1. 1 Fide Evangelii Christum fieri nostrum, et allatae ab eo salutis aeternaeque beatitudinis nos fieri participes, proximo libro expositum fuit. Quia autem ruditas nostra et segnities (addo etiam ingenii vanitatem) externis subsidiis indigent, quibus fides in nobis et gignatur et augescat, et suos faciat progressus usque ad metam: ea quoque Deus addidit, quo infirmitati nostrae consuleret; || atque ut vigeret Evangelii praedicatio, thesaurum hunc apud Ecclesiam deposuit.^a || Pastores instituit ac doctores [Ephes. 4. c. 11], quorum ore suos doceret: eos authoritate instruxit^b; nihil denique omisit quod ad sanctum fidei consensum et rectum ordinem faceret. In primis sacramenta instituit, quae nos experimento sentimus plusquam utilia esse adiumenta ad fovendam et confirmandam fidem. Nam quia ergastulo carnis nostrae^c inclusi ad gradum Angelicum nondum pervenimus, Deus se ad captum nostrum accommodans, pro admirabili sua providentia modum praescripsit, quo procul disiuncti ad eum accederemus. Quare postulat docendi ratio ut nunc de Ecclesia eiusque regimine, ordinibus, potestate, item de sacramentis tractemus, et postremo de politico etiam ordine: ac simul pios lectores revocemus a corruptelis, quibus Satan in Papatu adulteravit quaecunque Deus in salutem nostram destinaverat. Incipiam autem ab Ecclesia: in cuius sinum aggregari vult Deus filios suos, non modo ut eius opera et ministerio alantur quandiu infantes sunt ac pueri, sed cura etiam materna regantur donec adolescant, ac tandem perveniant ad fidei metam. Haec enim quae Deus 2 coniunxit separari fas non est [Marc. 10. b. 9], ut quibus ipse est Pater, Ecclesia etiam mater sit¹: neque id sub Lege modo, sed etiam post Christi adventum, teste Paulo, qui novae et caelestis Hierosolymae nos esse filios docet [Galat. 4. d. 26].

1. Il a esté exposé au livre prochain, comment par la foy de l’Evangile Jesus Christ est fait nostre, et comment nous sommes faits participans du salut qu’il nous a apporté, et de la beatitude eternelle. Mais pource que nostre rudesse et paresse, j’adjouste aussi la vanité de nos esprits, ont besoin d’aides exterieures, par lesquelles la foy soit engendrée en nous, y croisse et s’y avance de degré en degré, Dieu n’a point oublié de nous en prouvoir, pour supporter nostre infirmité. Et afin que la predication de l’Evangile eust son cours, il a commis comme en depost ce thresor à son Eglise: il a institué des pasteurs et docteurs par la bouche desquels il nous enseignast (Ephes. 4:11): bref, il n’a rien laissé derriere de tout ce qui appartenoit à nourrir un sainct consentement de foy, et un bon ordre entre nous. Sur tout il a institué les Sacremens, lesquels nous cognoissons par experience estre moyens plus qu’utiles à nourrir et confermer nostre foy. Car d’autant qu’estans enclos en nostre chair comme en une cave, nous ne sommes point parvenus en degré Angelique: Dieu se conformant à nostre capacité, selon sa providence admirable a establi ceste conduite pour nous faire venir à soy: combien que nous en soyons fort loin separez. Ainsi la façon d’enseigner requiert, que maintenant je traite de l’Eglise et de son regime, des offices comprins sous son estat, de sa puissance; item des Sacremens, et finalement de la police: et que je tasche de retirer les lecteurs des corruptions et abus dont Satan a tasché en la Papauté d’abastardir tout ce que Dieu avoit destiné à nostre salut. Or je commenceray par l’Eglise, au sein de laquelle Dieu a voulu que ses enfans soyent assemblez: non seulement pour estre nourris par le ministere d’icelle pendant qu’ils sont encore en aage d’enfans, mais à ce qu’elle exerce tousjours un soin maternel à les gouverner, jusques à ce qu’ils soyent venus en aage d’homme, voire qu’ils attaignent le dernier but de la foy. Car il n’est pas licite de separer ces deux choses que Dieu a conjointes (Matth. 10:9): c’est que l’Eglise soit mere de tous ceux desquels il est Pere. Ce qui n’a pas esté seulement sous la Loy, mais dure encore depuis l’advenement de Jesus Christ: tesmoin sainct Paul, qui prononce que nous sommes enfans de la nouvelle Jerusalem et celeste (Gal. 4:26).

1. 220 That by the faith of the gospel Christ becomes ours, and we become partakers of the salvation procured by him, and of eternal happiness, has been explained in the preceding Book. But as our ignorance and slothfulness, and, I may add, the vanity of our minds, require external aids, in order to the production of faith in our hearts, and its increase and progressive advance even to its completion, God has provided such aids in compassion to our infirmity; and that the preaching of the 221gospel might be maintained, he has deposited this treasure with the Church. He has appointed pastors and teachers, that his people might be taught by their lips; he has invested them with authority; in short, he has omitted nothing that could contribute to a holy unity of faith, and to the establishment of good order.⁷⁰³ First of all, he has instituted Sacraments, which we know by experience to be means of the greatest utility for the nourishment and support of our faith. For as, during our confinement in the prison of our flesh, we have not yet attained to the state of angels, God has, in his wonderful providence, accommodated himself to our capacity, by prescribing a way in which we might approach him, notwithstanding our immense distance from him. Wherefore the order of instruction requires us now to treat of the Church and its government, orders, and power; secondly, of the Sacraments; and lastly, of Civil Government; and at the same time to call off the pious readers from the abuses of the Papacy, by which Satan has corrupted every thing that God had appointed to be instrumental to our salvation. I shall begin with the Church, in whose bosom it is God’s will that all his children should be collected, not only to be nourished by her assistance and ministry during their infancy and childhood, but also to be governed by her maternal care, till they attain a mature age, and at length reach the end of their faith. For it is not lawful to “put asunder” those things “which God hath joined together;”⁷⁰⁴ that the Church is the mother of all those who have him for their Father; and that not only under the law, but since the coming of Christ also, according to the testimony of the apostle, who declares the new and heavenly Jerusalem to be “the mother of us all.”⁷⁰⁵

1. The church now to be considered. With her God has deposited whatever is necessary to faith and good order. A summary of what is contained in this Book. Why it begins with the Church.

280 In the last Book, it has been shown, that by the faith of the gospel Christ becomes ours, and we are made partakers of the salvation and eternal blessedness procured by him. But as our ignorance and sloth (I may add, the vanity of our mind) stand in need of external helps, by which faith may be begotten in us, and may increase and make progress until its consummation, God, in accommodation to our infirmity, has added such helps, and secured the effectual preaching of the gospel, by depositing this treasure with the Church. He has appointed pastors and teachers, by whose lips he might edify his people (Eph. 4:11); he has invested them with authority, and, in short, omitted nothing that might conduce to holy consent in the281faith, and to right order. In particular, he has instituted sacraments, which we feel by experience to be most useful helps in fostering and confirming our faith. For seeing we are shut up in the prison of the body, and have not yet attained to the rank of angels, God, in accommodation to our capacity, has in his admirable providence provided a method by which, though widely separated, we might still draw near to him. Wherefore, due order requires that we first treat of the Church, of its Government, Orders, and Power; next, of the Sacraments; and, lastly, of Civil Government;—at the same time guarding pious readers against the corruptions of the Papacy, by which Satan has adulterated all that God had appointed for our salvation. I will begin with the Church, into whose bosom God is pleased to collect his children, not only that by her aid and ministry they may be nourished so long as they are babes and children, but may also be guided by her maternal care until they grow up to manhood, and, finally, attain to the perfection of faith. What God has thus joined, let not man put asunder (Mark 10:9): to those to whom he is a Father, the Church must also be a mother. This was true not merely under the Law, but even now after the advent of Christ; since Paul declares that we are the children of a new, even a heavenly Jerusalem (Gal. 4:26).

1. In het vorige boek is uiteengezet, dat door het geloof Christus de onze wordt en wij deelgenoten worden van het door Hem aangebrachte heil en de eeuwige gelukzaligheid. Maar omdat onze onervarenheid en traagheid, ja ook de ijdelheid van ons verstand, uiterlijke hulpmiddelen nodig hebben, waardoor het geloof in ons worde voortgebracht en vermeerderd, en vordering make tot de eindpaal toe, heeft God ook die hulpmiddelen er bij gevoegd, om daardoor onze zwakheid te hulp te komen, en, opdat de prediking van het evangelie haar kracht zou hebben, heeft Hij deze schat bij de kerk in bewaring gegeven. Hij heeft herders ingesteld en leraars (Ef. 4:11) om door hun mond de zijnen te onderwijzen; Hij heeft hen bekleed met gezag; kortom, Hij heeft niets nagelaten, wat dienstig zou zijn tot heilige eenstemmigheid des geloofs en tot de goede orde. In het bijzonder heeft Hij de sacramenten ingesteld, van welke wij door de ervaring gevoelen, dat ze zeer nuttige hulpmiddelen zijn om het geloof te voeden en te versterken. Want aangezien wij, in de kerker onzes vleses ingesloten, nog niet tot de graad der engelen gekomen zijn, heeft God, zich aanpassend aan ons begrip, naar zijn wonderbare voorzienigheid ons de wijze voorgeschreven, waarop wij, die ver van Hem afgescheiden zijn, tot Hem zouden naderen. Daarom eist de orde van ons onderricht, dat wij nu handelen over de kerk en haar regering, ordening en macht, en evenzo over de sacramenten, en tenslotte ook over de burgerlijke orde, en dat wij tevens de vrome lezers afhouden van het bederf, waarmee de Satan in het pausdom vervalst heeft, alwat God tot onze zaligheid verordineerd had. Ik zal dan beginnen bij de kerk, in wier schoot God wil, dat zijn kinderen verzameld worden, niet alleen opdat ze door haar moeite en dienst gevoed worden, zolang ze zuigelingen en kinderen zijn, maar opdat ze ook door haar moederlijke zorg geregeerd worden, totdat ze opgegroeid zijn en eindelijk tot de eindpaal des geloofs komen. Want deze dingen, die God saamgevoegd heeft, mogen niet gescheiden worden (Matt. 10:9) dat voor hen, voor wie Hij een Vader is, de kerk ook een moeder zij, en dat niet alleen onder de wet, maar ook na de komst van Christus, gelijk Paulus getuigt (Gal. 4:26) die leert, dat wij kinderen zijn van het nieuwe en hemelse Jeruzalem.

1. 683Erster Abschnitt: Das Wesen der Kirche (1-7). Die Notwendigkeit der Kirche

Im vorigen Buche wurde auseinandergelegt, daß durch den Glauben an das Evangelium Christus unser eigen wird und wir des von ihm erworbenen Heils und der ewigen Seligkeit teilhaftig werden. Nun sind wir aber grobsinnig und träge, zudem auch von eitlem Verstande, und deshalb haben wir äußerliche Hilfsmittel nötig, damit der Glaube durch sie in uns erzeugt und vermehrt werde und seinen Fortgang habe bis zum Ziele hin. Darum hat Gott auch diese äußeren Mittel zugefügt, um so unserer Schwachheit aufzuhelfen; und damit die Predigt des Evangeliums ihre Wirkung tut, hat er der Kirche diesen Schatz in Bewahrung gegeben. Er hat „Hirten“ und „Lehrer“ eingesetzt (Eph. 4,11), um durch ihren Mund die Seinen zu unterweisen. Dazu hat er sie auch mit Autorität ausgerüstet. Kurz, er hat nichts unterlassen, was zur heiligen Einigkeit im Glauben und zu rechter Ordnung dienlich sein konnte, vor allem hat er die Sakramente eingesetzt, die, wie wir es durch die Erfahrung merken, höchst nutzbringende Mittel sind, um den Glauben zu erhalten und zu stärken. Denn wir sind ja noch in das Knechtshaus unseres Fleisches eingeschlossen und noch nicht auf die Stufe der Engel gelangt; darum hat sich Gott unserem Fassungsvermögen angepaßt und uns in seiner wunderbaren Vorsehung eine Art und Weise vorgeschrieben, wie wir zu ihm nahen sollen, obwohl wir doch in weiter Ferne von ihm sind.

Die Reihenfolge der Unterweisung erfordert es daher, daß wir jetzt in die Behandlung der Kirche und ihres Regiments, ihrer Ordnungen und ihrer Gewalt, ebenso auch der Sakramente und zum Schluß auch in eine solche der bürgerlichen Ordnung eintreten. Zugleich ist es hier erforderlich, daß wir den frommen Leser von den Verderbnissen wegrufen, mit denen der Satan im Papsttum alles verfälscht hat, was Gott zu unserem Heil bestimmt hatte. Den Anfang will ich aber mit der Kirche machen: in ihrem Schoß sollen nach Gottes Willen seine Kinder versammelt werden, und zwar nicht nur, damit sie durch ihre Mühe und ihren Dienst genährt werden, solange sie Unmündige und Kinder sind, sondern auch, damit sie durch ihre mütterliche Fürsorge regiert werden, bis sie herangewachsen sind und endlich zum Ziel des Glaubens hindurchdringen. Denn was „Gott zusammengefügt hat, soll der Mensch nicht scheiden“ (Mark. 10,9): wer also Gott zum Vater hat, der muß auch die Kirche zur Mutter haben, und zwar (galt das) nicht allein unter dem Gesetz, sondern (es gilt) auch nach dem Kommen Christi; so bezeugt es Paulus, der uns lehrt, daß wir die Kinder des neuen, himmlischen Jerusalem sind (Gal. 4,26).

1. Redes vir die noodsaaklikheid daarvan dat daar ’n kerk moet wees

1265 In die vorige boek is verduidelik dat Christus ons s’n word deur die geloof in die evangelie en dat ons daardeur in die heil en ewige geluksaligheid wat deur Hom gebring is, deel. Omdat ons egter in ons onkunde en traagheid - en hierby voeg ek ook wispelturigheid -, uiterlike hulpmiddels nodig het om die geloof in ons te verwek, dit te 1266 laat aangroei en na sy doel te laat vorder, het God ook hierdie hulpmiddels bygevoeg om ons swakheid in aanmerking te neem; en om die verkondiging van die evangelie van krag tot krag te laat gaan, het Hy hierdie skat by die kerk gelaat. Hy het herders en leraars ingestel om diegene wat aan Hom behoort, deur hulle mond te leer, en Hy het hulle met gesag toegerus.² Kortom: Hy het niks nagelaat wat tot heilige eensgesindheid en opregte orde kon bydra nie.

Hy het ook sakramente ingestel en uit ervaring voel ons dat hulle uiters nuttige hulpmiddels is om ons geloof te koester en kragtig te maak Omdat ons trouens nog in die kerker van ons vlees ingesluit is,³ bereik ons nog nie die rang van die engele nie. Maar God het Hom na sy wonderbaarlike voorsienigheid by ons vermoë aangepas en ons ’n metode voorgeskryf om tot Hom te nader, al is ons nog ver van Hom af weg.

Ons onderwysmetode vereis daarom dat ons nou die kerk, die kerkregering, die orde in en die bevoegdheid van die kerk behandel; daarna ook die sakramente en ten slotte die burgerlike regering.⁴ Tegelyk moet ons godvrugtige lesers terugroep van daardie verminkings waarmee die Satan onder die pousdom alles wat God tot ons saligheid bestem het, vervals het.

Nou sal ek met die kerk begin. In die skoot hiervan wil God sy kinders versamel, nie alleen om deur die bystand en bediening daarvan gevoed te word so lank hulle suigelinge en kinders is nie, maar ook om deur die moederlike sorg daarvan gestuur te word totdat hulle wasdom bereik en uiteindelik die doel van die geloof bereik.⁵ Dit is ons immers nie 1267 geoorloof om dinge wat God saamgevoeg het, te skei nie,⁶ sodat die kerk ook vir diegene vir wie God hulle Vader is, hulle moeder is⁷ - en dit nie alleen onder die wet nie maar ook na Christus se koms soos Paulus getuig wanneer hy leer dat ons kinders van die nuwe en hemelse Jerusalem is.⁸

1. В предыдущей книге было показано, каким образом через евангельскую веру Иисус Христос становится нашим Господом и как мы делаемся причастными принесённому Им спасению и вечному блаженству. Но поскольку наши невежество, лень и тугодумие, а также суетность нашего ума нуждаются во внешних вспомогательных средствах, через которые в нас могла бы зародиться вера, возрастать и подниматься всё выше, Бог не забыл снабдить нас надлежащими средствами, чтобы помочь нам в нашей немощи. А чтобы проповедь Евангелия могла осуществляться должным путём, Бог вручил это сокровище своей Церкви как бы на хранение: поставил пастырей и учителей (Эф 4:11), дабы учить нас их устами. Короче говоря, Он не пренебрёг ничем, что могло бы питать святое согласие в вере и добрый порядок среди нас.

Прежде всего Бог установил Таинства. Они, как известно из опыта, являются полезнейшим средством для поддержания и укрепления веры. Ведь мы, запертые в своей плоти, словно в подземелье, отнюдь не достигли ангельского состояния; и поэтому Бог, соразмеряя Себя нашим способностям, утвердил своим непостижимым провидением это водительство, дабы привести нас к Себе, несмотря на то, что мы чрезвычайно далеки от Него.

Итак, порядок изложения требует, чтобы теперь я обратился к рассмотрению вопроса о Церкви и её управлении, о её функциях и власти, затем о Таинствах и о гражданском порядке. Необходимо также освободить читателей от тех заблуждений и злоупотреблений, какими Сатана пытается в лице папства извратить всё предназначенное Богом к нашему спасению. Начну я с Церкви, в лоне которой Бог хотел собрать своих детей - не только для того, чтобы она вскармливала их своим служением, пока они пребывают словно в младенческом возрасте, но и для того, чтобы она всегда по-матерински наставляла их, пока они не возмужают, то есть не достигнут конечной цели веры. Недопустимо разъединять две вещи, которые соединил Бог [Мк 10:9]: Церковь - мать всех тех, кому Бог - Отец. Так было не только во времена Закона, но продолжается и после пришествия Иисуса Христа. Об этом свидетельствует св. Павел, говоря, что мы дети нового небесного Иерусалима (Гал 4:26).

2. In Symbolo, ubi profitemur nos credere Ecclesiam, id non solum ad visibilem, de qua nunc agimus, refertur, sed ad omnes quoque electos Dei, in quorum numero comprehenduntur etiam qui morte defuncti sunt. Ideo et credendi verbum ponitur: quia nullum saepe discrimen inter filios Dei et profanos, inter proprium eius gregem et fera animalia notari potest. || ^aNam quod particula IN a multis interponitur, probabili ratione caret. Fateor quidem esse usitatius, et vetustatis etiam suffragio non destitui: quando et^b || symbolum Nicenum, qualiter in Ecclesiastica historia^c recitatur, praepositionem addit.² Simul tamen ex scriptis veterum animadvertere licet, fuisse olim citra controversiam receptum ut dicerent se Ecclesiam credere, non in Ecclesiam. Non enim sic modo || loquuntur Augustinus³ et quisquis ille est vetustus scriptor, cuius opusculum extat sub nomine 3 Cypriani, de symboli expositione^{a 1}: || sed diserte quoque^b annotant loquutionem fore impropriam si praepositio attexatur: ac suam sententiam ratione non frivola confirmant.² Ideo enim credere in Deum nos testamur, quod et in ipsum ut veracem animus noster se reclinat, et fiducia nostra in ipso acquiescit; quod in Ecclesiam non ita conveniret, quemadmodum nec In remissionem peccatorum, aut carnis resurrectionem. Itaque tametsi nolim de verbis litigare, malim tamen loquendi proprietatem sequi, quae aptior sit rei exprimendae: quam formulas affectare quibus res sine causa obscuretur^c. || Finis autem est, ut sciamus, quanvis ad diruendam Christi gratiam omnes lapides moveat Diabolus, et eodem etiam ferantur vesano impetu Dei hostes: non posse tamen extingui, nec sterilem posse reddi Christi sanguinem, quin fructum aliquem producat. || Ita et arcana electio Dei et interior vocatio^d spectanda est: quia solus novit qui sui sint^e, et sub signaculo (ut loquitur Paulus) inclusos tenet [Ephes. 1. c. 13]: nisi quod insignia eius gestant, quibus dignoscantur a reprobis. Sed quia exiguus numerus et contemptibilis latet sub ingenti turba, et grana tritici pauca teguntur paleae congerie, soli Deo permittenda est cognitio suae 4 Ecclesiae, cuius fundamentum est arcana^a illius electio^b. || Nec vero satis est electorum turbam cogitatione animoque complecti, nisi talem Ecclesiae unitatem cogitemus in quam nos esse insitos vere simus persuasi. Nisi enim sub capite nostro Christo coadunati simus reliquis omnibus membris, nulla nos manet spes haereditatis futurae^c. || Ideo^d catholica dicitur^e seu^f universalis: quia non duas aut tres invenire liceat || quin discerpatur Christus: quod fieri non potest. || Quin sic electi Dei omnes^g in Christo sunt connexi^h, ut quemadmodum ab uno capite pendent, ita in unum velut corpus coalescant, ea inter se compageⁱ cohaerentes qua eiusdem corporis membra^k: vere unum facti, qui^l una fide, spe, charitate, eodem Dei Spiritu simul vivunt, || non in eandem modo vitae aeternae haereditatem, sed in unius Dei ac Christi participationem etiam vocati^m. || Quanvis ergo tristis vastitas, quae nobis undique occurrit, nihil Ecclesiae residuum esse clamet, sciamus fructuosam esse Christi mortem, Deumque mirabiliter Ecclesiam suam quasi in latebris servare. Sicuti Eliae dictum est, Servavi mihi septem millia virorum qui non flexerunt genu coram Baal [1. Reg. 19. d. 18].

2. Quand nous confessons au Symbole que nous croyons l’Eglise, cest article ne se rapporte pas seulement à l’Eglise visible, de laquelle nous avons maintenant à parler, mais aussi à tous les esleus de Dieu, au nombre desquels sont comprins ceux qui sont desja trespassez. Pourtant ce mot de Croire y est mis, pource que souvent on ne pourroit pas noter à l’œil la diversité qui est entre les enfans de Dieu et les gens profanes, entre son sainct trouppeau et les testes sauvages. Car quant à ce que plusieurs entrelacent ce mot En, cela n’a nulle raison probable. Je confesse bien qu’il est plus accoustumé aujourdhuy, et que d’ancienneté il a esté en usage: et mesme le Symbole de Nice, comme il est recité en l’histoire Ecclesiastique, dit, Croire en l’Eglise: neantmoins il appert aussi par les livres des anciens Peres, que cela estoit receu sans difficulté, de dire, Croire l’Eglise, et non pas En l’Eglise. Car sainct Augustin et l’autheur du traité sur le Symbole, qu’on intitule De sainct Cyprien, non seulement parlent ainsi, mais notamment enseignent que la locution seroit impropre, si on adjoustoit ceste preposition En. Et conferment leur opinion par une raison qui n’est pas frivole: Car nous tesmoignons que nous croyons en Dieu, d’autant que nostre cœur se remet sur luy comme veritable, et nostre fiance repose en luy, ce qui ne conviendroit point à l’Eglise, non plus qu’à la remission des pechez, et à la resurrection de la chair. Pourtant, combien que je ne veuille point estriver pour les mots, toutesfois j’ayme mieux suyvre la proprieté, par laquelle la chose soit bien declairée, que d’affecter formes de parler qui induisent obscureté, sans propos. La fin est, que nous sachions, combien que le diable machine tout ce qu’il peut pour ruiner la grace de Christ, et que tous les ennemis de Dieu conspirent à cela, et s’y efforcent avec une rage impetueuse, toutesfois qu’elle ne peut estre esteinte, et que le sang de Jesus Chist ne peut estre rendu sterile, qu’il ne produise quelque fruict. Parquoy il nous faut icy regarder à l’election de Dieu, et aussi à sa vocation interieure, par laquelle il attire à soy ses esleus: pource que luy seul cognoist qui sont les siens, et les tient fermez sous son cachet (2 Tim. 2:19), comme dit sainct Paul, sinon qu’il les fait porter ses enseignes, par lesquelles ils peuvent estre discernez d’avec les reprouvez. Mais pource qu’ils ne sont qu’une poignée de gens, voire contemptibles, meslez parmy grande multitude, et sont cachez comme un peu de grain sous un grand amas de paille en l’aire, il nous faut laisser à Dieu seul ce privilege de cognoistre son Eglise, de laquelle le fondement est son election eternelle. Et de fait, ce ne seroit point assez de concevoir en nostre cerveau que Dieu a ses esleus, si nous ne comprenons quant et quant une telle unité de l’Eglise, en laquelle nous soyons persuadez estre vrayement entez. Car si nous sommes alliez avec tous les autres membres sous le chef commun, qui est Jesus Christ, nous ne pouvons avoir nulle esperance de l’heritage à venir. Parquoy elle est nommée Catholique ou universelle: pource qu’on n’en sauroit faire deux ny trois sans descirer Jesus Christ, entant qu’en nous seroit. Mesmes les esleus de Dieu sont tellement conjoints en Jesus Christ, que comme ils dependent tous d’un chef, aussi sont-ils faits un mesme corps: voire avec telle liaison qu’on voit entre les membres d’un corps humain. Ils sont donc tous un, vivans d’une mesme foy, esperance et charité par l’esprit de Dieu: estans appellez non seulement en un mesme heritage, mais aussi à participer à la gloire de Dieu et de Jesus Christ. Et pourtant, combien que la desolation horrible qu’on voit par tout et de tous costez, semble monstrer qu’il n’y a rien de residu de l’Eglise, sachons que la mort de Christ est fructueuse, et que Dieu garde miraculeusement son Eglise comme en cachette, selon qu’il fut dit à Elie de son temps, Je me suis reservé sept mille hommes, qui n’ont point fleschy le genouil devant Baal (1 Rois 19:18).

2. That article of the Creed, in which we profess to believe the Church, refers not only to the visible Church of which we are now speaking, but likewise to all the elect of God, including the dead as well as the living. The word BELIEVE is used, because it is often impossible to discover any difference between the children of God and the ungodly; between his peculiar flock and wild beasts. The particle IN, interpolated by many, is not supported by any probable reason. I confess that it is generally adopted at present, and is not destitute of the suffrage of antiquity, being found in the Nicene Creed, as it is transmitted to us in ecclesiastical history. Yet it is evident from the writings of the fathers, that it was anciently admitted without controversy to say, “I believe the Church,” not “in the Church.” For not only is this word not used by Augustine and the ancient writer of the work “On the Exposition of the 222Creed,” which passes under the name of Cyprian, but they particularly remark that there would be an impropriety in the expression, if this preposition were inserted; and they confirm their opinion by no trivial reason. For we declare that we believe in God because our mind depends upon him as true, and our confidence rests in him. But this would not be applicable to the Church, any more than to “the remission of sins,” or the “resurrection of the body.” Therefore, though I am averse to contentions about words, yet I would rather adopt a proper phraseology adapted to express the subject than affect forms of expression by which the subject would be unnecessarily involved in obscurity. The design of this clause is to teach us, that though the devil moves every engine to destroy the grace of Christ, and all the enemies of God exert the most furious violence in the same attempt, yet his grace cannot possibly be extinguished, nor can his blood be rendered barren, so as not to produce some fruit. Here we must regard both the secret election of God, and his internal vocation; because he alone “knoweth them that are his;” and keeps them enclosed under his “seal,” to use the expression of Paul;⁷⁰⁶ except that they bear his impression, by which they may be distinguished from the reprobate. But because a small and contemptible number is concealed among a vast multitude, and a few grains of wheat are covered with a heap of chaff, we must leave to God alone the knowledge of his Church whose foundation is his secret election. Nor is it sufficient to include in our thoughts and minds the whole multitude of the elect, unless we conceive of such a unity of the Church, into which we know ourselves to be truly ingrafted. For unless we are united with all the other members under Christ our Head, we can have no hope of the future inheritance. Therefore the Church is called CATHOLIC, or universal; because there could not be two or three churches, without Christ being divided, which is impossible. But all the elect of God are so connected with each other in Christ, that as they depend upon one head, so they grow up together as into one body, compacted together like members of the same body; being made truly one, as living by one faith, hope, and charity, through the same Divine Spirit, being called not only to the same inheritance of eternal life, but also to a participation of one God and Christ. Therefore, though the melancholy desolation which surrounds us, seems to proclaim that there is nothing left of the Church, let us remember that the death of Christ is fruitful, and that God wonderfully preserves his Church as it were in hiding-places; according to what he said to Elijah: “I have 223reserved to myself seven thousand men, who have not bowed the knee to Baal.”⁷⁰⁷

2. In what sense the article of the Creed concerning the Church is to be understood. Why we should say, “I believe the Church,” not “I believe in the Church.” The purport of this article. Why the Church is called Catholic or Universal.

When in the Creed we profess to believe the Church, reference is made not only to the visible Church of which we are now treating, but also to all the elect of God, including in the number even those who have departed this life. And, accordingly, the word used is “believe,” because oftentimes no difference can be observed between the children of God and the profane, between his proper flock and the untamed herd. The particle in is often interpolated, but without any probable ground. I confess, indeed, that it is the more usual form, and is not unsupported by antiquity, since the Nicene Creed, as quoted in Ecclesiastical History, adds the preposition. At the same time, we may perceive from early writers, that the expression received without controversy in ancient times was to believe “the Church,” and not “in the Church.” This is not only the expression used by Augustine, and that ancient writer, whoever he may have been, whose treatise, De Symboli Expositione, is extant under the name of Cyprian, but they distinctly remark that the addition of the preposition would make the expression improper, and they give good grounds for so thinking. We declare that we believe in God, both because our mind reclines upon him as true, and our confidence is fully satisfied in him. This cannot be said of the Church, just as it cannot be said of the forgiveness of sins, or the resurrection of the body. Wherefore, although I am unwilling to dispute about words, yet I would rather keep to the proper form, as better fitted to express the thing that is meant, than affect terms by which the meaning is causelessly obscured. The object of the expression is to teach us, that though the devil leaves no stone unturned in order to destroy the grace of Christ, and the enemies of God rush with insane violence in the same282direction, it cannot be extinguished,—the blood of Christ cannot be rendered barren, and prevented from producing fruit.Hence, regard must be had both to the secret election and to the internal calling of God, because he alone “knoweth them that are his” (2 Tim. 2:19); and as Paul expresses it, holds them as it were enclosed under his seal, although, at the same time, they wear his insignia, and are thus distinguished from the reprobate. But as they are a small and despised number, concealed in an immense crowd, like a few grains of wheat buried among a heap of chaff, to God alone must be left the knowledge of his Church, of which his secret election forms the foundation.¹ Nor is it enough to embrace the number of the elect in thought and intention merely. By the unity of the Church we must understand a unity into which we feel persuaded that we are truly ingrafted. For unless we are united with all the other members under Christ our head, no hope of the future inheritance awaits us. Hence the Church is called Catholic or Universal (August. Ep. 48), for two or three cannot be invented without dividing Christ; and this is impossible. All the elect of God are so joined together in Christ, that as they depend on one head, so they are as it were compacted into one body, being knit together like its different members; made truly one by living together under the same Spirit of God in one faith, hope, and charity, called not only to the same inheritance of eternal life, but to participation in one God and Christ. For although the sad devastation which everywhere meets our view may proclaim that no Church remains, let us know that the death of Christ produces fruit, and that God wondrously preserves his Church, while placing it as it were in concealment. Thus it was said to Elijah, “Yet I have left me seven thousand in Israel” (1 Kings 19:18).

2. Wanneer wij in de artikelen des geloofs belijden te geloven een kerk, dan heeft dat niet alleen betrekking op de zichtbare kerk, waarover wij nu handelen, maar ook op alle uitverkorenen Gods, onder wier getal ook zij begrepen zijn, die zijn gestorven. Daarom wordt ook het woord geloven gebruikt, omdat dikwijls geen onderscheid kan opgemerkt worden tussen Gods kinderen en de onheiligen, tussen zijn eigen kudde en de wilde dieren. Want dat het woordje in door velen ertussen geplaatst wordt, mist een waarschijnlijke grond. Ik erken wel, dat het vrij vaak gebruikt wordt en ook niet verstoken is van de steun der oude leraars; immers ook de Niceense artikelen des geloofs, zoals ze in de kerkgeschiedenis vermeld worden, voegen het voorzetsel toe. Maar toch kan men ook uit de geschriften der oude schrijvers opmerken, dat het oudtijds zonder tegenspraak zo aanvaard is, dat ze zeiden te geloven een kerk, niet in een kerk. Want Augustinus en de oude schrijver, wie hij ook zij, van wie een werkje "Over de uitlegging van de artikelen des geloofs" over is, dat op naam staat van Cyprianus, spreken niet alleen zo, maar zij merken ook uitdrukkelijk op, dat het een oneigenlijke spreekwijze zou zijn, wanneer het voorzetsel toegevoegd werd, en zij bevestigen hun mening met een klemmende redenering. Want wij betuigen daarom te geloven in God, omdat ons gemoed op Hem steunt als op de Waarachtige en omdat ons vertrouwen op Hem rust; maar dit zou op de kerk niet passen, evenals ook niet op de vergeving der zonden of de opstanding des vleses. Dus, ofschoon ik niet over woorden zou willen twisten, zou ik toch liever die eigenaardige wijze van spreken willen volgen, die geschikter is om de zaak uit te drukken, dan uitdrukkingen najagen, waardoor de zaak zonder reden verduisterd wordt. De bedoeling nu is, dat wij zouden weten, dat, hoewel de duivel zijn uiterste best doet om de genade van Christus te vernietigen, en de vijanden Gods met dolle drift zich op hetzelfde toeleggen, zij toch niet kan uitgeblust worden, en het bloed van Christus niet onvruchtbaar gemaakt kan worden, maar altijd enige vrucht voortbrengt. Zo moet ook gelet worden op de verborgen verkiezing Gods en zijn inwendige roeping; want Hij alleen weet, wie de zijnen zijn, en houdt hen onder zijn zegel besloten, zoals Paulus zegt (2 Tim. 2:19) behalve dat ze zijn kentekenen dragen, waardoor ze onderscheiden worden van de verworpenen. Maar daar een klein en armzalig getal schuil gaat onder een grote menigte, en de tarwekorrels bedekt worden door een hoop kaf, moet men aan God alleen de kennis van zijn kerk overlaten, wier fundament zijn verborgen verkiezing is. En het is niet genoeg, dat wij in onze gedachte en onze geest vasthouden aan een schare van uitverkorenen, tenzij we denken aan zulk een eenheid der kerk, waarin wij naar onze overtuiging waarlijk ingeplant zijn. Want indien wij niet onder Christus, ons Hoofd, verenigd zijn met alle overige ledematen, wacht ons geen hoop op het toekomende erfdeel. Daarom wordt ze genoemd Katholiek of algemeen, omdat men geen twee of drie kerken kan vinden, zonder dat Christus verscheurd wordt: wat onmogelijk is. Ja, de uitverkorenen Gods zijn allen in Christus zo verbonden, dat ze, evenals ze aan één Hoofd hangen, zo ook als het ware tot één lichaam saamgroeien, door zulk een verbinding met elkaar saamhangen als de leden van eenzelfde lichaam; in waarheid één geworden, daar ze door één geloof, hoop en liefde, en door dezelfde Geest Gods te zamen leven, geroepen niet alleen tot dezelfde erfenis des eeuwigen levens, maar ook tot de gemeenschap aan de éne God en Christus. Hoewel dus de sombere woestenij, die we overal aantreffen, uitroept, dat er niets van de kerk overgebleven is, laat ons nochtans weten, dat Christus' dood vruchtbaar is, en dat God op wonderbare wijze zijn kerk als in schuilhoeken bewaart. Gelijk tot Elia gezegd is: "Ik heb Mij zeven duizend mannen bewaard, die hun knie niet gebogen hebben voor Baäl." (1 Kon. 19:18)

2. In welcher Weise hat es der Glaube mit der Kirche zu tun?

Wenn wir in den Glaubensartikeln bekennen, daß wir „die Kirche glauben“, so bezieht sich das nicht allein auf die sichtbare Kirche, von der wir jetzt reden, sondern auch auf alle Auserwählten Gottes, unter deren Zahl auch die einbegriffen werden, die bereits verstorben sind. Deshalb wird hier auch das Wörtlein „glauben“ gebraucht; denn oft läßt sich kein Unterschied zwischen den Kindern 684 Gottes und den Unheiligen, zwischen seiner eigenen Herde und den wilden Tieren herausmerken.

