en vervalsing van kerkdokumente

Ek weet hoeveel briewe daar is, hoeveel reskripte en edikte waarvolgens pouse alles aan daardie setel toewys en dit ook met vertroue eis. Maar aimai weet ook - selfs die wat die geringste verstand en geleerdheid het - dat die merendeel daarvan so dwaas is dat dit met die eerste proe-slag maklik is om agter te kom uit watter werkswinkel dit te voorskyn gekom het. Watter mens wat by sy gesonde verstand en nugter is, sou trouens dink dat daardie pragtige vertaling wat onder Anacletus se naam in Gratianus (se werk) aangehaal word, naamlik dat Cephas kop beteken, wel Anacletus s’n is?⁶⁴ Die Romaniste misbruik vandag baie soortgelyke 1408 beuselagtighede wat Gratianus onoordeelkundig aanmekaar gelap het, teen ons om hulle setel te verdedig en te midde van so ’n groot lig vandag wil hulle nog met sulke rookskerms waarmee hulle eertyds in (’n tyd van) duisternis met onkundiges die spot gedryf het, te koop loop.⁶⁵ Maar ek wil nie baie moeite daaraan verkwis om dit te weerlê nie omdat hulle hulleself vanweë hulle uitermatige onsinnigheid weerlê.

Ek erken dat daar wel egte briewe van die eertydse pouse bestaan waarin hulle met grootse lofredes met die luister van hulle setel probeer smous soos byvoorbeeld sommige van Leo se briewe. Hoewel hy geleerd en welsprekend was, was hy net so onmatig in sy begeerte na roem en heerskappy. Maar dit is te bevraagteken of die kerke destyds sy getuienis geloofwaardig geag het toe hy hom so verhef het. Dit is egter duidelik dat baie sy ambisie afstootlik gevind en ook sy hebsug teengestaan het. Hy dra êrens sy pligte oor Griekeland en omstreke aan die biskop van Tessalonika as sy plaasvervanger op;⁶⁶ en oor Frankryk iewers aan die biskop van Arles, of enigiemand anders.⁶⁷ Hy stel Hormisdas, die biskop van Sevilla, byvoorbeeld as sy plaasvervanger oor Spanje aan⁶⁸ maar hy maak oral die uitsondering dat die oeroue voorregte van ’n hoofstad ongeskonde en ongedeerd moet bly.⁶⁹ En tog verklaar Leo self dat een van daardie voorregte dit is dat, as daar twyfel oor ’n saak sou voorval, die hoofstad in die eerste plek daaroor geraadpleeg moet word.⁷⁰ Sy plaasvervangers was dus aan hierdie voorwaarde onderworpe dat geen biskop in sy gewone jurisdiksie, of hoofstad in sy verhoor van appèlle, of provinsiale sinode in die konstituering van kerke daardeur belemmer mag word nie. Maar wat was dit anders as om van alle jurisdiksie afstand te doen, maar in te gryp om twiste te besleg slegs in soverre die reël en die aard van die kerkgemeenskap dit toelaat?

11. Я знаю, как много существует папских посланий, рескриптов и декретов, в которых папы до предела превозносят своё могущество. Но я не знаю ни одного настолько скудоумного или невежественного человека, который не видел бы глупости и нелепости, обычно присущих этим посланиям, и не сумел бы с первого взгляда определить, из какой лавочки они вышли. Какой здравомыслящий человек поверит, что Анаклет (один из первых епископов христианской общины в Риме, считающийся по традиции вторым (иногда третьим) преемником св. Петра) был автором знаменитого толкования, которое приписывает ему Грациан, а именно утверждения, что «cephas» означает «глава»? (Decretum Gratiani I, dist. XXII, c. 2) Грациан собрал множество таких нелепиц без разбора. Теперь же наши противники недобросовестно используют их, защищая свой престол. И при свете сегодняшнего дня они не стыдятся открыто напускать туман, которым в прежнее тёмное время увлекали простецов. Но я не буду тратить силы на опровержение всего этого хлама, который своей абсурдностью опровергает себя сам.

Я согласен, что есть послания, действительно написанные древними папами, в которых они стараются возвысить свой престол, давая ему величественные титулы. Таковы, например, послания Льва. Будучи образованным и красноречивым человеком, Лев безмерно жаждал славы и власти. Вопрос, однако, в том, соглашалась ли Церковь с его самовозвеличиванием. Известно, что многих его честолюбие раздражало и понуждало к сопротивлению его притязаниям. В одном из посланий Лев назначает епископа Фессалоникийского своим викарием в Греции и сопредельных странах. В другом - епископа Арля (или какого-то другого города) викарием Галлии. В третьем - епископа Севильского Гормизду викарием в Испании. Но при этом Лев каждый раз оговаривается, что даёт это поручение при условии полного соблюдения древних привилегий митрополитов. И сам называет одной из привилегий установление, согласно которому в случае спора или затруднения в первую очередь обращались к митрополитам. Таким образом, викариат давался при условии, что не будут чиниться никакие препятствия ни епископам в их ординарной юрисдикции, ни архиепископам в управлении провинциями, ни синодам. Но что всё это значит, как не воздержание от какой бы то ни было юрисдикции, а только вмешательство с целью усмирения раздоров, насколько это позволяет церковное общение?

12. Gregorii tempore iam multum mutata erat prisca illa ratio. Convulso enim ac lacerato imperio, quum Galliae et Hispaniae multis subinde acceptis cladibus afflictae essent, vastatum Illyricum, vexata esset Italia, Africa vero assiduis calamitatibus fere perdita: quo in tanta rerum civilium convulsione fidei saltem integritas maneret, aut certe non prorsus interiret, omnes undique Episcopi se ad Romanum Pontificem magis adiunxerunt. Eo factum est ut sedis non modo dignitas, sed etiam potentia vehementer cresceret. Quanquam non adeo moror quibus rationibus id factum sit. Maiorem certe tunc fuisse constat quam superioribus seculis. Et tamen multum interest quin fuerit effraenis dominatio, ut imperare unus aliis pro sua libidine potuerit. Sed hanc reverentiam habebat sedes Romana ut improbos et contumaces, qui a suis collegis in officio contineri non poterant, sua authoritate compesceret ac reprimeret; siquidem hoc diligenter subinde testatur Gregorius^b: se non minus fideliter 116 servare aliis eorum iura, quam ab illis ipse sua requirat [Ad Mediola. clerum, epist. 68. lib. 2^a]¹. Nec ulli, inquit, quod sui iuris est, ambitu stimulante derogo: sed fratres meos per omnia honorare cupio [Ad Dominicum Carthag. Episcopum, epist. ult. lib. 2^b]². Nulla est vox in eius scriptis, qua superbius iactet primatus sui amplitudinem quam ista, Nescio quis Episcopus non subiectus sit sedi Apostolicae, ubi in culpa invenitur. Continuo tamen subiungit, Ubi culpa non exigit, omnes secundum rationem humilitatis aequales sunt [Epist. 64. lib. 7]³. Tribuit sibi ius corrigendi eos qui peccarunt: si omnes faciunt officium, aliis se parem facit. Atque ipse quidem id iuris sibi tribuit; assentiebantur autem qui volebant: aliis autem quibus non placebat, licebat impune reclamare; quod fecisse etiam plerosque notum est. Adde quod illic de Primate Bysanceno loquitur: qui quum esset a provinciali Synodo damnatus, repudiaverat totum iudicium. Hanc hominis contumaciam ad Imperatorem detulerant eius collegae. Imperator Gregorium cognitorem esse voluerat⁴. Videmus ergo eum nec tentare aliquid, quo violet ordinariam iurisdictionem, et id ipsum quod facit, ut aliis sit subsidio, non nisi mandato Imperatoris facere.

12. Du temps de sainct Gregoire ceste façon ancienne estoit desja fort changée. Car comme ainsi soit que l’Empire fust desja fort dissipé, d’autant que les Gaules et Espagnes estoyent fort affligées par les guerres, l’Illyric gasté, l’Italie fort vexée, l’Aphrique quasi du tout perdue et destruite: les Evesques Chrestiens voulans prouvoir à ce qu’en une telle confusion de l’estat civil, pour le moins l’unité de la foy demeurast en son entier, s’adjoignoyent pour cette cause avec l’Evesque Romain, dont il advint que non seulement la dignité du siege, mais aussi la puissance fut grandement accreue. Combien qu’il ne me chaille point beaucoup comment cela s’est fait: tant y a qu’elle estoit beaucoup plus grande en ce temps-là, qu’elle n’avoit esté auparavant: et toutesfois il s’en faut beaucoup que ce fust une superiorité, à ce qu’un dominast sur les autres à sa poste. Seulement on portoit ceste reverence au siege Romain, qu’il pouvoit reprimer et corriger les rebelles qui ne se vouloyent point laisser reduire par les autres. Car sainct Gregoire proteste tousjours cela diligemment, qu’il ne veut pas moins fidelement garder aux autres leurs droits, qu’il veut les siens luy estre gardez. Je ne veux point, dit-il, par ambition deroguer à personne: mais je desire d’honnorer mes freres en tout et par tout⁶⁸. Il n’y a sentence en tous ses escrits, là où il esleve plus haut sa primauté, que quand il dit, Je ne sache Evesque lequel ne soit subjet au siege Apostolique, quand il se trouve en faute.⁶⁹ Mais il adjouste incontinent, Quand il n’y a point de faute, tous sont egaux par droit d’humilité.⁷⁰ En cela il s’attribue l’authorité de corriger ceux qui ont failly: se rendant egal à ceux qui font leur devoir. Or il faut noter que c’est luy qui se donne telle puissance: mais ceux ausquels il sembloit bon luy accordoyent. Si quelcun luy vouloit repugner, il estoit licite: comme il appert que plusieurs luy ont contredit. Davantage, il est à noter qu’il parle là du Primat de Bisance, lequel ayant esté condamné par son Concile provincial, avoit mesprisé la sentence de tous les Evesques du pays, lesquels en avoyent fait leur plaintif à l’Empereur. Ainsi l’Empereur avoit commis la cause à sainct Gregoire pour en cognoistre. Nous voyons donc qu’il n’attentoit rien pour violer la jurisdiction ordinaire, et que ce qu’il faisoit mesmes pour aider aux autres, ce n’estoit que par le commandement de l’Empereur.

12. In the time of Gregory, this ancient custom had already undergone a considerable change. For when the empire was convulsed and torn asunder, when France and Spain were afflicted with repeated and numerous wars and distresses, Illyricum laid waste, Italy harassed, and Africa almost ruined with incessant calamities,—in order to preserve the unity of the faith amidst such a violent convulsion of civil affairs, or at least to prevent its total destruction, all the bishops round about connected themselves more closely with the bishop of Rome. The consequence was, that the power as well as the dignity of that see was greatly increased. I am not much concerned, however, respecting the methods by which this was effected. It is at least evident, that it was greater at that period than in the preceding ages. And even then it was very far from an unlimited 324dominion, for one man to govern all others according to his own pleasure. But the see of Rome was held in such reverence, that its authority would repress and correct the refractory and obstinate, who could not be confined to their duty by the other bishops. For Gregory embraces every opportunity of protesting, that he as faithfully maintained the rights of others, as he required them to maintain his. “Nor under the influence of ambition,” says he, “do I withhold from any one that which is his right; but I desire to honour my brethren in all things.”—There is not a sentence in his writings which contains a prouder boast of the majesty of his primacy than the following: “I know no bishop who is not subject to the apostolic see, when he is found in fault.” But he immediately adds, “Where there is no fault to require subjection, all are equal by right of humility.” He attributes to himself the authority to correct those who have transgressed; if all do their duty, he places himself on an equality with them. But he assumed this authority to himself, and they who were willing consented to it, while others, who disapproved of it, were at liberty to oppose it with impunity; and this, it is notorious, was the conduct of the majority. Besides, it is to be remarked, that he is there speaking of the primate of Constantinople, who had been condemned by a provincial synod, and had disregarded the united judgment of the assembly. His colleagues complained to the emperor of his obstinacy. The emperor appointed Gregory to decide the cause. We see, then, that he made no attempt to interfere with the ordinary jurisdiction; and that the very thing which he does for the assistance of others, he does only at the command of the emperor.

12. The authority of the Roman Bishop extended in the time of Gregory. Still it only consisted in aiding other bishops with their own consent, or at the command of the Emperor.

In the time of Gregory, that ancient rule was greatly changed. For when the empire was convulsed and torn, when France and Spain were suffering from the many disasters which they ever and anon received, when Illyricum was laid waste, Italy harassed, and Africa almost destroyed by uninterrupted calamities, in order that, during these civil convulsions, the integrity of the faith might remain, or at least not entirely perish, the bishops in all quarters attached themselves more to the Roman Pontiff. In this way, not only the dignity, but also the power of the see, exceedingly increased, although I attach no great importance to the means by which this was accomplished. It is certain, that it was then greater than in former ages. And yet it was very different from the unbridled dominion of one ruling others as he pleased. Still the reverence paid to the Roman See was such, that by its authority it could guide and repress those whom their own colleagues were unable to keep to their duty; for Gregory is careful ever and anon to testify that he was not less faithful in preserving the rights of others, than in insisting that his375own should be preserved. “I do not,” says he, “under the stimulus of ambition, derogate from any man’s right, but desire to honour my brethren in all things” (Gregor. Lib. 2 Ep. 68). There is no sentence in his writings in which he boasts more proudly of the extent of his primacy than the following: “I know not what bishop is not subject to the Roman See, when he is discovered in a fault” (Leo. Lib. 2, Epist. 68). However, he immediately adds, “Where faults do not call for interference, all are equal according to the rule of humility.” He claims for himself the right of correcting those who have sinned; if all do their duty, he puts himself on a footing of equality. He, indeed, claimed this right, and those who chose assented to it, while those who were not pleased with it were at liberty to object with impunity; and it is known that the greater part did so. We may add, that he is then speaking of the primate of Byzantium, who, when condemned by a provincial synod, repudiated the whole judgment. His colleagues had informed the Emperor of his contumacy, and the Emperor had given the cognisance of the matter to Gregory. We see, therefore, that he does not interfere in any way with the ordinary jurisdiction, and that, in acting as a subsidiary to others, he acts entirely by the Emperor’s command.

12. Ten tijde van Gregorius was die oude manier reeds veel veranderd. Want toen het keizerrijk ontwricht en verscheurd was, toen Gallië en Spanje door veel nederlagen, die ze herhaaldelijk ontvangen hadden, geteisterd waren, Illyricum was verwoest, Italië gekweld, en Afrika door voortdurende rampen nagenoeg te gronde gericht was, hebben, opdat bij een zo grote ontwrichting van de burgerlijke regering het geloof tenminste ongeschonden zou blijven, of althans niet geheel zou ondergaan, alle bisschoppen van alle kanten zich meer aangesloten bij de bisschop van Rome. Daardoor is het geschied, dat niet alleen de waardigheid, maar ook de macht van die zetel geweldig toenam. Trouwens ik bekommer mij er niet zozeer om, door welke oorzaken dit geschied is. In ieder geval is het zeker, dat die macht toen groter geweest is dan in de vorige eeuwen. En toch was het er ver vandaan, dat het zulk een ongebonden heerschappij zou geweest zijn, dat één man naar willekeur over de anderen kon heersen. Maar de Roomse stoel had zulk een ontzag, dat hij de bozen en wederspannigen, die door hun ambtgenoten niet bij hun plicht gehouden konden worden, door zijn gezag kon beteugelen en bedwingen; immers Gregorius betuigt meer dan eens naarstig, dat hij voor de anderen even getrouw hun rechten bewaart, als hij zelf de zijne van de anderen eist¹. "Niemand," zegt hij, "ontneem ik door de prikkeling van eerzucht iets, dat tot zijn recht behoort; maar ik begeer mijn broeders in alles te eren." Er is geen woord in zijn geschriften, waarmee hij met meer trots roemt van de grote omvang van zijn primaat, dan dit² : "Ik weet niet, welke bisschop niet aan de apostolische stoel onderworpen is, wanneer hij schuldig bevonden wordt." Maar terstond voegt hij daaraan toe: "Wanneer geen schuld anders eist, zijn allen naar de aard der ootmoedigheid gelijken." Hij kent zich het recht toe om te straffen hen, die gezondigd hebben; wanneer allen hun plicht doen, maakt hij zich tot gelijke van de anderen. En hij zelf kende zich wel dat recht toe, en wie wilden, stemden daarmee in; maar aan anderen, wie dat niet aanstond, stond het vrij het ongestraft tegen te spreken. En het is bekend, dat verscheidenen dat ook gedaan hebben. Daar komt bij, dat hij op die plaats spreekt over de bisschop van Byzantium, die, toen hij door de provinciale synode veroordeeld was, het gehele oordeel had verworpen. De hardnekkigheid van deze man hadden zijn ambtgenoten medegedeeld aan de keizer. De keizer had gewild, dat Gregorius over deze zaak zou beslissen. Wij zien dus, dat hij niet iets probeert om de gewone rechtspraak te schenken, en dat hij, wat hij doet, om anderen te helpen, slechts doet op bevel van de keizer.

12. Die päpstliche Macht zur Zeit Gregors I.

Zur Zeit Gregors war dieser alte Zustand bereits wesentlich verändert. Denn das Reich war erschüttert und zerrissen, Gallien und Spanien hatten hintereinander viele Niederlagen erlitten und lagen am Boden, Illyrien war verwüstet, Italien war geplagt 769 und Afrika durch andauernde Nöte nahezu zugrunde gerichtet. Damit nun bei solcher Zerrüttung der bürgerlichen Verhältnisse wenigstens die Reinheit des Glaubens erhalten blieb oder jedenfalls nicht gänzlich unterging, schlossen sich von allen Seiten alle Bischöfe enger an den Bischof von Rom an. Dadurch ist es zustande gekommen, daß nicht allein die Würde, sondern auch die Macht dieses Stuhls gewaltig anwuchs. Allerdings bekümmere ich mich nicht so sehr darum, auf welche Art und Weise es dazu gekommen ist. Jedenfalls steht es fest, daß diese Macht damals größer gewesen ist als in den vorausgehenden Jahrhunderten. Und doch fehlte noch viel daran, daß es jene ungebundene Herrschaft gewesen wäre, so daß also einer nach seiner Willkür über die anderen hätte regieren können. Aber der römische Stuhl genoß eine solche Ehrerbietung, daß er die Bösen und Widerspenstigen, die von ihren Amtsgenossen nicht bei ihrer Pflicht gehalten werden konnten, mit seiner Autorität zu dämpfen und zurückzudrängen vermochte. Jedenfalls bezeugt Gregor wiederholt mit Nachdruck, er wahre den anderen ihre Rechte nicht minder getreulich, als er selbst seine Rechte von ihnen fordere (Brief III,29). „Niemandem“, sagt er, „nehme ich, von der Ehrsucht angestachelt, was sein Recht ist, sondern ich bin bestrebt, meine Brüder in jeder Hinsicht zu ehren“ (Brief II,52). In seinen Schriften findet sich kein Wort, in dem er die Bedeutung seiner Obergewalt mit mehr Hochmut rühmte, als folgendes: „Ich weiß nicht, welcher Bischof dem apostolischen Stuhl nicht unterworfen wäre, wofern er schuldig befunden wird.“ Trotzdem setzt er unmittelbar darauf hinzu: „Wo keine Schuld ist, die es (anders) erforderte, da sind alle nach der Art der Demut einander gleichgestellt“ (Brief IX,27). Er schreibt sich also das Recht zu, die zu strafen, die gefehlt haben; tun aber alle ihre Pflicht, so macht er sich den anderen gleich. Zudem sprach er sich zwar selbst dieses Recht zu, und die da wollten, willigten darin ein; andere aber, denen das nicht paßte, durften ungestraft Widerspruch erheben, und das haben bekanntermaßen auch manche getan. Außerdem spricht er ja an dieser Stelle von dem Oberbischof von Byzanz: dieser war von der Provinzialsynode verurteilt worden und hatte das ganze Urteil verworfen. Diese Widerspenstigkeit des Mannes hatten seine Amtsgenossen dem Kaiser gemeldet. Der Kaiser hatte den Willen, Gregor sollte in dieser Sache eine Entscheidung fällen. Wir sehen also, daß er nichts unternimmt, um die gewöhnliche Rechtsprechung zu verletzen, und daß er auch eben das, was er tut, um anderen behilflich zu sein, ausschließlich auf Geheiß des Kaisers tut.

12. Veranderinge in die tyd van Gregorius die Grote

In Gregorius se tyd is daardie eertydse benadering reeds baie verander. Die ryk is trouens geskud en geskeur; Frankryk en Spanje het die een 1409 ramp na die ander gely en is daardeur geskok; Illirië is verwoes, Italie geteister en Afrika het as gevolg van voortdurende rampe amper te gronde gegaan. Om in so ’n groot opskudding van burgerlike regerings die geloof ten minste ongedeerd te laat bly, of in elk geval nie heeltemal te sterwe te laat kom nie, het biskoppe van oral oor hulle al hoe meer by die Roomse pous aangesluit. Die gevolg was dat die (Roomse) setel se aansien nie alleen geweldig toegeneem het nie, maar ook sy mag. Ek steur my egter nie soseer aan die redes waarom dit gebeur het nie. Dit staan vas dat die Roomse setel toe magtiger as in voorgaande tye was. En tog is dit baie belangrik dat dit nie so ’n teuellose oorheersing was dat een na willekeur heerskappy oor ander kon voer nie. Maar die Roomse setel het so ’n eerbied geniet dat dit goddelose en weerspannige  biskoppe wat nie deur hulle eie kollegas aan hulle plig gehou kon word nie, deur die gesag daarvan aan bande kon lê en kon onderdruk. Gregorius getuig immers herhaaldelik met noukeurigheid dat hy die regte van ander nie minder getrou teenoor hulle handhaaf as wat hy syeie van hulle geëis het nie.⁷¹ Hy sê: “Ook ontneem ek niemand sy reg nie al sou eersug hom aandryf. Maar my wens is om my broeders in alles te eer”.⁷² Daar is nie ’n uitspraak in sy geskrifte waarin hy hom trotser op die luister van sy primaat beroem as die volgende nie: “Ek weet nie watter biskop hom nie aan die apostoliese setel onderwerp het wanneer hy skuldig bevind word nie.” Hy voeg egter dadelik by: “Wanneer ’n fout dit nie vereis nie, is almal volgens die orde van nederigheid gelykes”.⁷³ Hy ken aan homself die reg toe om diegene wat gesondig het, te berispe. As almal egter hulle plig doen, stel hy homself aan die ander gelyk. En hy ken dit inderdaad as ’n reg aan homself toe. Die wat wou, het daarmee saamgestem; ander vir wie dit nie aangestaan het nie, kon skotvry daarteen protesteer - en dit is bekend dat die meerderheid dit ook gedoen het. Hierbenewens praat hy daar van die primaat van Bisantium wat, toe hy deur die provinsiale sinode verdoem is, die hele uitspraak verwerp het. Sy kollegas het die man se hardnekkigheid aan die keiser berig en die keiser het besluit dat Gregorius hom moes verhoor.⁷⁴ Ons bemerk dus dat hy niks aangepak het waardeur hy die gewone jurisdiksie geweld sou aandoen nie, en dat hy dit wat hy wel gedoen het, slegs in opdrag van die keiser doen om ander te help.

12. Во времена св. Григория этот древний порядок уже претерпел значительные изменения. Империя разваливалась: Галлия и Испания были истощены войнами, Иллирия опустошена, Италия теснима, Африка почти целиком захвачена и разгромлена варварами. Поэтому христианские епископы, стремясь среди этого развала гражданского порядка сохранить в целости хотя бы единство веры, теснее сблизились с римским епископом. От этого значительно возросло не только достоинство римского престола, но и могущество пап. Неважно, почему происходило это возвышение. Важно, что в то время власть римского престола стала намного сильнее, чем прежде. И однако ей было ещё очень далеко до такого превосходства, которое позволяет полностью господствовать над другими. Просто авторитет римского престола давал ему возможность подавлять и увещевать смутьянов, которых другим епископам не удавалось призвать к порядку.

Св. Григорий неизменно подчёркивал, что желает уважать чужие права не менее, чем видеть уважение к своим правам. «Я не хочу из честолюбия унижать кого бы то ни было, - говорит он, - но желаю почитать моих братьев во всём и везде» (Григорий Великий. Письма, II, 47 (MPL, LXXVII, 627)). В посланиях св. Григория первенство Рима больше всего превозносится в следующей фразе: «Я не знаю епископа, который не подчинился бы Апостолькому престолу, оказавшись в нужде». Но тут же добавляет: «Когда нет нужды, тогда все равны, по праву смирения» (Григорий Великий. Письма, IX, 59 (MPL, LXXVII, 996)). Тем самым он присваивает себе власть направлять оступившихся, но признает свое равенство с теми, кто исполняет свой долг. Однако следует заметить, что такую власть он присваивает себе сам. Кто хотел, тот мог согласиться с ним; кто не хотел, тот был вправе возражать, что многие и делали. Следует заметить также, что здесь св. Григорий говорит и о примасе Византии, осуждённом поместным собором, но презревшем приговор всех епископов страны. Те обратились с жалобой к императору, а он поручил рассмотрение дела св. Григорию. Как видим, папа вовсе не пытался нарушить ординарную юрисдикцию и даже попытки помочь другим он предпринимал по желанию императора.

13. Haec igitur tunc tota fuit Romani Episcopi potestas, opponere se praefractis et indomitis capitibus, ubi extraordinario aliquo remedio opus erat: idque ut adiuvaret alios Episcopos, non impediret. Itaque nihilo sibi plus in alios sumit quam omnibus in se alibi concedit, quum fatetur se paratum ab omnibus corrigi, ab omnibus emendari [Lib. 2. epist. 37]⁵. Sic alibi Aquileiensem Episcopum iubet quidem Romam venire, ad causam dicendam in controversia fidei quae inter ipsum et alios exorta erat: non tamen ex sua potestate iubet, sed quia id Imperator mandaverat^c. Neque se solum iudicem fore denuntiat: sed Synodum^d se coacturum promittit, a qua negotium totum iudicetur [Epist. 16]⁶. Quanquam autem ea adhuc erat moderatio, ut suos certos fines haberet potestas Romanae sedis, quos excedere non liceret, atque ipse Romanus Episcopus non magis praeesset aliis, quam subesset: apparet tamen quantopere Gregorio displicuerit eiusmodi status; subinde enim conqueritur, se sub colore Episcopatus ad seculum fuisse reductum, seque 117 magis implicitum esse curis terrenis, quam in vita laica unquam serviisset^a: premi se in illo honore tumultu secularium negotiorum [Theoctistae^b, epist. 5. lib. I^c]¹. Alibi: Tanta me, inquit, occupationum onera deprimunt, ut ad superna animus nullatenus erigatur. Multis causarum fluctibus quatior: et post illa quietis otia, tumultuosae vitae tempestatibus affligor: ita ut recte dicam, Veni in altitudinem maris, et tempestas demersit me [Anast. Antioch. epist. 7², et 25. lib. 1.^{d 3}]. Hinc collige quid dicturus fuerit si in haec tempora incidisset. Officium Pastoris si non explebat, faciebat tamen. Ab imperii civilis gubernatione abstinebat: ac se una cum aliis fatebatur Imperatori subiectum. In curam aliarum Ecclesiarum non se ingerebat nisi necessitate coactus. Et tamen sibi in labyrintho videtur esse, quia simpliciter Episcopi officio totus vacare nequit.

13. Voicy donc la puissance qu’avoit pour lors l’Evesque Romain: c’estoit de resister aux rebelles et aux dures testes, toutes fois et quantes qu’on avoit mestier de quelque remede extraordinaire: et ce pour aider les autres Evesques, non pas pour les empescher. Pourtant, il n’entreprend rien davantage sur les autres, qu’il leur permet sur soy en un autre passage: confessant qu’il est prest d’estre reprins de tous, et corrigé de tous.⁷¹ Semblablement il commande bien en une autre Epistre à l’Evesque d’Aquilée, de venir à Rome pour rendre raison de sa foy, touchant un article qui estoit pour lors en debat entre luy et ses voisins: mais il fait cela par le commandement de l’Empereur, comme il dit, non point de sa propre puissance. Davantage, il declaire qu’il ne sera pas juge luy seul, mais promet d’assembler le Concile de sa province pour en juger.⁷² Or combien qu’il y eust encore une telle moderation, que la puissance du siege Romain estoit enclose en ses limites, lesquels il n’estoit point loisible d’outrepasser, et que l’Evesque Romain ne presidoit pas plus sur les autres, qu’il leur estoit sujet: toutefois on voit combien cest estat a despleu à sainct Gregoire. Car il se plaint çà et là, que sous couleur d’estre creé Evesque, il est rentré au monde: et qu’il est plus enveloppé en negoces terriens, que jamais il n’avoit esté vivant entre lais: tellement qu’il se dit estre quasi suffoqué d’affaires seculiers.⁷³ En un autre passage: Je suis, dit-il, chargé de tant de fardeaux d’occupations, que mon ame ne se peut eslever en haut. Je suis battu de plaidoyers et de querelles, comme de vagues: apres la vie paisible que j’ay menée, je suis agité de diverses tempestes d’une vie confuse: tellement que je puis bien dire, Je suis entré en la profondeur de la mer, et la tempeste m’a noyé.⁷⁴ Pensez maintenant ce qu’il eust dit, s’il eust esté en tel temps auquel nous sommes. Combien qu’il n’accomplist pas l’office de Pasteur, toutesfois il l’exerçoit. Il ne se mesloit point du gouvernement civil et terrien: mais il se confessoit estre sujet de l’Empereur comme les autres. Il ne s’ingeroit point aux affaires des autres Eglises, sinon entant que la necessité l’y contreignoit. Toutesfois il pense estre en un labyrinthe, d’autant qu’il ne peut simplement vaquer du tout à l’office d’Evesque.

13. This, therefore, was all the power which was then possessed by the bishop of Rome,—to oppose rebellious and refractory persons, in cases which required some extraordinary remedy, and that in order to assist, not to hinder, other bishops. Therefore he assumes to himself no more power over others than he grants to all others over himself, when he professes that he is ready to be reproved by all, and to be corrected by all. So in another epistle he commands the bishop of Aquileia to come to Rome to plead his cause in a controversy which had arisen between him and his neighbours, respecting an article of faith; nevertheless he gives this command, not from his own authority, but in consequence of the mandate of the emperor. Nor does he announce himself as the sole judge, but promises to assemble a synod to judge of the whole affair. But though there was still such moderation, that the power of the Roman see had its certain limits, which it was not permitted to exceed, and the bishop of Rome himself no more presided over others than he was subject to them, yet it appears 325how very displeasing this situation was to Gregory. For he frequently complains, that under the name of being a bishop, he was forced back to the world, and that he was more involved in secular cares than ever he had been while he was a layman; so that in that honour he was oppressed with the tumult of worldly business. In another passage he says, “Such a vast burden of occupations presses me down, that my mind is incapacitated for any elevation towards things above. I am tossed about with numerous causes, like so many waves; and after my former seasons of retirement and tranquillity, I am disquieted with the tempests of a tumultuous life; so that I may truly say, I am come into the depth of the sea, and the tempest has drowned me.” Judge, then, what he would have said, if he had fallen upon these times. If he did not fulfil the office of a pastor, yet he was employed in it. He refrained from all interference in the civil government, and acknowledged himself to be subject to the emperor in common with others. He never intruded into the care of other Churches, except when he was constrained by necessity. And yet he considered himself to be in a labyrinth, because he could not wholly devote himself to the exclusive duties of a bishop.

13. Even the extent of jurisdiction, thus voluntarily conferred, objected to by Gregory as interfering with better duties.

At this time, therefore, the whole power of the Roman Bishop consisted in opposing stubborn and ungovernable spirits, where some extraordinary remedy was required, and this in order to assist other bishops, not to interfere with them. Therefore, he assumes no more power over others than he elsewhere gives others over himself, when he confesses that he is ready to be corrected by all, amended by all (Lib. 2 Ep. 37). So, in another place, though he orders the Bishop of Aquileia to come to Rome to plead his cause in a controversy as to doctrine which had arisen between himself and others, he thus orders not of his own authority, but in obedience to the Emperor’s command. Nor does he declare that he himself will be sole judge, but promises to call a synod, by which the whole business may be determined. But although the moderation was still such, that the power of the Roman See had certain limits which it was not permitted to overstep, and the Roman Bishop himself was not more above than under others, it appears how much Gregory was dissatisfied with this state of matters. For he ever and anon complains, that he, under the colour of the episcopate, was brought back to the world, and was more involved in earthly cares than when living as a laic; that he, in that honourable office, was oppressed by the tumult of secular affairs. Elsewhere he says, “So many burdensome occupations depress me, that my mind cannot at all rise to things above. I am shaken by the many billows of causes, and after they are quieted, am afflicted by the tempests of a tumultuous life, so that I may truly say I am come into the depths of the sea, and the flood has overwhelmed me.” From this I infer what he would have said if he had fallen on the present times. If he did not fulfil, he at least did the duty of a pastor. He declined the administration of civil power, and376acknowledged himself subject, like others, to the Emperor. He did not interfere with the management of other churches, unless forced by necessity. And yet he thinks himself in a labyrinth, because he cannot devote himself entirely to the duty of a bishop.

13. Dit was dus toen de gehele macht van de bisschop van Rome, namelijk dat hij zich verzette tegen hardnekkige en onbedwingbare hoofden, wanneer enig buitengewoon middel nodig was, en dat om de andere bisschoppen te helpen, niet om hen te belemmeren. Dus matigt hij zich niet meer recht aan over de anderen, dan hij elders aan allen toestaat over hemzelf, wanneer hij erkent, dat hij bereid is zich door allen te laten bestraffen en te laten verbeteren. Zo beveelt hij elders wel de bisschop van Aquileia naar Rome te komen om zich te verantwoorden inzake een geloofsgeschil, dat tussen hem en anderen was gerezen; maar hij beveelt dat niet krachtens eigen macht, maar omdat de keizer het geboden had. En hij kondigt niet aan, dat hij alleen rechter zal zijn, maar hij belooft een synode te zullen saamroepen, door welke de gehele zaak zal beoordeeld worden. En hoewel die matiging nog bestond, dat de macht van de zetel van Rome bepaalde grenzen had, buiten welke zij niet mocht gaan, en de bisschop van Rome niet in meerdere mate boven de anderen stond dan hij onder hen stond, blijkt toch, hoezeer een dergelijke toestand aan Gregorius mishaagd heeft; want hij klaagt¹ herhaaldelijk, dat hij onder de schijn van het bisschopsambt weer teruggevoerd is tot de wereld, en dat hij meer in aardse zorgen gewikkeld is, dan ooit, toen hij nog leek was, en dat hij in die staat van eer door het gewoel van wereldse zaken gedrukt werd. Elders² zegt hij: "Ik word door zo grote lasten van bezigheden neergedrukt, dat mijn geest zich geenszins tot hogere dingen opricht; ik word door de golven van vele zaken geslingerd, en na de rust van mijn vroegere kalme leven word ik door de stormen van een woelig leven geteisterd, zodat ik terecht mag zeggen: ik ben in de diepte der zee gekomen het en het noodweer heeft mij doen verzinken." Maak hieruit nu eens op, wat hij zou gezegd hebben, wanneer hij in deze tijd geleefd had. Indien hij het ambt van herder al niet geheel vervulde, zo oefent hij het toch nog uit. Van het voeren van een burgerlijk bewind onthield hij zich, en hij erkende, dat hij te zamen met de anderen aan de keizer onderworpen was. Met de zorg voor andere kerken bemoeide hij zich niet, tenzij dor door noodzaak gedwongen. En toch schijnt het hem toe, dat hij zich in een doolhof bevindt, omdat hij niet eenvoudig al zijn tijd kan wijden aan het ambt van bisschop.

13.

Die ganze Gewalt des Bischofs von Rom bestand also damals darin, sich widerspenstigen und ungezähmten Köpfen entgegenzustellen, wo irgendein außerordentliches Mittel erforderlich war, und das geschah, um den anderen Bischöfen zu helfen, nicht aber, um sie zu behindern. Daher nimmt sich Gregor den anderen gegenüber keineswegs mehr heraus, als er an anderer Stelle allen sich selbst gegenüber zugesteht, indem er bekennt, er sei bereit, sich von allen bestrafen, von allen bessern zu lassen (Brief II,50). So gibt er an anderer Stelle dem Bischof von Aquileja zwar die Weisung, nach Rom zu kommen, um sich wegen einer Glaubensstreitigkeit zu verantworten, die zwischen ihm und anderen entstanden war; aber er gibt diesen Befehl nicht auf Grund seiner eigenen Vollmacht, sondern weil es ihm der Kaiser aufgetragen hat. Auch kündigt er nicht an, daß er allein Richter sein werde, sondern er verspricht, die Synode zu versammeln, von der die ganze Angelegenheit beurteilt werden solle (Brief I,16). So bestand also noch ein solches Maßhalten, daß die Gewalt des römischen Stuhls ihre bestimmten Grenzen hatte, über die sie nicht hinausgehen durfte, und daß der Bischof von Rom selber nicht in höherem Maße über den anderen stand, als er ihnen zugleich unterstellt war.

Aber obgleich es so war, kommt doch deutlich zutage, wie sehr dieser Zustand dem Gregor mißfallen hat; denn er klagt zuweilen, daß er unter dem Schein des Bischofsamtes wieder zur Welt zurückgeführt worden sei, er klagt, er sei mehr in 770 irdische Sorgen verwickelt, als er je im Laienstande an sie geknechtet gewesen sei, er werde in seinem Ehrenrang von einem Gewirr weltlicher Geschäfte erdrückt (Brief I,5). An anderer Stelle sagt er: „Mich drücken derartige Lasten von Geschäften darnieder, daß mein Herz sich zu höheren Dingen gar nicht mehr erheben kann. Viele Sachen rütteln mich gleich Wogen, und nach jener (früheren) Muße der Ruhe werde ich dermaßen von den Stürmen eines wirren Lebens gequält, daß ich mit Recht sagen kann: ‚Ich bin gekommen in die Tiefe des Meeres, und der Sturm hat mich versinken lassen’„ (Jona 2,4; kein genaues Zitat; Brief I,7; I,25). Hieraus kann man entnehmen, was er wohl gesagt hätte, wenn er in unseren Zeiten gelebt hätte. Wenn er auch das Hirtenamt nicht voll erfüllte, so verrichtete er es doch. Der Führung einer bürgerlichen Herrschaft enthielt er sich, und er bekannte, daß er zusammen mit den anderen dem Kaiser Untertan sei. In die Sorge für andere Kirchen drängte er sich nicht ein, wofern ihn nicht die Not dazu zwang. Und doch hat er den Eindruck, in einem Irrgarten zu sein, weil er nicht einfach ganz für die Übung seiner Amtspflicht als Bischof frei sein kann.

13. 1410 Gregorius se ervaring van die administratiewe laste van die primaat

Destyds was die voile mag van die biskop van Rome dus om weerbarstige en ongetemde owerstes teen te staan wanneer ’n buitengewone raat daarvoor nodig was. Die doel daarvan was om ander biskoppe te help en nie om hulle in die wiele te ry nie. Hy eien homself dus niks meer teenoor ander toe as wat hy almal elders oor hom gun wanneer hy erken dat hy bereid is om deur almal berispe en deur almal verbeter te word nie.⁷⁵ Hy gelas die biskop van Aquileia byvoorbeeld om na Rome te kom om sy saak te stel in ’n geskil oor die geloof wat tussen hom (die biskop) en ander biskoppe ontstaan het. Hy gee hierdie bevel egter nie uit eie mag aan hom nie maar omdat die keiser dit aan hom opgedra het. Hy verklaar ook dat hy nie die enigste regter sal wees nie maar beloof dat hy ’n sinode byeen sal roep om die hele aangeleentheid te besleg.⁷⁶

 Tog was daar tot hiertoe nog so ’n selfbeheersing dat die mag van die Roomse setel sy eie bepaalde perke gehad het wat hy nie kon oorskry nie en die biskop van Rome was net so min die hoof van ander biskoppe as wat hy aan hulle ondergeskik was. Nogtans is dit duidelik hoe ontevrede Gregorius met hierdie toedrag van sake was want hy kla kort-kort dat hy onder die skyn(kleding) van die biskopskap na die wêreld teruggebring word en dat hy meer in wêreldse sorge verwikkel is as wat hy ooit in sy lewe as leek gedien het, en dat hy in daardie ereamp deur die onrustigheid van wêreldse sake platgedruk word.⁷⁷ Elders sê hy: “Sulke groot besigheidslaste druk my neer dat my gedagtes geensins op die dinge daarbo gerig kan word nie. Ek word deur baie golwe van sake getref en na rustige ontspanning, word ek getreiter deur storms van ’n woelige lewe sodat ek met reg kan sê: ‘Ek het in die diepsee gekom en die storm het my laat sink’.⁷⁸ Lei nou hieruit af wat hy sou gesê het as dit in die huidige tyd sou gebeur. As hy sy herdersplig nie (ten voile) vervul het nie, het hy nogtans sy plig gedoen. Hy het hom van die burgerlike regering van die ryk onttrek en saam met ander verklaar dat hy aan die keiser onderworpe is. Hy het hom nie bemoei met sorge oor ander kerke nie behalwe as hy deur nood daartoe gedwing is. Omdat hy hom egter nie ten voile aan sy biskoppligte kon wy nie, lyk dit nogtans vir hom asof hy hom in ’n doolhof bevind.

13. Итак, вот какова была в то время власть римского епископа: она заключалась в противостоянии мятежным и непокорным священнослужителям всякий раз, когда возникала нужда в каком-нибудь экстраординарном средстве. И всё это для того, чтобы помогать, а не мешать другим епископам. Но римский престол имел над другими не больше власти, чем допускал её по отношению к себе. Так, св. Григорий признаёт, что готов выслушать упрёк и получить наставление от всех остальных епископов (Он же. Письма, II, 52 (MPL, LXXVII, 596)). В одном из посланий он велит епископу Аквилеи явиться в Рим, дабы разрешить вероучительный вопрос, оказавшийся в то время предметом спора между ним и соседними епископами. Но при этом сам св. Григорий говорит, что поступает так по велению императора, а не в силу своей собственной власти. И добавляет, что будет судить не один, а соберёт собор (епископов) своей провинции (Там же, I, 5 (MPL, LXXVII, 448)).

Но хотя власть римского престола ещё ограничивалась определёнными рамками, преступать которые было нельзя, и римский епископ не главенствовал над остальными, не находившимися у него в подчинении, св. Григорий был уже весьма недоволен сложившимися обстоятельствами. Ибо по всякому поводу он жалуется, что вследствие епископского служения вовлекается обратно в мир, что опутан земными делами больше, чем любой из когда-либо живших мирян, так что эти мирские заботы совсем задушили его. И ещё в одном из писем: «Я обременён таким грузом забот, что душа моя не может подняться ввысь. Меня сбивают с ног волны всяких жалоб и споров. После той мирной жизни, какую я вёл раньше, мне не дают покоя разнообразные бури этой смятенной жизни. Так что я могу сказать: я вошёл в пучину морскую, и шторм поглотил меня» (Там же, I, 7, 26 (MPL, LXXVII, 453, 479)). Подумать только, что бы он сказал, если бы жил в наше время! Ведь он не участвовал в гражданском управлении, а признавал себя простым подданным императора, как все остальные, не вмешивался в дела других Церквей, разве что по велению необходимости. И всё же ему казалось, что он заблудился в лабиринте, потому что просто не имел возможности посвятить себя епископскому служению.

14. Litigabat eo tempore de Primatu Constantinopolitanus Episcopus cum Romano, ut iam dictum est⁴. Postquam enim Imperii sedes Constantinopoli firmata fuit, id postulare visa est Imperii maiestas, ut Ecclesia quoque illa secundum a Romana honoris locum haberet. Et certe initio nihil magis valuerat ad Primatum Romae deferendum, nisi quod tunc illic erat Imperii caput. Extat apud Gratianum rescriptum sub nomine Lucii^e Papae, ubi dicit non aliter distinctas esse urbes, ubi Metropolitae et Primates praesidere debeant, quam ex ratione civilis gubernationis, quae ante fuerat [Distinct. 80]⁵. Alterum etiam simile sub nomine Clementis Papae, ubi dicit, In iis urbibus quae olim primos flamines habuerant, fuisse constitutos Patriarchas⁶. Quod tamesti vanum est, tamen ex vero est sumptum. Constat enim^f, quo minimum fieret mutationis, pro statu rerum qui tunc erat, distributas fuisse provincias^g, Primatesque et Metropolitas in iis urbibus collocatos quae honoribus et potestate reliquas antecedebant^h. Itaque in Concilioⁱ Taurinensi decretum fuit, ut quae in civili gubernatione primae urbes essent cuiusque provinciae, primae essent Episcoporum sedes. 118 Quod si honorem civilis regiminis ex una urbe in alteram transferri contigisset, ut ius Metropoleos una illuc transferretur [Cap. I]¹. Innocentius vero Romanus Pontifex, quum antiquam urbis dignitatem obsolescere videret ex quo sedes Imperii Constantinopolim translata erat, sedi suae metuens, contrariam legem sancivit: in qua negat necesse esse Metropoles Ecclesiasticas mutari prout Imperatoriae Metropoles mutantur². Verum merito synodi authoritas unius hominis sententiae praeferenda est; tum suspectus esse nobis debet Innocentius ipse in propria causa. Utcunque sit, sua tamen cautione ostendit, ab initio sic fuisse comparatum, ut secundum externum Imperii ordinem Metropoles disponerentur.

