1. 57 | Hactenus de ordine gubernandae Ecclesiae, ut nobis ex puro Dei verbo traditus est, et de ministeriis, ut sunt a Christo 58 instituta, disseruimus. Nunc quo ista omnia clarius ac familiarius patefiant, ac melius etiam in animis nostris figantur, utile erit^a in iis rebus veteris Ecclesiae formam recognoscere, quae nobis divinae institutionis imaginem quandam oculis repraesentabit. Tametsi enim multos Canones ediderunt illorum temporum Episcopi, quibus plus viderentur exprimere quam Sacris literis expressum esset: ea tamen cautione totam suam oeconomiam composuerunt ad unicam illam verbi Dei normam, ut facile videas nihil fere hac parte habuisse a verbo Dei alienum. Verum etiam siquid possit in ipsorum institutis desiderari, quia tamen sincero studio conati sunt Dei^b institutionem conservare, et ab ea non multum aberrarunt, plurimum conducet hic breviter colligere qualem observationem habuerint. Quemadmodum tradidimus triplices ministros nobis commendari in Scriptura, ita quicquid ministrorum habuit vetus Ecclesia⁴, in tres ordines distinxit; nam ex ordine presbyterorum partim eligebantur Pastores ac Doctores: reliqua pars censurae morum et correctionibus praeerat. Diaconis commissa erat cura pauperum et eleemosynarum dispensatio. Lectores autem et Acoluthi nomina non erant certorum munerum: verum quos clericos vocabant, eos ab adulescentia certis exercitiis assuefaciebant ad serviendum Ecclesiae, quo melius intelligerent quorsum essent destinati, et paratiores in tempore ad officium accederent: ut copiosius mox ostendam¹. Itaque Hieronymus, ubi quinque proposuit Ecclesiae ordines, enumerat Episcopos, Presbyteros, Diaconos^c, Fideles, Catechumenos: reliquo clero et monachis locum proprium nullum tribuit [In Iesaiam cap. 19^d]².

1. Jusques icy nous avons parlé de l’ordre de gouverner l’Eglise, selon qu’il nous a esté laissé par la seule parolle de Dieu; nous avons aussi traité des ministres, selon que Jesus Christ les a instituez. Maintenant afin que le tout nous soit plus familierement declairé et imprimé en nostre memoire, il sera expedient de recognoistre quelle a esté la forme de l’Eglise ancienne en ces choses, veu qu’elle nous pourra representer comme en un miroir ceste institution de Dieu que nous avons dit. Car combien que les Evesques anciens ayent fait beaucoup de canons ou de reigles, par lesquels il sembloit advis qu’ils ordonnassent plus outre des choses que Dieu ne l’avoit exprimé en l’Escriture, toutesfois ils ont tellement compassé toute leur discipline et police à la seule reigle de la parolle de Dieu, qu’on peut bien voir qu’ils n’ont rien eu estrange ou divers d’icelle. Mais encore qu’il y eust quelque chose à reprendre en leur façon de faire: neantmoins puis que d’un bon zele ils ont mis peine de conserver l’institution du Seigneur, et ne s’en sont pas fort esloignez, il nous profitera grandement de recueillir icy en bref quelle a esté leur pratique. Comme nous avons dit que l’Escriture nous parle de trois ordres de ministres: aussi l’Eglise ancienne a divisé en trois especes tous les ministres qu’elle a eu. Car de l’ordre des Prestres on prenoit les Pasteurs et les Docteurs: les autres estoyent pour la discipline et les corrections. Les Diacres avoyent la charge de servir aux povres, et distribuer les aumosnes. Touchant des Lecteurs et Acolythes, ce n’esloyent point nous de certains offices, mais les jeunes gens qu’on recevoit au Clergé, on les accoustumoit de bonne heure par certains exercices à servir à l’Eglise: afin qu’ils entendissent tant mieux à quoy ils estoyent destinez, et qu’ils s’apprestassent pour mieux faire leur office quand le temps seroit venu: comme je le monstreray tantost plus amplement. Pourtant sainct Hierome apres avoir divisé l’Eglise en cinq ordres, nomme les Evesques, secondement les Prestres, tiercement les Diacres, puis les fideles en commun, finalement ceux qui n’estoyent point baptizez encores, mais qui s’estoyent presentez pour estre instruis en la foy Chrestienne, et puis recevoyent le Baptesme. Ainsi il n’attribue point de certain lieu au reste du clergé ny aux moynes.¹⁰

1. 272 Hitherto we have treated of the mode of government in the Church, as it has been delivered to us by the pure word of God, and of the offices in it, as they were instituted by Christ. Now, that all these things may be more clearly and familiarly displayed, and more deeply impressed upon our minds, it will be useful to examine what was the form of the ancient Church, in these particulars. It will place before our eyes an actual 273exemplification of the Divine institution. For though the bishops of those times published many canons, in which they seemed to express more than had been expressed in the Holy Scriptures, yet they were so cautious in framing their whole economy according to the sole standard of the word of God, that in this respect scarcely any thing can be detected among them inconsistent with that word. But though there might be something to be regretted in their regulations, yet because they directed their sincere and zealous efforts to preserve the institution of God, without deviating from it to any considerable extent, it will be highly useful in this place to give a brief sketch of what their practice was. As we have stated that there are three kinds of ministers recommended to us in the Scripture, so the ancient Church divided all the ministers it had into three orders. For from the order of presbyters, they chose some for pastors and teachers; the others presided over the discipline and corrections. To the deacons was committed the care of the poor and the distribution of the alms. Readers and Acolytes were not names of certain offices, but young men, to whom they also gave the name of clergy, whom they accustomed from their youth to certain exercises in the service of the Church, that they might better understand to what they were destined, and might enter upon their office better prepared for it in due time; as I shall soon show more at large. Therefore Jerome, after having mentioned five orders of the Church, enumerates bishops, presbyters, deacons, the faithful, or believers at large, and catechumens, or persons who had not yet been baptized, but had applied for instruction in the Christian faith. Thus he assigns no particular place to the rest of the clergy and the monks.

1. The method of government in the primitive Church. Not in every respect conformable to the rule of the word of God. Three distinct orders of Ministers.

327 Hitherto we have discoursed of the order of church government as delivered to us in the pure word of God, and of ministerial offices as instituted by Christ (chap. 1 sec. 5, 6; chap. 3). Now that the whole subject may be more clearly and familiarly explained, and also better fixed in our minds, it will be useful to attend to the form of the early church, as this will give us a kind of visible representation of the divine institution. For although the bishops of those328times published many canons, in which they seemed to express more than is expressed by the sacred volume, yet they were so cautious in framing all their economy on the word of God, the only standard, that it is easy to see that they scarcely in any respect departed from it. Even if something may be wanting in these enactments, still, as they were sincerely desirous to preserve the divine institution, and have not strayed far from it, it will be of great benefit here briefly to explain what their observance was. As we have stated that three classes of ministers are set before us in Scripture, so the early Church distributed all its ministers into three orders. For from the order of presbyters, part were selected as pastors and teachers, while to the remainder was committed the censure of manners and discipline. To the deacons belonged the care of the poor and the dispensing of alms. Readers and Acolytes were not the names of certain offices; but those whom they called clergy,they accustomed from their youth to serve the Church by certain exercises, that they might the better understand for what they were destined, and afterwards come better prepared for their duty, as I will shortly show at greater length. Accordingly, Jerome, in setting forth five orders in the Church, enumerates Bishops, Presbyters, Deacons, Believers, Catechumens: to the other Clergy and Monks he gives no proper place¹ (Hieron. in Jes. c. 9).

1. Tot nu toe hebben wij gehandeld over de orde van kerkregering, zoals die ons uit Gods zuiver Woord is overgeleverd en over de diensten, zoals ze door Christus ingesteld zijn. Opdat dat alles duidelijker en gemeenzamer moge blootgelegd worden, en zich beter in onze harten moge vasthechten, zal het nu nuttig zijn, ten opzichte van die dingen de gedaante der oude kerk na te gaan, die ons een zeker beeld van de Goddelijke instelling voor ogen zal stellen. Want ofschoon de opzieners van die tijden vele regelen hebben gemaakt, waardoor ze meer schenen uit te drukken, dan door de Heilige Schrift uitgedrukt was, hebben zij toch hun ganse bestuurswijze met zulk een voorzichtigheid ingericht naar dat enige richtsnoer van Gods Woord, dat men gemakkelijk kan zien, dat ze in dit opzicht nagenoeg niets gehad hebben, dat vreemd was aan Gods Woord. Maar ook indien in hun instellingen enig gemis zou kunnen gevoeld worden, zal het toch, omdat ze met oprechte ijver gepoogd hebben Gods instelling te bewaren en van haar niet ver zijn afgedwaald, zeer nuttig zijn, hier in het kort na te gaan, wat zij in acht genomen hebben. Evenals we geleerd hebben, dat ons in de Schrift drieërlei dienaars worden aangeprezen, heeft ook de oude kerk alle dienaars die ze had, in drie rangen onderscheiden. Want uit de orde der ouderlingen werden deels de herders en leraars gekozen; het overige deel had toezicht op handel en wandel en de straffen. Aan de diakenen was toevertrouwd de zorg der armen en de uitdeling der aalmoezen. De lectoren en akoluthen waren niet namen van bepaalde ambten, maar degenen die zij clerici noemden, maakten zij van jongsaf door bepaalde oefeningen gewend aan de dienst der kerk, opdat ze des te beter zouden begrijpen, waartoe ze bestemd waren, en des te beter voorbereid te zijner tijd tot het bekleden van hun ambt zouden toetreden, gelijk ik weldra uitvoeriger zal aantonen. Zo somt dus Hieronymus, nadat hij gezegd heeft¹, dat er vijf rangen in de kerk zijn, die aldus op: bisschoppen of opzieners, ouderlingen, diakenen, gelovigen en catechumenen; aan clerici en monniken kent hij geen eigen plaats toe.

1. 725Erster Abschnitt: Die Ämter und ihre Aufgaben (1-9). Die vorbildliche Schrifttreue der Alten Kirche

Bisher ging unsere Erörterung um die Ordnung des Kirchenregiments, wie sie uns aus Gottes reinem Wort überliefert ist, und um die Dienstämter, wie sie von Christus eingesetzt sind. Damit uns nun das alles klarer und vertrauter sichtbar wird und sich auch besser in unserem Herzen festsetzt, wird es von Nutzen sein, in diesen Dingen die Gestalt der Alten Kirche näher zu betrachten, die uns gewissermaßen ein Bild der göttlichen Einsetzung vor Augen stellen wird. Freilich haben die Bischöfe jener Zeiten viele Kirchensatzungen ausgehen lassen, in denen sie mehr zum Ausdruck zu bringen scheinen, als es in der Heiligen Schrift geschehen ist. Aber sie haben ihre ganze Regierungsweise doch mit solcher Vorsicht nach jener einzigen Richtschnur des Wortes Gottes eingerichtet, daß man leicht sehen kann, wie sie in dieser Hinsicht fast nichts gehabt haben, was Gottes Wort fremd wäre. Aber selbst wenn in ihren Einrichtungen noch einiges zu wünschen übrig sein könnte, so haben sie sich doch in aufrichtigem Bemühen angestrengt, Gottes Einsetzung zu wahren, und sie sind auch nicht viel von ihr abgeirrt; deshalb wird es also sehr förderlich sein, hier kurz durchzugehen, was das denn für eine Ordnung war, die sie so gewissenhaft eingehalten haben.

Die drei Ämter

Wie wir nun oben dargelegt haben, daß uns in der Schrift drei Arten von Dienern (der Kirche) anbefohlen werden, so hat auch die Alte Kirche alles, was sie an Dienern besaß, in drei Ordnungen eingeteilt. Aus der Ordnung der Presbyter („Priester“) wurden nämlich teils (1.) die Hirten und Lehrer erwählt; der übrige Teil hatte (2.) die Leitung bei der Aufsicht über den Lebenswandel und bei der Zuchtübung; (3.) den Diakonen war die Fürsorge für die Armen und die Verteilung der Almosen anvertraut.

Die Bezeichnungen „Lektor“ und „Akoluth“ aber bezogen sich nicht auf bestimmte Amtsaufgaben. Es war vielmehr so: die Leute, die man „Kleriker“ nannte, gewöhnte man von Jugend auf durch bestimmte Übungen an den Dienst der Kirche, damit sie besser erkannten, wozu sie bestimmt waren, und damit sie zu gegebener Zeit desto gründlicher vorbereitet an ihre Amtspflichten herantreten konnten. Das werde ich bald noch eingehender darlegen.

Demzufolge zählt Hieronymus, nachdem er das Bestehen von fünf Ordnungen in der Kirche behauptet hat, folgende auf: Bischöfe, Presbyter („Priester“), Diakonen, Gläubige und Katechumenen; dem übrigen „Klerus“ und den Mönchen weist er keinen eigenen Platz an (Zu Jesaja 19,13).

1. ’n Historiese oorsig oor die ontwikkeling van die ampte (Afdeling 1 - 4)

In die kerk van ouds was die Skrif die enigste norm

1334 Tot dusver het ons oor die orde van die kerkregering gepraat soos dit uit die suiwer Woord van God aan ons oorgelewer is, en oor die dienste soos dit deur Christus ingestel is.² Om dit alles nou nog duideliker en bekender te maak, en om dit selfs nog beter in ons gedagtes in te prent, sal dit nuttig wees om in hierdie dinge die gestalte van die kerk van ouds te ondersoek wat ’n bepaalde beeld van die Goddelike instelling daarvan vir ons voor oë sal stel. Hoewel die biskoppe van daardie tye trouens baie reëls uitgevaardig het waarin dit lyk asof hulle meer uitgedruk het as wat in die heilige Skrifte uitgedruk was, het hulle hulle hele organisasie nogtans met soveel versigtigheid na die enigste rigsnoer van God se Woord saamgestel dat jy maklik kan opmerk dat hulle in hierdie opsig amper niks gehad het wat vreemd was aan God se Woord nie. Omdat hulle trouens met opregte ywer gepoog het om God se instelling te bewaar en hulle ook nie soveel daarvan afgewyk het nie, selfs al sou daar in hulle instellings die een of ander leemte voorkom, sal dit van die grootste belang wees om hier bondig weer te gee hoe hulle dit in die praktyk toegepas het.

Soos ons geleer het dat in die Skrif drie³ groepe dienaars aan ons voorgehou word, so het die kerk van ouds al die ampte wat dit gehad het, 1335 in drie range verdeel. Uit die rang van presbiters is deels herders en leraars gekies; die res was aan die hoof van die sensuur oor die sedes en bestrawwings. Die versorging van die armes en die uitdeling van die liefdesgawes is aan die diakens opgedra.⁴ Voorlesers en altaardienaars⁵ het egter nie bepaalde ampte beklee nie. Dit was diegene wat hulle geestelikes (clerici) genoem het en wat hulle van jongsaf met bepaalde oefeninge gewoond gemaak het daaraan om die kerk te dien sodat hulle ’n beter begrip kon hê van die doel waarvoor hulle bestem is en sodat hulle beter voorberei is om met verloop van tyd tot hulle ampsplig toe te tree. Ek sal dit weldra uitvoeriger aantoon.⁶ Toe Hieronymus dus vyf kerklike range voorgehou het, het hy biskoppe (opsieners), presbiters (ouderlinge), diakens, gelowiges en kategete vermeld.⁷ Hy het egter nie daarin ’n eie plek ingeruim vir die ander geestelikes en die monnikke nie.

Biskoppe, aartsbiskoppe en patriarge (Afdeling 2 - 4)

1. До сих пор мы говорили о порядке управления Церковью исключительно с той точки зрения, как он был завещан нам словом Божьим, а также о служителях Церкви согласно установлению Иисуса Христа. Теперь же для того, чтобы всё это как следует прояснить и запечатлеть в памяти, необходимо рассмотреть, как выглядела древняя Церковь в отношении этих вопросов, ибо она могла бы представить нам, словно в зеркале, вышеназванное установление Бога. Древние епископы создали множество канонов, или правил, которые, на первый взгляд, далеко выходят за пределы высказанного Богом в Писании. Однако они так точно соотнесли весь свой порядок и устроение с единым правилом Слова Божьего, что, как нетрудно заметить, ни в чем не оказались чуждыми или противоречащими ему. Но даже если и было в чём упрекнуть древних епископов, они усердно старались сохранить установления Господа и не слишком удалились от них. Поэтому нам весьма полезно кратко рассмотреть, какова была их практика.

Как мы уже сказали, Писание называет три разряда служителей. Так и древняя Церковь разделяла всех своих служителей на три вида. К разряду священников относились пастыри и учители. Задача других состояла в заботе о дисциплине и об исправлении верующих. Диаконам поручали служить бедным и раздавать милостыню. Что касается чтецов и служек, это были не виды церковных должностей, а просто молодые люди, которых принимали в клир и заранее путём определенных упражнений приучали к церковному служению, чтобы они лучше осознали своё предназначение и подготовлялись к наилучшему исполнению своей службы, когда придет её время (в дальнейшем я расскажу об этом подробнее). Поэтому св. Иероним разделяет Церковь на пять разрядов: 1) епископов; 2) пресвитеров; 3) диаконов; 4) просто верующих; 5) тех, кто ещё не крещён, но получает наставление в христианской вере, чтобы затем принять крещение. Таким образом, св. Иероним не отводит особого места ни остальным клирикам, ни монахам.

2. Quibus ergo docendi munus iniunctum erat, eos omnes nominabant Presbyteros. Illi ex suo numero in singulis civitatibus unum eligebant, cui specialiter dabant titulum Episcopi: ne ex aequalitate, ut fieri solet, dissidia nascerentur. Neque tamen sic honore et dignitate superior erat Episcopus ut dominium in collegas haberet: sed quas partes habet Consul in Senatu, ut referat de negotiis, sententias roget, consulendo, monendo, hortando, aliis praeeat, authoritate sua totam actionem regat, et quod decretum communi consilio fuerit exequatur: id muneris sustinebat Episcopus in Presbyterorum coetu³. Atque idipsum pro temporum necessitate fuisse humano consensu 59 inductum fatentur ipsi veteres. || Ita Hieronymus in epistolam ad Titum, Idem (inquit) Presbyter qui Episcopus. Et antequam Diaboli instinctu dissidia^a, in^b religione fierent, et in populis diceretur, Ego Pauli, ego Cephae, communi consilio Presbyterorum Ecclesiae gubernabantur^{c 1}. || Postea, ut dissensionum semina evellerentur, ad unum omnis sollicitudo est delata. Sicut ergo Presbyteri sciunt se, ex Ecclesiae consuetudine, ei qui praeest subiectos: ita Episcopi noverint se magis consuetudine quam Dominicae dispositionis veritate Presbyteris esse maiores, et in commune debere Ecclesiam regere². Alibi tamen docet quam fuerit antiquum institutum; dicit enim, Alexandriae, a Marco Evangelista usque ad Heraclam et Dionysium, Presbyteros semper unum ex se electum in excelsiori gradu collocasse, quem Episcopum nominabant [Epist. ad Evagrium]³. Habebant ergo singulae civitates Presbyterorum collegium, qui Pastores erant ac Doctores. Nam et apud populum munus docendi, exhortandi et corrigendi, quod Paulus Episcopis iniungit [Tit. 1. c. 9], omnes obibant: et, quo semen post se relinquerent, iunioribus qui sacrae militiae nomen dederant^d erudiendis navabant operam. Unicuique civitati erat attributa certa regio, quae Presbyteros inde sumeret, et velut corpori Ecclesiae illius accenseretur^e. Singula (ut dixi) collegia politiae tantum et pacis conservandae gratia uni Episcopo suberant: qui sic alios dignitate antecedebat, ut fratrum coetui subiiceretur. Quod si amplior erat ager, qui sub eius episcopatu erat, quam ut sufficere omnibus Episcopi muniis ubique posset, per ipsum agrum designabantur certis locis Presbyteri, qui in minoribus negotiis eius vices obirent. Eos vocabant Chorepiscopos, quod per ipsam provinciam Episcopum repraesentabant⁴. 60

2. Ils appelloyent Prestres, tous ceux qui avoyent l’office d’enseigner. Iceux en eslisoyent un de leur compagnie en chacune cité, auquel ils donnoyent specialement le tiltre d’Evesque, afin que l’equalité n’engendrast des noyses, comme il advient souventesfois. Toutesfois l’Evesque n’estoit pas tellement superieur de ses compagnons en dignité et honneur, qu’il eust seigneurie par dessus eux: mais tel office qu’a un president en un conseil, assavoir de proposer les choses, demander les opinions, conduire les autres par bons advertissemens et admonitions, empescher par son authorité qu’il n’y ait aucun trouble, et de mettre en execution ce qui aura esté deliberé de tous en commun: tel estoit l’office de l’Evesque entre les Prestres. Les anciens Peres confessent que cela a esté introduit par consentement humain, pour la necessité. Sainct Hierome sur l’Epistre à Tite, C’estoit, dit-il, tout un, d’un Prestres et d’un Evesque: et devant que par l’instigation du diable il se fist des bandes en la Chrestienté, et que l’un dit, Je suis de Cephas: l’autre, Je suis d’Apollo (1 Cor. 3:4), les Eglises estoyent gouvernées en commun par le conseil des Prestres. Apes pour arracher le semence des dissensions, la charge a esté commise à un. Parquoy comme les Prestres savent qu’ils sont sujets selon la coustume de l’Eglise à l’Evesque qui preside sur eux: aussi qu’iceluy cognoisse que c’est plustost par coustume que par la disposition du Seigneur, qu’il est plus grand que les Prestres, et qu’il doit gouverner l’Eglise en commun avec eux. Toutesfois en un autre lieu il monstre combien ceste façon a esté ancienne: car il dit qu’en Alexandrie, depuis le temps de sainct Marc Evangeliste, les Prestres eslisoyent toujours un de leur compagnie pour presider entre eux, lequel ils nommoyent Evesque¹¹. Ainsi chacune cité avoit une assemblée de Prestres qui estoyent Pasteurs et Docteurs: car tous avoyent la charge d’enseigner le peuple, l’exhorter et corriger, selon que sainct Paul commande aux Evesques de faire; et afin de laisser semence apres eux, ils instruisoyent les jeunes qui estoyent receus au Clergé pour succeder apres eux. Chacune cité avoit sa diocese, laquelle elle prouvoyoit de Prestres: et ainsi tant ceux de la ville que ceux des champs faisoyent tous comme un corps d’Eglise. Ce que chacun corps avoit son Evesque, cela estoit pour la police seulement, et afin d’entretenir la paix. Et l’Evesque precedoit tellement les autres en dignité, qu’ll estoit sujet à l’assemblée. Si la diocese estoit si ample qu’il ne se peut acquitter partout de son office, on elisoit des Prestres en certains lieux, qui faisoyent son office aux affaires de petite importance. Iceux s’appelloyent Evesques champestres, d’autant qu’ils representoyent l’Evesque par le pays.

2. All those to whom the office of teaching was assigned, were denominated presbyters. To guard against dissension, the general consequence of equality, the presbyters in each city chose one of their own number, whom they distinguished by the title of bishop. The bishop, however, was not so superior to the rest in honour and dignity, as to have any dominion over his colleagues; but the functions performed by a consul in the senate, such as, to propose things for consideration, to collect the votes, to preside over the rest in the exercise of advice, admonition, and exhortation, to regulate all the proceedings by his authority, and to carry into execution whatever had been decreed by the general voice;—such were the functions exercised by the bishop in the assembly of the presbyters. And that this arrangement was introduced by human agreement, on account of the necessity of the times, is acknowledged by the ancient writers themselves. Thus Jerome, on the Epistle to Titus, says, “A presbyter is the same as a bishop. And before dissensions in religion were produced by the instigation of the 274devil, and one said, I am of Paul, and another, I am of Cephas, the Churches were governed by a common council of presbyters. Afterwards, in order to destroy the seeds of dissensions, the whole charge was committed to one. Therefore, as the presbyters know that according to the custom of the Church they are subject to the bishop who presides over them, so let the bishops know that their superiority to the presbyters is more from custom than from the appointment of the Lord, and they ought to unite together in the government of the Church.” In another place, he shows the antiquity of this institution; for he says, that at Alexandria, even from Mark the Evangelist to Heraclas and Dionysius, the presbyters always chose one of their body to preside over them, whom they called their bishop. Every city, therefore, had its college of presbyters, who were pastors and teachers. For they all executed the duties of teaching, exhorting, and correcting, among the people, as Paul enjoins bishops to do;⁸⁴⁸ and in order to leave successors behind them, they laboured in training young men, who had enlisted themselves in the sacred warfare. To every city was assigned a certain district, which received presbyters from it, and was reckoned as a part of that Church. Every assembly, as I have stated, for the sole purpose of preserving order and peace, was under the direction of one bishop, who, while he had the precedence of all others in dignity, was himself subject to the assembly of the brethren. If the territory placed under his episcopate was too extensive to admit of his discharging all the duties of a bishop in every part of it, presbyters were appointed in certain stations, to act as his deputies in things of minor importance. These were called chorepiscopi, or country bishops, because in the country they represented the bishop.

2. First, the Bishop, for the sake of preserving order, presided over the Presbyters or Pastors. The office of Bishop. Presbyter and Bishop the same. The institution of this order ancient.

All, therefore, to whom the office of teaching was committed, they called presbyters, and in each city these presbyters selected one of their number to whom they gave the special title of bishop, lest, as usually happens, from equality dissension should arise. The bishop, however, was not so superior in honour and dignity as to have dominion over his colleagues, but as it belongs to a president in an assembly to bring matters before them, collect their opinions,take precedence of others in consulting, advising, exhorting, guide the whole procedure by his authority, and execute what is decreed by common consent, a bishop held the same office in a meeting of presbyters. And the ancients themselves confess that this practice was introduced by human arrangement, according to the exigency of the times. Thus Jerome, on the Epistle to Titus, cap. 1, says, “A bishop is the same as a presbyter. And before dissensions were introduced into religion by the instigation of the devil, and it was said among the people, I am of Paul, and I of Cephas, churches were governed by a common council of presbyters. Afterwards, that the seeds of dissension might be plucked up, the whole charge was devolved upon329mendatory rescripts, preventions, and the like. But they all conduct one. Therefore, as presbyters know that by the custom of the Church they are subject to him who presides, so let bishops know that they are greater than presbyters more by custom than in consequence of our Lord’s appointment, and ought to rule the Church for the common good.” In another place he shows how ancient the custom was (Hieron. Epist. ad Evang.). For he says that at Alexandria, from Mark the Evangelist, as far down as Heraclas and Dionysius, presbyters always placed one, selected from themselves, in a higher rank, and gave him the name of bishop. Each city, therefore, had a college of presbyters, consisting of pastors and teachers. For they all performed to the people that office of teaching, exhorting, and correcting, which Paul enjoins on bishops (Tit. 1:9); and that they might leave a seed behind them, they made it their business to train the younger men who had devoted themselves to the sacred warfare. To each city was assigned a certain district which took presbyters from it, and was considered as it were incorporated into that church. Each presbyter, as I have said, merely to preserve order and peace, was under one bishop, who, though he excelled others in dignity, was subject to the meeting of the brethren. But if the district which was under his bishopric was too large for him to be able to discharge all the duties of bishop, presbyters were distributed over it in certain places to act as his substitutes in minor matters. These were called Chorepiscopi (rural bishops), because they represented the bishops throughout the province.

2. Allen dus, aan wie het leerambt was opgedragen, noemden zij presbyters (ouderlingen of priesters). Deze kozen in iedere stad uit hun getal één, aan wie ze in het bijzonder de titel gaven van bisschop, opdat niet, gelijk dat pleegt te geschieden, uit de gelijkheid onenigheden zouden ontstaan. Maar toch was de bisschop niet zo in eer en waardigheid de meerdere, dat hij heerschappij had over zijn ambtgenoten; maar het ambt, dat de voorzitter heeft in de raad, namelijk, dat hij de zaken aan de orde stelt, laat stemmen, in raadgeven, vermanen en aansporen de anderen voorgaat, door zijn gezag de gehele behandeling leidt, en wat door gemene beraadslaging besloten is, uitvoert, dat ambt nam de bisschop waar in de vergadering der presbyters. En de oude schrijvers zelf erkennen, dat dit naar de nood der tijden door menselijk goedvinden is ingevoerd. Zo zegt Hieronymus in zijn uitlegging van de brief aan Titus: "Een presbyter is hetzelfde als bisschop. En voordat er door het inblazen des duivels onenigheden in de religie ontstonden, en men onder het volk zeide: ik ben van Paulus, ik van Cephas, werden de kerken door het gemeenschappelijk beleid der presbyters geregeerd. Later is de gehele zorg aan één man opgedragen, opdat de kiemen der onenigheden zouden worden uitgeroeid. Gelijk dus de presbyters weten, dat zij volgens de gewoonte der kerk onderworpen zijn aan hem, die de leiding heeft, zo moeten de bisschoppen weten, dat ze meer door de gewoonte dan door de waarheid van des Heren beschikking de meerderen zijn van de presbyters, en dat ze de kerk moeten regeren in gemeen overleg." Elders¹ echter leert hij, dat dit reeds een oude instelling is. Want hij zegt, dat te Alexandrië van Marcus, de evangelist, af, tot Heracles en Dionysius toe de presbyters steeds één der hunnen uitgekozen hebben en in een hogere rang gesteld hebben, die ze bisschop noemden. Iedere stad had dus een college van presbyters die herders en leraars waren. Want allen bekleedden zij bij het volk het ambt van leren, vermanen en bestraffen, dat Paulus de bisschoppen oplegt; en om zaad na zich te laten, deden zij hun best om jongere mensen, die zich aan de heilige dienst hadden gewijd, te onderwijzen. Iedere stad had een bepaalde landstreek, die haar presbyters vandaar nam, en als het ware tot het lichaam van die kerk gerekend werd. Ieder college stond, zoals ik zeide, slechts ter wille van de bestuursorde en ter bewaring van de vrede onder één bisschop, die de anderen zó in waardigheid te boven ging, dat hij toch aan de vergadering der broederen onderworpen was. Indien het gebied, dat onder zijn bisschopschap viel, te uitgestrekt was, dan dat hij overal het ambt van bisschop kon vervullen, werden in dat gebied op bepaalde plaatsen presbyters aangewezen, die in zaken van minder gewicht zijn ambt waarnamen. Die werden chorepiscopi (landbisschoppen) genoemd, omdat ze in de landstreek de bisschop vertegenwoordigden.

2. Die Stellung des Bischofs

Man bezeichnete also alle, denen das Lehramt aufgetragen war, als Presbyter („Priester“). Diese wählten nun aus ihrer Zahl in jeder Stadt einen aus, dem sie besonders den Titel „Bischof“ gaben. Das geschah, damit nicht, wie das gewöhnlich eintritt, aus der Gleichheit (im Rang) ein Zwiespalt erwüchse. Aber der Bischof hatte nicht einen solchen Vorrang an Ehre und Würde, daß er etwa über seine Amtsgenossen die Herrschaft ausgeübt hätte. Er führte vielmehr in der Versammlung der Presbyter ein Amt, das den Aufgaben des Vorstehers (consul) im Rat (senatus) entsprach: der soll bekanntlich über die Geschäfte berichten, die Meinung der anderen erfragen, ihnen mit Rat, Ermahnung und Ermunterung vorangehen, mit seiner Autorität die ganze Verhandlung leiten und schließlich ausführen, was im gemeinen Rat beschlossen ist.

726 Auch geben die Alten selber zu, daß diese Regelung nach den Erfordernissen der Zeit durch menschliches Übereinkommen eingeführt worden ist. So sagt Hieronymus in seiner Auslegung des Titusbriefs: „Zwischen Presbyter und Bischof besteht kein Unterschied; und bevor auf Eingeben des Teufels in der Religion Zwiespältigkeiten entstanden, so daß man im Volke sagte: ‚Ich bin paulisch’ oder: ‚Ich bin kephisch’ (1. Kor. 1,12), wurden die Kirchen durch gemeinsame Beratung der Presbyter regiert“ (Zu Kap. 1). „Später hat man dann, um alle Keime der Uneinigkeit auszureißen, alle Sorge auf einen übertragen. Wie also die Presbyter wissen, daß sie der Gewohnheit der Kirche zufolge dem unterworfen sind, der die Leitung hat, so müssen auch die Bischöfe wissen, daß ihr Vorrang über die Presbyter und ihre Verpflichtung, mit ihnen zusammen die Kirche zu leiten, mehr aus der Gewohnheit als aus der Wahrheit der Anordnung des Herrn erwachsen ist.“ (Ebenda).

An anderer Stelle aber legt er doch dar, daß diese Regelung schon althergebracht sei; er sagt nämlich, in Alexandria hätten die Presbyter von dem Evangelisten Markus an bis auf Herakles und Dionysius stets einen aus ihrer Mitte erwählt und ihm eine höhere Rangstufe gegeben, und diesen hätten sie „Bischof“ genannt (Brief 146, an Euangelus bzw. Euagrius).

Jede einzelne Stadt besaß also ein Kollegium von Presbytern, die „Hirten“ und „Lehrer“ waren. Denn sie übten alle an dem Volke das Amt der Lehre, der Ermahnung und der Zucht, das Paulus den Bischöfen auferlegt (Tit. 1,9), und, damit sie Samen hinterließen, gaben sie sich auch Mühe, die Jüngeren, die sich dem heiligen Kriegsdienst verschrieben hatten, zu erziehen.

Jeder einzelnen Stadt war nun ein bestimmtes Gebiet zugewiesen, das aus ihr seine Presbyter entnahm und gleichsam zu dem Leibe jener Kirche zugerechnet wurde. Die einzelnen Kollegien waren, wie gesagt, zur Wahrung der Ordnung und des Friedens einem einzigen Bischof unterstellt; dieser hatte zwar nach der Würde den Vorrang vor den anderen, aber doch so, daß er der Versammlung der Brüder unterworfen war. Wenn nun das Gebiet, das unter seinem Bistum stand, zu groß war, als daß er allenthalben allen Berufspflichten eines Bischofs genügen konnte, so wurden über dies Gebiet hin an bestimmten Orten Presbyter bestellt, die bei weniger wichtigen Geschäften die Vertretung des Bischofs wahrnehmen sollten. Diese nannte man „Landbischöfe” (Chorepiscopi), weil sie für jenen Landstrich den Bischof darstellten.