Manche fügen nun in das Glaubensbekenntnis das Wörtlein „an“ (in) ein („ich glaube an eine ... Kirche“!); aber dafür besteht keine ersichtliche Ursache. Ich gebe allerdings zu, daß dies Verfahren recht gebräuchlich ist und auch des Beistandes der Alten Kirche nicht ermangelt. Denn auch das Nicaenische Glaubensbekenntnis fügt in der Fassung, wie es uns die Kirchengeschichte überliefert, diese Präposition zu. Doch läßt sich zugleich aus den Schriften der Alten ersehen, daß es in alter Zeit ohne Widerrede üblich war, daß man sagte: „Ich glaube eine ... Kirche“, nicht aber: „Ich glaube an eine ... Kirche“. Denn Augustin und der alte Schriftsteller, dessen Büchlein „Von der Auslegung des Glaubensbekenntnisses“ unter dem Namen des Cyprian umgeht - er mag nun sein, wer er will! -, reden nicht nur auf diese Weise; nein, sie bemerken auch ausdrücklich, es würde eine uneigentliche Redeweise sein, wenn man jene Präposition anfügte, auch bekräftigen sie ihre Meinung mit einer begründeten Ursache. Denn wenn wir sagen: „Ich glaube an Gott“, so geben wir solch Zeugnis darum, weil unser Herz sich auf ihn als den Wahrhaftigen stützt und weil sich unsere Zuversicht auf ihn verläßt. Das würde aber auf die Kirche nicht in gleicher Weise zutreffen, auch nicht auf die „Vergebung der Sünden“ und die „Auferstehung des Fleisches“. Obgleich ich nun also nicht über die Worte streiten will, so möchte ich doch lieber der Eigenart der Rede folgen, die besser geeignet ist, um die Sache zum Ausdruck zu bringen, statt nach Formeln zu haschen, mit denen die Sache ohne Grund verdunkelt würde.

Der Zweck (unserer Erörterungen) liegt aber darin, daß wir wissen: mag auch der Teufel kein Mittel unversucht lassen, um Christi Gnade zunichte zu machen, mögen auch die Feinde Gottes in wütendem Ansturm dem gleichen Ziel nachjagen, so kann sie doch nicht ausgelöscht, kann auch Christi Blut nicht unfruchtbar gemacht werden, nein, es bringt immerdar einige Frucht hervor! In diesem Sinne müssen wir unser Augenmerk auf Gottes verborgene Erwählung und innerliche Berufung richten; denn er allein weiß, wer die Seinigen sind, und er hält sie, wie Paulus sagt, unter einem Siegel verschlossen (Eph. 1,13; 2. Tim. 2,19); dazu kommt auch, daß sie seine Kennzeichen tragen, an denen sie von den Verworfenen unterschieden werden sollen. Aber da das kleine, verachtete Häuflein unter einer unmeßbaren Menge verborgen liegt und die wenigen Weizenkörner von einem Haufen von Spreu überdeckt werden, so muß man Gott allein die Erkenntnis seiner Kirche überlassen, deren Fundament ja seine verborgene Erwählung ist. Es ist aber nicht genug, daß wir solche Schar der Auserwählten bloß mit unserem Denken und unserem Herzen erfassen, sondern wir müssen dergestalt auf die Einheit der Kirche sinnen, daß wir wahrhaftig überzeugt sind, selbst in sie eingefügt zu sein. Denn wenn wir nicht mit allen übrigen Gliedern zusammen unter unserem Haupte, Christus, zu einer Einheit zusammengefügt sind, so bleibt uns keine Hoffnung auf das zukünftige Erbe. Deshalb heißt die Kirche „katholisch“ oder „allgemein“; denn man könnte nicht zwei oder drei „Kirchen“ finden, ohne daß damit Christus in Stücke gerissen würde - und das kann doch nicht geschehen! Nein, alle Auserwählten Gottes sind dergestalt in Christus miteinander verbunden, daß sie, wie sie ja an dem einen Haupte hängen, auch gleichsam zu einem Leibe zusammenwachsen, und sie leben in solcher Gefügtheit zusammen wie die Glieder des gleichen Leibes; sie sind wahrhaft eins geworden, als solche, die in einem Glauben, einer Hoffnung, einer Liebe, in dem gleichen Geiste Gottes miteinander leben und die nicht nur zum gleichen Erbe des ewigen Lebens berufen sind, sondern auch zum Teilhaben an dem einen Gott und dem einen Christus. Mag nun auch solche traurige Öde, wie sie uns von allen Seiten entgegentritt, mit lauter Stimme zu bezeugen scheinen, es sei von der Kirche nichts mehr übrig, so sollen wir doch wissen, daß Christi Tod seine Frucht trägt und daß Gott seine Kirche auf wundersame Weise gleichsam in dunkler Verborgenheit 685 bewahrt. Es ist, wie es einst zu Elia gesagt wurde: „Ich habe mir lassen übrigbleiben siebentausend Mann, die nicht ihre Knie gebeugt haben vor Baal“ (1. Kön. 18,19; nicht Luthertext).

2. Die betekenis van ‘ek glo die kerk’ in die apostoliese geloofsbelydenis

Wanneer ons in die geloofsbelydenis bely dat ons die kerk glo, het dit nie alleen op die sigbare kerk wat ons nou behandel, betrekking nie maar ook op al God se uitverkorenes, en onder hulle word ook die wat reeds gesterf het, ingesluit. Die woord glo word daar geponeer omdat dikwels geen (ander) onderskeid tussen die kinders van God en onheiliges en tussen sy eie kudde en wilde diere waargeneem kan word nie. Dat die voorsetsel in deur baie mense bygevoeg word, berus op geen aanneemlike rede nie. Ek erken wel dat dit alledaagser en ook nie sonder steun van die ou bronne is nie omdat die Niseense geloofsbelydenis, soos dit in die Kerkgeskiedenis weergegee word, die voorsetsel wel invoeg.⁹ Ons moet nogtans na aanleiding van die geskrifte van die skrywers van ouds daarop let dat eenmaal onteenseglik aanvaar is dat hulle gesê het Ons glo die kerk en nie in die kerk nie. So sê Augustinus¹⁰ en daardie skrywer van ouds wie se werkie ’n Vertolking van die geloofsbelydenis ¹¹ onder Cyprianus se naam staan. En nie alleen dit nie, maar hulle merk ook op dat dit ’n onpaslike uitdrukking sal wees as die voorsetsel aangelap word; en hulle bekragtig hulle opvatting ook met gewigtige bewys.¹² Ons getuig immers dat ons in God glo omdat ons 1268 gemoed in Hom as waaragtige God berusting vind en ons vertroue in Hom rus. Om te sê dat dit in die kerk is, is net so min paslik as om te sê in sondevergiffenis of in die wederopstanding van die vlees. Hoewel ek nie oor woorde wil stry nie, verkies ek dus om die juiste uitdrukking te gebruik wat gepaster is om die onderwerp tot uitdrukking te bring eerder as om aanstellerig formules aan te bied wat die onderwerp sonder rede verduister.

Die doel daarvan is egter dat ons moet weet dat, hoewel die duiwel geen steen onaangeroer laat om Christus se genade te verwoes nie, en hoewel God se vyande met dieselfde waansinnige drif daarteen woed, dit nogtans nie uitgeblus kan word nie, en dat Christus se bloed ook nie oneffektief gemaak kan word sonder dat dit die een of ander vrug voortbring nie. Ons moet dus ons oë na God se verborge uitverkiesing en sy innerlike roeping¹³ wend omdat Hy alleen weet wie syne is,¹⁴ en omdat Hy hulle onder sy seël ingesluit hou, soos Paulus sê, en omdat hulle sy tekens dra waardeur hulle van die verworpenes onderskei word.¹⁵ Maar omdat ’n baie geringe en veragte getal onder ’n ontsaglike menigte verskuil is en ’n paar koringkorreltjies in ’n hoop kaf verberg is,¹⁶ moet ons dit aan God alleen oorlaat om sy kerk te ken omdat die grondslag daarvan sy verborge¹⁷ uitverkiesing is. Dit is inderdaad ooknie voldoende dat ons die menigte uitverkorenes in ons gedagte en ons gemoed begryp nie maar ons moet ook daaroor nadink dat die eenheid van die kerk sodanig is dat ons waarlik daarvan oortuig moet wees dat ons daarin ingelyf is. As ons trouens nie onder Christus, ons Hoof, met al sy ander lede verenig is nie, bly daar vir ons geen hoop op ’n toekomstige erfenis oor nie.

Die kerk word daarom katolieke of algemene kerk genoem omdat daar nie twee of drie kerke kan bestaan sonder dat Christus verskeur word nie - en dit kan tog nie gebeur nie! Ja, al die uitverkorenes van God is so in Christus aan mekaar verbind¹⁸ dat, soos almal van een hoof afhanklik is, 1269 hulle net so in een liggaam saamgroei¹⁹ omdat hulle so saamgevoeg en van mekaar afhanklik is soos ledemate van een en dieselfde liggaam.²⁰ Hulle word waarlik een omdat hulle in een geloof, hoop en liefde deur dieselfde Gees van God saamleef omdat hulle nie alleen tot dieselfde erfenis van die ewige lewe geroep is nie, maar ook omdat hulle geroep is om in een en dieselfde God en Christus te deel.²¹ Hoewel die droewige verwoesting waarvoor ons oral te staan kom, dus uitroep dat daar niks meer van die kerk oor is nie, moet ons weet dat Christus se sterwe vrug dra en dat God sy kerk wonderbaarlik bewaar asof dit in ’n skuilplek is.²² Aan Elia is byvoorbeeld gesê: “Ek het vir My seweduisend man bewaar wat nie die knie voor Baäl gebuig het nie”.²³

2. Когда в Символе веры мы исповедуем, что веруем Церкви, это относится не только к видимой Церкви, о которой мы ведём речь, но и ко всем избранным Божьим, в том числе и к усопшим. Поэтому и стоит здесь слово «верую», ибо часто невозможно заметить «невооружённым взглядом» разницу между детьми Бога и мирскими людьми, между святой паствой и дикими животными. Многие добавляют сюда предлог «в», но для этого нет никаких оснований. Я признаю, что сегодня такой вариант привычнее и что в древности он также был в ходу: даже в Никейском символе, как он приводится в «Церковной истории», говорится: «верую в Церковь». Однако книги древних учителей показывают, что было широко распространено и другое словоупотребление: «верую Церкви» вместо «верую в Церковь». Св. Августин и автор трактата о Символе веры, приписываемого св. Киприану, не только говорят таким образом, но и прямо указывают, что при добавлении предлога «в» вся фраза становится неприемлемой. Они мотивируют своё мнение отнюдь не легковесным доводом. Так, мы свидетельствуем, что веруем в Бога поскольку вверяем Ему наше сердце как истинному Богу и в Нём полагаем наше упование. Всё это вовсе неуместно относить к Церкви, так же как неуместно говорить «верую в прощение грехов» или «в воскресение плоти». Поэтому, вовсе не желая затевать спор из-за слов, я всё же предпочитаю придерживаться надлежащего способа выражения, вносящего полную ясность, вместо того чтобы допускать в речи невольные погрешности и путаницу.

Наша цель состоит в том, чтобы понять следующее: несмотря на то что дьявол пытается всевозможными ухищрениями разрушить благодать Христову, а все враги Бога пособничают ему в этом и в неистовой ярости желают того же, она не может иссякнуть и кровь Христа не может сделаться бесплодной. Поэтому нам следует обратиться здесь к избранию Божьему и к его внутреннему призванию, которым Он привлекает к Себе избранных. Ибо Он один знает своих и запечатлевает их своей печатью, то есть, по слову св. Павла (2 Тим 2:19), отмечает особыми знаками, по которым их можно отличить от отверженных. Но так как избранных ничтожно мало и к тому же они подвергаются хуле и затеряны среди огромного большинства, словно горсть зерна среди соломы, мы обязаны предоставить одному лишь Богу власть знать свою Церковь, основанием которой служит его вечное призвание. В самом деле, недостаточно иметь представление о том, что у Бога есть свои избранники, если мы одновременно не мыслим единство Церкви, к которой мы, по нашему убеждению, поистине привиты. Ведь если мы не связаны со всеми прочими членами тела, которым глава - Христос, то не можем надеяться на будущее наследство. Потому Церковь и носит определение католической, или вселенской, что её нельзя разделить надвое или натрое, не расчленив тем самым Иисуса Христа, чего мы не можем сделать.

Более того, избранные Божьи так соединены с Иисусом Христом, что образуют единое тело, будучи зависимы от одного Главы. Другими словами, они соединены такой связью, какую мы видим между членами человеческого тела. Таким образом, все они суть одно и живут действием Божьего Духа, одной и той же верой, надеждой и любовью; они призваны не только к одному наследию, но и к причастности славе Бога и Иисуса Христа [Эф 5:30]. И поэтому, несмотря на жестокие бедствия, которые мы видим повсюду и которые вроде бы говорят о том, что от Церкви ничего не осталось, - мы знаем: смерть Христа не бесплодна, и Бог чудесным образом хранит свою Церковь, словно запечатлённую печатью, по слову его, сказанному в своё время Илии: «Я оставил... семь тысяч мужей: всех сих колена не преклонились пред Ваалом» (3 Цар 19:18).

3. Quanquam articulus symboli ad externam quoque Ecclesiam aliquatenus pertinet, ut se quisque nostrum in fraterno consensu cum omnibus Dei filiis contineat; Ecclesiae deferat 5 quam meretur authoritatem; denique se ita gerat ut ovis ex grege. || Atque ideo adiungitur sanctorum communicatio; quae particula, licet a veteribus fere praetermissa sit,¹ non tamen negligenda est: quia Ecclesiae qualitatem optime exprimit; quasi dictum esset hac lege aggregari sanctos in societatem Christi, ut quaecunque in eos beneficia Deus confert, inter se mutuo communicent. Quo tamen non tollitur gratiarum diversitas: sicuti scimus varie distribui Spiritus dona: neque etiam convellitur ordo politicus, quo suas unicuique facultates privatim possidere licet, ut necesse est, pacis inter homines conservandae causa, rerum dominia inter ipsos propria et distincta esse. Sed asseritur communitas, qualem Lucas describit, quod multitudinis credentium esset cor unum et anima una [Act. 4. f. 32]: et Paulus, quum hortatur Ephesios ut sint unum corpus, unus spiritus, sicuti vocati sunt in una spe [Ephes. 4. a. 4]. Neque enim fieri potest, si vere persuasi sint Deum communem sibi omnibus patrem esse, et Christum commune caput, quin fraterno inter se amore coniuncti, ultro citroque sua communicent^a. || Iam plurimum 6 nostra interest scire quis inde ad nos fructus redeat. Hac enim lege credimus Ecclesiam, ut certo persuasi simus nos esse eius membra^a. || Hoc enim modo^b nititur salus nostra^c certis solidisque fulcris, ut etiamsi tota orbis machina labefactetur, corruere ipsa et concidere nequeat. || Primum stat cum Dei electione, nec nisi cum aeterna illius providentia^d variare aut deficere potest. || Deinde quodammodo coniuncta est cum firmitudine Christi^e: qui non magis patietur a se divelli suos fideles, quam membra sua discerpi ac dilaniari. || Accedit quod veritatem, dum in Ecclesiae sinu continemur, semper nobis constaturam securi sumus. Postremo quod promissiones istas sentimus ad nos pertinere, Salus erit in Sion^f [Ioel 2. g. 32¹; Obd. f. 17]²: Deus in aeternum commorabitur in medio^g Ierusalem, ne unquam commoveatur^h [Psal. 46. a. 6]. Tantum potest Ecclesiae participatio ut nos in Dei societate contineat. In ipso quoque nomine communionis plurimum est consolationis: quod dum ad nos pertinere fixum est quicquid membris suis ac nostris largitur Dominus, omnibus eorum bonis spes nostra confirmatur. Caeterum ad amplexandam eo modo Ecclesiae unitatem, nihil (ut diximus)^{i 3} opus est Ecclesiam ipsam oculis cernere, vel manibus palpare: quin potius eo quod in fide sita est, admonemur nihilo minus cogitandam esse, dum intelligentiam nostram praeterit, quam si palam appareat^k. Neque ideo deterior est fides nostra quod incognitam apprehendit: quando hic non iubemur reprobos ab electis discernere (quod Dei est solius non nostrum)^l sed certo statuere in animis nostris, omnes eos qui Dei Patris 7 clementia per Spiritus sancti efficaciam in Christi participationem venerunt, in Dei peculium ac propriam possessionem segregatos, ac, quum simus in eorum numero, tantae gratiae nos esse consortes.

3. Combien que l’article du Symbole s’estende aussi aucunement à l’Eglise externe, afin que chacun de nous soit instruit de se maintenir en fraternel accord avec tous les enfans de Dieu, de rendre à l’Eglise l’authorité qui luy appartient, et finalement de se porter comme brebis du trouppeau. Et pourtant est adjoustée La communion des Saincts: lequel membre, combien qu’il ait esté omis des Anciens, n’est pas à mespriser, d’autant qu’il exprime tresbien la qualité de l’Eglise; comme s’il estoit dit que les Sainets sont assemblez à telle condition à la societé de Christ, qu’ils doyvent mutuellement communiquer entre eux tous les dons qui leur sont conferez de Dieu. Toutesfois la diversité des graces n’est pas ostée par cela, comme nous voyons que les dons de l’Esprit sont distribuez en plnsieurs sortes: et aussi l’ordre de la police n’est point dissipé, que chacun ne possede ses biens à part, selon qu’il est necessaire pour conserver paix entre les hommes, que chacun soit maistre de ses facultez. Mais ceste communauté doit estre entendue comme sainct Luc la descrit: Il n’y avoit qu’un cœur et une ame en la multitude des croyans (Act. 4:32): item sainct Paul, en exhortant les Ephesiens d’estre un corps et un esprit: comme ils sont appellez en une esperance (Ephes. 4:4). Car il ne se peut faire que ceux qui sont vrayement persuadez que Dieu leur est en commun Pere, et que Christ est leur chef seul à tous, ne soyent conjoints entre eux en amour fraternelle, pour communiquer ensemble au profit l’un de l’autre. Or il nous est bien requis et utile de cognoistre quel fruict nous revient de cecy: car nous croyons tellement l’Eglise, que nous devons estre as-seures d’estre membres d’icelle. Car voila comme nostre salut sera bien appuyé et fermement: en sorte que si tout le monde estoit es-branlé, telle certitude demeurera debout Premierement il est fondé en l’election de Dieu: et ne peut defaillir, sinon que sa providence eternelle soit dissipée. Davantage, il est confermé entant qu’il faut que Christ demeure en son entier, lequel ne souffrira ses fideles estre distraits de soy, non plus que ses membres estre descirez par pieces. En outre nous sommes certains qu’entant que nous demeurons dedans le sein de l’Eglise, la verité demeure avec nous. Finalement, nous entendons que ces promesses nous appartiennent, où il est dit qu’il y aura salut en Sion: Dieu demeurera à tousjours en Jerusalem, et ne bougera jamais du milieu d’icelle (Joel 2:32; Abd. 17; Ps. 46:6). Telle vertu a l’unité de l’Eglise, qu’elle nous peut retenir en la compagnie de Dieu. Pareillement ce mot de Communion nous peut grandement consoler: c’est que puis que tout ce que nostre Seigneur a conferé de graces à ses membres et aux nostres, nous appartient, nostre esperance est confermée par tous les biens qu’ils ont. Au reste pour se tenir en l’unité d’icelle Eglise, il n’est ja mestier que nous voyons une eglise à l’œil: ou que la touchions à la main; plustost entant que nous la devons croire, en cela il nous est signifié qu’il ne nous la faut point moins recognoistre quand elle nous est invisible, que si nous la voyons evidemment. Et n’en est nostre foy de rien pire, quand elle recognoist l’Eglise que nostre intelligence ne peut comprendre: d’autant qu’icy il ne nous est point commandé de discerner les esleus des reprouvez (ce qui appartient à Dieu seul et non à nous) mais d’avoir ceste certitude en nos cœurs, que tous ceux qui par la clemence de Dieu le Pere et la vertu du sainct Esprit sont venus en la participation de Christ, sont segregez pour le propre heritage de Dieu: et d’autant que nous sommes en leur nombre, nous sommes heritiers d’une telle grace.

3. This article of the creed, however, relates in some measure to the external Church, that every one of us may maintain a brotherly agreement with all the children of God, may pay due deference to the authority of the Church, and, in a word, may conduct himself as one of the flock. Therefore we add THE COMMUNION OF SAINTS—a clause which, though generally omitted by the ancients, ought not to be neglected, because it excellently expresses the character of the Church; as though it had been said that the saints are united in the fellowship of Christ on this condition, that whatever benefits God confers upon them, they should mutually communicate to each other. This destroys not the diversity of grace, for we know that the gifts of the Spirit are variously distributed; nor does it disturb the order of civil polity, which secures to every individual the exclusive enjoyment of his property, as it is necessary for the preservation of the peace of society that men should have peculiar and distinct possessions. But the community asserted is such as Luke describes, that “the multitude of them that believed were of one heart and of one soul;”⁷⁰⁸ and Paul, when he exhorts the Ephesians to be “one body, and one spirit, even as they were called in one hope.”⁷⁰⁹ Nor is it possible, if they are truly persuaded that God is a common Father to them all, and Christ their common Head, but that, being united in brotherly affection, they should mutually communicate their advantages to each other. Now, it highly concerns us to know what benefit we receive from this. For we believe the Church, in order to have a certain assurance that we are members of it. For thus our salvation rests on firm and solid foundations, so that it cannot fall into ruin, though the whole fabric of the world should be dissolved. First, it is founded on the election of God, and can be liable to no variation or failure, but with the subversion of his eternal providence. In the next place, it is united with the stability of Christ, who will no more suffer his faithful people to be severed from him, than his members to be torn in pieces. Besides, we are certain, as long as we continue in the bosom of the Church, that we shall remain in possession of the truth. Lastly, we understand these promises to belong to us: “In mount Zion shall be deliverance.”⁷¹⁰ God is in the midst of her; she shall not be moved.“⁷¹¹ Such is the effect of union with the Church, that it retains us in the fellowship of God. The very word communion likewise contains abundant consolation; 224for while it is certain that whatever the Lord confers upon his members and ours belong to us, our hope is confirmed by all the benefits which they enjoy. But in order to embrace the unity of the Church in this manner, it is unnecessary, as we have observed, to see the Church with our eyes, or feel it with our hands; on the contrary, from its being an object of faith, we are taught that it is no less to be considered as existing, when it escapes our observation, than if it were evident to our eyes. Nor is our faith the worse, because it acknowledges the Church which we do not fully comprehend; for we are not commanded here to distinguish the reprobate from the elect, which is not our province, but that of God alone; we are only required to be assured in our minds, that all those who, by the mercy of God the Father, through the efficacious influence of the Holy Spirit, have attained to the participation of Christ, are separated as the peculiar possession and portion of God; and that being numbered among them, we are partakers of such great grace.

3. What meant by the Communion of Saints. Whether it is inconsistent with various gifts in the saints, or with civil order. Uses of this article concerning the Church and the Communion of Saints. Must the Church be visible in order to our maintaining unity with her?

Moreover, this article of the Creed relates in some measure to the external Church, that every one of us must maintain brotherly concord with all the children of God, give due authority to the Church, and, in short, conduct ourselves as sheep of the flock. And hence the additional expression, the “communion of saints;” for this clause, though usually omitted by ancient writers, must not be overlooked, as it admirably expresses the quality of the Church; just as if it had been said, that saints are united in the fellowship of Christ on this condition, that all the blessings which God bestows upon them are mutually communicated to each other. This, however, is not incompatible with a diversity of graces, for we know that the gifts of the Spirit are variously distributed; nor is it incompatible with civil order, by which each is permitted privately to possess his own means, it being necessary for the preservation of peace among men that distinct rights of property should exist among them. Still a community is asserted, such as Luke describes when he says, “The multitude of them that believed were of one heart and of one soul” (Acts 4:32); and Paul, when he reminds the Ephesians, “There is one body, and one Spirit, even as ye are called in one hope of your283calling” (Eph. 4:4). For if they are truly persuaded that God is the common Father of them all, and Christ their common head, they cannot but be united together in brotherly love, and mutually impart their blessings to each other. Then it is of the highest importance for us to know what benefit thence redounds to us. For when we believe the Church, it is in order that we may be firmly persuaded that we are its members. In this way our salvation rests on a foundation so firm and sure, that though the whole fabric of the world were to give way, it could not be destroyed. First, it stands with the election of God, and cannot change or fail, any more than his eternal providence. Next, it is in a manner united with the stability of Christ, who will no more allow his faithful followers to be dissevered from him, than he would allow his own members to be torn to pieces. We may add, that so long as we continue in the bosom of the Church, we are sure that the truth will remain with us. Lastly, we feel that we have an interest in such promises as these, “In Mount Zion and in Jerusalem shall be deliverance” (Joel 2:32; Obad. 17); “God is in the midst of her, she shall not be moved”(Ps. 46:5). So available is communion with the Church to keep us in the fellowship of God. In the very term communion there is great consolation; because, while we are assured that everything which God bestows on his members belongs to us, all the blessings conferred upon them confirm our hope. But in order to embrace the unity of the Church in this manner, it is not necessary, as I have observed, to see it with our eyes, or feel it with our hands. Nay, rather from its being placed in faith, we are reminded that our thoughts are to dwell upon it, as much when it escapes our perception as when it openly appears. Nor is our faith the worse for apprehending what is unknown, since we are not enjoined here to distinguish between the elect and the reprobate (this belongs not to us, but to God only), but to feel firmly assured in our minds, that all those who, by the mercy of God the Father, through the efficacy of the Holy Spirit, have become partakers with Christ, are set apart as the proper and peculiar possession of God, and that as we are of the number, we are also partakers of this great grace.

3. Evenwel, het artikel des geloofs heeft ook in zeker opzicht betrekking op de uiterlijke kerk, opdat ieder onzer zich in broederlijke eensgezindheid saamhoude met alle kinderen Gods; aan de kerk het gezag toekenne, dat ze verdient; in één woord zich zo gedrage als een schaap uit de kudde past. En daarom wordt er aan toegevoegd: "de gemeenschap der heiligen". Welk zinsdeel, ofschoon het door de oude schrijvers merendeels is weggelaten, toch niet veronachtzaamd mag worden, omdat het zeer goed de hoedanigheid van de kerk uitdrukt. Want het is, alsof er gezegd was, dat de heiligen tot de gemeenschap met Christus vergaderd worden onder deze bepaling, dat ze alle weldaden, die God hun verleent, elkander wederkerig zouden mededelen. Maar daardoor wordt de verscheidenheid der genadegaven niet weggenomen, gelijk we weten, dat de gaven des Geestes op verschillende wijzen worden uitgedeeld; en ook wordt de burgerlijke orde niet omvergeworpen, volgens welke een ieder zijn eigen vermogen persoonlijk mag bezitten, zoals het noodzakelijk is om vrede onder de mensen te bewaren, dat een ieder zijn eigen, onderscheiden heerschappij heeft over zijn goederen. Maar er wordt gesproken van een gemeenschap, zoals Lucas die beschrijft (Hand. 4:32) dat de menigte van degenen, die geloofden, was één hart en één ziel; en Paulus, wanneer hij de Efeziërs (Ef. 4:4) vermaant, dat ze één lichaam moeten zijn, en één geest, gelijk ze in één hoop geroepen zijn. Immers, wanneer ze waarlijk overtuigd zijn, dat God hun gemeenschappelijke Vader is, en Christus hun gemeenschappelijk Hoofd, dan kan het niet anders, of, door broederlijke liefde verenigd, delen ze wederkerig elkander het hunne toe. Verder is het voor ons van zeer groot belang te weten, welke vrucht we daaruit verkrijgen. Want wij geloven een kerk met deze bepaling, dat wij vast overtuigd zijn, dat we haar leden zijn. Want op deze wijze steunt onze zaligheid op vaste en stevige grondslagen, zodat, ook al zou het ganse samenstel der wereld wankelen, zij toch niet kan neerstorten en vallen. In de eerste plaats staat ze vast met de verkiezing Gods, en kan slechts met zijn eeuwige voorzienigheid wisselen of bezwijken. Vervolgens is ze enigermate met de vastheid van Christus verbonden, die evenmin zal dulden, dat zijn gelovigen van Hem worden losgerukt, als dat zijn ledematen worden verscheurd en uiteengerukt. Daar komt bij, dat wij er zeker van zijn, dat de waarheid voor ons zal blijven vaststaan, zolang als wij in de schoot der kerk gehouden worden. Tenslotte gevoelen wij, dat deze beloften op ons betrekking hebben: "De zaligheid zal in Sion zijn", "God zal verblijven in het midden van Jeruzalem, zodat het nooit zal wankelen" (Joël 2:32; Obadja:17; Ps.46:6) Zoveel vermag het deelgenootschap aan de kerk, dat het ons houdt in Gods gemeenschap. Ook in het woord gemeenschap zelf ligt zeer veel vertroosting; want doordat vast is, dat ons toebehoort, alwat de Here aan zijn en onze leden geeft, wordt door al hun goederen onze hoop bevestigd. Verder is het, om op die wijze de eenheid der kerk te aanvaarden, geenszins nodig, gelijk we gezegd hebben, de kerk zelf met de ogen te zien, of met de handen te tasten, maar daardoor, dat ze in het geloof gelegen is, worden wij er veeleer aan herinnerd, dat we niet minder aan haar moeten denken, wanneer ze aan onze kennis voorbijgaat, dan wanneer ze openlijk zich vertoonde. En ons geloof is daarom niet minder goed, omdat het een onbekende kerk aangrijpt; want ons wordt hier niet bevolen de verworpenen te onderscheiden van de uitverkorenen (wat alleen aan God staat, en niet aan ons), maar in onze harten voor vast te houden, dat allen, die door de goedertierenheid van God, de Vader, en door de krachtige werking van de Heilige Geest gekomen zijn tot de gemeenschap met Christus, afgezonderd zijn tot het eigendom en de eigen bezitting Gods, en dat wij, daar wij tot hun getal behoren, deelgenoten zijn van zo grote genade.

3. "Gemeinschaft der Heiligen"

Allerdings bezieht sich dieser Artikel des Glaubensbekenntnisses in einem gewissen Sinne auch auf die äußerliche Kirche, damit sich jeder von uns in brüderlicher Einigkeit mit allen Kindern Gottes halte, der Kirche die Autorität zuerkenne, die sie verdient, sich so aufführe wie ein Schaf aus der Herde. Zu diesem Zweck wird dann auch hinzugesetzt: „die Gemeinschaft der Heiligen“. Dieser Titel der Aussage wird freilich von den Alten durchweg ausgelassen; er ist aber trotzdem nicht zu vernachlässigen, weil er die Eigenart der Kirche sehr gut zum Ausdruck bringt. Er bedeutet doch soviel, als wenn da gesagt wäre: die Heiligen werden nach der Ordnung zur Gemeinschaft mit Christus versammelt, daß sie all die Wohltaten, die ihnen Gott gewährt, gegenseitig einander mitteilen. Dadurch wird die Verschiedenheit der Gnadengaben nicht aufgehoben; denn wir wissen ja, daß die Gaben des Heiligen Geistes vielartig ausgeteilt werden. Auch wird dadurch die bürgerliche Ordnung nicht umgestürzt, nach der jeder einzelne für sich allein sein besonderes Vermögen in Besitz haben darf; denn es ist ja zur Aufrechterhaltung des Friedens unter den Menschen erforderlich, daß jeder unter ihnen sein eigenes, besonderes Eigentumsrecht an seinem Besitz hat. Nein, es wird hier jene Gemeinschaft gewahrt, wie sie uns Lukas beschreibt: „Die Menge aber der Gläubigen war ein Herz und eine Seele“ (Apg. 4,32), und wie sie Paulus im Auge hat, wenn er die Epheser ermahnt, sie sollten „ein Leib und ein Geist“ sein, wie sie ja auch zu einer Hoffnung berufen seien (Eph. 4,4). Denn wenn sie wahrhaft von der Überzeugung getragen sind, daß Gott für sie alle der gemeinsame Vater und Christus das gemeinsame Haupt ist, so kann es nicht anders zugehen, als daß auch sie, in brüderlicher Liebe miteinander verbunden, einander gegenseitig ihren Besitz mitteilen.

Nun liegt aber für uns sehr viel daran, daß wir wissen, welche Frucht uns daraus erwächst. Denn wenn wir „die Kirche glauben“, so geschieht das dergestalt, daß wir fest überzeugt sind, ihre Glieder zu sein. Auf diese Weise nämlich stützt sich unser Heil auf sichere und feste Grundlagen, so daß es, selbst wenn das ganze Gebäu der Welt ins Wanken geriete, doch selber nicht zusammenstürzen und ineinanderfallen kann. Zunächst: es hat ja seinen Bestand zusammen mit Gottes Erwählung, und es kann deshalb auch allein mit Gottes ewiger Vorsehung zusammen eine Änderung erfahren oder zusammenbrechen! Zum zweiten ist unser Heil gewissermaßen mit der Festigkeit Christi verbunden, und er wird ebensowenig dulden, daß seine Gläubigen von ihm losgerissen werden, wie er es zugeben wird, daß seine Glieder zerstückelt oder auseinandergezerrt werden. Dazu kommt auch dies: wir sind sicher, daß die Wahrheit für uns allezeit Bestand haben wird, solange wir im Schoße der Kirche gehalten werden. Und endlich: wir empfinden es, daß uns nun solche Verheißungen gelten wie diese: „Auf dem Berge Zion wird eine Errettung sein“ (Joel 3,5; Ob. 17), oder auch: „In Ewigkeit wird Gott inmitten Jerusalems verweilen, so daß es nie und nimmer wanken wird!“ (Ps. 46,6; nicht Luthertext). Das Teilhaben an der Kirche vermag soviel, daß es uns in der Gemeinschaft mit Gott erhält. Auch liegt bereits in dem Wort „Gemeinschaft“ sehr viel Trost: denn es steht doch fest, daß alles, was der Herr seinen und unseren Gliedern gewährt, auch uns zukommt, und so wird durch alle Güter, die sie besitzen, unsere Hoffnung bekräftigt!

Um übrigens in dieser Weise die Einheit der Kirche hochzuhalten, ist es, wie ich bereits sagte, durchaus nicht vonnöten, daß wir die Kirche selber mit Augen sehen oder mit unseren Händen betasten. Nein, die Kirche besteht ja vielmehr im Glauben, und dadurch werden wir daran gemahnt, daß wir sie, wenn sie unserem Begreifen entzogen ist, doch um nichts weniger mit unseren Gedanken umfassen müssen, 686 als wenn sie offen in die Erscheinung träte. Auch ist unser Glaube deshalb nicht von geringerem Wert, weil er die Kirche in ihrer Unbekanntheit ergreift. Denn wir erhalten hier nicht die Weisung, die Verworfenen von den Auserwählten zu unterscheiden - das ist allein Gottes Sache und nicht die unsrige! -, sondern wir sollen in unserem Herzen klar und gewiß daran festhalten, daß alle, die aus der Freundlichkeit Gottes, des Vaters, durch die Wirkungskraft des Heiligen Geistes in die Gemeinschaft mit Christus gelangt sind, nun zu Gottes Eigentum und Eigenbesitz abgesondert sind, und daß wir, wenn wir zu ihrer Zahl gehören, solcher Gnade teilhaftig sind.

3. Die betekenis van ‘die gemeenskap van die heiliges’

Hierdie artikel van die geloofsbelydenis het in ’n sekere mate betrekking ook op die uitwendige kerk, sodat elkeen van ons broederlike eensgesindheid met al die kinders van God moet behou, aan die kerk die gesag wat dit verdien, moet gun en elkeen hom kortom moet gedra soos ’n skaap van die kudde. En daarom word die gemeenskap van die heiliges ook bygevoeg. Hoewel dit ’n deeltjie is wat oor die algemeen deur die ou skrywers agterweë gelaat is,²⁴ moet ons dit nogtans nie ignoreer nie want dit druk uiters goed uit wat die kerk is. Dit is asof gesê is dat die heiliges met die verstandhouding in die gemeenskap met Christus versamel is om al die seëninge wat God hulle gun, wedersyds met mekaar te deel. Daardeur gaan die verskeidenheid van die genadegawes nogtans nie tot niet nie aangesien ons weet dat die gawes van die Gees verskillend verdeel word. En ook die burgerlike orde word nie daardeur verskeur nie aangesien dit elkeen geoorloof is om sy persoonlike besittings te hê. Dit is trouens noodsaaklik om die vrede onder mense te bewaar dat elkeen sy eie eiendom persoonlik en onderskeidelik moet besit.²⁵ Die gemeenskap word egter bygevoeg 1270 omdat, soos Lukas dit beskrywe, die menigte gelowiges in hart en siel een is,²⁶ en soos Paulus sê wanneer hy die Efesiërs aanspoor om een in liggaam en een in die Gees te wees aangesien hulle in een hoop geroep is.²⁷ As hulle trouens waarlik oortuig is dat God hulle almal se gemeenskaplike Vader is en Christus hulle gemeenskaplike Hoof, kan dit nie anders as dat hulle hulle besittings wedersyds met mekaar deel nie omdat hulle deur broederliefde aan mekaar verbind is.