14. Or comme nous avons desja dit, l’Archevesque de Constantinoble estoit alors en debat avec celuy de Rome, touchant la Primauté. Car depuis que le siege de l’Empire fust estably à Constantinoble, il sembloit bien advis que ce fust bien raison que ceste Eglise-là eust le second lieu. Et de fait, ç’avoit esté la principale raison pourquoy on avoit du commencement donné le premier lieu à Rome, d’autant qu’elle estoit adonc chef de l’Empire. Gratien allegue un rescrit de Lucinus Pape, où il dit qu’on a premierement constitué les Primautez et Archeveschez, conformant l’ordre de l’Eglise à la police temporelle: c’est à dire, qu’on a tellement distribué les sieges, que comme une ville estoit superieure à l’autre, ou inferieure quant au temporel, aussi on luy assignoitson degré de preeminence quant au regime spirituel⁷⁵. Il y a aussi bien un autre rescrit sous le nom de Clement, où il est dit que les Patriarches ont esté ordonnez aux villes lesquelles avoyent eu devant la Chrestienté les principaux Prestres. Or il est vray qu’en cela il y a erreur: mais il approche aucunement de la verité. Car c’est chose notoire, que du commencement, comme dit a esté, afin que le changement ne fust pas si grand, les sieges des Evesques et Primats ont esté distribuez selon l’ordre qui estoit desja quant au temporel: et que les Primats et Metropolitains ont esté colloquez aux sieges des bailliages ou gouvernemens. Pourtant il fut ordonné au Concile premier de Turin, que les villes qui auroyent precedé les autres en degré, quant au regime seculier, fussent aussi les premiers sieges d’Evesques.⁷⁶ Que si la superiorité terrienne estoit transportée d’une ville à l’autre, que le droit d’Archevesque fust transporté quant et quant. Mais Innocence Pape de Rome, voyant la dignité de sa ville decliner depuis que le siege de l’Empire avoit esté transporté à Constantinoble et craignant que par ce moyen son siege n’allast en decadence, fit une loy contraire, où il dit qu’il n’est pas necessaire que la preeminence Ecclesiastique soit changée, selon qu’il se fera mutation en l’ordre civil. Mais selon la raison, on devroit bien preferer l’authorité d’un Concile à la sentence d’un seul homme. Davantage, Innocence nous doit estre suspect en sa cause propre. Quoy qu’il en soit, il denote bien par son Decret, que du commencement on usoit de ceste façon, assavoir de disposer les Archevesques selon la preeminence temporelle de chacune ville.

14. The bishop of Constantinople, as we have already stated, was at that time engaged in a contest with the bishop of Rome, respecting the primacy. For after the seat of the empire was fixed at Constantinople, the majesty of the government seemed to require that Church to be the next in dignity to the Church of Rome. And indeed at the beginning nothing contributed more to establish the primacy in the Church of Rome than the circumstance of that city being then the capital of the empire. Gratian recites a rescript under the name of Pope Lucinus, in which he says that the distinction of cities appointed to be the residence of metropolitans and primates, was regulated by no other rule than the nature of the civil government previously established in them. There is another similar rescript, also, under the name of Pope Clement, in which he says, that patriarchs had been appointed in those cities which had anciently been the stations of arch-flamens. This statement, though erroneous, approaches to the truth. For it is certain, that in order to make as little change as possible, the provinces were divided according to the existing state of things, and that primates and metropolitans were placed in those cities which had precedence of the rest in dignity and power. Therefore, in the Council of Turin, it was decreed, that those which were the chief cities of the respective provinces in the civil government, should be the principal sees of bishops; and that if the honour of the civil government should happen to be transferred from one city to another, the seat of the metropolitan should be 326removed to the same place. But Innocent, the Roman pontiff, seeing the ancient dignity of his city beginning to decline, after the translation of the seat of the empire to Constantinople, and trembling for the honour of his see, enacted a contrary law; in which he denies the necessity of a change of the ecclesiastical capitals, in consequence of a change of the imperial capitals. But the authority of a council ought to be preferred to the sentence of an individual, and we may justly suspect Innocent himself in his own cause. He proves by his decree, however, that the original regulation had been for the seats of metropolitans to be disposed according to the civil rank of the respective cities.

14. Third part of the chapter, showing the increase of the power of the Papacy in defining the limits of Metropolitans. This gave rise to the decree of the Council of Turin. This decree haughtily annulled by Innocent.

At that time, as has already been said, the Bishop of Constantinople was disputing with the Bishop of Rome for the primacy. For after the seat of empire was fixed at Constantinople, the majesty of the empire seemed to demand that that church should have the next place of honour to that of Rome. And certainly, at the outset, nothing had tended more to give the primacy to Rome, than that it was then the capital of the empire. In Gratian, (Dist. 80), there is a rescript under the name of Pope Lucinus, to the effect that the only way in which the cities where Metropolitans and Primates ought to preside were distinguished, was by means of the civil government which had previously existed. There is a similar rescript under the name of Pope Clement, in which he says, that patriarchs were appointed in those cities which had previously had the first flamens. Although this is absurd, it was borrowed from what was true. For it is certain, that in order to make as little change as possible, provinces were distributed according to the state of matters then existing, and Primates and Metropolitans were placed in those cities which surpassed others in honours and power. Accordingly, it was decreed in the Council of Turin, that the cities of every province which were first in the civil government should be the first sees of bishops. But if it should happen that the honour of civil government was transferred from one city to another, then the right of the metropolis should be at the same time transferred thither. But Innocent, the Roman Pontiff, seeing that the ancient dignity of the city had been decaying ever since the seat of empire had been transferred to Constantinople, and fearing for his see, enacted a contrary law, in which he denies the necessity of changing metropolitan churches as imperial metropolitan cities were changed. But the authority of a synod is justly to be preferred to the opinion of one individual, and Innocent himself should be suspected in his own cause. However this be, he by his caveat shows the original rule to have been, that Metropolitans should be distributed according to the order of the empire.

14. In die tijd twistte de bisschop van Constantinopel over het primaat met de bisschop van Rome, gelijk reeds gezegd is. Want nadat de zetel van het keizerrijk te Constantinopel gevestigd was, scheen de majesteit van het rijk te eisen, dat ook die kerk na de kerk van Rome een ereplaats had. En ongetwijfeld was er in het begin niets van meer betekenis voor het opdragen van het primaat aan Rome, dan het feit, dat daar toen het hoofd des rijks was. Bij Gratianus¹ vinden we een geschrift onder de naam van paus Lucinus, waarin hij zegt, dat de steden, in welke de metropolitanen en patriarchen moeten zetelen, niet anders zijn aangewezen dan naar gelang van de burgerlijke regering, die er vroeger geweest was. Er is ook nog een ander dergelijk geschrift onder de naam van paus Clemens, waarin deze zegt, dat de patriarchen zijn aangesteld in die steden, die oudtijds de heidense opperpriesters gehad hadden. En hoewel dit onjuist is, is het toch uit de waarheid genomen. Want het staat vast, dat, om zo min mogelijk verandering te doen plaats hebben, de provincies naar de toenmalige stand van zaken verdeeld zijn, en de patriarchen en metropolitanen in die steden gevestigd zijn, die in eer en macht de andere te boven gingen. Daarom is op het Taurinensische concilie besloten, dat de steden, die in de burgerlijke regering de eerste van iedere provincie waren, ook de zetels zouden zijn van de voornaamste bisschoppen, en dat, wanneer het gebeurde, dat de eer van het burgerlijk bestuur van de ene stad naar de andere werd overgebracht, ook het recht van de zetel te zijn van de metropolitaan daarheen zou worden overgebracht. Maar toen Innocentius, de bisschop van Rome, zag, dat de oude waardigheid der stad begon te tanen, sinds de zetel des rijks naar Constantinopel was overgebracht, heeft hij, daar hij voor zijn zetel vreesde, een tegenovergestelde wet afgekondigd, waarin hij zegt, dat het niet nodig is, dat de kerkelijke hoofdsteden veranderd worden naargelang de keizerlijke hoofdsteden veranderd worden. Maar met recht moet aan het gezag van een synode de voorkeur gegeven worden boven de uitspraak van één man. Bovendien moet Innocentius ons verdacht zijn, daar hij spreekt in eigen zaak. Hoe het ook zij, toch toont hij door zijn maatregel aan, dat het van den beginne zo ingericht is geweest, dat de kerkelijke hoofdsteden werden ingedeeld naar de uitwendige orde van het rijk.

14. Rom und Konstantinopel im Kampf um die Obergewalt

Zu dieser Zeit kämpfte der Bischof von Konstantinopel mit dem von Rom um die Obergewalt, wie bereits dargelegt wurde. Denn nachdem die Residenz des Reiches in Konstantinopel aufgerichtet war, schien es die Majestät des Kaiserreichs zu fordern, daß auch die Kirche daselbst den zweiten Ehrenplatz nach der von Rom innehätte. Und sicherlich hatte im Anfang nichts mehr Bedeutung für die Übertragung einer Obergewalt an Rom gehabt, als die Tatsache, daß sich dort eben damals das Haupt des Reiches befand. Bei Gratian ist ein Schreiben unter dem Namen des Papstes Lucius vorhanden, in dem dieser erklärt, die Städte, in denen Metropoliten und Oberbischöfe die Leitung haben sollten, seien ausschließlich nach der Art der bürgerlichen Regierung bestimmt, die dort zuvor bestanden hätte (Decretum Gratiani I,80,1). Auch findet sich ein anderes, ähnliches Schreiben unter dem Namen des Papstes Clemens, in dem dieser sagt, in den Städten, die einst die obersten Priester gehabt hätten, habe man auch die Patriarchen eingesetzt (Decretum Gratiani I,80,2). Obgleich das nun ohne eigentlichen Inhalt ist, so ist es doch dem wahren Tatbestand entnommen. Denn es steht fest, daß man die Gebiete, um möglichst wenig Veränderungen eintreten zu lassen, auf Grund des damals vorhandenen Standes der Dinge verteilt hat, und daß die Oberbischöfe und Metropoliten in den Städten ihren Sitz bekommen haben, die vor den übrigen an Ehren und Macht den Vorrang besaßen. Deshalb wurde auf dem Konzil zu Turin (401) der Beschluß gefaßt, die Städte, die in den einzelnen Provinzen in der bürgerlichen Regierung an erster Stelle stünden, sollten auch die ersten Bischofssitze sein; wenn es aber vorkäme, daß die Ehre der bürgerlichen Regierung von einer Stadt auf eine andere übertragen würde, so sollte auch das Recht einer (kirchlichen) Hauptstadt mit auf sie übergehen (Kap. 1). Als nun aber der Bischof Innozenz von Rom sah, wie die alte Würde der Stadt, seitdem der Sitz des Reiches nach Konstantinopel verlegt war, in Abgang kam, da fürchtete er für seinen Stuhl und erließ ein gegenteiliges Gesetz: in diesem erklärt er, es sei nicht notwendig, daß jeweils mit einer Änderung der kaiserlichen Hauptstädte auch die kirchlichen gewechselt würden. Aber die Autorität der Synode ist verdientermaßen der Ansicht eines einzigen Mannes vorzuziehen. Außerdem muß uns Innozenz selbst verdächtig sein (denn er spricht) in eigener Sache. Wie das nun aber auch sein mag: er zeigt trotz allem durch seine Vorsichtsmaßregel, daß es von Anfang an so eingerichtet gewesen ist, daß die (kirchlichen) Hauptstädte nach der äußeren Ordnung des Reiches eingerichtet wurden.

14. 1411 Die stryd om die primaat tussen Rome en Konstantinopel

Soos reeds gesê is,⁷⁹ het die biskop van Konstantinopel op daardie stadium ’n geskil oor die primaat met die biskop van Rome gehad. Want nadat die setel van die  ryk in Konstantinopel gevestig is, het die ryksmajesteit dit goed gevind om te versoek dat die kerk daar nà Rome ook ’n ereposisie moes beklee. En in die begin het niks beslis meer bygedra daartoe om die primaat aan Rome te verleen as die feit dat dit toe die hoofstad van die ryk was nie. In Gratianus se werk is daar nog ’n antwoord onder pous Lucinus se naam waarin hy sê dat stede waar stedelike biskoppe en primate die leiding moet neem, nie anders van mekaar onderskei moet word as volgens die metode van die burgerlike regering wat vroeër daar was nie.⁸⁰ Daar is ook ’n ander brief van pous Clemens waarin hy sê dat die patriarge ingestel is in daardie stede wat eertyds die hoof flamens ⁸¹ gehad het.⁸² Hoewel dit niksbeduidend is, is dit tog aan die werklike toedrag van sake ontleen. Dit is trouens duidelik dat provinsies verdeel is volgens toestande wat toe gegeld het om so min verandering as moontlik aan te bring, en dat primate en stedelike biskoppe in daardie stede aangestel is wat ander stede in eer en mag oortref het. Daar is derhalwe op die konsilie van Turyn besluit dat die stede wat in die burgerlike regering die hoofstede van elke provinsie was, die hoofsetels van biskoppe moes wees. Maar as die ereposisie van die  burgerlike regering van een stad na ’n ander oorgedra word, (is besluit) dat die reg van die stedelike biskop ook daarheen oorgedra moet word.⁸³ Toe die Roomse pous Innocentius gesien het dat die eertydse aansien van sy stad begin kwyn het vanaf die stadium waarop die setel van die ryk na Konstantinopel oorgedra is, het hy uit vrees vir sy setel ’n teenoorgestelde reël ingestel. Daarin sê hy dat die kerk se hoofstede nie noodwendig verander moet word as hoofstede van die ryk verander word nie.⁸⁴ Maar die gesag van ’n sinode moet met reg bo die opvatting van een mens gestel word. Dan moet ons Innocentius in sy eie saak onder verdenking hou. Hoe dit ook al sy: met sy voorsorg toon hy dat dit van die begin af so gereël is dat stedelike biskoppe volgens die uiterlike reëling van die ryk uitgeplaas moes word.

14. Как уже было сказано, в то время архиепископ Константинопольский спорил с Римским епископом по поводу первенства. Ибо после провозглашения столицей Империи Константинополя казалось вполне логичным, чтобы его Церковь заняла второе место. Ведь фактически первое место было сперва отдано Риму именно потому, что он был главным городом Империи. Грациан приводит рескрипт папы Люция, где утверждается, что изначальный церковный порядок митрополий и архиепископств соответствовал временному, земному устроению. Другими словами, кафедры распределялись таким образом, что город, высший или низший в отношении земного порядка вещей, получал соответствующую степень в порядке духовного устроения (Decretum Gratiani I, dist. LXXX, c. 1).

Известен и другой рескрипт, подписанный именем Климента, где говорится, что патриархи стали во главе тех городов, которые в дохристианское время служили местопребыванием главных жрецов (Op. cit., c. 2). Это не совсем верно, но отчасти близко к истине.

Ибо известно, что сначала, с целью смягчить резкость перемен, престолы епископов и примасов распределялись соответственно земному устроению и потому их резиденциями стали центры административной или судебной власти. В связи с этим Первый Туринский собор постановил, что города, которым принадлежит ведущая роль в светском устроении, должны сделаться также главными епископскими кафедрами. И если земное превосходство будет перенесено от одного города к другому, то одновременно переносится и архиепископство (Первый Туринский собор, каноны 1 и 2: Hefele C.J., von. Op. cit., v. 2, p. 133-134).

Однако папа Иннокентий, наблюдая закат Рима после перенесения столицы Империи в Константинополь и опасаясь уменьшения роли своего престола, издал противоположный закон, согласно которому изменения в гражданском порядке не обязательно должны влечь за собой перемены в церковном главенстве (Innocentius I. Ep. 24, c. 1 (MPL, XX, 547-548)). Но по здравому рассуждению авторитет собора следовало бы предпочесть мнению отдельного человека. К тому же Иннокентий не может вызывать у нас полного доверия как человек, лично заинтересованный в данном деле. В любом случае декрет Иннокентия со всей очевидностью показывает, что изначальный порядок заключался именно в распределении архиепископских кафедр соответственно значению городов в мирском устроении.

15. Ex hoc veteri instituto sancitum est in Synodo Constantinopolitana prima, ut civitatis illius Episcopus honoris privilegia haberet post Romanum Pontificem, eo quod esset nova Roma [Socrat. hist. trip. lib. 9. cap. 13³; Item in Decret. 22. distinct, cap. Constantinopol.⁴]. Atqui longo post tempore, quum simile decretum Chalcedone factum esset⁵, Leo acriter reclamavit. Nec modo sibi permisit pro nihilo ducere quod sexcenti Episcopi aut^a supra decreverant: sed gravibus etiam convitiis eos exagitavit, quod aliis sedibus derogassent id honoris quod in Constantinopolitanam Ecclesiam conferre^b ausi essent⁶. Obsecro, quid aliud hominem incitare potuit ad turbandum^c orbem pro re tantula, nisi mera ambitio? Ait inviolabile esse oportere quod semel sancivit Nicaena Synodus⁷. Quasi vero periclitetur fides Christiana si una Ecclesia alteri praeferatur, aut quasi in alium finem distinctae illic essent Patriarchiae quam politiae causa. Scimus autem politiam pro varietate temporum recipere, imo exigere varias mutationes. Futile igitur est quod obtendit Leo, non esse deferendum honorem Constantinopolitanae sedi qui Synodi Nicaenae authoritate Alexandrinae datus foret⁸. Hoc enim dictat communis sensus, fuisse eiusmodi decretum quod pro temporum ratione tolli posset. Quid quod Orientalium nemo repugnabat, quorum intererat id maxime? Aderat certe Proterius, quem Alexandriae in locum Dioscori praefecerant⁹, aderant alii Patriarchae, quorum honor imminuebatur. 119 Illorum erat intercedere, non Leonis, qui suo loco integer manebat. Quum vero tacent illi omnes, imo quum assentiuntur, unus Romanus resistit: promptum est iudicare quidnam eum moveat: scilicet providebat quod non multo post accidit, decrescente veteris Romae gloria, fore ut Constantinopolis, secundo loco non contenta, de primatu cum ea litigaret. Neque tamen clamando tantum profecit quin ratum esset Concilii^a, decretum. Itaque successores eius, quum fractos se viderent, ab illa pervicacia placide destiterunt; tulerunt enim ut secundus Patriarcha haberetur.

15. Suyvant ceste ordonnance ancienne il fut decreté au Concile de Constantinoble le premier, que l’Evesque de là fust second en honneur et en degré, d’autant que c’estoit la nouvelle Rome.⁷⁷ Long temps apres, d’autant que le Concile de Chalcedoine avoit fait un semblable Decret, Leon Romain y contredit fort et ferme: et non seulement il se permit de mespriser ce que six cens Evesques avoyent arresté et conclu, mais, comme on voit par ses Epistres, il les injuria aigrement, de ce qu’ils avoyent osté aux autres Eglises cest honneur qu’ils avoyent donné à celle de Constantinoble.⁷⁸ Je vous prie, qui est-ce qui le pouvoit inciter à troubler tout le monde, pour une cause tant legere et frivole, que pure ambition? Il dit que ce qui a esté une fois passé au Concile de Nice, doit demeurer inviolable. Comme si toute la Chrestienté estoit en danger de perir, pour avoir preferé une Eglise à l’autre: ou comme si les Patriarchies avoyent esté distribuées au Concile de Nice pour une autre fin ou autre intention, que pour la conservation de la police. Or nous savons que la police, selon la diversité des temps permet, et mesme requiert, qu’on face des mutations diverses. C’est donc une vaine couleur que prend Leon, de dire qu’on ne doit nullement donner au siege de Constantinoble l’honneur qui avoit esté auparavant donné par le Concile de Nice à la ville d’Alexandrie. Car cela est trop evident, que c’estoit un Decret qui se pouvoit changer selon la condition des temps. Et qu’est-ce, que nul des Evesques d’Orient, ausquels l’affaire attouchoit beaucoup plus, n’y repugnoit? Certes Protere qui avoit esté esleu Evesque d’Alexandrie au lieu de Dioscore, estoit là present: semblablement les autres Patriarches, desquels l’honneur estoit amoindry. C’estoit à eux à faire de s’y opposer, non pas à Leon qui demeuroit en son entier. Quand donc iceux se taisent tous: qui plus est, quand ils y consentent, et que le seul Evesque de Rome y contredit, il est aisé de juger quelle raison l’induist à cela: c’est qu’il prevoyoit de loin ce qui advint tantost apres: que selon que la gloire de le vieille Rome decroistroit, Constantinoble ne se contentant point du second lieu, voudroit aspirer au premier. Toutesfois il ne peut tant faire par ses crieries, que le Decret du Concile n’eust sa vigueur. Parquoy ses successeurs voyans qu’ils n’y gaignoyent rien, se deporterent bien et beau de ceste obstination. Car, ils ordonnerent qu’il deust estre le second Patriarche.

15. According to this ancient ordinance, it was decreed in the first Council of Constantinople, that the bishop of that city should have the next rank and dignity to the bishop of Rome, because that was a new Rome. But when a similar decree was passed long after in the Council of Chalcedon, Leo strenuously opposed it. And he not only took the liberty of pouring contempt on what had been decided by upwards of six hundred bishops, but likewise heavily reproached them with having taken from other sees the honour which they had ventured to confer on the Church of Constantinople. Now, what could incite him to disturb the world for so insignificant a cause, but mere ambition? He says, that what had once been determined by the Council of Nice, ought to have been maintained inviolable. As if the Christian faith were endangered by the preference of one Church to another, or as if the patriarchates had been distributed by the Council of Nice with any other view than the preservation of external order. Now, we know that external order admits, and even requires, various changes, according to the various circumstances of different periods. It is a futile pretence, therefore, of Leo, that the honour, which the authority of the Nicene council had given to the see of Alexandria, ought not to be conferred on that of Constantinople. For common sense dictates, that this was such a decree as might be abolished according to the state of the times. And besides, the repeal met with no opposition from the bishops of the East, who were most interested in the matter. Proterius, who had been appointed bishop of Alexandria instead of Dioscorus, was present; as were other patriarchs, whose dignity was lessened by this measure. It was for them to oppose it, and not Leo, who retained his original station unaltered. When they all suffered it to pass without any objection, and even assented to it, and the bishop of Rome was the only one who resisted it, it is easy to judge by what motive he was influenced. He foresaw, what actually came to pass not long after, that as the glory of Rome was declining, Constantinople would not be content with 327the second place, but would contend for the primacy. Yet all his clamour was unavailing; the decree of the council was confirmed. Therefore his successors, seeing themselves vanquished, peaceably refrained from such obstinacy; for they decreed that he should be accounted the second patriarch.

15. Hence the great struggle for precedency between the Sees of Rome and Constantinople. The pride and ambition of the Roman Bishops unfolded.

Agreeably to this ancient custom, the first Council of Constantinople decreed that the bishop of that city should take precedence after the Roman Pontiff, because it was a new Rome. But long after, when a similar decree was made at Chalcedon, Leo keenly protested (Socrat. Hist. Trop. Lib. 9 cap. 13). And not only did he permit himself to set at nought what six hundred bishops or more had decreed, but he even assailed them with bitter reproaches, because they had derogated from other sees in the honour which they had presumed to confer on the Church of Constantinople (in Decr. 22, Distinct. cap. Constantinop.). What, pray, could have incited the man to trouble the world for so small an affair but mere ambition? He says, that what the Council of Nice had once sanctioned377ought to have been inviolable; as if the Christian faith was in any danger if one church was preferred to another; or as if separate Patriarchates had been established on any other grounds than that of policy. But we know that policy varies with times, nay, demands various changes. It is therefore futile in Leo to pretend that the See of Constantinople ought not to receive the honour which was given to that of Alexandria, by the authority of the Council of Nice. For it is the dictate of common sense, that the decree was one of those which might be abrogated, in respect of a change of times. What shall we say to the fact, that none of the Eastern churches, though chiefly interested, objected? Proterius, who had been appointed at Alexandria instead of Dioscorus, was certainly present; other patriarchs whose honour was impaired were present. It belonged to them to interfere, not to Leo, whose station remained entire. While all of them are silent, many assent, and the Roman Bishop alone resists, it is easy to judge what it is that moves him; just because he foresaw what happened not long after, that when the glory of ancient Rome declined, Constantinople, not contented with the second place, would dispute the primacy with her. And yet his clamour was not so successful as to prevent the decree of the council from being ratified. Accordingly, his successors seeing themselves defeated, quietly desisted from that petulance, and allowed the Bishop of Constantinople to be regarded as the second Patriarch.

15. Naar deze oude instelling is op het eerste concilie te Constantinopel bepaald, dat de bisschop van die stad de privilegiën van eer zou hebben na de bisschop van Rome, omdat Constantinopel het nieuwe Rome was¹. Maar toen lange tijd daarna een gelijk besluit genomen werd te Chalcedon, heeft Leo heftig daartegen geprotesteerd. En niet alleen heeft hij zich veroorloofd voor niets te achten, wat zeshonderd of meer bisschoppen besloten hadden, maar hij heeft hen ook met ernstige verwijten berispt, omdat zij aan andere zetels de eer ontnomen hadden, die zij gewaagd hadden aan de kerk van Constantinopel toe te kennen. Ik vraag u, wat heeft de man kunnen aanzetten om de wereld in opschudding te brengen voor een zaak van zo geringe betekenis anders dan louter eerzucht? Hij zegt, dat was eenmaal het concilie van Nicaea bepaald heeft, onschendbaar moet zijn. Alsof het Christelijk geloof gevaar zou lopen, wanneer de ene kerk boven de andere gesteld werd, of alsof de patriarchaatschappen daar ingesteld waren met een ander doel dan de uiterlijke regering der kerken. en wij weten, dat de uiterlijke regering naar de wisseling der tijden veranderingen ondergaat, ja vereist. Het is dus van geen waarde, wat Leo beweert, namelijk dat aan de zetel van Constantinopel niet de eer moet worden opgedragen, die door het gezag van het concilie te Nicaea aan de zetel van Alexandrië gegeven was. Want het algemeen gevoelen zegt, dat dit een besluit was van die aard, dat het naar de aard der tijden weer kon worden opgeheven. Bovendien verzette niemand der oosterse bisschoppen zich er tegen, hoewel zij er het meeste belang bij hadden. In ieder geval was daar aanwezig Proterius, die te Alexandrië in de plaats van Dioscorus tot patriarch was aangesteld; ook andere patriarchen waren aanwezig, wier eer verminderd werd. Hun taak was het geweest tussenbeide te komen, niet die van Leo, die onaangetast op zijn plaats bleef. Maar terwijl zij allen zwijgen, ja, terwijl zij toestemmen, verzet alleen de bisschop van Rome zich; het ligt voor de hand te oordelen, wat hem daartoe beweegt: hij voorzag namelijk, wat niet lang daarna ook geschiedde, dat, daar de heerlijkheid van het oude Rome taande, Constantinopel, niet tevreden met de tweede plaats, over het primaat met Rome zou twisten. Maar toch heeft hij met zijn verzet niet gedaan gekregen, dat het besluit van het concilie niet tot stand gekomen is. En zo hebben zijn opvolgers, ziende dat ze machteloos waren, van hardnekkig volhouden in die zaak afgezien. Want zij hebben het verdragen, dat de bisschop van Constantinopel als tweede patriarch beschouwd werd.

15.

Auf Grund dieses alten Brauchs hat man auf der ersten Synode zu Konstantinopel (381) festgesetzt, der Bischof dieser Stadt solle hinsichtlich seiner Ehrenvorrechte gleich auf den Bischof von Rom folgen, und zwar weil Konstantinopel das neue Rom sei (Socrates, Kirchengeschichte V, 8, Historia tripartita IX,13, Decretum 771 Gratiani I,22,3). Lange Zeit später jedoch, als man in Chalcedon einen ähnlichen Beschluß gefaßt hatte, erhob Leo heftigen Widerspruch. Und er erlaubte es sich nicht nur, das, was sechshundert Bischöfe oder mehr beschlossen hatten, für nichts zu achten, sondern er griff sie auch mit heftigen Vorwürfen an, weil sie die Ehre, die sie der Kirche zu Konstantinopel beizulegen gewagt hätten, anderen Bischofssitzen entzogen hätten. Ich möchte nun wissen: was anders konnte diesen Mann dazu reizen, den Erdkreis wegen einer so unerheblichen Angelegenheit in Erschütterung zu versetzen, als reine Ehrsucht? Er erklärte: was die Synode von Nicäa einmal festgesetzt habe, das müsse auch unverletzt bleiben. Als ob der christliche Glaube aufs Spiel gesetzt würde, wenn eine Kirche der anderen vorgezogen wird! Oder als ob man in Nicäa die Patriarchate zu einem anderen Zweck festgelegt hätte als um der äußeren Ordnung willen! Wir wissen aber, daß die äußere Ordnung je mit wechselnder Zeit vielfältige Veränderungen durchmacht, ja erfordert. Es war daher ein nichtiger Vorwand, wenn Leo erklärte, man dürfe die Ehre, die kraft der Autorität des Konzils von Nicäa dem Bischofssitz von Alexandria gegeben worden sei, nicht auf den von Konstantinopel übertragen. Denn der gesunde Menschenverstand sagt einem, daß dieser Beschluß von solcher Art war, daß er je nach den Erfordernissen der Zeit auch wieder aufgehoben werden konnte. Wie kommt es auch, daß von Bischöfen des Ostens niemand Widerspruch erhob, obwohl diese doch der Fall am meisten anging? Es war doch jedenfalls Proterius anwesend, den man an Stelle des Dioskur zum Patriarchen von Alexandria gemacht hatte, auch andere Patriarchen waren zugegen, deren Ehre (durch solchen Beschluß) gemindert wurde. Diese hätten die Aufgabe gehabt, Einspruch zu erheben, nicht aber Leo, der an seinem Platz ohne jede Einbuße blieb! Während diese aber alle schweigen, ja zustimmen, widersetzt sich allein der Bischof von Rom. Hier ist auch das Urteil, was ihn denn dazu bewogen haben mag, schnell bei der Hand: er sah eben voraus, was dann auch nicht lange nachher eintrat, nämlich daß sich mit dem Abnehmen der Ehre des alten Rom Konstantinopel mit dem zweiten Platz nicht zufriedengeben und mit Rom um die Obergewalt kämpfen würde. Trotzdem hat es Leo mit seinem Einspruch nicht zuwege gebracht, daß der Beschluß des Konzils etwa nicht in Geltung gekommen wäre. Deshalb haben seine Nachfolger, da sie einsahen, daß sie machtlos waren, von jener Halsstarrigkeit friedlich Abstand genommen; sie haben es nämlich geduldet, daß der Bischof von Konstantinopel als zweiter Patriarch galt.

15. 1412 15. Die Roomse erkenning van Konstantinopel en Leo se reaksie daarop

Na aanleiding van hierdie ou instelling is op die eerste sinode van Konstantinopel besluit dat die biskop van hierdie stad die voorregte van  hierdie ereposisie ni die Roomse pous sou beklee omdat dit ’n nuwe Rome was.⁸⁵ Toe daar egter na lang verloop van tyd ’n soortgelyke dekreet by Chalcedon geneem is, het Leo hom heftig daarteen verset.⁸⁶ Hy het homself nie alleen toegelaat om die besluit wat seshonderd of meer biskoppe geneem het, van nul en gener waarde te ag nie maar hulle met kwaai verwyte verkwalik dat hulle die eer wat hulle aan die kerk van Konstantinopel durf verleen het, ander setels ontsê het.⁸⁷ Nou vra ek jou, wat anders kon die man aangehits het om die hele wêreld vir so ’n onbenulligheid in oproer te bring as louter eersug? Hy beweer dat die besluit wat die sinode van Nicea vroeër geneem het, onskendbaar behoort te wees.⁸⁸ Net asof die Christelike geloof gevaar loop as een kerk bo ’n ander gestel word, of net asof die patriargate daar vir ’n ander doel as ter wille van die (kerk)organisasie onderskei is. Ons weet egter dat die (kerk)organisasie verskillende veranderinge toelaat, ja, selfs vereis, volgens die verandering van die tydsgewrig. Wat Leo voorhou, is dus onbeduidend, naamlik dat die eer wat op gesag van die sinode van Nicea aan Alexandrie gegee sou word, nie aan die setel van Konstantinopel verleen mag word nie.⁸⁹ Gewone verstand sê dit trouens voor dat dit ’n besluit van so ’n aard was dat dit volgens die omstandighede van die tydsgewrig opgehef kon word. Wat daarvan dat nie een van die Oosterse afgevaardigdes daarteen protes aangeteken het terwyl dit besonderlik in hulle belang was nie? Proterius wat hulle in Alexandrie in Dioscorus se plek aangestel het, was in elk geval teenwoordig,⁹⁰ asook ander patriarge wie se eer daardeur verminder is. Dit was hulle taak om tussenbei te tree en nie Leo s’n nie omdat hy ongedeerd op sy plek gebly het. Terwyl hulle inderdaad almal swyg, ja, terwyl hulle almal daarmee saamstem, weerstaan slegs een, die biskop van Rome, die besluit. Dit is voor die hand liggend om te oordeel wat sy motief was. Hy het natuurlik voorsien wat nie baie later nie gebeur het toe die glorie van Rome van ouds 1413 afgeneem het dat Konstantinopel nie met tweede plek tevrede sou wees nie en daarmee oor die primaat in konflik sou kom. Deur daarteen te protesteer het Leo egter nie bewerkstellig dat die besluit van die konsilie nie bekragtig is nie. Toe sy opvolgers dus gesien het dat hulle gebreek is, het hulle rustig van daardie hardkoppigheid afgesien want hulle het verdra dat die biskop van Konstantinopel as tweede patriarg beskou moet word.

15. Следуя древнему установлению, Первый Константинопольский собор отдал епископу Константинополя как нового Рима второе место в чести и достоинстве (Сократ. Церковная история, V, VIII (MPG, LXVII, 579); Кассиодор. Трёхчастная история, IX, XIII (MPL, LXIX, 1129c); decretumGratiani I, dist. XXII, c. 3). Много позже, когда Халкидонский собор издал такое же постановление (Халкидонский собор (451), канон 28: Hefele C.J., von. Op. cit., v. 2, p. 815 s.), ему твердо и решительно воспротивился папа Лев. Он не только позволил себе пренебречь решением шестисот епископов, но и обрушился на них, как видно из его посланий (Leo I. Ep. 104, 2; 105, 2 p.; 106 (MPL,LIV, 993 b p., 998 p., 1001 p.)), с резкими упрёками за то, что они отобрали у других Церквей честь, отдав ее Церкви Константинополя. Я спрашиваю, что побудило его из-за такого ничтожного дела сеять смуту по всему миру, как не голое честолюбие? Лев заявляет, что единожды принятая Никейским собором очерёдность должна сохраняться неизменной. Можно подумать, что всё христианство оказалось под угрозой из-за предпочтения, отданного одной Церкви перед другой, или что патриархаты были установлены Никейским собором для иных целей или с иными намерениями, нежели внешнее устроение Церкви! А внешнее устроение, как известно, с течением времени позволяет и даже требует определённых перемен. Так что Лев безосновательно настаивает на том, что никоим образом не следует отдавать константинопольскому престолу честь, ранее отданную Никейским собором Александрии. Совершенно очевидно, что этот канон мог быть изменён в соответствии с новыми условиями.

Почему ни один из восточных епископов, которых этот вопрос касался гораздо больше, не высказал никакого протеста? На соборе присутствовал Протерий, избранный Александрийским епископом вместо Диоскура, и другие патриархи, честь которых подвергалась умалению. Именно им надлежало воспротивиться такому решению, а не Льву, не понёсшему никакого урона. Однако восточные епископы промолчали, более того, выразили своё согласие. И только римский епископ выступил против.

Нетрудно понять, что побудило его к протесту: он предвидел то, что должно было произойти потом, а именно: по мере заката славы города Рима Константинополь всё менее будет довольствоваться вторым местом и начнёт претендовать на первое. Однако громогласные протесты Льва не лишили силы постановление Собора. Поэтому его преемники, видя бесполезность таких попыток, отказались от навязчивой идеи и признали за Константинопольским патриархом второе место.

16. Verum paulo post eousque erupit Iohannes, qui Gregorii tempore Constantinopolitanam Ecclesiam regebat ut se universalem Patriarchum diceret¹. Hic Gregorius, ne in optima causa sedis suae defensioni deesset, constanter se opposuit², Et erat certe intolerabilis cum superbia tum insania Iohannis, qui Episcopatus sui fines aequare Imperii finibus volebat. Neque tamen quod alteri negat Gregorius, sibi ipsi vendicat: sed vocem illam, a quocunque tandem usurpetur, ut scelestam, et impiam, et nefandam abominatur. Quinetiam Eulogio^b Alexandrino Episcopo alicubi succenset, a quo fuerat eiusmodi titulo honoratus. Ecce, inquit, in praefatione epistolae, quam ad me ipsum, qui prohibui, direxistis, superbae appellationis verbum, Papam me universalem appellando, imprimere curastis. Quod, peto, sanctitas vestra ulterius non faciat: quia vobis subtrahitur, quod alteri plusquam exigit ratio datur. Ego honorem non deputo, in quo fratrum meorum honorem minui video. Meus enim honor est honor universalis Ecclesiae, fratrumque meorum solidus vigor. Si autem universalem me Papam sanctitas vestra dicit, negat se hoc esse quod me fatetur universum [Lib. 7. epist. 30]³. Bona quidem erat et honesta Gregorii causa: sed Iohannes, Mauritii^c, Imperatoris favore adiutus, dimoveri a proposito non potuit⁴. Cyriacus quoque eius successor nunquam de ea re passus est se exorari.⁵

16. Mais peu de temps apres, assavoir du temps de sainct Gregoire, l’Evesque de Constantinoble nommé Jean se desborda jusques là, qu’il se dit Patriarche universel. Gregoire ne voulant point quitter l’honneur de son siege en bonne cause, s’oppose à une telle follie. Et certes c’estoit un orgueil intollerable, voire mesme une follie enragée à l’Evesque de Constantinoble, de vouloir estendre son Evesché par tour l’Empire. Or Gregoire ne maintient point que l’honneur qu’il denie à l’autre, appartienne à soy: mais il a en execration ce tiltre, de quiconque il soit usurpé, comme meschant et contrevenant à l’honneur de Dieu: mesme il se courrouce en une Epistre à Eulogius, Evesque d’Alexandrie lequel le luy avoit attribué: Voicy, dit-il, au proeme de l’Epistre que vous m’avez adressée, vous avez mis ce mot d’orgueil, en m’appellant. Pape universel: ce que je prie à vostre saincteté de ne plus faire cy-apres. Car tout ce qui est donné à un autre outre la raison, vous est osté. De moy, je ne repute point pour honneur ce en quoy je voy l’honneur de mes freres amoindry. Car mon honneur est, que l’estat de l’Eglise universelle et de mes freres se maintienne en sa vigueur. Si vostre saincteté m’appelle Pape universel, c’est confesser que vous n’estes point en partie ce que vous m’attribuez pour le tout.⁷⁹ La cause que soustenoit sainct Gregoire estoit bonne et honneste: mais pource que Jean estoit supporté par l’Empereur Maurice, on ne le peut destourner de son propos. Pareillement Cyriaque son successeur demoura ferme en une mesme ambition, tellement que jamais on ne peut obtenir de luy qu’il s’en deportast.

16. But a little while after, John, who presided over the Church of Constantinople while Gregory was bishop of Rome, had the arrogance to assume the title of universal patriarch. Gregory, not afraid of defending his see in a good cause, resolutely opposed this assumption. And certainly it betrayed intolerable pride and folly in John to wish to make the limits of his bishopric the same with those of the empire. Now, Gregory did not claim to himself what he denied to another; but execrated the title, by whomsoever it might be usurped, as wicked and impious. In one of his epistles he expresses his displeasure with Eulogius, bishop of Alexandria, for having complimented him with such a title. “Behold,” says he, “in the preface of the epistle which you have directed to myself, who have forbidden it, you have taken care to introduce that appellation of pride, by calling me universal pope. Which I entreat that your holiness will not do any more; because all that you give to another beyond what is reasonable, is deducted from yourself. I consider nothing an honour to me, by which I see the honour of my brethren diminished. For my honour is the honour of the universal Church, and the perfect vigour of my brethren. If your holiness calls me universal pope, this is denying that you have any share in that which is wholly attributed to me.” Gregory’s was a good and honourable cause; but John, being supported by the favour of Mauritius the emperor, could not be diverted from his purpose; and Cyriacus, his successor, was equally inflexible.

16. Many attempts of the Bishop of Constantinople to deprive the Bishop of Rome of the primacy.

But shortly after, John, who, in the time of Gregory, presided over the church of Constantinople, went so far as to say that he was universal Patriarch. Here Gregory, that he might not be wanting to his See in a most excellent cause, constantly opposed. And certainly it was impossible to tolerate the pride and madness of John, who wished to make the limits of his bishopric equal to the limits of the empire. This, which Gregory denies to another, he claims not for himself, but abominates the title by whomsoever used, as wicked, impious, and nefarious. Nay, he is offended with Eulogius, Bishop of Alexandria, who had honoured him with this title, “See (says he, Lib. 8 Ep. 30) in the address of the letter which you have directed to me, though I prohibited you, you have taken care to write a word of proud signification by calling me Universal Pope. What I ask is, that your holiness do not go farther, because, whatever is given to another more than reason demands is withdrawn from you. I do not regard that as honour by which I see that the honour of my brethren is diminished. For my honour is the universal honour of the Church, and entire prerogative of my brethren. If your holiness calls me universal Pope, it denies itself to be this whole which it acknowledges me to be.” The cause of Gregory was indeed good and honourable; but John, aided by the favour of the Emperor Maurice, could not be dissuaded from his purpose. Cyriac also, his successor,never allowed himself to be spoken to on the subject.

16. Maar korte tijd daarna is Johannes, die ten tijde van Gregorius de kerk van Constantinopel regeerde zo ver gegaan, dat hij zich de algemene patriarch noemde. Hiertegen heeft Gregorius zich standvastig verzet, om niet in een zeer goede zaak te kort te schieten in de verdediging van zijn zetel. En ongetwijfeld was zowel de hoogmoed als de dwaasheid van Johannes onverdragelijk, die de grenzen van zijn bisdom wilde gelijk maken aan de grenzen van het keizerrijk. En toch maakt Gregorius voor zich geen aanspraak op datgene, wat hij de ander weigert, maar hij verfoeit die naam, door wie hij dan ook gebruikt moge worden, als misdadig en goddeloos en gruwelijk. Ja zelfs is hij ergens¹ toornig op Eulogius, de bisschop van Alexandrië, door wie hij met zulk een titel geëerd was. "Zie," zegt hij, "gij hebt in de aanhef van de brief, die gij tot mij, hoewel ik dat verboden heb, gericht hebt een woord van trotse aanspreking laten schrijven, mij algemene paus noemende; ik bid uwe heiligheid, dat niet meer te doen; want aan ulieden wordt onttrokken, wat aan de ander, meer dan de reden eist, wordt geschonken: ik houd het niet voor een eer, omdat ik zie, dat de eer mijner broederen daardoor verminderd wordt; want mijn eer is de eer der ganse kerk, en de ongeschonden macht mijner broederen; maar indien uwe heiligheid mij algemeen paus noemt, dan zegt gij daarmee, dat gij niet zijt, wat gij zegt, dat ik ben, namelijk algemeen." De zaak van Gregorius was wel goed en eervol, maar Johannes, gesteund door de gunst van keizer Mauritius, kon van zijn voornemen niet afgebracht worden. Ook zijn opvolger Cyriacus heeft zich dat nooit laten afbidden.

16.

Kurze Zeit nachher jedoch ist Johannes, der zur Zeit Gregors (I.) die Kirche zu Konstantinopel regierte, soweit gegangen, daß er sich als Patriarchen für die ganze Kirche (universalis Patriarchus) bezeichnete. Dagegen hat sich Gregor, um in so ausgezeichneter Sache nicht die Verteidigung seines Stuhls zu unterlassen, standhaft gewehrt. Und sicherlich war auch die Hoffart wie die Unsinnigkeit des Johannes, der die Grenzen seines Bistums den Grenzen des Reiches gleich machen wollte, untragbar. Trotzdem macht Gregor auf das, was er dem anderen verweigert, nicht etwa selber Anspruch, sondern er verabscheut diesen Namen („Gesamtpatriarch“) als frevlerisch, gottlos und ruchlos - von wem er schließlich auch gebraucht werden möge. Ja, er fährt gar an einer Stelle gegen den Bischof Eulogius von Alexandria los, der ihn mit einem derartigen Titel geehrt hatte. „Seht“, sagt er, „Ihr habt in der Vorrede des Briefes, den Ihr an mich gerichtet habt, trotz meines Verbots ein Wort schreiben lassen, das eine hoffärtige Bezeichnung bedeutet: Ihr habt mich nämlich „Papst der Gesamtkirche” (Papa universalis) genannt. Dies, bitte ich, möge Eure Heiligkeit in Zukunft nicht mehr tun; denn Euch wird entzogen, was einem anderen über das begründete Maß hinaus gegeben wird. Ich betrachte das, von dem ich sehe, daß dadurch die Ehre meiner Brüder gemindert wird, nicht als Ehre. Denn meine Ehre ist die Ehre der gesamten Kirche und der ungeschmälerte Rechtsstand meiner Brüder. Wenn mich aber Eure Heiligkeit den 772 ‚Papst der Gesamtkirche’ nennt, so erklärt sie damit, sie sei das, was ich nach ihrem Geständnis für die Gesamtheit sei, ihrerseits nicht“ (Brief VIII,29).

Die Sache Gregors war zwar gut und ehrenhaft, aber Johannes, dem die Gunst des Kaisers Mauritius zu Hilfe kam, konnte von seinem Vorhaben nicht abgebracht werden. Auch sein Nachfolger Cyriacus hat sich in dieser Sache niemals erweichen lassen.