2. Die biskop (opsiener) in die kerk van ouds

Diegene aan wie die leeramp opgedra is, het hulle almal presbiters 1336 genoem. In elke stad het hulle onderling een van hulle gekies en aan hom het hulle besonderlik die titel biskop gegee om te voorkom dat tweedrag vanweë hulle gelykheid (van rang) sou ontstaan soos gewoonlik gebeur. Die biskop was nogtans nie soveel hoër in eer en aansien dat hy oor sy kollegas geheers het nie. Soos dit die voorsitter se taak in ’n vergadering is⁸ om oor hulle besigheid verslag te doen, hulle menings te vra en sommiges deur advies, vermaning en aansporing voor te gaan, die hele handelswyse deur sy gesag te reël en uitvoering te gee aan dit wat volgens die algemene besluit bepaal is: so het die biskop in die vergadering van die presbiters hierdie plig vervul.⁹ En die skrywers van ouds erken ook dat dit met algemene instemming vanweë die behoeftes van die tye ingevoer is. Daarom sê Hieronymus in sy kommentaar oor die brief aan Titus: “’n Biskop is dieselfde as ’n presbiter”.¹⁰ En voordat daar op aanstigting van die duiwel tweedrag in die godsdiens plaasgevind het en daar onder die (kerk)volk gesê is: ‘Ek is van Paulus; ek is van Kefas’,¹¹ is kerke volgens die algemene besluit van die presbiters regeer.¹² Om die kiem van tweedrag uit te roei, is voile toesig oor die kerk later aan een amp opgedra. Soos die presbiters dus daarvan bewus was dat hulle volgens die kerklike gebruik ondergeskik is aan die een wat aan hulle hoof staan, so het die biskoppe ook geweet dat hulle uit gewoonte eerder as deur die waarheid van die Here se beskikking belangriker as die presbiters is en dat hulle die kerk saam met hulle behoort te regeer.¹³ Elders leer Hieronymus nogtans hoe ’n ou instelling dit was. Hy sê dat die presbiters in Alexandrie altyd van Markus die Evangelis af tot by Herakles en Dionysius een wat uit hulle verkies is, in ’n hoër rang gestel en hom biskop genoem het.¹⁴ Elke stad het dus ’n vergadering van presbiters gehad wat uit herders en leraars bestaan het. Hulle het trouens almal enersyds die amp om te leer, aan te spoor en te berispe on- 1337 der die (kerk)volk vervul soos Paulus aan biskoppe opdra,¹⁵ en andersyds het hulle hulle almal ingespan om jongmanne wat hulle aangemeld het vir heilige krygsdiens, op te lei om saad (vir die kerk) agter te laat.¹⁶ ’n Bepaalde streek is aan elke stad toegewys om daaruit presbiters te werf en daar is gereken dat dit as ’t ware aan die liggaam van daardie kerk behoort.¹⁷ Soos ek gesê het, was elke vergadering onder een biskop slegs met die oog op die behoud van die organisasie en die vrede. En hoewel hy die ander in aansien oortref het, was hy nogtans ondergeskik aan die vergadering van sy medebroeders. Maar as die gebied wat onder sy episkopaat was, te groot was sodat hy nie in staat was om oral die ampspligte van biskop na te kom nie, is presbiters in bepaalde plekke in sy gebied aangewys om in sy plek minder belangrike take te vervul. Hulle het hulle chorepiskopi (distriksbiskoppe) genoem omdat hulle die biskop in sy distrik verteenwoordig het.¹⁸

2. В ранней Церкви пресвитерами называли всех несущих служение учительства. В каждом городе они избирали из своего числа одного человека, получавшего особое наименование епископа. Цель этого избрания состояла в том, чтобы равенство не порождало раздоров, как это часто случается. Однако епископ не настолько превосходил других пресвитеров честью и достоинством, чтобы господствовать над ними. Скорее, его должность была подобна должности председательствующего в совете и заключалась в том, чтобы вносить предложения, выслушивать мнения, направлять людей добрыми увещеваниями и предостережениями, препятствовать своим авторитетом возникновению смуты и исполнять совместно принятые решения. Такова была должность епископа среди пресвитеров. Древние отцы признают, что она была введена в силу необходимости, по общему согласию верующих. Св. Иероним так комментирует Послание к Титу: «Пресвитер и епископ представляли собой одно и то же. До того, как по наущению дьявола в христианстве произошло разделение и один стал говорить "я Кифов", а другой - "я Аполлосов" [1 Кор 1:12; 3:4], Церкви совместно управлялись советом пресвитеров. Но потом эта должность была поручена одному, чтобы исторгнуть семя раздоров. Поэтому пресвитеры знают, что подлежат власти предстоящего им епископа согласно обычаю Церкви, как и епископ знает, что возвышен над пресвитерами не столько велением Господа, сколько обычаем, и должен управлять Церковью совместно с ними» (Hieronymus. Op. cit., 598a).

При всём том св. Иероним свидетельствует о древности этого обычая. Так, в Александрии со времени евангелиста Марка пресвитеры неизменно избирали из своей среды одного, чтобы он предстоял им, и называли его епископом.

Итак, во всяком городе имелась коллегия пресвитеров. Все они были пастырями и учителями, ибо все были обязаны учить народ и побуждать его к исправлению - согласно тому, как велит это делать св. Павел. А чтобы обеспечить себе преемников, они должны были принимать в клир и поставлять молодых людей, которые впоследствии занимали их место. Каждый город имел свой диоцез со своими пресвитерами. Все они, как городские, так и сельские, составляли тело данной Церкви. Тот факт, что каждая такая коллегия имела своего епископа, объясняется исключительно соображениями порядка и поддержания мира. Епископ, превосходя других пресвитеров достоинством, тем не менее подчинялся решениям их собраний. Если диоцез оказывался так велик, что епископ не мог в одиночку исполнять свою должность на всей его территории, то тогда в нескольких местах избирались пресвитеры для исполнения епископских обязанностей меньшей важности. Они назывались «сельскими епископами», поскольку представляли епископа в сельских местностях.

3. Sed quantum ad officium attinet de quo nunc agimus, tam Episcopum quam Presbyteros verbi et sacramentorum dispensationi incumbere oportuit. Nam Alexandriae tantum (quoniam illic Arrius Ecclesiam turbaverat) institutum fuit, ne Presbyter concionem ad populum haberet, ut ait Socrates libro 9 Tripertitae historiae^{a 1}. Quod tamen ipsum Hieronymus sibi displicere non dissimulat [Epist. ad Evagrium]^{2 b}. Certe instar portenti habitum esset, siquis se pro Episcopo venditasset, qui non etiam re ipsa exhibuisset verum Episcopum. Ea igitur fuit temporum illorum severitas, ut ministri omnes ad implendum munus, quale ab ipsis Dominus requirit, adigerentur. Nec unius tantum aetatis morem refero: siquidem ne Gregorii quidem tempore, quo Ecclesia iam fere collapsa erat (certe multum ab antiqua puritate degeneraverat) tolerabile fuisset Episcopum aliquem a concionibus abstinere. Sacerdos, inquit ipse alicubi, moritur, si de eo sonitus non audiatur: quia iram contra se occulti iudicis exigit, si sine sonitu praedicationis incedit [Epist. 24]³. Et alibi, Quum testatur Paulus se mundum esse a sanguine omnium [Act. 20. e. 26], in hac voce nos convincimur, nos constringimur, nos rei esse ostendimur, qui Sacerdotes vocamur, qui super ea mala quae propria habemus, alienas quoque mortes addimus: quia tot occidimus quot ad mortem ire quotidie tepidi et tacentes videmus [Homil. in Ezech. 11]^{c 4}. Tacentes se et alios vocat, quia minus assidui essent in opere quam conveniret. Quum ne iis quidem parcat qui officium dimidia ex parte agebant: quid facturum fuisse putas siquis in totum cessasset? Valuit ergo diu illud in Ecclesia, ut primae Episcopi partes essent, populum verbo Dei pascere, seu aedificare Ecclesiam publice ac privatim sana doctrina.

3. Toutesfois quant à l’office, il falloit que tant l’Evesque que les Prestres fussent dispensateurs de la parolle de Dieu et des Sacremens. Seulement il fut ordonné en Alexandrie, qu’un Prestre n’y preschast point, pource qu’Arrios avoit là troublé l’Eglise, selon que recite Sacrates en l’histoire Tripartite, au neufleme livre, ce que sainct Hierome reprouve, et à bon droit.¹² Au reste: c’eust esté un monstre, si quelcun se fust vanté d’estre Evesque sans s’acquitter de l’office. On gardoit donc telle discipline eu ce temps-là. que tous ministres estoyent contrains de faire l’office tel qu’il leur est enjoinctde Dieu. Je ne dy pas qu’il ait esté fait pour un aage seulement, mais tousjours; car mesmes au temps de sainct Gregoire, auquel l’Eglise estoit fort decheute, ou pour le moins avoit fort decliné de son premier estat, ce n’eust pas esté chose tolerable qu’un Evesque se fust deporté de prescher. Il dit en quelque passage, qu’un Prestre est coulpable de mort si on n’oit point de son de luy: pource qu’il provoque l’ire de Dieu contre soy, s’il ne se fait ouyr en predication.¹³ Et en un autre passage il dit, Quand sainct Paul proteste qu’il est pur du sang de tous (Act. 20:26), par ceste parolle nous tous qui sommes nommez Prestres, sommes adjournez, et conveincus, et declairez coulpables, d’autant qu’outre nos propres maux, nous sommes coulpables de la mort des autres; car nous en tuons autant qu’il en meurt journellement, cependant que nous nous reposons, et nous taisons.¹⁴ Il dit que luy et les autres se taisent, d’autant qu’ils n’estoyent point si continuellement à la besoigne comme ils devoyent. Veu qu’il ne pardonne point à ceux qui faisoyent leur office à demy, que pensez-vous qu’il eust fait si quelcun s’en fust deporté du tout? Cela donc a duré long temps en l’Eglise, que le principal office de l’Evesque estoit de paistre le peuple par la parolle de Dieu, ou edifier l’Eglise tant en public qu’en particulier par saine doctrine.

3. But with respect to the office of which we are now treating, the bishops and presbyters were equally required to employ themselves in the dispensation of the word and sacraments. For at Alexandria only, because Arius had disturbed the Church there, it was ordained that no presbyter should preach to the people; as is asserted by Socrates in the ninth book of his Tripartite History, with which Jerome hesitates not to express his dissatisfaction. It would certainly have been regarded as a prodigy, if any man had claimed the character of a bishop, who had not shown himself really such in his conduct. Such was the strictness of those times, that all ministers were constrained to discharge the duties which the Lord requires of them. I refer not to the custom of one age only; for even in the time of Gregory, when the Church was almost extinct, or at least had considerably degenerated from its ancient purity, it would not have been permitted for any 275bishop to abstain from preaching. Gregory somewhere says, “A priest dies, if his sound be not heard;⁸⁴⁹ for he provokes the wrath of the invisible Judge against him, if he go without the sound of preaching.” And in another place: “When Paul declares that he is ‘pure from the blood of all,’⁸⁵⁰ by this declaration, we, who are called priests, are convicted, confounded, and declared to be guilty, who to all our own crimes add the deaths of others; for we are chargeable with slaying all those whom we daily behold advancing to death, while we are indifferent and silent.” He calls himself and others silent, because they were less assiduous in their work than they ought to be. Since he spares not those who performed half of their duty, what is it probable he would have done, if any one had neglected it altogether? It was therefore long maintained in the Church, that the principal office of a bishop was to feed the people with the word of God, or to edify the Church both in public and private with sound doctrine.

3. The office of Bishop and Presbyters. Strictly preserved in the primitive Church.

But, in regard to the office of which we now treat, the bishop as well as the presbyters behoved to employ themselves in the administration of word and sacraments. For, at Alexandria only (as Arius had there troubled the Church), it was enacted, that no presbyter should deliver an address to the people, as Socrates says, Tripartit. Hist. Lib. 9. Jerome does not conceal his dissatisfaction with the enactment (Hieron. Epist. ad Evagr.). It certainly would have been deemed monstrous for one to give himself out as a bishop, and yet not show himself a true bishop by his conduct. Such, then, was the strictness of those times, that all ministers were obliged to fulfil the office as the Lord requires of them. Nor do I refer to the practice of one age only, since not even in the time of Gregory, when the Church had almost fallen (certainly had greatly degenerated from ancient purity), would any bishop have been tolerated who abstained from preaching. In some part of his twenty-fourth Epistle he says, “The priest dies when no sound is heard from him: for he calls forth the wrath of the unseen Judge against him if he walks without the sound of preaching.” Elsewhere he says, “When Paul testifies that he is pure from the blood of all men (Acts 20:26), by his words, we, who are called priests, are charged, are arraigned, are shown to be guilty, since to those sins which we have of our own we add the deaths of other men, for we commit murder as often as lukewarm and silent we see them daily going to destruction” (Gregor. Hom. in Ezek. 11:26 ).330He calls himself and others silent when less assiduous in their work than they ought to be. Since he does not spare even those who did their duty partially, what think you would he do in the case of those who entirely neglected it? For a long time, therefore, it was regarded in the Church as the first duty of a bishop to feed the people by the word of God, or to edify the Church, in public and private,with sound doctrine.

3. Maar wat betreft het ambt, waarover wij nu handelen, zowel de bisschop als de presbyters moesten zich wijden aan de uitdeling des Woords en der sacramenten. Want slechts te Alexandrië is (omdat Arius daar de kerk in verwarring gebracht had) ingesteld, dat een presbyter niet tot het volk zou prediken, zoals Socrates zegt in het 9e boek der "Historia tripartita". Maar Hieronymus geeft duidelijk te kennen¹, dat deze bepaling hem mishaagde. Ongetwijfeld zou het voor iets onnatuurlijks gehouden zijn, indien iemand zich voor bisschop uitgegeven had, die zich niet ook metterdaad een waar bisschop betoond had. De strengheid van die tijden was dus zo, dat alle dienaren er toe gedwongen werden om hun ambt te vervullen, zoals de Here het van hen eist. En ik verhaal de gewoonte niet slechts van één eeuw; immers zelfs niet ten tijde van Gregorius, toen de kerk nagenoeg reeds ingestort was (althans ver van haar oude zuiverheid was afgeweken), zou het te verdragen geweest zijn, dat een bisschop zich onthield van te prediken. "Een priester," zegt hij zelf ergens², "sterft, wanneer men van hem geen geluid verneemt, want hij wekt de toorn van de verborgen Rechter tegen zich op, als hij daar henen gaat zonder het geluid der prediking." En elders³ : "Wanneer Paulus betuigt, dat hij rein is van aller bloed, dan worden wij in dat woord overtuigd, gebonden en schuldig verklaard, wij, die priesters genoemd worden, wij, die aan de rampen, die we van onszelf hebben, ook de dood van anderen toevoegen; want wij doden evenveel mensen als wij dagelijks naar de dood zien gaan, terwijl wij onverschillig en zwijgend blijven." Zwijgend noemt hij zichzelf en anderen, omdat ze minder onvermoeid waren in het werk dan wel betaamde. Waar hij zelfs hen niet spaart, die hun ambt half volbrachten, wat denkt ge dan dat hij gedaan zou hebben, indien iemand in het geheel niets uitgevoerd had? Dit is dus lange tijd in de kerk van kracht geweest, dat de eerste taak van de bisschop was het volk met het Woord Gods te voeden, of de kerk in het openbaar en in het bijzonder op te bouwen door de gezonde leer.

3. Die Hauptpflicht des Bischofs und der Presbyter

Was nun die Amtspflicht betrifft, von der wir jetzt sprechen, so mußten der Bischof wie auch die Presbyter der Austeilung des Wortes und der Sakramente obliegen. Denn nur in Alexandria bestand, wie uns Sokrates im neunten Buche der „Historia tripartita“ berichtet, die Regelung, daß der Presbyter keine Predigt an das Volk halten durfte; dort hatte ja Arius die Kirche in Verwirrung gebracht. Trotzdem verhehlt Hieronymus nicht, daß ihm diese Maßnahme mißfällt (Brief 52). Jedenfalls hätte man es für etwas Ungeheuerliches gehalten, wenn sich jemand als Bischof ausgegeben hätte, ohne sich auch mit der Tat als wahrer Bischof zu erweisen. Es bestand also zu jenen Zeiten eine solche Strenge, daß man alle Diener der Kirche nötigte, ihre Amtsaufgaben so zu erfüllen, wie es der Herr von ihnen fordert. Auch berichte ich hier nicht allein von der Gewohnheit eines einzigen Zeitalters; denn nicht einmal zur Zeit (Papst) Gregors (I.), als die Kirche schon beinahe verfallen oder jedenfalls von ihrer vorigen Reinheit wesentlich entartet war, wäre es erträglich gewesen, daß sich ein Bischof der Predigt enthielt. Er sagt selber an einer Stelle: „Ein Priester stirbt, wenn man von ihm keinen Klang vernimmt; denn er fordert den Zorn des verborgenen Richters gegen sich 727 heraus, wenn er ohne den Klang der Predigt einhergeht” (Brief 24). Und an anderer Stelle heißt es bei ihm: „Wenn Paulus bezeugt, er sei ‚rein von aller Blut’ (Apg. 20,26), so werden in diesem Worte wir überführt, wir gebunden und für schuldig erklärt, die wir Priester heißen, die wir zu den Übeltaten, die wir für uns selber haben, auch noch den Tod anderer zufügen; denn wir morden soviel Menschen, wie wir Tag für Tag lau und schweigend zum Tode wandern sehen“ (Predigten über Ezechiel, XI,10). „Schweigend“ nennt er sich und andere, weil sie weniger eifrig am Werk wären, als es sein sollte. Wenn er nicht einmal die schont, die ihre Amtspflicht nur halb erfüllten, was würde er dann wohl getan haben, wenn sie jemand ganz unterließe? Lange Zeit hatte es also in der Kirche Geltung, daß die erste Aufgabe des Bischofs darin bestünde, das Volk mit dem Worte Gottes zu nähren und die Kirche öffentlich und in Sonderheit mit gesunder Lehre zu erbauen.

3. Die ampspligte van ’n biskop in die kerk van ouds

Maar sover dit die ampsplig aangaan wat ons nou behandel: biskoppe sowel as presbiters moes hulle toelê daarop om die Woord te verkondig en die sakramente te bedien.¹⁹ Want soos Sokrates in die negende boek 1338 van sy Driedelige geskiedenis ²⁰ sê, was daar slegs in Alexandrie die reëling dat ’n presbiter nie voor die (kerk)volk mag preek nie omdat Arius die kerk daar in beroering gebring het. Hieronymus steek nogtans nie sy misnoeë daaroor weg nie.²¹ Dit sou beslis as iets onnatuurliks beskou gewees het as iemand hom as ’n biskop sou voordoen terwyl hy in werklikheid nie kon toon dat hy waarlik ’n biskop is nie. Die mense was in daardie tye derhalwe so streng dat alle bedienaars verplig was om hulle amp te vervul soos die Here dit van hulle vereis het. En nou verwys ek nie na ’n gewoonte van een bepaalde eeu nie want selfs nie eens in die tyd van Gregorius toe die kerk amper heeltemal in duie gestort het - dit het beslis baie van die ou suiwerheid daarvan ontaard -, het die mense verdra dat ’n biskop hom weerhou daarvan om te preek nie. Iewers sê hy: “’n Priester sterf as geen klank van hom gehoor word nie want hy haal hom die toorn van die verborge Regter op die hals as hy sy gang gaan sonder die klank van die (Woord)verkondiging”.²² En elders sê hy: “Wanneer Paulus getuig dat hy rein is van die bloed van almal,²³ word ons aangekla; ons word betrap en skuldig bewys - ons wat priesters genoem word en wat buiten ons eie rampsaligheid ook nog die dood van ander byvoeg, omdat ons soveel mense doodmaak as wat ons elke dag sien doodgaan terwyl ons lou en stil toekyk”.²⁴ Hy sê dat hy en ander stilbly omdat hulle minder toegewyd aan die werk is as wat hulle betaam het. Aangesien hy selfs nie eens diegene spaar wat hulle plig half gedoen het nie, wat dink jy dan sou hy gedoen het as iemand heeltemal daarmee opgehou het? Hierdie beginsel het dus lank in die kerk gegeld dat die belangrikste taak van ’n biskop was om die (kerk)volk met die Woord van God te voed en die kerk in die openbaar of privaat met die gesonde leer te bou.

3. Что касается служения, то как епископам, так и пресвитерам надлежало быть подателями слова Божьего и таинств. Только в Александрии пресвитерам было воспрещено проповедовать, так как там Арий возмутил всю Церковь, о чём сообщает Сократ в девятой книге «Трёхчастной истории». Св. Иероним с полным основанием осуждает подобный порядок.

К тому же епископ, называющий себя таковым, но не исполняющий своего служения, был бы просто чудовищем. Поэтому в те времена придерживались дисциплинарного правила, согласно которому все служители должны были исполнять обязанности, возложенные на них Богом. И это было установлено не на краткое время, а навсегда. Ибо даже в эпоху св. Григория, когда Церковь находилась в упадке или по крайней мере сильно уклонилась от своего первоначального состояния, отстранение епископа от проповеди считалось неприемлемым. У св. Григория в одном месте говорится о том, что епископ повинен в смертном грехе, коль скоро от него не слышно ни слова, ибо если он не проповедует, то навлекает на себя гнев Божий (Григорий Великий. Письма, 24 (МРL, Ер. 25, LХХVII, 473 р.)). И в другом месте: «Когда св. Павел сказал, что чист от крови всех (Деян 20:26), это самое слово "всех" нас, именуемых пресвитерами, связывает, убеждает, обличает и обвиняет, ибо мы повинны не только в наших собственных злодеяниях, но и в смерти других. Ибо мы своим бездействием и молчанием убиваем их, гибнущих каждодневно» (Его же. Гомилия на Книгу Иезекииля, I, XI, 10 (МРL LХХVI, 910)).

Св. Григорий упрекает себя и других в молчании, потому что он и другие не исполняют служения слова с надлежащим постоянством. Но если он не прощает исполняющих служение наполовину, то что бы сказал он о тех, кто вовсе устраняется от него? Итак, на протяжении долгого времени главное дело епископа состояло в том, чтобы пасти народ словом Божьим и созидать Церковь общественной и частной проповедью святого учения.

4. Quod autem singulae provinciae unum habebant inter Episcopos Archiepiscopum⁵: quod item in Nicena synodo constituti sunt Patriarchae, qui essent ordine et dignitate Archiepiscopis superiores⁶, id ad disciplinae conservationem pertinebat. 61 Quanquam in hac disputatione praeteriri non potest quod rarissimi erat usus^a. Ob hanc igitur causam potissimum instituti sunt illi gradus, ut siquid in Ecclesia qualibet incideret quod non posset bene a paucis expediri, ad synodum provincialem referretur¹. Si magnitudo aut difficultas causae maiorem quoque discussionem postularet, adhibebantur^b Patriarchae una cum synodis^c, a quibus non esset provocatio nisi ad universale concilium². Gubernationem sic constitutam nonnulli hierarchiam vocarunt³, nomine (ut mihi videtur) improprio: certe Scripturis inusitato. Cavere enim voluit Spiritus sanctus nequis principatum aut dominationem somniaret, quum de Ecclesiae gubernatione agitur. Verum si rem omisso vocabulo intuemur, reperiemus veteres Episcopos non aliam regendae Ecclesiae formam voluisse fingere ab ea quam Deus^d verbo suo praescripsit.

4. Touchant ce qu’une chacune province avoit son Archevesque: item, qu’au Concile de Nice furent ordonnez des Patriarches, qui fussent encores par dessus les Archevesques en dignité et honneur, cela estoit pour la conservation de la police. Et pource que l’usage n’en estoit pas frequent, je me fusse deporté d’en parler, mais il n’est que bon de le noter icy comme en passant. Ces degrez donc ont esté ordonnez principalement pour ceste cause: afin que s’il survenoit quelque chose en une Eglise, qui ne se peut point despescher par peu de gens, que cela, fust remis au Synode provincial. Si c’estoit cause de telle importance ou difficulté qu’il la faillist mener plus avant, la cognoissance vendit aux Patriarches, qui assembloyent le Concile de tous les Evesques respondans à leur primauté, et de là il n’y avoit point d’appel qu’au Concile general. Aucuns ont nommé ce gouvernement Hierarchie, d’un nom impropre, comme il me semble, pour le moins qui n’est point usité en l’Escriture. Car le sainct Esprit a voulu obvier, que quand il est question du gouvernement de l’Eglise, nul n’imaginast quelque principauté ou domination; toutesfois si nous considerons la chose sans regarder au mot, nous trouverons que les Evesques anciens n’ont point voulu forger une forme de gouverner l’Eglise, diverse de celle que Dieu a ordonnée par sa parolle.

4. The establishment of one archbishop over all the bishops of each province, and the appointment of patriarchs at the Council of Nice, with rank and dignity superior to the archbishops, were regulations for the preservation of discipline. In this disquisition, however, what was of the least frequent use cannot be wholly omitted. The principal reason, therefore, for the institution of these orders was, that if any thing should take place in any Church which could not be settled by a few persons, it might be referred to a provincial synod. If the magnitude or difficulty of the case required a further discussion, the patriarchs were called to unite with the synods; and from them there could be no appeal but to a general council. This constitution of government some called a hierarchy—a name, in my opinion, improper, and certainly not used in the Scriptures. For it has been the design of the Holy Spirit, in every thing relating to the government of the Church, to guard against any dreams of principality or dominion. But if we look at the thing, without regarding the term, we shall find that the ancient bishops had no intention of contriving a form of government for the Church, different from that which God has prescribed in his word.

4. Of Archbishops and Patriarchs. Very seldom used. For what end instituted. Hierarchy an improper name, and not used in Scripture.

As to the fact, that each province had an archbishop among the bishops (see chap. 7 sec. 15), and, moreover, that, in the Council of Nice, patriarchs were appointed to be superior to archbishops, in order and dignity, this was designed for the preservation of discipline, although, in treating of the subject here, it ought not to be omitted, that the practice was very rare. The chief reason for which these orders were instituted was, that if anything occurred in any church which could not well be explicated by a few, it might be referred to a provincial synod. If the magnitude or difficulty of the case demanded a larger discussion, patriarchs were employed along with synods,¹ and from them there was no appeal except to a General Council. To the government thus constituted some gave the name of Hierarchy—a name, in my opinion, improper, certainly one not used by Scripture. For the Holy Spirit designed to provide that no one should dream of primacy or domination in regard to the government of the Church. But if, disregarding the term, we look to the thing, we shall find that the ancient bishops had no wish to frame a form of church government different from that which God has prescribed in his word.

4. Dat verder iedere provincie onder de bisschoppen één had, die aartsbisschop was, en evenzo dat door de synode te Nicaea patriarchen zijn aangesteld, die in rang en waardigheid hoger zouden zijn dan de aartsbisschoppen, dat diende tot onderhouding der tucht. Trouwens in deze uiteenzetting mag niet worden over het hoofd gezien, dat deze instelling zeer zelden gebruikt werd. Om deze reden vooral zijn dus die graden ingesteld, opdat, indien in enige kerk iets voorviel wat niet goed door weinigen kon worden in orde gebracht, het kon gebracht worden voor de provinciale synode. Indien de grootte of de moeilijkheid der zaak ook een grotere bespreking eiste, werden daartoe gebruikt de patriarchen tezamen met de synoden, van welke slechts beroep zou zijn op het algemeen concilie. De zo ingerichte regeringswijze hebben sommigen een hiërarchie genoemd, een naam, die naar het mij voorkomt, onjuist is, althans in de Schrift niet gebruikt wordt. Want de Heilige Geest heeft willen verhoeden, dat iemand zou dromen van oppergezag of heerschappij, wanneer het gaat over de regering der kerk. Maar wanneer we, met terzijdelating van de naam de zaak zelf bezien, dan zullen wij vinden, dat de oude bisschoppen geen andere vorm van kerkregering hebben willen verzinnen, dan die, welke God in zijn Woord heeft voorgeschreven.

4. Erzbischöfe und Patriarchen

Daß aber jede Provinz unter ihren Bischöfen einen Erzbischof hatte, daß ebenso auf der Synode von Nicäa Patriarchen eingesetzt wurden, die den Erzbischöfen an Rang und Würde überlegen sein sollten, das diente zur Aufrechterhaltung der Zucht. Allerdings kann man bei dieser Erörterung nicht übergehen, daß man diese Regelung sehr selten angewandt hat. Jene Rangstufen sind vor allem aus folgendem Grunde eingerichtet worden: wenn in irgendeiner Kirche etwas vorkam, was nicht gut von wenigen in Ordnung gebracht werden konnte, so sollte es vor die Provinzialsynode gebracht werden können; erforderte der Umfang oder die Schwierigkeit der Angelegenheit auch noch eine weitergehende Verhandlung, so wurden die Patriarchen in Gemeinschaft mit den Synoden zugezogen, von welchen dann nur noch eine Berufung an ein allgemeines Konzil möglich war.

Die so geregelte Regierungsweise haben einige als „Hierarchie“ bezeichnet: das ist nach meiner Ansicht ein unpassender, jedenfalls der Schrift ungewohnter Name. Denn der Heilige Geist hat verhüten wollen, daß sich jemand, wenn es um die Regierung der Kirche geht, eine Obergewalt oder eine Herrschaft erträumt. Wenn wir aber die Bezeichnung weglassen und allein die Sache anschauen, so werden wir finden, daß sich die Bischöfe der Alten Kirche keine Gestalt der Kirchenleitung haben erdenken wollen, die anders gewesen wäre als die, welche Gott in seinem Worte vorgeschrieben hat.

4. Die instelling van aartsbiskoppe en patriarge

Dat elke provinsie egter een aartsbiskop onder die biskoppe gehad het²⁵ en dat so ook in die sinode van Nicea patriarge aangestel is wat die 1339 aartsbiskoppe in rang en aansien oortref het,²⁶ was gemik op die behoud van dissipline. Dat dit egter ’n uiters seldsame gebruik was, kan ons in hierdie bespreking nie buite rekening laat nie. Hierdie range is dus hoofsaaklik ingestel sodat, as daar iets in enige kerk voorgeval het wat nie goed deur ’n paar afgehandel kon word nie, dit na ’n provinsiale sinode verwys kon word.²⁷ As die omvang of die moeilikheidsgraad van die saak ook groter bespreking vereis het, is die patriarge met die sinode byeengebring en van hulle af was daar geen appel nie behalwe na ’n algemene sinode.²⁸ Sommiges het die regering wat aldus ingestel is, ’n hiërargie genoem,²⁹ maar na my mening, heeltemal onvanpas en beslis nie so in die Skrifte gebruik nie. Die Heilige Gees wou trouens daarteen waak dat iemand hom sou verbeel dat hy oppergesag of heerskappy het wanneer dit oor die kerkregering gaan.³⁰ Maar as ons die woord (hiërargie) ter syde laat en die saak self in oënskou neem, sal ons vind dat die biskoppe van ouds nie ’n ander vorm van kerkregering wou instel as die een wat God in sy Woord voorgeskryf het nie.

Diakens, onderdiakens en aartsdiakens; beheer oor kerklike eiendom en liefdesgawes (Afdeling 5 - 9)

4. Что касается того, что каждая провинция имела своего архиепископа, а затем Никейским собором были избраны патриархи, превосходившие архиепископов по чести и достоинству, то эти служения были учреждены ради сохранения порядка. Поскольку нужда в них возникала не часто, я мог бы о них не говорить. Тем не менее кратко упомянуть о них здесь будет только к лучшему.

Итак, изначально эти степени были учреждены для того, чтобы в случае возникновения каких-либо затруднений в Церкви, которые не могли быть разрешены малым числом людей, они ставились на рассмотрение поместного собора. Если вопрос оказывался настолько важен или труден, что было необходимо его дальнейшее обсуждение, он выносился на суд патриарха, созывавшего собор всех подчинённых ему епископов. Последней инстанцией был Вселенский собор. Некоторые называют такое управление иерархией; но это слово кажется мне неподходящим. По крайней мере, в Писании оно не употребляется вовсе, ибо Св. Дух пожелал показать, что, когда речь идёт об управлении Церковью, никто не должен присваивать себе какое-то первенство или главенство. Если же мы рассмотрим этот вопрос, не держась за слово, то окажется, что древние епископы отнюдь не намеревались создавать формы церковного управления, отличные от установленных Богом в его Слове.

5. Nec alia tunc fuit Diaconorum ratio quam sub Apostolis. Oblationes enim fidelium quotidianas et annuos Ecclesiae proventus recipiebant, ut conferrent in veros usus, id est, partim ministris, partim pauperibus alendis distribuerent: Episcopi tamen arbitrio, cui et oeconomiae suae rationes quotannis reddebant⁴. Nam quod Canones Episcopum ubique faciunt bonorum omnium^e Ecclesiae dispensatorem, non ita intelligendum est, quasi ipse per se eam sollicitudinem gesserit^f: sed quia ipsius erat praescribere Diacono, qui in publicam Ecclesiae alimoniam recipiendi essent, de eo quod residuum erat, quibus et quantum cuique erogandum esset: quia inspectionem habebat an hic fideliter exequeretur quod officii sui esset; sic enim in Canonibus quos Apostolis adscribunt, legitur, Praecipimus ut in 62 sua potestate res Ecclesiae habeat Episcopus. Si enim animae hominum pretiosiores illi creditae sunt, multo magis decet eum curam de pecuniis agere: ita ut eius potestate omnia pauperibus dispensentur per Presbyteros et Diaconos: ut cum timore et omni sollicitudine ministrentur¹. Et in concilio Antiocheno decretum est ut coerceantur Episcopi, qui sine Presbyterorum et Diaconorum conscientia res Ecclesiae pertractant [Cap. 25]^{a 2}. Sed de eo non est longius disputandum, quum ex plurimis Gregorii epistolis constet, illo quoque tempore quo alias Ecclesiasticae ordinationes multum vitiatae erant, hanc tamen observationem durasse, ut Diaconi sub Episcopo pauperum essent oeconomi³. Hypodiaconos verisimile est fuisse initio Diaconis attributos, ut eorum opera circa pauperes uterentur: sed illud discrimen paulatim confusum fuit⁴. Archidiaconi autem creari tunc coeperunt, quum amplitudo facultatum novam et exactiorem administrandi rationem postularet⁵: quanquam Hieronymus iam aetate sua fuisse commemorat [Epist. ad Nepotianum]⁶.Erat autem penes eos summa redituum, possessionum, supellectilis, et quotidianarum oblationum procuratio. Unde Gregorius Salonitano Archidiacono denuntiat, reatu constrictum teneri ipsum, siquid ex bonis Ecclesiae vel negligentia, vel ullius fraude deperierit [Epist. 10. lib. I]⁷. Quod autem Evangelii ad populum lectio illis dabatur⁸, et exhortatio ad precandum⁹: quod item ad porrigendum in sacra Coena calicem adhibebantur¹⁰: id muneris ornandi causa fiebat, quo maiori religione ipsum obirent, quum admonerentur talibus symbolis non esse profanam aliquam villicationem quam gererent, sed spiritualem et Deo dicatam functionem.