Nou is dit vir ons van die grootste belang om te weet watter vrugte dit vir ons sal dra. Ons glo die kerk immers sodat ons vas oortuig kan wees dat ons lidmate daarvan is.²⁸ So steun ons saligheid trouens op vaste en bestendige pilare sodat, selfs al sou die hele wêreldstruktuur wankel, die kerk nooit in duie kan stort of tot ’n val kan kom nie. Ten eerste staan dit op God se uitverkiesing en dit kan net so min as sy ewige voorsienigheid verander of beswyk. Ten tweede is dit in ’n sekere sin met die standvastigheid van Christus verbind en Hy sal net so min toelaat dat sy gelowiges van Hom losgeskeur word as dat sy ledemate van Hom afgeskeur en verstrooi word. Hierbenewens is ons seker dat die waarheid altyd vir ons vas sal bly staan so lank ons in die skoot van die kerk ingesluit word. Ten slotte ervaar ons dat die volgende beloftes ons raak: “In Sion sal daar verlossing wees”;²⁹ “God sal vir ewig in Jerusalem bly sodat dit nooit sal wankel nie”.³⁰ Deelname in die kerk vermag soveel dat dit ons in die gemeenskap met God hou. Juis in die woord gemeenskap³¹ is daar die grootste vertroosting omdat, terwyl dit vas en seker is dat alles wat die Here diegene wat aan Hom en aan ons behoort, skenk, ons ook toekom, ons verwagting deur al hulle seëninge versterk word.

Om egter hierdie eenheid van die kerk te omhels, is dit, soos ons gesê het,³² nie nodig dat ons dit met ons oë hoef te sien, of met ons hande aan te raak nie. Die feit dat dit op die geloof gegrond is, behoort ons eerder te vermaan dat, aangesien dit ons begrip te bowe gaan, ons nie minder daaraan moet dink as wanneer dit oop en bloot sigbaar is nie. Ons geloof is ook nie slegter omdat dit iets wat onbekend is, herken nie. Ons word immers hier nie beveel om tussen verworpenes en uitverkorenes te 1271 onderskei nie - dit is trouens iets wat God alleen toekom en nie ons nie -, maar om in ons gemoedere vas en seker te bepaal dat almal wat vanweë die genade van God, die Vader, deur die werking van die Heilige Gees tot deelname in Christus gekom het, as God se eiendom en besondere besitting afgesonder is, en, aangesien ons ook onder hulle tel, dat ons ook in so ’n groot genade deel.

3. Однако этот член Символа веры распространяется некоторым образом и на внешнюю Церковь, чтобы научить каждого из нас поддерживать братское согласие со всеми детьми Божьими, признавать за Церковью подобающий ей авторитет и, наконец, вести себя подобно агнцу в одном стаде. Поэтому в Символ добавлены слова: «Верую... общению святых». Хотя этот член Символа пропускался древними, им не следует пренебрегать, потому что он очень правильно выражает суть Церкви. Он как бы говорит, что святые собраны в общество Христово таким образом, что должны обмениваться друг с другом всеми полученными от Бога дарами. Однако разнообразие благодати тем самым не упраздняется: мы видим, что дары Св. Духа распределены различным образом. Ведь и гражданский порядок не нарушается, когда каждый владеет своим имуществом индивидуально. Из-за необходимости, во имя сохранения мира между людьми каждому следует быть хозяином своего достояния. А это общение надлежит понимать так, как его описывает св. Лука: «У множества же уверовавших было одно сердце и одна душа» (Деян 4:32). То же говорит и св. Павел, призывая эфесян быть одним телом и одним духом, ибо они призваны к одной надежде (Эф 4:4). Ибо невозможно, чтобы люди, искренне убеждённые, что Бог - их общий Отец, а Христос - единый Глава для всех, не были соединены в братской любви ради общения на пользу друг другу.

Мы так верим Церкви, ибо уверены, что являемся её членами. Но нам нужно и полезно знать, какие плоды нам это принесёт. Так вот: наше спасение настолько надёжно и прочно, что, даже если весь мир поколеблется, оно останется непоколебимым. Во-первых, оно основано на Божьем избрании и не может не состояться - разве что исчезнет вечное провидение Божье. Во-вторых, оно подкреплено тем, что Христос не должен разделяться: Он не потерпит, чтобы его верные были отделены от Него, а его члены разорваны на части. В-третьих, мы не сомневаемся, что, пока пребываем в лоне Церкви, истина с нами. Наконец, мы понимаем, что Божьи обетования относятся именно к нам - обетования о том что будет спасение на горе Сион (Иоил 2:32; Авд 1:17) и что Бог всегда пребудет посреди Иерусалима и не поколеблется (Пс 45/46:7). Единство Церкви так прочно, что может всегда удержать нас в общении с Богом. Само это слово «общение» весьма утешает нас. Ведь коль скоро все дары благодати Господа нашего, полученные членами Церкви, принадлежат нам, наша надежда подкрепляется всеми имеющимися у членов Церкви благами.

Наконец, для того, чтобы находиться в единении с этой Церковью, нам нет необходимости видеть её глазами или касаться рукой. Раз мы должны верить ей, то тем самым нам указано, что не следует из-за того, что она невидима, считаться с ней менее, чем когда она зрима. И наша вера отнюдь не претерпевает какого-либо ущерба, если признаёт Церковь, которую ум не в силах постичь.

Так что нам вовсе не заповедано отличать избранных от отверженных (это различение подобает лишь Богу, а не нам), а заповедано хранить в своём сердце уверенность: все те, кто благодатью Бога-Отца и действием Св. Духа стали причастны Христу, избраны для наследия Божьего. И коль скоро мы принадлежим к их числу, то и являемся наследниками этой благодати.

4. | Verum quia nunc de visibili Ecclesia disserere propositum est, discamus vel uno matris elogio quam utilis sit nobis eius cognitio, imo necessaria: quando non alius est in vitam ingressus nisi nos ipsa concipiat in utero, nisi pariat, nisi nos alat suis uberibus, denique sub custodia et gubernatione sua nos tueatur,¹ donec exuti carne mortali, similes erimus Angelis [Matt. 22. c. 30]^a. || Neque enim patitur nostra infirmitas a schola nos dimitti donec toto vitae cursu discipuli fuerimus. || Adde quod extra eius gremium nulla est speranda peccatorum remissio,² nec ulla salus,³ teste Iesaia [Iesa. 37. f. 32] et Ioele [Ioel 2. g. 32]⁴; quibus subscribit Ezechiel, quum denuntiat in catalogo populi Dei non fore quos a caelesti vita abdicat [Ezech. 13. a. 9]. Sicuti ex opposito dicuntur nomen suum inscribere inter cives Hierosolymae, qui se ad verae pietatis cultum convertunt^{b 5}. || Qua ratione et alio Psalmo dicitur, Memento mei Iehova in beneplacito populi tui: visita me in salute tua, ut videam beneficentiam electorum tuorum, laeter in laetitia gentis tuae, gaudeam cum haereditate tua [Psal. 106. a. 4]⁶. Quibus verbis paternus Dei favor et peculiare spiritualis vitae testimonium ad gregem eius restringitur: ut semper exitialis sit ab Ecclesia discessio.

4. Mais pource que maintenant mon intention est de parler de l’Eglise visible, apprenons du seul tiltre de Mere, combien la cognoissance d’icelle nous est utile, voire necessaire: d’autant qu’il n’y a nulle entrée en la vie permanente, sinon que nous soyons conceus au ventre de ceste mere, qu’elle nous enfante, qu’elle nous allaite de ses mammelles: finalement qu’elle nous tienne et garde sous sa conduite et gouvernement, jusques à ce qu’estans despouillez de ceste chair mortelle nous soyons semblables aux Anges (Matth. 22:30). Car nostre infirmité ne souffre pas que nous soyons retirez de I’escole, jusques à ce que nous ayons esté disciples tout le cours de nostre vie. Il est aussi à noter, que hors le giron d’icelle on ne peut esperer remission des pechez, ne salut aucun, tesmoins Isaie et Joel (Is. 37:32; Joel 2:32): ausquels Ezechiel s’accorde, disant que ceux que Dieu veut exterminer de la vie celeste, ne seront point au rolle de son peuple (Ezech. 13:9). Et à l’opposite il est dit que ceux qui se convertiront au service de Dieu et à la vraye religion, se viendront enroller entre les bourgeois de Jerusalem (Ps. 87:6). Pour laquelle raison il est dit en l’autre Pseaume, Qu’il te souvienne de moy, o Dieu, en l’amour que tu portes à ton peuple: visite moy en ton salut, pour me faire sentir la beneficence que tu gardes à ton peuple: que je m’esjouisse en la liesse de la gent, que je m’esjouisse avec ton heritage (Ps. 106:4, 5). Par ces mots la faveur paternelle de Dieu et le tesmoignage special de la vie spirituelle est restreint au trouppeau de Dieu, afin que nous soyons advertis que c’est une chose pernicieuse et mortelle de se distraire ou separer de l’Eglise.

4. But as our present design is to treat of the visible Church, we may learn even from the title of mother, how useful and even necessary it is for us to know her; since there is no other way of entrance into life, unless we are conceived by her, born of her, nourished at her breast, and continually preserved under her care and government till we are divested of this mortal flesh, and “become like the angels.”⁷¹² For our infirmity will not admit of our dismission from her school; we must continue under her instruction and discipline to the end of our lives. It is also to be remarked, that out of her bosom there can be no hope of remission of sins, or any salvation, according to the testimony of Joel and Isaiah;⁷¹³ which is confirmed by Ezekiel,⁷¹⁴ when he denounces that those whom God excludes from the heavenly life, shall not be enrolled among his people. So, on the contrary, those who devote themselves to the service of God, are said to inscribe their names among the citizens of Jerusalem. For which reason the Psalmist says, “Remember me, O Lord, with the favour that thou bearest unto thy people: O visit me with thy salvation; that I may see the good of thy chosen; that I may rejoice in the gladness of thy nation; that I may glory with thine inheritance.”⁷¹⁵ In these words the paternal favour of God, and the peculiar testimony of the spiritual life, are restricted to his flock, to teach us that it is always fatally dangerous to be separated from the Church.

4. The name of Mother given to the Church shows how necessary it is to know her. No salvation out of the Church.

But as it is now our purpose to discourse of the visible Church,¹ let us learn, from her single title of Mother, how useful, nay, how necessary the knowledge of her is, since there is no other means of entering into life unless she conceive us in the womb and give us birth, unless she nourish us at her breasts, and, in short, keep us under her charge and government, until, divested of mortal flesh, we become like the angels (Mt. 22:30). For our weakness does not permit us to leave the school until we have spent our whole lives as scholars.Moreover, beyond the pale of the Church no forgiveness of sins, no salvation, can be hoped for, as Isaiah and Joel testify (Isa. 37:32; Joel 2:32). To their testimony Ezekiel subscribes, when he declares, “They shall not be in the assembly of my people, neither shall they be written in the writing of the house of Israel”284(Ezek. 13:9); as, on the other hand, those who turn to the cultivation of true piety are said to inscribe their names among the citizens of Jerusalem. For which reason it is said in the psalm, “Remember me, O Lord, with the favour that thou bearest unto thy people: O visit me with thy salvation; that I may see the good of thy chosen, that I may rejoice in the gladness of thy nation, that I may glory with thine inheritance” (Ps. 106:4, 5). By these words the paternal favour of God and the special evidence of spiritual life are confined to his peculiar people, and hence the abandonment of the Church is always fatal.

4. Maar aangezien nu ons voornemen is te handelen over de zichtbare kerk, zo laat ons reeds alleen uit de naam "moeder" leren, hoe nuttig, ja noodzakelijk de kennis omtrent haar voor ons is; dewijl er geen andere ingang is tot het leven, indien zij ons niet in haar schoot ontvangt, baart, ons voedt aan haar borsten, en eindelijk onder haar hoede en leiding neemt, totdat wij, na het sterfelijke vlees afgelegd te hebben, gelijk zullen zijn aan de engelen. Want onze zwakheid duldt niet, dat wij uit de school ontslagen worden, voordat wij gedurende de ganse loop des levens leerlingen geweest zullen zijn. Daar komt bij, dat buiten haar schoot geen vergeving der zonden verwacht mag worden, en geen zaligheid, gelijk Jesaja (Jes. 37:32) en Joël (Joël3:5) getuigen. Met wie Ezechiël (Eze. 13:9) instemt, wanneer hij aankondigt, dat op de lijst van Gods volk niet zullen voorkomen zij, die door Hem van het hemelse leven uitgesloten worden. Gelijk daartegenover van hen, die zich tot de dienst der vroomheid bekeren, gezegd wordt, dat ze hun naam inschrijven onder de burgers van Jeruzalem. Daarom wordt ook in een andere Psalm (Ps. 106:4) gezegd: "Gedenk mijner, o Here, naar het welbehagen tot uw volk; bezoek mij met uw heil, opdat ik aanschouw het goede uwer uitverkorenen, opdat ik mij verblijde met de blijdschap uws volks, mij verheuge met uw erfdeel." Door deze woorden wordt Gods Vaderlijke gunst en het bijzondere getuigenis van het geestelijke leven beperkt tot zijn kudde, zodat de afwijking van de kerk altijd het verderf meebrengt.

4. Die sichtbare Kirche als Mutter der Gläubigen

Aber wir haben ja jetzt die Absicht, von der sichtbaren Kirche zu sprechen, und da wollen wir schon daraus, daß sie mit dem Ehrennamen „Mutter“ bezeichnet wird, lernen, wie nützlich, ja, wie notwendig es für uns ist, sie zu kennen. Denn es gibt für uns keinen anderen Weg ins Leben hinein, als daß sie uns in ihrem Schoße empfängt, uns gebiert, an ihrer Brust nährt und schließlich unter ihrer Hut und Leitung in Schutz nimmt, bis wir das sterbliche Fleisch von uns gelegt haben und den Engeln gleich sein werden (Matth. 22,30). Denn unsere Schwachheit erträgt es auch nicht, daß wir von der Schule entlassen werden, ehe wir im ganzen Lauf unseres Lebens Schüler gewesen sind. Zudem ist außerhalb des Schoßes der Kirche keine Vergebung der Sünden zu erhoffen und kein Heil; so bezeugen es uns Jesaja (Jes. 37,32) und Joel (Joel 3,5), und Ezechiel stimmt ihnen bei, indem er erklärt, daß die, welche Gott vom himmlischen Leben ausschließt, nicht auf der Liste seines Volkes stehen sollen (Ez. 13,9). Ebenso heißt es auch auf der anderen Seite von denen, die sich zum Dienste der wahren Frömmigkeit bekehren, daß sie ihren Namen unter die Bürger Jerusalems einschreiben (Jes. 56,5; Ps. 87,6). Aus diesem Grunde heißt es auch in einem anderen Psalm: „Herr, gedenke mein nach der Gnade, die du deinem Volk verheißen hast; suche mich heim in deinem Heil, damit ich sehe die Wohlfahrt deiner Auserwählten, damit ich mich freue an der Freude deines Volkes und mich rühme mit deinem Erbteil“ (Ps. 106,4f.; zumeist nicht Luthertext). Mit diesen Worten wird Gottes väterliche Gunst und das besondere Zeugnis des geistlichen Lebens auf Gottes Herde eingeschränkt, so daß die Absonderung von der Kirche stets verderblich ist.

4. Die sigbare kerk is waarlik die gelowiges se moeder

Omdat ek my egter voorgeneem het om nou oor die sigbare kerk te praat, moet ons net uit die enkele woord moeder³³ leer hoe nodig, ja, hoe noodsaaklik dit is dat ons haar moet leer ken. Daar is trouens geen ander toetrede tot die lewe tensy die kerk ons in haar skoot ontvang, aan ons geboorte skenk, ons aan haar borste voed en ons onder haar beskerming en leiding bewaak³⁴ totdat ons ons sterflike vlees afgelê het en soos die engele is nie.³⁵ En ons swakheid laat immers ook nie toe dat ons van haar skool af weggaan voordat ons ons hele lewe haar leerlinge was nie. Hierby is daar buite haar skoot geen hoop op sondevergiffenis³⁶ en geen hoop op saligheid nie,³⁷ soos Jesaja³⁸ en Joël³⁹ getuig. Esegiël stem ook met hulle saam wanneer hy verklaar dat diegene wat God die hemelse lewe weier, nie onder God se volk getel sal word nie.⁴⁰ Aan die ander kant word byvoorbeeld gesê dat almal wat hulle tot die beoefening van ware godsvrug bekeer, hulle name onder die bewpners van Jerusalem opskryf.⁴¹ In ’n ander psalm word daarom gesê: “Dink aan my, Here, in u welbehae vir u volk; besoek my met u verlossing dat ek die weldadigheid van u uitverkorenes mag sien, dat ek my mag verheug oor die blydskap van u volk en dat ek my mag verbly met u 1272 erfdeel”.⁴² In hierdie woorde word die vaderlike guns van God en ’n besondere getuienis van die geestelike lewe tot sy kudde beperk. Om die kerk te verlaat bring gevolglik altyd die verderf mee.

Die agting wat aan die herder- en leraarampte verskuldig is (Afdeling 5 - 6)

4. Однако в настоящий момент я намереваюсь говорить о видимой Церкви. Поэтому постигнем из её имени «Матерь», насколько значение Церкви для нас полезно и необходимо. Ибо нет другого способа войти в жизнь вечную, кроме как через нашу мать - Церковь, которая зачинает нас во чреве своём, рождает, питает своими сосцами, удерживает и хранит своим водительством, пока мы не совлечёмся этой смертной плоти и не уподобимся Ангелам (Мф 22:30). Ибо наша немощь не позволяет нам покинуть эту школу, но требует, чтобы мы оставались в ней учениками на протяжении всей нашей жизни.

Следует также заметить, что вне лона Церкви нет надежды ни на прощение грехов, ни на спасение, как свидетельствуют Исайя и Иоиль (Ис 37:32; Иоил 2:32). С ними созвучен Иезекииль: те, кого Бог хочет устранить от небесной жизни, не будут включены в число его народа (Иез 13:9). И наоборот: сказано, что те, кто обратится к служению Богу и истинной вере, будут вписаны в список жителей Иерусалима [Пс 86/ 37:5]. Поэтому в псалме говорится: «Вспомни о мне, Господи, в благоволении к народу Твоему; посети меня спасением Твоим, дабы мне видеть благоденствие избранных Твоих, веселиться веселием народа Твоего, хвалиться с наследием Твоим» (Пс 105:4-5). В этих словах отцовское благоволение Бога и особое наследие духовной жизни распространяются только на паству Божью; тем самым мы предупреждены: пагубно и смертельноотделяться или отвлекаться от Церкви.

5. Caeterum quod huius loci proprium est exequi pergamus. Scribit Paulus Christum, ut impleret omnia, dedisse alios quidem 8 Apostolos, alios vero Prophetas, alios autem Evangelistas, alios autem pastores ac doctores, ad instaurationem sanctorum in opus administrationis, in aedificationem corporis Christi: donec perveniamus omnes in unitatem fidei et agnitionis filii Dei, in virum perfectum, in mensuram aetatis plene adultae Christi [Ephes. 4. c. 11]. Videmus ut Deus, qui posset momento suos perficere, nolit tamen eos adolescere in virilem aetatem nisi educatione Ecclesiae. Videmus modum exprimi: quia pastoribus iniuncta est caelestis doctrinae praedicatio. Videmus omnes ad unum cogi in eundum ordinem, ut mansueto et docili spiritu regendos se doctoribus^a in hunc usum creatis permittant. Et hac nota pridem regnum Christi insignierat Iesaias, Spiritus meus qui in te est, et verba quae posui in ore tuo, nunquam discedent neque ex ore tuo, neque ex ore seminis tui et nepotum [Iesa. 59. d. 21]. Unde sequitur dignos esse qui fame et inedia pereant, quicunque spiritualem animae cibum divinitus sibi per manus Ecclesiae porrectum respuunt. Fidem nobis Deus inspirat, sed Evangelii sui organo; sicuti admonet Paulus fidem esse ex auditu [Rom. 10. c. 17]. Sicuti etiam penes Deum sua residet potentia ad servandum: sed eam in Evangelii praedicatione (eodem Paulo teste) depromit atque explicat. Hoc consilio voluit olim sacros haberi conventus ad sanctuarium, ut fidei consensum aleret doctrina per os sacerdotis prolata. Nec alio spectant magnifici illi tituli, ubi templum vocatur requies Dei [Psal. 132. d. 14], sanctuarium eius domicilium,¹ ubi dicitur sedere inter Cherubim [Psal. 80. a. 2]: quam ut pretium, amorem, reverentiam ac dignitatem caelestis doctrinae ministerio concilient: quibus alioqui non parum derogaret mortalis et contempti hominis aspectus. Ergo ut sciamus ex vasis testaceis nobis proferri inaestimabilem thesaurum [2. Cor. 4. b. 7], Deus ipse in medium prodit, et quatenus huius ordinis author est, vult se praesentem in sua institutione agnosci. Itaque postquam auguriis, divinationibus, artibus magicis, necromantiae aliisque superstitionibus suos vetuit dare operam [Levit. 19. f. 31], subiicit se daturum quod pro omnibus sufficere debeat, nempe Prophetis nunquam destitutum iri.² Sicuti autem veterem populum non ablegavit ad Angelos, sed doctores excitavit e terra, qui vere praestarent munus Angelicum: ita et nos hodie humanitus vult docere. Ac sicut olim non contentus fuit sola Lege, sed sacerdotes addidit interpretes, ex quorum labiis populus inquireret verum illius sensum: ita hodie non tantum vult nos 9 esse lectioni attentos, sed magistros etiam praeficit quorum opera adiuvemur. Cuius rei duplex est utilitas; nam ab una parte optimo examine obedientiam nostram probat, ubi eius ministros, non secus atque ipsum, loquentes audimus: ex opposito etiam nostrae infirmitati consulit, dum per interpretes humano more nos mavult alloqui, ut ad se alliciat, quam tonando a se abigere. Et certe quam nobis expediat haec familiaris docendi ratio, sentiunt omnes pii ex formidine qua merito illos consternat Dei maiestas. Quibus autem videtur ex hominum, qui ad docendum vocati sunt, contemptu exinaniri doctrinae authoritas, hi ingratitudinem suam produnt: quia inter tot praeclaras dotes quibus ornavit Deus humanum genus, haec praerogativa singularis est, quod dignatur ora et linguas hominum sibi consecrare, ut in illis sua vox personet. Quare ne vicissim et nos obedienter amplecti pigeat salutis doctrinam eius mandato et ore propositam: quia etsi externis mediis alligata non est Dei virtus, nos tamen ordinario docendi modo alligavit: quem dum recusant tenere fanatici homines, multis se exitialibus laqueis involvunt. Multos impellit vel superbia, vel fastidium, vel aemulatio, ut sibi persuadeant privatim legendo et meditando se posse satis proficere, atque ita contemnant publicos coetus, et praedicationem supervacuam ducant. Quoniam autem sacrum unitatis vinculum quantum in se est solvunt vel abrumpunt: nemo iustam impii huius divortii poenam effugit quin se pestiferis erroribus ac teterrimis deliriis fascinet. Quare ut vigeat apud nos pura fidei simplicitas, ne uti gravemur hoc pietatis exercitio, quod Deus nobis sua institutione monstravit esse necessarium, et tantopere commendat. Deo qui aures diceret claudendas esse nemo unquam vel ex petulantissimis canibus^a inventus est: sed omnibus seculis difficile fuit certamen Prophetis et piis doctoribus contra impios, quorum pervicacia nunquam iugum hoc subire potest, ut ore et ministerio hominum doceantur. Quod perinde est ac Dei faciem, quae nobis in doctrina affulget, delere. Neque enim fideles olim alia de causa faciem Dei in sanctuario quaerere iussi sunt [Psal. 105. a. 4], idque toties repetitur in Lege,¹ nisi quia Legis doctrina et Propheticae exhortationes erant illis viva Dei imago; sicuti Paulus in sua praedicatione lucere asserit gloriam Dei in facie Christi [2. Cor. 4.^b b. 6]. Quo magis detestabiles sunt apostatae, qui scindendis Ecclesiis inhiant, perinde acsi oves abigerent a caulis, ac proiicerent in fauces luporum. Nobis 10 vero quod ex Paulo citavimus tenendum est, Ecclesiam non aliter aedificari quam externa praedicatione, nec alio vinculo inter se retineri sanctos, nisi dum uno consensu discendo et proficiendo ordinem Ecclesiae a Deo praescriptum colunt. In hunc praecipue finem, ut dixi, iussi sunt olim fideles sub Lege confluere ad sanctuarium: quia dum Moses de habitaculo Dei loquitur, simul locum nominis^a appellat ubi Deus memoriam nominis sui posuit [Exod. 20. d. 24]. Quo aperte docet nullum sine pietatis doctrina esse illius usum. Nec dubium est quin eadem etiam ratione David ingenti spiritus amaritudine queratur se tyrannica hostium saevitia prohiberi tabernaculi ingressu [Psal. 84. a. 1]¹. Multis fere videtur puerilis lamentatio, quod minimum iacturae fieret, non multum etiam voluptatis periret carere templi atrio, modo suppeterent aliae deliciae. Hac tamen una molestia, anxietate et moestitia se uri et cruciari et prope absumi deplorat: nempe quod fidelibus nihil pluris est hoc adminiculo, quo Deus suos gradatim in sublime attollit. Nam et hoc notandum est, Deum in speculo suae doctrinae ita semper se ostendisse sanctis Patribus, ut spiritualis esset cognitio. Unde et templum non modo facies eius, sed (omnis superstitionis tollendae causa) scabellum pedum vocatur [Psal. 132. b. 7, Psal. 99. a. 5, 1. Paral. 28. a. 2]. Atque hic est foelix ille occursus^b in unitatem fidei, dum a summo usque ad infimum omnes ad caput adspirant. Quicquid templorum alio consilio aedificarunt Deo Gentes, mera fuit cultus eius profanatio: ad quam etsi non pari crassitie, aliquatenus tamen prolapsi sunt Iudaei; quod illis ex ore Iesaiae² Stephanus exprobrat, Deum scilicet non habitare in templis manu factis, etc [Act. 7. f. 48]. Quia solus Deus templa sibi suo sermone in legitimum usum sanctificat. Et si quid temere tentamus eius iniussu, protinus malo principio adhaerescunt adventitia figmenta, quibus malum sine modo propagatur. Inconsiderate tamen Xerxes^c, dum consilio magorum^d omnia Graeciae templa exussit vel diruit: quod absurdum putaret deos, quibus omnia libere patere debent, parietibus et tegulis includi.³ Quasi vero non sit in Dei potestate, ut nobis propinquus sit, quodammodo ad nos descendere: et tamen neque mutare locum, neque nos affigere terrenis mediis: sed potius vehiculis quibusdam nos sursum efferre ad caelestem suam gloriam, quae sua immensitate omnia replet, tum vero caelos altitudine superat. 11

5. Maintenant poursuyvons à deduire ce qui appartient à cest argument. Sainct Paul dit que Jesus Christ pour remplir toutes choses a estably les uns Apostre, les autres Prophetes, les autres Evangelistes, les autres Pasteurs et Docteurs, pour l’accomplissement des Saincts, pour l’ouvrage d’administration, afin d’edifier le corps de Christ, jusques à ce que nous soyons tous parvenus en l’unité de la foy et de la cognoissance du Fils de Dieu, en homme parfait et en la mesure d’aage accomplie en Christ (Ephes. 4:11–13). Nous voyons que Dieu, combien qu’il peut eslever en un moment les siens en perfection, les veut neantmoins faire croistre petit à petit sous la nourriture de l’Eglise. Nous voyons que la maniere est exprimée: assavoir entant que la predication est commise aux Pasteurs. Nous voyons comment tous sont rengez à cela, de se laisser avec un esprit docile et debonnaire gouverner par les Pasteurs creez à cest usage. Et aussi long temps au paravant le Prophete Isaie avoit descrit le regne de Jesus Christ sous ces marques: Mon esprit qui est en toy, et les parolles que j’ay mises en ta bouche ne departiront point jamais ne de la bouche, ne de la bouche de tes enfans, ne de leurs successeurs (Is. 59:21); dont il s’ensuit que ceux qui refusent d’estre empastelez par l’Eglise, ou rejettent la viande spirituelle qu’elle leur offre, sont dignes de mourir de faim. C’est bien Dieu qui nous inspire la foy, mais par l’organe de son Evangile; comme sainct Paul admonneste que la foy vient de l’ouye (Rom. 10:17), comme la puissance de sauver reside en Dieu (Rom. 1:16): mais il la desploye en la predication de l’Evangile, selon que le mesme Apostre tesmoigne ailleurs. Voila pourquoy il a voulu sous la Loy que le peuple ancien s’assemblast au Sanctuaire, afin que la doctrine enseignée par la bouche du Sacrificateur, entretinst l’unité de foy. Et de fait, ces tiltres tant excellens et magnifiques, que le temple est le repos de Dieu, son sanctuaire et domicile, qu’il repose entre les Cherubins (Ps. 132:14; 80:2; 84), ne tendent à autre fin que pour faire priser et aimer avec toute reverence la predication de la doctrine celeste, et qu’elle ait sa dignité, laquelle pourroit estre amoindrie quand on s’amuseroit à regarder les hommes mortels qui la portent. Parquoy afin que nous sachions qu’un thresor inestimable nous est presenté dedans des pots de terre (2 Cor. 4:7), Dieu luy-mesme se met en avant: et selon qu’il est autheur de cest ordre, il veut estre recogneu present en ce qu’il a institué. Pour ceste cause, apres avoir defendu à son peuple de se mesler de divinemens, arts magiques, necromantie, et toutes autres superstitions, il adjouste qu’il leur donnera moyen d’estre enseignez, qui leur devra bien suffire un seul pour tous: assavoir que jamais ne seront destituez de Prophetes (Levit. 19:31; Deut. 18:10 ss.). Or comme il n’a point envoyé le peuple ancien aux Anges, mais leur a suscité des docteurs de la terre, qui fissent office d’Anges envers eux: aussi aujourdhuy il nous veut enseigner par le moyen des hommes. Comme aussi jadis il ne s’est pas contenté d’avoir donné sa seule Loy par escrit, mais a establi les sacrificateurs pour estre expositeurs d’iceile, et par la bouche desquels il a voulu qu’elle fust entendue (Mal. 2:7): aussi aujourdhuy il luy plait que non seulement chacun soit attentif à lire en son particulier, mais qu’il y ait maistres et docteurs pour nous guider et aider; ce qui emporte double utilité. Car d’une part c’est un bon examen pour esprouver l’obeissance de nostre foy, quand nous oyons les ministres qu’il nous envoye comme si luy-mesme parloit; secondement il prouvoit à nostre infirmité, aymant mieux parler à nous de façon humaine par ses messagiers, afin de nous allecher doucement, que de tonner en sa majesté pour nous effaroucher. Et de fait tous fideles sentent combien ceste façon familiere d’enseigner nous est propre, veu qu’il est impossible que nous ne soyons effrayez quand Dieu parle en sa hautesse. Ceux qui estiment que l’authorité de la Parolle est aneantie par le mespris et basse condition des ministres qui l’annoncent, descouvrant leur ingratitude: veu qu’entre tant de dons excellens desquels Dieu a orné le genre humain, c’est une prerogative souveraine, qu’il daigne bien consacrer leurs bouches et langues à son service, afin que sa voix y resonne. Qu’il ne nous soit pas donc grief de notre costé, de recevoir en toute obeissance la doctrine de salut qu’on nous propose de son commandement expres. Car combien que sa vertu ne soit point attachée à nuls moyens externes, si nous a-il voulu astreindre à ceste façon ordinaire, laquelle si on rejette comme font plusieurs fantastiques, on s’enveloppe en beaucoup de liens mortels. Plusieurs sont induits ou par orgueil et presomption, ou par desdain, ou par envie à se persuader qu’ils profiteront assez en lisant en leur privé, ou meditant: dont ils mesprisent les assemblées publiques, et pensent que la predication soit superflue. Or pource qu’ils dissoudent ou rompent entant qu’en eux est le lien d’unité, lequel Dieu veut estre gardé inviolable: c’est bien raison qu’ils reçoyvent le salaire de tel divorce: comme tous s’ensorcellor d’erreurs et resveries qui les menent à confusion. Parquoy afin que la pure simplicité de foy nous demeure, qu’il ne nous soit grief ne fascheux d’user de cest exercice, lequel Dieu en l’instituant a declairé nous estre necessaire, et lequel il nous recommande tant et plus. Il ne s’est jamais trouvé nul, mesmes de ces chiens mastins qui se desbordent à toutes moqueries, qui osast dire qu’on puisse bouscher les oreilles quand Dieu parle; mais les Prophetes et saincts docteurs ont tousjours eu grans combats et difficiles contre les meschans, pour les assujettir à la doctrine qu’ils preschoyent: pource que leur arrogance ne peut recevoir ce joug, qu’ils vueillent estre enseignez par la bouche et ministere des hommes. Or cela est autant comme effacer l’image de Dieu, laquelle reluit en la doctrine; car voila aussi pourquoy il a esté commandé anciennement aux fideles de chercher l’image de Dieu au temple (Ps. 105:4), ce qui leur est si souvent reiteré en la Loy: c’est pource que la doctrine et exhortation des Prophetes leur estoit comme une image vive de Dieu, comme sainct Paul se glorifie que la gloire de Dieu reluit en sa predication en la face de Christ (2 Cor. 4:6). Et d’autant plus nous doyvent estre detestables tous ces apostats qui s’efforcent à dissiper les Eglises, comme s’ils chassoyent les brebis de leur parc ou estable, pour les exposer à la gueule des loups. Quant à nous, retenons ce que j’ay allegué de sainct Paul: assavoir que l’Eglise ne se peut edifier que par la predication externe, et que les saincts ne sont retenus entre eux par autre lien, que quand d’un commun accord en apprenant et profitant ils observent l’ordre establi de Dieu (Ephes. 4:12). Et ç’a esté la principale fin, comme j’ay dit, que Dieu a regardé: commandant jadis aux fideles sous la Loy de s’assembler au sanctuaire. Lequel aussi pour ceste cause Moyse appelle Le lieu du nom de Dieu, pource qu’il avoit voulu que sa memoire y fust celebrée (Ex. 20:24). En quoy il enseigne ouvertement, que l’usage en estoit nul sans la doctrine de verité. Il n’y a doute que David à ce regard ne se complaigne avec si grande angoisse et amertume d’esprit, que l’acces du tabernacle luy est forclos par la tyrannie et cruauté de ses ennemis (Ps. 84:1 ss.). Plusieurs trouvent ceste lamentation puerile: pource que ce ne luy estoit pas grande perte, et qu’il n’estoit pas privé de grand plaisir, de ne pouvoir approcher du parvis du temple, moyennant qu’il jouist de ses commoditez et delices. Or tant y a qu’il deplore que ceste tristesse et douleur le brusle et le tormente, voire le consume du tout, qu’il n’ose approcher du lieu sainct: assavoir pource que les fideles ne prisent rien plus que ce moyen par lequel Dieu csleve les siens en haut, comme de degré en degré. Et faut bien noter que Dieu s’est tellement monstré anciennement aux Peres au miroir de sa doctrine, qu’il a tousjours voulu estre cogneu spirituellement; dont le temple non seulement est appellé Sa face: mais aussi Son marchepied (Ps. 132:7; 99:5; 1 Chron. 28:2), afin d’eviter toute superstition. Et c’est l’heureuse rencontre dont parle sainct Paul, que nous apporte la perfection en unité de foy, quand tous depuis le plus grand jusques au plus petit aspirent au chef. Quant aux temples que les Payens ont edifiez à Dieu à autre fin ou intention, ils n’ont servy qu’à profaner son service. Auquel vice les Juifs sont aussi bien tombez, encore que ce ne fust pas du tout si lourdement: mais si est-ce qu’ils n’ont pas laissé d’estre coulpables, comme sainct Estienne leur reproche par la bouche d’Isaie: c’est que Dieu n’habite point en bastiment fait de main d’hommes (Act. 7:48): mais luy seul se dedie par sa parolle et sanctifie des temples en usage legitime. Et si tost que nous attentons inconsiderément cecy ou cela, sans qu’il le nous ait commandé, incontinent un mal ensuit l’autre; c’est d’adjouster beaucoup de resveries au principe qui est desja mauvais de soy en sorte que la corruption se multiplie sans mesure. Toutesfois Xerxes roi de Perse proceda follement et à l’estourdie, en bruslant par le conseil des Philosophes de son pays tous les temples de Grece, sous ombre que les dieux qui ont toute liberté, ne doyvent point estre enclos en murailles et sous des tuylles; comme s’il n’estoit point en la puissance de Dieu de descendre aucunement à nous, afin de se monstrer plus prochain: neantmoins sans bouger ne changer de lieu, et aussi sans nous attacher à nuls moyens terrestres, mais plustost nous faire monter en haut à sa gloire celeste, laquelle remplit tout de sa grandeur infinie, mesme surmonte les cieux en sa hautesse (Jer. 23:24).

