1. 30 | Quanti apud nos valere verbi et sacramentorum ministerium, et quousque procedere eius reverentia debeat, ut sit nobis perpetua tessera dignoscendae Ecclesiae, explicatum est⁵. Nempe ubicunque integrum extat et illibatum, nullis morum vitiis aut morbis impediri, quominus Ecclesiae nomen sustineat. Deinde, illud ipsum leviusculis erroribus non vitiari quominus legitimum aestimetur. Porro errores quibus talis debeatur venia, 31 eos esse indicatum est, quibus praecipua religionis doctrina non laedatur, quibus non opprimantur quae inter fideles omnes convenire debent religionis capita: in sacramentis vero, qui^a legitimam authoris institutionem non aboleant nec labefactent. Atqui, simul ac in arcem religionis mendacium irrupit, summa necessariae doctrinae inversa est, sacramentorum usus corruit: certe Ecclesiae interitus consequitur; perinde^b atque de vita hominis actum est, iugulo transfixo, vel praecordiis lethaliter sauciatis. || Atque id ex Pauli verbis liquido evincitur, quum docet Ecclesiam fundatam esse super doctrinam Apostolorum et Prophetarum, ipso Christo summo angulari lapide [Ephes. 2. d. 20]. Si ecclesiae fundamentum est Prophetarum et Apostolorum doctrina, qua salutem suam in uno Christo reponere fideles iubentur, illam doctrinam tolle, quomodo amplius aedificium constabit? Corruat ergo Ecclesia necesse est, ubi intercidit illa religionis summa quae sola sustinere eam potest. Deinde, si vera Ecclesia columna est ac firmamentum veritatis [1. Tim. 3. d. 15], certum est non esse Ecclesiam ubi regnum occupavit mendacium et falsitas.

1. Il a desja esté exposé quelle importance doit avoir entre nous le ministere de la parolle de Dieu et des Sacremens, et jusques à où nous luy devons porter cest honneur, pour le tenir comme enseigne et marque de l’Eglise: c’est à dire, que par tout où il est en son entier, il n’y a nuls vices touchant les mœurs, qui empeschent que là il n’y ait Eglise. Secondement, qu’encores qu’il y ait quelques petites fautes, ou en la doctrine, ou aux Sacremens, qu’iceluy ne laisse point d’avoir sa vigueur. Davantage, il a esté monstré que les erreurs ausquels on doit ainsi pardonner, sont ceux qui ne touchent point la principale doctrine de nostre religion, et ne contreviennent aux articles de la foy, esquels doyvent consentir tous fideles. Et quant aux Sacremens, que les fautes qu’on peut tolerer, sont celles qui n’abolissent point et ne renversent l’institution du Seigneur. Mais s’il advient que le mensonge s’esleve pour destruire les premiers points de la religion Ghrestienne, et destruire ce qui est necessaire d’entendre des Sacremens, en sorte que l’usage en soit aneanty, lors s’ensuit la ruine de l’Eglise, tout ainsi que c’est fait de la vie de l’homme, quand le gosier est coupé, ou que le cœur est navré. Ce que monstre sainct Paul, quand il dit que l’Eglise est fondée sur la doctrine des Prophetes et des Apostres, Jesus Christ estant la principale pierre (Ephes. 2:20). Si le fondement de l’Eglise est la doctrine des Apostres et des Prophetes, laquelle enseigne les fideles de constituer leur salut en Christ, qu’on oste cette doctrine, comment l’edifice pourra-il demeurer debout? Il est donc necessaire que l’Eglise dechée, quand la doctrine laquelle seule la soustient, est renversée. Davantage, si la vraye Eglise est colomne et firmament de verité (1 Tim. 3:15), il n’y a point de doute que ce n’est pas l’eglise où regne la fausseté et le mensonge.

1. 248 We have already stated the importance which we ought to attach to the ministry of the word and sacraments, and the extent to which our reverence for it ought to be carried, so as to account it a perpetual mark and characteristic of the Church. That is to say, that wherever that exists entire and uncorrupted, no errors and irregularities of conduct form a sufficient reason for refusing the name of a Church. In the next place, that the ministry itself is not so far vitiated by smaller errors, as to be considered on that account less legitimate. It has further been shown, that the errors which are entitled to this forgiveness are those by which the grand doctrine of religion is not injured, which do not suppress the points in which all believers ought to agree as articles of faith, and which, in regard to the sacraments, neither abolish nor subvert the legitimate institution of their Author. But as soon as falsehood has made a breach in the fundamentals of religion, and the system of necessary doctrine is subverted, and the use of the sacraments fails, the certain consequence is the ruin of the Church, as there is an end of a man’s life when his throat is cut, or his heart is mortally wounded. And this is evident from the language of Paul, when he declares the Church to be “built upon the foundation of the apostles and prophets, Jesus Christ himself being the chief corner-stone.”⁷⁸¹ If the foundation of the Church be the doctrine of the prophets and apostles, which enjoins believers to place their salvation in Christ alone, how can the edifice stand any longer, when that doctrine is taken away? The Church, therefore, must of necessity fall, where that system of religion is subverted which alone is able to sustain it. Besides, if the true Church be “the pillar and ground of truth,”⁷⁸² that certainly can be no Church where delusion and falsehood have usurped the dominion.

1. Recapitulation of the matters treated in the previous chapter. Substance of the present chapter—viz. Where lying and falsehood prevail, no Church exists. There is falsehood wherever the pure doctrine of Christ is not in vigour.

304 How much the ministry of the word and sacraments should weigh with us, and how far reverence for it should extend, so as to be a perpetual badge for distinguishing the Church, has been explained; for we have shown, first, that wherever it exists entire and unimpaired, no errors of conduct, no defects should prevent us from giving the name of Church ;¹ and, secondly, that trivial errors in this ministry305ought not to make us regard it as illegitimate. Moreover, we have shown that the errors to which such pardon is due, are those by which the fundamental doctrine of religion is not injured, and by which those articles of religion, in which all believers should agree, are not suppressed, while, in regard to the sacraments, the defects are such as neither destroy nor impair the legitimate institution of their Author.¹ But as soon as falsehood has forced its way into the citadel of religion, as soon as the sum of necessary doctrine is inverted, and the use of the sacraments is destroyed, the death of the Church undoubtedly ensues, just as the life of man is destroyed when his throat is pierced, or his vitals mortally wounded. This is clearly evinced by the words of Paul when he says, that the Church is “built upon the foundation of the apostles and prophets, Jesus Christ himself being the chief corner-stone” (Eph. 2:20). If the Church is founded on the doctrine of the apostles and prophets, by which believers are enjoined to place their salvation in Christ alone, then if that doctrine is destroyed, how can the Church continue to stand? The Church must necessarily fall whenever that sum of religion which alone can sustain it has given way. Again, if the true Church is “the pillar and ground of the truth” (1 Tim. 3:15), it is certain that there is no Church where lying and falsehood have usurped the ascendancy.

1. Van hoe groot gewicht bij ons de bediening van het Woord en de sacramenten moet zijn, en hoever onze eerbied daarvoor behoort te gaan, opdat ze voor ons een voortdurend kenteken moge zijn om de kerk te onderscheiden, hebben we uitgelegd; namelijk, dat, waar die bediening zuiver en ongeschonden gevonden wordt, die kerk door geen gebreken of fouten der zeden verhinderd wordt, de naam kerk te blijven dragen. Verder, dat die bediening door geringe dwalingen niet zo geschonden wordt, dat ze niet voor wettig zou kunnen gehouden worden. Vervolgens hebben we aangetoond, dat de dwalingen, aan welke men zulk een vergeving schuldig is, dezulke zijn, waardoor de hoofdinhoud van de leer van de godsdienst niet wordt aangetast, waardoor die hoofdstukken van de godsdienst, over welke onder alle gelovigen eenstemmigheid moet zijn, niet in het gedrang komen; en wat betreft de sacramenten, die dwalingen, die de wettige instelling van de auteur niet te niet doen of aan het wankelen brengen. Maar toch, zodra in de burcht der religie de leugen is binnengedrongen, de hoofdsom der noodzakelijke leer is verbasterd en het gebruik der sacramenten is terneder gestort, volgt ongetwijfeld de ondergang der kerk, evenals het met het leven van een mens gedaan is, wanneer zijn hals doorboord is, of zijn ingewanden dodelijk gewond zijn. En dit wordt duidelijk bewezen uit de woorden van Paulus, wanneer hij leert (Ef. 2:20) dat de kerk gefundeerd is op de leer der apostelen, waarvan Christus zelf is de uiterste hoeksteen. Als het fundament der kerk is de leer der profeten en apostelen, door welke de gelovigen bevolen wordt hun zaligheid alleen op Christus te stellen, hoe zal dan, wanneer ge die leer wegneemt, het gebouw verder kunnen bestaan? Dus de kerk moet noodzakelijk ineenstorten, wanneer die hoofdsom der religie wegvalt, die haar alleen kan staande houden. Bovendien, wanneer de ware kerk de pilaar en vastigheid der waarheid is (1 Tim. 3:15) dan is het zeker, dat er geen kerk is, waar de leugen en de valsheid het rijk heeft ingenomen.

1. 705Der Grundunterschied

Ich habe nun auseinandergesetzt, welchen hohen Wert der Dienst am Wort und an den Sakramenten bei uns haben und wie weit die Ehrerbietung vor ihm gehen soll: er soll ja für uns das ständige Kennzeichen zur Unterscheidung der (wahren von der falschen) Kirche sein, überall nämlich, wo dieser Dienst unversehrt und unverkürzt zutage tritt, da wird solche Kirche durch keinerlei Gebrechen oder Krankheiten des Lebenswandels daran gehindert, den Namen „Kirche“ zu tragen. Ferner wird dieser Dienst selber durch geringe Irrtümer nicht dermaßen verderbt, daß er etwa nicht für rechtmäßig zu achten wäre. Ich habe dann weiter gezeigt, daß die Irrtümer, denen solche Verzeihung zukommt, von der Art sind, daß durch sie die wesentlichste Lehre der Religion nicht verletzt wird und die Hauptstücke der Gottesverehrung, über die unter allen Gläubigen Einstimmigkeit herrschen muß, nicht unterdrückt werden; was die Sakramente angeht, so sind - das zeigte ich - jene verzeihlichen Irrtümer derart, daß sie doch die rechtmäßige Einrichtung des Urhebers dieser Sakramente nicht abschaffen oder ins Wanken bringen.

Sobald dagegen in das Bollwerk der Religion die Lüge eingebrochen, die Hauptsumme der notwendigen Lehre verkehrt worden und die Übung der Sakramente zusammengestürzt ist, da ergibt sich ganz gewiß der Untergang der Kirche, genau wie es um das Leben eines Menschen geschehen ist, wenn man ihm die Kehle durchbohrt oder das Herz tödlich verwundet hat. Das läßt sich klar aus den Worten des Paulus beweisen, indem er lehrt, daß die Kirche auf die Lehre der Apostel und Propheten gegründet ist, „da Jesus Christus der Eckstein ist“ (Eph. 2,20). Wenn also das Fundament der Kirche die Lehre der Propheten und Apostel ist, in der den Gläubigen befohlen wird, ihr Heil auf Christus allein zu gründen, - wie soll dann das Bauwerk noch weiter Bestand haben, wenn man dies Fundament wegnimmt? Die Kirche muß also notwendig zusammenbrechen, wo diese Hauptsumme der Gottesverehrung, die sie allein aufrechterhalten kann, dahinfällt. Und dann: wenn die wahre Kirche „ein Pfeiler und eine Grundfeste der Wahrheit ist“ (1. Tim. 3,15), so ist sicherlich da keine Kirche, wo Lüge und Falschheit die Herrschaft gewonnen haben.

1.

Omdat die Roomse kerk van die waaragtige Woordverkondiging en ware bediening van die sakramente afgewyk het, kan dit nie daarop aanspraak maak dat dit die ware kerk is nie (Afdeling 1 - 6)

’n Herbeklemtoning van die eienskappe van die ware kerk

1302 Ons het reeds verduidelik hoeveel krag die bediening van die Woord en die sakramente onder ons behoort te hê en hoe ver die eerbied hiervoor behoort te strek om voortdurend vir ons ’n teken te wees om die kerk te onderskei.¹ Dit is naamlik dat, oral waar hierdie bediening ongeskonde en onbedorwe bestaan, dit deur geen sedelike gebreke of foute verhinder word om die naam kerk te dra nie. Vervolgens het ons verduidelik dat dit nie deur onbeduidende foute in die bediening so geskend word dat dit as onwettig geag moet word nie. Verder is aangetoon dat foutewat vergiffenis verdien, sodanig is dat die belangrikste aspekte van die leer van ons godsdiens nie daardeur geskaad en die hoofpunte van die godsdiens waaroor alle gelowiges ooreen behoort te stem, nie daardeur onderdruk word nie.² In die geval van die sakramente is dit foute wat nie die wettige instelling van die Skepper daarvan tot niet maak en verwoes nie.

Sodra ’n leuen egter in die vesting van die godsdiens inbars, sodra die somtotaal van die noodsaaklike leer vernietig is en die gebruik van die sakramente in duie stort, volg die ondergang van die kerk tog sekerlik - soos wanneer dit klaarpraat is met iemand se lewe as sy keel deurboor en sy hart ’n dodelike wond opgedoen het. En dit kan ook duidelik uit Paulus se woorde bewys word wanneer hy leer dat die kerk op die leer van die profete en apostels gebou is, terwyl Christus self die belangrikste hoeksteen daarvan is.³ As die fondament van die kerk die leer van die apostels en profete is waarvolgens gelowiges gebied word om hulle saligheid in Christus alleen te stel, hoe sal die gebou dan staande bly as jy die leer wegneem? Die kerk moet dus noodwendig ineentuimel wanneer daardie somtotaal van die godsdiens wat dit alleen staande kan 1303 hou, in duie stort. Verder, as die kerk dan die pilaar en grondslag van die waarheid is,⁴ is daar beslis geen kerk waar die leuen en valsheid regeer nie.

1. Итак, мы выяснили, во-первых, насколько важны для нас проповедь Слова Божьего и совершение таинств и до какой степени мы должны почитать это служение как знак и печать Церкви. Ибо там, где оно присутствует во всей полноте, никакие нравственные изъяны не могут упразднить Церковь. Во-вторых, наличие небольших погрешностей в проповеди или в таинствах не отменяет их действенности. В-третьих, простительными являются те заблуждения, которые не затрагивают существа нашего вероучения и не противоречат основным положениям веры, которые должны принимать все христиане. Что касается таинств, то здесь считаются терпимыми погрешности, не отменяющие и не извращающие Божье установление. Но если ложь посягнёт на первоосновы христианского учения и разрушит самую суть таинств, уничтожив их действенность, то это повлечёт за собой гибель Церкви, подобно тому как удар ножа в горло или разрыв сердца влечёт за собой гибель человека.

Именно это утверждает св. Павел, когда говорит, что Церковь основана на учении пророков и апостолов, имея краеугольным камнем Иисуса Христа (Эф 2:20). А коль скоро основанием Церкви служит учение апостолов и пророков, наставляющее верующих искать спасение в Иисусе Христе, то устоит ли здание Церкви, если разрушить это учение? Когда будет ниспровергнуто учение, являющееся её единственным основанием, Церковь неизбежно рухнет. Кроме того, если истинная Церковь есть столп и утверждение истины (1 Тим 3:15), то несомненно нет никакой Церкви там, где царят ложь и обман.

2. | In eum modum quum res habeat sub Papismo, intelligere licet quid Ecclesiae illic supersit. Pro verbi ministerio perversa et mendaciis conflata illic regnat gubernatio^c, || quae puram lucem partim extinguit, partim suffocat. || In locum Coenae Domini foedissimum sacrilegium subiit: cultus Dei varia et non ferenda superstitionum congerie deformatus: doctrina (citra quam Christianismus non constat) tota sepulta et explosa: publici conventus, idololatriae et impietatis scholae. Quare nullum est periculum ne ab exitiali tot flagitiorum participatione desciscendo, ab Ecclesia Christi divellamur. Ecclesiae communio non ea lege instituta est, ut vinculum sit quo idololatria, impietate, ignorantia Dei aliisque malorum generibus irretiamur: sed potius, quo in timore Dei, et veritatis obedientia retineamur. || Magnifice illi^d quidem suam nobis Ecclesiam commendant, nequa alia in mundo esse videatur: postea, quasi re confecta, omnes schismaticos esse constituunt, qui ab eius quam pingunt Ecclesiae obedientia subducere se: omnes haereticos, qui contra eius doctrinam mutire audent. Sed quibus rationibus veram se Ecclesiam habere confirmant? Allegant ex vetustis annalibus, quid olim in Italia, in Gallia, in Hispania fuerit: a sanctis illis viris, qui sana doctrina fundarunt excitaruntque 32 Ecclesias, doctrinamque ipsam et Ecclesiae aedificationem suo sanguine stabilierunt, se originem ducere. Ecclesiam vero sic et spiritualibus donis, et Martyrum sanguine apud se consecratam, perpetua Episcoporum successione conservatam fuisse ne intercideret. Commemorant quanti hanc successionem fecerint Irenaeus, Tertullianus, Origenes^a, Augustinus, et alii^{b 1}. || Quam^c frivola sint ista^d et plane ludicra, faciam ut nullo negotio intelligant^e ii qui mecum ea paululum expendere^f volent. Equidem eos quoque^g hortarer, ut huc animum serio adverterent, siquid docendo proficere me apud eos posse confiderem; sed quando illis, omissa veritatis ratione, hoc unum propositum est quacunque possunt via rem suam^h agereⁱ, pauca tantum dicam quibus sese boni viri et veri^k studiosi^l ab eorum^m captionibus expedire queantⁿ. || Primum ab illis quaero cur non Aphricam citent^o, et Aegyptum, et totam Asiam. Nempe quia in omnibus illis regionibus desiit sacra haec Episcoporum successio, cuius beneficio se Ecclesias retinuisse gloriantur. Eo igitur recidunt, se ideo veram habere Ecclesiam, quia ex quo esse coepit, non fuerit Episcopis destituta: perpetua enim serie alios aliis successisse. Sed quid si Graeciam illis regeram? Quaero igitur iterum ab ipsis cur apud Graecos periisse Ecclesiam dicant, apud quos nunquam interrupta fuit illa Episcoporum successio, unica, eorum opinione, Ecclesiae custos et conservatrix. Graecos faciunt schismaticos; quo iure? quia a sede Apostolica desciscendo, privilegium perdiderunt. Quid? annon multo magis perdere merentur qui a Christo ipso deficiunt? Sequitur ergo evanidum esse praetextum successionis, nisi Christi veritatem, quam a patribus per manum acceperint, salvam et incorruptam posteri retineant, ac in ea permaneant.

2. Or puis que cela est en toute Papauté, il est facile de juger quelle Eglise il y reste. Au lieu du ministere de la Parolle, il y a un gouvernement pervers et confit de mensonges, lequel esteind ou estouffe la pure clairté de la doctrine. Au lieu de la sacrée Cene de nostre Seigneur, il y a un sacrilege execrable. Le service de Dieu y est du tout deffiguré par diverse forme de superstitions. La doctrine, sans laquelle la Chrestienté ne peut consister, y est ensevelie ou rejettée. Les assemblées publiques sont escoles d’idolatrie et impieté. Il ne faut point donc craindre qu’en nous retirant de la participation de ces sacrileges, nous facions divorce avec l’Eglise de Dieu. La communion de l’Eglise n’a pas esté instituée à telle condition, qu’elle nous soit un lien pour nous astreindre à idolatrie, impieté, ignorance de Dieu, et autres meschancetez, mais plustost pour nous entretenir en la crainte de Dieu, et en l’obeissance de sa verité. Je say bien que les flateurs du Pape magnifient grandement leur eglise, pour faire accroire qu’il n’y en a point d’autre au monde. Puis apres, comme s’ils avoyent gagné leur procés, ils concluent que tous ceux qui se destournent de l’obeissance d’icelle, sont schismatiques: et que tous ceux qui osent ouvrir la bouche pour repugner à la doctrine d’icelle, sont heretiques. Mais par quelle raison prouvent-ils qu’ils ayent la vraye Eglise? ils alleguent des histoires anciennes, ce qui a esté autre fois en Italie, en Espagne et en la Gaule, et qu’ils sont descendus de ces saincts personnages, qui ont esté les premiers fondateurs des Eglises en tous ces pays-là, et qui ont enduré mort et passion pour la confirmation de leur doctrine. Pourtant que l’Eglise ayant ainsi esté consacrée entre eux, tant par les dons spirituels de Dieu, que par le sang des saincts Martyrs, a esté conservée par succession perpetuelle des Evesques, à ce qu’elle ne descheut pas. Ils alleguent combien Irenée, Tertullien, Origene et sainct Augustin, et les autres anciens Docteurs ont estimé ceste succession. Toutesfois quiconque me voudra prester l’aureille, je luy monstreray clairement combien toutes ces allegations sont frivoles. J’exhorteroye aussi bien ceux qui les mettent en avant, d’appliquer leurs esprits à ce que je leur diray, si je pensoye profiter quelque chose par les enseigner: mais pource que sans avoir aucun esgard à la verité, ils ne cherchent autre chose qu’à maintenir leur profit particulier, je parleray seulement pour les bons, et ceux qui ont desir de cognoistre la verité, et leur monstreray comment ils se pourront despescher de toutes ces cavillations. Premierement, je demande à nos adversaires, pourquoy c’est qu’ils ne nous mettent en avant l’Afrique, l’Egypte et toute l’Asie. Il n’y a autre cause sinon d’autant que ceste succession des Evesques y est faillie, par le moyen de laquelle ils se vantent que l’Eglise a esté conservée entre eux. Ils reviennent donc à ce poinct-là, qu’ils ont la vraye Eglise, d’autant que jamais elle n’a esté destituée d’Evesques, depuis qu’elle a commencé d’estre, veu que les uns ont succedé aux autres par un ordre perpetuel. Mais que sera-ce, si je leur allegue d’autre costé la Grece? Je leur demande donc derechef, pourquoy c’est qu’ils disent que l’Eglise est perie en Grece: entre lesquels ceste succession, laquelle selon leur fantasie est le seul moyen de conserver l’Eglise, n’a jamais cessé, mais a tousjours duré sans interruption? Ils font les Grecs schismatiques. A quel tiltre? Pourtant, disent-ils, qu’en se revoltant du sainct siege Apostolique de Rome, ils ont perdu leur privilege. Mais quoy? ceux qui se revoltent de Jesus Christ, ne meritent-ils pas beaucoup plus de le perdre? De là il s’ensuit que la couverture qu’ils pretendent de leur succession, est vaine, sinon qu’ils retiennent la verité de Jesus Christ en son entier, selon qu’ils l’ont receue des Peres.

2. As this is the state of things under the Papacy, it is easy to judge how much of the Church remains there. Instead of the ministry of the word, there reigns a corrupt government, composed of falsehoods, by which the pure light is suppressed or extinguished. An execrable sacrilege has been substituted for the supper of the Lord. The worship of God is deformed by a multifarious and intolerable mass of superstitions. The doctrine, without which Christianity cannot exist, has been 249entirely forgotten or exploded. The public assemblies have become schools of idolatry and impiety. In withdrawing ourselves, therefore, from the pernicious participation of so many enormities, there is no danger of separating ourselves from the Church of Christ. The communion of the Church was not instituted as a bond to confine us in idolatry, impiety, ignorance of God, and other evils; but rather as a mean to preserve us in the fear of God, and obedience of the truth. I know that the Papists give us the most magnificent commendations of their Church, to make us believe that there is no other in the world; and then, as if they had gained their point, they conclude all who dare to withdraw themselves from that Church which they describe, to be schismatics, and pronounce all to be heretics who venture to open their mouths in opposition to its doctrine. But by what reasons do they prove theirs to be the true Church? They allege from ancient records what formerly occurred in Italy, in France, in Spain; that they are descended from those holy men, who by sound doctrine founded and raised the Churches in these countries, and confirmed their doctrine and the edification of the Church by their blood; and that the Church, thus consecrated among them, both by spiritual gifts, and by the blood of martyrs, has been preserved by a perpetual succession of bishops, that it might never be lost. They allege the importance attached to this succession by Irenæus, Tertullian, Origen, Augustine, and others. To those who are willing to attend me in a brief examination of these allegations, I will clearly show that they are frivolous, and manifestly ridiculous. I would likewise exhort those who advance them, to pay a serious attention to the subject, if I thought my arguments could produce any effect upon them; but as their sole object is to promote their own interest by every method in their power, without any regard to truth, I shall content myself with making a few observations, with which good men, and inquirers after truth, may be able to answer their cavils. In the first place, I ask them, why they allege nothing respecting Africa, and Egypt, and all Asia. It is because, in all those countries, there has been a failure of this sacred succession of bishops, by virtue of which they boast that the Church has been preserved among them. They come to this point, therefore, that they have the true Church, because from its commencement it has never been destitute of bishops, for that some have been succeeded by others in an uninterrupted series. But what if I oppose them with the example of Greece? I ask them again, therefore, why they assert that the Church has been lost among the Greeks, among whom there has never been any interruption of that succession of bishops, which they consider as the sole guard and preservative 250of the Church? They call the Greeks schismatics. For what reason? Because, it is pretended, they have lost their privilege by revolting from the Apostolical see. But do not they much more deserve to lose it, who have revolted from Christ himself? It follows, therefore, that their plea of uninterrupted succession is a vain pretence, unless the truth of Christ, which was transmitted from the fathers, be permanently retained pure and uncorrupted by their posterity.

2. This falsehood prevails under the Papacy. Hence the Papacy is not a Church. Still the Papists extol their own Church, and charge those who dissent from it with heresy and schism. They attempt to defend their vaunting by the name of personal succession. A succession which abandons the truth of Christ proved to be of no importance.

Since this is the state of matters under the Papacy, we can understand how much of the Church there survives.² There, instead of the ministry of the word, prevails a perverted government, compounded of lies, a government which partly extinguishes, partly suppresses, the pure light. In place of the Lord’s Supper, the foulest sacrilege has entered, the worship of God is deformed by a varied mass of intolerable superstitions; doctrine (without which Christianity exists not) is wholly buried and exploded, the public assemblies are schools of idolatry and impiety. Wherefore, in declining fatal participation in such wickedness, we run no risk of being dissevered from the Church of Christ. The communion of the Church was not instituted to be a chain to bind us in idolatry, impiety, ignorance of God, and other kinds of evil, but rather to retain us in the fear of God and obedience of the truth. They, indeed, vaunt loudly of their Church,³ as if there was not another in the world; and then, as if the matter were ended, they make out that all are schismatics who withdraw from obedience to that Church which they thus depict, that all are heretics who presume to whisper against its doctrine (see sec 5). But by what arguments do they prove their possession of the true Church? They appeal to ancient records which formerly existed in Italy, France, and Spain, pretending to derive their origin from those holy men who, by sound doctrine, founded and raised up churches, confirmed the doctrine, and reared the edifice of the Church306with their blood; they pretend that the Church thus consecrated by spiritual gifts and the blood of martyrs was preserved from destruction by a perpetual succession of bishops. They dwell on the importance which Irenæus, Tertullian, Origen, Augustine, and others, attached to this succession (see sec. 3). How frivolous and plainly ludicrous these allegations are, I will enable any, who will for a little consider the matter with me, to understand without any difficulty. I would also exhort our opponents to give their serious attention, if I had any hope of being able to benefit them by instruction; but since they have laid aside all regard to truth, and make it their only aim to prosecute their own ends in whatever way they can, I will only make a few observations by which good men and lovers of truth may disentangle themselves from their quibbles. First, I ask them why they do not quote Africa, and Egypt, and all Asia, just because in all those regions there was a cessation of that sacred succession, by the aid of which they vaunt of having continued churches. They therefore fall back on the assertion, that they have the true Church, because ever since it began to exist it was never destitute of bishops, because they succeeded each other in an unbroken series. But what if I bring Greece before them? Therefore, I again ask them, Why they say that the Church perished among the Greeks, among whom there never was any interruption in the succession of bishops—a succession, in their opinion, the only guardian and preserver of the Church? They make the Greeks schismatics. Why? because, by revolting from the Apostolic See, they lost their privilege. What? Do not those who revolt from Christ much more deserve to lose it? It follows, therefore, that the pretence of succession is vain, if posterity do not retain the truth of Christ, which was handed down to them by their fathers, safe and uncorrupted, and continue in it.

2. En daar de zaak zo staat onder het pausdom, kan men begrijpen, wat voor kerk daar nog over is. In plaats van de bediening des Woords regeert daar een verkeerd en uit leugens saamgesmeed bewind, dat het zuivere licht deels uitblust, deels verstikt. In plaats van het Avondmaal des Heren, is daar een zeer schandelijke heiligschennis gekomen. De dienst van God is door een veelsoortige en ondragelijke menigte van superstitiën misvormd. De leer, zonder welke het Christendom niet bestaat, is geheel begraven en verdreven. De openbare samenkomsten zijn scholen van afgoderij en goddeloosheid. Daarom is er geen gevaar, dat wij, door af te wijken van het verderfelijke deelhebben aan zoveel schanddaden, van de kerk van Christus zouden afgescheurd worden. De gemeenschap der kerk is niet ingesteld met die bepaling, dat ze een band zou zijn, waardoor we in afgoderij, goddeloosheid en onwetendheid aangaande God en andere soorten van boosheden zouden verstrikt worden, maar veeleer opdat we daardoor in de vreze Gods en de gehoorzaamheid aan de waarheid zouden gehouden worden. Zij prijzen ons hun kerk wel heerlijk aan, opdat er geen andere in de wereld zou schijnen te zijn; en daarna, alsof het pleit gewonnen was, stellen zij vast, dat allen scheurmakers zijn, die zich durven onttrekken aan de gehoorzaamheid van die kerk, die zij schilderen, en allen ketters, die tegen haar leer een kik durven geven. Maar met welke redeneringen bewijzen zij, dat zij de ware kerk hebben? Uit de oude geschiedboeken voeren zij aan, wat er oudtijds in Italië, Frankrijk en Spanje geweest is, zeggende, dat zij hun oorsprong hebben van die heilige mannen, die door de gezonde leer kerken gesticht en opgebouwd hebben, en de leer zelf en de stichting der kerk met hun bloed hebben bevestigd; en dat de kerk, die zo door geestelijke gaven en het bloed der martelaren bij hen geheiligd was, door de onafgebroken opvolging der bisschoppen bewaard is, opdat ze niet zou ondergaan. Zij herinneren er aan hoe hoog deze opvolging is aangeslagen door Ireanaeus, Tertullianus, Origenes, Augustinus en anderen. Hoe onbetekenend en geheel bespottelijk die redenering is, zal ik zonder enige moeite hen doen begrijpen, die haar met mij een weinig willen nagaan. Ik zou zeker ook henzelf aansporen om eens ernstig hieraan hun aandacht te wijden, wanneer ik vertrouwde bij hen met onderwijzen iets te kunnen bereiken. Maar aangezien zij, zonder te letten op de waarheid, slechts deze ene bedoeling hebben, om op alle mogelijke manieren voor hun eigen zaak te zorgen, zal ik slechts enige weinige dingen zeggen, waardoor goede mannen, die zich toeleggen op de waarheid, zich uit hun strikken kunnen bevrijden. In de eerste plaats vraag ik hun, waarom ze Afrika niet noemen, en Egypte, en geheel Azië. Wel, omdat in al die streken die heilige opvolging der bisschoppen, door middel waarvan zij, naar zij roemen, de kerken behouden hebben, opgehouden is. Zij bouwen hun redenering dus daarop, dat zij daarom de ware kerk hebben, omdat deze sinds haar ontstaan niet van bisschoppen verstoken geweest is: want dat in onafgebroken volgorde de een de ander heeft opgevolgd. Maar als ik hun nu eens wijs op Griekenland? Ik vraag hun dus wederom, waarom ze zeggen, dat bij de Grieken de kerk ondergegaan is, bij wie nooit die opvolging der bisschoppen, die volgens hun mening de hoedster en bewaarster der kerk is, onderbroken is. De Grieken maken zij tot scheurmakers. Met welk recht? Omdat ze door van de apostolische stoel af te wijken hun voorrecht verloren hebben. Wat? Verdienen niet veeleer zij dat te verliezen, die van Christus zelf afvallen? Dus volgt hieruit, dat het voorwendsel van de opvolging ijdel is, indien de nakomelingen niet de waarheid van Christus, die ze door de hand van hun vaderen ontvangen hebben, ongeschonden en onbedorven bewaren en daarin voortdurend blijven.

