1. 73 | Nunc ordinem gubernandae Ecclesiae, quem hodie tenet Romana sedes ac omnes eius satellites, totamque hierarchiae illius, quam perpetuo in ore habent imaginem ob oculos ponere operaepretium est, ac cum illo quem descripsimus, primae ac veteris Ecclesiae conferre: quo ex comparatione eluceat qualem Ecclesiam habeant qui hoc solo titulo ad nos gravandos vel potius obruendos ferociunt. Praestat autem a vocatione incipere, ut videamus qui et quales et qua ratione vocentur ad hoc ministerium. Tum deinde considerabimus quam fideliter munus suum impleant. Dabimus autem primum locum Episcopis^a: quibus utimam hoc honori esse posset, in hac disputatione primum tenere ordinem. Sed res ipsa non patitur me vel leviter attingere hoc. argumentum sine summo ipsorum dedecore. Et tamen meminero in quo scripti genere nunc verser: nec orationem meam, quae ad simplicem doctrinam composita esse debet, ultra suas metas diffluere patiar. Sed tamen respondeat mihi quispiam eorum qui non prorsus frontem perdiderunt, quales hodie Episcopi passim eligantur. Sane examen haberi de doctrina nimis obsoletum est; quod siquis habetur doctrinae respectus, iurisconsultum aliquem deligunt, qui in foro magis litigare noverit quam in Ecclesia concionari. Hoc constat, a centum annis vix centesimum quenque fuisse electum qui sacrae doctrinae^b aliquid teneret. Superioribus seculis non ideo parco, quod multo meliora fuerint, sed quod de praesenti modo Ecclesia nobis quaestio est. Si de moribus fiat censura, paucos aut propemodum 74 nullos fuisse reperiemus^a quos non indignos veteres Canones iudicassent. Qui non fuit ebriosus, fuit scortator: qui ab hoc quoque scelere purus fuit, aut aleo fuit, aut venator, aut in aliqua parte vitae dissolutus. Sunt enim leviora vitia quae secundum vetustos Canones hominem ab Episcopatu excludunt. Hoc vero longe absurdissimum, quod pueri quoque vix decennes, Papae concessione, Episcopi sunt^b facti. Eo impudentiae ac stuporis provecti sunt ut ne illud quidem extremum et adeo prodigiosum flagitium horrerent, quod ab^c ipso naturae sensu penitus abhorret. Hinc apparet quam religiosae fuerint electiones, ubi tam supina negligentia fuit.

1. Maintenant il est mestier de mettre en avant l’ordre du gouvernement Ecclesiastique que tient aujourdhuy le siege Romain et tous ceux qui en dependent: afin de le comparer avec celuy que nous avons monstré avoir esté en l’Eglise ancienne. Car par ceste comparaison il apparoistra quelle eglise ont tous ceux qui se vantent et glorifient de ce seul filtre, et s’en tiennent fiers pour nous opprimer, voire mesme abysmer du tout. Or il sera expedient de commencer par la vocation, afin qu’on sache qui et quels sont ceux qu’on appelle là au ministere, et par quel moyen ils y sont introduits. Apres nous verrons comment ils s’acquitent fidelement de leur devoir. Nous donnerons le premier lieu aux Evesques, lesquels toutesfois n’auront point d’honneur en cela. Je desireroye certes qu’il leur peust tourner à honneur de commencer la danse en ceste dispute: mais la chose ne souffre point que cest argument soit attouché sans leur grand vitupere. Toutesfois il me souviendra de ce que j’ay proposé de faire: c’est de simplement enseigner, et non pas de faire de longues invectives. Je me restreindray donc tant qu’il me sera possible. Mais pour entrer en matiere, je voudroye bien que quelcun de ceux qui ne sont point du tout effrontez, me respondist quels Evesques on elist aujourdhuy communement. De faire examen de leur doctrine, c’est une chose trop morte. Que si on a quelque regard en la doctrine, c’est pour elire quelque legiste, auquel il adviendroit mieux de plaider en justice, que de prescher en un temple. C’est chose notoire, que depuis cent ans à grand peine y en ail eu de cent l’un qui seust rien en la saincte Escriture. Je ne dy mot de ce qui a esté fait auparavant. Non pas que l’estat fust beaucoup meilleur, mais pource que nous avons à disputer de l’Eglise presente. Si on vient à la vie, nous trouverons qu’il y en a eu peu, ou du tout nuls, qui n’eussent esté jugez indignes par les Canons anciens. Celuy qui n’a pas esté yvrogne, a esté un paillard: ou bien s’il y en avoit d’aucuns purs de ces deux vices, ils estoyent ou joueurs de dez, ou chasseurs, ou dissoluz en leur vie. Or les Canons anciens rejettent un homme de l’office d’Evesque, pour moindre vice que ceux-là. Mais c’est encore une chose plus absurde, que les petiz enfans de dix ans ont esté faits Evesques, et qu’on est venu à une telle impudence ou sottise, qu’une telle turpitude, qui contrevient au sens commun de nature, a esté receue sans difficulté. De là il appert combien ont esté sainctes les elections, ausquelles il y a en une si lourde negligence.

1. 285 Now, it is proper to exhibit the system of ecclesiastical government at present maintained by the see of Rome, and all its dependencies, with a full view of that hierarchy which is perpetually in their mouths, and to compare it with the description we have given of the primitive and ancient Church. This comparison will show what kind of a Church there is among those who fiercely arrogate this exclusive title, in order to oppress, or rather to overwhelm us. Now, it is best to begin with the vocation, that we may see who and what kind of men are called to the ministry, and how they are introduced to it. We shall then consider how faithfully they discharge their duty. We shall give the first place to the bishops; and I wish it might be to their honour to hold the first rank in this disquisition. But the subject itself will not permit me to touch on this argument ever so slightly, without involving their deepest disgrace. I shall remember, however, the nature of the work in which I am now engaged, and shall not suffer my discourse, which ought to be confined to simple doctrine, to exceed its proper bounds. But let some one of those who have not lost all shame, answer me; What kind of bishops are now generally chosen? To examine into their learning, is too obsolete; and if any regard be paid to it, they choose some lawyer, who understands pleading in a court, better than preaching in a Church. It is evident, that for a hundred years, scarcely one in a hundred that has been chosen, had any knowledge of the Holy Scripture. I say nothing of the preceding ages; not that they were much better, but because our business is only with the present Church. If we inquire into their morals, we shall find that there have been few or none who would not have been judged unworthy by the ancient canons. He who has not been a drunkard, has been a fornicator; and he who has been free from both these vices, has been either a gambler or a hunter, or dissolute in some part of his life. For the old canons exclude a man from the episcopal office 286for smaller vices than these. But the greatest absurdity of all is, that even boys, scarcely ten years of age, have by the permission of the pope been made bishops. And to such lengths of impudence and stupidity have they proceeded, as not to be afraid of that extreme and monstrous enormity, which is altogether repugnant to the common sense of nature. Hence it appears how solemn and conscientious must have been their elections, which were marked with such extreme negligence.

1. Who and what kind of persons are uniformly appointed bishops in the Papacy. 1. No inquiry into doctrine. 2. In regard to character, the unlearned and dissolute, boys, or men of wicked lives, chosen.

340 It may now be proper to bring under the eye of the reader the order of church government observed by the Roman See and all its satellites, and the whole of that hierarchy, which they have perpetually in their mouths, and compare it with the description we have given of the primitive and early Church, that the contrast may make it manifest what kind of church those have who plume themselves on the very title, as sufficient to outweigh, or rather overwhelm us. It will be best to begin with the call, that we may see who are called to the ministry, with what character, and on what grounds. Thereafter we will consider how far they faithfully fulfil their office. We shall give the first place to the bishops; would that they could claim the honour of holding the first rank in this disscussion! But the subject does not allow me even to touch it lightly, without exposing their disgrace. Still, let me remember in what kind of writing I am engaged, and not allow my discourse, which ought to be framed for simple teaching, to wander beyond its proper limits. But let any of them, who have not laid aside all modesty, tell me what kind of bishops are uniformly elected in the present day. Any examination of doctrine is too old fashioned, but if any respect is had to doctrine, they make choice of some lawyer who knows better how to plead in the forum than to preach in the church. This much is certain, that for a hundred years, scarcely one in a hundred has been elected who had any acquaintance with sacred doctrine. I do not spare former ages because they were much better, but because the question now relates only to the present Church. If morals be inquired into, we shall find few or almost none whom the ancient canons would not have judged unworthy. If one was not a drunkard, he was a fornicator; if one was free from this vice, he was either a gambler or sportsman, or a loose liver in some respect. For there are lighter faults which, according to the ancient canons, exclude from the episcopal office. But the most absurd thing of all is, that even boys scarcely ten years of age are, by the permission of the Pope, made bishops. Such is the effrontery and stupidity to which they have arrived, that they have no dread even of that last and monstrous iniquity, which is altogether abhorrent even from natural feeling. Hence it appears what kind of elections these must have been, when such supine negligence existed.

1. Nu is het de moeite waard, dat we de orde van kerkregering, die tegenwoordig door de Roomse stoel en al zijn trawanten onderhouden wordt, en het ganse beeld van die hiërarchie, waarover zij steeds spreken, voor ogen stellen, en met de orde der eerste en oude kerk, die wij beschreven hebben, vergelijken: opdat uit de vergelijking blijke, hoedanige kerk zij hebben, die met deze titel alleen razen om ons te bezwaren of liever te bedelven. Het beste is, dat we beginnen bij de roeping, opdat we mogen zien, wie en hoedanigen het zijn, die tot deze dienst geroepen worden en op welke wijze dit geschiedt. Dan zullen we daarna nagaan, hoe getrouw ze hun ambt vervullen. We zullen de eerste plaats aan de bisschoppen geven: och, of het hun tot eer kon strekken, dat ze in deze uiteenzetting de eerste plaats innemen! Maar de zaak zelf laat niet toe, dat ik dit onderwerp zelfs maar oppervlakkig aanroer, zonder dat het hun tot de grootste schande strekt. En toch zal ik bedenken, met wat voor soort geschrift ik nu bezig ben, en niet toestaan, dat mijn woorden, die dienstig moeten zijn tot eenvoudige onderwijzing in de leer, hun perken te buiten gaan. Maar laat iemand van hen, die alle schaamte niet geheel verloren hebben, mij antwoorden, hoedanige bisschoppen tegenwoordig gekozen worden. Waarlijk, een onderzoek in te stellen naar de leer is al te zeer verouderd. Indien er enigszins op de leer gelet wordt, kiezen ze een of ander rechtsgeleerde, die er meer verstand van heeft in de rechtszaal te pleiten dan in de kerk te prediken. Dit staat vast, dat in de laatste honderd jaren ternauwernood één op de honderd bisschoppen gekozen is, die iets van de heilige leer wist. De vorige eeuwen spaar ik niet daarom, omdat ze veel beter geweest zijn, maar omdat we alleen spreken over de tegenwoordige kerk. Indien er een beoordeling plaats vindt van de zeden, dan zullen we bevinden, dat er weinigen of bijna niemand geweest is, die de oude regels niet onwaardig geoordeeld zouden hebben. Wie geen dronkaard was, was een hoereerder; wie ook van deze zonde rein was, was een dobbelaar, of een jager, of in enig deel van zijn leven ongebonden. Want de gebreken, die volgens de oude regels iemand van het bisschopsambt uitsluiten, zijn lichter dan de genoemde. Maar dit is verreweg het allerongerijmdst, dat ook kinderen van nauwelijks tien jaren oud met toestemming van de paus tot bisschop gemaakt zijn. Ze zijn tot zulk een onbeschaamdheid en afgestomptheid gekomen, dat ze niet terugdeinsden voor die uiterste en monsterachtige wandaad, die geheel en al strijdt tegen het natuurlijk gevoel zelf. Hieruit blijkt, met hoe grote Godvrezendheid de verkiezingen hebben plaatsgehad, waar een zo slappe achteloosheid aanwezig was.

1. 736

Jetzt ist es erforderlich, die Ordnung der Kirchenleitung, wie sie heutzutage der römische Stuhl und alle seine Trabanten innehalten, dazu auch das ganze Bild jener Hierarchie, die sie immerzu im Munde führen, in Augenschein zu nehmen und mit der oben beschriebenen Ordnung der ursprünglichen, alten Kirche zu vergleichen. Aus dieser Gegenüberstellung soll dann deutlich werden, was das für eine Kirche ist, die jene Leute innehaben, die allein auf diesen Titel übermütig pochen, um uns damit zu beschweren oder vielmehr zu erdrücken.

Am besten ist es, wenn wir dabei mit der Berufung beginnen, damit wir sehen, welche Leute bei ihnen zum kirchlichen Amt berufen werden, welcher Art sie sind und aufweiche Weise die Berufung geschieht. Danach werden wir dann auch betrachten, mit welcher Treue sie ihr Amt ausfüllen.

Wen machen die Papisten zum Bischof?

Den ersten Platz wollen wir aber den Bischöfen geben - ach, wenn es ihnen doch Ehre einbringen könnte, bei dieser Erörterung an erster Stelle zu stehen! Aber die Sache selbst erträgt es nicht, daß ich diesen Gegenstand auch nur leicht berühre, ohne daß es ihnen zu größter Schande gereicht. Und doch werde ich im Auge behalten, mit was für einer Art von Schrift(stellerei) ich hier beschäftigt bin, und ich werde meine Darlegungen, die der schlichten Unterweisung dienen sollen, nicht über ihre Grenzen hinausgehen lassen.

Trotzdem soll mir doch einer von denen, die noch nicht ganz und gar alle Scham verloren haben, Antwort geben, was für Bischöfe man heutzutage allenthalben erwählt.

Eine Prüfung hinsichtlich der Lehre anzustellen, das ist wahrhaftig gar zu sehr in Abgang gekommen. Wenn man irgendwie auf Lehre Rücksicht nimmt, so wählt man irgendeinen Rechts gelehrten, der sich besser darauf versteht, vor Gericht einen Streit zu führen, als in der Kirche zu predigen. Das steht fest, daß in den letzten hundert Jahren unter hundert Bischöfen kaum einer erwählt worden ist, der etwas von der heiligen Lehre gewußt hätte. Die vorausgehenden Jahrhunderte schone ich nicht etwa deshalb, weil sie viel besser gewesen wären, sondern weil ich hier nur von der Kirche der Gegenwart reden will.

Soll eine Beurteilung des Lebenswandels eintreten, so werden wir finden, daß da nur wenige oder nahezu gar keine gewesen sind, die die alten Rechtssatzungen nicht für unwürdig erklärt hätten. Wer kein Trunkenbold war, der war ein Hurer, wer auch von diesem Laster rein war, der war ein Spieler oder ein Jäger oder sonst in irgendeinem Stück seines Lebens ohne Zucht. Die Fehler nämlich, die auf Grund der alten Rechtssatzungen einen Menschen vom Bischofsamt ausschließen, sind leichter (als die eben genannten). Das weitaus Widersinnigste ist aber dies, daß man Knaben von kaum zehn Jahren mit Bewilligung des Papstes zu Bischöfen gemacht hat. Man ist eben bis zu einem solchen Grad von Schamlosigkeit und Abstumpfung gelangt, daß man nicht einmal vor jener äußersten und geradezu ungeheuerlichen Schandtat zurückschreckt, die selbst dem natürlichen Empfinden voll und ganz zuwider ist. Daraus geht deutlich hervor, was für „gottesfürchtige“ Wahlen das gewesen sind, bei denen eine derart leichtfertige Unachtsamkeit im Spiele war.

1. Die aanwysing van onbevoegdes sonder stemming van die kerkvolk (Afdeling 1-3)

Verwaarlosing van die ondersoek na die bevoegdheid van ampsdraers

1354 Nou moet ons die orde van die kerkregering wat die Roomse setel en al sy trawante vandag handhaaf, skets en ’n volledige beeld gee van daardie hiërargie waarvan hulle die mond vol het. Dan moet ons dit met daardie beeld van die eerste kerk van ouds wat ons beskryf het, vergelyk. Die doel daarmee is dat uit hierdie vergelyking aan die lig moet kom watter soort kerk diegene het wat slegs met die naam daarvan woedend te kere gaan om ons te onderdruk, of eerder, te vernietig.

Dit is egter beter om met die roeping te begin sodat ons kan sien wie en hoedanig die mense is en om watter rede hulle tot hierdie diens geroep word. Daarna sal ons oorweeg hoe getrou hulle hulle diens verrig. Ons sal in die eerste plek aan die biskoppe aandag gee¹ - was dit tog maar tot hulle eer om die eerste plek in hierdie bespreking te beklee! Die onderwerp laat my egter nie toe om hierdie redenasie selfs oppervlakkig aan te roer sonder dat dit vir hulle tot die grootste skande strek nie. Ek sal nogtans onthou met watter soort skrywe ek nou besig is en nie toelaat dat my betoog wat op die eenvoudige leer gerig behoort te wees, sy perke te buite gaan nie.

Maar laat enigeen van hulle wat nie sy skaamte heeltemal verloor het nie, my antwoord watter soort biskoppe vandag oral gekies word. Dat ’n 1355 behoorlike ondersoek na die leer ingestel word, het te outyds geword; en as die leer nog in ag geneem word, kies hulle die een of ander regsgeleerde wat kennis dra van hofgedinge eerder as daarvan om in die kerk te preek. Dit staan in elk geval vas dat vir honderd jaar skaars een uit ’n honderd gekies is wat iets van die heilige leer begryp het. Ek spaar die vorige eeue nie omdat hulle veel beter was nie, maar omdat ons vraag nou slegs oor die huidige kerk handel. As ons hulle sedes onder die loep neem, sal ons weinig of amper geeneen van hulle vind wat nie deur die eertydse kanons as onwaardig beoordeel sou word nie. Iemand wat nie ’n dronklap was nie, was ’n hoereerder; en as hy nog sonder hierdie misdaad was, was hy ’n dobbelaar of ’n jagter of in een of ander opsig in sy lewe losbandig. Die gebreke wat iemand volgens die eertydse kanons van die episkopaat uitgesluit het, is trouens ligter as dié. Maar dit is by verre die ongerymdste dat kinders wat skaars tien jaar oud is, met die toestemming van die pous biskoppe word. Hulle het in verwaandheid en stompsinnigheid so ver gevorder dat hulle nie van hierdie uiterste oortreding en daarom ook monsteragtige vergryp terugdeins nie terwyl dit selfs vir die natuurlike gevoel afstootlik is. Hieruit is dit duidelik hoe bedenklik die verkiesings was waar daar so ’n onverskillige agtelosigheid was.

1. Теперь надлежит рассмотреть порядок церковного управления, которого ныне придерживаются римский престол и все, кто от него зависит, и сравнить его с порядком, существовавшем в древней Церкви. Это сравнение покажет нам, какого рода Церковь имеется у тех, кто величается и бахвалится именем «Церковь» и остервенело стремится подавить или даже вовсе уничтожить нас. Начать следует с рассмотрения вопроса о призвании, дабы стало ясно, кто и каковы суть призываемые у них к служению и каким образом они вводятся в должность. Затем мы увидим, насколько честно они исполняют свой долг.

Первые, о ком мы станем говорить, - епископы. Это, однако, не принесёт им чести. Конечно, затевая такой спор, я желал бы, чтобы их можно было обратить к правде. Но положение дел таково, что нельзя коснуться этого вопроса иначе, как им в поношение. Тем не менее я буду помнить, что моя задача - просто учить, а не пускаться в пространные инвективы. Поэтому постараюсь по мере возможности быть сдержанным.

Для начала я хотел бы спросить у кого-нибудь из папистов, кто не совсем потерял стыд: каковы обычно избираемые у них епископы? Разбирать их вероучение - дело совершенно безнадёжное. Если паписты и обращают внимание на вероучение, то лишь при избрании какого-нибудь законника, которому предстоит вести тяжбы в суде, а не проповедовать в храме. Известно, что за последние сто лет вряд ли из каждых ста епископов найдётся хоть один сколько-нибудь сведущий в Св. Писании. Я не говорю сейчас о том, что было раньше, не потому, что состояние дел тогда значительно отличалось в лучшую сторону, а потому, что у нас сейчас речь идёт о нынешней Церкви.

Если, далее, обратиться к их образу жизни, то окажется, что среди них очень мало или вовсе нет тех, кого древние каноны не признали бы недостойным. Кто не пьянствует, тот развратничает, а у кого нет этих двух пороков, тот предаётся игре, охоте или разгульной жизни. Между тем древние каноны требовали отстранения человека от епископского служения за малейший из этих пороков. Но творится и ещё больший абсурд: так, епископами делают десятилетних детей. И противоестественное бесстыдство, глупость и тупоумие доходят до того, что подобные действия не встречают затруднений. Отсюда явствует, какова мера святости избраний, совершаемых с таким вопиющим небрежением.

2. Iam in eligendo totum illud ius populi sublatum est. Vota, assensus, subscriptiones et omnia eiusmodi evanuerunt; ad solos Canonicos integra potestas translata est. Illi in quem volunt, conferunt Episcopatum, eum mox in conspectum plebis producunt: sed adorandum, non examinandum. Atqui reclamat Leo, nullam rationem id sinere, ac violentam impositionem esse pronuntiat¹. Cyprianus quum fluere ex iure divino testatur ne fiat nisi ex consensu populi, pugnare diversum morem cum verbo Dei ostendit². Tot synodorum decreta ne secus fiat severissime prohibent: ac, si factum sit, iubent esse irritum³. Si haec vera sunt, nulla hodie neque divino neque Ecclesiastico iure, Canonica electio in toto Papatu superest. Verum etiamsi nihil aliud mali foret, qui tamen hoc excusare poterunt quod ita spoliaverint suo iure Ecclesiam? || ^dAtqui^e ita, inquiunt, exigebat temporum corruptio, ut quoniam apud plebem et magistratus plus valebant odia et studia in assumendis episcopis, quam rectum sanumque iudicium, eius rei arbitrium paucis^f deferretur^{g 4}. Fuerit sane hoc extremum^h mali in rebus deploratis remediumⁱ. Verum ubi medicina morbo ipso nocentior apparuit, 75 cur non et novo huic malo succurritur? || Sed est, inquiunt, ipsis Canonicis exacte praescriptum quid sequi in electione debeant¹. Sed an^a || dubitamus quin sanctissimis legibus olim plebs se astringi intelligeret, quum videret sibi regulam e verbo Dei propositam, dum ad episcopum eligendum conveniret? Siquidem illa^b una vox Dei qua describit veram Episcopi effigiem^c, merito pluris esse debebat quam infinitae Canonum^d myriades. Sed nihilominus pessimo affectu corrupta, nullam habebat legis aut aequitatis rationem. Sic hodie etsi^e optimae scriptae sunt leges, manent tamen in chartis sepultae. Interim ut plurimum^f moribus receptum est, || et (quasi ratione fiat) etiam approbatum, ut ebriosi, scortatores, aleones passim ad hunc honorem promoveantur^g; || parum dico: ut Episcopatus adulteriorum et lenociniorum^h sint praemia. Nam quum venatoribus et aucupibus dantur, praeclare res cecidisse existimanda est. || Tantam indignitatem ullo modo excusare, nimis improbum estⁱ. || Habebat, inquam, olim optimum canonem populus, cui praescribebat Dei verbum^k, oportere Episcopum esse irreprehensibilem, doctorem, non pugnacem^l, etc. [l. Tim. 3. a. 1]^{2 m}. Cur ergo eligendi provinciaⁿ a populo ad istos^o translata est? Quia scilicet^p inter populi tumultus et factiones^q verbum Dei non exaudiebatur. Et cur hodie ab istis rursum^r non transferatur, qùi non modo leges omnes violant, sed abiecto pudore, libidinose, 76 avare, ambitiose, humana divinis commiscent et confundunt?

2. Davantage, toute la liberté du peuple, quant à l’election des Evesques, a esté abolie. Les voix ou suffrages, le consentement, les suscriptions, et toutes telles choses sont esvanoyes. Toute la puissance a esté transportée aux chanoines: iceux conferent les Eveschez à qui bon leur semble. Celuy qui sera esleu, sera bien produit au peuple: mais pour l’adorer, non pas pour l’examiner. Or Leon contredit³⁶, prononçant que nulle raison ne permet cela, et que c’est une invasion violente. Sainct Cyprien³⁷, en testifiant que cela est du droit divin, qu’une election ne se face point que par le consentement du peuple, signifie que celles qui se font autrement, sont repugnantes à la parolle de Dieu. Il y a des Decrets et plusieurs Conciles qui defendent cela estroitement: et s’il se fait, ils commandent qu’il soit tenu pour nul. Si ces choses sont vrayes, il ne reste aujourdhuy en la Papauté nulle election canonique, laquelle se puisse approuver ne par droit divin ne par droit humain. Toutesfois encore qu’il n’y eust eu autre mal que cestuy-là, comment se pourrontils excuser de ce qu’ils ont ainsi despouillé l’Eglise de son droit? Mais la malice des temps, disent-ils, le requeroit ainsi: que puis que le populaire estoit plus transporté de faveur ou de haine, en elisant les Evesques, qu’il n’estoit gouverné de droit jugement, que ceste puissance fust transferée au college des chanoines. Encore que nous leur accordions que tel ait esté le remede d’un mal desesperé: neantmoins puis qu’on cognoit la medecine estre plus nuisante que la maladie, pourquoy ne met-on aussi bien ordre à ce nouveau mal? Ils respondent que les Canons defendent estroitement aux Chanoines de n’abuser de leur puissance au detriment de l’Eglise, toutes les fois que bon leur semble. Doutons-nous que le peuple n’entendist pas bien anciennement, qu’il estoit obligé à tressainctes loix, quand il voyoit la reigle qui luy estoit proposée par la parolle de Dieu pour elire les Evesques? Car une seule voix de Dieu luy devoit par droit estre en plus grande estime sans comparaison, que cent millions de Canons. Neantmoins estant corrompu de mauvaise affection, il n’avoit nul esgard ne de raison ne de loy. En ceste maniere aujourdhuy, combien qu’il y ait de bonnes loix escrites, toutesfois elles demeurent cachées et ensevelies en du pappier. Cependant ceste coustume est receue et usitée, de non ordonner pour Pasteurs des Eglises, sinon barbiers, cuisiniers, bouteillers, muletiers, bastards, et toutes telles sortes de gens. Je ne dy pas encore assez: mais davantage, que les eveschez ou cures soyent loyers de maquerellages et paillardises. Car quand ils sont donnez à veneurs et oiseleurs, la chose va tresbien. Il n’y a point de propos de defendre telle abomination par les Canons. Je dy derechef, que le peuple avoit anciennement un tresboi Canon, quand la parolle de Dieu luy demonstroit qu’un Evesque doit estre irreprehensible, de bonne doctrine, non pas combateur, ny avaricieux (1 Tim. 3:2), etc. Pourquoy donc la charge d’eslire un ministre a-elle esté translatée du peuple à ces Prelats? Ils n’ont que respondre, sinon pourtant que la parolle de Dieu n’estoit pas ouye entre les noises et brigues du peuple. Pourquoy donc ne sera-elle aujourdhuy ostée aux Chanoines, lesquels non seulement violent toutes loix, mais sans honte ne vergongne confondent le ciel avec la terre, par leur avarice et ambition et cupidité desordonnée?

2. All the right of the people to choose has been entirely taken away. Their suffrages, assent, subscriptions, and every thing of this kind, have disappeared. All the power is transferred to the canons. They confer the bishopric on whom they please, and then produce him before the people, but to be adored, not to be examined. Leo, on the contrary, exclaims that no reason permits this, and pronounces it to be a violent imposition. When Cyprian declares it to be of Divine right, that an election should not be made without the consent of the people, he shows that a different method is repugnant to the word of God. The decrees of various councils most severely prohibit it to be done in any other way, and if it be done, command it to be void. If these things be true, there is now no canonical election remaining in all the Papacy, either according to Divine or ecclesiastical right. Now, though there were no other evil, how will they be able to excuse themselves for having thus deprived the Church of her right? But they say, the corruption of the times required, that as the people and magistrates, in the choice of bishops, were rather carried away by antipathies and partialities than governed by an honest and correct judgment, the decision of this business should be intrusted to a few. Let it be admitted that this was an extreme remedy for a disease under desperate circumstances. Yet as the medicine has been found more injurious than the disease itself, why is there no remedy provided against this new malady? They reply, The canons themselves have been particularly directed what course they ought to pursue in an election. But do we doubt, that the people formerly understood themselves to be bound by the most sacred laws, when they saw the word of God proposed as their rule, whenever they assembled for the election of a bishop? For that one declaration of God, in which he describes the true character of a bishop, ought to have more weight than millions of canons. Yet, corrupted by a most sinful disposition, they paid no regard to law or equity. So in the present day, though there are the best written laws, yet they remain buried in paper. At the same time, it has been the general practice, and, as if it were founded in reason, has obtained the general approbation, that drunkards, fornicators, and gamblers, have been promoted to this honour. 287I do not say enough. Bishoprics are the rewards of adulterers and panders. For when they are given to hunters and fowlers, the business must be considered as well managed. To attempt any excuse of such flagitious proceedings is abominable. The people, I say, had a most excellent canon, in the direction of the word of God, that “a bishop must be blameless, apt to teach, no striker,” &c.⁸⁵⁴ Why, then, was the right of election transferred from the people to the canons? They reply, Because the word of God was not attended to, amidst the tumults and factions of the people. And why should it not now be again transferred from them, who not only violate all laws, but, casting off all shame, mingle and confound heaven and earth together, by their lust, avarice, and ambition?

2. The right of the people taken away, though maintained by Leo, Cyprian, and Councils. It follows that there is no Canonical election in the Papacy. Two objections answered. Papal elections, what. Kind of persons elected.

Then in election, the whole right has been taken from the people. Vows, assents, subscriptions, and all things of this sort, have disappeared; the whole power has been given to the canons alone. First, they confer the episcopal office on whomsoever they please; by-and-by they bring him forth into the view of the people, but it is to be adored, not examined. But Leo protests that no reason permits this, and declares it to be a violent imposition (Leo, Ep. 90, cap.2). Cyprian, after declaring it to be of divine authority, that election should not take place without the consent of the people, shows that a different procedure is at variance with the word of God. Numerous decrees of councils most strictly forbid it to be341otherwise done, and if done, order it to be null. If this is true, there is not throughout the whole Papacy in the present day any canonical election in accordance either with divine or ecclesiastical law. Now, were there no other evil in this, what excuse can they give for having robbed the Church of her right? But the corruption of the times required (they say), that since hatred and party-spirit prevailed with the people and magistrates in the election of bishops more than right and sound judgment, the determination should be confined to a few. Allow that this was the last remedy in desperate circumstances. When the cure was seen to be more hurtful than the disease, why was not a remedy provided for this new evil? But it is said that the course which the Canons must follow is strictly prescribed. But can we doubt, that even in old times the people, on meeting to elect a bishop, were aware that they were bound by the most sacred laws, when they saw a rule prescribed by the word of God? That one sentence in which God describes the true character of a bishop ought justly to be of more weight than ten thousand canons. Nevertheless, carried away by the worst of feelings, they had no regard to law or equity. So in the present day, though most excellent laws have been made, they remain buried in writing. Meanwhile, the general and approved practice is (and it is carried on as it were systematically), that drunkards, fornicators, gamblers, are everywhere promoted to this honour; nay, this is little: bishoprics are the rewards of adulterers and panders: for when they are given to hunters and hawkers, things may be considered at the best. To excuse such unworthy procedure in any way, were to be wicked over much.The people had a most excellent canon prescribed to them by the word of God—viz. that a bishop must be blameless, apt to teach, not a brawler, &c. (1 Tim. 3:2). Why, then, was the province of electing transferred from the people to these men? Just because among the tumults and factions of the people the word of God was not heard. And, on the other hand, why is it not in the present day transferred from these men, who not only violate all laws, but having cast off shame, libidinously,avariciously, and ambitiously, mix and confound things human and divine?

2. Verder is in het verkiezen het gehele recht van het volk weggenomen. De wensen, de toestemmingen, de ondertekeningen en al dergelijke dingen zijn verdwenen. De gehele macht is alleen aan de kanunniken overgedragen. Zij dragen het bisschopsambt op aan wie zij willen, hem brengen zij dadelijk voor de ogen van het volk, niet om onderzocht, maar om aangebeden te worden. Maar Leo roept hiertegen uit¹, dat geen enkele reden dit toelaat, en hij zegt, dat het gewelddadige opdringing is. Wanneer Cyprianus betuigt², dat uit het Goddelijk recht voortvloeit, dat men geen bisschop kan worden, tenzij door instemming van het volk, dan toont hij aan, dat de tegenovergestelde gewoonte strijdt met Gods Woord. Zoveel besluiten van synoden verbieden zeer gestreng, dat de verkiezing op andere wijze zou geschieden, en indien het toch gebeurd is, bevelen zij, dat ze ongeldig zal zijn. Indien dit waar is, is er tegenwoordig in het ganse pausdom geen enkele verkiezing over, die volgens Goddelijk en kerkelijk recht wettig is. Maar ook al stak er geen enkel ander kwaad in, hoe zullen ze dan toch dit goed kunnen praten, dat ze de kerk zo van haar recht beroofd hebben? Maar, zo zeggen ze, de verdorvenheid der tijden eiste zo, dat, aangezien de haat en de naijver bij het volk en de overheden in het verkiezen der bisschoppen meer invloed hadden dan het juiste en gezonde oordeel, de beoordeling daarvan aan weinigen werd opgedragen. Laat dit inderdaad het uiterste geneesmiddel voor dat kwaad in die verdorven toestand geweest zijn. Maar waar gebleken is, dat de medicijn schadelijker is dan de ziekte zelf, waarom gaat men dan ook dit nieuwe kwaad niet tegen? Maar, zo zeggen ze, de kanunniken zelf is nauwkeurig voorgeschreven, waaraan zij zich bij de verkiezing te houden hebben. Maar twijfelen wij er dan aan, dat oudtijds het volk begreep, dat het aan zeer heilige wetten gebonden was, daar het zag, dat hun een regel uit Gods Woord was voorgesteld, wanneer het saamkwam om een bisschop te kiezen? Immers die ene stem Gods, waarmee Hij het ware beeld van een bisschop beschrijft, moest terecht meer waard zijn dan oneindige duizendtallen van regels. Maar niettemin was het volk door een zeer slechte gezindheid zo verdorven, dat het met wet of billijkheid geen rekening hield. Zo blijven ook tegenwoordig, ofschoon er zeer goede wetten geschreven zijn, deze toch in de boeken begraven. Intussen is het bijna geheel door de gewoonten aangenomen en, alsof het met reden geschiedde, ook goedgekeurd, dat dronkaards, hoereerders en dobbelaars alom tot deze eer bevorderd worden, wat zeg ik, dat bisschopsplaatsen de beloningen zijn voor overspelerijen en koppelarijen. Want wanneer ze aan jagers en vogelvangers gegeven worden, moet men het er voor houden, dat de zaak voortreffelijk in orde gekomen is. Een zo onwaardige zaak op enige wijze te verontschuldigen, is al te onbeschaamd. Het volk had, zeg ik, oudtijds een uitnemende regel, want Gods Woord schreef hun voor (1 Tim. 3:2) dat een bisschop moest zijn onberispelijk, bekwaam om te leren, geen vechter enz. Waarom is dan de taak om bisschoppen te kiezen van het volk op de kanunniken overgedragen? Wel, zo zegt men, omdat temidden van de beroeringen en partijschappen des volks Gods Woord niet werd gehoord. En waarom zou het dan tegenwoordig hun niet weer ontnomen worden, daar ze niet alleen alle wetten schenden, maar ook, met aflegging van alle schaamte, door hun uitspattingen, hebzucht en eerzucht het menselijke met het Goddelijke vermengen en verwarren?

2. Die Entrechtung der Gemeinde bei der Bischofswahl

Ferner ist bei der Wahl das ganze Recht des Volkes, von dem wir sprachen, aufgehoben worden. Wünsche, Bewilligungen, Unterschriften und alle Dinge dieser Art sind verschwunden. Die ganze Macht ist ausschließlich auf die Kanoniker übergegangen. Diese übertragen das Bischofsamt, wem sie wollen; den von ihnen Bestimmten führen sie dann tatsächlich alsbald vor das Angesicht des Volkes - aber nicht zur Prüfung, sondern zur Anbetung!

737 Leo (I.) aber erklärt doch demgegenüber, ein solches Verfahren sei unter keinen Umständen zulässig, er sagt ausdrücklich, damit werde (der Bischof dem Volke) gewalttätig aufgedrängt! Cyprian bezeugt, es gehe aus göttlicher Rechtssetzung hervor, daß die Wahl nur mit Einwilligung des Volkes erfolgen darf, und damit zeigt er, daß die entgegengesetzte Gewohnheit mit dem Worte Gottes im Widerspruch steht. So viele Synodalbeschlüsse verbieten auf das strengste ein anderes Verfahren; und wenn etwas dergestalt Verbotenes doch geschehen ist, so gebieten sie, es solle ungültig sein. Wenn das wahr ist, so ist heutzutage im ganzen Papsttum keine einzige Wahl mehr übrig, die nach göttlichem oder kirchlichem Recht satzungsgemäß wäre.

Aber wie werden sie es, selbst wenn sonst kein Übelstand vorhanden wäre, doch fertigbringen, die Tatsache zu entschuldigen, daß sie die Kirche solcher Gestalt ihres Rechtes beraubt haben? Sie sagen: Beim Volk und bei den Obrigkeiten hatten bei der Wahl der Bischöfe Haß und Eifer mehr Gewicht als rechtes und gesundes Urteil, und so erforderte es die Verderbnis der Zeiten, daß statt dessen die Entscheidung in dieser Sache wenigen übertragen wurde. - Geben wir zu, dies wäre wirklich unter solch jämmerlichen Umständen das äußerste Heilmittel gegen ein derartiges Übel gewesen. Aber es ist doch inzwischen offen zutage getreten, daß die Arznei schädlicher ist als die Krankheit selbst - weshalb tritt man nun nicht auch diesem neuen Übel entgegen? - Ja, antworten sie, aber es ist doch den Kanonikern selbst genau vorgeschrieben, an welche Regeln sie sich bei der Wahl zu halten haben. - Aber behaupten wir denn, das Volk habe in alter Zeit vielleicht nicht gewußt, daß es an höchst heilige Gesetze gebunden war, wo es doch sah, daß ihm aus dem Worte Gottes eine Regel gesetzt war, wenn es zur Wahl eines Bischofs zusammenkam? Denn jenes eine Wort Gottes, in dem er das wahre Bild eines Bischofs beschreibt, mußte doch verdientermaßen mehr Gewicht haben als ungezählte Tausende von kirchlichen Rechtssatzungen. Aber trotzdem war das Volk durch üble Gesinnung verdorben, so daß es auf Recht und Billigkeit keine Rücksicht nahm! So steht es auch heutzutage: obwohl sehr gute Gesetze geschrieben sind, bleiben sie doch in den Büchern begraben. Unterdessen ist es durch die Gewohnheit durchgängig zur Annahme gekommen und auch, als geschähe es aus begründeter Ursache, gebilligt worden, daß man Trunkenbolde, Hurer und Würfelspieler allenthalben zu solcher Ehre (nämlich zu der des Bischofsamtes) befördert, ja - ich sage noch zu wenig -, daß die Bischofssitze Belohnungen für Ehebruch und Kuppelei darstellen. Denn wenn sie (bloß) an Jäger und Vogelsteller vergeben werden, dann muß man (schon) meinen, die Sache sei hervorragend ausgefallen! Eine solche Unwürdigkeit auf irgendeine Weise zu entschuldigen, ist gar zu unverschämt. Das Volk hatte, so sagte ich, in alter Zeit eine sehr gute Richtschnur (zur Wahl); denn das Wort Gottes schrieb ihm vor, ein Bischof solle „unsträflich“, „lehrhaft“, „nicht zänkisch“ sein usw. (1. Tim. 3,1-7). Weshalb hat man nun die Aufgabe, Bischöfe zu wählen, dem Volke genommen und sie auf die Kanoniker übertragen? Darum (so sagt man), weil eben inmitten des Aufruhrs und der Parteiungen des Volkes das Wort Gottes nicht mehr vernommen wurde. Und weshalb nimmt man diese Aufgabe nicht heutzutage wieder den Kanonikern fort, die nicht nur alle Gesetze verletzen, sondern alle Scham von sich werfen und in ihrer Zügellosigkeit, ihrer Geld- und Ehrsucht Göttliches und Menschliches miteinander vermengen und verwirren?

2. Die verlies van die stemreg deur die kerkvolk

Die reg van die kerkvolk om ’n biskop te verkies is nou heeltemal weggeneem. Stemming, instemming, ondertekenings en al sulke dinge het verdwyn. Die voile mag is op die kanunnike² alleen oorgedra. Hulle ken die biskopamp toe aan wie hulle wil en bring hom dadelik voor die volk - nie om ondersoek te word nie maar om geëer te word. En tog skreeu Leo dat geen redelikheid dit toelaat nie en hy verklaar dat dit ’n gewelddadige misbruik is.³ Wanneer Cyprianus getuig dat dit uit die Goddelike reg ontstaan dat die verkiesing van ’n biskop nie sonder instemming van die (kerk)volk mag gebeur nie, dui hy aan dat ’n gewoonte wat hiervan verskil, strydig is met God se Woord.⁴ Soveel sinodebesluite plaas die strengste verbod daarop dat dit anders mag 1356 gebeur, en as dit wel gebeur het, verklaar hulle dat dit ongeldig is.⁵ As dit waar is, is daar vandag nôg volgens die goddelike reg nôg volgens die kerklike reg enige verkiesing in die hele pousdom oor wat geldig is.

Maar selfs al was dit die enigste euwel, hoe sal hulle dit kan verskoon dat hulle die kerk so van sy reg beroof het? “Maar”, sê hulle, “die bedorwenheid van die tyd het tog vereis dat die oordeel oor hierdie aangeleentheid aan ’n paar mense toegewys moet word omdat vyandskap en naywer in die aanwysing van biskoppe onder die (kerk)volk en die amptenary meer krag as opregte gesonde oordeel gewen het.”⁶  Gestel dat dit in elk geval onder hierdie jammerlike omstandighede die beste medisyne teen hierdie euwel was. Toe dit egter duidelik geword het dat die medisyne skadeliker as die kwaal self is, waarom word hierdie nuwe euwel dan nie ook teengegaan nie? “Maar,” sê hulle, “juis aan die kanunnike is presies voorgeskryf wat hulle in die verkiesing behoort te volg.”⁷ Of twyfel ons dat die (kerk)volk eertyds besef het dat hulle deur die heiligste bepalings gebind is aangesien hulle kon sien dat ’n reël uit God se Woord aan hulle voorgehou is wanneer hulle bymekaar gekom het om ’n biskop te kies? Daardie een enkele uitspraak van God waarmee Hy ’n ware beeld van ’n biskop teken, moes weliswaar tereg swaarder geweeg het as eindelose duisende reëls. Die mense is nietemin deur die slegste gesindheid so bedorwe dat hulle geen wet of billikheid in ag geneem het nie. Selfs al sou die heel beste wette vandag aangeneem word, bly hulle in dokumente verborge.