16. Die botsing tussen Gregorius en Johannes

Maar ’n bietjie later het Johannes wat in Gregorius se tyd oor die kerk van Konstantinopel regeer het, so uitgebars dat hy beweer het dat hy die universele patriarg is.⁹¹ Ten einde nie in die heel beste saak die verdediging van sy setel te kort te doen nie, het Gregorius hom gedurig teengestaan.⁹² Johannes was in elk geval sowel vanweë sy hoogmoedigheid as sy waansinnigheid ondraaglik omdat hy die grense van sy bisdom aan die grense van die ryk gelyk wou stel. Nogtans eis Gregorius nie vir hom iets op wat hy ’n ander weier nie maar hy verafsku daardie verklaring - deur wie dit ook al misbruik word -, as onheilig, goddeloos en verfoeilik. Ja, hy vererg hom iewers vir Eulogius, die biskop van Alexandrië, omdat hy Gregorius met so ’n titel vereer het. Hy sê: “Kyk, deur my in die voorwoord van die brief wat u aan my gerig het, ‘universele pous’ te noem het u gesorg dat u ’n hooghartige benaming daarop afstempel wat ek u verbied het om te doen. Ek versoek u heiligheid om dit nie verder te doen nie want iets wat meer as wat redelikheid vereis, aan ’n ander gegee word, word van julle weggeneem. Ek ag iets nie ’n eer as ek merk dat die eer van my medebroeders daardeur verminder word nie. My eer is immers die eer van die universele kerk en die standvastige lewenskragtigheid van my medebroeders. As u heiligheid my egter ‘universele pous’ noem, misken hy homself iets wat hy my in geheel gun”.⁹³ Gregorius se saak was goed en eerbaar maar Johannes wat die guns van keiser Mauritius geniet het, kon nooit van sy vooropgesette houding afgewend word nie.⁹⁴ Ook Curiacus, sy opvolger, het nooit toegelaat dat hy hiervan afgeraai word nie.⁹⁵

1414 Die bydrae van wêreldse gesag in die groei van die mag van die Roomse pous (Afdeling 17 - 18)

16. Однако вскоре, во времена св. Григория, Константинопольский епископ Иоанн преступил границы своей власти и объявил себя Вселенским патриархом. Григорий, не желая умалять чести своего престола, справедливо выступил против такого безрассудства. Разумеется, со стороны Иоанна притязания на епископскую власть над всей Империей были недопустимой гордыней, более того, безумной дерзостью. Но Григорий вовсе не утверждал, что честь, которую он отрицал за Константинопольским епископом, принадлежит ему. Нет, он выступил против самого этого титула, кто бы его ни узурпировал, как против титула нечестивого и оспаривающего честь Бога. В послании епископу Александрийскому Евлогию, которое приписывают св. Григорию, говорится: «Во вступлении к адресованному мне письму Вы употребили горделивое слово, назвав меня "Вселенским папой". Прошу Ваше Святейшество больше этого не делать. Ибо все, что даётся другому сверх основания, то отнимается у Вас. Что касается меня, я отнюдь не считаю за честь то, в чём, как я вижу, умаляется честь моих братьев. Ибо честь моя в том, чтобы сохранялся в силе надлежащий порядок Вселенской Церкви и честь братьев. Называя меня Вселенским папой, Вы тем самым признаёте, что не являетесь даже отчасти тем, что приписываете мне целиком» (Григорий Великий. Письма, VII, 30 (MPL, LXXVII, 933)).

Дело св. Григория было правым и честным. Однако Иоанн, пользуясь поддержкой императора Маврикия, настаивал на своём. Также и его преемник Кириак упорствовал в своих притязаниях, и никто не сумел убедить его отказаться от них.

17. Tandem Phocas, qui caeso Mauritio^d in eius locum suffectus est⁶ (nescio qua de causa Romanis amicior, || imo quia illic absque certamine coronatus fuerat) || Bonifacio tertio concessit quod minime postulabat Gregorius, ut Roma caput esset omnium 120 Ecclesiarum¹. In hunc modum dirempta est controversia. Neque tamen adeo profuisset hoc Imperatoris beneficium sedi Romanae, nisi alia deinde accessissent. Nam Graecia et tota Asia paulo post ab eius communione abscissae sunt². Gallia sic ipsum^a reverebatur, ut non pareret nisi quoad libebat³. Tunc vero primum in servitutem redacta est ubi Pipinus regnum occupavit. Nam quum Zacharias, Pontifex Romanus, ei adiutor fuisset ad perfidiam ac latrocinium, ut pulso legitimo Rege regnum quasi praedae expositum raperet: hoc mercedis tulit, ut in Ecclesias Gallicanas iurisdictionem haberet Romana sedes. Quemadmodum praedones commune spolium solent partiendo diripere, ita boni isti viri inter se compararunt ut Pipino quidem cederet terrenum ac civile dominium, spoliato vero Rege: Zacharias autem caput fieret omnium Episcoporum, ac^b spiritualem potestatem haberet: quae quum initio infirma foret (ut solet usu venire in rebus novis), Caroli inde authoritate confirmata fuit, simili fere de causa; erat enim ipse quoque Romano Pontifici obnoxius, quod eius studio ad honorem Imperii^c pervenerat. Quamquam autem credibile est, prius valde deformatas fuisse ubique Ecclesias, constat tamen veterem Ecclesiae formam tunc demum in Gallia et Germania fuisse prorsus obliteratam. Extant adhuc in archivis Curiae Parisiensis breves illorum temporum commentarii, qui, ubi de rebus Ecclesiasticis agitur, mentionem pactionum faciunt, tum Pipini tum Caroli cum Romano Pontifice⁴. Inde colligere licet, factam tunc fuisse veteris status mutationem.

17. Finalement Phocas, lequel fut creé Empereur apres la mort de Maurice (favorisant plus aux Romains, je ne say pourquoy, ou bien pource qu’il y fut couronné sans difficulté) ottroya à Boniface troisieme ce que jamais sainct Gregoire n’avoit demandé: assavoir que Rome fust chef sur toutes les autres Eglises. Voila comment le procés fut decidé. Neantmoins encore ce benefice de l’Empereur n’eust gueres profité au siege Romain, s’il n’y fust advenu des autres inconveniens. Car tantost apres toute la Grece et l’Asie furent divisées de sa communion. La Gaule l’avoit tellement en reverence, qu’elle luy estoit subjette autant que bon luy sembloit: et ne fut jamais pleinement reduite en servitude, jusques à tant que Pepin occupa le royaume. Car d’autant que Zachario Pape de ce temps-là luy aida à chasser son Roy et seigneur legitime, pour ravir le royaume comme une proye: il eust cela pour recompense, que toutes les Eglises Gallicanes furent assujetties à la jurisdiction du siege Romain. Comme les brigans ont accoustumé de partir ensemble le butin: aussi ces gens de bien, apres avoir fait une telle volerie, firent leur partage en ceste maniere, que Pepin eust la seigneurie temporelle, et Zacharie eust la preeminence spirituelle. Or d’autant qu’il n’en jouissoit pas du tout paisiblement, comme choses nouvelles ne sont pas aisées à introduire du premier coup, il fut confermé en sa possession par Charlemaigne, quasi pour semblable cause. Car Charlemaigne estoit attenu à l’Evesque de Rome, d’autant qu’il estoit parvenu à l’Empire en partie par son moyen. Or combien qu’il soit croyable que les Eglises estoyent desja auparavant fort deffigurées par tout, neantmoins il est certain qu’adonc la forme ancienne fut du tout effacée en France et en Allemaigne. Il y a encore en la cour de Parlement à Paris, des registres faits par forme de Chroniques, lesquels faisans mention des choses Ecclesiastiques, renvoyent aux pactions faites entre Pepin ou Charlemaigne, et l’Evesque de Rome: dont on peut bien voir que lors l’estat ancien de l’Eglise fut changé.

17. At length Phocas, who ascended the throne after the murder of Mauritius, being more favourable to the Romans,—for what reason I know not, unless because he had been crowned at Rome without any difficulty,—granted to Boniface the Third what Gregory had never demanded,—that Rome should be the head of all Churches. Thus the controversy was decided. Yet this grant of the emperor could not have been so much to the advantage of the see of Rome, if it had not been followed by other things. For Greece and all Asia soon after separated from its communion. France reverenced it only so far as not to carry its obedience beyond its inclinations; nor was it reduced to entire subjection, till Pepin had usurped the crown. For after Zachary, the Roman pontiff, had assisted Pepin in the commission of treason and robbery, in deposing his lawful sovereign, and taking possession of the throne, he was rewarded by having the see of Rome invested with jurisdiction over the 328Gallican Churches. As robbers are accustomed to divide their common booty, so those worthy persons concerted together, that Pepin should have the temporal and civil sovereignty after the deposition of the rightful monarch, and that Zachary should be made the head over all bishops, and enjoy the spiritual power. At first this was feeble, as is generally the case with new establishments; but it was afterwards confirmed by the authority of Charlemagne, and almost from a similar cause; for he also was indebted to the Roman pontiff, for his exertions in raising him to the dignity of emperor. Now, though it is probable that the Churches, before that time, had in general been greatly disfigured, it is evident that in France and Germany the ancient form of the Church was then entirely obliterated. The archives of the parliament of Paris still contain brief registers of those times, which, in relating ecclesiastical events, make frequent mention of the treaties both of Pepin and Charlemagne with the Roman pontiff; from which it may be concluded that an alteration was then made in the ancient state of the Church.

17. Phocas murders the Emperor, and gives Rome the primacy.

At length Phocas, who had slain Maurice, and usurped his place (more friendly to the Romans, for what reason I know not, or378rather because he had been crowned king there without opposition), conceded to Boniface III. what Gregory by no means demanded—viz. that Rome should be the head of all the churches. In this way the controversy was ended. And yet this kindness of the Emperor to the Romans would not have been of very much avail had not other circumstances occurred. For shortly after Greece and all Asia were cut off from his communion, while all the reverence which he received from France was obedience only in so far as she pleased. She was brought into subjection for the first time when Pepin got possession of the throne. For Zachary, the Roman Pontiff, having aided him in his perfidy and robbery when he expelled the lawful sovereign, and seized upon the kingdom, which lay exposed as a kind of prey, was rewarded by having the jurisdiction of the Roman See established over the churches of France. In the same way as robbers are wont to divide and share the common spoil, those two worthies arranged that Pepin should have the worldly and civil power by spoiling the true prince, while Zachary should become the head of all the bishops, and have the spiritual power. This, though weak at the first (as usually happens with new power), was afterwards confirmed by the authority of Charlemagne for a very similar cause. For he too was under obligation to the Roman Pontiff, to whose zeal he was indebted for the honour of empire. Though there is reason to believe that the churches had previously been greatly altered, it is certain that the ancient form of the Church was then only completely effaced in Gaul and Germany. There are still extant among the archives of the Parliament of Paris short commentaries on those times, which, in treating of ecclesiastical affairs, make mention of the compacts both of Pepin and Charlemagne with the Roman Pontiff. Hence we may infer that the ancient state of matters was then changed.

17. Eindelijk heeft Phocas, die na Mauritius gedood te hebben in zijn plaats gekozen is (en die om een of andere reden de Romeinen vriendelijker gezind was, ja, omdat hij door hen zonder strijd gekroond was), aan Bonifacius de derde toegestaan, wat Gregorius geenszins verlangde, dat Rome het hoofd zou zijn van alle kerken. Op deze wijze is de strijd beslecht. En toch zou deze weldaad van de keizer niet zo voordelig geweest zijn voor de Roomse stoel, indien er later geen andere dingen bijgekomen waren. Want Griekenland en geheel Azië zijn een weinig later van de gemeenschap met de Roomse stoel afgescheurd. Frankrijk eerbiedigde hem op deze wijze, dat het hem slechts gehoorzaamde in zoverre, als het daartoe lust had. Het is echter eerst toen tot dienstbaarheid gebracht, toen Pepijn de regering in handen gekregen heeft. Want toen Zacharias, de bisschop van Rome, hem geholpen had in zijn trouweloosheid en roverij, zodat hij, na verdrijving van de wettige koning, het rijk, dat als een buit ter beschikking lag, voor zich roofde, heeft Zacharias dit als loon gekregen, dat de Roomse stoel de zeggenschap zou hebben over de kerken van Frankrijk. Evenals rovers de gemeenschappelijke buit plegen te verdelen, zo hebben die fraaie mannen met elkander deze overeenkomst getroffen, dat de aardse en burgerlijke heerschappij, nu de werkelijke koning beroofd was, aan Pepijn zou komen, en Zacharias het hoofd zou worden van alle bisschoppen en de geestelijke macht zou hebben. En ofschoon die in het begin zwak was (zoals gemeenlijk het geval is bij verandering van toestand), is zij daarna door het gezag van Karel versterkt, door een nagenoeg gelijke oorzaak. Want ook hij had verplichting aan de Roomse paus, omdat hij door diens ijverige bemoeiing tot de eer van het rijk gekomen was. En ofschoon aan te nemen is, dat reeds vroeger overal de kerken zeer misvormd waren, is het toch zeker, dat toen eerst de oude gestalte der kerk in Frankrijk en Duitsland geheel in vergetelheid geraakt is. Er zijn nog in de archieven van het hof te Parijs kleine geschiedkundige aantekeningen van die tijden, die, waar ze over kerkelijke zaken spreken, melding maken van de verdragen zowel van Pepijn, als van Karel met de Roomse paus. Daaruit kan men opmaken, dat er toen verandering gekomen is in de oude toestand.

17. Die endgültige Aufrichtung der päpstlichen Obergewalt

Dann trat Phocas nach Ermordung des Mauritius an dessen Stelle. Er war den Römern freundlicher gesinnt - ich weiß nicht, aus was für einem Grunde, ja doch: weil er in Rom ohne Streit gekrönt worden war. Dieser Phocas hat dann endlich Bonifatius dem Dritten zugestanden, was Gregor keineswegs verlangt hatte, nämlich daß Rom das Haupt aller Kirchen sein sollte. Auf diese Weise wurde der Streit geschlichtet.

Trotzdem hätte auch diese Gunstbezeigung des Kaisers dem römischen Stuhl nicht so sehr viel genützt, wenn nicht noch anderes hinzugekommen wäre. Denn Griechenland und ganz Asien sind kurz nachher von der Gemeinschaft mit ihm losgerissen worden. Und Frankreich erwies dem Papst seine Ehrerbietung dergestalt, daß es nur soweit Gehorsam leistete, als es ihm paßte. Es ist in der Tat erst zur Knechtschaft (unter Rom) gebracht worden, als Pipin die Königsgewalt an sich gerissen hatte. Denn der römische Bischof Zacharias hatte ihm zu Treulosigkeit und Räuberei Beihilfe geleistet, so daß er nach Vertreibung des rechtmäßigen Königs das Reich an sich riß, als ob es zur Plünderung preisgegeben wäre. Dafür erhielt Zacharias die Belohnung, daß der römische Stuhl über die französischen Kirchen die Rechtsprechungsgewalt haben sollte. Wie Räuber die gemeinsame Beute untereinander aufzuteilen pflegen, so machten auch diese guten Leute miteinander einen Vergleich: die irdische, bürgerliche Herrschaft sollte nach Beraubung des wahren Königs an Pipin fallen, Zacharias aber sollte das Haupt aller Bischöfe werden und die geistliche Gewalt haben!

Diese war nun im Anfang ungefestigt, wie es mit neuen Sachen so zuzugehen pflegt; darauf aber wurde sie durch die Autorität Karls gestärkt - und zwar aus fast gleicher Ursache. Denn auch Karl war dem römischen Papst verpflichtet, weil er durch seine Bemühungen zur Kaiserwürde gelangt war.

Obgleich nun anzunehmen ist, daß die Kirchen allenthalben schon zuvor sehr verunstaltet waren, steht es doch fest, daß erst damals die alte Gestalt der Kirche in Frankreich und Deutschland gänzlich in Vergessenheit geraten ist. In den Archiven des obersten Gerichtshofs zu Paris sind noch kurze Aufzeichnungen aus jenen Zeiten vorhanden, die, wo es sich um kirchliche Dinge handelt, Verträge in Erwähnung bringen, die Pipin oder auch Karl mit dem römischen Papst abgeschlossen haben. Aus diesen ergibt sich der Schluß, daß damals die Änderung des alten Zustandes erfolgt ist.

17. Die verlening van oppergesag oor die kerk deur die wêreldse owerheid

Na die moord op Mauritius is Phocas eindelik in sy plek aangewys.⁹⁶ Om een of ander rede was hy baie vriendelik teenoor die Romeine - waarskynlik omdat hy sonder stryd daar gekroon is -, en hy het aan Bonifacius die Derde gegee wat Gregorius hoegenaamd nie geëis het nie, naamlik dat Rome hoof oor al die kerke sou wees. Op hierdie wyse is die geskil besleg.

En tog sou hierdie weldaad van die keiser die Roomse setel nie so gebaat het as dit nie was vir ander gebeure wat daarna gevolg het nie. Griekeland en die hele Asie is immers ’n bietjie later van gemeenskap met die Roomse kerk afgesny.⁹⁷ Frankryk het hom wel geëerbiedig maar hom sover hulle wou, gehoorsaam. Maar toe Pepin die regering oorgeneem het, is die kerk vir die eerste keer tot slawerny gebring.⁹⁸ Want toe die Roomse pous Zacharia Pepin in sy verraad en roof bygestaan het om die wettige koning te verdryf en sy ryk as buit te roof, het hy as beloning daarvoor ontvang dat die Roomse setel jurisdiksie oor die kerke in Frankryk sou hê. En soos rowers gewoonlik hulle gemeenskaplike buit in die verdeling daarvan verskeur, so het hierdie goeie manne onderling ooreengekom dat die wêreldse en burgerlike heerskappy na die rooftog op die ware koning Pepin sou toekom en dat Zacharia hoof van al die biskoppe sou word en die geestelike mag sou besit.

Hoewel hierdie mag aanvanklik wankelmoedig was soos gewoonlik gebeur in die geval van ’n revolusie, is dit daarna om byna dieselfde rede deur Karel die Grote se gesag versterk. Hy het trouens self ook ’n verpligting teenoor die Roomse pous gehad omdat hy sy keiserlike amp deur die pous se partydigheid bereik het. Hoewel kerke oral vooraf 1415 reeds erg gedeformeer was, is dit nogtans bekend dat die eertydse vorm van die kerk toe uiteindelik heeltemal in Frankryk en Duitsland uitgewis is. Daar bestaan nou nog in die argiewe van die hof van Parys kort kommentare van daardie tye wat, wanneer dit om kerklike aangeleenthede gaan, ooreenkomste van sowel Pepin as van Karel die Grote met die Roomse pous vermeld.⁹⁹ Hieruit kan ons aflei dat daar toe ’n verandering van die eertydse toestand (van die kerk) plaasgevind het.

17. В конце концов Фока, ставший императором после смерти Маврикия и более благоволивший к Риму (не знаю почему; может быть, потому, что он был без возражений там коронован), предоставил Бонифацию III честь, о которой св. Григорий и не помышлял: провозгласил Рим главой над всеми Церквами. Так был положен конец спору.

Однако это благодеяние императора не пошло бы впрок римскому престолу, если бы не стечение других обстоятельств. В скором времени вся Греция и Азия прервали общение с Римом. Галлия же так «почитала» Римского епископа, что подчинялась ему лишь постольку, поскольку ей это было угодно. И только когда королём стал Пипин (Короткий), она была приведена к покорности. Тогдашний папа Захарий помог Пипину изгнать его законного короля и сеньора и завладеть королевством. Пипин же вознаградил папу тем, что подчинил все галльские Церкви юрисдикции римского престола. Подобно делящим добычу разбойникам, эти благородные люди разделили награбленное таким образом, что Пипин приобрёл земное владычество, а Захарий - духовное главенство. Однако в связи с тем, что новшества прививались с трудом и поначалу встречали сопротивление, папские прерогативы были подтверждены Карлом Великим, причём почти по такой же причине. Ибо Карл был обязан Римскому епископу, став императором при его содействии.

Вероятно, Церкви и до того претерпели пагубные изменения. Но в это время во Франции и Германии древний порядок оказался полностью уничтожен. Анналы, составленные при парижском дворе в форме хроник, при упоминании о церковных делах сообщают о сделке между Пипином и Карлом Великим, с одной стороны, и римским первосвященником - с другой. Отсюда явствует, что древний церковный порядок был совершенно изменён.

18. Ex eo tempore, quum res passim in deterius quotidie prolaberentur, stabilita quoque subinde et aucta est Romanae 121 sedis tyrannis: idque Episcoporum partim inscitia, partim ignavia. Nam quum unus^a omnia sibi sumeret, ac sine modo se contra ius et fas extollere magis magisque pergeret: nec zelo quo debuerant, incubuerunt Episcopi ad arcendam eius libidinem: atque ut^b animus non defuisset, destituebantur tamen vera doctrina et peritia: ut ad tantam rem tentandam essent minime idonei. Itaque videmus qualis fuerit et quam prodigiosa Romae omnium sacrorum profanatio, et totius Ecclesiastici ordinis dissipatio Bernardi aetate. Conqueritur ex toto orbe Romam confluere ambitiosos, avaros, simoniacos, sacrilegos, concubinarios, incestuosos, et quaeque istiusmodi monstra, ut Apostolica authoritate vel obtinerent honores Ecclesiasticos vel retinerent [Lib. 1. De conside. ad Eugenium]¹: fraudem, et circumventionem, et violentiam invaluisse. Eum iudicandi modum qui tunc usitatus erat, execrabilem esse dicit: nec modo Ecclesiae, sed foro indecorum². Clamat plenam esse ambitiosis Ecclesiam: nec esse qui magis exhorreat flagitia perpetrare quam latrones in spelunca quum spolia viatorum distribuunt³. Pauci (inquit) ad os legislatoris: ad manus omnes respiciunt. Non immerito tamen. Omne Papale negotium illae^c agunt [Circa finem libri 4]⁴. Quale est quod de spoliis ecclesiarum emuntur, qui dicunt tibi, Euge, euge? pauperum vita in plateis divitum seminatur: argentum micat in luto: accurritur undique: tollit illud non pauperior, sed fortior: aut qui forte citius praecurrit. A te tamen mos iste, vel potius mors ista, non venit; utinam in te desinat. Inter haec tu pastor procedis, multo et pretioso circumdatus ornatu. Si auderem dicere, daemonum magis quam ovium pascua haec. Scilicet sic factitabat Petrus: sic Paulus ludebat⁵. Curia tua recipere bonos magis quam facere consuevit. Mali enim illic non proficiunt, sed boni deficiunt⁶. Iam quos appellationum abusus refert, nemo pius sine magno horrore legat [Lib. 3]⁷. Tandem sic de effraeni illa Romanae sedis cupiditate in iurisdictione usurpanda concludit, Murmur loquor et querimoniam communem Ecclesiarum. Truncari se clamitant ac demembrari. Vel nullae vel paucae admodum sunt quae plagam istam aut non doleant, aut non timeant. Quaeris 122 quam? subtrahuntur Abbates Episcopis, Episcopi Archiepiscopis, etc. Mirum si excusari hoc queat. Sic factitando, probatis vos habere plenitudinem potestatis: sed iustitiae non ita. Facitis hoc quia potestis, sed utrum etiam debeatis quaestio est. Ad honorem quibusque suum gradumque conservandum positi estis, non invidendum¹. Haec pauca ex multis referre libuit, ut partim videant lectores quam graviter tunc Ecclesia concidisset, partim etiam ut agnoscant, quanto in moerore ac gemitu pios omnes tenuerit isthaec calamitas.

18. Depuis ce temps-là, selon que les choses dechoyent journellement du mal en pis, la tyrannie du siege Romain s’est augmentée par succession de temps: et ce en partie par la bestise des Evesques, en partie par leur nonchalance. Car comme ainsi soit que l’Evesque Romain s’eslevast de jour en jour, s’usurpant tout à luy seul, les Evesques ne furent point esmeuz d’un zele tel qu’ils devoyent, pour reprimer sa cupidité: et quand ils en eussent eu le vouloir, d’autant qu’ils estoyent povres ignorans et de petite prudence, ils n’estoyent point suffisans pour en venir à bout. Et pourtant nous voyons quelle dissipation il y avoit à Rome du temps de sainct Bernard: ou plustost quelle estoit l’horrible profanation de la Chrestienté. Il se complaind⁸⁰ que de tout le monde, les ambitieux, les avaricieux, les simoniaques, les paillars, les incestes et tous meschans accouroyent à Rome, pour obtenir les honneurs de l’Eglise par l’authorité Apostolique, ou bien pour se maintenir en possession: disant que fraude et circonvention et violence y regnoyent: disant ainsi que la façon de juger qui estoit adonc en usage, estoit execrable: et non seulement indecente à l’Eglise, mais à une justice laye. Il crie que l’Eglise est pleine d’ambitieux, et qu’il n’y a nul qui craigne de commettre toute meschanceté, non plus que brigans en une caverne, quand ils butinent entre eux ce qu’ils ont robé aux passans. Il y en a peu, dit-il,⁸¹ qui regardent à la bouche du Legislateur, mais tous regardent à ses mains, et non sans cause: car ce sont celles qui despeschent tout ce que le Pape fait. Puis apres parlant au Pape, il dit, Qu’est-ce que tes flatteurs, qui te disent: Or sus, hardiment? Tu les achettes de la despouille des Eglises: la vie des povres est semée aux places des riches: l’argent reluist en la boue, on y accourt de toutes pars: le plus povre ne l’emporte point, mais le plus fort, ou celuy qui court le plus viste. Ceste coustume, ou plustost ceste corruption mortelle, n’a point commencé de ton temps: Dieu vueille qu’elle y prenne fin. Cependant tu es paré et attiffé precieusement. Si je l’osoye dire, ton siege est plustost un parc de diables que de brebis. Sainct Pierre faisoit-il ainsi? Sainct Paul se mocquoit-il ainsi? Ta cour a accoustumé de recevoir plustost les bons, que de les faire tels. Car les manvais n’y profitent point: mais les bons y empirent bien. Puis apres il raconte des abuz qui se commettoyent aux appellations, que nul fidete ne sauroit lire sans horreur. Et finalement il conclud touchant la cupidité du siege Romain a usurper plus qu’il ne luy estoit deu de jurisdiction, comme il s’ensuit⁸²: Voicy le murmure et la querimonie commune de toutes les Eglises, elles crient qu’elles sont coppées et desmembrées: il y en a bien peu, ou du tout nulles; lesquelles ne sentent ou ne craignent ceste playe. Demandes-tu quelles? Les Abbez sont soustraits à leurs Evesques, les Evesques à leurs Archevesques: c’est merveilles si on peut excuser cela. En faisant ainsi, vous monstrerez bien que vous avez plenitude, mais non pas de justice. Vous faites cela, pource que vous le pouvez faire: mais la question est, si vous le devez faire. Vous estes là constituez pour conserver à chacun son honneur et son degré non pas pour luy en porter envie. Il en dit beaucoup davantage: mais j’ay voulu alleguer cela en passant, partie afin que les lecteurs regardent combien l’Eglise estoit lors descheute: partie aussi afin qu’ils voyent combien ceste calamité estoit fascheuse et amere à porter à tous bons fideles.

18. From that time, as things daily became worse and worse, the tyranny of the Roman see was gradually established and increased, and that partly through the ignorance, and partly through the indolence, of the bishops. For while the Roman pontiff was usurping every thing to himself, and proceeding from one assumption to another, without any limits, in defiance of law and justice, the bishops did not exert themselves with the zeal which became them to repress his cupidity, and where there was no want of inclination, they were destitute of real learning and knowledge, so that they were not at all equal to such an important undertaking. We see, therefore, what a horrible profanation of every thing sacred, and what a total disorganization of the Church there was at Rome in the days of Bernard. He complains that the ambitious, the avaricious, the simoniacal, the sacrilegious, the adulterous, the incestuous, and all who were chargeable with the most atrocious crimes, from every part of the world, resorted to Rome, in order to procure or to retain ecclesiastical honours by the apostolical authority; and that fraud, circumvention, and violence, were generally practised. He says, that the judicial process which was then pursued was execrable, and not only unbecoming of the Church, but disgraceful to any civil court. He exclaims, that the Church is full of ambitious men, and that there is not one who is any more afraid of perpetrating the most flagitious crimes, than robbers in their den when they are distributing the plunder which they have seized on the highway. “Few,” he says, “regard the mouth of the legislator; they all look at his hands, and that not without cause, for those hands transact all that is done by the pope. What a business it is, that they are bought 329with the spoils of the Church, who say to you, Well done, well done! The life of the poor is sown in the streets of the rich; silver glitters in the mire; people run to it from all parts; it is borne away, not by the poorest, but by the strongest, or perhaps by him who runs fastest. This custom, or rather this mortal corruption, commenced not with you; I wish it may end with you. In these circumstances you, a pastor, are proceeding, covered with abundant and costly attire. If I might dare to use the expression, these are rather the pastors of devils than of sheep. Did Peter act in this manner? Was Paul guilty of such trifling? Your court has been accustomed to receive men good, more than to make them so. For the wicked are not improved in it, but the good are corrupted.” The abuses of appeals which he relates, no pious person can read without the greatest horror. At length, respecting the insatiable cupidity of the see of Rome in the usurpation of jurisdiction, he concludes in the following manner: “I speak the murmur and common complaint of the Churches. They exclaim that they are divided and dismembered. There are few or none of them who do not either bewail or dread this plague. Do you inquire what plague? Abbots are torn away from their bishops, bishops from their archbishops. It is wonderful if this can be excused. By such conduct you prove that you have a plenitude of power, but not of justice. You act thus because you can, but the question is whether you ought. You are appointed to preserve to all their respective honour and rank, and not to envy them.” These few passages I have thought proper to recite, out of a great many, partly that the readers may see how sadly the Church had then declined, and partly that they may know into what sorrow and lamentation all good men were plunged by this calamity.

18. The Papal tyranny shortly after established. Bitter complaints by Bernard.

From that time, while everywhere matters were becoming daily worse, the tyranny of the Roman Bishop was established, and ever and anon increased, and this partly by the ignorance, partly by the sluggishness, of the bishops. For while he was arrogating everything to himself, and proceeding more and more to exalt himself without measure, contrary to law and right, the bishops did not exert themselves so zealously as they ought in curbing his pretensions. And though they had not been deficient in spirit, they were devoid of true doctrine and experience, so that they were by no means fit for so important an effort. Accordingly, we see how great and monstrous was the profanation of all sacred things, and the dissipation of the whole ecclesiastical order at Rome, in the age of Bernard. He complains (Lib. 1 de Consider. ad Eugen.) that the ambitious, avaricious, demoniacal, sacrilegious, fornicators, incestuous, and similar miscreants, flocked from all quarters of the world to Rome, that by apostolic authority they might acquire or retain ecclesiastical honours: that fraud, circumvention, and violence, prevailed. The mode of judging causes then in use he describes as379execrable, as disgraceful, not only to the Church, but the bar. He exclaims that the Church is filled with the ambitious: that not one is more afraid to perpetrate crimes than robbers in their den when they share the spoils of the traveller. “Few (say he) look to the mouth of the legislator, but all to his hands. Not without cause, however: for their hands do the whole business of the Pope. What kind of thing is it when those are bought by the spoils of the Church, who say to you, Well done, well done? The life of the poor is sown in the highways of the rich: silver glitters in the mire: they run together from all sides: it is not the poorer that takes it up, but the stronger, or, perhaps, he who runs fastest. That custom, however, or rather that death, comes not of you: I wish it would end in you. While these things are going on, you, a pastor, come forth robed in much costly clothing. If I might presume to say it, this is more the pasture of demons than of sheep. Peter, forsooth, acted thus; Paul sported thus. Your court has been more accustomed to receive good men than to make them. The bad do not gain much there, but the good degenerate.” Then when he describes the abuses of appeals, no pious man can read them without being horrified. At length,speaking of the unbridled cupidity of the Roman See in usurping jurisdiction, he thus concludes (Lib. 3 de Concil.), “I express the murmur and common complaint of the churches. Their cry is, that they are maimed and dismembered. There are none, or very few, who do not lament or fear that plague. Do you ask what plague? Abbots are encroached upon by bishops, bishops by archbishops, &c. It is strange if this can be excused. By thus acting, you prove that you have the fulness of power, but not the fulness of righteousness. You do this because you are able; but whether you also ought to do it is the question. You are appointed to preserve, not to envy, the honour and rank of each.” I have thought it proper to quote these few passages out of many, partly that my readers may see how grievously the Church had then fallen, partly, too, that they may see with what grief and lamentation all pious men beheld this calamity.

18. Sinds die tijd is, daar de zaken overal dagelijks slechter en slechter werden, ook herhaaldelijk de tirannie van de Roomse stoel bevestigd en toegenomen, en dat wel deels door de onwetendheid der bisschoppen, deels door hun laksheid. Want toen één alles aan zich trok, en steeds meer doorging zonder maat zich tegen recht en billijkheid te verheffen, hebben de bisschoppen niet met de ijver, die ze hadden moeten betonen, zich er op toegelegd om zijn willekeur tegen te gaan, en ook al zou de lust daartoe hun niet ontbroken hebben, zo ontbrak het hun toch aan de ware geleerdheid en ervaring, zodat ze geenszins geschikt waren om een zo grote zaak te ondernemen. En zo zien we, hoedanige en hoe monsterachtige ontheiliging van alle heilige dingen, en ook hoe grote verstrooiing van de ganse kerkelijke orde er te Rome geweest is in de tijd van Bernardus. Hij klaagt¹ dat uit de gehele wereld naar Rome saamstromen eergierigen, hebzuchtigen, lieden, die zich schuldig maken aan simonie, heiligschenners, hoereerders, bloedschennigen, en al dergelijke gruwelijke lieden, om door het apostolisch gezag kerkelijke ereambten te verkrijgen of te behouden, en dat bedrog en misleiding en geweld de overhand gekregen hebben. Hij zegt, dat de wijze van oordelen, die toen gebruikelijk was, verfoeilijk en onbetamelijk was niet alleen voor de kerk, maar ook voor de rechtbank. Hij roept uit, dat de kerk vol was van eerzuchtigen, en dat er niemand was, die meer afschuw had van het bedrijven van schanddaden dan de struikrovers in hun hol hebben, wanneer ze de buit der reizigers verdelen. "Weinigen," zegt hij², "letten op de mond van de wetgever, maar allen op zijn handen. En dat doen ze niet ten onrechte: want alle pauselijke zaken worden door die handen verricht. Wat voor iets is het, o paus, dat zij, die tot u zeggen: prachtig! mooi zo! uit de buit der kerken gekocht worden? Het leven der armen wordt gezaaid op de straten der rijken; het zilver schittert in het slijk; van alle kanten loopt men toe; het zilver wordt opgeraapt niet door de armste, maar door de sterkste, of door hem, die toevallig het hardst vooraan loopt. Maar van u is die manier van doen, of liever gezegd van verdoen³ niet afkomstig: och of ze bij u ophield. Temidden hiervan schrijdt gij voort als herder, getooid met veel en kostbaar sieraad. Als ik het durfde zeggen: dit is meer een weide van duivelen dan van schapen. Deed Petrus soms zo; spotte Paulus zo? Uw hof is er meer aan gewend goede mensen te ontvangen dan mensen goed te maken. Want slechten worden daar niet beter, maar goeden slechter." Verder zou geen vrome zonder grote afschuw kunnen lezen van de misbruiken der appellatiën. Eindelijk besluit hij, wat hij zegt over de teugelloze begeerte, die de Roomse stoel ten toon spreidt bij het gebruikmaken van de rechtspraak, aldus: "Ik spreek uit de murmurering en de algemene klacht der kerken; zij roepen uit, dat ze verminkt worden en van hun ledematen beroofd; òf er is geen enkele meer òf er zijn nog slechts zeer weinigen, die dat slaan niet smartelijk gevoelen of er niet voor vrezen. Vraagt ge, welk slaan? De abten worden onttrokken aan hun bisschoppen, de bisschoppen aan hun aartsbisschoppen enz. Het zou een wonder zijn, als dat verontschuldigd kon worden. Door zo te doen, bewijst gij, dat ge de volheid der macht hebt, maar niet der rechtvaardigheid: gij doet dit, omdat gij het kunt, maar of gij het ook moogt doen, is de vraag; gij zijt gesteld om voor een ieder zijn eer en graad te bewaren, niet om hem die te benijden." Deze weinige woorden heb ik willen aanhalen uit vele, deels opdat de lezers zouden zien, hoe ernstig de kerk toen gevallen was, deels opdat zij zouden bekennen, in welk een droefheid en ellende alle vromen door die ramp gekomen waren.

18. Der Verfall der Kirche zur Zeit Bernhards von Clairvaux

Von dieser Zeit an, als die Verhältnisse allenthalben tagtäglich schlechter wurden, ist dann auch die Tyrannei des römischen Stuhls allmählich zu Kraft und zu größerem Umfang gekommen, und zwar teils durch die Unwissenheit, teils durch die Lässigkeit der Bischöfe. Denn während sich ein einziger alles herausnahm und ohne Maß mehr und mehr fortfuhr, sich gegen Recht und Billigkeit zu erheben, haben sich die Bischöfe nicht mit dem schuldigen Eifer angestrengt, seine Willkür in Schranken zu halten, und wenn sie auch nicht ohne den Willen dazu gewesen wären, so hätte es ihnen dennoch an rechter Unterweisung und Erfahrung gefehlt, so daß sie keineswegs geeignet waren, eine so wichtige Sache anzufassen. So sehen wir, von welcher Art und von was für einer Scheußlichkeit zur Zeit Bernhards (von Clairvaux) die Entweihung alles Heiligen und die Zerstörung der gesamten kirchlichen Ordnung zu Rom gewesen ist. Er klagt, aus der ganzen Welt strömten ehrgierige, habsüchtige 773 Leute, Menschen, die Simonie, Tempelschändung, Hurerei, Blutschande trieben, und andere Ungeheuer dieser Art nach Rom zusammen, um dort durch apostolische Autorität kirchliche Ehren zu erlangen oder zu behalten; Betrug, Hintergehung und Gewalttaten, klagt er, hätten überhandgenommen (Von der Betrachtung an Papst Eugen III.,I,4f.). Er erklärt, die damals übliche Art der Rechtsprechung sei abscheulich und sie sei nicht nur für die Kirche, sondern auch für das (weltliche) Gericht unziemlich (Ebenda I,10,13). Er ruft aus, die Kirche sei voll ehrgieriger Leute, und es sei keiner da, der vor der Begehung von Schandtaten mehr Abscheu hätte als Räuber in ihrer Höhle, wenn sie die den Reisenden abgenommene Beute verteilten (Ebenda). „Wenige“, sagt er, „schauen auf den Mund des Gesetzgebers; alle aber sehen auf seine Hände. Das geschieht aber auch nicht ohne Grund. Denn alle päpstlichen Geschäfte geschehen eben durch die Hände“ (Ebenda IV,2,4). „Was soll das heißen“ (schreibt er an den Papst), „daß die Leute, die zu dir sagen: ‚Prachtvoll, herrlich!’ - durch Raubgut erkauft werden, das man den Kirchen abnimmt? Der Lebensunterhalt der Armen wird auf den Gassen der Reichen ausgestreut. Das Silber glänzt im Schmutz. Man eilt von allen Seiten herzu - aber nicht der Ärmere, sondern der Stärkere nimmt es auf oder auch der, der gerade am schnellsten vorausläuft! Doch kommt diese Festsetzung oder besser: diese tödliche Zersetzung (mos iste, vel potius mors ista) nicht von dir her - ach, möchte sie bei dir enden! Mitten in alledem schreitest du als ‚Hirte’ einher, mit vielem und kostbarem Zierat umgeben. Wenn ich es zu sagen wagen dürfte - das ist doch eher eine Weide für Teufel als für Schafe. So hat denn wohl auch Petrus getan, so auch Paulus Spott getrieben?“ (Ebenda IV,2,5). „Dein Hof ist gewohnt, mehr gute Leute in sich aufzunehmen - als Leute gut zu machen. Denn die Bösen werden an ihm nicht besser, die Guten aber schlechter!“ (Ebenda IV,4,11). Die Mißbräuche bei den Berufungsverfahren, die er dann berichtet, wird kein frommer Mensch ohne großen Abscheu lesen können (Ebenda III,2,6ff.). Endlich redet er von jener zügellosen Begehrlichkeit des römischen Stuhls in der Anmaßung der Rechtsprechungsgewalt und kommt dabei zu dem Schluß: „Ich spreche das Murren und die gemeinsame Klage der Kirchen aus. Sie rufen laut, daß sie verstümmelt und ihrer Gliedmaßen beraubt werden. Und es gibt gar keine mehr oder nur noch wenige, die diesen Schlag nicht schmerzlich empfinden oder nicht (wenigstens) fürchten. Fragst du, was für einen Schlag? Daß man die Äbte ihren Bischöfen (hinsichtlich der Gerichtsgewalt und anderer Rechte) entzieht und die Bischöfe den Erzbischöfen ...! Es wäre ein Wunder, wenn man das entschuldigen könnte. Indem ihr so handelt, beweist ihr zwar, daß ihr volle Macht habt - aber nicht volle Gerechtigkeit. Ihr tut es, weil ihr es könnt; aber ob ihr es auch dürft, das ist die Frage. Ihr seid doch dazu gesetzt, jedem seine Ehre und seinen Rang zu erhalten, nicht aber, sie ihm zu mißgönnen“ (Ebenda III,4,14). Dies wenige wollte ich doch aus vielem heraus berichten, und zwar, damit die Leser einerseits sehen, was für einen schweren Fall die Kirche damals getan hatte, und auch andererseits erkennen, wie sehr diese Not alle Frommen in Trauer und Seufzen versetzt hat.

18. Die tydperk hierna gekenmerk deur agteruitgang van die kerk en  groei van die gesag van die pous

Toe sake sedert hierdie tyd oral by die dag slegter in verval geraak het, is die tirannie van die Roomse setel ook voortdurend versterk en het ditaangegroei gedeeltelik vanweë die biskoppe se onkunde en gedeeltelik vanweë hulle luiheid. Want hoewel een van hulle alles vir homself toegeëien het en hy al hoe meer en meer voortgegaan het om hom mateloos en strydig met die wet en wat geoorloof was, bo hulle te verhef, het die biskoppe hulle nie met die ywer waarmee hulle dit moes doen, daarop toegelê om sy willekeurigheid hok te slaan nie en hoewel dit hulle nie aan moed ontbreek het nie, was hulle tog sonder ware geleerdheid en praktiese ervaring sodat hulle glad nie opgewasse was om so ’n groot taak aan te durf nie. Ons sien dus hoedanig en hoe kwistig Rome se ontheiliging was van alles wat heilig is, asook die vernieting van die hele kerkorde in Bernardus se tyd. Hy kla dat eersugtiges, gieriges, simoniste, heiligskenniges, bywywe, bloedskandiges en dergelike gedrogte van oor die hele wêreld na Rome stroom om op apostoliese gesag kerklike ereposisies te bekom of te behou.¹⁰⁰ Bedrog, misleiding en geweld het hoogty gevier. Hy sê dat die wyse van regspraak toe afstootlik was, en ’n skande nie alleen vir die kerk nie maar ook vir die gereg.¹⁰¹ Hy protesteer dat die kerk vol eergierige mense is en dat niemand meer sidder om misdade te begaan as rowers wat in spelonke die buit van reisigers onder mekaar verdeel nie.¹⁰² Hy sê: “Net ’n paar mense hou hulle oë op die mond van die wetgewer maar almal 1416  op sy hande - tog ook nie onverdiend nie! Want daardie hande doen al die pous se besigheid!¹⁰³ Wat is dit wat diegene wat vir jou sê: “Bravo!  Goed so!”, uit die buit van die kerk koop? Die lewe van armes word op die strate van die rykes gesaai. Silwer skitter in die modder. Van alle kante af hardloop mense daarnatoe. Nie een wat armer is nie maar een wat sterker is, tel dit op of miskien een wat vinniger kan hardloop. Tog kom hierdie gewoonte, of eerder hierdie dood, nie van jou af nie. Het dit tog maar in jou tot ’n einde gekom! Te midde hiervan gaan jy as herder voort, omring deur baie en kosbare praal. Ek sou waag om te sê dat dit weivelde van die duiwels is eerder as van skape! Natuurlik het Petrus so gedoen! Natuurlik het Paulus so gespeel!¹⁰⁴ Jou hof ontvang goeie mense eerder as om hulle so te maak. Slegte mense vind trouens geen baat daarby nie, maar goeie mense kwyn daar weg”.¹⁰⁵

Nou sou geen godvrugtige mens die misbruik van appelle waarna hy verwys, sonder groot afgryse kon lees nie.¹⁰⁶ Ten slotte sluit hy (sy beskrywing) van die bandelose hebsugtigheid van die Roomse setel in die misbruik van sy mag soos volg af: “Ek praat van die gemor en die algemene klag van kerke. Hulle protesteer dat hulle afgemaai en uitmekaar geskeur word. Daar is geen, of net ’n paar kerke wat nie oor hierdie slae bedroef is, of dit nie vrees nie. Jy vra watter slae? Abte word van hulle biskoppe weggeneem en biskoppe van hulle aartsbiskoppe, ensovoorts. Verbasend as dit verskoon kan word! Deur so te doen bewys julle dat julle voile mag het, maar nie voile geregtigheid nie! Julle doen dit omdat julle die mag het, maar die vraag is of julle dit hoort te doen. Julle is aangestel om elkeen se eer en posisie te handhaaf en nie om daarop afgunstig te wees nie”.¹⁰⁷ Ek het verkies om hier na enkele van die vele voorbeelde te verwys sodat my lesers gedeeltelik kan sien hoe ernstig die kerk destyds gekwyn het, en gedeeltelik sodat hulle ook kan agterkom in hoe ’n groot droefheid en versugting hierdie teenspoed al die godvrugtiges gehad het.

18. В последующие времена, по мере того как с каждым днём дела шли все хуже, возрастала тирания римского престола - отчасти из-за неразумия епископов, отчасти из-за их беспечности. В то время как римский понтифик день ото дня возносился выше и выше, присваивая себе одному все права, другие епископы не проявляли должного усердия в противодействии его притязаниям. Но даже если бы они захотели это сделать, им не удалось бы выполнить свою задачу до конца по причине их собственного невежества и неразумия. Поэтому мы видим, в каком расстроенном состоянии находилась Церковь в Риме во времена св. Бернара и какой чудовищной профанации подвергалось христианство.