2. Die römische Kirche und ihr Anspruch

Eben so verhalten sich nun die Dinge unter dem Papsttum, und daraus läßt sich erkennen, was dort noch an Kirche übrig ist. Statt des Dienstes am Wort herrscht da ein verkehrtes und aus Lügen zusammengeschmiedetes Regiment, das das reine Licht teils auslöscht, teils erstickt. An die Stelle des Heiligen Abendmahles hat sich die abscheulichste Heiligtumsschändung eingeschlichen. Die Verehrung Gottes ist durch eine vielartige und unerträgliche Menge von Aberglauben entstellt. Die Lehre, ohne die das Christentum nicht bestehen kann, ist ganz begraben und beiseitegetan. Die öffentlichen Versammlungen (Gottesdienste) sind Schulen des Götzendienstes und der Unfrömmigkeit. Deshalb besteht keine Gefahr, daß wir etwa von der Kirche Christi losgerissen werden, wenn wir uns von der verderbenbringenden Teilnahme an soviel Schandtaten absondern. Die Gemeinschaft der Kirche ist nicht dergestalt eingerichtet, daß sie ein Band sein soll, mit dem wir in Götzendienst, Unfrömmigkeit, Unkenntnis Gottes und anderlei Böses verstrickt werden, sondern sie soll vielmehr ein Band sein, das uns in der Furcht Gottes und im Gehorsam gegen die Wahrheit erhält.

Die Papisten mögen uns nun zwar ihre Kirche großartig preisen, damit der Eindruck entsteht, als ob es in der Welt keine andere gäbe, sie mögen alsdann auch, als 706 ob sie ihre Sache bereits bewiesen hätten, alle für „Schismatiker“ erklären, die es wagen, sich dem Gehorsam gegenüber der Kirche, die sie da malen, zu entziehen, und alle für „Haeretiker“, die gegen die Lehre dieser Kirche zu mucksen wagen. Das mögen sie tun - aber mit was für Gründen beweisen sie, daß sie die wahre Kirche haben? Sie führen aus alten Geschichtsbüchern an, was einst in Italien, in Frankreich, in Spanien gewesen ist, sie berufen sich darauf, daß sie ihren Ursprung von jenen heiligen Männern herleiten, die einst mit gesunder Lehre die Kirchen gründeten und aufrichteten und diese Lehre selbst und die Erbauung der Kirche mit ihrem Blute bekräftigten. Sie behaupten weiter, daß die Kirche, die durch solche geistlichen Gaben und durch das Blut der Märtyrer geweiht war, durch die fortwährende Aufeinanderfolge der Bischöfe erhalten worden sei, damit sie nicht unterginge. Sie erinnern daran, welchen hohen Wert Irenäus, Tertullian, Origenes, Augustin und andere auf diese Aufeinanderfolge der Bischöfe gelegt haben.

Was das nun für ein leichtfertiges Gerede, ja, was das ganz und gar für ein Gespött ist, das will ich denen, die es ein wenig mit mir erwägen wollen, ohne Mühe begreiflich machen. Ich würde die Papisten zwar auch selber auffordern, hierauf ernstlich ihre Aufmerksamkeit zu lenken, wenn ich die Zuversicht hätte, bei ihnen mit Lehren irgend etwas ausrichten zu können. Aber da sie jedes Achthaben auf die Wahrheit von sich geworfen haben und es ihnen jetzt nur noch daran liegt, auf jedem für sie gangbaren Wege ihre eigene Sache zu betreiben, so will ich nur weniges sagen, mit dessen Hilfe sich dann wohlgesinnte Männer, denen es ernstlich um die Wahrheit zu tun ist, aus ihren Betrügereien frei machen können.

Zunächst möchte ich von den Papisten gerne erfahren, warum sie denn Afrika und Ägypten und ganz Asien nicht anführen. Der Grund liegt natürlich darin, daß in allen diesen Gebieten jene „heilige“ Aufeinanderfolge der Bischöfe aufgehört hat, die sie doch als die Wohltat preisen, vermöge deren sie ihre Kirchen aufrechterhalten hätten! Sie ziehen sich also darauf zurück, sie hätten deshalb die wahre Kirche, weil es dieser Kirche seit ihrer Entstehung niemals an Bischöfen gefehlt habe, da sie ja in ununterbrochener Reihenfolge aufeinander gefolgt seien. Aber was soll geschehen, wenn ich sie nun demgegenüber auf Griechenland verweise? Ich möchte also wiederum von ihnen wissen, warum sie denn behaupten, bei den Griechen sei die Kirche untergegangen, obwohl doch bei ihnen jene Aufeinanderfolge der Bischöfe, die nach ihrer Meinung die einzige Wächterin und Wahrerin der Kirche ist, niemals eine Unterbrechung erfahren hat. Sie machen die Griechen zu Schismatikern. Mit welchem Recht? „Sie haben sich eben von dem apostolischen Stuhl abgespalten und dadurch ihr Vorrecht verloren!“ Wieso verdienen nicht vielmehr die ihr Vorrecht einzubüßen, die von Christus selbst abfallen? Es ergibt sich also: der Vorwand der Aufeinanderfolge (der Bischöfe) ist eitel, wenn nicht die Späteren die Wahrheit Christi, die sie von ihren Vätern in die Hand gelegt bekommen haben, unversehrt und unverderbt erhalten und in ihr verharren.

2. Die Roomse kerk

Aangesien dit die toedrag van sake onder die pousdom⁵ is, kan ons verstaan wat van die kerk daar oorgebly het.⁶ In plaas van die bediening van die Woord regeer ’n verwronge regering daar wat uit leuens aanmekaar gelap is, en dit het die suiwer lig gedeeltelik uitgedoof en gedeeltelik versmoor. In die plek van die nagmaal van die Here het die afstootlikste heiligskennis gekom. Die diens van God is met ’n uiteenlopende en ondraaglike hoop bygelowe misvorm. Die leer waarsonder die Christendom nie kan bestaan nie, is heeltemal begrawe en verwerp. Openbare kerkbyeenkomste het skole van afgodery en goddeloosheid geword. Daarom is daar geen gevaar dat ons van die kerk van Christus afgeskeur word as ons ons aan die dodelike deelname aan soveel oortredings onttrek nie. Die gemeenskap van die kerk is nie ingestel met die verstandhouding dat dit ons in afgodery, goddeloosheid, onkunde oor God en ander soorte euwels moet verstrik nie, maar eerder om ons aan die vrees vir God en gehoorsaamheid aan die waarheid te hou.

Hulle⁷ swaai hulle kerk weliswaar grootse lof toe sodat dit vir ons lyk asof daar geen ander kerk op die wêreld bestaan nie. Asof die saak dan afgehandel is, bepaal hulle daarna dat almal skeurders is wat hulle van gehoorsaamheid aan hierdie kerk wat hulle skilder, onttrek; en dat almal ketters is wat teen die leer van daardie kerk durf fluister. Maar op watter gronde verklaar hulle dat hulle kerk die ware kerk is? Uit die ou geskiedenisse⁸ voer hulle aan wat eenmaal in Italie, Frankryk en Spanje gebeur het; hulle verklaar dat hulle ontstaan het uit daardie heilige manne wat kerke op ’n gesonde leer gevestig en opgerig het, en wat juis 1304 hierdie leer en die stigting van die kerk met hulle bloed bekragtig het. Hulle verklaar verder dat die kerk onder hulle inderdaad sowel deur geestelike gawes as die bloed van martelare geheilig is en deur die aaneenlopende opvolging van biskoppe bewaar is sodat dit nie ten gronde moes gaan nie. Hulle herinner ons aan hoe hoog Irenaeus, Tertullianus, Origenes, Augustinus en ander⁹ hierdie opeenvolging aangeslaan het.

Ek sal sonder moeite sorg dat mense wat daardie redes vir ’n klein rukkie saam met my wil oorweeg, kan begryp hoe ligsinnig en duidelik belaglik voorstanders van die pousdom is. Ek sou my lesers weliswaar ook aanspoor om ernstig hieraan aandag te gee aangesien ek vertrou dat ek hulle miskien deur my onderwysing tot voordeel kan strek. Maar aangesien die pousgesindes slegs een doel het, naamlik om sonder inagneming van die waarheid met elke moontlike weg hulle saak te verdedig, sal ek slegs ’n paar dinge sê waarmee goeie manne en yweraars vir die waarheid hulle uit hulle skelmstreke kan loswikkel.

My eerste vraag aan die pousgesindes is waarom hulle nie Afrika, Egipte en die hele Asie vermeld nie. Dit is naamlik omdat hierdie heilige opvolging van biskoppe - ’n weldaad waarop hulle roem dat hulle die kerk daarmee behou het -, opgehou het om in al hierdie streke te bestaan. Nou val hulle derhalwe daarop terug dat hulle die ware kerk het omdat dit sedert sy ontstaan nooit sonder biskoppe was nie, want die een het die ander in ’n onafgebroke reeks opgevolg. Maar wat daarvan as ek Griekeland aan hulle voorhou? Ek vra hulle dus weer eens waarom hulle beweer dat die kerk onder die Grieke tot niet gegaan het terwyl die opvolging van die biskoppe - in hulle opvatting die enigste bewaker en bewaarder van die kerk -, nooit daar onder hulle onderbreek is nie. Hulle maak van die Grieke skeurders; volgens watter reg?¹⁰ “Omdat hulle die voorreg verloor het deur van die apostoliese setel weg te skeur.” Hoe dan nou? Mense wat van Christus afvallig word, verdien dit tog baie meer, of hoe? Daaruit volg dus dat die voorwendsel van opvolging verdwyn tensy die nageslag die waarheid van Christus wat hulle van hulle vaders se hand ontvang het, ongeskonde en onbedorwe hou en daarin bly.

2. Именно это мы видим в папстве. Поэтому нетрудно заключить, много ли в нём осталось от Церкви. Вместо служения Слова - извращение его и ложь, которые глушат и замутняют ясность и чистоту учения. Вместо Вечери Господней - отвратительное святотатство. Богослужение полностью искажено всякого рода суевериями. Учение, без которого не может существовать христианство, погребено или отброшено. Собрания общин стали школами идолопоклонства и нечестия. Поэтому не стоит опасаться, будто мы, отказываясь от участия в этих кощунствах, порываем с Божьей Церковью. Церковное общение было установлено не для того, чтобы принуждать нас к идолопоклонству, нечестию, презрению к Богу и прочим гнусностям, но для того, чтобы удерживать нас в страхе Божьем и в послушании истине.

Я знаю, что папские приспешники превозносят свою Церковь, внушая нам, будто другой Церкви нет в целом свете. А потом, словно дело уже решено в их пользу, заключают, что всякий, кто отказывается повиноваться ей, - схизматик; а всякий, кто отваживается порицать её учение, - еретик. Но чем доказывают они, что их Церковь истинная? Они ссылаются на повествования историков древности о некогда имевших место событиях в Италии, Испании и Галлии и заявляют, будто являются потомками тех святых людей, которые были основателями Церквей в этих странах и приняли муки и смерть ради утверждения учения. И потому Церковь, освящённая духовными дарами Бога и кровью святых мучеников, нерушимо сохраняется в непрерывном преемстве епископов. Паписты ссылаются на Иринея, Тертуллиана, Оригена, св. Августина и других учителей древности, глубоко почитавших это преемство.

Тем не менее я берусь доказать каждому, кто захочет выслушать меня, что все эти доводы беспочвенны. Если бы я рассчитывал, что моих противников можно в чём-то убедить, то я и их призвал бы прислушаться к моим словам. Но поскольку они пренебрегают истиной и не ищут ничего, кроме собственной выгоды, я буду говорить лишь для праведных и взыскующих истины людей и покажу им, как можно разбить все эти измышления.

Прежде всего я спрошу у наших противников, почему они не ссылаются на Африку, Египет и всю Азию. Потому, ответят они, что там было нарушено то самое преемство епископов, посредством которого, по их словам, истинная Церковь сохранилась у них. Следовательно, они утверждают, что имеют истинную Церковь потому, что с самого начала своего существования она ни разу не оказывалась без епископа, ибо епископы сменяли друг друга в непрерывной последовательности. Но что ответят наши противники, если я укажу им на Грецию? Итак, я спрашиваю: почему они заявляют, что Церковь в Греции погибла, если там преемство епископов - единственное, по их мнению, средство сохранения Церкви - никогда не нарушалось, а наоборот, сохранялось непрерывно? Они объявляют греков схизматиками. На каком основании? На том, отвечают они, что греки противопоставили себя Римскому святому апостольскому престолу и вследствие этого утратили привилегию именоваться истинной Церковью. Вот как? Но разве поднимающие мятеж против Иисуса Христа не в гораздо большей степени теряют право именоваться Церковью? Отсюда следует, что ссылка папистов на преемство бессмысленна, если они не хранят истину Иисуса Христа во всей её полноте, как она была унаследована от отцов.

3. | Ergo non aliud hodie^p praetendunt Romanenses^q quam 33 Iudaeos olim obtendisse apparet, quum caecitatis, impietatis, idololatriae a Prophetis Domini^a arguerentur. Nam ut illi templum, ceremonias, sacerdotia gloriose iactabant, quibus rebus Ecclesiam magno, ut sibi videbantur, argumento metiebantur^b: ita pro Ecclesia externae quaedam larvae ab his^c opponuntur, quae longe saepe absunt ab Ecclesia, et citra quas Ecclesia optime^d constare potest. Quare neque alio argumento refutandi nobis sunt, quam quo adversus stultam illam^e Iudaeorum confidentiam pugnabat^f Ieremias; nempe ne glorientur in verbis mendacibus, dicentes, Templum Domini, templum Domini, templum Domini est [Iere. 7. a. 4]. Quando nihil Dominus uspiam^g suum agnoscit nisi ubi verbum suum auditur, ac religiose observatur. || Ita quum gloria Dei inter Cherubim in sanctuario sederet [Ezech. 10. a. 4], eamque sedem sibi statam fore pollicitus esset ipsis^h: ubi cultum eius pravis superstitionibus corrumpunt sacerdotes, alio transmigrat, et locum sine ulla sanctitate relinquit. Si templum illud quod videbatur perpetuae Dei habitationi consecratum, derelinqui a Deo ac profanescere potuit, non est quod nobis isti fingant Deum ita personis aut locis alligatum, etⁱ affixum externis observationibus, ut manere apud eos oporteat qui titulum modo et speciem Ecclesiae habent. Atque haec est^k contentio quam habet Paulus in Epistola ad Romanos, a nono capite usque ad duodecimum¹. Hoc enim vehementer turbabat infirmas conscientias, quod, quum viderentur esse populus Dei, Evangelii doctrinam non modo respuebant, sed etiam persequebantur. Postquam ergo doctrinam exposuit, hanc difficultatem removet: ac negat Iudaeos illos, veritatis hostes, esse Ecclesiam: utcunque nihil eis deesset quod posset ad externam Ecclesiae formam alias desiderari. Ideoque negat quia Christum non amplecterentur. || Aliquanto etiam expressius in Epistola ad Galatas: ubi Ismaelem cum Isaac comparando, multos dicit in Ecclesia tenere locum ad quos non pertinet haereditas: quia progeniti non sunt ex libera matre [Galat. 4. c. 22]². Unde etiam ad comparationem duplicis Ierosolymae descendit: quia sicuti in monte Sina Lex est lata, Evangelium vero ex Ierusalem prodiit: sic multi serviliter^l nati 34 et educati, filios Dei et Ecclesiae se esse non dubitanter iactant: imo superbe despiciunt genuinos Dei filios, quum sint ipsi degeneres. Nos quoque ex opposito, dum audimus semel e caelo pronuntiatum esse, Eiice ancillam et filium eius [Gene. 21. a. 10], hoc inviolabili decreto freti fortiter spernamus insipidas eorum iactantias. Nam si externa professione superbiunt, Ismael quoque circuncisus erat: si antiquitate pugnant, ille erat primogenitus^a, videmus tamen abdicari. Si causa quaeritur, eam Paulus assignat, non censeri inter filios nisi qui geniti sunt ex puro et legitimo doctrinae semine [Rom. 9. b. 6]¹. Secundum hanc rationem negat se Deus impiis Sacerdotibus obstrictum esse, quia pepigerit cum patre eorum Levi ipsum sibi Angelum ved interpretem fore: imo in eos retorquet falsam eorum gloriationem, qua solebant insurgere contra Prophetas: quod scilicet dignitas sacerdotii in singulari pretio habenda foret². Hoc ipse libenter admittit, et hac conditione cum ipsis disceptat, quia pactum servare paratus sit; dum autem ipsi mutuo non respondent, repudiari merentur. En quid valeat successio, nisi imitatio etiam coniuncta sit atque aequabilis tenor: nempe ut posteri, simulac convicti fuerint descivisse a sua origine, omni honore priventur. Nisi forte quia Caiphas multis piis Sacerdotibus successit (imo ab Aarone usque ad illum continua fuit series) ideo sceleratus ille coetus Ecclesiae titulo dignus fuit. Atqui ne in terrenis quidem imperiis hoc ferri posset, ut verus Reipublicae status dicatur tyrannis Caligulae, Neronis, Heliogabali et similium, quia Brutis, Scipionibus et Camillis successerint^b. Praesertim vero in Ecclesiae regimine nihil magis frivolum, quam omissa doctrina successionem in ipsis personis locare. Nec vero quicquam minus sanctis doctoribus, quos^c falso nobis obtrudunt³, propositum fuit, quam praecise quasi haereditario iure probare, esse Ecclesias ubicunque Episcopi alii aliis subrogati fuerant. Sed quum extra controversiam esset, nihil a principio usque ad illam aetatem mutatum fuisse in doctrina^d, sumebant quod omnibus novis erroribus conficiendis sufficeret, illis oppugnari doctrinam ab ipsis usque Apostolis constanter et unanimi consensu retentam. Non est igitur cur fucum amplius facere pergant ex Ecclesiae nomine^e, quam nos ut decet reverenter colimus: sed ubi ad 35 definitionem ventum est, non modo aqua (ut dicitur) illis haeret¹, sed haerent in suo luto: quia foetidam meretricem substituunt pro sacra Christi sponsa. Quae suppositio ne nos fallat, praeter alias admonitiones haec quoque Augustini² nobis succurrat; nam de Ecclesia loquens, Ipsa est, inquit, quae aliquando obscuratur, et tanquam obnubilatur multitudine scandalorum: aliquando tranquillitate temporis quieta et libera apparet: aliquando tribulationum et tentationum fluctibus operitur atque turbatur. Exempla profert, quod saepius firmissimae columnae vel pro fide exularent fortiter, vel toto orbe latitarent [Ad Vincent, epist. 48]³.

3. Ainsi il appert que les defenseurs de l’eglise Romaine ne pretendent aujourdhuy autre chose que ce qu’amenoyent anciennement les Juifs, quand les Prophetes de Dieu les redarguoyent d’aveuglement, d’impieté et idolatrie. Car comme iceux se vantoyent du Temple, des ceremonies et de l’estat de prestrise, ausquelles choses ils pensoyent que l’Eglise fust située: pareillement ceux-cy, au lieu de l’Eglise nous mettent en avant je ne say quelle masques, lesquelles souvent peuvent estre où l’Eglise ne sera point, et sans lesquelles l’Eglise peut tresbien consister. Pourtant il ne me faut user d’autre argument pour les repousser, que de celuy dont usoit Jeremie pour abattre ceste vaine confiance des Juifs: assavoir qu’ils ne se glorifient point en parolles de mensonge, disant, C’est le temple du Seigneur, c’est le temple du Seigneur, c’est le temple du Seigneur (Jer. 7:4). Car Dieu ne recognoit point pour son temple, un lieu où sa parolle ne soit ouye et honnorée. Pour ceste cause, combien que la gloire de Dieu fust anciennement au temple entre les Cherubins (Ezech. 10:4), et qu’il eust promis d’avoir là son siege perpetuel, neantmoins quand les sacrificateurs eurent corrompu son service par superstitions, il s’en departit et laissa le lieu sans aucune gloire. Si ce temple-là, lequel sembloit advis estre dedié à une perpetuelle residence de Dieu, a peu estre abandonné de luy et devenir profane, il ne nous faut point imaginer que Dieu soit tellement attaché aux lieux ou aux personnes, ou lié à des ceremonies externes, qu’il soit comme contraint de demeurer avec ceux qui ont seulement le tiltre et apparence d’Eglise (Rom. 9:6). Et c’est le combat qu’a sainct Paul en l’epistre aux Romains, depuis le neufieme chapitre jusques au douzieme. Car cela troubloit fort les consciences infirmes, que les Juifs, qui sembloyent estre le peuple de Dieu, non seulement rejettoyent l’Evangile, mais aussi le persecutoyent. Pourtant apres avoir traité la doctrine, il respond à ceste difficulté, en niant que les Juifs qui estoyent ennemis de la verité, fussent l’Eglise: combien que rien ne leur defaillist de tout ce qui est requis en apparence exterieure: et n’allegue autre raison que ceste-là, pource qu’ils ne reçoyvent point Jesus Christ. Il parle encore plus expressement en l’epistre aux Galates, où en faisant comparaison d’Isaac avec Ismael, il dit que plusieurs occupent lieu en l’Eglise, ausquels toutesfois l’heritage n’appartient point, pource qu’ils n’ont point esté engendrez d’une mere franche et libre. Et de là il descend à mettre en avant deux Jerusalem opposites l’une à l’autre (Gal. 4:22 etc.): pource que comme la Loy a esté publiée en la montagne de Sinai, et l’Evangile est sorti de Jerusalem, aussi plusieurs estans nais et nourris en doctrine servile, se vantent hardiment d’estre enfans de Dieu et de l’Eglise, mesmes n’estans que semence bastarde, mesprisent les vrays enfans de Dieu et legitimes. Or quant à nous, puis qu’il a esté une fois prononcé du ciel, Que la chambriere soit exterminée avec ses enfans (Gen. 21:10): estans munis de ce decret inviolable, foullons aux pieds toutes leurs sottes vanteries. Car s’ils s’enorgueillissent en leur profession externe, Ismael de son costé estoit circonci: s’ils se fondent sur l’ancienneté, il estoit premier nay de la maison d’Abraham: nous voyons toutesfois qu’il en est retranché. Si on demande la cause, sainct Paul nous l’assigne (Rom. 9:6): c’est que nous ne devons reputer pour droits enfans de Dieu, sinon ceux qui sont engendrez de la pure semence de la Parolle, pour les rendre legitimes. Selon ceste raison, Dieu declaire (Mal. 2:4) qu’il n’est nullement obligé aux meschans sacrificateurs: veu qu’il avoit faict paction avec leur pere Levi, qu’il luy serviroit d’Ange ou messager. Mesmes il retourne contre eux leur fausse gloire, en laquelle ils s’eslevoyent contre les Prophetes: c’est que la dignité de prestrise doit estre singulierement prisée et honnorée. Ce qu’il leur confesse volontiers: mais c’est pour rendre leur cause tant pire, veu qu’il est prest de garder fidelement ce qu’il a promis de son costé. Mais eux n’en tiennent conte: et ainsi meritent par leur deloyauté d’estre rejettez. Voyla que vaut la succession des peres aux enfans, s’il n’y a un train continuel et conformité, qui monstre que les successeurs ensuyvent ceux qui les ont precedez. Quand cela n’y est point, il faut que ceux qui seront convaincus de s’estre abastardis de leur origine, soyent deboutez de tout honneur: sinon qu’on vueille donner le tiltre et l’authorité de l’Eglise à la synagogue si perverse et meschante comme elle estoit du temps de Jesus Christ, sous ombre que Caiphe avoit succedé à beaucoup de bons sacrificateurs, mesmes que depuis Aaron jusques à luy la succession avoit perseveré. Or tant s’en faut que cela ait lieu, que mesmes aux gouvernemens terrestres il ne seroit point supportable. Comme il n’y a nul propos de dire que la tyrannie de Caligula, Neron, Heliogabale et leurs semblables, soit le vray estat de la cité de Rome, pource qu’ils ont succedé aux bons gouverneurs qui estoyent establis par le peuple. Sur tout il n’y a rien plus frivole, que d’amener pour le regime de l’Eglise la succession des personnes, en oubliant la doctrine. Et mesmes les saincts Docteurs, lesquels ces canailles nous objectent faussement, n’ont rien moins pretendu que de vouloir prouver qu’il y eust droit hereditaire d’Eglise par tout où les Evesques ont succedé les uns aux autres. Mais pource que c’estoit une chose notoire et sans doute, que depuis l’aage des Apostres jusques à leurs temps, il ne s’estoit fait nul changement de doctrine ny à Rome, ny aux autres villes: ils prennent cecy comme un principe suffisant à renverser tous erreurs qui s’estoyent eslevez de nouveau: c’est qu’ils estoyent repugnans à la verité, laquelle avoit esté constamment gardée et maintenue d’un commun accord depuis le temps des Apostres. Ces brouillons donc ne profiteront rien, en fardant leur synagogue du tiltre d’Eglise. De nostre part ce nom nous est honnorable: mais il est question de distinguer et savoir que c’est d’Eglise. En quoy non seulement ils se trouvent empeschez, mais plongez en leur bourbier: pource qu’au lieu de la saincte Espouse de Jesus Christ, ils nous supposent une paillarde puante et infecte. Or afin qu’un tel desguisement ne nous trompe, ayons memoire de cest advertissement de sainct Augustin entre beaucoup d’autres: c’est qu’il dit que l’Eglise est quelquefois obscurcie, et comme enveloppée des grosses nuées et espesses, sous multitude de scandales: quelque fois elle apparoist libre et tranquille; quelque fois elle est troublée et couverte de grans flots d’afflictions et tentations.⁵ Et puis il produit pour exemple, que souvent ceux qui estoyent les plus fermes colomnes estoyent bannis pour la foy, ou bien se tenoyent cachez çà et là en regions escartées.

3. The pretensions of the Romanists, therefore, in the present day, are no other than those which appear to have been formerly set up by the Jews, when they were reproved by the prophets of the Lord for blindness, impiety, and idolatry. For as the Jews boasted of the temple, the ceremonies, and the priesthood, in which things they firmly believed the Church to consist; so, instead of the Church, the Papists produce certain external forms, which are often at a great distance from the Church, and are not at all necessary to its existence. Wherefore we need no other argument to refute them, than that which was urged by Jeremiah against that foolish confidence of the Jews: “Trust ye not in lying words, saying, The temple of the Lord, the temple of the Lord, the temple of the Lord, are these.”⁷⁸³ For the Lord acknowledges no place as his temple, where his word is not heard and devoutly observed. So, though the glory of God resided between the cherubim in the sanctuary, and he had promised his people that he would make it his permanent seat, yet when the priests had corrupted his worship by perverse superstitions, he departed, and left the place without any sanctity. If that temple which appeared to be consecrated to the perpetual residence of God, could be forsaken and desecrated by him, there can be no reason for their pretending that God is so attached to persons or places, or confined to external observances, as to be constrained to remain among those who have nothing but the name and appearance of the Church. And this is the argument which is maintained by Paul in the Epistle to the Romans, from the ninth chapter to the twelfth. For it had violently disturbed weak consciences, to observe that, while the Jews appeared to be the people of God, they not only rejected, but also persecuted, the doctrine of the gospel. Therefore, after having discussed that doctrine, he removes this difficulty; and denies the claim of those Jews, who were enemies of the truth, to be considered as the Church, though in other respects they wanted nothing that could be requisite to its external form. And the only reason for this denial was, because they did not receive Christ. He speaks rather more explicitly in the Epistle to the Galatians,⁷⁸⁴ where, 251in a comparison between Ishmael and Isaac, he represents many as occupying a place in the Church, who have no right to the inheritance, because they are not the children of a free mother. Hence he proceeds to a contrast of the two Jerusalems, because as the law was given on Mount Sinai, but the gospel came forth from Jerusalem, so many who have been born and educated in bondage, confidently boast of being the children of God and of the Church, and though they are themselves a spurious offspring, look down with contempt on his genuine and legitimate children. But as for us, on the contrary, who have once heard it proclaimed from heaven, “Cast out the bondwoman and her son,” let us confide in this inviolable decree, and resolutely despise their ridiculous pretensions. For if they pride themselves on an external profession, Ishmael also was circumcised. If they depend on antiquity, he was the first born. Yet we see that he was rejected. If the cause of this be inquired, Paul tells us that none are accounted children but those who are born of the pure and legitimate seed of the word.⁷⁸⁵ According to this reason, the Lord declares that he is not confined to impious priests, because he had made a covenant with their father Levi to be his angel or messenger.⁷⁸⁶ He even retorts on them their false boasting, with which they were accustomed to oppose the prophets, that the dignity of the priesthood ought to be held in peculiar estimation. This he readily admits, and argues with them on this ground, because he was prepared to observe the covenant, whereas they failed of discharging the correspondent obligations, and therefore deserved to be rejected. See, then, what such succession is worth, unless it be connected with a continual imitation and conformity. Without this, the descendants, who are convicted of a departure from their predecessors, must immediately be deprived of all honour; unless, indeed, because Caiaphas was the successor of many pious priests, and there had been an uninterrupted series even from Aaron to him, that execrable assembly be deemed worthy to be called the Church. But it would not be tolerated even in earthly governments, that the tyranny of Caligula, Nero, Heliogabalus, and others, should be called the true state of the republic, because they succeeded the Bruti, the Scipios, and the Camilli. But in regard to the government of the Church, nothing can be more frivolous than to place the succession in the persons, to the neglect of the doctrine. And nothing was further from the intentions of the holy doctors, whose authority they falsely obtrude upon us, than to prove that Churches existed by a kind of hereditary right, wherever there has been a constant succession of bishops. 252But as it was beyond all doubt that, from the beginning even down to their times, no change had taken place in the doctrine, they assumed, what would suffice for the confutation of all new errors, that they were repugnant to the doctrine which had been constantly and unanimously maintained even from the days of the apostles. They will gain nothing, therefore, by persisting to disguise themselves under the name of the Church. The Church we regard with becoming reverence; but when they come to the definition, they are miserably embarrassed, for they substitute an execrable harlot in the place of the holy spouse of Christ. That we may not be deceived by such a substitution, beside other admonitions, let us remember this of Augustine; for, speaking of the Church, he says, “It is sometimes obscured and beclouded by a multitude of scandals; sometimes it appears quiet and unmolested in a season of tranquillity, and is sometimes disturbed and overwhelmed with the waves of tribulations and temptations.” He produces examples, that those who were its firmest pillars, have either undauntedly suffered banishment on account of the faith, or secluded themselves from all society.