5. Semblablement l’estat des Diacres n’a point esté autre pour ce temps-là, qu’il avoit esté sous les Apostres; car ils recevoyent tant les aumosnes qui se faisoyent un chacun jour par les fideles, que les rentes annuelles, pour les reserver à leur vray usage: c’est à dire, partie pour la nourriture des ministres, partie pour les povres: le tout neantmoins avec l’authorité de l’Evesque, auquel ils rendoyent conte chacun an. Car ce que les Canons ordonnent, que l’Evesque soit dispensateur des biens de l’Eglise, il ne le faut pas prendre comme si les Evesques eussent eu ceste charge pour l’executer par eux-mesmes; mais pource que c’est à eux à faire de commander aux Diacres quelles gens ils devoyent recevoir pour estre nourris du bien commun, à qui ils devoyent distribuer ce qui demeuroit de reste: et qu’ils avoyent aussi la superintendence pour savoir comme tout alloit. Il y a un Canon entre ceux qu’on intitule des Apostres, qui dit ainsi, Nous ordonnons que l’Evesque ait les biens de l’Eglise en sa puissance: car si les ames des hommes, qui sont plus precieuses, leur ont esté commises, par plus forte raison ils peuvent bien avoir le gouvernement de l’argent, afin que le tout se distribue en leur authorité par les Prestres et Diacres, avec crainte et solicitude¹⁵. Et au Concile d’Antioche, il fut decreté qu’on corrigeast les Evesques qui prenoyent le maniement des biens de l’Eglise, sans avoir les Prestres et Diacres comme adjoints. Mais de cela il n’en faut ja disputer plus outre, veu qu’il appert par plusieurs Epistres de sainct Gregoire, que de son temps mesme, auquel toutesfois tout l’ordre de l’Eglise estoit fort corrompu, cest usage duroit encore, que les Diacres fussent dispensateurs des biens de l’Eglise sous l’authorité des Evesques. Il est vray-semblable que les Sousdiacres leur ont esté adjoints du commencement, pour les ayder à servir aux povres: mais ceste difference a esté petit à petit confondue. On commença de creer les Archediacres, quand le bien fut augmenté: et pour ceste cause la charge estoit plus grande, et requeroit une façon de gouvernement plus exquise. Combien que sainct Hierome recite qu’il y en avoit desja de son temps¹⁶. Or ils avoyent entre mains tant les possessions et revenus, que les ustensiles et les aumosnes quotidiennes. Pourtant sainct Gregoire escrit à l’Archediacre de Salonite, que si rien perist du bien de l’Eglise par negligence ou par fraude, qu’il en sera tenu¹⁷. Ce qu’on les ordonnoit à lire l’Evangile et exhorter le peuple à prier, item à donner le calice au peuple en la Cene pour boire, cela se faisoit pour honnorer leur estat, afin qu’ils s’acquitassent de leur devoir avec plus grande crainte de Dieu: d’autant qu’ils estoyent admonnestez par telles ceremonies, qu’ils n’estoyent point en une recepte profane, mais en une charge spirituelle et dediée à Dieu.

5. Nor was the situation of deacons at that time at all different from what it had been under the apostles. For they received the daily contributions of believers and the annual revenues of the Church, to apply them to their proper uses, that is, to distribute part to the ministers, and part for the support of the poor; subject, however, to the authority of the bishop, to whom they also rendered an account of their administration 276every year. For when the canons invariably represent the bishop as the dispenser of all the benefactions of the Church, it is not to be understood as if he executed that charge himself, but because it belonged to him to give directions to the deacon, who were to be entirely supported from the funds of the Church, to whom the remainder was to be distributed, and in what proportion to each person; and because he had the superintendence over the deacon, to examine whether he faithfully discharged his office. Thus the canons, ascribed to the apostles, contain the following injunction: “We ordain that the bishop do have the property of the Church in his own power. For if the souls of men, which are of superior value, have been intrusted to him, there is far greater propriety in his taking charge of the pecuniary concerns; so that all things may be distributed to the poor by his authority through the presbyters and deacons, and that they may be administered with reverence, and all concern.” And in the Council of Antioch it was decreed, that those bishops should be censured who managed the pecuniary concerns of the Church without the concurrence of the presbyters and deacons. But it is unnecessary to argue this point any further, since it is evident from many epistles of Gregory, that even in his time, when the administration of the Church was in other respects become very corrupt, yet this custom was still retained, that the deacons were the stewards for the relief of the poor, under the authority of the bishop. It is probable that subdeacons were at first attached to the deacons, to assist them in transacting the business of the poor; but this distinction was soon lost. Archdeacons were first erected when the extent of the property required a new and more accurate mode of administration; though Jerome states that there were such offices even in his time. In their hands was placed the amount of the annual revenues, of the possessions, and of the household furniture, and the management of the daily contributions. Whence Gregory denounces to the archdeacon of Thessalonica, that he would be held guilty, if any of the property of the Church should be lost by him, either through negligence or fraud. Their appointment to read the gospel, and to exhort the people to pray, and their admission to the administration of the cup in the sacred supper, were intended to dignify their office, that they might discharge it with the more piety, in consequence of being admonished by such ceremonies, that they were not executing some profane stewardship, but that their function was spiritual and dedicated to God.

5. Deacons, the second order of Ministers in the primitive Church. Their proper office. The Bishop their inspector. Subdeacons, their assistants. Archdeacons, their presidents. The reading of the Gospel, an adventitious office conferred in honour on the Deacons.

Nor was the case of deacons then different from what it had been under the apostles (chap. 3 sec. 6). For they received the daily offerings of the faithful, and the annual revenues of the Church, that they might apply them to their true uses; in other words, partly in maintaining ministers, and partly in supporting the poor; at the sight of the bishop, however, to whom they every year gave an account of their stewardship. For, although the canons uniformly make the bishop the dispenser of all the goods of the Church, this is not to be understood as if he by himself undertook that charge, but because it belonged to him to prescribe to the deacon who were to be admitted to the public alimony of the Church, and point out to what persons, and in what portions, the residue was to be distributed, and because he was entitled to see whether the deacon faithfully performed his office. Thus, in the canons which they ascribe to the apostles, it is said, “We command that the bishop have the affairs of the Church under his control. For if the souls of men, which are more precious, have been intrusted to him, much more is he entitled to have the charge of money matters, so that under his control all may be dispensed to the poor by the presbyters and deacons, that the ministration331may be made reverently and with due care.” And in the Council of Antioch, it was decreed (cap. 35), that bishops, who inter-meddled with the effects of the Church, without the knowledge of the presbyters and deacons, should be restrained. But there is no occasion to discuss this point farther, since it is evident, from many of the letters of Gregory, that even at that time, when the ecclesiastical ordinances were otherwise much vitiated, it was still the practice for the deacons to be, under the bishops, the stewards of the poor. It is probable that at the first subdeacons were attached to the deacons, to assist them in the management of the poor; but the distinction was gradually lost. Archdeacons began to be appointed when the extent of the revenues demanded a new and more exact method of administration, though Jerome mentions that it already existed in his day.¹ To them belonged the amount of revenues, possessions, and furniture, and the charge of the daily offerings. Hence Gregory declares to the Archdeacon Solitanus, that the blame rested with him, if any of the goods of the Church perished through his fraud or negligence. The reading of the word to the people, and exhortation to prayer, was assigned to them, and they were permitted, moreover, to give the cup in the sacred Supper; but this was done for the purpose of honouring their office, that they might perform it with greater reverence, when they were reminded by such symbols that what they discharged was not some profane stewardship, but a spiritual function dedicated to God.

5. En met de diakenen stond het toen niet anders dan onder de apostelen. Want zij ontvingen de dagelijkse giften der gelovigen en de jaarlijkse inkomsten der kerk, om die aan te wenden tot het juiste gebruik, dat is om ze deels aan de dienaren, en deels aan de armen tot hun onderhoud uit te delen, maar toch naar het goedvinden van de bisschop, aan wie ze jaarlijks van hun beheer rekenschap aflegden. Want dat de regels overal de bisschop maken tot uitdeler van alle goederen, moet niet zo verstaan worden, alsof hij zelf de zorg daarvoor gedragen heeft; maar dat geschiedt, omdat het aan hem stond de diaken voor te schrijven, wie tot de gemene onderhouding der kerk moesten worden aangenomen en aan wie en hoeveel aan een ieder gegeven moest worden van datgene, wat over was, en omdat hij het toezicht had, of de diaken getrouw uitvoerde wat tot zijn ambt behoorde. Want in de Canones of regels, die men aan de apostelen toeschrijft, leest men aldus: "Wij gebieden, dat de bisschop de goederen der kerk in zijn macht hebbe. Want indien de zielen der mensen, die kostbaarder zijn, hem zijn toevertrouwd, dan past het veelmeer, dat hij de zorg over het geld heeft, zodat onder zijn gezag alles door de presbyters en de diakenen aan de armen uitgedeeld wordt; opdat alles met vrees en zorgvuldigheid bediend worde." En op het concilie te Antiochië is besloten¹, dat de bisschoppen, die zonder medeweten van de presbyters en diakenen de bezittingen der kerk behandelen, in toom gehouden moeten worden. Maar hierover behoeft niet langer gesproken te worden, daar uit zeer veel brieven van Gregorius blijkt, dat ook in die tijd, toen in andere opzichten de kerkelijke verordeningen zeer geschonden waren, men toch deze regel voortdurend in acht genomen heeft, dat de diakenen onder toezicht van de bisschop de verzorgers der armen waren. Wat betreft de onderdiakenen: het is waarschijnlijk, dat zij in den beginne aan de diakenen toegevoegd zijn, opdat die van hun arbeid ten opzichte der armen gebruik zouden maken; maar dat onderscheid is langzamerhand uitgewist. En opperdiakenen is men toen begonnen te benoemen, toen de grote omvang der goederen een nieuwe en nauwkeuriger wijze van bediening eiste, hoewel Hieronymus vermeldt², dat ze er reeds in zijn tijd geweest zijn. Bij hen berustte het opperste beheer van de inkomsten, de bezittingen, het huisraad, en de dagelijkse giften. Daarom zegt Gregorius³, de opperdiaken te Salona aan, dat hij schuldig is, wanneer uit de goederen der kerk iets door onachtzaamheid, of door iemands bedrog verloren gegaan is. Dat hun echter ook het voorlezen van het evangelie voor het volk werd opgedragen en de aansporing tot bidden, evenzo, dat zij werden gebruikt om de beker bij het heilig Avondmaal aan te reiken, dat geschiedde om hun ambt te versieren, opdat ze het met des te groter nauwkeurigheid zouden waarnemen, doordat ze door zulke tekenen er aan herinnerd werden, dat het niet een of ander ongewijd rentmeesterschap was, dat ze bedienden, maar een geestelijke en Gode gewijde dienst.

5. Das Amt der Diakonen

Auch mit den Diakonen war es damals nicht anders bestellt als unter den Aposteln. Sie nahmen nämlich die täglichen Gaben der Gläubigen und die jährlichen Einkünfte der Kirche ein, um sie dem rechten Gebrauch zuzuführen, das heißt: um sie teils zur Unterhaltung der Diener, teils zum Unterhalt der Armen zu verteilen. Das geschah aber nach dem Ermessen des Bischofs, dem sie auch alle Jahre über ihre Verwaltung Rechenschaft ablegten. Die kirchlichen Rechtssatzungen erklären zwar den Bischof allenthalben für den Verteiler aller Güter der Kirche. Aber das ist nun nicht so aufzufassen, als ob er selber von sich aus dafür Sorge getragen hätte. Es ist vielmehr so ausgedrückt, weil es seine Aufgabe war, dem Diakon vorzuschreiben, wer in die öffentliche Unterhaltung durch die Kirche aufgenommen werden sollte, ferner: an wen das vergeben werden sollte, was übrig war, und wieviel jeder davon erhalten sollte, - und weil er die Aufsicht darüber hatte, ob der Diakon getreulich ausführte, was seine Amtspflicht erforderte. Denn in den Rechtssatzungen (Canones), die man den Aposteln zuschreibt, steht zu lesen: „Wir gebieten, daß der Bischof den Besitz der Kirche in seiner Gewalt habe. Denn wenn ihm die Seelen der Menschen anvertraut sind, die doch kostbarer sind (als der Besitz), so gehört es sich noch viel mehr, daß er für die Gelder Sorge trage. Es soll also mit seiner Vollmacht alles durch die Presbyter und Diakonen an die Armen ausgeteilt werden, damit es mit Furcht und aller Sorgfalt verwaltet werde“ (Canones Apostolici 40). Und auf dem Konzil von Antiochia (341) wurde beschlossen, die Bischöfe, die 728 ohne Mitwissen der Presbyter und Diakonen den Besitz der Kirche verwalteten, sollten in ihre Grenzen zurückgewiesen werden (Kap. 25). Aber eine längere Erörterung über diesen Punkt erübrigt sich, da aus sehr vielen Briefen des Gregor mit Sicherheit hervorgeht, daß auch noch zu jener Zeit, als sonst die kirchlichen Ordnungen bereits reichlich verdorben waren, die gründlich beobachtete Sitte fortdauerte, daß die Diakonen unter Leitung des Bischofs die Verwalter für die Armen waren.

Die Subdiakonen sind ursprünglich wahrscheinlich den Diakonen beigegeben worden, damit diese ihre Hilfe im Dienst an den Armen in Anspruch nehmen sollten. Aber diese Unterscheidung ist allmählich verwischt worden.

Archidiakonen aber begann man zu bestellen, als der Umfang des Vermögens eine neue und gründlichere Art der Verwaltung erforderte. Allerdings erwähnt Hieronymus, daß dies schon zu seiner Zeit geschehen sei (Brief 146 an Euangelus bzw. Euagrius). Bei den Archidiakonen lag nun die oberste Verwaltung der Einkünfte, des Besitzes, der Hauseinrichtung und der täglichen Gaben. Daher kündigt Gregor dem Archidiakon von Salona an, daß man ihn selber dafür verantwortlich machen werde, wenn etwas von den Gütern der Kirche durch Nachlässigkeit oder durch jemandes Betrug in Verlust geriete (Brief I,10). Daß man ihnen aber die Lesung des Evangeliums vor dem Volke und die Ermahnung zum Gebet übertrug und daß sie ebenso bei der Feier des Heiligen Abendmahles zur Darreichung des Kelches herangezogen wurden, das geschah, um ihr Amt zu zieren, damit sie es mit um so größerer Ehrfurcht wahrnähmen: sie wurden eben durch solche Merkzeichen daran gemahnt, daß ihre Tätigkeit nicht irgendeine weltliche Verwaltung darstellte, sondern eine geistliche, Gott geheiligte Amtsaufgabe.

5. Diakens, onderdiakens en aartsdiakens in die kerk van ouds

1340 Destyds was die aard van die diakenamp ook nie anders as onder die apostels nie.³¹ Want hulle het die daaglikse offers van die gelowiges en die jaarlikse inkomste van die kerk ontvang om dit vir die egte gebruik daarvan aan te wend. Dit beteken dat hulle dit verdeel het gedeeltelik om die bedienaars en gedeeltelik om die armes te onderhou en dit volgens die oordeel van die biskop aan wie hulle jaarliks rekenskap van hulle verdeling moes gee.³² Want dat die kerkreëls die biskop oral voorhou as die uitdeler van al die kerk se goed, moet nie so verstaan word asof daardie taak deur hom self verrig is nie. Ons moet daaronder wel verstaan dat dit sy taak was om vir die diaken voor te sê wie openbare onderhoud van die kerk moes ontvang, en aan te wys aan wie en hoeveel van dit wat oor was, aan elkeen gegee moes word. Hy moes trouens toesig hou daaroor of die diaken sy ampsplig getrou uitgevoer het. Ons lees trouens in die kanons wat hulle aan die apostels toeskryf, soos volg: “Ons beveel aan dat die biskop die kerk se besittings in sy mag moet hê. As die siele van mense wat kosbaarder is, aan hom toevertrou is, is dit veel meer betaamlik dat hy ook die fondse moet versorg sodat alles volgens sy bevoegdheid deur die presbiters en die diakens aan die armes uitgedeel en met vrees en alle sorgsaamheid beheer kan word”.³³ En op die konsilie van Antiochië is besluit dat biskoppe aan bande gelê moes word as hulle sonder die medewete van die presbiters en die diakens kerksake doen.³⁴

Ons hoef egter nie te lank daaroor uit te wei nie aangesien dit uit uiters baie briewe van Gregorius duidelik is dat, ook toe ander kerklike instellings bedorwe geraak het, die handhawing hiervan nogtans bly voortbestaan het, naamlik dat die diakens onder toesig van die biskop die versorgers van die armes was.³⁵ Waarskynlik is daar aanvanklik onderdiakens aan die diakens toegeken om van hulle in hulle werk vir die armes gebruik te maak maar die onderskeid tussen hulle is geleidelik uitgewis.³⁶

Toe die omvang van die kerk se besittings ’n nuwe en noukeuriger wyse van bediening vereis het, het hulle begin om aartsdiakens aan te wys,³⁷ 1341 hoewel Hieronymus vertel dat dit reeds in sy tyd bestaan het.³⁸ Hulle moes die inkomste, die besittings, die voorrade en daaglikse offers behartig. Daarom sê Gregorius aan die aartsdiaken van Salona dat hy skuldig gehou sal word as iets van die kerk se eiendom as gevolg van enigiemand se agtelosigheid of bedrog verlore sou gaan.³⁹ Die voorlesing uit die evangelie voor die (kerk)volk is ook aan hulle opgedra⁴⁰ asook die aansporing om te bid;⁴¹ net so is hulle ingespan om die beker in die heilige nagmaal aan te gee.⁴² Die doel daarvan was om hulle amp te versier sodat hulle dit met groter eerbied kon vervul aangesien hulle met sulke tekens vermaan is dat dit nie die een of ander aardse goedkoop diens was wat hulle moes verrig nie maar ’n geestelike funksie wat aan God gewy was.

5. Диаконское служение в этот период также не отличалось от того, каким оно было во времена апостолов. Диаконы принимали от верующих ежедневные пожертвования и годовые взносы в пользу Церкви, чтобы затем направлять их на должные цели: частью на содержание служителей Церкви, частью на помощь бедным. Всё это происходило под надзором епископа, перед которым диаконы отчитывались каждый год. Предписания канонов, согласно которым епископ является распределителем церковного имущества, не следует понимать в том смысле, что епископы исполняли эту обязанность сами. Но именно они должны были указывать диаконам, каких людей им надлежит призвать для получения на пропитание содержания из церковных средств, между кем и кем следует распределить остаток. И вообще обязанность епископа - осуществлять верховное руководство церковными делами. Среди так называемых «Апостольских правил» есть одно, которое гласит: предписываем, чтобы епископ распоряжался имуществом Церкви. Ибо если человеческие души, которые гораздо ценнее, поручены епископу, то с тем большим основанием он должен ведать денежными делами, чтобы по его поручению пресвитеры и диаконы со смирением и страхом распределяли средства Церкви. Антиохийский собор постановил применять исправительные меры к епископам, которые сами распоряжались церковным имуществом, не привлекая в помощь пресвитеров и диаконов(Антиохийский собор (341): Hefele C. J., von. Ор. cit., v. 1, р. 722).

Но не стоит больше спорить об этом. Ибо многочисленные послания и письма св. Григория со всей очевидностью свидетельствуют, что даже в его время, когда всё церковное устроение подверглось сильному искажению, этот порядок ещё сохранялся и диаконы по-прежнему являлись распорядителями средств Церкви, действующими под руководством епископов. Вполне вероятно, что вначале им в помощь были приданы иподиаконы - для попечения о бедных, но мало-помалу это различие стёрлось. Когда имущество Церкви увеличилось, вследствие чего возросли обязанности диаконов и потребовалась более проработанная система управления, появилась должность архидиакона (Leo I. Ер. 112 (MPL, LIV, 1023)). С другой стороны, св. Иероним сообщает, что она существовала уже в его время (Hieronymus. Ep. 146, I(MPL, XXII, 1194)).

Архидиаконы держали в своих руках как церковные владения и доходы, так и утварь и ежедневные пожертвования. Поэтому св. Григорий пишет архидиакону Салонийскому, что, если из-за небрежения или воровства будет утрачено что-либо из церковного имущества, возмещение убытка будет взыскано с него (Григорий Великий. Письма, 20 (MPL, LХХVII, 466)). Что же касается поручения диаконам читать Евангелие и призывать народ к молитве, а также подавать верующим чашу для питья при совершении Вечери, - это делалось для возвышения их звания, дабы они с ещё большим страхом Божьим исполняли свой долг. Все эти служения должны были напоминать диаконам, что они находятся не на мирской службе, но совершают духовное служение, посвященное Богу.

6. Hinc etiam iudicare licet, quis bonorum Ecclesiasticorum usus fuerit, et qualis dispensatio. Passim tum in synodorum decretis, tum apud vetustos scriptores reperias, quicquid possidet 63 Ecclesia vel in fundis, vel in pecunia, pauperum esse patrimonium¹. Itaque subinde illic haec cantilena Episcopis et Diaconis canitur, ut meminerint se non proprias opes, sed pauperum necessitati destinatas attrectare: quas si mala fide supprimant aut dilapident, rei sanguinis futuri sint². Unde admonentur cum summo tremore et reverentia, velut in conspectu Dei, sine personarum acceptione, eas distribuere quibus debentur. Hinc et illae apud Chrysostomum, Ambrosium, Augustinum, et alios similes Episcopos graves obtestationes, quibus suam integritatem apud populum asseverant³. Quum autem aequum sit, et Domini etiam Lege sanctitum, ut qui suam Ecclesiae operam impendunt, publicis Ecclesiae sumptibus alantur⁴, et nonnulli etiam eo seculo Presbyteri, patrimoniis suis Deo consecratis, voluntarii pauperes facti essent⁵: talis erat distributio ut nec ministris deessent alimenta, et pauperes non negligerentur. Cavebatur tamen interim ne ministri ipsi, qui frugalitatis exemplum dare aliis debent, tantum haberent unde ad luxum aut delicias abuterentur: sed duntaxat quo suam inopiam sustinerent. Qui enim bonis parentum sustentari possunt clerici, inquit Hieronymus, siquod^a pauperum est accipiunt, sacrilegium committunt: et per abusionem eiusmodi iudicium sibi manducant et bibunt. [Refert. cap. Clericos 1. et 2]⁶.

6. De là il est facile de juger quel a esté l’usage des biens Ecclesiastiques, et quelle en a esté la dispensation. Il est souvent dit tant aux Canons que par les anciens Docteurs, que tout ce que l’Eglise possede, ou en terre ou en argent, est le patrimoine des povres. Et pourtant ceste leçon est là souventesfois repetée aux Evesques et aux Diacres, que les richesses qu’ils manient ne sont point à eux, mais destinées à la necessité des povres: et qu’ils seront coulpables de meurtre, s’ils les dissipent meschamment, ou s’ils les retiennent à eux. Et sont admonnestez de distribuer ce qui leur est commis, à ceux ausquels il est deu, avec grand’ crainte et reverence, comme devant Dieu, sans acception de personnes. De là viennent les protestations que font sainct Chrysostome, sainct Ambroise et sainct Augustin et les autres, pour rendre tesmoignage au peuple de leur integrité. Or d’autant que c’est chose equitable, et que Dieu l’a aussi ordonné en la Loy, que ceux qui s’employent du tout au service de l’Eglise, soyent entretenus du public: et mesme qu’il y avoit de ce temps là beaucoup de Prestres qui faisoyent oblation à Dieu de leurs patrimoines, se faisans povres volontaires: la distribution estoit telle qu’on prouvoyoit à la nourriture des ministres, et qu’on ne laissoit point les povres en arriere. Combien que cependant il y avoit bon ordre, à ce que les ministres, qui doyvent estre exemple aux autres de sobrieté et temperance, n’eussent gages excessifs pour en abuser à somptuosité et delices, mais seulement pour s’entretenir en petit estat. Pour ceste cause sainct Hierome dit, que si les Clercs qui se peuvent entretenir du bien de leur maison, prennent du bien des povres, ils commettent sacrilege, et mangent leur condamnation.¹⁸

6. Hence it is easy to judge what use was made of the property of the Church, and in what manner it was dispensed. We often find it stated, both in the decrees of the councils, and 277by the ancient writers, that whatever the Church possessed, whether in lands or in money, was the patrimony of the poor. The bishops and deacons, therefore, are continually reminded that they are not managing their own treasures, but those destined to supply the necessity of the poor, which if they unfaithfully withhold or embezzle, they will be guilty of murder. Hence they are admonished to distribute this property to the parties entitled to it, with the greatest caution and reverence, as in the sight of God, and without respect of persons. Hence also the solemn protestations of Chrysostom, Ambrose, Augustine, and other bishops, assuring the people of their integrity. Now, since it is perfectly equitable, and sanctioned by the law of the Lord, that those who are employed in the service of the Church should be maintained at the public expense of the Church,—and even in that age some presbyters consecrated their patrimonies to God, and reduced themselves to voluntary poverty,—the distribution was such, that neither were the ministers left without support, nor were the poor neglected. Yet, at the same time, care was taken that the ministers themselves, who ought to set an example of frugality to others, should not have enough to be abused to the purposes of splendour or delicacy, but only what would suffice to supply their necessities. “For,” says Jerome, “those of the clergy who are able to maintain themselves from their own patrimony, if they take what belongs to the poor, are guilty of sacrilege, and by such an abuse, they eat and drink judgment to themselves.”

6. Mode in which the goods of the Church were anciently dispensed. 1. The support of the poor. 2. Due provision for the ministers of the Church.

Hence, also, we may judge what was the use, and of what nature was the distribution of ecclesiastical goods. You may everywhere find, both from the decrees of synods, and from ancient writers, that whatever the Church possessed, either in lands or in money, was the patrimony of the poor. Accordingly, the saying is ever and anon sounded in the ears of bishops and deacons, Remember that you are not handling your own property, but that destined for the necessities of the poor; if you dishonestly conceal or dilapidate it, you will be guilty of blood. Hence they are admonished to distribute them to those to whom they are due, with the greatest fear and reverence, as in the sight of God, without respect of persons. Hence, also, in Chrysostom, Ambrose, Augustine, and other like bishops, those grave obtestations in which they assert their integrity before the people. But since it is just in itself, and was sanctioned by a divine law, that those who devote their labour to the Church shall be supported at the public expense of the Church, and some presbyters in that age having consecrated their patrimony to God, had become voluntarily poor, the distribution was so made that aliment was afforded to ministers, and the poor were not neglected. Meanwhile, it was provided that the ministers themselves, who ought to be an example of frugality to others, should not have so much as might be abused for luxury or delicacy; but only what might be needful to support their wants: 332“For those clergy, who can be supported by their own patrimony,” says Jerome, “commit sacrilege if they accept what belongs to the poor, and by such abuse eat and drink judgment to themselves.”

6. Hieruit kan men ook oordelen, wat het gebruik der kerkelijke goederen geweest is, en hoe de uitdeling daarvan was. Op vele plaatsen zowel in de besluiten der synoden, als bij de oude schrijvers kan men vinden, dat al wat de kerk bezit in land of in geld, het vermogen der armen is. Daarom wordt herhaalde malen daar de bisschoppen en diakenen dit lied voorgezongen, dat ze moeten bedenken, dat ze niet hun eigen goederen beheren, maar die, welke tot de nooddruft der armen bestemd zijn, en dat ze, wanneer ze die te kwader trouw verduisteren of verkwisten, des bloeds schuldig zullen zijn. Daarom worden ze vermaand met de grootste beving en eerbiedigheid, als voor Gods aanschijn, zonder aanneming der personen, die goederen uit te delen aan hen, aan wie ze verschuldigd zijn. Vandaar ook bij Chrysostomus, Ambrosius, Augustinus en andere dergelijke bisschoppen die ernstige betuigingen, waardoor ze tegenover het volk verzekering doen van hun zuiverheid. En daar het billijk is, en ook verordend door Gods wet, dat zij, die de kerk dienen, op gemene kosten der kerk onderhouden worden, en ook sommige presbyters in die tijd hun vermogen Gode gewijd hadden en vrijwillig arm geworden waren, was de verdeling zo, dat de dienaren het onderhoud niet ontbrak, en de armen niet verwaarloosd werden. Maar toch zorgde men er intussen voor, dat de dienaren zelf, die aan anderen het voorbeeld van matigheid moeten geven, niet zoveel hadden, dat ze daarvan misbruik zouden maken tot weelde of genot, maar slechts zoveel als nodig was om in hun nooddruft te voorzien. "Want indien de geestelijken," zo zegt Hieronymus¹, "die door de goederen hunner ouders kunnen onderhouden worden, iets aannemen, dat van de armen is, begaan ze heiligschennis, en door zulk een misbruik eten en drinken zij zichzelf een oordeel."

6. Die Verwendung des kirchlichen Besitzes

Hieraus läßt sich auch ein Urteil darüber gewinnen, welchen Gebrauch man von den kirchlichen Gütern machte und wie man sie austeilte. Immer wieder wird man in den Beschlüssen der Synoden wie auch bei den alten Schriftstellern (den Grundsatz vertreten) finden, alles, was die Kirche an Grund und Boden oder an Geld in Besitz habe, sei das Vermögen der Armen. Deshalb wird in jenen Dokumenten je und dann den Bischöfen und Diakonen das Liedlein gesungen, sie sollten bedenken, daß sie nicht ihren eigenen Besitz verwalteten, sondern den, der für die Notdurft der Armen bestimmt sei, und wenn sie diesen nun in Untreue verschwinden ließen oder verschleuderten, so würden sie eine Blutschuld auf sich laden, von da aus werden sie dann ermahnt, diesen Besitz mit großem Zittern und höchster Ehrfurcht, gleichsam vor dem Angesicht Gottes, ohne Ansehen der Person an die zu verteilen, denen er zukomme. Daher rühren auch jene ernsten Beteuerungen bei Chrysostomus, Ambrosius, Augustin und anderen Bischöfen ihrer Art, mit denen sie ihre Lauterkeit vor dem Volke versichern.

Da es nun aber recht und billig und auch vom Gesetz des Herrn so verordnet ist, daß die, die der Kirche ihren Dienst weihen, auch aus öffentlichen Mitteln der Kirche unterhalten werden, und da es zu jener Zeit zudem auch einige Presbyter gab, die Gott ihr Vermögen geweiht hatten und darüber freiwillig zu Armen geworden waren, so geschah die Verteilung dergestalt, daß es den Dienern nicht an Unterhalt fehlte, zugleich aber die Armen nicht vernachlässigt wurden. Trotzdem hütete man sich unterdessen, daß nicht die Diener selber, die doch den anderen ein Vorbild der Genügsamkeit bieten sollen, soviel hatten, daß sie ihre Einkünfte zu Üppigkeit und Vergnügen mißbrauchen konnten; sie sollten vielmehr nur soviel bekommen, daß sie damit ihrer Notdurft Genüge leisten konnten. „Denn die Kleriker, die von ihrem elterlichen Vermögen bestehen können“, sagt Hieronymus, „die begehen, wenn sie etwas annehmen, was den Armen zukommt, eine Heiligtumsschändung und essen und trinken sich durch solchen Mißbrauch selbst das Gericht zu“ (Aus dem Decretum Gratiani II,1,2,6).

6. Die aanwending van die kerk se besittings

Hieruit kan ons ook oordeel wat die gebruik van die kerk se besittings was en hoe dit verdeel is. In sowel die besluite van die sinodes as onder die ou skrywers kan jy oral vind dat alles wat die kerk besit het - grond of geld -, die erfdeel van die armes was.⁴³ Hierdie refrein is derhalwe dikwels daar vir biskoppe en diakens gesing dat hulle moet onthou dat hulle nie met hulle eie middele werk nie maar met middele wat vir die nooddruf van die armes bestem is en dat hulle aan hulle bloed skuldig sal wees as hulle dit ter kwader trou sou terughou of verkwis.⁴⁴ Daarom word hulle vermaan om die middele met die grootste bewing en eerbied asof hulle voor God se aangesig staan, sonder inagneming van persone uit te deel aan diegene aan wie dit verskuldig is. Hieruit ontstaan ook daardie ernstige betuigings by Chrysostomos, Ambrosius, Augustinus en dergelike biskoppe waarmee hulle hulle onkreukbaarheid voor die volk verklaar het.⁴⁵

Aangesien dit egter billik en ook deur die wet van die Here bekragtig is 1342 dat diegene wat vir die kerk werk, op openbare koste van die kerk onderhou moet word,⁴⁶ en aangesien sommige presbiters in daardie tyd hulle eiendom aan God gewy en vrywillig armlastiges geword het,⁴⁷ is die besittings van die kerk so verdeel dat onderhoud vir bedienaars nie ontbreek het en die armes ook nie verwaarloos is nie. Intussen is daar nogtans gewaak dat bedienaars self nie soveel sou besit dat hulle dit vir weeldeartikels of vir plesier sou misbruik nie omdat hulle vir ander ’n voorbeeld van spaarsamigheid moes stel; aan hulle moes slegs soveel gegee word as wat vir hulle behoefte nodig was. Hieronymus sê: “Kerkdienaars wat met die besittings van hulle ouers onderhou kan word, pleeg heiligskennis as hulle iets wat aan die armes behoort, aanneem en deur so ’n misbruik eet en drink hulle ’n oordeel oor hulleself’.⁴⁸

6. Из всего этого нетрудно понять, как использовалось и распределялось церковное имущество. Учители древности, всевозможные постановления и каноны часто говорят о том, что все, чем владеет Церковь - будь то земля или деньги, - есть достояние бедных (Decretum Gratiani, II, causa XI, qu. 1, c. 24; ibid., IX, lib. III, tit. XIII, 2; Амвросий. Об обязанностях священников, II, 28 (MPL, XVI, 148p.);  Августин. Письма, 111, 185c., IX, 35 (MPL, XXXIII, 808 p.)). Поэтому они вновь и вновь повторяют епископам и диаконам, что находящиеся в их ведении богатства вовсе не являются их собственностью, но предназначены для нужд бедных, и что недобросовестное расточение или присвоение этих богатств - смертный грех (Decretum Gratiani, XII, qu. 1, 23, 25). Епископов и диаконов увещевают распределять порученное им имущество среди тех, кому оно предназначено, с великим страхом и благоговением, словно перед Богом, и невзирая на лица. Именно в таком духе высказываются св. Иоанн Златоуст, св. Амвросий, св. Августин и другие отцы, являя перед народом своё единомыслие (Иоанн Златоуст. Проповедь перед изгнанием (МРG,III, 431); Амвросий. Проповедь против Авксентия, 33 (МРL XVI, 1060Ь-с); Августин. Письма, 3 (Альбину), 126 (МРL XXXIII, 480р.)).