Intussen is dit meesal as gewoonte aanvaar en, asof dit met goeie rede gebeur, goedgekeur dat dronklappe, hoereerders en dobbelaars oral tot hierdie ereamp bevorder word. Ek stel dit nog te sag: eerder dat die biskopamp ’n beloning vir owerspeliges en koppelaars is! Wanneer hierdie ampte trouens aan jagters en voëlvangers gegee word, moet ons reken dat sake pragtig verloop het! Om sulke onwaardigheid enigsins te verskoon is alte brutaal! Ek herhaal: eertyds het die (kerk)volk die heel beste reël gehad omdat die Woord van God aan hulle voorgeskryf het dat ’n biskop onberispelik, ’n leraar, een wat nie veglustig is nie, ensovoorts, moet wees.⁸ Waarom is die verkiesingsbevoegdheid dan van die volk af na die kanunnieke oorgedra? Natuurlik omdat die Woord van God nie te midde van die oproer en faksies van die (kerk)volk gehoor is nie! En 1357 waarom word dit nie vandag weer van hulle af (na die kerkvolk) oorgedra nie aangesien hulle nie alleen alle reëls skend nie maar ook alle skaamte laat vaar het en wellustig, gierig en ambisieus dinge van die mens met dinge wat God aangaan, vermeng en verwar?

2. Далее, у папистов полностью уничтожена свобода народа в деле избрания епископов. Голосование, согласование, одобрение - всё это исчезло. Вся власть здесь передана каноникам, и они ставят епископом всякого, кого пожелают. Их избранник представляется потом народу, но только для поклонения, а не для рассмотрения его качеств. Между тем Лев I называет такое избрание ничем не оправданным насилием (Leo I. Ер. 167 (МРL, LIV, 1203а)).

Св. Киприан свидетельствует, что, согласно божественному праву, никакое избрание не совершается без одобрения народа. Это значит, что избрание, осуществляемое иным путём, противоречит Слову Божьему (Киприан. Письма, 67, IV; 55, VIII; 59, V!; 38 (МРL, Ер. 68, 52, 55, 33, III, 1062, 793, 830; IV, 326). В последнем письме Киприан просит прощения за то, что не смог посоветоватьсяс народом, как он это обычно делал, при посвящении Аврелия.). Постановления многих соборов требуют неукоснительного соблюдения этого правила, в противном случае избрание должно считаться недействительным (Decretum Gratiani I, dist. LXVII, c. 1). Если это так, то во всём папстве сегодня не сыщется ни одного канонического избрания, которое было бы подтверждено божественным и человеческим правом.

Даже если бы в Церкви не было другого зла, кроме этого, какими доводами оправдают они лишение Церкви её прерогатив? Они говорят: этого потребовали тяжёлые времена, ибо простонародье, избирая епископа, настолько поддаётся своей любви или ненависти, что вовсе неспособно руководствоваться здравым смыслом. Поэтому право избрания было передано коллегии каноников. Допустим, что мы согласны: то было средством лечения тяжёлой болезни. Но коль скоро обнаружилось, что лекарство вредоноснее болезни, то почему паписты не наведут порядок в отношении этого нового зла? Они отвечают, что правила строго предписывают каноникам не злоупотреблять своей властью в ущерб Церкви, когда им заблагорассудится. Но разве мы усомнимся в том, что в древности народ вполне понимал, что необходимо подчиняться этим весьма святым законам об избрании епископов, коль скоро имел перед глазами правило, данное Словом Божьим? И разве не должно одно Слово Божье по праву почитаться неизмеримо выше, чем сто тысяч правил и канонов? Тем не менее народ, увлекаемый дурными страстями, не считался ни с разумом, ни с законом. Там и сегодня есть хорошие писаные законы, однако все они не исполняются и существуют только на бумаге. А на деле процветает обычай ставить пастырями цирюльников, поваров, виноторговцев, погонщиков мулов, незаконнорождённых и прочих подобных субъектов. Но это ещё не всё: епископами и священниками становятся в уплату за сводничество и разврат. Так что когда они увлекаются псовой или соколиной охотой, это уже хорошо. Постыдно намереваться оправдывать подобные гнусности ссылками на каноны. Повторяю: в древности народ имел прекрасный канон, когда само Слово Божье свидетельствовало, что епископ должен быть непорочен, учителей, не сварлив, не корыстолюбив и так далее [1 Тим 3:2-4]. Почему же тогда прерогатива избрания служителей Церкви была отнята у народа и передана прелатам? У них нет другого ответа, кроме ссылок на смуты и распри среди народа, заглушавшие Слово Божье. Тогда почему сегодня это право не отнято у каноников, коль скоро они не только попирают всяческие законы, но и без стыда и совести мешают Небо с землёй своими алчностью, властолюбием и безудержной похотью?

3. | Sed mentiuntur quum aiunt hoc remedii loco fuisse inventum. Saepe in Episcopis eligendis tumultuatas olim fuisse urbes legimus¹: nemo tamen unquam de auferendo civibus iure cogitare ausus est. Alias enim habebant vias quibus vel obviarent his vitiis, vel iam admissa corrigerent. Verum dicam quid sit. Quum populus in delectu habendo negligentior esse coepisset, et hanc curam, quasi minus sibi congruentem, in presbyteros reiiceret, illi hac occasione ad tyrannidem sibi usurpandam abusi sunt: quam postea novis Canonibus editis stabilierunt². Ordinatio autem nihil aliud est quam merum ludibrium. Species enim examinis, quam illic ostentant, adeo inanis est et ieiuna, ut omni etiam fuco careat. Itaque quod alicubi pactione impetrarunt principes a Romanis Pontificibus, ut nominarent ipsi Episcopos, in eo nihil novi damni fecit Ecclesia³: quia canonicis duntaxat electio, quam nullo iure rapuerant, vel certe furati erant, adempta est. Est hoc sane foedissimum exemplum, quod ex aula mittuntur Episcopi ad occupandas Ecclesias^a, et piorum principum esset a tali corruptela abstinere. Est enim impia Ecclesiae spoliatio, quoties alicui populo ingeritur Episcopus quem non petierit, vel saltem libera voce approbarit. Verum inordinatus ille mos qui in Ecclesiis iampridem fuit, occasionem principibus dedit ut praesentationem Episcoporum sibi sumerent. Maluerunt enim suum esse beneficium, quam eorum in quos nihilo plus id competebat, et qui non minus perperam eo abutebantur.

3. Mais c’est mensonge, que cela a esté introduit pour remede. Nous lisons bien que les villes ont esté souvent en trouble pour l’election de leurs Evesques: toutesfois nul n’osa jamais penser d’oster au peuple la liberté d’eslire. Car ils avoyent d’autres moyens pour obvier à ce mal-là, ou pour le corriger quand il eust esté ja fait. Mais la verité est telle, que le peuple par succession de temps estant nonchalant à eslire, en a laissé le soin aux Prestres. Iceux ont abusé de ceste occasion, pour usurper la tyrannie qu’ils exercent, laquelle ils ont confermée par nouveaux Canons. La façon qu’il ont d’ordonner ou consacrer les Evesques, n’est qu’une pure moquerie. Car l’apparence d’examen dont ils usent, est tant maigre et frivole, que mesme elle n’a point de couleur pour tromper le monde. Pourtant ce que les Princes font aujourdhuy paction avec le Pape de pouvoir nommer les Evesques, en cela l’Eglise ne perd rien de nouveau. Car seulement l’election est ostée aux Chanoines, laquelle ils avoyent ravie contre tout droit, ou plustost desrobée. C’est bien certes un exemple vilain et desbonneste, que les courtisans ayent ainsi les eveschez en proye: et l’office d’un bon Prince seroit de s’abstenir de telles corrupteles. Car c’est une invasion inique et meschante, qu’un Evesque soit constitué sus un peuple lequel ne l’aura point desiré, ou pour le moins approuvé librement. Mais la façon desordonnée et confuse qui a esté long temps en l’Eglise, a donné occasion aux Princes d’attirer à eux la presentation des Evesques. Car ils ont mieux aymé qu’on leur en seust gré qu’à ceux qui n’y avoyent non plus de droit qu’eux, et qui en abusoyent bien autant.

3. But it is a false pretence when they say, that the present practice was introduced as a remedy. We read that in the early times, cities were frequently thrown into confusion at the election of their bishops; yet no one ever dared to think of depriving the citizens of their right. For they had other ways, either of guarding against these evils, or of correcting them when they occurred. But I will state the real truth of the case. When the people began to be negligent about choosing, and, considering this care as less suitable to themselves, left it to the presbyters, the latter abused this occasion to usurp a tyrannical power, which they afterwards confirmed to themselves by new canons. Their form of ordination is no other than a mere mockery. For the appearance of examination which they display in it, is so frivolous and jejune, that it is even destitute of all plausibility. The power of nominating bishops, therefore, which some princes have obtained by stipulation with the Roman pontiff, has caused no new injury to the Church, because the election has only been taken from the canons, who had seized, or rather stolen, it without any just claim. It is certainly a most disgraceful example, that courtiers are made bishops, and sent from the court to seize upon the Churches; and it ought to be the concern of all pious princes to refrain from such an abuse. For it is an impious robbery of the Church, whenever a bishop is imposed upon any people, who have not desired, or at least freely approved of him. But the disorderly custom which has long prevailed in the Churches, has given occasion to princes to assume the presentation of bishops to themselves. For they would rather have this at their own disposal, than in the hands of those who had no more right to it, and by whom it was not less abused.

3. A fuller explanation of the answer to the second objection, unfolding the errors of people, bishops, and princes.

But it is not true to say that the thing was devised as a remedy. We read, that in old times tumults often arose in cities at the election of bishops; yet no one ever ventured to think of depriving the citizens of their right: for they had other methods by which they could either prevent the fault, or correct it when committed. I will state the matter as it truly is. When the people began to be negligent in making their choice, and left the business, as less suited to them, to the presbyters, these abused the opportunity to usurp a domination, which they afterwards established by putting forth new canons. Ordination is now nothing else than a mere mockery. For the kind of examination of which they make a display is so empty and trifling, that it even entirely wants the semblance. Therefore. when sovereigns, by paction with the Roman Pontiffs, obtained for342themselves the right of nominating bishops, the Church sustained no new injury, because the canons were merely deprived of an election which they had seized without any right, or acquired by stealth. Nothing, indeed, can be more disgraceful, than that bishops should be sent from courts to take possession of churches, and pious princes would do well to desist from such corruption. For there is an impious spoliation of the Church whenever any people have a bishop intruded whom they have not asked, or at least freely approved. But that disorderly practice, which long existed in churches, gave occasion to sovereigns to assume to themselves the presentation of bishops. They wished the benefice to belong to themselves, rather than to those who had no better right to it, and who equally abused it.

3. Maar zij liegen, wanneer ze zeggen, dat dit bij wijze van geneesmiddel is uitgevonden. Wij lezen wel, dat bij het verkiezen van bisschoppen oudtijds de steden in opschudding geweest zijn, maar toch heeft niemand er ooit aan durven denken om de burgers hun recht te ontnemen. Want zij hadden andere wegen om deze fouten tegen te gaan of, wanneer ze reeds begaan waren, te verbeteren. Maar ik zal zeggen, hoe de zaak is. Toen het volk onachtzamer begon te zijn in het verkiezen, en deze zorg, alsof die minder bij hen paste, op de presbyters schoof, hebben dezen van deze gelegenheid misbruik gemaakt om zich de tirannie toe te eigenen, die ze later door het uitvaardigen van nieuwe regels hebben bevestigd. De ordening nu is niets anders dan een loutere spotternij. Want de schijn van onderzoek, die ze daarbij vertonen, is zo ijdel en leeg, dat hij zelf ook alle uiterlijke kleur mist. Dat dus op sommige plaatsen de vorsten bij verdrag van de Roomse pausen het recht verkregen hebben om zelf de bisschoppen te benoemen, daarin heeft de kerk geen nieuwe schade geleden, aangezien daardoor slechts aan de kanunniken de verkiezing, die ze zonder enig recht geroofd of althans gestolen hadden, ontnomen is. Dat is ongetwijfeld een zeer schandelijk voorbeeld, dat de bisschoppen uit het hof gezonden worden om de kerken in beslag te nemen, en vrome vorsten behoorden zich van zulk een bederf te onthouden. Want het is een goddeloze beroving der kerk, telkens als aan een volk een bisschop opgedrongen wordt, die het niet begeerd heeft, of wiens verkiezing het althans niet met vrije stem goedgekeurd heeft. Maar de ongeregelde gewoonte, die reeds lang in de kerken geheerst heeft, heeft aan de vorsten de gelegenheid geboden om de benoeming der bisschoppen aan zich te trekken. Want ze hadden liever, dat het schenken van die weldaad in hun macht was, dan in de macht van hen, aan wie het evenmin toekwam, en die haar niet minder verkeerd misbruikten.

3.

Es ist aber erlogen, wenn sie sagen, dies (neue) Verfahren habe man als Heilmittel aufgebracht. Wir lesen zwar, daß in alter Zeit die Städte bei der Wahl von Bischöfen oft in Aufruhr geraten sind, aber trotzdem hat niemand gewagt, daran zu denken, daß man den Bürgern dieses Recht wegnehmen sollte. Denn man hatte andere Wege, um entweder solchen Fehlern entgegenzutreten oder, wenn sie bereits begangen waren, für Abhilfe zu sorgen. Ich will aber sagen, wie die Sache sich verhält. 738 Als das Volk bei dem Vollzug der Wahl nachlässiger zu werden anfing und diese Sorge, als ob sie ihm weniger anstünde, den Presbytern zuschob, da haben diese die gebotene Gelegenheit mißbraucht, um eine tyrannische Macht an sich zu reißen, die sie dann hernach durch Aufstellung neuer Rechtssatzungen befestigt haben.

Die Ordination aber ist (bei den Papisten) nichts anderes als ein reiner Spott. Das Scheinbild einer Prüfung, das sie dabei an den Tag legen, ist dermaßen leer und inhaltlos, daß es sogar jeder Trugfarbe ermangelt.

Wenn daher mancherorts die Fürsten von den römischen Päpsten durch Vertrag das Recht erlangt haben, selbst die Bischöfe zu benennen, dann ist damit der Kirche kein neuer Schaden zugefügt worden, weil ja damit die Wahl nur den Kanonikern genommen ist, die sie ohne jedes Recht geraubt oder jedenfalls gestohlen hatten. Wenn auf solche Weise die Bischöfe vom (fürstlichen) Hofe ausgesandt werden, um die Kirchen in Besitz zu nehmen, so ist das allerdings gewiß ein sehr übles Beispiel, und fromme Fürsten hätten die Pflicht, von solchem verderbten Brauch Abstand zu nehmen. Es ist nämlich jedesmal eine gottlose Beraubung der Kirche, wenn man irgendeinem Volke einen Bischof aufdrängt, den es nicht begehrt oder wenigstens mit freier Meinungsäußerung bestätigt hat. Aber tatsächlich hat jene unordentliche Gewohnheit, die seit langer Zeit in den Kirchen bestand, den Fürsten die Gelegenheit geboten, die Benennung der Bischöfe an sich zu ziehen. Sie wollten nämlich lieber, daß diese Wohltat von ihnen ausginge, als von denen, die ebensowenig ein Recht dazu hatten und sie nicht weniger übel mißbrauchten.

3. Die verontagsaming van God se Woord het tot die tussenkoms van aardse regeerders aanleiding gegee

Maar hulle lieg wanneer hulle sê dat dit onder hierdie omstandighede as ’n geneesmiddel aangewend is. Ons lees dat stede eertyds dikwels in oproer was met die verkiesing van biskoppe.⁹ Niemand het egter ooit gewaag om te dink dat hierdie reg van die burgers af weggeneem moet word nie. Hulle het trouens ander middels gehad om hierdie foute teen te gaan of as dit reeds begaan is, dit reg te stel. Ek sal sê wat die waarheid is. Toe die (kerk)volk begin het om nalatiger te word in die hou van verkiesings en hulle hierdie taak asof dit hulle geensins aangaan nie, op die presbiters afgeskuif het, het hulle hierdie geleentheid misbruik om vir hulle ’n tirannie tot stand te bring.¹⁰ Deur nuwe reëls daaroor uit te vaardig, het hulle dit later bekragtig.

Bevestiging is nou niks anders as ’n louter bespotting nie. Die soort ondersoek wat hulle daar voorhou, is so skynheilig en skraal dat dit selfs van alle valse vertoon ontbloot is. Gevolglik het dit wat owerhede elders deur ooreenkoms van Roomse pouse verkry het, naamlik om self hulle eie biskoppe te benoem, geen nuwe skade vir die kerk teweeggebring nie¹¹ want die verkiesing is slegs van die kanunnike weggeneem terwyl hulle dit (op hulle beurt) sonder enige reg geroof of in elk geval gesteel het. Dit is in elk geval die afstootlikste voorbeeld hiervan dat biskoppe (van die owerheid se hof af) gestuur word om op kerke beslag te lê terwyl dit godvrugtige keisers se plig is om hulle van so ’n bedorwenheid te weerhou. Want elke keer wanneer ’n biskop op ’n kerk afgedwing word wat hulle nie gevra of ten minste met ’n vrye stem goedgekeur het nie, is dit goddelose roof van die kerk. Maar hierdie onordelike gewoonte wat lank reeds in die kerk bestaan het, het aan keisers die geleentheid gegee om vir hulle (die taak) om biskoppe aan te wys, toe te eien. Hulle het trouens verkies dat dit ’n weldaad van hulle 1358 moes wees liewer as van diegene aan wie dit ewe min toegekom het en wat dit daarom nie minder verkeerd misbruik het nie.

Wanpraktyke in die aanwysing van voordele vir geestelikes (Afdeling 4 - 7)

3. Но это ложь, будто новый порядок был установлен как целебное средство. Мы читаем о том, что в связи с избранием епископа города часто сотрясали смуты. Однако никто и помыслить не смел отнять у народа свободу избрания. У древних христиан были другие способы избежать этого зла или исправить его, если оно уже совершилось. Но правда заключается в том, что народ со временем стал проявлять небрежение к избранию церковнослужителей и предоставил заботу о нем священникам. А те воспользовались такой возможностью, чтобы узурпировать власть и подкрепить свою тиранию новыми канонами. Их способ ординации, или посвящения епископов - сущий фарс. Практикуемый ими экзамен столь убог и легковесен, что эта видимость никого не может обмануть.

Сегодняшний сговор князей с папой о том, чтобы им самим ставить епископов, для Церкви не означает ничего нового; просто право выбора отнимается у каноников, которые сами похитили его против всякого права или, лучше сказать, украли. Разумеется, низко и бесчестно, когда придворные захватывают таким образом епископские кафедры, словно добычу, и обязанность доброго князя - воздерживаться от подобных неблаговидных поступков. Ибо если народу даётся епископ, которого тот не желал, или по меньшей мере не выразил свободного согласия принять его, то это надлежит расценивать как несправедливое и недостойное насилие. Но беспорядки и смута, долгое время господствующие в Церкви, позволили князьям претендовать на самостоятельное поставление епископов. Ибо они предпочитали скорее избирать их по своему желанию, нежели позволить это тем, кто имеет на то не больше прав, но греховно злоупотребляет своим положением.

4. En praeclara vocatio, cuius causa Episcopi Apostolorum successores se esse iactant^{b 4}. || Presbyteros autem creandi ius sibi solis competere dicunt⁵. Sed in hoc pessime corrumpunt 77 vetus institutum, quod non Presbyteros sua ordinatione creant qui populum regant ac pascant, sed Sacerdotes qui sacrificent. Similiter quum Diaconos consecrant, nihil agunt de vero ac proprio ipsorum officio: sed ad^a certas modo ceremonias circa calicem et patinam ordinant. At in Synodo Chalcedonensi contra^b sancitum est, ne fiant absolutae ordinationes, hoc est, quin locus simul assignetur ordinatis ubi munus suum exerceant [Distinct. 70 cap. 1]¹. Hoc decretum duplici nomine utilissimum est: Ne onerentur Ecclesiae supervacuo sumptu, et in homines otiosos expendatur quod erogari pauperibus debet. Deinde ut ii qui ordinantur, cogitent non se ad honorem promoveri, sed munus sibi mandari, ad quod obeundum solenni testificatione obligentur. At Romanenses magistri (qui nihil in religione curandum putant praeter ventrem) primo titulum interpretantur reditum qui ad alimoniam sufficiat: sive ex patrimonio sit, sive ex sacerdotio². Itaque quum diaconum vel presbyterum ordinant, nihil solliciti ubi debeant ministrare, ordinem illis conferunt, si modo satis divites sint ad se alendos. Verum quis hominum hoc recipiat, ut titulus quem requirit concilii decretum, sit annuus proventus ad alimoniam? Iam vero quia^c recentiores Canones Episcopos damnabant^d eorum alimonia, quos sine idoneo titulo ordinassent, quo sic reprimerent nimiam eorum facilitatem^{3 e}, etiam cautio excogitata est qua eluderent^f poenam. Nam qui ordinatur, nominato qualicunque titulo promittit eo se fore contentum. Eo pacto ab alimentorum actione depellitur. Taceo mille fraudes quae hic fiunt; ut quum alii inanes sacerdotiorum titulos mentiuntur, unde quinque asses annuatim conficere nequeant^g; alii sub arcana stipulatione sacerdotia commodato^h accipiunt quae statim reddituros se pollicentur, sed interdum non reddunt. Et alia eius generis mysteriaⁱ. 78

4. Voila donc la belie vocation pour laquelle les Evesques se vantent d’estre successeurs des Apostres. Touchant de creer les Prestres, ils disent que le droit leur en compete: mais en cela ils corrompent la façon ancienne, qu’ils n’ordonnent point des Prestres pour gouverner ou enseigner le peuple, mais pour sacrifier. Semblablement quand ils consacrent des Diacres, ils n’est point question de leur vray et propre office: mais ils les ordonnent seulement à quelques ceremonies, comme pour presenter le calice et la patene. Or il est defendu au concile de Calcedoine, de recevoir un homme au ministere absoluement: c’est à dire, sans luy assigner lieu auquel il exerce son office³⁸. Ce decret est tresutile pour deux causes. Premierement, afin que les Eglises ne soyent point chargées de despenses superflues, et que ce qui devoit estre distribué aux povres ne soit point consumé à nourrir gens oisifs. Secondement, afin que ceux qu’on ordonne cognoissent qu’ils ne sont point promeuz à quelque honneur: mais qu’on leur impose charge, à laquelle ils s’obligent par telle reception solennelle. Mais les Docteurs de la Papauté, qui n’ont soin que du ventre, et qui pensent qu’il ne faut regarder autre chose en la Chrestienté, exposent qu’il faut avoir tiltre pour estre receuz: c’est à dire, revenu pour estre nourriz, soit de benefice, soit de patrimoine. Pourtant, quand ils ordonnent en la Papauté un Diacre ou un Prestre, sans se soucier où ils serviront, ils ne font difficulté de les recevoir, moyennant qu’ils soyent assez riches pour s’entretenir. Mais qui sera l’homme qui recevra cela, que le tiltre qui est requis par le Concile, soit revenu annuel pour la nourriture? Davantage, pource que les Canons qui ont esté depuis faits, condamnoyent les Evesques à nourrir ceux qu’ils avoyent receuz sans tiltres suffisans: afin de corriger une trop grande facilité à recevoir tous ceux qui se presentent, on a trouvé un nouveau subterfuge pour eviter ce dangier. Car celuy qui demande d’estre promeu produisant un tiltre tel quel, il promet de s’en tenir pour content. Par ceste paction il est debouté, qu’il ne puisse apres plaider contre l’Evesque pour sa nourriture. Je me tay de mille tromperies qui s’y font, comme de produire un tiltre imaginaire de quelque chapelle de cinq sols, ou d’une vicairie qui vaut autant trainée que portée. Item, d’emprunter un benefice avec convenance de le rendre, combien qu’il y en a beaucoup quile retiennent, et autres semblables mysteres.

4. This is the goodly calling, in consequence of which bishops boast of being successors of the apostles. The power 288of creating presbyters, they say, belongs exclusively to them. But this is a gross corruption of the ancient institution; for by their ordination they create, not presbyters to rule and feed the people, but priests to offer sacrifice. So when they consecrate deacons, they have nothing to do with their true and proper office, but only ordain them to certain ceremonies about the chalice and patine. In the Council of Chalcedon, on the contrary, it was decreed, that there should be no absolute ordinations, that is, without some place being at the same time assigned to the persons ordained, where they were to exercise their office. This decree was highly useful, for two reasons—first, that the Churches might not be burdened with an unnecessary charge, and the money which ought to be distributed to the poor consumed upon idle men; secondly, that the persons ordained might consider themselves not as promoted to an honour, but as intrusted with an office to the discharge of which they were bound by a solemn engagement. But the Romish doctors, who think their belly ought to be all their care, even in matters of religion, first explain the requisite title to consist in an income sufficient for their support, whether arising from their own patrimony or from a benefice. Therefore, when they ordain a deacon or a presbyter, without giving themselves any concern where he is to officiate, they readily admit him, if he be only rich enough to maintain himself. But who can admit this, that the title which the decree of the council requires is a competent annual income? And because the more recent canons condemned the bishops to maintain those whom they had ordained without a sufficient title, in order to prevent their too great facility in the admission of candidates, they have even contrived a way to evade this penalty. For the person ordained mentions any title whatever, and promises that he will be content with it. By this engagement he is debarred from an action for maintenance. I say nothing of a thousand frauds practised in this business; as when some falsely exhibit empty titles of benefices, from which they could not derive five pence a year; others, under a secret stipulation, borrow benefices which they promise to return immediately, but which, in many instances, are never returned; and other similar mysteries.

4. No election of presbyters and deacons in the Papacy. 1. Because they are ordained for a different end. 2. Contrary to the command of Scripture and the Council of Chalcedon, no station is assigned them. 3. Both the name and thing adulterated by a thousand frauds.

Such is the famous call, on account of which bishops boast that they are the successors of the apostles. They say, moreover, that they alone can competently appoint presbyters. But herein they most shamefully corrupt the ancient institution, that they by their ordination appoint not presbyters to guide and feed the people, but priests to sacrifice. In like manner, when they consecrate deacons, they pay no regard to their true and proper office, but only ordain to certain ceremonies concerning the cup and patent. But in the Council of Chalcedon it was, on the contrary, decreed that there should be no absolute ordinations, that is, ordinations without assigning to the ordained a place where they were to exercise their office. This decree is most useful for two reasons—first, That churches may not be burdened with superfluous expense, nor idle men receive what ought to be distributed to the poor; and, secondly, That those who are ordained may consider that they are not promoted merely to an honorary office, but intrusted with a duty which they are solemnly bound to discharge. But the Roman authorities (who think that nothing is to be cared for in religion but their belly) consider the first title to be a revenue adequate to their support, whether it be from their own patrimony or from the priesthood. Accordingly, when they ordain presbyters or deacons, without any anxiety as to where they ought to minister, they confer the order, provided those ordained are sufficiently rich to support themselves. But what man can admit that the title which the decree of the council requires is an annual revenue for sustenance? Again, when more recent canons made bishops liable in the support of those whom they had ordained without a fit title, that they might thus repress too great facility, a method was devised of eluding the penalty. For he who is ordained promises that whatever be the title named he will be contented with it. In this way he is precluded from an action for aliment. I say nothing of the thousand frauds which are here committed, as when some falsely claim the empty titles of benefices, from which they cannot obtain a sixpence of revenue, and others by secret stipulation obtain a temporary appointment, which they promise that they will immediately restore, but sometimes do not. There are still more mysteries of the same kind.

4. Ziedaar de voortreffelijke roeping, ter oorzake waarvan de bisschoppen zich er op beroemen, dat ze de opvolgers zijn van de apostelen. En zij zeggen, dat het recht om presbyters te kiezen hun alleen toekomt. Maar hierin bederven zij de oude instelling op slechte wijze, dat ze door hun ordening geen ouderlingen kiezen om het volk te regeren en te wijden, maar priesters om te offeren. Evenzo, wanneer ze diakenen wijden, dan is er bij hen geen sprake van het ware en eigenlijke ambt der diakenen; maar dan ordenen ze die slechts tot het verrichten van bepaalde ceremoniën aangaande de beker en de schotel. Maar op de synode te Chalcedon¹ is daarentegen bepaald, dat er geen ordeningen in het algemeen mogen plaats vinden, dat wil zeggen, zonder dat tegelijkertijd aan de geordenden de plaats aangewezen wordt, waar ze hun ambt moeten uitoefenen. Dit besluit is in tweeërlei opzicht zeer nuttig: namelijk opdat de kerken niet met overbodige uitgaven zouden worden belast en niet aan mensen, die niets doen, wordt besteed wat aan de armen behoort te worden uitgereikt; en vervolgens opdat zij, die geordend worden, bedenken, dat zij niet tot een eer bevorderd worden, maar dat hun een ambt wordt opgedragen, tot de bekleding van hetwelk zij door de plechtige betuiging gebonden worden. Maar de Roomse meesters, die menen, dat men in de godsdienst voor niets anders moet zorgen dan voor de buik, verstaan onder de titel in de eerste plaats de opbrengst, die tot onderhoud voldoende is, hetzij die komt uit bezittingen of uit het priesterschap. Dus wanneer zij een diaken of een presbyter ordenen, dan geven zij hun de ordening, zonder zich er om te bekommeren, waar ze moeten dienen, als ze maar rijk genoeg zijn om zichzelf te onderhouden. Maar wie zou dat aannemen, dat de titel, die door het besluit van het concilie geëist wordt, bestaat in een jaarlijks inkomen tot onderhoud? Verder, aangezien de latere regels de bisschoppen veroordeelden tot het onderhouden van hen, die ze zonder behoorlijke titel ordenden, om zo hun al te grote lichtvaardigheid te bedwingen, is er ook een voorzorgsmaatregel uitgedacht, waardoor ze aan die straf konden ontkomen. Want wie geordend wordt, belooft, dat hij tevreden zal zijn met de titel, die genoemd wordt. Door die overeenkomst wordt hij verhinderd onderhoudskosten te eisen. Ik zwijg over de duizenden bedriegerijen, die hierbij plaats vinden. Zoals wanneer sommigen de ijdele titels bedriegelijk dragen van priesterschappen, waaruit ze jaarlijks geen vijf stuivers bij elkaar krijgen; en anderen onder heimelijk beding priesterschappen te leen ontvangen, die ze beloven terstond terug te zullen geven, maar soms niet teruggeven en andere dergelijke geheimzinnigheden.

4. Mißbräuche liei der Einsetzung der Presbyter ("Priester") und Diakonen

Das ist also die herrliche Berufung, um derentwillen die Bischöfe sich rühmen, sie wären die Nachfolger der Apostel!

Sie behaupten nun aber weiter, das Recht zur Einsetzung der Presbyter stehe ihnen allein zu. Aber sie verderben die alte Einrichtung dadurch auf das übelste, daß sie mit ihrer Ordination eben nicht Presbyter einsetzen, die das Volk leiten und weiden, sondern vielmehr Priester, die opfern sollen. Ebenso: wenn sie Diakonen weihen, so kümmern sie sich nicht um deren wahre und eigentliche Amtspflicht, sondern sie ordinieren sie nur zu bestimmten Zeremonien bei Kelch und Schale.

Auf der Synode von Chalcedon (451) hat man nun aber festgesetzt, es sollten keine „absoluten“ Ordinationen stattfinden, das heißt: keine, bei denen man nicht zugleich dem Ordinierten einen Platz anwiese, an dem er sein Amt ausüben sollte (vgl. Decretum Gratiani I,70,1). Dieser Beschluß ist in zwiefacher Hinsicht von höchstem Nutzen. Er dient erstens dazu, daß die Kirchen nicht mit überflüssigen Ausgaben belastet werden und nicht an untätige Leute Geld ausgegeben wird, das man an die Armen verteilen sollte. Zweitens dient er dazu, daß die, welche ordiniert werden, daran denken, daß sie nicht zu einer Ehre befördert, sondern mit einem Amte beauftragt werden, zu dessen Ausrichtung sie sich durch feierliche Bezeugung verpflichten.

Die römischen Meister dagegen, die da meinen, man solle in der Religion für nichts anderes sorgen als für den Bauch, erklären, unter dem „Titel“ (im Sinne des obigen Beschlusses) sei ein Einkommen zu verstehen, das zum Lebensunterhalt ausreiche, ob es nun aus elterlichem Erbgut oder aus einem Priesteramt herfließe. Wenn sie also einen Diakon oder einen Presbyter ordinieren, so machen sie sich keine Sorge darum, wo diese ihr Amt ausüben sollen, sondern übertragen ihnen ihren Rang, wenn sie nur reich genug sind, um sich zu ernähren. Aber welcher Mensch wird annehmen wollen, daß der „Titel“, den der Beschluß des Konzils erfordert, ein jährliches Einkommen zum Lebensunterhalt bedeute?

Nun haben die neueren Rechtssatzungen die Bischöfe, um ihr gar zu großes Entgegenkommen (bei der Ordination) zu dämpfen, zum Unterhalt derer verurteilt, die sie ohne geeigneten „Titel“ ordiniert haben. Aber da hat man sich denn auch eine Vorsichtsmaßregel 739 ausgedacht, um mit ihrer Hilfe der Strafe zu entgehen. Derjenige, den man ordiniert, verspricht nämlich nach Nennung irgendeines „Titels“, er wolle damit zufrieden sein. Durch diese Abmachung wird ihm das Recht zu einer Klage auf Unterhalt entrissen. Ich will noch von den tausend Betrügereien schweigen, die dabei vorkommen. So erdichten sich einige Leute eitle „Titel“ von Priesterstellen, aus denen sie nicht fünf Heller im Jahre zusammenbringen können. Andere erhalten auf Grund heimlicher Verabredung eine Pfründe geliehen, und sie versprechen, sie sofort zurückzugeben, geben sie aber zuweilen nicht zurück. Dazu kommen dann noch andere „Geheimnisse“ dieser Art.

4. Die aanwysing van presbiters en diakens

Dit is voorwaar ’n voortreflike roeping op grond waarvan biskoppe spog dat hulle die apostels se opvolgers is.¹² Hulle beweer egter dat die reg om presbiters aan te wys, hulle alleen toekom.¹³ Maar juis hierin bederf hulle die ou orde omdat hulle deur hulle bevestiging nie ouderlinge (presbiters) maak om die (kerk)volk te regeer en te laat wei nie, maar priesters om offers te bring. Net so wanneer hulle diakens bevestig, doen hulle niks vir hulle ware en eintlike amp nie, maar hulle bevestig hulle met die oog op sekere seremonies in verband met die beker en die skottel.¹⁴ Maar op die sinode van Chalcedon is daarenteen besluit dat bevestigings nie losstaande van amptelike pligte mag plaasvind nie; dit beteken dat ’n standplaas terselfdertyd aan diegene wat bevestig word, toegewys moes word om daar hulle diens te verrig.¹⁵ Hierdie besluit is om twee redes uiters nuttig, naamlik dat die kerk nie met oorbodige onkoste belas moet word nie en dat dit wat aan die armes gegee moet word, nie op luiaards verkwis moet word nie. Ten tweede dat diegene wat bevestig word, daaraan gedagtig moet wees dat hulle nie tot ’n ereposisie bevorder word nie, maar dat ’n plig hulle opgedra word en dat hulle met ’n plegtige verklaring gebind word om dit te vervul. Maar die Roomse here wat meen dat hulle hulle in die godsdiens oor niks anders as hulle maag hoef te bekommer nie, vertolk hierdie titel¹⁶ in die eerste plek as inkomste wat vir hulle onderhoud voldoende is, òf dit ook al uit hulle persoonlike besittings òf uit die priesteramp is.¹⁷ Wanneer hulle dus ’n diaken of ’n presbiter bevestig, bekommer hulle 1359 hulle nie oor die standplaas waar hulle moet dien nie, en hulle ken die ordening aan hulle toe as hulle maar net ryk genoeg is om hulleself te onderhou. Maar wie kan aanvaar dat die benoeming wat die konsilie se besluit vereis, uit die jaarlikse inkomste vir onderhoud bestaan? Om hulle uitspattig maklike toekenning daarvan aan bande te lê, het onlangser reëls biskoppe veroordeel om diegene wat hulle sonder gepaste aanwysing georden het, se onderhoud te dra.¹⁸ Om hierdie straf te ontwyk, is ’n voorsorgmaatreël egter uitgedink. Want een wat bevestig word, belowe uitdruklik dat hy met die genoemde besoldiging tevrede sal wees. Volgens hierdie ooreenkoms word hy dan verhinder om ’n saak vir sy onderhoud in te stel. Ek verswyg maar die duisende bedrieërye wat hier plaasvind, soos byvoorbeeld wanneer hulle lieg oor leë benoemings van priesters waaruit hulle jaarliks nie vyf sent¹⁹ kan maak nie! Ander weer gaan geheime ooreenkomste aan en leen priesterskappe wathulle belowe hulle spoedig weer sal teruggee, maar soms gee hulle dit nie terug nie.²⁰ En daar is ook ander geheime ooreenkomste van dieselfde aard.

4. Вот каково то пресловутое призвание, каким величаются епископы, представляя себя преемниками апостолов. Что касается священников, то паписты считают, что их избрание принадлежит им по праву. Но и здесь они нарушают древний порядок, так как ординируют священников не для того, чтобы те направляли и учили народ, а для совершения обрядов освящения. Точно так же посвящение диаконов не означает введения их в истинное диаконское служение, но только участие в некоторых церемониях - например, поднесение чаши и дискоса.

Халкидонский собор запретил принимать человека в неопределённое церковное служение, то есть без указания ему конкретного места службы (Decretum Gratiani I, dist. LXX, c. 1; Халкидонский собор (451): Hefele C.J., von. Op. Cit., v. 2, p.688)). Это правило весьма полезно по двум причинам. Во-первых, оно освобождает Церковь от излишних трат и препятствует расходованию на пропитание праздных людей тех средств, которые должны распределяться среди бедных. Во-вторых, благодаря такому порядку посвящаемые знают, что в этом торжественном акте принимают на себя не почести, а обязанности. Но папские учители, которые заботятся только о чреве и не подозревают, что христианин может заботиться о чём-то другом, заявляют, что для избрания нужно иметь титул (сан), то есть доход, дающий средства к жизни, - будь то бенефиции или патримоний. Поэтому когда паписты посвящают в сан диакона или священника, не заботясь о том, где он будет служить, они не испытывают затруднений: ведь он будет достаточно богат, чтобы содержать себя за собственный счёт. Но кто согласится с тем, что требуемый собором титул с указанием места службы - это годовой доход, достаточный для обеспечения средств к существованию?

Правила, принятые позднее, запрещают епископу содержать за счет Церкви посвящённых без достаточного титула, чтобы затруднить слишком лёгкий доступ всех желающих к посвящению (Decretalia Gregorii IX, lib. III, tit. V, c. 6). Паписты же изобрели новую уловку для обхода этого препятствия. Желающий получить посвящение, каков бы ни был его титул, обещает довольствоваться им. В силу такого соглашения он лишается впоследствии права предъявлять к Церкви претензии относительно жалования. Не говоря уже о тысяче других хитростей - например, о предоставлении фантастического звания капеллана часовни, где не заработать и пяти су в год, или викария, который никому не нужен. Кроме того, практикуются такие средства, как заём бенефиция с обещанием его вернуть, хотя многие удерживают его,  прочие подобные уловки.

5. | Verum etiam si illi abusus crassiores tollerentur, annon illud semper absurdum est, presbyterum constituere cui locum nullum assignes? neminem enim ordinant nisi ad sacrificandum. Atqui legitima Presbyteri ordinatio est, ad Ecclesiae gubernationem: Diaconi, ad eleemosynae procurationem vocari. Multis quidem pompis adumbrant id quod agunt: quo specie ipsa venerationem apud simplices habeat; sed apud sanos quid valere possunt istae larvae, ubi nihil solidi aut veri subest? Nam ceremonias adhibent vel ex Iudaismo accersitas, vel ex seipsis confictas: quibus abstinere satius foret^a. || De vero autem examine (umbram enim illam quam retinent nihil moror) de populi consensu, de aliis rebus necessariis, nulla mentio^b. Umbram voco ridiculas illas gesticulationes, ad ineptam ac frigidam vetustatis imitationem compositas. Habent Episcopi suos vicarios, qui ante ordinationem de doctrina inquirant. Sed quid? an legere suas missas possint: an vulgare aliquod nomen, quod in lectione occurret, declinare, an coniugare verbum, an vocis unius significationem noverint^c; neque enim necesse est ut vel unius versiculi sensum reddere sciant^d. Neque tamen adhuc^e sacerdotio repelluntur qui in his quoque puerilibus elementis deficiunt, modo aliquam pecuniae vel gratiae commendationem attulerint. Eiusdem farinae est quod quum ad altare admoventur ordinandi, quaeritur ter voce non intellecta, sintne digni honore. Respondet unus (qui eos nunquam vidit, sed nequid formulae desit, has partes habet in fabula) Digni sunt^{f 1}. Quid in venerandis istis Patribus accuses, nisi quod in tam apertis sacrilegiis ludendo, Deum et homines nullo pudore rident? At quia in diuturna eius rei possessione sunt, putant id sibi iam licere. Quisquis enim contra haec tam clara tamque atrocia flagitia hiscere audet, quasi qui sacra Cereris in apertum olim protulerat², ad capitale iudicium ab ipsis rapitur. An hoc facerent siquem putarent esse Deum? 79

5. Mais encore que ces plus gros abuz fussent ostez, n’est-ce point tousjours une chose trop absurde, d’ordonner un Prestre sans luy assigner lieu? car ils n’en ordonnent point sinon pour sacrifier. Or la reception legitime d’un Prestre, est pour gouverner l’Eglise: d’un Diacre, pour estre procureur des povres. Ils ornent bien ce qu’ils font par plusieurs pompes et gestes, afin d’esmouvoir les simples à devotion: mais dequoy profitent ces masques envers toutes gens de jugement, veu qu’il n’y a rien de solide ne de vray? Car ils usent de ceremonies lesquelles en partie ils ont prinses des Juifs, en partie forgées d’eux mesmes, desquelles il vaudroit beaucoup mieux s’abstenir. Touchant du vray examen, du consentement du peuple, et des autres choses necessaires, il n’en est point de nouvelles: car des mines qu’ils font, je ne m’en soucie. J’appelle Mines, toutes les folles contenances dont ils usent, pour faire semblant d’ensuyvre la façon ancienne. Les Evesques ont leurs vicaires qui examinent la doctrine de ceux qui demandent d’estre promeuz. Mais quoy? Ils interroguent s’ils savent bien leurs Messes, s’ils savent bien decliner quelque nom vulgaire, ou conjuger un verbe, ou dire la signification d’un mot, selon qu’on interrogueroit un petit enfant à l’escole: mesme de leur faire translater une seule ligne de Latin en François, il n’en est quasi point question. Qui plus est encore, ceux qui faudront en ces petis rudimens d’enfans, ne seront point rejettez, moyennant qu’ils viennent avec quelque present ou avec quelque recommandation, pour avoir faveur. C’est un acte semblable, que quand ceux qu’on doit promouvoir se presentent à l’autel, on demande par trois fois en Latin, s’il est digne: et quelcun qui ne l’a jamais veu, ou quelque vallet de chambre qui n’entend point Latin, respond en Latin qu’il est digne: tout ainsi qu’un personnage joueroit son rolle en une farce. Qu’est-ce qu’on reprendroit en ces saincts peres et venerables prelats, sinon qu’en se jouant en si horribles sacrileges, ils se moquent apertement de Dieu et des hommes? Mais pource qu’ils en sont dés long temps en possession, il leur semble advis que tout leur est licite. Car si quelcun ose ouvrir la bouche contre une telle meschanceté si execrable, il est en aussi grand danger de mort comme s’il avoit commis un crime capital. Feroyent-ils cela, s’ils pensoyent qu’il y eust quelque Dieu au ciel?