5. But let us proceed to state what belongs to this subject. 225Paul writes, that Christ, “that he might fill all things, gave some apostles, and some prophets, and some evangelists, and some pastors and teachers; for the perfecting of the saints, for the work of the ministry, for the edifying of the body of Christ: till we all come in the unity of the faith, and of the knowledge of the Son of God, unto a perfect man, unto the measure of the stature of the fulness of Christ.”⁷¹⁶ We see that though God could easily make his people perfect in a single moment, yet it was not his will that they should grow to mature age, but under the education of the Church. We see the means expressed; the preaching of the heavenly doctrine is assigned to the pastors. We see that all are placed under the same regulation, in order that they may submit themselves with gentleness and docility of mind to be governed by the pastors who are appointed for this purpose. Isaiah had long before described the kingdom of Christ by this character: “My Spirit that is upon thee, and my words which I have put in thy mouth, shall not depart out of thy mouth, nor out of the mouth of thy seed, nor out of the mouth of thy seed’s seed, from henceforth and for ever.”⁷¹⁷ Hence it follows, that all who reject the spiritual food for their souls, which is extended to them by the hands of the Church, deserve to perish with hunger and want. It is God who inspires us with faith, but it is through the instrumentality of the gospel, according to the declaration of Paul, “that faith cometh by hearing.”⁷¹⁸ So also the power to save resides in God, but, as the same apostle testifies in another place, he displays it in the preaching of the gospel. With this design, in former ages he commanded solemn assemblies to be held in the sanctuary, that the doctrine taught by the mouth of the priest might maintain the unity of the faith; and the design of those magnificent titles, where the temple is called God’s “rest,” his “sanctuary,” and “dwelling-place,” where he is said to “dwell between the cherubim,”⁷¹⁹ was no other than to promote the esteem, love, reverence, and dignity of the heavenly doctrine; which the view of a mortal and despised man would otherwise greatly diminish. That we may know, therefore, that we have an inestimable treasure communicated to us from earthen vessels,⁷²⁰ God himself comes forward, and as he is the Author of this arrangement, so he will be acknowledged as present in his institution. Therefore, after having forbidden his people to devote themselves to auguries, divinations, magical arts, necromancy, and other superstitions, he adds, that he will give them what ought to be sufficient for every purpose, namely, that he will never leave 226them without prophets. Now, as he did not refer his ancient people to angels, but raised up earthly teachers, who truly discharged the office of angels, so, in the present day, he is pleased to teach us by the instrumentality of men. And as formerly he was not content with the written law, but appointed the priests as interpreters, at whose lips the people might inquire its true meaning, so, in the present day, he not only requires us to be attentive to reading, but has appointed teachers for our assistance. This is attended with a twofold advantage. For on the one hand, it is a good proof of our obedience when we listen to his ministers, just as if he were addressing us himself; and on the other, he has provided for our infirmity, by choosing to address us through the medium of human interpreters, that he may sweetly allure us to him, rather than to drive us away from him by his thunders. And the propriety of this familiar manner of teaching, is evident to all the pious, from the terror with which the majesty of God justly alarms them. Those who consider the authority of the doctrine as weakened by the meanness of the men who are called to teach it, betray their ingratitude; because among so many excellent gifts with which God has adorned mankind, it is a peculiar privilege, that he deigns to consecrate men’s lips and tongues to his service, that his voice may be heard in them. Let us not therefore, on our parts, be reluctant to receive and obey the doctrine of salvation proposed to us at his express command; for though the power of God is not confined to external means, yet he has confined us to the ordinary manner of teaching, the fanatical rejecters of which necessarily involve themselves in many fatal snares. Many are urged by pride, or disdain, or envy, to persuade themselves that they can profit sufficiently by reading and meditating in private, and so to despise public assemblies, and consider preaching as unnecessary. But since they do all in their power to dissolve and break asunder the bond of unity, which ought to be preserved inviolable, not one of them escapes the just punishment of this impious breach, but they all involve themselves in pestilent errors and pernicious reveries. Wherefore, in order that the pure simplicity of faith may flourish among us, let us not be reluctant to use this exercise of piety, which the Divine institution has shown to be necessary, and which God so repeatedly commends to us. There has never been found, among the most extravagant of mortals, one insolent enough to say that we ought to shut our ears against God; but the prophets and pious teachers, in all ages, have had a difficult contest with the wicked, whose arrogance can never submit to be taught by the lips and ministry of men. Now, this is no other than effacing the image of God, which is discovered to us in 227the doctrine. For the faithful under the former dispensation were directed to seek the face of God in the sanctuary;⁷²¹ and this is so frequently repeated in the law, for no other reason, but because the doctrine of the law and the exhortations of the prophets exhibited to them a lively image of God; as Paul declares that his preaching displayed “the glory of God in the face of Jesus Christ.”⁷²² And in so much the greater detestation ought we to hold those apostates, who make it their study to cause divisions in churches, as if they would drive away the sheep from the fold, and throw them into the jaws of wolves. But let us remember what we have quoted from Paul—that the Church can only be edified by the preaching of this word, and that the saints have no common bond of union to hold them together, any longer than, while learning and profiting with one accord, they observe the order which God has prescribed for the Church. It was principally for this end, as I have already stated, that the faithful under the law were commanded to resort to the sanctuary; because Moses not only celebrates it as the residence of God, but likewise declares it to be the place where God has fixed the record of his name;⁷²³ which without the doctrine of piety, he plainly suggests, would be of no use. And it is undoubtedly for the same reason that David complains, with great bitterness of soul, of being prevented from access to the tabernacle by the tyrannical cruelty of his enemies.⁷²⁴ To many persons perhaps this appears to be a puerile lamentation, because it could be but a very trivial loss, and not a privation of much satisfaction to be absent from the court of the temple, provided he were in the possession of other pleasures. But by this one trouble, anxiety, and sorrow, he complains that he is grieved, tormented, and almost consumed; because nothing is more valued by believers than this assistance, by which God gradually raises his people from one degree of elevation to another. For it is also to be remarked, that God always manifested himself to the holy fathers, in the mirror of his doctrine, in such a manner that their knowledge of him was spiritual. Hence the temple was not only called his face, but in order to guard against all superstition, was also designated as his footstool.⁷²⁵ And this is that happy conjunction in the unity of the faith spoken of by Paul, when all, from the highest to the lowest, are aspiring towards the head. All the temples which the Gentiles erected to God with any other design, were nothing but a profanation of his worship—a crime which, though not to an equal extent, was also frequently committed by the Jews. Stephen reproaches 228them for it in the language of Isaiah: “The Most High dwelleth not in temples made with hands; as saith the prophet, Heaven is my throne, and earth is my footstool,”⁷²⁶ because God alone sanctifies temples by his word, that they may be legitimately used for his worship. And if we presumptuously attempt any thing without his command, the evil beginning is immediately succeeded by further inventions, which multiply the mischief without end. Xerxes, however, acted with great indiscretion, when, at the advice of the magi, he burned or demolished all the temples of Greece, from an opinion of the absurdity that gods, to whom all space ought to be left perfectly free, should be enclosed within walls and roofs. As if it were not in the power of God to descend in any way to us, and yet at the same time not to make any change of place, or to confine us to earthly means, but rather to use them as vehicles to elevate us towards his celestial glory, which fills all things with its immensity, as well as transcends the heavens in its sublimity.

5. The Church is our mother, inasmuch as God has committed to her the kind office of bringing us up in the faith until we attain full age. This method of education not to be despised. Useful to us in two ways. This utility destroyed by those who despise the pastors and teachers of the Church. The petulance of such despisers repressed by reason and Scripture. For this education of the Church her children enjoined to meet in the sanctuary. The abuse of churches both before and since the advent of Christ. Their proper use.

But let us proceed to a full exposition of this view. Paul says that our Saviour “ascended far above all heavens, that he might fill all things. And he gave some, apostles; and some, prophets; and some, evangelists; and some, pastors and teachers; for the perfecting of the saints, for the work of the ministry, for the edifying of the body of Christ: till we all come in the unity of the faith, and of the knowledge of the Son of God, unto a perfect man, unto the measure of the stature of the fulness of Christ” (Eph. 4:10-13). We see that God, who might perfect his people in a moment, chooses not to bring them to manhood in any other way than by the education of the Church. We see the mode of doing it expressed; the preaching of celestial doctrine is committed to pastors. We see that all without exception are brought into the same order, that they may with meek and docile spirit allow themselves to be governed by teachers appointed for this purpose.Isaiah had long before given this as the characteristic of the kingdom of Christ, “My Spirit that is upon thee, and my words which I have put in thy mouth, shall not depart out of thy mouth, nor out of the mouth of thy seed, nor out of the mouth of thy seed’s seed, saith the Lord, from henceforth and for ever” (Isa. 59:21). Hence it follows, that all who reject the spiritual food of the soul divinely offered to them by the hands of the Church, deserve to perish of hunger and famine. God inspires us with faith, but it is by the instrumentality of his gospel, as Paul reminds us, “Faith cometh by hearing” (Rom. 10:17). God reserves to himself the power of maintaining it, but it is by the preaching of the gospel, as Paul also declares, that he brings it forth and unfolds it. With this view, it pleased him in ancient times that sacred meetings should be held in the sanctuary, that consent in faith might be nourished by doctrine proceeding from the lips of the priest. Those magnificent titles, as when the temple is called God’s rest, his sanctuary, his habitation, and when he is said to dwell between the cherubims (Ps 32:13, 14; 80:1), are used for no other purpose than to procure respect, love, reverence, and dignity to the ministry of heavenly doctrine, to which otherwise the appearance of an insignificant human being might be in no slight degree derogatory. Therefore, to teach us that the treasure offered to us in earthen vessels is of inestimable value (2 Cor.4:7), God himself appears and, as the author of this ordinance, requires his presence to be recognised in his own institution.285Accordingly, after forbidding his people to give heed to familiar spirits, wizards, and other superstitions (Lev. 19:30, 31), he adds, that he will give what ought to be sufficient for all—namely, that he will never leave them without prophets. For, as he did not commit his ancient people to angels, but raised up teachers on the earth to perform a truly angelical office, so he is pleased to instruct us in the present day by human means. But as anciently he did not confine himself to the law merely, but added priests as interpreters, from whose lips the people might inquire after his true meaning, so in the present day he would not only have us to be attentive to reading, but has appointed masters to give us their assistance. In this there is a twofold advantage. For, on the one hand, he by an admirable test proves our obedience when we listen to his ministers just as we would to himself; while, on the other hand, he consults our weakness in being pleased to address us after the manner of men by means of interpreters, that he may thus allure us to himself, instead of driving us away by his thunder. How well this familiar mode of teaching is suited to us all the godly are aware, from the dread with which the divine majesty justly inspires them.

Those who think that the authority of the doctrine is impaired by the insignificance of the men who are called to teach, betray their ingratitude; for among the many noble endowments with which God has adorned the human race, one of the most remarkable is, that he deigns to consecrate the mouths and tongues of men to his service, making his own voice to be heard in them. Wherefore, let us not on our part decline obediently to embrace the doctrine of salvation,delivered by his command and mouth; because, although the power of God is not confined to external means, he has, however, confined us to his ordinary method of teaching, which method, when fanatics refuse to observe, they entangle themselves in many fatal snares. Pride, or fastidiousness, or emulation, induces many to persuade themselves that they can profit sufficiently by reading and meditating in private, and thus to despise public meetings, and deem preaching superfluous. But since as much as in them lies they loose or burst the sacred bond of unity, none of them escapes the just punishment of this impious divorce, but become fascinated with pestiferous errors, and the foulest delusions. Wherefore, in order that the pure simplicity of the faith may flourish among us, let us not decline to use this exercise of piety, which God by his institution of it has shown to be necessary, and which he so highly recommends. None, even among the most petulant of men, would venture to say, that we are to shut our ears against God, but in all ages prophets and pious teachers have had a difficult contest to maintain with the ungodly, whose perverseness cannot submit to the yoke of being taught by the lips and ministry of men. This is just the same as if they were to destroy the impress of God as exhibited to us in doctrine. For no other reason were believers anciently enjoined to seek the face of God in the sanctuary (Ps. 105:4) (an injunction so often repeated in the Law), than286because the doctrine of the Law, and the exhortations of the prophets, were to them a living image of God. Thus Paul declares, that in his preaching the glory of God shone in the face of Jesus Christ (2 Cor. 4:6). The more detestable are the apostates who delight in producing schisms in churches, just as if they wished to drive the sheep from the fold, and throw them into the jaws of wolves. Let us hold, agreeably to the passage we quoted from Paul, that the Church can only be edified by external preaching, and that there is no other bond by which the saints can be kept together than by uniting with one consent to observe the order which God has appointed in his Church for learning and making progress. For this end, especially, as I have observed, believers were anciently enjoined under the Law to flock together to the sanctuary; for when Moses speaks of the habitation of God, he at the same time calls it the place of the name of God, the place where he will record his name (Exod.20:24); thus plainly teaching that no use could be made of it without the doctrine of godliness. And there can be no doubt that, for the same reason, David complains with great bitterness of soul, that by the tyrannical cruelty of his enemies he was prevented from entering the tabernacle (Ps. 84). To many the complaint seems childish, as if no great loss were sustained, not much pleasure lost, by exclusion from the temple, provided other amusements were enjoyed. David, however, laments this one deprivation, as filling him with anxiety and sadness, tormenting, and almost destroying him. This he does because there is nothing on which believers set a higher value than on this aid, by which God gradually raises his people to heaven. For it is to be observed, that he always exhibited himself to the holy patriarchs in the mirror of his doctrine in such a way as to make their knowledge spiritual. Whence the temple is not only styled his face, but also, for the purpose of removing all superstition, is termed his footstool (Ps. 132:7; 99:5). Herein is the unity of the faith happily realised, when all, from the highest to the lowest, aspire to the head. All the temples which the Gentiles built to God with a different intention were a mere profanation of his worship,—a profanation into which the Jews also fell, though not with equal grossness. With this Stephen upbraids them in the words of Isaiah when he says, “Howbeit the Most High dwelleth not in temples made with hands; as saith the Prophet, Heaven is my throne,” &c. (Acts 7:48). For God only consecrates temples to their legitimate use by his word. And when we rashly attempt anything without his order, immediately setting out from a bad principle, we introduce adventitious fictions, by which evil is propagated without measure. It was inconsiderate in Xerxes when, by the advice of the magians, he burnt or pulled down all the temples of Greece, because he thought it absurd that God, to whom all things ought to be free and open, should be enclosed by walls and roofs, as if it were not in the power of God in a manner to descend to us, that he may be near to us, and yet neither change his place nor affect us by earthly means, but rather, by a287kind of vehicles, raise us aloft to his own heavenly glory, which, with its immensity, fills all things, and in height is above the heavens.

5. Maar laat ons voortgaan te bespreken, wat behoort tot deze plaats. Paulus schrijft (Ef. 4:11) dat Christus, om alles te vervullen, "sommigen gegeven heeft tot apostelen, en sommigen tot profeten, en sommigen tot evangelisten, en sommigen tot herders en leraars, tot de volmaking der heiligen, tot het werk der bediening, tot opbouwing des lichaams van Christus, totdat wij allen zullen komen tot de enigheid des geloofs en der kennis van de Zoon Gods, tot een volkomen man, tot de mate van de grootte der volheid van Christus". Wij zien, hoe God, die de zijnen in een ogenblik zou kunnen volmaken, toch niet wil, dat zij tot de mannelijke leeftijd opgroeien, tenzij door de opvoeding der kerk. Wij zien, dat de wijze daarvan wordt uitgedrukt: want de herders is de prediking der hemelse leer opgelegd. Wij zien, dat allen, tot de laatste toe, genoopt worden tot dezelfde orde, dat ze met zachtmoedige en leerzame geest zich toevertrouwen aan de leraars, die hiertoe gesteld zijn, om zich door hen te laten regeren. En met dit kenmerk had reeds oudtijds Jesaja (Jes. 59:21) het Koninkrijk van Christus getekend: "Mijn Geest, die op u is, en de woorden, die Ik in uw mond gelegd heb, zullen nooit wijken van uw mond, noch van de mond van uw zaad en van het zaad uws zaads." Daaruit volgt, dat allen, die de geestelijke spijs der ziel, welke hun van Godswege door de handen der kerk toegereikt wordt, versmaden, waardig zijn om van honger en gebrek om te komen. God geeft ons het geloof in onze harten, maar door het instrument van het evangelie. Gelijk Paulus leert, dat het geloof is uit het gehoor (Rom. 10:17) Gelijk ook bij God berust de macht om zalig te maken, maar in de prediking van het evangelie openbaart en verklaart Hij die, volgens getuigenis van dezelfde Paulus. Met deze bedoeling heeft Hij oudtijds gewild, dat er heilige bijeenkomsten gehouden werden bij het heiligdom, opdat de leer, die door de mond der priesters werd uitgesproken, de eenstemmigheid des geloofs zou voeden. En wanneer de tempel genoemd wordt de rust Gods, zijn heilige woonplaats, wanneer er gezegd wordt, dat Hij zit tussen de Cherubim (Ps. 132:14; 80:2) dan dienen die heerlijke titels tot niets anders, dan om aan de bediening der hemelse leer waardering, liefde, eerbied en waardigheid te verschaffen: aan welke anders niet weinig te kort gedaan zou worden door de aanblik van een sterfelijk en veracht mens. Opdat wij dus zouden weten, dat uit aarden vaten ons een onwaardeerbare schat wordt toegebracht, komt God zelf te voorschijn, en inzoverre Hij zelf de auteur van deze ordening is, wil Hij erkend worden als zelf aanwezig in zijn instelling. Daarom, nadat Hij de zijnen verboden heeft zich op te houden met waarzeggerij, voorspellerij, tovenarij, het vragen van de doden en andere bijgelovigheden, zo voegt Hij er aan toe, dat Hij zal geven wat voor allen genoeg moet zijn, namelijk dat ze nooit van profeten verstoken zullen zijn (Deut. 18:10 e.v.). En gelijk Hij het oude volk niet verwezen heeft naar de engelen, maar leraars van de aarde opgewekt heeft, om in der waarheid het ambt der engelen te bedienen, zo wil Hij ook thans nog ons door mensen onderwijzen. En evenals Hij oudtijds niet tevreden geweest is alleen met de wet, maar daaraan priesters als uitleggers heeft toegevoegd, opdat het volk van hun lippen de ware zin der wet zou leren verstaan, zo wil Hij tegenwoordig, dat wij niet alleen aandachtig zullen zijn in het lezen, maar Hij stelt ook meesters boven ons, door wier dienst wij kunnen geholpen worden. Hierin is tweevoudig nut gelegen. Want aan de ene kant beproeft Hij door uitnemend onderzoek onze gehoorzaamheid, wanneer wij zijn dienaren horen spreken, even alsof wij Hemzelf hoorden; aan de andere kant komt Hij ook onze zwakheid te hulp, doordat Hij ons liever door middel van uitleggers op menselijke wijze wil toespreken, om ons tot zich te lokken, dan door te donderen ons van zich verdrijven. En ongetwijfeld, hoe nuttig deze vertrouwelijke manier van onderwijzen voor ons is, gevoelen alle vromen uit de vrees, door welke zij terecht door Gods majesteit ternedergeworpen worden. Zij echter, die menen, dat door de geringheid der mensen, die tot het onderwijzen geroepen zijn, het gezag der leer verijdeld wordt, verraden hun ondankbaarheid: want temidden van zoveel voortreffelijke gaven, waarmee God het menselijk geslacht versierd heeft, is dit een bijzonder voorrecht, dat Hij zich verwaardigt de monden en tongen der mensen zich te heiligen, opdat in die zijn stem zou klinken. Laat het daarom ons wederkerig niet verdrieten gehoorzaam de leer der zaligheid, die door zijn bevel en mond voorgesteld wordt, te omhelzen; want ofschoon Gods kracht aan de uiterlijke middelen niet gebonden is, heeft Hij toch ons gebonden aan de gewone wijze van onderricht; en wanneer dwaze mensen weigeren zich daaraan te houden, dan verwikkelen zij zich in veel dodelijke strikken. Vele worden door trotsheid, of afkeer, of naijver er toe gedreven, dat ze zichzelf wijs maken, dat ze, door bij zichzelf te lezen en te overdenken voldoende kunnen vorderen, en worden er zo toe gebracht, dat ze de openbare bijeenkomsten versmaden en de predikatie overbodig achten. Daar ze echter de heilige band der eenheid, voor zover zij kunnen, losmaken of verbreken, ontkomt niemand aan de straf van deze goddeloze scheiding, maar betovert men zich door verderfelijke dwalingen en zeer verfoeilijke dwaasheden. Opdat daarom de zuivere eenvoudigheid des geloofs bij ons haar kracht moge hebben, zo laat ons geen bezwaar maken deze oefening der vroomheid te gebruiken, waarvan God door haar in te stellen aangetoond heeft, dat ze noodzakelijk is, en die Hij zozeer aanprijst. Nooit is er iemand gevonden, zelfs onder de alleronbeschaamdste honden, die zeide, dat men voor God de oren moet sluiten; maar in alle tijden hebben de profeten en de vrome leraren een moeilijke strijd gehad tegen de goddelozen, die in hun hardnekkigheid zich nooit kunnen buigen onder dit juk, dat ze door de mond en de dienst van mensen onderwezen worden. Wat hetzelfde betekent als Gods aangezicht, dat ons in de leer tegenstraalt, vernietigen. Immers om geen andere reden werd oudtijds de gelovigen geboden Gods aangezicht in het heiligdom te zoeken, en wordt dit zo dikwijls in de wet herhaald, dan omdat de leer der wet en de profetische vermaningen hun waren als een levend beeld Gods, gelijk Paulus zegt, dat in zijn prediking schijnt de heerlijkheid Gods in het aangezicht van Christus (2 Cor. 4:6) Daarom zijn de afvalligen des te meer verfoeilijk, die er op uit zijn om de kerken te scheuren, even alsof ze de schapen verdreven uit de stallen, en in de muil der wolven joegen. Maar wij moeten vasthouden wat we uit Paulus aanhaalden, dat de kerk op geen andere wijze gebouwd wordt dan door de uiterlijke prediking, en dat de heiligen door geen andere band onderling verbonden zijn, dan wanneer ze, eendrachtig lerend en vordering makend, onderhouden de orde der kerk, die door God is voorgeschreven. Tot dit doel vooral werd, gelijk ik zeide, oudtijds de gelovigen onder de wet geboden saam te komen tot het heiligdom; want wanneer Mozes spreekt van de woonplaats Gods, dan noemt hij die tegelijkertijd de plaats van Gods naam, waar God zijns naams gedachtenis gesteld heeft (Ex. 20:24) Daardoor leert hij openlijk, dat zonder de leer der vroomheid die plaats geen enkel nut heeft. En ongetwijfeld klaagt David ook om dezelfde reden met grotere bitterheid des geestes, dat hij door de tirannieke wreedheid zijner vijanden verhinderd wordt de tabernakel in te gaan (Ps. 84:1 e.v.). Het schijnt velen een bijna kinderlijke klacht, omdat het missen van de voorhof des tempels een zeer gering verlies zou zijn, en ook niet veel genot daardoor zou verdwijnen, wanneer slechts andere genietingen ter beschikking stonden. Toch klaagt hij, dat hij door deze ene last door benauwdheid en droefheid gekweld en gemarteld, ja bijna verteerd wordt: en wel omdat voor de gelovigen niets van meer waarde is dan dit hulpmiddel, waardoor God de zijnen trapsgewijs omhoogvoert. Want ook dit moet opgemerkt worden, dat God in de spiegel zijner leer zich altijd zo aan de heilige vaderen vertoond heeft, dat de kennis geestelijk zou wezen. Daarom ook wordt de tempel niet alleen genoemd zijn aanschijn, maar ook (om alle superstitie weg te nemen) de voetbank zijner voeten (Ps. 132:7; 99:5; 1 Kron.28:2) En dit is die gelukkige ontmoeting tot eenheid des geloofs, wanneer allen van de hoogste af tot de laagste toe streven naar het Hoofd. Alle tempels, die de heidenen met een andere bedoeling voor God gebouwd hebben, zijn een loutere ontheiliging van zijn dienst geweest, tot welke ook de Joden, zij het niet in zo grove mate, tot op zekere hoogte vervallen zijn. Dat verwijt Stephanus hun met de woorden van Jesaja (Jes. Hand. 7:48) dat God niet woont in tempelen met handen gemaakt enz. Want God alleen heiligt zich de tempelen door zijn woord tot een wettig gebruik. En wanneer wij iets lichtvaardig ondernemen zonder zijn bevel, dan hechten zich terstond aan dat slechte begin nieuwe verzinsels, waardoor het kwaad zonder maat wordt voortgeplant. Toch handelde Xerxes onberaden, toen hij op raad der magiërs alle tempels van Griekenland afbrandde of verwoestte, omdat hij het voor ongerijmd hield, dat de goden, voor wie alles vrij moet openstaan, binnen wanden en daken ingesloten werden. Alsof het niet in Gods macht stond, om, opdat Hij nabij ons zij, in zekere zin tot ons neer te dalen, en toch niet van plaats te veranderen, noch ons te binden aan aardse middelen, maar veeleer door zekere voertuigen ons op te heffen tot zijn hemelse heerlijkheid, die met haar onmetelijkheid alles vervult, en in hoogte de hemelen te boven gaat.

5. Die Erziehung durch die Kirche, ihr Wert und ihre Verbindlichkeit

Wir wollen aber in der Besprechung dessen fortfahren, was eigentlich zu diesem Lehrstück gehört. Paulus schreibt, daß Christus, „auf daß er alles erfülle“, „etliche zu Aposteln gesetzt“ hat, „etliche aber zu Propheten, etliche zu Evangelisten, etliche zu Hirten und Lehrern, daß die Heiligen zugerichtet werden, bis daß wir alle hinankommen zu einerlei Glauben und Erkenntnis des Sohnes Gottes und ein vollkommener Mann werden, der da sei im Maße des vollkommenen Alters Christi“ (Eph. 4,10-13). Wir sehen da, wie Gott, der die Seinigen in einem einzigen Augenblick zur Vollendung kommen lassen könnte, dennoch den Willen hat, daß sie allein durch die Erziehung der Kirche zum Mannesalter heranwachsen. Wir sehen weiter, wie hier die Art und Weise solcher Erziehung zum Ausdruck kommt; denn den „Hirten“ wird die Predigt der himmlischen Lehre aufgetragen. Und wir sehen, wie alle ohne Ausnahme in die gleiche Ordnung hineinverpflichtet werden, daß sie sich gefügigen und gelehrigen Geistes der Leitung jener Lehrer unterstellen, die zu diesem Zweck eingesetzt sind. An diesem Merkzeichen hatte bereits lange zuvor Jesaja das Reich Christi kenntlich gemacht: „Mein Geist, der bei dir ist, und meine Worte, die ich in deinen Mund gelegt habe, sollen von deinem Munde nicht weichen noch von dem Munde deines Samens und Kindeskindes ...“ (Jes. 59,21).

Daraus folgt, daß alle, die diese geistliche Seelenspeise verschmähen, die ihnen von Gott durch die Hand der Kirche dargereicht wird, wert sind, daß sie an Hunger 687 und Mangel zugrundegehen. Gewiß, Gott gibt uns den Glauben ins Herz - aber durch das Werkzeug seines Evangeliums, wie uns ja auch Paulus daran mahnt, daß der Glaube „aus dem Hören kommt“ (Röm. 10,17). Ebenso steht auch die Macht, selig zu machen, bei Gott, aber nach dem Zeugnis des nämlichen Paulus holt er sie in der Predigt des Evangeliums hervor und entfaltet sie in ihr.

Aus dieser Absicht heraus hat er auch vorzeiten angeordnet, daß man beim Heiligtum heilige Versammlungen halten sollte, damit die Lehre, die durch den Mund des Priesters verkündigt wurde, die Einhelligkeit des Glaubens erhielte. Und wenn der Tempel als Gottes „Ruhe“ (Ps. 132,14), das Heiligtum als seine Wohnstatt bezeichnet wird (Jes. 57,15), wenn es von Gott heißt, daß er „sitzet über den Cherubim“ (Ps. 80,2), so haben alle diese prächtigen Lobeserhebungen keinen anderen Zweck, als dem Dienstamt der himmlischen Lehre Wert, Liebe, Achtung und Würde zu verschaffen; denn darin könnte sonst der Anblick eines sterblichen, verachteten Menschen nicht wenig Eintrag tun! Damit wir also erkennen, daß uns aus solch „irdenen Gefäßen“ (2. Kor. 4,7) ein unberechenbarer Schatz zugetragen wird, tritt Gott selber hervor, und da er ja der Stifter dieser Ordnung ist, will er auch in seiner Einrichtung als gegenwärtig erkannt werden.

Deshalb verbietet er den Seinen, sich mit Wahrsagerei, mit Zeichendeutung, mit magischen Künsten, mit Totenbefragung und anderem Aberglauben abzugeben (Lev. 19,31); aber er setzt dann hinzu, daß er ihnen eins geben wird, das für alle genug sein soll, nämlich daß sie niemals ganz ohne Propheten sein sollen (Deut. 18,9-15). Wie er aber das Volk des Alten Bundes nicht an die Engel verwiesen hat, sondern ihm von der Erde her Lehrer erweckte, die das Amt der Engel in Wahrheit ausüben sollten, so will er uns auch heute noch durch Menschen unterweisen. Und wie er sich einst nicht mit dem Gesetz allein begnügte, sondern auch die Priester als dessen Ausleger hinzugab, aus deren Munde das Volk den wahren Sinn des Gesetzes erforschen sollte, so will er auch heute nicht nur, daß wir fleißig in der Schrift lesen, sondern er setzt auch Lehrmeister über uns, durch deren Dienst wir Hilfe empfangen sollen. Daraus fließt uns ein zwiefacher Nutzen zu: auf der einen Seite stellt er so in meisterlicher Prüfung unseren Gehorsam auf die Probe, indem wir ja seine Diener nicht anders reden hören, als wenn wir ihn selbst vernähmen; auf der anderen Seite aber kommt er auch unserer Schwachheit zu Hilfe: er will uns lieber nach menschlicher Weise durch Ausleger anreden, um uns zu sich zu locken, als uns etwa mit seinem Donnern von sich wegzutreiben. Und wahrlich, wie segensreich diese vertrauliche Art der Unterweisung für uns ist, das erfahren alle Frommen aus dem Schrecken, mit dem sie Gottes Majestät verdientermaßen zu Boden wirft.

Wer aber meint, die Autorität der Lehrer werde durch die Verächtlichkeit der Menschen, die zur Unterweisung berufen sind, zunichte gemacht, der legt damit seine Undankbarkeit an den Tag; denn unter all den vielen hervorragenden Gaben, mit denen Gott das Menschengeschlecht geziert hat, ist doch dieses Vorrecht ganz einzigartig, daß er sich herbeiläßt, den Mund und die Zunge von Menschen für sich zu weihen, damit in ihnen seine Stimme erschalle! Deshalb wollen wir es uns nicht verdrießen lassen, auch unsererseits die Lehre des Heils, wie sie uns auf sein Geheiß und durch seinen Mund vorgetragen wird, gehorsam anzunehmen; denn obwohl Gottes Kraft nicht an solche äußeren Mittel gefesselt ist, so hat er doch uns an diese geordnete Art der Unterweisung gebunden, und wenn die Schwarmgeister sich weigern, sich daran zu halten, so verwickeln sie sich in viele verderbliche Stricke. Viele treibt der Hochmut, die Aufgeblasenheit oder der Ehrgeiz dazu, daß sie sich einreden, wenn sie für sich allein die Schrift läsen und darüber nachdächten, so könnten sie genug Fortschritte machen, und daß sie auf solche Weise die öffentlichen Versammlungen mißachten und die Predigt für überflüssig 688 halten. Da aber solche Leute das heilige Band der Einheit, soviel an ihnen ist, auflösen und zerreißen, so entgeht keiner der gerechten Strafe für solche gottlose Absonderung, sondern sie begeben sich alle in den Zauberkreis von verderbenbringenden Irrtümern und greulichen Wahnvorstellungen. Damit also die reine Einfalt des Glaubens bei uns herrsche, sollen wir keine Beschwernis darin finden, diese Übung der Frömmigkeit zu gebrauchen; denn Gott zeigt uns ja durch ihre Einsetzung, daß sie notwendig ist, und er empfiehlt sie uns so nachdrücklich! Gewiß hat sich auch unter den frechsten Hunden nie einer gefunden, der behauptet hätte, man müsse vor Gott seine Ohren verschließen, aber zu allen Zeiten hatten die Propheten und die frommen Lehrer einen harten Streit wider die Gottlosen zu führen, deren Halsstarrigkeit sich niemals unter dies Joch zu beugen vermag, daß sie durch den Mund und den Dienst von Menschen unterwiesen werden sollen. Das bedeutet aber genau so viel, als wenn man Gottes Angesicht, das uns in solcher Lehre entgegenleuchtet, austilgt. Denn wenn den Gläubigen einst geboten wurde, Gottes Angesicht im Heiligtum zu suchen (Ps. 105,4), und wenn diese Weisung im Gesetz so oft wiederholt wird (Ps. 27, 8; 100,2 u.a.), so geschah das aus keinem anderen Grunde, als weil für sie die Unterweisung im Gesetz und die prophetischen Vermahnungen das lebendige Ebenbild Gottes darstellten; so versichert ja auch Paulus, daß in seiner Predigt die „Klarheit Gottes in dem Angesichte Jesu Christi“ aufleuchte (2. Kor. 4,6). Um so mehr muß man die Abtrünnigen verabscheuen, die darauf aus sind, die Kirchen zu spalten - genau, als wenn sie die Schafe aus den Hürden vertrieben und sie den Wölfen in den Rachen jagten! Wir dagegen müssen an dem festhalten, was wir eben aus Paulus anführten: die Kirche wird nicht anders als durch die äußerliche Predigt erbaut, und die Heiligen sind durch kein anderes Band miteinander zusammengehalten, als wenn sie einhellig lernend und weiterschreitend die Ordnung der Kirche wahren, die Gott vorgeschrieben hat. Vornehmlich zu diesem Zweck wurde einst, wie ich sagte, den Gläubigen unter dem Gesetz die Weisung erteilt, zum Heiligtum zusammenzukommen; denn wenn Mose von Gottes Wohnstatt redet, dann nennt er sie zugleich auch den Ort des Namens (Gottes), an welchem Gott „seines Namens Gedächtnis“ gestiftet habe (Ex. 20,24). Damit legt er offen dar, daß diese Stätte ohne die Unterweisung in der Frömmigkeit keinerlei Nutzen hat. Es ist auch kein Zweifel, daß eben die gleiche Ursache den David dazu gebracht hat, in unendlicher Bitterkeit seines Geistes darüber zu klagen, daß er durch das tyrannische Wüten der Feinde daran gehindert wurde, in Gottes Hütte zu treten (Ps. 84,2f.). Vielen scheint das eine geradezu kindische Klage zu sein, weil es doch ein sehr geringer Verlust wäre, den Vorhof des Tempels entbehren zu müssen, und weil man dadurch doch nicht eben viel Genuß einbüßte, sofern einem nur andere Vergnügungen zur Verfügung stünden. Trotzdem aber klagt David, da er durch diesen einen Kummer vor Angst und Traurigkeit gequält und gemartert wird, ja, sich beinahe verzehrt. Und das geschieht darum, weil bei den Gläubigen nichts höher gilt als dies Mittel, durch das Gott die Seinen stufenweise zur Höhe führt.

Es ist nämlich auch noch zu bemerken, daß sich Gott den heiligen Vätern im Spiegel seiner Lehre dergestalt gezeigt hat, daß die Erkenntnis, die sie gewannen, etwas Geistliches sein sollte. Daher heißt auch der Tempel nicht allein sein „Angesicht“, sondern auch - zur Behebung jeglichen Aberglaubens - sein „Fußschemel“ (Ps. 99,5; 132,7; 1. Chron. 28,2). Da geschieht nun jenes glückselige Zusammenstreben zur Einheit des Glaubens, wenn sie alle, vom Höchsten bis zum Niedrigsten, nach dem Haupte sich ausstrecken. Alles, was die Heiden Gott in anderer Absicht an Tempeln erbaut haben, das war bloß eine Entheiligung seiner Verehrung. Darin sind aber auch die Juden, wenn auch nicht ganz so grob, doch in einem gewissen Umfang verfallen. Das macht ihnen Stephanus zum Vorwurf, und er verwendet dabei die Worte des Jesaja: „Gott wohnt nicht in Tempeln, die mit Händen gemacht sind!“ 689 (Apg. 7,48; nicht ganz Luthertext; Jes. 66,1f.). Denn Gott allein heiligt sich durch sein Wort Tempel zu rechtmäßigem Gebrauch. Und wenn wir in unserem Vorwitz etwas gegen seinen Befehl unternehmen, dann heften sich an den bösen Anfang sogleich auch weitere Phantastereien, durch die sich dann das Übel ohne Maß und Ziel weiter ausbreitet.