Но поскольку справедливость и Божья заповедь в Законе требуют чтобы люди, целиком посвятившие себя служению Церкви, существовали за счёт общины [I Кор 9:14; Гал 6:6], а также потому, что в те времена многие пресвитеры, отдавая своё достояние Богу, становились добровольными бедняками (Августин. Проповеди, 35, 5, II (MPL, XXIX, 1570); Письма, 185, IX, 35 (MPL,XXXIII, 809)), то по этим причинам распределение церковного имущества предусматривало содержание церковнослужителей и вспомоществование бедным. Однако надлежащий порядок требовал, чтобы служители Церкви являли собой пример умеренности и воздержания. Жалование их не должно было быть чрезмерным, дабы не позволить им погрязнуть в роскоши и наслаждениях, но только обеспечивать возможность скромного существования. Поэтому св. Иероним говорит, что если клирики, обладая достаточным для жизни собственным имуществом, берут средства, предназначенные для бедных, то они совершают святотатство и поедают собственное осуждение [1 Кор 11:29] (Decretum Gratiani II, I, qu. 11, c.6 (там цитируется послание Иеронима папе Дамасу)).

7. Principio libera et voluntaria fuit administratio, quum sponte fideles essent Episcopi ac Diaconi, et conscientiae integritas vitaeque innocentia pro legibus foret. Deinde quum ex quorundam cupiditate vel pravis studiis nascerentur mala exempla: ad haec vitia^b corrigenda compositi sunt Canones, qui Ecclesiae reditus in quatuor partes diviserunt, quarum unam assignarunt clericis, alteram pauperibus, tertiam sacris aedibus et aliis aedificiis sartis tectis tuendis, quartam vero tam^c advenis 64 quam indigenis^a pauperibus. Nam quod hanc postremam Episcopo attribuunt alii Canones, id nihil variat ab ea quam dixi partitione. Neque enim propriam eius esse volunt, ut vel solus ipse ingurgitet, vel quo libuerit profundat, sed ut hospitalitati, quam ab ordine illo Paulus exigit, sufficiat [1. Timo. 3. a. 2]. Atque ita interpretantur Gelasius et Gregorius; non enim aliam rationem adducit Gelasius cur sibi quicquam Episcopus vendicet, nisi ut captivis et peregrinis largiri queat [Cap. Praesulum 15 quaest. 3]¹. Et clarius etiamnum loquitur Gregorius, Mos est, inquit, Apostolicae sedis, ordinato Episcopo praecepta dare, ut de omni stipendio quod provenit quatuor fiant portiones: una videlicet Episcopo et familiae eius, propter hospitalitatem atque susceptionem: altera clero: tertia pauperibus: quarta reparandis Ecclesiis [Refert. cap. Mos est, 12. quaest. 2^b]². Nihil ergo Episcopo in suum usum capere licuit, nisi quod ad moderatum frugalemque victum ac vestitum satis esset. Quod siquis insolescere coepisset, vel luxu, vel ostentatione ac pompa, statim a collegis reprimebatur: nisi paruisset, honore abdicabatur.

7. Du commencement l’administration estoit à volonté, d’autant qu’on se pouvoit fier à la bonne conscience des Evesques et Diacres, et que leur innocence leur estoit pour loy. Depuis par succession de temps la convoitise d’aucuns et mauvaise administration, dont il sortoit de grans scandales, ont esté cause qu’on fist certains canons, lesquels ont distribué le revenu de l’Eglise en quatre parties: assignant la premiere au Clergé, la seconde aux povres, la troisieme à la reparation des Eglises et autres semblables despelses, la quatrieme aux estrangiers et povres survenans. Car ce que les autres canons assignent ceste partie à l’Evesque, cela ne repugne point à la division que je vien de reciter: car ils n’entendent point qu’elle luy soit propre, ou à ce qu’il la devore luy seul, ou qu’il l’esparde là où bon luy semblera: mais afin qu’il ait dequoy exercer liberalité envers les survenans, selon que sainct Paul commande (1 Tim. 3:2). Et ainsi l’interpretent Gelasius et sainct Gregoire. Car Gelasius n’amene point d’autre raison pourquoy l’Evesque se puisse rien attribuer, sinon à ce qu’il ait dequoy pour eslargir aux estrangiers et aux captifs. Et sainct Gregoire parle encore plus clairement: La façon dit-il, du siege Apostolique est de commander à un Evesque, quand il est institué, qu’il se face quatre portions de tout le revenu de l’Eglise: dont l’une soit à l’Evesque et à sa famille, à ce qu’il puisse recevoir les estrangiers et survenans, et leur bien-faire: la seconde au Clergé: la troisieme aux povres: la quatrieme à la reparation des Eglises.¹⁹ Il n’estoit donc licite à l’Evesque de rien prendre, sinon autant qu’il luy estoit mestier pour sobrement vivre et se vestir sans aucune somptuosité. Que si quelcun commençoit d’exceder mesure, et se monstrer en somptnosité ou en pompe, il estoit incontinent admonnesté par les autres Evesques voisins: s’il ne se chastioit, il estoit deposé.

7. At first the administration was free and voluntary, the bishops and deacons acting with spontaneous fidelity, and integrity of conscience and innocence of life supplying the place of laws. Afterwards, when the cupidity or corrupt dispositions of some gave birth to evil examples, in order to correct these abuses, canons were made, which divided the revenues of the Church into four parts, assigning the first to the clergy, the second to the poor, the third to the reparation of Churches and other buildings, the fourth to poor strangers. For, though other canons assign this last part to the bishop, this forms no variation from the division which I have mentioned. For the intention was, that it should be appropriated to him, neither for his own exclusive consumption, nor for lavish or arbitrary distribution, but to enable him to support the hospitality which Paul requires of persons in that office.⁸⁵¹ And so it is explained by Gelasius and Gregory. For Gelasius adduces no other reason why the bishop should claim any thing for himself, than to enable him to communicate to captives and strangers. And Gregory is still more explicit. He says, “It 278is the custom of the apostolic see, at the ordination of a bishop, to command him that all the revenue received by him be divided into four portions; namely, one for the bishop and his family, for the support of hospitality and entertainment; the second for the clergy; the third for the poor; the fourth for the reparation of Churches.” It was unlawful for the bishop, therefore, to take for his own use any thing more than was sufficient for moderate and frugal sustenance and clothing. If any one began to transgress the due limits, either in luxury, or in ostentation and pomp, he was immediately admonished by his colleagues; and if he would not comply with the admonition, he was deposed from his office.

7. The administration at first free and voluntary. The revenues of the Church afterwards classed under four heads.

At first the administration was free and voluntary, when bishops and deacons were faithful of their own accord, and when integrity of conscience and purity of life supplied the place of laws. Afterwards, when, from the cupidity and depraved desires of some, bad examples arose, canons were framed, to correct these evils, and divided the revenues of the Church into four parts, assigning one to the clergy, another to the poor, another to the repair of churches and other edifices, a fourth to the poor, whether¹ strangers or natives. For though other canons attribute this last part to the bishop, it differs in no respect from the division which I have mentioned. For they do not mean that it is his property, which he may devour alone or squander in any way he pleases, but that it may enable him to use the hospitality which Paul requires in that order (1 Tim. 3:2). This is the interpretation of Gelasius and Gregory. For the only reason which Gelasius gives why the bishop should claim anything to himself is, that he may be able to bestow it on captives and strangers. Gregory speaks still more clearly: “It is the custom of the Apostolic See,” says he, “to give command to the bishop who has been ordained, to divide all the revenues into four portions—namely, one to the bishop and his household for hospitality and maintenance, another to the clergy, a third to the poor, a fourth to the repair of churches.” The bishop, therefore, could not lawfully take for his own use more than was sufficient for moderate and frugal food and clothing. When any one began to wanton either in luxury or ostentation and show, he was immediately reprimanded by his colleagues, and if he obeyed not, was deprived of his honours.

7. In het eerst was de bediening vrij en vrijwillig, daar de bisschoppen en de diakenen uit eigen beweging getrouw waren en de zuiverheid van hun geweten en de onschuldigheid des levens hun tot wetten waren. Maar later, toen uit sommiger begeerte of boze neigingen slechte voorbeelden geboren werden, zijn tot het verbeteren van deze fouten canones of regelen opgesteld, door welke de inkomsten der kerk in vier delen verdeeld werden, waarvan ze één toekenden aan de geestelijken, het tweede aan de armen, het derde bestemden tot onderhoud en herstel van de kerkgebouwen en andere gebouwen en het vierde toewezen aan de armen, zowel die van buiten kwamen als die inheems waren. Want dat andere canones dit laatste deel toekennen aan de bisschop, brengt geen verandering in de genoemde verdeling. Want hun bedoeling is niet, dat het het eigendom zij van de bisschop, zodat hij het alleen zou kunnen verzwelgen of verkwisten, waartoe hij wil, maar opdat hij voldoende zou hebben tot het betonen van de herbergzaamheid, die Paulus eist van de orde der opzieners. En zo leggen Gelasius en Gregorius het uit¹ want Gelasius voert geen andere reden aan, waarom een bisschop voor zich op iets aanspraak zou kunnen maken, dan opdat hij gevangenen en vreemdelingen zou kunnen helpen. En nog duidelijker spreekt Gregorius. "Het is de gewoonte," zegt hij, "van de apostolische stoel, aan een geordende bisschop te gebieden van alle gelden, die binnenkomen, vier gedeelten te maken, namelijk één voor de bisschop en zijn gezin, om gastvrij te kunnen zijn en vreemden op te nemen; het tweede voor de geestelijkheid, het derde voor de armen, het vierde voor het onderhoud der kerkgebouwen." De bisschop mocht dus niets tot eigen gebruik nemen, behalve wat tot een matige en eenvoudige voeding en kleding genoeg was. Indien iemand de maat te buiten begon te gaan, hetzij in weelde of in praal en pracht, werd hij terstond door zijn ambtgenoten bestraft; gehoorzaamde hij niet, dan werd hij uit zijn eer ontzet.

7. 729

Ursprünglich war die Verwaltung (des Kirchenvermögens) frei und freiwillig, da die Bischöfe und Diakonen von selbst treu waren und da für sie die Lauterkeit ihres Gewissens und die Unschuld ihres Lebens an der Stelle der Gesetze stand. Als aber dann hernach aus der Begehrlichkeit und dem üblen Treiben gewisser Leute ein böses Vorbild erwuchs, da hat man, um solche Laster abzustellen, Rechtssatzungen aufgestellt. Diese teilten die Einkünfte der Kirche in vier Teile, ein Teil wurde den Klerikern zugewiesen, der zweite den Armen, der dritte diente dazu, die heiligen Gebäude und andere Baulichkeiten in gutem Zustande zu erhalten, der vierte wurde für die ortsfremden wie auch für die einheimischen Armen bestimmt.

Freilich weisen andere Rechtssatzungen diesen letzten Teil dem Bischof zu; aber das bringt keine Veränderung gegenüber der dargelegten Einteilung. Denn die Absicht ist dabei nicht, daß dies Gut dem Bischof selbst gehören soll, so daß er es selber verschlingen oder nach Gutdünken verschwenden könnte, sondern es soll dazu dienen, daß er der (Pflicht zur) Gastfreundschaft, die Paulus von einem Bischof fordert, genügen kann (1. Tim. 3,2). So legen es auch Gelasius und Gregor aus; denn auf die Frage, weshalb ein Bischof für sich etwas beanspruchen dürfe, gibt Gelasius keinen anderen Grund an als den: er müsse in den Stand versetzt werden, den Gefangenen und Fremdlingen etwas zuteil werden zu lassen (Decretum Gratiani II,16,3,2). Noch klarer redet Gregor; er sagt: „Der apostolische Stuhl hat die Gepflogenheit, dem eingesetzten Bischof die Weisung zu geben, man solle alle eingehenden Mittel in vier Teile einteilen; und zwar soll der erste Teil dem Bischof und seinen Hausgenossen zukommen, damit er gastfrei sein und Herberge bieten kann, der zweite Teil soll für den Klerus, der dritte für die Armen und der vierte für die Instandsetzung der Kirchen bestimmt sein“ (Decretum Gratiani II,12,2,30). Der Bischof durfte also nichts zu seinem eigenen Gebrauch entnehmen außer dem, was zu mäßiger und einfacher Kost und Kleidung hinreichte. Wenn jemand anfing, Verschwendung zu treiben, sei es durch Üppigkeit oder durch Prunk und Prachtentfaltung, so wurde er alsbald von seinen Amtsgenossen zurechtgewiesen, und wenn er nicht gehorchte, so wurde er seiner Ehrenstellung für verlustig erklärt.

7. Verdeling van inkomste in die kerk van ouds

Aanvanklik was die beheer (oor kerkfondse) vry en vrywillig aangesien die biskoppe en diakens vanself betroubaar was en die onkreukbaarheid van hulle gewete en lewensonskuld vir hulle as wette gegeld het.⁴⁹ Toe daar later vanweë die hebsug en verkeerde neigings van sommiges slegte voorbeelde ontstaan het, is reëls opgestel om hierdie gebreke reg te stel. Hiervolgens is die kerk se inkomste in vier verdeel: hulle het een deel aan die geestelikes toegewys; ’n tweede deel aan die armes; ’n derde vir die herstel van kerke, ander geboue en dakke en ’n vierde deel vir armlastiges, vreemdelinge sowel as boorlinge onder hulle. Dat ander reëls hierdie laaste deel aan die biskop toewys, maak geen verskil in die verdeling waarvan ek gepraat het nie. Hulle bedoeling was immers nie dat dit sy eiendom is om alleen te verswelg of na sy goeddunke te verkwis nie, maar voldoende te hê om die gasvryheid te betoon wat Paulus van so ’n rang vereis.⁵⁰ So vertolk Gelasius en Gregorius dit ook. Gelasius voer trouens geen ander rede aan waarom die biskop enigiets vir homself sou eis as net om dit aan gevangenes en vreemdelinge te kan 1343 skenk nie.⁵¹ En Gregorius praat selfs nog duideliker: “Dit is die apostoliese setel se gewoonte om aan ’n biskop by sy bevestiging te beveel om al die inkomste wat inkom, in vier te verdeel, naamlik een deel vir die biskop en sy huishouding vir gasvryheid en onderhoud; ’n tweede deel vir geestelikes; ’n derde deel vir die armes en ’n vierde deel vir die herstel van kerke”.⁵² Dit was ’n biskop dus nie geoorloof om iets vir sy eie gebruik te neem nie behalwe wat vir matige en spaarsamige voedsel en kleding nodig was. As iemand begin het om sy maat te buite te gaan, òf deur weelderigheid, òf deur vertoonsug en pronkery, is hy dadelik deur sy kollegas berispe; as hy nie daaraan gehoor gegee het nie, is hy sy ereposisie ontneem.

7. Вначале распоряжение церковным имуществом ничем не регламентировалось, поскольку можно было со спокойной душой доверять епископам и диаконам, для которых законом была их собственная совесть. Но с течением времени алчность некоторых церковнослужителей и дурное управление стали причиной вопиющих злоупотреблений. Поэтому были утверждены конкретные правила, согласно которым все доходы Церкви должны были распределяться на четыре части: первая предназначалась клиру, вторая - бедным, третья - на ремонт церквей и другие подобные расходы, четвёртая - чужеземцам и неимущим странникам.

Тот факт, что иные каноны отводят епископу четвёртую часть, отнюдь не противоречит принципу вышеуказанного разделения. Ведь они вовсе не предполагают, что епископ будет владеть этими средствами на правах собственности, или проест их в одиночку, или растратит, как ему заблагорассудится. Нет, эти средства даются епископу для того, чтобы он мог проявлять щедрость к странникам по заповеди св. Павла (1 Тим 3:2). Именно так толкуют эти правила папа Геласий и св. Григорий. Право епископа брать часть церковных доходов себе Геласий обосновывает ещё одним соображением: необходимостью иметь средства на вспомоществование странникам и выкуп пленников (Decretum Gratiani II, XVI, qu. 3, с. 2 (тамцитируется Геласий - Письмо 10 (епископам Сицилии)) (МРL, LIX, 57)). Еще яснее высказывается св. Григорий: «Апостольский престол обычно предписывает епископу при вступлении его в должность разделять все доходы Церкви на четыре части, из которых одна предназначается ему и его семье, дабы он мог принимать чужеземцев и странников и благотворить им; вторая - клиру, третья - бедным, а четвёртая - на ремонт и восстановление церковных зданий» (Ibid., 30 (цитируется Григорий Великий - Письмо Августину, епископу Англии) (МРL, LХХVII, 1184b)). Таким образом, епископу было позволено брать себе только самое необходимое для того, чтобы умеренно питаться и одеваться без всякой роскоши. Если кто-нибудь из епископов превышал меру и выказывал пристрастие к роскоши или пышности, он тут же подвергался порицанию со стороны других епископов, а если по-прежнему не желал воздерживаться, то подлежал низложению.

8. Porro quod in ornatum sacrorum conferebant, perquam exiguum primo erat: deinde quum paulo ditior Ecclesia facta esset, servarunt tamen ea in re mediocritatem. Et tamen quicquid pecuniae illic collocabatur, salvum pauperibus manebat, siqua maior necessitas incidisset. Ita Cyrillus, quum fames Hierosolymorum provinciam occupasset, nec posset aliter inopiae subveniri, vasa et vestes distraxit, ac insumpsit in pauperum alimoniam [Tripart. hist. lib. 5]³. Similiter Acatius Amidae Episcopus, quum magna Persarum multitudo fame propemodum interiret, convocatis clericis, et habita praeclara illa oratione, Deus noster neque discis neque calicibus opus habet, quia neque comedit neque bibit: vasa conflavit unde miseris et cibum et redemptionis pretium conficeret [Lib. 11. cap. 16]⁴. Hieronymus quoque, dum in nimium templorum splendorem invehitur, honoris causa Exuperium Tolosae Episcopum sui temporis refert, qui corpus Domini in canistro vimineo portabat, et sanguinem in vitro: nullum vero pauperem esurire patiebatur [Ad Nepotianum 65 ]¹. Id quod nuper de Acatio dixi, Ambrosius de seipso recitat; nam quum illum gravarent Arriani, quod^a in redemptionem captivorum^b sacra vasa confregisset, pulcherrima hac excusatione usus est, Qui sine auro misit Apostolos, et Ecclesias sino auro congregavit. Aurum habet Ecclesia, non ut servet sed ut eroget, et subveniat in necessitatibus. Quid opus est custodire quod nihil adiuvat? An ignoramus quantum auri atque argenti de templo Domini Assyrii sustulerint? Nonne melius conflat sacerdos propter alimoniam pauperum, si alia subsidia desint quam sacrilegus asportat^c hostis? Nonne dicturus est Dominus, Cur passus es tot inopes fame emori? et certe habebas aurum, unde ministrasses alimoniam. Cur tot captivi abducti sunt, nec redempti? Cur tot ab hoste occisi sunt? Melius fuerat ut vasa viventium servares quam metallorum. His non poteris responsum dare; quid enim diceres? Timui ne templo Dei ornatus deesset. Responderet, Aurum sacramenta non quaerunt neque auro placent quae auro non emuntur. Ornatus sacramentorum, redemptio captivorum est [Lib. 2 De offic. cap. 28]². In summa, videmus verissimum fuisse quod idem alibi dicit, quicquid tunc Ecclesia possideret, sumptum fuisse egenorum. Item, Nihil Episcopum habere quod pauperum non esset [Lib. 5. epist. 31³, et 33]⁴.

8. Ce qui s’appliquoit aux ornemens des temples, estoit du commencement bien petit: mesme apres que l’Eglise fal devenue plus riche, si ne laissoyent-ils point de garder mediocrité en cest endroit. Et neantmoins tout ce qui estoit là employé d’argent demeuroit en reserve pour les povres, au cas qu’il survint grande necessité. En ceste maniere Cyrillus Evesque de Jerusalem, pource qu’il ne pouvoit autrement subvenir à l’indigence des povres, en temps de famine vendit tous les vaisseaux et autres ornemens pour en faire des aumosnes.²⁰ Semblablement Acatius, Evesque d’Amide, voyant une grande multitude de Persiens en grosse necessité, appella son Clergé: et apres avoir fait une belle remonstrance, que nostre Dieu n’a que faire de plats ne de calices, puis qu’il ne boit ne mange, fit argent de tout pour la redemption et nourriture des povres.²¹ Et sainct Hierome en reprenant la superfluité qui estoit desja de son temps à orner les temples, loue Exuperius Evesque de Tholouse, vivant pour lors, lequel administroit le sacrement du corps de nostre Seigneur en un petit panier d’oziere, et le sacrement du sang en un verre, donnant ordre cependant que nul pauvre n’eust faim.²² Ce que j’ay n’agueres allegué d’Acatius, sainct Ambroise le raconte aussi de soymesme. Car pource que les Arriens le blasmoyent qu’il avoit rompu tous les vaisseaux sacrez, afin d’en payer la rançon des prisonniers, qui estoyent prins des infideles, il use de ceste belle excuse et digne de memoire, Celuy qui a envoyé ses Apostres sans or, a aussi congregé ses Eglises sans or. L’Eglise a de l’or, non point pour le garder, mais pour le distribuer, et en subvenir en la necessité. Que faut-il garder ce qui ne sert de rien? Ne savonsnous pas combien les Assyriens ont ravy d’or et d’argent du temple du Seigneur? Ne vaut-il pas mieux que le pasteur en face argent pour aider à nourrir les povres, qu’un sacrilege et brigand le transporte? Dieu ne dira-il point, Pourquoy as-tu souffert tant de povres mourir de faim, puis que tu avois de l’or pour leur acheter nourriture? Pourquoy as-tu laissé mener en captivité tant de povres gens sans les racheter? Pourquoy en as-tu laissé tuer d’aucuns? Il valloit bien mieux garder les vaisseaux des creatures vivantes, que des metaux morts. Que pourroit-on respondre à cela? car si on dit, Je craignoye qu’il n’y eust plus d’ornemens au temple: Dieu respondra, Les Sacremens ne demandent point d’or: et comme on ne les achette point à l’or, aussi ne sont-ils point agreables par or. L’ornement des Sacremens, est la redemption des prisonniers.²³ En somme, nous voyons avoir esté vray en ce temps-là, ce que luy-mesme dit en un autre passage: assavoir que tout ce que l’Eglise possedoit, estoit pour entretenir les povres.²⁴ Item, que tout ce qu’un Evesque avoit, estoit aux povres.²⁵

8. The portion which they applied to ornament the sacred edifices, at first was very small; and even after the Church was become a little more wealthy, they did not exceed moderation in this respect: whatever money was so employed, still continued to be held in reserve for the poor, if any pressing necessity should occur. Thus, when famine prevailed in the province of Jerusalem, and there was no other way of relieving their wants, Cyril sold the vessels and vestments, and expended the produce in purchasing sustenance for the poor. In like manner, when vast numbers of the Persians were almost perishing with hunger, Acatius, bishop of Amida, after having convoked his clergy, and made that celebrated speech, “Our God has no need of dishes or cups, because he neither eats nor drinks,” melted down the vessels, and converted them into money, to redeem the wretched, and buy food for them. Jerome also, while he inveighs against the excessive splendour of the temples, makes honourable mention of Exuperius, at that time bishop of Thoulouse, who administered the emblem of our Lord’s body in a wicker basket, and the emblem of his blood in a glass, but suffered no poor person to endure hunger. The same that I have just said of Acatius, Ambrose relates of himself; for when he was censured by the Arians for having broken up the sacred vessels to pay the ransom of some captives, he made the following most excellent defence: “He who sent forth the apostles without gold, gathered Churches together likewise without gold. The Church has gold, not to keep, but to expend, and to furnish relief in necessities. What need is there to keep that which is of no service? Do not we know how much gold and silver the Assyrians plundered from the temple of the Lord? Is it not better that it should be melted down by the priest for the sustenance of the poor, if other resources are wanting, than that it should be carried away by a sacrilegious enemy? Will not the Lord say, Wherefore hast thou suffered so many poor to die with hunger, and at the same time hadst gold, with which thou mightest have supplied 279them with food? Why have so many been carried away into captivity, and never been redeemed? Why have so many been slain by the enemy? It would have been better to preserve the vessels of living beings, than those of metals. To these questions you could make no answer. For what would you say? I was afraid that the temple of God would be destitute of ornament. God would reply, The sacraments require no gold, nor is gold any recommendation of that which is not purchased with gold. The ornament of the sacraments is the redemption of captives.” In short, we see that it was very true which was observed by the same writer in another place, “that whatever the Church possessed at that time, was appropriated to the relief of the necessitous,” and “that all that a bishop had, belonged to the poor.”

8. A third part of the revenues devoted to the fabric of churches. To this, however, when necessary, the claim of the poor was preferred. Sayings, testimonies, and examples to this effect, from Cyril, Acatius, Jerome, Exuperius, Ambrose.

Moreover, the sum expended on the adorning of churches was at first very trifling, and even afterwards, when the Church had become somewhat more wealthy, they in that matter observed mediocrity. Still, whatever money was then collected was reserved for the poor, when any greater necessity occurred. Thus Cyril, when a famine prevailed in the province of Jerusalem, and the want could not otherwise be supplied, took the vessels and robes and sold them for the support of the poor. In like manner, Acatius, Bishop of Amida, when a great multitude of the Persians were almost destroyed by famine, having assembled the clergy, and delivered this noble address, “Our God has no need either of chalices or salvers, for he neither eats nor drinks” (Tripart. Hist. Lib. 5 and Lib. 11 c. 16) melted down the plate, that he might be able to furnish food and obtain the means of ransoming the miserable. Jerome also, while inveighing against the excessive splendour of churches, relates that Exuperius, Bishop of Tholouse, in his day, though he carried the334body of the Lord in a wicker basket, and his blood in a glass, nevertheless suffered no poor man to be hungry (Hieron. ad Nepotian). What I lately said of Acatius, Ambrose relates of himself. For when the Arians assailed him for having broken down the sacred vessels for the ransom of captives, he made this most admirable excuse: “He who sent the apostles without gold has also gathered churches without gold.The Church has gold not to keep but to distribute, and give support in necessity. What need is there of keeping what is of no benefit? Are we ignorant how much gold and silver the Assyrians carried off from the temple of the Lord? Is it not better for a priest to melt them for the support of the poor, if other means are wanting, than for a sacrilegious enemy to carry them away? Would not the Lord say, Why have you suffered so many poor to die of hunger, and you certainly had gold wherewith to minister to their support? Why have so many captives been carried away and not redeemed? Why have so many been slain by the enemy? It had been better to preserve living than metallic vessels. These charges you will not be able to answer: for what could you say? I feared lest the temple of God should want ornament. He would answer, Sacraments require not gold, and things which are not bought with gold please not by gold. The ornament of the Sacraments is the ransom of captives” (Ambros. de Offic. Lib. 2 c. 28). In a word, we see the exact truth of what he elsewhere says—viz. that whatever the Church then possessed was the revenue of the needy. Again, A bishop has nothing but what belongs to the poor (Ambros. Lib. 5 Ep. 31, 33).

8. Verder, wat zij besteedden tot versiering van de heilige dienst was in het eerst zeer gering; later, toen de kerk een weinig rijker geworden was, hebben zij daarin toch matigheid betracht. En toch bleef al het geld, dat daaraan besteed werd, ter beschikking voor de armen, voor het geval er enige grotere noodzaak zich mocht voordoen. Zo heeft Cyrillus, toen hongersnood de provincie van Jeruzalem trof en men de armoede op geen andere wijze kon tegengaan, de vaten en klederen verkocht, en aangewend tot voeding der armen¹. Evenzo heeft Acatius, de bisschop van Amida, toen een grote menigte van Perzen van honger bijna omkwam na de geestelijkheid bijeen geroepen te hebben en deze treffelijke toespraak gehouden te hebben: "Onze God heeft geen schotels noch bekers nodig, omdat Hij niet eet en niet drinkt," de vaten tot geld laten munten, om de armen spijs en losprijs te verschaffen. Ook Hieronymus² vermeldt, wanneer hij de al te grote schittering der tempels laakt, met ere Exuperius, in zijn tijd bisschop van Toulouse, die het lichaam des Heren in een tenen mand droeg en het bloed in een glas, maar geen enkele arme honger liet lijden. Wat ik zoëven van Acatius zeide, verhaalt Ambrosius³ van zichzelf. Want toen de Arianen hem er een verwijt van maakten, dat hij ter wille van het loskopen van gevangenen de heilige vaten gebroken had, gebruikte hij deze zeer schone verontschuldiging: "Hij, die de apostelen zonder goud heeft uitgezonden, heeft ook de kerken zonder goud bijeengebracht; de kerk heeft goud, niet om te bewaren, maar om uit te geven, en hulp te bieden in tijden van nooddruft: waartoe is het nodig te bewaren datgene, wat niets helpt? Of weten we niet, hoeveel goud en zilver de Assyriërs uit de tempel des Heren hebben weggenomen? Is het niet beter, dat de priester de vaten tot geld laat munten tot voeding der armen, wanneer andere hulpmiddelen ontbreken, dan dat een heiligschennende vijand ze wegneemt? Zal de Here niet zeggen: waarom hebt gij zoveel armen van honger laten sterven, en gij hadt toch goud, waarvan gij voedsel hadt kunnen schaffen? Waarom zijn zoveel gevangenen weggevoerd en niet losgekocht? Waarom zijn zovelen door de vijand gedood? Het zou beter geweest zijn, dat gij de vaten der levenden bewaard hadt dan de metalen vaten. Hierop zult gij geen antwoord kunnen geven; want wat zoudt ge kunnen zeggen? Ik vreesde, dat het de tempel Gods aan sieraad ontbrak? Hij zou antwoorden: de sacramenten vragen niet om goud en wat met goud niet wordt gekocht, wordt door goud niet aangenaam; het sieraad der sacramenten is de verlossing der gevangenen." Kortom wij zien, dat volkomen waar is, wat dezelfde Ambrosius elders zegt⁴, dat alwat de kerk toen bezat, diende tot onderhoud der armen. Evenzo, dat een bisschop niets had, wat niet van de armen was.

8.

Was sie aber weiter auf die Ausschmückung der Heiligtümer verwendeten, war im Anfang sehr wenig. Als dann die Kirche ein wenig reicher geworden war, da hielten sie doch in dieser Hinsicht die maßvolle Schlichtheit bei. Jedoch verblieb alles Geld, das sie daran verwandten, unverkürzt den Armen, wenn eine größere Not eintrat. So machte es z.B. Kyrill: als das Gebiet von Jerusalem von einer Hungersnot heimgesucht wurde und dem Mangel nicht anders abgeholfen werden konnte, da verkaufte er die (gottesdienstlichen) Gefäße und Gewänder und verbrauchte den Ertrag zur Ernährung der Armen (Historia tripartita V,37). Ähnlich machte es der Bischof Akatius von Amida, als eine große Menge von Persern beinahe Hungers gestorben wäre: er rief die Kleriker zusammen, hielt eine treffliche Ansprache an sie: „Unser Gott hat weder Schüsseln noch Kelche nötig; denn er ißt nicht und trinkt nicht“ - und dann ließ er die Gefäße einschmelzen, um den Armen Nahrung und Lösegeld zu verschaffen (Historia tripartita XI,16). Auch erwähnt Hieronymus bei einer Strafrede gegen die allzu große Pracht der Kirchengebäude mit Ehren den Bischof Exuperius von Tolosa, der den Leib des Herrn in einem geflochtenen Körbchen und das Blut des Herrn in einem Glase trug, aber keinen einzigen Armen Hunger leiden ließ (Brief 125). Was ich eben von Akatius sagte, das berichtet Ambrosius von sich selber; als ihn nämlich die Arianer beschuldigten, er habe zur Loskaufung von Gefangenen die heiligen Gefäße zerbrochen, da entschuldigte er sich mit folgenden trefflichen Worten: „Der, der die Apostel ohne Gold ausgesandt hat, der hat auch die Kirche ohne Gold versammelt. Die Kirche hat zwar Gold - aber nicht, um es aufzubewahren, sondern um es auszuteilen 730 und den Menschen in ihren Nöten zu Hilfe zu kommen. Wozu soll man auch bewahren, was niemandem etwas nützt? Wissen wir etwa nicht, wieviel Gold und Silber, die Assyrer aus dem Tempel des Herrn weggenommen haben? Ist es, wenn andere Hilfe mangelt, nicht besser, daß der Priester sie zum Unterhalt der Armen einschmelzen läßt, als daß sie ein heiligtumsschändender Feind davonträgt? Wird (sonst) der Herr nicht sagen: ‚Weshalb hast du es zugelassen, daß soviel Arme Hungers gestorben sind, wo du doch Gold hattest, von dem du Nahrung hättest schaffen können? Weshalb sind so viele Gefangene davongeführt und nicht losgekauft worden? Weshalb sind so viele vom Feind getötet worden? Es wäre besser gewesen, du hättest die Gefäße lebendiger Menschen erhalten als die aus Metall!’ Auf diese Fragen wirst du keine Antwort geben können; denn was wolltest du sagen? Willst du etwa antworten: ‚Ich hatte Angst, es könnte dem Tempel Gottes an Zierat mangeln’? Er würde dir entgegnen: ‚Die Sakramente verlangen nicht nach Gold, und was nicht mit Gold erkauft wird, das wird auch nicht durch Gold wohlgefällig. Der Zierat der Sakramente ist die Loskaufung der Gefangenen!’„ (Von den Amtspflichten der Diener II,28,137f.) Kurzum, wir sehen, daß es sehr richtig war, wenn der gleiche Ambrosius an anderer Stelle sagt, alles, was die Kirche damals besaß, sei zum Unterhalt der Armen bestimmt gewesen, oder wenn er ebenso erklärt, ein Bischof besäße nichts, was nicht den Armen gehörte (Brief 18,16; 20).