5. But even though these grosser abuses were removed, is it not always absurd to ordain a presbyter without assigning him any station? For they ordain no one, but to offer sacrifice. Now, the legitimate ordination of a presbyter consists in a call to the government of the Church, and that of a deacon to the collection of the alms. They adorn their procedure, indeed, with many pompous ceremonies, that its appearance may gain the veneration of the simple; but with judicious persons, what can be gained by those appearances unaccompanied by 289any solidity or truth? For they use ceremonies either derived from Judaism, or invented among themselves, from which it would be better to refrain. But as to any real examination, the consent of the people, and other necessary things, they are not mentioned. The shadow they retain of these things, I consider not worthy of notice. By shadow, I mean those ridiculous gesticulations, used as a dull and foolish imitation of antiquity. The bishops have their vicars, to inquire before an ordination, into the learning of the candidates. But in what manner? They interrogate them, whether they can read their masses; whether they know how to decline some common noun that may occur in reading, or to conjugate a verb, or to tell the meaning of a word; for it is not necessary for them to know how to give the sense of a verse. And yet none are rejected from the priesthood, who are deficient even in these puerile elements, provided they bring some present or recommendation to favour. In the same spirit it is, that when the persons to be ordained present themselves at the altar, some one inquires three times, in a language not understood, whether they are worthy of that honour. One (who never saw them before, but, that no part of the process might be wanting, acts his part in the farce) answers, They are worthy. What accusation is there against these venerable fathers, but that by sporting with such manifest sacrileges they are guilty of unblushing mockery of God and men? But because they have been long in possession of it, they suppose it is now become right. For whoever ventures to open his mouth against these glaring and atrocious enormities, they hurry him away to execution, as if he had committed a capital crime. Would they do this if they believed that there was any God?

5. Refutation of those corruptions. Proper end of ordination. Of trial, and other necessary things. For these, wicked and sanguinary men have substituted vain show and deplorable blindness.

But although these grosser abuses were removed, is it not at all times absurd to appoint a presbyter without assigning him a locality? For when they ordain it is only to sacrifice. But the legitimate ordination of a presbyter is to the government of the Church, while deacons are called to the charge of alms. It is true, many pompous ceremonies are used to disguise the act, that mere show may excite veneration in the simple; but what effect can these semblances have upon men of sound minds, when beneath them there is nothing solid or true? They used ceremonies either borrowed from Judaism or devised by themselves; from these it were better if they would abstain. Of the trial (for it is unnecessary to say anything of the shadow which they retain), of the consent of the people, of other necessary things, there is no mention. By shadow, I mean those ridiculous gesticulations framed in inept and frigid imitation of antiquity. The bishops have their vicars,who, previous to ordination, inquire into doctrine. But what is the inquiry? Is it whether they are able to read their Missals, or whether they can decline some common noun which occurs in the lesson, or conjugate a verb, or give the meaning of some one word? For it is not necessary to give the sense of a single sentence. And yet even those who are deficient in these puerile elements are not repelled, provided they bring the recommendation of money or influence. Of the same nature is the question which is thrice put in an unintelligible voice, when the persons who are to be ordained are brought to the altar—viz. Are they worthy of the honour? One (who never saw them, but has his part in the play, that no form may be wanting) answers, They are worthy.¹ What can you accuse in these venerable fathers save that, by indulging in such sacrilegious sport, they shamelessly laugh at God and man? But as they have long been in possession of the thing, they think they have now a legal title to it. For any one who ventures to open his lips against these palpable and flagrant iniquities is hurried off to a capital trial, like one who had in old time divulged the mysteries of Ceres. Would they act thus if they had any belief in a God?

5. Maar ook indien die grovere misbruiken zouden worden weggenomen, blijft dat dan niet altijd ongerijmd, dat men een presbyter aanstelt, aan wie men geen plaats toewijst? Want zij ordenen niemand dan om te offeren. Maar de wettelijke ordening van een ouderling bestaat daarin, dat hij tot het besturen der kerk, en van een diaken, dat hij tot de verzorging der aalmoezen geroepen wordt. Met veel pracht en praal omgeven zij dat, wat ze doen, opdat het door de uiterlijke schijn eerbied wekke bij de eenvoudigen. Maar wat vermogen die uiterlijke vertoningen bij verstandige mensen, daar er niets grondigs of waars in gelegen is? Want zij gebruiken ceremoniën, die of aan het Jodendom ontleend zijn, of door henzelf verzonnen, maar waarvan men zich beter kon onthouden. Maar van het werkelijke onderzoek (want om de schaduw daarvan, die zij nog over hebben, geef ik niets), van de instemming des volks, en van andere noodzakelijke dingen wordt niet gerept. Schaduw noem ik die belachelijke gebaren, die gevormd zijn naar een dwaze en zinledige nabootsing der oudheid. De bisschoppen hebben hun vicarissen, om vóór de ordening onderzoek te doen naar de leer. Maar wat onderzoeken zij? Of ze hun missen kunnen lezen, of ze een gewoon woord, dat ze bij het lezen tegenkomen, kunnen verbuigen, en een werkwoord vervoegen, of ze de betekenis van één woord kennen; immers het is niet nodig, dat ze zelfs van één regeltje de zin kunnen weergeven. En toch worden zij niet van het priesterschap afgehouden, die ook in deze kinderlijke beginselen feil gaan, wanneer ze maar enige aanbeveling van geld of gunst meebrengen. Van dezelfde aard is dit, dat, wanneer zij, die geordend moeten worden, naar het altaar gebracht worden, drie maal met een stem, die niet wordt verstaan, gevraagd wordt, of ze de eer waardig zijn. Dan antwoordt een (die hen nooit gezien heeft, maar die, opdat er aan de formaliteit niets ontbreken zou, deze rol heeft in het toneelstuk) : "Zij zijn waardig." Wat zoudt ge in die eerwaardige vaderen anders kunnen beschuldigen dan dat ze, in zo openlijke heiligschennis zonder ernst te werk gaande, God en mensen zonder enige schaamte uitlachen? Maar omdat ze reeds lange tijd in het bezit van die zaak zijn, menen zij dat hun dit nu wel geoorloofd is. Want een ieder, die tegen deze zo duidelijke en gruwelijke misdrijven een mond durft open te doen, wordt door hen ter dood veroordeeld, evenals hij, die oudtijds de geheimenissen van Ceres geopenbaard had. Zouden ze dit doen, indien ze meenden, dat er een God is?

5.

Aber selbst wenn diese gröberen Mißbräuche behoben werden sollten - bleibt es dann nicht doch immerfort ein Widersinn, einen Presbyter einzusetzen, dem man keinen Platz (zur Ausübung seines Dienstes) anweist? Denn die Papisten ordinieren tatsächlich niemanden zu einem anderen Dienst als allein zum Opfern. Die rechtmäßige Ordination eines Presbyters geschieht dagegen dann, wenn man ihn zur Regierung einer Kirche, diejenige eines Diakons, wenn man ihn zur Verwaltung der Almosen beruft. Sie umgeben zwar das, was sie tun, mit viel Gepränge, damit es unter solchem Schein bei schlichten Leuten Verehrung genießt. Aber was können solche Larven bei vernünftigen Menschen für einen Wert haben, wo doch nichts Festes und Wahres dahinter steckt? Denn sie wenden Zeremonien an, die sie entweder aus dem Judentum herbeiholen oder aus sich selbst heraus zusammendichten - und von denen man besser Abstand nähme!

Von der wahren Prüfung (in der Lehre) aber - denn bei jenem Schatten, den sie beibehalten, halte ich mich nicht auf -, von der Einwilligung des Volkes und von anderen notwendigen Dingen ist keine Rede. Einen „Schatten“ nenne ich jene lächerlichen Gebärden, die danach gemacht sind, die alte Zeit unpassend und inhaltslos nachzuahmen. Die Bischöfe haben ihre Vikare, die vor der Ordination eine Untersuchung über die Lehre anstellen. Aber was stellen sie da für Fragen? Sie erkundigen sich, ob die Anwärter auch ihre Messen lesen können, ob sie irgendein gewöhnliches Hauptwort, das in der Lesung vorkommt, zu deklinieren oder irgendein Zeitwort zu konjugieren vermögen oder ob sie die Bedeutung eines einzigen Ausdrucks kennen - denn es ist nicht erforderlich, daß sie den Sinn auch nur eines einzigen Versleins wiederzugeben verstehen! Trotzdem werden auch die, die in diesen kindlichen Anfangsgründen versagen, nicht gleich vom Priestertum ausgeschlossen, wenn sie nur irgendeine Empfehlung an Geld oder Gunst beibringen. Aus dem gleichen Mehl ist dann das nächste gebacken: wenn die, die ordiniert werden sollen, vor den Altar gestellt werden, dann fragt man dreimal mit Worten, die niemand versteht, ob sie auch dieser Ehre würdig seien; dann ist da einer, der sie nie zu Gesichte bekommen hat, der aber, damit nichts an der gesetzten Form fehlt, im Spiel diese Rolle überkommen hat - und der antwortet: „Sie sind würdig“! Was soll man gegen diese verehrungswürdigen Väter anders für eine Beschuldigung vorbringen als dies, daß sie in solch offenem Frevel ihr Spiel treiben und damit Gott und Menschen ohne Scham verlachen? Aber weil sie bereits lange Zeit im „Besitz“ dieser Sache sind, so meinen sie, das sei ihnen nun erlaubt. Wenn nun aber jemand gegen so offenkundige und furchtbare Laster den Mund aufzutun wagt, so wird er von ihnen gleich vor Gericht geschleppt, als ob er ein todeswürdiges Verbrechen begangen hätte - wie der Mann, der einst die heiligen Geheimnisse der Ceres in die Öffentlichkeit gebracht hatte! Würden sie das wohl tun, wenn sie meinten, es gäbe einen Gott?

5. Die Roomse bevestiging in die ampte kom neer op versmading van God

Maar selfs al sou daardie growwer misbruike uit die weg geruim wees, is dit dan nie nog altyd ongerymd dat hulle ’n presbiter aanwys sonder om ’n standplaas aan hom toe te ken nie?²¹ Hulle bevestig mense trouens slegs om te offer. Maar die wettige bevestiging van ’n presbiter is tog dat hy geroep word om die kerk te regeer en ’n diaken om liefdesgawes te in. Hulle klee hulle handelswyse weliswaar met veel praal om met so ’n vertoon die eerbied van eenvoudiges te behou. Maar watter waarde kan sulke vertoonsug onder mense met gesonde verstand hê terwyl daarin geen vastigheid of waarheid aanwesig is nie? Hulle gebruik trouens seremonies wat hulle of aan die Jodedom ontleen het òf uit hulle eie 1360 verbeelding saamgeflans het. Dit sou beter gewees het as hulle hulle daarvan weerhou het.

Oor die ware ondersoek - ek hou my nou nie op met die skadu wat hulle nog daarvan oor het nie -, oor die instemming van die (kerk)volk en oor ander noodsaaklikhede is daar egter geen vermelding nie. Ek noem daardie belaglike gebare wat ingestel is as ’n sinlose en koue nabootsing van die ou tyd, ’n skadu. Biskoppe het hulle eie plekbekleërs²² wat hulle voor hulle bevestiging oor die leer ondervra. Maar watter vrae vra hulle? Of hulle hulle Misse kan lees; of hulle een of ander gewone naamwoord wat hulle in hulle voorlesings teenkom, kan verbuig; of hulle ’n werkwoord kan vervoeg en of hulle die betekenis van een woord ken! Dit is trouens nie eens nodig dat hulle hoef te weet hoe om die betekenis van een sin weer te gee nie! En tog word diegene wat selfs in hierdie kinderagtige beginsels tekortskiet, nog nie van die priesteramp weerhou nie mits hulle een of ander aanbeveling - geld of populariteit -  kan aanvoer.

Dit kenmerk dieselfde mengelmoes dat, wanneer die wat bevestig gaan word, na die altaar beweeg, hulle driemaal in ’n onverstaanbare stem gevra word of hulle die eer waardig is. Daarop antwoord een wat hulle nog nooit gesien het nie, maar wat hierdie rol in die fabel speel ten einde te voorkom dat iets aan hierdie formaliteit ontbreek: “Ja, hulle is waardig”. Waarvoor sou jy sulke eerbiedwaardige vaders kon verkwalik behalwe dat hulle deur in sulke openlike heiligskennis die spot te dryf, sonder om hulle te skaam, God en die mense uitlag? Maar omdat hulle reeds lank hierdie gebruik het, meen hulle dat dit hulle nou geoorloof is. Wie ook al trouens waag om sy mond teen sulke duidelike en sulke verskriklike oortredings oop te maak, word dadelik deur hulle weggeneem om die doodstraf te ondergaan soos iemand wat in die ou tyd die heilige seremonies van Ceres aan die lig gebring het.²³ Sou hulle dit gedoen het as hulle daaroor nagedink het dat daar ’n God bestaan?

5. Но даже если оставить в стороне эти тяжкие злоупотребления, не абсурдно ли рукополагать священников, не указывая им места службы? Ведь паписты посвящают их только для того, чтобы они совершали обряды освящения. Но по закону священник ставится для того, чтобы руководить Церковью, диакон - чтобы покровительствовать беднякам. Паписты обставляют все свои действия роскошью и помпезностью, дабы возбудить в простецах почтение. Но к чему все эти маски здравомыслящим людям, если нет ничего прочного, ничего истинного? Паписты практикуют обряды, которые отчасти заимствованы у иудеев, отчасти придуманы ими самими. В любом случае было бы куда лучше отказаться от них. Что касается подлинного экзамена посвящаемых, одобрения народа и прочих необходимых вещей, то об этом у них нет и речи, а ужимки папистов мне безразличны. Я называю ужимками все их нелепые попытки создать видимость следования обычаям древних. Епископы имеют викариев, которые испытывают в вероучении претендентов на священнический сан. Но как они их испытывают? Они проверяют, хорошо ли те знают папистские мессы, умеют ли правильно склонять латинские существительные, спрягать глаголы или объяснять значения слов, - точно так, как экзаменуют детей в школе. Но о том, чтобы перевести хотя бы строчку с латыни на французский, уже нет и речи. Но это ещё не всё: провалившиеся на этом детском экзамене отнюдь не отсылаются обратно, так как приходят либо с подарком, либо с рекомендательным письмом, чтобы расположить к себе испытующих.

Нечто подобное происходит и тогда, когда посвящаемый предстаёт перед алтарём и трижды по-латыни звучит вопрос: достоин ли он такой чести? И кто-то, кто его никогда прежде не видел, или какой-нибудь не знающий латыни слуга отвечает по-латыни: достоин. Словно актёр, играющий в фарсе! Чему же можно научиться у этих святых отцов и почтенных прелатов, когда они совершают чудовищное святотатство и открыто насмехаются над Богом и людьми?! Но так как они уже давно одержимы этим безумием, им кажется, что им дозволено всё. Если же кто-нибудь посмеет заикнуться о недопустимости такого отвратительного бесчестия, он смертельно рискует, как если бы совершил страшное преступление (в латинской версии имеется характерноеуточнение: «как в древности рисковали те, кто нарушил священные обряды, посвящённые Церере»). Разве паписты вели бы себя так, если бы веровали, что на Небе есть Бог?

6. Iam in beneficiorum collationibus (quae res olim coniuncta erat cum ordinatione, nunc prorsus est separata) quanto melius se gerunt? Est autem apud eos multiplex ratio; neque enim soli Episcopi conferunt sacerdotia; et in his etiam quorum vocantur collatores, non semper plenum ius habent: sed alii praesentationem habent, ipsi autem collationis titulum retinent, honoris causa^a. Accedunt etiam nominationes ex scholis, resignationes, vel simplices, vel permutationis causa factae: rescripta commendatitia, praeventiones et quicquid tale est¹. Verum ita se omnes gerunt, ut nullus eorum possit alteri quippiam exprobrare^b. Sic contendo: vix centesimum quodque beneficium hodie in Papatu sine simonia conferri: qualiter simoniam veteres definierunt². Non dico omnes numerato pretio emere: sed cedo mihi unum ex viginti^c qui nulla obliqua commendatione ad sacerdotium perveniat. Alios cognatio vel affinitas promovet, alios parentum authoritas: alii obsequiis favorem sibi conciliant. Denique in hunc finem conferuntur sacerdotia, non ut Ecclesiis sit prospectum, sed iis^d qui accipiunt. Itaque beneficia appellant, quo nomine satis declarant se non alio loco ea habere quam principum donativa, quibus vel conciliant favorem militum, vel eorum labores remunerantur. Omitto quod in tonsores, coquos, muliones, atque eius faecis homines haec praemia conferuntur^e. Iam vero nullis fere litibus magis hodie perstrepunt iudicia quam ob sacerdotia: ut dicas nihil aliud quam praedam esse canibus obiectam ad venationem. || An hoc vel auditu tolerabile est, Pastores^f vocari^g qui^h in Ecclesiae possessionem, quasi in hostile praedium irruperint? qui forensibus iurgiis evicerint? qui pretio redemerint? qui sordidis obsequiis emeruerint? qui pueri vixdum balbutientes, inⁱ eam, ceu haereditariam a patruis et cognatis^k, interdum etiam a patribus spurii^l creverint?

6. Quant est des collations des benefices, laquelle chose estoit anciennement conjoincte avec la promotion, de combien s’y portent-ils mieux? Or la façon en est diverse entre eux. Car ce ne sont pas les Evesques seulement qui conferent les benefices: et encore quand ils en sont collateurs, ce n’est pas tousjours à dire que ce soit de leur pleine puissance: mais il y en a d’autres qui en ont la presentation. Brief, chacun en a ce qu’il en a peu butiner. Il y a puis apres les nominations pour les graduez. Item, les resignations maintenant simples, maintenant pour cause de permutation. Item, les mandats, les preventions, et toute telle chicanerie. Quelque chose qu’il y ait, et Pape, et Legats, et Evesques, et Abbez, et Prieurs, et Chanoines, et Patrons laiz s’y portent tellement, que nul ne sauroit que reprocher à son compagnon. Je maintien cela, qu’à grand’peine il se confere un seul benefice entre cent en toute la Papauté, sans symonie: comme les Anciens ont definy Symonie. Je ne dy pas que tous les achettent argent contant, mais qu’on m’en monstre un d’entre cinquante qui ait benefice, lequel il n’ait obtenu à la traverse. Les uns sont avancez par parentage, les autres par affinité, les autres par le credit de leurs parens, les autres par leurs services: en somme, on confere les benefices, non pas pour prouvoir aux Eglises, mais aux hommes. Et pourtant, ils les nomment Benefices, par lequel mot ils denotent assez qu’ils ne les ont point en autre estime, que comme presens faits par gratuité, ou comme recompenses. Je laisse à dire que ce sont souvent salaires de barbiers, cuisiniers, muletiers, et autres telles canailles. Davantage, il n’y a aujourdhuy nulle matiere dont il y ait tant de procés que pour les benefices: tellement qu’on diroit qu’ils sont exposez en proye, afin que les chiens chassent apres. Est-ce une chose tolerable, qu’un homme soit appellé Pasteur d’une Eglise, laquelle il aura occupé comme si c’estoit terre gagnée des ennemis, ou laquelle il aura obtenue par procés, ou laquelle il aura achetée à prix fait, ou laquelle il aura gagnée par services deshonnestes? Et que dirons-nous des petis enfans, lesquels les ont de leurs oncles, ou de leurs cousins, comme de succession: quelque fois mesme les bastards, de leurs peres?

6. Now, how much better do they conduct themselves in the collation of benefices?—a thing formerly connected with ordination, but now entirely separated from it. The ways in which this business is managed, are various. For the bishops are not the only persons who confer benefices, and in those the collation of which is ascribed to them, they do not always possess the full power, but while they retain the name of the collation for the sake of honour, the presentation belongs to others. Besides these, there are nominations from the colleges, resignations either absolute or made for the sake of exchange, commendatory rescripts, preventions, and the like. But they all conduct themselves in such a manner, that no one can reproach another for any thing. I maintain that scarcely one benefice in a hundred, in all the Papacy, is at present conferred without simony, according to the definition which the ancients gave of that crime. I do not say that they all purchase with ready money; but show me one in twenty who obtains a 290benefice without any indirect recommendation. Some are promoted by relationship, others by alliance, others by the influence of parents, others gain favour by their services. In short, the end for which sacerdotal offices are conferred, is not to provide for the Churches, but for the persons to whom they are given. And therefore they call them benefices, a name by which they sufficiently declare that they view them in no other light than as donatives of princes, by which they either conciliate the favour of their soldiers, or reward their services. I forbear to remark that these rewards are conferred upon barbers, cooks, muleteers, and other dregs of the people. And, in the present day, scarcely any litigations make more noise in the courts of justice than those respecting benefices; so that they may be considered as a mere prey thrown out for dogs to hunt after. Is it tolerable even to hear the name of pastors given to men who have forced themselves into the possession of a Church, as into an enemy’s farm; who have obtained it by a legal process; who have purchased it with money; who have gained it by dishonourable services; who, while infants just beginning to lisp, succeeded to it as an inheritance transmitted by their uncles and cousins, and sometimes even by fathers to their illegitimate children?

6. Second corruption relating to the assignation of benefices which they call collation. Manifold abuses here exposed. Why the offices of priests are in the Papacy called benefices.

Then in the collation of benefices (which was formerly conjoined with ordination, but is now altogether separate), how much better do they conduct themselves? But they have many reasons to give, for it is not bishops alone who confer the office of priests (and even in their case, where they are called Collators, they have not always the full right), but others have the presentation, while they only retain the honorary title of collations. To these are added nominations from schools, resignations, either simple or by way of exchange, commendatory 344rescripts, preventions, and the like. But they all conduct themselves in such a way that one cannot upbraid another. I maintain that, in the Papacy in the present day, scarcely one benefice in a hundred is conferred without simony, as the ancients have defined it (Calv. in Art. 8:21). I say not that all purchase for a certain sum; but show me one in twenty who does not attain to the priesthood by some sinister method. Some owe their promotion to kindred or affinity, others to the influence of their parents, while others procure favour by obsequiousness. In short, the end for which the offices are conferred is, that provision may be made not for churches, but for those who receive them. Accordingly, they call them benefices, by which name they sufficiently declare, that they look on them in no other light than as the largesses by which princes either court the favour or reward the services of their soldiers. I say nothing of the fact, that these rewards are conferred on barbers, cooks, grooms, and dross of that sort. At present, indeed, there are no cases in law courts which make a greater noise than those concerning sacerdotal offices, so that you may regard them as nothing else than game set before dogs to be hunted. Is it tolerable even to hear the name of pastors given to those who have forced their way into the possession of a church as into an enemy’s country? who have evicted it by forensic brawls? who have bought it for a price? who have laboured for it by sordid sycophancy? who, while scarcely lisping boys, have obtained it like heritage from uncles and relatives? Sometimes even bastards obtain it from their fathers.

6. Verder, gedragen zij zich beter bij de begeving der beneficiën, die vroeger met de ordening verbonden was, maar nu geheel daarvan gescheiden? De wijzen, waarop zij dat doen, zijn velerlei. Immers niet alleen de bisschoppen delen priesterschappen toe, en ook bij die priesterschappen, van welke zij de collatores of toedelers genoemd worden, hebben zij niet altijd het volle recht; maar anderen hebben de presentatie, zij zelf echter houden de titel der collatie, ter wille van de eer. Daarbij komen ook de nominaties uit de scholen, de resignaties, die of eenvoudigweg of ter wille van omruiling plaats hebben, de aanbevelingsbrieven, de preventies en al wat er nog meer is. Maar zij gedragen zich allen zo, dat niemand van hen een ander iets kan verwijten. Ik beweer dit, dat ternauwernood één op de honderd beneficiën tegenwoordig in het pausdom verleend wordt zonder simonie naar de definitie, die de oude schrijvers van de simonie gegeven hebben. Ik zeg niet, dat ze allen de beneficiën met geteld geld kopen; maar wijs me één van de twintig, die zonder enige zijdelingse aanbeveling tot het priesterschap komt. Sommigen worden daartoe bevorderd door bloed of aanverwantschap, anderen door het aanzien hunner ouders, anderen verwerven zich gunst door onderdanigheid. Kortom de priesterschappen worden verleend, niet opdat er voor de kerken gezorgd zij, maar voor hen, die ze ontvangen. Daarom noemen zij ze beneficiën (weldaden), door welke naam zij duidelijk genoeg te kennen geven, dat zij ze op één lijn stellen met de schenkingen der vorsten, door welke dezen de gunst der soldaten winnen, of hun moeiten belonen. Ik spreek er nog niet eens van, dat deze beloningen geschonken worden aan barbiers, koks, ezeldrijvers en mensen van dat slag. Verder weerklinken de rechtszalen tegenwoordig bijna van geen andere twistgedingen meer dan van die over priesterschappen, zodat men zou kunnen zeggen, dat ze niets anders zijn dan een prooi, die de honden wordt voorgeworpen om er op te jagen. Of is het wel te verdragen, dat men hoort, dat zij herders genoemd worden, die in het bezit der kerk ingedrongen zijn als in een vijandelijk gebied? Die het met processen verkregen hebben, met geld gekocht hebben, met vuile onderdanigheid verdiend hebben, of die, terwijl ze nog kinderen waren, die nauwelijks konden stamelen, daar zijn ingegroeid als in een erfenis van hun ooms en verwanten, soms zelfs, als onechte kinderen, van hun vaders?

6. Das Pfründenunwesen

Wie steht es nun mit der Austeilung der Pfründen (Benefizien), die einst mit der Ordination verbunden war, jetzt aber völlig von ihr getrennt ist? Wieviel besser führen sich die Papisten dabei auf?

740 Hier besteht nun bei ihnen eine vielfältige Art und Weise. Denn die Bischöfe sind nicht die einzigen, die Priesterstellen verleihen, und auch bei solchen Stellen, deren „Kollatoren“ (Besetzungsberechtigte) sie heißen, haben sie nicht immer volles Recht, sondern andere haben (oft) das Benennungsrecht (praesentatio), die Bischöfe selber aber behalten zu ihrer Ehrung den Titel des Besetzungsrechts bei. Dazu kommen dann noch die Pfründenverleihungen auf der Schulbank, die „Resignationen“, und zwar „einfache“ oder auch solche, die auf Grund eines Austauschs erfolgen, dazu die Empfehlungsschreiben, die „Präventionen“ (Vorgriffsrechte) und was dergleichen mehr ist. Aber die Beteiligten verhalten sich alle so, daß keiner von ihnen dem anderen einen Vorwurf machen kann! So behaupte ich: im Papsttum wird heutzutage unter hundert Pfründen kaum eine ohne Simonie vergeben, wenn wir die Simonie so verstehen, wie die Alten sie definiert haben. Ich sage nicht, daß sie alle ihre Pfründen mit barem Gelde kaufen - aber man soll mir von zwanzig auch nur einen zeigen, der durch keinerlei versteckte Empfehlung zum Priesteramt käme! Die einen erlangen ihre Beförderung durch Blutsverwandtschaft oder Verschwägerung, die anderen durch das Ansehen ihrer Eltern, wieder andere erwerben sich Gunst durch Dienstwilligkeit. Kurzum, die Pfründen werden nicht etwa zu dem Zweck vergeben, daß dadurch die Kirchen versorgt würden, sondern vielmehr, daß für die Leute gesorgt wird, die sie bekommen. Deshalb nennt man sie ja auch „Benefizien“ (Wohltaten) - ein Name, mit dem man genugsam zu erkennen gibt, daß man sie nicht anders einschätzt als die Schenkungen von Fürsten, mit denen sich diese die Gunst ihrer Kriegsleute erwerben oder auch ihre Anstrengungen belohnen. Ich übergehe dabei noch, daß man solche „Belohnungen“ auch an Barbiere, Köche, Maultiertreiber und andere Leute dieses Schlags vergibt. Zudem hallen heutzutage die Gerichte fast von keinen Streitigkeiten mehr wider als von solchen, die sich um Pfründen drehen - man könnte geradezu sagen, daß die Pfründen nichts anderes sind als eine Beute, die man den Hunden zur Jagd vorwirft! Ist es nicht unerträglich zu hören, daß man Leute als „Hirten“ bezeichnet, die in den Besitz einer Kirche eingebrochen sind, als wäre sie ein feindliches Gebiet, die diesen Besitz als Siegesbeute durch Streitereien vor Gericht gewonnen oder mit Geld erkauft oder mit schmutzigen Diensten erworben haben, die als Knaben, die kaum zu stammeln vermochten, in solchen Besitz hineingewachsen sind, als sei er ein Erbbesitz von ihren Onkeln oder verwandten oder zuweilen gar - sofern sie Bastarde sind - von ihren Vätern her?

6. Onderduimsheid in die toewysing van geestelike voordele

Hoeveel beter gedra hulle hulle in die toewysing van geestelike 1361 voordele²⁴ - iets wat eertyds aan bevestiging verbind is maar nou heeltemal daarvan losgemaak is? Die manier waarop hulle dit doen, is veelvuldig. Dit is trouens nie die biskoppe alleen wat priesterskappe verleen nie. Selfs in die ampte waarvan hulle aanwysers genoem word, het hulle nie altyd die voile bevoegdheid nie. Ander het die uitreikingsreg maar hulle (die biskoppe) behou die eretitel aanwysers. Hierby kom daar nog benoemings uit die skole, bedankings - soms doodeenvoudig of ingedien ter wille van uitruiling; edikte, aanbevelings, beletsels en dergelike dinge. Hulle gedra hulle almal inderdaad so dat geeneen van hulle ’n ander iets kan verkwalik nie.

My standpunt is soos volg: onder die pousdom word daar vandag skaars een uit elke honderd geestelike voordele sonder simonie toegeken, en dit dan soos die skrywers van ouds simonie beskryf het.²⁵ Ek sê nie dat aimai hulle amp teen ’n vasgestelde prys koop nie, maar wys my een uit twintig wat sonder die een of ander sydelingse aanbeveling die priesterskap bereik. Familiebande of verwantskap bring vir sommige bevordering; vir ander is dit die gesag van hulle ouers; ander behaal guns deur hulle kruipery. Kortom: priesterskappe word toegeken, nie om na kerke om te sien nie, maar om te sorg vir diegene wat dit ontvang. Gevolglik noem hulle dit weldade. Met hierdie woord dui hulle genoegsaam aan dat hulle dit in dieselfde lig sien as die geskenke van die keisers²⁶ waarmee hulle guns van die soldate werf of vir hulle arbeid beloon word. Ek laat dit maar agterweë dat hierdie belonings ook aan haarkappers, kokke, staljongens en dergelike uitvaagsels toegeken word. Vandag dreun die howe inderdaad met meer hofsake oor priesterskappe as feitlik enige ander geding sodat jy kan sê dat dit niks anders is as buit wat vir die honde gegooi is om op jag te maak nie. Kan ’n mens verdra om te hoor dat diegene herders genoem word wat in besit van ’n kerk gekom 1362 het deur dit as ’t ware binne te val asof dit vyandelike gebied is? wat dit met hofgedinge gewen het? wat dit teen ’n prys aangekoop het? wat dit met afstootlike kruipery verdien het? wat dit as kinders wat skaars kan stamel, as erflating van hulle ooms en verwante, en soms as onwettige kinders van hulle vaders ontvang het?

6. Теперь посмотрим, как у них обстоит дело с раздачей бенефициев. В древности такое право было связано с ординацией, у папистов же оно выглядит иначе. Дело в том, что сегодня епископы не обладают исключительным правом предоставления бенефициев, а если и предоставляют их, то отнюдь не всегда как полномочные распорядители. Ибо есть и другие, кто имеет отношение к этому праву. Короче говоря, каждый имеет от этого столько, сколько может урвать. А ещё есть: назначение на должность обладателей учёных степеней; отказы - простые или в связи с перемещением по службе; мандаты, судебные разбирательства и прочее крючкотворство. Что бы ни происходило, папы, легаты, епископы, аббаты, настоятели, каноники и светские патроны ведут себя так, словно им не в чем упрекнуть друг друга. Думаю, вряд ли во всём папстве из ста бенефициев найдётся один, полученный без посредства симонии, как это называли древние (Халкидонский собор (451), канон 2: Helefe C.J., von. Ор. cit., р. 772s). Не берусь утверждать, что все они куплены за наличные деньги. Но пусть из пятидесяти бенефициариев мне укажут одного, кто не получил бы свой бенефиций путём закулисной игры. Одни используют для этого родственные связи, другие - приятельские отношения, третьи - доверие к их родителям, четвёртые - собственные услуги. В конечном счёте бенефиции раздаются для обеспечения не Церкви, а людей. Потому их и называют бенефициями. Это слово ясно выражает, чем считается у папистов бенефиций: либо подарком, либо вознаграждением. Не говорю уже о том, что часто бенефиций выдаётся в пожалование цирюльникам, поварам, погонщикам мулов и прочему подобному сброду.

Кроме того, ни по каким другим делам не ведётся сегодня столько тяжб в суде, сколько по поводу бенефициев. Можно сказать, что они подобны добыче, из-за которой грызутся псы. Но допустимо ли называть пастырем Церкви того, кто захватил ее, как враг захватывает чужую землю, или выиграл её в суде, или купил за твёрдую цену, или принял в уплату за незаконные услуги? А что сказать о малых детях, которые получают бенефиции в наследство от дядей или двоюродных братьев, или о незаконнорождённых, принимающих их от своих отцов?

7. An unquam eo progressa esset populi, quantumvis corrupti 80 et exlegis, licentia?^a || Sed hoc quoque maius portentum est, quod unus homo (non dico qualis, certe qui se ipsum regere non potest) quinque aut sex Ecclesiis gubernandis praeficitur. Videre est hodie in aulis Principum adulescentes ter Abbates, bis Episcopos, semel Archiepiscopos. Passim vero sunt Canonici, quinque, sex, septem sacerdotiis onusti: quorum nullam prorsus nisi in recipiendo proventu curam habent. Non obiiciam, verbum Dei ubique reclamare: quod iampridem desiit apud eos habere tantillum momenti. Non obiiciam, multas severissimas sanctiones in pluribus Conciliis contra hanc improbitatem esse factas¹; nam has quoque, quoties libet, fortiter contemnunt. Sed dico utrunque esse prodigiosum flagitium, quod Deo, naturae, et Ecclesiastico regimini prorsus adversetur, ut unus praedo pluribus simul Ecclesiis incubet: ut Pastor nominetur, qui gregi suo adesse, etiamsi velit, nequeat: et tamen (qua sunt impudentia) tam abominandas foeditates Ecclesiae nomine praetexunt, quo ab omni reprehensione eximant. Quinetiam, si Deo placet, in istis nequitiis continetur sacrosancta illa successio, cuius merito effectum esse iactant ne Ecclesia periret.

7. Le peuple, comment qu’il eust esté corrompu et depravé, se fust-il jamais tant desbordé à une licence tant desesperée? Mais c’est encore un monstre plus vilain, qu’un seul homme, je ne dy pas quel, mais un homme qui ne se peut gouverner soymesme, ait cinq ou six Eglises à gouverner. On verra aujourdhuy des jeunes follets aux cours des Princes, qui auront un Archevesché, deux Eveschez et trois Abbayes. C’est chose commune, que les Chanoines soyent chargez de six ou sept benefices, desquels toutesfois ils n’ont nul soin, sinon d’en recevoir te revenu. Je ne leur objecteray point que la parolle de Dieu contredit par tout à cela: car il y a long temps qu’ils ne font pas grand conte d’icelle. Je ne leur objecteray point aussi que les Conciles anciens ont fait beaucoup d’ordonnances, pour rigoureusement punirun tel desordre: car ils mesprisent bien tous les Canons et Decrets, toutes fois et quantes que bon leur semble. Mais je dy que ces deux choses sont vilaines et execrables, repugnantes à Dieu, à nature, et au regime de l’Eglise, qu’un brigand ou volleur occupe seul plusieurs Eglises: et qu’un homme soit nommé Pasteur, lequel ne peut estre auprés de son troupeau, mesme quand il voudroit: et toutesfois ils sont tant effrontez qu’ils couvrent sous ombre de l’Eglise ces ordures tant abominables, afin qu’on ne les reprenne point. Qui plus est, ceste belle succession qu’ils alleguent, pour dire que l’Eglise s’est conservée entre eux depuis le temps des Apostres jusques à present, consiste enclose en ces meschancetez.

7. Would the licentiousness of the people, however corrupt and lawless, ever have proceeded to such a length? But it is still more monstrous that one man—I say nothing of his qualifications, only a man not capable of governing himself—should preside over the government of five or six Churches. We may now see, in the courts of princes, young men who hold one archbishopric, two bishoprics, and three abbeys. It is a common thing for canons to be loaded with five, six, or seven benefices, of which they take not the least care, except in receiving the revenues. I will not object that this is every where condemned by the word of God, which has long ceased to have the least weight with them. I will not object that various councils have made many very severe decrees against such disorder; for these also, whenever they please, they fearlessly treat with contempt. But I maintain, that both these things are execrable enormities, utterly repugnant to God, to nature, and to the government of the Church—that one robber should engross several Churches at once, and that the name of pastor should be given to one who could not be present with his flock, even if he would; and yet, such is their impudence, they cover these abominable impurities with the name of the Church, in order to exempt them from all censure. And, moreover, that inviolable succession, to the merit of which they boast that the Church owes its perpetual preservation, is included in these iniquities.

7. One individual appointed over five or six churches. This most shameful corruption severely condemned by many Councils.

Was the licentiousness of the people, however corrupt and lawless, ever carried to such a height? But a more monstrous thing still is, that one man (I say not what kind of man, but certainly one who cannot govern himself) is appointed to the charge of five or six churches. In the courts of princes in the present day, you may see youths who are thrice abbots, twice bishops, once archbishops. Everywhere are Canons loaded with five, six, or seven cures, of not one of which they take the least charge, except to draw the income. I will not object that the word of God cries aloud against this: it has long ceased to have the least weight with them. I will not object that many councils denounce the severest punishment against this dishonest practice; these, too, when it suits them, they boldly contemn. But I say that it is monstrous wickedness, altogether opposed to God, to nature, and to ecclesiastical government, that one thief should lie brooding over several churches, that the name of pastor should be given to one who, even if he were willing, could not be present among his flock, and yet (such is their impudence) they cloak these abominations with the name of church, that they may exempt them from all blame. Nay, if you please, in these iniquities is contained that sacred succession to which, as they boast, it is owing that the Church does not perish.

7. Zou de ongebondenheid van het volk, al was het nog zo verdorven en wetteloos, wel ooit zover gegaan zijn? Maar dit is een nog groter monsterachtigheid, dat één man (ik zeg niet wat voor een, maar althans een, die zichzelf niet regeren kan) aangesteld wordt om vijf of zes kerken te regeren. Aan de hoven der vorsten kan men tegenwoordig jonge mannen zien, die drie abdijen, twee bisdommen en één aartsbisdom bezitten. Alom zijn kanunniken, die met vijf, zes, zeven priesterschappen belast zijn, waarvoor ze in het geheel geen zorg dragen, behalve de zorg, die ze besteden aan het ontvangen der inkomsten. Ik zal hun niet voor de voeten werpen, dat Gods Woord overal hier tegenin roept, want dat heeft al lang opgehouden bij hen een greintje gewicht in de schaal te leggen. Ik zal hun niet voor de voeten werpen, dat op verscheidene conciliën veel zeer strenge bepalingen tegen deze goddeloosheid gemaakt zijn; want ook die minachten ze krachtdadig, zo vaak het hun lust. Maar ik zeg, dat het twee monsterachtige schanddaden zijn, die tegen God, de natuur en de kerkelijke regering geheel en al ingaan, namelijk dat één rover tegelijk meer dan één kerk bezit, en dat hij herder genoemd wordt, die, ook al zou hij willen, niet bij zijn kudde kan zijn; en toch zijn ze zo onbeschaamd, dat ze zulke verfoeilijke gruwelen bedekken met de naam der kerk, om ze tegen elke berisping te vrijwaren. Ja zelfs heet het, dat in die schandelijkheden die heilige opvolging gelegen is, door welker verdienste, gelijk zij pochen, het geschied is, dat de kerk niet omgekomen is.

7.

Wäre wohl die Zügellosigkeit des Volkes, so verderbt und gesetzlos es aicj gewesen sein mag, je soweit gegangen?

Eine noch größere Ungeheuerlichkeit ist es aber, daß ein einziger Mensch - ich sage nichts davon, was für einer, jedenfalls aber einer, der sich selber nicht zu regieren vermag - an die Spitze von fünf oder sechs Kirchen gestellt wird, um sie zu „leiten“. Man kann heutzutage an den Fürstenhöfen junge Männer sehen, die dreimal Äbte, zweimal Bischöfe und einmal Erzbischöfe sind. Durchgängig aber sind sie Kanoniker, mit fünf, sechs, sieben Pfründen beladen, um die sie sich durchaus nur insofern sorgen, als sie sich eben darum kümmern, Einkünfte aus ihnen zu empfangen. Ich will da nicht den Einwurf machen, daß Gottes Wort dagegen allenthalben Einspruch erhebt - denn das hat bei diesen Leuten seit langer Zeit aufgehört, auch nur die mindeste Bedeutung zu haben. Ich will auch nicht den Einwurf machen, daß man auf vielen Konzilien gegen diese Unverschämtheit die schärfsten Verordnungen erlassen hat - denn auch diese verachten sie wacker, so oft es ihnen paßt. Ich sage aber dies: daß ein einziger Räuber viele Kirchen zugleich mit Beschlag belegt, und daß man einen Menschen als „Hirten“ bezeichnet, der, selbst 741 wenn er will, nicht bei seiner Herde sein kann - das sind beides ungeheuerliche Schändlichkeiten, die Gott, der Natur und dem Kirchenregiment ganz und gar zuwider sind. Und doch verdeckt man in seiner Schamlosigkeit solch widerwärtige Greuel hinter dem Namen der Kirche, um sie jedem Vorwurf zu entziehen. Ja, „wenn es Gott gefällt“, so besteht in diesen Nichtsnutzigkeiten jene hochheilige Aufeinanderfolge (der Bischöfe), deren Verdienst es, wie sie rühmen, zuwege gebracht hat, daß die Kirche nicht untergegangen ist.