Св. Бернар говорит о царящем в Риме мошенничестве, обмане и насилии, о гнусности принятого там судопроизводства, неподобающего не только Церкви, но и светскому правосудию (Бернар Клервоский. О размышлении, пять книг к Евсевию (De consideratione libri quinque ad Eugenium), III, I, c. X (MPL. CLXXXII, 740)).

Он жалуется на то, что честолюбцы, сребролюбцы, покупатели церковных должностей, развратники, кровосмесители и прочие нечестивцы со всего света стекаются в Рим, дабы получить от Церкви почести, даруемые властью Апостолького престола, или сохранить свои владения. Бернар сетует на то, что Церковь полна честолюбцев, не останавливающихся ни перед каким злодейством и подобных разбойникам, которые в своём логове делят награбленное у путников. «Лишь немногие, - говорит он, - взирают на уста законодателя; большинство же глядит ему в руки. И не без причины, ибо именно они обделывают все папские дела». И затем, обращаясь к папе: «Кто эти льстецы, которые говорят тебе: "Ну же, давай смелее!"? Ты покупаешь их за остатки Церквей. Жизнями бедняков усеяны дворцы богачей. Серебро сверкает в грязи, и к нему бегут со всех сторон. Но достаётся оно не самому бедному, а самому сильному или самому проворному. Такое обыкновение - вернее, такое пагубное беззаконие - сложилось при тебе. Дай Бог, чтобы при тебе оно кончилось! Но ты наряжаешься и украшаешь себя драгоценным убранством. Осмелюсь сказать, что твой престол напоминает скорее стадо бесов, чем овец. Разве св. Пётр творил подобное? Разве св. Павел развлекался подобным образом? ... У тебя при дворе больше привыкли грести добро, чем делать добрыми людей. Ибо дурные здесь не станут лучше, а добрые испортятся». Затем св. Бернар рассказывает о злоупотреблениях, творимых в связи с апелляциями, о которых ни один верующий не может читать без ужаса. И в заключение, касаясь жадного стремления римского престола узурпировать не принадлежащую ему юрисдикцию, он пишет следующее: «Все Церкви громко стенают и жалуются на то, что они разъяты и расчленены. Нет или почти нет ни одной Церкви, которая не страдала бы от этой язвы или не страшилась её. Ты спросишь, какой язвы? Аббаты изъяты из-под юрисдикции своих епископов, епископы - архиепископов. Простить такое было бы чудом! Поступая таким образом, ты являешь полноту власти, но не справедливости. Ты делаешь это потому, что можешь это делать; однако вопрос в том, должен ли ты это делать. Ты поставлен для того, чтобы сохранять за каждым его честь и подобающее сану достоинство, а не посягать на них».

Помимо этого Бернар говорит еще многое. Но я намеревался упомянуть его сочинение мимоходом, дабы читатель увидел, в каком состоянии находилась Церковь в Европе и насколько тяжело и горько было терпеть всё это добрым верующим.

19. Iam vero ut Romano Pontifici hodie concedamus eminentiam illam et iurisdictionis amplitudinem quam mediis temporibus, ut Leonis et Gregorii, habuit haec sedes, quid hoc ad praesentem Papatum? Nondum loquor^a de terreno dominio, nec de civili potestate, de quibus postea suo loco videbimus²: sed ipsum spirituale regimen^b quod iactant, quid simile cum illorum temporum conditione habet? Papam enim non aliter definiunt quam summum in terris Ecclesiae caput, et universalem totius orbis Episcopum³. Ipsi vero Pontifices, quum de sua authoritate loquuntur, magno supercilio pronuntiant penes se esse imperandi potestatem, alios manere obediendi necessitatem⁴: sic sanctiones omnes suas habendas esse quasi divina Petri voce firmatas⁵: provinciales synodos, quia Papae non habeant praesentiam, vigore carere⁶: se posse de qualibet Ecclesia clericos ordinare⁷: et qui alibi fuerint ordinati, eos posse ad sedem suam vocare^{c 8}. Innumera eius generis habentur in farragine Gratiani, quae non recenseo, ne nimis molestus sim lectoribus. Summa tamen huc redit, penes unum Pontificem Romanum esse supremam Ecclesiasticarum omnium causarum cognitionem, sive in diiudicandis definiendisque doctrinis⁹, sive in ferendis legibus¹⁰, sive in constituenda disciplina¹¹, sive in^d exercendis iudiciis¹². Privilegia quoque quae sibi sumunt in reservationibus 123 (ut vocant) et longum esset recensere et supervacuum¹. Quod autem omnium maxime intolerabile est, nullum in terris iudicium relinquunt coercendae ac refraenandae suae libidini, si tam immensa potestate abutantur. Nemini (inquiunt) iudicium sedis huius liceat retractare, propter Romanae Ecclesiae Primatum [Nicolaus, cuius^a sententia haec in Decretis^b 17. quaest. 3. c. Nemini]². Item, Neque ab Augusto, neque a Regibus, neque ab omni clero, neque a populo iudex iudicabitur [Innocentii 9. quaest. 3. c. Nemo]³. Id quidem plus satis imperiose, quod unus homo omnium se iudicem constituit, nullius autem iudicio parere sustinet. Sed quid si tyrannidem in populum Dei exerceat? si dissipet ac vastet regnum Christi? si totam Ecclesiam conturbet? si munus pastorale in latrocinium convertat? Imo ut sit sceleratissimus, se ad reddendam rationem astringi negat. Sunt enim istae Pontificum voces, Aliorum hominum causas voluit Deus per homines terminare, sed sedis huius Praesulem suo sine quaestione servavit arbitrio [Symmach. 9. quaest. 3. c. Aliorum]⁴. Item, Facta subditorum indicantur a nobis: nostra autem a solo Deo [Antherius ibidem c. Facta]⁵.

19. Mais encore que nous accordions au Pape une telle preeminence et jurisdiction qu’a eu le siege Romain au temps de Leon et Gregoire, que fait cela à la Papauté, selon qu’elle est à present? Je ne parle point encore de la seigneurie terrienne et puissance seculiere, desquels nous verrons cy apres à leur tour: mais du regime spirituel qu’ils ont, et duquel ils se glorifient. Qu’ail de semblable avec l’estat de ce temps-là? Car les Romanisques ne parlent point autrement du Pape, qu’en disant que c’est le souverain chef de l’Eglise en terre, et Evesque universel de tout le monde. Et les Papes en traitant de leur authorité, prononcent qu’ils ont la puissance de commander, et que tous sont sujets à leur obeir: que toutes leurs ordonnances doyvent estre tenues, comme si elles estoyent confermées du ciel par la voix de sainct Pierre: que les Conciles provinciaux où un Pape n’est point present, n’ont point de vigueur: qu’ils peuvent ordonner Prestres et Diacres pour toutes les autres Eglises: que ceux qui seront ordonnez ailleurs, ils les peuvent appeler à eux, et les retirer de leurs Eglises. Il y a une infinité de telles vanteries au grand Decret de Gratien, que je ne recite point afin de n’importuner les lecteurs. Toutesfois la somme revient là, que l’Evesque de Rome a la cognoissance souveraine sur toutes causes Ecclesiastiques, soit à juger et determiner de la doctrine, soit à faire loix et statuts, soit à ordonner la discipline, soit à exercer jurisdiction. Ce seroit une chose trop longue et superflue, de reciter les privileges qu’ils s’attribuent quant aux reservations. Mais ceste outrecuidance est intolerable sur toutes les autres, qu’ils ne laissent nul jugement en terre pour refrener ou restreindre leur cupidité desordonnée, s’ils abusent de leur puissance, laquelle de soy n’a point de fin ne de reigle: Qu’il ne soit loisible à aucun, disent-ils, de retracter le jugement de nostre siege, à cause de la Primauté que nous avons. Item, Celuy qui est juge de tous, ne sera point jugé, ne par l’Empereur, ne par les Rois, ne par tout le Clergé, ne par le peuple.⁸³ Cela desja passe marque, qu’un seul homme se constitue juge de tous, et ne veut estre sujet à nully. Mais que sera-ce s’il exerce tyrannie sur le peuple de Dieu? s’il degaste et destruit le regne de Christ? s’il trouble et renverse toute l’Eglise? s’il convertit l’office de Pasteur en brigandage? Il n’y a remede: mesme quand il seroit le plus meschant du monde, il nie qu’il soit tenu de rendre conte. Car voicy les edits des Papes: Dieu a voulu que les causes des autres fussent decidées par jugemens humains, mais il a reservé à son jugement seul le Prelat de nostre siege.⁸⁴ Item, Les œuvres de noz sujets sont jugées de nous: mais les nostres ne sont jugées que d’un seul Dieu.⁸⁵

19. But though we should grant to the Roman pontiff in the present day the same eminence and extent of jurisdiction which this see possessed in the middle ages, as in the times of Leo and Gregory, what is that to the Papacy in its present state? I am not yet referring to the temporal and secular power, which we shall afterwards examine in its proper place; but the spiritual government itself of which they boast, what resemblance has it to the condition of those times? For the Romanists designate the pope no otherwise than as the supreme head of the Church on earth, and universal bishop of the whole world. And the pontiffs themselves, when they speak of their authority, pronounce with great superciliousness, that they have the power to command, and that to others is only left the necessity to obey; that all their decrees are to be received as if they were confirmed by the voice of St. Peter; that for want of their presence, provincial synods have no authority; 330that they have the power to ordain priests and deacons for all the Churches, and to summon to their see those who have been elsewhere ordained. In the Decretal of Gratian there are innumerable pretensions of this kind, which I forbear to recite, lest I should be too tedious to my readers. But the sum of them all comes to this; that the Roman pontiff alone has the supreme cognizance of all ecclesiastical causes, whether in judging and determining doctrines, in enacting laws, in regulating discipline, or in exercising jurisdiction. It would also be tedious and superfluous to enumerate the privileges which they assume to themselves in reservations, as they call them. But what is the most intolerable of all, they leave no judgment on earth to curb or restrain their cupidity, if they abuse such unlimited power. “It cannot be lawful,” they say, “for any one to reject the judgment of this see, on account of the primacy of the Roman Church.” Again: “The judge shall not be judged, either by the emperor or by kings, or by all the clergy, or by the people.” This is arrogance beyond all bounds, for one man to constitute himself judge of all, and to refuse to submit to the judgment of any. But what if he exercise tyranny over the people of God, if he divide and desolate the kingdom of Christ, if he disturb and overturn the whole Church, if he pervert the pastoral office into a system of robbery? Even though he should go to the greatest extremes of profligacy and mischief, he denies that he is at all accountable for his conduct. For these are the very words of the pontiffs: “God has been pleased to decide the causes of other men by the judgment of men, but the prelate of this see he has, without all question, reserved to his own judgment.” Again, “The actions of our subjects are judged by us; but ours by God alone.”

19. Fourth part of the chapter. Altered appearance of the Roman See since the days of Gregory.

But though we were to concede to the Roman Pontiff of the present day the eminence and extent of jurisdiction which his see had in the middle ages, as in the time of Leo and Gregory, what would this be to the existing Papacy? I am not now speaking of worldly dominion, or of civil power, which will afterwards be explained in their own place (chap. 11 sec. 8-14); but what resemblance is there between the spiritual government of which they boast and the state of those times? The only definition which they give of the Pope is, that he is the supreme head of the Church on earth, and the universal bishop of the whole globe. The Pontiffs themselves, when they speak of their authority, declare with great superciliousness, that the power of commanding belongs to them,—that the necessity of obedience remains with others,—that all their decrees are to be regarded as confirmed by the divine voice of Peter,—that380provincial synods, from not having the presence of the Pope, are deficient in authority,—that they can ordain the clergy of any church,—and can summon to their See any who have been ordained elsewhere. Innumerable things of this kind are contained in the farrago of Gratian, which I do not mention, that I may not be tedious to my readers. The whole comes to this, that to the Roman Pontiff belongs the supreme cognisance of all ecclesiastical causes, whether in determining and defining doctrines, or in enacting laws, or in appointing discipline, or in giving sentences. It were also tedious and superfluous to review the privileges which they assume to themselves in what they call reservations. But the most intolerable of all things is their leaving no judicial authority in the world to restrain and curb them when they licentiously abuse their immense power. “No man (say they¹ ) is entitled to alter the judgment of this See, on account of the primacy of the Roman Church.” Again, “The judge shall not be judged either by the emperor, or by kings, or by the clergy, or by the people.” It is surely imperious enough for one man to appoint himself the judge of all, while he will not submit to the judgment of any. But what if he tyrannises over the people of God? if he dissipates and lays waste the kingdom of Christ? if he troubles the whole Church? if he convert the pastoral office into robbery? Nay, though he should be the most abandoned of all, he insists that none can call him to account. The language of Pontiffs is, “God has been pleased to terminate the causes of other men by men, but the Prelate of this See he has reserved unquestioned for his own judgment.” Again, “The deeds of subjects are judged by us; ours by God only.”

19. Verder, ook al zouden wij aan de Roomse paus tegenwoordig die hoogheid en uitgebreidheid van zeggenschap toestaan, welke die zetel in de middentijd, namelijk de tijd van Leo en Gregorius gehad heeft, wat zou dat zijn in vergelijking met het tegenwoordige pausdom? Ik spreek nog niet over de aardse heerschappij, en ook niet over de burgerlijke macht, waarover we later te juister plaatse zullen handelen; maar welke gelijkenis heeft zelfs het geestelijke bestuur, waarvan zij roemen, met de toestand van die tijden? Want de paus definiëren zij niet anders dan als het opperste hoofd der kerk op aarde en de algemene bisschop der ganse wereld. En wanneer de pausen zelf over hun gezag spreken, zeggen zij met grote hoogmoed, dat bij hen de macht om te gebieden berust, en dat de anderen genoodzaakt zijn te gehoorzamen, dat al hun besluiten zo beschouwd moeten worden, alsof ze door de Goddelijke stem van Petrus bevestigd zijn; dat de provinciale synoden, omdat ze de tegenwoordigheid van de paus niet hebben, kracht missen; dat hij uit iedere kerk geestelijken kan ordenen en hen, die elders geordend zijn, naar zijn zetel kan roepen. Talloze uitspraken van die soort vindt men in het verzamelwerk van Gratianus, die ik niet opsom, om de lezers niet al te lastig te vallen. Maar de hoofdsom komt hierop neer, dat bij de Roomse Paus alleen de hoogste beslissing berust in alle kerkelijke zaken, hetzij in het beoordelen en vaststellen der leerstellingen, hetzij in het geven van wetten, hetzij in het regelen der tucht, hetzij in het rechtspreken. Ook de privilegiën, die zij zich toekennen in de reservatiën, zoals zij die noemen, op te sommen zou te lang duren en ook overbodig zijn. Maar wat van alles het meest onverdragelijk is, zij laten op aarde geen oordeel over om hun willekeur te bedwingen en te breidelen, voor het geval ze zulk een onmetelijke macht misbruiken. "Niemand," zeggen ze, "zij het geoorloofd het oordeel van deze zetel te herzien, vanwege het primaat der Roomse kerk." Evenzo: "Noch door de keizer, noch door de koningen, noch door de ganse geestelijkheid, noch door het volk zal de rechter geoordeeld worden"¹. Dit is waarlijk meer dan aanmatigend, dat één mens zich stelt tot rechter over allen, maar aan niemands oordeel onderworpen wil zijn. Maar wanneer hij dan tirannie uitoefent over het volk Gods? Wanneer hij het Rijk van Christus verstrooit en verwoest? Wanneer hij de gehele kerk in beroering brengt, en het herdersambt veranderd in struikroverij? Ja, al was hij de grootste booswicht, dan ontkent hij nog gehouden te zijn tot het geven van rekenschap. Want dit zijn de woorden van pausen: "De zaken van andere mensen heeft God door mensen tot een eind willen doen brengen, maar de priester van deze zetel heeft Hij, zonder onderzoek, gesteld onder zijn eigen oordeel." Evenzo: "De daden der onderdanen worden door ons beoordeeld; maar de onze door God alleen"².

19. Das gegenwärtige Papsttum in seinen Machtansprüchen

Wenn wir nun aber dem Bischof von Rom heutzutage auch die hervorragende Stellung und die große Macht in der Rechtsprechung zugeben würden, die dieser Stuhl in den mittleren Zeiten (der Entwicklung), wie z.B. zu Zeiten Leos oder Gregors besessen hat - was würde das dem gegenwärtigen Papsttum nützen? Ich rede noch nicht von der irdischen Herrschaft, auch nicht von der bürgerlichen Gewalt; darüber werden wir nachher noch an geeigneter Stelle unsere Betrachtungen anstellen. Nein, was hat das geistliche Regiment selbst, das sie rühmen, mit den Verhältnissen jener Zeiten Ähnliches? Denn den Papst beschreibt man nicht anders als so: er ist das oberste Haupt der Kirche auf Erden und der Allgemeinbischof des ganzen Erdkreises. Wenn aber die Päpste selbst über ihre Autorität sprechen, so erklären sie in großer Hoffart, bei ihnen liege die Vollmacht zum Befehlen, für die 774 anderen bestehe die Notwendigkeit zu gehorchen; auf diese Weise seien alle ihre Anordnungen so anzusehen, als wenn sie gleichsam durch die göttliche Stimme des Petrus bekräftigt seien. Die Provinzialsynoden - so heißt es weiter - hätten, da sie ohne Gegenwart des Papstes stattfänden, keine Kraft. Die Päpste erklären weiter, sie könnten für jede beliebige Kirche Kleriker ordinieren und die, welche anderswo ordiniert wären, vor ihren Stuhl rufen. Zahllose Aussagen dieser Art finden sich in dem Sammelwerk des Gratian; ich zähle sie nicht auf, um dem Leser nicht gar zu beschwerlich zu fallen. Der Hauptinhalt läuft aber darauf hinaus: bei dem Bischof von Rom allein liegt die oberste Entscheidung über alle kirchlichen Angelegenheiten, ob es nun darum geht, Lehren zu beurteilen und festzustellen, Gesetze zu erlassen, die Zucht zu regeln oder die Rechtsprechung zu üben. Langwierig und überflüssig wäre es auch, die Vorrechte aufzuzählen, die sie sich mit den von ihnen so genannten „Reservationen“ (dem Papste vorbehaltene Rechte) herausnehmen. Das unerträglichste von allem ist aber dies: sie lassen auf Erden kein Gericht bestehen, das ihre Willkür in Schranken halten oder zügeln könnte, wenn sie eine derart unermeßliche Gewalt mißbrauchen. „Niemandem“, sagen sie, „soll es gestattet sein, sich dem Urteil dieses Stuhles zu widersetzen, und zwar um der Obergewalt der Kirche zu Rom willen“ (Decretum Gratiani II,17,4,30). Oder ebenso: „Dieser Richter (der Papst) soll weder vom Kaiser noch von den Königen, noch von irgendwelchem Klerus, noch vom Volke gerichtet werden“ (Decretum Gratiani II,9,3,13). Es ist schon mehr als herrisch genug, wenn sich ein einziger Mensch als Richter über alle einsetzt, dagegen nicht bereit ist, sich dem Urteil eines anderen zu fügen. Aber was soll man erst sagen, wenn er seine Tyrannei gegen das Volk Gottes ausübt, wenn er Christi Reich zerstreut und verwüstet, wenn er die ganze Kirche in Verwirrung bringt, wenn er das Hirtenamt in Räuberei verwandelt? Ja, selbst für den Fall, daß der Papst der verruchteste unter allen Menschen wäre, bestreitet er, daß er gezwungen sei, Rechenschaft zu geben! Denn es sind Aussprüche von Päpsten, wenn es heißt: „Die Angelegenheiten anderer Menschen hat Gott durch Menschen erledigen lassen wollen, den Bischof dieses Stuhls aber hat Gott ohne richterliche Untersuchung (durch Menschen) seinem eigenen Urteil vorbehalten“ (Decretum Gratiani II,9,3,14). Oder ebenso: „Die Taten unserer Untertanen werden von uns gerichtet, die unseren aber von Gott allein“ (Decretum Gratiani II,9,3,15).

19. Die huidige pouslike mag gemeet aan Gregorius se maatstaf

Maar om die Roomse pous nou maar dieselfde hoogheid en omvang van jurisdiksie te gun wat hierdie setel in die middeleeue - dit is in Leo en Gregorius se tyd - gehad het, watter betrekking het dit op die pousdom van vandag? Ek praat nog nie van sy aardse heerskappy en ook nie van sy burgerlike mag waaroor ons later op die regte plek daarvoor ondersoek sal instel nie.¹⁰⁸ Maar watter ooreenkoms het hierdie geestelike regering 1417 waarop hulle roem, met die toestand van daardie tye? Hulle beskryf die pous trouens slegs as die opperhoof van die kerk op aarde en as universele biskop van die hele wêreld.¹⁰⁹ Maar wanneer die pouse oor hulle eie gesag praat, verklaar hulle met groot verwaandheid dat die mag om te heers in hulle hande is, en dat die noodsaaklikheid om hulle te gehoorsaam vir die res beskore is.¹¹⁰ Al hulle verordeninge moet byvoorbeeld geag word asof dit deur Petrus se goddelike stem bekragtig is.¹¹¹ Hulle poneer dat provinsiale sinodes sonder effek is omdat die pous nie daarby teenwoordig is nie,¹¹² en dat hulle by magte is om geestelikes uit enige kerk te bevestig,¹¹³ en diegene wat elders bevestig is, na hulle setel te ontbied.¹¹⁴ In die mengelmoes van Gratianus kom daar ontelbare voorbeelde van hierdie aard voor, maar ek bespreek dit nie ten einde te voorkom dat ek my lesers lastig val. Dit kom nogtans kortliks hierop neer: die hoogste jurisdiksie in alle kerklike sake, òf dit nou ook al in die beoordeling of omskrywing van leerstellige sake is,¹¹⁵ òf in wetgewing,¹¹⁶ òf in die bepaling van die dissipline,¹¹⁷ òf in die uitoefening van regspraak,¹¹⁸ berus by een Roomse pous.

Dit sou lank neem, en dit is ook oorbodig om die voorregte wat hulle vir hulleself toe-eien, en wat hulle reserwes noem, hier weer te gee.¹¹⁹ Maar die ondraaglikste van alles is dat hulle geen oordeel op die wêreld laat om hulle teuelloosheid aan bande te lê en in toom te hou as hulle van so ’n ontsaglike mag misbruik sou maak nie. Hulle sê: “Vanweë die primaat van die kerk van Rome mag niemand teen die oordeel van hierdie setel beswaar maak nie”.¹²⁰ Net so: “As regter mag dit nie deur die keiser, òf deur konings, òf deur die geestelikheid in geheel, òf deur die (kerk) volk beoordeel word nie”.¹²¹ Dit is meer aanmatigend as genoeg dat een man hom as regter oor alle mense aangestel het en dat hy hom die oordeel van niemand laat gehoorsaam nie. Maar wat gebeur as hy ’n dwingelandy oor die volk van God beoefen? Wat as hy die koninkryk van 1418 Christus verwoes en vernietig? Wat as hy die hele kerk in oproer bring? Wat gebeur as hy sy herderlike amp in ’n rowersnes omskep? Ja; al sou hy die grootste misdadiger wees, verklaar hy dat hy nie verplig is om daarvan rekenskap te gee nie. “Dit was God se wil om die sake van ander mense deur mense te laat besleg, maar Hy het die owerste van hierdie setel ongetwyfeld gehou om self te beoordeel”.¹²² Net so: “Die dade van ondergeskiktes word deur ons geoordeel maar ons dade slegs deur God”.¹²³

19. Но если мы признаем за папой то преобладание и ту юрисдикцию, какими он обладал во времена Льва и Григория, то что сказать о нынешнем папстве? Не будем говорить пока о земном господстве и светской власти (к ним мы обратимся позже), но о том духовном правлении, которым они величаются. Что общего у этого правления с теми временами? Паписты говорят о римском понтифике не иначе, как о суверенном главе всей земной Церкви и о епископе всего мира. И сами папы, рассуждая о своём авторитете, заявляют, что им принадлежит власть повелевать, а всем остальным - обязанность повиноваться; что все их предписания должны приниматься так, как если бы их подтвердил с Неба голос св. Петра; что поместные соборы, на которых не присутствовал папа, не имеют силы; что папы могут поставлять священников и диаконов всех Церквей, а поставленных в другом месте отрывать от их Церквей и призывать к себе. В огромном «Декрете Грациана» содержится множество подобных претензий. Не буду приводить их все, дабы не утомлять читателя. Их общий смысл сводится к тому, что в ведении Римского епископа находятся все дела Церкви, будь то вынесение суждений и решений по вероучительным вопросам, издание законов и уставов, дисциплинарные предписания или осуществление юрисдикции.

Было бы излишне и слишком долго перечислять все те привилегии, которые папы приписывают себе в качестве «резерваций». Но самое нетерпимое из их притязаний то, что они не признают никакого земного суда, способного сдержать или ограничить их безудержные вожделения в случае злоупотребления властью, которая уже сама по себе не знает ни границ, ни меры. Никому не позволено, заявляют они, опровергать суждения нашего престола, ибо нам принадлежит главенство (Ibid., XVII, qu. 4, c. 30). И ещё: тот, кто судья над всеми, не подлежит суду ни императора, ни клира, ни народа (Ibid., IX, qu. 4, c. 13). Когда один человек объявляет себя судьёй над всеми, сам же не хочет подлежать ничьему суду, это уже превосходит всякую меру. А если папа установит тираническую власть над всем народом Божьим? Если подвергнет опустошению и разрушению Царство Христово? Если станет причиной смуты и потрясения во всей Церкви? Если превратит пастырское служение в разбой? На него нет управы. И даже если он будет величайшим злодеем на свете, то и тогда он станет отрицать за собой обязанность держать ответ. Ибо папские эдикты гласят: «Бог пожелал предоставить решение дел других людей человеческому суду, но право судить Прелата нашего Престола Он оставил только за Собой» (Ibid., c.11). И ещё: «Дела наших подданных подлежат нашему суду, а наши дела - суду одного лишь Бога» (Ibid., c.15).

20. Ac quo eiusmodi edicta plus haberent ponderis, falso supposuerunt veterum Pontificum nomina, quasi res a primordio sic fuissent institutae: quum certo certius sit novum esse et nuper fabricatum quicquid Romano Pontifici plus tribuit quam ei a vetustis Conciliis datum fuisse retulimus. Quinetiam eo impudentiae venerunt ut rescriptum ediderint sub nomine Anastasii Patriarchae Constantinopolitani, in quo testatur antiquis regulis fuisse sancitum, nequid vel in remotissimis provinciis ageretur quod non ad Romanam sedem prius relatum foret [Ibidem c. Antiquis]⁶. Praeterquam quod vanissimum id esse constat, cui hominum credibile erit, tale Romanae sedis elogium ab adversario 124 et honoris dignitatisque aemulo profectum esse? Sed oportuit scilicet eo dementiae ac caecitatis provehi istos Antichristos, ut omnibus sanae mentis hominibus, qui modo oculos aperire volunt, conspicua esset ipsorum nequitia. Decretales autem epistolae a Gregorio nono congestae: item Clementinae, et Extravagantes Martini, apertius adhuc et plenioribus buccis immanem ferociam, et veluti Barbarorum regum tyrannidem ubique spirant. Atqui^a haec sunt oracula ex quibus volunt Romanenses Papatum suum aestimari. Hinc orta sunt praeclara illa axiomata, quae vim oraculorum passim hodie in Papatu obtinent, Papam errare non posse¹, Papam esse superiorem Conciliis², Papam esse universalem omnium Ecclesiarum Episcopum³ et summum in terris Ecclesiae caput⁴. Taceo ineptias multo absurdiores, quas stulti canonistae in scholis suis deblaterant: quibus tamen Romanenses theologi non modo assentiuntur, sed etiam applaudunt ut idolo suo adulentur.

20. Et afin que ces sentences eussent plus d’authorité, ils les ont faussement intitulées des noms d’aucuns Papes anciens: comme si les choses eussent ainsi esté du commencement. Oril est plus que certain, que tout ce qui est attribué du Pape, outre ce que nous avons recité luy avoir esté donné par les anciens Conciles, est nouveau, et forgé depuis n’agueres. Qui plus est, ils sont venus à une telle impudence, qu’ils ont publié un rescrit sous le nom d’Anastase Patriarche de Constantinoble: auquel il confesse avoir esté ordonné par les Canons anciens, qu’il ne se fist rien, mesme aux pays les plus lointains, qui n’eust esté premierement rapporté au siege Romain.⁸⁶ C’est chose trop notoire que cela est tresfaux: mais outre cela, à qui feront-ils accroire qu’un ennemy du siege Romain, et competiteur de la dignité du Pape ait jamais ainsi parlé? Mais voicy que c’est, il falloit que ces Antechrists fussent transportez d’une telle rage et aveuglement, que tous hommes de sain entendement vissent à l’œil leur meschanceté: je dy ceux qui y veulent prendre garde. Les epistres Decretales compilées par Gregoire neufieme: item les Clementines, et les Extravagantes de Martin, demonstrent encore plus ouvertement et comme à pleine bouche, une arrogance inhumaine, et une tyrannie du tout barbare. Voila les beaux oracles dont les Romanisques veulent qu’on estime leur Papauté, et de là sont sortis leurs articles de foy, qu’ils tiennent par tout entre eux comme estans venus du ciel, que le Pape ne peut errer. Item, qu’il est superieur de tous les Conciles: item, qu’il est Evesque universel de tout le monde, et souverain chef de l’Eglise en terre. Je laisse là beaucoup de fatras que les Canonistes desgasouillent en leurs escoles: combien que les theologiens Sorboniques non seulement y consentent, mais aussi y applaudissent pour flatter leur idole.

20. And that such edicts might have the more weight, they have falsely substituted the names of ancient pontiffs, as if things had been so regulated from the beginning; whereas it is very certain, that every thing, which attributes to the Roman pontiff more than we have stated to have been given him by the ancient councils, is a novel and recent fabrication. They have even gone to such a pitch of impudence as to publish a rescript, under the name of Anastasius, patriarch of Constantinople, which declares that it had been ordained by the ancient canons, that nothing should be done even in the remotest provinces, without being first reported to the Roman see. Beside the notorious falsehood of this, what man will think it credible, that such a eulogium of the Roman see proceeded from the adversary and rival of its honour and dignity? But it was necessary that these Antichrists should be carried to such an extreme of madness and blindness, that their iniquity may be evident to all men of sound understanding, 331who only choose to open their eyes. But the Decretal Epistles, complied by Gregory the Ninth, as well as the Constitutions of Clement the Fifth, and the Decrees of Martin, still more openly and expressly betray, in every page, the inhuman ferocity and tyranny of barbarous kings. But these are the oracles from which the Romanists wish their Papacy to be appreciated. Hence proceeded those famous axioms, which at the present day are universally received by them as oracles: That the pope cannot err; that the pope is superior to all councils; that the pope is the universal bishop of all Churches, and supreme head of the Church upon earth. I pass over the far greater absurdities, which foolish canonists maintain in their schools; which, however, the Roman theologians not only assent to, but even applaud, in order to flatter their idol.

20. The present demands of the Romanists not formerly conceded. Fictions of Gregory IX. and Martin.

And in order that edicts of this kind might have more weight, they falsely substituted the names of ancient Pontiffs, as if matters had been so constituted from the beginning, while it is absolutely certain that whatever attributes more to the Pontiff than we have stated to have been given to him by ancient councils, is new and of recent fabrication. Nay, they have carried their effrontery so far as to publish a rescript under the name of Anastasius, the Patriarch of Constantinople, in which he testifies that it was appointed by ancient regulations, that nothing should be done in the remotest provinces without being previously referred to the Roman See. Besides its extreme folly, who can believe it credible that such an eulogium on the Roman See proceeded from an opponent and rival of its honour and dignity? But doubtless it was necessary that those Antichrists should proceed to such a degree of madness and blindness, that their iniquity might be manifest to all men of sound mind who will only open their eyes. The decretal epistles collected by Gregory IX., also the Clementines and Extravagants of Martin, breathe still more plainly, and in more bombastic terms bespeak this boundless ferocity381and tyranny, as it were, of barbarian kings. But these are the oracles out of which the Romanists would have their Papacy to be judged. Hence have sprung those famous axioms which have the force of oracles throughout the Papacy in the present day—viz. that the Pope cannot err; that the Pope is superior to councils; that the Pope is the universal bishop of all churches, and the chief Head of the Church on earth. I say nothing of the still greater absurdities which are babbled by the foolish canonists in their schools, absurdities, however, which Roman theologians not only assent to, but even applaud in flattery of their idol.

20. En opdat dergelijke wetten meer gewicht zouden hebben, hebben ze valselijk de namen van de oude bisschoppen ondergeschoven, alsof de zaken van het begin af zo ingesteld geweest waren, hoewel het zekerder dan zeker is, dat al wat de Roomse paus zichzelf meer toekent dan hetgeen, naar wij vermeld hebben, hem door de oude conciliën gegeven is, nieuw en onlangs gefabriceerd is. Ja zelfs zijn ze tot zulk een onbeschaamdheid gekomen, dat ze een rescript hebben uitgegeven¹ onder de naam van Anastasius, de patriarch van Constantinopel, waarin hij betuigt, dat in de oude regels bepaald was, dat niets zelfs in de meest verwijderde provincies zou behandeld worden, wat niet eerst aan de Roomse stoel gemeld was. Behalve dat dit, gelijk duidelijk is, geheel en al dwaas is, wie zou kunnen geloven, dat zulk een lofprijzing van de Roomse stoel zou zijn uitgegaan van een tegenstander en van iemand, die naijverig was op de eer en waardigheid van die zetel? Maar blijkbaar moesten die antichristen tot zulk een dwaasheid en verblindheid komen, opdat hun slechtheid duidelijk zichtbaar zou zijn voor alle mensen met een gezond verstand, die slechts de ogen willen openen. Maar de decretale brieven, door Gregorius de negende verzameld, en evenzo de Clementinen en de Extravaganten van Martinus spreken overal nog openlijker en met vollere mond van de vreselijke wreedheid en van de tirannie, die als het ware is als die van barbaarse koningen. En toch zijn dit de Godsspraken, waarnaar de Roomsen willen, dat men hun pausdom beoordeelt. Hieruit zijn die schitterende grondregels ontstaan, die tegenwoordig in het pausdom overal de kracht van Godsspraken hebben, namelijk dat de paus niet kan dwalen, dat de paus boven de conciliën staat, dat de paus is de algemene bisschop van alle kerken en op aarde het opperste hoofd van de kerk. Ik zwijg nog van de veel ongerijmder dwaasheden, welke de dwaze canonisten in hun scholen uitkramen: met welke echter de Roomse theologen niet alleen hun instemming betuigen, maar die ze ook toejuichen, om hun afgod te vleien.

20.

Damit nun dergleichen Verordnungen mehr Gewicht haben, so hat man fälschlicherweise die Namen alter Bischöfe (von Rom) untergeschoben, als ob die Dinge bereits von Anfang an so geregelt gewesen wären. Und dabei ist es doch mehr als gewiß, daß alles, was man dem Bischof von Rom mehr zumißt, als ihm nach unserem Bericht die alten Konzilien gegeben haben, neu und erst vor kurzer Zeit zusammengezimmert ist. Ja, man ist in seiner Unverschämtheit so weit gegangen, daß man ein Schreiben unter dem Namen des Patriarchen Anastasius von Konstantinopel herausgebracht hat, worin dieser bezeugt, es sei durch die alten Regeln festgelegt worden, daß auch in den entferntesten Provinzen nichts geschehen dürfte, das nicht zuvor an den römischen Stuhl berichtet worden sei (Decretum Gratiani II,9,3,12). Abgesehen davon, daß dies nun ganz sicher völlig erlogen ist, möchte ich doch fragen: wer wollte es glaubhaft finden, daß ein derartiger Lobpreis des römischen Stuhls ausgerechnet von dem ausgegangen wäre, der sein Widersacher war und mit ihm eifersüchtig um Ehre und Würde kämpfte? Aber diese Antichristen mußten eben notwendig zu einer derartigen Unsinnigkeit und Verblendung fortgerissen werden, daß ihre Nichtsnutzigkeit allen Menschen mit gesundem Verstand offenkundig ist, die nur ihre Augen aufmachen wollen. Die Verordnungsschreiben, die Gregor IX. gesammelt hat, dazu auch die „Clementinen“ und die „Extravagantes Martini“ lassen noch deutlicher und mit volleren Backen diese furchtbare Unbändigkeit und diese 775 geradezu zu barbarischen Königen passende Tyrannei allenthalben an den Tag treten. Aber das sind die Offenbarungsworte, nach denen die Römischen ihr Papsttum beurteilt wissen wollen! Daraus sind dann auch die herrlichen Grundsätze entstanden, die heutzutage im Papsttum allenthalben die Geltung von Offenbarungsworten haben, so etwa: der Papst könne nicht irren, der Papst sei den Konzilien übergeordnet, der Papst sei der allgemeine Bischof aller Kirchen und das oberste Haupt der Kirche auf Erden. Ich schweige von noch widersinnigeren Ungereimtheiten, die törichte Kirchenrechtsgelehrte in ihren Schulen ausplaudern - und doch stimmen diesen die römischen Theologen nicht nur zu, sondern sie bezeugen ihren Beifall, um ihrem Abgott zu schmeicheln!

20. Die Roomse magsbasis berus op vervalsde dokumente

En ten einde sulke edikte nog meer gewig te laat dra, het hulle die name van eertydse pouse valslik vervang net asof dit die werklike toedrag van sake was wat van die begin af so ingestel is hoewel dit sekerder as seker is dat alles wat dit meer aan die Roomse pous toeken as wat ons weergegee het dat dit deur die eertydse konsilies aan hom verleen is, iets nuuts en ’n onlangse skepping is. Ja, hulle het so ’n vlak van verwaandheid bereik dat hulle ’n skriftelike antwoord onder Anastasius, die patriarg van Konstantinopel uitgegee het waarin hy getuig dat dit volgens die reëls van ouds neergelê is dat niks in die mees afgeleë provinsies gedoen mag word wat nie vooraf na die Roomse setel verwys is nie.¹²⁴ Benewens die feit dat dit duidelik die grootste onsin is, wie sou kon glo dat so ’n lofrede vir die Roomse setel van sy teenstander wat met hom om eer en aansien gewedywer het, gekom het? Maar natuurlik moes daardie Antichristusse tot so ’n vlak van waansinnigheid en blindheid verhef word sodat hulle goddeloosheid vir alle mense met gesonde verstand sigbaar kon wees as hulle maar net hulle oë wil oopmaak. Die dekretale briewe wat deur Gregorius die Negende versamel is, asook die Clementynse briewe en die Buitensporighede van Martinus adem oral nog openliker en met voiler kieste die ontsaglike wreedheid en die dwingelandy soos van barbaarse konings. En tog is dit hierdie openbarings na aanleiding waarvan die Romaniste hulle pousdom gewaardeer wil hê! Hieruit het daardie pragtige beginsels wat hulle vandag oral in die pousdom as godsprake voorhou, ontstaan, byvoorbeeld dat die pous nie ’n fout kan begaan nie,¹²⁵ dat die pous hoër as konsilies is,¹²⁶ dat die 1419 pous die universele biskop van alle kerke is,¹²⁷ en dat hy die opperhoof van die kerk op aarde is.¹²⁸ Ek verswyg maar die snert wat nog baie onsinniger is waaroor die onnosel kanoniste in hulle skole babbel. Roomse teoloë stem egter nie alleen daarmee saam nie maar hulle juig dit selfs toe om hulle afgod te vlei.

20. Чтобы эти сентенции выглядели авторитетнее, их ложно сопровождают именами некоторых древних пап, как если бы такое положение дел существовало изначально. Однако не подлежит никакому сомнению, что всё приписываемое папе помимо того, что, как было показано выше, признают за ним древние соборы, суть новоизобретения позднейших времён. Но это ещё не всё. Они в своём бесстыдстве дошли до того, что обнародовали под именем Константинопольского патриарха Анастасия следующий рескрипт: якобы древние каноны устанавливают, что нигде, даже в самых отдалённых странах, ничто не должно совершаться без предварительного уведомления римского престола. Общеизвестно, что это ложь. Но и помимо этого кто поверит, что враг римского престола и соперник папы в отношении чести мог сказать что-либо подобное? Должно быть, эти антихристы впали в такую ярость и ослепление, что их порочность видна всякому здравомыслящему человеку, если только он не закрывает на неё глаза.

Составленные Григорием IX Декреталии, а также «Клементины» и «Extravagantes» Мартина ещё более явно и громогласно свидетельствуют о сверхчеловеческой надменности и совершенно варварской тирании. Таковы те пресловутые оракулы, на основании которых приверженцы Рима хотят добиться почтения к своему папству! Отсюда же происходят те вероучительные положения, которые повсеместно считаются у них данными сНебес, а именно: утверждение о непогрешимости папы (Gregorius VII. Register epistolarum, II, Dictatus papae (MPL,CXLIII, 408b)), о его превосходстве над всеми соборами (Булла «Execrabilis» («Достойно проклятия») Пия II (1460); булла «Pastor aetermis» («Вечный пастырь») Льва X (1516)); о том, что он сеть вселенский епископ и верховный глава Церкви на земле (Булла «Unam sanctam» («Единая святая») Бонифация VIII (1302); Gregprius VII. Register epistolarum, II, Dictatus papae (MPL, CXLIII, 407)).

Не говорю уже обо всех тех нелепостях, какие бормочут в своих шко­лах канонисты, а богословы Сорбонны не только соглашаются с ними, но и рукоплещут им за лесть своему кумиру.

21. Non agam cum illis summo iure. Huic tantae insolentiae opponeret quispiam alius Cypriani sententiam, qua usus est apud Episcopos quorum concilio^b praesidebat, Nemo nostrum Episcopum se Episcoporum dicit, aut tyrannico terrore collegas ad obsequendi necessitatem adigit⁵. Obiiceret quod aliquanto post Carthagine decretum fuit, Nequis vocaretur princeps Sacerdotum, aut primus Episcopus⁶. Colligeret ex historiis multa testimonia, ex Synodis canones, ex veterum libris multas sententias, quibus Romanus Pontifex in ordinem cogeretur. Sed ego istis supersedeo, ne videar nimis praecise eos urgere. Respondeant tamen mihi optimi patroni Romanae sedis: qua fronte titulum universalis Episcopi defendere audeant: quem vident toties anathemate damnari a Gregorio. Si valere debet Gregorii testimonium, eo declarant Antichristum esse suum Pontificem quod eum universalem faciunt. Nomen etiam capitis nihilo 125 magis^a fuit usitatum. Sic enim alicubi loquitur, Petrus praecipuum in corpore membrum, Iohannes, Andreas, Iacobus particularium plebium capita. Omnes tamen sub uno capite membra Ecclesiae sunt; imo sancti ante Legem, sancti sub Lege, sancti in gratia, omnes perficientes corpus Domini, in membris sunt constituti: et nemo se unquam universalem dici voluit [Epist. 92. lib. 4. Ad Iohan. Constantinopol.^{b 1}]. Quod autem iubendi potestatem sibi arrogat Pontifex, parum consentaneum est cum eo quod alibi dicit Gregorius. Nam quum Eulogius^c Alexandrinus Episcopus se ab eo iussum dixisset, respondet in hunc modum, Hoc verbum iussionis, peto, a meo auditu removete; scio enim qui sim et qui sitis: loco mihi fratres estis, moribus patres, Non ergo iussi: sed quae utilia visa sunt, indicare curavi [Lib. 7. epist. 28^d]². Quod iurisdictionem suam ita sine fine extendit, in eo gravem et atrocem facit iniuriam non tantum reliquis Episcopis, sed etiam singulis Ecclesiis: quas eo modo discerpit ac lacerat, ut ex earum ruinis sedem suam aedificet. Quod autem omnibus se iudiciis eximit, ac tyrannico more sic vult regnare, ut suam unius libidinem pro lege habeat, id certe magis indignum est, et alienum ab Ecclesiastica ratione quam ut sustineri ullo modo queat. Prorsus enim abhorret non modo a sensu pietatis, sed etiam humanitatis.

21. Je ne les poursuyvray point à la rigueur. Quelcun pour leur rabatre leur tant haut caquet, pourroit objecter la sentence que prononça sainct Cyprien au concile de Carthage, où il presidoit: Nul de nous ne se dit Evesque des Evesques, nul ne contraind ses compagnons par une crainte tyrannique, d’obeir à soy. On pourroit aussi alleguer ce qui fust quelque temps apres decreté à Carthage, assavoir que nul ne se deust nommer Prince des Evesques, ou premier Evesque. On pourroit amasser beaucoup de tesmoignages des histoires, beaucoup de Canons des Conciles, et beaucoup de sentences des Peres anciens, où l’Evesque de Rome est rengé en sorte, qu’on prouveroit bien qu’il n’avoit pas les ailes trop grandes. Mais je me deporte de toutes ces choses, afin qu’il ne semble que je les presse trop. Seulement que ceux qui voudront maintenir le siege Romain me respondent, s’ils n’ont point de honte d’approuver ce tiltre d’Evesque universel, lequel ils voyent avoir esté anathematizé par tant de fois par sainct Gregoire. Si le tesmoignage de sainct Gregoire a quelque valeur: en ce qu’ils font leur Pape Evesque universel, ils declairent pleinement qu’il est Antechrist. Le nom de Chef n’estoit non plus en usage de ce temps là mesme, c’est à dire de sainct Gregoire. Car il parle ainsi en quelque passage: Pierre estoit un membre principal au corps: Jean, Jaques et André estoyent chefs des peuples particuliers: toutesfois ils ont esté tous membres de l’Eglise sous un Chef: mesme les Saincts devant la Loy, les Saincts sous la Loy, les Saints en la grace, tous sont constituez entre les membres, pour accomplir le corps du Seigneur: et nul n’a jamais voulu estre dit Universel.⁸⁷ Touchant ce que le Pape pretend avoir la puissance de commander, cela ne convient gueres bien à ce que sainct Gregoire aussi dit en un autre passage. Car pource qu’Eulogius Evesque d’Alexandrie luy avoit escrit en ceste forme: En suyvant ce que vous m’avez commandé: il luy respond ainsi, Je vous prie ostez moy ce mot de commandement. Je say qui je suis, et qui vous estes: en degré je vous repute freres: en saincteté, mes Peres: je ne vous ay donc point commandé, mais je vous ay voulu advertir de ce qui me sembloit utile.⁸⁸ Touchant ce que le Pape estend ainsi sa jurisdiction sans fin, en cela il fait une grosse injure et outrageuse, non seulement aux autres Evesques, mais aussi à toutes les autres Eglises, lesquelles il descire par pieces, pour edifier son siege des ruines d’icelles. En ce qu’il s’exempte de tous jugemens, et par une façon tyrannique veut tellement regner, que son plaisir luy soit au lieu de loy: cela est tant contraire au regime Ecclesiastique, qu’il ne se peut excuser en façon du monde. Car c’est une chose qui repugne non seulement à la Chrestienté, mais à l’humanité.