8. Liefdesgawes aan die armes

Voorts was die uitgawe wat hulle aan die versiering van hulle kerke bestee het, aanvanklik uiters karig. Toe die kerk later ’n bietjie ryker geword het, het hulle nogtans matigheid in hierdie opsig gehandhaaf. En al die geld wat daar beskikbaar gestel is, het nogtans ongedeerd vir die armes gebly as daar die een of ander groter nood sou voorval. Toe hongersnood die provinsie van Jerusalem oorval het en die gebrek nie anders ondervang kon word nie, het Cyrillus die vaatwerk en klere verkoop en aan die onderhoud van die armes bestee.⁵³ Net so het Acatius, die biskop van Amida, die geestelikes bymekaargeroep toe ’n groot menigte Perse amper van honger vergaan het en die volgende voortreflike toespraak gelewer: “Ons God het nie borde en bekers nodig nie omdat Hy nie eet en ook nie drink nie”. Toe het hy die vaatwerk opgesmelt om vir die arme mense kos en verlossing te bring.⁵⁴ Ook wanneer Hieronymus hom vertoorn oor die uitermatige praal van kerke, vertel hy ter ere van Exuperius, in sy tyd biskop van Toulouse, dat hy die liggaam van die Here in ’n gevlegde mandjie en sy bloed in ’n glashouer bedien het, maar nie toegelaat het dat ’n arm mens honger ly nie.⁵⁵

 Wat ek sopas van Acatius gesê het, vertel Ambrosius ook van homself. 1344 Toe die Ariane hom ernstig verkwalik het dat hy die heilige vaatwerk stukkend gebreek het as ’n losprys vir gevangenes, het hy die volgende uiters pragtige verskoning aangebied: “Hy wat sy apostels sonder goud uitgestuur het, het sy kerke ook sonder goud versamel. ’n Kerk het goud, nie om te bewaar nie maar om uit te betaal en in nood hulp te verleen. Is dit nodig om iets te bewaar wat geen hulp bied nie? Of weet ons nie hoeveel goud en silwer die Assiriërs uit die Here se tempel verwyder het nie?⁵⁶ Is dit nie beter dat ’n priester dit opsmelt as onderhoud vir die armes as ander hulpmiddels ontbreek liewer as dat ’n heiligskennige vyand dit verwyder nie? Sal die Here nie sê: ‘Waarom het jy toegelaat dat soveel hulpelose mense van honger sterf? Jy het tog sekerlik goud gehad om hulle te onderhou? Waarom is soveel as gevangenes weggeneem en geen losprys is vir hulle betaal nie? Waarom is soveel deur die vyand doodgemaak? Dit sou vir jou beter gewees het om houers van lewendige mense te bewaar as van metale.’ Hierop sal jy geen antwoord kan gee nie want wat sou jy kon sê? ‘Ek was bang dat die tempel van God sonder versiering sou wees’? Hy sou daarop antwoord: ‘Die sakramente het nie goud nodig nie en dinge wat nie met goud gekoop kan word nie, skep geen behae in goud nie. Verlossing van gevangenes is ’n sieraad van die sakramente’”.⁵⁷ Kortom: ons sien dat dit wat dieselfde Hieronymus elders sê, die grootste waarheid is, naamlik dat alles wat die kerk destyds besit het aan die behoeftiges bestee is.⁵⁸ Net so sê hy dat ’n biskop niks gehad het wat nie aan die armes behoort het nie.⁵⁹

8. Что касается украшения храмов, то поначалу оно было весьма скромным. Даже после того как Церковь стала богаче, она по-прежнему сохраняла умеренность в этом отношении. Вся имевшаяся в храмах серебряная утварь считалась запасом средств для бедных на случай крайней нужды. Так, епископ Иерусалимский Кирилл, не имея возможности иным способом помочь неимущим во время голода, продал все сосуды и украшения храмов и раздал деньги бедным. Так же и Акакий, епископ Амидский, видя большое число персов в великой нужде, созвал свой клир и убедил его в том, что Господь не испытывает необходимости в блюдах и чашах, ибо не ест и не пьёт. Вся эта утварь была продана, и деньги пошли на пропитание и выкуп пленных персов (Кассиодор. Трехчастная история, XI, 16 (МРL, LХIХ, 1017, 1198)). Св. Иероним, осуждая уже вошедшие к тому времени в обычай излишества в украшении храмов, хвалил тогдашнего епископа Тулузы Экзуперия за то, что он совершал таинство Плоти Господней в простой корзине из ивовых прутьев, а таинство Крови - в стеклянном сосуде, однако не допускал, чтобы хоть один бедняк голодал (Hieronymus. Ер. 125 (ad Rusticum), 20 (МРL,XXII, 1085)).

То, что я только что говорил об Акакии, св. Амвросий рассказывает о самом себе. Когда ариане стали обвинять его втом, что он разбил все священные сосуды, чтобы выкупить пленённых неверными христиан, Амвросий произнёс в своё оправдание замечательные и достопамятные слова: «Пославший апостолов без золота - без золота и собрал Церковь. Церковь обладает золотом не для того, чтобы хранить его, но чтобы раздавать бедным и помогать им в нужде. К чему хранить то, что не приносит никакой пользы? Разве нам неизвестно, как ассирийцы вывезли всё золото и серебро из храма Господия [4 Цар 18:15-16]? И разве не лучше было бы первосвященнику обратить это золото в деньги и помочь ими голодающим, чем отдать на разграбление разбойнику и святотатцу? Разве Бог не сказал: как допустил ты, что столько бедняков умерло от голода, в то время как у тебя было достаточно золота, чтобы купить им еду? Как позволил ты увести в плен столько бедняков и не выкупил их? Как потерпел ты, что некоторые из них были убиты? Нужно было хранить сосуды живых созданий, а не изделия из мёртвого металла. Что ответить на это? Сказать: мы боялись, что храм останется без украшений? На это Бог возразил бы, что таинства вовсе не требуют золота.  Их нельзя купить за золото, и не золотом они украшаются. Украшение таинств - искупление пленников» (Амвросий.Об обязанностях священников, II, 28, 137 сл. (МРL, XVI, 140)).

Короче говоря, в те времена поистине осуществлялось то, о чём Амвросий сказал в другом месте: всё, чем обладала Церковь, предназначалось для поддержки бедных; и всё то, чем обладал епископ, тоже предоставлялось в помощь беднякам (Амвросий. Письма, 18, 16 (МРL, XVI, 1018b); 20, 8 (МРL, XVI, 1038b)).

9. Haec quae recensuimus, veteris Ecclesiae ministeria fuerunt. Alia enim, de quibus mentionem faciunt Ecclesiastici scriptores^d, magis exercitia fuerunt et quaedam praeparationes^e, quam certa munera. Nam sancti illi viri, ut Ecclesiae seminarium post se relinquerent, adulescentes, qui ex parentum consensu et authoritate, militiae spirituali^f nomen dabant, recipiebant in suam fidem ac tutelam, atque etiam disciplinam: eosque sic formabant a tenera aetate, ne rudes ac novi ad obeundum munus accederent⁵. || Omnes autem qui eiusmodi tyrociniis imbuebantur, generali nomine vocabantur Clerici⁶. Vellem equidem 66 aliud nomen magis proprium inditum illis fuisse; haec enim appellatio ex errore, vel certe prava affectione^a nata est^b: quum tota Ecclesia clerus, hoc est haereditas Domini, a Petro dicatur [1. Pet. 5. a. 3]^c. || Ipsum tamen institutum sanctum ac salutare imprimis fuit, ut qui se ac suam operam Ecclesiae consecrare vellent, ita sub Epicsopi custodia educarentur, nequis, nisi bene praeformatus, Ecclesiae ministraret, et qui a prima adulescentia tum sanctam doctrinam imbibisset, tum ex severiore disciplina, gravitatis sanctiorisque vitae habitum quendam induisset, tum a curis profanis fuisset alienus, curisque ac studiis spiritualibus assuefactus. Quemadmodum autem militiae tyrones umbratilibus pugnis instituuntur ad verum seriumque certamen, sic erant certa rudimenta quibus exercebantur in clericatu, priusquam ad ipsa munia promoverentur. Illis ergo primum aperiendi claudendique templi curam mandabant, ac eos nominabant Ostiarios¹. Postea vocabant Acoluthos², qui Episcopo in domesticis obsequiis adessent, eumque perpetuo comiterantur, primum honoris causa, deinde nequa suspicio nasceretur^d. Praeterea ut sensim populo innotescerent, et commendationem sibi acquirerent: simul ut discerent ferre omnium conspectum, et coram omnibus loqui: ne Presbyteri facti, quum ad docendum prodirent, pudore^e confunderentur, locus legendi^f ipsis dabatur in suggestu. In hunc modum gradatim promovebantur, ut suam sedulitatem in singulis exercitiis approbarent, donec hypodiaconi fiebant³. Hoc tantum volo, fuisse haec tyronum rudimenta magis, quam functiones, quae veris Ecclesiae ministeriis accenserentur. 67

9. Voila les ministeres ou offices qui ont esté en l’Eglise ancienne; car les autres estats du Clergé, dont il est fait mention souvent aux livres des Docteurs et aux Conciles, estoyent plustost exercices et preparations, que certains offices. Car afin qu’il y demourast tousjours semence en l’Eglise, à ce qu’elle ne fust point despourveue de ministres: les jeunes gens, qui par le consentement et authorité de leurs parens se presentoyent pour servir au temps advenir, estoyent receus au Clergé, et avoyent le nom de Clercs. Cependant on les instruisoit, et les accoustumoit-on à toutes bonnes choses: afin qu’ils ne fussent point nouveaux et ignorans quand il seroit question de les employer en quelque office. Je voudroye certes qu’on leur eust imposé un autre nom plus propre, veu que sainct Pierre appelle toute l’Eglise, Le Clergé du Seigneur, c’est a dire l’heritage (1 Pierre 5:3). Ainsi, ce nom ne convenoit point à un seul ordre: toutesfois la façon de faire estoit saincte et utile: assavoir que ceux qui se vouloyent dedier à l’Eglise, fussent nourris sous la discipline de l’Evesque, afin que nul n’entrast en office devant qu’avoir esté bien formé: c’est à dire instruit en bonne et sainc doctrine, exercé à porter le joug, et estre humble et obeissant; item, occupé en choses sainctes, pour oublier toutes occupations profanes et mondaines. Or tout ainsi qu’on accoustume nouveaux gendarmes par joustes et autres semblables exercices, afin qu’ils sachent comment ils se devront porter quand ce viendra à combatre à bon escient contre leurs ennemis: aussi il y avoit certains exercices au Clergé ancien, pour preparer ceux qui n’estoyent point encore en office. Premierement, on leur donnoit la charge d’ouvrir et fermer les temples: lors on les nommoit Huissiers. Apres, on les ordonnoit pour demeurer avec l’Evesque, pour le conduire tant pour honnesteté que pour eviter souspeçon, afin qu’il n’allast unie part sans compagnie et sans tesmoin. Puis, afin qu’ils commençassent petit à petit à estre cogneus du peuple, et qu’ils acquissent quelque authorité: semblablement afin qu’ils apprinsent d’avoir contenance devant le peuple, et qu’ils eussent audace de parler, afin qu’estans promeus en l’ordre de Prestrise ils ne fussent point confus ne troublez, quand il seroit question de prescher: on leur ordonnoit de faire la lecture des Pseaumes au pulpitre. En ceste maniere ils estoyent promeus de degrez en degrez, afin qu’on les approuvast en chacun exercice devant que les faire Sousdiacres. Mon propos tend là, qu’on cognoisse que ces choses ont esté preparation et rudimens ou apprentissage, plustost que certains offices, comme j’ay dit cy dessus.

9. These, which we have enumerated, were the offices of the ancient Church. Others, which are mentioned by ecclesiastical historians, were rather exercises and preparations, than certain offices. For to form a seminary, which should provide the Church with future ministers, those holy men took under their charge, protection, and discipline, such youths as, with the consent and sanction of their parents, enlisted themselves in the spiritual warfare; and so they educated them from an early age, that they might not enter on the discharge of their office ignorant and unprepared. All who were trained in this manner, were called by the general name of clergy. I could wish, indeed, that some other more appropriate name had been given them; for this appellation originated in error, or at least in some improper views; for Peter calls the whole Church the clergy, that is, the inheritance of the Lord.⁸⁵² The institution itself, however, was pious and eminently beneficial; that those who wished to consecrate themselves and their labours to the Church, should be educated under the care of the bishop; that no one might minister in the Church but one who had received sufficient previous instruction, who from his early youth had imbibed sound doctrine, who from a strict discipline had acquired a certain habitual gravity, and more than common sanctity of life, who had been abstracted from secular occupations, and accustomed to spiritual cares and studies. Now, as young soldiers by counterfeit battles are trained to real and serious warfare, so the clergy were prepared by certain probationary exercises, before they were actually promoted to offices. At first they were charged with the care of opening and shutting the temples, and they were called ostiarii, or door-keepers. Afterwards they were called acoluthi, or followers, waiting upon the bishop in domestic services, and accompanying him on all 280occasions, at first in a way of honour, and afterwards to prevent all suspicion; moreover, that by degrees they might become known to the people, and might acquire some consideration among them, and at the same time that they might learn to bear the presence of all, and have courage to speak before them, that after being made presbyters, when they should come to preach, they might not be confounded with shame, therefore they were appointed to read the Scriptures from the pulpit. In this manner they were promoted by degrees, that they might approve their diligence in the respective exercises, till they were made subdeacons. I only contend, that these were rather preparations for pupils, than functions reckoned among the real offices of the Church.

9. The Clerici, among whom were the Doorkeepers and Acolytes, were the names given to exercises used as a kind of training for tyros.

We have now reviewed the ministerial offices of the ancient Church. For others, of which ecclesiastical writers make mention, were rather exercises and preparations than distinct offices. These holy men, that they might leave a nursery of the Church behind them, received young men, who, with the consent and authority of their parents, devoted themselves to the spiritual warfare under their guardianship and training, and so formed them from their tender years, that they might not enter on the discharge of the office as ignorant novices. All who received this training were designated by the general name of Clerks. I could wish that some more appropriate name had been given them, for this appellation had its origin in error, or at least improper feeling, since the whole church is by Peter denominated κληρος (clerus), that is, the inheritance of the Lord (1 Pet. 5:3). It was in itself, however, a most sacred and salutary institution, that those who wished to devote themselves and their labour to the Church should be brought up under the charge of the bishop; so that no one should minister in the Church unless he had been previously well trained, unless he had in early life imbibed sound doctrine, unless by stricter discipline he had formed habits of gravity and severer morals, been withdrawn from ordinary business, and accustomed to spiritual cares and studies. For as tyros in the military art are trained by mock fights for true and serious warfare, so there was a rudimental training by which they were exercised in334clerical duty before they were actually appointed to office. First, then, they intrusted them with the opening and shutting of the church, and called them Ostiarii. Next, they gave the name of Acolytes to those who assisted the bishop in domestic services, and constantly attended him, first, as a mark of respect; and, secondly, that no suspicion might arise.¹ Moreover, that they might gradually become known to the people, and recommend themselves to them, and at the same time might learn to stand the gaze of all, and speak before all, that they might not, when appointed presbyters, be overcome with shame when they came forward to teach, the office of reading in the desk was given them.² In this way they were gradually advanced, that they might prove their carefulness in separate exercises, until they were appointed subdeacons. All I mean by this is, that these were rather the rudimentary exercises of tyros than functions which were accounted among the true ministries of the Church.

9. Deze ambten, die we opgesomd hebben, heeft de oude kerk gehad. Want de andere, waarvan de kerkelijke schrijvers melding maken, zijn meer oefeningen en voorbereidingen geweest dan bepaalde ambten. Want om een kweekplaats der kerk na te laten, ontvingen die heilige mannen jongelingen, die zich met toestemming en op gezag van hun ouders aan de geestelijke dienst gaven, in hun hoede en bewaring en ook in hun tucht, en vormden hen van jongsaf zo, dat ze niet onervaren en als nieuwelingen zouden komen tot het aanvaarden van het ambt. Allen nu, die een dergelijk onderwijs ontvingen, werden met algemene naam clerici genoemd. Ik zou wel willen, dat hun een andere, meer juiste, naam gegeven was. Want deze benaming is uit dwaling, of althans uit een verkeerde gezindheid ontstaan: daar de ganse kerk door Petrus clerus, dat is erfdeel des Heren, genoemd wordt (1 Petr. 5:3) Maar toch was de instelling zelf heilig en vooral heilzaam, dat zij, die zichzelf en hun arbeid aan de kerk wilden wijden, zo onder toezicht van de bisschop werden opgevoed, dat geen ander de kerk diende, dan die van te voren goed gevormd was, en die van het begin zijner jongelingsjaren af de heilige leer had ingedronken, en door de strenge tucht een zekere ernstige en heilige levenshouding had aangenomen, en ook geen wereldse zorgen kende en gewend was aan geestelijke zorgen en bezigheden. En evenals recruten door spiegelgevechten onderwezen worden tot de ware en ernstige strijd, zo waren er bepaalde eerste beginselen, waarin zij tijdens hun clericaat geoefend werden, voordat ze tot de ambten zelf werden bevorderd. Aan hen droeg men dus in de eerste plaats de zorg op om de tempel te openen en te sluiten, en die noemde men deurwachters. Later noemde men acoluthen hen, die de bisschop hielpen in huiselijke bezigheden, en hem steeds vergezelden, eerst eershalve, later opdat niet enige verdenking zou ontstaan. Bovendien, opdat ze langzamerhand aan het volk bekend zouden worden en zich een goede naam zouden verwerven, tevens opdat ze er aan zouden wennen, dat allen naar hen keken en om ten aanhoren van allen te leren spreken, zodat ze niet, wanneer ze presbyters geworden waren, door schroom in verwarring zouden geraken, werd hun een plaats om voor te lezen op de predikstoel gegeven. Op deze wijze werden ze trapsgewijs bevorderd, opdat ze hun naarstigheid in iedere oefening zouden bewijzen, totdat ze onderdiaken werden. Ik wil dit alleen zeggen, dat dit meer oefeningen van beginnelingen geweest zijn dan ambten, die tot de ware bedieningen der kerk moesten gerekend worden.

9. Die vorbereitenden Amtsstufen

Das, was wir aufgezählt haben, das waren die Ämter der Alten Kirche. Denn die anderen, die die kirchlichen Schriftsteller erwähnen, waren eher Übungen und Vorbereitungen als bestimmte Ämter. Denn jene heiligen Männer wollten gern ein Pflanzgärtlein der Kirche hinterlassen, und sie nahmen dazu junge Menschen, die sich im Einvernehmen und mit Billigung ihrer Eltern dem geistlichen Kriegsdienst verschrieben, in ihre Treue und Obhut und auch in ihre Zucht auf, und diese bildeten sie nun von zartem Alter an so aus, daß sie einst nicht ungeschult und als Neulinge an ihre Amtstätigkeit herantraten. Alle nun, die solchen Anfangsunterricht genossen, wurden mit einer allgemeinen Bezeichnung „Kleriker“ genannt. Ich möchte freilich, man hätte ihnen einen anderen, besser zutreffenden Namen beigelegt. Denn diese Benennung ist aus Irrtum oder jedenfalls aus verkehrter Gesinnung erwachsen; Petrus nämlich nennt die ganze Kirche den „Klerus“, das heißt das „Erbe“ des Herrn (1. Petr. 5,3; Grundtext). Die Einrichtung selbst dagegen war heilig und äußerst heilsam, bestand sie doch darin, daß die, welche sich und ihren Dienst der Kirche weihen wollten, unter der Hut des Bischofs so erzogen wurden, daß nur der in den Dienst der Kirche trat, der gut vorgebildet war, seit früher Jugend die heilige Lehre in sich aufgenommen, auf Grund einer recht strengen Zucht eine gewisse Haltung des Ernstes und einer heiligen Lebensführung sich angeeignet hatte, keine weltlichen Sorgen kannte und an geistliche Sorgen und Bemühungen gewöhnt war. Wie man nun angehende Kriegsleute durch Übungsgefechte zum wahren, ernsthaften Kampfe heranbildet, so gab es bestimmte Anfangsgründe, in denen jene Jünglinge zur Zeit ihres Klerikertums geübt wurden, bevor man sie in die eigentlichen Ämter beförderte. Man trug diesen Männern also zunächst die Fürsorge für das Öffnen und Schließen der Kirchengebäude auf und nannte sie „Türhüter” (ostialii). Nachher nannte man sie „Akoluthen“: diese sollten dem Bischof mit häuslichen Dienstleistungen beistehen und ihn fortwährend begleiten, und zwar erstens der Ehre wegen, zweitens aber auch zur Verhütung jeglichen Argwohns. Außerdem aber gab man ihnen auch Gelegenheit, auf der Kanzel die Lesung zu halten (als „Lektoren“). Das geschah, damit sie dem Volke allmählich bekannt würden und sich einen guten Ruf erwürben, auch damit sie es lernten, den Anblick aller Leute zu ertragen und im Beisein aller zu reden: sie sollten eben nicht, wenn sie Presbyter geworden waren und hervortraten, 731 um ihr Lehramt auszuüben, vor Scham aus der Fassung geraten. Auf diese Weise wurden sie von Stufe zu Stufe befördert, um ihren Fleiß bei jeder einzelnen Übung zu beweisen, bis daß sie (schließlich) „Subdiakonen“ wurden. Ich will nur zeigen, daß es sich hier mehr um Anfängerübungen von Neulingen handelt als um die Ausübung von Diensten, die zu den wahren Ämtern der Kirche zu rechnen wären.

9. Voorbereiding vir die ampte

Die ampte wat ons opgenoem het, was die ampte van die kerk van ouds. Die ander wat kerklike skrywers⁶⁰ vermeld, was trouens eerder oefeninge en voorbereidings as bepaalde ampte. Om ’n kweekplek vir die kerk agter te laat, het daardie heilige manne jongmanne wat met hulle ouers se instemming en gesag vir geestelike krygsdiens aangemeld het, onder hulle sorg en beskerming, en ook onderrig opgeneem. En hulle het hulle van jongsaf so gevorm dat hulle nie ongeletterd en as nuwelinge sou kom om ’n amp te vul nie.⁶¹ Almal wat hulle met so ’n eerste krygsdiens besig gehou het, is met die algemene benaming gees- 1345 telikes beskryf.⁶² Ek sou inderdaad verkies het dat ’n ander naam wat pasliker is, aan hulle gegee is.⁶³ Hierdie benaming het trouens vanweë dwaling of in elk geval vanweë ’n verkeerde houding ontstaan⁶⁴ aangesien die hele kerk deur Petrus geestelikes genoem word, dit is, die erfdeel van die Here.⁶⁵ Dit was nogtans ’n besonder heilige en heilsame instelling dat diegene wat hulleself en hulle werk aan die kerk wou wy, so onder die wakende oog van die biskop opgelei kon word dat niemand die kerk sou dien tensy hy vooraf goed daarvoor gevorm en van sy jeugjare af sowel die heilige leer ingedrink het as vanweë die baie streng dissipline ’n ernstige en heiliger lewenswyse aangeneem het, asook om aan wêreldse sorge vreemd en aan geestelike sorge en studies gewoond te word nie.

Soos rekrute egter met skyngevegte vir ’n werklike ernstige geveg toegerus word, so was daar sekere basiese beginsels waarin hulle in die geestelikheid geoefen is voordat hulle tot die ampte self bevorder is. Hulle is derhalwe eerste die taak om die kerk oop en toe te maak opgedra en hulle het hulle deurwagters ⁶⁶ genoem. Later was daar ander wat bekend gestaan het as altaardienaars (akoliete)⁶⁷ om die biskop in sy huislike pligte by te staan en hom voortdurend te vergesel - aanvanklik ter wille van die eer maar later sodat daar geen verdenking (oor hom) sou ontstaan nie. Daarbenewens was die doel ook dat hulle geleidelik aan die (kerk)volk bekend moes word en aanbeveling vir hulleself kon verwerf. Om te leer om deur almal gesien te word en voor almal te praat, is die geleentheid om van die kansel af te lees terselfdertyd aan hulle gegee om te voorkom dat, wanneer hulle presbiters word en na vore kom om te leer, hulle skaam en ontsteld sou word.⁶⁸ So is hul- 1346 le trap vir trap bevorder om hulle ywer te bewys totdat hulle onderdiakens geword het.⁶⁹ Hiermee bedoel ek slegs dat dit eerder die eerste begin van beginners as funksies was wat onder die ware ampspligte van die kerk gereken word.

’n Oorsig van die veranderinge wat geleidelik in die verkiesing van bedienaars aangebring is (Afdeling 10 - 15)

9. Таковы были служения, или должности в древней Церкви. Другие ступени принадлежности к клиру, часто упоминаемые в книгах учителей и в документах соборов, являлись скорее начальными и подготовительными, чем собственно церковными должностями. Ибо для того, чтобы в Церкви всегда имелась молодая поросль, дабы не остаться ей без служителей, молодые люди с согласия и по решению родителей принимались в клир и получали наименование клириков с тем, чтобы в будущем стать служителями Церкви. До времени их наставляли и приучали ко всяким полезным делам, дабы они не оказались новичками и невеждами, когда придёт пора привлечь их к тому или иному служению (Киприан. Письма, 55, VIII, 2; 38, II (МРL, Ер. 52, 33, III, 327); Lео I. Ер. 12, 4 (МРL, LIV, 649 p.); Псевдо-Киприан. О повторном крещении, 10 (МРL, III, 1243); Hieronymos. Ер. 52, 2 (МРL, XXII, 531); Климент Александрийский. Кто богат? [рус. изд.: «О том, какой богач спасется»] 42, 2 (МРG, IX, 647)). Конечно, я предпочёл бы назвать их более подходящим именем: ведь св. Пётр именует клиром всю Церковь, то есть наследием Бога (1 Пет 5:3), так что это наименование не годится для какого-то одного разряда. Но практиковавшийся порядок был свят и полезен. Я имею в виду обычай воспитывать под руководством епископа тех, кто посвящает себя Церкви, чтобы церковную должность мог занять только человек хорошо подготовленный, то есть сведущий в добром и здравом учении, привыкший к несению тягот, к смирению и повиновению; к тому же занятый святыми вещами и забывший обо всех мирских занятиях. Как новобранцев посредством нужных упражнений готовят к надлежащему поведению во время сражения с врагом, так и в древней Церкви клирики, ещё не вступившие в должность, подготавливались к служению определёнными упражнениями. Вначале им поручали отпирать и запирать врата храмов, отчего они назывались привратниками. Затем им предписывали пребывать вместе с епископом и сопровождать его - во-первых, в качестве почётной свиты, а во-вторых, во избежание подозрений, чтобы он не ходил один, без свидетелей. Далее им поручали чтение Псалмов во время службы, дабы народ постепенно привыкал к ним и научился признавать их авторитет, а также дабы они сами научились вести себя перед народом, не приходили в замешательство и не стеснялись говорить, когда наступит время стать пресвитером и произносить проповеди. Так они продвигались со ступени на ступень, получая одобрение во всяком упражнении, пока их не производили в иподиаконы. Моё намерение состоит в том, чтобы показать, что все эти ступени были, как сказано выше, не столько определёнными видами служения, сколько приуготовлением, началом, ученичеством.

10. Quod primum et secundum in ministrorum vocatione esse diximus, quales eligere, et quantam religionem in ea re adhibere oporteat: in eo Pauli praescriptum et Apostolorum exempla vetus Ecclesia sequuta est. Solebant enim ad eligendos pastores cum summa reverentia ac sollicita nominis Dei invocatione convenire¹. Adhaec formulam examinis habebant, qua eligendorum vitam et doctrinam ad illam Pauli amussim exigebant². Tantum peccarunt hic nonnihil immodica severitate, quod plus requirere voluerunt in Episcopo quam Paulus requirat [1. Tim. 3. a. 2]³: ac praesertim successu temporis^a caelibatum⁴. Verum in caeteris consentanea fuit ipsorum observatio cum Pauli descriptione^b. In eo autem quod tertio loco posuimus, quinam scilicet ministros instituere debeant, non unum semper tenuerunt ordinem. Antiquitus ne in clericorum quidem coetum^c recipiebatur quispiam sine consensu totius plebis; ut Cyprianus diligenter excuset quod Aurelium quendam inconsulta ecclesia lectorem constituerit: quia id praeter morem, tametsi non sine ratione factum fuerat. Sic autem praefatur, In ordinandis clericis, fratres carissimi, solemus vos ante consulere et mores ac merita singulorum communi consilio ponderare [Lib. 2. epist. 5]^{5 d}. Verum quia in minoribus illis exercitiis^e non multum erat periculi: quod ad diuturnam probationem et non magnam functionem assumerentur, rogari consensus plebis desiit. || Postea in reliquis quoque ordinibus, excepto Episcopatu, plebs Episcopo ac Presbyteris iudicium delectumque fere^f permisit, ut cognoscerent quinam idonei ac digni forent⁶: nisi forte quum parochiis novi 68 Presbyteri destinabantur; tunc enim loci multitudinem nominatim^a consentire oportuit¹. Nec mirum est quod^b retinendo suo iure populus hac in^c parte minus sollicitus fuerit; nemo enim Hypodiaconus fiebat qui non longum sui experimentum in clericatu, sub ea quae tunc erat disciplinae severitate, dedisset. Postquam in eo gradu probatus fuerat, diaconus constituebatur: inde ad presbyterii honorem perveniebat, si fideliter se gessisset. Ita nullus promovebatur de quo non re vera multis annis habitum esset sub populi oculis examen. Et erant multi Canones ad punienda eorum vitia: ut Ecclesia malis Presbyteris aut Diaconis non gravaretur, nisi remedia negligeret². Quanquam in Presbyteris quoque semper^d exigebatur civium consensus; quod etiam testatur Canon primus distin.^e 67. qui Anacleto tribuitur³. Denique omnes ordinationes ideo statis anni temporibus fiebant, nequis clanculum sine fidelium consensu obreperet, aut nimia facilitate absque testibus promoveretur⁴.

10. Suyvant ce que nous avons dit, que le premier poinct en l’election des ministres est, quels doyvent estre ceux qu’on eslist: et le second, avec combien meure deliberation on y doit proceder: en l’un et en l’autre l’Eglise ancienne a suyvi diligemment ce que sainct Paul en ordonne. Car la coustume estoit de s’assembler avec grande reverence et invocation du nom de Dieu, pour eslire les Evesques. Davantage, ils avoyent un formulaire d’examen, qui estoit pour enquerir sur la vie et la doctrine de ceux qu’on eslisoit, selon la mesme reigle de sainct Paul. Il y a seulement eu une faute en cest endroit, qu’ils ont usé avec le temps d’une trop grande severité, voulais requerir en un Evesque plus que sainct Paul n’y requiert (1 Tim. 3:2): et principalement quand on a ordonné par succession de temps, qu’il s’abtinst de mariage. En tout le reste ils ont bien esté confermes à la description de sainct Paul, que nous avons dite. Touchant du troisieme poinct, assavoir à qui c’est qu’il appartient d’eslire ou instituer les ministres, en cela les Anciens n’ont tousjours tenu un mesme ordre. Du premier commencement nul n’estoit receu mesme du Clergé sans le consentement de tout le peuple: tellement que sainct Cyprien s’excuse soigneusement de ce qu’il avoit constitué un Lecteur sans en communiquer avec l’Eglise, d’autant que cela, comme il dit, avoit esté fait contre la coustume, ja soit qu’il y eust raison. Il use donc de ce proeme: Mes chers freres, en ordonnant les Clercs nous avons coustume de vous en demander vostre advis: et apres avoir prins conseil de toute l’Eglise, de priser les merites d’un chacun.²⁶ Voila ses parolles. Mais d’autant qu’en ces petis exercices, comme de Lecteurs et Acolytes, il n’y avoit pas grand danger, veu qu’on ne les recevoit qu’en charge de bien peu d’importance, et devoyent estre en une charge de longue esprœuve, par succession de temps on laissa d’en parler au peuple. Depuis mesme aux autres estats et ordres, excepté des Evesques, le peuple permit l’election à l’Evesque et aux Prestres, à ce qu’ils cogneussent lesquels estoyent idoines ou non: fors que quand on vouloit ordonner un Prestre en une parroisse. Car lors il falloit que le commun peuple y consentist. Or ce n’est point de merveilles qu’il n’a pas beaucoup challu au peuple de maintenir son droit en ses elections: car nul n’estoit fait Sousdiacre, qu’il n’eust esté esprouvé par longue espace de temps avec telle severité comme nous avons dit. Apres qu’on l’avoit encore derechef esprouvé en ce degré-là, on le constituoit Diacre: auquel office s’il se portoit fidelement, il parvenoit au degré de Prestrise. Ainsi nul n’estoit promeu qu’il n’eust esté auparavant longuement examiné, mesme à la veue du peuple. Davantage, il y avoit beaucoup de Canons pour corriger leurs vices: tellement que l’Eglise ne pouvoit estre chargée de mauvais Prestres ou mauvais Diacres, sinon qu’on negligeast les remedes qu’on avoit en main. Combien qu’en eslisant les Prestres, on requeroit nommément le consentement des habitans du lieu: ce que tesmoigne un Canon qu’on attribue à Anaclete, qui est recité au Decret, eu la distinction soixante septieme. Et de fait on tenoit les ordres en temps prefix de l’année, afin que nul ne fust introduit en cachette sans le consentement du commun, et que nul ne fust legierement promeu sans avoir bon tesmoignage.

10. We have said, that the first point in the election of ministers related to the qualifications of the persons to be chosen, and the second to the religious reverence with which the business ought to be conducted. In both these points, the ancient Church followed the direction of Paul and the examples of the apostles. For it was their custom to assemble for the election of pastors with the greatest reverence and solemn invocation of the name of God. They had likewise a form of examination, in which they tried the life and doctrine of the candidates by that standard of Paul. Only they ran into the error of immoderate severity, from a wish to require in a bishop more than Paul requires, and especially, in process of time, by enjoining celibacy. In other things their practice was in conformity with the description of Paul.⁸⁵³ In the third point which we have mentioned, namely, by whom ministers ought to be chosen, they did not always observe the same order. In the primitive times there was no one admitted among the number of the clergy, without the consent of all the people; so that Cyprian makes a laboured defence of his having appointed one Aurelius a reader, without consulting the Church, because he departed in this instance from the general custom, though not without reason. He begins in the following manner: “In appointing the clergy, my very dear brethren, we are accustomed first to consult you, and to weigh the morals and merits of every one of them in the general assembly.” But as there was not much danger in these inferior exercises, because they were admitted to a long probation, and not to a high office, the consent of the people ceased to be asked. Afterwards, in the other offices also, except the episcopate, the people generally left the judgment and choice to the bishop and presbyters, so that they determined who were capable and deserving; except when new presbyters were appointed to the parishes, for then 281it was necessary to have the express consent of the body of the people at each place. Nor is it any wonder that the people were not very solicitous for the preservation of their right in this case. For no one was made a subdeacon, who had not been tried for a considerable time as one of the clergy, under the severe discipline which was then practised. After he had been tried in that station, he was constituted a deacon; in which if he conducted himself with fidelity, he obtained the rank of a presbyter. Thus no one was promoted who had not really undergone an examination for many years, under the eyes of the people. And there were many canons for the punishment of their faults; so that the Church could not be troubled with wicked presbyters or deacons, unless it neglected the remedies within its reach. The election of presbyters, however, always required the consent of the inhabitants of the place; which is testified by the first canon, which is attributed to Anacletus. And all ordinations took place at stated times of the year, that no one might be introduced clandestinely, without the consent of the faithful, or be promoted with too much facility, without any attestation to his character.