7. Blatante miskenning van God se Woord in die aanwysing van die ampte

Sou die teuelloosheid van die (kerk)volk, bedorwe en wetteloos soos hulle is, ooit so ver gegaan het? Maar dit is nog ’n groter gedrog dat een man - ek sê nie wat sy geaardheid is nie, maar in elk geval is hy ’n man wat homself nie in bedwang kan hou nie -, aangestel word om vyf of ses kerke gelyk te regeer. In die howe van keisers kan ons vandag jongelinge sien wat drie abdye, twee bisdomme en ’n aartsbisdom het.²⁷ Oral is daar trouens kanunnike wat met vyf, ses, of sewe priesterskappe oorlaai is waaroor hulle hulle hoegenaamd niks bekommer nie behalwe om inkomste daaruit te ontvang. Ek sal nie die beswaar opper dat die Woord van God oral daarteen skreeu nie want dit het lankal reeds opgehou om die geringste invloed onder hulle te hê. Ek sal nie die beswaar opper dat baie van die strengste strafmaatreëls in verskeie konsilies teen hierdie onbeskaamde optrede aangeneem is nie²⁸ want hulle versmaai dit ook so dikwels hulle wil. Maar ek sê dat beide monsteragtige misbruike is wat ten voile teen God, die natuur en die kerkregering stry - dat een rower tegelyk verskeie kerke beset; en dat iemand ’n herder genoem word terwyl hy nie in staat is om by sy kudde te wees nie selfs al wou hy!²⁹ En - so groot is hulle skaamteloosheid -, hulle beklee sulke afstootlike afgryslikhede nogtans met die woord kerk om hulle van alle teregwysing te vrywaar. Ja, as dit God behaag, word hulle heilige opvolging in sulke boewery opgesluit terwyl hulle daarop roem dat dit hierdie opvolging se verdienste is dat die kerk nie te gronde gegaan het nie!

Ampsvervulling in die Roomse kerk (Afdeling 8-10)

7. Разве народ, при всей его испорченности и развращённости, предавался когда-нибудь такому безудержному распутству? Но ещё гнуснее то, когда один человек - неважно кто именно, просто человек, не способный управлять собой, - управляет пятью или шестью Церквами. Сегодня при дворах князей можно увидеть юных сумасбродов, под началом у которых состоят один архиепископ, два епископа и три аббата. Стало обычным делом, что капелланы владеют шестью-семью бенефициями, заботясь лишь о получении с них дохода.

Не стану напоминать этой публике, что всё это противно Слову Божьему, ибо они давно уже перестали с ним считаться. Не стану напоминать, что древние соборы обнародовали множество постановлений и канонов, строго карающих подобные порядки, - ибо они попирают все каноны и постановления, как им заблагорассудится. Но утверждаю, что эти два злодеяния низки и отвратительны, противны Богу, естеству и церковному устроению: когда один вор и разбойник возглавляет несколько Церквей и когда пастырем называется человек, не способный быть руководителем и наставником своей паствы, даже если бы захотел. И однако они настолько лишены стыда, что прикрывают свои гнусные непристойности именем Церкви, дабы их не осмелились порицать. Более того, именно в этих непотребствах и заключается у них то пресловутое преемство, на которое они ссылаются, когда говорят о сохранении у них Церкви от апостольских времен до наших дней.

8. Nunc (quae secunda nota est in aestimando legitimo Pastore) videamus quam fideliter munus suum exerceant. Ex sacerdotibus, qui illic creantur, alii sunt Monachi, alii quos vocant Seculares. Prior ille grex incognitus fuit veteri Ecclesiae; et habere talem in Ecclesia locum, adeo cum monastica professione pugnat, ut quum olim ex monasteriis in clerum cooptarentur, monachi esse desinerent. Atque adeo Gregorius, cuius tempus multum faecis habuit, hanc tamen confusionem fieri passus non est. Vult enim clericatu abdicari^b qui Abbates facti fuerint: quod monachus simul esse et clericus rite nemo queat: quum alterum alteri sit impedimento [Epist. 11. lib. 3]². Nunc si interrogem quomodo munus suum bene impleat quem Canones non esse idoneum declarant: quid, obsecro, responsuri sunt? Citabunt mihi scilicet abortiva illa decreta Innocentii et Bonifacii, quibus monachi ad sacerdotii honorem et potestatem sic recipiuntur, ut in monasteriis suis maneant³. Sed quae ista est 81 ratio, ut indoctus quivis asinus, simulac Romanam sedem occupaverit, totam antiquitatem verbulo uno evertat? Verum de hac re postea. Istud nunc sufficiat, pro magna absurditate habitum esse in Ecclesia puriori, si monachus sacerdotio fungeretur. Nam Hieronymus se officium sacerdotis agere negat, quum inter monachos degit: seque unum ex plebe facit qui a sacerdotibus regatur¹. Verum, ut hoc illis demus, quid tamen officii faciunt? Ex mendicantibus nonnulli concionantur: reliqui omnes monachi vel cantillant vel demurmurant Missas in suis latibulis. Quasi ad hoc fieri Presbyteros, aut Christus voluerit, aut muneris natura patiatur. Quum Scriptura palam testetur, Presbyteri esse propriam^a Ecclesiam regere [Act. 20. f. 28], annon impia est profanatio, alio transferre, imo penitus immutare sacrum Dei institutum? Nam quum ordinantur, nominatim vetantur facere quae Deus^b Presbyteris omnibus iniungit. Siquidem illis haec cantilena canitur, Monachus suo claustro contentus^c, nec sacramenta administrare, nec aliud quippiam publici muneris gerere praesumat². Negent, si poterunt, apertum esse Dei ludibrium, in hoc aliquem Presbyterum fieri, ut a vero et germano officio abstineat, et eum qui nomen habet, rem non posse habere.

8. Voyons maintenant comme ils exercent fidelement leur office: qui est la seconde marque par laquelle on doit estimer les vrais Pasteurs. Les Prestres qu’ils font, sont en partie Moynes, en partie seculiers, comme ils les appellent. Les premiers ont esté incogneuz en l’Eglise ancienne: et de fait, l’office de prestrise repugne tellement à la profession Monachale, que quand anciennement on eslisoit un Moyne pour estre au Clergé, il sortoit du premier estat: mesme sainct Gregoire, au temps duquel il y avoit desja beaucoup de vices, ne peut porter une telle confusion. Car il veut, si quelcun est fait Abbé, qu’il se deveste de l’estat du Clergé: d’autant que nul, comme il dit, ne peut estre Moyne et du Clergé ensemble, d’autant que l’un empesche l’autre³⁹. Maintenant, si j’interrogue noz gens, comment celuy lequel les Canons declairent n’estre point idoine en un office, s’acquitera de son devoir: que me respondront-ils? Je croy bien qu’ils m’allegueront ces Decrets avortez d’Innocence et de Boniface, lesquels reçoyvent tellement un Moyne au degré de prestrise, qu’il demeure neantmoins tousjours en son cloistre. Mais est-ce raison que quelque asne sans aucun savoir ne prudence, incontinent qu’il aura occupé le siege Romain, renverse toutes les ordonnances anciennes d’un petit mot? combien que de cela nous en parlerons puis apres, pour le present qu’il suffise, que du temps que l’Eglise estoit plus pure, on tenoit cela pour une grande absurdité, qu’un Moyne fust en l’estat de prestrise. Car sainct Hierome nie qu’il face office de Prestre pendant qu’il converse entre les Moynes, mais se fait comme homme lay, qui doit estre gouverné par les Prestres. Mais encore que nous leur pardonnions ceste faute: comment est-ce qu’ils exercent l’office? Il y en a aucuns des mendians, et quelque peu des autres, qui preschent: tout le reste ne sert que de chanter ou dire Messe en leurs cavernes; comme si Jesus Christ avoit entendu que les Prestres fussent creez à ceste fin, ou comme si la nature de l’office le portoit. Or aucontraire l’Escriture tesmoigne que le propre d’un Prestre c’est de gouverner l’Eglise (Act. 20:28). N’est-ce point donc une profanation meschante de destourner à autre fin, ou plustost du tout changer la saincte institution de Dieu? Car quand on les ordonne, nommément on leur defend de faire les choses que le Seigneur enjoint à tous Prestres. Qu’ainsi soit, on leur chante ceste leçon: Qu’un Moyne se contentant de son cloistre, ne presume point ne d’enseigner, ne d’administrer les Sacremens, ne d’exercer autre charge publique. Qu’ils nient, s’ils peuvent, que se ne soit une moquerie manifeste de Dieu, de creer un Prestre afin qu’il se deporte de l’office: et qu’un homme ait le tiltre, qui ne peut avoir la chose.

8. 291 Now, let us see how faithfully they exercise their office, which is the second mark by which we are to judge of a legitimate pastor. Of the priests whom they create, some are monks, others are called seculars. The former of these classes was unknown to the ancient Church, and to hold such a place in the Church was so incompatible with the monastic profession, that anciently, when any one was chosen from a monastery to be one of the clergy, he ceased to be a monk. And even Gregory, in whose time there was much corruption, yet suffered not this confusion to take place. For he enjoined, that they who became abbots should be divested of their clerical character; for that no one could be a monk and a clergyman at the same time, because the one would be an impediment to the other. Now, if I inquire how that man can duly discharge his office, whom the canons declare to be unfit for it, what answer will they make? I suppose they will cite those abortive decrees of Innocent and Boniface, by which monks are admitted to the honour and authority of the priesthood, so that they may still remain in their monasteries. But what reason is there, that any illiterate ass, as soon as he has once occupied the see of Rome, should by one diminutive word overturn all the usages of antiquity? But of this we shall say more hereafter. Suffice it at present to remark, that during the purer times of the Church, it was deemed a great absurdity for a monk to hold the office of a priest. For Jerome denies that he performed the office of a priest while he lived among the monks; but represents himself as one of the people who ought to be governed by the priests. But if we grant them this point, how do they execute their office? There are some of the mendicants, and a few of the others, who preach. All the rest of the monks either chant or mutter over masses in their cloisters, as if it were the design of Jesus Christ that presbyters should be appointed for this purpose, or as if the nature of their office admitted of it. While the Scripture clearly testifies that it is the duty of a presbyter to govern his own Church,⁸⁵⁵ is it not an impious profanation to transfer to another object, or rather to make a total change in, God’s sacred institution? For when they are ordained monks, they are expressly forbidden to do things which the Lord enjoins upon all presbyters. This direction is given to them: Let a monk be content in his cloister, and not presume to administer the sacraments, or to execute any other branch of public duty. Let them deny, if they can, that it is a glaring mockery of God, to create a presbyter in order that he may refrain from discharging his true and genuine office, and to give a man the name, who cannot possess the thing.

8. Second part of the chapter—viz. how the office is discharged. Monks who have no place among Presbyters. Objection answered.

Let us now see, as the second mark for estimating a legitimate pastor, how faithfully they discharge their office. Of the priests345who are there elected, some are called monks, others seculars. The former herd was unknown to the early Church; even to hold such a place in the Church is so repugnant to the monastic profession, that in old times, when persons were elected out of monasteries to clerical offices, they ceased to be monks. And, accordingly, Gregory, though in his time there were many abuses, did not suffer the offices to be thus confounded (Gregor. Lib. 3 Ep. 11). For he insists that those who have been appointed abbots shall resign the clerical office, because no one can be properly at the same time a monk and a clerk, the one being an obstacle to the other. Now, were I to ask how he can well fulfil his office who is declared by the canons to be unfit, what answer, pray, will they give? They will quote those abortive decrees of Innocent and Boniface, by which monks are admitted to the honour and power of the priesthood, though they remain in their monasteries. But is it at all reasonable that any unlearned ass, as soon as he has seized upon the Roman See, may by one little word overturn all antiquity? But of this matter afterwards. Let it now suffice, that in the purer times of the Church it was regarded as a great absurdity for a monk to hold the office of priest. For Jerome declares that he does not the office of priest while he is living among monks, and ranks himself as one of the people to be governed by the priests. But to concede this to them, what duty do they perform? Some of the mendicants preach, while all the other monks chant or mutter masses in their cells; as if either our Saviour had wished, or the nature of the office permits, presbyters to be made for such a purpose. When Scripture plainly testifies that it is the duty of a presbyter to rule his own church (Acts 20:28), is it not impious profanation to transfer it to another purpose, nay, altogether to change the sacred institution of God? For when they are ordained, they are expressly forbidden to do what God enjoins on all presbyters. For this is their cant, Let a monk, contented with his cell, neither presume to administer the sacraments, nor hold any other public office. Let them deny, if they can, that it is open mockery of God when any one is appointed a presbyter in order to abstain from his proper and genuine office, and when he who has the name is not able to have the thing.

8. Laat ons nu zien, hoe getrouw zij hun ambt waarnemen, wat het tweede kenmerk is bij het beoordelen van een wettig herder. Van de priesters, die in het pausdom gekozen worden, zijn sommigen monniken, anderen, zoals zij ze noemen, wereldlijke priesters. Die eerste soort is bij de oude kerk onbekend geweest. En zulk een plaats te bekleden in de kerk strijdt zozeer tegen het beroep van monnik, dat wanneer oudtijds bewoners van kloosters tot de geestelijkheid gekozen werden, zij ophielden monniken te zijn. Ja zelfs heeft Gregorius¹, in wiens tijd de kerk reeds veel fouten had, toch niet geduld, dat deze verwarring plaats vond. Want hij wil, dat zij die abt geworden zijn, afstand doen van hun positie als geestelijke, omdat niemand naar behoren monnik en geestelijke tegelijk kan zijn, daar het ene een hinderpaal is voor het andere. Indien ik nu vroeg, hoe iemand zijn ambt goed zou kunnen vervullen, die door de regelen voor ongeschikt verklaard wordt, wat, vraag ik u, zullen zij dan antwoorden? Zij zullen me ongetwijfeld aanhalen, die ontijdig geboren besluiten van Innocentius en Bonifacius, volgens welke de monniken tot de eer en de macht van het priesterschap zo worden toegelaten, dat ze toch in hun kloosters kunnen blijven. Maar wat is dat voor een manier van doen, dat een of andere ongeleerde ezel, zodra hij de Roomse stoel in beslag genomen heeft, de gehele oudheid met één woordje omverwerpt? Hierover echter later. Moge nu dit voldoende zijn, dat het, toen de kerk nog zuiverder was, voor een grote ongerijmdheid gehouden is, als een monnik het priesterschap zou waarnemen. Want Hieronymus ontkent, dat hij het ambt van priester bedient, wanneer hij onder de monniken leeft; en hij beschouwt zichzelf als iemand van het gewone volk, die door de priesters geregeerd moet worden. Maar ook al geven wij hun dit toe, wat voor een dienst verrichten zij dan? Van de bedelmonniken prediken sommigen; alle overige monniken zingen of prevelen de missen in hun schuilhoeken. Alsof Christus gewild had, dat hiertoe dienaren zouden worden aangesteld, of alsof de aard van het ambt dat toeliet! Waar de Schrift openlijk betuigt, dat het de taak is van een dienaar zijn eigen kerk te regeren, is het dan geen goddeloze ontheiliging Gods heilige instelling op iets anders over te brengen, ja geheel en al te veranderen? Want wanneer de monniken geordend worden, wordt hun bij name verboden te doen, wat God alle dienaren oplegt. Immers hun wordt dit liedje voorgezongen: een monnik moet met zijn klooster tevreden zijn, en het niet bestaan de sacramenten te bedienen of enige andere openbare ambtsverrichting te doen. Laat hen loochenen, als ze kunnen, dat het een openlijke bespotting van God is, dat iemand hiertoe tot dienaar aangesteld wordt, om zich van de ware en echte dienst te onthouden, en dat hij, die de naam heeft, de zaak niet kan hebben.

8. Die Mönche als "Presbyter"

Jetzt wollen wir zusehen, mit welcher Treue sie ihr Amt ausüben; denn das ist das zweite Kennzeichen, nach dem man einen rechtmäßigen Hirten beurteilen soll.

Unter den Priestern, die man bei den Papisten einsetzt, sind die einen Mönche, die anderen sogenannte Weltpriester.

Dabei ist der erste Haufe der Alten Kirche unbekannt gewesen. Auch steht das Innehaben einer solchen Stelle (nämlich des Priesteramts) in der Kirche mit dem Mönchsberuf in einem solchen Gegensatz, daß Leute, die einst aus den Klöstern heraus in den Klerus aufgenommen wurden, aufhörten Mönche zu sein. Ja, selbst Gregor (I.), zu dessen Zeiten die Kirche bereits sehr viel Unsauberkeit an sich trug, hat trotzdem nicht geduldet, daß eine derartige Verwirrung eintrat. Er will nämlich, daß Leute, die Äbte geworden sind, auf ihren Stand als Kleriker verzichten, und zwar, weil niemand zu gleicher Zeit rechtmäßig Mönch und Kleriker sein könne, da eben eins für das andere ein Hindernis sei (Brief IV,11). Wenn ich nun frage, wieso denn einer, den die kirchlichen Rechtssatzungen für nicht geeignet erklären, sein Amt recht ausfüllen könne - was will man mir dann, das möchte ich zu gerne wissen, für eine Antwort geben? Man wird mir natürlich jene unzeitig zur Welt gekommenen Anordnungen des Innozenz und des Bonifaz zitieren, nach denen Mönche zur Würde und Vollmacht des Priesteramtes zugelassen werden und doch gleichzeitig in ihren Klöstern verbleiben. Aber was ist das für eine Sache, daß irgendein ungelehrter Esel, sobald er nur den römischen Stuhl in Beschlag genommen hat, die ganze alte Ordnung mit einem einzigen Wörtlein über den Haufen wirft? Aber darüber nachher. Für jetzt soll die Feststellung genügen, daß man es in der reineren Kirche für einen großen Widersinn gehalten hat, wenn ein Mönch das Priesteramt ausübte. Denn Hieronymus erklärt, daß er, solange er unter den Mönchen lebt, nicht die Amtspflicht eines Priesters verrichtet; nein, er betrachtet sich als einen aus dem Volke, der von den Priestern regiert wird. Aber lassen wir ihnen das selbst durchgehen, so bleibt doch die Frage, was für eine Amtspflicht sie eigentlich erfüllen. Einige von den Bettelmönchen predigen. Alle anderen Mönche singen und murmeln Messen in ihren Winkeln. Als ob es nach dem Willen Christi wäre oder als ob es das Wesen dieses Amtes duldete, daß man sie zu diesem Zweck zu Presbytern („Priestern“) machte! Die Schrift bezeugt doch offen und klar, daß ein Presbyter die Aufgabe hat, seine eigene Kirche zu regieren (Apg. 20,28). Ist es dann nicht eine gottlose Entweihung, wenn man die heilige Stiftung Gottes in eine andere Richtung bringt, ja, wenn man sie voll und ganz verwandelt? Denn wenn die Mönche ordiniert werden, so wird ihnen doch ausdrücklich verboten, das zu tun, was Gott allen Presbytern („Priestern“) als Pflicht auferlegt hat. Es wird ihnen doch das Liedlein gesungen: Ein Mönch soll sich mit seinem Kloster zufrieden geben und sich nicht unterstehen, die Sakramente zu verwalten oder sonst irgend etwas zu verrichten, was Sache des öffentlichen Amtes ist. Nun sollen sie es doch, wenn sie können, bestreiten, daß es eine offene Verspottung Gottes ist, wenn man einen zu dem Zweck als Presbyter einsetzt, daß er sich seiner wahren und reinen Amtspflicht enthält, und wenn einer, der den Namen hat, die (zugehörige) Sache nicht haben kann!

8. 1363 Die ampsvervulling deur monnike

Laat ons nou kyk hoe getrou hulle hulle amp beoefen wat die tweede eienskap in die beoordeling van ’n wettige herder is. Van die priesters wat daar gemaak word, is sommiges monnike, en ander noem hulle wêreldlike priesters.

Eersgenoemde groep was onbekend in die kerk van ouds en om so ’n posisie in die kerk te hê is so strydig met die kloosternering dat, toe hulle eertyds uit die kloosters in die geestelikheid opgeneem is, hulle opgehou het om monnike te wees. En daarom het Gregorius in wie se tyd daar baie gemors was, nogtans nie toegelaat dat hierdie verwarring plaasvind nie. Hy wil trouens hê dat diegene wat abte gemaak is, van hulle geestelike amp afstand moet doen omdat niemand tereg ’n monnik en ’n geestelike kan wees nie aangesien die een vir die ander ’n struikelblok is.³⁰ As ek nou sou vra hoe iemand wat hulle reëls verklaar nie daarvoor geskik is nie, sy amp goed kan vervul, wat, vra ek jou, sal hulle antwoord dan wees? Natuurlik sal hulle vir my daardie ontydige besluite van Innocentius en Bonifacius opsê waarvolgens monnike so in die ereposisie en die bevoegdheid van die priesteramp opgeneem word dat hulle nog in hulle kloosters mag aanbly.³¹ Maar watter gronde is daar dat die een of ander ongeleerde esel die hele ou tyd met een enkele woordjie omver kan werp sodra hy die Roomse setel in die hande kry? Maar hieroor later meer. Vir die huidige moet dit voldoende wees dat dit in die suiwerder kerk as ’n groot ongerymdheid beskou is as ’n monnik ’n priesteramp vervul het. Want wanneer Hieronymus onder monnike leef, verklaar hy dat hy nie ’n priester se funksie vervul nie en hy stel hom as een van die (kerk) volk voor wat deur die priesters regeer word.³² Maar - om dit nou ook maar vir hulle toe te gee -, watter ampspligte kom hulle wel na? Sommige bedelmonnike preek wel, maar al die ander monnike sing eentonig of prewel hulle liedjies in hulle skuilplekke. Net asof dit Christus se bedoeling was en die aard van die amp toelaat dat presbiters hiervoor aangewys word! Aangesien die Skrif openlik getuig dat dit ’n presbiter se plig is om sy eie kerk te regeer,³³ is dit dan nie goddelose heiligskennis om dit op iets anders oor te dra nie; of liewer, om God se heilige instelling heeltemal te verander nie? Wanneer monikke trouens georden word, word hulle uitdruklik verbied om die 1364 dinge te doen wat God alle presbiters oplê. Want hierdie liedjie word vir hulle gesing: ‘Laat die monnik met sy klooster tevrede wees en hom nie aanmatig om die sakramente te bedien of iets wat op ’n openbare amp van toepassing is, verrig nie.’³⁴ Laat hulle ontken, as hulle kan, dat dit openlike bespotting van God is wanneer iemand ’n presbiter gemaak word om hom van sy ware en egte ampsplig te weerhou en wanneer iemand wat die naam dra, dit nie in werklikheid kan hê nie.

8. Теперь посмотрим, насколько верно исполняют они своё служение. Ибо именно таков второй признак, по которому определяют истинных пастырей. Среди их священников есть монахи и есть «белое духовенство» (seculier), как они его называют. Древняя Церковь не знала священников-монахов. Действительно, священническое служение настолько несовместимо с монашеством, что в древности монах, избранный в число клира, выходил из прежнего состояния. Даже св. Григорий, во времена которого уже распространилось множество пороков, не терпел подобного смешения. Согласно его предписанию, всякий, кто принял обязанности настоятеля, должен сложить с себя священническое звание, потому что никто не может быть монахом и клириком одновременно: одно исключает другое (Григорий Великий. Письма, IV, 11 (МРL, LXXVII, 1680); Decretum Gratiani II, с. XVI, qu. 1,с. 38). Так что если теперь я спрошу этих субъектов, каким образом человек, объявленный канонами негодным для несения службы, может исполнять свои долг, что они ответят? Думаю, скорее всего сошлются на ублюдочные декреты Иннокентия и Бонифация, позволяющие монаху, ставшему священником, по-прежнему оставаться в своём монастыре (Decretum Gratiani II, c. XVI, qu. 1, c. 22 et 25). Но мыслимо ли, что какой-то осёл, невежественный и безрассудный, может одним словом переиначить все древние установления, как только займёт римский престол?

Однако об этом мы ещё поговорим позднее. Пока же достаточно заявить, что во времена, когда Церковь хранила большую чистоту, совмещение монашеского и священнического служения считалось вопиющим абсурдом. Св. Иероним говорит, что пока человек пребывает среди монахов, он должен вести себя не как священник, а как мирянин, подлежащий руководству со стороны священников (Hieronymus. Ep. 51, 1 (MPL, XXII, 518)).

Но допустим, что мы простим им эту погрешность. Остаётся вопрос: как исполняют они своё служение? Есть небольшое число нищенствующих священников и проповедников. Остальные только поют псалмы или совершают мессы в своих норах. Можно подумать, что Иисус Христос для этого поставил священников или что в этом и заключается суть их служения! Напротив, Писание свидетельствует, что дело пастыря - пасти Церковь (Деян 20:28). Разве поворот к иной цели - вернее, полное извращение священного установления Божьего - не есть нечестивая профанация? Ибо при совершении ординации священникам по сути воспрещается исполнять то служение, на которое их поставил Господь. Для этого посвящаемым твердят: пусть монах довольствуется своей обителью, не притязая ни на учительство, ни на совершение таинств, ни на какие-либо иные публичные обязанности (Василий Великий. Правила монашества, канон 9 (МРG,XXXI, 1370)). Пускай паписты попробуют отрицать, если сумеют, что посвящать человека в священники с тем, чтобы отстранить от служения и оставить ему только беспредметное наименование, - не явная насмешка над Богом!

9. Venio ad seculares: qui partim beneficiarii sunt (ut loquuntur), id est, habent sacerdotia quibus alantur³: partim quotidianas operas locant missando vel canendo, et quasi collecta inde stipe victitant^d. Beneficia aut curam animarum habent, ut Episcopatus et parochiae: aut stipendia sunt hominum delicatorum, qui cantillando victum acquirunt: ut praebendae, canonicatus, personatus, ac dignitates, cappellaniae, et similia. Quanquam, rebus sursum deorsum iam conversis, Abbatiae et Prioratus non tantum secularibus Presbyteris, sed pueris quoque (privilegio, id est vulgari et usitata consuetudine) conferuntur. Quantum ad mercenarios attinet, qui in diem victum quaerunt, quid aliud facerent quam quod faciunt? nempe ut illiberali ac pudendo modo sese prostituant ad quaestum: praesertim in tanta multitudine quanta nunc orbis scatet. Itaque quum palam mendicare non audeant, vel hac via reputent se 82 parum profecturos, velut canes famelici circumeunt, et sua importunitate non secus ac latratu extorquent ab invitis hominibus quod in aridum ventrem ingerant. Hic si verbis persequi coner quantum sit dedecus Ecclesiae, eo rediisse honorem et munus Presbyterii, nullus erit finis. Non est igitur cur a me expectent lectores orationem quae tam flagitiosae indignitati respondeat. Breviter dico, Si Presbyteri officium est (quod et verbum Dei praescribit^a [1. Cor. 4. a. 1], et vetusti Canones requirunt) Ecclesiam pascere, et spirituale Christi regnum administrare: tales omnes sacrifici qui nullum nisi in Missarum^b nundinatione opus aut stipendium habent, non modo cessant in officio, sed nullum quod exerceant legitimum habent officium. Locus enim docendi illis nullus datur: nullam plebem habent quam gubernent. Denique nihil illis reliquum est praeter altare in quo Christum sacrificent; quod non est Deo, sed daemoniis litare^c, ut alibi videbimus¹.

9. Je vien aux seculiers, lesquels en partie sont beneficiez, comme ils les nomment: c’est à dire ils sont prouveuz pour leur ventre: en partie falourdiers, qui gagnent leur vie à chanter ou à barbotter, à ouyr les confessions, porter les morts en terre, et autres choses semblables. Des benefices, les uns ont charge d’ame, comme Eveschez et Cures: les autres sont salaires de gens delicats qui vivent en chantant, comme prebendes, Chanoineries, dignitez, chappelles, et autres semblables. Combien que tout va tellement à rebours, que les Abbayes et Prieurez sont donnez non seulement à Prestres seculiers, mais à des petis enfans: et cela se fait tellement par privilege, que c’est une coustume ordinaire. Touchant des Prestres mercenaires, ou falourdiers, qui se loent à journée, que feroyent-ils autre chose que ce qu’ils font? assavoir, en se prostituant à exercer une telle marchandise honteuse et vilaine, principalement en telle multitude. Pourtant, comme ainsi soit qu’ils ayent honte de mendier apertement, ou qu’ils n’esperent point de beaucoup profiter en ce faisant, ils circuissent courans çà et là comme chiens affamez: et par leur importunité, comme par abay, ils arrachent par force des uns et des autres quelques morseaux pour fourrer en leur ventre. Si je vouloye icy demonstrer quel deshonneur c’est à l’Eglise, que l’estat et degré de prestrise soit abaissé jusques là, il n’y auroit point de fin. Je n’useray point donc de longues querimoines; pour declairer la grandeur de ceste turpitude. Seulement je dy en brief, que si l’office d’un Prestre est de paistre l’Eglise, et administrer le regne spirituel de Jesus Christ, comme la parolle de Dieu l’ordonne, et les anciens Canons le requierent: tous tels Prestres, qui n’ont nul ouvrage ne loyer qu’à faire marchandise de Messes et briborions, non seulement se deportent de faire leur devoir, mais qu’ils n’ont nul office legitime à exercer. Car on ne leur donne point de lieu à enseigner. Ils n’ont nul trouppeau à gouverner. Brief, il ne leur reste que l’autel pour offrir Jesus Christ en sacrifice: ce qui est sacrifier, non pas à Dieu, mais au diable, comme nous verrons cy apres.

9. 292 I proceed to the seculars; of whom some are called beneficiaries, that is, they have benefices by which they are maintained; others hire themselves to labour by the day, in saying mass or singing, and live on the wages which they gain from these employments. Benefices are either attended with cure of souls, as bishoprics and parishes; or they are the stipends of delicate men, who gain a livelihood by chanting, as prebends, canonries, dignities, chaplainships, and the like. But in the confusion which has been introduced, abbeys and priories are conferred not only on secular priests, but also on boys, by privilege, that is, by common and ordinary custom. As to the mercenaries, who seek their daily sustenance, how could they act otherwise than they do, that is, to offer themselves to hire in a mean and shameful manner; especially among such a vast multitude as now swarms in the world? Therefore, when they are ashamed of open begging, or think they should gain but little by that practice, they run about like hungry dogs, and by their importunity, as by barking, extort from reluctant hands some morsels to put into their mouths. Here if I should endeavour to describe what a great disgrace it is to the Church, that the office and dignity of the presbytery has been so degraded, there would be no end. My readers, therefore, have no reason to expect from me a long discourse, corresponding to such a flagitious enormity. I only assert, in few words, that if it be the duty of a presbyter, as the word of God prescribes, and the ancient canons require, to feed the Church and administer the spiritual kingdom of Christ,⁸⁵⁶ all those priests who have no work or wages, except in making merchandise of masses, not only fail of executing their office, but have no legitimate office to execute. For there is no place assigned to them to teach; they have no people to govern. In short, nothing remains to them but the altar upon which to offer up Christ in sacrifice; and this is not sacrificing to God, but to demons, as we shall see in another place.

9. Presbyters divided into beneficiaries and mercenaries. The beneficiaries are bishops, parsons, canons, chaplains, abbots, priors. The mercenaries condemned by the word of God.

I come to the seculars, some of whom are (as they speak) beneficiaries; that is, have offices by which they are maintained, while others let out their services, day by day, to chant or say masses, and live in a manner on a stipend thus collected. Benefices either have a cure of souls, as bishoprics and parochial charges, or they are the stipends of delicate men, who gain a livelihood by chanting; as prebends, canonries, parsonships, deaneries, chaplainships, and the like; although, things being now turned upside down, the offices of abbot and prior are not only conferred on secular presbyters, but on boys also by privilege, that is, by common and usual custom. In regard to the mercenaries who seek their food from day to day, what else could they do than they actually do, in other words, prostitute346themselves in an illiberal and disgraceful manner for gain, especially from the vast multitude of them with which the world now teems? Hence, as they dare not beg openly, or think that in this way they would gain little, they go about like hungry dogs, and by a kind of barking importunity extort from the unwilling what they may deposit in their hungry stomachs. Were I here to attempt to describe how disgraceful it is to the Church, that the honour and office of a presbyter should come to this, I should never have done. My readers, therefore, must not expect from me a discourse which can fully represent this flagitious indignity. I briefly say, that if it is the office of a presbyter (and this both the word of God prescribes (1 Cor. 4:1) and the ancient canons enjoin) to feed the Church, and administer the spiritual kingdom of Christ, all those priests who have no work or stipend, save in the traffic of masses, not only fail in their office, but have no lawful office to discharge. No place is given them to teach, they have no people to govern. In short, nothing is left them but an altar on which to sacrifice Christ; this is to sacrifice not to God but to demons, as we shall afterwards show (see chap.18 sec. 3, 9, 14).

9. Ik kom tot de wereldlijke priesters, die deels beneficiarissen zijn, zoals zij dat noemen, dat wil zeggen, die priesterschappen hebben om daardoor onderhouden te worden; deels hun dagelijks werk vinden in het lezen van missen of zingen, en leven van het geld, dat ze daaruit bijeenbrengen. De beneficiën hebben of de zorg voor de zielen, zoals de bisdommen en de parochiën, of het zijn bezoldigingen van genotzuchtige mensen, die met zingen hun levensonderhoud verwerven, zoals prebenden, kanunnikschappen, personaatschappen, digniteiten, kappelaanschappen en dergelijke. Trouwens, daar de zaken reeds ondersteboven gekeerd zijn, worden de abdijen en prioraten niet slechts aan wereldse priesters, maar ook aan kinderen geschonken door een privilegie, dat is een algemene en gebruikelijke gewoonte. Wat de huurlingen betreft, die iedere dag hun kost zoeken te winnen, wat zouden ze anders doen dan ze doen? Namelijk dat ze op onwaardige en schandelijke wijze zich overgeven tot gewin: vooral in een zo grote menigte, als waarvan de wereld nu krioelt. Daar ze dus niet openlijk durven bedelen, of overwegen, dat ze op die manier weinig zouden bereiken, gaan ze rond als hongerige honden, en persen door hun onbeschaamdheid, als door geblaf, van de mensen, die met tegenzin gehoor geven, gaven af, om daarmee hun schrale buik te vullen. Indien ik hier met woorden zou trachten na te gaan, hoe grote schande het is voor de kerk, dat het met de eer en het ambt der dienaren zover gekomen is, dan zou er geen eind aan komen. De lezers moeten dus van mij niet een bespreking verwachten, die een zo schandelijke onwaardigheid naar behoren zou behandelen. Ik zeg alleen in 't kort: indien het de plicht is van een dienaar (wat Gods Woord voorschrijft en de oude regels eisen) de kerk te wijden, en het geestelijk Koninkrijk van Christus te besturen, dan doen alle priesters, die geen ander werk of loon hebben dan in het handel drijven in missen, niet alleen hun plicht niet, maar dan hebben ze ook geen enkel wettig ambt uit te oefenen. Want hun wordt geen gelegenheid gegeven om te onderwijzen, en ze hebben geen gemeente om te besturen. Kortom, zij hebben niets over behalve een altaar om daarop Christus te offeren. En dat betekent niet Gode, maar de duivelen offeren, zoals we elders zullen zien.

9. 742Pfründner und Lohnpriester

Jetzt komme ich zu den Weltpriestern. Diese sind zum Teil Pfründner, wie man sagt; das heißt: sie haben Priesterstellen, um sich von ihnen zu ernähren. Zum anderen Teil vermieten sie ihre täglichen Dienste zum Messelesen und Singen, und sie fristen ihr Leben gleichsam von dem (dabei) aufgebrachten Lohn.

Die Pfründen umfassen zum Teil die Seelsorge, wie z.B. Bistümer und Pfarreien; zum Teil sind sie eine Besoldung für verwöhnte Leute, die sich mit Singen ihr Brot verdienen, so z.B. die Praebenden, Kanonikerstellen, Personate, Dignitäten (bestimmte Domherrenstellen), Kaplansstellen und dergleichen. Allerdings werden, wo die Dinge oben und unten bereits voll und ganz über den Haufen geworfen sind, auch Abts- und Priorstellen nicht nur an Weltpriester, sondern auch - durch „Privileg“, das heißt nach allgemeiner, gebräuchlicher Gewohnheit - an Knaben vergeben.

Was nun die Lohnpriester betrifft, die Tag für Tag ihren Unterhalt suchen - was sollten die anders machen, als sie wirklich tun? Was sollten sie anders machen, als daß sie sich in einer Weise, die eines freien Mannes unwürdig und die beschämend ist, zu schnödem Gewinn mißbrauchen lassen? Vor allem in der Menge, in der heutzutage die Welt von ihnen überströmt! Weil sie nun also nicht öffentlich zu betteln wagen oder weil sie meinen, auf diesem Wege allzu wenig zu erreichen, so laufen sie wie hungrige Hunde umher und pressen den Menschen, die nicht wollen, durch ihr unverschämtes Geilen wie durch Gebell etwas ab, um damit ihren mageren Leib zu füllen. Wenn ich nun hier versuchte, mit Worten darzutun, was für eine Schande es der Kirche bringt, daß die Ehre und das Amt eines Presbyters so weit heruntergekommen sind, so würde ich kein Ende finden. Die Leser haben also keinen Anlaß, von mir eine Rede zu erwarten, die einer solch schandbaren Unwürdigkeit entspräche. Ich sage nur kurz: nach der Vorschrift des Wortes Gottes (1. Kor. 4,1) und auch nach den Erfordernissen der alten Kirchensatzungen hat der Presbyter die Amtsverpflichtung, die Kirche zu weiden und Christi geistliches Reich zu verwalten; wenn es aber so steht, dann gilt von all solchen Meßpriestern, die ihre Arbeit und ihren Lohn bloß beim Handel mit Messen finden, daß sie nicht nur ihre Amtspflicht unterlassen, sondern überhaupt kein rechtmäßiges Amt haben, das sie ausüben könnten. Denn es bietet sich ihnen gar keine Gelegenheit zur Unterweisung, und sie haben auch keine Gemeinde, die sie regieren könnten. Kurzum, es bleibt ihnen nichts außer dem Altar, um Christus darauf zu „opfern“ - das bedeutet aber, wie wir an anderer Stelle sehen werden, nicht etwa, Gott Opfer zu bringen, sondern den Teufeln!

9. Ampsvervulling deur wêreldse priesters

Nou kom ek by die wêreldlike priesters. Hulle is gedeeltelik begunstigdes (benefisiante) soos hulle dit noem; dit beteken dat hulle priesterskappe het waarmee hulle hulleself kan onderhou.³⁵ Gedeeltelik is hulle mense wat elke dag hulle arbeid uithuur vir die voorlees van die Mis of deur te sing, en met die geld wat hulle so in, lewe. Kerklike voordele hou òf die versorging van siele soos bisdomme of parogieë in; òf dit is die salarisse van verwyfde mense wat hulle lewe maak deur te sing soos prebendes, kannunike, pastorieë, waardighede, kappelaanskappe en dergelikes. Aangesien hulle alles reeds klaar omgekeer het, ken hulle abbaatskappe en kloosterhoofskappe nie slegs aan wêreldse presbiters toe nie, maar ook aan kinders - volgens privilegie; dit beteken, volgens die alledaagse gebruiklike gewoonte.

Sover dit die bedelpriesters aangaan wat daagliks lewensonderhoud soek, wat kan hulle doen anders as wat hulle wel doen? Dit is naamlik om hulleself op ’n onbeskaafde en skaamtelose wyse met die oog op winsbejag te onteer - veral in so ’n groot menigte as wat tans op die wêreld wemel. Aangesien hulle dus nie oop en bloot durf bedel nie, of dink dat hulle met hierdie weg te weinig voordeel sal behaal, loop hulle soos honger honde rond en met hulle opdringerigheid wat soos ’n geblaf is, wring hulle iets uit teensinnige mense om hulle dor mae te voer. As ek hier sou poog om in woorde uitdrukking te gee aan die skande vir die kerk dat die eer en die amp van ’n presbiter so ’n vlak bereik het, sal daar geen einde aan wees nie. Daar is dus geen rede dat my lesers van my ’n betoog moet verwag wat met so ’n skandelike onwaardigheid ooreenstem nie. Ek sê kortweg: As dit ’n presbiter se plig is om, soos die Woord van God voorskryf³⁶ en die kanons van die ou tyd vereis, die kerk te voed en die geestelike koninkryk van Christus te bedien, 1365 versuim al sulke offerpriesters wat geen werk of loon het anders as om met die Mis handel te dryf nie, nie alleen hulle plig nie maar hulle het geen wettige plig om na te kom nie. Geen geleentheid om te onderrig word aan hulle gegee nie en hulle het geen (kerk)volk om te regeer nie. Kortom: hulle het niks anders oor as die altaar waarop hulle Christus offer nie - en dit is, soos ons elders sal sien,³⁷ nie ’n offer aan God nie maar ’n offer aan die duiwels.³⁸

9. Теперь перейдём к «белому духовенству». Одни священники являются бенефициариями, то есть обеcпечены средствами для удовлетворения утробы, а другие перебиваются кое-как, зарабатывая себе на жизнь пением или бормотанием молитв, выслушиванием исповедей, погребением покойников и другими подобными вещами. Одни из-за бенефициев имеют попечение о душах - это епископства и приходы. Другим бенефиции служат для того, чтобы жить припеваючи: таковы доходы с церковного имущества и доходы, связанные с должностью каноника, капеллана и других. Однако весь ход вещей настолько извратился, что аббатства и приорства (по православной терминологии - «благочиния») даются не только «белому духовенству», но и малым детям. Причём это стало настолько распространённым явлением, что вошло в обычай.