Nichtsdestoweniger war es unbedacht, daß Xerxes auf den Rat seiner Magier alle Tempel Griechenlands verbrannte und zerstörte, weil er meinte, es sei widersinnig, daß die Götter, denen doch alles frei offenstehen müßte, zwischen Mauern und Dachziegeln eingeschlossen würden. Als ob es nicht in Gottes Macht stünde, gewissermaßen zu uns herabzusteigen, damit er uns nahe sei, und dabei doch nicht den Ort zu wechseln und uns nicht an irdische Mittel zu binden, sondern uns vielmehr gewissermaßen in einem Wagen zu seiner himmlischen Herrlichkeit emporzuführen, die in ihrer Unermeßlichkeit alles erfüllt und auch die Himmel an Hoheit überragt.

5. Die kerk is die middelpunt van Christelike onderwysing

Maar laat ons verder gaan en verduidelik wat by hierdie onderwerp hoort. Paulus skryf dat Christus, om alles te vervul, sommiges gegee het as apostels, ander as profete, ander as evangeliste en ander as herders en leraars om die heiliges vir hulle bedieningswerk tot opbou van die liggaam van Christus toe te rus⁴³ totdat ons almal tot die eenheid van die geloof en van die kennis van die Seun van God sal kom, en tot volmaakte volwassenheid, en tot die maat van volledige volwassenheid van Christus.⁴⁴ Ons sien hoe God wat diegene wat aan Hom behoort, in ’n oogwenk kan vervolmaak, nogtans nie wil hê dat hulle tot volwassenheid moet groei sonder die opvoeding van die kerk nie. Ons sien ook dat die manier waarop dit moet gebeur, hier uitgedruk word: die verkondiging van die hemelse leer is naamlik op herders gelê. Ons sien dat almal aan dieselfde orde onderwerp word, naamlik om hulle met ’n vriendelike en leerbare gemoed deur leraars⁴⁵ wat vir hierdie doel aangestel is, te laat regeer. En Jesaja het die koninkryk van Christus al lank tevore reeds met hierdie teken onderskei: “My Gees wat in jou is, en my woorde wat Ek in jou mond gelê het, sal nooit uit jou mond en uit die mond van jou kinders en jou kindskinders wyk nie”.⁴⁶ Hieruit volg dat almal wat die geestelike sielevoedsel verwerp wat van Godsweë deur die hand van die kerk hulle aangebied is, verdien om van gebrek en honger te vergaan.

God gee die geloof in ons harte, maar deur sy evangelie as instrument. Paulus leer byvoorbeeld dat die geloof uit die gehoor is.⁴⁷ So is die mag om te verlos ook in die hande van God⁴⁸ maar, soos dieselfde Paulus 1273 getuig, verklaar en ontvou Hy dit in die verkondiging van die evangelie.⁴⁹ Met hierdie doel was dit eertyds sy wil dat heilige byeenkomste by die heiligdom moes plaasvind sodat die leer wat deur die priester se mond oorgedra is, eensgesindheid in die geloof kon voed. Wanneer die tempel God se rus⁵⁰ genoem word en die heiligdom sy woning⁵¹, wanneer gesê word dat Hy tussen die gérubs sit,⁵² is hierdie voortreflike beskrywings op niks anders gemik as om respek, liefde, agting en eerbied vir die bediening van die hemelse leer te weeg te bring nie. Die aanskouing van ’n sterflike veragtelike mens sou andersins baie daaraan afbreuk gedoen het. Sodat ons dus kan weet dat ’n onwaardeerbare skat in houers van klei vir ons aangebied word,⁵³ kom God self te voorskyn en, in soverre Hy die Skepper van hierdie orde is, wil Hy hê dat sy teenwôordigheid in hierdie instelling van Hom herken moet word. Nadat Hy sy volk dus verbied het om hulle met wiggelary, waarsêery, towerkunste, dodebeswering en ander bygelowe besig te hou,⁵⁴ het Hy bygevoeg dat Hy iets sal gee wat vir almal voldoende behoort te wees, naamlik dat hulle nooit sonder profete sal wees nie.⁵⁵ Soos Hy egter sy volk van ouds nie aan die engele oorgegee het nie, maar leraars uit die aarde opgewek het om waarlik die amp van engele te vervul, so is dit ook sy wil om ons vandag nog deur mense te onderwys. En soos Hy eertyds nie met die wet alleen tevrede was nie maar ook priesters as vertolkers daarvan gegee het sodat die volk die ware betekenis van die wet uit hulle mond kon soek,⁵⁶ so is dit ook vandag sy wil dat ons dit nie slegs toegewyd moet lees nie maar Hy het ook leraars aangestel om ons daarmee te help.

Die voordeel hiervan is tweevoudig. Aan die een kant stel Hy ons gehoorsaamheid met die heel beste toets op die proef wanneer ons na sy dienaars asof na Hom self luister. Aan die ander kant neem Hy ook ons swakheid in ag wanneer Hy liewer deur vertolkers op menslike wyse met ons wil praat om ons na Hom te lok as om ons te oorstelp en ons van Hom weg te jaag. En alle godvrugtiges ervaar gewis uit die vrees waarmee God se majesteit hulle tereg platslaan, hoe voordelig hierdie alledaagse onderwysmetode vir hulle is. Diegene wat die indruk het dat die gesag van die leer as gevolg van die veragtelikheid van die wat geroepe is om hulle te onderwys, verydel word, bring daarmee net hulle 1274 eie ondankbaarheid aan die lig. Onder soveel voortreflike gawes waarmee God die mensdom versier het, is dit ’n besondere voorreg dat Hy die monde en tonge van mense waardig ag om vir Hom te heilig sodat sy stem deur hulle weerklank kan vind.⁵⁷ Ons moet daarom op ons beurt nie afkerig wees om die heilsleer wat volgens sy opdrag en uit sy mond ons voorgehou word, te omhels nie want hoewel God se mag nie aan die uiterlike middele gebind is nie, het Hy ons nogtans aan hierdie alledaagse onderwysmetode verbind.

Wanneer dwaalgeeste⁵⁸ weier om hieraan te hou, verstrik hulle hulle in veelvuldige verderflike strikke. Hoogmoed, afkerigheid of twisgierigheid dryf baie mense daartoe om hulleself te oortuig dat hulle deur die Skrif self te lees en dit te oorpeins voldoende vordering kan maak. So minag hulle die openbare byeenkomste en beskou die verkondiging (van die Woord) as oorbodig. Omdat hulle egter, so ver dit binne hulle vermoë is, die heilige eenheidsband probeer vernietig of afbreek, kan niemand van hulle die regverdige straf vir hierdie goddelose verbreking ontkom sonder om hom met verpestelike dwalings en die afstootlikste drogbeelde te betower nie. Dat die suiwer eenvoud van die geloof dus onder ons van krag tot krag mag gaan, moet ons nie beswaard voel om ons met hierdie beoefening van ons godsvrug besig te hou nie omdat God ons by die instelling daarvan getoon het dat dit noodsaaklik is en Hy dit grootliks aangeprys het. Selfs onder die iesegrimmigste honde⁵⁹ is daar nog nooit iemand gevind wat sou sê dat ons ons ore vir God moet sluit nie, maar die profete en vroom leraars het in al die tye ’n swaar stryd teen goddelose mense gevoer⁶⁰ omdat hulle hulle in hulle hardnekkigheid nooit daaraan kon onderwerp om deur die mond en die diens van mense geleer te word nie. Dit is dieselfde as wanneer hulle God se aangesig wat in die leer oor ons skyn, uitwis. Gelowiges is eertyds gebied om God se aangesig in die heiligdom te soek⁶¹ en dit word ook dikwels in die wet herhaal.⁶² Die rede daarvoor was dat die onderwysing van die wet en die vermanings van die profete vir hulle niks anders as die lewende beeld van God was nie. Paulus verklaar byvoorbeeld dat die heerlikheid van God in die aangesig van Christus in sy prediking skyn.⁶³

1275 Afvalliges wat daarna hunker om die kerk te verskeur net asof hulle skape uit hulle stalle kan wegdryf en hulle in die kake van wolwe kan gooi, is daarom nog verfoeiliker. So ver dit ons aangaan, moet ons vashou aan dit wat ek uit Paulus aangehaal het, naamlik dat die kerk op geen ander wyse gebou word as deur die uitwendige verkondiging (van die Woord) nie, en dat die heiliges deur geen ander band aan mekaar verbind word as wanneer hulle deur eendragtig te leer en te vorder die kerklike orde wat deur God aan hulle voorgeskryf is, onderhou nie.⁶⁴ Soos ek gesê het, is gelowiges eertyds onder die wet besonderlik met hierdie doel voor oë gebied om na die heiligdom te stroom want wanneer Moses oor die woonplek van God praat, noem hy die plek waar God die herinnering van sy Naam geplaas het, terselfdertyd die plek van God se Naam. ⁶⁵ Daarmee leer hy oop en bloot dat die plek sonder die leer van godsvrug geen nut het nie. Dit is ongetwyfeld ook die rede waarom Dawid met groot geestelike bitterheid kla dat hy deur die wrede dwingelandy van sy vyande verhinder word om die tabernakel in te gaan.⁶⁶ Oor die algemeen lyk dit vir baie mense na ’n kinderagtige gekla want om sonder die voorhof van die tempel te wees, bring weinig skade mee en veroorsaak nie veel verlies aan plesier nie, mits ander genietinge maar beskikbaar is. Hy kla nogtans dat hy deur hierdie een ergernis, deur bekommernis en droefheid gekwel, gepynig en byna verteer word. Die rede daarvoor is naamlik dat niks vir gelowiges groter waarde het as hierdie hulpmiddel waarmee God diegene wat aan Hom behoort, geleidelik die hoogte in opvoer nie.

Ons moet trouens ook daarop let dat God Hom altyd in die spieël van sy leer so aan die heilige aartsvaders vertoon het dat hulle Hom geestelik kon ken. Daarom word die tempel nie alleen sy aangesig ⁶⁷ genoem nie maar - om alle bygeloof te verwyder - ook die voetbank van sy voete. ⁶⁸ En dit is inderdaad ’n gelukkige ontmoeting in geloofseenheid⁶⁹ wanneer alle gelowiges - van die oudste tot die jongste - na hulle Hoof streef. Al die tempels wat die heidene met ’n ander doel vir God gebou het, was louter ontheiliging van sy diens. Hoewel dit nie met eweveel stompsinnigheid was nie, het die Jode nogtans enigermate in dieselfde ontheiliging verval. Uit die mond van Jesaja⁷⁰ wys Stefanus hulle trouens tereg dat God nie in tempels wat met mensehande gebou is, woon nie, 1276 ensovoorts,⁷¹ want deur sy Woord heilig God alleen tempels vir wettige gebruik. En as ons sonder sy bevel iets onbesonne aanpak, kleef daar dadelik aan so ’n slegte begin ook bykomende versinsels waardeur die kwaad mateloos vermeerder word. Nogtans het Xerxes⁷² ondeurdag gehandel toe hy op advies van die wyse manne⁷³ al die tempels van Griekeland verbrand of verwoes het omdat hy gemeen het dat die gode deur mure en dakke ingesluit word terwyl alles vir hulle oop en bloot moet wees.⁷⁴ Net asof dit nie in God se mag is om op die een of ander wyse na ons neer te daal om naby ons te wees sonder om nogtans van plek te verander of ons aan die aardse middele te verbind nie! Nee, Hy is eerder by magte om ons met sekere middels opwaarts na sy hemelse heerlikheid te voer wat met oneindige grootheid alles vul en inderdaad ook bo die hemele strek.

5. Теперь продолжим рассмотрение предмета нашего изложения. Св. Павел говорит, что Иисус Христос пришёл, «дабы наполнить всё. И Он поставил одних Апостолами, других пророками, иных Евангелистами, иных пастырями и учителями, к совершению святых, на дело служения, для созидания тела Христова, доколе все придём в единство веры и познания Сына Божия, в мужа совершенного, в меру полного возраста Христова» (Эф 4:10-13). Мы видим, что хотя Бог может в одно мгновение возвести избранных своих к совершенству, тем не менее Он хочет, чтобы они росли постепенно, вскармливаемые Церковью. Мы видим, что назван и способ для этого: проповедь Небесного учения вверена пастырям. Мы видим, что все призваны к тому, чтобы послушно и с готовностью позволить руководить собой пастырям, поставленным на это.

Ещё прежде св. Павла пророк Исайя, описывая Царство Иисуса Христа, провозгласил: «Дух Мой, который на тебе, и слова Мои, которые вложил Я в уста твои, не отступят от уст твоих и от уст потомства твоего и от уст потомков потомства твоего, говорит Господь» (Ис 59:21). Отсюда следует, что отказывающиеся быть вскормленными Церковью или отвергающие духовную пищу, которую она предлагает, достойны голодной смерти. Веру вдохновляет в нас Бог при помощи Евангелия. В чём наставляет св. Павел: вера - от слышания (Рим 10:17). Спасительная сила заключена в Боге, но Он являет её в проповеди Евангелия, как о том свидетельствует апостол в другом месте [Рим 1:16]. Вот почему во времена Закона Бог повелел древнему народу собраться вокруг святилища, чтобы возвещаемое устами священника учение поддерживало единство веры. И в самом деле, все эти величественные и возвышенные слова о том, что храм - покой Божий (Пс 131:14), его святилище и жилище и что Он восседает на херувимах (Пс 79/80:2), имеют одну цель: заставить ценить и благоговейно любить проповедь небесного учения и чтить его достоинство, которое могло бы умалиться, если отвлечься от него и обратить взор на возвещающих его смертных людей.

Поэтому для того, чтобы мы сознавали, что в глиняных сосудах нам вручено неоценимое сокровище (2 Кор 4:7), Бог сам выступает вперёд, а поскольку Он - Творец этого порядка, то Он хочет быть узнанным в своих установлениях. По этой причине вслед за воспрещением своему народу предаваться гаданию, ворожбе, волшебству, некромантии и прочим суевериям (Лев 19:31) [Втор 18:10-14] Бог добавляет, что даст ему средство научения, достаточное для всех: это средство - пророки, которых никогда не будет в недостатке [Втор 18:15]. И как в древности Бог не направил свой народ к Ангелам, а дал ему земных учителей, чтобы они по отношению к народу исполняли служение Ангелов, так и сегодня Он хочет наставлять нас через людей. И как некогда Он не удовольствовался тем, что дал свой Закон на скрижалях, а поставил священников, чтобы Закон был объяснён из их уст [Мал 2:7], так и сегодня Он хочет, чтобы мы не только прилежно читали Закон каждый сам по себе, но имели наставников и учителей, которые бы направляли нас на истинный путь и поддерживали.

Отсюда мы извлекаем двойную пользу. С одной стороны, это хорошее испытание послушания нашей веры, когда мы слышим служителей, которых Бог посылает нам и через которых как бы говорит Сам. С другой стороны, Бог подаёт нам помощь в нашей немощи, когда предпочитает говорить с нами по-человечески, через своих посланцев, чтобы мирно привлечь нас, а не поразить своим величием и внушить страх. В самом деле, все верующие чувствуют, насколько близок нам этот «домашний» способ научения: ведь нам невозможно не испытывать страх, когда Бог обращается к нам с высоты своего величия. Те, кто полагает, будто авторитет Слова умаляется жалким и ничтожным состоянием возвещающих его посланцев, обнаруживают неблагодарность.

Ведь среди множества превосходных даров, которыми Бог украсил род человеческий, есть и эта высочайшая привилегия: Он соблаговолил освятить человеческие уста и язык на служение Себе, чтобы в них звучал его голос. Так пусть же для нас не будет большим трудом послушно принять учение о спасении, которое Бог даёт нам в своей ясно выраженной заповеди.

Конечно, хотя достоинство этого учения не может быть связано ни с какими внешними средствами, тем не менее Он захотел привязать нас к нему этим обыкновенным образом. И если мы, подобно множеству безумцев, отвергаем этот способ, то тем самым опутываем его бесчисленными смертоносными узами. Гордость и самомнение, высокомерие и зависть приводят немалое число людей к убеждению, что они могут извлечь для себя достаточную пользу из самостоятельного чтения Писания и размышления над ним. Поэтому они пренебрегают публичными собраниями и полагают проповедь излишней. Тем самым они расшатывают или разрывают то единение, которое Бог хочет сохранить нерушимым, и поэтому вполне резонно, чтобы они поплатились за этот разрыв: оказались одурманены сбивающими с толку фантазиями и заблуждениями. Для того, чтобы сохранить чистую простоту веры, мы не должны считать докучливой обязанностью практику публичных собраний, которую Бог, утверждая её, объявил необходимой для нас и заповедал нам непреложно ей следовать. Ещё не нашлось ни одного человека, даже из числа этих захлёбывающихся богохульством псов, кто осмелился бы сказать, будто позволительно затыкать уши, когда говорит Бог.

И однако пророки и святые учители всегда вели долгую и трудную борьбу с нечестивцами, чтобы подчинить их учению, которое проповедовали, ибо высокомерие таких людей не могло примириться с подобным игом - необходимостью принимать учение из человеческих уст и людского служения. Ведь это всё равно что стереть образ Божий, сияющий в учении! Вот отчего верующим была заповедана в древности и неоднократно повторена в Законе обязанность искать лица Божьего в храме (Пс 104/105:4): для того, чтобы учение и увещания пророков были для народа как бы живым образом Бога - подобно тому как св. Павел объявляет, что слава Божья сияет в его проповеди в лице Иисуса Христа (2 Кор 4:6). И тем более нам должны быть ненавистны отступники, которые тщатся рассеять Церковь. Они подобны изгоняющим овец из овчарни или с пастбища, чтобы сделать их добычей волков. Что же касается нас, то мы будем придерживаться сказанного, находя опору в словах св. Павла, а именно: Церковь не может быть воздвигнута иначе, кроме как внешней проповедью, и святые удерживаются среди святых лишь одной связью - соблюдением установленного Богом порядка, постигаемым и обращаемым ими себе на пользу.

Именно такова была, как я сказал, основная цель, которую преследовал Бог, заповедав верующим во времена Закона собираться в святилище. И Моисей называет святилище местом имени Божьего потому, что Бог пожелал, чтобы там совершались служения в память его имени (Исх 20:24). Тем самым указывается, что без истинного учения святилище было бы бесполезно.

Нет сомнения, что и Давид именно поэтому с такой душевной болью и горечью жалуется, что из-за жестокости и произвола врагов ему закрыт доступ в святилище (Пс 83/84:2-5). Многие находят эту жалобу ребяческой - дескать, невозможность войти во двор храма не была для него большой утратой и несчастьем, коль скоро он мог наслаждаться всевозможными роскошествами и удовольствиями. А между тем Давид горестно признаёт, что невозможность приблизиться к святому месту мучает и терзает его невыразимой болью - более того, словно сжигает его. И всё это потому, что для верующих нет ничего драгоценнее сего средства, каким Бог постепенно, шаг за шагом, возвышает своих детей. Следует заметить, что в древности Бог столь ясно явил Себя отцам в зеркале своего учения, что и тогда - как и теперь - хотел быть познанным духовно. Поэтому, чтобы избежать всякого суеверия, храм именуется не только его лицом, но и его подножием (Пс 131/132:7; 98/99:5; 1 Пар 28:2). Храм Божий - та счастливая возможность, о которой говорит св. Павел: он доставляет нам совершенство в единстве веры, когда все от великих до ничтожных устремлены к его Главе [Эф 4:13].

Что же касается храмов, которые воздвигли Богу язычники с другими целями или намерениями, то они только способствовали осквернению божественного служения. В тот же порок впали и иудеи, пусть даже вина их не столь тяжела. Однако они всё же виновны, и в этом их словами Исайи упрекает св. Стефан. Ибо Господь живёт не в строениях рук человеческих (Деян 7:48), но сам являет Себя в своём Слове и освящает храмы, где Ему совершается истинное служение. А едва мы безрассудно предпримем что-либо без божественного веления, тут же одно зло повлечёт за собой другое: к дурному началу присоединится множество безумных измышлений, и в результате порча распространится без меры.

Однако персидский царь Ксеркс поступил глупо и безумно, когда по совету философов своей страны сжёг все храмы Греции под тем предлогом, что абсолютно свободные боги не должны быть заключены в стенах и под кровлями. Как будто не во власти Божьей каким-либо образом спуститься к нам, чтобы явить Себя более близким, не изменяя, однако, своего местопребывания, не склоняясь и не привязывая нас к каким-нибудь земным обителям, а, наоборот, возвышая к своей небесной славе. Она же наполняет всё своим безмерным величием, превосходя даже небо.

6. Porro quia hoc tempore magna fuit concertatio de efficacia ministerii, dum eius dignitatem hyperbolice amplificant alii, alii contendunt perperam transferri ad hominem mortalem quod proprium est Spiritus, si ministros et doctores censemus penetrare ad mentes et corda, ut tam illarum caecitatem quam horum duritiem corrigant¹: recta huius controversiae definitio tradenda est. Quod utrinque disceptant, nullo negotio facile transigetur, locos diserte observando, ubi Deus author praedicationis Spiritum suum cum ea coniungens, fructum inde promittit; vel rursum ubi se ab externis subsidiis separans, tam initia fidei quam totum cursum sibi uni vendicat. Officium secundi Eliae fuit, teste Malachia, illuminare mentes, et convertere corda patrum ad filios, et incredulos ad prudentiam iustorum [Malach. 4. a. 6]². Christus se Apostolos mittere pronuntiat, ut fructum afferant ex labore suo [Iohan. 15. c. 16]; quis autem sit fructus ille, breviter definit Petrus, nos regigni dicens semine incorruptibili^a [1. Pet. 1. d. 23]. Itaque gloriatur Paulus se per Evangelium genuisse Corinthios [1. Cor. 4. c. 15], eosque apostolatus sui sigillum esse [1. Cor. 9. a. 2]: imo se non esse literalem ministrum, qui tantum sonitu vocis aures percusserit, sed datam sibi efficaciam Spiritus, ne inutilis sit doctrina [2. Cor. 3. b. 6]. Quo sensu etiam alibi Evangelium suum fuisse negat tantum in sermone, sed in virtute [1. Cor. 2. a. 4]. Affirmat etiam Galatas ex auditu fidei Spiritum accepisse [Galat. 3. a. 2]. Denique pluribus locis non modo se cooperarium Dei facit, sed partes sibi assignat conferendae salutis [1. Cor. 2. b. 9]. Haec certe omnia nunquam eo protulit ut vel tantillum sibi seorsum a Deo tribueret; sicuti breviter alibi exponit, Labor noster non fuit inutilis in Domino [1. Thess. 3. b. 5] secundum potentiam eius potenter in me efficacem³. Item alibi, Qui efficax fuit in Petro erga Circuncisionem^b, in me etiam efficax fuit apud Gentes [Galat. 2. b. 8]. Caeterum quam nihil separatim ministris residuum faciat, ex aliis locis patet, Qui plantat nihil est, et qui rigat nihil est, sed Deus qui dat incrementum^c [1. Cor. 3. b. 7]. Item, Plus omnibus laboravi: non ego, sed gratia Dei quae mihi aderat⁴. Et certe retinere sententias illas oportet, ubi Deus sibi ascribens mentis illuminationem et renovationem cordis, sacrilegium esse admonet siquam utriusque 12 partem homo sibi arrogat. Interim si ministris, quos Deus praeficit, se quisque docilem offerat, ex fructu cognoscet non frustra placuisse Deo hunc docendi modum, nec frustra etiam fidelibus iugum hoc modestiae impositum esse.

6. Or pource qu’il y a eu de nostre temps de grans combats touchant l’efficace du ministere: c’est qu’aucuns voulans amplifier la dignité d’iceluy, ont excedé mesure: les autres ont maintenu que c’estoit tout pervertir, de transporter à l’homme mortel, ce qui est propre au sainct Esprit, en disant que les ministres et docteurs entrent jusques aux entendemens et aux cœurs, pour corriger tant l’aveuglement que la dureté qui y est: nous avons à decider ces disputes. Ce qu’ils alleguent d’un costé et d’autre sera facile à transiger, en observant distinctement les passages auxquels Dieu, selon qu’il est autheur de la predication, conjoignant son Esprit avec icelle, promet qu’elle ne passera pas sans fruit: ou bien d’autre part, en se separant de toutes aydes externes, s’attribue à luy seul tant le commencement de la foy que l’accomplissement. L’office du second Elias, tesmoin le prophete Malachie, a esté d’illuminer les esprits, convertir les cœurs des peres aux enfans, et les incredules à la sagesse des justes (Mal. 4:6; Luc 1:17). Jesus Christ prononce qu’il envoye ses Apostres, à ce qu’ils rapportent fruict de leur labeur (Jean 15:16). Or sainct Pierre definit brievement quel est ce fruict-là, disant que nous sommes regenerez par la parolle qui nous est preschée, qui est la semence incorruptible de vie (1 Pierre 1:23). Pourtant sainct Paul se glorifie d’avoir engendré les Corinthiens au Seigneur par l’Evangile, et qu’ils sont le seau de son Apostolat: et mesmes qu’il n’est pas un ministre literal, qui ait seulement battu les oreilles par le son de sa voix, mais que l’efficace de l’Esprit luy a esté donnée, afin que sa doctrine ne fust pas inutile (1 Cor. 4:15; 9:2; 2 Cor. 3:6); selon lequel sens il dit ailleurs, que son Evangile n’a pas esté seulement en parolles, mais en vertu de l’Esprit (1 Cor. 2:4). Il dit aussi que les Galatiens ont receu le sainct Esprit par l’ouye de la foy (Gal. 3:2): bref en plusieurs passages non seulement il se fait cooperateur de Dieu, mais aussi s’attribue l’office d’administrer salut (1 Cor. 3:9). Il est certain que jamais il n’a proferé telles choses pour usurper une seule goutte de louange à part, en se separant d’avec Dieu, comme il l’expose ailleurs, Nostre labeur n’a pas esté inutile en Dieu, selon sa vertu, qui a besoigné puissamment en moy (1 Thess. 3:5). Item derechef, Celuy qui a desployé sa vertu en Pierre envers les Juifs, il l’a aussi desployée en moy envers les Gentils (Gal. 2:8). Davantage, il appert par d’autres passages, qu’il ne laisse rien qui soit aux ministres, quand ils seront regardez en eux: Celuy, dit-il, qui plante n’est rien, et celuy qui arrouse n’est rien: mais Dieu qui donne accroissement fait tout (1 Cor. 3:7). Item, J’ay travaillé par dessus tous les autres: non pas moy, mais la grace de Dieu qui m’assistoit (1 Cor. 15:10). Il est requis de noter diligemment et retenir ces sentences, ausquelles Dieu s’attribuant l’illumination de nos esprits et renouvellement de nos cœurs, declaire que celuy qui se vante d’y avoir quelque part ou portion, est sacrilege. Cependant selon que chacun se rendra docile aux ministres que Dieu ordonne, il sentira en effect à son grand profit, que ceste maniere d’enseigner n’a pas pieu à Dieu en vain: et que non sans cause il a imposé ce joug de modestie à tous ses fideles.

6. Now, as the present age has witnessed a violent dispute respecting the efficacy of the ministry, some exaggerating its dignity beyond measure, and others contending that it is a criminal transfer to mortal man of what properly belongs to the Holy Spirit, to suppose that ministers and teachers penetrate the mind and heart, so as to correct the blindness of the one, and the hardness of the other,—we must proceed to a decision of this controversy. The arguments advanced on both sides may be easily reconciled by a careful observation of the passages, in which God, the Author of preaching, connecting his Spirit with it, promises that it shall be followed with success; or those in which, separating himself from all external aids, he attributes the commencement of faith, as well as its subsequent progress, entirely and exclusively to himself. The office of the second Elias, according to Malachi, was to illuminate the minds and to “turn the hearts of the fathers to the children,” and the disobedient to the wisdom of the just.⁷²⁷ Christ declares that he sent his disciples, that they “should bring forth fruit”⁷²⁸ from their labours. What that fruit was, is briefly defined by Peter, when he says that we are “born again, not of corruptible seed, but of incorruptible.”⁷²⁹ Therefore Paul glories that he had “begotten” the Corinthians “through the gospel,” and that they were “the seal of his apostleship;”⁷³⁰ and even that he was “not a minister of the letter,” merely striking the ear with a vocal sound, but that the energy of the Spirit had been given to him to render his doctrine efficacious.⁷³¹ In the same sense, 229he affirms, in another Epistle, that his “gospel came not in word only, but also in power.”⁷³² He declares also to the Galatians, that they “received the Spirit by the hearing of faith.”⁷³³ In short, there are several places, in which he not only represents himself as a “labourer together with God,”⁷³⁴ but even attributes to himself the office of communicating salvation. He certainly never advanced all these things, in order to arrogate to himself the least praise independent of God, as he briefly states in other passages: “Our entrance in unto you was not in vain.”⁷³⁵ “I labour, striving according to his working, which worketh in me mightily.”⁷³⁶ “He that wrought effectually in Peter to the apostleship of the circumcision, the same was mighty in me toward the Gentiles.”⁷³⁷ Besides, it is evident, from other places, that he leaves ministers possessed of nothing, considered in themselves: “Neither is he that planteth any thing, neither he that watereth; but God that giveth the increase.”⁷³⁸ Again: “I laboured more abundantly than they all; yet not I, but the grace of God which was with me.”⁷³⁹ And it is certainly necessary to bear in memory those passages, in which God ascribes to himself the illumination of the mind and renovation of the heart, and thereby declares it to be sacrilege for man to arrogate to himself any share in either. Yet every one who attends with docility of mind to the ministers whom God has appointed, will learn from the beneficial effect, that this mode of teaching has not in vain been pleasing to God, and that this yoke of modesty has not without reason been imposed upon believers.

6. Her ministry effectual, but not without the Spirit of God. Passages in proof of this.

Moreover, as at this time there is a great dispute as to the efficacy of the ministry, some extravagantly overrating its dignity, and others erroneously maintaining, that what is peculiar to the Spirit of God is transferred to mortal man, when we suppose that ministers and teachers penetrate to the mind and heart, so as to correct the blindness of the one, and the hardness of the other; it is necessary to place this controversy on its proper footing. The arguments on both sides will be disposed of without trouble, by distinctly attending to the passages in which God, the author of preaching, connects his Spirit with it, and then promises a beneficial result; or, on the other hand, to the passages in which God, separating himself from external means, claims for himself alone both the commencement and the whole course of faith. The office of the second Elias was, as Malachi declares, to “turn the heart of the fathers to the children, and the heart of the children to their fathers” (Mal. 4:6). Christ declares that he sent the Apostles to produce fruit from his labours (John 15:16). What this fruit is Peter briefly defines, when he says that we are begotten again of incorruptible seed (1 Pet. 1:23). Hence Paul glories, that by means of the Gospel he had begotten the Corinthians, who were the seals of his apostleship (1 Cor. 4:15); moreover, that his was not a ministry of the letter, which only sounded in the ear, but that the effectual agency of the Spirit was given to him, in order that his doctrine might not be in vain (1 Cor. 9:2; 2 Cor. 3:6). In this sense he elsewhere declares that his Gospel was not in word, but in power (1 Thess. 1:5). He also affirms that the Galatians received the Spirit by the hearing of faith (Gal. 3:2). In short, in several passages he not only makes himself a fellow-worker with God, but attributes to himself the province of bestowing salvation (1 Cor. 3:9). All these things he certainly never uttered with the view of attributing to himself one iota apart from God, as he elsewhere briefly explains. “For this cause also thank we God without ceasing, because, when ye received the word of God which ye heard of us, ye received it not as the word of men, but (as it is in truth) the word of God, which effectually worketh also in you that believe” (1 Thess. 2:13). Again, in another place, “He that wrought effectually in Peter to the apostleship of the circumcision, the same was mighty in me toward the Gentiles” (Gal. 2:8). And that he allows no more to ministers is obvious from other passages. “So then neither is he that planteth anything, neither he that watereth; but God that giveth the increase” (1 Cor. 3:7). Again, “I laboured more abundantly than they all: yet not I, but the grace of God which was with me” (1 Cor. 15:10). And it is indeed necessary to keep these sentences in view, since God, in ascribing to himself the illumination of the mind and renewal of the heart, reminds us that it is sacrilege for man to claim any part of either to himself. Still every one who listens with docility to the ministers whom God appoints, will know288by the beneficial result, that for good reason God is pleased with this method of teaching, and for good reason has laid believers under this modest yoke.

6. Verder, aangezien er in deze tijd een grote strijd geweest is over de krachtdadigheid der bediening, doordat sommigen de waardigheid daarvan bovenmate vergroten, en anderen beweren, dat ten onrechte op een sterfelijk mens overgebracht wordt, wat eigenlijk de Geest toekomt, als we oordelen, dat de dienaren en leraren tot het verstand en het hart doordringen, om zowel de blindheid van het eerste als de hardheid van het laatste te verbeteren, zo moet een juiste beschrijving van dit geschil gegeven worden. Wat ze van beide zijden aanvoeren, zal zonder moeite gemakkelijk beslecht worden, doordat men nauwkeurig let op de plaatsen, waar God, de auteur der prediking, zijn Geest aan haar verbindt en vrucht daaruit belooft; of aan de andere kant, waar Hij zich afscheidt van de uiterlijke hulpmiddelen en zowel het begin van het geloof als de ganse verdere loop aan zich alleen toekent. Het ambt van de tweede Elia was, volgens getuigenis van Maleachi (Mal. 4:6) de verstanden te verlichten en de harten der vaderen tot de kinderen weder te brengen en de ongelovigen tot de verstandigheid der rechtvaardigen. Christus zegt (Joh. 15:16) dat Hij de apostelen zendt, opdat zij vruchten voortbrengen uit hun arbeid. En welke die vrucht is, beschrijft Petrus in het kort (1 Petr. 1:23) zeggende, dat wij wedergeboren worden uit een onvergankelijk zaad. Daarom roemt Paulus (1 Cor. 4:15) dat hij door het evangelie de Corinthiërs heeft geteeld, en dat zij het zegel zijn van zijn apostelschap (1 Cor. 9:2) ja, dat hij niet is een dienaar der letter, die alleen met het geluid der stem de oren getroffen heeft, maar dat hem gegeven is de krachtige werking des Geestes, opdat zijn leer niet onnuttig zou zijn (2 Cor. 3:6) In die zin zegt hij ook elders (1 Cor. 2:4) dat zijn evangelie niet slechts in woorden geweest is, maar ook in kracht. Hij verzekert ook, dat de Galaten uit het gehoor des geloofs de Geest ontvangen hebben (Gal. 3:2) Kortom op verscheidene plaatsen maakt hij zich niet alleen tot een medearbeider Gods, maar kent zichzelf ook de rol toe, dat hij de zaligheid toebrengt (1 Cor. 3:9) Dit alles heeft hij ongetwijfeld nooit gezegd met de bedoeling om zichzelf iets, al was het nog zo weinig, zonder God toe te schrijven. Gelijk hij in het kort elders (1 The. 3:5) uiteenzet: "Onze arbeid is niet ijdel geweest in de Here, naar zijn macht, die krachtig in mij werkt." Evenzo elders (Gal. 2:8) "Die in Petrus krachtig wrocht tot het apostelschap der besnijdenis, die wrocht ook krachtig in mij onder de heidenen." Verder, hoezeer hij de dienaren op zichzelf niets over laat, blijkt uit andere plaatsen: "Hij, die plant, is niets, en hij, die nat maakt, is niets, maar God, die de wasdom geeft (1 Cor. 3:7) " Evenzo: "Ik heb overvloediger gearbeid dan zij allen, doch niet ik, maar de genade Gods, die met mij was" (1 Cor. 15:10) En ongetwijfeld moeten wij die uitspraken onthouden, in welke God zichzelf de verlichting des verstands en de vernieuwing des harten toeschrijft en daardoor ons vermaant dat het heiligschennis is, indien de mens zichzelf enig deel van die beide aanmatigt. Intussen, indien een ieder zich leerzaam betoont aan de dienaren, die God over hem stelt, zal hij uit de vrucht leren zien, dat deze wijze van leren aan God niet zonder reden behaagd heeft, en dat ook aan de gelovigen dit juk der bescheidenheid niet tevergeefs is opgelegd.

6. Bedeutung und Grenze des Predigtamtes

Nun hat sich aber zu unserer Zeit über die Kraft des Predigtamtes ein großer Streit erhoben. Die einen preisen seine Würde überschwenglich, die anderen behaupten, es sei verkehrt, daß man einem sterblichen Menschen übertrage, was doch dem Heiligen Geiste allein eigen sei; das geschehe aber, wenn wir dafür halten, daß die Diener (am Wort) und die Lehrer in Verstand und Herz der Menschen eindringen, um die Blindheit des Verstandes und die Härtigkeit des Herzens zu beheben. Wir müssen also eine rechte Beschreibung dieser Meinungsverschiedenheit geben.

Was nun auf beiden Seiten ins Treffen geführt wird, das läßt sich ohne Mühe leicht zum Austrag bringen, wenn man sein Augenmerk (1) scharf auf die Stellen richtet, an denen Gott, der Urheber der Predigt, seinen Geist mit ihr verbindet und daraus Frucht verheißt, wenn man aber auf der anderen Seite (2) auch auf jene Stellen achtet, an denen er sich von den äußeren Mitteln abtrennt und den Anfang wie auch den ganzen Lauf des Glaubens sich allein zuschreibt.