10. Second part of the chapter, treating of the calling of Ministers. Some error introduced in course of time in respect to celibacy from excessive strictness. In regard to the ordination of Ministers, full regard not always paid to the consent of the people. Why the people less anxious to maintain their right. Ordinations took place at stated times.

In regard to what we have set down as the first and second heads in the calling of ministers—viz. the persons to be elected and the religious care to be therein exercised—the ancient Church followed the injunction of Paul, and the examples of the apostles. For they were accustomed to meet for the election of pastors with the greatest reverence, and with earnest prayer to God. Moreover, they had a form of examination by which they tested the life and doctrine of those who were to be elected by the standard of Paul (1 Tim. 3:2); only here they sometimes erred from excessive strictness, by exacting more of a bishop than Paul requires, and especially, in process of time, by exacting celibacy: but in other respects their practice corresponded with Paul’s description. In regard to our third head, however—viz. Who were entitled to appoint ministers?—they did not always observe the same rule. Anciently none were admitted to the number of the clergy without the consent of the whole people: and hence Cyprian makes a laboured apology for having appointed Aurelius a reader without consulting the Church, because, although done contrary to custom, it was not done without reason. He thus premises: “In ordaining clergy, dearest brethren, we are wont previously to consult you, and weigh the manners and merits of each by the common advice” (Cyprian. Lib. 2 Ep. 5). But as in these minor exercises³ there was no great danger, inasmuch as they were appointed to a long probation and unimportant function, the consent of the people ceased to be asked. Afterwards, in other orders also, with the exception of the bishopric, the people usually left the choice and decision to the bishop and presbyters, who thus determined who were fit and worthy, unless, perhaps, when new presbyters were appointed to parishes, for then the express consent of the inhabitants of the place behoved to be given. Nor is it strange that in this matter the people335were not very anxious to maintain their right, for no subdeacon was appointed who had not given a long proof of his conduct in the clerical office, agreeably to the strictness of discipline then in use. After he had approved himself in that degree, he was appointed deacon, and thereafter, if he conducted himself faithfully, he attained to the honour of a presbyter. Thus none were promoted whose conduct had not, in truth, been tested for many years under the eye of the people. There were also many canons for punishing their faults, so that the Church, if she did not neglect the remedies, was not burdened with bad presbyters or deacons. In the case of presbyters, indeed, the consent of the citizens was always required, as is attested by the canon (Primus Distinct. 67), which is attributed to Anacletus. In fine, all ordinations took place at stated periods of the year, that none might creep in stealthily without the consent of the faithful, or be promoted with too much facility without witnesses.

10. Wat wij het eerste en het tweede stuk genoemd hebben bij de beroeping der dienaren, namelijk hoedanige dienaren men moet verkiezen, en hoe grote Godvrezendheid men daarbij moet gebruiken, daarin heeft de oude kerk het voorschrift van Paulus en de voorbeelden der apostelen gevolgd. Want zij plachten tot het verkiezen der herders met de hoogste eerbied en met zorgvuldige aanroeping van Gods naam saam te komen. Bovendien hadden ze een formulier van onderzoek, waarmee zij het leven en de leer van hen, die gekozen moesten worden naar het richtsnoer van Paulus onderzochten. Slechts hebben zij hierin een weinig gezondigd door al te grote gestrengheid, dat ze meer hebben willen eisen in een bisschop dan Paulus eist, en voornamelijk in het vervolg van tijd doordat ze de ongehuwde staat als eis stelden. Maar in de overige dingen stemde hun onderhouding overeen met de beschrijving van Paulus. Daarin echter, wat wij op de derde plaats gesteld hebben, namelijk wie de dienaren behoren aan te stellen, hebben ze niet altijd één orde gehouden. Oudtijds werd zelfs niemand in het gezelschap der clerici opgenomen zonder toestemming van het ganse volk, zodat Cyprianus¹ zich naarstig verontschuldigt over het feit, dat hij een zekere Aurelius zonder de kerk te raadplegen tot voorlezer had aangesteld: aangezien dat tegen de gewoonte, ofschoon niet zonder reden geschied was. Hij nu spreekt aldus: "Bij het ordenen van geestelijken, zeer geliefde broeders, plegen wij u van te voren te raadplegen en de zeden en verdiensten van een ieder in gemeen overleg te beoordelen." Maar aangezien in die geringere oefeningen niet veel gevaar gelegen was, omdat zij tot een langdurige beproeving en niet tot een groot ambt aangenomen werden, heeft men opgehouden de toestemming van het volk te vragen. Later heeft het volk ook bij het aanstellen van de andere dienaren, behalve van de bisschop, het oordeel en de keuze gemeenlijk aan de bisschop en de presbyters overgelaten, opdat die zouden onderzoeken, wie geschikt en waardig waren; of het moest zijn, dat er voor de parochiën nieuwe presbyters bestemd werden. Want dan moest het volk van die plaats met name er in toestemmen. En het is geen wonder, dat het volk minder zorgvuldig geweest is om in dit opzicht zijn recht te behouden. Want niemand werd onderdiaken, die niet lange tijd beproefd was in het clericaat, onder de gestrengheid der tucht, die toen gebruikelijk was. Nadat hij in die graad beproefd was, werd hij tot diaken aangesteld; daarop geraakte hij tot de eer van het presbyterschap, indien hij zich getrouw betoond had. Zo werd niemand bevorderd, die niet inderdaad vele jaren lang onder de ogen des volks onderzocht was. En er waren veel regelen om hun fouten te straffen, zodat de kerk niet bezwaard werd met slechte presbyters of diakenen, indien ze de geneesmiddelen niet veronachtzaamde. Trouwens ook bij het aanstellen der presbyters werd ook altijd de toestemming der burgers vereist. Dat wordt ook betuigd door de eerste canon, dist. 67, die aan Anacletus wordt toegeschreven. Eindelijk, alle verkiezingen hadden daarom op bepaalde tijden des jaars plaats, opdat niemand heimelijk zonder toestemming der gelovigen zou binnensluipen, of al te gemakkelijk zonder getuigen zou bevorderd worden.

10. Zweiter Abschnitt Die Berufung der Amtsträger (10-15). Die Anforderungen an die Amtsträger und die innere Haltung bei der Wahl

Ich habe oben dargelegt, daß bei der Berufung der Diener die erste und zweite Frage darum geht, welche Leute man zu Dienern wählen und welchen ehrfürchtigen Ernst man dabei walten lassen soll. In dieser Hinsicht ist nun die Alte Kirche der Vorschrift des Paulus und dem Beispiel der Apostel gefolgt. Denn man pflegte zur Erwählung der Hirten (Pastoren) mit höchster Ehrerbietung und unter eifriger Anrufung des Namens Gottes zusammenzukommen. Außerdem hatte man eine feste Form der Prüfung, nach der man den Lebenswandel und die Lehre derer, die erwählt werden sollten, gemäß jenem Richtmaß des Paulus erfragte. Nur versündigten sie sich hier recht sehr durch unmäßige Strenge, indem sie nämlich mehr von einem Bischof verlangen wollten, als es Paulus tut (1. Tim. 3,2-7); vor allem forderten sie mit fortschreitender Zeit die Ehelosigkeit. Aber in den übrigen Punkten haben sie es der Beschreibung des Paulus entsprechend gehalten.

Die Zustimmung der Gemeinde bei der Wahl der Presbyter

Was nun die Frage betrifft, die wir an dritter Stelle nannten, nämlich: wer die Diener einsetzen soll, so haben die Alten da nicht immer die gleiche Ordnung innegehalten.

In alter Zeit wurde nicht einmal in die Schar der „Kleriker“ jemand aufgenommen ohne Zustimmung des ganzen Volkes. So entschuldigt sich Cyprian nachdrücklich, weil er einen gewissen Aurelius ohne Befragung der Kirche als Lektor eingesetzt hatte; denn dies war gegen die Sitte, wenn auch nicht ohne Grund geschehen. Seine Vorrede aber lautet dabei: „Bei der Einsetzung von Klerikern, teure Brüder, pflegen wir euch zuvor zu Rate zu ziehen und in gemeinsamer Beratung den Lebenswandel und die Verdienste des einzelnen zu erwägen“ (Brief 38). Aber weil bei jenen geringeren Übungen keine große Gefahr bestand - denn man nahm diese Leute ja zu einer lang andauernden Erprobung und nicht zu einer wichtigen Amtsaufgabe an -, so hat man aufgehört, dazu die Einwilligung des Volkes zu erbitten.

10. In die kerk van ouds is Paulus se voorskrif hoofsaaklik gevolg

Ons het reeds gesê wat die eerste en tweede oorwegings in die beroeping van bedienaars is, naamlik watter soort mense om te kies en hoe groot die omsigtigheid is wat daarin aan die dag gelê moet word.⁷⁰ Daarin het die kerk van ouds die voorskrif van Paulus en die voorbeelde van die apostels gevolg.⁷¹ Hulle het trouens die gewoonte gehad om bymekaar te kom om herders met die grootste eerbied en met ernstige aanroeping van God se Naam te kies.⁷² Hierbenewens het hulle ook ’n ondersoekformulier gehad waarvolgens hulle die leer en lewe van die wat gekies moet word, volgens Paulus se maatstaf ondersoek het.⁷³ As gevolg van hulle uitermatige strengheid het hulle hierin egter ietwat gesondig omdat hulle in ’n biskop meer wou vereis as wat Paulus vereis het - en met verloop van tyd besonderlik die selibaat.⁷⁴ Vir die res was 1347 hulle beskouing in ooreenstemming met Paulus se beskrywing.

Sover dit die derde punt betref wat ons geponeer het,⁷⁵ naamlik wie bedienaars moet aanstel, het hulle nie altyd net by een volgorde gehou nie. In die ou tyd is niemand selfs nie eens in die vergadering van die geestelikes opgeneem sonder die instemming van die hele (kerk)volk nie. Daarom maak Cyprianus versigtig verskoning daarvoor dat hy ’n sekere Aurelius as voorleser aangestel het sonder om die kerk te raadpleeg omdat dit nie volgens die gewoonte was nie ofskoon hy dit nie sonder rede gedoen het nie. Hy lei die onderwerp soos volg in: “Baie geliefde broeders, by die instelling van geestelikes het ons die gewoonte om julle vooraf in ’n gemeenskaplike vergadering oor die sedes en die verdienstes van elkeen te raadpleeg en dit te oorweeg”.⁷⁶ Omdat daar egter in die minder belangrike oefeninge⁷⁷ nie veel gevaar was nie, en hulle na langdurige keuring in ’n amp wat nie so belangrik was nie, opgeneem is, het die gewoonte om die instemming van die (kerk)volk te vra tot ’n einde gekom.

Later het dit ook in die geval van die oorblywende ordes, met die uitsondering van die episkopaat, gebeur en die (kerk)volk het die oordeel en verkiesing aan die biskop en die presbiters oorgelaat om diegene wat geskik en dit waardig was, te ondersoek⁷⁸ - behalwe miskien wanneer nuwe presbiters aan gemeentes toegewys is, want dan moes die gemeente van die streek uitdruklik daarmee instem.⁷⁹ Dit is geen wonder dat die (kerk)volk hulle in hierdie opsig nie veel bekommer het daaroor om hulle reg te behou nie want niemand het ’n onderdiaken geword as hy nie lang ervaring in die geestelike diens onder die streng dissipline wat toe gegeld het, opgédoen het nie. Nadat hy hom in die rang bewys het, is hy as diaken aangestel. As hy hom getrou gedra het, het hy die amp van ’n presbiter bereik. So is niemand bevorder as hy nie in werklikheid baie jare toetsing onder die oë van die (kerk)volk deurgegaan het nie. Daar was ook baie reëls om hulle gebreke te straf sodat ’n kerk nie met slegte presbiters of diakens belas hoef te gewees het 1348 as dit nie die teenmiddels verwaarloos het nie.⁸⁰ In die geval van presbiters is die instemming van die (gewone) burgers ook vereis soos die eerste kanon wat aan Anacletus toegeskryf word, getuig.⁸¹ Verder het al die verkiesings (van die ampte) op vasgestelde tye van die jaar plaasgevind ten einde te voorkom dat iemand sonder instemming van die gelowiges ongemerk sou insluip of met uitermatige gemak sonder getuies bevorder sou word.⁸²

10. Итак, мы видим, что в первых двух пунктах, касающихся избрания служителей - каковы они должны быть и насколько обдуманно следует их избирать, - древняя Церковь прилежно следовала предписаниям св. Павла. Избрание епископов осуществлялось собранием верующих при благоговейном призывании имени Божьего (Климент Александрийский. Кто богат? 42, 3 (МРG,IX, 647); Киприан. Письма, 55, VI; 67 (МРL, Ер. 52, 68, III, 791. 1062)). Далее, в древней Церкви существовала процедура экзамена, предусматривавшая тщательное рассмотрение образа жизни и вероучения избираемого, согласно тому же правилу св. Павла (1 Тим 3:2-7) (Lео I. Ер. 12, 2 (МРL, LIV, 647); Statuta ecclesia antiqua. - Четвёртый Карфагенский собор (436) (МРL, LХХIV, 199-200)).В этой области имелась только одна ошибка: со временем древние христиане стали проявлять по отношению к своим епископам излишнюю суровость, требуя от них большего нежели требовал св. Павел. В особенности это касается позднейшего предписания воздерживаться от брака. Во всём остальном они следовали вышеупомянутым наставлениям св. Павла.

Что же касается третьего пункта - кому надлежит избирать и поставлять церковнослужителей, - в этом древний порядок со временем претерпел изменения. Сначала без согласия народа не назначались даже клирики. Так, св. Киприан старательно оправдывается в том, что поставил чтеца, не уведомив о том Церковь: по его словам, это шло вразрез с обычаем, пусть даже он был прав в своём выборе. Поэтому он предваряет своё послание фразой: «Дорогие братья! Поставляя клириков, мы имеем обыкновение спрашивать, каково ваше мнение, и, лишь посоветовавшись со всею Церковью, оценивать заслуги каждого» (Киприан. Письма, 38 (MPL, Ep.33, IV, 325)). Таковы были слова Киприана. Но ввиду того, что в выборе на эти малые должности (вроде чтецов и служек) было не слишком опасно ошибиться - поскольку они не имели большого значения и служение в них было долговременным испытанием, - постепенно такие избрания стали совершаться без согласования с народом. Позднее народ предоставил право выбора и на другие должности, кроме епископской, епископам и пресвитерам, дабы они рассматривали, подходит ли кандидат для данного служения или нет (Decretum Gratiani I, dist.LXVII, c. 1). Исключением являлось только поставление пресвитера в общину: его кандидатуру должны были одобрить её члены (Киприан. Письма, 55, VIII; 59 (MPL, Ep. 52, 55, III, 787, 830)).

Неудивительно, что народу было не так уж важно сохранять своё право участия в выборах: ведь никто не мог стать иподиаконом, не пройдя прежде длительного и очень сурового испытания. Затем, будучи испытан на этой ступени, человек мог стать диаконом, а затем, если он хорошо проявил себя в этой должности, подняться до пресвитера. Так что никто не мог продвинуться в церковном служении, не пройдя прежде долгого испытания, причём на виду у народа. К тому же имелось множество способов, предназначенных для исправления пороков церковнослужителей. Поэтому дурные пресвитеры или диаконы могли обременять Церковь только в том случае, если она пренебрегала имевшимися у неё средствами предотвращения такого положения дел (Апостольские постановления, 43-46 (МРG, (42-44), XXXVII, 125 р.)). Тем не менее для избрания пресвитеров требовалось номинальное согласие местных жителей. Об этом свидетельствует правило, приписываемое Анаклету и цитируемое Грацианом в 67-й дистинкции (Decretum Gratiani I, dist. LХVII, с. 1; LХХV, с. 7 (МРL, CLXXXVII, 351, 368)).

Ординация совершалась в определённое время года, чтобы никто не мог быть ни поставлен втайне и без согласия народа, ни продвинуться на следующую ступень, не засвидетельствовав о своей пригодности (Gelasius. Ер. 9, 11 (МРL, LIХ, 52)).

11. In eligendis Episcopis diu sua populo libertas fuit conservata, nequis obtruderetur qui non omnibus acceptus esset. Hoc igitur in concilio Antiocheno vetitum est, nequis invitis^f ingeratur⁵. Quod et Leo primus diligenter confirmat. Hinc istae sententiae, Is eligatur quem clerus et plebs aut maior numerus postularint⁶. Item, Qui praefuturus est omnibus, ab omnibus eligatur. Qui enim ignotus et non examinatus praeficitur, necesse est ut per vim intrudatur⁷. Item, Is eligatur qui a clericis electus, a plebe expetitus fuerit: et a provincialibus cum metropolitani iudicio consecretur [Epist. 90. capite 2]⁸. Adeo autem caverunt sancti patres ne ullo pacto imminueretur haec populi libertas, ut quum synodus universalis Constantinopoli congregata Nectarium ordinaret, id facere noluerit sine totius cleri et populi approbatione: ut sua ad synodum Romanam epistola 69 testata^a est^{b 1}. Proinde, quum Episcopus quispiam successorem sibi designaret, non aliter ratum erat, quam si totus populus scisceret. Cuius rei non modo exemplum, sed formulam quoque habes apud Augustinum^c in nominatione Eradii [Epist. 110]^{d 2}. Et Theodoritus, quum refert Petrum ab Athanasio successorem nominatum, continuo adiungit, sacerdotalem ordinem ratum id habuisse, magistratum et primores populumque universum sua acclamatione approbasse [Habetur apud Theodoritum^e, lib. 4 cap. 20^f]³.

11. Quant à l’election des Evesques, la liberté a esté laissée long temps au peuple, que nul ne fust introduit sinon qu’il fust agreable à tous. Pourtant il est defendu au Concile d’Antioche, que nul ne soit ordonné maugré le peuple: ce que Leon premier conforme en disant, Qu’on eslise celuy lequel aura esté demandé du Clergé et du commun, au moins de la plus grande multitude. Item, Celuy qui doit presider sur tous, soit esleu de tous: car celuy qui est ordonné sans estre cogneu et examiné, est introduit par force. Item, Qu’on eslise celuy qui aura esté esleu du Clergé et desiré du peuple et qu’il soit consacré par les Evesques de la province, avec authorité du Metropolitain.²⁷ Or les saincts Peres ont eu si grand soin que ceste liberté du peuple ne fust aucunement enfreinte, que mesme le Concile universel estant congregé à Constantinoble, ne voulut point ordonner Nectarius Evesque sans l’approbation du Clergé et du peuple, comme il appert par l’Epistte envoyée à l’Evesque de Rome. Pourtant quand quelque Evesque ordonnoit un successeur, cela n’avoit point de tenue, sinon qu’il fust ratifié par le peuple. De laquelle chose non seulement nous avons exemple, mais aussi un formulaire en la nomination que fait sainct Augustin d’Eradius, pour estre son successeur. Et Theodorite historien recitant qu’Athanase ordonna Pierre pour son successeur, adjouste incontinent, que le Clergé ratifia cela, la justice et les gouverneurs et le tout le peuple l’approuvant.²⁸

11. The right of voting in the election of bishops was retained by the people for a long time, that no one might be obtruded who was not acceptable to all. The Council of Antioch therefore decreed, that no bishop should be appointed without the consent of the people, which Leo the First expressly confirms. Hence the following injunctions: “Let him be chosen who shall be called for by the clergy and people, or at least by the majority of them.” Again: “Let him who is to preside over all, be chosen by all.” For he who is appointed without having been previously known and examined, must of necessity be intruded by force. Again: “Let him be elected who shall have been chosen by the clergy and desired by the people; and let him be consecrated by the bishops of that province, with the authority of the metropolitan. So careful were the holy fathers that this liberty of the people should not by any means be infringed, that when the general council, assembled at Constantinople, appointed Nectarius, they would not do it without the approbation of all the clergy and people; as is evident from their epistle to the Council of Rome. Wherefore, when any bishop appointed his successor, the appointment was not confirmed but by the suffrages of all the people. Of such a circumstance we have not only an example, but the particular form in Augustine’s nomination of Eradius. And Theodoret, when he states that Peter was nominated by Athanasius as his successor, immediately adds, that this was confirmed by the clergy, and ratified by the acclamations of the magistracy, the nobility, and all the people.

11. In the ordination of Bishops the liberty of the people maintained.

In electing bishops, the people long retained their right of preventing any one from being intruded who was not acceptable to all. Accordingly, it was forbidden by the Council of Antioch to induct any one on the unwilling. This also Leo I. carefully confirms. Hence these passages: “Let him be elected whom the clergy and people or the majority demand.” Again. “Let him who is to preside over all be elected by all” (Leo, Ep. 90, cap. 2). He, therefore, who is appointed while unknown and unexamined, must of necessity be violently intruded. Again, “Let him be elected who is chosen by the clergy, and called by the people, and let him be consecrated by the provincials with the judgment of the metropolitan.” So careful were the holy fathers that this liberty of the people should on no account be diminished, that when a general council, assembled at Constantinople, were ordaining Nectarius, they declined to do it without the approbation of the whole clergy and people, as their letter to the Roman synod testified. Accordingly, when any bishop nominated his successor, the act was not ratified without consulting the whole people. Of this you have not only an example, but the form, in Augustine, in the nomination of Eradius (August. Ep. 110). And Theodoret, after relating that Peter was the successor nominated by Athanasius, immediately adds, that the sacerdotal order ratified it, that the magistracy, chief men, and whole people, by their acclamation approved.¹

11. In het verkiezen der bisschoppen heeft het volk lange tijd zijn vrijheid behouden, opdat niemand opgedrongen zou worden, die niet allen aangenaam was. Dit is dus op het concilie van Antiochië verboden, dat iemand tegen de wil des volks zou opgedrongen worden. Ook Leo de eerste bevestigt dat met klem¹. Vandaar die uitspraken: "Diegene moet gekozen worden, die de geestelijkheid en het volk of de meerderheid eist." Evenzo: "Wie aan het hoofd van allen zal staan, moet door allen gekozen worden. Want wie benoemd wordt, hoewel hij onbekend en niet onderzocht is, wordt noodzakelijkerwijs met geweld opgedrongen." Evenzo: "Hij moet gekozen worden, die door de geestelijken gekozen en door het volk begeerd is, en hij moet door de bisschoppen der provincie met het oordeel van de bisschop der hoofdstad gewijd worden." En de heilige vaderen hebben zich zozeer er voor gehoed, dat deze vrijheid des volks op enige wijze zou worden verminderd, dat toen de algemene synode, te Constantinopel vergaderd, Nectarius ordende, zij dit niet heeft willen doen zonder de toestemming van de ganse geestelijkheid en het volk; gelijk zij in haar brief aan de synode te Rome betuigd heeft. Daarom, wanneer een bisschop iemand tot zijn opvolger bestemde, dan was dat niet anders van kracht, dan wanneer het ganse volk aldus besloot. Daarvan heeft men niet alleen een voorbeeld, maar ook een formulier bij Augustinus² bij de benoeming van Eraclius³. En wanneer Theodoritus⁴ verhaalt, dat Petrus door Athanasius tot zijn opvolger benoemd was, dan voegt hij terstond toe, dat de orde der priesters dit bekrachtigt heeft, en de overheid en de voornaamsten en het ganse volk het met hun bijvalsbetuigingen hebben goedgekeurd.

11. Das Recht der Gemeinde bei der Wahl der Bischöfe

Späterhin hat das Volk auch bei den übrigen Rangstufen mit Ausnahme des Bischofsamtes durchgängig dem Bischof und den Presbytern das Urteil und die Auswahl überlassen: diese sollten also darüber befinden, welche Leute dazu geschickt und würdig wären. Anders war es, wenn der Fall vorlag, daß für die Parochien neue Presbyter bestimmt wurden; dann mußte nämlich die Menge an dem betreffenden Ort ausdrücklich zustimmen. Es ist auch kein Wunder, daß das Volk in dieser Beziehung weniger Gewicht darauf legte, sein Recht zu wahren. Denn es wurde ja kein Mensch zum Subdiakon gemacht, der sich nicht als Kleriker, und zwar unter der damals bestehenden Strenge der Zucht, durch eine lang andauernde Probe bewährt hatte. Wenn er auf dieser Rangstufe erprobt war, so wurde er als Diakon eingesetzt, und von da aus gelangte er zu der Ehre des Presbyteramtes, wenn er sich als treu erwiesen hatte. Es wurde also niemand befördert, der nicht tatsächlich viele Jahre hindurch unter den Augen des Volkes seine Prüfung durchgemacht hatte. Auch bestanden viele Rechtssatzungen zur Bestrafung ihrer Vergehen, so daß die Kirche nicht mit schlechten Presbytern oder Diakonen belastet zu werden brauchte, wenn sie die vorhandenen Hilfsmittel nicht vernachlässigte. Allerdings wurde auch bei den Presbytern stets die Einwilligung der Bürger verlangt; das wird auch (im Decretum Gratiani) Distinktion 67, und zwar im Canon 1 bezeugt, der dem Anaklet zugeschrieben wird. Schließlich geschahen alle Amtseinweisungen zu festgesetzten Zeiten des 732 Jahres, damit sich niemand heimlich ohne Einwilligung der Gläubigen einschlich oder mit gar zu großer Leichtigkeit ohne Zeugen befördert werden konnte.

Bei der Erwählung der Bischöfe wurde dem Volke seine Freiheit lange Zeit hindurch erhalten: es sollte also niemand aufgedrängt werden, der nicht allen genehm war. Auf dem Konzil zu Antiochia (341) wurde daher verboten, daß man jemand gegen den Willen des Volkes aufnötigte. Das bestätigt auch Leo I. mit Nachdruck. Daher kommen die folgenden Aussagen: „Erwählt werden soll der, den der Klerus und das Volk oder (wenigstens) die Mehrheit begehrt“ (Brief 14,5). Ebenso: „Der, der einst allen vorstehen soll, soll auch von allen erwählt werden. Denn wenn jemand zum Vorsteher ernannt wird, der noch unbekannt und nicht geprüft ist, so bedeutet das ja notwendig, daß man ihn den Leuten aufzwingt“ (Brief 10,6). Oder ebenso: „Erwählt werden soll der, der von den Klerikern gewählt und vom Volke begehrt worden ist, und der soll dann von den Bischöfen der Provinz mit Wissen und Willen des Metropoliten eingesegnet werden“ (Brief 167). Die heiligen Väter haben sich dermaßen in acht genommen, daß diese Freiheit des Volkes nur ja auf keine Weise verkürzt würde, daß die zu Konstantinopel versammelte allgemeine Synode ihre Absicht, den Nectarius (zum Patriarchen von Konstantinopel) einzusetzen, nicht ohne die Zustimmung des ganzen Klerus und des Volkes verwirklichen wollte, wie sie es in ihrem Brief an die römische Synode bezeugt hat. Wenn daher ein Bischof einen Nachfolger für sich bestimmte, so hatte das nur dann Gültigkeit, wenn das ganze Volk es beschloß. Dafür begegnet uns bei Augustin nicht nur ein Beispiel, sondern geradezu auch eine feste Verfahrensform, und zwar bei der Benennung des Eraclius (Brief 110). Theodoret berichtet, Athanasius habe den Petrus zu seinem Nachfolger bestimmt, aber er fügt gleich hinzu, die Priesterschaft habe dies gelten lassen und die Obrigkeit samt den vornehmsten und dem ganzen Volke hätten es durch ihre Zustimmungserklärung gebilligt (Kirchengeschichte IV,20).

11. Die kerkvolk se vryheid in die verkiesing van biskoppe in die kerk van ouds

Om te voorkom dat iemand aan hulle opgedring word wat nie vir almal aanvaarbaar was nie, is die vryheid van die (kerk)volk in die verkiesing van biskoppe lank gehandhaaf. Op die konsilie van Antiochië is daar dus ’n verbod daarop geplaas dat iemand teen hulle sin aan die (kerk)volk opgedring word.⁸³ Leo I bevestig dit ook nadruklik. Hieruit het die volgende uitsprake ontstaan: “Laat die een verkies word wat die geestelikes en die (kerk)volk of die meerderheid vereis het.”⁸⁴ Net so: “Iemand wat aan die hoof van almal gaan staan, moet deur almal verkies word. Want as iemand wat onbekend en onbeproef is, oor hulle aangestel word, moet hy noodwendig met geweld aan hulle opgedring word”.⁸⁵ Net so: “Laat hy verkies word wat deur die geestelikes gekies en deur die (kerk)volk verlang word; laat hy dan deur die provinsiale biskoppe volgens besluit van die hoofstad se biskop ingeseën word”.⁸⁶ Die heilige vaders het sodanig daarteen voorsorg getref dat hierdie vryheid van die (kerk)volk ingekort word dat, toe ’n algemene sinode wat in Konstantinopel vergader het, Nectarius (as biskop) aangewys het, hulle nie bereid was om dit sonder die goedkeuring van die hele geestelikheid en die (kerk)volk te doen nie - soos hulle brief aan die sinode van Rome getuig het.⁸⁷ Wanneer ’n biskop dus ’n opvolger vir homself aangewys het, is dit daarom slegs bekragtig as die hele 1349 (kerk)volk daartoe ingestem het. In die geval van die nominasie van Eraclius (Eradius) kan jy nie alleen ’n voorbeeld daarvan by Augustinus vind nie maar ook die formulier.⁸⁸ En wanneer Theodoretus vertel dat Petrus deur Athanasius as sy opvolger benoem is, voeg hy dadelik by dat die priesterorde dit bekragtig het en dat die owerheid en die leiers sowel as die hele (kerk)volk dit met toejuiging goedgekeur het.⁸⁹

11. Что касается избрания епископов, то долгое время сохранялся порядок, согласно которому народу предоставлялась свобода и епископом мог стать только человек, угодный всему народу. Поэтому Антиохийский собор постановил, что никто не может быть ординирован в епископа вопреки воле народа (Антиохийскийсобор (341): Hefele C.J., von. Op. cit., v. 1, р. 719 s. (Decretum GratianiI, dist. ХСII, с. 5)).

Это подтверждает Лев I: «Пусть изберут того, кого захотят клир и простые христиане, по крайней мере большинство их» (Lео I. Ер. 14, 5 (МРL, LIV, 673а)).

И ещё: «Кто должен предстоять всем, тот должен и избираться всеми. Ибо ординация, совершённая втайне и без рассмотрения, совершается насильственно» (Idem. Ер. 10, 6 (МРL, LIV, 634а)). А также: «Пусть изберут того, кого выберет клир и пожелает народ, и пусть он будет посвящён епископами провинции и утверждён митрополитом» (Idem. Ер. 167 (аd RusticumNarbonensem), 10 (МРL, LIV, 1203а); Decretum Gratiani I, dist. LXII, с. 1).

Святые отцы так заботились о том, чтобы это право народа не было ущемлено, что даже Константинопольский вселенский собор не хотел ординировать епископа Нектария без одобрения клира и народа, как явствует из послания епископу Рима (Феодорит. Церковнаяистория, V, 9 (МРG, LХХХII, 1218)). Поэтому, если епископ назначал себе преемника, поставление считалось законным только при условии подтверждения его народом. Не только пример, но самоё процедуру такого избрания мы видим в том, как св. Августин провозгласил своим преемником Ирадия (Августин называет его Ираклием, что правильнее. Августин. Письма, 213 (МРL,XXXIII, 966 р.)). И историк Феодорит, сообщая о том, что Афанасий поставил своим преемником Петра, тут же добавляет, что это избрание было ратифицировано клиром и поддержано правителями и всем народом (Феодорит. Церковная история, IV, 17 (МРG,LХХХII, 1163)).

12. Est quidem et illud (fateor) optima ratione sancitum in Laodicensi concilio, ne turbis electio permittatur [Cap. 13]⁴. || Vix enim^g unquam evenit ut tot capita uno sensu rem aliquam bene componant; et fere illud verum est, Incertum scindi studia in contraria vulgus⁵. || Verum huic periculo adhibitum erat optimum remedium. Primum enim soli clerici eligebant; quem elegerant, offerebant magistratui vel senatui ac primoribus. Illi, habita deliberatione, electionem, si iusta videbatur, consignabant: sin minus, eligebant alium quem magis probarent; tum ad multitudinem res deferebatur, quae tametsi praeiudiciis illis non alligaretur, minus tamen tumultuari poterat. Aut si a multitudine incipiebatur, tantum id fiebat ut sciretur quem potissimum expeteret; auditis popularium votis, clerici demum eligebant. Ita nec clericis licebat quem vellent praeficere, nec tamen stultis populi desyderiis obsequi necesse habebant. Hunc ordinem ponit alibi Leo, quum dicit, Expectanda sunt vota civium, testimonia populorum, honoratorum arbitrium, electio clericorum [Epist. 87]⁶. Item, Teneatur honoratorum testimonium, subscriptio clericorum, ordinis consensus ac plebis⁷; aliter (inquit) fieri nulla ratio sinit⁸. Nec aliud sibi vult illud decretum synodi Laodicensis, quam ne ab inconsiderata multitudine patiantur se abripi clerici et primores: sed potius sua prudentia et gravitate stultas eius cupiditates, siquando opus fuerit, reprimant⁹. 70

12. Je confesse que cela a esté tresbien ordonné au concile de Laodicée, que l’election ne fust point permise au commun²⁹: car à grand’peine se peut-il faire, que tant de testes s’accordent bien pour mener une affaire à fin. Et ce proverbe est quasi tousjours vray, que le vulgaire, selon qu’il est volage, se bende en affections contraires. Mais il y avoit un tresbon remede pour obvier à ce mal. Car de premiere entrée le Clergé seul eslisoit: puis il offrait celuy qu’il avoit esleu aux seigneurs et gouverneurs. Iceux ayans deliberé ensemble, ratifioyent l’election si elle leur sembloit bonne: autrement ils en eslisoyent un autre. Apres cela on venoit au peuple, lequel, combien qu’il ne fust point lié à recevoir l’election ja faite, toutesfois il n’avoit pas occasion de tumultuer: ou si on commençoit par le peuple, cela se faisoit pour entendre lequel il desiroit plus d’avoir: et ainsi ayant entendu l’affection du peuple, le Clergé eslisoit. Par ce moyen il n’estoit point en la liberté du Clergé de choisir à leur plaisir: et toutesfois il n’estoit pas sujet à complaire à l’appetit desordonné du peuple. Cest ordre nous est recité par Leon en un autre passage, quand il dit, Il faut avoir les voix des bourgeois, les tesmoignages du peuple, l’authorité des gouverneurs, l’election du Clergé. Item, Qu’on ait le tesmoignage des gouverneurs, la subscription du Clergé, le consentement du Senat et du peuple. La raison ne veut pas qu’il se face autrement.³⁰ Et de fait, le sens du Canon du Laodicée que nous avons allegué, n’est pas autre. Car il n’entend autre chose, sinon que les gouverneurs et les Clercs ne se doyvent point laisser transporter par le populaire, qui est inconsideré, mais plustost reprimer par leur gravité et prudence la folle cupidité d’iceluy, quand il en est mestier.