Что же касается наёмного духовенства, получающего подённую плату, их занятие представляет собой не что иное, как проституцию, позорную и недостойную торговлю, причём принявшую огромные размеры. Но поскольку им стыдно побираться в открытую или они не ждут от этого большой выгоды, то предпочитают рыскать повсюду, словно голодные псы, и с назойливым лаем силой вырывают то у одного, то у другого кусок, дабы насытить им своё брюхо. Если я возьмусь показывать, какое бесчестие терпит Церковь от такого падения священнического звания, то никогда не остановлюсь. Поэтому не стану долго причитать о том, насколько велико всё это непотребство. Скажу только, что если дело священнослужителя - пасти Церковь и совершать таинства духовного Царства Христова, как этого требуют Слово Божье [1 Кор 1:4] и древние каноны, то подобные священники, не имеющие иного занятия, кроме торговли мессой и заученными молитвами, не только уклоняются от исполнения долга, но и вовсе не имеют никакого законного служения. Ведь у них нет ни учительской кафедры, ни паствы - есть только жертвенник, чтобы приносить на нём в жертву Иисуса Христа. А такое жертвоприношение совершается не Богу, а дьяволу [1 Кор 10:20], как это будет показано ниже (4/18).

10. Non attingo hic extranea vitia, sed duntaxat intestinum malum, quod in ipsorum institutione radicitus haeret. Addam vocem, quae male sonabit in eorum auribus: sed quia vera est, dicere oportet, eodem loco habendos esse Canonicos, Decanos, Capellanos, Praepositos^d, et quicunque otiosis sacerdotiis aluntur. Quale enim Ecclesiae ministerium praestare queunt? Nam verbi praedicationem, curam disciplinae, et sacramentorum administrationem, tanquam onera nimis molesta a se depulerunt. Quid ergo habent reliquum quo se veros Presbyteros esse iactent? Cantum scilicet et ceremoniarum pompam. At quid hoc ad rem? Si consuetudinem, si usum, si longi temporis praescriptionem allegant: ego contra^e Christi definitionem regero^f, qua et veros Presbyteros nobis expressit, et quid habere debeant qui tales haberi volunt. Quod si tam duram legem ferre nequeunt ut se Christi regulae subiiciant, patiantur saltem hanc causam ex authoritate primae Ecclesiae decidi. At nihilo melior erit ipsorum conditio, si ex vetustis Canonibus de eorum statu iudicetur. Qui in Canonicos degenerarunt, Presbyteri^g esse debuerant, ut fuerunt olim, qui Ecclesiam cum Episcopo in commune regerent, et veluti collegae eius essent in munere pastorali². Dignitates illae capitulares quas vocant, nihil prorsus 83 spectant ad veram Ecclesiae, gubernationem: multo minus Capellaniae, et reliqua faex talium nominum. Quo igitur loco eos omnes habebimus? Certe et verbum Christi, et veteris Ecclesiae observatio eos a presbyterii honore excludit. Presbyteros tamen se esse contendunt: sed detrahenda est larva: sic reperiemus, totam eorum professionem alienissimam esse ac remotissimam ab illo munere Presbyterorum quod et Apostoli nobis describunt, et in prima Ecclesia requisitum fuit. Omnes ergo eiusmodi ordines quibuscunque titulis insigniantur^a, novitii quum sint, certe nec Dei^b institutione, nec antiqua Ecclesiae observatione suffulti, locum nullum habere debent in descriptione regiminis spiritualis, quod ore Domini ipsius^c consecratum Ecclesia recepit. Aut (si rudius ac crassius me loqui malunt) quando Capellani, Canonici, Decani, Praepositi, et eius farinae otiosi ventres ne minimo quidem digito particulam ullam attingunt eius officii quod in Presbyteris necessario requiritur, non est ferendum ut falso sibi honorem usurpando, sanctam Christi institutionem violent.

10. Je n’attouche point icy les vices des personnes, mais seulement le mal qui est enraciné en leur institution, et ne s’en peut separer. J’adjousteray une parolle, laquelle sonnera mal en leurs oreilles: mais puis qu’elle est vraye il la faut dire: c’est qu’autant en est-il de tous Chanoines, Doyens, Chapellains, Prevosts, Chantres, et tous ceux qui vivent de benefices oisifs. Car quel ministere ou service peuvent-ils faire à l’Eglise? Ils se sont deschargez de la predication de la Parolle, du soin de la discipline, et de l’administration des Sacremens, comme de choses trop fascheuses. Qu’est-ce donc qu’il leur reste, pourquoy ils se puissent vanter d’estre vrais Prestres? Ils ont la chanterie et la pompe des ceremonies; mais tout cela n’est rien à propos. S’ils alleguent la coustume, l’usage, la prescription du long temps: j’appelle à la sentence de Christ, en laquelle il nous a exprimé quels sont les vrais Prestres, et que doyvent avoir ceux qui veulent qu’on les repute tels. S’ils ne peuvent porter une condition si dure, que de se submettre à la reigle de Jesus Christ: pour le moins qu’ils permettent que ceste cause soit decidée par l’authorité de la premiere Eglise: mais leur condition ne sera ja meilleure, si on juge de leur estat selon les Canons anciens. Ceux qui ont esté changez en Chanoines, devoyent estre les Prestres de la ville, comme ils ont esté autre fois, pour gouverner l’Eglise en commun avec l’Evesque, et estre comme ses assesseurs en office de Pasteur. Toutes les dignitez des Chapitres n’appartiennent de rien au gouvernement de l’Eglise, encore moins les chapelles, et telles ordures ou fatras. En quelle estime donc les aurons-nous trestous? Certes et la parolle de Jesus Christ, et l’observation de l’Eglise ancienne les rejette du tout de l’ordre de prestrise: toutesfois ils maintiennent qu’ils sont Prestres. Il leur faut donc oster cette masque: et ainsi on trouvera que leur profession est du tout diverse et estrange de l’office de prestrise, tel qu’il nous est definy par les Apostres, et a esté requis en l’Eglise ancienne. Pourtant tous tels ordres ou estats, de quelque tiltre qu’on les orne pour les magnifier, veu qu’ils sont nouvellement forgez, pour le moins qu’ils ne sont point fondez en l’institution du Seigneur, n’en l’usage de l’Eglise ancienne, ne doyvent avoir aucun lieu en la description du regime spirituel, lequel a esté ordonné par la bouche de Dieu mesme, et receu de l’Eglise. Ou s’ils veulent que je leur masche mieux les parolles: veu que tous Chapellains, Chanoines, Doyens, Prevosts, Chantres, et tels ventres oisifs, n’attoucbent point du petit doigt une seule portion de ce qui est necessairement requis en l’office de prestrise, on ne doit nullement souffrir qu’en s’usurpant faussement l’honneur, ils violent la saincte institution de Jesus Christ.

10. Here I touch not on the external vices, but only on the intestine evil which is deeply rooted in their institution, and cannot be separated from it. I shall add a remark, which will sound harshly in their ears, but because it is true, it must be expressed—that canons, deans, chaplains, provosts, and all who are supported by sinecures, are to be considered in the same light. For what service can they perform for the Church? They have discarded the preaching of the word, the superintendence of discipline, and the administration of the sacraments, as employments attended with too much labour and trouble. What have they remaining, then, to boast of as true presbyters? 293They have chanting and the pomp of ceremonies. But what is all this to the purpose? If they plead custom, usage, prescription of long continuance, I will confront them with the decision of Christ, where he has given us a description of true presbyters, and what qualifications ought to be possessed by those who wish to be considered as such. If they cannot bear so hard a law as to submit themselves to the rule of Christ, let them at least allow this cause to be decided by the authority of the primitive Church. But their condition will not be at all better, if we judge of their state by the ancient canons. Those who have degenerated into canons, ought to be presbyters, as they were in former times, to govern the Church in common with the bishop, and to be his colleagues in the pastoral office. These chapter dignities, as they call them, have nothing to do with the government of the Church; much less have the chaplainships, and the other dregs of similar offices. In what estimation, then, shall we hold them all? It is certain that the word of Christ and the practice of the ancient Church agree in excluding them from the honour of the presbytery. They contend, however, that they are presbyters; but the mask must be torn off. Then we shall find, that their whole profession is most foreign and remote from the office of presbyters, which is described to us by the apostles, and which was required in the primitive Church. All such orders, therefore, by whatever titles they may be distinguished, since they are of modern invention, or at least are not supported by the institution of God, or the ancient usage of the Church, ought to have no place in a description of the spiritual government, which the Church has received, consecrated by the mouth of the Lord himself. Or, if they wish me to use plainer language, since chaplains, canons, deans, provosts, and other idlers of this description, do not even with their little fingers touch a particle of that duty which is necessarily required in presbyters, it is not to be endured that they should falsely usurp the honour, and thus violate the sacred institution of Jesus Christ.

10. The name of beneficiaries given to idle priests who perform no office in the church. Objection answered. What kind of persons the canons should be. Another objection answered. The beneficiaries not true presbyters.

I am not here touching on extraneous faults,¹ but only on the intestine evil which lies at the root of the very institution. I will add a sentence which will sound strange in their ears, but which, as it is true, it is right to express, that canons, deans, chaplains, provosts, and all who are maintained in idle offices of priesthood, are to be viewed in the same light. For what service can they perform to the Church? The preaching of the word, the care of discipline, and the administration of the Sacraments, they have shaken off as burdens too grievous to be borne. What then remains on which they can plume themselves as being true presbyters? Merely chanting and pompous ceremonies. But what is this to the point? If they allege custom, use, or the long prescription, I, on the contrary, appeal to the definition by which our Saviour has described true presbyters, and shown the qualities of those who are to be regarded as presbyters. But if they cannot endure the hard law of submitting to the rule of Christ, let them at least allow the cause to be decided by the authority of the primitive Church. Their condition will not be one whit improved when decided according to the ancient canons. Those who have degenerated into Canons ought to be presbyters, as they formerly were, to rule the Church in common with the bishop, and be, as it were, his colleagues in the pastoral office. What they call deaneries of the chapter have no concern with the true government of the Church, much less chaplainships and other similar worthless names. In what light then are they all to be regarded? Assuredly, both the word of Christ and the practice of the primitive Church exclude them from the honour of presbyters. They maintain, however, that they are presbyters; but we must unmask them, and we shall find that their whole profession is most alien from the office of presbyters, as that office is described to us by the apostles, and was347discharged in the primitive Church. All such offices, therefore, by whatever titles they are distinguished, as they are novelties, and certainly not supported either by the institution of God or the ancient practice of the Church, ought to have no place in a description of that spiritual government which the Church received, and was consecrated by the mouth of the Lord himself. Or (if they would have me express it in ruder and coarser terms), since chaplains, canons, deans, provosts, and such like lazy-bellies, do not even, with one finger, touch a particle of the office, which is necessarily required in presbyters, they must not be permitted falsely to usurp the honour, and thereby violate the holy institution of Christ.

10. Ik roer hier niet de fouten, die van buiten komen aan, maar slechts het inwendig kwaad, dat in hun eigen instelling wortelt. Ik zal daar een woord bijvoegen, dat in hun oren kwalijk zal klinken; maar omdat het waar is, moet ik het zeggen: namelijk dat met hen op één lijn te stellen met zijn kanuniken, dekanen, kapelaans, proosten en allen, die door gemakkelijke priesterschappen onderhouden worden. Want wat voor een dienst kunnen zij voor de kerk doen? Want de prediking des Woords, de zorg voor de tucht en de bediening der sacramenten hebben ze als al te zware lasten van zich verdreven. Wat hebben ze dus over, waardoor ze zich zouden kunnen beroemen ware dienaars te zijn? Wel, het gezang en de praal der ceremoniën. Maar wat doet dat terzake? Indien zij de gewoonte, het gebruik en het lange tijdsverloop als verdediging aanvoeren, dan wijs ik daarentegen op de beschrijving van Christus, waarin Hij ons de ware dienaren geschilderd heeft en gezegd heeft, wat degenen hebben moeten, die voor dezulken willen gehouden worden. En indien ze een zo harde wet niet verdragen kunnen, dat zij zich onderwerpen aan de regel van Christus, laat hen dan tenminste dulden, dat deze zaak door het gezag der eerste kerk beslecht wordt. Maar hun toestand zal niets beter zijn, wanneer naar de oude regels over hun staat geoordeeld wordt. Zij, die ontaard zijn tot kanunniken, hadden ouderlingen moeten wezen, zoals oudtijds zij geweest zijn, die tezamen met de opziener der kerk regeerden, en als het ware zijn ambtgenoten, waren in het herdersambt. De waardigheden der kapittels, zoals zij die noemen, hebben in het geheel niets te maken met de ware regering der kerk; nog veel minder de kapelaanschappen en de verdere droesem van dergelijke namen. Wat moeten we dus van hen allen denken? Ongetwijfeld sluit zowel het woord van Christus, als ook de onderhouding der oude kerk hen van de eer des ouderlingschaps uit. Toch beweren zij, dat zij ouderlingen zijn; maar het masker moet hun van 't gelaat getrokken worden: dan zullen wij bevinden, dat hun ganse beroep geheel vreemd is aan en ver verwijderd van het ambt der ouderlingen, dat de apostelen ons beschrijven en dat in de eerste kerk geëist werd. Daar dus al dergelijke rangen, met welke titels ze ook worden getooid, nieuw zijn, althans niet steunen op Gods instelling noch op de onderhouding der oude kerk, moeten ze geen plaats hebben in de beschrijving van de geestelijke regering, welke de kerk aangenomen heeft, daar ze geheiligd is door de mond des Heren zelf. Of, wanneer ze liever hebben, dat ik het wat ruwer en grover zeg, aangezien de kapelaans, kanunniken, decanen, proosten, en dergelijke luie buiken zelfs met hun pink niet enig deeltje aanroeren van het ambt, dat in de dienaren noodzakelijk geëist wordt, is het niet te dragen, dat zij zich die eer ten onrechte aanmatigen en de heilige instelling van Christus daardoor geweld aandoen.

10.

Ich berühre hier nicht die von außen hinzukommenden Gebrechen, sondern ausschließlich den inwendigen Schaden, der ihrer Gestaltung der Dinge von der Wurzel her anhaftet. Ich will noch ein Wörtlein zufügen, das in ihren Ohren übel klingen wird; aber weil es wahr ist, darum muß man es aussprechen: Alle Kanoniker, Dekane, Kaplane, Pröpste und all jene Leute, die sich von müßigen Priesterämtern ernähren, sind (mit den oben genannten Meßpriestern) auf eine Linie zu stellen! Denn was für einen Dienst können sie der Kirche leisten? Sie haben doch die Predigt des Wortes, die Sorge für die kirchliche Zucht und die Verwaltung der Sakramente als gar zu unbequeme Belastungen von sich abgeschoben! Was ist ihnen also übriggeblieben, auf Grund dessen sie sich rühmen könnten, sie seien wahre Presbyter? Selbstverständlich das Singen und das Gepränge der Zeremonien. Aber was hat das mit der Sache zu tun? Wenn sie sich auf die Gewohnheit, die Übung und den zwingenden Einfluß der langen Zeit berufen, so verweise ich demgegenüber auf Christi Bestimmung (des Amtes), in der er uns die wahren Presbyter beschrieben und damit gezeigt hat, was die haben müssen, die als solche angesehen werden wollen. Wenn sie nun aber ein so hartes Gesetz nicht zu tragen vermögen, daß sie sich der Regel Christi unterwerfen, so sollen sie wenigstens zulassen, daß diese Sache auf Grund der Autorität der ursprünglichen Kirche abgemacht wird. Aber sie 743 werden keineswegs besser daran sein, wenn über ihren Zustand nach den alten Kirchensatzungen geurteilt wird. Die Leute, die (heutzutage) zu Kanonikern entartet sind, sollten eigentlich Presbyter sein, so wie es einst die waren, die mit dem Bischof gemeinsam die Kirche leiteten und gleichsam im Hirtenamt seine Amtsgenossen waren. Jene sogenannten „Würdenträger in den Kapiteln“ (dignitates capitulares) haben überhaupt mit der wahren Regierung der Kirche nichts zu tun, noch viel weniger die Kaplanschaften und der sonstige Bodensatz solcher Titel. Wofür sollen wir sie deshalb alle miteinander halten? Auf jeden Fall schließt sie das Wort Christi und auch der Brauch der Alten Kirche von der Ehre des Presbyteramtes aus. Trotzdem behaupten sie, sie seien Presbyter. Aber man muß ihnen die Maske vom Gesicht reißen; dann werden wir finden, daß ihr ganzer Beruf mit jenem Amt der Presbyter, das uns die Apostel beschreiben und das in der ursprünglichen Kirche gefordert wurde, rein nichts zu tun hat und weit von ihm entfernt ist. Alle solchen Rangstufen - mit was für Titeln sie auch ausgezeichnet sein mögen - sind also neue Fündlein, die jedenfalls weder auf Gottes Stiftung, noch auf die Ordnung der Alten Kirche gestützt sind, und deshalb dürfen sie in der Ordnung des geistlichen Regiments, das die Kirche als von dem Mund des Herrn selber geheiligt empfangen hat, keinen Platz einnehmen. Oder - wenn sie lieber wollen, daß ich ungeschliffener und gröber rede -: da die Kapläne, Kanoniker, Dekane, Pröpste und dergleichen faule Bäuche nicht einmal mit dem kleinsten Finger irgendein Stücklein von jener Amtspflicht anrühren, die von den Presbytern notwendig verlangt wird, so ist es nicht zu ertragen, daß sie sich fälschlich solche Ehre anmaßen und dadurch Christi heilige Stiftung entweihen.

10. Die ander ‘ampte’ in die Roomse kerk

Ek raak nou nie aan hulle uiterlike ondeugde nie, maar slegs aan die inwendige kwaad wat in hulle eie instelling wortel geskiet het. Ek sal nog ’n verklaring byvoeg wat in hulle ore sleg sal klink. Omdat dit egter waar is, moet ek dit sê, naamlik dat kanunnike, dekane, kapelane, opsieners en almal wat deur ledige priesterskappe onderhou word, in dieselfde lig beskou moet word. Watter diens kan hulle immers vir die kerk lewer? Hulle het trouens die verkondiging van die Woord, die versorging van die dissipline en die bediening van die sakramente as laste wat te lastig is, van hulle afgewerp. Wat het hulle dus nog oor waarop hulle kan roem dat hulle ware presbiters is? Natuurlik is dit sang en die seremoniële pronkery. Maar wat het dit met die saak te doen? As hulle die gewoonte, gebruik en die voorskrif van lang tydsverloop daarvoor aanvoer, sal ek daarenteen Christus se beskrywing voorhou waarin Hy enersyds vir ons uitgedruk het wat ware presbiters is en andersyds wat diegene wat as sodanig beskou wil word, moet hê.

Maar as hulle so ’n hardvogtige voorwaarde nie kan verdra nie, naamlik om hulle aan die reël van Christus te onderwerp, moet hulle ten minste toelaat dat hierdie saak op gesag van die eerste kerk besleg word. Hulle toestand sal egter niks beter wees as dit volgens die reëls van ouds beoordeel word nie. Diegene wat in kanunnike ontaard het, moes presbiters gewees het soos diegene eertyds was wat die kerk saam met ’n biskop regeer het en sy kollegas in die herdersamp was.³⁹ Die ereposisies wat hulle kapittels noem, is hoegenaamd nie op ware kerkregering van toepassing nie, nog minder die kapelane en al die ander gemors met dergelike name. In watter lig moet ons hulle almal beskou? Sowel die Woord van Christus as die handhawing daarvan deur die kerk van ouds sluit hulle beslis van die amp van ’n presbiter uit. Hulle hou nogtans vol 1366 dat hulle presbiters is maar ons moet hierdie masker van hulle afruk. Ons sal vind dat hulle hele beroep heeltemal vreemd en ver verwyder is van daardie amp van die presbiters wat sowel die apostels vir ons beskryf asook in die eerste kerk vereis is. Al sulke ordes, met watter titels hulle ook al beskryf word, is derhalwe nuwighede wat beslis nie deur die instelling van God of die handhawing deur die kerk van ouds ondersteun word nie. Dit behoort daarom geen plek in te neem in ’n beskrywing van die geestelike regering wat deur die Here se eie woorde geheilig is en wat die kerk ontvang het nie. Of, as hulle verkies dat ek onbeskaafder en growwer praat, omdat kapelane, kanunnike, dekane, kloosterhoofde en ledige mae van dieselfde soort selfs nie eens met hulle vingerpunte ’n deeltjie van die ampsplig aanraak wat noodwendig in die geval van die presbitersamp vereis word nie, moet ons nie verdra dat hulle die ereposisie valslik misbruik en die heilige instelling van Christus geweld aandoen nie.

Openlike korrupsie in die geval van Roomse biskoppe, herders en diakens (Afdeling 11 - 19)

10. Я теперь говорю не о пороках отдельных людей, а о том зле, которое укоренено в самом установлении и не может быть отделено от него. Добавлю ещё несколько слов; они не понравятся папистам, но, так как они выражают истину, их придётся сказать. Речь идёт о канониках, деканах, капелланах, прево, певчих и всех тех, кто живёт за счёт дармовых бенефициев. Какое служение, какое полезное дело могут они исполнить в Церкви? От проповеди Слова, попечения о дисциплине и совершения таинств они избавлены, как от слишком докучливых забот. Что же остаётся у них, что оправдывало бы их претензии на звание священнослужителей? Они участвуют в песнопениях и пышных обрядах, но всё это вещи никчёмные. Если они ссылаются на обычай, сложившийся порядок вещей и его древность, то я в ответ могу апеллировать к словам Христа о том, каковы должны быть истинные священнослужители и какими качествами должны обладать те, кто хочет считаться таковыми [Мф 10:7 сл. и др.]. А если они не хотят мерить себя такой строгой мерою, как мера Иисуса Христа, то пусть по крайней мере согласятся, чтобы это дело рассудил авторитет древней Церкви. Однако и при таком условии они ничего не выиграют, то есть если будут судимы согласно древним канонам. Те, кто ныне превратился в каноников, должны были быть городскими пресвитерами, как раньше, чтобы править Церковью совместно с епископом и выступать как бы его помощниками в пастырском служении. Ни должность члена капитула, ни тем более должность капеллана не имеют ничего общего с управлением Церковью, как и прочий подобный мусор и шлак. Так с какой же стати мы должны их почитать?

Иисус Христос и древняя Церковь вообще не включали их в разряд пресвитеров. И тем не менее они утверждают, что принадлежат к священнослужителям. Нужно сорвать с них маску, и тогда мы увидим, что их занятия совершенно чужды священническому служению, как оно определено апостолами и установлено древней Церковью. Все эти ранги и чины, как бы их ни украшали и ни возвеличивали званиями и титулами, являются нововведениями. По крайней мере, они не имеют основания ни в установлении Господа, ни в практике древней Церкви. Поэтому им нет места в описании того духовного устроения, которое определено самим Богом и принято Церковью. Если же они хотят, чтобы я ещё лучше разжевал им свои слова, - пожалуйста: поскольку капелланы, каноники, деканы, певчие, прево и прочие даром насыщающие чрево пальцем о палец не ударяют во исполнение того, чего требует от них священническое служение, то нельзя допускать, чтобы они обманом присваивали себе честь и совершали насилие над священным установлением Иисуса Христа.

11. Supersunt Episcopi et parochiarum rectores: qui utinam de retinendo officio contenderent. Libenter enim illis concederemus, eos habere pium et eximium munus, siquidem eo defungerentur: sed quum Ecclesias sibi commissas deserendo, earumque curam in alios reiiciendo haberi pastores volunt, perinde faciunt acsi munus pastoris esset nihil agere. Siquis foenerator, qui nunquam pedem urbe moveret, aratorem se aut vinitorem esse profiteretur: si miles, qui assiduus fuisset in acie et castris, forum aut libros nunquam vidisset, pro iurisconsulto se venditaret, quis ferret tam putidas ineptias? Atqui aliquanto absurdius isti faciunt, qui videri volunt et nominari legitimi Ecclesiae pastores, et tamen esse nolunt. Quotus enim quisque est qui vel in speciem Ecclesiae suae regimen obeat? Plurimi Ecclesiarum reditus tota vita devorant, ad quas ne inspiciendi quidem causa unquam accedunt. Alii semel quotannis aut veniunt ipsi, aut oeconomum mittunt, nequid in locatione depereat. Quum haec corruptela primum obreperet, privilegiis se eximebant qui frui volebant hoc genere vacationis: nunc rarum exemplum est ut quis in ecclesia sua resideat; aestimant enim non secus ac villas, quibus vicarios suos tanquam villicos aut colonos praeficiunt. Atqui hoc ipse quoque naturae sensus repudiat, pastorem esse gregis, qui ovem ex eo nullam unquam viderit.

11. Restent maintenant les Evesques et les Curez, lesquels nous feroyent grand plaisir s’ils mettoyent peine de se maintenir en leur estat: car nous leur concederions volontiers qu’ils ont un office sainct et honnorable, moyennant qu’ils l’exerçassent. Mais quand en abandonnant les Eglises qui leur sont commises, et rejettant la charge d’icelles sur les espaules des autres, ils veulent neantmoins estre tenuz pour Pasteurs, ils nous veulent faire accroire que l’office de Pasteur est de ne rien flaire. Si quelque usurier, qui n’auroit jamais bougé de la ville, se disoit laboureur des champs ou vigneron: si un gendarme, qui auroit tousjours esté à la guerre et au camp, et n’auroit jamais veu livre ne seroit entré en justice, se vantoit d’estre docteur ou advocat, qui est-ce qui pourroit endurer un tel badinage? Or ceux-cy usent encore d’une sottise plus lourde, voulans estre nommez et tenuz Pasteurs legitimes de l’Eglise, et ne le voulans point estre. Car combien y en a-il d’entre eux qui facent mesmes semblant d’executer leur charge? Plusieurs d’entre eux devorent toute leur vie le revenu des Eglises, desquelles ils n’approchent jamais seulement pour les regarder. Les autres y viennent une fois l’an, ou y envoyent un procureur, afin de les affermer à leur profit. Quand ceste corruptele commença de venir en avant, ceux qui vouloyent jouyr de telle vocation, s’exemptoyent par privilege. Maintenant c’est un exemple bien rare, qu’un Curé soit residant en sa paroisse. Car il les reputent comme metairies: et pourtant ils y commettent leurs vicaires comme sensiers ou receveurs. Or cela est repugnant à la nature mesme, qu’on estime un homme estre Pasteur d’un troupeau, duquel il n’aura jamais veu nul brebis.

11. There remain the bishops and the rectors of parishes, who would afford me great pleasure if they exerted themselves to support their office. For we would readily admit to them, that they have a pious and honourable office, provided they discharged it. But when they wish to be considered as pastors, notwithstanding they desert the churches committed to them, and transfer the care of them to others, they act just as if the office of a pastor consisted in doing nothing. If a usurer, who never stirred his foot out of the city, should profess himself a ploughman or vinedresser,—if a soldier, who had spent all his time in the camp and in the field of battle, and had never seen a court of justice or books, should offer himself as a lawyer,—who 294could endure such gross absurdities? But these men act in a manner still more absurd, who wish to be accounted and called legitimate pastors of the Church, and yet are not willing to be so in reality. For how few of them are there, who execute the government of their Churches even in appearance! Many of them all their lifetime devour the revenues of Churches, which they never approach even to look at them. Others either go themselves, or send an agent once every year, that nothing may be lost by farming them out. When this abuse first intruded itself, they who wished to enjoy this kind of vacation from duty, exempted themselves by special privileges. Now, it is a rare case for any one to reside in his own Church; for they consider their Churches as no other than farms, over which they place their vicars, as bailiffs or stewards. But it is repugnant to common sense, that a man should be pastor of a flock, who never saw one of the sheep.

11. The bishops and rectors of parishes, by deserting their churches, glory only in an empty name.

There still remain bishops and rectors of parishes; and I wish that they would contend for the maintenance of their office. I would willingly grant that they have a pious and excellent office if they would discharge it; but when they desert the churches committed to them, and throwing the care upon others, would still be considered pastors, they just act as if the office of pastor were to do nothing. If any usurer, who never stirs from the city, were to give himself out as a ploughman or vine-dresser; or a soldier, who has constantly been in the field or the camp, and has never seen books or the forum, to pass for a lawyer, who could tolerate the absurdity? Much more absurdly do those act who would be called and deemed lawful pastors of the Church, and are unwilling so to be. How few are those who in appearance even take the superintendence of their church? Many spend their lives in devouring the revenues of churches which they never visit even for the purpose of inspection. Some once a-year go themselves or send a steward, that nothing may be lost in the letting of them. When the corruption first crept in, those who wished to enjoy this kind of vacation pleaded privilege, but it is now a rare case for any one to reside in his church. They look upon them merely in the light of farms, over which they appoint their vicars as grieves or husbandmen. But it is repugnant to common sense to regard him as a shepherd who has never seen a sheep of his flock.

11. Dan zijn nog over de bisschoppen en de bestuurders der parochiën; och, of die hun best deden bij hun plicht te blijven. Want wij zouden hun gaarne toegeven, dat zij een vroom en uitnemend ambt hebben, wanneer ze het slechts uitoefenden; maar daar ze de hun toevertrouwde kerken verlaten en de zorg voor haar op anderen afschuiven en toch voor herders gehouden willen worden, doen ze even alsof het ambt van herder bestond uit niets doen. Indien een woekeraar, die nooit een voet buiten de stad zette, zich uitgaf voor een landbouwer of wijngaardenier; indien een soldaat, die onafgebroken op het slagveld en in de legerplaats vertoefd had, en nooit een rechtszaal of boeken gezien had, zich uitgaf voor een rechtsgeleerde, wie zou dan zulk een weerzinwekkende dwaasheid kunnen verdragen? En toch doen dezen nog vrij wat ongerijmder, die wettige herders der kerk willen schijnen en genoemd worden, maar het toch niet willen zijn. Want hoe weinigen zijn er, die zelfs maar voor de schijn de regering van hun kerk waarnemen! Zeer velen verslinden hun leven lang de inkomsten der kerken, die ze zelfs nooit eens bezoeken om ze te inspecteren. Anderen komen eenmaal per jaar zelf, of zenden een rentmeester, opdat niets van de pacht verloren moge gaan. Toen dit verderf voor het eerst opkwam, hebben zij, die deze soort van nietsdoen wilden genieten, zich door privilegiën vrijgemaakt; nu is het een zeldzaam voorbeeld, wanneer iemand bij zijn kerk woont. Want zij beschouwen de kerken als landhuizen, van welke ze de leiding geven aan hun plaatswaarnemers als rentmeesters of zetboeren. En toch verzet zich ook hiertegen het natuurlijk gevoel, dat diegene herder is van een kudde, die daarvan nooit een schaap gezien heeft.

11. Bischöfe und Pfarrer

Jetzt sind noch die Bischöfe und die Pfarrherren übrig. Ach, wenn sie sich doch anstrengten, bei ihrer Amtspflicht zu bleiben! Denn wir würden ihnen gern zugeben, daß sie ein frommes und herrliches Amt haben- wenn sie es nur ausübten! Aber wenn sie die ihnen anvertrauten Kirchen verlassen, die Sorge um sie auf andere abwälzen und trotzdem für „Hirten“ gehalten werden wollen, so tun sie gerade so, als ob das Amt eines Hirten darin bestände, nichts zu tun. Wenn sich ein Wucherer, der nie einen Fuß vor die Stadt gesetzt hätte, für einen Bauern oder Weingärtner ausgäbe, oder wenn sich ein Kriegsknecht, der fortgesetzt auf dem Schlachtfeld oder im Lager lebte, aber nie ein Gericht oder Bücher zu sehen bekommen hätte, für einen Rechtsgelehrten verkaufen wollte - wer wollte dann solche unsinnigen Nichtsnutzigkeiten ertragen? Aber diese Leute tun noch etwas wesentlich Widersinnigeres, indem sie als rechtmäßige Hirten der Kirche erscheinen und bezeichnet werden möchten und es doch nicht (einmal) sein wollen. Denn wie wenige sind unter ihnen, die auch nur zum Schein die Regierung ihrer Kirche führen! Die meisten verzehren ihr Leben lang die Einkünfte von Kirchen, die sie nicht einmal zum Zweck der Aufsichtsführung je besuchen. Andere kommen im Jahre einmal selber hin oder schicken ihren Verwalter, damit nichts an der Pacht in Verlust gerät. Als diese Verderbnis zuerst aufkam, da machten sich die, die diese Art von Müßiggang genießen wollten, noch durch (besondere) Privilegien frei; jetzt aber ist es ein seltenes Beispiel, wenn jemand in seiner Kirche wohnt. Sie sehen nämlich in den Kirchen nichts anderes als Landhäuser, deren Leitung sie ihren Vikaren gleich Verwaltern oder Pächtern übertragen. Aber das ist auch selbst dem natürlichen Empfinden zuwider, daß einer der Hirte einer Herde ist, der nie ein Schaf aus ihr zu sehen bekommen hat.

11. Die korrupsie van biskoppe en hulle plaasvervangers

Nou bly biskoppe en gemeenteleiers oor. Het hulle hulle maar ingespan om hulle ampsplig te handhaaf! Ons sou hulle dit trouens met graagte toegee dat hulle ’n vroom en uitsonderlike amp het, as hulle dit maar net uitvoer! Maar deur die kerke wat aan hulle toevertrou is te verlaat en die versorging daarvan op ander af te skuif, terwyl hulle as herders beskou wil word, tree hulle op asof die herdersamp beteken dat hulle niks moet doen nie. As ’n geldskieter wat nog nooit ’n voet uit die stad verroer het nie, verkondig dat hy ’n boer of ’n wynbouer is; as ’n soldaat wat nog altyd in die slaglinie of die kamp was en nog nooit ’n hof of boeke gesien het nie, hom as ’n regsgeleerde voordoen, wie sou sulke afstootlike sinneloosheid kon verduur? En tog tree hulle ’n bietjie sinneloser op omdat hulle graag na wettige herders van die kerk wil lyk en ook so bekend wil staan, en tog wil hulle dit nie wees nie! Want hoe weinig is daar van hulle wat selfs in skyn die regering van sy kerk verrig? Die meeste van hulle verslind hulle hele lewe lank die inkomste van hulle kerke sonder om ooit daarheen te gaan om dit te inspekteer. Party kom self eenmaal per jaar daarheen of hulle stuur ’n invorderaar om te voorkom dat iets van hulle inkomste verlore gaan. Toe hierdie korrupsie eers eenmaal ingesluip het, het diegene wat hierdie soort vakansie wou geniet, hulle met privilegies gevrywaar. Nou kom daar selde ’n voor- 1367 beeld voor van iemand wat in sy kerk bly. Hulle ag dit trouens as plattelandse tuistes waaroor hulle plaasvervangers soos bestuurders of bywoners aanstel. Maar juis ons natuurlike aanvoeling verwerp ook die opvatting dat iemand wat nog nooit ’n skaap gesien het nie, herder van ’n kudde is.⁴⁰

11. Теперь обратимся к епископам и приходским священникам. Они доставили бы нам большую радость, если бы старались соответствовать своему званию. И мы охотно бы признали святость и почёт их служения, если бы они его исполняли. Но они покидают вверенные им Церкви и перекладывают свои обязанности на плечи других, желая в то же время слыть пастырями и заставить нас поверить, будто дело пастыря - не делать ничего. Если какой-нибудь ростовщик, ни разу не выезжавший из города, вздумает выдавать себя за пахаря или виноградаря; если солдат, всю жизнь проведший в сражениях и походах, никогда не бравший в руки книги и не заседавший в суде, начнёт представляться учёным или адвокатом, - кто потерпит подобные шутки? Эти же совершают ещё большую глупость, претендуя на звание законных пастырей Церкви, но вовсе не желая ими быть. Кто из епископов и кюре хотя бы делает вид, что исполняет свои обязанности? Многие из них всю жизнь проедают доход со своих церквей, так ни разу и не заглянув в них. Другие посещают свою церковь раз в году или посылают к ней доверенных лиц, сдавая её в аренду с выгодой для себя. Когда возникла такая извращённая практика, многие, кто желал воспользоваться священническим званием, предпочли держаться подальше от своей церкви. Сейчас очень редко можно увидеть кюре, живущего в своём приходе. Ибо священники рассматривают приходы как данные им в аренду владения и посылают туда своих викариев в качестве откупщиков или сборщиков податей. Но разве не противно самой природе считать пастырем того, кто ни разу даже не взглянул ни на одну из овец своего стада?

12. Iam aetate Gregorii apparet quaedam huius mali semina 84 extitisse, ut Ecclesiarum rectores negligentiores in docendo esse inciperent: quia id graviter alicubi conqueritur. Mundus (inquit) sacerdotibus plenus est: sed tamen in messe rarus invenitur operator: quia officium quidem sacerdotale suscipimus, sed opus officii non implemus [Homil. 17]¹. Item, Quia charitatis viscera non habent, domini videri volunt: patres se minime recognoscunt. Humilitatis locum in elationem dominationis mutant². Item, Sed nos, o Pastores, quid agimus, qui mercedem consequimur, et operarii non sumus?³ ad exteriora negotia delapsi sumus: et aliud suscipimus, aliud praestamus. Ministerium praedicationis relinquimus: et ad poenam nostram, ut video, Episcopi vocamur, qui honoris nomen, non virtutis, tenemus⁴. Quum tanta verborum asperitate utatur adversus eos qui tantum erant in officio minus assidui vel seduli, quid, quaeso, dicturus esset si videret ex episcopis fere nullum, aut certe paucissimos, ex^a reliquis vix centesimum quenque suggestum semel tota vita conscendere? Nam eo furoris ventum est ut vulgo existimetur res Episcopali dignitate inferior, concionem ad populum habere. Tempore Bernardi res aliquanto magis prolapsae erant: sed videmus etiam quam acerbis obiurgationibus invehatur in totum ordinem: quem tamen credibile est fuisse tunc non paulo integriorem quam nunc sit⁵.

12. Il semble que du temps de sainct Gregoire ceste meschante semence commençoit à pulluler, que les Pasteurs devinsent negligens à prescher et enseigner le peuple: car il s’en plaind fort en quelque passage: Le monde, dit-il, est plein de Prestres et toutesfois on trouve peu d’ouvriers à la moisson; car nous recevons bien l’office, mais nous n’accomplissons point la charge. Item, D’autant que les Prestres n’ont point de charité, ils veulent estre veus seigneurs, et ne se recognoissent point peres. Ainsi ils changent le lieu d’humilité en orgueil et seigneurie. Item, Que faisons-nous entre nous Pasteurs, qui recevons le loyer, et ne sommes pas ouvriers? Nous sommes declinez aux negoces qui ne nous appartiennent point: nous faisons profession d’une chose, et nous adonnons à l’autre. Nous laissons la charge de la predication, et selon ce que je voy, nous sommes appellez Evesques à nostre malheur: d’autant que nous tenons le tiltre d’honneur, et non point de vertu⁴⁰. Veu qu’il est si dur et si aspre à l’encontre de ceux qui ne faisoyent pas du tout leur devoir, combien qu’ils le fissent en partie: que diroit-il aujourdhuy, je vous prie, s’il voyoit qu’il n’y eust presque nul Evesque qui montast jamais une fois toute sa vie en chair pour prescher? des Curez, qu’à grand’peine il y en eust de cent l’un? Car on est venu jusqu’en telle rage, qu’il semble advis que ce soit une chose trop basse et inferieure à la dignité Episcopale, que de prescher. Du temps de sainct Bernard les choses estoyent desja plus decheutes: mais nous voyons de quelles et combien ameres reprehensions il use à rencontre de tout le Clergé; combien qu’il soit vray semblable qu’il y avoit encore plus d’honnesteté et d’authorité que maintenant.

12. It appears that some seeds of this evil had sprung up in the time of Gregory, and that the rectors of Churches began to be negligent in preaching and teaching; for he heavily complains of it in the following passages: “The world is full of priests; but yet there are few labourers found in the harvest; because we undertake the sacerdotal office, but perform not the work of the office.” Again: “Because they have no bowels of charity, they wish to be considered as lords; they do not acknowledge themselves to be fathers. They change the place of humility into an aggrandizement of dominion.” Again: “But, O ye pastors, what are we doing, who receive the wages and are not labourers? We have fallen into extraneous employments; we undertake one thing, and perform another. We relinquish the office of preaching; and it is our misfortune, I conceive, that we are called bishops, since we hold a title of honour, but not of virtue.” Since he uses such severity of language against those who were only chargeable with a want of sufficient assiduity, or diligence, in their office, what would he have said, if he had seen scarcely any, or very few of the bishops, and among the rest hardly one in a hundred, ascend a pulpit once in their lives? For things are come to such a pitch of frenzy, that it is generally esteemed beneath the dignity of a bishop to deliver a sermon to a congregation. In the time of Bernard there had been some declension; but we see how sharply he reproves and inveighs against the whole body of the clergy, who, it is probable, however, were far less corrupt in that age than they are in the present.

12. The seeds of this evil in the age of Gregory, who inveighs against mercenaries. More sharply rebuked by Bernard.

It appears that in the time of Gregory some of the seeds of this corruption existed, the rulers of churches having begun to be more negligent in teaching; for he thus bitterly complains: “The world is full of priests, and yet labourers in the harvest are rare, for we indeed undertake the office of the priesthood, but we perform not the work of the office” (Gregor. Hom. 17). Again, “As they have no bowels of love, they would be thought lords, but do not at all acknowledge themselves to be fathers. They change a post of humility into the elevation of ascendancy.” Again, “But we, O pastors! what are we doing, we who obtain the hire but are not labourers? We have fallen off to extraneous business; we undertake one thing, we perform another; we leave the ministry of the word, and, to our punishment, as I see, are called bishops, holding the honour of the name, not the power.” Since he uses such bitterness of expression against those who were only less diligent or sedulous in their office,348what, pray, would he have said if he had seen that very few bishops, if any at all, and scarcely one in a hundred of the other clergy, mounted the pulpit once in their whole lifetime? For to such a degree of infatuation have men come, that it is thought beneath the episcopal dignity to preach a sermon to the people. In the time of Bernard things had become still worse. Accordingly, we see how bitterly he inveighs against the whole order, and yet there is reason to believe that matters were then in a much better state than now.