21. I shall not treat them with all the severity which they deserve. To this consummate insolence, another person would oppose the declaration of Cyprian among the bishops at the Council of Carthage, of which he was president: “No one of us calls himself bishop of bishops, or, by tyrannical fear, constrains his colleagues to the necessity of obeying him.” He would object what was decreed at Carthage some time after, “That no one should be called prince of priests, or first bishop.” He would collect many testimonies from histories, many canons of councils, and various passages from the writings of the fathers, by which the Roman pontiff would be reduced to the rank of other bishops. I pass over these things, however, that I may not appear to lay too much stress upon them. But let the most able advocates of the Roman see answer me, with what face they can dare to defend the title of universal bishop, which they find to have been so often anathematized by Gregory. If the testimony of Gregory be entitled to any credit, they cannot make their pontiff universal bishop without thereby declaring him to be Antichrist. Nor was the title of head any more in use at that time; for in one of his epistles he says, “Peter is the principal member in the body; John, Andrew, and James, were heads of particular people. Yet they are all members of the Church under one head. Even the saints before the law, the saints under the law, the saints under grace, are all placed among the members, and no one ever wished himself to be called universal.” The arrogant pretensions of the pontiff to the power of commanding are very inconsistent with an observation made by Gregory in another passage. For when Eulogius, bishop of Alexandria, had represented himself as commanded by him, he replies in the following manner:—“I beseech you, let me not hear the word command mentioned again; for I know what I am, and what you are. In station, you are my brethren; in holiness, you are my fathers. Therefore 332I gave no command, but intended to suggest to you such things as appeared to be useful.” By extending his jurisdiction, as he does, without any limits, the pope does a grievous and atrocious injury, not only to other bishops, but to all other Churches, which he distracts and divides by such conduct, in order to establish his own see upon their ruins. But when he exempts himself from all the judgments of others, and determines to reign in such a tyrannical manner as to have no law but his own pleasure, this is certainly so unbecoming, and foreign from the order of the Church, that it is altogether intolerable, and incapable of any defence. For it is utterly repugnant, not only to every sentiment of piety, but even of humanity.

21. Without mentioning the opposition of Cyprian, of councils, and historical facts, the claims now made were condemned by Gregory himself.

I will not treat with them on the strictest terms. In opposition to their great insolence, some would quote the language which Cyprian used to the bishops in the council over which he presided: “None of us styles himself bishop of bishops, or forces his colleagues to the necessity of obeying by the tyranny of terror.” Some might object what was long after decreed at Carthage, “Let no one be called the prince of priests or first bishop;” and might gather many proofs from history, and canons from councils, and many passages from ancient writers, which bring the Roman Pontiff into due order. But these I omit, that I may not seem to press too hard upon them. However, let these worthy defenders of the Roman See tell me with what face they can defend the title of universal bishop, while they see it so often anathematised by Gregory. If effect is to be given to his testimony, then they, by making their Pontiff universal, declare him to be Antichrist. The name ofhead was not more approved. For Gregory thus speaks: “Peter was the chief member in the body, John, Andrew, and James, the heads of particular communities. All, however, are under one head members of the Church: nay, the saints before the law, the saints under the law, the saints under grace, all perfecting the body of the Lord, are constituted members: none of them ever wished to be styled universal” (Gregor. Lib. 4 Ep. 83). When the Pontiff arrogates to himself the power of ordering,he little accords with what Gregory elsewhere says. For Eulogius, Bishop of Alexandria, having said that he had received an order from him, he replies in this manner: “This word order I beg you to take out of my hearing, for I know who I am, and who you are: in station you are my brethren, in character my fathers. I therefore did not order, but took care to suggest what seemed useful” (Gregor. Lib. 7 Ep. 80). When the Pope extends his jurisdiction without limit, he does great and atrocious injustice not only to other bishops, but to each single church, tearing and dismembering them, that he may build his see upon their ruins. When he exempts himself from all tribunals, and wishes to reign in the manner of a tyrant, holding his own caprice to be his only law, the thing is too insulting, and too foreign to ecclesiastical rule, to be on any account submitted to. It is altogether abhorrent, not only from pious feeling, but also from common sense.

21. Ik zal niet met hen handelen naar het hoogste recht. Iemand anders zou hier, tegenover zo grote onbeschaamdheid, stellen de uitspraak van Cyprianus, welke deze gebruikte tot de bisschoppen, van wier vergadering hij voorzitter was: "Niemand onzer noemt zich de bisschop der bisschoppen of dwingt door tirannieke vrees zijn ambtgenoten om hem te gehoorzamen." Hij zou tegenwerpen wat enige tijd later te Carthago besloten is: dat niemand overste der priesters of eerste bisschop zou genoemd worden. Hij zou uit de historiën veel getuigenissen, uit de synoden canones, en uit de boeken der oude schrijvers veel uitspraken aanhalen, waardoor de Roomse paus bedwongen zou worden. Maar ik laat dat alles varen, opdat ik hen niet al te boud in het nauw schijne te drijven. Maar laat de beste beschermers van de Roomse stoel mij antwoorden, met welk een gezicht zij de titel van algemeen bisschop durven verdedigen, van wie ze zien, dat hij door Gregorius zo dikwijls met de ban vervloekt is. Indien het getuigenis van Gregorius waarde moet hebben, dan verklaren zij daardoor, dat hun paus de antichrist is, omdat zij hem maken tot algemeen bisschop. Ook de naam van hoofd was evenmin in gebruik. Want Gregorius spreekt ergens aldus¹ : "Petrus was een voornaam lid in het lichaam, Johannes, Andreas en Jacobus waren hoofden van afzonderlijke volken; toch zijn allen onder één hoofd leden der kerk; ja de heiligen vóór de wet, de heiligen onder de wet, de heiligen onder de genade, ze zijn allen gesteld onder de leden, het lichaam des Heren volmakend, en niemand heeft ooit gewild, dat hij algemeen bisschop genoemd werd." En dat de paus zich de macht om te bevelen aanmatigt, komt weinig overeen met datgene, wat Gregorius elders zegt². Want toen Eulogius, de bisschop van Alexandrië, gezegd had, dat hem door Gregorius bevolen was, antwoordde hij aldus: "Neemt dat woord bevelen weg van mijn oren; want ik weet, wie ik ben en wie gijlieden zijt: wat uw plaats betreft, zijt gij mij broeders, wat uw zeden aangaat, mijn vaders; ik heb dus niet bevolen, maar ik heb alleen aangewezen, wat mij nuttig scheen." Dat hij zijn zeggenschap zo zonder eind uitstrekt, daarin doet hij zwaar en grof onrecht, niet alleen aan de overige bisschoppen, maar ook aan alle kerken, die hij zo uiteenscheurt en verminkt, dat hij uit hun bouwvallen zijn zetel opbouwt. En dat hij zich aan alle oordeel onttrekt en op tirannieke wijze zo wil regeren, dat hij de willekeur van zichzelf alleen als wet beschouwt, dat is ongetwijfeld te onwaardig, en te zeer vreemd aan de kerkelijke wijze van doen, dan dat het op enige wijze verdragen zou kunnen worden. Want het strijdt geheel en al niet alleen met het gevoelen der vroomheid, maar ook der menselijkheid.

21.

Ich will nicht nach schärfstem Recht mit ihnen umgehen. Gegen eine derart große Überheblichkeit könnte irgendein anderer einen Ausspruch des Cyprian setzen, den dieser gegenüber den Bischöfen anwandte, deren Konzil er leitete: „Niemand unter uns nennt sich einen ‚Bischof der Bischöfe’ oder zwingt seine Amtsgenossen mit tyrannischem Druck in die Notwendigkeit hinein, ihm Gehorsam zu leisten.“ Er (jener „andere“) könnte auch einwerfen, was man einige Zeit danach in Karthago beschlossen hat: niemand solle sich als Obersten der Priester oder als Ersten Bischof bezeichnen. Er könnte aus den Geschichtsbüchern viele Zeugnisse, aus den (Akten der) Synoden Kirchensatzungen und aus den Büchern der Alten viele Aussagen sammeln, in denen der Bischof von Rom zur Ordnung gezwungen wird.

Ich aber sehe davon ab, um nicht den Eindruck zu erwecken, als setzte ich ihnen gar zu scharf zu. Es sollen mir aber die besten Beschützer des römischen Stuhls antworten, wie sie die Stirn haben wollen, die Verteidigung des Titels „Allgemeinbischof” (Bischof der Gesamtkirche) zu wagen, wo sie doch sehen, daß dieser Titel von Gregor (I.) so oft mit feierlichem Fluch verdammt wird. Wenn das Zeugnis Gregors in Kraft sein soll, so erklären sie damit, daß sie ihren Bischof zum „Allgemeinbischof“ machen, zugleich, daß er der Antichrist ist!

Auch der Name „Haupt“ (der Kirche) war keineswegs gebräuchlicher. Denn Gregor sagt an einer Stelle so: „Petrus war das vornehmste Glied am Leibe (Christi); Johannes, Andreas und Jakobus waren die Häupter besonderer Gemeinden. Alle aber sind unter dem einen Haupte Glieder der Kirche; ja, die Heiligen vor der Zeit des Gesetzes, die Heiligen unter dem Gesetz, die Heiligen in der Gnade - sie alle machen den Leib des Herrn vollständig und sind in die Reihe der Glieder gestellt, und keiner von ihnen hat je gewollt, daß man ihn als ‚allgemein’ bezeichnete“ (Brief V,44).

Daß sich aber der Bischof von Rom die Macht zum Befehlen anmaßt, das ist gar wenig in Übereinstimmung mit einer Aussage, die Gregor an anderer Stelle macht. Als nämlich der Bischof Eulogius von Alexandria erklärte, er habe von Gregor einen „Befehl“ empfangen, da antwortete dieser in folgender Weise: „Dieses Wort ‚Befehl’, bitte ich, laßt mir nicht zu Gehör kommen; denn ich weiß, wer ich bin und wer ihr seid: ihr seid nach eurer Stellung meine Brüder, nach eurem Wandel meine Väter; ich habe also nicht befohlen, sondern ich habe mich bemüht zu zeigen, was mir nützlich erschienen ist“ (Brief VIII,29).

Daß der Papst seine Rechtsprechungsgewalt so grenzenlos ausdehnt, darin tut er nicht nur den übrigen Bischöfen, sondern auch jeder einzelnen Kirche schweres, fürchterliches Unrecht an; denn er reißt die Kirchen dermaßen auseinander und verstümmelt sie so, daß er aus ihren Bruchstücken seinen Stuhl erbaut.

Daß er sich ferner jedem Urteil entzieht und in tyrannischer Art dergestalt herrschen will, daß er die Willkür, die er selbst allein übt, als Gesetz ansieht, das ist jedenfalls zu unwürdig und von der kirchlichen Handlungsweise zu verschieden, als daß man es irgendwie ertragen könnte. Denn es steht nicht nur zum Empfinden der Frömmigkeit, sondern auch zu dem der Menschlichkeit in klaffendem Widerspruch.

21. Getuienis uit Gregorius dui aan dat die Roomse kerk geen grond het vir die gebruik van die titel ‘universele biskop ‘ nie

Ek sal hulle nie met uiterste strengheid behandel nie. Enigiemand anders sou teen hierdie groot verwaandheid Cyprianus se uitspraak kon inbring wat hy voor biskoppe op wie se vergadering hy voorsitter was, gebesig het, naamlik: “Niemand van ons noem homself biskop van die biskoppe nie, of dryf sy kollegas met tirannieke vrees tot dwang om hom te gehoorsaam nie”.¹²⁹ Enigiemand sou die beswaar teen hulle kon opper dat daar ’n bietjie later in Karthago besluit is dat niemand prins van die priesters of eerste biskop genoem mag word nie.¹³⁰ Uit die geskiedenis sou hy baie getuienis bymekaar kon maak, asook uit die kanons van sinodes en baie uitsprake uit die boeke van die ou skrywers om die Roomse pous tot orde te dwing.¹³¹

Maar ek laat dit daar sodat dit nie miskien sou lyk asof ek hulle te kortaf (in ’n hoek) druk nie. Laat die beste verdedigers van die Roomse setel my egter antwoord met watter onbeskaamdheid hulle die titel universele biskop durf verdedig terwyl hulle sien dat dit soveel keer deur Gregorius met die banvloek veroordeel word. As Gregorius se getuienis krag moet hê, verklaar hulle daarmee dat hulle pous die Antichris is omdat hulle hom universeel maak. Ook die woord hoof was niks meer gebruiklik nie. Hy verklaar trouens iewers soos volg: “Petrus was die belangrikste lid van die liggaam en Johannes, Andreas en Jakobus hoofde van besondere groepe van die volk. Hulle is egter almal lidmate van die kerk onder een Hoof. Ja, die heiliges voor die wet, die heiliges 1420 onder die wet, die heiliges in genade, almal voltooi die liggaam van Christus en is as sy lidmate ingestel; en niemand wou homself ooit universeel noem nie”.¹³²

Dat die pous hom die mag om te heers aanmatig, het weinig ooreenstemming met wat Gregorius elders sê. Toe Eulogius, die biskop van Alexandrië trouens beweer het dat hy deur hom beveel is, antwoord hy soos volg: “Ek versoek jou, hou hierdie woord beveel van my af weg dat ek dit nie kan hoor nie want ek weet wie ek is en wie julle is. In julle posisie is julle my broeders, en in julle sedes my vaders. Ek het jou dus nie ’n bevel gegee nie maar gesorg dat ek aandui watter dinge voordelig gelyk het”.¹³³

Dat die pous sy jurisdiksie sonder perke so wyd uitstrek, daarin doen hy nie alleen die ander biskoppe nie maar ook elke kerk afsonderlik ’n ernstige en verskriklike onreg aan want so ruk en skeur hy hulle uitmekaar om uit die puin daarvan sy setel te bou. Dat hy hom egter van alle oordele vrystel, en soos ’n tiran wil regeer om sy wens alleen as wet te beskou, is beslis nog onwaardiger en so vreemd aan die manier(e) van die kerk dat dit glad nie verduur kan word nie. Dit druis trouens nie alleen teen die gevoel van godsvrug in nie maar ook teen die gevoel van beskaafdheid.

21. Не буду обличать их со всей строгостью. Всякий, кто захочет разом оборвать их назойливое кудахтанье, может сослаться на слова св. Киприана, сказанные на Карфагенском соборе, где он председательствовал: «Никто из нас не называет себя епископом епископов, никто не принуждает своих товарищей к повиновению посредством тиранического устрашения» (Первый Карфагенский собор (256) (MPL, III, 1092)). Можно было бы также сослаться на канон, установленный в Карфагене чуть позже: никто не должен именовать себя князем («принцепсом») епископов, или первым епископом (Третий Карфагенский собор (397), канон 26 (MPL, LXXXIV, 192)). Можно привести множество исторических свидетельств, соборных канонов и изречений древних отцов, ставящих римского епископа на место и позаботившихся о том, чтобы он не слишком широко распускал крылья.

Но я воздержусь от всего этого, дабы не создалось впечатления, будто я чрезмерно упираю на эти вещи. Пускай только защитники римского престола ответят мне: не стыдно ли им отстаивать титул вселенского епископа, столько раз преданный анафеме св. Григорием? Если свидетельство св. Григория что-нибудь значит, то, называя своего папу вселенским епископом, они тем самым объявляют его Антихристом.

Равным образом титул «глава» не употреблялся в те времена, то есть при св. Григории. Ибо в одном месте он говорит: «Пётр был главным членом тела. Иоанн, Иаков и Андрей были главами отдельных народов. Но все они были членами Церкви под одним Главою. Также и святые прежде Закона, святые под Законом и святые в благодати - все они образовывали тело Господа, составляя его члены. И никто никогда не желал именоваться вселенским!» (Григорий Великий. Письма, V, 18 (MPL, LXXXVII, 740)).

Что касается притязаний папы на власть повелевать, они тоже плохо вяжутся с тем, что говорит св. Григорий в другом месте. Александрийский епископ Евлогий написал ему письмо, содержащее такие слова: «Следуя тому, что Вы мне повелели ...» Св. Григорий отвечает: «Прошу Вас, возьмите назад слово "повелели". Я знаю, кто я и кто Вы. По сану я считаю Вас моим братом, по святости - отцом. Поэтому я ничего Вам не повелевал, а только хотел предупредить Вас о том, что мне кажется полезным» (Там же, VIII, 30 (MPL, LXXXVII, 933)).

Что же до бесконечного расширения папской юрисдикции, то этим папа наносит тяжкое и несправедливое оскорбление не только другим епископам, но и всем остальным Церквам, которые он раздирает на части, дабы из их руин воздвигнуть свой престол.

Папа ограждает себя от любого суда и хочет деспотически править таким образом, чтобы его желание было ему вместо закона. Но это настолько чуждо церковному порядку, что никоим образом не может быть оправдано. Ибо такое правление противно не только христианству, но и человечности.

22. Verum ne singula persequi et excutere cogar, iterum istos appello qui hodie Romanae sedis patroni et optimi et fidelissimi haberi volunt, ecquid pudeat ipsos praesentem statum Papatus defendere: quem constat centuplo corruptiorem esse quam Gregorii et Bernardi seculis fuerit: qui tamen tunc sanctis illis viris tantopere displicebat. Conqueritur passim Gregorius, se alienis occupationibus supramodum distrahi: se sub colore Episcopatus ad seculum esse reductum: ubi tantis terrae curis inserviret quantis se nunquam in vita laica deserviisse reminisceretur: se premi tumultu secularium negotiorum, ut ad superna animus nullatenus erigatur [Epist. 5. lib. 1.^e ad Theoctist.^f]³: se multis causarum fluctibus quati et tumultuosae vitae tempestatibus affligi: ut merito dicat, Veni in altitudinem maris [Epist. 7. 126 ad Anastasium¹, item 25,² et alibi³]. Certe inter illas terrenas occupationes poterat tamen plebem pro concionibus docere, privatim admonere, et corrigere quos oportebat, Ecclesiam ordinare, collegis dare consilium, eosque ad officium hortari: super haec, restabat aliquid temporis ad scribendum: et tamen calamitatem suam deplorat, quod sit in profundissimo mari demersus. Si administratio illius temporis mare fuit: quid de praesenti Papatu dicendum erit? Quid enim simile inter se habent? Hic nullae sunt conciones, nulla disciplinae cura, nullum Ecclesiarum studium, nulla spiritualis functio: nihil denique nisi mundus^a. Perinde tamen laudatur hic labyrinthus, quasi nihil inveniri queat magis ordinatum ac dispositum. Bernardus vero quas fundit querimonias, quos edit gemitus dum suae aetatis vitia intuetur?⁴ Quid igitur, si hoc nostrum ferreum seculum, et siquid est ferro deterius, inspiceret^b? Quae ista est improbitas, non modo pertinaciter tueri velut sacrosanctum ac divinum, quod uno ore sancti omnes semper improbarunt: sed eorum quoque testimonio abuti ad defensionem Papatus, quem constat fuisse illis prorsus incognitum? Quanquam de tempore Bernardi fateor tantam fuisse tunc corruptionem rerum omnium, ut non fuerit multum nostro dissimile. Verum omni pudore carent qui ex medio illo seculo, Leonis scilicet et Gregorii et similium, praetextum aliquem petunt; perinde enim faciunt acsi quis, ad stabiliendam Caesarum monarchiam, antiquum Romani Imperii statum laudaret: hoc est, libertatis laudes ad ornandam tyrannidem mutuaretur.

22. Toutesfois, afin qu’il ne me soit mestier d’esplucher chacun poinct par le menu, je demande derechef à ces bons advocats du siege Romain, s’ils n’ont point de honte de maintenir l’estat present de la Papauté, lequel il appert estre cent fois plus corrompu qu’il n’estoit du temps de sainct Gregoire et de sainct Bernard. Et neantmoins ces saincts personnages ont esté fort faschez de voir ce qu’ils voyoyent desja lors. Sainct Gregoire se complaind par cy par là, qu’il est distrait d’occupations indecentes à son office, et que sous couleur d’estre fait Evesque, il est retourné au monde: et qu’il est plus enveloppé en solieitudes terriennes, qu’il n’avoit jamais esté du temps qu’il estoit lay⁸⁹: qu’il est suffoqué d’affaires seculiers; tellement que son esprit ne se peut lever en haut: qu’il est agité de diverses vagues comme en une tempeste, et qu’il peut bien dire qu’il est venu au profond de la mer. Certes quelques occupations terriennes qu’il eust, si pouvoit-il prescher en l’Eglise son peuple, admonnester en particulier ceux qui en avoyent mestier, mettre ordre à son Eglise, donner conseil aux Evesques voisins, et les exhorter à faire leur devoir: avec cela il luy restoit quelque temps pour escrire des livres, comme il a fait. Et toutesfois il se complaind de sa calamité, de ce qu’il est plongé au profond de la mer.⁹⁰ Si le gouvernement de ce temps-là a esté une mer, que sera-ce de la Papauté qui est à present? Car combien de distance y a-il? Que le Pape maintenant presche, on le reputeroit pour un monstre: d’avoir soin de la discipline, de prendre la charge des Eglises, de faire quelque office spirituel, il n’en est nouvelles. Bref, ce n’est rien que monde: et toutesfois les Romanisques louent autant ce labyrinthe, comme si on ne pouvoit rien imaginer de mieux ordonné. Et quelles querimonies fait sainct Bernard, et quels souspirs jette-il, quand il considere les vices de son temps? Que diroit-il donc s’il voyoit ce qui se fait de ce temps auquel la meschanceté s’est desbordée du tout comme en un deluge? Quelle impudence est-ce, je vous prie, non seulement de maintenir avec obstination un estat estre sainct et divin, lequel a esté reprouvé d’un consentement de tous les anciens Peres: mais mesmes d’abuser du tesmoignage d’iceux, pour maintenir ce qui leur a esté du tout incogneu? Combien que quand au temps de sainct Bernard, je confesse que desja tout estoit si depravé, qu’il n’y a pas grande difference entre la corruption qui est à present et celle qui estoit alors: mais ceux qui prennent couverture du temps de Leon et de sainct Gregoire pour excuser la Papauté presente, n’ont nulle honte ne vergongne. Car ils font tout ainsi comme si quelcun pour approuver la Monarchie des Empereurs, louoit l’estat ancien de la police Romaine: c’est à dire, qn’il empruntast les louanges de la liberté, pour orner la tyrannie.

22. But that I may not be obliged to pursue and discuss every particular point, I again appeal to those of my contemporaries, who would be considered as the most able and faithful advocates of the Roman see, whether they are not ashamed to defend the present state of the Papacy, which is evidently a hundred times more corrupt than it was in the times of Gregory and Bernard, but which even then so exceedingly displeased those holy men. Gregory every where complains, that he was excessively distracted with occupations unsuitable to his office; that under the name of being a bishop, he was carried back to the world; that he was involved in secular cares, to a greater extent than he could remember to have been while he was a layman; that he was oppressed with the tumult of worldly business, so that his mind was incapacitated for any elevation towards things above; that he was tossed about with numerous causes like so many waves, and disquieted with the tempests of a tumultuous life, so that he might justly say, “I am come into the depth of the sea.” Amidst these worldly avocations, however, he could still instruct the people by public preaching, give private admonition and reproof to those who required it, regulate his Church, give advice to his colleagues, and exhort them to their duty; beside these things, he had some time left for writing; yet he deplores his calamity, in being plunged into the depth of the sea. If the administration of that age was a sea, what must be said of the Papacy in its present state? For what resemblance is there between them? Here we find no sermons preached, no attention to discipline, no concern for the Churches, no spiritual function performed; in a word, nothing but the world. Yet this labyrinth is praised, as though nothing could be found better constituted, or better administered. What complaints are poured out by Bernard, what lamentations does he utter, when he beholds the vices of his times? What would he say, then, if he could behold this our iron, or, if possible, worse than iron age? What impudence is it, not only pertinaciously to defend as sacred and Divine what all the holy fathers have 333reprobated with one voice, but also to abuse their testimony in vindication of the Papacy, which it is evident was utterly unknown to them! In the time of Bernard, however, I confess the corruption was so great that there was no great difference between that age and the present; but those who adduce any plea for the existing state of things from the time of Leo, Gregory, and others in that middle period, must be destitute of all shame. This conduct resembles that of any one, who, to vindicate the monarchy of the Roman emperors, should commend the ancient state of the Roman government; which would be no other than borrowing the praises of liberty to adorn a system of tyranny.

22. The abuses of which Gregory and Bernard complained now increased and sanctioned.

But that I may not be forced to discuss and follow out each point singly, I again appeal to those who, in the present day, would382be thought the best and most faithful defenders of the Roman See, whether they are not ashamed to defend the existing state of the Papacy, which is clearly a hundred times more corrupt than in the days of Gregory and Bernard, though even then these holy men were so much displeased with it. Gregory everywhere complains (Lib. 1 Ep. 5;item, Ep. 7, 25, &c.) that he was distracted above measure by foreign occupations: that under colour of the episcopate he was taken back to the world, being subject to more worldly cares than he remembered to have ever had when a laic; that he was so oppressed by the trouble of secular affairs, as to be unable to raise his mind to things above; that he was so tossed by the many billows of causes, and afflicted by the tempests of a tumultuous life, that he might well say, “I am come into the depths of the sea.” It is certain, that amid these worldly occupations, he could teach the people in sermons, admonish in private, and correct those who required it; order the Church, give counsel to his colleagues, and exhort them to their duty. Moreover, some time was left for writing, and yet he deplores it as his calamity, that he was plunged into the very deepest sea. If the administration at that time was a sea, what shall we say of the present Papacy? For what resemblance is there between the periods? Now there are no sermons, no care for discipline, no zeal for churches, no spiritual function; nothing, in short, but the world. And yet this labyrinth is lauded as if nothing could be found better ordered and arranged. What complaints also does Bernard pour forth, what groans does he utter, when he beholds the vices of his own age? What then would he have done on beholding this iron, or, if possible, worse than iron, age of ours? How dishonest, therefore, not only obstinately to defend as sacred and divine what all the saints have always with one mouth disapproved, but to abuse their testimony in favour of the Papacy, which, it is evident, was altogether unknown to them? Although I admit, in respect to the time of Bernard, that all things were so corrupt as to make it not unlike our own. But it betrays a want of all sense of shame to seek any excuse from that middle period—namely, from that of Leo, Gregory, and the like—for it is just as if one were to vindicate the monarchy of the Cæsars by lauding the ancient state of the Roman empire; in other words, were to borrow the praises of liberty in order to eulogise tyranny.

22. Maar opdat ik niet genoodzaakt worde alles afzonderlijk na te gaan en te onderzoeken, vraag ik wederom aan hen, die tegenwoordig voor de beste en trouwste beschermers van de Roomse stoel gehouden willen worden, of zij er zich niet voor schamen de tegenwoordige toestand van het pausdom te verdedigen, van welke het zeker is, dat hij honderdmaal meer verdorven is dan in de tijden van Gregorius en Bernardus, hoewel hij toch toen aan die heilige mannen zozeer mishaagde. Gregorius klaagt op vele plaatsen, dat hij door vreemde bezigheden bovenmate bezig gehouden werd; dat hij onder de schijn van het bisschopsambt tot de wereld teruggevoerd was, waar hij zoveel aardse zorgen diende, als hij zich niet herinnerde ooit gediend te hebben, toen hij nog leek was; dat hij door het gewoel der wereldse zaken zo gedrukt werd, dat zijn geest zich in 't geheel niet kon opheffen tot de hemelse dingen; dat hij door vele golven van zaken geslingerd werd en door de stormen van het woelige leven geteisterd, zodat hij terecht kon zeggen: ik ben in de diepte der zee gekomen. Maar toch kon hij ongetwijfeld temidden van die aardse bezigheden het volk door predikatiën leren, persoonlijk vermanen en bestraffen degenen, die hij dat moest doen, de kerk besturen, aan zijn ambtgenoten raad geven en hen op hun plicht wijzen; bovendien bleef hem nog enige tijd om te schrijven; en toch beweent hij zijn ellende, omdat hij in de diepste zee verzonken is. Indien de bediening van die tijd een zee was: wat zal men dan moeten zeggen van het tegenwoordige pausdom? Want wat hebben deze twee voor overeenkomst? Thans zijn er geen predikaties, er is geen zorg voor de tucht, geen ijver voor de kerken, geen geestelijke bediening: kortom er is niets dan de wereld. Maar toch wordt deze doolhof geprezen, alsof er niets gevonden kon worden, dat meer geordend en welingericht is. En welke klachten stort Bernardus uit, welke zuchten slaakt hij, wanneer hij de gebreken van zijn tijd aanschouwt! Wat zou hij dan wel doen, wanneer hij onze ijzeren eeuw en wat nog slechter is dan ijzer, aanschouwde! Wat is dat voor een boosheid, dat men niet alleen als iets heiligs en Goddelijks beschouwt, wat alle heiligen met één mond altijd hebben afgekeurd, maar dat men ook hun getuigenis misbruikt tot verdediging van het pausdom, hetwelk, gelijk vaststaat, hun geheel onbekend geweest is? Hoewel ik aangaande de tijd van Bernardus erken, dat de verdorvenheid van alle dingen toen zo groot geweest is, dat die tijd niet veel van de onze verschilde. Maar zij missen alle schaamte, die uit die middentijd namelijk die van Leo en Gregorius en dergelijken, enige voorwendsel zoeken. Want zij doen evenals wanneer iemand ter bevestiging van de alleenheerschappij der Romeinse keizers de oude staat van het Romeinse rijk prees, dat is, de lof der vrijheid leende om de tirannie daarmee op te sieren.

22. 776Die Verderbtheit des gegenwärtigen Papsttums

Um aber nicht genötigt zu sein, das einzelne durchzugehen und zu untersuchen, so wende ich mich abermals an die, die heutzutage als die besten und getreuesten Anwälte des römischen Stuhls gelten wollen, und frage sie, ob sie sich denn nicht schämen, den gegenwärtigen Zustand des Papsttums zu verteidigen; denn es steht fest, daß er hundertmal verderbter ist, als er es in den Zeiten Gregors oder Bernhards war, und doch hat selbst jener Zustand damals diesen heiligen Männern so sehr mißfallen. Gregor klagt immer wieder, er werde durch fremde Geschäfte über die Maßen hin und hergezerrt, unter dem Schein des Bischofsamtes sei er zur Welt zurückgeführt worden, und er müsse jetzt in seinem Amt so vielen Erdensorgen dienstbar sein, daß er sich nicht erinnern könne, in seinem früheren Laienstande je unter so viele geknechtet gewesen zu sein, er werde vom Gewirr weltlicher Geschäfte dermaßen erdrückt, daß sein Herz sich nicht zu den himmlischen zu erheben vermöchte, die vielen Wellen der Rechtssachen zerrütteten ihn, und die ungestümen Stürme des Lebens brächten ihn in Anfechtung, so daß er mit Recht sagen könnte: „Ich bin gekommen in die Tiefe des Meeres ...” (Brief I,5; 1,7; 1,25; 1,24). Sicherlich konnte er mitten in solch irdischen Geschäften das Volk in Predigten unterweisen, ja, insonderheit ermahnen, sicherlich konnte er die, bei denen es sein mußte, noch strafen, die Kirche ordnen, den Amtsgenossen einen Rat geben und sie an ihre Pflicht mahnen; überdies blieb ihm auch noch einige Zeit zum Schreiben - und trotzdem beklagt er seine Not, weil er in die tiefste Tiefe des Meeres versunken sei. Wenn die Verwaltungsarbeit zu jener Zeit ein „Meer“ war, was wird man dann von dem gegenwärtigen Papsttum sagen müssen? Denn was haben sie noch Ähnliches miteinander? Hier gibt es keine Predigten, kein Sorgen für die Zucht, keinen Eifer um die Kirchen, keine geistliche Amtsaufgabe - kurz, hier ist nichts als die Welt. Und trotzdem preist man diesen Irrgarten, als ob sich nichts Geordneteres und Wohlbestellteres finden ließe!

Was für Klagen aber schüttet Bernhard aus, was für Seufzer läßt er vernehmen, indem er die Gebrechen seiner Zeit anschaut! Was würde er tun, wenn er unser Zeitalter ansähe, das da „eisern“ ist oder allenfalls gar noch schlimmer als Eisen? Was ist es da für eine Unverschämtheit, wenn man das, was alle Heiligen jederzeit einstimmig verworfen haben, halsstarrig als etwas Heiliges und Göttliches verteidigt, ja, nicht nur dies, sondern gar noch ihr Zeugnis zur Verteidigung eines Papsttums mißbraucht, das ihnen doch unzweifelhaft gänzlich unbekannt gewesen ist! Allerdings gebe ich bezüglich der Zeit Bernhards zu, daß damals die Verderbnis aller Dinge so groß gewesen ist, daß diese Zeit von der unseren nicht sehr verschieden war. Aller Scham aber entbehren solche Leute, die aus jener mittleren Zeit, nämlich der des Leo, des Gregor und ähnlicher Männer, irgendeinen Vorwand nehmen wollen. Denn diese Leute machen es genau so, wie wenn jemand zur Bestätigung der Alleinherrschaft der (römischen) Kaiser den alten Zustand des römischen Reiches loben wollte, das heißt: den Lobpreis der Freiheit dazu entlehnte, die Tyrannei zu zieren.

22. Korrupsie onder die pousdom

Maar om nou nie gedwing te word om elke dingetjie afsonderlik op te volg en te ondersoek nie, doen ek weer eens ’n beroep op diegene wat vandag as die beste en getrouste verdedigers van die Roomse setel beskou wil word, of Hulle hulle nie skaam om die huidige staat van die pousdom te verdedig nie. Dit is immers duidelik dat dit honderdmaal korrupter is as in die tyd van Gregorius en Bernardus hoewel dit hierdie heilige manne destyds grootliks mishaag het. Gregorius kla oral dat sy aandag buitengewoon deur vreemde besighede afgetrek word; dat hy onder die mantel van die biskopamp na die wêreld teruggebring is waar hy sulke groot bekommernisse oor die wêreld moet dien as wat hy nie kan onthou dat hy dit ooit in sy lewe as ’n leek gedien het nie; dat hy deur die woelinge van wêreldse besigheid onderdruk word sodat sy gees glad nie op die dinge daarbo gerig kan word nie;¹³⁴ dat hy deur baie golwe van sake geslaan en deur die storms van ’n onstuimige lewe geteister word sodat hy met reg kan sê: “Ek het in die diepsee 1421 beland”.¹³⁵ Te midde van hierdie aardse besighede was hy beslis nogtans in staat om die (kerk)volk deur sy preke te leer, persoonlik te vermaan en diegene wat hy moes, te berispe, sy kerk te regeer, aan sy kollegas raad te gee, en hulle tot hulle plig aan te spoor. Hierbenewens het hy nog tyd oorgehad om te skryf - en tog kla hy oor sy teenspoed dat hy in die diepsee gedompel is. As die administrasie van daardie tyd ’n see was, wat moet ons sê van die huidige pousdom? Watter ooreenkoms is daar tussen hulle? Hier is geen preke nie, geen bekommernis oor dissipline nie, geen beywering vir die kerke nie, geen geestelike werk nie - kortom: niks anders as die wêreld nie. Tog word hierdie doolhof¹³⁶  opgehemel asof niks te vinde is wat beter regeer en gereël is nie!

Watter klagtes stort Bernardus inderdaad nie uit nie; watter versugtinge slaak hy nie wanneer hy die gebreke van sy tyd aanskou nie?¹³⁷ Wat dan as hy sy oë op hierdie ysterharde, of as daar so iets is, slegter as yster, tyd van ons sou kon slaan? Watter goddeloosheid is dit om iets wat al die heiliges altyd eendragtig afgekeur het, as heilig en goddelik te beskerm maar ook hulle getuienis te misbruik om die pousdom te verdedig hoewel dit vasstaan dat dit hulle heeltemal onbekend was. Ek erken nogtans in verband met Bernardus se tyd dat daar destyds so ’n groot korrupsie van alle dinge was dat dit nie veel van ons eie tyd verskil het nie.

Maar diegene wat uit die tydperk tussenin, dit is naamlik die tyd van Leo, Gregorius en dergelikes, die een of ander dekmantel hiervoor soek, is inderdaad van alle skaamte ontbloot. Hulle tree trouens op soos iemand wat die ou Romeinse ryk lof toeswaai om ’n monargie van die keisers te vestig. Dit beteken om die lof van vryheid te leen om hulle tirannie (daarmee) te versier!¹³⁸

22. Но чтобы не было нужды разбирать эту тему пункт за пунктом по отдельности, я вновь обращаюсь к этим усердным адвокатам римского престола с вопросом: не стыдно ли им защищать нынешнее состояние папства, которое со всей очевидностью в сто раз хуже, чем было во времена св. Григория и св. Бернара? А ведь эти святые люди весьма печалились над тем, что открывалось их взору уже тогда! Св. Григорий то и дело сетует, что отвлекается на неподобающие его служению занятия; что в результате принятия епископского сана он вернулся в мир и более погряз в земных заботах, чем когда был мирянином; что мирские дела душат его до такой степени, что дух его не может подняться ввысь, что волны швыряют его, как во время бури, и можно сказать, что пучина морская поглотила его. Правда, при всех своих земных заботах он имел возможность проповедовать народу в церкви, особо увещевать тех, кто в этом нуждался, наводить в своей Церкви порядок, давать советы соседним епископам и побуждать их к исполнению долга. И ещё у него оставалось какое-то время на писание книг - что он и делал. И тем не менее он жалуется на свою несчастную судьбу, на то, что пучина морская поглотила его. Но если тогдашнее правление было пучиной морской, то что сказать о нынешнем папстве? Как далеко ушло оно от прежнего состояния? Если бы папа вздумал сегодня проповедовать, это сочли бы за диво. О том, чтобы заботиться о дисциплине, печься о Церквах, исполнять какое-то духовное служение, и речи нет. Короче нет ничего, кроме земного мира. И тем не менее паписты восхваляют этот лабиринт так, как если бы было невозможно вообразить ничего устроенного лучше.

А каким воздыханиям и сетованиям предавался св. Бернар, говоря о пороках своего времени! Что же сказал бы он, если бы увидел творящееся в наши дни, когда злодеяния потоком заливают всё вокруг?! Какое же бесстыдство, спрашиваю я, надо иметь, чтобы не только упорно отстаивать святость и божественность порядка, единодушно осуждённого всеми древними отцами, но и злоупотреблять их свидетельствами, защищая то, что было им совершенно неведомо? Согласен, во времена св. Бернара испорченность уже достигла таких размеров, что между ней и тем, что есть сейчас, нет большой разницы. Но те, кто с целью оправдать нынешнее папство ссылается на эпоху Льва и св. Григория, вовсе не имеют ни стыда ни совести. Они поступают подобно тому, как если бы кто-нибудь, доказывая законность монархии императоров, восхвалял древнее состояние Римской республики, то есть заимствовал похвалы свободе для украшения тирании.

23. Postremo, etiamsi haec darentur omnia, exoritur tamen illis novum de integro certamen, quum negamus esse Romae Ecclesiam in qua eiusmodi beneficia residere queant: quum negamus esse Episcopum qui haec dignitatis privilegia sustineat. Sint igitur vera illa omnia (quae tamen illis iam extorsimus) Petrum voce Christi constitutum fuisse universae Ecclesiae caput: ipsumque^c honorem sibi collatum in Romana sede deposuisse: 127 id veteris Ecclesiae authoritate fuisse sancitum, longo usu confirmatum: Romano Pontifici summam potestatem fuisse semper uno consensu ab omnibus delatam: ipsum fuisse omnium et causarum, et hominum iudicem, nullius iudicio subiectum fuisse; habeant etiam plura si velint: respondeo tamen uno verbo, nihil istorum valere, nisi Romae sit Ecclesia et Episcopus. Hoc mihi concedant^a necesse est, non posse Ecclesiarum matrem esse, quae ipsa non sit Ecclesia: non posse Episcoporum esse principem, qui ipse non sit Episcopus. Volunt igitur sedem Apostolicam habere Romae? Dent mihi verum et legitimum Apostolatum. Volunt habere summum Pontificem? Dent mihi Episcopum. Quid autem? ubi ullam Ecclesiae faciem nobis ostendent? Nominant quidem, et subinde in ore habent. Certe Ecclesia suis certis notis cognoscitur: et Episcopatus nomen officii est. Hic non de populo loquor: sed de ipso regimine, quod lucere in Ecclesia perpetuo debet. Ubi illic ministerium, quale requirit Christi institutio? Meminerimus quod de Presbyterorum et Episcopi officio ante dictum est¹. Si ad regulam illam exigemus officium Cardinalium, fatebimur nihil minus esse quam Presbyteros. Ipse vero Pontifex quid omnino habeat Episcopale scire velim. Primum in munere Episcopi caput est, plebem Dei verbo^b docere: Alterum et proximum huic, sacramenta administrare: Tertium, monere et hortari, corrigere etiam eos qui peccant, ac in sancta disciplina populum continere. Quid istorum facit? imo quid facere se simulat? Dicant igitur qua ratione velint haberi Episcopum, qui nullam officii partem minimo digito vel in speciem saltem attingit.

23. Finalement, encores qu’on leur concedasl tout ce que nous avons dit jusques à ceste heure, si n’ont-ils encore rien gagné. Car nous leur faisons un nouveau procés, quand nous nions qu’il y ait Eglise à Rome, laquelle soit capable de ce que Dieu a donné à sainct Pierre: quand nous nions qu’il y ait un Evesque qui soit capable d’user d’aucun privilege. Pourtant encores que tout ce que nous avons cy dessus refuté fust vray, assavoir que Pierre a esté constitué par la bouche de Christ, chef de l’Eglise universelle, et qu’il a resigné au siege Romain ceste dignité: item, que cela a esté confermé par l’authorité de l’Eglise ancienne et par long usage: item, que tous d’un consentement ont permis tousjours la jurisdiction souveraine au Pape de Rome: item, qu’il a esté juge de toutes les causes et de tous les hommes de la terre, n’estant subject au jugement d’aucun: quand, dy-je, je leur auray donné tout cela, et beaucoup plus s’ils veulent, neantmoins je leur respon en un mot que rien n’a lieu, sinon qu’il y ait à Rome une Eglise et un Evesque. Veuillent-ils ou non, il faut qu’ils me confessent que Rome ne peut autrement estre mere des Eglises, sinon qu’elle soit aussi Eglise: et que nul ne peut estre prince des Evesques, qu’il ne soit Evesque. Veulent-ils donc avoir à Rome le siege Apostolique? qu’ils me monstrent qu’il y a vray Apostolat et legitime. Veulent-ils là avoir le Prelat souverain de tout le monde? qu’ils me monstrent qu’il y ait un vray Evesque. Or comment me monstreront-ils aucune face ny apparence d’Eglise? Ils le disent bien, et ont tousjours ceste vanterie en la bouche: mais je dy pour replique, qu’une Eglise a ses marques pour estre cogneue, et qu’Evesché est un nom d’office. Il n’est point icy question du peuple, mais du regime qui doit tousjours apparoistre en l’Eglise. Où est-ce qu’est le ministere tel qu’il a esté ordonné de Christ? Qu’il nous souvienne de ce qui a esté dit auparavant touchant l’office des Prestres et d’un Evesque. Si nous reduisons l’office des Cardinaux à ceste reigle-là, c’est à dire à l’institution de nostre Seigneur, nous dirons qu’ils ne sont rien moins que Prestres. Touchant du Pape, je voudroye bien savoir que c’est qu’il a de semblable à un Evesque. Le principal poinct de l’office Episcopal, est de prescher la Parolle de Dieu au peuple. Le second, prochain à celuy, d’administrer les Sacremens. Le troisieme d’admonnester et de reprendre, et mesme corriger par excommunication ceux qui faillent. Qu’est-ce qu’il fait de tout cela? Qui plus est, fait-il semblant d’y attoucher? Que ses flatteurs donc me disent comment ils veulent qu’on le tienne pour Evesque: veu qu’il ne donne nulle apparence d’attoucher, mesme du petit doigt, la moindre portion qui soit de son office.