12. 282 I confess that there was the greatest propriety in the decree of the Council of Laodicea, that the election should not be left to the populace. For it scarcely ever happens that so many heads concur in one opinion for the settlement of any business; and almost every case verifies the observation, that the uncertain vulgar are divided by contrary inclinations. But to this danger was applied an excellent remedy. For in the first place, the clergy alone made their choice, and presented the person they had chosen to the magistracy, or to the senate and governors. They deliberated on the election, and if it appeared to them a proper one, confirmed it, or otherwise chose another person whom they preferred. Then the business was referred to the multitude, who, though they were nor bound to concur in these previous opinions, yet were less likely to be thrown into disorder. Or if the business commenced with the multitude, this method was adopted in order to discover who was the principal object of their wishes; and after hearing the wishes of the people, the clergy proceeded to the election. Thus the clergy were neither at liberty to elect whom they pleased, nor under a necessity of complying with the foolish desires of the people. This order is stated by Leo in another place, when he says, “It is requisite to have the votes of the citizens, the testimonies of the people, the authority of the governors, and the election of the clergy.” Again: “Let there be the testimony of the governors, the subscription of the clergy, the consent of the senate and people. Reason permits it not to be done in any other way.” Nor is there any other meaning in that decree of the Council of Laodicea, than that the clergy and governors should not suffer themselves to be carried away by the inconsiderate multitude, but by their prudence and gravity should check, on every necessary occasion, the folly and violence of popular desires.

12. Certain limits afterwards introduced to restrain the inconsiderate licence of the multitude.

It was, indeed, decreed (and I admit on the best grounds) by the Council of Laodicea (Can. 18) that the election should not be left to crowds. For it scarcely ever happens that so many heads, with one consent, settle any affair well. It generally holds true, “Incertum scindi studia in contraria vulgus;”—“Opposing wishes rend the fickle crowd.” For, first, the clergy alone selected, and presented him whom they had selected to the magistrate, or senate, and chief men. These, after deliberation, put their signature to the336election, if it seemed proper, if not, they chose another whom they more highly approved. The matter was then laid before the multitude, who, although not bound by those previous proceedings, were less able to act tumultuously. Or, if the matter began with the multitude, it was only that it might be known whom they were most desirous to have; the wishes of the people being heard, the clergy at length elected. Thus, it was neither lawful for the clergy to appoint whom they chose, nor were they, however, under the necessity of yielding to the foolish desires of the people. Leo sets down this order, when he says, “The wishes of the citizens, the testimonies of the people, the choice of the honourable, the election of the clergy, are to be waited for” (Leo, Ep. 87). Again, “Let the testimony of the honourable, the subscription of the clergy, the consent of the magistracy and people, be obtained; otherwise (says he) it must on no account be done.” Nor is anything more intended by the decree of the Council of Laodicea, than that the clergy and rulers were not to allow themselves to be carried away by the rash multitude, but rather by their prudence and gravity to repress their foolish desires whenever there was occasion.

12. Er is wel, ik erken dat, op het concilie te Laodicea met zeer goede reden besloten¹, dat de verkiezing niet aan de schare moet worden overgelaten. Want nauwelijks gebeurt het ooit, dat zoveel hoofden eenstemmig enige zaak goed in orde brengen, en bijna steeds is het spreekwoord waar, dat de weifelende massa in onderling tegenstrijdige gezindheden verscheurd wordt. Maar tegen dit gevaar werd een uitnemend middel aangewend. Want eerst kozen de geestelijken alleen. Hem, die zij gekozen hadden, stelden zij voor aan de overheid, of de raad en de voornaamsten. Nadat die beraadslaagd hadden, bezegelden zij de verkiezing, wanneer die hun rechtmatig toescheen; indien niet, dan kozen zij een ander, die ze beter achtten; dan werd de zaak voor het volk gebracht, dat, ofschoon het niet gebonden was aan die voorafgaande keus, toch minder rumoerig kon zijn. Of indien men de verkiezing aanving bij het volk, geschiedde dat slechts, opdat men zou weten, wie het het meest begeerde. En nadat de wensen van het volk gehoord waren, kozen de geestelijken. Zo stond het de geestelijken niet vrij aan te stellen, wie zij wilden, en toch hielden zij het niet voor noodzakelijk aan de dwaze verlangens van het volk gehoor te geven. Deze orde stelt Leo elders², wanneer hij zegt: "Men moet vragen naar de wensen der burgers, de getuigenissen van het volk, het oordeel van de regeringspersonen en de keuze der geestelijken." Evenzo: "Men moet hebben het getuigenis der regeringspersonen, de ondertekening der geestelijken, de toestemming van de raad en het volk. Er is," zo zegt hij, "geen reden, die toelaat, dat het anders geschiedt." En het vermeldde besluit van de synode van Laodicea bedoelt ook niets anders, dan dat de geestelijken en de voornaamsten zich niet door de onberaden menigte laten meesleuren, maar liever door hun eigen verstand en ernst de dwaze begeerten van het volk, als het nodig is, bedwingen.

12.

Allerdings, das gebe ich zu, bestand auch eine sehr begründete Ursache für den Beschluß des Konzils von Laodicäa, der verbot, die Erwählung den Volksmassen zu überlassen (Kap. 13). Es kommt nämlich kaum jemals vor, daß so viele Köpfe eine Sache in einhelliger Meinung recht ordnen, und durchgängig bleibt wahr, was man gesagt hat: „Die Menge ist unbestimmt und spaltet sich in einander widersprechende Bestrebungen auf“ (Vergil). Aber gegen diese Gefahr hat man ein sehr wirksames Mittel angewandt. Zuerst nämlich wählten die Kleriker allein. Dann stellten sie den Erwählten der Obrigkeit oder dem Rat und den Vornehmsten vor. Diese beratschlagten über die Sache, und wenn ihnen die Erwählung recht erschien, so bestätigten sie sie; dünkte sie ihnen nicht richtig, so erwählten sie einen anderen Mann, der ihnen besser zusagte. Dann (erst) wurde die Sache der Menge vorgelegt, die nun zwar an jene zuvor abgegebenen Entscheidungen nicht gebunden war, aber doch weniger Aufruhr machen konnte. Oder man machte auch bei der Menge den Anfang, aber das geschah nur, damit man erführe, wen sie am meisten begehrte; nachdem man dann die Wünsche des Volkes vernommen hatte, vollzogen schließlich die Kleriker die Erwählung. So durften weder die Kleriker bestellen, wen sie wollten, noch hielten sie sich auf der anderen Seite daran gebunden, törichten Wünschen des Volkes zu willfahren. Diese Ordnung setzt Leo (I.) an einer Stelle fest. Er sagt: „Man muß die Wünsche der Bürger, die Zeugnisse der Leute aus dem Volk, die Entscheidung der Amtspersonen und die Wahl der Kleriker abwarten“ (Brief 10,4). Ähnlich sagt er: „Man soll sich an das Zeugnis der Amtspersonen, an die Einwilligung der Kleriker und an die Zustimmung des Rats und des Volkes halten“, „anders zu verfahren, besteht keine Ursache“ (Brief 10,6; 167). Auch jener Beschluß der Synode zu Laodicäa hat nur den Zweck, daß sich die Kleriker und die Vornehmen nicht von der unbesonnenen Menge mitreißen 733 lassen, sondern im Gegenteil, wenn es erforderlich ist, die törichten Begehrungen der großen Masse mit ihrer Weisheit und ihrem Ernst niederhalten.

12. Die verkiesingsprosedure

Ek erken weliswaar dat daar om die heel beste redes op die konsilie van Laodicea vasgestel is dat ’n verkiesing nie aan die massa oorgelaat moet word nie.⁹⁰ Want dit gebeur selde of ooit dat soveel hoofde ’n saak eenstemmig kan besleg en oor die algemeen is dit waar dat ’n twyfelende massa in teenoorgestelde belange verskeur word.⁹¹ Die heel beste middel is inderdaad teen hierdie gevaar aangewend. Want die geestelikes het eerste alleen hulle keuse gemaak; dan het hulle hulle keuse aan die owerheid of die raad en die leiers voorgelê. Nadat hulle daaroor beraadslaag het, het hulle die verkiesing beseël as dit vir hulle gegrond gelyk het. As hulle dit nie goedgekeur het nie, het hulle iemand anders wat hulle eerder goedgekeur het, gekies. Dan is die saak na die gemeente verwys en hoewel hulle nie aan die vorige besluite gebind was nie, kon hulle nogtans nie oproer daaroor veroorsaak nie. Of as hulle by die gemeente begin het, het dit slegs gebeur sodat hulle te wete kon kom wie die gemeente besonderlik verlang. Wanneer die wense van die (kerk)volk aangehoor is, het die geestelikes uiteindelik die keuse gemaak. So was dit nôg vir die geestelikes geoorloof om iemand wat hulle wou, aan te stel nôg was dit vir hulle nodig om die dwase begeertes van die (kerk)volk te volg. Leo poneer hierdie orde ook elders wanneer hy sê: “Die wense van die burgery, die getuienis van die (kerk)volk, die oordeel van hoogwaardigheidsbekleërs en die keuse van die geestelikes moet afgewag word”.⁹² Net so: “Daar moet aan die getuienis van hoogwaardigheidsbekleërs, die onderskrywing van die geestelikes en die instemming van die burgerlike orde en die (kerk)volk gehou word”.⁹³ “Redelikheid,” sê hy, “laat nie toe dat dit anders 1350 gedoen word nie.”⁹⁴ En die bedoeling van die besluit van die sinode van Laodicea is ook nie anders as net dat die geestelikes en leiers hulle nie deur die ondeurdagte menigte moet laat meesleur nie maar dat hulle eerder deur hulle verstandigheid en erns die menigte se dwase begeertes moet onderdruk as dit by geleentheid nodig is.⁹⁵

12. Должен признать, что Лаодикийский собор совершенно справедливо решил не оставлять избрание служителей на усмотрение всех (Лаодикийский собор (363): Hefele C.J., von. Ор, cit., v. 1, р. 1005 s.; Decretum Gratiani I, dist. LXIII, c.6). Ибо вряд ли столько голов могут прийти к единому мнению, чтобы довести дело до конца. Поговорка, что простонародье по своему легкомыслию желает то одного то другого, почти всегда оказывается верной. Но имелось отличное средство избежать этого зла. Ибо первичный выбор осуществлял исключительно клир, затем он представлял избранную им кандидатуру на рассмотрение властей и видных граждан, которые в результате совместного обсуждения либо одобряли выбор, либо, если он казался ошибочным, избирали другого человека. Только после этого обращались к народу. Причём народ не был обязан соглашаться с уже состоявшимся выбором, но не имел и повода для смуты. Или же начинали с обращения к народу, чтобы услышать, кого он предпочитает. А затем, узнав, к чему склоняется народ, клир совершал свой выбор.

Вследствие такой процедуры клир отнюдь не был волен избирать епископа по своей прихоти, но и не был принуждён угождать грубым вкусам толпы. О таком порядке сообщает Лев I: «Необходимо иметь мнения горожан, свидетельства народа, одобрение властей, выбор клира» (Lео I. Ер. 10, 4 (МРL, LIV, 623b)). И ещё: «Пусть будет в наличии свидетельство правителей, подпись клира, согласие Сената и народа» (Ibid., 6 (МРL, LIV, 634а)). А также: «Нет оснований, чтобы это делалось иначе» (Idem. Ер. 167 (МРL, LIV, 1203а); Decretum Gratiani I, dist. LXII, с. 1)). Действительно, именно таков смысл упоминавшегося нами Лаодикийского канона. Он подразумевает не что иное, как обязанность властей и клира не давать себя увлечь безрассудному простонародью, но своей серьёзностью и благоразумием сдерживать по мере необходимости его безумные страсти.

13. Haec eligendi ratio adhuc aetate Gregorii valebat, et verisimile est diu postea durasse. Extant apud eum^a plurimae epistolae quae luculentum huius rei testimonium dant; quoties enim de creando alicubi novo episcopo agitur, scribere solet ad clerum, ordinem et plebem, interdum etiam ad ducem, prout est regimen civitatis constitutum¹. Quod si ob incompositum ecclesiae statum vicino alicui Episcopo inspectionem in electione mandat, semper tamen requirit solenne decretum, omnium subscriptionibus roboratum [Id quoque epist. compluribus]². Quinetiam quum creatus Mediolani Episcopus esset Constantius quidam, et ob incursiones barbarorum multi Mediolanensium Genuam confugissent: non aliter fore legitimam^b electionem putat quam si ipsi quoque in commune convocati assensi fuerint [Lib. 2. Epist. 69]³. Imo nondum anni quingenti effluxerunt ex quo Nicolaus papa de Romani Pontificis electione in hunc modum statuit, ut praeirent Cardinales Episcopi, deinde reliquum clerum sibi adiungerent, postremo plebis consensu electio firma esset. Et in fine recitat illud quod nuper citavi Leonis decretum, ac in posterum valere praecipit⁴. Quod si ita invaluerit improborum malitia ut clerici ad puram electionem faciendam urbe egredi cogantur: aliquos tamen e populo simul adesse iubet [Distinct. 23. capite, In nomine]⁵. Imperatoris vero suffragium, quantum intelligere licet, in duabus tantum Ecclesiis requirebatur, Romana et Constantinopolitana: quod illic duae imperii sedes essent. Nam quod Mediolanum ad gubernandam novi Episcopi electionem missus fuit Ambrosius cum potestate a Valentiniano, id propter graves factiones quibus inter se cives flagrabant, extraordinarium fuit⁶. Romae autem tantum olim valuit imperatoris authoritas in Episcopo creando, ut Gregorius se ipsius iussu in Ecclesiae gubernaculis constitutum esse dicat 71 ^a: quum tamen solenni ritu a populo fuisset expetitus [Epist. 5. lib. 1]¹. Hoc autem moris fuit ut quum aliquem designassent ordo clerus ac populus, ad imperatorem statim referret ille, ut^b vel scisceret electionem sua approbatione, vel improbando abrogaret². Neque huic consuetudini repugnant decreta quae a Gratiano colliguntur, ubi nihil aliud dicitur quam nullo modo ferendum esse ut sublata canonica electione, rex pro sua libidine Episcopum constituat, et a Metropolitis non esse consecrandum qui per violenta imperia sic fuerit promotus^{c 3}. Aliud enim est spoliare Ecclesiam iure suo, ut totum ad unius hominis libidinem transferatur: aliud hoc honoris regi aut imperatori dare, ut sua authoritate legitimam electionem confirmet.

13. Ceste façon d’eslire s’observoit encore du temps de sainct Gregoire: et est vray semblable qu’elle a duré encore longuement depuis. Il y a beaucoup d’Epistres en son registre, qui rendent suffisant tesmoignage de cela. Car toutes fois et quantes qu’il est question d’ordonner quelque part un Evesque, il a accoustumé d’escrire au Clergé et conseil, et au populaire, aucune fois au seigneur: selon qu’est le gouvernement de la ville à laquelle il escrit. Et quand à cause de quelque trouble ou different, il donne à un Evesque voisin la superintendence sur une election, il requiert tousjours neantmoins qu’il y ait decret solennel conformé par subscriptions de tous. Mesme pource que quelque fois on avoit eleu un Evesque à Milan, et qu’à cause des guerres plusieurs Milannois s’estoyent retirez à Genes: il ne veut point que l’election soit tenue pour legitime, jusques à tant qu’iceux estans assemblez en un, y ayent consenty.³¹ Qui plus est, il n’y a pas encore cinq cens ans, qu’un Pape nommé Nicolas fit ceste ordonnance touchant l’election du Pape, que les Cardinaux fussent les premiers, puis qu’ils appellassent avec eux tout le reste du Clergé, finalement que l’election fust conformée par le consentement du peuple. Et en la fin il allegue le decret de Leon, que j’ay n’agueres amené, voulant qu’il soit observé pour l’advenir³². Que si les meschans faisoyent une telle brigue, que le Clergé fust contrainct de sortir de la ville pour faire droite election, si commande-il en tel cas qu’aucuns du peuple s’y trouvent pour approuver. Le consentement de l’Empereur estoit requis seulement en deux villes, selon que nous pouvons conjecturer, assavoir à Rome et à Constantinoble, d’autant que c’estoyent les deux sieges de l’Empire. Car ce que sainct Ambroise fut envoyé à Milan par Valentinien Empereur, afin de presider à l’election de l’Evesque comme lieutenant imperial, cela se fit extraordinairement, à cause des grosses brigues qui estoyent entre les bourgeois. A Rome, l’autorité de l’Empereur avoit anciennement telle importance en la creation de l’Evesque, que sainct Gregoire escrit à Maurice Empereur³³, qu’il a esté ordonné par son commandement, ja soit qu’il eust esté requis solennellement par le peuple. Or la coustume estoit, que si tost que quelcun estoit esleu Evesque de Rome par le Clergé et par le Senat et le peuple, iceluy le signifioit à l’Empereur, lequel approuvoit l’election, ou la rescindoit. Et à ceste coustume ne contreviennent point les decrets qu’assemble Gratien: qui ne disent autre chose, sinon qu’il ne faut nullement souffrir que l’election Canonique soit ostée, et que le Roy constitue à son plaisir des Evesques: et que les Metropolitains ne doyvent point consacrer celuy qui aura esté ainsi promeu par force. Car c’est autre chose de priver l’Eglise de son droit, à ce qu’un homme seul face tout à sa poste: et autre chose de faire cest honneur au Roy ou à l’Empereur, qu’il conferme par son authorité une election legitime.

13. This mode of election was still practised in the time of Gregory, and it is probable that it continued long after. There are many of his epistles which furnish sufficient evidence of this fact. For in every case relating to the creation of a new bishop in any place, he was accustomed to write to the clergy, the senate, and the people; and sometimes to the duke, according to the constitution of the government in the place to which he was writing. And if, on account of disturbances or dissensions in any Church, he confides the superintendence of the election to some neighbouring bishop, yet he invariably requires a solemn decree confirmed by the subscriptions of all. Even when one Constantius was created bishop of Milan, and on account of the incursions of the barbarians, many of the Milanese had retired to Genoa, he thought the election would not be legitimate, unless they also were called 283together, and gave their united consent. And what is more, it was within the last five hundred years that Pope Nicholas made this decree respecting the election of the Roman pontiff; that the cardinals should take the lead, that in the next place they should unite with them the rest of the clergy, and lastly that the election should be confirmed by the consent of the people. And at the conclusion he recites that decree of Leo, which I have just quoted, and commands it to be observed in future. If the cabals of the wicked should go to such a length as to constrain the clergy to quit the city in order to make a proper election, still he ordains that some of the people should be present at the same time. The consent of the emperor, as far as I can discover, was required only in two Churches, at Rome and at Constantinople, because they were the two capitals of the empire. For when Ambrose was sent to Milan with authority from Valentinian to preside at the election of a new bishop, that was an extraordinary measure, in consequence of the grievous factions which raged among the citizens. At Rome the authority of the emperor had anciently so much influence in the creation of a bishop, that Gregory speaks of himself as having been appointed to the government of the Church by the sole command of the emperor, notwithstanding he had been formally chosen by the people. But the custom was, that when any one had been chosen by the senate, clergy, and people, it was immediately reported to the emperor, that he might either ratify the election by his approbation, or rescind it by his negative. Nor is there any thing repugnant to this custom in the decrees collected by Gratian; which only say, that it is by no means to be suffered that a king should supersede all canonical election by appointing a bishop at his own pleasure, and that the metropolitans ought not to consecrate any one who shall thus have been promoted by the violence of power. For it is one thing to spoil the Church of its right, by transferring the whole to the caprice of an individual, and another to give a king or an emperor the honour of confirming a legitimate election by his authority.

13. This mode of election long prevailed. Testimony of Gregory. Nothing repugnant to this in the decretals of Gratian.

This mode of election was still in force in the time of Gregory, and probably continued to a much later period. Many of his letters which are extant clearly prove this, for whenever a new bishop is to be elected, his custom is to write to the clergy, magistrates, and people; sometimes also to the governor, according to the nature of the government. But if, on account of the unsettled state of the Church, he gives the oversight of the election to a neighbouring bishop, he always requires a formal decision confirmed by the subscriptions of all. Nay, when one Constantius was elected Bishop of Milan, and in consequence of the incursions of the Barbarians many of the Milanese had fled to Genoa, he thought that the election would not be lawful unless they too were called together and gave their assent (Gregor. Lib. 2 Ep. 69). Nay, five hundred years have not elapsed since Pope Nicholas fixed the election of the Roman Pontiff in this way, first, that the cardinals should precede; next, that they should join to themselves the other clergy; and, lastly, that the election should be ratified by the consent of the people. And in the end he recites the decree of Leo, which I lately quoted, and orders it to be enforced in future. But should the malice of the wicked so prevail that the clergy are obliged to quit the city, in order to make a pure election, he, however, orders that some of the people shall, at the same time, be present. The suffrage of the Emperor, as far as we can understand, was required only in two churches, those of Rome and Constantinople, these being the two seats of empire. For when Ambrose was sent by Valentinianus to Milan with authority to superintend the election of a new bishop, it was an extraordinary proceeding, in consequence of the violent factions which raged among the citizens. But at Rome the authority of the Emperor in the election of the bishop was so great, that Gregory says he was appointed to the government337of the Church by his order (Gregor. Lib. 1 Ep. 5), though he had been called by the people in regular form. The custom, however, was, that when the magistrates, clergy, and people, nominated any one, he was forthwith presented to the Emperor, who either by approving ratified, or by disapproving annulled the election. There is nothing contrary to this practice in the decretals which are collected by Gratian. where all that is said is, that it was on no account to be tolerated, that canonical election should be abolished, and a king should at pleasure appoint a bishop, and that one thus promoted by violent authority was not to be consecrated by the metropolitans. For it is one thing to deprive the Church of her right, and transfer it entirely to the caprice of a single individual; it is another thing to assign to a king or emperor the honour of confirming a legitimate election by his authority.

13. Deze wijze van verkiezen was nog van kracht ten tijde van Gregorius, en het is waarschijnlijk, dat ze nog lang daarna geduurd heeft. Er zijn vele brieven van hem over, die een duidelijk getuigenis daarvan geven. Want telkens als er sprake van is om ergens een nieuwe bisschop te kiezen, pleegt hij te schrijven aan de geestelijkheid, de raad en het volk, soms ook aan de vorst, alnaargelang het bestuur der stad ingericht is. Indien hij wegens de onordelijke toestand ener kerk aan een naburige bisschop het toezicht op de verkiezing opdraagt, eist hij toch een openbaar besluit, door aller ondertekening bekrachtigd. Ja zelfs, toen te Milaan een zekere Constantius tot bisschop gekozen was, en vanwege de invallen der barbaren vele inwoners van Milaan naar Genua gevlucht waren, meende hij, dat de verkiezing niet wettig zou zijn, wanneer niet ook die, tezaamgeroepen, hun toestemming gegeven hadden¹. Ja, er zijn nog geen vijfhonderd jaren verlopen, sinds paus Nicolaus aangaande de verkiezing van de bisschop van Rome deze bepaling gemaakt heeft², dat de kardinaalbisschoppen voor zouden gaan, dat ze daarna de overige geestelijken aan zich zouden toevoegen, en tenslotte de verkiezing door de toestemming van het volk van kracht zou zijn. En aan het slot vermeldt hij het besluit van Leo, dat ik zoëven aanhaalde, en gebiedt, dat het in het vervolg van kracht zal zijn. En indien de boosheid der goddelozen zozeer in kracht toegenomen is, dat de geestelijken om een zuivere verkiezing te houden zich genoodzaakt zien de stad uit te gaan, dan beveelt hij, dat toch enigen van het volk aanwezig moeten zijn. De instemming van de keizer echter, werd voorzover men kan nagaan, slechts in twee kerken geëist, namelijk in de kerk te Rome en in die te Constantinopel: omdat daar de twee zetels van het rijk waren. Want dat Ambrosius met volmacht door Valentinianus naar Milaan gezonden is om de verkiezing van een nieuwe bisschop te leiden: dat geschiedde buiten de gewone orde wegens de ernstige beroeringen, waardoor de burgers onderling tegen elkaar opgezet waren. Te Rome echter heeft het gezag van de keizer bij het kiezen van de bisschop oudtijds zo grote betekenis gehad, dat Gregorius zegt³, dat hij door het bevel van de keizer aangesteld is in de regering der kerk, hoewel hij toch op de gebruikelijke wijze door het volk begeerd was. Maar dit was de gewoonte, dat wanneer de overheid, de geestelijkheid en het volk iemand hadden gekozen, men dat terstond aan de keizer meldde, opdat deze door zijn goedkeuring de verkiezing zou bekrachtigen, of door zijn afkeuring zou te niet doen. Met deze gewoonte zijn niet in strijd de besluiten, die door Gratianus verzameld zijn, waarin niets anders gezegd wordt, dan dat het geenszins te verdragen is, dat na afschaffing der wettelijke verkiezing de koning naar zijn lust de bisschop zou aanstellen, en dat door de bisschoppen der hoofdsteden degene, die zo door gewelddadig gezag bevorderd is, niet gewijd moet worden. Want het is niet anders de kerk te beroven van haar recht, zodat dat geheel overgebracht wordt op de willekeur van één man, dan de koning of keizer de eer te geven, dat hij met zijn gezag de wettelijke verkiezing bevestigt.

13.

Diese Art der Erwählung war auch noch zu Gregors Zeiten in Kraft, und sie hat wahrscheinlich auch noch lange danach fortgedauert. Es sind bei Gregor sehr viele Briefe vorhanden, die hierfür ein klares Zeugnis abgeben. Jedesmal nämlich, wenn es sich irgendwo um die Ernennung eines neuen Bischofs handelt, so pflegt Gregor an den Klerus, an den Rat und an das Volk zu schreiben, zuweilen auch an den Fürsten, je nachdem, wie die Regierung der betreffenden Stadt eingerichtet ist. Und wenn er etwa infolge des ungeordneten Zustandes der Kirche einem benachbarten Bischof die Aufsicht bei der Wahl aufträgt, so fordert er doch stets einen feierlichen Beschluß, der durch die Unterschrift aller (Beteiligten) bekräftigt sein muß. Auch dies steht in mehreren Briefen zu lesen. So war ein gewisser Constantinus zum Bischof von Mailand ernannt worden; nun hatten sich aber wegen der Einfälle fremdländischer Heerhaufen viele Mailänder nach Genua geflüchtet: da hielt nun selbst in diesem Falle Gregor die Erwählung nur dann für gesetzmäßig, wenn auch diese Geflüchteten zusammenberufen würden und ihre Zustimmung erklärten (Brief III,30). Ja, es sind noch nicht fünfhundert Jahre verflossen, seit Papst Nikolaus (II.) für die Erwählung des römischen Bischofs (1059) das Verfahren festsetzte, es sollten zunächst die Kardinalbischöfe vorangeben, dann sollten sie den übrigen Klerus zu sich hinzunehmen, und schließlich sollte die Wahl durch die Einwilligung des Volkes in Kraft gesetzt werden. Am Schluß führt er dann auch den oben erwähnten Erlaß Leos (I.) auf und gibt die Anweisung, dieser solle auch weiterhin in Geltung stehen. Selbst wenn einmal die Bosheit der Gottlosen dermaßen um sich gegriffen hat, daß die Kleriker zur Durchführung einer reinen Wahl aus der Stadt heraus zu gehen genötigt sind, so gibt Nikolaus doch das Gebot, es sollten stets einige Leute aus dem Volke mit dabeisein (Decretum Gratiani I,23,1).

Die Einwilligung des Kaisers war, soweit sich erkennen läßt, nur in zwei Kirchen erforderlich, nämlich in der zu Rom und zu Konstantinopel, weil dies die beiden Residenzen des Reiches waren. Allerdings wurde Ambrosius mit einer Vollmacht des Kaisers Valentinian nach Mailand gesandt, um die Wahl eines neuen Bischofs zu leiten; aber das war etwas Außerordentliches, und es geschah wegen der schweren Parteiungen, in die die Bürger gegeneinander entbrannt waren. In Rom aber war in alter Zeit die Autorität des Kaisers bei der Ernennung des Bischofs von solcher Bedeutung, daß Gregor erklärt, er sei auf seinen Befehl in die Leitung dieser Kirche eingesetzt worden, obwohl er doch in feierlichem Verfahren vom Volke erbeten worden war (Brief I,5). Die Gepflogenheit war dabei nun folgende: wenn die Standespersonen, der Klerus und das Volk jemanden bestimmt hatten, so erstatten die ersteren dem Kaiser alsbald Bericht, damit er entweder durch seine Bestätigung die Wahl bekräftigte oder sie durch seine Ablehnung nichtig machte. Dieser Gewohnheit widersprechen die von Gratian gesammelten Erlasse nicht; in ihnen wird nichts anderes ausgesprochen, als daß es auf keine Weise ertragen werden dürfe, daß der König unter Aufhebung der kanonischen Wahl einen Bischof nach seinem Belieben einsetzte; ferner wird verfügt, die Metropoliten dürften einen Bischof, der unter gewalttätiger Machtausübung ernannt worden sei, nicht einsegnen. Denn es ist etwas anderes, ob man die Kirche ihres Rechtes beraubt, so daß alles dem Gutdünken eines einzigen Menschen überlassen wird - oder ob man dem König oder dem Kaiser die Ehre gibt, mit seiner Autorität die rechtmäßige Wahl zu bestätigen.

13. Die verkiesingsprosedure in tye van openbare onrus en die gesag van burgerlike owerhede

Hierdie verkiesingsmetode het gegeld tot in die tyd van Gregorius en dit het waarskynlik lank daarna nog voortgeduur. Daar bestaan nog baie briewe van hom wat duidelik hiervan getuig. Want so dikwels as wat dit oor die verkiesing van ’n nuwe biskop iewers gehandel het, het hy die gewoonte gehad om aan die geestelikes, die (burgerlike) ordes en die (kerk)volk te skryf, en soms selfs aan die regeringsleier na gelang die stadsregering saamgestel was.⁹⁶ Maar as hy vanweë onordelike toestande in ’n kerk die toesig oor die verkiesing aan ’n naburige biskop opgedra het, vereis hy nogtans altyd ’n plegtige besluit wat deur die ondertekening van almal bekragtig is.⁹⁷ Ja, selfs toe ’n sekere Constantius biskop van Milaan geword het en baie inwoners van Milaan as gevolg van die invalle van die barbare na Genoa toe gevlug het, het hy gedink dat dit slegs ’n wettige verkiesing sou wees as hulle ook almal saamgeroep is en hulle instemming daarmee betuig het.⁹⁸ Ja, daar het nog nie vyfhonderd jaar verloop sedert die tyd waarop pous Niklaas die volgende besluit in verband met die verkiesing van die Roomse pous geneem het nie, naamlik dat kardinaal-biskoppe die leiding moes neem; dat die res van die geestelikes by hulle moet aansluit en dat sy verkiesing ten slotte deur die instemming van die (kerk)volk bekragtig moet word. En aan die einde haal hy die besluit van Leo wat ek so pas aangehaal het, aan en beveel dat dit ook vir die toekoms moet geld. Maar as die kwaadwilligheid van goddelose mense so toeneem dat die geestelikes gedwing word om ’n stad te verlaat om ’n suiwer verkiesing te hou, beveel hy nogtans dat sommiges van die (kerk)volk daar saam met hulle aanwesig 1351 moet wees.⁹⁹

Die instemming van die keiser is, sover ons kan aflei, inderdaad slegs in twee kerke vereis, naamlik in Rome en in Konstantinopel omdat die twee setels van die keiserryk daar gevestig was. Dat Ambrosius deur Valentinianus na Milaan gestuur is met die volmag om die verkiesing van ’n nuwe biskop daar te reël, was ’n buitengewone gebeurtenis as gevolg van die ernstige oproer wat daar onder die burgers vlam gevat het.¹⁰⁰ In Rome het die gesag van die keiser eertyds in die aanwysing van ’n biskop soveel gewig gedra dat Gregorius sê dat hy op die keiser¹⁰¹ se bevel in die regering van die kerk aangestel is, hoewel hy nogtans reeds op die gebruiklike wyse deur die kerkvolk gero'ep is.¹⁰² Die gewoonte het egter bestaan dat, wanneer die owerheid, die geestelike orde en die (kerk)volk iemand aangewys het, hy hom dadelik na die keiser moes begewe sodat hy die verkiesing deur sy goedkeuring kon bekragtig of deur sy afkeuring kon herroep.¹⁰³ En die dekrete wat deur Gratianus saamgestel is, bots nie met hierdie gewoonte nie. Daarin word slegs gesê dat ’n koning nie toegelaat moet word om ’n reëlmatige verkiesing tersyde te stel en willekeurig ’n biskop aan te stel nie; verder dat iemand wat so deur keiserlike geweld bevorder is, nie deur die stedelike biskoppe bevestig moet word nie.¹⁰⁴ Dit is trouens een ding om die kerk so van sy reg te stroop dat dit ten voile op die willekeur van een mens oorgedra word, maar iets heeltemal anders om hierdie eer aan ’n koning of ’n keiser te gee om deur sy gesag ’n wettige verkiesing te bekragtig.