3. This proof confirmed, 1. By examples and passages of Scripture; 2. By reason and the authority of Augustine.

In the present day, therefore, the presence of the Romanists is just the same as that which appears to have been formerly used by the Jews, when the Prophets of the Lord charged them with blindness, impiety, and idolatry. For as the Jews proudly vaunted of their temple, ceremonies, and priesthood, by which, with strong reason, as they supposed, they measured the Church, so, instead of the Church, we are presented by the Romanists with certain external masks, which often are far from being connected with the Church, and without which the Church can perfectly exist. Wherefore, we need no other argument to refute them than that with which Jeremiah opposed the foolish confidence of the Jews—namely, “Trust ye not in lying words, saying, The temple of the Lord, The temple of the Lord, The temple of the Lord are these” (Jer. 7:4). The Lord recognises nothing as his own, save when his word is heard and religiously observed. Thus, though the glory of God sat in the sanctuary between the cherubim (Ezek. 10:4), and he had promised that he would there have his stated abode, still when the priests corrupted his worship by depraved superstitions, he transferred it elsewhere, and left the place without any sanctity. If that temple which307seemed consecrated for the perpetual habitation of God, could be abandoned by God and become profane, the Romanists have no ground to pretend that God is so bound to persons or places, and fixed to external observances, that he must remain with those who have only the name and semblance of a Church. This is the question which Paul discusses in the Epistle to the Romans, from the ninth to the twelfth chapter. Weak consciences were greatly disturbed, when those who seemed to be the people of God not only rejected, but even persecuted the doctrine of the Gospel. Therefore, after expounding doctrine, he removes this difficulty, denying that those Jews, the enemies of the truth, were the Church, though they wanted nothing which might otherwise have been desired to the external form of the Church. The ground of his denial is, that they did not embrace Christ. In the Epistle to the Galatians, when comparing Ishmael with Isaac, he says still more expressly, that many hold a place in the Church to whom the inheritance does not belong, because they were not the offspring of a free parent. From this he proceeds to draw a contrast between two Jerusalems, because as the Law was given on Mount Sinai, but the Gospel proceeded from Jerusalem, so many who were born and brought up in servitude confidently boast that they are the sons of God and of the Church; nay, while they are themselves degenerate, proudly despise the genuine sons of God. Let us also, in like manner, when we hear that it was once declared from heaven, “Cast out the bondmaid and her son,” trust to this inviolable decree, and boldly despise their unmeaning boasts. For if they plume themselves on external profession, Ishmael also was circumcised: if they found on antiquity, he was the first-born: and yet we see that he was rejected. If the reason is asked, Paul assigns it (Rom. 9:6), that those only are accounted sons who are born of the pure and legitimate seed of doctrine. On this ground God declares that he was not astricted to impious priests, though he had made a covenant with their father Levi, to be their angel, or interpreter (Mal. 2:4); nay, he retorts the false boast by which they were wont to rise against the Prophets—namely, that the dignity of the priesthood was to be held in singular estimation. This he himself willingly admits: and he disputes with them, on the ground that he is ready to fulfil the covenant, while they, by not fulfilling it on their part, deserve to be rejected. Here, then, is the value of succession when not conjoined with imitation and corresponding conduct: posterity, as soon as they are convicted of having revolted from their origin, are deprived of all honour; unless,indeed, we are prepared to say, that because Caiaphas succeeded many pious priests (nay, the series from Aaron to him was continuous), that accursed assembly deserved the name of Church. Even in earthly governments, no one would bear to see the tyranny of Caligula, Nero, Heliogabalus, and the like, described as the true condition of a republic, because they succeeded such men as Brutus,308Scipio, and Camillus.¹ That in the government of the Church especially, nothing is more absurd than to disregard doctrine, and place succession in persons. Nor, indeed, was anything farther from the intention of the holy teachers, whom they falsely obtrude upon us, than to maintain distinctly that churches exist, as by hereditary right, wherever bishops have been uniformly succeeded by bishops. But while it was without controversy that no change had been made in doctrine from the beginning down to their day, they assumed it to be a sufficient refutation of all their errors, that they were opposed to the doctrine maintained constantly, and with unanimous consent, even by the apostles themselves. They have, therefore, no longer any ground for proceeding to make a gloss of the name of the Church, which we regard with due reverence; but when we come to definition, not only (to use the common expression) does the water adhere to them, but they stick in their own mire, because they substitute a vile prostitute for the sacred spouse of Christ. That the substitution may not deceive us, let us, among other admonitions, attend to the following from Augustine. Speaking of the Church, he says, “She herself is sometimes obscured, and, as it were, beclouded by a multitude of scandals; sometimes, in a time of tranquillity, she appears quiet and free; sometimes she is covered and tossed by the billows of tribulation and trial.”—(August. ad Vincent. Epist. 48). As instances, he mentions that the strongest pillars of the Church often bravely endured exile for the faith, or lay hid throughout the world.

3. Dus wenden de Roomsen tegenwoordig niets anders voor dan wat blijkt, dat de Joden oudtijds als voorwendsel gebruikt hebben, wanneer ze door de profeten van blindheid, goddeloosheid en afgoderij beschuldigd werden. Want evenals zij pochend roemden op de tempel, de ceremoniën en het priesterschap, waarnaar zij met grote kracht van bewijs, gelijk zij meenden, de kerk afmaten, zo houden de Roomsen ons in plaats van de kerk enige uiterlijke maskers voor, die dikwijls ver van de kerk verwijderd zijn en zonder welke de kerk zeer goed kan bestaan. Daarom kunnen wij hen met hetzelfde argument weerleggen, waarmee Jeremia (Jer. 7:4) streed tegen dat dwaze vertrouwen der Joden, namelijk, dat ze niet moesten roemen in leugenachtige woorden, zeggende: "De tempel des Heren, de tempel des Heren, de tempel des Heren is het." Want de Here erkent nergens iets als het zijne, dan waar zijn Woord gehoord en nauwkeurig in acht genomen wordt. Zo verhuist God, hoewel zijn heerlijkheid tussen de Cherubim in het heiligdom zetelde, en hoewel Hij hun beloofd had, dat daar zijn vaste zetel zijn zou, naar elders en laat de plaats zonder enige heiligheid achter, wanneer de priesters zijn dienst door slechte superstitiën verderven. Indien die tempel, die tot Gods eeuwige woonplaats scheen geheiligd te zijn, door God kon verlaten worden en onheilig worden, dan is er geen reden, dat zij ons zouden wijs maken, dat God zo aan personen of plaatsen gebonden is, en gehecht aan uiterlijke onderhoudingen, dat Hij moet blijven bij hen, die slechts de naam en de schijn van kerk hebben. En dit is de strijd, die Paulus voert in zijn brief aan de Romeinen van het negende tot het twaalfde hoofdstuk. Want dit bracht de zwakke consciëntiën hevig in verwarring, dat de Joden, hoewel ze Gods volk schenen te zijn, de leer van het evangelie niet alleen versmaadden, maar zelfs vervolgden. Nadat hij dus de leer heeft uiteengezet, ruimt hij deze moeilijkheid uit de weg, en ontkent, dat die Joden, de vijanden der waarheid, de kerk zijn: ook al ontbrak hun niets, dat overigens kon verlangd worden tot de uiterlijke gestalte der kerk, en hij ontkent dat daarom, omdat ze Christus niet omhelsden. Een weinig duidelijker spreekt hij nog in de brief aan de Galaten (Gal. 4:22) waar hij, Ismaël met Izak vergelijkende, zegt, dat velen in de kerk een plaats hebben, omdat zij niet eerstgeborenen zijn uit de vrije moeder. En vandaar komt hij ook tot de vergelijking van tweeërlei Jeruzalem: want evenals op de berg Sinaï de wet gegeven is, maar het evangelie uit Jeruzalem voortgekomen is, zo beroemen velen, die van knechtelijke geboorte en opvoeding zijn, er zich zonder aarzelen op, dat zij kinderen Gods en der kerk zijn, ja zij zien trots neer op de echte kinderen Gods, hoewel zij zelf bastaarden zijn. Laat ons ook van de andere kant, daar wij horen, dat eenmaal uit de hemel gezegd is: "Drijf de dienstmaagd en haar zoon uit" (Gen. 21:10) op dit onveranderlijk besluit steunend, krachtig hun dwaze pocherijen verachten. Want indien ze prat gaan op uiterlijke belijdenis: ook Ismaël was besneden; indien ze wijzen op ouderdom: hij was de eerstgeborene; maar toch zien we, dat hij verworpen wordt. Zoekt men naar de oorzaak, Paulus wijst die aan (Rom. 9:6) namelijk, dat slechts zij tot de kinderen gerekend worden, die geboren zijn uit het zuivere en wettige zaad der leer. Daarom ontkent God (Mal. 2:4) dat Hij gebonden is aan de goddeloze priesters, omdat Hij met hun vader Levi een verbond gemaakt had, dat die Hem tot een bode of uitlegger zou zijn, ja, Hij keert tegen hen hun valse roem, waarmee zij plachten op te staan tegen de profeten: dat namelijk de waardigheid van het priesterschap in bijzondere achting gehouden moest worden. Dit staat Hij gaarne toe en strijdt met hen op deze voorwaarde, omdat Hij bereid is het verbond te houden; maar daar zij van hun kant zich daaraan niet houden, verdienen zij afgewezen te worden. Zie, welke kracht de opvolging heeft, wanneer daaraan niet de navolging en de gelijkmatige voortgang verbonden is: namelijk, dat de nakomelingen, zodra als bewezen is, dat ze hun oorsprong hebben verlaten, van alle eer beroofd worden. Of het moest zijn dat, omdat Kajafas de opvolger was van vele vrome priesters (ja, van Aäron af tot hem toe is er een onafgebroken rij geweest), daarom die snode vergadering de naam kerk waardig geweest is. Maar zelfs bij aardse heerschappijen zou dat niet verdragen kunnen worden, dat de tirannie van Caligula, Nero, Heliogabalus en dergelijken de ware staat van het gemenebest zou genoemd worden, omdat zij de Brutussen, Scipio's en Camillussen opgevolgd hebben. Voornamelijk echter in het bestuur der kerk is niets meer ongerijmd, dan, met terzijdelating van de leer, de opvolging te stellen alleen in de personen. En niets was minder de bedoeling der heilige leraars, die zij ons ten onrechte voorwerpen, dan eens voor altijd als door een erfelijk recht te bewijzen, dat kerken zijn overal waar de ene bisschop de andere opgevolgd heeft. Maar omdat het buiten kijf was, dat van het begin af tot op die tijd toe niets in de leer veranderd was, namen zij aan wat voldoende kon zijn om alle nieuwe dwalingen omver te werpen, namelijk dat door die dwalingen de leer bestreden werd, die van de apostelen af standvastig en met eendrachtige eensgezindheid behouden was. Er is dus geen reden, waarom zij zouden doorgaan een schijn te ontlenen aan de naam der kerk, die wij, gelijk past, eerbiedig vereren; maar wanneer men komt tot een nadere beschrijving, dan blijven ze niet alleen haperen, maar ook steken in hun modder: want zij stellen een schandelijke hoer in de plaats van Christus' heilige Bruid. En opdat die verwisseling ons niet bedriege, moge behalve andere vermaningen ook deze vermaning van Augustinus¹ ons te hulp komen. Want over de kerk sprekend, zegt hij: "Zij is het, die soms verduisterd, en als het ware omwolkt wordt door een menigte van ergernissen; en soms door de kalmte des tijds rustig en vrij schijnt te zijn, en soms door golven der verdrukkingen en beproevingen overdekt en in beroering gebracht wordt." Hij voert voorbeelden aan, dat meermalen de krachtigste pilaren der kerk of voor hun geloof moedig in ballingschap verkeerden, of in de gehele wereld verborgen bleven.

3. Die falsche Kirche wird trotz ihrer hohen Ansprüche daran erkannt, daß sie Gottes Wort nicht hört

Darum haben die Römischen heutzutage keinen anderen Vorwand, als ihn vorzeiten augenscheinlich die Juden gebraucht haben, als sie von den Propheten des Herrn der Blindheit, der Unfrömmigkeit und des Götzendienstes beschuldigt wurden. Da beriefen sie sich großmächtig auf den Tempel, die Zeremonien und das Priestertum; denn das waren nach ihrer Meinung die Dinge, nach denen sie die Kirche mit kräftig wirksamem Beweis zu messen vermochten. Genau so machen es die Römischen heute: statt der Kirche stellen sie uns bloß gewisse äußerliche Larven vor Augen, die oftmals weit von der Kirche entfernt sind und ohne die die Kirche sehr wohl bestehen kann. Wollen wir sie widerlegen, so kann das daher auch allein mit dem Beweis geschehen, mit dem Jeremia gegen jene törichte Zuversicht der Juden 707 kämpfte: sie sollten sich nicht mit verlogenen Worten rühmen und sagen: „Hier ist des Herrn Tempel, hier ist des Herrn Tempel, hier ist des Herrn Tempel!“ (Jer. 7,4). Denn der Herr erkennt je und je nur das für das Seine an, wo sein Wort gehört und ehrfürchtig beachtet wird. Obwohl also die Herrlichkeit Gottes zwischen den Cherubim im Allerheiligsten ihren Sitz hatte (Ez. 10,4), und obwohl Gott dem Volke verheißen hatte, er wolle dort seinen festen Platz haben, so zog er doch, sobald die Priester seinen Gottesdienst mit üblem Aberglauben verdarben, anderswohin und ließ diesen Ort ohne jede Heiligkeit zurück. Wenn jener Tempel, der zur immerwährenden Wohnstatt Gottes geweiht zu sein schien, von Gott verlassen und unheilig werden konnte, so besteht kein Anlaß, daß uns diese Leute vormachen, Gott sei dermaßen an Personen und Orte gebunden und an äußerliche Gebräuche gefesselt, daß er bei solchen Menschen bleiben müßte, die doch nur den Titel und den äußeren Anschein der Kirche haben.

Das ist auch der Streit, den Paulus im Brief an die Römer vom neunten bis zum zwölften Kapitel führt. Denn es stürzte die schwachen Gewissen in heftige Verwirrung, daß die Juden, obwohl sie doch Gottes Volk zu sein schienen, die Lehre des Evangeliums nicht nur verachteten, sondern sogar verfolgten. Nachdem er also die Lehre (im ganzen) entfaltet hat, beseitigt er diese Schwierigkeit und bestreitet, daß jene Juden, die die Feinde der Wahrheit sind, die Kirche seien, und das, selbst wenn ihnen nichts abging, was man sonst zur äußeren Gestalt der Kirche verlangen könnte. Er bestreitet das aber, weil sie Christus nicht angenommen haben. Noch ein wenig deutlicher bringt er das im Brief an die Galater zum Ausdruck: da vergleicht er den Ismael mit Isaak und erklärt daraufhin, daß in der Kirche viele einen Platz haben, denen doch das Erbe nicht gehört, weil sie nicht von der freien Mutter geboren sind (Gal. 4,22ff.). Von da aus kommt er dann auch zu dem Vergleich zwischen einem zwiefachen Jerusalem; denn wie auf dem Berge Sinai das Gesetz gegeben wurde, das Evangelium dagegen von Jerusalem ausging, so gibt es auch viele, die als Knechte geboren und erzogen sind und sich doch unbekümmert rühmen, sie seien Kinder Gottes und der Kirche, ja, die hoffärtig auf die echten Kinder Gottes herabsehen, obwohl sie doch selber Entartete sind. Nun wollen auf der anderen Seite auch wir, wenn wir doch hören, daß einmal vom Himmel kundgemacht worden ist: „Treibe diese Magd aus mit ihrem Sohn“ (Gen. 21,10), uns auf diese unverletzliche Verordnung stützen und von da aus die törichten Ansprüche der Papisten wacker verachten. Denn wenn sie hochmütig auf das äußere Bekenntnis pochen - auch Ismael war beschnitten! Wenn sie das hohe Alter (ihrer Kirche) ins Feld führen - Ismael war der Erstgeborene, und doch wurde er verworfen, wie wir sehen! Fragt man nach der Ursache dafür, so zeigt sie uns Paulus: nur die werden zu den Kindern gezählt, die aus dem reinen und rechtmäßigen Samen der Lehre geboren sind (Röm. 9,6-9).

Dementsprechend erklärt Gott, daß er nicht etwa deshalb an die gottlosen Priester gebunden ist, weil er doch mit ihrem Stammvater Levi einen Bund gemacht hat, nach welchem dieser sein Bote und Dolmetsch sein solle; ja, er wendet ihr falsches Rühmen, mit dem sie sich gegen die Propheten zu empören pflegten, gegen sie selber, nämlich dieses Rühmen, es müßte die Würde des Priestertums stets in besonderer Wertschätzung stehen (Mal. 2,1-9). Das gesteht er ihnen selbst gerne zu, und das ist ja gerade der Punkt, auf Grund dessen er mit ihnen streitet. Denn er ist ja - das sagt er selbst - bereit, seinen Bund zu halten. Da sie aber diesem Bunde ihrerseits nicht entsprechen, so verdienen sie es, verworfen zu werden. Da sieht man, was die Aufeinanderfolge (im Priesteramt) für eine Bedeutung hat, wenn sich mit ihr nicht auch die Nachfolge und die gleiche Art verbindet: nämlich nur die, daß die Nachfolger, sobald sie davon überführt sind, daß sie ihren Ursprung verlassen haben, jeglicher Ehre beraubt werden! Im anderen Falle wäre sonst auch jene verbrecherische Rotte (zu Christi Zeiten) des Namens 708 „Kirche” würdig gewesen, weil Kaiphas der Nachfolger vieler frommer Priester war, ja, weil von Aaron bis zu ihm hin eine ununterbrochene Reihenfolge bestand! Aber selbst in irdischen Reichen würde man es nicht dulden können, wenn jemand die Tyrannei eines Caligula, Nero, Heliogabal oder ähnlicher Männer als den rechten Zustand der öffentlichen Gewalt bezeichnen wollte, weil diese Männer doch auf Leute wie Brutus, Scipio und Camillus gefolgt wären. Besonders aber im Kirchenregiment ist nichts leichtfertiger, als wenn man die Lehre beiseite läßt und die Aufeinanderfolge allein auf die Personen bezieht.

Auch hatten aber jene heiligen Lehrer, die man uns gegenüber fälschlich ins Treffen führt, nichts weniger im Sinn, als schlechthin, gleichsam auf Grund eines erblichen Rechtes, zu beweisen, daß überall da Kirchen seien, wo stets ein Bischof auf den anderen gefolgt sei. Es war doch vielmehr so: es konnte kein Streit darüber bestehen, daß seit Anbeginn (der Kirche) bis auf jene Zeit in der Lehre keine Veränderung eingetreten war, und deshalb stellten sie eine Behauptung auf, die genügen sollte, alle neu aufkommenden Irrtümer zunichte zu machen, nämlich: jene Irrtümer stritten gegen die Lehre, die eben seit der Apostel Zeiten beständig und in einträchtiger Übereinstimmung beibehalten worden war. Es besteht daher kein Anlaß, weshalb unsere Widersacher noch weiter fortfahren könnten, aus dem Namen „Kirche“ einen trügerischen Schein zu machen. Gewiß, wir verehren diesen Namen mit der schuldigen Ehrerbietung. Aber wenn man zur Bestimmung (dieses Begriffs) kommt, dann „bleibt ihnen nicht nur das Wasser aus“, wie man sagt (Cicero), sondern sie bleiben in ihrem Schlamm stecken, weil sie nämlich an die Stelle der heiligen Braut Christi eine ekelhafte Hure setzen. Damit wir uns durch diese Verwechslung nicht betrügen lassen, soll uns neben anderen Mahnungen auch eine des Augustin zu Hilfe kommen; er spricht von der Kirche und sagt: „Sie ist es, die je und dann von der Menge der Ärgernisse verdunkelt und gleichsam in Nebel gehüllt wird, die je und dann in friedlichen Zeiten ruhig und frei erscheint, je und dann aber auch von den Wogen der Trübsale und Anfechtungen bedeckt und verstört wird.“ Er führt dann Beispiele dafür an, daß öfters die festesten Säulen der Kirche für ihren Glauben tapfer in der Verbannung lebten oder auch in der ganzen Welt ein verborgenes Dasein führten (Brief 93).

3. 1305 Die ooreenkoms tussen die Jode en die Roomse kerk

Gevolglik hou die Romaniste vandag nie ’n ander dekmantel voor as wat die Jode eertyds skynbaar voorgehou het toe hulle deur die profete van die Here van blindheid, goddeloosheid en afgodediens beskuldig is nie.¹¹ Want soos hulle het die Jode ook grootpraterig oor hulle tempel, hulle seremonies en hulle priesterampte geroem en die kerk, soos dit vir hulle gelyk het, met groot stelligheid aan die hand van hierdie dinge gemeet. Net so word in plaas van die kerk sekere uitwendige skimme deur die Romaniste voorgehou wat dikwels ver van die kerk af is en waarsonder die kerk nog baie goed staande kan bly. Daarom hoef ons hulle nie met ’n ander bewys te weerspreek as.dié waarmee Jeremia teen die dwase selfvertroue van die Jode gestry het nie. Hy sê naamlik dat hulle nie op leuenagtige woorde moes roem en sê: ‘Dit is tempel van die Here, die tempel van die Here, dit is die tempel van die Here’ nie.¹² Want die Here erken nêrens ’n tempel as syne nie tensy sy Woord daar aangehoor en eerbiedig onderhou word. Hoewel die heerlikheid van God dus in die heiligdom onder die gérubs gesit het¹³ en Hy beloof het dat dit sy vaste troon sou wees, gaan Hy na ’n ander plek en laat Hy hierdie plek sonder heiligheid wanneer die priesters sy diens met goddelose bygelowe bederf. As daardie tempel wat klaarblyklik as ewige woonplek van God gewy is, deur God verlaat en onrein kon word,¹⁴ is daar geen grond waarom hulle vir ons die versinsel skep dat God so aan persone en plekke gebind, en so aan uiterlike instellings vasgebind is dat Hy onder mense moet bly wat slegs die titel en skyn van ’n kerk het nie.

En dit is juis die standpunt wat Paulus van hoofstuk nege tot twaalf van sy brief aan die Romeine huldig.¹⁵ Dit het swak gewetens trouens heftig ontstel dat, terwyl dit gelyk het asof die Jode God se volk is, hulle nie alleen die leer van die evangelie verwerp het nie, maar dit ook vervolg het. Nadat hy die leer dus verduidelik het, ruim hy die probleem uit die weg en hy verklaar dat die Jode wat vyande van die waarheid is, nie die kerk is nie, ofskoon niks hulle andersins ontbreek het wat nodig kon wees vir die uiterlike gestalte van die kerk nie. Hy ontken dat hulle die kerk is omdat hulle Christus nie omhels het nie.¹⁶

Hy stel dit ietwat uitdrukliker in sy brief aan die Galasiërs. Wanneer hy 1306 Ismael met Isak vergelyk, sê hy dat baie mense in die kerk plek het maar dat die erfdeel hulle nie toekom nie omdat hulle nie die nasate van ’n vry moeder is nie.¹⁷ Daarna gaan hy ook oor tot ’n vergelyking van die twee Jerusalems want soos die wet op die berg Sinai gegee is, so het die evangelie inderdaad uit Jerusalem gekom.¹⁸ So spog baie mense wat as slawe gebore is en opgegroei het, sonder aarseling dat hulle kinders van God en die kerk is. Ja, hulle sien hooghartig neer op die egte kinders van God hoewel hulle self basters is. So ver dit ons aan die ander kant aangaan: wanneer ons hoor dat daar een keer uit die hemel aangekondig is: “Jaag hierdie slavin en haar seun weg”,¹⁹ steun ons op hierdie onskendbare besluit en verwerp hulle onverstandige geroem. Want as hulle op uiterlike gegewens roem: Ismael was ook besny;²⁰ as hulle met oudheid stry: hy was die eersgeborene en nogtans merk ons dat hy verstoot word.²¹ As daar na die oorsaak daarvan gevra word, skryf Paulus dit daaraan toe dat diegene wat nie uit die suiwer en wettige saad van die leer gebore is nie, nie as kinders (van God) gereken word nie.²² Volgens hierdie verklaring ontken God dat Hy aan goddelose priesters gebind is omdat Hy met hulle vader Levi ’n verbond gesluit het dat dat hy sy engel of vertolker sal wees; inteendeel, Hy keer die valse roem, waarmee hulle gewoonlik teen die profete opgestaan het, teen hulle om, naamlik dat die aansien van die priesteramp besonder waardevol geag moes word.²³ God gee dit geredelik toe en stry met hulle daaroor dat Hy bereid is om sy verbond te bewaar, maar wanneer hulle nie op hulle beurt daaraan beantwoord nie, verdien hulle om verwerp te word. Kyk net watter waarde hulle opvolging het as navolging en ’n gelykmatige voortgang nie daarmee verbind is nie! Sodra bewys word dat die nageslag van hulle oorsprong afgewyk het, word alle eer hulle immers ontneem.²⁴ Behalwe miskien dat daardie goddelose vergadering die titel kerk waardig was omdat Kajafas²⁵ baie vroom priesters opgevolg het; ja, van Aaron af tot by hom was daar ’n aaneenlopende reeks. Maar selfs nie eens in ’n aardse regering sou dit geduld kon word dat die tirannie van Caligula, Nero, Heliogabalus en dergelikes as ’n ware staat van ’n republiek aangesien is bloot omdat hulle ’n Brutus, ’n Scipio en ’n 1307 Camillus²⁶ opgevolg het nie.²⁷ Maar veral in die kerkregering is niks ligsinniger as om die leer buite rekening te laat en die opvolging (slegs) in persone te stel nie. Die heilige geleerdes wat hulle valslik aan ons opdring,²⁸ het niks minder bedoel as om kort en klaar as ’t ware aan die hand van die erfreg te bewys dat die kerk oral bestaan waar een biskop ’n ander opgevolg het nie. Maar aangesien daar geen geskil daaroor bestaan het dat van die begin af tot in daardie tyd niks in die leer verander is nie,²⁹ het hulle vir hulle die beginsel aangeneem - en dit was voldoende om alle nuwe dwalings tot niet te maak -, dat die leer wat van die apostels af bestendig en eenstemmig gehandhaaf is, die stryd vir hulle moes voer. Daar is dus geen rede waarom hulle moet voortgaan om ons langer met die naam kerk te bedrieg³⁰ wat ons eerbiedig eer soos dit hoort nie. Maar wanneer hulle by ’n definisie (van die kerk) kom, kleef die water nie alleen aan hulle,³¹ soos die spreekwoord lui nie, maar hulle sit ook in hulle eie modder vas omdat hulle ’n stinkende hoer in die plek van Christus se heilige bruid stel. Om egter te voorkom dat hierdie plaasvervanger ons mislei, moet behalwe ander waarskuwings die volgende vermaning van Augustinus ons te binne skiet. Wanneer hy oor die kerk praat, sê hy: “Die kerk is soms verduister, asof dit deur ’n menigte struikelblokke soos deur ’n wolk benewel is; in ’n tyd van rustigheid lyk dit soms rustig en vry; soms word dit onder ’n vlaag beproewings en versoekings begrawe en in beroering gebring”.³² Dan haal hy voorbeelde aan om aan te toon dat die stewigste pilare (van die kerk) baie dikwels moedig verbanning vir hulle geloof moes verduur of hulle vir die hele wêreld moes versteek.³³

3. Итак, очевидно, что защитники римской церкви ссылаются сегодня на то же, на что в древности ссылались евреи, когда Божьи пророки обличали их в нечестии, духовной слепоте и идолослужении. Ибо как евреи кичились Храмом, обрядами и священническим званием, полагая, что именно в этих вещах заключена Церковь, так и паписты вместо Церкви подсовывают нам какие-то личины, которые зачастую могут существовать там, где нет и следа Церкви, и без которых Церковь вполне может обойтись. Поэтому мне не остаётся ничего другого, как воспользоваться для их опровержения доводом Иеремии, некогда обращённым против тщетного упования евреев. Иеремия говорил им: «Не надейтесь на обманчивые слова: "здесь храм Господень, храм Господень, храм Господень"» (Иер 7:4), - потому что Бог никогда не признает своим храмом место, где не слушают и не почитают его Слово. Несмотря на то, что слава Божья некогда пребывала в храме среди херувимов (Иез 10:4) и Бог обещал сделать храм своим вечным жилищем, - тем не менее Он покинул это место и лишил его всякой славы, когда священники извратили богослужение суевериями. Если даже этот храм, предназначенный быть вечной обителью Бога, был покинут Им и осквернился, то нам не следует воображать, будто Бог так привязан к месту, к лицам или к внешним обрядам, что как бы силою принуждён оставаться с теми, кто является Церковью лишь по видимости и по названию [Рим 9:6].