12. Reeds ten tijde van Gregorius hebben blijkbaar enige zaden van dit kwaad bestaan, dat de bestuurders der kerken enigszins nalatig begonnen te zijn in het leren, want hij klaagt ergens¹ ernstig daarover. "De wereld," zegt hij, "is vol met priesters; maar toch vindt men slechts weinig arbeiders in de oogst: want wij nemen wel het priesterambt op ons, maar het werk van het ambt verrichten we niet." Evenzo: "Omdat zij de ingewanden der liefde niet hebben, willen ze heren schijnen te zijn: dat ze vaders zijn, bedenken zij allerminst; de plaats der nederigheid verwisselen zij met de verheffing der heerschappij." Evenzo: "Maar wij, o herders, wat doen wij, die loon ontvangen, maar geen arbeiders zijn? Wij zijn vervallen tot zaken, die ons niet aangaan, en wij nemen het ene op ons, maar doen het andere; wij verlaten de bediening der prediking, en worden tot onze straf, gelijk ik zie, bisschoppen genoemd, daar wij de naam der eer, maar niet haar deugd bezitten." Waar hij zo scherpe woorden gebruikt tegen hen, die in hun ambt alleen minder naarstig of ijverig waren, wat zou hij dan, vraag ik u, zeggen, indien hij zag, dat van de bisschoppen nagenoeg niet één, of althans zeer weinigen, en van de overigen ternauwernood één van de honderd éénmaal in hun ganse leven de predikstoel beklimmen? Want men is tot zulk een mate van razernij gekomen, dat het houden van een predikatie tot het volk algemeen beschouwd wordt als een zaak, die beneden de waardigheid van een bisschop is. Ten tijde van Bernardus waren de zaken vrij wat meer tot verval gekomen; maar wij zien ook met hoe strenge bestraffingen hij uitvaart tegen de ganse orde, die, naar men geloven kan, toen toch niet weinig zuiverder was dan ze nu is.

12.

Schon zur Zeit Gregors (I.) sind offenbar gewisse Keime des Übelstandes vorhanden gewesen, daß die Vorsteher der Kirchen in der Unterweisung recht nachlässig zu sein begannen; denn an einer Stelle führt er darüber ernste Klage. „Die Welt“, sagt er, „ist voll von Priestern, und doch findet man selten einen Arbeiter in der Ernte; denn wir übernehmen zwar das priesterliche Amt, aber das Werk, das zu diesem Amt gehört, das richten wir nicht aus“ (Predigten über die 744 Evangelien I,17,3). Ebenso: „Weil sie das Herzblut der Liebe nicht haben, darum wollen sie als Herren angesehen werden; aber daß sie Vater sind, das erkennen sie überhaupt nicht; den Platz der Niedrigkeit verwandeln sie in den Stolz der Herrschaft“ (Ebenda). Oder ebenso: „Aber wir, ihr Hirten, was tun wir, wenn wir den Lohn empfangen, aber keine Werkleute sind? ... Wir sind auf Dinge verfallen, die uns nichts angehen. Wir übernehmen das eine, aber wir tun etwas anderes. Wir verlassen den Dienst der Predigt, und wie ich sehe, werden wir zu unserer Strafe Bischöfe genannt, wir, die wir allein den Titel der Ehre, nicht aber den der Tugend führen“ (Ebenda). Wenn Gregor solch harte Worte gegen Leute gebraucht, die in ihrem Amte bloß weniger eifrig und fleißig waren - was würde er dann wohl, frage ich, sagen, wenn er sähe, daß unter den Bischöfen fast keiner oder jedenfalls nur selten einer, unter den übrigen kaum einer unter hundert je eine Kanzel besteigt? Denn man ist dermaßen von Sinnen geraten, daß es allgemein als eine Sache gilt, die unter der Würde eines Bischofs ist, wenn einer eine Predigt an das Volk hält. Zur Zeit des Bernhard (von Clairvaux) waren die Dinge bereits wesentlich schlimmer in Verfall geraten (als zu Gregors Zeiten); aber wir sehen auch, mit was für bitteren Vorwürfen er gegen den ganzen Stand losfährt; und doch ist anzunehmen, daß dieser damals nicht wenig besser in Ordnung war, als er es heute ist.

12. Die ontstaan van hierdie euwel in die tyd van Gregorius en Bernardus

Dit is duidelik dat daar reeds in die tyd van Gregorius sekere sade van hierdie euwel bestaan het met die gevolg dat kerkleiers begin het om onverskilliger in hulle onderrig te wees. Iewers kla hy trouens baie ernstig daaroor. Hy sê: “Die wêreld is vol priesters maar tog is daar selde ’n werker in die oesland te vinde. Ons neem weliswaar die priesterlike plig op ons, maar ons verrig nie die werk van ons amp nie”.⁴¹ Net so: “Omdat hulle nie ’n hart van liefde het nie, wil hulle na menere lyk; hulle ken hulleself nie as vaders nie. Hulle verander ’n geleentheid vir nederigheid tot die verheffing van oorheersing”.⁴² Verder ook: “Maar ons, herders, wat doen ons? Ons kry die loon, maar ons is nie werkers nie”.⁴³ “Ons het in besigheid daar buite verval en ons onderneem een ding, maar doen iets anders. Ons laat die bediening van die (Woord)verkondiging agterweë en, soos ek dit sien, word ons tot ons straf nog biskoppe genoem omdat ons wel hierdie erenaam maar nie die mag daarvan het nie”.⁴⁴ Aangesien hy sulke streng woorde teen diegene besig wat slegs minder toegewy en noulettend op hulle ampsplig was, wat, vra ek jou, sou hy gesê het as hy gesien het dat skaars een van die biskoppe, of in elk geval ’n baie geringe getal, en beswaarlik een uit ’n honderd van die res ooit eenmaal in hulle lewe die kansel bestyg? Ons het trouens so ’n vlak van waansinnigheid bereik dat dit iets benede die waardigheid van ’n biskop is om voor die (kerk)volk te preek!

In die tyd van Bernardus het sake nog ’n bietjie meer agteruitgegaan maar ons sien ook met watter skerp teregwysings hy die hele orde uitskel en ons kan nogtans glo dat hierdie orde destyds baie suiwerder was as wat dit nou is.⁴⁵

12. Очевидно, во времена св. Григория уже начали распространяться эти плевелы пренебрежения пастырей к проповеди и учительству среди народа. Ибо св. Григорий горько сожалеет: «Мир полон священнослужителей, но мало тех, кто трудится, собирая урожай. Мы охотно принимаем должность, но не исполняем служения» (Григорий Великий. Гомилии наЕвангелие, кн. I. гомилия 17, 3 (МРL, LХХVI, 1139)). И ещё: «Поскольку священники не имеют любви, они желают, чтобы в них видели господ, а не отцов. Так место смирения заступает в них гордость и властолюбие» (Там же, 4 (MPL, LXXVI, 1140)). А также: «Что же творим мы, пастыри, получая плату, но не желая трудиться?.. Мы влечёмся к занятиям, отнюдь нам не подобающим. Мы исповедуем на словах одно, а на деле другое. Мы вовсе перестали проповедовать и, насколько я вижу, именуемся епископами себе на горе, ибо держимся за почётное звание, но не за добродетель» (Там же, 14 (MPL, LXXVI, 1146)).

Если св. Григорий был так строг к тем, кто не исполнял свой долг вполне, хотя всё же исполнял его отчасти, то что сказал бы он сегодня, если бы увидел, что нет почти ни одного епископа, хотя бы раз в жизни поднимавшегося на кафедру для проповеди? Что сказал бы он, спрашиваю я, о приходских священниках, среди которых проповедует едва ли один из сотни? Дело дошло до того, что проповедь почитается низким занятием, не соответствующим епископскому достоинству.

Во времена св. Бернара упадок был уже очень глубок, но мы видим, с какими горькими упрёками обращался этот святой к клиру. А ведь вполне очевидно, что тогда епископы и священники были честнее и авторитетнее, чем сейчас (Бернар Клервоский. О нравах и обязанностяхепископов,II, 4-5,7; VIII, 25, 27-29 (МРL, СLХХХII, 812р.,825р.)).

13. Quod siquis totam hanc gubernationis Ecclesiasticae faciem quae hodie sub Papismo est, rite perpendat ac excutiat, reperiet nullum esse spoliarium, in quo licentiosius sine lege et modo latrones grassentur. Certe omnia illic a Christi institutione adeo dissimilia sunt, imo aliena, adeo ab antiquis Ecclesiae institutis ac moribus degenerarunt, adeo cum natura et ratione pugnant, ut nulla maior Christo fieri iniuria possit quam dum eius nomen ad defensionem tam inordinati regiminis obtendunt. Nos (inquiunt) sumus ecclesiae columnae, religionis antistites, Christi vicarii, fidelium capita: quia potestas Apostolica per successionem ad nos pervenit. Quasi apud stipites loquantur, istis ineptiis perpetuo superbiunt. Quoties vero istuc iactabunt, quaeram ab iis vicissim quid habeant cum Apostolis commune. Non enim de haereditario aliquo honore agitur, qui dormientibus deferri queat: sed de praedicationis munere, quod ipsi tantopere 85 defugiunt. Similiter quum ipsorum regnum tyrannidem Antichristi esse asserimus, continuo excipiunt, esse venerabilem illam toties a magnis et sanctis viris laudatam hierarchiam¹. Quasi vero sancti Patres, quum Ecclesiasticam hierarchiam aut spirituale regimen, ut ipsis per manus ab Apostolis traditum erat, commendarent, hoc deforme et vastitatis plenum chaos somniarent, ubi Episcopi vel rudes utplurimum asini sunt, qui ne prima quidem et plebeia fidei rudimenta tenent: aut interdum pueri a nutrice adhuc recentes: et siqui doctiores sunt (quod tamen rarum est exemplum) Episcopatum nihil aliud esse putant quam splendoris et magnificentiae titulum: ubi Ecclesiarum rectores non magis de pascendo grege cogitant quam sutor de arando: ubi omnia plus quam Babylonica dissipatione sic confusa sunt ut nullum integrum vestigium paternae illius ordinationis amplius appareat.

13. Or si on regarde bien, et qu’on espluche de pres la façon du gouvernement ecclesiastique qui est aujourdhuy en toute la Papauté, on trouvera qu’il n’y a nulle briganderie tant desordonnée au monde. Certes le tout est si divers de l’institution de Christ, voire mesme repugnant à icelle, esloigné et destourné de la façon ancienne, contrevenant à nature et raison, qu’on ne sauroit faire plus grande injure à Jesus Christ, que de pretendre son nom pour colorer un regime tant confus et desbordé. Nous sommes, disent-ils, les pilliers de l’Eglise, les Prelats de la Chrestienté, vicaires de Jesus Christ, chefs des fideles, d’autant que nous tenons la puissance et authorité des Apostres par succession. Ils se glorifient en ces badinages, comme s’ils parloyent à des troncs de bois: mais toutes fois et quantes qu’ils useront de ces vanteries, je leur demanderay d’autre part, Qu’est-ce qu’ils ont de commun avec les Apostres? Car il n’est point icy question d’une dignité hereditaire, laquelle vienne à un homme en dormant: mais de l’office de predication, lequel ils fuyent si fort. Semblablement, quand nous disons que leur regne est la tyrannie d’Antechrist: ils repliquent incontinent que c’est la saincte et venerable Hierarchie, laquelle les Peres anciens ont tant prisée et magnifiée. Comme si les saincts Peres en prisant ou en louant la Hierarchie ecclesiastique, ou le regime spirituel, selon qu’il avoit esté laissé par les Apostres, eussent songé à cest abysme et confusion tant diforme, où les Evesques le plus souvent ne sont qu’asnes qui ne savent pas les premiers rudimens de la Chrestienté, lesquels doyvent estre familiers mesmes au commun populaire: ou quelque fois sont jeunes enfans, à grand’peine sortis de l’escaille: ou bien s’il y en a quelques uns doctes, ce qui n’advient pas souvent, ils pensent qu’Evesché ne soit autre chose qu’un tiltre de pompe et magnificence: pareillement là où les Pasteurs des Eglises ne pensent et ne se soucient non plus de paistre leurs troupeaux, qu’un cordonnier de labourer les champs: là où tout est tellement dissipé, qu’à grand’peine y apparoist-il une seule trace de l’ordre qu’ont eu les Peres de leur temps.

13. Now, if any one will closely observe and strictly examine this whole form of ecclesiastical government, which exists at the present day under the Papacy, he will find it a nest of 295the most lawless and ferocious banditti in the world. Every thing in it is clearly so dissimilar and repugnant to the institution of Christ, so degenerated from the ancient regulations and usages of the Church, so at variance with nature and reason, that no greater injury can be done to Christ, than by pleading his name in defence of such a disorderly government. We (they say) are the pillars of the Church, the prelates of religion, the vicars of Christ, the heads of the faithful, because we have succeeded to the power and authority of the apostles. They are perpetually vaunting of these fooleries, as if they were talking to blocks of wood; but whenever they repeat these boasts, I will ask them in return, what they have in common with the apostles. For the question is not respecting any hereditary honour, which may be given to men while they are asleep, but of the office of preaching, which they so carefully avoid. So, when we assert that their kingdom is the tyranny of Antichrist, they immediately reply, that it is that venerable hierarchy, which has been so often commended by great and holy men. As though the holy fathers, when they praised the ecclesiastical hierarchy, or spiritual government, as it had been delivered to them by the hands of the apostles, ever dreamed of this chaos of deformity and desolation, where the bishops for the most part are illiterate asses, unacquainted with the first and plainest rudiments of the faith, or, in some instances, are children just out of leading-strings; and if any be more learned,—which, however, is a rare case,—they consider a bishopric to be nothing but a title of splendour and magnificence; where the rectors of Churches think no more of feeding the flock, than a shoemaker does of ploughing; where all things are confounded with a dispersion worse than that of Babel, so that there can no longer be seen any clear vestige of the administration practised in the time of the fathers.

13. The supreme Popish administration described. Ridiculous allegation of those so-called ministers of the Church. Answer.

Whoever will duly examine and weigh the whole form of ecclesiastical government as now existing in the Papacy, will find that there is no kind of spoliation in which robbers act more licentiously, without law or measure. Certainly all things are so unlike, nay, so opposed to the institution of Christ, have so degenerated from the ancient customs and practices of the Church, are so repugnant to nature and reason, that a greater injury cannot be done to Christ than to use his name in defending this disorderly rule. We (say they) are the pillars of the Church, the priests of religion, the vicegerents of Christ, the heads of the faithful, because the apostolic authority has come to us by succession. As if they were speaking to stocks, they perpetually plume themselves on these absurdities. Whenever they make such boasts, I, in my turn, will ask, What have they in common with the apostles? We are not now treating of some hereditary honour which can come to men while they are asleep, but of the office of preaching, which they so greatly shun. In like manner, when we maintain that their kingdom is the tyranny of Antichrist, they immediately object that their venerable hierarchy has often been extolled by great and holy men, as if the holy fathers, when they commended the ecclesiastical hierarchy or spiritual government handed down to them by the apostles, ever dreamed of that shapeless and dreary chaos where bishoprics are held for the most part by ignorant asses, who do not even know the first and ordinary rudiments of the faith, or occasionally by boys who have just left their nurse; or if any are more learned (this, however, is a rare case), they regard the episcopal office as nothing else than a title of magnificence and splendour; where the rectors of churches no more think of feeding the flock than a cobbler does of ploughing, where all things are so confounded by a confusion worse than that of Babel, that no genuine trace of paternal government is any longer to be seen.

13. Indien men deze ganse gestalte der kerkelijke regering, zoals ze tegenwoordig onder het pausdom is, naar behoren overweegt en onderzoekt, zal men bevinden, dat er geen roofhol is, waarin de struikrovers met groter bandeloosheid zonder wet en maat tieren. Voorwaar, alles is daar zo ongelijk, ja vreemd aan de instelling van Christus, zozeer ontaard van de oude instellingen en zeden der kerk, alles strijdt zozeer tegen de natuur en de rede, dat aan Christus geen groter onrecht gedaan kan worden, dan wanneer ze zijn naam voorwenden tot verdediging van een zo ongeordende regering. Wij, zeggen ze, zijn de pilaren der kerk, de voorgangers der religie, de stedehouders van Christus, de hoofden der gelovigen; want de apostolische macht is door opvolging tot ons gekomen. Voortdurend pronken ze met die dwaasheden, alsof ze spraken tot blokken hout. Maar zo dikwijls als ze daarop pochen, zal ik hun op mijn beurt vragen, wat ze met de apostelen gemeen hebben. Want het gaat niet over een of andere erfelijke eer, die ook aan slapenden kan worden verleend, maar over het predikambt, dat zij zozeer ontvluchten. Evenzo, wanneer wij beweren, dat hun rijk de tirannie van de antichrist is, dan zeggen zij terstond daartegen, dat het is die eerbiedwaardige hiërarchie, die zo dikwijls door grote en heilige mannen geprezen is. Alsof de heilige vaders toen zij de kerkelijke hiërarchie of de geestelijke regering, zoals die hun zelf van hand tot hand door de apostelen overgeleverd was, aanprezen, droomden van deze misvormde en van verwoesting vervulde chaos, waar de bisschoppen of meestal ongeleerde ezels zijn, die zelfs niet de eerste en gewone beginselen van het geloof kennen, of somtijds kinderen, die pas van de voedster komen; en indien er sommigen wat geleerder zijn, wat echter zelden voorkomt, menen, dat het ambt van bisschop niets anders is dan een titel van schittering en pracht; waar de bestuurders der kerken evenmin over het weiden van de kudde denken als een schoenmaker over het bebouwen van het land; waar alles door een meer dan Babylonische verstrooiing zo verward is, dat er geen enkel geschonden voetspoor van de ordinantie der vaderen meer te zien is.

13. Anspruch und Wirklichkeit

Wenn jemand die ganze Gestalt des Kirchenregiments, wie sie heutzutage unter dem Papsttum besteht, gehörig erwägt und untersucht, so wird er finden, daß es keine Räuberhöhle gibt, in der die Räuber willkürlicher ohne Gesetz und Maß wüteten. Auf jeden Fall ist dort alles der Einsetzung Christi dermaßen unähnlich, ja fremd, man ist von den alten Einrichtungen und Sitten der Kirche dermaßen abgefallen, man lebt in solchem Widerspruch gegen Natur und Vernunft, daß man Christus gar keine größere Unehre antun kann, als indem man seinen Namen als Vorwand zur Verteidigung solch ordnungswidrigen Regiments benutzt. Wir sind - so sagt man - die Pfeiler der Kirche, die Obersten in der Religion, wir sind die Stellvertreter Christi, die Häupter der Gläubigen; denn die apostolische Vollmacht ist durch die Aufeinanderfolge (der Bischöfe) auf uns gekommen. Immerzu brüsten sie sich mit solchen Nichtsnutzigkeiten - als ob sie zu Klötzen sprächen! Jedesmal aber, wenn sie darauf pochen, so frage ich sie wiederum, was sie denn mit den Aposteln gemeinsam hätten. Denn es handelt sich hier nicht um eine erbliche Würde, die man einem im Schlafe übertragen könnte, sondern um das Predigtamt, dem sie so sehr aus dem Wege gehen. Und ähnlich: wenn wir erklären, ihr Regiment sei die Tyrannei des Antichrists, so wenden sie immerzu ein, es sei jene verehrungswürdige „Hierarchie“, die so oft von großen und heiligen Männern gepriesen worden sei. Als ob die heiligen Väter, wenn sie die kirchliche Hierarchie oder das geistliche Regiment, wie es ihnen von den Aposteln überliefert war, hoch rühmten, im Traum an dieses mißgestaltete und von Verwüstung erfüllte Chaos gedacht hätten, wo die Bischöfe entweder zuallermeist ungebildete Esel sind, die nicht einmal die ersten und bekanntesten Grundelemente des Glaubens kennen, oder auch Kinder, die eben frisch von der Säugamme kommen, wo, wenn es einige gibt, die etwas gelehrter sind - was jedoch selten der Fall ist -, diese das Bischofsamt für nichts anderes halten als für einen Titel von Prunk und Gepränge, wo die Vorsteher der Kirchen ebensowenig an das Weiden ihrer Herde denken wie der Schuster ans Ackerbauen, und wo alles in einer mehr als babylonischen Verwirrung so durcheinandergebracht ist, daß von der Einrichtung der Väter keine unversehrte Spur mehr zum Vorschein kommt.

13. 1368 Roomse aansprake dat die amp nog suiwer is, is vals

Maar as iemand hierdie hele vorm van kerkregering wat vandag onder die pousdom geld, behoorlik oorweeg en ondersoek, sal hy vind dat daar geen rowersnes is waarin rowers met groter losbandigheid sonder wet of maat woed nie. Alles is daar beslis so andersoortig, ja, so vreemd aan die instelling van Christus, en het so van die instellinge en die gewoontes van die kerk van ouds ontaard, ja, is so strydig teen die natuur en die rede dat geen groter onreg Christus aangedoen kan word as wanneer hulle sy Naam voorhou om so ’n ordelose regering te verdedig nie. Hulle sê: “Ons is die pilare van die kerk, die voorvegters van die godsdiens, plaasvervangers van Christus en hoofde van die gelowiges omdat die apostoliese mag deur opvolging tot ons gekom het”. Hulle pronk altyd met sulke dwaashede asof hulle met stompe praat! Maar so dikwels hulle hierop roem, sal ek hulle op my beurt vra wat hulle met die apostels gemeen het. Dit handel hier trouens nie oor die een of ander oorerflike ereposisie wat maar aan slapers toegeken kan word nie. Nee, dit handel oor die verkondigingsamp wat hulle soveel as moontlik ontwyk.

Net so wanneer ons verklaar dat hulle koninkryk ’n tirannie van die Antichris is, maak hulle dadelik beswaar dat dit ’n eerwaardige hiërargie is wat dikwels deur belangrike en heilige manne geprys is.⁴⁶ Net asof die heilige kerkvaders, toe hulle die kerklike hiërargie of die geestelike regering soos dit deur die apostels aan hulle oorgedra is, opgehemel het, van hierdie misvormde regering vol chaos en verwoesting gedroom het waar die biskoppe meesal ongeleerde esels is wat selfs nie eens die eerste en gewone grondbeginsels van die geloof ken nie of soms kinders is wat nog maar onlangs van hulle voedsters af gekom het! En as iemand nog ’n bietjie geleerder is - dit is egter iets wat seldsaam is - dink hulle dat die biskopamp niks anders as ’n titel van prag en praal is nie; waar kerkleiers net so min daaraan dink om hulle kudde te laat wei as ’n skoenmaker om te ploeg; waar alles meer as in die Babelse verstrooiing⁴⁷ so verward is dat daar geen heel spoor van die instellings van die vaders duidelik is nie.

13. Если присмотреться и вникнуть в тот способ церковного управления, который принят сегодня во всём папстве, то окажется, что в целом свете нет большего разбоя. Этот способ настолько отличен от Христова установления и даже противоположен ему, настолько далёк от древних обычаев и чужд им, настолько противен природе и разуму, что нельзя нанести большего оскорбления Иисусу Христу, чем прикрывать его именем всё это безобразие и непотребство. Папские священники говорят: мы - столпы Церкви, прелаты христианства, викарии Иисуса Христа, наставники верующих, ибо имеем власть и авторитет в силу апостольского преемства. Они похваляются всеми этими нелепицами, как будто перед ними безмозглые чурбаны. Но в ответ на их похвальбу я спрошу: что у них общего с апостолами? Ведь в данном случае речь идёт не о наследуемом достоинстве, переходящем к человеку без всяких усилий с его стороны, а о проповедническом служении, которого они так упорно избегают.

Когда мы называем их царство тиранией Антихриста, они тут же возражают, что оно есть святая и почтенная иерархия, столь высоко чтимая и возвеличиваемая древними отцами. Но ведь святым отцам, высоко ценившим и почитавшим церковную иерархию или духовное устроение, как оно было завещано апостолами, никогда и не снилось такое чудовищное извращение этого порядка. Папские епископы - либо просто ослы, не ведающие простейших начал христианской веры, которые следует знать даже простонародью, либо малые дети, едва выросшие из пелёнок. Если же среди них заведётся какой-нибудь учёный муж, что случается не часто, он полагает, что епископское звание - не что иное, как торжественный и величественный титул. Папские священники заботятся о духовных нуждах своей паствы не более, чем сапожник о вспашке поля. И весь порядок церковного управления настолько расстроен, что едва ли в нём можно найти даже след устроения святоотеческих времен.

14. Quid si ad mores descendamus? ubi erit illa lux mundi quam Christus requirit? ubi sal terrae [Matth. 5. b. 14]²? ubi illa sanctitas quae velut perpetua censura esse possit? Nullus hodie est hominum ordo magis infamis^a luxu, mollitie, deliciis, omni denique genere libidinum; nullo ex ordine aptiores aut peritiores omnis imposturae, fraudis, proditionis, perfidiae magistri; nusquam tantum ad nocendum vel solertiae, vel audaciae. Taceo fastum, superbiam, rapacitatem, saevitiam. Taceo dissolutam in omnibus vitae partibus licentiam. Quibus ferendis ita fatigatus est mundus ut verendum non sit nequid nimium exaggerare videar. Unum dico, quod inficiari ne ipsi quidem poterunt. Ex Episcopis fere nullum: ex parochiarum praefectis non esse centesimum quenque, cuius si de moribus ferenda sit secundum veteres Canones sententia, non sit vel excommunicandus, vel minimum a munere abdicandus. Videor aliquid incredibile dicere adeo prisca illa disciplina, quae exactiorem censuram de moribus cleri fieri praecipiebat, obsolevit^b: sed omnino ita res habet. Eant nunc qui sub Romanae sedis vexillis et auspiciis militant, et de sacerdotali apud se ordine glorientur. Certe quem habent, neque a Christo, neque ab eius Apostolis, neque a Patribus, neque ab Ecclesia veteri esse constat.

14. Que sera-ce si nous faisons examen des mœurs? Où sera ceste lumiere du monde que Jesus Christ requiert? où sera le sel de la terre (Matth. 5:13, 14)? où sera une telle saincteté, quelle puisse estre comme la reigle perpetuelle de bien vivre? Il n’y a aujourdhuy nul estat plus desbordé en superfluité, en vanitez, en delices et toutes especes de dissolutions, que l’estat de Clergé. Il n’y a nul estat dont on trouve plus propres et plus expers pour estre maistres de toute tromperie, fraude, trahison, desloyauté: pour estre plus substils ou plus audacieux à mal-faire. Je laisse là l’orgueil, la hautesse, l’avarice, les rapines, la cruauté. Je ne parle point de la licence desordonnée, laquelle ils se donnent en toute leur vie, lesquelles choses le monde a longuement porté: mais maintenant il en est tant las, qu’il ne faut point craindre que je les amplifie par trop. Je diray un mot qu’ils ne pourront pas nier eux-mesmes: que des Evesques à grand’peine il y en a un seul, des Curez à grand’peine de cent l’un, qui ne soyent dignes d’estre excommuniez, ou pour le moins rejettez de l’office, si on vouloit juger de leurs mœurs selon les Canons anciens. D’autant que la discipline qui estoit anciennement est ja dés long temps hors d’usage et quasi ensevelie, ce que je dy semble ad vis incroyable: mais il est du tout ainsi. Maintenant que tous les supposts du siege Romain, et les adherens du Pape se glorifient de l’ordre sacerdotal qui est entre eux. Certes il appert que tel qu’ils l’ont, ils ne l’ont pas receu ne de Jesus Christ, ne de ses Apostres, ne de saincts Peres, ne de l’Eglise ancienne.

14. What if we proceed to inquire into their manners? “Where is that light of the world,” which Christ requires? where that “salt of the earth?”⁸⁵⁷ where that sanctity, which might serve as a perpetual example to others? There is no class of men in the present day more infamous for profusion, delicacy, luxury, and profligacy of every kind; no class of men contains more apt or expert masters of every species of imposture, fraud, treachery, and perfidy; nowhere can be found equal cunning or audacity in the commission of crime. I say nothing of their pride, haughtiness, rapacity, and cruelty; I say nothing of the abandoned licentiousness of every part of their lives;—enormities which the world is so wearied with bearing, that there is no room for the least apprehension lest I should be charged with excessive exaggeration. One thing I 296assert, which it is not in their power to deny—that there is scarcely one of the bishops, and not one in a hundred of the parochial clergy, who, if sentence were to be passed upon his conduct according to the ancient canons, would not be excommunicated, or, at the very least, deposed from his office. That ancient discipline, which required a more accurate investigation to be made into the conduct of the clergy, has so long been obsolete, that I may be considered as making an incredible assertion; but such is the fact. Now, let all, who fight under the standards and auspices of the Roman see, go and boast of their sacerdotal order. It is evident that the order which they have is not derived from Christ, from his apostles, from the fathers, or from the ancient Church.

14. Their shameful morals. Scarcely one who would not have been excommunicated or deposed by the ancient canons.

But if we descend to conduct, where is that light of the world which Christ requires, where the salt of the earth, where that sanctity which might operate as a perpetual censorship? In the present day, there is no order of men more notorious for luxury, effeminacy, delicacy, and all kinds of licentiousness; in no order are more apt or skilful teachers of imposture, fraud, treachery, and perfidy; nowhere is there more skill or audacity in mischief, to say nothing of ostentation, pride, rapacity, and cruelty. In bearing these the world is so disgusted, that there is no fear lest I seem to exaggerate. One thing I say, which even they themselves will not be able to deny: Among349bishops there is scarcely an individual, and among the parochial clergy not one in a hundred, who, if sentence were passed on his conduct according to the ancient canons, would not deserve to be excommunicated, or at least deposed from his office. I seem to say what is almost incredible, so completely has that ancient discipline which enjoined strict censure of the morals of the clergy become obsolete; but such the fact really is. Let those who serve under the banner and auspices of the Romish See now go and boast of their sacerdotal order. It is certain that that which they have is neither from Christ, nor his apostles, nor the fathers, nor the early Church.

14. En indien wij komen tot de beschouwing van hun zeden: waar zal dan dat licht der wereld zijn, dat Christus eist? Waar het zout der aarde? Waar die heiligheid, die als het ware een voortdurende levensregel zou kunnen zijn? Er is tegenwoordig geen orde van mensen, die schandelijker is in weelde, wekelijkheid, genietingen, kortom in alle soorten van wellusten; in geen enkele orde vindt men mensen, die bekwamer of meer ervaren meesters zijn in allerlei valsheid, bedrog, verraad en trouweloosheid; nergens vindt men zoveel slimheid of stoutmoedigheid tot het toebrengen van schade. Ik zwijg maar van hun hoogmoed, hovaardij, roofzucht en wreedheid. Ik zwijg van hun ongebonden vermetelheid in alle delen des levens. Van dit alles te dragen is de wereld zo vermoeid, dat men niet behoeft te vrezen, dat ik al te zeer schijn te overdrijven. Eén ding zeg ik, dat zelfs zij zelf niet zullen kunnen loochenen, namelijk dat er onder de bisschoppen nagenoeg niemand, en van de hoofden der parochiën niet één op de honderd is, die niet, wanneer over hun zeden het oordeel moest worden uitgesproken naar de oude regels, of in de ban gedaan moest worden, of minstens van zijn ambt ontzet. Het heeft de schijn, dat ik iets ongelooflijks zeg, zozeer is die oude tucht, die een nauwkeurig onderzoek naar de zeden der geestelijkheid voorschreef, in verval geraakt; maar toch staat de zaak zo. Laat nu zij, die onder de vaan en de leiding van de Roomse stoel dienen, heengaan en roemen van de priesterlijke orde, die ze hebben. Ongetwijfeld staat het vast, dat de orde, die zij hebben, noch van Christus, noch van zijn apostelen, noch van de vaderen, noch van de oude kerk afkomstig is.

14. Der Lebenswandel der Priester

Wie sieht es nun aus, wenn wir jetzt auf den Lebenswandel zu sprechen kommen? Wo ist da wohl jenes „Licht der Welt“, das Christus fordert, wo ist das „Salz der Erde“ (Matth. 5,14.13)? Wo ist wohl jene Heiligkeit, die gleichsam als 745 beständige Lebensregel dienen könnte? Kein Stand unter den Menschen ist heutzutage berüchtigter wegen seiner Ausschweifungen, seiner Verweichlichung, seiner Vergnügungen, kurz jeder Art von Begierden, aus keinem Stand kommen geschicktere und erfahrenere Meister in allerlei Falschheit, Betrug, Verrat und Treulosigkeit, nirgendwo findet man soviel Getriebenheit und Verwegenheit, Schaden zu tun! Ich schweige noch von der Aufgeblasenheit und dem Hochmut, der Raubgier und der Wildheit. Ich schweige von der ungebundenen Willkür in allen Stücken der Lebensführung. Die Welt ist es dermaßen müde, sich dergleichen gefallen zu lassen, daß ich nicht befürchten muß, den Anschein zu erwecken, als ob ich etwas gar zu sehr übertriebe. Ich sage nur eins, was sie selber nicht werden leugnen können: wenn man auf Grund der alten Kirchensatzungen ein Urteil über ihren Lebenswandel sprechen sollte, so wäre unter den Bischöfen beinahe nicht ein einziger, unter den Vorstehern der Pfarreien nicht einer unter hundert, der nicht in den Bann getan oder wenigstens seines Amtes entsetzt werden müßte. Es hat den Anschein, als ob ich etwas Unglaubliches ausspräche, so sehr ist die alte Zucht, die eine schärfere Untersuchung über den Lebenswandel des Klerus vorzunehmen gebot, in Abgang geraten; aber die Verhältnisse sind tatsächlich so!

Jetzt sollen die, die unter der Fahne und Leitung des römischen Stuhles Kriegsdienst tun, ruhig hingehen und sich des Priesterstandes rühmen, der bei ihnen vorhanden ist. Jedenfalls stammt der, den sie haben, offenbar weder von Christus noch von seinen Aposteln, noch von den Vätern, noch von der Alten Kirche.

14. Sedelike gedrag onder Roomse ampsdraers

Maar wat daarvan as ons na hulle se des oorgaan? Waar is daardie lig van 1369 die wêreld wat Christus as vereiste stel? Waar is die sout van die aarde?⁴⁸ Waar is daardie heiligheid wat as voortdurende maatstaf van selfkritiek kan dien? Vandag is daar nie ’n stand van mense wat berugter is vir sy uitspattigheid, verwyfdheid, pronkery - kortom, elke soort wellustigheid nie. In geen orde is daar meesters wat deskundiger of bekwamer in elke soort misleiding, bedrog, verraad en ontrouheid is nie. Nêrens is daar so ’n groot geslepenheid of oormoedigheid om skade te berokken nie. Ek verswyg maar hulle vermetelheid, hulle hooghartigheid, hebsug en wreedheid. Ek bly stil oor die ligsinnige losbandigheid van elke aspek van hulle lewe. Die wêreld is so moeg om dit te verdra dat dat daar geen vrees kan bestaan dat dit sou lyk asof ek dit uitermatig oordryf nie. Ek sê slegs een ding wat nie eens hulle kan ontken nie, naamlik dat daar feitlik geeneen van die biskoppe en nie een uit ’n honderd gemeentelike hoofde is wat nie òf uitgeban moet word òf ten minste van sy amp onthef moet word as sy sedes volgens die reëls van ouds beoordeel sou word nie. Dit lyk asof ek iets ongeloofliks sê - so het daardie dissipline van ouds wat voorgeskryf het dat ’n presieser beoordeling van geestelikes se sedes moet plaasvind, in onbruik geraak; maar dit is heeltemal die toedrag van sake. Laat diegene nou maar begaan wat onder die vaandel van die Roomse setel en onder sy beskerming veg en onder mekaar oor hulle priesterorde roem! Die orde wat hulle het, kom beslis nie van Christus of van sy apostels of van die kerkvaders of van die kerk van ouds nie.

14. Если теперь перейти к рассмотрению их нравов, что мы увидим? Где свет мира, которого требовал Иисус Христос (Мф 5:14)? Где святость, должная служить вечным правилом доброй жизни? Никто сегодня так безудержно не предаётся излишествам, тщеславию, наслаждениям и всевозможному распутству, как клир. Ни в каком другом сословии не найдётся столько умудрённых опытом наставников во всякого рода обмане, мошенничестве, предательстве и вероломстве - наставников в изощрённом и дерзком искусстве злодеяния. Я уже не говорю о гордыне, заносчивости, скупости, хищничестве, жестокости. Не упоминаю о безудержном разврате, которому они предаются на протяжении всей жизни. Всё это безобразие мир терпел долго. Но теперь оно достигло того предела, когда я могу не опасаться слишком сгустить краски. Скажу ещё одну вещь, которую даже они сами не смогут отрицать: из их епископов вряд ли найдётся хотя бы один, а из приходских священников - едва ли один из сотни, кто не подлежал бы отлучению от Церкви или по крайней мере низложению, если судить об их нравах согласно древним канонам. Да только дисциплина, какой она была в древности, давно уже вышла из употребления и почти забыта.

Всё то, что я говорю, кажется невероятным, но это правда. Сегодня все, на кого опирается римский престол, все приспешники папы величаются принятым у них порядком священства. Но порядок этот в том виде, в каком он существует у них, не был воспринят ни от Иисуса Христа, ни от апостолов, ни от святых отцов, ни от древней Церкви.

15. Prodeant nunc in medium Diaconi, et illa sanctissima quam habent bonorum Ecclesiasticorum distributio. Quanquam Diaconos suos ad eam rem minime iam creant; nihil enim aliud ipsis iniungunt nisi ut ministrent ad altare, Evangelium recitent 86 aut canant, et nescio quas agant nugas¹. Nihil de eleemosynis, nihil de cura pauperum, nihil de tota illa functione quam olim gerebant. De ipsa institutione loquor^a; nam si spectemus quod faciunt, re ipsa non munus illis est, sed gradus duntaxat ad presbyterium. Una in re, qui locum Diaconi in Missa tenent, inane simulachrum antiquitatis repraesentant; recipiunt enim oblationes ante consecrationem. Fuit autem id antiqui moris ut ante Coenae communionem se mutuo oscularentur fideles, et eleemosynas ad altare offerrent: ita symbolo prius, deinde ipsa beneficentia charitatem suam declarabant. Diaconus, qui oeconomus erat pauperum, recipiebat quod dabatur ut distribueret². Nunc ex illis eleemosynis nihilo plus pervenit ad pauperes quam si in mare proiicerentur. Ludunt ergo Ecclesiam cum isto mendaci diaconatu. Certe in eo nec cum Apostolica institutione, nec cum veteri observatione simile quippiam habent. Ipsam vero bonorum dispensationem alio transtulerunt: et ita composuerunt ut nihil fingi queat magis inordinatum. Quemadmodum enim latrones, iugulatis hominibus, praedam inter se dividunt: ita isti post extinctum verbi Dei lumen, quasi iugulata Ecclesia, putarunt expositum esse praedae ac direptioni quicquid in sanctos usus dicatum erat. Itaque facta divisione, rapuit ad se quisque quantum potuit.

15. Que les Diacres viennent maintenant en place, et la saincte distribution des biens Ecclesiastiques laquelle ils observent. Combien qu’ils ne creent pas leurs Diacres à cela: car il ne leur enjoignent autre chose sinon de servir à l’autel, à chanter l’Evangile, et je ne say quels autres fatras. Des aumosnes, du soin des povres, et de toute l’administration qu’ils avoyent le temps passé, il n’en est point de nouvelles. Je parle mesme de leur institution, qu’ils tiennent comme leur vraye reigle: car s’il falloit parler du fait, l’ordre de Diacre n’est pas office entre eux, mais seulement un degré pour estre promeuz à prestrise. Il y a une chose en quoy ceux qui jouent le personnage de Diacre à la Messe, representent un spectacle frivole de l’ancienneté: c’est qu’ils reçoyvent les offrandes qni se font devant la consecration. Or la façon ancienne estoit, que les fideles avant que communiquer à la Cene s’entrebaisoyent, et puis offroyent leurs aumosnes à l’autel. Ainsi ils rendoyent tesmoignage de leur charité: premierement par signe, et puis par effect. Le Diacre, qui estoit procureur des povres, recevoit ce qui estoit offert, pour le distribuer. Maintenant de toutes ces aumosnes il n’en vient une seule maille aux povres, non plus que si on les jettoit au profond de la mer. Pourtant ils se moquent de l’Eglise avec ceste vaine couleur de mensonge dont ils usent en l’office de Diacres. Certes en iceluy ils n’ont rien de semblable avec l’institution des Apostres, ny avec l’usage ancien. Quant à l’administration des biens, ils l’ont transferée du tout à autre usage, et tellement ordonnée, qu’on ne sauroit rien imaginer plus desordonné. Car comme les brigans apres avoir esgorgé les povres passans, en divisent le butin entre eux: ainsi ces bons preudhommes, apres avoir estainct la clairté de la parolle de Dieu, comme ayans coupé la gorge à l’Eglise, ont pensé que tout ce qui estoit dedié à saincts usages, leur estoit exposé en proye et en rapine.

15. Now, let the deacons come forward, with that most sacred distribution which they have of the property of the Church. They do not at present, however, create their deacons for any such purpose; for they enjoin them nothing but to serve at the altar, to say or chant the gospel, and do I know not what trifles. Nothing of the alms, nothing of the care of the poor, nothing of the whole function which they executed in primitive times. I speak of the institution itself. For if we advert to the fact, it is now become no office at all, but only a step towards the priesthood. In one circumstance, those who act the part of a deacon at the mass, exhibit a useless and frivolous resemblance of antiquity, in receiving the offerings before the consecration. Now, it was the ancient custom, that before the communion of the supper, the faithful kissed each other, and then offered their alms at the altar; thus they expressed their charity, first by a sign, and then by active beneficence. The deacon, who was steward for the poor, received what was given, in order to distribute it. Of the alms given at present, no more reaches the poor than if they were thrown into the sea. This false appearance of deaconship, therefore, is a mockery of the Church. It contains nothing resembling the apostolic institution, or the ancient usage. Even the distribution of the property they have turned into another channel; and have ordered it in such a way, that it is impossible to imagine any thing more disorderly. For as robbers, after having murdered some ill-fated travellers, divide the plunder among themselves, so these men, after having extinguished the light of God’s word, and, as it were, cut the throat of the Church, have concluded that whatever had been dedicated to sacred uses, was abandoned to plunder and rapine. They have therefore made a division of it, and every one has seized as large a share as he could.

15. No true diaconate existing in the Papacy, though they have still the shadow of it. Corruption of the practice of the primitive Church in regard to deacons.

Let the deacons now come forward and show their most sacred distribution of ecclesiastical goods (see chap. 19 sec. 32). Although their deacons are not at all elected for that purpose, for the only injunction which they lay upon them is to minister at the altar, to read the Gospel, or chant and perform I know not what frivolous acts. Nothing is said of alms, nothing of the care of the poor, nothing at all of the function which they formerly performed. I am speaking of the institution itself; for if we look to what they do, theirs, in fact, is no office, but only a step to the priesthood. In one thing, those who hold the place of deacons in the mass exhibit an empty image of antiquity, for they receive the offerings previous to consecration. Now, the ancient practice was, that before the communion of the Supper the faithful mutually kissed each other, and offered alms at the altar; thus declaring their love, first by symbol, and afterwards by an act of beneficence. The deacon, who was steward of the poor, received what was given that he might distribute it. Now, of these alms no more comes to the poor than if they were cast into the sea. They, therefore, delude the Church by that lying deaconship. Assuredly in this they have nothing resembling the apostolical institution or the ancient practice. The very distribution of goods they have transferred elsewhere, and have so settled it that nothing can be imagined more disorderly. For as robbers,after murdering their victims, divide the plunder, so these men, after extinguishing the light of God’s word, as if they had murdered the Church, have imagined that whatever had been dedicated to pious uses was set down for prey and plunder. Accordingly, they have made a division, each seizing for himself as much as he could.