23. Lastly, though all these things were conceded to them, they would be called to a new controversy, when we deny that there exists at Rome a Church in which such privileges can reside, or a bishop capable of exercising these dignified prerogatives. Supposing, therefore, all these things to be true, which, however, we have already refuted,—that, by the voice of Christ, Peter had been constituted head of the universal Church; that the honour vested in him he had committed to the Roman see; that this had been established by the authority of the ancient Church, and confirmed by long usage; that all men, with one consent, had invariably acknowledged the supreme power of the Roman pontiff; that he had been the judge in all causes and of all men, and had been subject to the judgment of none;—though they should have all these concessions, and any more that they wished, yet I reply in one word, that none of them would be of any avail, unless there be at Rome a Church and a bishop. They must of necessity allow, that Rome cannot be the mother of Churches, unless it be itself a Church, and that he cannot be the prince of bishops, who is not a bishop himself. Do they wish, then, to make Rome the apostolic see? Let them show me a true and legitimate apostleship. Do they wish to have the supreme pontiff? Let them show me a bishop. But where will they show us any form or appearance of a Church? They mention it, indeed, and have it frequently in their mouths. But the Church is known by certain marks, and a bishopric is a name of office. I am not now speaking of the people, but of the government itself, which ought always to appear in the Church. Where is the ministry, such as Christ’s institution requires? Let us remember what has already been said of the office of presbyters and bishops. If we bring the office of cardinals to that rule, we shall confess that they have no resemblance to presbyters. And I should wish to know what resemblance the pontiff himself bears to a bishop. The first duty of the episcopal office is to instruct the people from the word of God; the second duty, closely connected 334with the first, is to administer the sacraments; the third is to admonish, exhort, and reprove those who offend, and to regulate the people by holy discipline. Which of these duties does he perform? Which of them does he even pretend to perform? Let them tell me, then, upon what principle they require him to be considered as a bishop, who never, even in appearance, with his little finger touches the least portion of the duty.

23. The fifth and last part of the chapter, containing the chief answer to the claims of the Papacy—viz. that the Pope is not a bishop in the house of God. This answer confirmed by an enumeration of the essential parts of the episcopal office.

Lastly, Although all these things were granted, an entirely new question arises, when we deny that there is at Rome a Church in which privileges of this nature can reside; when we deny that there is a bishop to sustain the dignity of these privileges. Assume, therefore, that all these things are true (though we have already extorted the contrary from them), that Peter was by the words of Christ constituted head of the universal Church, and that the honour thus conferred upon him he deposited in the Roman See, that this was sanctioned by the authority of the ancient Church, and confirmed by long use; that supreme power was always with one consent devolved by all on the Roman Pontiff, that while he was the judge of all causes383and all men, he was subject to the judgment of none. Let even more be conceded to them if they will, I answer, in one word, that none of these things avail if there be not a Church and a Bishop at Rome. They must of necessity concede to me that she is not a mother of churches who is not herself a church, that he cannot be the chief of bishops who is not himself a bishop. Would they then have the Apostolic See at Rome? Let them give me a true and lawful apostleship. Would they have a supreme pontiff, let them give me a bishop. But how? Where will they show me any semblance of a church? They, no doubt, talk of one, and have it ever in their mouths. But surely the Church is recognised by certain marks, and bishopric is the name of an office. I am not now speaking of the people but of the government, which ought perpetually to be conspicuous in the Church. Where, then, is a ministry such as the institution of Christ requires? Let us remember what was formerly said of the duty of presbyters and bishops. If we bring the office of cardinals to that test, we will acknowledge that they are nothing less than presbyters. But I should like to know what one quality of a bishop the Pope himself has? The first point in the office of a bishop is to instruct the people in the word of God; the second and next to it is to administer the sacraments; the third is to admonish and exhort, to correct those who are in fault, and restrain the people by holy discipline. Which of these things does he do? Nay, which of these things does he pretend to do? Let them say, then, on what ground they will have him to be regarded as a bishop, who does not even in semblance touch any part of the duty with his little finger.

23. Tenslotte, ook al zou hun dit alles worden geschonken, dan begint toch voor hen geheel opnieuw een nieuwe strijd, wanneer wij ontkennen, dat te Rome een kerk is, in welke dergelijke weldaden een plaats kunnen hebben; wanneer wij ontkennen, dat er een bisschop is, die deze privilegiën van waardigheid bezit. Laat dat alles dus waar zijn (wat we hun echter reeds ontwrongen hebben), dat Petrus door het woord van Christus aangesteld is tot het hoofd der ganse kerk, en dat hij de hem geschonken eer toevertrouwd heeft aan de zetel te Rome; dat dit door het gezag der oude kerk bekrachtigd, en door langdurig gebruik bevestigd is; dat aan de Roomse paus de hoogste macht altijd door allen eendrachtig is opgedragen; dat hij de rechter geweest is van alle zaken en alle mensen en dat hij aan niemands oordeel onderworpen geweest is. Laat hen ook nog meer hebben, indien ze willen: maar toch antwoord ik met één woord, dat niets van die dingen geldt, tenzij er te Rome een kerk en een bisschop is. Zij moeten me dit toegeven, dat wat zelf geen kerk is, niet de moeder der kerken kan zijn, en dat hij, die zelf geen bisschop is, niet de overste der bisschoppen kan zijn. Willen ze dus te Rome een apostolische stoel hebben? Laat hen me dan een waar en wettig apostolaat wijzen. Willen ze een opperste bisschop hebben? Laat hen mij dan een bisschop wijzen. Maar wat is het geval? Waar zullen ze ons enige gedaante van een kerk tonen? Zij noemen haar wel, en hebben haar herhaaldelijk in de mond. Ongetwijfeld wordt de kerk gekend door bepaalde merktekenen, die ze heeft, en het bisschopsambt is de naam van een ambt. Ik spreek hier niet over het volk, maar over de regering zelf, die onafgebroken in de kerk haar licht moet geven. Waar is te Rome de dienst, zoals de instelling van Christus die eist? Laat ons in de herinnering terugroepen, wat over het ambt der ouderlingen en van de opziener vroeger gezegd is. Indien wij het ambt der kardinalen naar die regel onderzoeken, zullen wij bekennen, dat ze niets minder zijn dan ouderlingen. En wat de paus zelf heeft, dat overeenkomt met een bisschop, zou ik wel eens willen weten. Het eerste en voornaamste in het ambt van bisschop is, dat hij het volk door Gods Woord onderwijst, het tweede en naastvolgende, dat hij de sacramenten bedient; het derde, dat hij vermaant en aanspoort en ook bestraft hen, die zondigen, en dat hij het volk in een heilige tucht houdt. Wat van die dingen doet hij? Ja, veinst hij te doen? Laat hen dus zeggen, hoe zij willen, dat hij voor een bisschop gehouden wordt, die geen enkele deel van zijn ambt met zijn pink, al wat het maar in schijn, aanroert.

23. Gibt es in Rom überhaupt Kirche und Bischofsamt?

Zum Schluß: selbst wenn man den Römischen alles dies schenken mag, so entsteht für sie doch abermals ein ganz neuer Streit, wenn wir leugnen, daß sich in Rom eine Kirche befinde, bei der solche Wohltaten ihren Platz haben könnten, und wenn wir ferner leugnen, daß es (dort) einen Bischof gibt, der solche Würdenvorrechte besäße. Nehmen wir einmal an, alle jene (vorigen) Behauptungen wären wahr - wir haben sie ihnen allerdings bereits aus der Hand geschlagen! -, nehmen wir also an, Petrus sei wirklich durch Christi Wort zum Haupt der gesamten Kirche eingesetzt worden, er habe die ihm übertragene Ehre dem römischen Stuhl übergeben, dies sei durch die Autorität der Alten Kirche festgelegt und durch lange Übung bestätigt, dem Bischof von Rom sei die oberste Gewalt alle Zeit einmütig von allen zuerkannt worden, er sei Richter über alle Rechtssachen wie auch über alle 777 Menschen, selbst dagegen dem Gericht keines Menschen unterworfen gewesen. Ja, die Römischen können noch mehr haben, wenn sie wollen - ich antworte jedenfalls mit dem einen Wort, daß all dies keinen Wert hat, wenn es in Rom keine Kirche und keinen Bischof gibt. Das müssen sie mir doch notwendig zugeben, daß etwas, das selbst keine Kirche ist, nicht die Mutter der Kirchen sein kann, und daß einer, der selbst kein Bischof ist, nicht der Oberste der Bischöfe sein kann. Wollen sie nun zu Rom den „apostolischen“ Stuhl haben? Dann müssen sie mir (dort auch) das wahre, rechtmäßige Apostelamt vorweisen! Wollen sie dort den obersten Bischof haben? Dann müssen sie mir auch einen Bischof vorweisen! Wie aber nun? Wo werden sie uns irgendeine erkennbare Gestalt der Kirche zeigen? Dem Namen nach tun sie das freilich, und sie führen die Kirche stets im Munde. Nun wird aber die Kirche sicherlich an ihren bestimmten Merkzeichen erkannt, und „Bistum“ ist der Name eines Amtes. Ich rede hier nicht vom Volke, sondern von dem Kirchenregiment selbst, das in der Kirche beständig zu sehen sein soll. Wo ist nun zu Rom das Amt nach der Art, wie es Christi Stiftung erfordert? Wir wollen uns an das erinnern, was oben von der Amtspflicht der Presbyter und Bischöfe gesagt wurde. Wenn wir das Amt der Kardinäle nach dieser Richtschnur messen, so müssen wir zugeben, daß sie nichts weniger sind als Presbyter. Und was der Bischof selber irgendwie Bischöfliches an sich haben soll, das möchte ich wohl wissen. Das erste Hauptstück beim Bischofsamt besteht darin, das Volk mit Gottes Wort zu unterweisen, das zweite, das diesem unmittelbar folgt, die Sakramente zu verwalten, und das dritte besteht darin, zu ermahnen und zu ermuntern, dazu auch die zu strafen, die sich vergehen, und das Volk in heiliger Zucht zu halten. Was von alledem tut der Bischof zu Rom? Ja, was gibt er wenigstens vor zu tun? Man soll mir also sagen, in welchem Sinne man einen Menschen für einen Bischof gehalten wissen will, der kein Stück seiner Amtspflicht auch nur mit dem kleinsten Finger, wenn auch gar nur zum Schein anrührt.

23. Die pous kan selfs nie eens daarop aanspraak maak dat hy ’n biskop is nie!

Ten slotte: selfs al sou al die voorgaande toegewings gemaak word, ontstaan daar nogtans van nuuts af ’n nuwe skermutseling met hulle wanneer ons ontken dat daar in Rome ’n kerk is waarin hierdie soort weldade teenwoordig kan wees; en wanneer ons ontken dat daar ’n biskop is wat die voorregte van hierdie waardige pos kan dra. Gestel nou maar dat al die volgende dinge waar is - hoewel ons dit reeds uit hulle af- 1422 gedwing het - dat Petrus deur Christus se stem as die hoof van al die kerke aangestel is; dat hy hierdie eer wat aan hom verleen is, op die Roomse setel oorgedra het; dat dit deur die gesag van die eertydse kerk bekragtig is en deur lang toepassing daarvan versterk is; dat die Roomse pous altyd die oppergesag gehad het wat eenstemmig deur almal aan hom verleen is; dat hy van alle sake en mense regter was, maar aan geeneen se oordeel onderworpe nie. Laat hulle selfs nog meer voorregte hê as hulle wil. My antwoord is nogtans kortweg dat niks daarvan enige waarde het as daar geen kerk en geen biskop in Rome is nie. Hulle moet my dit noodwendig toegee dat iets wat self nie ’n kerk is nie, nie kerke se moeder kan wees nie, en dat iemand wat self nie ’n biskop is nie, nie die prins van die biskoppe kan wees nie! Wil hulle dus die apostoliese setel in Rome hê? Laat hulle my dan die ware en wettige apostelamp wys. Wil hulle ’n hoëpriester daar hê? Laat hulle my (een) biskop daar wys. Maar hoe dan? Waar sal hulle ons enige gestalte van die kerk daar toon? Hulle noem dit weliswaar ’n kerk, en het hulle monde voortdurend daarvan vol. Die kerk word beslis aan sekere merktekens uitgeken en biskop is die naam van ’n amp. Ek praat nou nie van die (kerk)volk nie maar juis van die regering wat voortdurend sy lig in die kerk moet laat skyn. Waar is daar sulke ampsdiens as wat die instelling van Christus vereis?

Ons moet in gedagte hou wat tevore reeds oor die ampsplig van presbiters en die biskop gesê is.¹³⁹ As ons die amp van kardinale aan hierdie reël toets, sal ons erken dat hulle niks minder as presbiters is nie. Ek sou inderdaad graag wou weet watter ampsplig van ’n biskop die pous hoegenaamd het. Die eerste hooftaak in die biskopamp is om die (kerk)volk in die Woord van God te onderrig. Die tweede en naaste hieraan is om die sakramente te bedien. Sy derde ampsplig is om te vermaan en aan te spoor, en diegene tereg te wys wat sondig en die (kerk)volk by die heilige dissipline te hou. Watter een hiervan doen hy? of liewer, watter een gee hy voor dat hy dit doen? Laat hulle dus sê op watter manier hulle wil hê dat hy as ’n biskop beskou moet word terwyl hy selfs nie eens in skyn enige deel van hierdie ampsplig met sy pinkie aanraak nie!

23. Наконец, даже если согласиться с ними во всём, о чём до сих пор шла речь, они и тогда ничего не выигрывают. Ибо мы начинаем против них новый процесс, когда отрицаем существование в Риме Церкви, достойной унаследовать дары Бога св. Петру, и когда отрицаем наличие епископа, достойного пользоваться какими-либо привилегиями. Поэтому даже если всё опровергнутое выше было истиной - что Пётр был по слову Христа поставлен главою Вселенской Церкви и передал эту честь римскому престолу; что это подтверждается авторитетом древней Церкви и долгим её существованием; что римскому папе с общего согласия всегда принадлежала верховная юрисдикция; что он был поставлен судьёй во всех делах и надо всеми людьми на земле, сам же не подлежит ничьему суду, - даже если бы мы признали все это - и больше этого - истиной, если им так угодно, то всё равно я одним словом отвечу, что ничего этого нет, если нет в Риме Церкви и епископа. Желают они того или нет, им придётся признать, что Рим может быть матерью Церквей только в том случае, если сам является Церковью. И некто может быть князем епископов только тогда, когда сам является епископом.

Итак, они хотят, чтобы Рим был Апостольским престолом? Пусть докажут, что там есть подлинный и законный апостолат. Они хотят, чтобы римский прелат главенствовал над всем миром? Пусть докажут, что там есть настоящий епископ. Но как они могут представить хоть какую-то видимость Церкви? Они утверждают, что Церковь у них есть, и постоянно твердят об этом. Но в ответ я говорю, что Церковь узнаётся по конкретным признакам, а звание епископа есть имя служения. Речь в данном случае идёт не о народе, а о порядке управления, который всегда должен присутствовать в Церкви. Где служение, установленное Христом? Вспомним о том, что было сказано о служении священников и епископов. Если мы приложим мерило Господнего установления к служению кардиналов, то окажется, что они менее всего священники. Что касается папы, хотелось бы знать, что у него общего с епископом. Главное в епископском служении - проповедь народу Слова Божьего. Второе, близкое к первому дело, - совершение таинств. Третье - увещевание, порицание и даже наказание отлучением оступившихся. Что из всего этого исполняет папа? Более того, стремится ли он исполнять это? Так пусть его льстецы скажут мне, как могут они желать, чтобы его считали епископом, если он ни в малейшей степени даже не притрагивается к тому, что должно быть его служением?

24. Non ita de Episcopo est ut de Rege; hic enim, etsi non exequatur quod proprium est Regis, honorem nihilominus ac titulum retinet. At in Episcopo diiudicando respicitur Christi mandatum, quod semper in Ecclesia valere debet. Hunc ergo nodum mihi solvant Romanenses. Nego ipsorum Pontificem esse Episcoporum principem, quum non sit Episcopus. Istud proximum necesse est probent falsum esse, si vincere in illo priore volent. Quid quod non modo nihil habet Episcopi proprium, sed omnia potius contraria? Sed hic, o Deus^c, unde incipiam? a doctrinane, an a moribus? Quid dicam, aut quid tacebo? ubi desinam? Hoc dico: quum mundus hodie tot perversis impiisque doctrinis refertus sit: tot superstitionum generibus plenus, tot erroribus excaecatus, in tanta idololatria demersus: 128 nihil uspiam istorum esse quod non illinc vel emanarit, vel saltem fuerit confirmatum. Nec alia est causa cur tanta rabie ferantur Pontifices in renascentem Evangelii doctrinam, ad eam opprimendam nervos omnes suos intendant, Reges omnes ac principes ad saevitiam accendant, nisi quod collabi ac corruere totum suum regnum vident ubi primum Christi Evangelium obtinuerit. Crudelis fuit Leo^{a 1}: sanguinarius Clemens²: truculentus est Paulus^{b 3}. Sed non tam natura eos ad impugnandam veritatem impulit, quam quod una haec illis ratio erat tuendae suae potentiae. Salvi igitur quum esse non possint nisi profligato Christo, non aliter laborant in hac causa, quam si pro aris ac focis suisque ipsorum capitibus pugnarent. Quid ergo? num illic nobis erit sedes Apostolica ubi nihil cernimus nisi horrendam apostasiam? Erit Christi vicarius, qui furiosis conatibus Evangelium persequendo, Antichristum se esse palam profitetur? Erit Petri successor, qui ad demoliendum, quicquid aedificavit Petrus, ferro et igni grassatur? Erit caput Ecclesiae, qui Ecclesiam a Christo solo vero capite rescissam ac truncatam in seipsa discerpit ac lacerat? Fuerit sane olim Roma omnium Ecclesiarum mater: verum ex quo Antichristi sedes fieri coepit, desiit esse id quod erat.

24. Ce n’est point d’un Evesque comme d’un Roy. Car un Roy, encore qu’il ne s’acquite point de son devoir, retient neantmoins le nom et le tiltre royal. Mais en estimant un Evesque, on regarde la commission que nostre Seigneur leur a baillée à tous, laquelle doit tousjours demeurer en sa vigueur. Pourtant, que les Romanisques me soudent ceste question: Je dy que leur Pape n’est point souverain entre les Evesques, veu que luy-mesme n’est point Evesque. Il faut qu’ils me prouvent ce second membre, s’ils veulent gagner quant au premier. Et qu’est-ce, qu’il a non seulement rien propre à un Evesque, mais toutes choses contraires? Combien que je me trouve icy fort empesché: car par où commenceray-je? par la doctrine, ou par les mœurs? Que diray-je? ou que tairay-je? et où feray-je fin? Je diray cela: comme ainsi soit que le monde soit aujourdhuy remply de fausses et meschantes doctrines, plein de tant d’especes de superstitions, aveuglé en tant d’erreurs, plongé en si grande idolatrie, qu’il n’y a nul de tous ces maux qui ne soit sorty du siege Romain, ou pour le moins n’ait prins de là sa confirmation. Et n’y a nulle autre cause pourquoy les Papes soyent si enragez contre la doctrine de l’Evangile, quand elle se remet maintenant au dessus; pourquoy ils employent toute leur force à la destruire, et pourquoy ils incitent tous les Rois et Princes à la persecuter, sinon d’autant qu’ils voyent bien que tout leur regne s’en va en decadence, si une fois l’Evangile est remis en son entier. Leon a bien esté cruel de nature, Clement fort adonné à espandre le sang humain. Paul est encore aujourdhuy enclin à une rage inhumaine. Mais leur nature ne les a pas tant poussez à impugner la verité, que d’autant que c’est le seul moyen pour maintenir leur tyrannie. Pourtant comme ainsi soit qu’ils ne puissent consister sinon en destruisant Jesus Christ, ils s’efforcent de ruiner l’Evangile, comme s’il estoit question de la defense de leur propre vie. Quoy donc? penserons-nous qu’il y ait là siege Apostolique, où nous ne voyons qu’une horrible apostasie? Celuy qui en persecutant furieusement l’Evangile, se demonstre apertement estre Antechrist, sera-il reputé de nous vicaire de Christ? Celuy qui machine par feu et par flambe de demolir tout ce que Pierre a ediflé, doit-il estre tenu pour successeur de Pierre? Tiendrons nous pour chef d’Eglise, celuy qui la descire par pieces, l’ayant premierement retranchée de Jesus Christ son vray chef, pour en faire comme un tronc tout mutilé. Encores que j’accorde que Rome ait esté jadis mere de toutes les Eglises, depuis qu’elle a commencé d’estre le siege d’Antechrist, elle a laissé d’estre ce qu’elle estoit.

24. The case of a bishop is different from that of a king, who still retains the honour and title of a king, though he execute none of the royal functions. But in judging of a bishop, regard is to be paid to the commission of Christ, which ought always to continue in force in the Church. Let the Romanists, therefore, furnish me with a solution of this difficulty. I deny that their pontiff is the chief of bishops, because he is not a bishop himself. Now, they must prove this second member of my position to be false, if they will obtain the victory in the first. But what must be the conclusion, if he not only has no characteristic of a bishop, but every thing contrary to it? But here where shall I begin? with his doctrine, or his conduct? What shall I say? What shall I omit? Where shall I stop? I will make this assertion—that as the world is at present filled with so many corrupt and impious doctrines, loaded with such various kinds of superstitions, blinded with such numerous errors, and immerged in such profound idolatry,—there is not one of these evils which has not originated from the see of Rome, or at least been confirmed by it. Nor is there any other cause for the violent rage of the pontiffs against the revived doctrine of the gospel, and for their exertion of all their power to crush it, and their instigation of all kings and princes to persecute it, but that they see that their whole kingdom will decline and fall to the ground, where the primitive gospel of Christ shall be received. Leo was cruel; Clement was sanguinary; Paul is ferocious. But it is not so much that nature has impelled them to impugn the truth, as that this was the only way to defend their power. As they cannot be safe, therefore, without ruining Christ, they labour in this cause as if it were in the defence of their religion, their habitations, their lives. What, then, shall we consider that as the apostolic see, where we behold nothing but a horrible apostasy? Shall he be regarded as the vicar of Christ, who, by his furious exertions in persecuting the gospel, unequivocally declares himself to be Antichrist? Shall he be deemed Peter’s successor, who rages with fire and sword to demolish all that Peter built? Shall we acknowledge him to be head of the Church, who, after severing the Church from Christ, its only true Head, divides and tears it in pieces? Though it be admitted that Rome was once the mother of all Churches, yet 335from the time when it began to be the seat of Antichrist, it has ceased to be what it was before.

24. A second confirmation by appeal to the institution of Christ. A third confirmation e contrario—viz. That in doctrine and morals the Roman Pontiff is altogether different from a true bishop. Conclusion, that Rome is not the Apostolic See, but the Papacy.

It is not with a bishop as with a king; the latter, though he does not execute the proper duty of a king, nevertheless retains the title and the honour; but in deciding on a bishop respect is had to the command of Christ, to which effect ought always to be given in the Church. Let the Romanists then untie this knot. I deny that their pontiff is the prince of bishops, seeing he is no bishop. This allegation of mine they must prove to be false if they would succeed in theirs. What then do I maintain? That he has nothing proper to a bishop, but is in all things the opposite of a bishop. But with what shall I here begin? With doctrine or with morals? What shall I say, or what shall I pass in silence, or where shall I end? This I maintain: while in the present day the world is so inundated with perverse and impious doctrines, so full of all kinds of superstition, so blinded by error and sunk in idolatry, there is not one of them which has not emanated from the Papacy, or at least been confirmed by it. Nor is there any other reason why the pontiffs are so enraged against the reviving doctrine of the Gospel, why they stretch every nerve to oppress it, and urge all kings and princes to cruelty, than just that they see their whole dominion tottering and falling to pieces the moment the Gospel of Christ prevails. Leo was cruel and Clement sanguinary, Paul is truculent. But in assailing the truth, it is not so much natural temper that impels them as the conviction384that they have no other method of maintaining their power. Therefore, seeing they cannot be safe unless they put Christ to flight, they labour in this cause as if they were fighting for their altars and hearths, for their own lives and those of their adherents. What then? Shall we recognise the Apostolic See where we see nothing but horrible apostacy? Shall he be the vicar of Christ who, by his furious efforts in persecuting the Gospel, plainly declares himself to be Antichrist?Shall he be the successor of Peter who goes about with fire and sword demolishing everything that Peter built? Shall he be the Head of the Church who, after dissevering the Church from Christ, her only true Head, tears and lacerates her members? Rome, indeed, was once the mother of all the churches, but since she began to be the seat of Antichrist she ceased to be what she was.

24. Met een bisschop staat het niet als met een koning. Want ook al verricht en koning niet wat eigenlijk zijn taak is, zo behoudt hij desniettemin de eer en de titel. Maar bij het beoordelen van een bisschop wordt gelet op het bevel van Christus, dat altijd in de kerk zijn kracht moet hebben. Laat dus de Roomsen mij deze knoop losmaken. Ik zeg, dat hun paus niet is de overste der bisschoppen, daar hij geen bisschop is. Zij moeten eerst bewijzen, dat dit laatste niet juist is, als ze in het eerste willen overwinnen. En wat moeten ze dan zeggen, nu hij niet alleen niets heeft wat tot een bisschop behoort, maar veeleer alles wat daaraan tegenovergesteld is? Maar waarmee zal ik hier beginnen, o God? Met de leer, of met de zeden? Wat zal ik zeggen, of wat zal ik zwijgen? Waar zal ik ophouden? Dit zeg ik: Waar de wereld tegenwoordig vervuld is met zoveel verkeerde en goddeloze leringen, vol is van zoveel soorten van superstitiën, verblind is door zoveel dwalingen, verzonken in zo grote afgodendienst: dat er nergens iets van die dingen is, dat niet van de pausen zijn oorsprong genomen heeft, of althans door hen verstrekt is. En er is geen andere reden, waarom de pausen met zulk een woede ingaan tegen het wederopkomen van de leer des evangelies, tot het onderdrukken daarvan al hun krachten inspannen, alle koningen en vorsten tot wreedheid aanvuren, dan omdat ze zien, dat hun ganse rijk instort en neervalt, zodra als het evangelie van Christus zich handhaaft. Leo is wreed geweest, Clemens bloedgierig, Paulus ruw. Maar niet zozeer hun aard heeft hen er toe aangezet de waarheid te bestrijden, als wel het feit, dat dit de enige manier was om hun macht te beschermen. Daar ze dus niet staande kunnen blijven, indien Christus niet verslagen wordt, doen ze in deze zaak hun best op dezelfde wijze, alsof ze voor hun huis en haard en hun eigen leven streden. Wat dan? Zal dan daar voor ons de apostolische stoel zijn, waar wij niets zien dan huiveringwekkende afval? Zal hij de stedehouder van Christus zijn, die doordat hij met woedende pogingen het evangelie vervolgt, openlijk te kennen geeft, dat hij de antichrist is? Zal hij de opvolger van Petrus zijn, die, om af te breken al wat Petrus gebouwd heeft, te vuur en te zwaard woedt? Zal hij het hoofd der kerk zijn, die de kerk afscheurt en afhoudt van Christus, haar enig waar Hoofd, en haar inzichzelf verdeelt en uiteenrijt? Laat oudtijds Rome de moeder geweest zijn val alle kerken: sinds het begonnen is de zetel te worden van de antichrist, heeft het opgehouden te zijn, wat het was.

24.

Mit einem Bischof verhält es sich nicht so wie mit einem König; denn wenn dieser auch das, was eigentlich zu einem König gehört, nicht ausübt, so behält er trotzdem die Ehre und den Titel bei. Bei der Beurteilung eines Bischofs dagegen schaut man auf Christi Auftrag, der in der Kirche stets in Kraft bleiben muß. Die Römischen sollen mir also diesen Knoten auflösen. lch erkläre, daß ihr Bischof eben deshalb nicht der Oberste der Bischöfe ist, weil er kein Bischof ist! Sie müssen nun notwendig zunächst beweisen, daß die letztere Behauptung verkehrt ist, wenn sie bezüglich der ersteren obsiegen wollen. Was wollen sie aber sagen, wo ihr Bischof nicht nur nichts von dem hat, was die Eigenart eines Bischofs ausmacht, sondern vielmehr lauter Eigenschaften, die ihr zuwiderlaufen? Aber, o Gott, wo soll ich da den Anfang machen? Bei der Lehre oder etwa bei dem Lebenswandel? Was soll ich sagen oder - was soll ich verschweigen? Und wo soll ich aufhören? Das sage ich: wenn die Welt heutzutage so voll ist von soviel verkehrten und gottlosen Lehren, wenn sie erfüllt ist mit so vielartigem Aberglauben, wenn sie von soviel Irrtümern geblendet und in soviel Abgötterei versunken ist, so ist nirgendwo etwas von alledem, das nicht von Rom seinen Ursprung genommen oder wenigstens seine Billigung empfangen hätte. Und wenn die Päpste mit solcher Wut gegen die wieder aufkommende Lehre des Evangeliums vorgehen, wenn sie alle ihre Kräfte anspannen, um sie zu unterdrücken, wenn sie alle Könige und Fürsten zu grausamem Wüten anfeuern, so geschieht das aus keiner anderen Ursache, als weil sie sehen, daß ihre ganze Herrschaft ineinanderfällt und zusammenbricht, sobald einmal das Evangelium von Christus Geltung erlangt hat. Leo (X.) ist grausam gewesen, Clemens (VII.) blutdürstig, und Paul (III.) ist grimmig. Aber es war nicht so sehr ihre Natur, die sie zur Bestreitung der Wahrheit 778 antrieb, als vielmehr die Tatsache, daß dies die einzige Art und Weise war, ihre Macht aufrechtzuerhalten. Da sie also nur dann bestehen bleiben können, wenn Christus niedergeschlagen ist, so mühen sie sich in dieser Sache nicht anders, als wenn sie für Haus und Herd und für ihr eigenes Leben kämpften! Wie nun, soll etwa da, wo wir nichts sehen als furchtbare Abtrünnigkeit, für uns der „apostolische Stuhl“ sein? Soll das der „Statthalter Christi“ sein, der in verbissenen Anlaufen das Evangelium verfolgt und dadurch offen zutage treten läßt, daß er der Antichrist ist? Soll das der „Nachfolger des Petrus“ sein, der mit Feuer und Schwert wütet, um alles niederzureißen, was Petrus aufgebaut hat? Soll der „das Haupt der Kirche sein, der die Kirche von Christus, ihrem einigen Haupte, wegreißt und abschneidet und sie dann in sich selbst zerstückelt und auseinanderreißt? Mag Rom wohl vorzeiten die Mutter aller Kirchen gewesen sein, so hat es jedenfalls, seitdem es begonnen hat, der Sitz des Antichrists zu werden, aufgehört, das zu sein, was es war.

24. ‘n Evaluering van die Roomse ampsvervulling

Met ’n biskop is dit nie soos met ’n koning nie. Al sou ’n koning nie die plig wat aan hom eie is, nakom nie, behou hy nietemin sy ereposisie en sy titel. Maar wanneer ons ’n biskop beoordeel, moet ons Christus se 1423 opdrag in aanmerking neem en dit behoort altyd in die kerk te geld. Laat die Romaniste dus vir my hierdie knoop ontrafel. Ek ontken dat hulle pous die prins van die biskoppe is aangesien hy nie ’n biskop is nie. Hulle moet noodwendig hierdie laaste aspek vals bewys as hulle in die eerste aspek wil seëvier. Wat daarvan dat hy niks het wat eie is aan ’n biskop nie maar eerder alles wat daarmee strydig is? Maar hier - o God, waar moet ek tog begin? Met hulle leer of met hulle sedes? Wat moet ek sê en wat moet ek verswyg? Waar moet ek ophou? Dit sê ek egter: aangesien die wêreld vandag so oorvol van soveel verwronge en goddelose leringe is, vol van elke soort bygeloof, verblind deur soveel dwalings, en in so ’n groot afgodery versonke is, is daar nêrens enigeen hiervan wat nie uit Rome ontstaan of ten minste krag van daaraf kry nie. En daar is geen ander rede waarom pouse so verwoed teen die leer wat weer aan die opstaan is, te kere gaan, elke sening inspan om dit te onderdruk, en al die konings en keisers tot wreedheid daarteen aanvuur nie as net dat hulle merk dat hulle hele koninkryk sal begin wankel en ineenstort wanneer die evangelie van Christus eers die oorhand kry. Leo was wreed;¹⁴⁰ Clemens bloedbevlek¹⁴¹ en Paulus nors.¹⁴² Maar dit was nie soseer hulle karakter wat hulle aangedryf het om die waarheid aan te val nie as hierdie een enkele rede, naamlik om hulle mag te beskerm. Aangesien hulle dus nie veilig kan wees tensy hulle Christus verdryf het nie,¹⁴³ lê hulle hulle so op hierdie saak toe asof hulle vir hulle eiendom, hulle huise en haard en hulle lewe self veg. Hoe dan nou? Ons sal sekerlik nie die apostoliese setel op ’n plek wil hê waar ons niks anders as verskriklike geloofsverval bemerk nie, of hoe? Sal iemand wat die evangelie met verwoede inspanning vervolg en openlik erken dat hy die Antichris is, ’n plaasvervanger van Christus wees? Sal een wat met swaard en vuur rondgaan om alles wat Petrus gebou het, af te takel, Petrus se opvolger wees? Sal een wat die kerk van Christus die enigste ware Hoof daarvan, afsny en afkap, binne-in die kerk self verskeur en vermink, die hoof van die kerk wees? Rome was inderdaad eertyds die moeder van al die kerke maar vanaf die tyd waarop dit die setel van die Antichris geword het, het dit opgehou om te wees wat dit eens was.

24. В отношении епископа дело обстоит не так, как в отношении короля. Ибо король сохраняет свои звание и титул, даже если не исполняет своего долга; а оценивая епископа, смотрят на исполнение заповеди которая дана была Господом всем епископам и всегда должна оставаться в силе. Поэтому пусть римляне разрешат мои сомнения. Я утверждаю что их папа вовсе не является главенствующим среди епископов, потому что он вообще не епископ. Чтобы выиграть в первом, им надо доказав второе. Но как быть с тем, что папа не только не имеет ничего присущего епископу, но выказывает прямо противоположные качества?

Здесь я оказываюсь в весьма затруднительном положении. С чего начать? С вероучения или нравов? Что скажу? О чём умолчу? Где остановлюсь? Скажу вот что: при том, что мир сегодня полон ложных и нечестивых доктрин, изобилует всякого рода суевериями, ослеплён множеством заблуждений и погряз в безудержном идолопоклонстве, нет ни одного из этих зол, которое не исходило бы от римского престола или по крайней мере не получило бы там поддержки. И если папы с такой яростью ополчаются сегодня против возрождающегося евангельского учения прилагают все силы к его уничтожению, подстрекая королей и князей преследовать его, то это объясняется одной причиной: они прекрасно понимают, что их царствованию придёт конец, едва только Евангелие будет восстановлено во всей полноте. Лев (Лев X, папа 1513-1534) был очень жесток по природе, Климент (Климент VII, 1523-1534) пролил немало крови, Павел (Павел III, 1534 - 1549) сегодня тоже склонен к бесчеловечной ярости. Но сражаться против истины их побуждала не столько их природа, сколько тот факт, что эта борьба - единственное средстве сохранить их тиранию. Не имея другой возможности удержаться, кроме как вступив в борьбу с Иисусом Христом, они прилагают все силы к разрушению Евангелия, как если бы речь шла о защите собственной жизни.

Так что же? Можем ли мы считать апостольским престол, где не видно ничего, кроме чудовищного отступничества? Признаем ли мы викарием Христа того, кто яростным преследованием Евангелия открыто являет себя Антихристом? Тот, кто огнём и мечом силится разрушить всё воздвигнутое Петром, должен ли почитаться преемником Петра? Назовём ли мы главой Церкви того, кто разрывает её на части и прежде всего отрезал её от Иисуса Христа, истинного Главы, превратив её в искалеченное бездыханное тело? Даже если согласиться с тем, что Рим был некогда матерью Церквей, он перестал быть ею с тех пор, как сделался престолом Антихриста.

25. Videmur nonnullis nimis maledici ac petulantes, quum Romanum Pontificem vocamus Antichristum⁴. Sed qui hoc sentiunt, non intelligunt se Paulum immodestiae insimulare, post quem nos loquimur: imo ex cuius ore sic loquimur. Ac nequis obiiciat, nos Pauli verba, quae alio pertineant, perperam torquere in Romanum Pontificem, breviter ostendam, non aliter quam de papatu posse intelligi. Antichristum in templo Dei sessurum Paulus scribit [2.Thes. 2. b. 4]. Alibi quoque^c Spiritus || describens eius imaginem in Antiochi persona, ostendit || regnum eius in magniloquentia et Dei blasphemiis situm fore [Dan. 7. g. 25]^d. Hinc colligimus tyrannidem esse in animas magis quam in corpora: quae adversus spirituale Christi regnum erigatur. Deinde talem esse quae nec Christi nec Ecclesiae nomen aboleat: sed potius Christi praetextu abutatur, et sub Ecclesiae titulo velut larva delitescat. Tametsi autem omnes quae ab initio extiterunt haereses ac sectae ad regnum Antichristi pertineant; 129 quum tamen praedicit Paulus venturam defectionem¹, hac descriptione significat, sedem illam abominationis tunc erigendam ubi universalis quaedam defectio Ecclesiam occuparit: utcunque multa Ecclesiae membra in vera fidei unitate sparsim perseverent. Quum vero addit suo tempore coepisse moliri in mysterio opus iniquitatis², quod postea palam facturus esset: ex eo intelligimus, calamitatem hanc, neque per unum hominem fuisse inferendam, neque in uno homine finiendam. Porro quum hac nota designet Antichristum, quod suum Deo honorem praerepturus sit ut sibi sumat: hoc praecipuum indicium est quod sequi debemus in quaerendo Antichristo: praesertim ubi eiusmodi superbia ad publicam usque Ecclesiae dissipationem procedit. Quum ergo constet, Pontificem Romanum impudenter ad se transtulisse quod Dei unius et Christi maxime proprium erat, dubitandum non est quin impii et abominandi regni dux sit et antesignanus.

25. Il semble advis à d’aucuns que nous soyons mesdisans et trop aigres en parolles, quand nous appellons le Pape Antechrist: mais ceux qui ont telle opinion ne pensent point qu’ils accusent du mesme vice sainct Paul, apres lequel nous parlons, voire de la bouche duquel nous parlons ainsi. Et afin que nul ne replique que nous destournons mal à la Papauté les parolles de sainct Paul, comme si elles tendoyent à autre fin, je monstreray en bref qu’on ne les peut autrement prendre ny exposer, que de la Papauté. Sainct Paul dit que l’Antechrist sera assis au temple de Dieu (2 Thess. 2:4). Et en un autre lieu le sainct Esprit tesmoigne que le regne d’iceluy sera situé en haut parler, et en blasphemes contre Dieu (Dan. 7:25). De là j’infere que c’est plustost une tyrannie sur les ames que sur les corps, laquelle est dressée contre le regne spirituel de Christ. Secondement, que ceste tyrannie est telle, qu’elle n’abolist point le nom de Christ ne de son Eglise, mais plustost qu’elle est cachée sous l’ombre de Jesus Christ, et sous couleur de son Eglise, comme sous une masque. Or comme ainsi soit que toutes les heresies et sectes qui ont esté depuis le commencement du monde, appartiennent au regne d’Antechrist, toutesfois quand sainct Paul predit qu’une apostasie adviendra, ou un revoltement, par ceste description il denote que le siege d’abomination dont il parle, sera lors eslevé, quand il y aura comme un revoltement universel en l’Eglise: combien que cependant plusieurs membres particuliers estans dispersez çà et là, ne laisseront point de perseverer en l’unité de foy. Quand il adjouste que de son temps l’Antechrist avoit commencé à bastir l’œuvre d’iniquité en secret, pour le consommer puis apres ouvertement: par cela nous entendons que ceste calamité ne devoit point proceder d’un seul homme, ne prendre fin avec la vie d’un homme. Davantage, puis qu’il nous donne ceste marque pour nous donner à cognoistre l’Antechrist, assavoir qu’il ravira à Dieu son honneur pour le tirer à luy: c’est cy le principal indice qu’il nous convient ensuyvre pour trouver l’Antechrist: principalement si nous voyons que cest orgueil vienne jusques là, de faire une dissipation publique en l’Eglise. Or maintenant puis que c’est chose notoire que le Pape a transferé impudemment à sa personne ce qui estoit propre à un seul Dieu et à Jesus Christ: il ne faut douter qu’il ne soit capitaine de ce regne d’iniquité et abomination.

25. Some persons think us too severe and censorious, when we call the Roman pontiff Antichrist. But those who are of this opinion do not consider that they bring the same charge of presumption against Paul himself, after whom we speak, and whose language we adopt. And lest any one should object, that we improperly pervert to the Roman pontiff those words of Paul, which belong to a different subject, I shall briefly show that they are not capable of any other interpretation than that which applies them to the Papacy. Paul says, that Antichrist “sitteth in the temple of God.”⁸⁹³ In another place, also, the Holy Spirit, describing his image in the person of Antiochus, declares that his kingdom will consist in “speaking great words,” or blasphemies, “against the Most High.”⁸⁹⁴ Hence we conclude, that it is rather a tyranny over the souls of men, than over their bodies, which is erected in opposition to the spiritual kingdom of Christ. And in the next place, that this tyranny is one which does not abolish the name of Christ or of his Church, but rather abuses the authority of Christ, and conceals itself under the character of the Church, as under a mask. Now, though all the heresies and schisms which have existed from the beginning belong to the kingdom of Antichrist, yet when Paul predicts an approaching apostasy, he signifies by this description that that seat of abomination shall then be erected, when a universal defection shall have seized the Church, notwithstanding many members, dispersed in different places, persevere in the unity of the faith. But when he adds, that even in his days “the mystery of iniquity” did “already work”⁸⁹⁵ in secret what it was afterwards to effect in a more public manner, he gives us to understand that this calamity was neither to be introduced by one man, nor to terminate with one man. Now, when he designates Antichrist by this character,—that he would rob God of his honour in order to assume it to himself,—this is the principal indication which we ought to follow in our inquiries after Antichrist, especially where such pride proceeds to a public desolation of the Church. As it is evident therefore that the Roman pontiff has impudently transferred to himself some of the peculiar and exclusive prerogatives of God and Christ, it cannot be doubted that he is the captain and leader of this impious and abominable kingdom.

25. Proof from Daniel and Paul that the Pope is Antichrist.

To some we seem slanderous and petulant, when we call the Roman Pontiff Antichrist. But those who think so perceive not that they are bringing a charge of intemperance against Paul, after whom we speak, nay, in whose very words we speak. But lest any one object that Paul’s words have a different meaning, and are wrested by us against the Roman Pontiff, I will briefly show that they can only be understood of the Papacy. Paul says that Antichrist would sit in the temple of God (2 Thess. 2:4). In another passage, the Spirit, portraying him in the person of Antiochus, says that his reign would be with great swelling words of vanity (Dan. 7:25). Hence we infer that his tyranny is more over souls than bodies, a tyranny set up in opposition to the spiritual kingdom of Christ. Then his nature is such, that he abolishes not the name either of Christ or the Church, but rather uses the name of Christ as a pretext, and lurks under the name of Church as under a mask. But though all the heresies and schisms which have existed from the beginning belong to the kingdom of Antichrist, yet when Paul foretells that defection will come, he by the description intimates that that seat of abomination will be erected, when a kind of universal defection comes upon the Church, though many members of the Church scattered up and down should continue in the true unity of the faith. But when he adds, that in his own time, the mystery of iniquity, which was afterwards to be openly manifested, had begun to work in secret, we thereby understand that this calamity was neither to be introduced by one man, nor to terminate in one man (see Calv. in 2 Thess. 2:3; Dan. 7:9). Moreover, when the mark by which he distinguishes Antichrist is, that he would rob God of his honour and take it to himself, he gives the leading feature which we ought to follow in searching out Antichrist; especially when pride of this description proceeds to the open devastation of the Church. Seeing then it is certain that the Roman Pontiff has impudently transferred to himself the most peculiar properties of God and Christ, there cannot be a doubt that he is the leader and standard-bearer of an impious and abominable kingdom.

25. Sommigen menen, dat wij te kwaadsprekend en brutaal zijn, wanneer wij de Roomse paus de antichrist noemen. Maar wie dit menen, begrijpen niet, dat zij Paulus van onmatigheid beschuldigen, die wij navolgen, ja uit wiens mond wij zo spreken. En opdat niemand ons tegenwerpe, dat wij de woorden van Paulus, die naar hun zeggen op wat anders betrekking hebben, verkeerdelijk verdraaien en doen slaan op de Roomse paus, zal ik in het kort aantonen, dat ze niet anders dan van het pausdom kunnen verstaan worden. Paulus schrijft, dat de antichrist in de tempel Gods zal zitten (2 The. 2:4) Wanneer de Geest ook elders het beeld van de antichrist beschrijft in de persoon van Antiochus, toont Hij aan, dat zijn koninkrijk gelegen zal zijn in grootsprekerij en godslasteringen (Dan. 7:25) Hieruit maken wij op, dat zijn tirannie meer gaat tegen de zielen dan tegen de lichamen, daar ze zich tegen het geestelijk Rijk van Christus verheft. Verder, dat ze van die aard is, dat ze niet de naam van Christus noch die der kerk wegneemt, maar veeleer Christus tot een voorwendsel misbruikt en onder de titel van kerk als onder een masker schuil gaat. En ofschoon alle ketterijen en sekten, die er van den beginne geweest zijn, behoren tot het rijk van de antichrist, geeft Paulus, wanneer hij voorzegt, dat er afval zal komen, met die beschrijving toch te kennen, dat die zetel der verfoeilijkheid dan zal opgericht worden, wanneer een algemene afval de kerk in beslag zal genomen hebben, ook al volharden vele leden der kerk hier en daar in de ware eenheid des geloofs. En wanneer hij daaraan toevoegt, dat de antichrist te zijner tijd begonnen is in het verborgen het werk der ongerechtigheid te werken, hetwelk hij later zou openbaar maken, dan begrijpen wij daaruit, dat deze ellende niet door één mens aangebracht zou worden en ook niet met één mens zou eindigen. Verder, wanneer hij de antichrist door dit kenteken aanwijst, dat hij Gode zijn eer zal roven om die aan zichzelf toe te kennen, dan is dit de voornaamste aanwijzing, die wij volgen moeten bij het zoeken naar de antichrist; vooral wanneer een dergelijke hoogmoed voortgaat tot een openbare verstrooiing der kerk. Daar dus vaststaat, dat de Roomse paus onbeschaamd op zich overgebracht heeft, wat alleen eigen was aan God en vooral aan Christus, behoeft men er niet aan te twijfelen, dat hij de aanvoerder en hoofdman is van het goddeloze en verfoeilijke rijk van de antichrist.