Об этом говорит св. Павел в Послании к римлянам, начиная с девятой главы и до одиннадцатой. Слабые души смущает тот факт, что евреи, которые были, по всей видимости, народом Божьим, не только не приняли Евангелия, но преследовали принявших его. Поэтому св. Павел, рассматривая вопросы вероучения, обращается к этой проблеме. Отрицая, что евреи, будучи врагами истины, образуют Церковь - хотя внешне у неё не было изъяна, - апостол основывает своё суждение на неприятии ими Иисуса Христа. Ещё решительнее он говорит об этом в Послании к галатам, где сравнивает Исаака с Измаилом и утверждает, что многие занимают место в Церкви, но не являются наследниками, так как рождены не от свободной матери (Гал 4:22 сл.). Далее св. Павел приводит в пример два Иерусалима, которые противостоят друг другу. Ибо как Закон был провозглашён на горе Синай, а Евангелие вышло из Иерусалима, так и в Церкви многие рождённые и вскормленные рабским учением дерзко именуют себя детьми Церкви и Бога и презирают истинных и законных детей Божьих, будучи сами семенем беззаконным.

Что касается нас, то вооружимся некогда внушённым с неба нерушимым велением: «выгони эту рабыню и сына её» (Быт 21:10), - опровергнем все безумные претензии папистов. Они гордятся внешним исповеданием - Измаил тоже был обрезан. Они ссылаются на древность - Измаил тоже был первенцем в доме Авраамовом и, однако, был исторгнут из него. Если нас спросят о причине этого, ответ подсказывает св. Павел: мы должны признавать истинными и законными детьми Божьими только тех, кто рождён от чистого семени Слова [Рим 9:6-9]. На этом основании Бог объявляет, что ничего не должен нечестивым священникам, хотя заключал договор с их отцом Левием, чтобы тот служил Ему посланцем [Числ 1:49 сл.]. Более того, Он обращает против них ту ложную славу, которой они превозносились перед пророками, утверждая, что священническое достоинство должно особенно цениться и почитаться. Бог охотно признаёт это, но оттого дело их только проиграло. Ведь Он был готов в точности исполнить обещанное. Они же не собирались выполнять свои обязательства и по причине своей неверности были заслуженно отвергнуты Богом. Вот какова цена преемства от отцов к сыновьям, если в нём нет непреклонности и согласия, подтверждающих верность преемников тем, кто был прежде них.

Когда этого нет, тогда утратившие родство с предшественниками лишаются всякой чести [Мал 2:1-9], если только мы не хотим приписать имя и авторитет Церкви извращённой и нечестивой синагоге. Именно таковой она была во времена Иисуса Христа, хотя и прикрывалась тем, что Каиафа наследовал множеству добрых священников и что преемственность не прерывалась от Аарона. Но подобное нечестие недопустимо даже для земных властей. Разве можно заявлять, будто тирания Калигулы, Нерона, Гелиогабала и им подобных представляла собой нормальное состояние римской государственности только потому, что эти тираны были наследниками хороших правителей, поддержанных народом?

Когда речь идёт о церковном устроении, нельзя проявить большего легкомыслия, чем ссылки на преемство лиц и забвение учения. Те святые учители, на которых кивают эти негодяи, вовсе не ставили своей задачей доказать, будто верное наследование в Церкви осуществляется повсюду, где епископы следуют один за другим. Просто в силу того, что от апостолов до святых отцов ни в Риме, ни в других местах учение не претерпело никакого изменения (это известно всем и не подлежит сомнению), отцы сочли принцип преемства достаточным для опровержения возникавших заблуждений, противных истине, при общем согласии Церкви, хранимой и оберегаемой с апостольских времён. Так что эти путаники ничего не выигрывают от того, что лицемерно именуют свою синагогу «Церковью». У нас же это имя чтимо. Но следует различать и знать, что есть Церковь. Они же не просто испытывают затруднение в этом, но совершенно увязли в своей трясине, ибо вместо святой Невесты Христовой подсовывают нам грязную и вонючую потаскуху. Чтобы не поддаться этому обману, будем помнить, наряду с прочими, следующее предостережение св. Августина. Он говорит, что Церковь порой затемняется, как бы заволакивается плотными, густыми облаками бесчестия: то она спокойна и свободна, то колеблется и возмущается искушениями и смутами. При этом те, кто был наиболее твёрд в вере, часто лишаются её или скрываются в отдалённых и глухих местах (Августин. Письма, 93 (Винцентию), IX, 30-31 (MPL, XXXIII, 336-337)).

4. | In hunc modum hodie nos vexant Romanenses^a, ac imperitos terrefaciunt Ecclesiae nomine⁴, quum capitales sint Christi adversarii^b. Quanvis igitur templum, sacerdotium, et reliquas huiusmodi^c larvas obtendant, minime permovere nos debet inanis hic fulgor quo simplicium oculi perstringuntur, ut Ecclesiam esse recipiamus ubi verbum Dei non apparet. || Haec enim perpetua est nota, qua signavit suos Dominus noster, Qui est ex veritate, inquit, audit vocem meam [Iohan. 18. g. 37]. Item, Ego sum pastor ille bonus et cognosco oves meas, et cognoscor a meis [Iohan. 10. b. 14]. Oves meae vocem meam audiunt et ego cognosco eas et sequuntur me⁵. Paulo autem ante dixerat, Oves pastorem suum sequi, quia noverunt vocem eius: alienum autem non sequi, sed effugere ab eo, quia non noverunt vocem alienorum [Ibidem, a. 4]⁶. Quid igitur sponte in censenda Ecclesia insanimus, quum eam minime dubio symbolo designarit Christus? quod ubicunque spectatur, fallere non potest quin illic Ecclesiam certo ostendat: ubi vero abest, nihil restat quod veram Ecclesiae significationem dare possit. || Non enim super hominum iudicia, non super sacerdotia fundatam esse Ecclesiam, sed super doctrinam Apostolorum et prophetarum, commemorat Paulus [Ephes. 2. d. 20]. || Quin potius Ierusalem a Babylone, Christi Ecclesia a Satanae coniuratione hoc discrimine dignoscenda^d est quo eas inter se Christus distinxit: Qui ex Deo est, inquit, 36 verba Dei audit. Propterea non auditis quia ex Deo non estis [Iohan. 8. f. 47]. In summa, quum Ecclesia regnum sit Christi, regnet autem ille^a nonnisi per verbum suum: an ullis iam obscurum erit quin illa mendacii verba sint, quibus Christi regnum absque eius sceptro (id est sacrosancto ipsius^b verbo^c) esse fingitur?

4. Semblablement aujourdhuy les defenseurs du siege Romain nous importunent, et estonnent les rudes et ignorans du nom de l’Eglise: comme ainsi soit que Jesus Christ n’ait point de plot grans ennemis que le Pape et tous les siens. Combien donc qu’ils nous alleguent le temple, la prestrise, et toutes autres telles masques, cela ne nous doit point esmouvoir pour nous faire conceder qu’il y ait Eglise où il n’y apparoist point de parolle de Dieu. Car voicy une enseigne perpetuelle, de laquelle le Seigneur a marqué les siens: Qui est de la verité, dit-il, il oit ma voix (Jean 18:37). Item, Je suis le bon pasteur: je cognoy mes brebiz, et elles me cognoissent. Mes brebis oyent ma voix, et je les recognoy, et elles me suyvent (Jean 10:14, 27). Or un peu auparavant il avoit dit que les brebiz suyvent leur pasteur, d’autant qu’elles cognoissent sa voix (Jean 10:4): qu’elles ne suyvent point un estrangier, mais qu’elles s’enfuyent arriere, pource qu’elles ne cognoissent point la voix des estrangiers. Pourquoy donc erronsnous à nostre escient en cerchant l’Eglise, veu que Jesus Christ nous en a donné une marque qui n’est point douteuse? Laquelle ne nous peut tromper par tout où nous la verrons, qu’elle ne nous rende certains que là il y a Eglise: comme par tout où elle n’est point, il n’y peut rien avoir qui nous donne vraye signification d’Eglise. Car sainct Paul dit que l’Eglise est fondée, non point sur l’opinion des hommes, non point sur la prestrise, mais sur la doctrine des Prophetes et des Apostres (Ephes. 2:20). Qui plus est, il nous faut discerner Jerusalem de Babylone: l’Eglise de Dieu, de la congregation des infideles et meschans, par la seule difference que Jesus Christ y a mise, en disant que celuy qui est de Dieu oit la parolle de Dieu: au contraire que celuy qui ne la veut point ouyr, n’est point de Dieu (Jean 8:47). En somme, puis que l’Eglise est le regne de Christ, et qu’il est ainsi que Jesus Christ ne regne que par sa parolle: qui est-ce qui doutera que ce ne soyent parolles de mensonge, quand on veut faire accroire que le regne de Jesus Christ est où son sceptre n’est point? c’est à dire ceste saincte parolle par laquelle seule il gouverne.

4. In the same manner, the Romanists in the present day harass us, and terrify ignorant persons with the name of the Church, though there are no greater enemies to Christ than themselves. Although they may pretend therefore to the temple, the priesthood, and other similar forms, this vain glitter, which dazzles the eyes of the simple, ought by no means to induce us to admit the existence of a Church, where we cannot discover the word of God. For this is the perpetual mark by which our Lord has characterized his people: “Every one that is of the truth heareth my voice.”⁷⁸⁷ And, “I am the good Shepherd, and know my sheep, and am known of mine.” “My sheep hear my voice, and I know them, and they follow me.” He had just before said, “The sheep follow their shepherd; for they know his voice; and a stranger will they not follow, but will flee from him, for they know not the voice of strangers.”⁷⁸⁸ Why, then, do we wilfully run into error in forming a judgment of the Church, since Christ has designated it by an unequivocal character, that wherever it is discovered, it infallibly assures us of the existence of a Church, and wherever it is wanting, there is no real evidence of a Church left. For Paul declares the Church to be founded, not upon the opinions of men, not upon the priesthood, but upon the “doctrine of the apostles and prophets.”⁷⁸⁹ And Jerusalem is to be distinguished from Babylon, the Church of Christ from the synagogue of Satan, by this difference, by which Christ has discriminated 253them from each other: “He that is of God, heareth God’s words; ye therefore hear them not, because ye are not of God.”⁷⁹⁰ In fine, as the Church is the kingdom of Christ, and he reigns only by his word, can any person doubt the falsehood of those pretensions, which represent the kingdom of Christ as destitute of his sceptre, that is, of his holy word?

4. Whatever the Papists may pretend, there is no Church where the word of God appears not.

In this way the Romanists assail us in the present day, and terrify the unskilful with the name of Church, while they are the deadly adversaries of Christ. Therefore, although they exhibit a temple, a priesthood, and other similar masks, the empty glare by which they dazzle the eyes of the simple should not move us in the least to admit that there is a Church where the word of God appears not. The Lord furnished us with an unfailing test when he said, “Every one that is of the truth heareth my voice” (John 18:37). Again, “I am the good shepherd, and know my sheep, and am known of mine.” “My sheep hear my voice, and I know them, and they follow me.” A little before he had said, when the shepherd “putteth forth his own sheep, he goeth before them, and the sheep follow him; for they know his voice. And a stranger will they not follow, but will flee from him: for they know not the voice of strangers” (John 10:14, 4, 5). Why then do we, of our own accord,form so infatuated an estimate of the Church, since Christ has designated309it by a sign in which is nothing in the least degree equivocal, a sign which is everywhere seen, the existence of which infallibly proves the existence of the Church, while its absence proves the absence of everything that properly bears the name of Church? Paul declares that the Church is not founded either upon the judgments of men or the priesthood, but upon the doctrine of the Apostles and Prophets (Eph. 2:20). Nay,Jerusalem is to be distinguished from Babylon, the Church of Christ from a conspiracy of Satan, by the discriminating test which our Saviour has applied to them, “He that is of God, heareth God’s words: ye therefore hear them not, because ye are not of God” (John 8:47). In short, since the Church is the kingdom of Christ, and he reigns only by his word, can there be any doubt as to the falsehood of those statements by which the kingdom of Christ is represented without his sceptre, in other words, without his sacred word?

4. Op deze wijze kwellen ons tegenwoordig de Roomsen en maken de onervarenen verschrikt door de naam der kerk, hoewel ze zelf de doodsvijanden van Christus zijn. Ofschoon ze dus de tempel, het priesterschap en de overige maskers van die aard voorwenden, moeten wij ons door deze ijdele glans, waardoor de ogen der eenvoudigen worden getroffen, geenszins er toe laten bewegen, dat we zouden aannemen, dat het een kerk is, waar Gods Woord niet aanwezig is. Want dit is het voortdurend kenmerk, waarmee onze Here de zijnen getekend heeft: "Wie uit de waarheid is," zegt Hij (Joh. 18:37) "hoort mijn stem." Evenzo (Joh. 10:14) "Ik ben de goede Herder, en Ik ken mijn schapen en word van de mijnen gekend; mijn schapen horen mijn stem, en Ik ken ze, en zij volgen Mij." En een weinig te voren had Hij gezegd (Joh. 10:4) dat de schapen hun Herder volgen, omdat ze zijn stem kennen, maar dat ze een vreemde niet volgen, maar van hem vlieden, omdat zij de stem der vreemden niet kennen. Wat handelen wij dan vrijwillig dwaas in het beoordelen der kerk, daar Christus haar van een geenszins twijfelachtig kenmerk voorzien heeft? Welk kenmerk, overal waar het gezien wordt, zonder bedrog aantoont, dat daar een kerk is; maar waar het niet is, blijft niets over, dat een juiste aanwijzing van de kerk zou kunnen geven. Want Paulus leert niet (Ef. 2:20) dat de kerk gefundeerd is op het oordeel van mensen of op priesterschappen, maar op de leer der apostelen en profeten. Ja veeleer moet Jeruzalem van Babylon en Christus' kerk van de samenzwering van de Satan onderscheiden worden door dit onderscheid, waarmee Christus hen van elkander onderscheiden heeft, zeggende: "Die uit God is, hoort de woorden Gods; daarom hoort gijlieden niet, omdat gij uit God niet zijt" (Joh. 8:47) Kortom, daar de kerk is het Rijk van Christus, en Hij alleen regeert door zijn Woord, zal het dan voor iemand twijfelachtig zijn, dat die woorden leugen zijn, waarin het voorgesteld wordt, dat Christus' Rijk zonder zijn schepter, dat is zonder zijn heilig Woord, bestaat?

4.

In dieser Weise quälen uns heutzutage die Römischen, und sie schrecken die Unerfahrenen mit dem Namen „Kirche“, obgleich sie selbst die Todfeinde Christi sind. Gewiß wenden sie daher Tempel und Priestertum und andere Larven dieser Art vor; aber dieser eitle Glanz, der die Augen schlichter Leute blendet, soll uns doch in keiner Weise dazu bewegen, daß wir uns zu der Annahme bereit erklären, da sei eine Kirche, wo das Wort Gottes nicht in Erscheinung tritt. Denn das ist das bleibende Kennzeichen, mit dem unser Herr die Seinen bezeichnet: „Wer aus der Wahrheit ist“, spricht er, „der höret meine Stimme“ (Joh. 18,37). Ebenso sagt er: „Ich bin der gute Hirte und erkenne die Meinen und bin bekannt den Meinen“ (Joh. 10,14), „meine Schafe hören meine Stimme, und ich kenne sie; und sie folgen mir“ (Joh. 10,27). Kurz zuvor hatte er aber gesagt: die Schafe folgen ihrem Hirten nach, „denn sie kennen seine Stimme. Einem Fremden aber folgen sie nicht nach, sondern fliehen vor ihm; denn sie kennen der Fremden Stimme nicht“ (Joh. 10,4f.). Weshalb verfallen wir denn also bei der Beurteilung der Kirche ohne Grund in Torheiten, wo sie Christus doch mit einem völlig allem Zweifel entnommenen Merkzeichen versehen hat? Wo auch immer dies Merkzeichen zu sehen ist, da kann es nicht täuschen, sondern es weist mit Sicherheit darauf hin, daß da Kirche ist; wo es aber fehlt, da bleibt nichts übrig, was einen wirklichen Hinweis auf die Kirche geben könnte. Denn die Kirche ist nicht auf die Urteile von Menschen, nicht auf das Priestertum gegründet, sondern auf die Lehre der Apostel und Propheten, wie es Paulus in Erinnerung bringt (Eph. 2,20). Ja, man muß 709 vielmehr Jerusalem von Babel, Christi Kirche von der Verschwörerrotte des Satans an dem Unterscheidungsmerkmal voneinander unterscheiden, an dem sie Christus unterschieden hat: „Wer von Gott ist“, spricht er, „der hört Gottes Worte; darum höret ihr nicht; denn ihr seid nicht von Gott“ (Joh. 8,47). Ich fasse zusammen: Die Kirche ist das Reich Christi; Christus aber regiert allein durch sein Wort; sollte es nun da noch irgendeinem Menschen dunkel sein, daß es Lügenworte sind, wenn man uns vormacht, Christi Reich könne ohne sein Zepter bestehen, das heißt: ohne sein heiliges Wort?

4. ‘Elkeen wat uit die waarheid is, luister na my stem’

Dit is hoe die Romaniste³⁴ ons vandag treiter en onervare mense die skrik op die lyf jaag met die woord kerk ³⁵ hoewel hulle self dodelike vy- 1308 ande van Christus is.³⁶ Al sou hulle dus die tempel, die priesteramp en al die ander soortgelyke skimme voorhou, behoort hierdie leë glans waarmee hulle die oë van eenvoudiges verblind, ons glad nie te beïnvloed om te aanvaar dat ’n kerk (iewers) bestaan waar die Woord van God nie is nie. Want die volgende is ’n blywende teken waarmee ons Here diegene wat aan Hom behoort, verseël het toe Hy gesê het: “Iemand wat uit die waarheid is, luister na my stem”.³⁷ Net so: “Ek is die goeie herder en Ek ken my skape en Ek word deur myne geken”.³⁸ “My skape luister na my stem en Ek ken hulle en hulle volg My”.³⁹ ’n Bietjie vroeër het Hy gesê: “Die skape volg hulle herder omdat hulle sy stem ken; maar hulle volg nie ’n vreemdeling nie maar vlug van hom af weg omdat hulle nie die stem van vreemdelinge ken nie”.⁴⁰ Maar waarom gaan ons self so waansinnig te kere in ons poging om te bepaal wat die kerk is, terwyl Christus dit met ’n teken waaroor daar geen twyfel kan bestaan nie, beseël het? Waar hierdie teken ook al te sien is, kan dit nie anders as om die kerk daar aan te wys nie; maar as dit ontbreek, bly daar niks oor om ’n ware aanduiding van die kerk te gee nie. Paulus herinner ons daaraan dat die kerk nie op die oordeel van mense en ook nie op die priesteramp gevestig is nie, maar op die leer van die apostels en die profete.⁴¹ Nee, Jerusalem moet eerder met hierdie toetssteen van Babilon, en die kerk van Christus van die sameswering van die Satan onderskei word waarmee Christus tussen hulle onderskeid gemaak het toe Hy gesê het: “Hy wat uit God is, luister na die woorde van God. Daarom luister julle nie, omdat julle nie uit God is nie”.⁴² Samevattend kom dit hierop neer: aangesien die kerk die koninkryk van Christus is en Hy slegs met sy Woord daaroor regeer, sal dit dan vir enigeen onduidelik wees dat dit leuenagtige woorde is waarmee die ryk van Christus sonder sy septer - dit is, sonder sy heilige Woord⁴³ -, versin word?

4. Вот и теперь защитники римского престола докучают нам и смущают простецов и невежд именем «Церковь», хотя у Иисуса Христа нет больших врагов, чем папа и его приспешники. И пусть сколько угодно ссылаются они на храм, священство и прочие прикрытия. Это не убедит нас признать наличие Церкви там, где не слышно Слова Божьего. Ибо Господь отметил своих верных следующим верным знаком: «всякий, кто от истины, слушает гласа Моего» (Ин 18:37). А также: «Я есмь пастырь добрый, и знаю Моих, и Мои знают Меня... Овцы Мои слушаются голоса Моего, и Я знаю их, и они идут за Мною» (Ин 10:14,27). А чуть ранее Он говорит, что овцы идут за своим пастырем, потому что знают его голос, за чужим же не идут, но бегут от него, потому что не знают чужого голоса (Ин 10:4 сл.). Так почему же мы добровольно блуждаем в поисках Церкви, коль скоро Иисус Христос указал нам на её несомненный признак? Признак, не способный ввести в заблуждение, так что везде, где мы увидим его, там наверняка есть Церковь. А где его нет, там ничто не заставит нас признать наличие истинной Церкви. Ибо св. Павел говорит, что Церковь утверждена не на людском мнении, не на священстве, а на учении пророков и апостолов (Эф 2:20). Нам следует отличать Иерусалим от Вавилона, Церковь Божью от собрания неверных и нечестивых - отличать на основании данного Иисусом Христом критерия: кто от Бога, тот слушает Слово Божье; кто не хочет его слушать, тот не от Бога (Ин 8:47).

Короче говоря, Церковь есть царство Христово, а Иисус Христос царствует не иначе, как посредством своего Слова. И потому станем ли мы сомневаться в лживости того, кто захочет убедить нас, будто царство Иисуса Христа может существовать там, где нет его царского скипетра - святого Слова, которым Он правит?

5. Iam vero quod reos schismatis et haereseos nos agunt¹ quia et dissimilem praedicemus doctrinam, et suis legibus non pareamus, et seorsum conventus ad preces, ad Baptismum, ad Coenae administrationem, aliasque sacras actiones habeamus: gravissima quidem est accusatio, sed quae nequaquam longa aut laboriosa defensione opus habet. Haeretici et schismatici vocantur qui dissidio facto, Ecclesiae communionem dirimunt. Haec porro duobus vinculis continetur, sanae doctrinae consensione, et fraterna charitate. Unde inter haereticos et schismaticos hoc discriminis ponit Augustinus, quod illi quidem falsis dogmatibus fidei synceritatem corrumpant: hi autem interdum etiam in fidei similitudine, societatis vinculum disrumpant [Lib. quaest. Evang. sec. Matth.]². Verum id quoque notandum est, hanc charitatis coniunctionem sic a fidei unitate pendere, ut haec illius initium, finis, unica denique regula esse debeat. Meminerimus ergo, quoties Ecclesiastica unitas nobis commendatur, hoc quaeri ut dum mentes in Christo consentiunt, voluntates etiam nostrae mutua in Christo benevolentia inter se coniunctae sint. Itaque Paulus, dum ad illam nos hortatur, pro fundamento sumit, unum esse Deum, unam fidem, et unum Baptismum [Ephes. 4. a. 5]. Imo ubicunque nos idem sentire et idem velle docet, continuo addit, In Christo, vel, secundum Christum [Philip. 2. a. 2, et 5]: significans impiorum esse factionem, non conspirationem fidelium, quae fit extra verbum Domini.

5. Touchant ce qu’ils nous accusent d’heresie et de schisme, pource que nous preschons une doctrine diverse de la leur, et n’obeissons point à leurs loix et statuts, et avons noz assemblées à part tant pour faire les prieres publiques que pour administrer les Sacremens: c’est bien une grieve accusation, mais elle n’a point mestier de longue defense. On appelle heretiques et schismatiques ceux qui en faisant un divorce en l’Eglise, rompent l’union d’icelle. Or ceste union consiste en deux liens: assavoir qu’il y ait accord en saine doctrine, et qu’il y ait charité fraternelle. Pour laquelle raison sainct Augustin distingue entre les heretiques et schismatiques, disant que les premiers sont ceux qui corrompent la pure verité par fausse doctrine: les secons sont ceux qui se separent de la compagnie des fideles, combien qu’ils ayent autrement convenance avec eux en la foy⁶. Mais il faut aussi noter ce poinct, que la conjonction que nous devons avoir en charité, depend tellement de l’unité de foy, que ceste-cy en est le fondement, la fin et la reigle d’icelle. Pourtant qu’il nous souvienne que quand l’unité de l’Eglise nous est recommandée de Dieu, par cela n’est entendu autre chose, sinon que comme nous convenons, quant à la doctrine, en Jesus Christ, aussi qu’en luy noz affections soyent conjointes en bon amour. Pourtant sainct Paul nous exhortant à union, prend pour son fondement, qu’il n’y a qu’un Dieu, une foy et un Baptesme (Ephes, 4:5). Et mesme là où il nous enseigne d’estre d’accord tant en doctrine qu’en volontez, il adjouste quant et quant que cela soit en Jesus Christ (Phil. 2:2, 5; Rom. 15:5): signifiant que tout accord qui se fait hors la parolle de Dieu, est une faction d’infideles, et non point consentement de fideles.

5. With respect to the charge which they bring against us of heresy and schism, because we preach a different doctrine from theirs, and submit not to their laws, and hold separate assemblies for prayers, for baptism, for the administration of the Lord’s supper, and other sacred exercises, it is indeed a most heavy accusation, but such as by no means requires a long or laborious defence. The appellations of heretics and schismatics are applied to persons who cause dissension, and destroy the communion of the Church. Now, this communion is preserved by two bonds—agreement in sound doctrine, and brotherly love. Between heretics and schismatics, therefore, Augustine makes the following distinction—that the former corrupt the purity of the faith by false doctrines, and that the latter break the bond of affection, sometimes even while they retain the same faith. But it is also to be remarked, that this union of affection is dependent on the unity of faith, as its foundation, end, and rule. Let us remember, therefore, that, whenever the unity of the Church is enjoined upon us in the Scripture, it is required, that, while our minds hold the same doctrines in Christ, our wills should likewise be united in mutual benevolence in Christ. Therefore, Paul, when he exhorts us to it, assumes as a foundation, that there is “one Lord, one faith, and one baptism.”⁷⁹¹ And when he inculcates our being “like-minded, and having the same love, being of one accord, of one mind,”⁷⁹² he immediately adds, that this should be in Christ, or according to Christ; signifying that all union which is formed without the word of the Lord, is a faction of the impious, and not an association of believers.

5. The objection of personal succession, and the charge of heresy and schism, refuted, both from Scripture and Augustine.

As to their charge of heresy and schism, because we preach a different doctrine, and submit not to their laws, and meet apart from them for Prayer, Baptism, the administration of the Supper, and other sacred rites, it is indeed a very serious accusation, but one which needs not a long and laboured defence. The name of heretics and schismatics is applied to those who, by dissenting from the Church, destroy its communion. This communion is held together by two chains—viz. consent in sound doctrine and brotherly charity. Hence the distinction which Augustine makes between heretics and schismatics is, that the former corrupt the purity of the faith by false dogmas, whereas the latter sometimes, even while holding the same faith, break the bond of union (August. Lib. Quæst. in Evang. Mt.). But the thing to be observed is, that this union of charity so depends on unity of faith, as to have in it its beginning, its end, in fine, its only rule. Let us therefore remember, that whenever ecclesiastical unity is commended to us, the thing required is, that while our minds consent in Christ, our wills also be united together by mutual good-will in Christ. Accordingly Paul, when he exhorts us to it, takes for his fundamental principle that there is “one God, one faith, one baptism” (Eph. 4:5). Nay, when he tells us to be “of one accord, of one mind,” he immediately adds, “Let this mind be in you which was also in Christ Jesus” (Phil. 2:2, 5);intimating, that where the word of the Lord is not, it is not a union of believers, but a faction of the ungodly.

5. Wat nu betreft het feit, dat ze ons beschuldigen van scheurmakerij en ketterij, omdat wij een leer prediken, die anders is dan de hunne en aan hun wetten niet gehoorzamen, en afzonderlijk vergaderen tot het gebed, de Doop, de bediening van het Avondmaal en andere heilige handelingen: dat is wel een zeer zware beschuldiging, maar toch een, die geen lange of inspannende verdediging nodig heeft. Ketters en scheurmakers worden zij genoemd, die door het maken van tweedracht de gemeenschap der kerk verbreken. Deze gemeenschap verder wordt door twee banden saamgehouden, namelijk door de eenstemmigheid in de gezonde leer, en door de broederlijke liefde. Daarom maakt Augustinus¹ tussen ketters en scheurmakers dit onderscheid, dat de ketters door valse leerstukken de zuiverheid des geloofs verderven, maar de scheurmakers, soms ook bij de gelijkheid van geloof, de band der gemeenschap verscheuren. Maar ook dit moet men opmerken, dat deze gemeenschap der liefde zo hangt aan de eenheid des geloofs, dat de laatste het begin, het einde, kortom de enige regel der eerste moet zijn. Laat ons dus bedenken, dat, telkens als de kerkelijke eenheid ons aangeprezen wordt, het hierom gaat dat, terwijl onze verstanden overeenstemmen in Christus, ook onze willen door een wederkerige welwillendheid in Christus met elkander verbonden zijn. Daarom, wanneer Paulus ons tot die eenheid vermaant (Ef. 4:5) dan neemt hij als fundament, dat er één God is, één geloof en één Doop. Ja, overal, waar hij ons leert hetzelfde te gevoelen en hetzelfde te willen, voegt hij terstond toe: in Christus, of: naar Christus; te kennen gevend, dat een vergadering, die buiten des Heren Woord geschiedt, is een vergadering van goddelozen, en niet een eensgezinde gemeenschap der gelovigen.

5. Abwehr des Vorwurfs der Kirchenspaltung und Ketzerei

Sie beschuldigen uns nun der Kirchenspaltung und der Ketzerei, weil wir eine (von der ihrigen) verschiedene Lehre predigten, weil wir ihren Gesetzen nicht Gehorsam leisteten, und weil wir unter uns besondere Zusammenkünfte zum Gebet, zur Taufe, zur Feier des Heiligen Abendmahles, dazu auch andere heilige Handlungen abhielten. Das ist gewiß eine sehr schwere Anklage; aber sie bedarf doch keineswegs einer langen und mühseligen Verteidigung. Ketzer und Schismatiker nennt man solche Leute, die eine Spaltung herbeiführen und dadurch die Gemeinschaft der Kirche zerreißen. Diese Gemeinschaft der Kirche wird nun durch zwei Bande zusammengehalten: durch die Einmütigkeit in der gesunden Lehre und durch die brüderliche Liebe. Von daher stellt Augustin folgenden Unterschied zwischen Haeretikern und Schismatikern auf: die Haeretiker verderben die Lauterkeit des Glaubens mit falschen Lehrmeinungen, die Schismatiker dagegen zerreißen, manchmal auch bei (Aufrechterhaltung der) Gleichheit des Glaubens, das Band der Gemeinschaft (Fragen zum Evangelium nach Matthäus,11,2).