(1) Das Amt des zweiten Elia bestand nach dem Zeugnis des Maleachi darin, daß er den Verstand erleuchten, „das Herz der Väter zu den Kindern“ und die Ungläubigen zur Verständigkeit der Gerechten bekehren sollte (Mal. 3,23f. = 4,5f.). Christus spricht aus, daß er die Apostel sendet, damit sie aus ihrer Arbeit „Frucht bringen“ (Joh. 15,16), und was das für eine Frucht ist, das gibt Petrus mit kurzen Worten an, indem er sagte, wir würden „wiedergeboren ... aus unvergänglichem Samen“ (1. Petr. 1,23). Deshalb rühmt sich Paulus, daß er die Korinther „durchs Evangelium“ „gezeugt“ hat (1. Kor. 4,15) und daß sie das „Siegel“ seines Apostelamtes sind (1. Kor. 9,2), ja, daß er nicht bloß ein Amt des Buchstabens führt und als solcher nur mit dem Klang seiner Stimme die Ohren getroffen hätte, sondern daß ihm die Wirkkraft des Geistes gegeben ist, damit seine Unterweisung nicht ohne Nutzen bleibt (2. Kor. 3,6). In diesem Sinne bezeugt er auch anderwärts, daß sein Evangelium nicht bloß in Worten geschehen ist, sondern in Kraft (1. Kor. 2,4). Auch erklärt er, daß die Galater „durch die Predigt vom Glauben“ den Heiligen Geist empfangen haben (Gal. 3,2). Und schließlich macht er sich an vielen Stellen nicht allein zu einem „Mitarbeiter“ Gottes, sondern er mißt sich auch die Amtsaufgabe zu, das Heil mitzuteilen (1. Kor. 3,9).

(2) Dies alles hat nun Paulus ohne Zweifel nie und nimmer in der Absicht ausgesprochen, sich selbst auch nur das Allermindeste abseits von Gott zuzuschreiben; er setzt uns das an anderer Stelle selbst kurz auseinander: „Unsere Arbeit ist nicht vergeblich gewesen in dem Herrn“ (1. Thess. 3,5; sehr ungenau) „nach der Wirkung des, der in mir kräftig wirkt!“ (Kol. 1,29). Ebenso sagt er anderwärts: „Der mit Petrus kräftig gewesen ist ... unter den Juden, der ist mit 690 mir auch kräftig gewesen unter den Heiden“ (Gal. 2,8). Wie rein gar nichts er aber den Dienern (am Wort) für sich allein übrigläßt, das geht aus anderen Stellen deutlich hervor. So spricht er: „So ist nun weder der da pflanzt, noch der da begießt, etwas, sondern Gott, der das Gedeihen gibt“ (1. Kor. 3,7). Oder ebenso: „Ich habe viel mehr gearbeitet denn sie alle; nicht aber ich, sondern Gottes Gnade, die mit mir ist“ (1. Kor. 15,10). Auch müssen wir unzweifelhaft jene Sprüche behalten, in denen sich Gott die Erleuchtung des Verstandes und die Erneuerung des Herzens zuschreibt und uns damit daran mahnt, daß es ein Frevel ist, wenn sich der Mensch irgendeinen Anteil an diesen beiden Gottestaten anmaßt.

Indessen gilt es aber doch: wenn sich jeder den Dienern, die Gott über ihn stellt, gelehrig erweist, so wird er aus der ihm erwachsenden Frucht erkennen: es war nicht umsonst, daß Gott diese Art der Unterweisung gefallen hat, und es ist auch nicht umsonst, daß den Gläubigen dieses Joch der Bescheidenheit auferlegt ist.

6. Woordverkondiging en die Heilige Gees

Verder, omdat daar vandag ’n geweldige stryd ontketen is oor die doeltreffendheid van die (woord) bediening terwyl sommiges die aansien daarvan oormatig vergroot en ander volhou dat dit verkeerd is om iets wat aan die Gees behoort op ’n sterflike mens oor te dra⁷⁵ - dit is as ons meen dat bedienaars en leraars in die verstand en harte van mense indring om die blindheid van hulle verstand en die hardvogtigheid van hulle harte te verbeter -, moet ons ook leer hoe hierdie geskil reg beëindig moet word. Die vraagstuk waaroor hulle aan albei kante stry, sal maklik sonder moeite afgehandel word deur uitdruklik op die verwysings te let waar God as Insteller van die prediking sy Gees aan die Woordverkondiging verbind en vrugte daaruit beloof;⁷⁶ of aan die ander kant, wanneer Hy Hom van die uitwendige middels losmaak en die begin sowel as die hele verloop van die geloof vir Homself alleen opeis. Volgens die getuienis van Maléagi was die taak van die tweede Elia om die verstande te verlig en die harte van die aartsvaders tot die kinders om te keer, en ongelowiges tot die wysheid van die regverdiges.⁷⁷ Christus 1277 verklaar dat Hy die apostels stuur om vrug uit hulle arbeid te dra.⁷⁸ Petrus verklaar kortliks wat hierdie vrug is wanneer hy sê dat ons uit onbederfbare saad wederbaar word.⁷⁹ Paulus roem derhalwe dat hy die Korintiërs deur die evangelie voortgebring het⁸⁰ en dat hulle die seël van sy apostelskap is.⁸¹ Ja, meer nog, dat hy nie ’n bedienaar van die letter is wat slegs met die klank van sy stem mense se ore tref nie, maar dat die werking van die Gees hom gegee is sodat die leer nie nutteloos sou wees nie.⁸² Elders verklaar hy in dieselfde sin dat sy evangelie nie soseer in woorde nie, maar in krag geleë is.⁸³ Hy bevestig ook dat die Galasiërs deur die geloof te hoor die Gees ontvang het.⁸⁴ Kortom: in baie verwysings maak hy hom nie alleen ’n medewerker van God nie maar hy skryf hom ook die rol toe om saligheid toe te ken.⁸⁵

 Hy het dit alles egter nooit so ver gevoer dat hy selfs die geringste deeltjie daarvan sonder God aan homself sou toeskryf nie. Elders verduidelik hy dit byvoorbeeld kortliks: “Ons arbeid in die Here was nie nutteloos nie,”⁸⁶ “volgens sy mag wat kragtig in my werk”.⁸⁷ Elders stel hy dit so: “Hy wat kragtig in Petrus vir die besnydenis gewerk het, het ook onder die heidene kragtig in my gewerk”.⁸⁸ Verder blyk ook uit ander verwysings dat hy niks afsonderlik vir bedienaars laat nie: “Hy wat plant, is niks, en hy wat natmaak, is niks, maar God wat laat groei”.⁸⁹ Net so: “Ek het meer as almal gewerk; nie ek nie, maar die genade wat God my gegee het”.⁹⁰ Ons behoort in elk geval daardie uitsprake te onthou waar God verligting van die verstand en hernuwing van die hart aan Homself toeskryf, en die vermaning rig dat dit heiligskennis is as iemand hom ’n deel van beide hiervan toe-eien.

Intussen sal iemand wat hom aanbied as leerbaar vir die bedienaars wat God aangestel het, uit die vrug daarvan agterkom dat hierdie onderwysingsmetode God nie sonder rede behaag het nie en dat hierdie juk van gematigdheid nie sonder rede op gelowiges gelê is nie.

Die onderskeid tussen die sigbare en die onsigbare kerk; die merktekens waaraan die ware kerk herken kan word (Afdeling 7 - 9)

6. В наше время ведутся жаркие споры вокруг действенности церковного служения. Одни, стремясь подчеркнуть его достоинство, теряют чувство меры. Другие считают извращением переносить на смертного человека то, что присуще Св. Духу, а именно, говорить, что служители и учители проникают в разум и сердце, исправляя в них заблуждения и непослушание. Мы должны разрешить этот спор. Нетрудно примирить доводы обеих сторон, если внимательно рассмотреть те места Писания, где Бог как источник проповеди соединяет с нею свой Дух, дабы она не осталась бесплодной. С другой стороны, Бог, отделяя Себя от всех внешних вспомогательных средств, к одному Себе относит как начало, так и исполнение веры. По свидетельству пророка Малахии, дело второго Илии - просветить души, обратить сердца отцов к детям, а неверующих - к мудрости праведников (Мал 4:6). Иисус Христос говорит, что посылает апостолов, чтобы они приносили плод своих трудов (Ин 15:16). А св. Пётр кратко определяет, каков этот плод, говоря, что мы возрождаемся проповедуемым словом, которое есть нетленное семя жизни (1 Пет 1:23). По этой причине и св. Павел хвалится тем, что родил коринфян в Господе благовествованием (1 Кор 9:2). А также тем, что он - служитель не буквы, только хлопающий по ушам звуком своего голоса, но наделён действенностью Духа для того, чтобы его учение принесло пользу (2 Кор 3:6). В этом же смысле св. Павел в другом месте утверждает, что проповедь его не только в словах, но в силе духа (I Кор 2:4), а также говорит, что галаты получили Св. Духа через наставление в вере (Гал 3:2). Короче, во многих местах св. Павел не только называет себя соработником у Бога (1 Кор 3:9), но и соотносит с собой дело, благоприятствующее спасению.

Конечно, он никогда не сказал бы подобных слов с целью присвоить хотя бы одну каплю хвалы лично себе, отдельно от Бога. Он и сам говорит: «Не сделался тщетным труд наш» (1 Фес 3:5). А также : «Силою Его действуешь во мне могущественно» [Кол 1:29]; и еще: «Содействовавший Петру в апостольстве у обрезанных содействовал и мне у язычников» (Гал 2:8). Более того, в других местах св. Павел свидетельствует, что служители Божьи сами по себе ничего не имеют: «Насаждающий и поливающий есть ничто, а всё - Бог возращающий» (1 Кор 3:7); а также: «Я более всех... потрудился; не я, впрочем, а благодать Божия, которая со мною» (1 Кор 15:10). Надлежит тщательно отмечать и запоминать эти изречения, в которых Бог, приписывая Себе просвещение нашего разума и обновление нашего сердца, объявляет святотатцем всякого, кто похваляется, будто имеет какую-то часть или долю в этом делании. Если же каждый из нас будет послушен поставленным от Бога служителям, то поистине и с большой пользой для себя ощутит, что не зря Бог предпочёл такой способ научения и не без причины наложил это иго смирения на своих верных.

7. | Enimvero de Ecclesia visibili, et quae sub cognitionem nostram cadit, quale iudicium facere conveniat, ex superioribus iam liquere existimo^a. || Diximus enim bifariam de Ecclesia sacras literas loqui^b. Interdum^c quum Ecclesiam nominant, eam intelligunt quae re vera est coram Deo, in quam nulli recipiuntur nisi qui et adoptionis gratia filii Dei sunt, et Spiritus sanctificatione, vera Christi membra. Ac tunc quidem non tantum sanctos qui in terra habitant comprehendit, sed electos omnes qui ab origine mundi fuerunt. Saepe autem Ecclesiae nomine universam hominum multitudinem in orbe diffusam designat, quae unum se Deum et Christum colere profitetur: Baptismo initiatur in eius fidem^d: Coenae participatione unitatem in vera doctrina et charitate testatur: consensionem habet in verbo Domini, atque ad eius praedicationem ministerium conservat a Christo institutum. In hac autem plurimi sunt permixti hypocritae, qui nihil Christi habent praeter titulum et speciem: plurimi ambitiosi, avari, invidi, maledici, aliqui impurioris vitae, qui ad tempus tolerantur: vel quia legitimo iudicio convinci nequeunt, vel quia non semper ea viget disciplinae severitas quae debebat. Quemadmodum ergo nobis invisibilem¹, solius Dei oculis conspicuam Ecclesiam credere necesse est, ita hanc, quae respectu hominum Ecclesia dicitur^e, observare eiusque communionem colere iubemur.

7. J’estime qu’il est assez notoire par ce que nous avons dit comment on doit juger de l’Eglise visible, laquelle nous pouvons cognoistre. Car nous avons dit que l’Escriture saincte parle de l’Eglise en deux sortes: car quelque fois en usant de ce nom, elle entend l’Eglise qui est telle à la verité, et en laquelle nuls ne sont comprins sinon ceux qui par la grace d’adoption sont enfans de Dieu, et par la sanctification de son Esprit sont vrays membres de Jesus Christ. Et lors non seulement elle parle des saincts qui habitent en terre, mais de tous les esleus qui ont esté depuis le commencement du monde. Souvent par le nom de l’Eglise elle signifie toute la multitude des hommes, laquelle estant esparse en diverses regions du monde, fait une mesme profession d’honnorer Dieu et Jesus Christ: a le Baptesme pour tesmoignage de sa foy: en participant à la Cene proteste d’avoir unité en doctrine et en charité: est consentante à la parolle de Dieu, et de laquelle elle veut garder la predication, suyvant le commandement de Jesus Christ. En ceste Eglise il y a plusieurs hypocrites meslez avec les bons qui n’ont rien de Jesus Christ fors que le tiltre et l’apparence: les uns ambitieux, les autres avaricieux, les autres mesdisans, aucuns de vie dissolue, lesquels sont tolerez pour un temps, ou pource qu’on ne les peut conveincre juridiquement, ou bien pource que la discipline n’est pas tousjours en telle vigueur qu’elle devroit. Pourtant comme il nous est necessaire de croire l’Eglise, invisible à nous, et cogneue à un seul Dieu: aussi il nous est commandé d’avoir ceste Eglise visible en honneur, et de nous maintenir en la communion d’icelle.

7. From what has been said, I conceive it must now be evident what judgment we ought to form respecting the Church, which is visible to our eyes, and falls under our knowledge. For we have remarked that the word Church is used in the sacred Scriptures in two senses. Sometimes, when they mention the Church, they intend that which is really such in the sight of God, into which none are received but those who by adoption and grace are the children of God, and by the sanctification of the Spirit are the true members of Christ. And then it comprehends not only the saints at any one time resident on earth, but all the elect who have lived from the beginning of the world. But the word Church is frequently used in the Scriptures to designate the whole multitude, dispersed all over the world, who profess to worship one God and Jesus Christ, who are initiated into his faith by baptism, who testify their unity in true doctrine and charity by a participation of the sacred supper, who consent to 230the word of the Lord, and preserve the ministry which Christ has instituted for the purpose of preaching it. In this Church are included many hypocrites, who have nothing of Christ but the name and appearance; many persons ambitious, avaricious, envious, slanderous, and dissolute in their lives, who are tolerated for a time, either because they cannot be convicted by a legitimate process, or because discipline is not always maintained with sufficient vigour. As it is necessary, therefore, to believe that Church, which is invisible to us, and known to God alone, so this Church, which is visible to men, we are commanded to honour, and to maintain communion with it.

7. Second part of the Chapter. Concerning the marks of the Church. In what respect the Church is invisible. In what respect she is visible.

The judgment which ought to be formed concerning the visible Church which comes under our observation, must, I think, be sufficiently clear from what has been said. I have observed that the Scriptures speak of the Church in two ways. Sometimes when they speak of the Church they mean the Church as it really is before God—the Church into which none are admitted but those who by the gift of adoption are sons of God, and by the sanctification of the Spirit true members of Christ. In this case it not only comprehends the saints who dwell on the earth, but all the elect who have existed from the beginning of the world. Often, too, by the name of Church is designated the whole body of mankind scattered throughout the world, who profess to worship one God and Christ, who by baptism are initiated into the faith; by partaking of the Lord’s Supper profess unity in true doctrine and charity, agree in holding the word of the Lord, and observe the ministry which Christ has appointed for the preaching of it. In this Church there is a very large mixture of hypocrites, who have nothing of Christ but the name and outward appearance: of ambitious, avaricious, envious, evil-speaking men, some also of impurer lives, who are tolerated for a time, either because their guilt cannot be legally established, or because due strictness of discipline is not always observed. Hence, as it is necessary to believe the invisible Church,¹ which is manifest to the eye of God only, so we are also enjoined to regard this Church which is so called with reference to man, and to cultivate its communion.

7. Welk oordeel we behoren te hebben over de zichtbare kerk, die we in staat zijn te kennen, is naar ik meen, uit het vorige reeds duidelijk. Want we hebben gezegd, dat de Heilige Schrift in tweeërlei zin van de kerk spreekt. Soms, wanneer ze de kerk noemt, bedoelt ze die kerk, die inderdaad voor Gods aanschijn kerk is, in welke geen anderen opgenomen worden, dan die door de genade der aanneming kinderen Gods, en door de heiligmaking des Geestes waarachtige leden van Christus zijn. En dan bevat zij niet slechts de heiligen, die op de aarde wonen, maar alle uitverkorenen, die er van het begin der wereld geweest zijn. Dikwijls echter duidt de Schrift met de naam kerk aan de ganse menigte der mensen, die over de aarde verspreid is, en die belijdt, dat zij één God en Christus dient, door de Doop in zijn verbond wordt ingelijft, door de deelneming aan het Avondmaal haar eenheid in de ware leer en liefde betuigt, eenstemmigheid heeft in het Woord des Heren, en tot de prediking daarvan de dienst onderhoudt, die door Christus ingesteld is. In deze kerk echter zijn zeer veel huichelaars gemengd, die niets van Christus hebben dan de naam en de uiterlijke schijn; zeer veel eergierigen, hebzuchtigen, afgunstigen, kwaadsprekers, sommigen van een onrein leven, die een tijdlang verdragen worden, of omdat ze niet door een wettig oordeel kunnen overtuigd worden, of omdat niet altijd een behoorlijke gestrengheid van tucht heerst. Evenals het dus nodig is, dat we een onzichtbare, alleen voor Gods ogen waarneembare kerk geloven, zo wordt ons geboden deze, die ten aanzien der mensen kerk genoemd wordt, hoog te achten en gemeenschap met haar te oefenen.

7. Unsichtbare und sichtbare Kirche

Welches Urteil wir nun über die sichtbare Kirche, die unserer Erkenntnis zugänglich ist, haben sollen, das ist, wie ich meine, aus den obigen Ausführungen bereits deutlich. Wir sagten nämlich, daß die Heilige Schrift über die Kirche in zwiefacher Weise spricht. (1) Wenn sie von der Kirche redet, so versteht sie darunter zuweilen jene Kirche, die in Wahrheit vor Gott Kirche ist, jene Kirche, in welche nur die aufgenommen werden, die durch die Gnade der Aufnahme in die Kindschaft Gottes Kinder und die durch die Heiligung des Geistes wahre Glieder Christi sind. Und zwar umfaßt die Kirche dann nicht allein die Heiligen, die auf Erden wohnen, sondern alle Auserwählten, die seit Anbeginn der Welt gewesen sind. (2) Oft aber bezeichnet die Schrift mit dem Ausdruck „Kirche“ die gesamte, in der Welt verstreute Schar der Menschen, die da bekennt, daß sie den einen Gott und Christus verehrt, die durch die Taufe in den Glauben an ihn eingewiesen wird, durch die Teilnahme am Abendmahl ihre Einheit in der wahren Lehre und der Liebe bezeugt, einhellig ist im Worte des Herrn und zu dessen Predigt das von Christus eingesetzte Amt aufrechterhält. Unter diese Schar sind nun aber sehr viele Heuchler gemischt, die von Christus nichts haben als den Namen und den Anschein, dazu auch sehr viele Ehrsüchtige, Geizige, Neidische, sehr viele Lästerer, auch Leute von unsauberem Lebenswandel, die eine Zeitlang ertragen werden, entweder weil man sie nicht mit rechtmäßigem Urteil überführen kann, oder weil auch nicht immer jene Strenge der Zucht herrscht, die eigentlich sein sollte.

Ebenso also, wie es für uns vonnöten ist, jene unsichtbare, allein für Gottes Augen wahrnehmbare Kirche zu glauben, wird es uns auch aufgetragen, diese Kirche, die im Blick auf die Anschauung der Menschen Kirche heißt, hochzuhalten und die Gemeinschaft mit ihr zu pflegen.

7. 1278 Die sigbare en die onsigbare kerk

Ek meen dat dit uit die voorgaande besprekings en uit wat ons weet, inderdaad reeds duidelik is watter oordeel ons oor die sigbare kerk moet handhaaf.⁹¹ Ons het trouens gesê dat die heilige Skrif tweeledig van die kerk praat. Soms wanneer die Skrif die kerk vermeld, verstaan dit daaronder die kerk wat in werklikheid voor God is waarin niemand opgeneem is behalwe diegene wat deur die genadige aanneming kinders van God en deur die heiligmaking van die Gees waarlik ledemate van Christus is nie. En dan sluit dit weliswaar nie alleen die heiliges wat nog op aarde leef, in nie maar al die uitverkorenes wat van die begin van die wêreld af bestaan het.

Dikwels dui die Skrif egter met die woord kerk die hele menigte mense aan wat oor die wêreld versprei is en bely dat hulle een God en Christus dien. Ons word deur die doop ingelei om in Hom te glo. Deur deelname in die nagmaal getuig ons van die eenheid in die ware leer en liefde. In die Woord van God is ons eenstemmig en ons bewaar die diens wat deur Christus ingestel is, vir die verkondiging van hierdie Woord.

In hierdie kerk is daar egter ook uiters baie geveinsdes wat niks met Christus gemeen het nie behalwe die naam en die skyn. Daarin is ook uiters baie eersugtiges, gieriges, jaloerse mense, kwaadsprekers en sommiges met ’n baie onrein lewe. Hulle word wel tydelik geduld òf omdat hulle nie wettig skuldig bevind kan word nie, òf omdat streng tug nie altyd die krag het wat dit behoort te hê nie.

Soos ons dus moet glo dat daar ’n onsigbare kerk ⁹² is wat vir God se oë alleen sigbaar is, so word ons gebied om hierdie kerk wat, so ver dit mense aangaan, die kerk genoem word, te eerbiedig en gemeenskap daarmee te beoefen.⁹³

7. Думаю, всё сказанное достаточно ясно показывает, как надлежит судить о видимой Церкви, которую мы в силах познать. Мы уже отмечали, что Св. Писание говорит о Церкви в двух смыслах. В одних случаях оно подразумевает под этим словом истинную Церковь, в которую соединены лишь те, кто через благодать усыновления сделался чадом Божьим и через освящение Св. Духом стал истинным членом Иисуса Христа. Здесь Писание имеет в виду не только ныне живущих на земле святых, но всех избранных, когда-либо живших на ней от начала мира.

В других случаях Церковью в Писании именуется всё множество людей, которые, будучи рассеяны по всему свету, исповедуют одну веру в Бога и в Иисуса Христа, крещены во свидетельство своей веры, принимают участие в Вечере Господней, заявляя тем самым о своём единстве в вере и любви, принимают Слово Божье и, следуя заповеди Иисуса Христа, хранят проповедь его. В этой Церкви добрые христиане смешаны со множеством лицемеров, у которых от Христа нет ничего, кроме названия: одни - гордецы, другие - скупцы, третьи предаются злословию, четвёртые ведут распутную жизнь. До поры до времени их терпят - либо потому, что их невозможно уличить законным путём, либо потому, что церковная дисциплина не всегда надлежаще строга. Но как необходимо верить Церкви, невидимой для нас и ведомой одному лишь Богу, так же заповедано нам почитать и видимую Церковь, находясь в общении с нею.

8. | Proinde, quatenus eam agnoscere nostra intererat, Dominus certis notis et quasi symbolis nobis designavit^f. || Haec 13 quidem^a singularis est Dei ipsius^b praerogativa, nosse qui sui sint, ut supra citavimus ex Paulo^c [2. Tim. 2. c. 19]¹. Et certe^d ne hominum temeritas eo se proriperet provisum est^e, ipso quotidie eventu admonente^f quam longe sensum nostrum superent arcana illius iudicia^g. Nam et qui perditissimi videbantur, planeque^h deplorati fuerant, eius bonitate in viamⁱ revocantur: et qui prae aliis stare videbantur, saepe corruunt. || Itaque, secundum occultam Dei praedestinationem (ut inquit Augustinus) plurimae sunt foris oves, plurimi lupi intus [Homil. in Iohan. 45]^{k 2}. Novit enim ac signatos habet, qui nec eum nec se norunt. Ex iis autem, qui palam eius ferunt signum, || ipsius unius^l oculi vident, qui et sine fictione sancti sint, et^m in finem usqueⁿ perseveraturi^o: quod demum est salutis caput. || Rursum tamen, quia aliquatenus expedire^p providebat ut sciremus qui nobis habendi pro ipsius^q filiis essent, hac in parte se captui nostro accommodavit. || Et quoniam fidei certitudo necessaria non erat, quoddam charitatis iudicium eius loco substituit: quo pro Ecclesiae membris agnoscamus || qui et fidei confessione, et vitae exemplo, et sacramentorum participatione eundem nobiscum Deum ac Christum profitentur.³ || Ipsius autem corporis notitiam quo magis saluti nostrae necessariam esse noverat, eo certioribus notis commendavit^r.

8. Pourtant le Seigneur nous l’a marquée de certains signes et enseignes, entant qu’il nous estoit expedient de la cognoistre. Vray est que ce privilege appartient à luy seul, de cognoistre qui sont les siens, comme j’ay allegué de sainct Paul (2 Tim. 2:19). Et de fait, afin que la temerité des hommes ne s’avançast jusques là, il y a mis bon ordre: nous advertissant journellement par experience, combien ses jugemens secrets surmontent nostre sens. Car d’une part ceux qui sembloyent advis du tout perdus et qu’on tenoit pour desesperez, sont reduits au droit chemin: d’autre costé ceux qui sembloyent estre bien fermes, trebuschent. Parquoy selon la predestination de Dieu cachée et secrette, comme dit sainct Augustin, il y a beaucoup de brebis hors l’Eglise, et beaucoup de loups dedans.¹ Car il cognoist et a marqué ceux qui ne cognoissent ne luy ny eux-mesmes. Touchant de ceux qui portent exterieurement sa marque, il n’y a que les yeux de luy seul qui voyent lesquels sont saincts sans feintise, et lesquels doyvent perseverer jusques en la fin: ce qui est le principal de nostre salut. Toutesfois pource que le Seigneur voyoit estre expedient de savoir lesquels nous devons avoir pour ses enfans, il s’est accommodé en cest endroit à nostre capacité. Et d’autant qu’il n’estoit ja besoin en cela de certitude de foy, il a mis au lieu un jugement de charité, selon lequel nous devons recognoistre pour membres de l’Eglise, tous ceux qui par confession de foy, par bon exemple de vie et participation des Sacremens advouent un mesme Dieu et un mesme Christ avec nous. Or d’autant qu’il nous estoit mestier de cognoistre le corps de l’Eglise, pour nous adjoindre à iceluy, il nous l’a marqué de certaines enseignes, ausquelles l’Eglise nous apparoist evidemment et comme à l’œil.

8. As far, therefore, as was important for us to know it, the Lord has described it by certain marks and characters. It is the peculiar prerogative of God himself to “know them that are his,”⁷⁴⁰ as we have already stated from Paul. And to guard against human presumption ever going to such an extreme, the experience of every day teaches us how very far his secret judgments transcend all our apprehensions. For those who seemed the most abandoned, and were generally considered past all hope, are recalled by his goodness into the right way; while some, who seemed to stand better than others, fall into perdition. “According to the secret predestination of God,” therefore, as Augustine observes, “there are many sheep without the pale of the Church, and many wolves within.” For he knows and seals those who know not either him or themselves. Of those who externally bear his seal, his eyes alone can discern who are unfeignedly holy, and will persevere to the end; which is the completion of salvation. On the other hand, as he saw it to be in some measure requisite that we should know who ought to be considered as his children, he has in this respect accommodated himself to our capacity. And as it was not necessary that on this point we should have an assurance of faith, he has substituted in its place a judgment of charity, according to which we ought to acknowledge as members of the Church all those who by a confession of faith, an exemplary life, and a participation of the sacraments, profess the same God and Christ with ourselves. But the knowledge of the body itself being more necessary to our salvation, he has distinguished it by more clear and certain characters.

8. God alone knoweth them that are his. Still he has given marks to discern his children.

Accordingly, inasmuch as it was of importance to us to recognise it, the Lord has distinguished it by certain marks, and as it were symbols. It is, indeed, the special prerogative of God to know those who are his, as Paul declares in the passage already quoted (2 Tim. 2:19). And doubtless it has been so provided as a check on human rashness, the experience of every day reminding us how far his secret judgments surpass our apprehension. For even those who seemed most abandoned, and who had been completely despaired of, are by his goodness recalled to life, while those who seemed most stable often fall. Hence, as Augustine says, “In regard to the secret predestination of God, there are very many sheep without, and very many wolves within” (August. Hom. in Joan. 45). For he knows, and has his mark on those who know neither him nor themselves. Of those again who openly bear his badge, his eyes alone see who of them are unfeignedly holy, and will persevere even to the end, which alone is the completion of salvation. On the other hand, foreseeing that it was in some degree expedient for us to know who are to be regarded by us as his sons, he has in this matter accommodated himself to our capacity. But as here full certainty was not necessary, he has in its place substituted the judgment of charity, by which we acknowledge all as members of the Church who by confession of faith,289regularity of conduct, and participation in the sacraments, unite with us in acknowledging the same God and Christ.¹ The knowledge of his body, inasmuch as he knew it to be more necessary for our salvation, he has made known to us by surer marks.

8. Daarom heeft de Here haar, in zoverre het in ons belang was haar te kennen, door bepaalde kenmerken en als het ware met tekenen aangewezen. Het is een bijzonder voorrecht van God zelf te weten, wie de zijnen zijn, zoals wij boven uit Paulus hebben aangetoond. En ongetwijfeld is er ook in voorzien, dat de lichtvaardigheid der mensen zover niet zou gaan, doordat Hij zelf door de ondervinding ons er op wijst, hoe ver zijn verborgen oordelen ons verstand te boven gaan. Want ook zij, die de allerverdorvensten schenen te zijn en van wie men geen hoop meer koesterde, worden door zijn goedheid tot de weg teruggeroepen: en zij, die boven de anderen staande schenen te zijn, storten dikwijls neer. Dus zijn er naar de verborgen predestinatie Gods, zoals Augustinus zegt¹, zeer veel schapen buiten, en zeer veel wolven binnen. Want Hij kent en heeft getekend hen, die noch Hem, noch zichzelf kennen. En alleen zijn eigen ogen zien, wie van hen, die openlijk zijn teken dragen, zonder veinzerij heilig zijn, en tot het einde toe zullen volharden: wat het voornaamste is in de zaligheid. Aan de andere kant echter heeft Hij, omdat Hij voorzag, dat het een zeker nut had, dat we zouden weten, wie we voor zijn kinderen moeten houden, in dit opzicht zich aan ons begrip aangepast. En aangezien de zekerheid des geloofs daartoe niet nodig was, heeft Hij een zeker oordeel der liefde in de plaats daarvan gesteld: dat wij voor leden der kerk zouden houden hen, die door de belijdenis des geloofs en de voorbeeldigheid des levens en het deelgenootschap aan de sacramenten met ons dezelfde God en Christus belijden. Maar de kennis van het lichaam der kerk zelf heeft Hij, naarmate Hij wist, dat ze voor onze zaligheid noodzakelijker was, met des te zekerder kentekenen aangeprezen.

8. Zweiter Abschnitt: Die Kennzeichen der Kirche (8-12). Die Begrenztheit unseres Urteils

Deshalb hat uns der Herr diese Kirche, sofern es für uns nötig war, sie zu erkennen, durch bestimmte Kennzeichen und gleichsam durch Merkzeichen (symbola) wahrnehmbar gemacht.

Es ist zwar ein besonderes Vorrecht, das sich Gott selber vorbehalten hat, zu erkennen, wer die Seinigen sind; das haben wir schon oben aus Paulus angeführt (2. Tim. 2,19). Es ist auch unzweifelhaft Vorsorge dagegen getroffen, daß sich der Vorwitz der Menschen so weit treiben läßt, und zwar dadurch, daß Gott uns tagtäglich durch die Geschehnisse selber darauf aufmerksam macht, wie weit seine verborgenen Gerichte über unser Begreifen hinausgehen. Denn einerseits werden Menschen, die völlig verloren erschienen und deretwegen man sich keinerlei Hoffnung mehr machen konnte, durch seine Güte wieder auf den rechten Weg zurückgerufen, und andererseits kommen oft Leute zu Fall, die mehr als andere festzustehen schienen! Deshalb sind, wie Augustin sagt, nach Gottes verborgener Vorbestimmung „gar viele Schafe draußen und gar viele Wölfe drinnen“ (Predigten zum Johannesevangelium 691 45). Denn die Menschen, die weder ihn noch sich selber kennen, die kennt er und hat er mit seinem Zeichen versehen. Und aus der Zahl derer, die öffentlich sein Zeichen tragen, schauen allein seine Augen die, die ohne Heuchelei heilig sind und die - was schließlich das Hauptstück unseres Heils ist! - bis zum Ende beharren werden.

Aber weil er auf der anderen Seite vorhergesehen hat, daß es uns einigermaßen nützlich ist zu wissen, welche Menschen wir denn für seine Kinder halten sollen, darum hat er sich in diesem Stück unserem Fassungsvermögen angepaßt. Und da die Gewißheit des Glaubens hierzu nicht erforderlich war, so hat er an deren Stelle gewissermaßen das Urteil der Liebe gesetzt; danach sollen wir die Menschen als Glieder der Kirche erkennen, die durch das Bekenntnis des Glaubens, durch das Beispiel ihres Lebens und durch die Teilnahme an den Sakramenten mit uns den gleichen Gott und Christus bekennen.

Da er nun aber wußte, daß die Erkenntnis des Leibes (der Kirche) selbst für unser Heil von größerer Notwendigkeit ist, so hat er uns diese auch durch um so gewissere Kennzeichen ans Herz gelegt.

8. 1279 Die merktekens van die kerk: dit is God se voorreg om die wat aan Hom behoort, te ken

In soverre dit in ons belang was om hierdie kerk te ken, het die Here dit daarom met bepaalde merktekens vir ons aangedui. Soos ons hierbo uit Paulus aangehaal het,⁹⁴ is dit inderdaad God se besondere voorreg om te weet wie syne is.⁹⁵ En daar is weliswaar ook voorsorg getref dat die mens nie onbesonne daarop inbars nie, en daaglikse gebeure vermaan ons ook hoe ver sy verborge oordele ons begrip te bowe gaan. Want mense wat oënskynlik uiters verlore was en van wie geen hoop meer gekoester word nie, word deur sy goedertierenheid weer na die (regte) pad teruggeroep terwyl mense wat oënskynlik vaster as ander staan, dikwels ineenstort. Volgens God se verborge uitverkiesing is uiters baie skape, soos Augustinus sê, buite, en baie wolwe binne.⁹⁶ Hy ken en het diegene immers gemerk wat Hom nie ken nie en hulleself ook nie. Van diegene wat sy teken openlik dra, sien sy oë egter alleen wie van hulle ongeveinsd heilig is en tot die einde sal volhard⁹⁷ - en dit is die kern van die saligheid.

Omdat Hy egter aan die ander kant voorsien het dat dit in ’n sekere mate tot ons voordeel is om te weet wie ons as sy kinders moet beskou, het Hy Hom in hierdie verband by ons bevatlikheid aangepas. En aangesien geloofsekerheid nie daarvoor noodsaaklik was nie, het Hy ’n sekere liefdesoordeel in die plek daarvan gestel sodat ons almal as lidmate van die kerk kan herken wat sowel in geloofsbelydenis, as in lewenswandel en die deelname in die sakramente bely dat hulle een en dieselfde God en Christus saam met ons bely.⁹⁸ Hy het egter die kennis van sy liggaam met duideliker tekens aan ons voorgehou omdat Hy geweet het dat dit noodsaakliker vir ons saligheid is.⁹⁹

8. Именно потому, что для нас было бы нелишним знать эту видимую Церковь, Господь запечатлел её определёнными знаками и приметами. Конечно, привилегия знать своих принадлежит одному лишь Богу, как я уже говорил, ссылаясь на св. Павла (2 Тим 2:19). В самом деле, Господь, не желая, чтобы дерзость человеческая доходила до таких пределов, установил благой порядок, в соответствии с которым каждодневно даёт нам на опыте убедиться в том, насколько его тайные суды превосходят наше разумение. С одной стороны, люди, которые казались совсем погибшими и почитались за безнадёжных, возвращаются на правильную дорогу. С другой стороны, те, кто казался таким стойким, оступаются. Поэтому св. Августин говорит, что по тайному и сокрытому божественному предопределению есть много овец вне Церкви и много волков внутри неё. Бог знает и отмечает тех, кто не ведает ни Его, ни самих себя. Что касается людей, носящих его внешние знаки, лишь Божье око видит, кто из них свят без притворства и кто будет твёрд в вере до конца. А это важнее всего для нашего спасения.