25.

Einige haben den Eindruck, wir trieben gar zu große Lästerung und gar zu tollen Mutwillen, wenn wir den Papst zu Rom als Antichrist bezeichnen. Aber die das meinen, die merken nicht, daß sie damit Paulus der Maßlosigkeit beschuldigen, dem wir uns mit solcher Redeweise anschließen, ja, dessen eigene Worte wir nachsprechen. Damit uns nun niemand den Einwurf macht, als bezögen wir die Worte des Paulus, die an sich einen anderen Sinn hätten, in fälschlicher Verdrehung auf den Bischof von Rom, so will ich kurz zeigen, daß man diese Worte nicht anders verstehen kann, als daß sie das Papsttum betreffen. Paulus schreibt, der Antichrist werde im Tempel Gottes seinen Sitz nehmen (2. Thess. 2,4). Auch an anderer Stelle zeichnet uns der Heilige Geist ein Bild des Antichrists, und zwar in der Person des Antiochus, und da zeigt er, daß seine Herrschaft in Großsprecherei und Gotteslästerungen bestehen werden (Dan. 7,25). Daraus ziehen wir die Folgerung, daß dies Reich des Antichrists eine Tyrannei ist, die sich mehr gegen die Seelen als gegen die Leiber richtet, eine Tyrannei, die sich wider Christi geistliches Reich erhebt. Ferner ergibt sich, daß dies Reich von der Art ist, daß es weder Christi noch der Kirche Namen abschafft, sondern vielmehr Christus als Vorwand mißbraucht und sich unter dem Namen „Kirche“ wie hinter einer Maske versteckt. Freilich gehören alle Ketzereien und Sekten, die seit Anbeginn bestanden haben, zum Reiche des Antichrists. Wenn jedoch Paulus vorhersagt, es werde ein Abfall kommen (2. Thess. 2,3), so gibt er mit dieser Beschreibung zu erkennen, daß jener Sitz der Abscheulichkeit dann aufgerichtet werden wird, wenn gewissermaßen ein allgemeiner Abfall die Kirche ergriffen hat, mögen auch hin und her viele Glieder der Kirche in der wahren Einheit des Glaubens verharren. Wenn Paulus aber dann zusetzt, schon zu seiner Zeit beginne der Antichrist insgeheim das Werk der Bosheit zu wirken, das er dann hernach öffentlich ausrichten werde (2. Thess. 2,7), so erfahren wir daraus, daß diese Not weder durch einen einzigen Menschen aufgebracht werden noch auch in einem einzigen Menschen zu Ende kommen sollte. Wenn er dann weiter den Antichrist mit dem Merkmal bezeichnet, daß er Gott seine Ehre wegreißen und sie sich selber anmaßen werde (2. Thess. 2,4), so ist dies das wichtigste Zeichen, dem wir folgen müssen, wenn wir den Antichrist suchen wollen, vor allem, wo solcher Hochmut bis zur öffentlichen Zerstreuung der Kirche fortschreitet. Nun steht es aber fest, daß der Papst zu Rom das, was Gott allein und Christus in höchstem Maße, eigen war, unverschämt auf sich übertragen hat, und deshalb ist nicht daran zu zweifeln, daß er der Oberste und Anführer dieses gottlosen und abscheulichen Reiches ist.

25. 1424 Redes waarom die pous die Antichris genoem word

Vir sommige mense lyk dit asof ons uitermatig lasterlik en moedswillig is wanneer ons die Roomse pous die Antichris noem.¹⁴⁴ Maar mense wat  die opvatting het, besef nie dat hulle Paulus van onbeheerstheid aankla nie terwyl ons hom napraat, of liewer, terwyl ons uit sy mond uit so praat.

En om te voorkom dat iemand die beswaar sou opper dat ons Paulus se woorde wat op iets ander betrekking het, verkeerdelik teen die Roomse pous verdraai, sal ek bondig aantoon dat dit nie anders as van die pousdom verstaan kan word nie. Paulus skryf dat die Antichris in God se tempel sal sit.¹⁴⁵ Ook wanneer die Gees elders ’n beeld (van die Antichris) in die persoon van Antiochus teken, dui Hy aan dat sy ryk in grootpraat en belastering van God geleë sal wees.¹⁴⁶ Hieruit lei ons af dat dit ’n dwingelandy oor siele eerder as oor liggame is wat teen die geestelike koninkryk van Christus tot stand gebring word. Ten tweede lei ons af dat dit van so ’n aard is dat dit nie die Naam van Christus of die kerk uit die weg ruim nie maar Christus eerder as dekmantel misbruik en onder die titel kerk soos agter ’n masker skuil. Alle ketterye en sektes wat van die begin af bestaan het, hoort wel tot die ryk van die Antichris. Wanneer Paulus egter voorspel dat daar afvalligheid sal kom,¹⁴⁷ gee hy met hierdie beskrywing te kenne dat daardie afstootlike setel eers dan opgerig gaan word wanneer ’n algemene afvalligheid die kerk beetgepak het ofskoon baie lidmate van die kerk hier en daar nog in ware geloofseenheid sal volhard. Wanneer hy inderdaad byvoeg dat (die Antichris) in die geheim sy ongeregtigheidswerk reeds in sy tyd begin doen het,¹⁴⁸ en dat hy later duidelik geopenbaar sal word, verstaan ons daaruit dat hierdie ramp nie deur die toedoen van een mens veroorsaak en ook nie in een mens beëindig sal word nie. Wanneer hy voorts die Antichris met hierdie teken brandmerk dat hy God sy eer sal ontruk om dit vir homself toe te eien,¹⁴⁹ is dit die belangrikste aanduiding wat ons moet volg in ons soeke na die Antichris - veral wanneer sulke hooghartigheid tot openlike vernietiging van die kerk aanleiding gee. Aangesien dit derhalwe vasstaan dat die Roomse pous iets wat God alleen en Christus besonderlik toekom, skaamteloos op homself oorgedra het, moet daar geen twyfel daaroor bestaan dat hy die leier en die vaandeldraer van hierdie goddelose en afstootlike ryk is nie.

25. Некоторым кажется, что мы злословим и выражаемся слишком резко, когда называем папу Антихристом. Но тем, кто так думает, не приходит в голову, что они обвиняют в том же пороке св. Павла, вслед за которым и словами которого мы говорим. А чтобы никто не мог возразить, будто мы злонамеренно обращаем против папства слова св. Павла, якобы подразумевающие иное, я вкратце покажу, что их нельзя понять и истолковать иначе, кроме как применительно к папству. Св. Павел говорит, что Антихрист сядет в доме Божием (2 Фес 2:4). В другом месте Св. Дух свидетельствует, что царство Антихриста обнаружится в высокомерных и святотатственных речах против Бога (Дан 7:25). Отсюда я заключаю, во-первых, что тирания, восставшая на духовное царство Христа, - тирания не столько над телами, сколько над душами. Во-вторых, эта тирания не уничтожает ни имени Христа, ни имени Церкви, но таится под сенью Иисуса Христа и под видом Церкви, как под маской. Все ереси и секты, какие были от сотворения мира, принадлежат царству Антихриста. Но когда св. Павел предрекает отступление или смуту (2 Фес 2:3), он хочет тем самым сказать следующее: престол мерзости, о котором идёт речь, будет воздвигнут, когда возмутится вся Церковь, хотя и тогда многие отдельные её члены, рассеянные по разным местам, сохранят твёрдость в единстве веры. Далее св. Павел добавляет, что Антихрист уже в его время начал творить втайне дело беззакония [2 Фес 2:7], чтобы впоследствии завершить его открыто. Отсюда мы делаем вывод, что это бедствие должно произойти не от одного человека и не кончится со смертью одного человека.

Затем апостол сообщает нам признак, по которому можно узнать Антихриста: он похитит у Бога его честь, дабы присвоить её себе. Таков главный признак, которым мы должны руководствоваться в поисках Антихриста, и особенно когда видим, что эта гордыня простирается вплоть до публичного разрушения в Церкви. Но ведь общеизвестно, что папа бесстыдно присвоил себе то, что принадлежит одному лишь Богу и Иисусу Христу. Поэтому нет сомнений, что именно папа возглавляет это царство неправды и мерзости.

26. Eant nunc Romanenses et antiquitatem nobis opponant. Quasi in tanta rerum omnium conversione sedis honor stare possit ubi nulla est sedes. Narrat Eusebius, Deum, ut vindictae suae locus fieret, Ecclesiam quae Hierosolymis erat, Pellam transtulisse [Euseb. lib. 3 cap. 5.]³. Quod semel factum fuisse audimus, fieri saepius potuit. Proinde sic loco alligare honorem primatus, ut qui re vera infestissimus est hostis Christi, summus Evangelii adversarius, maximus Ecclesiae vastator ac dissipator, crudelissimus sanctorum omnium mactator et carnifex, vicarius nihilominus Christi, Petri successor, primus Ecclesiae antistes habeatur, tantummodo quia sedem occupat quae olim prima omnium fuit: id vero nimis ridiculum est ac ineptum. Taceo quantum sit discriminis inter Papae cancellariam, et bene compositum Ecclesiae ordinem. Quanquam haec una res omnem de hac quaestione dubitationem potest optime tollere. Nemo enim sanae mentis Episcopatum in plumbo et bullis includet: multo minus in illo captionum omnium ac circunscriptionum magisterio, quibus rebus censetur spirituale Papae regimen. Eleganter igitur a quodam dictum est, illam quae iactatur Romanam Ecclesiam pridem conversam fuisse in curiam, quae sola nunc Romae visitur. Neque hic accuso hominum vitia: sed Papatum ipsum ex diametro cum Ecclesiastia ratione pugnare demonstro.

26. Que les Romanisques nous objectent maintenant l’ancienneté, comme si en un tel renversement de toutes choses, l’honneur du siege demeuroit là où il n’y a plus mesme nul siege. Eusebe recite que Dieu par une juste vengeance transporta jadis l’Eglise de Jerusalem en un en un autre ville de Syrie, nommée Pella.⁹¹ Ce que nous lisons avoir esté fait un coup, s’est peu faire souvent. Parquoy de tellement attacher l’honneur de primauté à un lieu, que celuy qui de fait est ennemy mortel de Jesus Christ, adversaire de l’Evangile jusqu’au bout, extreme dissipateur et destructeur de l’Eglise, bourreau et meurtrier trescruel de tous les saincts, soit neantmoins reputé vicaire de Jesus Christ, successeur de saint Pierre, premier Prelat de l’Eglise, seulement pource qu’il occupe le siege qui anciennement a esté le premier, c’est une chose trop sotte et trop ridicule. Je me deporte de dire combien il y a de difference entre la chancellerie du Pape et un ordre legitime d’Eglise: combien que ce seul poinct suffiroit pour decider toute la difficulté de ceste matiere. Car nul de cerveau rassis n’enclorra l’office d’Evesque en du plomb et en des bulles, et tant moins en ceste boutique de toutes tromperies et cautelles, ausquelles gist, comme on pense, tout le regime spirituel du Pape. Ç’a donc esté bien dit à quelcun, que ceste Eglise Romaine dont on parle, et dont les Escritures anciennes font mention, a esté desja passé long temps convertie en la Cour qu’on voit maintenant à Rome. Je ne touche point encores les vices des personnes, mais je monstre que la Papauté est du tout directement contraire et repugnante au gouvernement de l’Eglise.

26. Now, let the Romanists go and object antiquity against us; as if, in such a subversion of every thing, the honour of the see could remain, where no see exists. Eusebius relates that God, in order to make way for his vengeance, 336removed the Church from Jerusalem to Pella. What we are informed did happen once, may have happened oftener. Therefore to attach the honour of the primacy to any particular place, so that he who is in fact the most inveterate enemy of Christ, the greatest adversary of the gospel, the desolater and destroyer of the Church, the most cruel murderer and butcher of all the saints, must nevertheless be accounted the vicar of Christ, the successor of Peter, the chief prelate of the Church, merely because he occupies what was anciently the first see, is a thing extremely ridiculous and absurd. I forbear to remark the immense difference between the pope’s chancery, and a well regulated administration of the Church; though this one thing is sufficient to remove every difficulty on this subject. For no man in his sound senses will include the episcopal office in lead and in bulls, much less in that school of frauds and chicaneries, in which the pope’s spiritual government consists. It has justly been remarked, therefore, that the Roman Church which is boasted of, has long ago been converted into a secular court, which is all that is now to be seen at Rome. Nor am I here accusing the vices of individuals, but proving that the Papacy itself is diametrically opposite to the legitimate order of the Church.

26. Rome could not now claim the primacy, even though she had formerly been the first See, especially considering the base trafficking in which she has engaged.

Let the Romanists now go and oppose us with antiquity; as385if, amid such a complete change in every respect, the honour of the See can continue where there is no See. Eusebius says that God, to make way for his vengeance, transferred the Church which was at Jerusalem to Pella (Euseb. Lib. 3 cap. 5). What we are told was once done may have been done repeatedly. Hence it is too absurd and ridiculous so to fix the honour of the primacy to a particular spot, so that he who is in fact the most inveterate enemy of Christ, the chief adversary of the Gospel, the greatest devastator and waster of the Church, the most cruel slayer and murderer of the saints, should be, nevertheless, regarded as the vicegerent of Christ, the successor of Peter, the first priest of the Church, merely because he occupies what was formerly the first of all sees. I do not say how great the difference is between the chancery of the Pope and well-regulated order in the Church; although this one fact might well set the question at rest. For no man of sound mind will include the episcopate in lead and bulls, much less in that administration of captions and circumscriptions, in which the spiritual government of the Pope is supposed to consist. It has therefore been elegantly said, that that vaunted Roman Church was long ago converted into a temporal court, the only thing which is now seen at Rome. I am not here speaking of the vices of individuals, but demonstrating that the Papacy itself is diametrically opposed to the ecclesiastical system.

26. Laat de Roomsen nu heengaan en de oudheid tegenover ons stellen. Alsof bij zo grote verandering van alle dingen de eer van de zetel kon blijven staan, waar in 't geheel geen zetel is. Eusebius¹ verhaalt, dat God, om plaats te maken voor zijn wraak, de kerk, die te Jeruzalem was, naar Pella overgebracht heeft. Datgene, waarvan we horen, dat het eenmaal geschied is, heeft meer dan eens kunnen plaats hebben. Daarom, de eer van het primaat zo aan een plaats te binden, dat hij, die inderdaad de allerverwoedste vijand van Christus is, de allergrootste tegenstander van het evangelie, de aanzienlijkste verwoester en verstrooier der kerk, de wreedste slachter en beul van alle heiligen, maar die desniettemin voor de stedehouder van Christus, de opvolger van Petrus en het opperste hoofd der kerk gehouden wordt, alleen omdat hij de zetel bezit, die oudtijds de eerste van alle was: dat is waarlijk al te belachelijk en dwaas. Ik zwijg er nog van, hoe groot het onderscheid is tussen de kanselarij van de paus en een welingerichte orde der kerk. Trouwens deze ene zaak kan alle twijfeling over deze kwestie zeer goed wegnemen. Want niemand, die gezond verstand heeft, zal het bisschopambt in lood en bullen insluiten, nog veel minder in dat meesterschap van drogredenen en bedriegerijen, waarin men rekent, dat het geestelijk bestuur van de paus gelegen is. Dus is terecht door iemand gezegd, dat de Roomse kerk, waarop men stoft, reeds sedert lang veranderd is in een hof, dat nu alleen te Rome gezien wordt. En ik beschuldig hier niet de gebreken der mensen; maar ik toon aan, dat het pausdom zelf regelrecht strijdt met de inrichting der kerk.

26.

Nun mögen die Römischen hingehen und uns die alte Zeit entgegenhalten. Als ob angesichts einer solchen Verkehrung aller Dinge die Ehre eines (bischöflichen) Stuhls bestehen bleiben könnte, wo gar kein Bischofsstuhl ist! Eusebius berichtet, 779 Gott habe, damit seiner Rache Raum geschafft würde, die Kirche, die zu Jerusalem war, nach Pella überführt (Kirchengeschichte III,5,3). Was nach dem, das wir hier vernehmen, einmal geschehen ist, das könnte auch öfters eintreten. Deshalb aber ist es doch gar zu lächerlich und ungereimt, wenn man die Ehre der Obergewalt derartig an einen Ort bindet, daß einer, der in Wirklichkeit der verbissenste Feind Christi, der vornehmste Widersacher des Evangeliums, der größte Verwüster und Zerstörer der Kirche und der grausamste Schlächter und Henker aller Heiligen ist, trotzdem als „Statthalter Christi“, als „Nachfolger des Petrus“ und als „erster Vorsteher der Kirche“ angesehen wird, und zwar einzig darum, weil er einen Sitz innehat, der vorzeiten einmal der erste von allen war! Ich schweige noch davon, was für ein großer Unterschied zwischen der Kanzlei des Papstes und einer recht eingerichteten Ordnung der Kirche besteht. Und das tue ich, obwohl diese eine Tatsache jeden Zweifel über diese Frage ausgezeichnet zu beheben vermag. Denn kein Mensch, der bei gesundem Verstand ist, wird das Bischofsamt in Blei und Bullen einschließen, noch viel weniger aber in solch eine Meisterschaft in allen Betrügereien und Übervorteilungen - denn das sind die Dinge, an denen man das „geistliche Regiment“ des Papstes erkennen kann. Sehr trefflich ist es daher, wenn einmal einer sagte, jene römische Kirche, deren man sich rühme, sei bereits seit längerer Zeit in einen Hof verwandelt worden, und diesen allein bekäme man jetzt in Rom zu sehen. Ich klage nun hier nicht die Gebrechen von Menschen an, sondern ich weise nach, daß das Papsttum selbst dem kirchlichen Wesen schlechterdings zuwider ist.

26. 1425 Die verwording wat by die Roomse setel ingetree het

Laat die Romaniste nou gaan en laat hulle die oudheid aan ons voorhou. Net asof die eer van die setel te midde van so ’n groot ommekeer van alle dinge staande kon bly waar geen setel bestaan nie! Eusebius vertel dat God die kerk wat in Jerusalem was, na Pella verskuif het om geleentheid te skep om wraak te neem.¹⁵⁰ Iets wat ons hoor eenmaal gebeur het, kan baie dikwels gebeur. Dit is inderdaad uiters belaglik en onsinnig om die eer van die primaat so aan ’n plek te verbind dat iemand wat in werklikheid die grootste vyand van Christus is, die grootste teenstander van die evangelie, die grootste verwoester en verstrooier van die kerk, die wreedste slagter en beuel van al die heiliges, nietemin egter ook as die plaasvervanger van Christus, as Petrus se opvolger en as die belangrikste voorstander van die kerk beskou moet word bloot net omdat hy die setel beset wat eertyds die belangrikste van almal was. Ek bly maar stil oor hoe ’n groot verskil daar tussen die kansellary van die pous en ’n goedgereëlde kerkorde bestaan. Hierdie een enkele aspek kan egter alle twyfel oor hierdie vraagstuk die heel beste uit die weg ruim. Niemand met gesonde verstand sal die biskopamp in lood seëlringe insluit nie en des te minder nog in daardie hoofkantoor van al die bedrog en omseilings waarin die geestelike regering van die pous geleë is. Iemand het dit derhalwe pragtig gestel toe hy gesê het dat daardie kerk waarop geroem word dat dit die Roomse kerk is, lankal reeds in ’n (wêreldse) hof verander is en dit is wat nou alleen in Rome besoek word. Ek lê hier ook nie ’n klag teen die gebreke van die mense in Rome nie maar ek dui aan dat juis die pousdom lynreg met kerklike regering bots.

26. Пусть теперь паписты возражают нам, ссылаясь на древность. Как будто при подобном извращении всей истории и всего порядка честь престола может пребывать там, где нет престола! Евсевий рассказывает, что Бог во исполнение праведной мести некогда перенёс Иерусалимскую Церковь в сирийский город Пеллу (Евсевий. Церковная история, III, c. V, 3). Но то, что, как известно, было сделано однажды, может повторяться. Ибо слишком глупо и нелепо было бы настолько привязывать честь главенства к месту, чтобы занимающий престол человек, признанный в древности первым, на этом единственном основании почитался викарием Иисуса Христа, преемником св. Петра и первым Прелатом Церкви, хотя на деле он смертельный враг Иисуса Христа, непримиримый противник Евангелия, безумный расточитель и разрушитель Церкви, жесточайший палач и убийца всех святых. Не говорю уже о том, насколько папская канцелярия далека от легитимного церковного порядка, хотя одного этого пункта достаточно для разрешения всех вопросов. Ибо ни один здравомыслящий человек не свёл бы епископское служение к свинцу (буллы обычно скреплялись свинцовой печатью) и буллам, а тем более к той лавочке всевозможных уловок и хитростей, какой является, по общему мнению, все духовное правление папы. Так что правильно кто-то сказал, что та Римская Церковь, о которой идёт речь у нас и в древних текстах, уже давно превратилась в курию и только её теперь можно увидеть в Риме. Я не касаюсь здесь пороков отдельных лиц, но доказываю, что папство в целом совершенно противно церковному устроению.

27. Ad homines autem si veniamus, satis scitur quales reperturi simus Christi vicarios: Iulius⁴ scilicet, et Leo, et Clemens, 130 et Paulus Christianae fidei columnae erunt^a, primique religionis interpretes, qui nihil aliud de Christo tenuerunt nisi quod didicerant in schola Luciani. Sed quid tres aut quatuor Pontifices enumero? Quasi vero dubium sit qualem religionis speciem professi sint iampridem Pontifices cum toto Cardinalium collegio, et hodie profiteantur. Primum enim arcanae illius Theologiae, quae inter eos regnat, caput est, Nullum esse Deum. Alterum, Quaecunque de Christo scripta sunt ac docentur, mendacia esse et imposturas. Tertium, Doctrinam de futura vita et ultima resurrectione, meras esse fabulas. Non omnes ita sentiunt et pauci ita loquuntur, fateor; iampridem tamen haec ordinaria esse coepit Pontificum religio; hoc quum sit notissimum omnibus qui Romam noverunt, non cessant tamen Romanenses theologi iactare^b, Christi privilegio cautum esse ne Papa errare possit quia Petro dictum sit, Oravi pro te, ne deficiat fides tua [Luc. 22. d. 32 ^c]. Quid obsecro, tam impudenter ludendo proficiunt, nisi ut totus mundus intelligat, eos ita ad extremum improbitatis venisse, ut neque Deum timeant, neque homines revereantur?

27. Que si nous venons aux personnes, Dieu sait quels vicaires de Christ nous trouverons: et tout le monde le cognoist Assavoir si nous tiendrons Jules et Leon, et Clement, et Paule pour pilliers de la foy Chrestienne, et principaux Docteurs de la religion, quand nous savons qu’ils n’ont jamais rien tenu de Jesus Christ, sinon ce qu’ils en avoyent apprins en l’escole de Lucien? Mais qu’est-ce que j’en nomme trois ou quatre, comme si on estoit en doute quelle est la Chrestienté dont les Papes avec tout le College des Cardinaux ont fait profession desja par longues années, et font encores à present? Le premier article de leur theologie, laquelle ils ont entre eux, est qu’il n’y a point de Dieu. Le second, que tout ce qui est escrit et tout ce qu’on presche de Jesus Christ n’est qu’un mensonge et abus. Le troisieme, que tout ce qui est contenu en l’Escriture, touchant la vie eternelle et la resurrection de la chair, ne sont que fables. Je say bien que tous n’ont pas telle opinion, et qu’il y en a aussi peu d’entre eux qui osent ainsi parler: toutesfois il y a ja longtemps que ceste a esté la Chrestienté ordinaire des Papes, comme ainsi soit que cela soit plus que cogneu à tous ceux qui cognoissent Rome. Toutesfois les Theologiens Romanisques ne laissent point de tenir tousjours ceste conclusion en leurs escoles et de la publier en leurs Eglises, que ce privilege est donné au Pape de ne pouvoir errer, d’autant qu’il fut dit par nostre Seigneur a sainct Pierre, J’ay prié pour toy, afin que ta foy ne defaille point (Luc. 22:32). Je vous prie, qu’est-ce qu’ils profitent en badinant si impudemment sinon que tout le monde cognoisse qu’ils sont du tout venus à une audace desesperée, jusques à ne craindre Dieu, et n’avoir nulle honte des hommes?

27. But if we proceed to persons, it is well known what kind of men we shall find sustaining the character of vicars of Christ. Julius, and Leo, and Clement, and Paul, will be pillars of the Christian faith, and the principal oracles of religion, who never knew any thing of Christ, except what they had learned in the school of Lucian. But why do I enumerate three or four pontiffs, as though it were doubtful what kind of religion the pontiffs and the whole college of cardinals have professed long ago, and profess in the present day? For of the secret theology which prevails among them, the first article is, that there is no God; the second, that all that is written and preached concerning Jesus Christ is falsehood and imposture; the third, that the doctrine of a future life, and that of the final resurrection, are mere fables. This opinion, I confess, is not entertained by all, and is expressed by few of them; yet it long ago began to be the ordinary religion of the pontiffs. Though this is notorious to all who are acquainted with Rome, yet the Roman theologians persist in boasting that the possibility of error in the pope has been prevented by the privilege of Christ, because he said to Peter, “I have prayed for thee, that thy faith fail not.”⁸⁹⁶ What can they gain by such impudent mockery, except it be to convince the whole world of their having arrived at such an 337extreme of presumption, that they neither fear God nor regard men?

27. Personal character of Popes. Irreligious opinions held by some of them.

But if we come to individuals, it is well known what kind of vicars of Christ we shall find. No doubt, Julius and Leo, and Clement and Paul, will be pillars of the Christian faith, the first interpreters of religion, though they knew nothing more of Christ than they had learned in the school of Lucian. But why give the names of three or four pontiffs? as if there were any doubt as to the kind of religion professed by pontiffs, with their College of Cardinals, and professors, in the present day. The first head of the secret theology which is in vogue among them is, that there is no God. Another, that whatever things have been written and are taught concerning Christ are lies and imposture.¹ A third, that the doctrine of a future life and final resurrection is a mere fable. All do not think, few speak thus; I confess it. Yet it is long since this began to be the ordinary religion of pontiffs; and though the thing is notorious to all who know Rome, Roman theologians cease not to boast that by special privilege our Saviour has provided that the Pope cannot err, because it was said to Peter, “I have prayed for thee that thy faith fail not”(Luke 22:32). What, pray, do they gain by their effrontery, but to let the whole world understand that they have reached the extreme of wickedness, so as neither to fear God nor regard man?

27. Maar wanneer we komen tot de mensen, dan weet men voldoende, wat voor stedehouders van Christus wij zullen vinden: namelijk Julius, Leo, Clemens en Paulus zullen de pilaren zijn van het Christelijk geloof en de eerste uitleggers van de godsdienst, die niets anders van Christus geweten hebben dan wat ze geleerd hadden in de school van Liucianus. Maar waartoe noem ik drie of vier pausen? Alsof het twijfelachtig was, wat voor soort van religie de pausen met het ganse college van kardinalen reeds lang beleden hebben, en tegenwoordig belijden. Want het eerste hoofdstuk van die verborgen theologie, die onder hen regeert is, dat er geen God is. Het tweede, dat al wat over Christus geschreven is en geleerd wordt, leugens zijn en bedriegerijen. Het derde, dat de leer over het toekomende leven en de laatste opstanding louter fabelen zijn. Zij gevoelen niet allen zo en weinigen spreken zo, dat erken ik. Maar toch is dit sedert lang begonnen de gewone religie der pausen te zijn. Hoewel dit volkomen bekend is aan allen, die Rome kennen, houden toch de Roomse theologen niet op te roemen, dat door een privilegie van Christus er voor gezorgd is, dat de paus niet kan dwalen, omdat tot Petrus gezegd is: "Ik heb voor u gebeden, dat uw geloof niet ophoude" (Luc. 22:32) Ik vraag u, wat bereiken ze met zo onbeschaamd te spotten anders dan dat de gehele wereld begrijpt, dat ze zo tot de uiterste goddeloosheid gekomen zijn, dat ze noch God vrezen noch de mensen ontzien?

27. Der verkehrte Lebenswandel und die ketzerischen Lehren der Päpste stehen in hartem Gegensatz zu ihren Ansprüchen

Wollen wir nun aber auf die Menschen zu sprechen kommen, so weiß man ja genugsam, was für „Statthalter Christi“ wir da finden werden: da werden nämlich Julius (II.) und Leo (X.) und Clemens (VII.) und Paul (III.) die „Pfeiler des christlichen Glaubens“ und die „obersten Lehrer der Religion“ sein - Leute, die von Christus nichts anderes wissen, als was sie in der Schule des (Spötters) Lucian gelernt haben! Aber wozu zähle ich hier drei oder vier Päpste auf? Als ob es zweifelhaft wäre, was für eine Art Religion die Päpste samt dem ganzen Kardinalskollegium bereits seit langem bekannt haben und auch heutzutage bekennen! Denn das erste Hauptstück der verborgenen Theologie, die unter ihnen das Regiment führt, ist dies: Es gibt keinen Gott. Und das zweite heißt: Alles, was von Christus geschrieben steht und gelehrt wird, das ist Lüge und Betrug. Und das dritte: Die Lehre vom künftigen Leben und von der letzten Auferstehung - das sind lauter Fabeln! Nicht alle denken so, und nur wenige sprechen sich so aus, das gebe ich zu. Aber trotzdem hat das schon lange angefangen, die gewöhnliche Religion der Päpste zu sein, und obwohl es allen, die Rom kennengelernt haben, völlig bekannt ist, so hören doch die römischen Theologen nicht auf zu rühmen, durch ein von Christus gegebenes Vorrecht sei Vorsorge dagegen getroffen, daß der Papst irren könne - denn zu Petrus sei gesagt: „Ich ... habe für dich gebeten, daß dein Glaube nicht aufhöre“ (Luk. 22,32). Ich möchte doch wissen: was werden sie mit diesem schamlosen Gespött anders erreichen, als daß die ganze Welt einsieht, wie sie dermaßen den höchsten Gipfel der Ruchlosigkeit erreicht haben, daß sie weder Gott fürchten noch sich vor den Menschen scheuen?

27. Die persoonlike lewe van die pouse toon dat hulle God nie vrees en die mense nie ag nie

As ons egter by die mense kom, is dit bekend genoeg wat ons bevinding oor die plaasvervangers van Christus sal wees. Natuurlik sal Julius, Leo, Clemens en Paulus pilare van die Christelike geloof wees en die voorste vertolkers van die godsdiens wat van Christus slegs weet wat hulle in die skool van Lucianus geleer het.¹⁵¹ Maar waarom net drie of vier pouse 1426 opnoem? Net asof daar twyfel bestaan oor watter soort godsdiens pouse en saam met hulle ook die hele vergadering van kardinale lankal reeds bely het en vandag nog bely. Die eerste aspek van die geheime teologie wat onder hulle in swang is, is naamlik dat daar geen God is nie. Die tweede is dat alles wat oor Christus geskryf is en geleer word, leuens en bedrog is. Die derde is dat die leer oor die toekomstige lewe en die laaste opstanding louter fabels is. Ek erken dat hulle nie almal so voel nie en dat net ’n paar so praat. Dit het nogtans al lankal begin om die algemene godsdiens van die pouse te wees. Hoewel dit deeglik bekend is aan diegene wat Rome ken, sien die Roomse teoloë nogtans nie daarvan af om te roem dat deur Christus se voorreg sorg gedra is dat die pous nie kan dwaal nie omdat vir Petrus gesê is: “Ek het vir jou gebid dat jou geloof jou nie begewe nie”.¹⁵² Wat, vra ek jou, wen hulle deur so skaamteloos te spot anders as dat die hele wêreld besef dat hulle so ’n uiterste vlak van goddeloosheid bereik het dat hulle nôg God vrees, nôg die mense eerbiedig?

27. Если же обратиться к лицам, Бог знает - и весь мир тоже, - каких викариев Христа мы найдём. Можно ли считать Юлия (Юлий II, папа в 1503 - 1515), Льва, Климента и Павла столпами христианской веры и главными учителями религии, если известно, что они ничего не знали об Иисусе Христе, кроме того, чему научились в Лукиановой школе? (Имеется в виду греческий писатель Лукиан (120 или 125 - после 180), вольнодумец, известный, в частности, нападками на распространяющееся христианство) Но к чему называть лишь трёх-четырёх пап, как будто мы не знаем, какого рода христианство исповедуют папы вкупе со всей коллегией кардиналов на протяжении долгих лет, в том числе и ныне? Вот принятые у них основы теологии. Первое: Бога вовсе нет. Второе: всё, что написано и что проповедуется об Иисусе Христе, - только ложь и обман. Третье: всё, что говорится в Писании о вечной жизни и о воскресении плоти, - не более чем сказки. Конечно, не все из них придерживаются такого мнения: есть немногие, кто отваживается высказать вслух иное. Но уже давно обычное вероисповедание пап именно таково. И это отлично знают все, кто знает Рим. Тем не менее папские теологи продолжают учить в своих школах и провозглашать в своих церквах, что папе дана привилегия непогрешимости, ибо наш Господь сказал св. Петру: «Я молился о тебе, чтобы не оскудела вера твоя» (Лк 22:32). Спрашивается, чего они достигли этими бессовестными уловками? Лишь одного: теперь весь мир узнал, что они в своей безумной дерзости дошли до того, что утратили страх перед Богом и всякий стыд перед людьми.

28. Sed fingamus latere eorum quos dixi Pontificum impietatem, quod eam neque concionibus neque scriptis publicarint: sed in mensa duntaxat, et cubiculo, aut saltem inter parietes prodiderint^d. Atqui si privilegium, quod obtendunt, ratum esse velint, expungant e numero Pontificum oportet Ioannem vicesimum secundum, qui palam asseruit, animas esse mortales, unaque cum corporibus interire usque ad diem resurrectionis. Atque ut videas totam sedem cum praecipuis suis fulturis tunc prorsus concidisse: nemo Cardinalium huic se tantae insaniae opposuit, sed schola Parisiensis Regem Galliae impulit, ut ad palinodiam hominem cogeret. Rex eius communionem suis interdixit, nisi mox resipisceret: idque de more publicavit per praeconem. Hac necessitate adactus ille, errorem abiuravit [Testis Iohannes Gerson qui tunc vivebat.]¹. Hoc exemplum facit ne me oporteat cum adversariis amplius de eo disputare quod dicunt, sedem Romanam eiusque Pontifices labi in fide 131 non posse, quia Petro dictum sit, Oravi pro te, ne deficiat fides tua [Luc. 22. d. 32]. Certe ille^a tam foedo lapsus genere a recta fide excidit, ut sit insigne posteris documentum, non omnes esse Petros qui Petro in Episcopatum succedunt. Quanquam istud quoque magis per se puerile est quam ut responsione egeat; nam si volunt ad Petri successores trahere quicquid Petro dictum est, sequetur omnes illos esse Satanas, quum istud quoque Petro dixerit Dominus, Vade retro Satan: quia offendiculum es mihi [Matth. 16. d. 23]. Tam enim facile nobis erit retorquere hoc posterius, quam illis alterum obiicere.

28. Mais, posons le cas que l’impieté des Papes que j’ay nommez soit incognue, d’autant qu’ils ne l’ont point publiée ne par sermons ne par livres, mais seulement l’ont descouverte en leur chambre, ou en leur table: ou pour le moins qu’ils ne sont pas montez en chaire pour la faire savoir à tout le monde. Toutesfois s’ils veulent que le privilege lequel ils pretendent, ait sa vigueur, si faut-il qu’ils tracent du nombre des Papes, Jean vingt-deuxieme, lequel publiquement a tenu que les ames estoyent mortelles et qu’elles perissoyent avec les corps, jusques au jour de la resurrection. Et pour monstrer encore plus clairement que tout le siege avec ses principales jambes estoit renversé et dechieut, il n’y eut nul des Cardinaux qui contredit à son erreur: mais seulement la faculté des theologiens de Paris induit le Roy à ce qu’il le contraignist de se desdire: et le Roy à leur instance interdit à son de trompe que nul de ses sujets ne fust de sa communion, s’il ne se repentoit incontinent: par laquelle necessité il fut contraint de se retracter et desdire, comme le recite maistre Jean Gerson. Cest exemple est suffisant, à ce qu’il ne me soit mestier de disputer plus outre contre noz adversaires, touchant ce qu’ils disent, que le siege Romain et les Papes qui y sont assis ne peuvent errer, pource qu’il a esté dit à sainct Pierre, j’ay prié pour toy que ta foy ne defaille point (Luc. 22:32). Certes celuy que nous venons d’alleguer, assavoir Jean vingt-deuxieme, est un tesmoignage notable pour tous temps, que tous ceux qui succedent à sainct Pierre en son Evesché, ne sont pas tousjours Pierres. Combien que l’argument qu’ils font est si puerile de soy, qu’il n’est pas digne de response. Car s’ils veulent tirer aux successeurs de sainct Pierre tout ce qui a esté dit de sa personne, il s’ensuyvra que tous Papes sont Satan, veu que nostre Seigneur Jesus luy dit, Retire toy, Satan, tu m’es scandale (Matth. 16:23). Car d’un mesme droit qu’ils nous alleguent le passage precedent, nous leur pouvons mettre cestuy-cy en avant pour replique.

28. But let us suppose the impiety of those pontiffs, whom I have mentioned, to be concealed, because they have not published it by sermons or by writings, but only betrayed it in their chambers and at their tables, or at least within the walls of their palaces. But if they wish to establish this privilege to which they pretend, they must expunge from the number of the pontiffs John the Twenty-second, who publicly maintained that souls are mortal, and that they perish together with the bodies till the day of resurrection. And to show that the whole see, with its principal pillars, was then entirely overturned, not one of the cardinals resisted this capital error; but the university of Paris urged the king of France to compel the pope to a retraction. The king interdicted his subjects from all communion with him, unless he should speedily repent; and he caused this to be proclaimed, in the usual manner, by a herald. Compelled by necessity, the pontiff abjured his error. This example renders it unnecessary for me to dispute any longer against the assertion of our adversaries, that the see of Rome and its pontiffs cannot err respecting the faith, because Christ said to Peter, “I have prayed for thee, that thy faith fail not.” John certainly fell from the true faith in so disgraceful a manner, that he might furnish to posterity a signal proof, that those who succeed Peter in his bishopric are not all Peters. The argument itself, however, is too puerile to need any answer. For if they are determined to apply to Peter’s successors every thing that was said to Peter, it will follow that they are all Satans, because the Lord also said to Peter, “Get thee behind me, Satan; thou art an offence unto me.”⁸⁹⁷ It will be as easy for us to retort this passage against them, as it is for them to object the other against us.

28. John XXII. heretical in regard to the immortality of the soul. His name, therefore, ought to be expunged from the catalogue of Popes, or rather, there is no foundation for the claim of perpetuity of faith in the Roman See.

But let us suppose that the iniquity of these pontiffs whom I have mentioned is not known, as they have not published it either in sermons or writings, but betrayed it only at table or in their chamber, or at least within the walls of their court. But if they would have the privilege which they claim to be confirmed, they must expunge from their list of pontiffs John XXII.,¹ who publicly maintained that the soul is mortal, and perishes with the body till the day of resurrection. And to show you that the whole See with its chief props then utterly fell, none of the Cardinals opposed his madness, only the Faculty of Paris urged the king to insist on a recantation. The king interdicted his subjects from communion with him, unless he would immediately recant, and published his interdict in the usual way by a herald. Thus necessitated, he abjured his error.This example relieves me from the necessity of disputing further with my opponents, when they say that the Roman See and its pontiffs cannot err in the faith, from its being said to Peter, “I have prayed for thee that thy faith fail not.” Certainly by this shameful lapse he fell from the faith, and became a noted proof to posterity, that all are not Peters who succeed Peter in the episcopate; although the thing is too childish in itself to need an answer: for if they insist on applying everything that was said to Peter to the successors of Peter, it will follow, that they are all Satans, because our Lord once said to Peter, “Get thee behind me, Satan, thou art an offence unto me.” It is as easy for us to retort the latter saying as for them to adduce the former.

28. Maar laat ons doen alsof de goddeloosheid van de pausen, die ik noemde, verborgen is, omdat ze haar noch in predikatiën, noch in geschriften geopenbaard hebben, maar alleen aan tafel en in de slaapkamer of althans binnensmuurs hebben bekend gemaakt. Maar wanneer ze willen, dat het privilegie, dat zij voorwenden, van kracht is, dan moeten ze uit het getal der pausen schrappen Johannes, de tweeëntwintigste paus, die openlijk beweerd heeft, dat de zielen sterfelijk zijn en tegelijk met de lichamen vergaan tot de dag der opstanding toe. En opdat gij moogt zien, dat de gehele stoel met zijn voornaamste steunselen toen geheel nedergestort is: niemand van de kardinalen heeft zich tegen deze zo grote dwaasheid verzet, maar de school van Parijs heeft de koning van Frankrijk er toe aangezet, dat hij de man zou dwingen deze leer te herroepen. De koning heeft de zijnen verboden gemeenschap met hem te hebben, indien hij zich niet terstond bekeerde, en dat heeft hij volgens de gewoonte door een heraut doen bekend maken. Hierdoor gedwongen heeft de paus zijn dwaling afgezworen. Dit voorbeeld maakt, dat ik met mijn tegenstanders niet meer behoef te redetwisten over hetgeen zij zeggen, dat de Roomse stoel en zijn pausen in het geloof niet kunnen uitglijden, omdat tot Petrus gezegd is: "Ik heb voor u gebeden, dat uw geloof niet ophoude." Ongetwijfeld is hij door een zo schandelijke soort van val uit het rechte geloof gevallen, dat hij een treffend bewijs is voor de nakomelingen, dat het niet allen Petrussen zijn, die Petrus in het bisschopsambt opvolgen. Trouwens ook dit is op zichzelf te kinderachtig, dan dat er op behoeft geantwoord te worden. Want indien ze op Petrus' opvolgers willen betrekken al wat tot Petrus gezegd is, dan zal daaruit volgen, dat zij allen duivels zijn, daar de Here ook tot Petrus gezegd heeft: "Ga weg, achter Mij, satanas, want gij zijt Mij een aanstoot" (Matt. 16:23) Want het zal ons even gemakkelijk vallen dit laatste tegen hen te keren, als hun om ons het andere tegen te werpen.

28.

Aber nehmen wir an, die Gottlosigkeit der genannten Päpste bliebe verborgen, weil sie sie weder in Predigten noch in Schriften an die Öffentlichkeit gebracht, sondern bloß bei Tisch, in der Kammer oder wenigstens zwischen ihren Wänden von sich gegeben haben. Wenn sie jedoch wollen, daß jenes Vorrecht, das sie vorwenden, seine Geltung hat, so müssen sie (auf jeden Fall) Johann XXII. aus der Zahl der Päpste ausstreichen, der offen behauptet hat, die Seelen seien sterblich und gingen mit den Leibern zusammen bis zum Tage der Auferstehung zugrunde. Damit man nun aber sieht, daß damals der ganze (päpstliche) Stuhl mitsamt seinen vornehmsten Stützen ganz und gar zusammengefallen ist, (so sei auf folgende Tatsache 780 hingewiesen): von den Kardinälen hat sich keiner solch einem großen Wahnwitz widersetzt, sondern die Schule von Paris hat den König von Frankreich dazu gebracht, daß er den Mann zum Widerruf zwang! Der König hat die (kirchliche) Gemeinschaft mit ihm untersagt, wofern er nicht baldigst Buße täte; und das hat er auch nach gewohnter Sitte durch einen Herold bekanntmachen lassen. Unter diesem Zwang hat der Papst dann seinen Irrtum abgeschworen. Dafür ist Johannes Gerson Zeuge, der damals lebte. Dieses Beispiel hat die Wirkung, daß ich mit unseren Widersachern nicht mehr weiter über ihre Aussage streiten muß, der römische Stuhl und seine Päpste könnten im Glauben nicht fallen, weil zu Petrus gesagt worden sei: „Ich habe für dich gebeten, daß dein Glaube nicht aufhöre ...” (Luk. 22,32). Sicherlich ist jener Johann XXII. in einer so scheußlichen Art von Abfall vom rechten Glauben abgeirrt, um den Nachfahren einen ausgezeichneten Beweis dafür zu bieten, daß nicht alle, die dem Petrus im Bischofsamt nachfolgen, auch Petrusse sind! Allerdings ist jene Behauptung auch an sich zu kindisch, als daß sie einer Antwort bedürfte. Denn wenn sie alles, was zu Petrus gesagt worden ist, auf seine Nachfolger beziehen wollen, so ergibt sich auch, daß alle Päpste Satane sind - denn der Herr hat zu Petrus doch auch gesagt: „Hebe dich, Satan, von mir! Du bist mir ärgerlich“ (Matth. 16,23). Es wird nämlich für uns ebenso leicht sein, das letztere gegen sie zu kehren, wie es für sie sein mag, uns das erste vorzuhalten!