Dabei ist aber auch darauf zu achten, daß diese Verbundenheit in der Liebe von der Einheit im Glauben dergestalt abhängig ist, daß diese ihr Anfang, ihr Ziel, kurzum, ihre einzige Richtschnur sein muß. Sooft uns also die kirchliche Einheit gepriesen wird, wollen wir daran denken: hiermit wird von uns verlangt, daß unsere Gemüter in Christus einhellig und zugleich auch unsere Willensregungen in gegenseitigem Wohlwollen in Christus untereinander verbunden sind. So macht es daher Paulus: er ermahnt uns zur kirchlichen Einheit und setzt dabei als deren Fundament, daß ein Gott, ein Glaube und eine Taufe ist (Eph. 4,5). Ja, überall, wo er uns lehrt, das gleiche Urteil und den gleichen Willen zu haben, da fügt er sogleich hinzu: „In Christus“ oder „nach der Art Christi“ (Phil. 2,2.5; Röm. 15,5). Damit zeigt er, daß das, was außerhalb des Wortes unseres Herrn (an kirchlicher Gemeinschaft) geschieht, eine Rotte von Gottlosen und nicht eine einträchtige Gemeinschaft (conspiratio) der Gläubigen ist.

5. ’n Weerlegging van die Roomse klag dat die Protestante skeurders en ketters is

1309 Dit is inderdaad ’n uiters ernstige beskuldiging dat hulle ons van skeurmakery en kettery beskuldig⁴⁴ omdat ons ’n leer verkondig wat van hulle s’n verskil; dat ons hulle wette nie gehoorsaam nie en dat ons afsonderlik vergader om te bid, te doop, die nagmaal te bedien en ander heilige handelinge te beoefen.⁴⁵ Dit het egter glad nie ’n lang en inspannende verdediging nodig nie.

Mense wat skeiding maak en die gemeenskap van die kerk verskeur, word ketters en skeurders genoem. Hierdie gemeenskap word verder deur twee bande aanmekaar gehou, naamlik instemming met die gesonde leer en broederliefde. Daarom poneer Augustinus die volgende onderskeid tussen ketters en skeurders, naamlik dat ketters die opregtheid van die geloof met valse leerstellings verdraai, maar dat skeurders die gemeenskapsband verbreek hoewel hulle soms dieselfde geloof het.⁴⁶ Maar ons moet ook daarop let dat hierdie liefdesverbintenis so van geloofseenheid afhanklik is dat hierdie liefdesband die begin, die einde en ten slotte die enigste maatstaf van hierdie eenheid behoort te wees.

Laat ons dus daaraan gedagtig wees dat, so dikwels as wat kerkeenheid by ons aangeprys word, die vereiste dit is dat, terwyl ons verstand in Christus eenstemmig is, ons wil ook met wedersydse welwillendheid in Christus aan mekaar verbonde moet wees. Wanneer Paulus ons derhalwe daartoe aanspoor, neem hy as grondslag daarvoor dat daar een God, een geloof en een doop is.⁴⁷ Ja, oral waar hy ons leer om een van gevoel en een van wil te wees, voeg hy dadelik by: “In Christus ”, of “ Volgens Christus ”.⁴⁸ Daarmee gee hy te kenne dat iets wat sonder die Woord van die Here gebeur, nie die eensgesindheid van gelowiges is nie maar ’n kliek van goddeloses.

5. Что касается обвинений в ереси и схизме, которые они адресуют нам потому, что мы проповедуем иное учение, не подчиняемся их законам и установлениям и собираемся отдельно от них как для общих молитв, так и для совершения таинств, то это тяжкие обвинения, но опровергнуть их нетрудно. Еретиками и схизматиками называют людей, которые вносят раскол в Церковь и тем самым разрушают её единство. Единство же это поддерживается двойной связью - согласием в святом учении и братской любовью. Поэтому св. Августин проводит различие между еретиками и схизматиками: к первым он относит искажающих чистоту истины ложным учением; ко вторым - удаляющихся от общения с верующими, хотя и согласных с ними в вероучении. Однако нужно заметить, что узы братской любви зависят от единства веры, поскольку оно есть основание, цель и правило любви. Поэтому нам следует помнить о том, что Бог, заповедав нам единство Церкви, имел в виду не что иное, как вероучительное согласие между нами в Иисусе Христе, ибо в Нём наши устремления соединяются в благой любви. Поэтому и св. Павел, призывая нас к единению, основывается на том, что есть только один Господь, одна вера и одно крещение (Эф 4:5).Призывая нас к согласию в вере и воле, апостол тут же добавляет, что это возможно только в Иисусе Христе (Флп 2:2-5).Тем самым он хочет сказать, что любое объединение, достигаемое вне Слова Божьего, есть сборище неверных, а не единение верных.

6. Paulum quoque sequutus Cyprianus totius Ecclesiasticae concordiae fontem ab unico Christi episcopatu ducit; postea subiicit, Ecclesia una est, quae in multitudinem latius incremento foecunditatis extenditur: quo modo solis radii multi, sed lumen unum: et rami arboris multi, sed robur unum tenaci radice fundatum. Et quum de fonte uno rivi plurimi defluunt, numerositas licet diffusa videatur exundantis copiae largitate, 37 unitas tamen manet in origine. Avelle radium solis a corpore, divisionem unitas non capit. Ab arbore frange ramum, fractus germinare non poterit. A fonte praecide rivum, praecisus arescit. Sic et Ecclesia Domini luce perfusa, per totum orbem porrigitur: unum tamen lumen est quod ubique diffunditur [De simplicitate Praelatorum]¹. Nihil elegantius dici potuit ad exprimendam individuam illam connexionem, quam habent inter se omnia Christi membra. Videmus ut ad caput ipsum perpetuo nos revocet. Proinde^a, haereses et schismata inde oriri pronuntiat, quod ad veritatis originem non reditur, nec caput quaeritur, nec coelestis magistri doctrina servatur². Eant nunc, et clamitent^b haereticos nos esse qui ab ipsorum Ecclesia recesserimus: quum nulla alienationis causa fuerit nisi haec una, quod puram veritatis professionem nullo modo ferre possunt. Taceo autem quod anathematibus et diris nos expulerunt³. Quod tamen ipsum satis superque nos absolvit, nisi Apostolos quoque schismatis damnare velint, quibuscum similem habemus causam. Praedixit, inquam, Christus Apostolis suis, fore ut a synagogis propter nomen suum eiicerentur [Iohan. 16. a. 2]. Illae porro synagogae de quibus loquitur, tunc habebantur legitimae Ecclesiae. Quum ergo eiectos esse nos constet, idque propter Christi nomen fuisse factum parati simus ostendere, de causa certe prius quaerendum est quam aliquid de nobis in hanc vel illam partem definiatur. Sed hoc illis, si ita volunt, sponte remitto; abunde enim mihi est, oportuisse nos ab ipsis recedere ut ad Christum accederemus.

6. Sainct Cyprien semblablement en suyvant sainct Paul, proteste que la source de toute l’unité de l’Eglise est en cela, que Jesus Christ soit seul Evesque. Puis il adjouste consequemment, qu’il n’y a qu’une seule Eglise laquelle est espandue au long et au large: comme il y a plusieurs rayons du soleil, mais la clairté n’est qu’une: et en un arbre il y a beaucoup de branches, mais il n’y a qu’un tronc qui est appuyé sur sa racine: et d’une seule fontaine decoulent plusieurs ruisseaux, qui n’empeschent point toutesfois que l’unité ne demeure en la source. Qu’on separe les rayons du corps du soleil, l’unité qui est là ne souffre aucune division. Qu’on coupe la branche d’un arbre, et elle sechera. Ainsi l’Eglise estant illuminée de la clairté de Dieu, est espandue par tout le monde. Neantmoins il y a une seule clairté qui s’estend par tout, et l’unité du corps n’est point separée⁷. Apres avoir dit cela, il conclud que toutes heresies et schismes proviennent de ce qu’on ne se retourne point à la source de verité, qu’on ne cherche point le Chef, et qu’on ne regarde point la doctrine du Maistre celeste. Maintenant que les advocats du Pape crient que nous sommes heretiques, d’autant que nous avons abandonné leur Eglise: comme ainsi soit que la seule cause de l’abandonner ait esté, pource qu’on n’y souffre nullement que la verité y soit preschée. Je laisse cela encore, qu’ils nous en ont chassé avec leur fouldre d’excommunication: laquelle seule raison neantmoins est suffisante pour nous absoudre; sinon qu’ils veuillent condamner les Apostres comme schismatiques avec nous, veu que la cause est semblable. Je dy que Jesus Christ a predit à ses Apostres, qu’on les jetteroit hors des Synagogues à cause de son nom (Jean 16:2). Or ces Synagogues-là estoyent reputées vrayes Eglises et legitimes pour le temps. Puis donc qu’il appert que nous avons esté jettez hors de l’eglise du Pape, et que sommes prests de monstrer que cela nous est advenu pour le nom de Christ, il faut enquerir de la cause devant qu’on determine rien de nous en une part ou en l’autre. Mais encore je leur quitte ce poinct là, s’ils veulent: car il me suffit bien de ceste raison, qu’il nous estoit necessaire de nous esloigner d’eux pour approcher de Christ.

6. Cyprian, also, after the example of Paul, deduces the origin of all ecclesiastical concord from the supreme bishopric of Christ. He afterwards subjoins, “There is but one Church, which is widely extended into a multitude by the offspring of its fertility; just as there are many rays of the sun, but the light is one; and a tree has many branches, but only one trunk, fixed on a firm root. And when many rivers issue from one source, though by its exuberant abundance the stream is multiplied into numerous currents, yet the unity of the fountain still remains. Separate a ray from the body of the sun, and its unity sustains no division. Break off a branch from a tree, and the broken branch can never bud. Cut off a river from the 254source, and it immediately dries up. So the Church, overspread with the light of the Lord, is extended over the whole world: yet it is one and the same light which is universally diffused.” No representation could be more elegant to express that inseparable connection which subsists between all the members of Christ. We see how he continually recalls us to the fountain-head. Therefore he pronounces the origin of heresies and schisms to be, that men neither return to the source of truth, nor seek the Head, nor attend to the doctrine of the heavenly Master. Now, let the Romanists exclaim that we are heretics, because we have withdrawn from their church; while the sole cause of our secession has been, that theirs cannot possibly be the pure profession of the truth. I say nothing of their having expelled us with anathemas and execrations. But this reason is more than sufficient for our exculpation, unless they are determined to pronounce sentence of schism also against the apostles, with whom we have but one common cause. Christ, I say, foretold to his apostles, that for his name’s sake they should be cast out of the synagogues.⁷⁹³ Now, those synagogues, of which he spoke, were then accounted legitimate Churches. Since it is evident, then, that we have been cast out, and we are prepared to prove that this has been done for the name of Christ, it is necessary to inquire into the cause, before any thing be determined respecting us, either on one side or the other. But this point I readily relinquish to them. It is sufficient for me that it was necessary for us to withdraw from them, in order to approach to Christ.

6. The same thing confirmed by the authority of Cyprian. The anathemas of the Papists of no consequence.

Cyprian, also, following Paul, derives the fountain of ecclesiastical concord from the one bishopric of Christ, and afterwards adds, “There is one Church, which by increase from fecundity is more widely extended to a multitude, just as there are many rays of the sun, but one light, and many branches of a tree, but one trunk upheld by the tenacious root. When many streams flow from one fountain, though there seems wide spreading numerosity from the overflowing copiousness of the supply, yet unity remains in the origin. Pluck a ray from the body of the sun, and the unity sustains no310division. Break a branch from a tree, and the branch will not germinate. Cut off a stream from a fountain, that which is thus cut off dries up. So the Church, pervaded by the light of the Lord, extends over the whole globe, and yet the light which is everywhere diffused is one” (Cyprian, de Simplicit. Prælat.). Words could not more elegantly express the inseparable connection which all the members of Christ have with each other. We see how he constantly calls us back to the head. Accordingly, he declares that when heresies and schisms arise, it is because men return not to the origin of the truth, because they seek not the head, because they keep not the doctrine of the heavenly Master. Let them now go and clamour against us as heretics for having withdrawn from their Church, since the only cause of our estrangement is, that they cannot tolerate a pure profession of the truth. I say nothing of their having expelled us by anathemas and curses. The fact is more than sufficient to excuse us, unless they would also make schismatics of the apostles, with whom we have a common cause. Christ, I say, forewarned his apostles, “they shall put you out of the synagogues” (John 16:2). The synagogues of which he speaks were then held to be lawful churches. Seeing then it is certain that we were cast out, and we are prepared to show that this was done for the name of Christ, the cause should first be ascertained before any decision is given either for or against us. This, however, if they choose, I am willing to leave to them; to me it is enough that we behoved to withdraw from them in order to draw near to Christ.

6. Ook Cyprianus leidt, in navolging van Paulus, de bron van de ganse eendrachtigheid der kerk af van het enige bisschopsambt van Christus. Daarna zegt hij: "Er is één kerk, die door de wasdom der vruchtbaarheid zich breder in de veelheid uitstrekt, evenals de stralen der zon vele zijn, maar het licht één, en de takken van een boom vele zijn, maar de stam één is, gefundeerd op een stevige wortel; en wanneer uit één bron verscheidene beken vloeien, dan moge dat een verspreide veelheid schijnen door de rijkelijk opwellende overvloed, maar dan blijft toch de eenheid in de oorsprong: neem een straal weg van het lichaam der zon, dan ondergaat de eenheid geen verdeling; breek van de boom een tak af, dan zal de afgebroken tak niet kunnen uitspruiten; snijd een beek van de bron af, dan verdroogt ze: zo ook strekt de kerk zich, overgoten met het licht des Heren, over de gehele wereld uit; maar toch is het één licht, dat zich overal verspreidt."¹. Er kon niets sierlijkers gezegd worden om die ondeelbare verbinding uit te drukken, die alle leden van Christus onder elkander hebben. Wij zien, hoe hij ons voortdurend tot het Hoofd zelf terugroept. Daarom zegt hij, dat ketterijen en scheurmakerijen daaruit ontstaan, dat men niet terugkeert tot de oorsprong der waarheid, en het Hoofd niet zoekt, en de leer van de hemelse Meester niet bewaart. Laat hen nu heengaan en uitroepen, dat wij ketters zijn, omdat wij van hun kerk zijn afgeweken: daar er geen andere oorzaak van die vervreemding geweest is dan deze ene, dat zij de zuivere belijdenis der waarheid niet kunnen verdragen. En ik zwijg erover, dat ze ons door vervloekingen en verwensingen hebben verdreven. Dat spreekt ons echter reeds meer dan voldoende vrij, tenzij ze ook de apostelen wegens scheurmakerij willen veroordelen, met wie wij onze zaak gemeen hebben. Christus, zeg ik, heeft zijn apostelen voorzegd, dat ze om zijns naams wil uit de synagogen zouden geworpen worden (Joh. 16:2) En die synagogen, over welke Hij spreekt, werden toen voor de wettige kerken gehouden. Daar dus vaststaat, dat wij uitgeworpenen zijn, en wij bereid zijn aan te tonen, dat dit om de naam van Christus geschied is, moet men ongetwijfeld eerst naar de zaak onderzoek doen, alvorens over ons iets beslist wordt naar de ene of de andere richting. Maar, wanneer zij dat willen, scheld ik hun dit uit eigen beweging kwijt; want het is voor mij meer dan genoeg, dat wij van hen hebben moeten weggaan, om toe te gaan tot Christus.

6.

Diesem Urteil des Paulus schließt sich auch Cyprian an: er findet den Brunnquell aller kirchlichen Eintracht darin, daß Christus der einige Bischof ist. Danach fügt er hinzu: „Die Kirche, die sich durch fruchtbares Wachstum weiterhin zu einer Vielheit dehnt, ist doch eine Kirche, wie ja auch die Strahlen der Sonne viele sind, aber das Licht eins, oder wie an einem Baum viele Äste sind, aber der Stamm nur einer ist, gegründet auf einer festen Wurzel. Und wenn von einer einzigen Quelle her gar viele Bäche fließen, so mag wohl bei dem Reichtum der überströmenden Wassermenge der Eindruck einer verstreuten Vielheit entstehen, aber es bleibt doch in der Quelle die Einheit. Nimm einen Strahl der Sonne von ihrem Körper weg, so läßt sich die Einheit der Sonne doch nicht teilen. Brich einen Ast vom Baum, so wird der abgeschlagene Ast nicht zu grünen vermögen. Trenne einen Bach von seinem Quell, so muß er in seinem Abgeschnittensein austrocknen. So breitet sich auch die Kirche, von dem Lichte des Herrn durchflossen, über die ganze Welt aus, aber es ist doch ein Licht, das sich da allenthalben ergießt“ (Von der Einheit der katholischen Kirche 5). Treffenderes hätte gar nicht gesagt werden können, um jene unzertrennliche Verbundenheit zum Ausdruck zu bringen, die alle Glieder 710 Christi untereinander haben. Wir sehen, wie er uns immerfort zu dem Haupte selber zurückruft. Deshalb erklärt er auch, daß alle Ketzereien und Kirchenspaltungen daher rühren, daß man nicht auf den Ursprung der Wahrheit zurückgeht, daß man das Haupt nicht sucht und die Lehre des himmlischen Meisters nicht wahrt.

So, nun sollen sie herkommen und schreien, wir, die wir uns von ihrer Kirche geschieden haben, wir seien Ketzer, wo doch diese Absonderung nur eine einzige Ursache gehabt hat, nämlich die, daß sie das reine Bekenntnis der Wahrheit auf keinerlei Weise zu ertragen vermögen. Dabei will ich aber noch mit Schweigen übergehen, daß sie uns mit Verfluchungen und Verwünschungen hinausgetrieben haben! Trotzdem genügt auch das schon mehr als genug zu unserer Freisprechung, sofern sie nicht auch die Apostel wegen Kirchenspaltung verdammen wollen, mit denen wir die gleiche Sache haben. Hat doch Christus, so sage ich, seinen Aposteln vorhergesagt, daß sie um seines Namens willen aus den Synagogen hinausgeworfen werden würden (Joh. 16,2). Nun galten aber die Synagogen, von denen er spricht, dazumal für rechtmäßige Kirchen. Da es also feststeht, daß wir hinausgeworfen worden sind, und da wir bereit sind darzulegen, daß dies um des Namens Christi willen geschehen ist, so muß man unzweifelhaft zuerst über die Streitsache eine Untersuchung anstellen, bevor man über uns irgend etwas in der einen oder anderen Richtung bestimmt. Aber das will ich ihnen, wenn sie es so wollen, gerne erlassen; mir genügt es voll und ganz, daß wir uns von ihnen haben wegwenden müssen, um uns zu Christus hinzuwenden!

6. Cyprianus se opvatting oor die eenheid van die kerk

Cyprianus lei ook in navolging van Paulus die bron van eensgesindheid van die hele kerk uit Christus se biskopamp alleen af.⁴⁹ Daarna voeg hy 1310 by: “Die kerk is een en is wyd uitgesprei tot ’n menigte deur die groei in vrugbaarheid - soos die son baie strale het, maar net een lig; soos ’n boom baie takke het maar net een stam wat met ’n taai wortel (in die grond) gewortel is. En wanneer verskeie strome uit een bron afvloei, sou dit kon lyk asof die talrykheid (van die strome) as gevolg van die milddadigheid van die oorstromende oorvloed verspreid wegloop, en tog bly daar eenheid in hulle oorsprong. Skeur maar ’n straal weg van die liggaam van die son: die eenheid ondergaan geen skeiding nie. Breek ’n tak van ’n boom af: die gebreekte tak kan nie uitspruit nie. Sny ’n stroom van die bron af: wanneer dit afgesny is, droog dit weg. So strek die kerk van die Here, deurdring met lig, oor die hele wêreld; en tog is dit net een lig wat oral uitgesprei is”.⁵⁰ Niks smaakvoller kan gesê word om daardie ondeelbare verbintenis wat al die lidmate van Christus onderling het, uit te druk nie. Ons sien hoe hy ons herhaaldelik na die Hoof self terugroep.⁵¹ Daarom verklaar hy dat kettery en skeuring daaruit ontstaan dat mense nie na die oorsprong van die waarheid terugkeer, hulle Hoof nie soek nie en die leer van hulle hemelse Meester nie bewaar nie.⁵²

Laat hulle⁵³ nou gaan en uitroep dat ons ketters is omdat ons ons van hulle kerk onttrek het hoewel die enigste rede vir ons vervreemding dit was dat hulle die suiwer belydenis van die waarheid hoegenaamd nie kan duld nie. Ek verswyg maar die feit dat hulle ons met banvloeke en dreigemente uit die kerk verdryf het⁵⁴ - en dit is meer as genoeg rede om ons vry te spreek - behalwe miskien as hulle die apostels met wie ons een en dieselfde saak het, ook vir skeuring wou verdoem! Ek sê: Christus het vir sy apostels voorspel dat hulle ter wille van sy Naam uit die sinagoges uitgegooi sou word.⁵⁵ Verder was die sinagoges waarvan Hy praat, toe as wettige kerke beskou. Aangesien dit dus vas en seker is dat ons uit die kerk uitgegooi is, en ons gereed is om te bewys dat dit ter wille van Christus se Naam gebeur het, moet ons saak beslis eers ondersoek word voordat na die een of na die ander kant oor ons besluit word. Maar as hulle dit so wil, vergeef ek hulle met graagte want dit is vir my ruimskoots duidelik dat ons ons van hulle moes onttrek om na Christus te gaan.

6. Сходным образом св. Киприан, следуя св. Павлу, заявляет, что источник всякого единства в Церкви - Иисус Христос как единственный Епископ. Отсюда св. Киприан заключает, что есть только одна Церковь, распространившаяся вдоль и вширь, - подобно тому как у солнца много лучей, но сияние одно. И у дерева много ветвей, но лишь один укреплённый корнями ствол. И от одного источника берёт начало много ручьёв, но источник остаётся один и тот же. Если лучи отделить от солнца, то его единство не будет нарушено. А если отрубить ветви дерева, то оно засохнет. Так и Церковь, будучи озарена Божественным светом, распространилась по всему миру, но сияние её везде одно и то же, и единство её тела не нарушено. Высказавшись таким образом, Киприан делает вывод, что всевозможные ереси и схизмы происходят оттого, что люди не обращаются к источнику истины, не ищут Главы, не хранят учения небесного Учителя.

Между тем защитники папы вопят, что мы еретики, потому что покинули их Церковь, - хотя единственная причина, по которой мы ее покинули, заключается в том, что в ней не терпят проповеди истины. Я уже не говорю, что они сами изгнали нас, подвергнув отлучению. А ведь одного этого достаточно, чтобы нас оправдать, если, конечно, они не хотят осудить вместе с нами как схизматиков самих апостолов, ибо положение весьма сходно. Я имею в виду предсказание Иисуса Христа о том, что апостолов изгонят из синагог из-за Имени его (Ин 16:2). А в те времена синагоги считались истинными и законными церквами! И коль скоро оказалось, что нас изгнали из папской Церкви, и мы готовы доказать, что это произошло из-за Имени Христова, то надлежит расследовать дело, прежде чем принимать относительно нас то или иное решение. Но если им угодно, я могу снять этот вопрос: мне достаточно и того, что нам было необходимо удалиться от них, чтобы приблизиться ко Христу.

7. | Sed apparebit etiamnum^c certius quo loco nobis esse debeant Ecclesiae omnes quas Romani illius idoli^d tyrannis occupavit, si cum Israelitica illa veteri, qualis apud Prophetas delineata est, conferatur. Vera tum extabat apud Iudaeos et Israelitas Ecclesia, quum in foederis legibus perstarent: ea scilicet obtinentes Dei^e beneficio, quibus Ecclesia continetur. Doctrinam veritatis habebant in Lege, eius ministerium penes sacerdotes erat et Prophetas: Circuncisionis symbolo in religionem 38 initiabantur, aliis sacramentis exercebantur ad fidei confirmationem. Non dubium quin competerent in eorum societatem elogia quibus Ecclesiam^a Dominus honoravit. Postquam deserta Lege Domini degenerarunt ad idololatriam et superstitionem, illa praerogativa pro parte exciderunt. Quis enim ausit Ecclesiae titulum iis praeripere apud quos verbi sui praedicationem, et mysteriorum^b observationem deposuit Deus? Rursum, quis ausit eum coetum nulla cum exceptione Ecclesiam appellare, ubi verbum Domini palam et impune conculcatur? ubi eius ministerium, praecipuus nervus, atque adeo anima Ecclesiae, dissipatur?

7. Mais il apparoistra encore plus evidemment en quelle reputation nous doyvent estre toutes les eglises, lesquelles sont sujettes à la tyrannie du Pape, en les accomparant avec l’Eglise ancienne d’Israel, selon qu’elle nous est descrite par les Prophetes. Lorsque les Juifs et les Israelites gardoyent purement l’alliance de Dieu, il y avoit vraye Eglise entre eux; d’autant que par la grace de Dieu ils avoyent les choses ausquelles consiste la vraye Eglise: ils avoyent la doctrine de verité comprinse en la Loy, laquelle estoit preschée par les Sacrificateurs et Prophetes. Ils estoyent receus en l’Eglise par le signe de la Circoncision. Les autres Sacremens leur estoyent exercices pour les conformer en la foy. Pour ce temps-là il n’y a doute que toutes les louanges dont nostre Seigneur a honnoré son Eglise, ne leur appartinssent. Mais depuis qu’en declinant de la Loy de Dieu ils se destournerent à idolatrie et superstition, ils furent privez en partie d’une telle dignité. Car qui oseroit oster le tiltre d’Eglise à ceux ausquels Dieu a commis sa parolle et l’usage de ses Sacremens? D’autrepart, qui oseroit simplement et sans nulle exception donner le nom d’Eglise à une assemblée, en laquelle la parolle de Dieu seroit apertement foullée aux pieds: et la predication de la verité, qui est la principale force et quasi l’ame de l’Eglise, seroit dissipée?

7. But it will be still more evident, in what estimation we ought to hold all the Churches who have submitted to the tyranny of the Roman pontiff, if we compare them with the ancient Church of Israel, as delineated by the prophets. There was a true Church among the Jews and the Israelites, while they continued to observe the laws of the covenant; because they then obtained from the favour of God those things which constitute a Church. They had the doctrine of truth in the law; the ministry of it was committed to the priests and prophets; they were initiated into the Church by the sign of circumcision; and were exercised in other sacraments for the confirmation of their faith. There is no doubt that the commendations, with which the Lord has honoured his Church, truly belonged to their society. But after they deserted the law of the Lord, and fell into idolatry and superstition, they partly lost this privilege. For who would dare to refuse the title of a Church to those among whom God deposited the preaching of his word, and the observance of his mysteries? 255On the other hand, who would dare to give the appellation of a Church, without any exception, to that society, where the word of God is openly and fearlessly trampled under foot; where its ministry, the principal sinew, and even the soul of the Church, is discontinued?

7. The churches of the Papists in the same situation as those of the Israelites, which revolted to superstition and idolatry under Jeroboam.

The place which we ought to assign to all the churches on which the tyranny of the Romish idol has seized will better appear if we compare them with the ancient Israelitish Church, as delineated by the prophets. So long as the Jews and Israelites persisted in the laws of the covenant, a true Church existed among them; in other words, they by the kindness of God obtained the benefits of a Church. True doctrine was contained in the law, and the ministry of it was committed to the prophets and priests. They were initiated in religion by the sign of circumcision, and by the other sacraments trained and confirmed in the faith. There can be no doubt that the titles with which the Lord honoured his Church were applicable to their society. After they forsook the law of the Lord, and degenerated into idolatry and superstition, they partly lost the privilege. For who can presume to deny the title of the Church to those with whom the Lord deposited the preaching of his word and the observance of his mysteries? On the other hand, who may presume to give the name of Church, without reservation, to that assembly by which the word of God is openly and with impunity trampled under foot—where his ministry, its chief support, and the very soul of the Church, is destroyed?

7. Maar nog zekerder zal blijken, hoe wij alle kerken moeten beschouwen, die de tirannie van die Roomse afgod in beslag genomen heeft, wanneer we die vergelijken met de oude Israëlitische kerk, zoals ze bij de profeten is getekend. De ware kerk bestond bij de Joden en Israëlieten in die tijd, toen ze volhardden bij de wetten van het verbond: namelijk toen ze zich, door Gods weldaad, handhaafden in het bezit van die dingen, waarin de kerk bestaat. Zij hadden de leer der waarheid in de wet, en haar bediening berustte bij de priesters en de profeten. Door het teken der besnijdenis werden zij in het verbond ingelijfd; door de andere sacramenten werden ze geoefend tot de versterking van hun geloof. Zonder twijfel waren op hun gemeenschap van toepassing de eretitels, waarmee de Here de kerk eerde. Toen ze de wet verlieten en afweken tot afgoderij en superstitie, verloren zij dat voorrecht voor een deel. Want wie zou de titel van kerk hun durven ontnemen, bij wie God de prediking van zijn Woord en de onderhouding der verborgenheden weggelegd heeft? Aan de andere kant, wie zou die vergadering zonder enige uitzondering kerk durven noemen, waar Gods Woord openlijk en ongestraft met voeten getreden wordt, en waar de dienst des Woords, de hoofdzenuw, ja de ziel der kerk, verstrooid wordt?

7. Die römische Kirche gleicht dem Zustand Israels unter Jerobeam

Aber was wir von all den Kirchen zu halten haben, die jene Tyrannei des römischen Abgotts mit Beschlag belegt hat, das wird noch deutlicher ans Licht treten, wenn wir sie mit der alten Kirche in Israel vergleichen, wie sie uns bei den Propheten umrissen wird. Bei den Judäern und Israeliten war zu der Zeit die wahre Kirche, als sie in den Gesetzen des Bundes verharrten, indem sie nämlich durch Gottes Wohltat die Dinge in Besitz hatten, in denen die Kirche besteht. Die Lehre der Wahrheit hatten sie im Gesetz, der Dienst an dieser Lehre lag bei den Priestern und Propheten. Durch das Merkzeichen der Beschneidung empfingen sie den ersten Zugang zur Gottesverehrung, durch andere Sakramente wurden sie zur Stärkung ihres Glaubens geübt. Es besteht kein Zweifel, daß die Lobsprüche, mit denen der Herr die Kirche geehrt hat, auf ihre Gemeinschaft Anwendung fanden. Nachdem sie aber das Gesetz des Herrn verlassen hatten und daraufhin zu Abgötterei und Aberglauben entartet waren, geriet ihnen jenes Vorrecht teilweise in Verlust. Denn wer würde es wagen, denen den Titel „Kirche“ zu entreißen, denen Gott die Predigt seines Wortes und die Beobachtung seiner Sakramente in Bewahrung gegeben hat? Auf der anderen Seite: wer möchte es wagen, eine Versammlung ohne jede Ausnahme als Kirche anzusprechen, in der man Gottes Wort öffentlich und ungestraft mit Füßen tritt, eine Versammlung, in der sein Dienstamt, das doch der Hauptkraftträger und geradezu die Seele der Kirche ist, der Zerstörung anheimfällt?