15. Laat nu de diakenen te voorschijn komen, en die zeer heilige uitdeling der kerkelijke goederen, die zij houden. Trouwens, zij benoemen hun diakenen geenszins meer daartoe. Want zij leggen hun geen andere taak op, dan dat ze aan het altaar dienen, het evangelie voorlezen of zingen, en ik weet niet wat voor andere beuzelingen verrichten. Niets hebben ze te maken met de aalmoezen, niets met de zorg voor de armen, niets met die gehele bediening, die ze vroeger hadden. Ik spreek van de instelling zelf; want wanneer wij letten op wat ze doen, dan hebben ze inderdaad geen ambt, maar bekleden ze alleen een graad om te komen tot het priesterschap. In één zaak, vertonen zij, die de plaats van diaken in de mis innemen, een ijdel beeld van het gebruik der oudheid. Want zij ontvangen de offerpenningen vóór de consecratie. Het was de gewoonte in de oude kerk, dat vóór het communiceren aan het Avondmaal de gelovigen elkander kusten en hun aalmoezen aan het altaar offerden; zo gaven zij, eerst door een teken, daarna door hun weldadigheid zelve hun liefde te kennen. De diaken, die de verzorger der armen was, ontving hetgeen gegeven werd, om het uit te delen. Nu komt van die aalmoezen even weinig tot de armen als wanneer ze in de zee geworpen werden. Zij bespotten dus de kerk met dat leugenachtige diakenschap. Voorwaar, daarin hebben zij niets gemeen met de instelling der apostelen noch met hetgeen de oude kerk onderhield. Maar de uitdeling der goederen hebben ze elders heen overgebracht en zo ingericht, dat men zich niets onordelijkers zou kunnen voorstellen. Want evenals struikrovers, na de mensen vermoord te hebben, de buit onder elkander verdelen, zo hebben zij, na het licht van Gods Woord uitgeblust te hebben, alsof de kerk vermoord was, gemeend, dat alles wat tot heilig gebruik gewijd was, prijsgegeven was tot buit en plundering. Dus hebben ze een verdeling gemaakt en ieder heeft tot zich getrokken zoveel als hij kon.

15. Die Diakonen

Jetzt sollen die Diakonen hervortreten, dazu auch jene hochheilige Austeilung der kirchlichen Güter, die sie üben: Allerdings setzen sie ihre Diakonen keineswegs mehr zu diesem Behuf ein; denn sie tragen ihnen nichts anderes auf, als daß sie Altardienst verrichten, das Evangelium verlesen und singen und wer weiß was sonst für Possen treiben. Keine Rede von Almosen, keine Rede von der Fürsorge für die Armen, keine Rede von der ganzen Amtsaufgabe, die sie einstmals innehatten! Ich rede hier von der eigentlichen Einrichtung (des Diakonenamtes); denn wenn wir auf das blicken, was sie verrichten, dann haben sie tatsächlich kein Amt, sondern es handelt sich nur um eine Stufe zur Presbyterwürde. In einem einzigen Stück legen die, die in der Messe als Diakonen wirken, einen leeren Schein der alten Einrichtung an den Tag: sie nehmen nämlich vor der Konsekration die Opfergaben in Empfang. Die alte Gewohnheit bestand darin, daß sich die Gläubigen vor dem gemeinschaftlichen Genuß des heiligen Abendmahls gegenseitig küßten und ihre Almosen am Altar opferten; so gaben sie zunächst durch jenes Merkzeichen (den Kuß) und dann auch durch Wohltun selbst ihre Liebe zu erkennen. Der Diakon, der ja der Verwalter für die Armen war, nahm das, was gegeben wurde, in Empfang, um es zu verteilen. Heutzutage aber kommt den Armen von jenen Almosen ebensowenig zugute, als wenn sie (alle) ins Meer geworfen würden. Mit solchem lügenhaften „Diakonat“ verspottet man also die Kirche. Auf jeden Fall haben die Papisten darin nichts, was mit der apostolischen Stiftung oder auch mit dem, was die Alten beobachtet haben, eine Ähnlichkeit hätte.

Die Austeilung der Güter selbst aber haben sie anderswohin verbracht und so eingerichtet, daß man sich nichts Ordnungswidrigeres vorstellen kann. Wie nämlich die Räuber, nachdem sie den Menschen den Hals herumgedreht haben, die Beute unter sich verteilen, so machen sie es auch: nachdem das Licht des Wortes Gottes ausgelöscht und die Kirche gleichsam erwürgt ist, sind sie auf die Meinung geraten, daß alles, was man zu heiligem Gebrauch geweiht hat, dem Raub und der Ausplünderung preisgegeben sei. Deshalb haben sie es verteilt, und dann hat sich jeder errafft, soviel er vermochte.

15. Die diakens in die Roomse bestel

Laat die diakens en hulle allerheilige verdeling van kerkgoed nou in die kalklig kom. Tog benoem hulle tans glad nie diakens met die oog hierop nie. Hulle lê trouens geen ander taak op hulle as net om by die altaar diens te doen, die evangelie voor te lees of te sing en allerlei onbenullighede te doen nie.⁴⁹ Daar is niks oor van die liefdesgawes, niks van die versorging van die armes en niks van die hele bedieningsamp wat hulle eertyds gehad het nie. Ek praat nou van die instelling self⁵⁰ want as ons ondersoek sou instel na wat hulle doen, het hulle in werklikheid geen amp nie. Dit is vir hulle slegs ’n trap na die presbiteramp! In een opsig gee diegene wat die posisie van diakens in die Mis beklee, ’n leë beeld van die ou tyd weer - hulle ontvang die offers trouens voor die wyding.

1370 In die kerk van ouds het die gelowiges voor deelname aan die nagmaal mekaar gewoonlik gesoen en hulle liefdesgawes na die altaar gebring. So het hulle hulle liefde eers simbolies en daarna juis met hulle weldaad verklaar. Die diaken wat ’n versorger van die armes was, het ontvang wat daar gegee is, om dit uit te deel.⁵¹ Vandag kom daar van hierdie  liefdesgawes niks meer by die armes uit as wanneer dit in die see gegooi sou word nie. Met so ’n bedrieglike diakensamp dryf hulle dus die spot met die kerk. Hulle het daarin beslis niks soortgelyks aan die instelling van die apostels of die eertydse reël nie. Die verdeling van (kerk)goed het hulle trouens elders heen oorgedra en dinge so gereël dat niks onordelikers bedink kan word nie. Want soos rowers mense se kele afsny en die buit onder mekaar verdeel, so dink hulle dat, nadat die lig van God se Woord uitgedoof is, asof die kerk se keel afgesny is, alles wat aan heilige gebruike toegesê is, tot buit en plundering vir hulle blootgestel is. Nadat hulle dit dus verdeel het, raap elkeen vir homself soveel daarvan as wat hy kan, bymekaar.

15. Теперь настал черёд сказать о диаконах и о вверенном их попечению распределении церковного достояния. Но паписты посвящают диаконов отнюдь не для этого. Им поручают службу при жертвеннике, чтение нараспев Евангелия и прочие безделицы. О подаянии, призрении бедных, вообще обо всём том, что составляло суть диаконского служения в прошлом, и речи нет. Сейчас я говорю об их институции, которую они считают истинным каноном. Если же говорить о фактическом положении дел, то диаконское звание вообще означает у них не особый вид служения, а только ступень на пути к священству.

При совершении мессы одно из действий тех, кто занимает место диаконов - а именно, принятие пожертвований перед причастием, - представляет собой издевательскую пародию на древний обычай. В древности верующие перед причастием целовали друг друга, а затем клали подаяние на жертвенник, свидетельствуя тем самым о своей любви - сперва знаком, потом действием. Диакон как попечитель бедных принимал пожертвования, чтобы раздать их нуждающимся. Теперь же из всех этих приношений бедным не достаётся ни гроша, как если бы эти деньги были брошены в море. И потому паписты насмехаются над Церковью, придавая этой лжи образ диаконского служения. Разумеется, такое служение не имеет ничего общего ни с повелениями апостолов, ни с древним обычаем.

Что касается церковного достояния, то они нашли ему другое применение и установили здесь такой порядок, что большего безобразия невозможно представить. Подобно тому как разбойники, перерезав горло несчастным путникам, делят между собой добычу, так и эти честные и благородные люди, спрятав свет Слова Божьего и тем самым как бы перерезав горло Церкви, посчитали всё предназначенное для святых нужд своей добычей, отданной им на разграбление. Поэтому при разделе добычи каждый постарался урвать себе сколько смог.

16. Hic totae illae veteres rationes quas exposuimus³, non tantum conturbatae, sed prorsus expunctae et inductae sunt. Potissimam partem Episcopi et Presbyteri urbani, qui facti hac praeda divites, versi sunt in canonicos, inter se diripuerunt. Partitionem tamen fuisse tumultuariam ex eo apparet quod de finibus ad hunc usque diem litigant^b. Quicquid sit, hac decisione provisum est ne obolus unus ex omnibus Ecclesiae bonis ad pauperes rediret, quorum dimidia saltem ex parte fuerant^c. Nominatim enim quartam partem Canones illis attribuunt: alteram vero quartam, ideo destinant Episcopis ut in hospitalitatem et alia benignitatis officia erogent. Taceo quid sua portione facere clerici, et quem in usum illam conferre debuerint; nam reliquum quod templis, aedificiis, et aliis sumptibus deputatur, 87 debere pauperibus in necessitate patere, satis demonstratum est. Quaeso, si scintillam unam timoris Dei in corde haberent, sustinerentne hanc conscientiam, quod quicquid comedunt ac vestiuntur, ex furto, imo ex sacrilegio provenit? Sed quia Dei iudicio parum commoventur, saltem cogitarent homines esse, sensu et ratione praeditos, quibus persuadere volunt se habere tam pulchros et dispositos in Ecclesia sua ordines quam iactare solent. Respondeant mihi breviter an Diaconia sit furandi ac latrocinandi licentia. Hoc si negant, fateri etiam cogentur, nullam se Diaconiam reliquam habere: quando apud eos tota opum Ecclesiasticarum administratio in sacrilegam depraedationem palam conversa est.

16. Pourtant en faisant les partages, chacun a ravy ce qu’il a peu: et ainsi toute la façon ancienne a esté non seulement changée, mais du tout renversée. La principale partie est escheute aux Evesques et aux Prestres des villes: lesquels estans enrichis de ce butin, ont esté convertis en Chanoines: toutesfois il appert que leurs partages ont esté faits en trouble, d’autant qu’il n’y a chapitre qui n’en soit encore à plaider contre son Evesque. Quoy qu’il soit, si ontils bien prouveu à une chose, c’est qu’il n’en revinst point un seul denier aux povres, lesquels en devoyent pour le moins avoir la moitié, comme ils avoyent eu auparavant. Car les Canons leur en assignent nommément une quatrieme portion, et l’autre quatrieme ils l’ordonnent à l’Evesque, afin qu’il en puisse bien-faire aux estrangiers et aux autres povres. Maintenant je laisse à penser que devoyent faire les Clercs de leur quatrieme portion, et en quel usage ils la devoyent employer. De la derniere portion, laquelle estoit deputée pour la reparation des temples et autres despenses extraordinaires, nous avons veu qu’elle estoit du tout pour les povres en temps de necessité. Je vous prie, si ces gens avoyent une seule petite estincelle de la crainte de Dieu en leurs cœurs, pourroyent-ils vivre une seule heure en repos, veu que tout ce qu’ils mangent et boyvent et dont ils se vestent, leur provient non seulement de larrecin, mais de sacrilege? Or d’autant qu’ils ne s’esmeuvent pas fort du jugement de Dieu, je voudroye bien qu’ils pensassent que ceux ausquels ils veulent persuader que leur Hierarchie est tant bien ordonnée que merveilles, sont hommes ayans sens et raison pour juger. Qu’ils me respondent en brief, assavoir si l’ordre des Diacres est une licence de desrober et brigander. S’ils le nient, ils seront contraints de confesser que cest ordre n’est plus entre eux, veu que la dispensation des biens Ecclesiastiques est apertement convertie d’eux en une volerie meschante et pleine de sacrilege.

16. Here, all the ancient usages which we have described, have not only been disturbed, but entirely expunged and abolished 297The principal part of this plunder was seized by the bishops and the presbyters of cities, who, being enriched by it, were converted into canons. That the partition was made in confusion is evident from the contentions which prevail among them, even to this day, about their respective limits. But, however it may be managed, they have taken care that not a penny of all the property of the Church should reach the poor, who were at least entitled to half of it. For the canons expressly allot them one fourth part, and assign another fourth part to the bishops, to be laid out in hospitality and other offices of charity. I say nothing of what the clergy ought to do with their portion, and to what use they ought to apply it. The residue, which is appropriated to the reparation of temples, edifices, and other expenses, it has been sufficiently shown, ought to be at the service of the poor in time of necessity. If they had a single spark of the fear of God in their hearts, could they bear this reflection of conscience, that every thing they eat, and drink, and wear, is the fruit of robbery, and even of sacrilege? But though they are little affected with the judgment of God, they should at least consider that those, whom they wish to persuade into a belief of their possession of such an excellent and well regulated system in their Church as they are accustomed to boast, are men endued with sense and reason. Let them answer me, in a word, whether deaconship be a license for theft and robbery? If they deny this, they will also be obliged to confess, that they have no such office left; seeing that among them the whole administration of the revenues of the Church has been openly perverted into a system of sacrilegious depredation.

16. Ecclesiastical property, which was formerly administered by true deacons, plundered by bishops and canons, in defraud of the poor.

All those ancient methods which we have explained are not only disturbed but altogether disguised and expunged. The chief part of the plunder has gone to bishops and city presbyters, who, having thus enriched themselves, have been converted into canons. That the partition was a mere scramble is apparent from this, that even to this day they are litigating as to the proportions. Be this as it may, the decision has provided that out of all the goods of the Church not one penny shall go to the poor, to whom at least the half belonged. The canons expressly assign a fourth part to them, while the other fourth they destine to the bishops, that they may expend it in hospitality and other offices of kindness. I say nothing as to what350the clergy ought to do with their portion, or the use to which they ought to apply it, for it has been clearly shown that what is set apart for churches, buildings, and other expenditure, ought in necessity to be given to the poor.If they had one spark of the fear of God in their heart, could they, I ask, bear the consciousness that all their food and clothing is the produce of theft, nay, of sacrilege? But as they are little moved by the judgment of God, they should at least reflect that those whom they would persuade that the orders of their Church are so beautiful and well arranged as they are wont to boast, are men endued with sense and reason. Let them briefly answer whether the diaconate is a licence to rob and steal. If they deny this, they will be forced to confess that no diaconate remains among them, since the whole administration of their ecclesiastical resources has been openly converted into sacrilegious depredation.

16. Zo zijn die oude gewoonten, die we uiteengezet hebben, niet alleen in verwarring gebracht, maar ook geheel en al uit de weg geruimd en vernietigd. Het voornaamste deel hebben de bisschoppen en de stadspriesters, die, door deze buit rijk geworden, in kanunniken veranderd zijn, onder elkander verdeeld. Maar dat die verdeling rumoerig is toegegaan blijkt daaruit, dat ze over de begrenzing tot deze dag toe twisten. Hoe het zij, door deze schikking is er voor gezorgd, dat geen cent van alle goederen der kerk aan de armen ten goede komt, wie ze althans voor de helft toekwamen. Want de canones kennen met name het vierde deel aan hen toe; maar het andere vierde deel kennen zij aan de bisschoppen toe met de bedoeling, dat zij het besteden tot gastvrijheid en tot de andere plichten der weldadigheid. Ik zwijg erover, wat de geestelijken moesten doen met hun deel en tot welk gebruik zij het moesten aanwenden. Want dat het overige deel, dat bestemd wordt voor tempels, gebouwen en andere uitgaven, in tijd van nood voor de armen beschikbaar behoort te zijn, is voldoende aangetoond. Ik vraag u, wanneer ze één vonkje van de vreze Gods in hun hart hadden, zouden ze dan dit bewustzijn kunnen verdragen, dat al wat zij eten en waarmee zij zich kleden, uit diefstal, ja uit heiligschennis voortkomt? Maar aangezien zij door Gods oordeel weinig geroerd worden, moesten ze tenminste bedenken, dat het mensen zijn, met gevoel en rede begaafd, die ze willen wijsmaken, dat zij in hun kerk zo schone en welingerichte orden hebben, als zij met ophef plegen te beweren. Laat hen mij in 't kort antwoorden, of het diakenschap betekent de vrijheid om te roven en te stelen. Indien ze dit ontkennen, zullen ze ook gedwongen worden te erkennen, dat zij geen diakenschap meer hebben, daar bij hen de gehele bediening der kerkelijke goederen openlijk veranderd is tot een heiligschennende plundering.

16. 746Die Verteilung des Kirchenvermögens

Hier sind alle jene alten Grundsätze, die wir dargelegt haben, nicht allein durcheinandergebracht, sondern ausgetilgt und zunichte gemacht. Das beste Stück (aus den Kirchengütern) haben die Bischöfe und die städtischen Presbyter (Stadtpriester), die, durch diese Beute reich geworden, in Kanoniker verwandelt worden sind, plündernd untereinander verteilt. Daß die Verteilung trotzdem unter Tumult vor sich gegangen ist, wird daran offenbar, daß sie bis auf den heutigen Tag über die (gegenseitigen) Grenzen miteinander im Streite liegen. Wie dem auch sei - durch diese Abmachung ist dafür gesorgt, daß von allen Gütern der Kirche nicht ein einziger Pfennig an die Armen gelangt, denen sie doch wenigstens zur Hälfte zukamen. Denn die Kirchensatzungen sprechen ihnen ausdrücklich den vierten Teil (des Kirchenvermögens) zu, und ein weiteres viertel weisen sie den Bischöfen zu dem Zweck zu, daß sie es zur Gastfreiheit und zu anderen Pflichten der Wohltätigkeit ausgeben. Ich schweige davon, was die Kleriker mit ihrem Anteil machen und zu welchem Gebrauch sie ihn verwenden sollten; denn ich habe bereits zur Genüge dargetan, daß auch der Rest, der für die Kirchen, Gebäude und andere Ausgaben bestimmt ist, in der Not den Armen zur Verfügung stehen muß. Ich frage nur: wenn diese Papisten auch nur einen einzigen Funken Gottesfurcht im Herzen hätten - würden sie dann das Bewußtsein ertragen können, daß alles, was sie an Nahrung und Kleidung wenden, aus Diebstahl, ja aus Tempelraub herrührt? Aber weil sich diese Leute von Gottes Gericht gar wenig rühren lassen, so sollten sie doch wenigstens bedenken, daß es Menschen sind, mit Empfinden und Vernunft begabt, denen sie weismachen wollen, sie hätten in ihrer Kirche so herrliche und wohlgeordnete Stände, wie sie es rühmend zu behaupten pflegen. Sie sollen mir doch nur kurz antworten, ob denn die Diakonie wirklich die willkürliche Freiheit zum Stehlen und Rauben ist. Wenn sie das leugnen, dann müssen sie auch notgedrungen eingestehen, daß sie keinerlei Diakonie mehr haben; denn bei ihnen ist die ganze Verwaltung der Kirchengüter offenkundig zu einer heiligtumsschänderischen Ausraubung geworden!

16. Die verdeling van kerkgoed

Al daardie eertydse beginsels wat ons hier uiteengesit het,⁵² is nie alleen versteur nie maar volledig uitgewis en vernietig. Die biskoppe en stedelike presbiters wat ryk geword het van hierdie buit en in kanunikke verander is, het die grootste deel (van die buit) onder hulle uitmekaar geskeur. Dat dit egter ’n oproerige verdeling was, blyk daaruit dat hulle tot vandag toe nog oor die grense twis. Hoe dit ook al sy, met hierdie besluit is gesorg dat nie een enkele stuiwer van al die kerkgoed na die armes terugkeer aan wie ten minste die helfte daarvan behoort het nie. Die kanons ken immers uitdruklik ’n kwart daarvan aan hulle toe en die ander kwart wys hulle aan die biskoppe toe om dit aan gasvryheid en ander weldadigheidspligte te bestee. Ek swyg oor wat die geestelikes met hulle deel moes doen en vir watter doel hulle dit moes aanwend want ons het genoegsaam aangetoon dat die res wat aan die tempels, geboue en ander uitgawes toegewys word, in nood tot die beskikking van die armes moet wees.

Nou vra ek jou: as hulle maar net ’n vonkie vrees vir God in hulle harte gehad het, sou hulle hierdie gewetensvraag kon verdra dat wat hulle ook al eet en aantrek, uit diefstal, of liewer uit heiligskennis tot hulle kom?

Maar omdat hulle hulle weinig aan God se oordeel steur, moes hulle ten 1371 minste daaraan gedink het dat dit mense met insig en rede is wat hulle wil oortuig dat hulle so ’n pragtige en goedingerigte orde in hulle kerk het as waarop hulle gewoonlik roem. Laat hulle my kortweg antwoord of die diakenamp ’n lisensie is om te steel en te roof. As hulle dit ontken, sal hulle ook gedwing word om te erken dat hulle geen diakenamp oor het nie want die hele hantering van kerklike eiendom is in heiligskennis en plundering omskep.

16. Так весь древний порядок был не только изменён, но полностью извращён. Основная часть дохода досталась епископу и городским священникам, которые обогатились от этого грабежа и превратились в каноников. Раздел сопровождался дракой. Об этом говорит тот факт, что нет такого капитула, который не вёл бы тяжбу против своего епископа. Но как бы то ни было, очевидно одно: из доходов Церкви ни гроша не досталось бедным, которым, согласно прежнему установлению, принадлежит по крайней мере половина. Ибо каноны номинально предназначают им четвёртую часть, а другую четверть отдают епископу для того, чтобы он мог благотворить странникам и прочим нуждающимся. Не будем говорить, что должны делать клирики со своей частью и на какие нужды её употребить.

Обратимся к последней четверти, предназначенной на ремонт храмов и другие чрезвычайные расходы. Как мы видели, в случае необходимости и эти средства обращались на вспомоществование бедным. Теперь я задам вопрос: если бы эти люди имели в сердце хоть искру страха Божьего, смогли бы они жить спокойно, сознавая, что всё, что они едят, пьют и надевают, добыто не просто воровством, но святотатством? Но поскольку суд Божий не слишком страшит их, тогда пусть подумают о том, что люди, которых они пытаются убедить в чудном устроении своей иерархии, не лишены глаз, ушей и здравого смысла. Пусть ответят мне одним словом: равнозначно ли диаконское звание позволению грабить и разбойничать? Если они ответят отрицательно, то вынуждены будут признать: диаконское служение у них отсутствует вовсе, ибо распределение церковного достояния очевидно превратилось в нечестивое и святотатственное расхищение.

17. Sed hic utuntur pulcherrimo colore; dicunt enim Ecclesiae dignitatem non indecenter hac magnificentia sustineri. Et habent ex sua secta quosdam ita impudentes ut audeant palam iactare, sic demum adimpleri vaticinia illa quibus splendorem regni Christi describunt veteres Prophetae, ubi regius ille apparatus in ordine sacerdotali visitur. Non frustra, inquiunt, haec Deus Ecclesiae suae promisit: Venient Reges, adorabunt in conspectu tuo, tibi afferent munera [Psal. 72. c. 10]¹, Consurge, consurge, induere fortitudine tua Sion, induere vestimentis gloriae tuae Ierusalem, omnes de Saba venient, aurum et thus deferentes, et laudem Domino annuntiantes, Omne pecus Cedar congregabitur tibi [Iesa. 52. a. 1, et 60. a. 6²]. In hac improbitate confutanda si multum insistam, vereor ne ineptus videar. Proinde verba temere perdere non libet. Quaero tamen, Siquis Iudaeus istis testimoniis abuteretur, quam solutionem daturi essent? Nempe reprehenderent eius stuporem, quod quae de spirituali Christi regno spiritualiter dicta sunt, ad carnem et mundum transferret. Scimus enim Prophetas sub imagine rerum terrestrium, caelestem Dei gloriam, quae lucere in Ecclesia debet, nobis delineasse. His enim benedictionibus, quas exprimunt eorum verba, nunquam minus abundavit Ecclesia, quam sub Apostolis: et tamen vim regni Christi tunc maxime effloruisse omnes fatentur. Quid ergo sibi volunt illae sententiae? Quicquid uspiam est pretiosum, sublime, praeclarum, id oportere Domino subiici. Quod autem nominatim de Regibus dicitur, fasces submissuros Christo, diademata sua proiecturos ad eius pedes, opes suas consecraturos Ecclesiae, quando verius ac plenius exhibitum fuisse dicent, quam quum Theodosius, abiecta purpura, relictis imperii insignibus, tanquam unus quilibet ex plebe coram Deo et ecclesia se ad solennem poenitentiam submisit 88 ^a?¹ quam quum^b ipse et alii similes pii Principes sua studia et suas curas ad puram in Ecclesia doctrinam conservandam, ad fovendos et protegendos sanos Doctores contulerunt? At vero quam non luxuriarint tunc supervacuis opibus Sacerdotes, una illa vox Synodi Aquileiensis, cui praeerat Ambrosius, satis declarat, Gloriosa in Sacerdotibus Domini paupertas². Habebant certe tunc Episcopi nonnullas facultates, quibus conspicuum Ecclesiae decus reddere poterant, si putassent haec esse vera Ecclesiae ornamenta. Sed quum scirent Pastorum officio nihil esse magis adversum, quam mensarum deliciis, vestium nitore, magno famulitio, magnificis palatiis splendere ac superbire, humilitatem ac modestiam, imo paupertatem ipsam, quam Christus inter suos ministros consecravit, sequebantur et colebant.

17. Mais ils usent icy d’une tresbelle couleur: car ils disent que la magnificence dont ils usent, est un moyen decent et convenable pour maintenir la dignité de l’Eglise. Et y en a d’aucuns en leur bande tant impudens, qui osent dire que quand les gens d’Eglise sont semblables aux Princes en pompes et en somptuosité, qu’en cela sont accomplies les propheties, lesquelles promettent qu’il y aura une telle gloire au regne de Christ. Ce n’est pas en vain, disent-ils, que Dieu a ainsi parlé à son Eglise: Les Rois viendront et adoreront ta face, et t’apporteront des presens (Ps. 72:10, 11). Leve toy, leve: vests toy de la force, Sion: accoustre toy des vestemeus de la gloire, Jerusalem. Chacun de Saba viendra apportant or et encens, et annonçant louange au Seigneur. Tout le bestail de Cedar te sera amené (Is. 52:1; 60:6, 7). Si je m’amuse beaucoup à redarguer ceste impudence, je crain d’estre veu inepte. Pourtant je ne veux point perdre beaucoup de parolles en vain. Toutesfois je leur demande, si quelque Juif objettoit ces tesmoignages en un mesme sens, que c’est qu’ils luy respondroyent. Certes ils reprendroyent sa bestise, d’autant qu’il transfereroit à la chair et au monde les choses qui sont spirituellement dites du regne spirituel de Jesus Christ. Car nous savons que les Prophetes nous ont representé la gloire celeste de Dieu laquelle doit luire en l’Eglise, sous figure des choses terriennes. Qu’ainsi soit, jamais l’Eglise n’a moins abondé de ces benedictions externes qu’ils promettent, qu’au temps des Apostres: et toutesfois nous confessons tous, que le regne de Jesus Christ a esté lors en sa principale fleur. Qu’est-ce donc que signifient ces sentences des Prophetes? dira quelcun. Je respon, le sens estre tel, que tout ce qui est precieux, haut et excellent doit estre assubjetty à Dieu. Touchant ce qui est nommément dit des Rois, qu’ils submettront leurs sceptres à Jesus Christ, luy feront hommage de leurs couronnes, et lui consacreront toutes leurs richesses: quand est-ce que cela a esté plus pleinement accomply, que quand l’Empereur Theodose ayant laissé son manteau de pourpre et toute sa pompe, se vint presenter comme un simple homme du commun populaire à sainct Ambroise, pour faire penitence solennelle? que quand luy et les autres Princes Chrestiens ont mis tant de peine, et se sont employez à conserver la pure doctrine de verité en l’Eglise, à entretenir et garder les bons Docteurs? Or que pour ce temps-là les Prestres n’ayent point eu superfluité de richesses, ceste sentence qui est aux actes du Concile d’Aquilée, auquel presidoit sainct Ambroise, nous le remonstre assez: c’est que la povreté est glorieuse et honnorable aux ministres de Jesus Christ Certes les Evesques avoyent adonc quelques revenuz entre mains, desquels ils se pouvoyent servir pour se tenir pompeusement et en grand estat, s’ils eussent pensé qu’en cela fust le vray ornement de l’Eglise: mais pource qu’ils cognoissoyent qu’il n’y a rien plus repugnant à l’office d’un Pasteur, que de tenir tables delicates, estre braves en accoustremens, avoir des palais somptueux, ils suivoyent et gardoyent humilité et modestie, laquelle Jesus Christ a consacré en tous ses ministres.

17. But here they advance a most plausible plea. They allege that the dignity of the Church is becomingly sustained by this magnificence. And such is the impudence of some of their faction, that they dare to boast in express terms, that this princely state of the priesthood constitutes the only fulfilment of those predictions in which the ancient prophets describe the splendour of the kingdom of Christ. It is not in vain, they say, that God has made the following promises to his Church: “The kings of Tarshish and of the isles shall bring presents; the kings of Sheba and Seba shall offer gifts. Yea, all kings shall fall down before him.”⁸⁵⁸ “Awake, awake; put on thy strength, O Zion; put on thy beautiful garments, O Jerusalem.”⁸⁵⁹ “All they from Sheba shall come; they shall bring gold and incense; and they shall show forth the praises of the Lord. All the flocks of Kedar shall be gathered together unto thee.”⁸⁶⁰ If I should dwell long on a refutation of this presumption, I fear I should expose myself to the charge of folly. 298Therefore I am not inclined to spend my words in vain. But I ask, if any Jew were to abuse these passages in the same manner, what reply would they make to him? There is no doubt but they would reprove his stupidity, in transferring to the flesh and the world things which are spiritually spoken of the spiritual kingdom of the Messiah. For we know that, under the image of earthly things, the prophets have represented to us the heavenly glory of God, which ought to shine in the Church. For of those external blessings which their words express, the Church never had less abundance than in the days of the apostles; and yet it is acknowledged by all that the kingdom of Christ, then flourished in its greatest vigour. What, then, it will be asked, is the meaning of these passages? I reply, that every thing precious, high, and excellent, ought to be in subjection to the Lord. In regard to the express declaration, that kings shall submit their sceptres to Christ, cast their crowns at his feet, and consecrate their wealth to the Church, when (they will say) was it more truly and fully exemplified, than when Theodosius, casting off the purple robes, and relinquishing the ensigns of imperial majesty, submitted himself, like one of the common people, to do solemn penance before God and the Church? than when he and other such pious princes devoted their cares and exertions to the preservation of pure doctrine in the Church, and to the support and protection of sound teachers? But how far the priests of that age were from rioting in superfluous riches, a single expression of the Council of Aquileia, at which Ambrose presided, sufficiently declares. “Poverty is honourable in the priests of the Lord.” It is true that the bishops at that time had some wealth, which they might have employed to display the honour of the Church, if they had considered them as the Church’s real ornaments. But knowing that there was nothing more inconsistent with the office of pastors, than to display and to pride themselves on the luxury of their tables, the splendour of their apparel, a large retinue, and magnificent palaces, they followed and maintained the humility and modesty, and even the poverty which Christ has consecrated in all his ministers.

17. Blasphemous defence of these robbers. Answer. Kings doing homage to Christ. Theodosius. A saying of Ambrose.

But here they use a very fair gloss, for they say that the dignity of the Church is not unbecomingly maintained by this magnificence. And certain of their sect are so impudent as to dare openly to boast that thus only are fulfilled the prophecies, in which the ancient prophets describe the splendour of Christ’s kingdom, where the sacerdotal order is exhibited in royal attire, that it was not without cause that God made the following promises to his Church: “All kings shall fall down before him: all nations shall serve him” (Ps. 72:11). “Awake, awake; put on thy strength, O Sion; put on thy beautiful garments, O Jerusalem, the holy city” (Isa. 52:1). “All they from Sheba shall come; they shall bring gold and incense, and they shall show forth the praises of the Lord. All the flocks of Kedar shall be gathered together unto thee” (Isa. 60:6, 7). I fear I should seem childish were I to dwell long in refuting this dishonesty. I am unwilling, therefore, to use words unnecessarily; I ask, however, were any Jew to misapply these passages, what answer would they give? They would rebuke his stupidity in making a carnal and worldly application of things spiritually said of Christ’s spiritual kingdom. For we know that under the image of earthly objects the prophets have delineated to us the heavenly glory which ought to shine in the Church. For in those blessings with these words literally express, the Church never less abounded than under the apostles; and yet all admit that the power of Christ’s kingdom was then most flourishing. What, then, is the meaning of the above passages? That everything which is precious, sublime, and illustrious, ought to be made subject to the Lord. As to its being said expressly of kings, that they will submit to Christ, that they will throw their diadems at his feet, that they will dedicate their resources to the Church, when was this more truly and fully manifested than when Theodosius, having thrown aside the purple and left the insignia of empire, like one of the people humbled himself before God and the Church in solemn repentance? than when he and other like pious princes made it their study and their care to preserve pure doctrine in the Church, to cherish and protect sound teachers? But that priests did not351then luxuriate in superfluous wealth is sufficiently declared by this one sentence of the Council of Aquileia, over which Ambrose presided, “Poverty in the priests of the Lord is glorious.” It is certain that the bishops then had some means by which they might have rendered the glory of the Church conspicuous, if they had deemed them the true ornaments of the Church. But knowing that nothing was more adverse to the duty of pastors than to plume themselves on the delicacies of the table, on splendid clothes, numerous attendants, and magnificent places, they cultivated and followed the humility and modesty, nay, the very poverty, which Christ has consecrated among his servants.

17. Maar hier gebruiken zij een zeer schone uitvlucht. Want zij zeggen, dat de waardigheid der kerk op passende wijze door deze heerlijkheid wordt opgehouden. En onder hun sekte hebben zij sommigen, die zo onbeschaamd zijn, dat ze openlijk durven roemen, dat dan eerst vervuld worden die voorzeggingen, waarin de oude profeten de glans van Christus' Koninkrijk beschrijven, wanneer die koninklijke pronk in de priesterorde gezien wordt. Niet tevergeefs, zeggen ze, heeft God aan zijn kerk deze dingen beloofd: "De koningen zullen komen, zij zullen voor uw aanschijn bidden, zij zullen u geschenken aanbrengen; waak op, waak op, trek uw sterkte aan, o Sion, trek uw sierlijke klederen aan, o Jeruzalem; zij allen uit Scheba zullen komen, goud en wierook zullen zij aanbrengen, en zij zullen de Here lof boodschappen; alle schapen van Kedar zullen tot U verzameld worden" (Ps. 72:10; Jes.52:1; 60:6) Als ik lang zou blijven stilstaan om deze voosheid te weerleggen, dan vrees ik, dat ik dwaas zou schijnen. Daarom lust het me niet om mijn woorden te verspillen. Maar toch vraag ik, wanneer een Jood die getuigenissen zou misbruiken, welke oplossing zij dan zouden geven. Ongetwijfeld zouden zij zijn domheid berispen, omdat hij datgene, wat over het geestelijke Rijk van Christus geestelijk gezegd is, op het vlees en de wereld overbracht. Want wij weten, dat de profeten onder het beeld van aardse zaken Gods hemelse heerlijkheid, die in de kerk moet schitteren, ons afgetekend hebben. Want van deze zegeningen, die door hun woorden worden uitgedrukt, heeft de kerk nooit minder overvloed gehad dan in de tijd der apostelen: en toch erkennen allen, dat de kracht van Christus' Rijk toen de hoogste bloei gehad heeft. Wat betekenen dan die uitspraken? Dat al wat ergens kostbaar, verheven, voortreffelijk is, aan de Here onderworpen moet zijn. En wat met name over de koningen gezegd wordt, dat zij hun macht aan Christus zullen onderwerpen, dat ze hun kronen aan zijn voeten zullen werpen en hun schatten aan de kerk zullen wijden, wanneer zullen ze zeggen, dat dat meer naar waarheid en volkomener is vervuld dan toen Theodosius zijn purper afgeworpen en de tekenen van zijn keizerschap verlaten heeft en als een man uit het volk voor God en de kerk zich onderworpen heeft tot openbare boetedoening? Dan toen hij en andere dergelijke vrome vorsten hun ijver en zorg hebben aangewend om de zuivere leer in de kerk te bewaren en de gezonde leraars te ondersteunen en te beschermen? Maar dat de priesters zich toen niet baadden in de weelde van overtollige rijkdom, bewijst voldoende die ene uitspraak van de synode te Aquileia, van welke Ambrosius de voorzitter was: "In de priesters des Heren is de armoede hun glorie." Ongetwijfeld hadden de bisschoppen toen enige goederen, waarmee zij de kerk uiterlijk hadden kunnen opsieren, wanneer zij gemeend hadden, dat dit de ware versierselen der kerk waren. Maar daar zij wisten, dat niets méér strijdt tegen het ambt der herders, dan te schitteren en te pronken met genietingen der tafels, schittering van kleren, een grote schare knechten en prachtige paleizen, volgden en huldigden zij de nederigheid en bescheidenheid, ja de armoede zelf, die Christus onder zijn dienaren geheiligd heeft.

17. Falscher und wahrer Glanz der Kirche

Aber hier wenden sie nun eine ganz feine Deckfarbe an: sie sagen nämlich, durch diese Prachtentfaltung werde die Würde der Kirche in sehr geziemender Weise aufrechterhalten. Sie haben auch in ihrer Sekte gewisse Leute, die dermaßen unverschämt sind, daß sie offen zu rühmen wagen, jene Weissagungen, mit denen die alten Propheten die Herrlichkeit des Reiches Christi beschreiben, gingen erst dadurch in Erfüllung, daß am Priesterstande solch königliche Pracht sichtbar sei. Gott hat doch, so sagen sie, seiner Kirche verheißen: „Könige werden kommen und vor dir anbeten und dir Gaben zutragen“ (Ps. 72,10f.; nicht Luthertext), er hat doch verheißen: „Mache dich auf, mache dich auf, Zion! Zieh deine Stärke an, schmücke dich herrlich, Jerusalem! ... Sie werden aus Saba alle kommen, Gold und Weihrauch bringen und des Herrn Lob verkündigen. Alle Herden in Kedar sollen zu dir versammelt werden ...” (Jes. 52,1; 60,6f.)! Diese Weissagungen, so meinen sie, sind doch nicht umsonst geschehen! Wenn ich nun diese Frechheit ausführlich widerlegen wollte, so müßte ich fürchten, ich könnte albern erscheinen. Deshalb habe ich keine Lust, ohne Grund Worte zu verlieren. Ich frage aber doch: wenn nun irgendein Jude solche Zeugnisse mißbrauchen würde, was würden sie ihm dann für eine Erklärung geben? Sie würden selbstverständlich seinen Stumpfsinn tadeln, weil er das, was geistlich über Christi geistliches Reich gesagt ist, auf Fleisch und Welt bezöge. Denn wir wissen, daß uns die Propheten unter dem Bilde irdischer Dinge Gottes himmlische Herrlichkeit abgezeichnet haben, die in der Kirche leuchten soll. Denn an jenen Segnungen, die die Worte der Propheten 747 zum Ausdruck bringen, hat die Kirche niemals weniger Überfluß gehabt als unter den Aposteln, und doch geben alle Leute zu, daß damals die Kraft des Reiches Christi in höchster Blüte stand! Was haben nun jene Aussagen der Propheten für einen Sinn? Doch diesen: alles, was je kostbar, erhaben und herrlich ist, das muß dem Herrn unterworfen werden. Was da aber ausdrücklich von den Königen zu lesen steht, nämlich daß sie Christus ihre Gewalt unterstellen, ihm ihre Kronen zu Füßen werfen und der Kirche ihre Reichtümer weihen werden - wann soll das wohl, so wird man (mit mir) sagen, wahrhaftiger und völliger in Erfüllung gegangen sein als damals, als Theodosius den Purpur von sich warf, die kaiserlichen Machtzeichen hinter sich ließ und sich wie irgendein Mensch aus dem Volke vor Gott und der Kirche zu feierlicher Buße unterwarf? Wann soll es vollständiger erfüllt worden sein als damals, als er selbst und andere fromme Fürsten seinesgleichen ihren Eifer und ihre Sorge an die Erhaltung der reinen Lehre in der Kirche und an die Unterstützung und Schirmung der rechtgesinnten Lehrer wandten? Wie rein gar nicht aber dazumal die Priester in überflüssigem Besitz schwelgten, das gibt ein einziges Wort der Synode von Aquileja, deren Vorsitz Ambrosius führte, genugsam zu erkennen: „An den Dienern des Herrn ist Armut glorreich“. Sicherlich besaßen damals die Bischöfe einiges Vermögen, mit dessen Hilfe sie der Kirche einen sichtbaren Glanz hätten geben können, wenn sie gemeint hätten, dergleichen sei der wahre Zierat der Kirche. Aber da sie wußten, daß der Amtspflicht der Hirten nichts mehr zuwider ist, als durch die Genüsse der Tafel, die Pracht der Gewänder, die Größe der Dienerschaft und die Großartigkeit der Paläste Glanz zu entfalten und Hoffart zu treiben, so befleißigten sie sich und huldigten sie der Demut und Bescheidenheit, ja, der Armut selbst, die Christus unter seinen Dienern geheiligt hat.