28. Die dwaling van pous Johannes XXII oor die onsterflikheid van die siel

Maar kom ons veronderstel dat die goddeloosheid van die pouse wat ek genoem het, verskuil is omdat hulle dit nie in preke en ook nie in geskrifte bekendgestel het nie maar slegs aan tafel, in hulle slaapkamers of ten minste binne die mure (van hulle tuistes) aan die lig gebring het. As hulle wou hê dat die privilegie wat hulle aan ons voorhou, krag moet hê, moet hulle Johannes die Twee en twintigste van die lys van pouse skrap omdat hy openlik verklaar het dat ons siele sterflik is en saam met ons liggame tot op die dag van die wederopstanding te sterwe kom.¹⁵³ En dat jy kan sien dat die hele setel saam met sy belangrikste ondersteunings heeltemal in duie gestort het: nie een van die kardinale het hierdie so ’n groot waansinnigheid teengestaan nie maar die skool van Parys het die koning van Frankryk aangepor om die vent te dwing om dit te herroep. Die koning het sy mense verbied om met hom om te gaan as hy hom nie gou bekeer nie en hy het dit volgens gewoonte deur ’n herout laat afkondig. Onder hierdie dwang het hy sy dwaling afgesweer (soos Johannes Gerson wat toe geleef het, getuig).¹⁵⁴

1427 Hierdie voorbeeld veroorsaak dat ek nie meer met my teenstanders daaroor hoef te redeneer dat hulle sê dat die Roomse setel en die pouse daarvan nie in die geloof kan struikel nie omdat vir Petrus gesê is: “Ek het vir jou gebid dat jou geloof jou nie begewe nie”.¹⁵⁵ Deur so ’n afstootlike afval het hy beslis van die opregte geloof afvallig geword sodat dit vir die nageslag ’n buitengewone bewys is dat nie almal Petrusse is wat Petrus in die biskopamp gevolg het nie. Maar selfs dit is te kinderagtig om ’n antwoord nodig te hê. As hulle alles wat immers vir Petrus gesê is, na Petrus se opvolgers wil deurtrek, sal die gevolgtrekking wees dat hulle almal Satans is aangesien die Here ook vir Petrus gesê het: “Wyk agter My, Satan want jy is vir My ’n struikelblok”.¹⁵⁶ Dit sal vir ons trouens net so maklik wees om hierdie uitspraak teen hulle om te keer as wat hulle die voorgaande een teen ons opper.

28. Но допустим, что нечестие названных мною пап осталось сокрытым, поскольку они никогда не обнародовали его ни в проповедях, ни в сочинениях, - разве что приоткрывали в своих спальнях или за столом. По крайней мере, не поднимались на кафедру, дабы возвестить о нем всему миру. Тем не менее, коль скоро они хотят сохранить в силе привилегию, на которую притязают, им надлежит вычеркнуть из списка пап Иоанна XXII (время понтификата 1316 - 1334), публично утверждавшего, что души смертны и гибнут вместе с телами вплоть до дня воскрешения. А чтобы духовное падение всего римского престола вкупе с его главными столпами стало ещё очевиднее, добавим, что ни один из кардиналов не возразил против этого заблуждения. Только Теологический факультет Парижского университета побудил короля заставить папу отказаться от своих слов. По настоянию парижских теологов король официально запретил всем своим подданным общение с папой, если тот немедленно не покается. Как передаёт магистр Жак Жерсон, это вынудило Иоанна XXII отречься от своих взглядов. Данного примера достаточно и нет нужды спорить далее с нашими противниками относительно их утверждения о непогрешимости римского престола и восседающих на нём пап, ибо св. Петру было сказано: «Я молился о тебе, чтобы не оскудела вера твоя» (Лк 22:32). Упомянутый Иоанн XXII - несомненный, на все времена, пример того, что преемники епископства св. Петра отнюдь не всегда были Петрами.

Но и сам по себе довод папистов настолько детский, что недостоин ответа. Ведь если они желают приписать преемникам св. Петра всё то, что было сказано о личности самого Петра, то отсюда следует, что их папа - Сатана! Ибо Господь наш Иисус сказал Петру: «Отойди от Меня сатана! ты Мне соблазн» (Мф 16:23). С тем же правом, с каким они ссылаются на приведённое выше место Евангелия, мы можем в ответ привести это высказывание Христа.

29. Verum certare ineptiendo non libet: redeo igitur unde digressus eram. Sic alligare loco^b et Christum, et Spiritum sanctum, et Ecclesiam, ut quicunque illic praesideat, etiamsi sit diabolus, Christi tamen vicarius et caput Ecclesiae censeatur, quia fuerit olim Petri sedes: non modo impium et Christo contumeliosum, sed nimis absurdum, et a sensu communi alienum esse dico. Iam pridem Romani pontifices aut omni prorsus carent religione, aut maximi sunt religionis hostes. Nihilo igitur magis fiunt, ob sedem quam occupant, Christi vicarii, quam idolum, ubi in templo Dei collocatur, pro Deo habendum est [2.^c Thess. 2. a. 4]. Iam si de moribus fiat censura: ipsi pro se Pontifices respondeant, quid omnino sit in quo Episcopi agnosci queant. Primum, quod Romae sic vivitur, ipsis non modo conniventibus, ac tacentibus, sed tacito etiam quasi nutu approbantibus, id prorsus indignum est Episcopis: quorum officium est plebis licentiam disciplinae severitate coercere. Sed ego tam rigidus in eos non ero, ut alienis delictis ipsos gravem. Quod autem ipsi cum sua familia, cum toto fere Cardinalium collegio, cum toto cleri sui grege, ad omnem nequitiam, obscoenitatem, spurcitiam, ad omne scelerum et flagitiorum genus adeo sunt prostituti, ut monstra referant magis quam homines: in eo sane produnt se nihil minus esse quam Episcopos. Neque tamen vereri debent ne suam turpitudinem ulterius detegam. Nam et in tam putido coeno versari^d piget: et parcendum est pudicis auribus: et mihi videor satis ac super demonstrasse quod volebam: etiam si caput Ecclesiarum olim fuisset Roma, non tamen hodie esse dignam quae in minimis pedum digitis censeatur.

29. Mais je ne pren point plaisir à estre inepte comme ils sont, et user de cavillations frivoles. Pourtant je revien à mon premier propos, c’est que d’attacher Jesus Christ et son Eglise à un certain lieu, tellement que quiconque preside là, mesme que ce fust un diable, soit neantmoins tenu pour vicaire de Christ et chef de l’Eglise, d’autant qu’il sera au siege où a esté jadis sainct Pierre: non seulement c’est une impieté en laquelle Jesus Christ est deshonnoré, mais aussi une sottise trop lourde, et repugnante au sens commun des hommes. Il y a ja long temps, comme ja nous avons dit, que les Papes sont sans Dieu et sans conscience, ou bien qu’ils sont ennemis mortels de la Chrestienté. Ils ne sont donc non plus vicaires de Christ à cause du siege, qu’une idole est Dieu quand on la colloque au Temple de Dieu (2 Thess. 2:4). S’il est question de juger des mœurs, que les Papes mesmes repondent pour eux: qu’est ce qu’ils ont en quoy on les doyve tenir pour Evesques? Premierement, ce qu’on vit à Rome en la façon qui est cogneue à chacun, eux non seulement se taisans et faisans semblant de rien, mais aussi approuvans tacitement la meschanceté tant desbordée, c’est une chose trop indecente à bons Evesques, desquels l’office est de contenir le peuple en bonne discipline. Mais je ne leur seray point tant severe, de les charger des fautes des autres: mais en ce que tant eux que leur famille, avec tout le college des Cardinaux et toute la bande de leur Clergé sont tellement abandonnez à toute vilainie et ordure, à toute espece de crime et de turpitude, qu’ils ressemblent plustost à des monstres qu’à des hommes: en cela certes ils declairent qu’ils ne sont rien moins qu’Evesques. Combien qu’il ne faut pas qu’ils craignent que je descouvre plus avant leur infamie. Car il me fasche d’estre si long temps en une fange si puante, et je crain d’offenser les oreilles de ceux qui sont honnestes et pudiques. Davantage, il me semble que j’ay demonstré plus que suffisamment ce que je vouloye: assavoir que quand Rome auroit jadis esté chef de toutes les Eglises, toutesfois elle n’est pas aujourdhuy digne d’estre contée entre les petis doigts des pieds.

29. But it affords me no pleasure to contend with them in such fooleries, and therefore I return from the digression. To confine Christ, and the Holy Spirit, and the Church, to one particular place, so that whoever presides there, even though he be a devil, must, nevertheless, be deemed the vicar of Christ, and the head of the Church, because that place was formerly the see of Peter, I maintain to be not only impious and dishonourable to Christ, but altogether absurd and repugnant to common sense. The Roman pontiffs for a long time have either been totally indifferent to religion, or have shown themselves its greatest enemies. They are no more made the vicars of Christ, therefore, by the see which they occupy, than an idol is to be taken for God, because it is placed in his temple. 338Now, if a judgment is to be formed on their conduct, let the pontiffs answer for themselves in what part of it they can at all be recognized as bishops. In the first place, the mode of life generally pursued at Rome, not only without any opposition from them, but with their connivance, and even tacit approbation, is altogether disgraceful to bishops, whose duty it is to restrain the licentiousness of the people by a rigid discipline. I will not, however, be so severe against them as to charge them with the faults of other persons. But while both themselves and their families, with almost the whole college of cardinals, and the whole host of their clergy, are so abandoned to all kinds of debauchery, impurity, and obscenity, and to every species of enormity and crime, that they resemble monsters rather than men, they prove themselves to have no just claim to the character of bishops. They need not be afraid, however, that I shall proceed to a further disclosure of their turpitude. For it is unpleasant to meddle with such abominable pollution, and it is necessary to spare chaste ears. Besides, I conceive, I have more than sufficiently proved what I intended, that even if Rome had anciently been the head of all Churches, yet at the present day she is not worthy of being accounted one of the smallest toes of the Church’s feet.

29. Some Roman Pontiffs atheists, or sworn enemies of religion. Their immoral lives. Practice of the Cardinals and Romish clergy.

But I have no pleasure in this absurd mode of disputation, and therefore return to the point from which I digressed. To fix down Christ and the Holy Spirit and the Church to a particular spot, so that every one who presides in it, should he be a devil, must still be deemed vicegerent of Christ, and the head of the Church, because that spot was formerly the See of Peter, is not only impious and insulting to Christ, but absurd and contrary to common sense. For a long period, the Roman Pontiffs have either been altogether devoid of religion, or been its greatest enemies. The see which they occupy, therefore, no more makes them the vicars of Christ, than it makes an idol to become God, when it is placed in the temple of God (2 Thess. 2:4). Then, if manners be inquired into, let the Popes answer for themselves, what there is in them that can make them be recognised for bishops. First, the mode of life at Rome, while they not only connive and are silent, but also tacitly approve, is altogether unworthy of bishops, whose duty it is to curb the licence of the people by the strictness of discipline. But I will not be so rigid with them as to charge them with the faults of others. But when they with their household, with almost the whole College of Cardinals, and the whole body of their clergy, are so devoted to wickedness, obscenity, uncleanness,387iniquity, and crime of every description, that they resemble monsters more than men, they herein betray that they are nothing less than bishops. They need not fear that I will make a farther disclosure of their turpitude. For it is painful to wade through such filthy mire, and I must spare modest ears. But I think I have amply demonstrated what I proposed—viz. that though Rome was formerly the first of churches, she deserves not in the present day to be regarded as one of her minutest members.

29. Maar het lust mij niet te strijden door dwaze dingen te zeggen; ik keer dus terug daarheen, vanwaar ik ben afgedwaald. Christus en de Heilige Geest en de kerk zo te binden aan een plaats, dat een ieder, die daar de leiding heeft, ook al zou het de duivel zijn, toch gehouden wordt voor de stedehouder van Christus en het hoofd der kerk, omdat daar oudtijds de zetel van Petrus geweest is, noem ik niet alleen goddeloos en smadelijk voor Christus, maar ook al te ongerijmd en vreemd aan het algemeen gevoel. Reeds lang zijn de Roomse pausen of geheel ontbloot van religie of ze zijn haar grootste vijanden. Zij worden dus door de zetel, die ze bezitten, evenmin tot stedehouders van Christus al is een afgod, wanneer hij in de tempel Gods geplaatst wordt, voor God gehouden moet worden. Verder, indien men hun leven onderzoekt, laat de pausen zelf voor zich antwoorden, wat er in 't geheel is, waarin ze als bisschoppen beschouwd kunnen worden. In de eerste plaats, dat er te Rome zo geleefd wordt, terwijl zij dat niet alleen door de vingers zien en er over zwijgen, maar het ook als het ware met stilzwijgende toestemming goedkeuren, dat is bisschoppen geheel onwaardig; want hun plicht is het de ongebondenheid van het volk door de gestrengheid der tucht te bedwingen. Maar ik zal niet zo gestreng tegenover hen zijn, dat ik hen bezwaar met de misdrijven van anderen. Maar dat ze zelf met hun hofstoet, met bijna het gehele college der kardinalen, met de ganse schare van hun geestelijkheid tot alle slechtheid, onzedelijkheid, onreinheid, tot alle soort van misdaden en schanddaden zozeer zijn overgegeven, dat ze meer gelijken op monsters dan op mensen: daarin verraden ze ongetwijfeld, dat ze niets minder zijn dan bisschoppen. En toch behoeven ze niet te vrezen, dat ik hun schande verder ontdekken zal. Want het verdriet mij me met zo stinkende modder bezig te houden, en ook moet men kuise oren sparen; ook meen ik meer dan genoeg aangetoond te hebben, wat ik wilde, namelijk dat, ook al was Rome oudtijds het hoofd der kerken geweest, het toch tegenwoordig niet waard is om onder de kleinste tenen gerekend te worden.

29.

Aber ich habe keine Lust, meinen Streit mit Albernheiten zu führen - ich will also zu dem zurückkommen, von dem ich abgeschweift war. Wenn man Christus, den Heiligen Geist und die Kirche dergestalt an einen Ort bindet, daß nun jeder, der da die Leitung hat, selbst wenn er der Teufel ist, trotzdem als Christi Statthalter und als Haupt der Kirche gilt, weil dort einst der Sitz des Petrus war, so behaupte ich, ist das nicht nur gottlos und eine Schmähung Christi, sondern auch gar zu widersinnig und dem gesunden Menschenverstand zuwider. Schon seit langer Zeit sind die römischen Päpste entweder gänzlich ohne Religion oder aber gar die ärgsten Feinde der Religion. Sie werden also um des Stuhles willen, den sie einnehmen, ebensowenig zu „Christi Statthaltern“, wie etwa ein Abgott, wenn er in Gottes Tempel aufgestellt wird, für Gott zu halten ist (2. Thess. 2,4). Will man aber über ihren Lebenswandel urteilen, so mögen die Päpste selber für sich die Antwort geben, was das denn überhaupt sein soll, an dem sie als Bischöfe erkannt werden könnten. Zunächst: daß man zu Rom so lebt, wie man es tut, und daß sie dabei nicht allein durch die Finger sehen und schweigen, sondern es gleichsam mit stummer Zustimmung billigen, das ist eines Bischofs ganz und gar unwürdig; denn ein Bischof hat doch die Pflicht, die Ausgelassenheit des Volkes durch die Strenge der Zucht in Schranken zu halten. Aber ich will nicht so rücksichtslos gegen sie sein, daß ich sie mit fremden Missetaten belaste. Daß sie aber selbst samt ihrer Hausgenossenschaft, samt beinahe dem ganzen Kardinalskollegium, samt dem ganzen Haufen ihres Klerus aller Schlechtigkeit, Unsittlichkeit und Unreinheit, jeder Art von Lastern und Schandtaten dermaßen ergeben sind, daß sie eher Ungeheuern gleichen als Menschen - darin legen sie nun sicherlich an den Tag, daß sie nichts weniger sind als Bischöfe. Sie brauchen trotzdem nun nicht zu fürchten, daß ich ihre Schande weiterhin aufdeckte. Denn es verdrießt mich, mit solchem stinkenden Schlamm umzugehen, zudem muß ich auf schamhafte Ohren Rücksicht nehmen - und dann habe ich auch den Eindruck, als ob ich das, was ich zeigen wollte, bereits mehr als zur Genüge dargetan hätte. Das war nämlich dies: selbst wenn Rom einst das Haupt der Kirchen gewesen sein mag, so ist es doch heute nicht wert, zu ihren kleinsten Zehen gerechnet zu werden.

29. Die bedenklike sedelike lewe van die pouse

Maar ek het nie lus om met hulle te wedywer in onsinpraat nie. Ek keer derhalwe terug na die punt waar ek afgedwaal het. Om sowel Christus as die Heilige Gees en die kerk so aan ’n plek te verbind dat wie ook al daar aan die hoof staan, selfs al sou dit die duiwel wees, hy nogtans as plaasvervanger van Christus en as hoof van die kerk beskou moet word, omdat dit eenmaal Petrus se setel was, sê ek is nie alleen goddeloos en ’n belediging vir Christus nie maar ook uitermatig onsinnig en vreemd aan gesonde verstand. Die Roomse pouse was lankal reeds òf heeltemal sonder godsdiens òf die grootste vyande van die godsdiens. Hulle word derhalwe net so min Christus se plaasvervangers op grond van die setel wat hulle beset as wat ’n afgod as God beskou moet word wanneer dit in God se tempel gesit word.¹⁵⁷

Maar as hulle sedes aan sensuur onderwerp word, moet die pouse self vir hulle antwoord wat daar hoegenaamd is waaraan hulle as biskoppe uitgeken kan word. Ten eerste is dit biskoppe heeltemal onwaardig dat die mense in Rome so leef terwyl hulle dit nie alleen oogluikend en stilswyend toelaat nie maar selfs as ’t ware met stilswyende instemming goedkeuring daaraan verleen. Biskoppe se plig is immers om die (kerk)volk se losbandigheid deur streng dissipline in bedwang te hou. Maar ek sal nie so onverbiddelik teenoor hulle wees dat ek hulle met ander se oortredings belas nie. Dat hulle hulleself egter met hulle gevolg, 1428 met amper die hele vergadering kardinale, met die hele trop van hulle geestelikes prysgegee het vir elke goddeloosheid, afstootlikheid, vuilheid, vir elke soort misdaad en sonde sodat hulle gedrogte eerder as mense weergee, daarin toon hulle dat hulle glad nie biskoppe is nie. Hulle moet egter nie vrees dat ek hulle skandelike lewe verder sal onthul nie. Dit spyt my immers dat ek my met sulke afstootlike vuilheid moet besig hou en eerbare ore moet dit gespaar word. Andersyds lyk dit vir my asof ek meer bewys het as wat ek wou, naamlik dat, selfs al was Rome eertyds hoof van die kerke, dit vandag nie verdien om as die kleintoontjie van die kerk se voet gereken te word nie.

29. Но я не нахожу удовольствия в том, чтобы подобно им валять дурака и предаваться нелепым измышлениям. Поэтому вернусь к моей основной мысли, а именно: привязывать Иисуса Христа и его Церковь к одному и тому же месту, так чтобы всякий занимающий его, будь то сам дьявол, тем не менее почитался бы викарием Иисуса Христа и главой Церкви, поскольку занимает престол, некогда принадлежавший св. Петру, - это не только позорящее Иисуса Христа нечестие, но и величайшая глупость, противная здравому смыслу человека. Как было сказано, уже давно папы лишились Бога и совести и являются смертельными врагами христианства. Поэтому на основании своего престола они суть викарии Христа не более, чем идол есть Бог на основании того, что поставлен в храме Божьем.

Что касается нравов, пусть за себя ответят сами папы. Что в них есть такого, что позволяло бы считать их епископами? Во-первых, всем известно, каков образ жизни в Риме. Папы же не только молчат о том и делают вид, что ничего не знают, но и молчаливо одобряют все вопиющие безобразия. Такое поведение в высшей степени недостойно доброго епископа, дело которого - удерживать народ в надлежащей дисциплине. Не буду к ним столь суров, чтобы обвинять их в чужих грехах. Но во-вторых, что касается их самих и всех их родственников, а также коллегии кардиналов вкупе со всей бандой клира, то они настолько погрязли во всевозможных низостях и непотребствах, во всякого рода преступлениях и гнусностях, что больше похожи на чудовищ, чем на людей. Этим они несомненно свидетельствуют, что являются чем угодно, только не епископами. Но пусть читатели не опасаются, что я и дальше буду разоблачать низость папства: мне противно так долго копошиться в этой зловонной грязи. К тому же я оберегаю чувства тех, кто честен и целомудрен. И вообще, мне кажется, что я более чем убедительно доказал то, что хотел, а именно: если Рим и был когда-то главою всех Церквей, то ныне он недостоин считаться и мизинцем на ноге Церкви.

30. Quantum ad Cardinales (quos vocant) attinet, nescio quid^e factum sit ut ita subito in tantam amplitudinem emerserint. 132 Hic titulus Gregorii aetate in solos Episcopos competebat; nam quoties meminit Cardinalium, non Romanae Ecclesiae, sed aliis quibuslibet eos attribuit; ut in summa nihil aliud sit Sacerdos Cardinalis, quam Episcopus [Epist. 15¹, et 77², et 79³; Lib. 2. epist. 6⁴, 25⁵, et multis aliis⁶]. Apud superioris seculi scriptores nomen hoc non reperio. Video tamen fuisse tunc Episcopis minores, quos nunc longe antecellunt. Notum est illud Augustini, Quamquam secundum honorum vocabula quae iam Ecclesiae usus obtinuit Episcopatus Presbyterio maior sit, tamen in multis rebus Augustinus Hieronymo minor est [Epist. 19. ad Hieronymum]⁷. Hic certe Romanae Ecclesiae Presbyterum ab aliis minime discernit: sed omnes ex aequo postponit Episcopis. Idque eousque fuit observatum, ut in Concilio Carthaginensi, quum duo adessent Legati Romanae sedis, unus Episcopus, secundus Presbyter: hic in ultimum locum reiectus fuerit⁸. Verum ne nimis vetera persequamur, extat Concilium sub Gregorio habitum Romae, in quo Presbyteri ultimo loco sedent, et seorsum subscribunt: Diaconi locum nullum in subscriptione habent [Lib. 4. regist.]⁹. Et sane nihil officii tunc habebant, nisi ut in doctrinae et sacramentorum administratione Episcopo adessent ac subessent. Nunc adeo mutata sors est, ut facti sint Regum et Caesarum cognati. Nec dubium est quin una cum suo capite sensim creverint, donec ad hoc dignitatis fastigium evecti fuerunt^a. || Verum^b hoc quoque paucis verbis quasi obiter attingere placuit, quo melius intelligerent lectores, sedem Romanam, qualis hodie est, plurimum differre ab illa veteri, cuius praetextu haec se tuetur ac defendit. Verum qualescunque fuerint olim, quando nihil habent veri ac legitimi in Ecclesia muneris, fucum duntaxat et inanem larvam retinent: imo quando omnia habent penitus contraria, necesse fuit illis evenire quod tam saepe scribit Gregorius^c. Flens, inquit, dico, gemens denuntio: quia quum Sacerdotalis ordo intus cecidit, foris quoque 133 diu stare non poterit [Lib. 4. epist. 52 ^{a 1}, et 55². Lib. 5. Epist. 7 ³, et alibi⁴]. Quin potius impleri in illis oportuit quod de talibus ait Malachias, Vos recessistis de via, et offendere fecistis in Lege plurimos. Itaque irritum fecistis pactum Levi, dicit Dominus. Propterea ecce ego dedi vos contemptibiles ac viles omni populo [Malach. 2. b. 8]⁵. Iam relinquo piis omnibus cogitandum quale supremum sit Romanae^b hierarchiae fastigium: cui ipsum quoque Dei verbum, quod caelo et terrae, hominibus et Angelis venerabile ac sacrosanctum esse oportuerat, subiicere nefaria impudentia Papistae non dubitant.

30. Quant est des Cardinaux, qu’on appelle, je m’esbahy comment cela s’est fait, que si soudainement ils sont parvenus en une si haute dignité. Ce nom, du temps de sainct Gregoire ne competoit qu’aux Evesques seulement. Car quand il parle des Cardinaux, il n’entend point les Prestres de Rome, mais les Evesques de quelque lieu que ce soit: tellement que Prestre Cardinal, en somme, ne signifie autre chose en ses escrits, qu’Evesque⁹². Je ne trouve point que ce nom ait esté en usage auparavant en quelque signification que ce soit. Toutesfois je trouve que les Prestres de Rome ont esté le temps passé beaucoup moindres que les Evesques, au lieu que maintenant ils les precedent de loing. Ceste sentence de sainct Augustin est commune, Combien que selon les tiltres d’honneur qui sont usitez en l’Eglise, le degré d’Evesque soit plus grand que celuy de Prestrise: toutesfois Augustin est moindre que Hierome en plusieurs choses⁹³. Notons qu’il parle à un Prestre Romain, lequel il ne discerne point d’avec les autres: mais les met indifferemment tous au dessous des Evesques. Et cela a esté tellement observé, que quand l’Evesque de Rome envoya deux ambassadeurs au Concile de Carthage, dont l’un estoit Prestre de l’Eglise Romaine, iceluy fut assis tout le dernier. Mais encore pour ne point chercher l’ancienneté de trop loin, nous avons les actes du Concile que tint sainct Gregoire⁹⁴, auquel les Prestres de l’Eglise Romaine sont assis les derniers, et font leur souscription à part: les Diacres n’ont pas mesme ce credit de souscrire. Et certes les Prestres Romains n’avoyent autre office de ce temps-là, sinon d’assister à l’Evesque, comme coadjuteurs à prescher et administrer les Sacremens. Maintenant la chance est tellement tournée, qu’ils sont devenus cousins des Rois et des Empereurs. Et n’y a doute qu’ils ne soyent creus petit à petit avec leur chef, jusqu’à ce qu’ils se sont eslevez au comble où ils sont à present, pour en choir bien tost.

31. Il m’a semblé advis bon de toucher aussi ce point en passant, pour donner tant mieux à entendre aux lecteurs, que le siege Romain, tel qu’il est aujourdhuy, differe beaucoup de l’ancien, lequel il prend pour ombre et couverture à fausses enseignes. Or quels qu’ils ayent esté auparavant (j’enten tousjours des Prestres Romains), puis qu’ils n’ont à present nulle charge legitime en l’Eglise, et que seulement ils retiennent une masque vaine et frivole: qui plus est, puis qu’ils ont toutes choses contraires à vrais Prestres, il faut qu’il leur advienne ce que sainct Gregoire dit tant souvent⁹⁵, et de fait il leur est desja advenu. Je denonce, dit-il, avec souspirs, que quand l’estat des Prestres est decheut en soymesme, qu’il ne se peut long temps maintenir debout avec les autres. Ou plustost il a fallu que ce que dit le Prophete Malachie (2:8, 9) soit accomply en eux: Vous avez laissé le droit chemin, et avez fait achopper plusieurs, et avez violé l’alliance de Levi, dit le Seigneur. Pour ceste cause, voicy je vous rendray contemptibles à tout le peuple. Maintenant je laisse à penser à un chacun quel est le bastiment de la Hierarchie Romaine, depuis le pied jusques au sommet: le bastiment, dy-je, auquel les papistes ne doutent point d’assubjettir par une impudence execrable, la pure parolle de Dieu, laquelle doit estre en reverence et honneur au ciel et en la terre, aux hommes et aux Anges.

30. With respect to the cardinals, as they are called, I know not how it has come to pass that they have so suddenly risen to such high dignity. In the time of Gregory, this title was exclusively applied to bishops; for whenever he mentions cardinals, he speaks of them not only as belonging to the Church of Rome, but to any other Churches; so that, in short, a cardinal priest is no other than a bishop. I find no such title at all in the writers of any preceding age; and at that time, I observe, they were far inferior to bishops, to whom they are now so far superior. This passage of Augustine is well known: “Though, according to the titles of honour which have long been used in the Church, a bishop is superior to a presbyter, yet Augustine is in many things inferior to Jerome.” He clearly makes not the least distinction between a presbyter of the Roman Church and those of other Churches, but places them all alike below the bishops. And this order was so long observed, that in the Council of Carthage, when two legates attended from the Roman see, one a bishop, the other a presbyter, the presbyter was obliged to take the lowest seat. But not to go too far into antiquity for examples, we have the acts of a council held under Gregory at Rome, at which the presbyters sat in the lowest place, and subscribed separately; and the deacons were not allowed to subscribe at all. And, indeed, the priests had no other office at that time, than to attend and assist the bishop in the ministry of the word and the administration 339of the sacraments. Now, their condition is so changed, that they are become the cousins of kings and emperors. And there is no doubt but they rose by degrees, together with their head, till they reached their present high dignity. This also I have thought proper to suggest by the way in a few words, that the reader may more fully understand, that the Roman see, in its present circumstances, is widely different from its ancient state, under the pretext of which it is now maintained and defended. But whatever they may have been in former times, since they have now no true and legitimate office in the Church, and only retain a mere name and useless mask of one, and since every thing belonging to them is quite contrary to it, it was necessary that what Gregory often forebodes should actually befall them: “I say it with tears, I denounce it with groans, that since the sacerdotal order is fallen within, it will not long be able to stand without.” Or rather it was necessary that what Malachi declares of similar characters should be fulfilled in them: “Ye are departed out of the way; ye have caused many to stumble at the law; ye have corrupted the covenant of Levi, saith the Lord of hosts. Therefore have I also made you contemptible and base before all the people.”⁸⁹⁸ I now leave it to all pious persons to consider the nature of the lofty fabric of the Roman hierarchy, to which the Papists, with nefarious impudence, and without any hesitation, sacrifice even the word of God itself, which ought to have been held venerable and sacred by heaven and earth, by men and angels.

30. Cardinals were formerly merely presbyters of the Roman Church, and far inferior to bishops. As they now are, they have no true and legitimate office in the Church. Conclusion.

In regard to those whom they call Cardinals, I know not how it happened that they rose so suddenly to such a height. In the age of Gregory, the name was applied to bishops only (Gregor. Lib. 2 Ep. 15, 77, 79; Ep. 6, 25). For whenever he makes mention of cardinals, he assigns them not only to the Roman Church, but to every other church, so that, in short, a Cardinal priest is nothing else than a bishop. I do not find the name among the writers of a former age. I see, however, that they were inferior to bishops, whom they now far surpass. There is a well-known passage in Augustine: “Although, in regard to terms of honour which custom has fixed in the Church, the office of bishop is greater than that of presbyter, yet in many things, Augustine is inferior to Jerome” (August. ad Hieron. Ep. 19). Here, certainly, he is not distinguishing a presbyter of the Roman Church from other presbyters, but placing all of them alike after bishops. And so strictly was this observed, that at the Council of Carthage, when two legates of the Roman See were present, one a bishop, and the other a presbyter, the latter was put in the lowest place. But not to dwell too much on ancient times, we have account of a Council held at Rome, under Gregory, at which the presbyters sit in the lowest place, and subscribe by themselves, while deacons do not subscribe at all. And, indeed, they had no office at that time, unless to be present under the bishop, and assist him in the administration of word and sacraments. So much is their lot now changed, that they have become associates of kings and Cæsars. And there can be no doubt that they have grown gradually with their head, until they reached their present pinnacle of dignity. This much it seemed proper to say in passing, that my readers may understand how very widely the Roman See, as it now exists, differs from the ancient See, under which it endeavours to cloak and defend itself. But whatever they were formerly, as they have no true and legitimate office in the Church, they only retain a colour and empty mask; nay, as they are in all respects the opposite of true ministers, the thing which Gregory so often writes must, of necessity, have befallen them. His words are, “Weeping, I say, groaning, I declare it; when the sacerdotal order has fallen within, it cannot long stand without” (Gregor. Lib. 4 Ep. 55, 56; Lib. 5 Ep. 7). Nay, rather what Malachi says of such persons must be fulfilled in them: “Ye are departed out of the way; ye have caused many to stumble at the law; ye have corrupted the covenant of Levi, saith the Lord of hosts. Therefore have I also made you contemptible and base before all the people” (Mal. 2:8, 9).388I now leave all the pious to judge what the supreme pinnacle of the Roman hierarchy must be, to which the Papists, with nefarious effrontery, hesitate not to subject the word of God itself, that word which should be venerable and holy in earth and heaven, to men and angels.

30. Wat betreft de kardinalen, zoals zij die noemen, ik weet niet, hoe het gekomen is, dat die zo plotseling tot een zo groot aanzien zijn opgeklommen. Deze titel kwam ten tijde van Gregorius alleen aan de bisschoppen toe. Want zo dikwijls als hij melding maakt van kardinalen, schrijft hij die toe niet aan de kerk van Rome, maar aan alle mogelijke andere kerken, zodat in één woord een kardinaalpriester niets anders is dan een bisschop¹. Bij de schrijvers van de daaraan voorafgaande tijd vind ik deze naam niet. Toch zie ik, dat zij toen minder waren dan de bisschoppen, terwijl ze die tegenwoordig verre te boven gaan. Bekend is dit woord van Augustinus² : "Hoewel naar de eretitels, die nu bij de kerk in gebruik zijn, het bisschopsambt meer is dan het ambt van presbyter, is toch Augustinus in vele zaken de mindere van Hieronymus." Hierin onderscheidt hij voorwaar een presbyter van de kerk van Rome geenszins van andere, maar stelt ze alle gelijkelijk achter bij de bisschoppen. En dat werd zo nauwkeurig in acht genomen, dat op het concilie van Carthago, toen twee gezanten van de Roomse stoel aanwezig waren, van welke de een bisschop en de ander presbyter was, deze presbyter naar de laatste plaats verwezen werd. Maar om geen dingen te bespreken, die al te oud zijn; er is een concilie³ gehouden te Rome onder Gregorius, waarin de presbyters op de laatste plaats zitten en afzonderlijk ondertekenen; de diakenen hebben bij de ondertekening in 't geheel geen plaats. En de presbyters hadden toen geen ander ambt, dan dat ze de bisschop in de bediening der leer en der sacramenten bijstonden en dienden. Nu is hun lot zo veranderd, dat ze verwanten geworden zijn van koningen en keizers. En het is niet twijfelachtig, dat ze te zamen met hun hoofd langzamerhand gegroeid zijn, totdat ze tot dit toppunt van waardigheid zijn opgestegen. Maar ook dit heb ik slechts met weinig woorden als terloops willen aanroeren, opdat de lezers beter zouden begrijpen dat de Roomse stoel, zoals hij tegenwoordig is, zeer veel verschilt van die oude stoel, welke de tegenwoordige als voorwendsel gebruikt om zich te beschermen en te verdedigen. Maar hoedanig de kardinalen oudtijds ook geweest mogen zijn, zo houden ze, daar ze niets hebben, dat op een waar en wettig ambt in de kerk gelijkt, slechts de uiterlijke schijn en een ijdel masker; ja, aangezien ze alles hebben geheel tegenovergesteld aan het werkelijke priesterambt, moest hun noodzakelijkerwijs overkomen wat Gregorius zo dikwijls schrijft⁴. "Ik zeg het," zeide hij, "wenend, en verkondig het zuchtend: dat de priesterlijke orde, daar ze inwendig gevallen is, ook uitwendig niet lang zal kunnen staan." Ja veeleer moest in hen vervuld worden, wat Maleachi (Mal. 2:8) van dezulken zegt: "Gij zijt van de weg afgeweken, gij hebt er velen doen struikelen in de wet; dus hebt gij het verbond van Levi verdorven, zegt de Here; daarom heb Ik ook u verachtelijk en onwaard gemaakt voor het ganse volk." Nu laat ik aan alle vromen over om te bedenken, hoedanig de opperste top van de Roomse hiërarchie is: aan welke de pausgezinden niet aarzelen ook Gods Woord, dat voor hemel en aarde, mensen en englen eerbiedwaardig en heilig behoorde te zijn, met goddeloze onbeschaamdheid te onderwerpen.

30. Die Kardinäle

Was nun die von ihnen so genannten Kardinäle anbetrifft, so weiß ich nichts was eigentlich geschehen ist, daß sie so plötzlich zu solcher Bedeutung emporgestiegen sind. Zu Gregors Zeiten kam dieser Titel allein den Bischöfen zu. Denn jedesmal, 781 wenn er Kardinäle erwähnt, so schreibt er sie nicht der Kirche zu Rom, sondern irgendwelchen anderen zu, so daß also kurzum ein „Kardinalpriester” nichts anderes ist als ein Bischof (Brief I,15; I,77; I,79; II,12; II,37; III,13). Bei den Schriftstellern der früheren Zeit finde ich den Titel nicht. Ich sehe aber, daß die Kardinäle damals den Bischöfen nachgeordnet waren, während sie ihnen heute wesentlich übergeordnet sind. Bekannt ist ein Wort des Augustin: „Obgleich nach dem in der Kirche gebräuchlich gewordenen Ehrennamen das Bischofsamt höher steht als das des Presbyters, so ist doch (der Bischof) Augustin in vielen Dingen geringer als (der Presbyter) Hieronymus“ (Brief 82). Hier macht er unzweifelhaft zwischen einem Presbyter der Kirche zu Rom und anderen Presbytern keinen Unterschied, sondern er ordnet sie alle gleichermaßen den Bischöfen nach. Das wurde so weitgehend beobachtet, daß auf dem Konzil zu Karthago, als zwei Abgesandte des römischen Stuhls zugegen waren, der eine ein Bischof, der andere ein Presbyter, der letztere an den untersten Platz zurückgedrängt wurde. Aber um nicht gar zu alte Dinge durchzugehen: es gibt ein Konzil, das zu Rom unter Gregor gehalten wurde; da haben nun die Presbyter ihren Sitz auf dem untersten Platz, und sie unterschreiben auch für sich, die Diakonen aber haben bei der Unterschrift gar keinen Platz (Gregor, Brief V,57a). Und ohne Zweifel hatten sie (die heutigen Kardinäle) damals keine andere Amtspflicht, als dem Bischof bei der Verwaltung der Lehre und der Sakramente zur Seite - und nach zustehen. Heutzutage aber hat sich ihr Los derart gewendet, daß sie zu Verwandten von Königen und Kaisern geworden sind. Es ist auch außer Zweifel, daß sie zusammen mit ihrem Oberhaupt allmählich gewachsen sind, bis sie zu dem heutigen Gipfel der Würde emporstiegen.

Ich habe aber auch dies mit wenigen Worten, gleichsam im Vorübergehen, berühren wollen, damit der Leser besser sieht, daß sich der römische Stuhl, wie er heute beschaffen ist, sehr wesentlich von jenem alten unterscheidet, den er stets als Vorwand benutzt, um sich zu schützen und zu verteidigen. Aber die Kardinäle mögen früher gewesen sein, wie sie wollen, so haben sie doch in der Kirche keinerlei wahres und rechtmäßiges Amt und deshalb bloß einen Schein und eine eitle Maske inne. Ja, weil alles, was sie haben, dem kirchlichen Amte gänzlich zuwider ist, so ist ihnen notwendig zugestoßen, was Gregor so oft schreibt: „Weinend sage ich es und seufzend tue ich es kund: da der priesterstand innerlich zerfallen ist, so wird er auch äußerlich keinen Bestand haben können“ (Brief V,58; V,62; VI,7; V,63). Ja, es mußte sich vielmehr an ihnen erfüllen, was Maleachi von solchen Leuten sagt: „Ihr seid von dem Wege abgetreten und ärgert viele im Gesetz und habt den Bund Levis gebrochen, spricht der Herr. Darum habe ich auch euch gemacht, daß ihr verachtet und unwert seid vor dem ganzen Volk ...” (Mal. 2,8f.). Nun überlasse ich es allen Frommen, darüber nachzudenken, von welcher Art der höchste Gipfel der römischen Hierarchie ist, dem die Papisten in gottloser Unverschämtheit ungescheut selbst das Wort Gottes unterwerfen, das doch für Himmel und Erde, für Engel und Menschen hätte verehrungswürdig und heilig sein sollen.

30. Die posisie van die Roomse kardinale

Sover dit die kardinale soos hulle hulle noem, aangaan, weet ek nie wat gebeur het dat hulle so skielik in so ’n groot luister te voorskyn gekom het nie. In Gregorius se tyd het hierdie titel biskoppe alleen toegekom want so dikwels as wat hy van kardinale melding maak, wys hy hulle nie aan die kerk van Rome toe nie maar aan enige ander kerk sodat ’n kardinaalpriester kort en klaar niks anders as ’n biskop is nie.¹⁵⁸ Ek tref hierdie woord nie by skrywers van die vorige eeu aan nie. Ek sien nogtans dat hulle destyds aan die biskoppe ondergeskik was maar dat hulle hulle tans ver oortref. Die volgende stelling van Augustinus is welbekend: “Hoewel ’n biskop volgens die amptelike benamings wat lankal reeds in die kerk in gebruik was, ’n presbiter se meerdere is, is Augustinus in baie opsigte Hieronymus se mindere”.¹⁵⁹ Hierdie stelling onderskei ’n presbiter van die kerk van Rome hoegenaamd nie van ander presbiters nie maar stel hulle almal op gelyke voet met die biskoppe. Dit is in so ’n mate gehandhaaf dat, toe daar op die Konsilie van Karthago slegs twee afgevaardigdes van die Roomse setel teenwoordig was, een ’n biskop en die ander ’n presbiter, laasgenoemde in die laaste plek gestel is.¹⁶⁰ Maar om nou nie voorbeelde wat al te oud is aan te haal nie: daar is ’n konsilie wat onder Gregorius in Rome plaasgevind het waarop die presbiters die laaste plek ingeneem en afsonderlik hulle name geteken het. Diakens het geen plek gehad om hulle name te onderteken nie.¹⁶¹ Hulle het in elk geval toe geen ampsplig gehad nie behalwe om die 1429 biskop in die bediening van leer en sakramente by te staan en daar aanwesig te wees nie. Maar nou het hulle lot so verander dat hulle kennisse van konings en keisers geword het. En daar kan geen twyfel daaroor bestaan dat hulle hand aan hand met hulle hoof geleidelik gegroei het totdat hulle tot die toppunt van hierdie waardige amp verhef is nie.

Ek het inderdaad besluit om dit ook met ’n paar woorde as ’t ware terloops aan te roer sodat my lesers beter kan begryp dat die Roomse setel soos dit vandag is, baie ver verskil van die eertydse setel onder die dekmantel waarvan hulle hierdie setel beskerm en verdedig. Maar hoe hulle ook al eertyds was, behou hulle (tans) net ’n rookskerm en ’n leë masker daarvan omdat hulle geen ware en wettige amp in die kerk het nie; inteendeel, omdat hulle alles wat daarmee in stryd is, het, moes noodwendig met hulle gebeur wat Gregorius so dikwels skryf. Hy sê: “Al huilende sê ek, en al sugtende verklaar ek: ‘Omdat die priesterorde binne-in die kerk ineengestort het, kan dit ook daarbuite nie lank bly bestaan nie’”;¹⁶² of liewer, in hulle geval behoort dit wat Maleagi sê, in vervulling te gaan: “Julle het die pad verlaat; en julle het in die wet ’n struikelblok vir uiters baie gemaak. Julle het dus die verbond met Levi verbreek, sê die Here. Kyk, daarom het Ek julle veragtelik en gering by die hele volk gemaak”.¹⁶³ Nou laat ek dit aan al die godvrugtiges oor om na te dink oor wat die aard van die Roomse hiërargie se toppunt is terwyl die pousgesindes met goddelose verwaandheid nie aarsel om die Woord van God wat in die hemel en op die aarde vir mense en engele eerbiedwaardig en heilig behoort te wees, aan hierdie hiërargie ondergeskik te stel nie.

30. Что до кардиналов (как их называют паписты), то я поражаюсь, как они столь внезапно и до такой степени возвысились. Во времена св. Григория этот титул принадлежал просто епископам. Говоря о кардиналах, св. Григорий имеет в виду отнюдь не одних только римских священников, но епископов любых кафедр. Таким образом, «священник-кардинал» означает в его посланиях не что иное, как «епископ» (Григорий Великий. Письма, I, 15, 79, 80; II, 9, 37; III, 13, 14и др. (MPL, LXXVII, 461, 533, 534, 545, 575, 614-615)). Мне не встречались случаи более раннего употребления этого титула в каком бы то ни было смысле. Зато я обнаружил, что в прошлом римские священники стояли значительно ниже епископов, в отличие от нынешнего времени, когда они занимают гораздо более высокое положение.

Общеизвестны слова Августина: «Хотя по достоинству званий, принятых в Церкви, сан епископа выше, чем сан священника, тем не менее во многом Августин ниже, чем Иероним» (Августин. Письма, 82, сюIV, 33 (MPL, XXXIII, 290)).

Заметим, что речь идёт о римском священнике, который не выделяется из числа прочих священников, но без различия ставится вместе со всеми под власть епископа. Этот порядок соблюдался с такой строгостью, что, когда римский епископ послал двух легатов на Карфагенский собор, тому из них, кто был священником Римской церкви, было отведено последнее место. Но дабы не слишком углубляться в древность в поисках доказательств, обратимся к актам собора, состоявшегося при св. Григории. На нём священники Римской церкви сидели последними и ставили свои подписи отдельно; а диаконам даже не было доверено подписывать акты собора. Не подлежит сомнению, что в те времена служение римских священников заключалось в том, чтобы состоять при епископе и быть ему помощниками в деле проповеди и совершения таинств. Ныне же судьба повернулась так, что они породнились с королями и императорами. Несомненно и то, что римские священники возвышались постепенно вместе со своим главой, пока не поднялись на ту вершину, где находятся сейчас, - чтобы очень скоро пасть оттуда.

31. Мне показалось полезным мимоходом затронуть этот вопрос, чтобы читателю стало ещё понятнее: римский престол в его нынешнем виде весьма отличается от древнего состояния, которым оно лживо прикрывается. Но какими бы ни были римские священники прежде, ныне они не имеют никакого законного служения в Церкви, сохранив от него лишь пустую видимость. Более того, всё в них противно истинному священническому званию. Поэтому с ними должно случиться и фактически уже случилось то, о чём так часто повторял св. Григорий: «Я должен с воздыханием признать, что, когда священническое состояние приходит в упадок изнутри, оно не может долгое время выглядеть прямостоящим для внешнего мира» (Григорий Великий. Письма, V, 53, 57; IV, 8, 58 (MPL, LXXVII, 783, 791, 801, 793)). Или, вернее, с ними случилось то, что предрекал пророк Малахия: «Вы уклонились от пути сего, для многих послужили соблазном в законе, разрушили закон Левия, говорит Господь Саваоф. За то и Я сделаю вас презренными и униженными пред всем народом» (Мал 2:8-9).

Теперь я предоставляю читателю самому судить о том, каково строение римской иерархии, от основания до вершины. Этому строению паписты с вопиющим бесстыдством, не ведая сомнения, подчиняют чистое Слово Божье, которое должно приниматься с почтением и благоговением на Небе и на земле, у людей и у Ангелов.