7. 1311 ’n Vergelyking tussen die Roomse kerk en die Israeliete in die tyd van die profete

Maar dit sal selfs nog duideliker blyk hoe ons al die kerke wat die tirannie van daardie Roomse afgod ingeneem het, moet beskou as ons dit met die Israelitiese kerk van ouds vergelyk soos dit onder die profete vir ons afgeteken is. Destyds was daar ’n ware kerk onder die Jode en Israeliete toe hulle die voorwaardes van die verbond nagekom het - natuurlik omdat hulle deur God se weldadigheid die dinge gekry het waardeur die kerk aanmekaar gehou word. In die wet het hulle die leer van die waarheid gehad en die bediening daarvan was in die hande van die priesters en die profete. Deur die teken van die besnydenis is hulle in die godsdiens ingelei en met ander sakramente geoefen om hulle geloof te versterk. Daar kan geen twyfel daaroor bestaan dat die lofbetuigings waarmee die Here sy kerk vereer het, hulle gemeenskap toegekom het nie. Maar toe hulle die wet van die Here verlaat en in afgodediens en bygeloof ontaard het, het hulle daardie voorreg gedeeltelik verbeur. Wie sou immers waag om die titel kerk weg te skeur van mense aan wie God die verkondiging van sy Woord en die onderhouding van sy sakramente toevertrou het? Wie sou aan die ander kant waag om ’n vergadering sonder voorbehoud kerk te noem waar die Woord van die Here oop en bloot en straffeloos vertrap word; waar die Woordbediening - die belangrikste senuwee en daarom ook die siel van die kerk -, verwoes is?

7. Но ещё очевиднее станет для нас, что должны мы думать о подвластных папской тирании церквах, если мы сравним их с древней Церковью Израиля, как её описывают пророки. Пока иудеи и израильтяне хранили в чистоте Завет с Богом, у них была истинная Церковь, поскольку по Божьей благодати они имели то, в чём и состоит подлинная Церковь - истинное учение, заключённое в Законе и проповедуемое священниками и пророками. Вступление в Церковь совершалось посредством обрезания, прочие священнодействия отправлялись ради укрепления веры. Нет сомнения, что в те времена израильтянам принадлежали все те звания и имена, которыми Господь почтил свою Церковь. Но позднее, когда они начали пренебрегать Законом Божьим и обратились к идолопоклонству, часть этих достоинств была у них отнята. Ибо кто посмел бы лишить звания Церкви тех, кому Бог вверил своё Слово и совершение своих таинств? В то же время кто дерзнул бы безрассудно назвать «Церковью» сборище, где открыто попирается Слово Божье и умолкла проповедь истины, составляющая главную силу и почти что душу Церкви?

8. Quid ergo? (dicet quispiam) nullane igitur reliqua erat in Iudaeis Ecclesiae particula ex quo ad idololatriam defecerunt? Facilis est responsio. || Primum dico, in ipsa defectione fuisse gradus quosdam; neque enim dicemus eundem fuisse lapsum Iudae et Israelis, quo primum tempore uterque a puro Dei cultu deflexit. Iarobeam, quum vitulos fabricaret contra apertam Dei prohibitionem, et adorationi locum non licitum dedicaret, religionem prorsus corrupit^c. Iudaei prius se impiis moribus et superstitiosis^d inquinarunt quam statum^e in externa religionis forma perperam mutarent. Quanquam enim sub Rechabeam multas iam perversas ceremonias vulgo sibi asciverant, quia tamen Ierosolymis manebant et Legis doctrina et sacerdotium, et ritus quales^f Deus instituerat: habebant illic pii tolerabilem Ecclesiae statum. Apud Israelitas, usque ad regnum Achab res minime in melius restitutae, tunc vero etiam in deterius prolapsae sunt. Qui postea successerunt, usque ad interitum regni, partim eius fuerunt similes, partim (quum aliquanto meliores esse vellent) exemplum Iarobeam sequuti sunt; omnes autem ad unum impii et idololatrae. In Iudaea variae subinde mutationes fuerunt, dum alii reges cultum Dei falsis et commentitiis superstitionibus pervertunt, alii dissipatam religionem instaurant: donec ipsi quoque sacerdotes templum Dei profanis abominandisque ritibus polluerunt.

8. Quoy donc? dira quelcun: n’y a-il plus eu nulle portion d’Eglise entre les Juifs, depuis qu’ils ont decliné à idolatrie? La response est facile. Premierement, je dy qu’ils ne sont pas trebuschez du premier coup en extremité, mais sont allez en decadence par certains degrez. Qu’ainsi soit, nous ne dirons point que la faute d’Israel et de Juda fust egale, quand ils commencerent premierement à se destourner du pur service de Dieu. Quand Jeroboam forgea les veaux contre la defense expresse de Dieu, et print un lieu pour sacrifier qu’il n’estoit pas licite de prendre, il corrompit du tout la religion en Israel (1 Rois 12:28). Les Juifs se contaminerent par mauvaise vie et opinion superstitieuses, devant qu’avoir aucune idolatrie externe. Car combien que du temps de Roboam ils avoyent desja introduit plusieurs ceremonies perverses: toutesfois pource que la doctrine de la Loy, que l’ordre de Prestrise, et les ceremonies telles que Dieu les avoit instituées, demouroyent encore en Jerusalem, les fideles avoyent là un estat passable d’Eglise. En Israel, depuis Jeroboam jusques au regne d’Achab, il n’y eut nul amendement: mesme depuis ce temps-là ces choses allerent de mal en pis. Ses successeurs, jusqu’à ce que le royaume fust destruit, furent en partie semblables à luy: et ceux qui vouloyent estre meilleurs, suyvoyent l’exemple de Jeroboam. Quoy qu’il soit, tous ensemble estoyent meschans et idolatres. En Judée, il y eut beaucoup de changemens. Car aucuns des Rois corrompoyent le service de Dieu par fausses superstitions: les autres s’efforçoyent de reformer les abus qui y estoyent survenus. En la fin, les Prestres mesmes polluerent le temple de Dieu d’idolatrie toute patente.

8. What, then, it will be said, was there no particle of a Church left among the Jews from the moment of their defection to idolatry? The answer is easy. In the first place, I observe, that in this defection there were several degrees. Nor will we maintain the fall of Judah, and that of Israel, to have been exactly the same, at the time when they both began to depart from the pure worship of God. When Jeroboam made the calves, in opposition to the express prohibition of God, and dedicated a place which it was not lawful to use for the oblation of sacrifices, in this case religion was totally corrupted. The Jews polluted themselves with practical impieties and superstitions, before they made any unlawful changes in the external forms of religion. For though they generally adopted many corrupt ceremonies in the time of Rehoboam, yet as the doctrine of the law, and the priesthood, and the rites which God had instituted, were still preserved at Jerusalem, believers had in that kingdom a tolerable form of a Church. Among the Israelites, there was no reformation down to the reign of Ahab, and in his time there was an alteration for the worse. Of the succeeding kings, even to the subversion of the kingdom, some resembled Ahab, and others, who would be a little better, followed the example of Jeroboam; but all, without exception, were impious idolaters. In Judah there were various changes; some kings corrupted the worship of God with false and groundless superstitions, and others restored religion from its abuses; till, at length, the priests themselves polluted the temple of God with idolatrous and abominable rites.

8. The character of those Israelitish churches.

What then? (some one will say); was there not a particle of the Church left to the Jews from the date of their revolt to idolatry? The answer is easy. First, I say that in the defection itself there311were several gradations; for we cannot hold that the lapses by which both Judah and Israel turned aside from the pure worship of God were the same. Jeroboam, when he fabricated the calves against the express prohibition of God, and dedicated an unlawful place for worship, corrupted religion entirely. The Jews became degenerate in manners and superstitious opinions before they made any improper change in the external form of religion. For although they had adopted many perverse ceremonies under Rehoboam, yet, as the doctrine of the law and the priesthood, and the rites which God had instituted, continued at Jerusalem, the pious still had the Church in a tolerable state. In regard to the Israelites, matters which, up to the time of Ahab, had certainly not been reformed, then became worse. Those who succeeded him, until the overthrow of the kingdom, were partly like him, and partly (when they wished to be somewhat better) followed the example of Jeroboam, while all, without exception, were wicked and idolatrous. In Judea different changes now and then took place, some kings corrupting the worship of God by false and superstitious inventions, and others attempting to reform it, until, at length, the priests themselves polluted the temple of God by profane and abominable rites.

8. Wat dan, zal iemand zeggen, was er dan geen enkel deeltje van de kerk over onder de Joden, sinds zij tot afgoderij vervallen waren? Het antwoord is gemakkelijk. In de eerste plaats zeg ik, dat in de afval zelf enige trappen geweest zijn; immers wij zullen niet zeggen, dat de val van Juda en Israël even groot geweest is, toen beiden voor het eerst van de zuivere dienst van God afweken. Toen Jerobeam de kalveren maakte tegen het openlijk verbod Gods in en een ongeoorloofde plaats wijdde ter aanbidding, heeft hij de religie geheel en al verloren. De lieden van Juda hebben zich eerst door goddeloze en bijgelovige zeden verontreinigd, voordat ze de staat in de uiterlijke gedaante van de godsdienst op verkeerde wijze veranderden. Want ofschoon ze onder Rehabeam in het algemeen reeds vele verkeerde ceremoniën hadden aangenomen, hadden toch de vromen, omdat de leer der wet en het priesterschap en de ceremoniën, zoals God ze ingesteld had, te Jeruzalem bleven, daar een dragelijke staat der kerk. Bij de Israëlieten zijn tot de regering van Achab de zaken geenszins verbeterd, maar toen zijn ze zelfs tot erger vervallen. De koningen, die daarna gekomen zijn, tot aan de ondergang van het koninkrijk, zijn deels aan Achab gelijk geweest, deels hebben zij, daar zij een weinig beter wilden zijn, het voorbeeld van Jerobeam gevolgd, maar allen waren ze goddeloos en afgodendienaars. In Juda waren nu en dan verschillende veranderingen, doordat sommige koningen de dienst van God door valse en verzonnen superstitiën verkeerden, en andere de vernielde religie weer vernieuwden, totdat ook de priesters zelf de tempel Gods met onheilige en verfoeilijke ceremoniën bezoedelden.

8.

Wieso nun - möchte vielleicht jemand sagen -, war denn bei den Judäern, seitdem sie zur Abgötterei abgefallen waren, kein Stücklein Kirche mehr übrig? Da ist die Antwort leicht zu geben. Zunächst behaupte ich, daß es bei dem Abfall selber bestimmte Stufen gegeben hat. Denn wir werden nicht sagen können, daß der Abfall Judas und Israels zu der Zeit, als sie beide zum ersten Male von der reinen Verehrung Gottes abwichen, derselbe gewesen wäre. Als Jerobeam gegen Gottes klares Verbot die Kälber machte und eine unerlaubte Stätte zu ihrer Verehrung weihte, da hat er die Gottesverehrung voll und ganz verdorben. Die Judäer haben sich zunächst mit gottlosen und abergläubischen Gebräuchen befleckt, bevor sie auch in der äußerlichen Form der Gottesverehrung den gesetzten Zustand übel veränderten. Gewiß hatten sie nämlich unter Rehabeam bereits allgemein 711 vielerlei verkehrte Zeremonien eingeführt; aber trotzdem blieben in Jerusalem die Lehre des Gesetzes und das Priestertum, dazu auch die gottesdienstlichen Gebräuche, wie sie Gott eingerichtet hatte, bestehen, und deshalb fanden die Frommen dort (immer noch) einen erträglichen Zustand der Kirche vor. Bei den Israeliten wurden bis zur Regierung des Ahab die Verhältnisse keineswegs wieder in ihren besseren Stand zurückversetzt, ja, zu Ahabs Zeiten sind sie gar noch in einen schlimmeren Zustand versunken. Die Könige, die hernach, bis zum Untergang des Königtums, folgten, waren teils dem Ahab ähnlich, teils, wenn sie etwas besser sein wollten, folgten sie dem Beispiel des Jerobeam; alle ohne Ausnahme aber waren Gottlose und Götzendiener. In Judäa trugen sich je und dann vielfältige Veränderungen zu, da einige von den Königen die Verehrung Gottes mit falschen und ersonnenen abergläubischen Gebräuchen verkehrten, die anderen aber die zerrüttete Religion wieder aufrichteten - bis dann auch die Priester selber den Tempel Gottes mit unheiligen und abscheulichen Gebräuchen besudelten.

8. Ten spyte van hulle afgodediens het die kerk nogtans onder die Jode bly bestaan

“Hoe dan nou?” sal iemand vra. “Was daar dan sedert die tyd waarop hulle in afgodediens verval het, dan geen deeltjie van die kerk onder die Jode oor nie?” Die antwoord hierop is maklik. Ten eerste sê ek dat daar juis in hulle verval sekere trappe was want ons sal nie sê dat Juda en Israel se val dieselfde was sedert die tyd waarop beide eerste van God se suiwer diens afgewyk het nie. Toe Jerobeam strydig met God se uitdruklike gebod, kalwers gemaak het en ’n ongeoorloofde plek vir aanbidding gewy het, het hy die godsdiens heeltemal vermink.⁵⁶ Die mense van Juda het hulle eers met goddelose en bygelowige lewensgewoontes besmet voordat hulle veranderings aan die uitwendige vorms 1312 van die godsdiens aangebring het. Want hoewel hulle oor die algemeen reeds onder Rehabeam baie bedorwe seremonies vir hulle aangeneem het,⁵⁷ het die godvrugtiges daar nogtans draaglike kerkstatus gehad omdat die leer van die wet, die priesteramp sowel as die ritusse soos God dit ingestel het, nog in Jerusalem bly bestaan het. Die toestand in Israel tot by die ryk van Agab was glad nie beter nie en het toe inderdaad nog slegter geword.⁵⁸ Die konings wat daarna tot by die val van die koninkryk gevolg het, was gedeeltelik soos Agab, en gedeeltelik het hulle Jerobeam se voorbeeld gevolg wanneer hulle ’n bietjie beter wou wees. Hulle was egter een en almal goddeloos en afgodeaanbidders. In Juda is daar af en toe verskeie veranderings aangebring. Sommige konings het die diens van God met valse en versonne bygelowe verwring en ander het die vernietigde godsdiens herstel totdat selfs die priesters uiteindelik die tempel van God met onheilige en afstootlike ritusse verontreinig het.⁵⁹

8. Так что же, спросят нас, у евреев совсем не стало Церкви после того, как они уклонились в идолослужение? Ответ прост. Во-первых, они не сразу впали в крайность, но опускались постепенно. Во-вторых, мы не считаем равной вину Израиля и Иудеи в то время, когда они только начали отвращаться от чистого служения Богу. Когда Иеровоам вопреки явному запрету Бога отлил золотых тельцов и принялся приносить им жертвы, чего не имел права делать, он полностью подорвал веру в Израиле [3 Цар 12:28 сл.]. Иудеи заразились склонностью к дурной жизни и суевериям ещё до того, как обнаружили внешние признаки идолопоклонства. Ибо хотя уже в царствование Ровоама у них появились искажённые обряды, всё же в Иерусалиме ещё сохранялось учение Закона, порядок священства и установленный Богом культ. Поэтому верные имели там Церковь в приемлемом состоянии. В Израиле от Иеровоама до Ахава не было никаких улучшений, но дела шли чем дальше, тем хуже. Преемники Ахава, вплоть до гибели царства, частью были похожи на него, а желавшие быть лучше следовали примеру Иеровоама. В конечном счёте все они стали нечестивыми идолопоклонниками.

В Иудее же происходили большие перемены. В то время как одни цари извращали служение Богу нечестивыми суевериями, другие пытались устранить допущенные злоупотребления. Но кончилось всё тем, что сами священники наполнили храм Бога скверной неприкрытого идолослужения.

9. Age nunc, negent Papistae si possunt, ut sua vitia maxime extenuent, religionis statum ita apud se corruptum vitiatumque esse ut fuit in regno Israelitico sub Iarobeam. Atqui idololatriam habent crassiorem: neque in doctrina, guttula una sunt puriores: nisi forte in hac quoque ipsa magis sint impuri. || Deus, imo quicunque mediocri iudicio praediti sunt, mihi erunt 39 testes^a, || et res etiam ipsa declarat quam nihil hic amplificem. Iam quum ad Ecclesiae suae communionem adigere nos volunt, duo postulant a nobis: primum ut precibus, sacrisque, et ceremoniis suis omnibus communicemus: deinde ut quicquid honoris, potestatis, iurisdictionis Ecclesiae suae tribuit Christus, id Ecclesiae suae deferamus. Quod ad primum attinet, fateor Prophetas omnes qui Ierosolymis fuerunt, quum res illic essent admodum corruptae, nec seorsum sacrificasse, nec separatos habuisse ab aliis ad orandum coetus. Habebant enim Dei mandatum, quo in templum Solomonis convenire iubebantur: sacerdotes Leviticos, quos^b, quia sacrorum antistites ordinati erant a Domino [Exod. 29. b. 9], necdum abdicati, utcunque indigni eo honore essent, locum illum iure adhuc tenere noverant. Quod vero caput est totius quaestionis, ad nullum superstitiosum cultum adigebantur: imo nihil suscipiebant quod non esset a Deo institutum. Apud hos autem, Papistas dico, quid simile? Vix enim ullum cum ipsis conventum possumus habere in quo non aperta idololatria nos polluamus. Certe praecipuum communionis vinculum^c in Missa est, quam nos ut maximum sacrilegium abominamur. Atque id merito an temere a nobis fiat, alibi videbitur¹. Nunc satis est ostendere aliam in hac parte causam nostram esse quam fuerit Prophetarum, qui ut impiorum sacris interessent, nullas ceremonias vel spectare vel usurpare cogebantur nisi a Deo institutas. Ac, si exemplum omnino simile habere libet, sumamus ex regno Israelitico. Secundum institutum Iarobeam manebat circuncisio, fiebant sacrificia, Lex sancta habebatur, invocabatur Deus ille quem a Patribus acceperant: sed propter commentitios ac vetitos cultus, quicquid illic agebatur [1. Reg. 12. g. 31], Deus improbabat ac damnabat. Cedo mihi Prophetam unum, vel pium aliquem virum, qui semel adoraverit in Bethel, aut sacrum fecerit. Noverant enim se id non facturos quin aliquo sacrilegio se contaminarent. Habemus ergo, non eousque valere apud pios debere Ecclesiae communionem, ut si illa ad profanos pollutosque ritus degeneraret, sequi protinus necesse sit.

9. Maintenant que les Papistes nient s’ils peuvent, comment qu’ils taschent d’excuser leurs vices, que l’estat de l’Eglise ne soit aussi corrompu et depravé entre eux, comme il a esté au royaume d’Israel sous Jeroboam. Or leur idolatrie est plus lourde beaucoup, et ne sont point une seule goutte plus purs en doctrine, voire s’ils n’y sont plus impurs. Dieu m’est tesmoin, et aussi seront tous ceux qui auront quelque droit jugement, que je n’amplifie rien en cest endroit: et la chose aussi le demonstre. Or quand ils nous veulent contraindre à la communion de leur Eglise, ils requierent deux choses de nous. La premiere est, que nous coumuniquions à toutes leurs prieres, sacremens et ceremonies. La seconde, que tout ce que Jesus Christ attribue d’honneur, de puissance et jurisdiction à son Eglise, nous l’attribuyons à la leur. Quant au premier, je confesse que les Prophetes qui ont esté en Jerusalem du temps que l’estat public estoit desja là fort depravé, n’ont point sacrifié à part, et n’ont point fait des assemblées separées des autres pour prier. Car ils avoyent le commandement de Dieu, par lequel il leur estoit ordonné de venir au temple de Solomon (Deut. 12:13, 11). Ils savoyent que les Prestres Levitiques, combien qu’ils fussent indignes d’un tel office, neantmoins pource qu’ils avoyent esté ordonnez de Dieu, et n’estoyent point encore deposez, devoyent estre recognus pour ministres legitimes, ayans le degré de prestrise (Ex. 29:9). Davantage, ce qui est le principal poinct de nostre dispute, on ne les contraignoit à nulle façon de faire superstitieuse. Qui plus est, ils ne faisoyent rien qui ne fust institué de Dieu. Entre les Papistes, qu’est-ce qu’il y a de semblable? Car à grand’peine nous pouvons nous assembler une fois avec eux, qu’il ne nous faille contaminer en idolatrie manifeste. Certes le principal lien de la communion qu’on peut avoir avec eux, est en la Messe, laquelle nous rejettons comme un sacrilege extreme. Si c’est à tort ou à droit, nous le verrons en un autre lieu. Pour le present ce m’est assez de monstrer que nous avons en cest endroit une autre cause que n’ont pas eu les Prophetes, lesquels n’estoyent contrains de voir ou faire aucunes ceremonies, sinon instituées de Dieu, ja soit qu’ils sacrifiassent avec les meschans. Si donc nous voulons avoir un exemple du tout semblable, il le faut prendre du royaume d’Israel. Selon l’ordonnance de Jeroboam, la Circoncision y estoit observée, on y faisoit les sacrifices, on y tenoit la Loy pour saincte, on y invoquoit le Dieu qui avoit esté adoré par les Peres: toutesfois à cause des ceremonies controuvées et forgées contre la defense de Dieu, tout ce qui s’y faisoit estoit reprouvé comme damnable (1 Rois 12:31). Qu’on m’allegue un seul Prophete, ou quelque autre fidele, qui ait jamais adoré ou sacrifié en Bethel. Ils n’avoyent garde: car ils savoyent bien qu’ils ne le pouvoyent faire, sans se souiller en quelque sacrilege. Nous avons donc que la communion de l’Eglise ne se doit point estendre jnsques là, que quand une Eglise declineroit à des façons de servir Dieu vicieuses et profanes, il la faille ensuivre.

9. Now, however the Papists may extenuate their vices, let them deny, if they can, that the state of religion is as corrupt and depraved among them, as it was in the kingdom of Israel, in the time of Jeroboam. But they practise a grosser idolatry, and their doctrine is equally, if not more, impure. God is my witness, and all men who are endued with moderate judgment, and the fact itself declares, that in this I am guilty of no exaggeration. Now, when they try to drive us into the communion of their Church, they require two things of us—first, that we should communicate in all their prayers, sacraments, and ceremonies; secondly, that whatever honour, power, and jurisdiction, Christ has conferred upon his Church, we should attribute the same to theirs. With respect to the first point, I confess that the prophets who were at Jerusalem, when the state of affairs there was very corrupt, neither offered up sacrifices apart 256from others, nor held separate assemblies for prayer. For they had the express command of God, that they were to assemble in the temple of Solomon; and they knew that the Levitical priests, because they had been ordained by the Lord as ministers of the sacrifices, and had not been deposed, however unworthy they might be of such honour, still retained the lawful possession of that place. But, what is the principal point of the whole controversy, they were not constrained to join in any superstitious worship; on the contrary, they engaged in no service that was not of Divine institution. But what resemblance is there to this among the Papists? We can scarcely assemble with them on a single occasion, without polluting ourselves with open idolatry. The principal bond of their communion is certainly the mass, which we abominate as the greatest sacrilege. Whether we are right or wrong in this, will be seen in another place. It is sufficient, at present, to show that, in this respect, our case is different from that of the prophets, who, though they were present at the sacrifices of impious persons, were never compelled to use, or to witness, any ceremonies but those which God had instituted. And if we wish to have an example entirely similar, we must take it from the kingdom of Israel. According to the regulations of Jeroboam, circumcision continued, sacrifices were offered, the law was regarded as sacred, the people invoked the same God whom their fathers had worshipped; yet, on account of novel ceremonies invented in opposition to the Divine prohibitions, God disapproved and condemned all that was done there. Show me a single prophet, or any pious man, who even once worshipped or offered sacrifice at Bethel. They knew that they could not do it without contaminating themselves with sacrilege. We have established this point, therefore, that the attachment of pious persons to the communion of the Church, ought not to be carried to such an extent, as to oblige them to remain in it, if it degenerated into profane and impure rites.

9. Hence the Papists act unjustly when they would compel us to communion with their Church. Their two demands. Answer to the first. Sum of the question. Why we cannot take part in the external worship of the Papists.

Now then let the Papists, in order to extenuate their vices as much as possible, deny, if they can, that the state of religion is as much vitiated and corrupted with them as it was in the kingdom of Israel under Jeroboam. They have a grosser idolatry, and in doctrine are not one whit more pure; rather, perhaps, they are even still more impure. God, nay, even those possessed of a moderate degree of judgment, will bear me witness, and the thing itself is too manifest to require me to enlarge upon it. When they would force us to the communion of their Church, they make two demands upon us—first, that we join in their prayers, their sacrifices, and all their ceremonies; and, secondly, that whatever honour, power, and jurisdiction, Christ has given to his Church, the same we must attribute to theirs. In regard to the first, I admit that all the prophets who were at Jerusalem, when matters there were very corrupt, neither sacrificed apart nor held separate meetings for prayer. For they had the command of God, which enjoined them to meet in the temple of Solomon, and they knew that the Levitical priests, whom the Lord had appointed over sacred matters, and who were not yet discarded, how unworthy soever they might be of that honour, were still entitled to hold it¹ (Exod. 24:9). But the principal point in the whole question is, that they were not compelled to any superstitious worship, nay, they undertook nothing but what had been instituted by God. But in these men, I mean the Papists, where is the resemblance?312Scarcely can we hold any meeting with them without polluting ourselves with open idolatry. Their principal bond of communion is undoubtedly in the Mass, which we abominate as the greatest sacrilege. Whether this is justly or rashly done will be elsewhere seen (see chap. 18; see also Book 2, chap. 15, sec. 6). It is now sufficient to show that our case is different from that of the prophets, who, when they were present at the sacred rites of the ungodly, were not obliged to witness or use any ceremonies but those which were instituted by God. But if we would have an example in all respects similar, let us take one from the kingdom of Israel. Under the ordinance of Jeroboam, circumcision remained, sacrifices were offered, the law was deemed holy, and the God whom they had received from their fathers was worshipped; but in consequence of invented and forbidden modes of worship, everything which was done there God disapproved and condemned. Show me one prophet or pious man who once worshipped or offered sacrifice in Bethel. They knew that they could not do it without defiling themselves with some kind of sacrilege. We hold, therefore, that the communion of the Church ought not to be carried so far by the godly as to lay them under a necessity of following it when it has degenerated to profane and polluted rites.

9. Welaan nu, laat de pausgezinden ontkennen, als ze kunnen, om hun gebreken zoveel mogelijk te verkleinen, dat de staat der religie bij hen evenzo verdorven en geschonden is, als in het koninkrijk Israël onder Jerobeam. Ja, ze hebben een veel grover afgoderij, en in de leer zijn zij geen haartje zuiverder; als ze juist daarin nog niet onzuiverder zijn. God, ja allen, die met een middelmatig verstand zijn toegerust, zullen mijn getuigen zijn, en ook de zaak zelf toont aan, hoezeer ik hier geenszins overdrijf. Wanneer ze ons dan tot de gemeenschap van hun kerk willen dwingen, eisen zij twee dingen van ons; in de eerste plaats, dat wij deel hebben aan al hun gebeden, heilige handelingen en ceremoniën, en verder dat wij aan hun kerk toekennen alle eer, macht en rechtspraak, die Christus aan zijn kerk heeft toegedeeld. Wat het eerste betreft, erken ik, dat alle profeten, die te Jeruzalem geweest zijn, toen de zaken daar zeer verdorven waren, niet afzonderlijk hebben geofferd en geen van anderen afgescheiden vergaderingen hebben gehad om te bidden. Want zij hadden het bevel Gods, waardoor hun geboden werd in de tempel van Salomo samen te komen; en zij hadden de Levitische priesters, en wisten, dat die, omdat ze door de Here tot voorgangers van de heilige dingen waren verordineerd en nog niet afgezet, ook al waren ze die eer onwaardig, die plaats met recht nog bezetten. Maar, wat het voornaamste is van alles, zij werden tot geen superstitieuze dienst gedwongen, ja, zij namen niets aan, dat niet door God ingesteld was. Maar wat is er bij de pausgezinden, dat daarop lijkt? Want wij kunnen ternauwernood enige samenkomst met hen hebben, zonder dat wij ons daarin met openlijke afgoderij besmetten. Ongetwijfeld is de voornaamste band van hun gemeenschap gelegen in de mis, die wij als de grootste heiligschennis verfoeien. Of dit terecht, of lichtvaardig door ons geschiedt, zullen we elders zien. Nu is het voldoende aan te tonen, dat het in dit opzicht anders met ons staat dan met de profeten, die, ook al waren ze aanwezig bij de godsdienstoefening der goddelozen, niet gedwongen werden andere ceremoniën te zien of te verrichten dan die door God waren ingesteld. En, wanneer we een in alle opzichten gelijk voorbeeld willen hebben, laat ons dat dan nemen uit het Israëlitische koninkrijk. Volgens de instelling van Jerobeam bleef de besnijdenis, hadden de offers plaats, werd de wet heilig geacht, werd die God aangeroepen, die ze van hun vaderen ontvangen hadden; maar God keurde al wat daar gedaan werd af en veroordeelde het wegens de verzonnen en verboden ceremoniën. Noem mij een profeet, of een of ander vroom man, die éénmaal in Bethel aangebeden heeft, of geofferd heeft. Want zij wisten, dat ze dat niet zouden doen, zonder dat ze zich met enige heiligschennis zouden bezoedelen. We hebben dus gezien, dat de gemeenschap der kerk bij anderen niet zoveel betekenis moet hebben, dat, wanneer zij tot onheilige en bevlekte ceremoniën zou ontaarden, men haar terstond moet volgen.

9.