13. Такой способ избрания ещё сохранялся во времена св. Григория. Вполне вероятно, что соблюдался он и длительное время спустя. Об этом убедительно свидетельствуют многие послания и письма св. Григория. Всякий раз, когда речь заходила об ординации епископов, он имел обыкновение письменно обращаться к клиру, к высокопоставленным чиновникам, к народу или к правителю - в зависимости от принятой в данной местности системы управления (Григорий Великий. Письма, I, 58, 78; II, 12; V, 23, 24 (МРL, LХХVII, 518, 532, 542, 751-754)). Если же в связи с тем или иным затруднением он поручал епископу соседнего города надзор над выборами, то при этом всегда требовал принятия торжественного декрета, подписанного всеми участниками (Григорий Великий. Письма, IV. 39; IX, 81, 185; XIII, 17 (МРL, LХХVII, 717, 1010, 1047,1270)).

Когда во время избрания епископа Милана многих миланцев не было в городе, так как частые войны вынудили их уехать в Геную, св. Григорий не признал избрание законным, пока все горожане, собравшись вместе, не подтвердили его (Он же. Письма, III, 30 (МРL, LХХVII, 627-628)). Не прошло ещё пятисот лет с того времени, когда папа Григорий издал декрет об избрании папы, согласно которому первичный выбор осуществляют кардиналы, затем они апеллируют ко всему клиру и наконец избрание подтверждается согласием народа. В самый конец этого документа папа Николай добавил ссылку на уже упоминавшийся декрет Льва I и выразил пожелание, чтобы он соблюдался и в будущем. Если же злоумышленники поднимут такую смуту, что клир будет вынужден уйти из города для проведения законного избрания, то в этом случае, согласно декрету, представители народа всё равно должны присутствовать при избрании, чтобы одобрить его (Decretum Gratiani I, dist. XXIII, c. 1).

При избрании епископа согласие императора требовалось только в двух городах: это, как нетрудно догадаться, Рим и Константинополь - две столицы Империи. Тот факт, что св. Амвросий был послан в Милан императором Валентинианом, чтобы вместо императора председательствовать при избрании епископа, был явлением экстраординарным и объяснялся жестокими смутами среди горожан (Сократ. Церковная история, IV, XXX (МРG, XVII, 543)). В Риме слово императора при поставлении епископа было в древности столь весомым, что св. Григорий в письме императору Маврикию говорит, что был рукоположен по императорскому повелению, хотя его торжественно утвердил народ (Григорий Великий. Письма, I, 5 (МРL, LХХVII, 450)). По обычаю, как только клир, сенат и народ избирали епископа Рима, его представляли императору, который либо подтверждал, либо отменял избрание (Decretum Gratiani I, dist. LXIII, c. 18). Этому не противоречат собранные Грацианом декреты, в которых утверждается, что нарушение канонического порядка избрания недопустимо, что император не должен ставить епископов по своей прихоти а митрополиты - посвящать кандидатов, навязанных силой. Ибо одно дело - лишить Церковь принадлежащего ей права и дать одному человеку всё решать за неё и другое дело - оказать честь королю или императору, предоставив им привилегию подтвердить своим авторитетом законное избрание.

14. Sequitur iam ut tractemus quo ritu post electionem initiarentur veteris Ecclesiae ministri in suum officium. Hanc Latini ordinationem⁴ vel consecrationem⁵, Graeci χειροτονίαν ⁶, interdum etiam χειροθεσίαν⁷ vocarunt: licet χειροτονία id genus electionis proprie dicatur ubi declarantur suffragia manuum elevatione. Extat autem decretum Niceni concilii, ut Metropolites cum omnibus provinciae Episcopis conveniat ad eum qui electus fuerit ordinandum. Si autem^d itineris longitudine, aut valetudine, aut alia necessitate pars impeditur, ut tamen tres minimum conveniant: qui autem absunt, suam consensionem per literas testentur⁸. Atque hic Canon quum desuetudine obsolesceret, pluribus deinde synodis renovatus fuit⁹. Omnes autem, aut saltem quicunque excusationem non haberent, ideo adesse iubebantur quo gravius de doctrina et^e moribus ordinandi haberetur examen; neque enim sine examine res peragebatur¹⁰. Et apparet ex Cypriani verbis, non post electionem 72 vocari, sed electioni interesse olim solitos: atque in eum finem ut essent quasi moderatores, nequid in ipsa turba fieret turbulenti. Ubi enim dixit plebi esse potestatem vel dignos eligendi sacerdotes, vel indignos recusandi¹: aliquanto post subiungit, Propter quod diligenter de traditione divina atque Apostolica servandum est et tenendum (quod apud nos quoque et fere per provincias universas tenetur) ut ad ordinationes rite celebrandas, ad eam plebem cui praepositus ordinatur, Episcopi eiusdem provinciae proximi quique conveniant, et Episcopus deligatur plebe praesente [Epist. 4. lib. 1^a]². Sed quum tardius interdum cogerentur, et periculum esset ne illa mora abuterentur quidam ad ambiendi occasionem, satis fore visum est si designatione facta ipsi accederent, ac legitima inquisitione probatum consecrarent³.

14. Il reste d’exposer par quelle ceremonie on ordonnoit les ministres de l’Eglise ancienne apres les avoir esleus. Les Latins ont appellé cela Ordination ou Consecration. Les Grecs l’ont appellé de deux mots, qui signifient Imposition des mains. Or il y a un decret du Concile de Nice, lequel commande que le Metropolitain avec tous les Evesques de la province, s’assemblent pour ordonner celuy qui sera esleu. Si quelques uns sont empeschez par maladie ou par la difficulté du chemin, que pour le moins il y en vienne trois, et que ceux qui sont absens declairent par lettres qu’ils y consentent. Et pource que ce Canon à la longue ne s’observoit plus, il a esté renouvellé depuis en plusieurs Conciles. Or il estoit commandé à tous, ou pour le moins à ceux qui n’auroyent point d’excuse, de s’y trouver, afin que l’examen, tant de la doctrine que des mœurs, se fist avec plus grande gravité. Car on ne faisoit point la consecration sans tel examen. Mesmes il appert par les Epistres de sainct Cyprien, que du commencement on n’appelloit point les Evesques apres l’election: mais qu’ils estoyent presens sur le lieu quand le peuple devoit eslire, afin qu’ils fussent là comme superintendens à ce que rien ne se fist en trouble par la multitude. Car apres qu’il a dit que le peuple a puissance ou d’eslire ceux qu’il cognoist estre dignes, ou de refuser ceux qu’il cognoist estre indignes, il adjouste, Pourtant il nous faut diligemment tenir et garder ce qui nous a esté laissé du Seigneur et de ses Apostres, et ce qui s’observe entre nous et quasi par toutes les provinces: c’est que tous les Evesques voisins s’assemblent au lieu où il faut estire un Evesque, et qu’il soit esleu en la presence du peuple³⁴. Mais pource que quelque fois une telle assemblée se faisoit bien tard, et cependant les ambitieux avoyent loisir et opportunité de mener mauvaises pratiques, on advisa qu’il suffisoit si apres l’election faite, les Evesques s’assembloyent pour consacrer celuy qui estoit esleu, apres l’avoir examiné.

14. It remains for us to state, by what ceremony the ministers of the ancient Church, after their election, were initiated into their office. This the Latins have called ordination or consecration. The Greeks have called it χειροτονια, extension or elevation of hands, and sometimes χειροθεσια, imposition of hands; though the former word properly signifies that kind of election in which the suffrages are declared by the lifting up of the hands. There is a decree of the Council of Nice, that the metropolitan should meet with all the bishops of the province, to ordain him who shall have been elected; but that if any of them be prevented by the length of the journey, by sickness, or 284by any other necessary cause, at least three should meet, and those who are absent should testify their consent by letters. And when this canon from disuse had grown obsolete, it was renewed in various councils. Now, the reason why all, or at least as many as had no sufficient excuse, were commanded to be present, was that there might be a more solemn examination into the learning and morals of the person to be ordained; for the business was not completed without examination. And it appears from the epistles of Cyprian, that in the beginning the bishops were not invited after the election, but used to be present at the election, and that for the purpose of acting as moderators, that nothing turbulent might take place among the multitude. For after having said that the people have the power either to choose the worthy for priests, or to reject the unworthy, he adds, “Wherefore it is to be carefully held and observed as a Divine and apostolical tradition, (which is observed among us, and in almost all the provinces,) that for the due performance of ordinations, all the neighbouring bishops of the same province should meet with the people over whom a bishop is to be ordained, and that the bishop should be chosen in the presence of the people.” But because such an assembly was sometimes very slowly collected, and there was danger that such a delay might be abused by some for the purposes of intrigue, it was deemed sufficient, if they assembled after the election was made, and upon due examination consecrated the person who had been chosen.

14. The form of ordination in the ancient Church.

It now remains to treat of the form by which the ministers of the ancient Church were initiated to their office after election. This was termed by the Latins, Ordination or consecration, and by the Greeks χειροτονία, sometimes also χειροθεσία, though χειροτονία properly denotes that mode of election by which suffrages are declared by a show of hands. There is extant a decree of the Council of Nice, to the effect that the metropolitans, with all the bishops of the province, were to meet to ordain him who was chosen. But if, from distance, or sickness, or any other necessary cause, part were prevented, three at least should meet, and those who were absent signify their consent by letter. And this canon, after it had fallen into desuetude, was afterwards renewed by several councils. All, or at least all who had not an excuse, were enjoined to be present, in order that a stricter examination might be had of the life and doctrine of him who was to be ordained; for the thing was not done without examination. And it appears, from the words of Cyprian, that, in old time, they were not wont to be called after the election, but to be present at the election, and with the view of their acting as moderators, that no disorder might be committed by the crowd. For after saying that the people had the power either of choosing worthy or refusing unworthy priests, he immediately adds, “For which reason, we must carefully observe and hold by the divine and apostolic tradition (which is observed by us also, and almost by all the provinces), that for the due performance of ordinations all the nearest bishops of the province should meet with the people over whom the person is proposed to be ordained, and the bishop should be elected in presence of the people. But as they were sometimes too slowly assembled, and there was a risk that some might abuse the delay for purposes of intrigue, it was thought that it would be sufficient if they came after the designation was made, and on due investigation consecrated him who had been approved.

14. Nu volgt, dat wij behandelen de vraag op welke wijze de dienaren in de oude kerk na hun verkiezing in hun ambt werden ingewijd. Deze ceremonie hebben de Latijnen ordening of wijding genoemd, de Grieken handopsteking, soms ook handoplegging; ofschoon handopsteking in eigenlijke zin die soort van verkiezing genoemd wordt, waarbij de stemmen worden uitgebracht door opheffing der handen. Nu bestaat er een besluit van het concilie te Nicaea, dat de bisschop der hoofdstad met alle bisschoppen der provincie moet saamkomen om hem, die gekozen is, te ordenen. En indien door de grote afstand, of door ziekte, of een andere noodzakelijke verhindering een deel niet in staat is te komen, dat er dan tenminste drie moeten saamkomen, en dat zij, die niet aanwezig zijn, hun instemming schriftelijk moeten betuigen. En toen deze regel in onbruik begon te geraken, is hij later op meer dan één synode vernieuwd. Allen echter, of tenminste zij, die geen reden ter verontschuldiging hadden, moesten daarom aanwezig zijn, opdat een des te ernstiger onderzoek zou plaats hebben naar de leer en de zeden van hem, die geordend moest worden. Immers zonder onderzoek werd de zaak niet behandeld. En uit de woorden van Cyprianus blijkt, dat ze niet na de verkiezing geroepen werden, maar dat ze oudtijds bij de verkiezing aanwezig plachten te zijn; en wel met dit doel, dat ze als het ware de leiders zouden zijn, opdat er onder de schare niets wanordelijks zou plaats hebben. Want nadat hij gezegd heeft, dat het volk de macht heeft om waardige priesters te kiezen of onwaardige te weigeren, voegt hij een weinig verder dit toe¹ : "Daarom moet volgens de Goddelijke en apostolische leer dit naarstig in acht genomen en onderhouden worden (wat ook bij ons en in bijna alle provincies onderhouden wordt), dat om de ordeningen behoorlijk te verrichten de bisschoppen van dezelfde provincie, die het naast bij wonen, zich begeven tot het volk, voor hetwelk men iemand tot bisschop ordent, en dat de bisschop gekozen wordt in tegenwoordigheid van het volk." Maar daar ze somtijds wat al te langzaam bij elkaar kwamen en er gevaar was, dat sommigen dat oponthoud misbruikten tot een gelegenheid om naar het ambt te dingen, besloot men, dat het voldoende zou zijn, als ze nadat de verkiezing plaats gehad had, kwamen en de gekozene na een wettig onderzoek, wijdden.

14. 734Das Verfahren bei der Ordination

Jetzt müssen wir weiter die (vierte) Frage behandeln, nach welchem Brauch die Diener der Alten Kirche nach ihrer Erwählung in ihr Amt eingewiesen wurden. Diesen Vorgang haben die Lateiner „Ordination“ oder „Einsegnung“ (Weihe), die Griechen „Cheirotonia“ oder zuweilen auch „Cheirothesia“ („Handaufhebung” oder zuweilen auch „Handauflegung”) genannt; freilich bedeutet „Handaufhebung“ (cheirotonia) im eigentlichen Sinne jenes Wahlverfahren, bei dem die Stimmabgabe durch Aufrecken der Hände kenntlich gemacht wird. Nun gibt es einen Beschluß des Konzils in Nicäa, nach welchem der Metropolit mit allen Bischöfen der Provinz zusammenkommen sollte, um den, der erwählt worden war, zu ordinieren. Wenn aber infolge der weiten Entfernung oder durch Krankheit oder einen anderen Notfall ein Teil am Erscheinen verhindert war, so sollten doch mindestens drei zusammenkommen, und die Abwesenden sollten ihre Einwilligung schriftlich versichern. Als dann diese Rechtssatzung aus der Gewohnheit kam und dadurch in Abgang geriet, wurde sie nachher noch von vielen Synoden erneuert. Die Anordnung, daß alle oder wenigstens die, die keine Entschuldigung hatten, gegenwärtig sein mußten, hatte den Zweck, daß eine um so strengere Prüfung der Lehre und des Lebenswandels dessen vorgenommen wurde, der ordiniert werden sollte. Denn ohne solche Prüfung wurde die Ordination nicht vollzogen. Auch geht aus den Worten des Cyprian hervor, daß diese Bischöfe nicht erst nach der Wahl herbeigerufen wurden, sondern daß sie in alter Zeit gewöhnlich auch bei der Wahl selbst zugegen waren, und das hatte den Zweck, daß sie gleichsam als Leiter wirkten, damit bei der Menge kein Durcheinander entstünde. Cyprian erklärt nämlich zunächst, das Volk habe die Vollmacht, würdige Priester zu erwählen und unwürdige abzulehnen; dann aber fügt er kurz nachher zu: „Deshalb muß - wie das auch bei uns und in fast allen Provinzen geschieht - auf Grund der göttlichen und apostolischen Überlieferung fleißig darauf geachtet und gehalten werden, daß zum gehörigen Vollzug der Ordinationen die Bischöfe der betreffenden Provinz alle in der Gemeinde zusammenkommen, für welche man den Vorsteher ordiniert, und daß der Bischof in Gegenwart des Volkes erwählt wird“ (Brief 67). Aber da das Zusammenkommen der Bischöfe oft allzulange Zeit in Anspruch nahm und Gefahr bestand, daß einige Leute diesen Verzug als Gelegenheit zur Stimmenwerbung mißbrauchten, so kam man zu dem Beschluß, es sei ausreichend, wenn die Bischöfe nach vollzogener Erwählung kämen und den Erwählten nach einer gesetzmäßigen Untersuchung einsegneten.

14. Die bevestiging van bedienaars

Nou volg daar dat ons die seremonie moet behandel waarvolgens bedienaars van die kerk van ouds na hulle verkiesing in hulle amp bevestig is.¹⁰⁵ Die Latynse kerkvaders het dit ordening ¹⁰⁶ of konsekrasie ¹⁰⁷ genoem en die Griekse kerkvaders hand-opheffing ¹⁰⁸ of soms 1352  selfs handoplegging¹⁰⁹ - hoewel die woord handopheffing eintlik van die soort verkiesing gesê word waar die stemming deur die opsteek van hande aangedui word.¹¹⁰ Daar bestaan egter ’n besluit van die konsilie van Nicea dat die stedelike biskoppe met al die biskoppe van die provinsie byeen moet kom om iemand wat verkies is, te bevestig. As ’n lang reis of siekte of die een of ander noodtoestand dit verhinder, (het dit bepaal) dat ten minste drie biskoppe nogtans byeen moes kom en dat die afwesiges hulle instemming skriftelik per brief moes betuig.¹¹¹ En toe hierdie reël in onbruik verval het, is dit daarna deur verskeie sinodes hernieu.¹¹² Almal, of ten minste diegene wat geen verskoning gehad het nie, is daarom beveel om teenwoordig te wees om ’n baie ernstige ondersoek te doen na die leer en sedes van een wat bevestig moes word want dit was ’n saak wat nie sonder ondersoek afgehandel is nie.¹¹³ En uit Cyprianus se woorde is dit ook duidelik dat hulle gewoonlik nie na die verkiesing byeengeroep is nie, maar dat hulle eertyds by die verkiesing aanwesig was en juis met die doel dat hulle as ’t ware beheerders daarvan moes wees om te voorkom dat daar onder die massa wanorde sou ontstaan. Want nadat hy gesê het dat die (kerk)volk die bevoegdheid het om waardige priesters te kies of onwaardiges te verwerp, voeg hy ’n bietjie later by: “Ons moet daarom die Goddelike en apostoliese tradisie noulettend handhaaf en daaraan vashou - en dit is waaraan ons en feitlik al die provinsies vashou - dat, ten einde bevestigings na behore na te kom, al die naburige biskoppe van dieselfde provinsie by daardie gemeente waar die voorgestelde biskop bevestig gaan word, byeen moet kom, en dat die biskop in die teenwoordigheid van die (kerk)volk verkies moet word.”¹¹⁴ Maar aangesien hulle soms baie traag was om bymekaar te kom, en die gevaar bestaan het dat sommiges die vertraging sou misbruik om guns te werf, het hulle besluit dat dit voldoende sou wees as hulle daarheen sou gaan nadat die benoeming afgehandel is en hom te bevestig nadat hy in ’n wettige ondervraging goedgekeur is.¹¹⁵

14. Остаётся показать, какова была процедура возведения в сан служителей древней Церкви, следовавшая за их избранием. Латиняне именовали ее ординацией, или посвящением, а греки называли двумя словами, означавшими поднятие рук или их возложение. Принятое Никейским собором постановление гласит, что ординация избранного кандидата осуществляется собранием всех епископов митрополии во главе с митрополитом (Decretum Gratiani I, dist. LXIII, c. 18). Если кто-либо из них не может явиться лично по причине болезни или трудностей путешествия, то пусть по крайней мере соберутся трое, а отсутствующие выразят своё согласие письменно (Никейский собор, канон 4: Hefele C. J., von. Ор. cit., v. 1, р. 539). А поскольку это правило соблюдалось недолго, позднее оно вновь подтверждалось другими соборами (Третий Карфагенский собор (397), канон 39 (МРL, XXXIV, 194); Четвёртый Карфагенский собор, канон 3 (МРL,LXXXIV, 200): Helefe C.J., von. Ор. cit., v, 2, р. 111). Всем не имевшим оправдания для отсутствия предписывалось быть на избрании, дабы рассмотрение вероучительных взглядов и нравов избираемого осуществлялось с полной строгостью (Никейский собор (325), каноны 9 и 19: Hefele C.J.,von. Ор. cit., v. 1, р. 587, 615). Без такого рассмотрения посвящение вообще не совершалось. Из посланий св. Киприана явствует, что поначалу епископы призывались не после избрания кандидата, а присутствовали на самом избрании, как бы надзирая над ним, чтобы из-за скопления множества людей не возникло каких-нибудь беспорядков. Отметив, что народ обладает властью избрать того, кто известен ему как достойный, или отвергнуть недостойного, св. Киприан добавляет: «Поэтому надлежит тщательно сохранять и соблюдать завет Господа и его апостолов, который уважается у нас и почти во всех провинциях, а именно: пусть все соседние епископы соберутся в том месте, где предстоит избрать епископа, и пусть он будет избран в присутствии народа» (Киприан. Письма, 67, VI (МРL, Ер. 68, III, 1064)).

Но в силу того, что иногда епископы собирались слишком поздно и честолюбцы получали время и возможность для осуществления своих неблаговидных маневров, было решено, что епископам достаточно собраться по совершении избрания и посвятить избранника после надлежащего экзамена (Decretum Gratiani I, dist. LXIV, c.1 p.).

15. Hoc quum ubique sine exceptione fieret, paulatim mos diversus inolevit, ut metropolim ad petendam ordinationem electi concederent⁴. Quod ambitione magis et veteris instituti depravatione factum est, quam bona aliqua ratione. Nec multo post, aucta iam Romanae sedis authoritate, obtinuit altera adhuc deterior consuetudo, ut totius fere Italiae Episcopi consecrationem inde peterent. Quod animadvertere licet ex epistolis Gregorii⁵. Paucis tantum civitatibus, quae non ita facile cesserant, antiquum ius servatum erat; ut de Mediolano exemplum illic habetur [Lib. 2. Epist. 69, et 76]⁶. Fortassis solae metropoles retinuerunt suum privilegium. Solebant enim ad Archiepiscopum consecrandum omnes provinciales Episcopi convenire in ipsam primariam civitatem⁷. Caeterum ritus erat manuum impositio⁸. Nihil enim praeterea ceremoniarum adhibitum lego: nisi quod aliquem ornatum in solenni coetu habebant Episcopi, quo a reliquis presbyteris distinguerentur. Presbyteros quoque et diaconos sola manuum impositione ordinabant: sed suos presbyteros quisque Episcopus cum presbyterorum 73 collegio ordinabat¹. Quanquam autem idem agebant omnes: quia tamen praeibat Episcopus, et quasi eius auspiciis res gerebatur, ideo ipsius dicebatur ordinatio. Unde veteres hoc saepe habent, non differre alia re ab Episcopo presbyterum, nisi quia ordinandi potestatem non habeat².

15. Cela se faisoit par tout sans exception. Depuis une façon toute diverse fut introduite, que celuy qui estoit esleu venoit en la ville Metropolitaine pour estre confermé: ce qui a esté fait par ambition et corruptele, piustost que par bonne raison. Quelque temps apres, depuis que l’authorité du siege Romain fut accreue, il y survint une façon encore beaucoup pire, c’est que tous les Evesques d’Italie venoyent là pour estre consacrez. Ce qu’on peut voir par les epistres de sainct Gregoire³⁵. Seulement il y eut quelque peu de villes, lesquelles retindrent leur droit ancien, d’autant qu’elles ne voulurent point facilement ceder: comme Milan, selon qu’on en voit l’exemple en une Epistre. Possible que les seules villes Metropolitaines demeurerent en ce privilege. Car la coustume ancienne estoit que tous les Evesques de la province s’assemblassent là pour consacrer leur Metropolitain. Au reste, la ceremonie estoit l’imposition des mains. Car je n’ay pointleu qu’il y en ait eu d’autres, sinon que les Evesques avoyent quelques accoustremens pour estre discernez d’entre les autres Prestres. Semblablement ils ordonnoyent les Prestres et les Diacres par la seule imposition des mains. Mais chacun Evesque ordonnoit les Prestres de son diocese avec le conseil des autres Prestres. Or combien que cela se faisoit de tous en commun, neantmoins pource l’Evesque presidoit, et que la chose se faisoit comme par sa conduite, l’authorité est appellée sienne. Et pourtant il est souvent dit aux anciens Docteurs, qu’un Prestre ne differe en rien d’un Evesque, sinon entant qu’il n’a point la puissance d’ordonner.

15. This was the universal practice, without any exception. By degrees a different custom was introduced, and the persons elected went to the metropolitan city to seek ordination. This change arose from ambition and a corruption of the ancient institution, rather than from any good reason. And not long after, when the authority of the see of Rome had increased, another custom obtained, which was still worse; almost all the bishops of Italy went to Rome to be consecrated. This may be seen by the epistles of Gregory. Only a few cities, which did not so easily yield, preserved their ancient right; of which there is an example recorded by him in the case of Milan. Perhaps the metropolitan cities were the only ones that retained their privilege. For almost all the provincial bishops used to assemble in the metropolitan city to consecrate their archbishop. The ceremony was imposition of hands. For I read of no other ceremony practised, except that in the public assembly the bishops had some dress to distinguish them from the rest of the presbyters. Presbyters and deacons also were ordained solely by imposition of hands. But every bishop ordained his own presbyters, in conjunction with the assembly of the other presbyters of his diocese. Now, though they all united in the same act, yet because the bishop took the lead, and the ceremony was 285performed under his direction, therefore it was called his ordination. Wherefore it is often remarked by the ancient writers, that a presbyter differs from a bishop in no other respect, than that he does not possess the power of ordination.

15. This form gradually changed.

While this was done everywhere without exception, a different custom gradually gained ground—namely, that those who were elected338should go to the metropolitan to obtain ordination. This was owing more to ambition, and the corruption of the ancient custom, than to any good reason. And not long after, the authority of the Romish See being now increased, another still worse custom was introduced, of applying to it for the consecration of the bishops of almost all Italy. This we may observe from the letters of Gregory (Lib. 2 Ep. 69, 76). The ancient right was preserved by a few cities only which had not yielded so easily; for instance, Milan. Perhaps metropolitan sees only retained their privilege. For, in order to consecrate an archbishop, it was the practice for all the provincial bishops to meet in the metropolitan city. The form used was the laying on of hands (chap. 19 sec. 28, 31). I do not read that any other ceremonies were used, except that, in the public meeting, the bishops had some dress to distinguish them from the other presbyters. Presbyters, also, and deacons, were ordained by the laying on of hands; but each bishop, with the college of presbyters, ordained his own presbyters. But though they all did the same act, yet because the bishop presided, and the ordination was performed as it were under his auspices, it was said to be his. Hence ancient writers often say that a presbyter does not differ in any respect from a bishop except in not having the power of ordaining.

15. Hoewel dit overal zonder uitzondering geschiedde, is langzamerhand een andere gewoonte ontstaan, namelijk dat de gekozenen naar de hoofdstad gingen om hun ordening te verzoeken. Dit is meer geschied uit eerzucht en door verslechtering van de oude instelling, dan om een of andere goede reden. En niet veel later, toen het gezag van de stoel te Rome reeds toegenomen was, is een andere nog slechtere gewoonte opgekomen, namelijk deze, dat de bisschoppen van bijna geheel Italië te Rome hun wijding verzochten. Dat kan men opmerken uit de brieven van Gregorius¹. Slechts in weinig steden, die niet zo gemakkelijk waren geweken, was het oude recht bewaard, zoals men daar vermeld vindt het voorbeeld van Milaan. Misschien hebben alleen de hoofdsteden hun voorrecht behouden. Want alle bisschoppen der provincie plachten in de hoofdstad bijeen te komen om de aartsbisschop te wijden. Verder bestond de ceremonie in het opleggen der handen. Want ik lees niet, dat bovendien nog enige ceremonie gebruikt werd; behalve dat de bisschoppen in de plechtige vergadering een versiersel hadden, om daardoor van de overige presbyters onderscheiden te worden. Ook de presbyters en de diakenen ordenden ze alleen door oplegging der handen; maar iedere bisschop ordende te zamen met het college der presbyters zijn presbyters. En ofschoon allen hetzelfde deden, werd toch, omdat de bisschop voorging en de zaak als het ware onder zijn toezicht geschiedde, de ordening genoemd de ordening door de bisschop. Daarom leest men dikwijls bij de ouden, dat de presbyter zich in geen enkele andere zaak van de bisschop onderscheidt, dan daarin, dat hij niet de macht heeft om te ordenen.

15.

Obgleich dies nun allenthalben ohne Ausnahme geschah, wuchs doch nach und nach eine andersartige Gepflogenheit heran, nämlich daß sich die Gewählten in die Hauptstadt begaben, um die Ordination nachzusuchen. Das ist nun mehr aus Ehrgeiz und Verkehrung der alten Ordnung als aus irgendeinem guten Grunde geschehen. Nicht lange danach, als die Autorität des römischen Stuhls bereits größer geworden war, riß dann noch eine schlimmere Gewohnheit ein, daß nämlich die Bischöfe von fast ganz Italien ihre Einsegnung (Weihe) von Rom begehrten. Das läßt sich aus den Briefen Gregors ersehen. Nur wenigen Städten, die sich nicht so leicht hatten zurückdrängen lassen, blieb ihr altes Recht erhalten. So findet man bei Gregor das Beispiel Mailands erwähnt (Briefe III,30). Möglicherweise haben allein die Hauptstädte (d.h. die Sitze der Metropoliten) ihr Vorrecht behalten. Denn zur Einsegnung (Weihe) des Erzbischofs pflegten alle Bischöfe der Provinz eben in der Hauptstadt zusammenzukommen.

Der bei der Ordination waltende gottesdienstliche Brauch war übrigens die Handauflegung. Soweit ich nämlich lese, hat man außerdem keinerlei Zeremonien angewandt, abgesehen davon, daß die Bischöfe bei der feierlichen Versammlung bestimmte Schmuckgewänder getragen haben, um dadurch von den anderen Presbytern unterschieden zu werden. Auch die Presbyter und Diakonen ordinierte 735 man allein durch Handauflegung. Jeder Bischof aber ordinierte seine Presbyter zusammen mit dem Kollegium der (anderen) Presbyter. Obgleich nun (dabei) alle (d.h. Bischof und Presbyter) das gleiche taten, so sprach man doch von der Ordination „durch den Bischof“, weil dieser voranging und die Handlung gleichsam unter seiner Anleitung geschah. Daher kann man bei den Alten oft zu lesen bekommen, der Presbyter sei nur darin vom Bischof verschieden, daß er eben nicht die Vollmacht zur Ordination besitze.

15. ’n Geleidelike afwyking van die prosedure van die kerk van ouds

1353 Hoewel dit sonder uitsondering oral gebeur het, het ’n gewoonte wat heeltemal daarvan verskil, langsamerhand wortel geskiet, naamlik dat diegene wat verkies is hulle na die hoofstad gewend het om daar bevestig te word.¹¹⁶ Dit het vanweë ambisie en ’n verdraaiing van die ou orde eerder as vanweë die een of ander goeie rede plaasgevind. En ook nie veel later nie toe die gesag van die Roomse setel reeds toegeneem het, het ’n tweede gewoonte wat nog slegter was, posgevat, naamlik dat biskoppe van feitlik die hele Italië hulle bevestiging daar versoek het. Ons kan dit opmerk in die briewe van Gregorius.¹¹⁷ Die ou bepaling is slegs in ’n paar stede wat nie so maklik daarvan afgesien het nie, gehandhaaf soos byvoorbeeld in Milaan.¹¹⁸ Miskien het slegs die hoofstede hierdie voorreg behou want al die provinsiale biskoppe het in die hoofstad byeengekom om ’n aartsbiskop te bevestig.¹¹⁹

 Maar die seremonie was handoplegging.¹²⁰ Ek lees trouens van geen ander seremonie wat gebruik is nie - behalwe dat die biskoppe die een of ander tooisel in die plegtige vergadering gehad het om hulle van die ander presbiters te onderskei. Hulle het ook die presbiters en die diakens slegs met handoplegging bevestig maar elke biskop het in vergadering met sy presbiters sy eie presbiters bevestig.¹²¹ Hoewel almal saam opgetree het, is daar gesê dat dit “sy” bevestiging was omdat die biskop die presbiters voorgegaan het en sake onder sy toesig afgehandel is. Daarom kom dit dikwels onder die skrywers van ouds voor dat ’n presbiter nie van ’n biskop verskil nie behalwe daarin dat hy nie die mag het om iemand (in die ampte) te bevestig nie.¹²²

15. Такова была повсеместная практика, без исключений. Но впоследствии утвердился совсем иной порядок: избранный должен был являться в митрополию для утверждения избрания (Lео I.Ер. 10, 5 (МРL, LIV, 633b)), что диктовалось не столько разумными соображениями, сколько честолюбием и порчей. Некоторое время спустя, когда возрос авторитет римского престола, вошёл в обыкновение ещё худший порядок: отныне все епископы Италии должны были являться для посвящения в Рим. Об этом свидетельствуют послания св. Григория (ГригорийВеликий. Письма, III, 14; IV, 39,41; IX, 81, 87; XIII, 14, 17 (МРL, LXXVII, 615-616, 717, 1016, 1270)). Лишь несколько городов сохранили старинное право, не желая легко уступать. В их числе был Милан (Григорий Великий. Письма, III, 30, 31 (МРL, LXXVII, 627-628)).

Возможно, эту привилегию удержали только города - резиденции митрополитов, так как, согласно древнему обычаю, все епископы провинции должны были собираться там для посвящения митрополита (Никейский собор, канон 4: Hefele C.J., von. Ор. cit.. v. 1, р. 539; ПервыйАнтиохийский собор (341): ibid., р. 720).

Процедура посвящения заключалась в возложении рук (Киприан. Письма, 67 (МРL, Ер. 68, III, 1064)). Не думаю, что существовали иные процедуры, разве что ординация епископов имела некоторые мелкие отличия от ординации пресвитеров. Пресвитеры и диаконы также посвящались одним только возложением рук. Каждый епископ рукополагал пресвитеров своего диоцеза с согласия других пресвитеров (Statuta ecclesia antiqua, с. З et 4: Hefele C.J., von. Ор. cit., v. 2,р. 111; МРL, LXXXIV, 200; Апостолькие постановления, канон VIII, 16 (МРG, I, 1114b); Decretum Gratiani I.dist. XXIII, с. 8, 11).

Но хотя всё совершалось по общему совету, епископ председательствовал и как бы руководил всем; поэтому и власть посвящения приписывалась ему. Тем не менее у древних учителей часто говорится, что пресвитер ничем не отличается от епископа, кроме как тем, что не обладает властью ординирования (Епифаний. Против ересей, кн. III, т. 2, 75, IV (МРG, XIII, 507); ИоаннЗлатоуст. Письмо Филиппу (МРG, LХII, 183); Hieronymus. Ер. 146, 1 (МРL, XXII, 1193); Idem. Ер. ad Titum,с. 1 (МРL, XXIV, 562а); Апостольские постановления, правило VIII, 28 (МРG, I, 1123)).