17. Die standpunt dat die Roomse hiërargie die kerk se grootsheid verseker, is vals

Maar hier gebruik hulle die pragtigste streek. Hulle sê dat die waardigheid van die kerk paslik deur hierdie grootsheid ondersteun word. En uit hulle sekte het hulle ook sekere mense wat so onbeskaamd is dat hulle waag om openlik daarop te roem dat die profesieë uiteindelik so vervul sal word. Hiermee het die eertydse profete die glans van die koninkryk van Christus beskryf wanneer daardie koninklike prag in die priesterorde raakgesien kan word. Hulle sê: “God het nie verniet die  volgende beloftes aan sy kerk gemaak nie: ‘Die konings sal kom; hulle sal voor jou aanbid en vir jou geskenke aanbied’.⁵³ ‘Ontwaak, ontwaak, o Sion, en beklee jou met sterkte. Jerusalem trek jou sierlike klere aan. Almal sal van Skeba af kom; hulle sal goud en wierook bring en lof aan die Here verkondig: ‘Al die vee van Kedar sal vir U versamel word’.⁵⁴

 Ek vrees dat ek onnosel sal lyk as ek te veel daarop staan om hierdie goddeloosheid te weerlê. Ek verkies daarom om nie onbesonne woorde te mors nie. My vraag is nogtans: As ’n Jood dieselfde getuienisse sou misbruik, watter oplossing sal hulle hom gee? Hulle sou hom naamlik vir sy stompsinnigheid teregwys omdat hy iets wat geestelik oor die geestelike koninkryk van Christus gesê is, op die vlees en die wêreld oordra. Ons weet trouens dat die profete die hemelse heerlikheid van God wat in die kerk behoort te skitter, met ’n beeld van aardse dinge vir ons geskets het. Die kerk het immers nooit minder oorvloed aan hierdie seëninge wat die profete se woorde uitdruk, gehad as onder die apostels nie en tog erken almal dat die krag van die koninkryk van Christus toe op sy meeste geblom het. Wat beteken daardie uitsprake dan? Dit naamlik dat alles wat iewers kosbaar, verhewe en voortreflik is, aan die Here onderwerp moet word. Daar word uitdruklik van konings gesê dat hulle hulle septers aan Christus sal onderwerp, dat hulle hulle krone voor sy 1372 voete sal neergooi en hulle rykdomme aan die kerk sal wy. Wanneer sal hulle sê, is dit met groter waarheid en duideliker getoon as toe Theodosius sy purperkleed afgegooi, sy regeringsimbole gelos het en hom soos een van die volk in plegtige berou voor God en die kerk onderwerp het?⁵⁵ Wat daarvan toe hy self en ander dergelike vroom keisers hulle ingespan en hulle aandag daaraan verleen het om die suiwer leer in die kerk te handhaaf en leraars met gesonde verstand aan te moedig en te beskerm? Net een enkele uitspraak van die sinode van Aquileia waarvan Ambrosius voorsitter was, verklaar voldoende dat die priesters destyds nie ’n oormaat oorbodige besittings gehad het nie. Dit lui: ‘Heerlik is armoede onder die priesters van die Here!’⁵⁶ Biskoppe het beslis toe ook sekere besittings gehad waarmee hulle uiterlike eer aan die kerk kon bewys as hulle gereken het dat dit die ware versiering van die kerk is. Aangesien hulle egter daarvan bewus was dat niks strydiger met die herdersamp is as om te skitter met en trots te wees op die smulgeregte van hulle tafels, die glans van hulle kleding, ’n horde slawe en manjifieke paleise nie, het hulle nederigheid en beskeidenheid, ja, juis die armoede wat Christus onder sy diensknegte geheilig het, gevolg en beoefen.

17. Однако наши противники оправдывают своё поведение, пользуясь таким благовидным предлогом: внешнее великолепие - пристойное и подобающее средство поддержания достоинства Церкви. Некоторые бесстыдники из их шайки осмеливаются заявлять, что, уподобляясь князьям роскошью и пышностью, церковнослужители свидетельствуют тем самым об исполнении пророчеств о грядущей славе Царства Христова. Не зря, говорят они. Бог сказал своей Церкви: «Цари... поднесут ему дань; цари... принесут дары» (Пс 70/71:10). «Восстань, восстань, облекись в силу твою, Сион! Облекись в одежды величия твоего, Иерусалим!.. Из Савы придут, принесут золото и ладан и возвестят славу Господа. Все овцы Кидарские будут собраны к тебе» (Ис 52:1; 60:6-7). Боюсь, что если я стану обстоятельно опровергать это бесстыдство, то покажусь глупцом. Так что не буду понапрасну расточать слова. Однако спрошу: если бы какой-нибудь еврей истолковал эти свидетельства именно в таком смысле, что бы они ему ответили? Несомненно, его бы упрекнули в тупоумии, в том, что он переносит на плотские, мирские вещи сказанное в духовном смысле о духовном же Царстве Иисуса Христа. Ибо мы знаем, что пророки в земных образах представляли небесную славу Божью, которой предназначено воссиять в Церкви. Так, во времена апостолов Церковь менее всего обладала этими внешними благословениями, о которых они толкуют. Однако мы признаём, что именно тогда Царство Иисуса Христа переживало наивысший расцвет.

Что же на самом деле означают эти предсказания пророков? - спросят нас. Отвечаю: их смысл в том, что всё драгоценное, высокое и превосходное должно быть подчинено Богу. Что касается буквально сказанного о царях - о том. что они принесут Иисусу Христу свои скипетры, короны и все свои богатства, - когда полнее всего осуществились эти пророчества? Не тогда ли, когда император Феодосий, сняв с себя пурпурную мантию и все роскошные облачения, явился, как простолюдин, к св. Амвросию для торжественного покаяния? (Кассиодор. Трёхчастная история,IX, XXX (МРL, LХ1Х, 1144 р.).)

Или когда он и другие христианские правители прилагали столько стараний к тому, чтобы сохранить чистоту истинного учения Церкви, уберечь и поддержать праведных учителей? Но ведь в те времена церковнослужители не обладали чрезмерными богатствами. Об этом свидетельствует сентенция, которая содержится в актах Аквилейского собора, проходившего под председательством св. Амвросия. Она гласит, что бедность славна и почётна для служителей Иисуса Христа. Конечно, и в те времена в руках епископов сосредоточивались определённые доходы, на которые они могли жить в роскоши и пышности, если бы в этом полагали истинное украшение Церкви. Но они знали, что нет ничего более противного служению пастыря, чем изысканные яства, роскошные одежды и великолепные дворцы, и потому хранили умеренность и смирение, завещанные Иисусом Христом всем его служителям.

18. Verum ne hic simus longiores, iterum in brevem summam colligamus, quam procul absit ea quae nunc est opum Ecclesiasticarum vel dispensatio, vel dissipatio, a vera Diaconia quam et verbum Dei nobis commendat, et vetus Ecclesia observavit. Quod in templorum ornatum confertur, perperam collocari dico, si non adhibeatur is modus quem et ipsa natura sacrorum praescribit, et Apostoli aliique sancti Patres, tum doctrina tum, exemplis praescripserunt. At quid tale hodie in templis conspicitur? Quicquid, non dico ad priscam illam frugalitatem, sed ad honestam aliquam mediocritatem est compositum, respuitur. Nihil omnino placet, nisi quod luxum et temporum corruptelam sapiat. Interim tantum abest ut vivorum templorum iustam habeant curam, ut potius multa pauperum millia^c fame perire passuri sint, quam minimum calicem aut urceolum confringant ad inopiam eorum sublevandam. Nequid gravius a meipso pronuntiem, hoc tantum pios lectores cogitare velim, si nunc Exuperium illum Tolosae Episcopum, quem retulimus, si Acatium, si Ambrosium, aut similem quempiam excitari a mortuis contingat, quidnam sint dicturi?³ Certe non probabunt, in tanta pauperum necessitate, quasi superfluas opes alio transferri. Ut taceam, hos usus quibus impenduntur (etiamsi nulli sint pauperes) multis modis noxios: utiles vero nulla ex parte esse. Sed homines omitto. Bona haec Christo sunt dicata; eius itaque arbitrio 89 dispensanda sunt. Frustra autem partem hanc impensam Christo ferent, quam praeter eius mandatum profuderunt^a. Quanquam (ut verum fatear) non multum de ordinario Ecclesiae reditu his sumptibus^b deciditur. Nulli enim sunt tam opulenti Episcopatus, nullae tam opimae Abbatiae, nulla denique neque tam multa neque tam ampla sacerdotia, quae ad explendam sacerdotum ingluviem sufficiant. Verum dum sibi volunt parcere, populum superstitione inducunt ut quod erat in pauperes erogandum, ad extruenda templa, ad erigendas statuas, ad emenda vasa, ad pretiosas vestes comparandas convertant. Ita hoc gurgite quotidianae eleemosynae absumuntur.

18. Mais afin que nous ne soyons trop longs en ce poinct, recueillons derechef en une brieve somme combien ceste dispensation ou plustost dissipation des biens Ecclesiastiques, laquelle est à present, est loin du vray ministere des Diacres, tel qu’il nous est declairé en la parolle de Dieu, et a esté observé en l’Eglise ancienne. Je dy que ce qui s’employe en l’ornement des temples est tresmal appliqué, sinon qu’il y ait mesure telle que la nature et proprieté du service de Dieu et des Sacremens Chrestiens le requiert, et que les Apostres et autres saincts Peres l’ont demonstré tant par doctrine que par exemples. Or qu’est-ce que l’on voit aujourdhuy aux temples qui s’accorde avec cela? On reprouve tout ce qui est moderé, je ne dy point à la sobrieté du premier temps, mais à quelque mediocrité honneste: rien ne plait qui ne sente la superfluité et corruption du temps present. Cependant tant s’en faut qu’on ait soin des vrais temples et vifs, qu’on souffriroit plustost que cent mille povres mourussent de faim, que de fondre un seul calice, ou rompre une petite cannete d’argent pour subvenir à leur indigence. Afin que je ne die rien de moymesme qui semble trop aspre, je prie seulement les lecteurs de penser à une chose: S’il advenoit que ces saincts Evesques que nous avons recité, assavoir Exuperius, Acace et sainct Ambroise resuscitassent des morts, qu’est-ce qu’ils diroyent? Certes ils n’approuveroyent point qu’en si grande necessité des povres on transferast ailleurs les richesses de l’Eglise, comme ne servans à rien; mais ils seroyent encore beaucoup plus offensez, de voir qu’on les employe en des abuz pernicieux, encore qu’ils n’y eust nuls povres, et qu’il n’y a point d’utilité en l’usage. Mais laissons le jugement des hommes. Ces biens sont dediez à Jesus Christ: ils doivent donc estre dispensez selon sa volonté. Il ne profitera donc rien de mettre sur les contes de Jesus Christ, ce qui aura esté despendu outre son mandement: car il ne l’aloera point. Combien que pour en dire le vray, il ne se despend pas beaucoup de revenu ordinaire de l’Eglise en vaisselles, en chappes, en images et en autres choses. Car il n’y a Eveschez tant riches, il n’y a nulles Abbayes tant grasses, il n’y a brief nuls benefices, encore qu’on les assemble par monceaux, qui puissent satisfaire à ceux qui les ont. Pourtant afin de s’espargner, ils induisent le peuple à ceste superstition de luy faire convertir ce qu’il devoit donner en aumosnes aux povres, à bastir des temples, faire des images, donner des calices ou reliquaires, à acheter chasubles et autres paremens. Voila le gouffre qui consume toutes les oblations et aumosnes quotidiennes.

18. But not to dwell too long on this point, let us again collect into a brief summary, how very much the present dispensation, or rather dissipation, of the property of the Church, differs from that true office of deacons, which the word of God commends to us, and which the ancient Church observed. That portion which is employed in the ornaments of temples, I assert, is grossly misapplied, if it be not regulated by that moderation which the nature of sacred things requires, and which the apostles and holy fathers have prescribed both by precept and by examples. But what is there seen like this, in 299the temples at the present day? Whatever is conformable, I do not say to that primitive frugality, but to any honourable mediocrity, is rejected. Nothing pleases, but what savours of the profusion and corruption of the present times. At the same time they are so far from feeling any just concern for the living temples, that they would suffer thousands of the poor to perish with hunger, rather than convert the smallest chalice or silver pitcher into money, to relieve their wants. And, not of myself to pronounce any thing more severe, I would only request my pious readers to indulge this one reflection. If it could happen that Exuperius,—that bishop of Toulouse whom we have mentioned,—if Acacius, if Ambrose, or any other such,—should be raised from the dead, what would they say? In such extreme necessity of the poor, they surely would not approve of the riches of the Church being applied to another use, and that an unnecessary one. I forbear to remark, that these purposes for which they are employed, even if there were no poor, are in many respects injurious, but of no utility whatever. But I will not appeal to the authority of men. The property has been dedicated to Christ, and therefore ought to be dispensed according to his will. It will be useless for them to allege, that this portion has been employed for Christ, which they have squandered in a manner inconsistent with his command. To confess the truth, however, there is not much of the ordinary revenue of the Church lost in these expenses. For there are no bishoprics so opulent, no abbeys so rich, in short, no benefices so numerous or ample, as to satisfy the voraciousness of the priests. Wishing to spare themselves, therefore, they induce the people, from superstitious motives, to take what ought to be bestowed upon the poor, and apply it to the building of temples, the erection of statues, the purchase of chalices and shrines for relics, and the provision of costly vestments. This is the gulf which swallows up all the daily alms.

18. Another defence with regard to the adorning of churches. Answer.

But not to be tedious, let us again briefly sum up and show how far that distribution, or rather squandering, of ecclesiastical goods which now exists differs from the true diaconate, which both the word of God recommends and the ancient Church observed (Book 1 chap. 11. sec. 7, 13; Book 3 chap. 20 sec. 30; supra, chap. 4 sec. 8). I say, that what is employed on the adorning of churches is improperly laid out, if not accompanied with that moderation which the very nature of sacred things prescribes, and which the apostles and other holy fathers prescribed, both by precept and example. But is anything like this seen in churches in the present day? Whatever accords, I do not say with that ancient frugality, but with decent mediocrity, is rejected. Nought pleases but what savours of luxury and the corruption of the times. Meanwhile, so far are they from taking due care of living temples, that they would allow thousands of the poor to perish sooner than break down the smallest cup or platter to relieve their necessity. That I may not decide too severely at my own hand, I would only ask the pious reader to consider what Exuperius, the Bishop of Thoulouse, whom we have mentioned, what Acatius, or Ambrose, or any one like minded, if they were to rise from the dead, would say? Certainly, while the necessities of the poor are so great, they would not approve of their funds being carried away from them as superfluous; not to mention that, even were there no poor, the uses to which they are applied are noxious in many respects and useful in none. But I appeal not to men. These goods have been dedicated to Christ, and ought to be distributed at his pleasure. In vain, however, will they make that to be expenditure for Christ which they have squandered contrary to his commands, though, to confess the truth, the ordinary revenue of the Church is not much curtailed by these expenses. No bishoprics are so opulent, no abbacies so productive,in short, no benefices so numerous and ample, as to suffice for the gluttony of priests. But while they would spare themselves, they induce the people by superstition to employ what ought to have been distributed to the poor in building temples, erecting statues, buying plate, and providing costly garments. Thus the daily alms are swallowed up in this abyss.

18. Maar laat ons, om hierbij niet langer te blijven stilstaan, in een korte hoofdsom saamvatten, hoe ver de uitdeling, of liever verkwisting der kerkelijke goederen, die nu in zwang is, verwijderd is van het ware diakenschap, dat ons door Gods Woord wordt aangeprezen en dat door de oude kerk onderhouden is. Ik zeg, dat al wat wordt aangewend tot versiering der tempels, verkeerd besteed wordt, indien niet de maat in acht genomen wordt, die de aard der heilige dingen zelf voorschrijft en de apostelen en de andere heilige vaderen zowel door hun leer als door hun voorbeelden hebben voorgeschreven. Maar wat van die aard aanschouwt men tegenwoordig in de tempels? Al wat ingericht is, ik zeg niet naar die oude spaarzaamheid, maar naar een betamelijke middelmatigheid, wordt versmaad. Niets vindt men goed, dan wat getuigt van overdaad en het verderf der tijden. Intussen is het er zover vandaan, dat ze voor de levende tempelen behoorlijk zorg koesteren, dat ze liever vele duizenden armen van honger zouden laten omkomen, dan dat ze de kleinste beker of kroes zouden breken om hun gebrek te verlichten. Om uit mijzelf niet iets ernstigers te zeggen, zou ik wel willen, dat de vrome lezers alleen hierover eens dachten: indien nu eens Exuperius, de bisschop van Toulouse, die we boven vermeldden, of Acatius of Ambrosius of een dergelijk man uit de doden kon opgewekt worden, wat zouden ze dan zeggen? Zij zouden het zeker niet goedkeuren, dat bij zo grote nood der armen de goederen, alsof ze overtollig waren, tot een ander doel besteed worden. Om er nog maar van te zwijgen, dat het gebruik, waartoe ze aangewend worden, ook al zouden er in 't geheel geen armen zijn, in vele opzichten schadelijk en in geen enkel opzicht nuttig is. Maar ik laat de mensen varen. Deze goederen zijn aan Christus gewijd; dus moeten ze naar zijn oordeel uitgedeeld worden. En tevergeefs zullen ze dat deel op de rekening van Christus schrijven, dat ze buiten zijn bevel verkwist hebben. Trouwens, om de waarheid te erkennen, door deze uitgaven wordt niet veel afgenomen van de gewone inkomsten der kerk. Want er zijn geen zo rijke bisdommen, en geen zo vette abdijen, kortom geen zo vele of belangrijke priesterschappen, dat ze in staat zijn om de gulzigheid der priesters te voldoen. Maar terwijl ze zichzelf willen sparen, brengen ze door superstitie het volk er toe om datgene, wat uitgegeven moest worden voor de armen, te besteden tot het bouwen van tempels, het oprichten van beelden, het kopen van vaatwerk en het aanschaffen van kostbare gewaden. Zo worden door deze afgrond de dagelijkse aalmoezen verslonden.

18. Falsche und richtige Verwendung der kirchlichen Einkünfte

Aber um nicht zu weitschweifig zu werden, wollen wir wiederum in einer kurzen Summe zusammenfassen, wie weit die heutzutage geübte Austeilung oder (vielmehr) Verschwendung der Kirchengüter von der wahren Diakonie entfernt ist, wie sie uns das Wort Gottes ans Herz legt und wie sie auch die Alte Kirche gewahrt hat. Was man auf die Ausschmückung der Kirchengebäude verwendet, das ist, so behaupte ich, falsch angewandt, wofern nicht das Maß gehalten wird, das die Natur der Heiligtümer vorschreibt und das uns auch die Apostel und andere heilige Väter durch Unterweisung wie durch ihr eigenes Vorbild vorgezeichnet haben. Aber was bekommt man davon heutzutage in den Kirchen zu sehen? Alles, was - ich sage nicht: nach jener ursprünglichen Schlichtheit, sondern - überhaupt nach irgendeinem anständigen Mittelmaß geartet ist, das wird verächtlich beiseitegeschoben. Allgemein findet nur das Billigung, was nach Üppigkeit und nach der Verderbnis der Zeit schmeckt. Unterdessen ist man so weit davon entfernt, die gehörige Fürsorge für die lebendigen Tempel walten zu lassen, daß man lieber viele tausend Arme am Hunger zugrunde gehen lassen würde, als auch nur den geringsten Kelch oder das geringste Krüglein zu zerbrechen, um ihren Mangel zu beheben. Um nicht von mir aus etwas allzu Hartes auszusprechen, möchte ich nur, der fromme Leser würde einmal folgendes bedenken: wenn der oben genannte Bischof Exuperius von Toulouse, wenn Acatius, wenn Ambrosius oder irgendeiner ihresgleichen heute von den Toten auferstehen sollte - was sollte er wohl sagen? Diese Männer würden es wahrscheinlich nicht gutheißen, daß man bei solcher Not der Armen die Güter einem anderen Zweck zuführte, als ob sie (zu ihrem eigentlichen Zweck) überflüssig wären! Ich will noch davon schweigen, daß die Verwendungsarten, denen man sie dienen läßt, selbst dann in vieler Hinsicht schädlich, aber in keiner Weise nutzbringend wären, wenn es keine Armen gäbe. Aber ich lasse die Menschen beiseite. Diese Güter sind doch Christus geheiligt, und deshalb müssen sie auch nach seinem Urteil verteilt werden. Vergebens werden die Papisten aber so tun, als ob sie den Teil für Christus aufgewandt hätten, den sie ohne seinen Befehl verschwendet 748 haben. Allerdings - um die Wahrheit zu sagen -: durch diese Ausgaben (nämlich für die Kirchengebäude) geht von den ordentlichen Einkünften der Kirche nicht sehr viel verloren. Denn die Bistümer mögen noch so reich, die Abteien noch so fett, die Pfarrpfründen schließlich mögen noch so zahlreich, noch so glänzend sein, so reichen sie doch alle nicht hin, um der Gefräßigkeit der Priester zu genügen. Es ist vielmehr so: sie wollen sich selbst schonen, und deshalb bringen sie das Volk durch Aberglauben dazu, daß es die Mittel, die eigentlich den Armen zugute kommen müßten, auf die Erbauung von Kirchengebäuden, die Errichtung von Standbildern, den Kauf von Gefäßen und den Erwerb kostbarer Gewänder verwendet. Auf diese Weise werden die täglichen Almosen von diesem Abgrund verschlungen.

18. Die verkwisting van kerkgelde in die Roomse kerk

Maar om ons nie langer hiermee besig te hou nie: laat ons weer eens kortliks saamvat hoe ver daardie verdeling, of eerder verkwisting, van kerkeiendom wat tans in swang is, weg is van die ware diakonaat wat die Woord van God ons enersyds beveel en die kerk van ouds andersyds gehandhaaf het. Ek verklaar dat die uitgawes wat aan die versiering van tempels uitgegee word, verkeerd bestee word as daar nie by die maat gehou word wat sowel die aard van die heilige dinge voorskryf, asook die perk wat die apostels en ander heilige vaders in leer sowel as in voorbeeld voorgeskryf het nie. Maar wat kan vandag hieraan gelyk in tempels gesien word? Alles wat - ek sê nie op die spaarsamigheid van ouds nie -, maar op eerlike beskeidenheid gerig is, word vandag verwerp. Niks geval hulle behalwe as dit na oordadigheid en die korrupsie van ons tydsgewrig smaak nie! Intussen is dit verre daarvan dat hulle lewende tempels opreg versorg - in so ’n mate dat hulle baie duisende armes van honger sal laat sterf liewer as om die kleinste 1373 bekertjie of kruikie te breek om hulle nood te verlig.

Maar om te voorkom dat ek van my kant af te ernstig daaroor oordeel, sou ek graag wou hê dat godvrugtige lesers moet nadink oor wat Exuperius, die biskop van Toulouse van wie ek reeds melding gemaak het, òf Acatius, òf Ambrosius òf een soos hulle, sou gesê het as dit nou kon gebeur dat hulle uit die dood opgewek kon word.⁵⁷ Hulle sou dit in elk geval nie goedkeur dat fondse te midde van so ’n groot nood van die armes na iets anders oorgedra word asof dit oortollige fondse is nie. Om maar stil te bly daaroor dat die doelstellings waarop hulle dit bestee - selfs al sou daar geen arm mense wees nie -, in baie opsigte skadelik is, maar in elk geval in geen opsig voordelig nie. Maar ek laat mense maar daar. Hierdie goed is aan Christus toegesê en dit moet gevolglik ooreenkomstig sy wil uitgedeel word. Hulle sal hierdie deel egter tevergeefs asuitgawe vir Christus aangaan as hulle dit buite sy opdrag verkwis. En om die waarheid te sê, word nogtans nie veel van die gewone inkomste van die kerk deur hierdie uitgawes weggesny nie. Geen biskopdom is egter so ryk, geen abdy so welgesteld, en verder geen priesterdom nôg so groot en nôg so luisterryk dat hulle voldoende is om aan die gulsigheid van die priesters te voldoen nie. Maar wanneer hulle hulleself wil spaar, mislei hulle die (kerk)volk met bygelowigheid om dit wat aan die armes bestee moes word, aan te wend om kerke te bou, standbeelde op te rig, vaatwerk aan te koop en kosbare kledingstukke in die hande te kry. So word die daaglikse liefdesgawes in hierdie afgrond verteer.

18. Чтобы не задерживаться слишком долго на этом вопросе, повторим ещё раз в заключение, насколько нынешний порядок распределения, вернее, расточения церковного достояния далёк от подлинного диаконского служения, завещанного в Слове Божьем и соблюдавшегося в древней Церкви. Я утверждаю, что средства на украшение храмов расходуются весьма дурно, если превышают меру. А мера определяется природой и существом богослужения и христианских таинств, а также учением и примером апостолов и святых отцов. Но что в наших нынешних храмах отвечает этой мере? Всякая умеренность осуждается. Я не говорю уже о простоте первых времён христианства, но хотя бы о какой-то благопристойной сдержанности. Но нет, нынешнему вкусу могут угодить только излишества и превратные ухищрения. Между тем забота о подлинных, живых храмах такова, что предпочитают дать ста тысячам бедняков умереть с голоду, чем переплавить одну-единственную чашу или разбить один серебряный жезл, дабы помочь людям в нужде. А чтобы не создавалось впечатления, будто я высказываю только своё личное мнение, к тому же чересчур суровое, прошу читателей подумать вот о чём: если бы упомянутые выше святые епископы Экзуперий, Акакий и св. Амвросий воскресли из мёртвых, что бы они сказали? Наверняка они бы осудили расходование богатств Церкви на цели, которые не служат никому в то время, когда неимущие находятся в таком отчаянном положении. Но даже если бы не было ни одного нуждающегося, бессмысленное расточение церковного достояния на пагубные излишества возмутило бы их ещё больше.

Но оставим суд людей. Эти богатства посвящены Иисусу Христу; стало быть, они должны расходоваться согласно Его воле. Поэтому не стоит списывать на счёт Иисуса Христа растраченное против его заповеди, так как Он этого вовсе не одобрит. Однако справедливости ради надо сказать, что на сосуды, уборы, образа и прочие подобные вещи расходуется лишь незначительная часть общего дохода Церкви. Ибо нет настолько богатых епископств, настолько изобильных аббатств, короче - настолько выгодных бенефициев, которые, даже будучи собраны воедино, могли бы удовлетворить аппетиты своих обладателей. И потому эти люди, стремясь сэкономить собственные средства, внедряют в народе суеверное убеждение в том, что предназначенные для бедных пожертвования лучше направить на строительство храмов, изготовление икон и статуй, приобретение чаш и реликвариев, закупку риз и прочих облачений. Вот та прорва, которая пожирает все ежедневные дарения и пожертвования.

19. De reditu quem ex agris et possessionibus percipiunt, quid aliud dicam quam quod iam dixi, et est ante omnium oculos? Maximam portionem videmus qua fide administrent qui Episcopi vocantur et Abbates. Quae insania est Ecclesiasticum ordinem hic quaerere? An in satellitii numero, aedium splendore, vestitus et epularum deliciis, principum lautitias aemulari eos decebat, quorum vitam oportuerat singulare frugalitatis, modestiae, continentiae, humilitatis esse exemplar? Quantum et hoc^c ab eorum officio abhorrebat quos aeternum inviolabileque Dei edictum turpis lucri appetentes esse vetat, et simplici victu contentos esse iubet [Tit. 1. b. 7], non modo vicis et arcibus manum iniicere, sed in amplissimas satrapias involare, demum imperia ipsa occupare? Si verbum Dei contemnunt, quid respondebunt ad vetusta illa Synodorum decreta? quibus statuitur ut Episcopus non procul ab Ecclesia hospitiolum habeat, vilem^d mensam, et supellectilem [Concil. Carthag. 4. cap. 14. et 15]¹. Quid ad illud Synodi Aquileiensis elogium, quo in sacerdotibus Domini gloriosa paupertas praedicatur?² Nam illud forte quod Hieronymus Nepotiano praecipit, ut mensulam eius pauperes et peregrini et cum illis Christus conviva^e noverit³, tanquam nimis austerum repudiabunt. Verum quod statim subiicit pudebit eos diffiteri, gloriam esse Episcopi, pauperum opibus providere: ignominiam omnium sacerdotum, propriis studere divitiis⁴. Hoc autem recipere nequeunt quin se omnes ignominiae condamnent. Sed non est necesse durius hic eos persequi, quum nihil aliud 90 voluerim quam demonstrare sublatum esse iampridem de medio apud ipsos legitimum Diaconatus ordinem: ne amplius hoc titulo ad Ecclesiae suae commendationem superbiant. Quod me abunde fecisse existimo.

19. Touchant du revenu qu’ils reçoivent des heritages et possessions, qu’en pourroye-je plus dire que ce que j’en ay desja dit, et que chacun voit à l’œil? Nous voyons de quelle conscience la plus grand’part est gouvernée par les Evesques et Abbez. Quelle folie seroit-ce de chercher là un ordre Ecclesiastique? Estoit-ce chose convenable, qu’en train de serviteurs, en pompes d’habillemens, en somptuosité de table et de maison, les Evesques et Abbez contrefissent les Princes, veu que leur vie devoit estre un exemple et patron de toute sobrieté, temperance, modestie et humilité? Estoit-ce chose appartenante à office de Pasteurs, de tirer à eux non seulement villes, bourgs et chasteaux, mais les grandes contez et duchez, finalement estendre leurs pattes sur les royaumes, veu que le commandement inviolable de Dieu leur defend toute cupidité et avarice, et leur commande de se contenter de vivre simplement? S’ils contemnent la parolle de Dieu, que respondront ils aux anciens Decrets des Conciles, où il est ordonné qu’un Evesque ait sa petite maison aupres du temple, une table sobre, et mesnage non somptueux⁴¹? Que respondront-ils à ceste sentence du Concile d’Aquilée, où il est dit que la povreté est glorieuse et honnorable aux Evesques Chrestiens? Car ce que sainct Hierome commande à Nepotien, assavoir que les povres et estrangers ayent entrée familiere à sa table, et Jesus Christ avec eux: ils le rejetteront possible comme trop rude. Mais ils auront honte de nier ce qui s’ensuit tantost apres: assavoir que la gloire d’un Evesque est de prouvoir aux povres, et que c’est une ignominie à tous Prestres de chercher leur profit particulier. Or ils ne peuvent recevoir cela, qu’ils ne se condamnent tous ensemble d’ignominie. Mais il n’est point de besoin de les poursuyvre icy plus asprement, veu que mon intention n’a esté que de declairer comment l’ordre des Diacres est aboly entre eux, passé a ja long temps, afin qu’ils ne s’enorgueillissent plus de ce tiltre pour priser leur Eglise. Or je pense bien avoir fait ce que je vouloye quant à ce poinct.

19. Of the revenue which they derive from lands and possessions, what can I say more than I have already said, and which is evident to the observation of all men? We see with what fidelity the principal portion is disposed of by those who are called bishops and abbots. What folly is it to seek here for any ecclesiastical order! Was it reasonable that they, whose life ought to be an eminent example of frugality, modesty, temperance, and humility, should emulate the pomp of princes, in the number of their attendants, the splendour of their palaces, the elegance of their apparel, and the luxury of their tables? And how very inconsistent it was with the office of those whom the eternal and inviolable decree of God forbids to be greedy of filthy lucre,⁸⁶¹ and commands to be content 300with simple fare, not only to lay their hands upon towns and castles, but to seize on the largest provinces, and even to assume the reins of empire! If they despise the word of God, what reply will they make to those ancient decrees of councils, by which it is ordained that a bishop shall have a small house near the Church, a frugal table, and humble furniture? What will they say to that sentence of the Council of Aquileia, which declares poverty to be honourable in the priests of the Lord? For the direction given by Jerome to Nepotian, that poor persons and strangers, and Christ among them, should be familiar guests at his table, they will perhaps reject as too austere. But they will be ashamed to contradict what he immediately subjoins—“that it is the glory of a bishop to provide for the poor, and the disgrace of all priests to seek to enrich themselves.” Yet they cannot receive this, but they must all condemn themselves to ignominy. But it is not necessary to pursue them with any further severity at present, as it was only my intention to show, that the legitimate office of deacon has long been entirely abolished among them, to prevent their continuing to pride themselves on this title, for the purpose of recommending their Church. And this design, I think, I have fully accomplished.

19. Concluding answer, showing that the diaconate is completely subverted by the Papacy.

Of the revenue which they derive from lands and property, what else can I say than what I have already said, and is manifest352before the eyes of all? We see with what kind of fidelity the greatest portion is administered by those who are called bishops and abbots. What madness is it to seek ecclesiastical order here? Is it becoming in those whose life ought to have been a singular example of frugality, modesty, continence, and humility, to rival princes in the number of their attendants, the splendour of their dwellings, the delicacies of dressing and feasting? Can anything be more contrary to the duty of those whom the eternal and inviolable edict of God forbids to long for filthy lucre, and orders to be contented with simple food, not only to lay hands on villages and castles, but also invade the largest provinces, and even seize on empire itself? If they despise the word of God, what answer will they give to the ancient canons of councils, which decree that the bishop shall have a little dwelling not far from the church, a frugal table and furniture? (Conc. Carth. cap. 14, 15). What answer will they give to the declaration of the Council of Aquileia, in which poverty in the priests of the Lord is pronounced glorious? For, the injunction which Jerome gives to Nepotian, to make the poor and strangers acquainted with his table, and have Christ with them as a guest, they would, perhaps, repudiate as too austere. What he immediately adds it would shame them to acknowledge—viz. that the glory of a bishop is to provide for the sustenance of the poor, that the disgrace of all priests is to study their own riches. This they cannot admit without covering themselves with disgrace. But it is unnecessary here to press them so hard, since all we wished was to demonstrate that the legitimate order of deacons has long ago been abolished, and that they can no longer plume themselves on this order in commendation of their Church. This, Ithink, has been completely established.

19. Wat zal ik over de inkomsten, die ze uit landerijen en bezittingen ontvangen, anders zeggen dan wat ik reeds gezegd heb, en wat ieder zien kan? Wij zien, met wat voor trouw het grootste deel bestuurd wordt door hen, die bisschoppen en abten genoemd worden. Wat voor dwaasheid is het hier de kerkelijke orde te zoeken? Is het passend, dat zij, wier leven een bijzonder voorbeeld behoorde te zijn van soberheid, matigheid, ingetogenheid en nederigheid, in het aantal van hun bedienden, de schittering van hun huizen en de verfijndheid van hun kleding en maaltijden de weelderige leefwijze der vorsten nabootsen? Hoe strijdig is ook dit met het ambt van hen, wie het eeuwige en onschendbare bevel Gods verbiedt begerig te zijn naar schandelijk gewin, en gebiedt met een eenvoudige leefwijze tevreden te zijn, dat ze niet alleen op dorpen en kastelen hun hand leggen, maar ook zich meester maken van zeer grote vorstendommen, en eindelijk zelfs rijken in bezit nemen! Indien ze Gods Woord verachten, wat zullen ze dan antwoorden op die oude besluiten der synoden, waarbij vastgesteld wordt, dat de bisschop niet ver van de kerk zijn huisje moet hebben, en een eenvoudige tafel en eenvoudig huisraad moet hebben?¹. Wat zullen ze antwoorden op de uitspraak van de synode te Aquileia, waarin de armoede van de priesters des Heren hun roem genoemd wordt? Want wat Hieronymus aan Nepotianus beveelt, dat hij aan zijn eenvoudige dis de armen en de vreemdelingen en met hen Christus als gast moet ontvangen, zullen zij al te gestreng verwerpen. Maar wat hij terstond daarna toevoegt zullen zij zich schamen te ontkennen, dat het de roem is van de bisschop om te zorgen voor de goederen der armen, en de schande van alle priesters, om zich toe te leggen op eigen rijkdom. Maar dit kunnen zij niet aanvaarden, zonder dat ze zichzelf veroordelen tot schande. Maar het is niet nodig hen hier harder aan te vallen, daar ik niets anders bedoeld heb dan te bewijzen, dat de wettige orde der diakenen reeds lang bij hen is weggeruimd, opdat ze niet langer met deze titel zouden pronken tot aanprijzing van hun kerk. En ik meen, dat ik dat ruimschoots gedaan heb.

19. Reichtum, Prunk und weltliche Macht eines Dieners der Kirche sind gegen Christi Willen

Was soll ich nun von den Einkünften, die sie aus Grundstücken und Besitztümern empfangen, anders sagen, als was ich bereits dargelegt habe und was auch vor aller Augen ist? Wir sehen ja, mit was für einer Treue die Leute, die man Bischöfe und Äbte nennt, den größten Teil davon verwalten. Was ist es für ein Wahnwitz, hier kirchliche Ordnung zu suchen? Ist es etwa schicklich, daß die, deren Leben ein einzigartiges Vorbild der Genügsamkeit, Bescheidenheit, Enthaltsamkeit und Demut sein sollte, in der Zahl ihrer Dienerschaft, im Glanz ihrer Häuser und im Prunk ihrer Gewänder und Mähler mit dem Wohlleben der Fürsten wetteifern? Gottes ewige und unverletzliche Weisung verbietet ihnen doch, nach schnödem Gewinn zu trachten, und verlangt von ihnen, daß sie mit schlichter Nahrung zufrieden sind (Tit. 1,7); wie sehr steht aber dann auch dies zu ihrer Amtspflicht im Widerspruch, daß sie nicht allein auf Dörfer und Burgen die Hand legen, sondern sich auch auf die ausgedehntesten Fürstentümer losstürzen und schließlich ganze Reiche mit Beschlag belegen? Wenn sie das Wort Gottes verachten, was wollen sie dann (wenigstens) auf jene Verordnungen der Synoden antworten, in denen festgesetzt wird, der Bischof solle nicht weit von der Kirche sein Häuslein haben, sein Tisch und Hausrat solle schlicht sein? Was wollen sie zu jenem Ausspruch der Synode von Aquileja sagen, in welchem gerühmt wird, an den Priestern des Herrn sei Armut etwas Glorreiches? Denn die Weisung, die einst Hieronymus dem Nepotian erteilte, es sollten zu seinem Tisch die Armen und die Fremdlinge und mit ihnen Christus als Tischgast Zugang haben, die werden sie wahrscheinlich als gar zu streng verwerfen! Aber was er gleich anfügt, das werden sie sich schämen zu leugnen, nämlich: der Ruhm eines Bischofs sei es, für den Besitz der Armen zu sorgen, eine Schande für alle Priester aber, wenn sie nach eigenen Reichtümern trachteten. Dies aber können sie nicht annehmen, ohne sich allesamt zur Schmach zu verurteilen. Aber es ist nicht erforderlich, sie hier härter zu verfolgen, weil ich keine andere Absicht hatte als zu beweisen, daß bei ihnen schon seit langem der rechtmäßige Stand der Diakonen verschwunden ist. Das wollte ich zeigen, damit sie sich dieses Titels nicht weiterhin zum Preis ihrer Kirche hochmütig rühmten. Und ich glaube, daß ich das genugsam vollbracht habe.

19. Slotsom: die diakenamp in die Roomse kerk het so ontaard dat dit nie as sodanig beskou kan word nie

Wat moet ek sê van die inkomste wat hulle uit huurpag en besittings ontvang anders as wat ek reeds gesê het en wat almal kan sien? Ons sien met watter getrouheid diegene wat biskoppe en abte genoem word, die grootste deel daarvan bestuur. Watter waansinnigheid om hierin kerklike orde te soek! Of was dit betaamlik dat diegene wie se lewe ’n sonderlinge voorbeeld van spaarsamigheid, gematigheid, selfbeheersing en nederigheid moes wees, die weelderige lewenswyse van keisers in die getal lyfwagte, die skoonheid van hulle wonings, kleredrag en die smulgeregte van hulle eetmale moes naboots? En hoe vreemd is dit nie aan die ampsplig van diegene wat die ewige en onskendbare bevel van God verbied om skandelike winsbejag na te jaag en met eenvoudige voedsel tevrede te wees nie?⁵⁸ Inteendeel, hulle slaan hulle hande nie 1374 alleen aan dorpe en vestings nie maar val ook die rykste State aan en beset uiteindelik ryke! As hulle God se Woord verag, wat sal hulle antwoord op die eertydse bevele van sinodes waarvolgens bepaal word dat ’n biskop ’n klein gasvrye woning nie ver van die kerk af nie, goedkoop voedsel en meubels moet hê?⁵⁹ Wat van die lof van die sinode van Aquileia waarvolgens armoede onder priesters van die Here glorieryk genoem word?⁶⁰ Want miskien sal hulle Hieronymus se voorskrif aan Nepotianus dat armes sowel as vreemdelinge en met hulle Christus as gas, sy tafeltjie moet ken,⁶¹ as uitermatig streng verwerp. Maar hulle sal hulle skaam om dit wat hy dadelik daarna byvoeg, te ontken, naamlik dat dit die heerlikheid van ’n biskop is om in die behoeftes van die armes te voorsien, maar dat dit alle priesters tot skande is om eie rykdom na te streef.⁶² Tog kan hulle dit nie aanvaar sonder om hulleself almal tot hulle skande te veroordeel nie.

Maar dit is nie nodig om hulle hier te streng aan te val nie aangesien my bedoeling slegs was om aan te dui dat die wettige diakenorde lankal reeds uit hulle midde weggeneem is sodat hulle nie meer daarop kan roem dat dit ’n aanbeveling van hulle kerk is nie. Na my mening het ek dit oorvloedig gedoen.

19. Что касается доходов, которые приносят церковнослужителям их владения и вотчины, что я могу сказать помимо того, что уже сказано и что каждый видит собственными глазами? Все мы знаем, как «бескорыстно» управляет ими большинство епископов и аббатов. Каким безумием было бы искать здесь церковный порядок! Допустимо ли, что по количеству слуг, роскоши одежд, изобилию яств и пышности домашнего убранства епископы и аббаты соперничают с князьями?! Разве их долг не в том, чтобы являть собой пример и образец умеренности, сдержанности, скромности и смирения? Подобает ли пастырям загребать себе во владение не только города, селения и замки, но и крупные графства и герцогства и даже протягивать руки к целым королевствам? Разве нерушимая Божья заповедь не запрещает им любое проявление алчности и корыстолюбия и не велит довольствоваться простой жизнью? Если же они презирают Слово Божье, то что они скажут относительно постановлений древних соборов, которые предписывают епископу жить в маленьком доме позади храма, держать простой стол и носить скромную одежду? (Четвёртый Карфагенский собор, каноны 14-15 (Statuta ecclesia antiqua, c. 14-15; MPL, LXXXIV, 201); Helefe C.J., von. Op. Cit. V.2, p. 143.) Что ответят они на сентенцию Аквилейского собора, что бедность славна и почётна для христианских епископов? Быть может, они отвергнут как cлишком суровое требование св. Иеронима к Непотиану запросто принимать у себя за столом бедняков и странников, а вместе с ними - Иисуса Христа? (Hieronymus. Ep. 52 (ad Nepotianum), 5 (MPL, XXII, 531).) Но даже они постыдятся отрицать сказанное сразу вслед за этим, а именно: слава епископа в том, чтобы помогать бедным, а бесчестье всякого священнослужителя в том, чтобы искать собственной выгоды (Idem. Ер. 52, 6 (МРL, XXII, 533)). Однако, соглашаясь с этим, они не могут не признать себя виновными в нечестии.

Нет необходимости бичевать их дальше. Моё намерение состояло лишь в том, чтобы доказать, что диаконского служения у папистов уже не существует, так что у них нет оснований гордиться им, дабы возвеличивать свою Церковь. Я полагаю свою задачу выполненной.