Wohlan nun, jetzt sollen die Papisten, wenn sie es fertig bringen, bestreiten, daß der Zustand der Gottesverehrung - so sehr sie auch ihre Laster abschwächen mögen - bei ihnen ebenso verkommen und verdorben ist, wie er es im Reiche Israel unter Jerobeam war. Dabei aber ist die Abgötterei, die bei ihnen besteht, gröber, und auch in der Lehre sind sie um kein einziges Tröpflein reiner, wenn sie nicht gar auch hierin noch unsauberer sind als die Israeliten einst. Gott, ja, überhaupt jeder, der mit einigem Urteilsvermögen begabt ist, wird mir dafür Zeuge sein, und der Tatbestand selbst macht auch deutlich, wie rein gar nichts ich hier übertreibe.

Die römische Kirche gleicht dem Zustand Israels unter Jerobeam

Wenn sie uns nun zur Gemeinschaft mit ihrer Kirche nötigen wollen, so fordern sie zweierlei von uns: erstens sollen wir an all ihren Gebeten, heiligen Handlungen und Zeremonien teilnehmen, zweitens sollen wir alles, was Christus seiner Kirche an Ehre, Macht und Gerichtsgewalt zuerteilt hat, auf ihre Kirche übertragen.

(1) Was das erste betrifft, so gebe ich zu, daß alle Propheten, die in Jerusalem waren, weder für sich allein geopfert noch von den anderen abgesonderte Versammlungen zum Beten gehalten haben, obwohl damals die Zustände dort ganz und gar verkommen waren. Denn sie hatten Gottes Gebot, kraft dessen ihnen befohlen war, beim Tempel des Salomo zusammenzukommen, und sie hatten auch die levitischen Priester; diese waren von dem Herrn als Vorsteher bei den heiligen Handlungen verordnet (Ex. 29,9) und, so unwürdig sie dieser Ehre auch sein mochten, noch nicht abgesetzt worden, und deshalb wußten die Propheten von ihnen, daß sie jenen Platz noch nicht mit Recht innehatten. Und dann, was die Hauptsache bei der ganzen Frage ist: sie wurden zu keiner abergläubischen Gottesverehrung gezwungen, ja, sie nahmen nichts an, was nicht von Gott eingerichtet gewesen wäre.

Aber was findet sich bei diesen Leuten, ich meine: bei den Papisten, Ähnliches? Denn wir können mit ihnen kaum irgendeine Versammlung gemeinsam haben, in der wir uns nicht mit offener Abgötterei befleckten. Unzweifelhaft besteht doch das wichtigste Band ihrer Gemeinschaft in der Messe, die wir als die furchtbarste Heiligtumsschändung verabscheuen. Ob wir das nun mit Recht oder ohne Grund tun, das werden wir an anderer Stelle sehen. Für jetzt ist es genug, wenn ich zeige, daß unsere Sache in diesem Stück eine andere ist, als es die der Propheten war, die, wenn sie auch an den heiligen Handlungen der Gottlosen teilnahmen, trotzdem nicht gezwungen wurden, andere Zeremonien anzusehen oder zu üben, als die von Gott verordneten.

Wollen wir nun ein in allen Stücken ähnliches Beispiel haben, so wollen wir es aus dem Reich Israel nehmen. Auf Grund der Einrichtung des Jerobeam blieb dort die Beschneidung bestehen, auch geschahen Opfer, das Gesetz wurde heilig gehalten, und es wurde der Gott angerufen, den man von den Vätern empfangen hatte; 712 aber wegen der selbsterdachten und verbotenen Kultgebräuche wurde alles, was in Israel geschah, von Gott mißbilligt und verdammt (1. Kön. 12,31). Nun soll man mir aber einen einzigen Propheten oder auch nur irgendeinen frommen Mann nennen, der einmal in Bethel angebetet oder ein Opfer dargebracht hätte! Denn sie wußten eben, daß sie das nicht tun könnten, ohne sich dadurch mit irgendwelcher Heiligtumsschändung zu beflecken. Es ergibt sich also für uns: die Gemeinschaft der Kirche gilt bei den Frommen nicht soviel, daß man sich ihr, sofern sie zu unheiligen und befleckten Gebräuchen entartet, gleich anschließen müßte.

9. Die Roomse kerk stel twee eise aan Protestante: eerbiediging van die Roomse sakramente en erkenning van die Roomse jurisdiksie: die eerste eis

Kom, laat die aanhangers van die pousdom nou ontken as hulle kan, dat die toestand van die godsdiens onder hulle so bedorwe en vermink is as wat dit in die koninkryk van Israel onder Jerobeam was - al sou hulle hulle gebreke ook grootliks vergoelik. En tog het hulle ’n growwer afgodediens en in hulle leer is hulle nie ’n enkele druppeltjie suiwerder nie maar juis hierin miskien nog onsuiwerder! God, ja, almal wat maar net ’n effense oordeel het, sal my getuies wees en die toedrag van sake self bevestig ook dat ek hier niks vergroot nie. Wanneer hulle ons nou tot gemeenskap met hulle kerk wil dwing, vereis hulle twee dinge van ons: ten eerste, dat ons in al hulle gebede, sakramente en seremonies met hulle moet deelneem; ten tweede, dat ons aan hulle kerk dieselfde eer, mag en jurisdiksie moet verleen as wat Christus aan sy kerk gegee het.⁶⁰

Sover dit hulle eerste eis aangaan, erken ek dat al die profete wat in Jerusalem was toe sake daar reeds baie bedorwe was, nie hulle offers afsonderlik gebring het nie en ook dat hulle nie afsonderlik van die res byeengekom het om te bid nie. Hulle het trouens ’n gebod van God 1313 gehad waarvolgens hulle gebied is om in Salomo se tempel bymekaar te kom.⁶¹ Hulle het ook geweet dat die Levitiese priesters regtens hierdie posisie beklee het en dat hulle nog nie verstoot is nie hoewel hulle hierdie eer nie waardig was nie, omdat priesters van heilige ritusse deur die Here ingestel is.⁶² Maar - en dit is inderdaad die kern van hierdie hele vraagstuk -, hulle is na geen bygelowige diens gedwing nie; inteendeel, hulle het niks onderneem wat nie deur God ingestel is nie. Is daar onder hierdie mense - nou praat ek van die pousdom -, iets soortgelyks? Ons kan beswaarlik saam met hulle vergader sonder om ons met openlike afgodediens te besoedel. Die belangrikste band van hulle gemeenskap is beslis in die Mis wat ons as die grootste heiligskennis verafsku. En ons sal elders⁶³ ondersoek daarna instel of ons dit met reg of onbesonne doen.

Nou is dit voldoende om aan te toon dat ons ten opsigte van hierdie aspek ’n ander rede as die profete het. Hoewel hulle by die seremonies van die goddeloses aanwesig was, is hulle nie gedwing om enigeen daarvan te aanskou of te gebruik behalwe die wat deur God ingestel is nie. Maar as ons ’n voorbeeld wil hê wat volkome gelyk is, laat ons dan een uit die koninkryk van Israel neem. Volgens Jerobeam se bepalings het die besnydenis gebly; die offers is gebring; die wet is as heilig beskou en die God is aangeroep wat hulle van hulle vaders ontvang het. God het dit egter afgekeur en verdoem omdat alles wat daar gedoen is, versonne en verbode diens was.⁶⁴ Wys my een profeet, of een vroom man wat een keer in Betel aanbid of geoffer het. Hulle was immers bewus daarvan dat hulle dit nie sou doen sonder om hulle met die een of ander heiligskennis te besoedel nie. Ons weet dus nou dat die gemeenskap van die kerk nie onder godvrugtiges soveel krag behoort te hê dat hulle dit noodwendig moet volg as dit in onheilige en besoedelde ritusse verval nie.

9. Ныне паписты в стремлении оправдать свои пороки по мере возможности отрицают, что их Церковь столь же испорчена и извращена, как и Церковь израильская в царствование Иеровоама. Но в действительности их идолопоклонство ещё хуже и в учении их не осталось ни капли чистоты - только одно нечестие. Бог свидетель, а вместе с Ним все, кто имеет здравое суждение, что я ничего не преувеличиваю, и факты это подтверждают. Когда паписты принуждают нас к общению со своей Церковью, они требуют от нас двух вещей. Во-первых, они хотят, чтобы мы участвовали во всех их молитвах, таинствах и обрядах. Во-вторых, они добиваются, чтобы всю честь, власть и правосудие, которые Иисус Христос даёт своей Церкви, мы признали за их Церковью.

Что касается первого требования, то я согласен, что иерусалимские пророки времён сильного упадка общественных нравов всё-таки не приносили жертв отдельно и не устраивали отдельных молитвенных собраний, ибо Божье повеление предписывало им являться в храм Соломона [Втор 12:11,13-14]. Они знали, что левитические священники, пусть даже не достойные своего положения, тем не менее были ординированы Богом (Исх 29:9) и не подверглись низложению, а потому должны быть признаны законными служителями в священническом звании. К тому же (и это важнейший пункт нашего спора) пророков никто не принуждал к суеверным действиям. Более того, они не совершали ничего, что не было бы установлено Богом.

А что мы видим у папистов? Можем ли мы собираться с ними вместе, не рискуя заразиться неприкрытым идолопоклонством? Несомненно, основной связью с ними должно было бы стать участие в мессе, но мы отвергаем мессу как величайшее святотатство. Правы мы в этом или нет, будет рассмотрено в другом месте. Теперь же достаточно показать, что в этом вопросе наше положение отлично от положения пророков, которые, хотя и приносили жертвы с нечестивцами, не оказывались перед необходимостью участвовать в совершении иных обрядов, кроме установленных Богом. Поэтому, если мы хотим найти подходящий пример, нужно обратиться к Израильскому царству. По приказанию Иеровоама в Израиле соблюдалось обрезание, приносились жертвы, признавалась святость Закона и призывался Бог, почитавшийся патриархами (3 Цар 12:31). Но по причине извращённых, установленных вопреки Божьему запрету обрядов всё это было осуждено как вредоносное. Пусть назовут мне хотя бы одного пророка или просто любого верного Богу человека, кто хоть раз поклонялся Ему или приносил жертвы в Вефиле. Нет, они остерегались этого, так как понимали, что неизбежно запятнают себя каким-нибудь святотатством. Отсюда мы заключаем: церковное общение не должно простираться до того, чтобы следовать за Церковью, которая уклоняется в порочные и оскверняющие формы богослужения.

10. Verum de altera parte magis etiamnum contendimus; nam || si Ecclesia secundum eum modum^d consideratur, cuius revereri iudicium, cuius authoritati deferre, cuius monitionibus parere, cuius castigationibus commoveri, cuius communionem 40 religiose in omnibus^a colere oporteat: || Ecclesiam illis concedere non possumus quin subiectionis et obedientiae necessitas nos maneat. Libenter tamen eis concedemus quod Iudaeis et Israelitis sui seculi dederunt Prophetae, quum res aut in pari statu aut etiam meliore illic essent. Videmus autem ut passim clament profana esse conventicula [Iesa. 1. d. 14], quibus non magis consentire liceat quam Deum abnegare. Et certe si illae Ecclesiae fuerunt, sequitur ab Ecclesia Dei alienos fuisse, in Israele quidem Heliam, Micheam et similes: in Iuda autem Iesaiam, Ieremiam, Oseam et reliquos eius notae^b, || quos peius quibusvis incircuncisis oderant et execrabantur sui seculi Prophetae, Sacerdotes et populus. Si illae Ecclesiae, ergo Ecclesia non columna veritatis [1. Tim. 3. d. 15], sed firmamentum mendacii: non tabernaculum Dei viventis, sed idolorum receptaculum. || Necesse igitur habebant ab eorum coetuum consensione desciscere, quae nihil aliud erat quam impia adversus Deum conspiratio. || Eadem ratione siquis praesentes coetus^c idololatria, superstitione, impia doctrina contaminatos pro Ecclesiis agnoscat, in quarum plena communione perstandum sit homini Christiano usque ad doctrinae consensionem^d, valde errabit. Nam si Ecclesiae sunt, potestas clavium penes ipsas est; atqui claves individuum habent nexum cum verbo, quod illinc profligatum est. Deinde si Ecclesiae sunt^e, valet apud eas Christi promissio, Quodcunque ligaveritis, etc. [Mat. 16. c. 19, et 18. c. 18; Iohan. 20. e. 23]. Contra autem, abdicant a sua communione quicunque se Christi servos non ficte profitentur. Ergo aut^f evanida est^g Christi promissio, aut non sunt, hoc saltem intuitu, Ecclesiae. Denique pro verbi ministerio habent scholas impietatis et errorum omne genus sentinam^h. Proindeⁱ aut Ecclesiae, secundum hanc rationem, non sunt: aut nullum restabit symbolum quo legitimi fidelium coetus a Turcarum conventibus discernantur^k.

10. Mais nous avons encore meilleure cause de leur resister quant à l’autre poinct. Car entant qu’il est dit qu’il nous faut porter reverence à l’Eglise, luy donner authorité, recevoir ses admonitions, estre sujets à son jugement, s’accorder du tout à icelle: selon ceste consideration nous ne pouvons point ottroyer le nom d’Eglises aux Papistes, qu’il ne nous soit necessaire de leur rendre subjection et obeissance. Toutesfois je leur ottroyeray volontiers ce que les Prophetes ont donné aux Juifs et Israelites de leur temps, quand les choses y estoyent en semblable estat ou meilleur. Or nous voyons que les Prophetes crient par tout, que les assemblées d’iceux sont conventicules profanes, avec lesquelles il ne seroit non plus licite de consentir que de renoncer Dieu (Is. 1:14). Et de fait, si telles assemblées eussent esté Eglises, il s’ensuyvroit qu’Eiie, Michée et les autres Prophetes semblables d’Israel, eussent esté estranges de l’Eglise: semblablement en Judée, Isaie, Jeremie, Osée et les autres, lesquels estoyent en plus grande execration, tant aux Prophetes et Prestres de leur temps qu’au commun peuple, que s’ils eussent esté Payens. Semblablement si telles assemblées eussent esté Eglises, il s’ensuyvroit que l’Eglise de Dieu ne seroit point colomne de verité (1 Tim. 3:15): mais firmament de mensonge: et ne seroit point le sanctuaire de Dieu, mais un receptacle d’idoles. Il convenoit donc aux Prophetes de n’avoir nul consentement avec telles assemblées, veu que c’eust esté une conspiration meschante contre Dieu. Par mesme raison si quelcun recognoist pour Eglises les assemblées qui sont sous la tyrannie du Pape, lesquelles sont contaminées d’idolatrie, de diverses superstitions et de meschante doctrine, pensant qu’il faille persister en leur communion, jusques à consentir à leur doctrine, cestuy-là erre grandement. Car si ce sont Eglises, elles ont la puissance des clefs. Or les clefs sont conjointes d’un lien perpetuel avec la Parolle, laquelle en est exterminée. Item, si ce sont Eglises, ceste promesse de Jesus Christ leur appartient, que tout ce qu’ils auront lié en terre sera lié au ciel (Matth. 16:19; 18:18; Jean 20:23), etc. Or tous ceux qui font profession sans feintise d’estre serviteurs de Jesus Christ, en sont rejettez. Parquoy ou la promesse de Jesus Christ seroit vaine, ou ce ne sont point Eglises: au moins selon ceste consideration. Finalement, au lieu d’y avoir le ministere de la Parolle, on n’y a que des escoles d’impieté, et un abysme de toute espece d’erreur. Parquoy encore ne sont-ce point Eglises quant à ce regard, où il n’y restera nulle marque par laquelle les sainctes assemblées des fideles soyent discernées des conventicules des Turcs.

10. But against their second requisition, we contend upon still stronger ground. For if the Church be held in such consideration that we are required to revere its judgment, to obey its authority, to receive its admonitions, to fall under its censures, and scrupulously and uniformly to adhere to its communion, we cannot allow their claim to the character of the Church, without necessarily obliging ourselves to subjection and obedience. Yet we readily concede to them what the prophets conceded to the Jews and Israelites of their time, when things among them were in a similar, or even in a better state. But we see how they frequently exclaim, that their assemblies were iniquitous meetings,⁷⁹⁴ a concurrence in which were as criminal 257as a renunciation of God. And certainly, if those assemblies were Churches, it follows that Elijah, Micaiah, and others in Israel, were strangers to the Church of God; and the same would be true of Isaiah, Jeremiah, Hosea, and others of that description in Judah, whom the false prophets, priests, and people of their day, hated and execrated as if they had been worse than any heathens. If such assemblies were Churches, then the Church is not the pillar of truth, but a foundation of falsehood, not the sanctuary of the living God, but a receptacle of idols. They found themselves under a necessity, therefore, of withdrawing from all connection with those assemblies, which were nothing but a conspiracy against God. For the same reason, if any one acknowledges the assemblies of the present day, which are contaminated with idolatry, superstition, and false doctrine, as true Churches, in full communion with which a Christian man ought to continue, and in whose doctrine he ought to coincide, this will be a great error. For if they be Churches, they possess the power of the keys; but the keys are inseparably connected with the word, which is exploded from among them. Again, if they be Churches, that promise of Christ must be applicable to them—“Whatsoever ye shall bind on earth shall be bound in heaven, and whatsoever ye shall loose on earth shall be loosed in heaven.”⁷⁹⁵ On the contrary, all who sincerely profess themselves to be the servants of Christ, they expel from their communion. Either, therefore, the promise of Christ must be vain, or in this respect they are not Churches. Lastly, instead of the ministry of the word, they have schools of impiety, and a gulf of every species of errors. Either, therefore, in this respect they are not Churches, or no mark will be left to distinguish the legitimate assemblies of believers from the conventions of Turks.

10. Second demand of the Papists answered.

With regard to the second point, our objections are still stronger. For when the Church is considered in that particular point of view as the Church, whose judgment we are bound to revere, whose authority acknowledge, whose admonitions obey, whose censures dread, whose communion religiously cultivate in every respect, we cannot concede that they have a Church, without obliging ourselves to subjection and obedience. Still we are willing to concede what the Prophets conceded to the Jews and Israelites of their day, when with them matters were in a similar, or even in a better condition. For we see how they uniformly exclaim against their meetings as profane conventicles, to which it is not more lawful for them to assent than to abjure God (Isa. 1:14). And certainly if those were churches, it follows, that Elijah, Micaiah, and others in Israel, Isaiah, Jeremiah, Hosea, and those of like character in Judah, whom the prophets, priests, and people of their day, hated and execrated more than the uncircumcised, were aliens from the Church of God. If those were churches, then the Church was no longer the pillar of the truth, but the stay of falsehood, not the tabernacle of the living God, but a receptacle of idols. They were, therefore, under the necessity of refusing consent to their meetings, since consent was nothing else than impious conspiracy against God. For this same reason, should any one acknowledge those meetings of the present day, which are contaminated by idolatry, superstition, and impious doctrine, as churches, full communion with which a Christian must maintain so far as to agree with them even in doctrine, he will greatly err. For if they are churches, the power of the keys belongs to them, whereas the keys are inseparably connected with the word which they have313put to flight. Again, if they are churches, they can claim the promise of Christ, “Whatsoever ye bind,” &c.; whereas, on the contrary, they discard from their communion all who sincerely profess themselves the servants of Christ. Therefore, either the promise of Christ is vain, or in this respect, at least, they are not churches. In fine, instead of the ministry of the word, they have schools of impiety, and sinks of all kinds of error. Therefore, in this point of view, they either are not churches, or no badge will remain by which the lawful meetings of the faithful can be distinguished from the meetings of Turks.

10. Maar inzake hun andere eis strijden wij nog krachtiger. Want indien men de kerk beschouwt op die manier, dat men haar oordeel moet eerbiedigen, haar gezag erkennen, haar vermaningen gehoorzamen, door haar kastijdingen bewogen worden, haar gemeenschap in alle dingen nauwkeurig moet onderhouden, dan kunnen wij niet toegeven, dat zij de kerk zijn, zonder dat wij genoodzaakt zijn ons aan haar te onderwerpen en haar te gehoorzamen. Wij zullen hun echter gaarne toegeven, wat de profeten aan de Joden en Israëlieten van hun tijd toegegeven hebben, toen de zaken daar of in een gelijke, of in een betere stand waren. Wij zien dan hoe de profeten overal uitroepen, dat de samenkomsten onheilig zijn, met welke men evenmin mag instemmen als dat men God mag verloochenen. En ongetwijfeld, wanneer dat kerken geweest zijn, dan volgt daaruit, dat aan de kerk Gods vreemd geweest zijn, in Israël Elia, Micha en dergelijken, in Juda, Jesaja, Jeremia, Hosea en andere dergelijke mannen, die door de profeten, priesters en het volk van hun tijd meer gehaat en verfoeid werden dan onbesnedenen. Indien dat kerken waren, dan is dus de kerk niet een pilaar der waarheid, maar een steunpunt der leugen, niet een tabernakel des levenden Gods, maar een woning der afgoden. Zij achtten het dus noodzakelijk zich te onttrekken aan de eenstemmigheid met hun vergaderingen, die niet anders was dan een goddeloze saamspanning tegen God. Evenzo, wanneer iemand de tegenwoordige vergaderingen der pausgezinden, die met afgoderij, superstitie en goddeloze lering besmet zijn, als kerken zou erkennen, in wier volle gemeenschap een Christen moet volharden, zelfs tot instemming met de leer toe, dan zou hij zeer dwalen. Want indien ze kerken zijn, is de sleutelmacht bij hen; maar de sleutelen hebben een onverbreekbare band met het Woord, hetwelk daar verdreven is. Verder, indien ze kerken zijn, geldt bij hen Christus' belofte: "Zo wat gij binden zult" enz. Maar zij daarentegen verstoten uit hun gemeenschap allen, die ongeveinsd belijden, dat ze dienstknechten van Christus zijn. Dus is of de belofte van Christus ijdel, of zijn zij, tenminste zo beschouwd, geen kerken. Eindelijk, in plaats van de dienst des Woords hebben zij scholen der goddeloosheid en een vuile verzameling van allerlei dwalingen. Daarom zijn zij, volgens deze redenering, geen kerken, of er zal geen kenteken meer over blijven, waardoor de wettige vergaderingen der gelovigen van de bijeenkomsten der Turken kunnen onderscheiden worden.

10.

(2) Was nun aber die zweite Forderung der Papisten betrifft, so widersetzen wir uns da noch heftiger. Denn wenn man die Kirche dergestalt betrachtet, kann man ihr Urteil ehrerbietig annehmen, ihre Autorität anerkennen, ihren Ermahnungen gehorchen, daß man sich von ihren Züchtigungen bewegen lassen und die Gemeinschaft mit ihr in allen Dingen ehrfürchtig aufrechterhalten soll, so können wir den Papisten nicht zugeben, daß sie Kirche sind, ohne uns notwendig zugleich der verpflichtung zu Unterwerfung und Gehorsam zu unterziehen. Wir wollen ihnen gern zugestehen, was die Propheten den Judäern und Israeliten ihrer Zeit gewährt haben, als die Dinge dort in gleichem oder gar in besserem Zustande waren. Wir gewahren aber, wie sie immer wieder laut erklären, daß (in ihrem Volk) die Versammlungen etwas Unheiliges waren (Jes. 1,14) und daß man mit ihnen ebensowenig übereinstimmen dürfe, wie man Gott verleugnen darf. Und wahrhaftig, wenn das Kirchen waren, so ergibt sich, daß diese Männer von der Kirche Gottes abgesondert waren, also in Israel Elia, Micha und andere, in Juda aber Jesaja, Jeremia, Hosea und andere dieser Art, diese Männer, die von den Propheten, den Priestern und dem Volke ihrer Zeit schlimmer gehaßt und verflucht wurden als irgendwelche Unbeschnittene. Wenn das Kirchen waren, so ist die Kirche also nicht „ein Pfeiler der Wahrheit“ (1. Tim. 3,15), sondern eine Feste der Lüge, nicht ein Zelt des lebendigen Gottes, sondern eine Behausung der Götzen! Die Propheten hielten es also für erforderlich, sich von der Übereinstimmung mit den Versammlungen solcher Leute abzusondern; denn diese war ja nichts anderes als eine ruchlose Verschwörung gegen Gott.

Aus dem gleichen Grunde wird der in einem schweren Irrtum sein, der die gegenwärtigen Versammlungen, die mit Abgötterei, Aberglauben und gottloser Lehre besudelt sind, als Kirchen anerkennt, in deren voller Gemeinschaft ein Christenmensch verharren müßte, und zwar gar soweit, daß er mit ihrer Lehre in Eintracht lebte. Denn wenn es Kirchen sind, so haben sie auch die Schlüsselgewalt inne; die Schlüssel aber haben einen unlöslichen Zusammenhang mit dem Worte, das doch in diesen Versammlungen niedergeschlagen ist. Ferner: wenn es Kirchen sind, so hat bei ihnen Christi Verheißung Gültigkeit: „Was ihr binden werdet ...” (Matth. 16,19; 18,18; Joh. 20,23). Tatsächlich aber stoßen sie aus ihrer Gemeinschaft alle aus, die sich ohne Heuchelei als Knechte Christi bekennen. Folglich ist also entweder die Verheißung Christi ohne Inhalt, oder aber sie sind, wenigstens in dieser Hinsicht, keine Kirchen! Schließlich haben sie an Stelle des Dienstes am Wort Schulen der Gottlosigkeit und einen Pfuhl von Irrtümern aller Art. Daraus ergibt sich: entweder sind sie im Sinne unserer Beweisführung keine Kirchen - oder aber es wird kein Merkzeichen übrigbleiben, an dem man die rechtmäßigen Versammlungen der Gläubigen von den Zusammenkünften der Türken unterscheiden kann.

10. ’n Behandeling van die tweede eis: erkenning van die Roomse jurisdiksie

Maar oor die tweede deel van hulle eis stry ons selfs nog meer. As ons trouens so aan die kerk dink dat ons die oordeel daarvan moet eerbiedig, ons aan die gesag daarvan moet onderwerp, die teregwysings daarvan moet gehoorsaam, deur die tug daarvan gestraf moet word en die 1314 gemeenskap daarvan in alles sorgvuldig moet eerbiedig, kan ons nie toegee dat hulle ’n kerk het as ons verplig word om ons daaraan te onderwerp en dit te gehoorsaam nie. Ons sal hulle nogtans met graagte toegee wat die profete Juda en Israel in hulle tyd gegun het hoewel toestande daar òf op gelyke voet òf selfs beter was. Ons sien egter dat die profete oral uitroep dat hulle vergaderings onheilig is⁶⁵ en hulle mag hulle instemming net so min daarmee betuig as om God te verloën. En as hulle kerke was, volg daaruit beslis dat Elia, Miga en sulke profete onder Israel en in Juda ook Jesaja, Jeremia, Hosea en dergelikes, vreemdelinge in die kerk van God was terwyl hulle die profete, priesters en die volk in hulle tyd meer gehaat en vervloek het as onbesnydenes. As dit kerke was, is die kerk derhalwe nie ’n pilaar van die waarheid nie⁶⁶ maar die grondslag van die leuen; dan is dit nie ’n tabernakel van die lewende God nie maar ’n houer van afgode. Hierdie profete het dit dus as noodsaaklik beskou om van eensgesindheid met hulle vergaderings af te sien omdat dit niks anders was as ’n goddelose sameswering teen God nie. Om dieselfde rede sal iemand erg dwaal as hy die huidige vergaderings wat besmet is met afgodediens, bygeloof en ’n goddelose leer, as kerke erken - en ’n Christen moet in voile gemeenskap met so ’n kerk staan selfs tot op die punt van instemming met die leer daarvan! Want as hulle kerke is, is die sleutelmag in hulle hande; en tog het die sleutels ’n ondeelbare band met die Woord en hierdie Woord is daar by hulle heeltemal verwoes. Verder, as hulle kerke is, dra Christus se belofte by hulle krag: “Wat julle ook al bind,” ensovoorts.⁶⁷ Hulle verwerp daarenteen almal uit hulle gemeenskap wat ongeveins bely dat hulle Christus se diensknegte is. Christus se belofte is dus òf niksseggend, òf hulle is ten minste in hierdie opsig nie kerke nie.

Ten slotte het hulle in plaas van die bediening van die Woord skole van goddeloosheid en ’n rioolsloot vol van elke soort dwaling. Volgens hierdie redenasie is hulle daarom nie kerke nie of daar sal geen teken oorbly waarmee wettige vergaderings van gelowiges van die byeenkomste van Turke onderskei kan word nie.

10. Но с ещё большим основанием мы противостоим папистам в том, что касается их второго требования. Ибо если, как сказано, следует почитать Церковь, признавать её авторитет и власть, принимать её увещания, подлежать её суду и во всем соглашаться с нею, то по этой самой причине мы никак не можем назвать папистов Церковью, выказывать им почтение и повиновение. Напротив, я охотно согласился бы назвать их тем именем, каким пророки называли иудеев и израильтян своего времени, когда дела обстояли примерно так же или чуть лучше. Тогда пророки открыто объявляли их собрания сборищами язычников (Ис 1:14), участие в которых по своему беззаконию равносильно отречению от Бога. В самом деле, если бы подобные собрания были Церковью, то Илия, Михей и другие израильские пророки оказались бы чуждыми Церкви. Так же и в Иудее: Исайя, Иеремия, Осия и иные, которые в своё время были ненавистны и пророкам, и священникам, и простонародью, оказались бы язычниками. И если бы эти собрания можно было назвать Церковью, отсюда следовало бы, что Церковь Божья - это не столп истины (1 Тим 3:15), а утверждение лжи, и не святилище Бога, а языческое капище. Поэтому пророки с полным основанием избегали любого участия в этих собраниях, ибо оно было бы равносильно нечестивому заговору против Бога.

По той же причине тяжко ошибётся человек, который назовёт Церковью собрания, находящиеся под тиранической властью папы, и посчитает необходимым поддерживать с ними общение, вплоть до согласия с их учением, хотя они заражены идолопоклонством, разнообразными суевериями и нечестием в вероучении. Ибо где Церковь, там и власть ключей. А ключи неразрывно связаны со Словом, которое в этих собраниях истреблено. Далее, если бы они были Церковью, на них распространялось бы обетование Иисуса Христа о том, что связанное ими на земле будет связано на небесах, и т.д. (Мф 16:19; 18:18; Ин 20:23). Но все, кто непритворно исповедует себя рабом Иисуса Христа, отвергнуты ими. Значит, либо обетование Иисуса Христа тщетно, либо собрания эти - вовсе не Церковь, по крайней мере с этой точки зрения. Наконец, вместо того, чтобы быть учителями Слова, они являются учителями нечестия и исполнены всякого рода заблуждений. И потому в этом отношении они тоже не являются Церковью. Нет Церкви там, где не осталось ни одного признака из тех, что отличают святые собрания верных от басурманских сборищ.