Однако Господь решил дать нам знать, кого считать его детьми; поэтому здесь Он приноровился к нашему разумению. Поскольку в данном случае речь идёт не о несомненности веры, Бог поставил на её место суд любви. Согласно этому суду, мы должны признавать членами Церкви всех тех людей, кто исповеданием веры, примером добродетельной жизни и участием в таинствах свидетельствует о приверженности тому же Богу и Христу, исповедует вместе с нами того же Бога и Христа, какого исповедуем мы. А поскольку, чтобы присоединиться к телу Церкви, нам нужно знать его, Бог отметил его определёнными признаками, благодаря которым Церковь предстаёт перед нами как видимая, доступная зрению.

9. | Hinc nascitur nobis et emergit conspicua oculis nostris Ecclesiae facies. || Ubi enim^s cunque Dei verbum^t syncere praedicari atque audiri, ubi sacramenta ex Christi instituto administrari videmus, illic aliquam esse Dei Ecclesiam nullo modo ambigendum est⁴: quando eius promissio fallere non potest, Ubicunque duo aut tres congregati fuerint in nomine meo, ibi in medio eorum sum [Mat. 18. c. 20]. || Sed ut summam huius rei liquido teneamus, his veluti gradibus progrediendum est: Ecclesiam universalem, esse collectam ex quibuscunque gentibus multitudinem, quae intervallis locorum dissita et dispersa, in unam tamen divinae doctrinae veritatem consentit, et eiusdem 14 religionis vinculo colligata est^a. Sub hac ita comprehendi singulas Ecclesias, quae oppidatim et vicatim pro necessitatis humanae ratione dispositae sunt, ut unaquaeque nomen et authoritatem Ecclesiae iure obtineat; singulos homines, qui pietatis professione inter Ecclesias eiusmodi censentur, etiamsi ab Ecclesia sint revera extranei, ad ipsam tamen quodammodo pertinere, donec publico iudicio exterminati fuerint. Quanquam paulo diversa est in privatis hominibus atque in Ecclesiis aestimandis ratio. Usu enim venire potest, ut quos non omnino putabimus dignos esse piorum consortio, tractare tamen instar fratrum, et fidelium loco habere debeamus, propter communem Ecclesiae consensum, quo feruntur et tolerantur in Christi corpore. Tales suffragio nostro non approbamus esse Ecclesiae membra: sed quem in populo Dei locum tenent, illis relinquimus, donec legitimo iure adimatur. At de ipsa multitudine aliter sentiendum est: quae si^b ministerium habet verbi, et honorat, si sacramentorum administrationem: Ecclesia proculdubio haberi et censeri meretur: quia sine fructu illa non esse certum est. Ita et Ecclesiae universali suam servamus unitatem, quam dissecare semper studuerunt diabolici spiritus: nec conventus legitimos, qui pro locorum opportunitate distributi sunt^c, sua authoritate fraudamus.

9. Voila dont nous avons l’Eglise visible. Car par tout où nous voyons la parolle de Dieu estre purement preschée et escoutée, les Sacremens estre administrez selon l’institution de Christ, là il ne faut douter nullement qu’il n’y ait Eglise (Ephes, 2:20): d’autant que la promesse qu’il nous a baillée ne nous peut faillir: Par tout où deux ou trois seront assemblez en mon nom, je seray au milieu d’eux (Matth. 18:20). Mais pour bien entendre la somme de ceste matiere, il nous faut proceder par les degrez qui s’ensuyvent: c’est que l’Eglise universelle est toute la multitude laquelle accorde à la verité de Dieu et à la doctrine de sa parolle, quelque diversité de nation qu’il y ait, ou distance de region: d’autant qu’elle est unie par le lien de religion. Que sous ceste Eglise universelle, les Eglises qui sont distribuées par chacune ville et village, sont tellement comprinses, qu’une chacune a le tiltre et authorité d’Eglise: et que les personnes lesquelles sont advouées estre d’icelle par profession de foy, combien qu’à la verité elles ne soyent point l’Eglise, neantmoins elles sont estimées y appartenir, jusqu’à ce qu’on les ait rejettées par jugement public. Combien qu’il y ait diverse raison à estimer des Eglises et des personnes particulieres. Car il peut advenir qu’il nous faudra traiter comme freres, et avoir pour fideles ceux que nous ne penserons pas dignes d’estre de ce nombre, à cause du consentement commun de l’Eglise, laquelle les souffrira et endurera encore au corps de Christ. Nous n’approuverons pas donc telles gens comme membres de l’Eglise, quant à nostre estime privée, mais nous leur laisserons le lieu qu’ils tiennent entre le peuple de Dieu, jusques à ce qu’il leur soit osté par voye legitime. Envers une multitude, il nous y faut autrement proceder. Car si elle a le ministere de la Parolle, et si elle l’honnore, si elle retient l’administration des Sacremens, elle doit estre sans doute recogneue pour Eglise: d’autant qu’il est certain que la Parolle et les Sacremens ne peuvent estre sans fruit. En telle sorte nous conserverons l’unité de l’Eglise universelle, laquelle les esprits diaboliques ont tousjours tasché de dissiper: et n’osterons point l’authorité qui appartient aux assemblées Ecclesiastiques, lesquelles sont en chacun lieu pour la necessité des hommes.

9. Hence the visible Church rises conspicuous to our view. For wherever we find the word of God purely preached and heard, and the sacraments administered according to the institution of Christ, there, it is not to be doubted, is a Church of God; for his promise can never deceive—“where two or three are gathered together in my name, there am I in the midst of 231them.”⁷⁴¹ But, that we may have a clear understanding of the whole of this subject, let us proceed by the following steps: That the universal Church is the whole multitude, collected from all nations, who, though dispersed in countries widely distant from each other, nevertheless consent to the same truth of Divine doctrine, and are united by the bond of the same religion; that in this universal Church are comprehended particular churches, distributed according to human necessity in various towns and villages; and that each of these respectively is justly distinguished by the name and authority of a church; and that individuals, who, on a profession of piety, are enrolled among Churches of the same description, though they are really strangers to any particular Church, do nevertheless in some respect belong to it, till they are expelled from it by a public decision. There is some difference, however, in the mode of judging respecting private persons and churches. For it may happen, in the case of persons whom we think altogether unworthy of the society of the pious, that, on account of the common consent of the Church, by which they are tolerated in the body of Christ, we may be obliged to treat them as brethren, and to class them in the number of believers. In our private opinion we approve not of such persons as members of the Church, but we leave them the station they hold among the people of God, till it be taken away from them by legitimate authority. But respecting the congregation itself, we must form a different judgment. If they possess and honour the ministry of the word, and the administration of the sacraments, they are, without all doubt, entitled to be considered as a Church; because it is certain that the word and sacraments cannot be unattended with some good effects. In this manner, we preserve the unity of the universal Church, which diabolical spirits have always been endeavouring to destroy; and at the same time without interfering with the authority of those legitimate assemblies, which local convenience has distributed in different places.

9. These marks are the ministry of the word, and administration of the sacraments instituted by Christ. The same rule not to be followed in judging of individuals and of churches.

Hence the form of the Church appears and stands forth conspicuous to our view. Wherever we see the word of God sincerely preached and heard, wherever we see the sacraments administered according to the institution of Christ, there we cannot have any doubt that the Church of God has some existence, since his promise cannot fail, “Where two or three are gathered together in my name, there am I in the midst of them” (Mt. 18:20). But that we may have a clear summary of this subject, we must proceed by the following steps:—The Church universal is the multitude collected out of all nations, who, though dispersed and far distant from each other, agree in one truth of divine doctrine, and are bound together by the tie of a common religion. In this way it comprehends single churches, which exist in different towns and villages, according to the wants of human society, so that each of them justly obtains the name and authority of the Church; and also comprehends single individuals, who by a religious profession are accounted to belong to such churches, although they are in fact aliens from the Church, but have not been cut off by a public decision. There is, however, a slight difference in the mode of judging of individuals and of churches. For it may happen in practice that those whom we deem not altogether worthy of the fellowship of believers, we yet ought to treat as brethren, and regard as believers, on account of the common consent of the Church in tolerating and bearing with them in the body of Christ. Such persons we do not approve by our suffrage as members of the Church, but we leave them the place which they hold among the people of God, until they are legitimately deprived of it. With regard to the general body we must feel differently; if they have the ministry of the word, and honour the administration of the sacraments, they are undoubtedly entitled to be ranked with the Church, because it is certain that these things are not without a beneficial result. Thus we both maintain the Church universal in its unity, which malignant minds have always been eager to dissever, and deny not due authority to lawful assemblies distributed as circumstances require.²

9. Hieruit ontstaat en rijst duidelijk voor onze ogen op de gedaante der kerk. Want op geen enkele wijze moeten we er aan twijfelen, dat overal, waar we zien, dat Gods Woord zuiver gepredikt en aangehoord wordt, en de sacramenten naar Christus' instelling bediend worden, een kerk van God is; aangezien zijn belofte niet kan bedriegen: "Waar twee of drie vergaderd zijn in mijn naam, daar ben Ik in het midden van hen" (Matt. 18:20) Maar opdat we de hoofdsom van deze zaak duidelijk mogen begrijpen, moeten we als het ware langs deze trappen voortgaan: dat de algemene kerk is een uit allerlei volkeren verzamelde menigte, die, verspreid en verstrooid door plaatselijke afstand, toch tot één waarheid der Goddelijke leer saamstemt, en door de band van dezelfde godsdienst verbonden is. Dat onder deze algemene kerk de kerken afzonderlijk, die over de steden en dorpen naar de eis der menselijke noodzakelijkheid verdeeld zijn, zo vervat zijn, dat ieder van haar met recht de naam en het gezag der kerk bezit; en dat de mensen afzonderlijk, die door de belijdenis der vroomheid tot zulke kerken gerekend worden, ook al zijn ze inderdaad vreemd aan de kerk, toch in zekere zin tot haar behoren, totdat ze door een openbaar oordeel eruit geworpen worden. Trouwens met het beoordelen van particuliere personen staat het een weinig anders dan met het beoordelen van kerken. Want het kan voorkomen, dat wij hen, die we in 't geheel de gemeenschap met de vromen niet waardig keuren, toch als broeders moeten behandelen, en als gelovigen beschouwen, wegens de gemeenschappelijke eenstemmigheid der kerk, waardoor zij gedragen en geduld worden in het lichaam van Christus. Wij aanvaarden met ons oordeel wel niet, dat zulken leden der kerk zijn, maar wij laten hun de plaats, die zij onder Gods volk innemen, totdat die hun naar wet en recht ontnomen wordt. Maar over de menigte zelf moet men anders oordelen: want als zij de dienst des Woords heeft en in ere houdt, en ook de bediening der sacramenten, verdient zij zonder twijfel voor een kerk gerekend en gehouden te worden, aangezien het zeker is, dat zij niet zonder vrucht is. Zo houden wij vast aan de eenheid van de algemene kerk, welke duivelse geesten altijd gepoogd hebben te verscheuren, en wij beroven aan de andere kant de wettige vergaderingen, die verspreid zijn naar gelegenheid der plaatsen, niet van hun gezag.

9. Die Kennzeichen der Kirche und ihre Anwendung in unserem Urteil

Hieraus entsteht nun die anschaubare Gestalt der Kirche, und sie taucht empor, so daß sie für unsere Augen sichtbar ist. Denn überall, wo wir wahrnehmen, daß Gottes Wort lauter gepredigt und gehört wird und die Sakramente nach der Einsetzung Christi verwaltet werden, läßt sich auf keinerlei Weise daran zweifeln, daß wir eine Kirche Gottes vor uns haben. Denn die Verheißung des Herrn kann nicht trügen: „Wo zwei oder drei versammelt sind in meinem Namen, da bin ich mitten unter ihnen“ (Matth. 18,20).

Um aber den wesentlichen Inhalt dieses Tatbestandes klar zu erfassen, müssen wir gleichsam stufenweise vorgehen, und zwar in folgender Art. Die allgemeine Kirche (Ecclesia universalis) ist die Schar, die aus allen Völkern versammelt ist; sie ist durch räumliche Abstände getrennt und zerstreut, aber sie ist doch einhellig in der einen Wahrheit der göttlichen Lehre und sie ist durch das Band der gleichen Religionsübung verbunden. Unter ihr sind dann die einzelnen Kirchen (singulae Ecclesiae) zusammengefaßt, die über Städte und Dörfer nach den Erfordernissen menschlicher Notdurft verteilt sind, und zwar so, daß jede einzelne mit vollem Recht den Namen und die Autorität der Kirche innehat. Und endlich: die einzelnen Menschen, die auf Grund des Bekenntnisses der Frömmigkeit zu solchen Kirchen gerechnet werden, gehören auch dann, wenn sie in Wirklichkeit außerhalb der Kirche stehen, trotzdem in einem gewissen Sinne zu ihr, bis sie durch öffentliches Urteil ausgeschlossen sind.

Allerdings ist es ein wenig verschieden bestellt, ob man Einzelmenschen oder Kirchen zu beurteilen hat.

Denn es kann sich zutragen, daß wir Menschen, die wir der Gemeinschaft mit den Frommen nicht durchaus für würdig erachten, doch wie Brüder behandeln und als Gläubige ansehen müssen, und zwar um der gemeinsamen Eintracht der Kirche willen, kraft deren sie im Leibe Christi ertragen und geduldet werden. Solchen Menschen erkennen wir nach unserem eigenen Urteil nicht zu, daß sie Glieder der Kirche sind; aber wir lassen ihnen den Platz, den sie im Volke Gottes einnehmen, bis er ihnen in rechtmäßiger Entscheidung abgenommen wird.

Dagegen haben wir über die Schar (der Gemeinde) selber anders zu urteilen: wenn sie den Dienst am Wort hat und in Ehren hält, dazu auch die Verwaltung der Sakramente, so verdient sie ohne Zweifel, als Kirche angesehen und betrachtet zu werden, weil jene Güter, die sie besitzt (Dienst am Wort und Verwaltung der Sakramente), ganz sicher nicht ohne Frucht sind. So erhalten wir der allgemeinen Kirche ihre Einheit, die teuflische Geister allezeit aufzuspalten bemüht 692 gewesen sind, und wir berauben auch die rechtmäßigen Versammlungen, die je nach örtlichen Möglichkeiten verstreut sind, nicht ihrer Autorität.

9. 1280 Die merktekens van die ware kerk moet nie misbruik word om mense te etiketteer nie

Hieruit groei die beeld van die kerk en kom dit duidelik voor ons oë te voorskyn. Want daar kan geen twyfel wees daaroor dat waar die Woord van God ook al suiwer verkondig en aangehoor word, en waar ons merk dat die sakramente volgens die instelling van Christus bedien word, dat daar ’n kerk van God is nie.¹⁰⁰ Sy belofte kan trouens nie faal nie: “Waar twee of drie in my Naam vergader is, daar is Ek in hulle midde”.¹⁰¹ Maar om die somtotaal van hierdie onderwerp duidelik te begryp, moet ons met die volgende stappe voortgaan: die universele kerk is ’n menigte mense wat uit alle volke versamel is; dit is geleë en versprei oor afgeleë plekke maar stem in die enige waarheid van die Goddelike leer ooreen en is deur die band van dieselfde godsdiens gebind. Hieronder word afsonderlike kerke wat met inagneming van die behoeftes van mense in dorpe en distrikte geleë is, so ingesluit dat elkeen van hulle tereg die naam en gesag van die kerk het. Mense afsonderlik wat godsvrug bely, word ook onder sulke kerke gereken en ofskoon hulle in werklikheid kerkvreemd is, behoort hulle tog in ’n sekere sin aan die kerk totdat hulle deur openbare oordeel daaruit geweer is. Die metode waarop mense afsonderlik en kerke opgeweeg moet word, is nogtans ietwat verskillend. Want dit kan gebeur dat ons sommige mense wat ons glad nie die gemeenskap van die heiliges waardig ag nie, nogtans soos broers moet behandel en hulle as gelowiges moet beskou vanweë die gemeenskaplike ooreenstemming van die kerk waardeur hulle in die liggaam van Christus verdra en geduld word. Deur ons instemming keur ons sulke mense nie as lidmate van die kerk goed nie, maar ons laat vir hulle die plek wat hulle onder God se volk beklee totdat dit wettiglik van hulle weggeneem word.

Maar oor die menigte self moet ons gevoel anders wees. As hulle die Woordbediening het en dit eer, as hulle die sakramente bedien, verdien hulle ongetwyfeld om as ’n kerk beskou en gereken te word omdat sulke 1281 dinge vir seker nie sonder vrug kan wees nie. So bewaar ons die eenheid van die universele kerk wat duiwelse geeste nog altyd uit mekaar probeer skeur het, en ons ontneem wettige vergaderings wat na die behoefte van verskillende streke versprei is,¹⁰² nie hulle gesag nie.

9. Вот по каким признакам мы узнаём видимую Церковь: везде, где в чистоте проповедуется и выслушивается Слово Божье и где Таинства совершаются по установлению Христову, там, вне всякого сомнения, присутствует Церковь. Ибо не может быть нарушено данное нам Христом обетование: «Где двое или трое собраны во имя Моё, там Я посреди них» (Мф 18:20).

Однако для лучшего понимания этого вопроса во всём его объёме нам надлежит рассмотреть его последовательно, в определённом порядке. Итак, вселенская Церковь есть всё множество людей, которые согласны с Божьей истиной и с учением, данным в слове Божьем. Какие бы то ни было национальные различия или расстояние между странами не имеют значения, ибо все эти люди соединены узами веры. Под вселенской Церковью мы понимаем Церкви, разбросанные по всем городам и селениям. Причём понимаем таким образом, что каждая из них обладает званием и авторитетом Церкви. Людей, причисляемых к ней по их исповеданию, даже если на самом деле они чужды Церкви, следует считать её членами до тех пор, пока они не будут отлучены публичным судом.

Но вообще отношение к отдельным Церквям и к отдельным людям имеют разные основания. Бывает так, что приходится обращаться как с верующими и со своими братьями с такими людьми, которых мы не считаем достойными этого, но которых Церковь по общему согласию все ещё терпит в теле Христовом. Следовательно, в том, что касается нашего частного суждения, не будем одобрительно относиться к этим членам Церкви, но не станем и оспаривать за ними принадлежность к народу Божьему, пока эта принадлежность не будет отнята у них законным путём. Что же касается множества людей в целом, нам надлежит поступать иначе. Если это множество проповедует и почитает Слово Божье, имеет и придерживается совершения Таинств, то оно без колебаний должно быть признано Церковью. Ибо Слово и Таинства несомненно не могут быть бесплодны. Таким образом мы сохраним единство вселенской Церкви, которое дьявольские духи неустанно пытаются разрушить, и не умалим авторитета законных собраний, во всяком месте служащих конкретным потребностям людей.

10. Symbola Ecclesiae dignoscendae, verbi praedicationem, sacramentorumque observationem posuimus¹. Nam haec nusquam esse possunt quin fructificent, et Dei^d benedictione prosperentur. Non dico, ubicunque praedicatur verbum^e, illic fructum mox exoriri: sed nullibi recipi et statam habere sedem, nisi ut suam efficaciam proferat. Utcunque, ubi reverenter auditur Evangelii praedicatio, neque sacramenta negliguntur, illic pro eo tempore neque fallax neque ambigua Ecclesiae apparet facies: cuius vel authoritatem spernere, vel monita respuere, vel consiliis refragari, vel castigationes ludere, nemini impune licet: multo minus ab ea deficere, ac eius abrumpere unitatem. Tanti enim Ecclesiae suae communionem facit Dominus, ut pro transfuga et desertore religionis habeat, quicunque se a qualibet Christiana societate, quae modo verum verbi ac sacramentorum ministerium colat, contumaciter alienarit. Sic eius authoritatem commendat, ut dum illa violatur, suam ipsius 15 imminutam censeat. || Neque enim parvi momenti est, quod vocatur columna et firmamentum veritatis, et domus Dei [1. Tim. 3. d. 15]. Quibus verbis significat Paulus, ne intercidat veritas Dei in mundo, Ecclesiam esse fidam eius custodem: quia eius ministerio et opera voluit Deus puram verbi sui praedicationem conservari, et se nobis ostendere patrem familias, dum nos Spiritualibus alimentis pascit, et quaecunque ad salutem nostram faciunt procurat. Non vulgaris etiam laus, quod electa segregataque dicitur a Christo in sponsam, quae esset sine ruga et macula [Ephes. 5. f. 27], corpus et plenitudo eius [Ephes. 1. d. 23]. Unde sequitur, discessionem ab Ecclesia, Dei et Christi abnegationem esse: quo magis a tam scelerato dissidio cavendum est: quia dum veritatis Dei ruinam, quantum in nobis est, molimur, digni sumus ad quos conterendos toto irae suae impetu fulminet. Nec ullum atrocius fingi crimen potest, quam sacrilega perfidia violare coniugium quod nobiscum unigenitus Dei filius contrahere dignatus est.

10. Nous avons mis pour enseignes de l’Eglise, la predication de la parolle de Dieu, et l’administration des Sacremens. Car ces deux choses ne peuvent estre qu’elles ne fructifient et qu’elles ne prosperent par la benediction de Dieu. Je ne dy pas que par tout où il y a predication, lefruict incontinent apparoisse: mais j’enten qu’elle n’est nulle part receue pour y avoir comme certain siege, qu’elle ne produise quelque efficace. Comment que ce soit, par tout où la predication de l’Evangile est reveremment escoutée, et les Sacremens ne sont point negligez, là apparoist, pour le temps, certaine forme d’Eglise, dont on ne peut douter, et de laquelle il n’est pas licite de contemner l’authorité, ou mespriser les admonitions, ou rejetter le conseil, ou avoir les castigations en moquerie. Beaucoup moins est-il permis de s’en diviser, ou de rompre l’unité d’icelle. Car Dieu estime tant de la communion de son Eglise, qu’il tient pour un traistre et apostat de la Chrestienté, celuy qui s’estrange de quelque compagnie Chrestienne, en laquelle il y a le ministere de sa parolle et de ses Sacremens. Il a en telle recommandation l’authorité d’icelle, que quand elle est violée, il dit que la sienne propre l’est. Car ce n’est pas un tiltre de petite importance qu’elle soit nommée Pillier et fermeté de la verité: item, La maison de Dieu (1 Tim. 3:15). Car par ces mots sainct Paul signifie que l’Eglise est establie gardienne de la verité de Dieu, afin qu’elle ne s’abolisse point en ce monde, et que Dieu se sert du ministere ecclesiastique, pour garder et entretenir la pure predication de sa parolle, et se monstrer pere de famille envers nous, en nous paissant de la nourriture spirituelle, et procurant soigneusement tout ce qui appartient à nostre salut. Ce n’est pas aussi une petite louange, quand il est dit que Jesus Christ a esleu et separé son Eglise pour son Espouse, afin qu’il la rende pure et nette de toute macule (Ephes. 5:27): mesme qu’elle est sa plenitude (Ephes. 1:23); dont il s’ensuit, que quiconque se depart d’icelle renonce Dieu et Jesus Christ. Et d’autant plus nous faut-il garder de ce divorce si enorme, par lequel nous taschons, entant qu’en nous est, de ruiner la verité de Dieu: et par ce moyen sommes dignes qu’il fouldroye avec toute l’impetuosité de son ire, pour nous briser. Il n’y a aussi nul crime plus detestable, que de violer par nostre desloyauté le sainct mariage que le Fils unique de Dieu a bien daigné contracter avec nous.

10. We have stated that the marks by which the Church is to be distinguished, are, the preaching of the word and the administration of the sacraments. For these can nowhere exist without bringing forth fruit, and being prospered with the blessing of God. I assert not that wherever the word is preached, the good effects of it immediately appear; but that it is never received so as to obtain a permanent establishment, without displaying some efficacy. However this may be, where the word is heard with reverence, and the sacraments are not neglected, there we discover, while that is the case, an appearance of the Church, which is liable to no suspicion of 232uncertainty, of which no one can safely despise the authority, or reject the admonitions, or resist the counsels, or slight the censures, much less separate from it and break up its unity. For so highly does the Lord esteem the communion of his Church, that he considers every one as a traitor and apostate from religion, who perversely withdraws himself from any Christian society which preserves the true ministry of the word and sacraments. He commends the authority of the Church, in such a manner as to account every violation of it an infringement of his own. For it is not a trivial circumstance, that the Church is called “the house of God, the pillar and ground of truth.”⁷⁴² For in these words Paul signifies that in order to keep the truth of God from being lost in the world, the Church is its faithful guardian; because it has been the will of God, by the ministry of the Church, to preserve the pure preaching of his word, and to manifest himself as our affectionate Father, while he nourishes us with spiritual food, and provides all things conducive to our salvation. Nor is it small praise, that the Church is chosen and separated by Christ to be his spouse, “not having spot or wrinkle,”⁷⁴³ to be “his body, the fulness of him that filleth all in all.”⁷⁴⁴ Hence it follows, that a departure from the Church is a renunciation of God and Christ. And such a criminal dissension is so much the more to be avoided, because, while we endeavour, as far as lies in our power, to destroy the truth of God, we deserve to be crushed with the most powerful thunders of his wrath. Nor is it possible to imagine a more atrocious crime, than that sacrilegious perfidy, which violates the conjugal relation that the only begotten Son of God has condescended to form with us.

10. We must on no account forsake the Church distinguished by such marks. Those who act otherwise are apostates, deserters of the truth and of the household of God, deniers of God and Christ, violators of the mystical marriage.

We have said that the symbols by which the Church is discerned are the preaching of the word and the observance of the sacraments, for these cannot anywhere exist without producing fruit and prospering by the blessing of God. I say not that wherever the word is preached fruit immediately appears; but that in every place where it is received, and has a fixed abode, it uniformly displays its efficacy. Be this as it may, when the preaching of the gospel is reverently heard, and the sacraments are not neglected, there for the time the face of the Church appears without deception or ambiguity290and no man may with impunity spurn her authority, or reject her admonitions, or resist her counsels, or make sport of her censures, far less revolt from her, and violate her unity (see Chap. 2 sec. 1, 10, and Chap. 8 sec. 12). For such is the value which the Lord sets on the communion of his Church, that all who contumaciously alienate themselves from any Christian society, in which the true ministry of his word and sacraments is maintained, he regards as deserters of religion. So highly does he recommend her authority, that when it is violated he considers that his own authority is impaired. For there is no small weight in the designation given to her, “the house of God,” “the pillar and ground of the truth” (1 Tim. 3:15). By these words Paul intimates, that to prevent the truth from perishing in the world. the Church is its faithful guardian, because God has been pleased to preserve the pure preaching of his word by her instrumentality, and to exhibit himself to us as a parent while he feeds us with spiritual nourishment, and provides whatever is conducive to our salvation. Moreover, no mean praise is conferred on the Church when she is said to have been chosen and set apart by Christ as his spouse, “not having spot or wrinkle, or any such thing” (Eph. 5:27), as “his body, the fulness of him that filleth all in all” (Eph. 1:23). Whence it follows, that revolt from the Church is denial of God and Christ. Wherefore there is the more necessity to beware of a dissent so iniquitous; for seeing by it we aim as far as in us lies at the destruction of God’s truth, we deserve to be crushed by the full thunder of his anger. No crime can be imagined more atrocious than that of sacrilegiously and perfidiously violating the sacred marriage which the only begotten Son of God has condescended to contract with us.

10. Als tekenen, waardoor de kerk kan worden gekend, hebben wij de prediking van het Woord en de onderhouding der sacramenten gesteld. Want deze twee kunnen nergens zijn, zonder dat ze vrucht dragen en door Gods zegen voorspoedig gemaakt worden. Ik zeg niet, dat overal, waar het Woord gepredikt wordt, terstond vrucht ontstaat, maar ik zeg, dat het nergens ontvangen wordt en een vaste zetel heeft, tenzij om zijn krachtige werking te tonen. Hoe het ook zij, waar de prediking van het evangelie met eerbied wordt gehoord en de sacramenten niet veronachtzaamd worden, daar vertoont zich voor die tijd een geenszins bedriegelijke noch twijfelachtige gedaante der kerk; welker gezag te verachten, vermaningen te verwerpen, raadslagen te weerstreven of kastijdingen te bespotten aan niemand ongestraft vrij staat; veel minder van haar af te wijken en haar eenheid te verbreken. Want de Here hecht aan de gemeenschap zijner kerk zo grote waarde, dat Hij hem voor een overloper en verlater van de godsdienst houdt, die zich van elke Christelijke vergadering, welke de ware bediening des Woords en der sacramenten onderhoudt, hardnekkig vervreemdt. Hij prijst haar gezag zozeer aan, dat Hij, wanneer dat geschonden wordt, het er voor houdt, dat zijn eigen gezag verminderd is. Immers het is van niet geringe betekenis, dat de kerk genoemd wordt de pilaar en vastigheid der waarheid, en het huis Gods (1 Tim. 3:15) Met deze woorden geeft Paulus te kennen, dat de kerk, opdat de waarheid Gods niet verloren ga op de wereld, haar getrouwe bewaakster is, omdat God door de dienst en de werkzaamheid der kerk de zuivere prediking van zijn Woord heeft willen bewaren en zich ons een huisvader heeft willen betonen, doordat Hij ons met geestelijke spijzen voedt en zorgt voor alles wat nuttig is tot onze zaligheid. Het is ook geen gewone lof, dat van haar gezegd wordt, dat ze door Christus verkoren en afgezonderd is tot Bruid, om te zijn zonder vlak of rimpel, zijn lichaam en vervulling (Ef. 1:23; 5:27) Daaruit volgt, dat uit de kerk weggaan betekent verloochening van God en Christus; daarom moeten wij ons des te meer hoeden voor zulk een misdadige scheiding; want doordat we, voorzover wij kunnen, de ondergang beramen van Gods waarheid, zijn wij waardig, dat Hij met het ganse geweld zijns toorns bliksemt om ons te verpletteren. En er kan geen vreselijker misdaad bedacht worden, dan met heiligschennende trouweloosheid het huwelijk te schenden, dat de eniggeboren Zoon Gods zich verwaardigd heeft met ons aan te gaan.

10. Kennzeichen und Autorität der Kirche

Als Merkzeichen (symbola), an denen man die Kirche erkennt, bezeichneten wir die Predigt des Wortes und die Übung der Sakramente. Denn diese beiden können nicht bestehen, ohne Frucht zu bringen und durch Gottes Segen gedeihlich zu sein. Ich behaupte nicht etwa, daß überall, wo das Wort gepredigt wird, sogleich Frucht erwächst, nein, ich meine: es wird nirgendwo aufgenommen und hat nirgendwo seinen festen Sitz, ohne daß es auch seine Wirksamkeit an den Tag bringt. Wie dem auch sei - wo die Predigt des Evangeliums mit Ehrfurcht vernommen wird und die Sakramente nicht vernachlässigt werden, da wird für diese Zeit untrüglich und unzweifelhaft die Erscheinung der Kirche sichtbar, deren Autorität zu verachten, deren Ermahnungen geringzuschätzen, deren Ratschlägen sich zu widersetzen oder deren Züchtigung zu verspotten niemandem ungestraft verstattet ist, noch viel weniger aber, von ihr abzufallen oder ihre Einheit zu sprengen. Denn der Herr mißt der Gemeinschaft seiner Kirche solchen Wert bei, daß er jeden für einen Überläufer und für einen Verräter der Religion hält, der sich von irgendeiner christlichen Gemeinschaft, sofern sie nur den wahren Dienst am Worte und an den Sakramenten hochhält, halsstarrig entfremdet hat. Die Autorität seiner Kirche legt er uns dermaßen ans Herz, daß er seine eigene Autorität für verkleinert erachtet, wenn jene verletzt wird! Denn es ist nicht von geringer Bedeutung, daß die Kirche als „ein Pfeiler und eine Grundfeste der Wahrheit“ und als das „Haus Gottes“ bezeichnet wird (1. Tim. 3,15). Mit diesen Worten will doch Paulus zeigen: damit Gottes Wahrheit in der Welt nicht untergeht, wirkt die Kirche als ihre treue Wächterin; denn durch ihren Dienst und ihre Arbeit hat Gott die reine Predigt seines Wortes erhalten und sich uns selbst als Hausvater erzeigen wollen, indem er uns mit geistlicher Speise nährt und uns alles darreicht, was zu unserem Heil dient. Es ist auch kein gewöhnlicher Lobspruch, daß es von der Kirche heißt, sie sei von Christus auserwählt und ausgesondert zu einer Braut, „die nicht habe einen Flecken oder Runzel“ (Eph. 5,27), und daß sie sein „Leib“ und seine „Fülle“ genannt wird (Eph. 1,23)! Daraus ergibt sich, daß die Absonderung von der Kirche die Verleugnung Gottes und Christi darstellt. Um so mehr müssen wir uns vor solch frevelhafter Scheidung hüten; denn wenn wir, soviel an uns ist, den Untergang der Wahrheit Gottes herbeizuführen trachten, dann sind wir wert, daß er die ganze Wucht seines Zorns als Wetterstrahl auf uns niederfahren läßt, um uns zu zerschmettern. Auch läßt sich keine grausigere Übeltat erdenken, als wenn einer in frevlerischer Treulosigkeit den Ehebund verletzt, den der eingeborene Sohn Gottes sich herbeigelassen hat mit uns zu schließen!

10. Afvalligheid van hierdie kerk kom neer op verset teen God se gesag

Ons het die verkondiging van die Woord en die onderhouding van die sakramente as tekens vir die onderskeiding van die kerk geponeer.¹⁰³ Hierdie tekens kan trouens nêrens bestaan sonder om vrug te dra en met God se seën voorspoed te behaal nie. Nou beweer ek nie dat, oral waar die Woord verkondig word, dadelik vrug daarop ontstaan nie, maar ek sê wel dat dit nêrens aanvaar kan word en ’n vaste setel kan hê sonder om die kragdadige werking daarvan aan die lig te bring nie. Hoe dit ook al sy, waar die verkondiging van die evangelie eerbiedig aangehoor en die sakramente nie verwaarloos word nie, daar kom die beeld van die kerk sonder bedrog en ondubbelsinnig op hierdie tydstip na vore.¹⁰⁴ Dit is niemand geoorloof om ongestraf die gesag van hierdie kerk te verag, of die vermanings daarvan te verwerp, of die advies daarvan te weerstaan of die tug daarvan te bespot nie. Baie minder nog mag iemand daarvan afvallig word of die eenheid daarvan verbreek. Want die Here ag die gemeenskap met sy kerk van soveel waarde dat Hy almal wat hulle van enige Christelike gemeenskap wat die ware bediening van die Woord en sakramente eerbiedig, met minagting vervreem, as ’n droster en verraaier van die godsdiens beskou. Hy dra die gesag van die kerk so aan ons op dat Hy reken dat sy eie gesag verminder word as die gesag van die20 kerk geweld aangedoen word.

Dit is ook van geen geringe belang dat die kerk die pilaar en grondslag van die waarheid en die huis van God ¹⁰⁵ genoem word nie. Met hierdie woorde dui Paulus aan dat die kerk ’n getroue bewaarder van God se waarheid is om te voorkom dat dit in die wêreld tot niet sou gaan. God wou immers deur die dienswerk van die kerk die verkondiging van sy Woord suiwer hou en Hom as ’n Vader aan ons betoon wanneer Hy ons met geestelike voeding spysig en alles wat tot ons saligheid bydra, 1282 daarin aan ons beskikbaar stel. Dit is ook nie maar net alledaagse lof wanneer gesê word dat die kerk deur Christus as sy bruid wat sonder smet of vlek is, uitverkies en afgesonder is¹⁰⁶ en dat die kerk sy liggaam en sy volheid is nie.¹⁰⁷ Daaruit volg dat afvalligheid van die kerk op verloëning van God en Christus neerkom. Daarom moet ons des te meer teen so ’n goddelose skeuring waak omdat ons verdien dat Hy met die voile krag van sy toorn teen ons moet ontplof om ons te verbrysel wanneer ons probeer om die waarheid van God tot ’n val te bring. En daar kan nie ’n gruweliker misdaad bedink word as om ’n huwelik wat die eniggebore Seun van God ons waardig geag het om met Hom te sluit, met heiligskennige wantroue te skend nie.¹⁰⁸

10. Мы назвали признаками Церкви проповедь слова Божьего и совершение таинств, ибо то и другое не может не принести по Божьему благословению плода и пользы. Я не хочу сказать, что везде, где звучит проповедь, немедленно появляются её плоды, но имею в виду, что везде, где она принимается и находит прибежище в душах, там несомненно проявляется её воздействие. Как бы то ни было, повсюду, где благоговейно слушают проповедь Евангелия и не пренебрегают таинствами, со временем возникает определённый род Церкви. Эта Церковь не должна вызывать сомнений, и недопустимо умалять её авторитет, презирать её наставления, пренебрегать её советами или подвергать насмешкам налагаемые ею наказания. Ещё менее позволительно разделять её, расстраивать её единство. Ибо в глазах Бога общение с его Церковью настолько важно, что Он считает изменником и отступником от христианства всякого, кто сторонится христианской общины, где совершается служение Его Слова и таинств. Бог так высоко ставит авторитет Церкви, что, когда посягают на этот авторитет, Он воспринимает это как содеянное против Него самого. Вовсе не маловажно, что Церковь именуется домом Божьим, столпом и утверждением истины (1 Тим 3:15). Этими словами св. Павел указывает, что Церковь поставлена хранительницей божественной истины, дабы эта истина не исчезла из мира сего, и что Бог пользуется церковным служением для того, чтобы поддерживать и сохранять в чистоте проповедь своего Слова и проявлять своё отцовство, вскармливая нас духовной пищей и внимательно заботясь обо всём необходимом для нашего спасения.