11. | Ut tamen manebant olim inter Iudaeos peculiares quaedam Ecclesiae praerogativae^l, || ita nec hodie Papistis^m adimimus 41 quae superesse ex dissipatione vestigia Ecclesiae inter eos Dominus voluit. || Cum illis foedus suum semel pepigerat Deus; id sua magis^a || ipsius firmitate subnixum contra eorum impietatem eluctando persistebat, quam ab illis conservabatur. Quae itaque certitudo est ac constantia^b divinae bonitatis, residebat illic foedus Domini: nec obliterari illorum^c perfidia poterat eius^d fides: nec impuris eorum manibus profanari ita Circuncisio poterat quin simul^e verum esset signum et sacramentum eius foederis. Unde liberos qui illis nascebantur, || suos Dominus vocabat [Ezech. 16. c. 20]: qui nisi speciali benedictione, nihil ad eum pertinerent^f. || Sic quum foedus suum in Gallia, Italia, Germania, Hispania, Anglia deposuerit, ubi illae provinciae Antichristi tyrannide oppressae sunt, || quo tamen foedus suum inviolabile maneret, Baptismum primo illic conservavit, foederis testimonium^g, || qui eius ore^h consecratus, invita humana impietate vim suam retinet: || deinde sua providentia effecit ut aliae quoque reliquiae extarent, ne Ecclesia prorsus interiret. Ac quemadmodum ita saepe diruuntur aedificia ut fundamenta et ruinae maneant, ita non passus estⁱ Ecclesiam suam ab Antichristo vel a fundamento subverti, vel solo aequari (utcunque ad puniendam hominum ingratitudinem, qui verbum suum contempserant, horribilem quassationem ac disiectionen fieri permiserit) sed ab ipsa quoque vastatione semirutum aedificium superesse voluit^k.

11. Toutesfois comme il y avoit encore pour lors quelques prerogatives appartenantes à l’Eglise, qui restoyent aux Juifs: aussi nous ne nions pas que les Papistes aujourdhuy n’ayent quelques traces qui leur sont demeurées par la grace de Dieu, de la dissipation de l’Eglise. Dieu avoit une fois fait son alliance avec les Juifs, laquelle persistoit entre eux: estant plustost appuyée en sa propre fermeté, que pource qu’elle fust observée d’eux. Qui plus est, leur impieté estoit comme un empeschement, lequel il falloit qu’elle surmontast. Pourtant, combien que par leur desloyauté ils meritoyent bien que Dieu retirast son alliance d’eux, neantmoins selon qu’il est constant et ferme à exercer sa bonté, il continuoit tousjours de maintenir sa promesse entre eux. Ainsi la circoncision ne pouvoit tellement estre souillée de leurs mains impures, qu’elle ne fust tousjours signe et sacrement de l’alliance de Dieu. Et pour ceste raison Dieu appeloit les enfans qui naissoyent de ce peuple-là, Siens (Ezech. 16:20): lesquels n’eussent de rien appartenu à luy, sinon par une benediction speciale. En ceste maniere, d’autant qu’il a mis une fois son alliance en France, en Italie, en l’Alemagne et autres pays, combien que tout ait esté apres oppressé par la tyrannie de l’Antechrist: neantmoins afin que son alliance y demeurast inviolable, il a voulu que le Baptesme y soit demeuré pour tesmoignage d’icelle alliance: lequel d’autant qu’il est ordonné et consacré de sa bouche, retient sa vertu maugré l’impieté des hommes. Semblablement il a fait par sa providence, qu’il y demeurast aussi d’autres reliques, afin que l’Eglise ne perist point du tout. Et comme aucunesfois les bastimens sont demolis en telle sorte, que les fomdemens demeurent et quelques apparences de la ruine: aussi nostre Seigneur n’a point permis que son Eglise fust tellement rasée ou destruite par l’Antechrist, qu’il n’y demeurast rien de l’edifice. Et combien que pour se venger de l’ingratitude des hommes qui avoyent mesprisé sa parolle, il ait permis qu’il se fist une horrible ruine, toutesfois il a voulu qu’il y demeurast encore quelque portion de reste, pour monument et enseigne que le tout n’estoit point aboly.

11. Nevertheless, as in former times the Jews continued in possession of some peculiar privileges of the Church, so we refuse not to acknowledge, among the Papists of the present day, those vestiges of the Church which it has pleased the Lord should remain among them after its removal. When God had once made his covenant with the Jews, it continued among them, rather because it was supported by its own stability in opposition to their impiety, than in consequence of their observance of it. Such, therefore, was the certainty and constancy of the Divine goodness, the covenant of the Lord remained among them; his faithfulness could not be obliterated by their perfidy; nor could circumcision be so profaned by their impure hands, but that it was always the true sign and sacrament of his covenant. Hence the children that were born 258to them, God calls his own,⁷⁹⁶ though they could not have belonged to him but by a special benediction. So after he had deposited his covenant in France, Italy, Germany, Spain, and England, when those countries were oppressed by the tyranny of Antichrist, still, in order that the covenant might remain inviolable, as a testimony of that covenant, he preserved baptism among them, which, being consecrated by his lips, retains its virtue in opposition to all the impiety of men. He also, by his providence, caused other vestiges of the Church to remain, that it might not be entirely lost. And as buildings are frequently demolished in such a manner as to leave the foundations and ruins remaining, so the Lord has not suffered Antichrist either to subvert his Church from the foundation, or to level it with the ground; though, to punish the ingratitude of men who despised his word, he has permitted a dreadful concussion and dilapidation to be made; yet, amidst this devastation, he has been pleased to preserve the edifice from being entirely destroyed.

11. Although the Papacy cannot properly be called a Church, still, against the will of Antichrist himself, there is some vestige of a Church in the Papacy, as Baptism and some other remnants.

Still, as in ancient times, there remained among the Jews certain special privileges of a Church, so in the present day we deny not to the Papists those vestiges of a Church which the Lord has allowed to remain among them amid the dissipation. When the Lord had once made his covenant with the Jews, it was preserved not so much by them as by its own strength, supported by which it withstood their impiety. Such, then, is the certainty and constancy of the divine goodness, that the covenant of the Lord continued there and his faith could not be obliterated by their perfidy; nor could circumcision be so profaned by their impure hands as not still to he a true sign and sacrament of his covenant. Hence the children who were born to them the Lord called his own (Ezek. 16:20), though, unless by special blessing, they in no respect belonged to him. So having deposited his covenant in Gaul, Italy, Germany, Spain, and England, when these countries were oppressed by the tyranny of Antichrist, He, in order that his covenant might remain inviolable, first preserved baptism there as an evidence of the covenant;—baptism, which, consecrated by his lips, retains its power in spite of human depravity; secondly, He provided by his providence that there should be other remains also to prevent the Church from utterly perishing. But as in pulling down buildings the foundations and ruins are often permitted to remain, so he did not suffer Antichrist either to subvert his Church from its foundation, or to level it with the ground (though, to punish the ingratitude of men who had despised his word, he allowed a fearful shaking and dismembering to take place), but was pleased that amid the devastation the edifice should remain, though half in ruins.

11. Gelijk echter oudtijds onder de Joden enige bijzondere voorrechten der kerk overbleven, zo ontnemen wij ook thans niet aan de pausgezinden de sporen, welke de Here uit de verbrokkeling onder hen heeft willen doen overblijven. Met de Joden had God eenmaal zijn verbond gesloten; dit verbond hield meer stand, doordat het steunde op zijn eigen kracht en daarmee streed tegen de goddeloosheid, dan dat het door hen bewaard werd. Het verbond des Heren bleef dus onder hen door de zekerheid en standvastigheid van Gods goedheid, en zijn trouw kon door hun trouweloosheid niet uitgewist worden, en de besnijdenis kon door hun onreine handen niet zo ontheiligd worden, of tegelijkertijd was ze toch het ware teken en sacrament van dat verbond. Daarom noemde de Here, die kinderen die hun geboren werden, de zijne (Eze. 16:20) die zonder zijn bijzondere zegen tot Hem in geen betrekking zouden gestaan hebben. Zo heeft Hij ook, daar Hij zijn verbond in Frankrijk, Italië, Duitsland, Spanje en Engeland heeft in bewaring gegeven, toen die landen door de tirannie van de antichrist onderdrukt zijn, opdat zijn verbond onschendbaar zou blijven, in de eerste plaats zijn Doop daar bewaard, het getuigenis des verbonds, die, door zijn mond geheiligd, in spijt van de goddeloosheid der mensen, zijn kracht behoudt; vervolgens heeft Hij door zijn voorzienigheid bewerkt, dat ook andere overblijfselen bleven bestaan, opdat de kerk niet geheel ten onder zou gaan. En evenals gebouwen dikwijls zo verwoest worden, dat de fundamenten en de bouwvallen blijven, zo heeft Hij niet geduld, dat zijn kerk of tot het fundament toe werd omvergeworpen, of met de bodem gelijkgemaakt, hoewel Hij, om de ondankbaarheid der mensen, die zijn Woord veracht hadden, te straffen, een vreselijke schokking en verwoesting heeft laten plaats vinden, maar Hij heeft gewild, dat ook na de vernieling een halfingestort gebouw overbleef.

11. Überbleibsel der Kirche unter dem Papsttum

Trotzdem - wie einst unter den Juden einzelne besondere Vorrechte der Kirche übrig waren, so sprechen wir auch heute den Papisten nicht ab, was der Herr unter ihnen als Spuren der Kirche aus der Zerrüttung hat übrigbleiben lassen wollen. Mit den Juden hatte Gott einmal seinen Bund geschlossen, und dieser 713 behielt seinen Bestand mehr dadurch, daß er, auf seine eigene Festigkeit gestützt, gegen ihre Gottlosigkeit die Oberhand gewann, als daß er etwa von ihnen bewahrt worden wäre. Der Bund des Herrn ist also bei ihnen um der Sicherheit und Beständigkeit der göttlichen Güte willen verblieben; ihre Treulosigkeit konnte seine Treue nicht auslöschen, und auch die Beschneidung konnte durch ihre unreinen Hände nicht dermaßen verunheiligt werden, daß sie nicht zugleich auch ein wahrhaftiges Zeichen und Sakrament jenes Bundes Gottes gewesen wäre. Deshalb nannte der Herr auch die Kinder, die ihnen geboren wurden, seine Kinder (Ez. 16,20f.), und dabei konnten sie doch nur durch seine besondere Segnung etwas mit ihm zu tun haben! So hat er seinen Bund auch (den Menschen) in Frankreich, Italien, Deutschland, Spanien und England in Bewahrung gegeben; damit nun dieser sein Bund, nachdem diese Gebiete unter die Bedrückung durch die Tyrannei des Antichrists geraten waren, trotzdem unverletzlich seinen Bestand behielt, so hat Gott daselbst erstens die Taufe erhalten, die das Zeugnis seines Bundes ist und die, mit seinem eigenen Munde geheiligt, trotz aller menschlichen Gottlosigkeit ihre Kraft behält, zweitens hat er es durch seine Vorsehung bewirkt, daß auch andere Überreste bestehen blieben, damit die Kirche nicht ganz und gar unterginge. Oft werden ja Bauwerke so niedergerissen, daß doch Fundamente und Ruinen übrigbleiben. Ebenso hat es Gott nicht geduldet, daß seine Kirche durch den Antichrist vom Fundament her umgestürzt oder dem Erdboden gleichgemacht wurde. Freilich hat er es zur Strafe für die Undankbarkeit der Menschen, die sein Wort verachtet hatten, zugelassen, daß eine furchtbare Zerstörung und Zerrüttung geschehen ist. Aber er hat doch gewollt, daß auch aus der Verwüstung noch ein halbeingestürztes Bauwerk übrigblieb.

11. Ten spyte van hulle dwaling, hly daar nog spore oor van die ware kerk onder die pousdom

Soos daar egter eertyds besondere kerklike voorregte onder die Jode 1315 oorgebly het, so ontneem ons die pousdom ook nie vandag die sporevan ’n kerk wat die Here uit die verwoesting daarvan onder hulle wou laat oorbly nie. God het een maal ’n verbond met die Jode gesluit; dit het voortbestaan omdat dit in die stryd teen hulle goddeloosheid op eie krag gesteun het eerder as dat dit deur hulle bewaar is. Die Here se verbond het egter daar bly bestaan vanweë die sekerheid en die bestendigheid van God se goedertierenheid; sy trou kon nie deur hulle ontrou uitgewis word nie en die besnydenis kon nie so deur hulle onrein hande ontheilig word dat dit nie tegelyk ’n waaragtige teken en ’n sakrament van sy verbond is nie. Daarom het die Here die kinders wat vir hulle gebore is, sy kinders genoem,⁶⁸ en was dit nie vir sy besondere seën nie, sou hulle Hom niks aangegaan het nie.

Toe Hy sy verbond in Frankryk, Italië, Duitsland, Spanje en Engeland gevestig het, en hierdie lande deur die tirannie van die Antichris onderdruk is, het Hy met die doel dat sy verbond nogtans ongeskonde daar sou bly, ten eerste die doop daar behou as ’n getuienis van sy verbond en Hy het dit met sy eie mond geheilig en die krag daarvan behou ten spyte daarvan dat dit teen die sin van die mens se goddeloosheid was. Ten tweede het Hy dit deur sy voorsienigheid so bewerkstellig dat daar ook ander oorblyfsels sou bestaan om te voorkom dat die kerk heeltemal ten gronde gaan. En net soos geboue dikwels afgetakel word maar dit nogtans gebeur dat die fondamente en die bouvalle nog bly staan, so het Hy ook nie toegelaat dat sy kerk deur die Antichris tot op die fondament verwoes of met die grond gelyk gemaak word nie. Hy het nogtans toegelaat dat dit verskriklik geskud en versplinter word om diegene vir hulle ondankbaarheid te straf wat sy Woord verag het, maar dit was sy wil dat die halfgesloopte gebou ook na hierdie verwoesting moes oorbly.⁶⁹

11. Но как в те времена некоторые прерогативы Церкви у евреев всё же оставались, так и ныне у папистов сохранились - по благодати Божьей - некоторые следы Церкви. Некогда Бог заключил Союз-Завет с евреями, и этот Завет оставался в силе, хотя опирался не столько на соблюдение его народом, сколько на верность Бога. Более того, нечестие евреев препятствовало сохранению Завета, так что Бог должен был это нечестие преодолевать. И хотя своим беззаконием евреи заслужили, чтобы Бог расторг Завет с ними, Он оставался верен своему слову. Таковы постоянство и крепость его благости. Их грязные руки не запятнали обрезания, ибо оно было знаком и таинством завета с Богом. Поэтому Бог называет рождённых среди еврейского народа детей своими (Иез 16:20-21): они принадлежат Ему именно в силу особого благословения.

Точно так же Бог некогда заключил союз с Францией, Италией, Германией и другими странами. И хотя потом все они оказались под тиранией Антихриста, Он пожелал сохранить нерушимым свой завет с ними и во свидетельство этого завета оставил им крещение. Поэтому крещение, подаваемое его устами и освящённое Им, сохраняет свою действенность вопреки нечестию людей. Бог силою своего провидения удержал у папистов и некоторые другие остатки Церкви, дабы она не погибла у них окончательно. Подобно тому как от разрушенных строений порой остаются фундамент и часть стен, так и в этом случае Бог не позволил Антихристу разрушить Церковь до такой степени, чтобы от неё не осталось и следа. И хотя Он допустил страшное опустошение Церкви, карая за неблагодарность презревших его Слово людей, Он тем не менее пожелал, чтобы какая-то часть её сохранилась как напоминание и знак того, что не всё погибло.

12. | Quum ergo Ecclesiae titulum non simpliciter volumus concedere Papistis, non ideo Ecclesias apud eos esse inficiamur^l: || sed tantum litigamus de vera et legitima Ecclesiae constitutione, quae in communione cum sacrorum, quae signa sint professionis, tum vero potissimum doctrinae requiritur. || Antichristum in templo Dei sessurum praedixerunt Daniel [Dan. 9. g. 27] et Paulus [2. Thes. 2. b. 4]; illius scelerati et abominandi regni ducem et antesignanum apud nos facimus Romanum Pontificem. Quod sedes eius in templo Dei collocatur, ita innuitur, tale fore 42 eius regnum quod nec Christi nec Ecclesiae nomen aboleat. Hinc igitur patet, nos minime negare quin sub eius quoque tyrannide Ecclesiae maneant: sed quas sacrilega impietate profanarit^a, || quas immani dominatione afflixerit, quas malis et exitialibus doctrinis, ceu venenatis potionibus, corruperit, et propemodum enecarit: in quibus semisepultus lateat Christus, obrutum Evangelium, profligata pietas, cultus Dei fere abolitus: || in quibus denique omnia sic sint conturbata^b, ut Babylonis potius quam civitatis Dei sanctae facies illic^c appareat^d. || In summa, Ecclesias esse dico,^e quatenus populi sui reliquias^f, utcunque misere dispersas ac disiectas, illic mirabiliter Dominus conservat, quatenus^g permanent aliquot Ecclesiae symbola: atque ea praesertim quorum efficaciam nec diaboli astutia nec humana pravitas destruere potest. Sed quia e converso deletae sunt illic notae quas praecipue in hac disputatione || respicere debemus, dico unumquenque coetum et totum corpus carere legitima Ecclesiae forma^h.

12. Pourtant quand nous refusons d’ottroyer simplement aux Papistes le tiltre d’Eglise, nous ne leur nions pas du tout qu’ils n’ayent quelques Eglises entre eux: mais nous contendons seulement du vray estat de l’Eglise, qui emporte communion tant en doctrine, qu’en tout ce qui appartient à la profession de nostre Chrestienté. Daniel et sainct Paul ont predit que l’Antechrist seroit assis au temple de Dieu (Dan. 9:27; 2 Thess. 2:4): nous disons que le Pape est le capitaine de ce regne maudit et execrable, pour le moins en l’Eglise Occidentale. Puis qu’il est dit que le siege de l’Antechrist sera au temple de Dieu, par cela il est signifié que son regne sera tel, qu’il n’abolira point le nom de Christ ne de son Eglise. De là il appert que nous ne nions point que les Eglises sur lesquelles il domine par sa tyrannie, ne demeurent Eglises: mais nous disons qu’il les a profanées par son impieté, qu’il les a affligées par sa domination inhumaine, qu’il les a empoisonnées de fausses et meschantes doctrines, et quasi mises à la mort: tellement que Jesus Christ y est à demy ensevely, l’Evangile y est suffoqué, la Chrestienté y est exterminée, le service de Dieu y est presque aboly: bref, tout y est si fort troublé, qu’il y apparoist plustost une image de Babylon, que de la saincte cité de Dieu. Pour conclusion, je dy que ce sont Eglises: premierement, entant que Dieu y conserve miraculeusement les reliques de son peuple, combien qu’elles y soyent povrement dispersées. Secondement, entant qu’il y reste quelques marques de l’Eglise: principalement celles desquelles la vertu ne peut estre abolie, ne par l’astuce du diable, ne par la malice des hommes. Mais pource que de l’autre costé, les marques que nous avons principalement à regarder en ceste dispute, en sont effacées: Je dy qu’il n’y a point droite apparence d’Eglise, ny en chacun membre, ny en tout le corps.

12. While we refuse, therefore, to allow to the Papists the title of the Church, without any qualification or restriction, we do not deny that there are Churches among them. We only contend for the true and legitimate constitution of the Church, which requires not only a communion in the sacraments, which are the signs of a Christian profession, but above all, an agreement in doctrine. Daniel and Paul had predicted that Antichrist would sit in the temple of God.⁷⁹⁷ The head of that cursed and abominable kingdom, in the Western Church, we affirm to be the Pope. When his seat is placed in the temple of God, it suggests, that his kingdom will be such, that he will not abolish the name of Christ, or the Church. Hence it appears, that we by no means deny that Churches may exist, even under his tyranny; but he has profaned them by sacrilegious impiety, afflicted them by cruel despotism, corrupted and almost terminated their existence by false and pernicious doctrines, like poisonous potions; in such Churches, Christ lies half buried, the gospel is suppressed, piety exterminated, and the worship of God almost abolished; in a word, they are altogether in such a state of confusion, that they exhibit a picture of Babylon, rather than of the holy city of God. To conclude, I affirm that they are Churches, inasmuch as God has wonderfully preserved among them a remnant of his people, though miserably dispersed and dejected, and as there still remain some marks of the Church, especially those, the efficacy of which neither the craft of the devil nor the malice of men can ever destroy. But, on the other hand, because those marks, which we ought chiefly to regard in 259this controversy, are obliterated, I affirm, that the form of the legitimate Church is not to be found either in any one of their congregations, or in the body at large.

12. The name of Church not conceded to the Papacy, though under its domination there have been some kind of churches. Herein is a fulfilment of Paul’s prophecy, that Antichrist would sit in the temple of God. Deplorable condition of such churches. Summary of the chapter.

Therefore, while we are unwilling simply to concede the name of Church to the Papists, we do not deny that there are churches among them. The question we raise only relates to the true and legitimate constitution of the Church, implying communion in sacred rites, which are the signs of profession, and especially in doctrine.¹ Daniel and Paul foretold that Antichrist would sit in the temple of God (Dan. 9:27; 2 Thess. 2:4); we regard the Roman Pontiff314as the leader and standard-bearer of that wicked and abominable kingdom.¹ By placing his seat in the temple of God, it is intimated that his kingdom would not be such as to destroy the name either of Christ or of his Church. Hence, then, it is obvious that we do not at all deny that churches remain under his tyranny; churches, however, which by sacrilegious impiety he has profaned, by cruel domination has oppressed, by evil and deadly doctrines like poisoned potions has corrupted and almost slain; churches where Christ lies half-buried, the gospel is suppressed, piety is put to flight, and the worship of God almost abolished; where, in short, all things are in such disorder as to present the appearance of Babylon rather than the holy city of God. In one word, I call them churches, inasmuch as the Lord there wondrously preserves some remains of his people, though miserably torn and scattered, and inasmuch as some symbols of the Church still remain—symbols especially whose efficacy neither the craft of the devil nor human depravity can destroy. But as, on the other hand, those marks to which we ought especially to have respect in this discussion are effaced, I say that the whole body, as well as every single assembly, want the form of a legitimate Church.

12. Hoewel we dus de titel van kerk niet eenvoudigweg aan de pausgezinden willen toestaan, loochenen wij daarom niet, dat er bij hen kerken zijn; maar wij twisten slechts over de ware en wettelijke regeling der kerk, die in de gemeenschap der sacramenten, die de tekenen mogen zijn der belijdenis, maar ook vooral in de gemeenschap der leer gevonden wordt. Dat de antichrist in de tempel Gods zou zitten, hebben Daniël (Dan. 9:27) en Paulus (2 The. 2:4) voorzegd. Wij menen, dat de paus van Rome de leider en voorman van dat snode en verfoeilijke rijk is. Dat zijn zetel in de tempel Gods geplaatst wordt, daarmee wordt te kennen gegeven, dat zijn rijk zodanig zal zijn, dat het noch de naam van Christus, noch die der kerk te niet maakt. Hieruit blijkt dus, dat wij allerminst ontkennen, dat er ook onder zijn tirannie kerken blijven, maar dan kerken, die hij door heiligschennende goddeloosheid ontheiligd en, door een vreselijke heerschappij verdrukt heeft, die hij door slechte en verderfelijke leringen, als door giftige dranken, bedorven en bijna gedood heeft; in welke Christus halfbegraven verborgen is, het evangelie verduisterd, de vroomheid verdreven, en de dienst Gods bijna vernietigd is; in één woord, waarin alles zo verward is, dat daar veeleer de gedaante van Babylon dan van Gods heilige stad zich vertoont. Kortom, ik zeg, dat er kerken zijn in zoverre de Here de overblijfselen van zijn volk, hoe ellendig verstrooid en uiteengejaagd dan ook, daar op wonderlijke wijze bewaart, in zoverre er enige kentekenen der kerk blijven bestaan, en wel voornamelijk die kentekenen, wier kracht noch de listigheid van de duivel, noch de menselijke boosheid kan vernietigen. Maar omdat daarentegen daar die tekenen vernield zijn, waarop wij in deze uiteenzetting voornamelijk moeten letten, zeg ik, dat iedere vergadering en ook het gehele lichaam van het pausdom de wettige gedaante van een kerk mist.

12.

Obgleich wir also den Papisten den Namen „Kirche“ nicht rundweg zugestehen wollen, so leugnen wir deshalb doch nicht, daß es bei ihnen Kirchen gibt, sondern wir streiten mit ihnen allein über die wahre und rechtmäßige Gestaltung der Kirche, die sich einerseits in der Gemeinschaft an den Sakramenten findet, die die Zeichen des Bekenntnisses sind, andererseits aber vor allem in der Gemeinschaft der Lehre. Daniel (Dan. 9,27) und Paulus (2. Thess. 2,4) haben vorausgesagt, daß der Antichrist in Gottes Tempel sitzen werde; als Anführer und Vorkämpfer dieses frevlerischen und abscheulichen Reiches bei uns betrachten wir den Papst zu Rom. Damit, daß der Sitz des Antichrists in Gottes Tempel seinen Platz angewiesen erhält, wird angedeutet, daß sein Reich von der Art sein wird, daß es weder Christi noch der Kirche Namen abschafft. Daraus ergibt sich also deutlich, daß wir in keiner Weise leugnen, daß auch unter seiner Tyrannei Kirchen bleiben. Aber das sind eben Kirchen, die er mit seiner frevlerischen Gottlosigkeit entheiligt, mit seiner grausamen Herrschaft bedrückt, die er mit bösen, verderblichen Lehren wie mit giftigen Tränklein verdorben und beinahe ertötet hat, das sind Kirchen, in denen Christus halb begraben verborgen liegt, das Evangelium erdrückt, die Frömmigkeit vertrieben und die Verehrung Gottes nahezu abgeschafft ist, kurz, das sind Kirchen, in denen alles dermaßen verwirrt ist, daß darin eher das Aussehen Babels als das der heiligen Stadt Gottes zutage tritt. Kurzum, ich sage, daß hier Kirchen sind, sofern der Herr darin die Überbleibsel seines Volkes, wie jämmerlich zerstreut und auseinandergetrieben sie auch sein mögen, auf wundersame Weise bewahrt; Kirchen sind hier, sofern noch einige Merkzeichen der Kirche bestehen bleiben, und zwar vor allem die, deren Wirkkraft weder die Verschlagenheit des Teufels noch die Bosheit der Menschen zu zerstören vermag. Aber weil in diesen Versammlungen auf der anderen Seite die Kennzeichen ausgetilgt sind, auf die man bei dieser Erörterung vor allem schauen muß, so behaupte ich, daß sowohl die einzelnen Versammlungen, als auch der ganze Leib der rechtmäßigen Gestalt der Kirche ermangeln.

12. Die Antichris sal in die tempel van God sit

Wanneer ons dus nie doodeenvoudig die titel kerk aan die pousgesindes wil toestaan nie, ontken ons tog nie daarom dat daar nie kerke onder hulle is nie.⁷⁰ Ons stryd gaan om die ware en wettige instelling van die kerk wat in die gemeenskap nie alleen van die sakramente wat tekens van ’n belydenis is nie, maar inderdaad besonderlik in die gemeenskap 1316 van die leer vereis word. Daniel⁷¹ en Paulus⁷² het al voorspel dat die Antichris in die tempel van God sal sit. Onder ons hou ons die Roomse pous as die leier en vaandeldraer van daardie goddelose en afstootlike ryk voor. Met die stelling dat sy sitplek in die tempel van God geplaas word, word te kenne gegee dat sy ryk van so ’n aard sal wees dat dit nog die Naam van Christus nog van die kerk kan uitwis. Hieruit is dit dus duidelik dat ons glad nie ontken dat kerke ook onder sy tirannie nog kerke bly nie. Hy het hulle egter met sy heiligskennige goddeloosheid ontheilig; hulle met sy onmenslike oorheersing platgeslaan; hulle met bose en dodelike leerstellings soos met giftige drank vermink en amper vermoor. In hierdie kerke is Christus half begrawe en verborge; die evangelie is verduister en godsvrug verwoes; die diens van God is amper uitgewis. Kortom: in hierdie kerke is alles so versteur dat ’n beeld van Babilon eerder as van die heilige staat van God daarin te voorskyn tree.⁷³ Samevattend kom dit hierop neer: ek sê dat hulle wel kerke is in soverre die Here daar wonderbaarlik reste van sy volk bewaar al is hulle jammerlik versprei en versplinter en in soverre sommige tekens van die kerk nog daar bestaan - en dit veral daardie tekens waarvan die kragdadigheid nog deur die duiwel se skelmstreke nog deur die mens se verwrongenheid vernietig kan word. Maar omdat aan die ander kant die tekens daar uitgewis is waarop ons besonderlik in hierdie bespreking moet let, sê ek dat elkeen van hulle vergaderings en die hele liggaam daarvan sonder die wettige vorm van ’n kerk is.HOOFSTUK 3

12. Поэтому, отказываясь безоговорочно именовать папистов Церковью, мы вовсе не отрицаем, что нечто от Церкви у них существует. Мы лишь оспариваем наличие у них истинного состояния Церкви - такого состояния, которое делает обязательным общение с ними как в вероучении, так и во всём, что касается нашего христианского исповедания. Пророк Даниил и св. Павел предсказали, что Антихрист сядет в храме Божьем (Дан 9:27; 2 Фес 2:4). Мы утверждаем, что папа - глава этого мерзкого нечестивого царства, по крайней мере в западной Церкви. Так как сказано, что престолом Антихриста станет храм Божий, то отсюда следует, что царствование Антихриста не означает истребления имени Христа или его Церкви. Поэтому мы не отрицаем, что Церкви, над которыми папа властвует как тиран, всё же остаются Церквами. Но мы утверждаем, что он осквернил их своим нечестием, подавил бесчеловечным угнетением, отравил ядом ложных и превратных учений и почти довёл до смерти, так что Иисус Христос в этих Церквах почти погребён, Евангелие задушено, христианская вера истреблена и служение Богу близко к исчезновению. Короче говоря, всё в них настолько поколебалось и спуталось, что они являют скорее образ Вавилона, нежели образ святого Града Божьего.

В заключение скажу следующее. Я называю церкви Церковью, во-первых, постольку, поскольку в ней чудесным образом сохраняются следы народа Божьего, хотя и рассеянного и сокрушённого; а во-вторых, постольку, поскольку в ней остаются некоторые признаки Церкви - прежде всего те, действенность которых не могут устранить ни дьявольские козни, ни людская злоба. Но так как на ней уже полностью стёрты те знаки, которые имеют для нас первостепенное значение в этом споре, я утверждаю, что в ней отсутствует законный вид Церкви - отсутствует в каждом её члене и во всём теле.