Немалая похвала Церкви содержится и в словах о том, что Иисус Христос избрал свою Церковь и определил её Себе в супруги, дабы она была чиста и непорочна (Эф 5:27). Более того, Церковь названа полнотой Христа (Эф 1:23). Отсюда следует, что всякий, кто отдаляется от неё, отрекается от Бога и от Иисуса Христа. Нам следует тем более остерегаться этого чудовищного отделения, что оно означает попытку разрушить, насколько это в силах человеческих, истину Божью. А за это мы достойны того, чтобы Бог обрушил на нас весь ужас своего гнева и сокрушил нас. Таким образом, нет более ненавистного Ему преступления, чем насильственно и беззаконно расторгать святой брак, который единородный Сын Божий соблаговолил заключить с нами.

11. | Quare notas illas diligenter animis impressas teneamus, et pro Domini arbitrio aestimemus. Nihil est enim quod magis Satan moliatur quam istorum alterutrum vel utrunque tollere et abolere^a: nunc ut notis istis abolitis et deletis, veram germanamque tollat Ecclesiae distinctionem: nunc ut iniecto earum contemptu, manifesta defectione nos ab Ecclesia abripiat. Eius arte factum est ut pura verbi praedicatio aliquot seculis evanuerit: et nunc eadem improbitate incumbit ad labefactandum ministerium: quod tamen sic in Ecclesia Christus ordinavit, ut illo sublato, huius aedificatio^b pereat. Iam vero quam periculosa, imo quam exitialis tentatio est, ubi vel in mentem venit discessionem facere ab ea congregatione in qua signa conspiciuntur ac tesserae quibus sufficienter Ecclesiam descriptam Dominus putavit? Videmus quanta utrinque adhibenda sit cautio. Nam ne sub Ecclesiae titulo impostura nobis fiat, ad illam probationem, ceu ad Lydium lapidem, exigenda est omnis congregatio quae Ecclesiae nomen obtendit. Si ordinem habet in verbo et sacramentis a Domino commendatum, non fallet: secure illi honorem Ecclesiis debitum deferamus; rursum vero si absque verbo et sacramentis se venditat, a talibus praestigiis non minus religiose cavendum, quam in altera parte temeritas superbiaque fugienda^c.

11. Pourtant il nous faut diligemment retenir les marques cy dessus mises, et les estimer selon le jugement de Dieu. Car il n’y a rien que Satan machine plus de faire, que de nous amener à l’un de ces deux poincts: c’est qu’en abolissant ou effaçant les vrais signes dont nous pouvons discerner l’Eglise, il nous en oste toute vraye distinction: ou bien de nous induire à nous les faire contemner, afin de nous separer et revolter de la communauté de l’Eglise. Il a esté fait par son astuce, que la pure predication de l’Evangile a esté cachée par longues années: et maintenant par mesme malice il s’efforce de renverser le ministere, lequel Jesus Christ a tellement ordonné en son Eglise, qu’iceluy abbatu, il faut que l’edification de l’Eglise perisse. Or combien est-ce une perilleuse tentation, ou plustost pernicieuse, quand il entre au cœur de l’homme de se diviser d’une congregation, en laquelle apparoissent les enseignes dont nostre Seigneur a suffisamment pensé marquer son Eglise? Nous voyons combien il est mestier de se donner garde d’une part et d’autre. Car à ce que nous ne soyons point trompez sous le tiltre de l’Eglise il nous faut examiner à ceste esprœuve que Dieu nous baille, toute congregation qui pretend le nom d’Eglise, comme on esprouve l’or à la touche: c’est que si elle a l’ordre que nostre Seigneur a mis en sa parolle et ses Sacremens, elle ne nous trompera point, que nous ne lui puissions rendre seurement l’honneur qui appartient à l’Eglise. Aucontraire, si sans parolle de Dieu et de ses Sacremens, elle veut estre recogneue Eglise, il ne nous faut point moins garder de telle tromperie, qu’eviter temerité en l’autre endroit.

11. Let us, therefore, diligently retain those characters impressed upon our minds, and estimate them according to the judgment of God. For there is nothing that Satan labours more to accomplish, than to remove and destroy one or both of them; at one time to efface and obliterate these marks, and so to take away all true and genuine distinction of the Church; at another to inspire us with contempt of them, and so to drive us out of the Church by an open separation. By his subtlety it has happened, that in some ages the pure preaching of the word has altogether disappeared; and in the present day he is labouring with the same malignity to overturn the ministry; which, however, Christ has ordained in his Church, so that if it were taken away, the edification of the Church would be quite at an end. How dangerous, then, how fatal is the temptation, when it even enters into the heart of a man to withdraw himself from that congregation, in which he discovers those signs 233and characters which the Lord has deemed sufficiently descriptive of his Church! We see, however, that great caution requires to be observed on both sides. For, to prevent imposture from deceiving us, under the name of the Church, every congregation assuming this name should be brought to that proof, like gold to the touchstone. If it have the order prescribed by the Lord in the word and sacraments, it will not deceive us; we may securely render to it the honour due to all churches. On the contrary, if it pretend to the name of a Church, without the word and sacraments, we ought to beware of such delusive pretensions, with as much caution as, in the other case, we should use in avoiding presumption and pride.

11. These marks to be the more carefully observed, because Satan strives to efface them, or to make us revolt from the Church. The twofold error of despising the true, and submitting to a false Church.

Wherefore let these marks be carefully impressed upon our minds, and let us estimate them as in the sight of the Lord. There is nothing on which Satan is more intent than to destroy and efface one or both of them—at one time to delete and abolish these marks, and thereby destroy the true and genuine distinction of the Church; at another, to bring them into contempt, and so hurry us into open revolt from the Church. To his wiles it was owing that for several ages the pure preaching of the word disappeared, and now, with the same dishonest aim, he labours to overthrow the ministry, which, however, Christ has so ordered in his Church, that if it is removed the whole edifice must fall. How perilous, then, nay, how fatal the temptation, when we even entertain a thought of separating ourselves from that assembly in which are beheld the signs and badges which the Lord has deemed sufficient to characterise his Church! We see how great caution should be employed in both respects. That we may not be imposed upon by the name of Church, every congregation which claims the name must be brought to that test as to a Lydian stone. If it holds the order instituted by the Lord in word and sacraments there will be no deception; we may safely pay it the honour due to a church: on the other hand, if it exhibit itself without291word and sacraments, we must in this case be no less careful to avoid the imposture than we were to shun pride and presumption in the other.

11. Laat ons daarom die merktekenen naarstig in ons harten ingedrukt houden, en naar des Heren oordeel waard schatten. Want er is niets, waarop de Satan het meer toelegt, dan op de wegneming en vernietiging van een van deze beide merktekenen of van beide; nu eens, opdat hij door de vernietiging en vernieling van die beide merktekenen de waarachtige en echte onderscheiding der kerk zou wegnemen; dan weer, opdat hij door ze in verachting te brengen ons door onmiskenbare afval van de kerk zou afrukken. Door zijn list is het geschied, dat de zuivere prediking van het Woord ettelijke eeuwen lang verdwenen is geweest, en nu legt hij er zich met dezelfde boosheid op toe om de dienst des Woords aan het wankelen te brengen; en toch heeft Christus die dienst zo in de kerk verordend, dat wanneer hij weggenomen is, ook haar opbouwing te niet gaat. En hoe gevaarlijk, ja hoe dodelijk is de verzoeking, wanneer het ons ook slechts in de geest komt om af te wijken van die vergadering, waarin de tekenen en de kenmerken gezien worden, waarmee, naar des Heren oordeel de kerk voldoende aangeduid is! Wij zien, hoe grote behoedzaamheid aan beide zijden in acht genomen moet worden. Want opdat wij door de naam kerk niet bedrogen worden, moeten wij met die beproeving, als op een toetssteen elke vergadering onderzoeken, die de naam van kerk voert. Indien ze in het Woord en de sacramenten de orde houdt, die door de Here is bevolen, dan zal ze ons niet bedriegen: laat ons gerust haar de eer toekennen, die aan kerken verschuldigd is; maar indien ze zich aan de andere kant zonder Woord en sacramenten aanbiedt, moeten wij ons voor dergelijke begoocheling even zorgvuldig wachten, als we in het andere geval lichtvaardigheid en hovaardij moeten vermijden.

11. Die unverbrüchliche Gültigkeit der Kennzeichen

Deshalb sollen wir uns jene Kennzeichen fleißig ins Herz prägen, sie festhalten und nach dem Ermessen des Herrn wertschätzen. Denn um nichts gibt sich der Satan mehr Mühe als darum, daß er eines von diesen beiden Kennzeichen oder auch beide aufhebe und abschaffe, und zwar bald, um nach Abschaffung und Zerstörung jener Kennzeichen die wahre und reine Bestimmung der Kirche zunichte zu machen, bald auch, um uns deren Verachtung ins Herz zu geben und uns dadurch in offenkundigem Abfall von der Kirche loszureißen. Seine Machenschaften haben es fertiggebracht, daß die reine Predigt des Evangeliums manche Jahrhunderte lang verschwunden gewesen ist. Und jetzt setzt er mit der gleichen Verruchtheit alles daran, um das Amt ins Wanken zu bringen, das doch Christus in seiner Kirche so verordnet hat, daß mit seiner Aufhebung auch die Erbauung der Kirche zugrunde geht. Was für eine gefährliche, ja, was für eine verderbenbringende Versuchung ist es nun, wenn es uns auch nur in den Sinn kommt, uns von einer Versammlung abzusondern, an der die Kennzeichen und Merkmale sichtbar werden, mit denen nach des Herrn Urteil seine 693 Kirche genugsam beschrieben ist! Wir sehen, wieviel Achtsamkeit wir nach beiden Seiten anwenden müssen. Damit uns nämlich unter dem Titel der Kirche kein Betrug zugefügt wird, so müssen wir nach jenem Prüfmaß wie nach dem Lydischen Stein jede Versammlung messen, die den Namen „Kirche“ für sich in Anspruch nimmt. Hat sie in Wort und Sakrament die Ordnung, die uns der Herr ans Herz gelegt hat, so wird sie uns nicht trügen, und wir sollen ihr unbekümmert die Ehre erweisen, die den Kirchen zukommt. Wenn sie sich aber andererseits ohne Wort und Sakramente darbietet, so sollen wir uns vor dergleichen Verführungen mit eben solcher Scheu in acht nehmen, wie wir uns auf der anderen Seite vor Vermessenheit und Hoffart zu hüten haben.

11. Selfs die listigbeid van die Satan kan die ware tekens van die kerk nie skade aandoen nie

Ons moet daarom daardie tekens deeglik in ons gemoedere afgestempel hou en ons moet dit ooreenkomstig die oordeel van die Here hoog ag. Daar is trouens niks wat die Satan meer aandurf as om een of beide hiervan te vernietig en te verwoes nie - nou om die ware en egte onderskeiding van die kerk uit te wis deur hierdie tekens te vernietig en dit te verwoes, en dan weer deur veragting daarvoor te veroorsaak dat ons van die kerk wegskeur deur openlik daarvan afvallig te word. Deur sy lis is veroorsaak dat die suiwer verkondiging van die Woord etlike eeue verdwyn het en tans lê hy hom met dieselfde goddeloosheid daarop toe om ook die diens daarvan aan die wankel te bring en dit is ’n diens wat Christus so in die kerk verordineer het dat, as dit tot niet gemaak word, die opbou van die kerk ook tot niet gaan.¹⁰⁹ Maar hoe gevaarlik, ja, hoe dodelik is die versoeking nie wanneer dit wel in iemand se gedagte opkom om van die gemeente te skeur waarin die tekens en merke gesien kan word waarmee die Here gedink het dat Hy sy kerk voldoende gemerk het? Ons sien hoe groot versigtigheid ons in beide gevalle aan die dag moet lê. Want om te verhoed dat ons deur die woord kerk bedrieg word, moet ons elke gemeente wat die naam kerk aan ons voorhou, aan hierdie toets soos aan ’n toetssteen¹¹⁰ onderwerp. As dit in die Woord en die sakramente die orde het wat deur die Here aan ons opgedra is, sal dit nie bedrieg nie en moet ons daaraan die eer 1283 wat aan kerke verskuldig is, betoon. Maar as die kerk aan die ander kant sonder Woord en sakramente met die titel kerk te koop loop, moet ons met ewe veel versigtigheid teen sulke bedrog waak as wat ons onbesonnenheid en hooghartigheid aan die ander kant moet ontwyk.

11. По этой причине нам надлежит твёрдо запомнить указанные здесь признаки Церкви и почитать их, как предписал Бог. Ибо ничего не добивается Сатана с таким остервенением, как двух вещей: отнять у нас возможность верного распознавания Церкви, уничтожая или затушёвывая верные признаки, по которым мы можем её узнать; и возбудить в нас пренебрежение к ней, чтобы отдалить от церковного сообщества и взбунтовать против него. Именно дьявольские козни стали причиной того, что чистая проповедь Евангелия надолго была сокрыта. В наше время с помощью тех же ухищрений Сатана пытается исказить служение, которое Иисус Христос установил в своей Церкви таким образом, что если оно исчезнет, то разрушится всё здание Церкви. Так разве это не опасный, более того, не губительный соблазн, когда в сердце человека входит желание отделиться от общины, являющей все те признаки, какими Господь замыслил запечатлеть свою Церковь?

Как видим, необходимо остерегаться и первого, и второго. Для того, чтобы не ошибиться в подлинности Церкви, нам надлежит тщательно испытывать с помощью данного Богом мерила каждую претендующую на звание Церкви общину, подобно тому как испытывают на пробу золото. Если это сообщество следует порядку, вложенному Господом в его Слово и таинства, то оно не обманет нас и мы, не сомневаясь, можем почитать его так, как подобает почитать Церковь. И наоборот, если она без таинств и Слова Божьего хочет быть признана Церковью, нам следует остерегаться такого обмана не менее, чем безрассудства в любых других областях.

12. Quod dicimus purum verbi ministerium et purum in celebrandis sacramentis ritum idoneum esse pignus et arrhabonem, 16 ut tuto possimus societatem in qua utrunque extiterit, pro Ecclesia amplexari, usque eo valet ut nusquam abiicienda sit, quandiu in illis perstiterit, etiamsi multis alioqui vitiis scateat. Quinetiam poterit vel in doctrinae vel in sacramentorum administratione vitii quidpiam obrepere, quod alienare nos ab eius communione non debeat. Non enim unius sunt formae omnia verae doctrinae capita. Sunt quaedam ita necessaria cognitu, ut fixa esse et indubitata omnibus oporteat, ceu propria religionis placita; qualia sunt, Unum esse Deum: Christum Deum esse, ac Dei Filium: In Dei misericordia salutem nobis consistere, et similia. Sunt alia, quae inter Ecclesias controversa, fidei tamen unitatem non dirimant. Quae enim ob hoc unum Ecclesiae dissideant^a, si altera citra contentionis libidinem, citra pervicaciam asserendi, animas a corporibus demigrantes in caelum convolare putet: altera nihil ausit definire de loco, caeterum vivere tamen Domino certo statuat? Verba sunt Apostoli, Quicunque perfecti sumus^b, idem sentiamus: si quid aliter sapitis, hoc quoque vobis^c Dominus revelabit [Philip. 3. c. 15]. Annon satis indicat, dissensionem de rebus istis non ita necessariis, dissidii materiam esse non debere inter Christianos? Primum quidem est ut per omnia consentiamus: sed quoniam nemo est qui non aliqua ignorantiae nubecula obvolutus sit: aut nullam relinquamus Ecclesiam oportet, aut hallucinationem condonemus in iis rebus, quae et inviolata religionis summa et citra salutis iacturam ignorari possint. Hic autem patrocinari erroribus vel minutissimis nolim, ut blandiendo et connivendo censeam fovendos: sed dico, non temere ob quaslibet dissensiunculas deserendam nobis Ecclesiam, in qua duntaxat ea salva et illibata doctrina retineatur qua constat incolumitas pietatis, et sacramentorum usus a Domino institutus custodiatur. Interim si nitimur emendare quod displicet, facimus id ex officio nostro. Et huc pertinet illud Pauli, Si melius quid sedenti revelatum fuerit, prior taceat [1. Cor. 14. f. 30]. Unde constat singulis Ecclesiae membris demandatum publicae aedificationis studium pro mensura gratiae suae, modo decenter et secundum ordinem: hoc est, ne vel Ecclesiae communionem renuntiemus, vel in ea permanentes pacem^d et disciplinam rite compositam turbemus^e.

12. Quant à ce que nous disons que le pur ministere de la Parolle et la pure maniere d’administrer les Sacremens, est un bon gage et arre pour nous asseurer qu’il y a Eglise en toutes compagnies où nous verrons l’un et l’autre, cela doit avoir telle importance, que nous ne devons rejetter nulle assemblée laquelle entretienne l’un et l’autre, combien qu’elle soit subjette à plusieurs vices. Qui plus est, il y pourra avoir quelque vice ou en la doctrine, ou en la façon d’administrer les Sacremens, qui ne nous devra point du tout aliener de la communion d’une Eglise. Car tous les articles de la doctrine de Dieu ne sont point d’une mesme sorte. Il y en a aucuns dont la cognoissance est tellement necessaire que nul n’en doit douter, non plus que d’arrests ou de principes de la Chrestienté. Comme pour exemple, qu’il est un seul Dieu: que Jesus Christ est Dieu et Fils de Dieu: que nostre salut gist en sa seule misericorde: et autres semblables. Il y en a d’autres lesquelles sont en dispute entre les Eglises: et neantmoins ne rompent pas l’unité d’icelles. Pour donner exemple: S’il advenoit qu’une Eglise tint que les ames estans separées du corps fussent transferées au ciel incontinent: une autre sans oser determiner du lieu, pensast simplement qu’elles vivent en Dieu: et que telle diversité fust sans contention et sans opiniastreté; pourquoy se diviseroyent-elles d’ensemble? Ce sont les parolles de l’Apostre, que si nous voulons estre parfaits, il nous faut avoir un mesme sentiment: au reste, que si nous avons quelque diversité, Dieu nous revelera ce qui en est (Phil. 3:15). En cela ne monstre-il pas que si les Chrestiens ont aucune dissention des matieres qui ne sont point grandement necessaires, que cela ne doit point faire de trouble ne sedition entre eux? Bien est vray que c’est le principal d’accorder en tout et par tout: mais d’autant qu’il n’y a nul qui ne soit enveloppé de quelque ignorance, il faudra ou que nous ne laissions nulle Eglise, ou que nous pardonnions l’ignorance à ceux qui faudront és choses lesquelles se peuvent ignorer sans peril de salut, et sans que la religion soit violée. Je n’enten icy de maintenir aucuns erreurs, voire les moindres du monde: et ne voudroyent qu’on les nourrist par les dissimuler et flatter. Mais je dy qu’il ne faut pas par dissention legierement abandonner une Eglise, en laquelle est gardée en son entier la doctrine principale de nostre salut et les Sacremens comme nostre Seigneur a ordonné. Cependant si nous taschons de corriger ce qui nous y desplaist, nous ne faisons que nostre devoir. Et à cela nous induit la sentence de sainct Paul, que celuy qui a quelque meilleure revelation, qu’il se leve pour parler, et que le premier se taise (1 Cor. 14:30), car par cela il appert qu’à un chacun membre de l’Eglise est donnée la charge d’edifier les autres, selon la mesure de grace qui est en luy, moyennant que cela se face decentement et par ordre, c’est à dire que nous ne renoncions point la communion de l’Eglise, et aussi que demeurans en icelle nous ne troublions point la police ne la discipline.

12. When we affirm the pure ministry of the word, and pure order in the celebration of the sacraments, to be a sufficient pledge and earnest, that we may safely embrace the society in which both these are found, as a true Church, we carry the observation to this point, that such a society should never be rejected as long as it continues in those things, although in other respects it may be chargeable with many faults. It is possible, moreover, that some fault may insinuate itself into the preaching of the doctrine, or the administration of the sacraments, which ought not to alienate us from its communion. For all the articles of true doctrine are not of the same description. Some are so necessary to be known, that they ought to be universally received as fixed and indubitable principles, as the peculiar maxims of religion; such as, that there is one God; that Christ is God and the Son of God; that our salvation depends on the mercy of God; and the like. There are others, which are controverted among the churches, yet without destroying the unity of the faith. For why should there be a division on this point, if one church be of opinion, that souls, at their departure from their bodies, are immediately removed to heaven; and another church venture to determine nothing respecting their local situation, but be nevertheless firmly convinced, that they live to the Lord; and if this diversity of sentiment on both sides be free from all fondness for contention and obstinacy of assertion? The language of the apostle is, “Let us therefore, as many as be perfect, be thus minded; and if in any thing ye be otherwise minded, God shall reveal even this unto you.”⁷⁴⁵ Does not this sufficiently show, that a diversity of opinion respecting these nonessential points ought not to be a cause of discord among Christians? It is of importance, indeed, that we should agree in every thing; but as there is no person who is not enveloped with some cloud of ignorance, either we must allow of no 234church at all, or we must forgive mistakes in those things, of which persons may be ignorant, without violating the essence of religion, or incurring the loss of salvation. Here I would not be understood to plead for any errors, even the smallest, or to recommend their being encouraged by connivance or flattery. But I maintain, that we ought not, on account of every trivial difference of sentiment, to abandon the Church, which retains the saving and pure doctrine that insures the preservation of piety, and supports the use of the sacraments instituted by our Lord. In the mean time, if we endeavour to correct what we disapprove, we are acting in this case according to our duty. And to this we are encouraged by the direction of Paul: “If any thing be revealed to another that sitteth by, let the first hold his peace.”⁷⁴⁶ From which it appears, that every member of the Church is required to exert himself for the general edification, according to the measure of his grace, provided he do it decently and in order; that is to say, that we should neither forsake the communion of the Church, nor, by continuing in it, disturb its peace and well regulated discipline.

12. Though the common profession should contain some corruption, this is not a sufficient reason for forsaking the visible Church. Some of these corruptions specified. Caution necessary. The duty of the members.

When we say that the pure ministry of the word and pure celebration of the sacraments is a fit pledge and earnest, so that we may safely recognise a church in every society in which both exist, our meaning is, that we are never to discard it so long as these remain, though it may otherwise teem with numerous faults. Nay, even in the administration of word and sacraments defects may creep in which ought not to alienate us from its communion. For all the heads of true doctrine are not in the same position. Some are so necessary to be known, that all must hold them to be fixed and undoubted as the proper essentials of religion: for instance, that God is one, that Christ is God, and the Son of God, that our salvation depends on the mercy of God, and the like. Others, again, which are the subject of controversy among the churches, do not destroy the unity of the faith; for why should it be regarded as a ground of dissension between churches, if one,without any spirit of contention or perverseness in dogmatising, hold that the soul on quitting the body flies to heaven, and another, without venturing to speak positively as to the abode, holds it for certain that it lives with the Lord?¹ The words of the Apostle are, “Let us therefore, as many as be perfect, be thus minded: and if in anything ye be otherwise minded, God shall reveal even this unto you” (Phil. 3:15). Does he not sufficiently intimate that a difference of opinion as to these matters which are not absolutely necessary, ought not to be a ground of dissension among Christians? The best thing, indeed, is to be perfectly agreed, but seeing there is no man who is not involved in some mist of ignorance, we must either have no church at all, or pardon delusion in those things of which one may be ignorant, without violating the substance of religion and forfeiting salvation. Here, however, I have no wish to patronise even the minutest errors, as if I thought it right to foster them by flattery or connivance; what I say is, that we are not on account of every minute difference to abandon a church, provided it retain sound and unimpaired that doctrine in which the safety of piety consists,² and keep the use of the sacraments instituted by the Lord. Meanwhile, if we strive to reform what is offensive, we act in the discharge of duty. To this effect are the words of Paul, “If anything be revealed to another that sitteth by, let the first hold his peace” (1 Cor. 14:30).292From this it is evident that to each member of the Church, according to his measure of grace, the study of public edification has been assigned, provided it be done decently and in order. In other words,we must neither renounce the communion of the Church, nor, continuing in it, disturb peace and discipline when duly arranged.¹

12. Wat wij zeggen, dat de zuivere bediening des Woords en het zuivere gebruik in de bediening der sacramenten een pand en kenteken is, dat wij die gemeenschap, waarin beide aanwezig zijn, veilig als een ware kerk kunnen aanvaarden, daarvan gaat de betekenis zo ver, dat die kerk nooit verworpen mag worden, zolang ze daarbij blijft, ook al is ze overigens vol van fouten. Ja zelfs zal er in de bediening van de leer of der sacramenten enige fout kunnen insluipen, zonder dat die ons van haar gemeenschap behoort te vervreemden. Want de hoofdstukken der ware leer zijn niet alle van één gestalte. Sommige zijn zo noodzakelijk om te weten, dat ze bij allen ontwijfelbaar vast moeten staan, als leerstukken, die de godsdienst eigen zijn. Als daar zijn, dat er één God is, dat Christus God is en de Zoon Gods, dat onze zaligheid gelegen is in Gods barmhartigheid en dergelijke. Er zijn andere, waarover tussen de kerken geschil is, maar die toch de eenheid des geloofs niet verscheuren. Want welke kerken zouden om dit ene uit elkaar gaan, wanneer de ene, niet uit lust tot twisting, niet uit hardnekkigheid om staande te houden, meent, dat de zielen, wanneer ze uit de lichamen verhuizen, naar de hemel opvaren, en de andere niets zekers durft zeggen aangaande de plaats, maar toch voor zeker houdt, dat de zielen de Here loven? De apostel zegt (Filip. 3:15) "Zovelen als wij volmaakt zijn, laat ons hetzelfde gevoelen; indien gij iets anderszins gevoelt, ook dat zal u God openbaren." Geeft hij niet voldoende te kennen, dat verschil van mening over zulke niet zo noodzakelijke zaken, geen oorzaak van scheiding behoort te zijn onder Christenen? Het is in de eerste plaats wel zaak, dat wij in alles eensgezind zijn; maar aangezien er niemand is, die niet door enige nevel van onwetendheid omhuld is, moeten wij of geen kerk overlaten, of het misverstand vergeven in die zaken, in welke men, zonder de hoofdsom der religie te schenden en zonder verlies der zaligheid, onwetend mag zijn. Maar mijn bedoeling is hierbij niet zelfs maar de allergeringste dwalingen in bescherming te nemen, alsof ik meende, dat die vriendelijk en oogluikend mogen begunstigd worden; maar ik bedoel, dat we niet lichtvaardig, om het een of ander klein verschil, de kerk moeten verlaten, wanneer slechts in haar die gezonde leer ongeschonden gehouden wordt, waarop de Godzaligheid onaangetast berust, en wanneer het door de Here ingesteld gebruik der sacramenten bewaard wordt. Wanneer wij intussen ons best doen te verbeteren, wat ons mishaagt, dan handelen we daarin naar onze plicht. Hierop heeft betrekking wat Paulus zegt (1 Cor. 14:30) "Indien een ander, die er zit, iets geopenbaard is, dat de eerste zwijge." Daaruit blijkt, dat het bevorderen van de algemene stichting aan ieder lid der kerk opgedragen is, naar de mate zijner gave, mits betamelijk en ordelijk, dat is, dat wij niet of de gemeenschap der kerk verlaten, of, wanneer we in haar blijven, de vrede en de welgeregelde tucht verstoren.

12. Die Beachtung der Kennzeichen bewahrt vor leichtfertiger Absonderung

Der reine Dienst am Wort und die reine Übung bei der Feier der Sakramente, so sagen wir, ist ein geeignetes Pfand und Unterpfand, so daß wir eine Gemeinschaft, in der beides zu finden ist, mit Sicherheit als Kirche ansprechen können. Dies hat nun so weit Geltung, daß solche Kirche, solange sie dabei bleibt, niemals zu verwerfen ist, selbst wenn sie sonst über und über mit vielen Gebrechen bedeckt ist.

Ja, selbst in der Verwaltung der Lehre und der Sakramente könnten allerhand Fehler aufkommen, die uns doch von der Gemeinschaft mit ihr nicht entfremden dürften. Denn nicht alle Stücke der wahren Lehre sind von gleicher Gestalt. Einige unter ihnen sind derart notwendig zu wissen, daß sie bei allen unerschütterlich und unzweifelhaft fest stehen müssen, gleichsam als die eigentlichen Lehrstücke der Religion. Dazu gehören zum Beispiel folgende Aussagen: Es ist ein Gott, Christus ist Gott und Gottes Sohn, unser Heil besteht in Gottes Barmherzigkeit, und andere Aussagen gleicher Art. Dann gibt es andere Lehrstücke, über die unter den Kirchen Meinungsverschiedenheiten herrschen, die aber die Einheit im Glauben nicht zerreißen. Denn welche Kirchen werden sich wohl um des einen Punktes willen miteinander entzweien, daß die eine ohne Streitsucht, und ohne hartnäckig auf ihrer Behauptung zu bestehen, der Meinung ist, die Seelen führen, wenn sie den Leib verließen, sogleich in den Himmel, die andere dagegen über den Ort nichts Genaues auszusagen wagt, aber doch klar daran festhält, daß diese Seelen dem Herrn leben? Bei dem Apostel vernehmen wir doch die Worte: „Wie viele nun unser vollkommen sind, die lasset uns also gesinnt sein. Und solltet ihr sonst etwas halten, das lasset euch Gott offenbaren“ (Phil. 3,15). Zeigt er damit nicht genugsam, daß die Lehrverschiedenheit über solche nicht so notwendige Dinge unter Christen kein Grund zur Entzweiung sein soll? An erster Stelle steht zwar, daß wir in allen Dingen gleicher Meinung sein sollen; aber es ist ja keiner, der nicht von irgendeinem Nebel der Unwissenheit umhüllt wäre, und deshalb müssen wir entweder gar keine Kirche bestehen lassen oder aber den Unverstand in solchen Dingen mit Nachsicht behandeln, die man ohne Verletzung des wesentlichen Bestandes der Religion und ohne Verlust der Seligkeit auch nicht wissen kann.

Ich möchte mich hier aber nicht zum Schutzpatron der Irrtümer machen, auch nicht der allergeringsten, so daß ich etwa meinte, man sollte ihnen schmeicheln und durch die Finger sehen und sie dadurch nähren. Was ich behaupte, ist nur dies: wir sollen uns nicht leichtfertig um irgendwelcher kleinen Meinungsverschiedenheiten willen von der Kirche trennen, wenn in ihr bloß jene Lehre gesund und unverkürzt erhalten wird, auf der die Unverletztheit der Frömmigkeit beruht, und wenn in ihr die Übung der Sakramente, wie sie der Herr eingesetzt hat, gewahrt bleibt. Wenn wir uns unterdessen um die Ausmerzung dessen mühen, was wir nicht für richtig halten können, so tun wir das aus unserer Amtspflicht heraus. Darauf bezieht sich auch das Wort des Paulus: „Wenn einem, der da sitzt, etwas Besseres offenbart wird, so soll der erste schweigen“ (1. Kor. 14,30; nicht Luthertext). Daraus ergibt sich, daß jedem einzelnen Glied der Kirche die Bemühung um die allgemeine Erbauung 694 aufgetragen ist, und zwar nach dem Maß der ihm gewährten Gnade. Nur soll das in geziemender Weise und nach der Ordnung geschehen; das heißt: wir sollen die Gemeinschaft der Kirche nicht verlassen oder, wenn wir in ihr bleiben, den Frieden und die ordnungsmäßig eingerichtete Zucht nicht stören.

12. Selfs gebreke in die leer en die bediening van die sakramente behoort geen aanleiding tot skeurmakery te wees nie

Ons sê dat suiwer Woordbediening en ’n suiwer manier om die sakramente te vier ’n geskikte pand en borg is om die gemeenskap waarin beide voorkom, veilig as die kerk te kan omhels. Dit het ook die strekking dat ons dit nêrens mag verwerp so lank dit daarin volhard nie - selfs nie al wemel dit andersins van ander gebreke nie! Ja, daar kan selfs die een of ander fout in die bediening van òf die leer òf die sakramente insluip maar dit behoort ons nie van die gemeenskap met die kerk te vervreem nie want al die hoofpunte van die ware leer het nie net een vorm nie. Sekere aspekte daarvan is so noodsaaklik om te ken dat dit vas en ontwyfelbaar by almal moet wees as besondere leerstellings van die godsdiens. Voorbeelde hiervan is dat daar een God is; dat Christus God is en die Seun van God en dat ons saligheid op God se barmhartigheid berus en dergelike dinge. Maar dan is daar ook ander aspekte wat, hoewel hulle onder kerke verskil, nie die geloofseenheid verskeur nie.¹¹¹ Gestel nou dat kerke in hierdie een opsig van mekaar verskil: as die een met teuellose strydlustigheid en hardnekkige aansprake meen dat ons siele in die hemel opvlie wanneer hulle uit ons liggame verhuis, en die ander kerk nie waag om ’n beskrywing van die plek te gee nie maar vas en seker bepaal dat hulle verder vir die Here leef? Die apostel se woorde is: “Laat ons almal wat volmaak is, eensgesind wees; en as julle iets anders dink, sal die Here dit ook aan julle openbaar”.¹¹² Gee hy dan nie daarmee voldoende te kenne dat tweedrag oor sulke sake wat 1284 nie so noodsaaklik is nie, nie stof tot twis onder Christene behoort te wees nie? Die belangrike is inderdaad dat ons oor alles eensgesind moet wees maar omdat daar niemand is wat nie deur die een of ander newel van onkunde omgewe is nie, moet ons òf geen kerk oorlaat nie of die drogbeelde wat sonder om die godsdiens geweld aan te doen en sonder verlies van ons saligheid in onkunde gelaat kan word, oor die hoof sien.

Hier sou ek egter selfs die geringste dwalings nie wou verdedig asof ek sou dink dat hulle gevoed moet word deur vleitaal of deur die oë daarvoor te sluit nie. Ek verklaar egter dat ons nie die kerk vanweë sekere rusietjies onbesonne moet verlaat as die leer waarop ons saligheid ongeskonde berus, daarin net veilig en ongedeerd behou word, en die gebruik van die sakramente wat deur die Here ingestel is, daarin bewaar word nie. As ons ons intussen inspan om iets daarin te verbeter wat ons nie aanstaan nie, doen ons dit uit pligsbesef. Die volgende verklaring van Paulus het hierop betrekking: "As iets beters aan iemand wat daar sit, geopenbaar is, moet die eerste swyg”.¹¹³ Hieruit is dit duidelik dat elke lidmaat van die kerk opgedra word om hom na die maat van sy genade te beywer vir die openbare stigting (van die kerk) mits hy dit paslik en ordelik doen. Dit beteken dat ons nôg die gemeenskap van die kerk mag opsê, nôg, as ons daarin bly, die vrede en behoorlik geordende tug daarvan mag versteur.

12. Что же касается того, что истинное служение Слова и правильный способ совершения таинств суть верный знак и залог присутствия Церкви везде, где есть то и другое, то это столь важно, что мы не должны отвергать ни одного собрания, отвечающего названным условиям, даже если оно имеет некоторые изъяны. Более того, у него могут быть недостатки в учении и в совершении таинств, и тем не менее они не должны отталкивать нас от общения с такой Церковью. Дело в том, что положения Божественного учения неоднородны. Есть положения, признание которых необходимо настолько, что никто не должен в них сомневаться. Ибо они - начала и основания христианства. К ним относятся, например, утверждения о том, что Бог един, что Иисус Христос есть Бог и Сын Божий, что наше спасение заключено единственно в его милосердии, и прочие подобные им. А есть и другие положения, относительно которых ведется спор между Церквами, и тем не менее они не нарушают их единства. Приведу пример: если, допустим, одна Церковь посчитает, что души после отделения от тела немедленно переносятся на небо, а другая, не дерзая точно назвать место, просто будет полагать, что они пребывают в Боге, и если такое расхождение не вызовет ожесточённого противоборства разных мнений, то почему оно должно нарушить единство этих Церквей? Апостол сказал, что если мы хотим быть совершенными, то нам надлежит иметь одно чувство. В остальном же, если у нас возникнут разногласия, Бог откроет, на чьей стороне истина [Флп 3:15]. Не показывает ли он тем самым, что если христиане в чём-либо расходятся во мнениях относительно несущественных предметов, то это не должно смущать их и вводить в искушение? Верно, конечно, что очень важно иметь согласие всегда и во всём. Но так как нет ни одного человека, не страдающего неведением, нужно либо отказаться от всякой Церкви, либо прощать ошибающихся в вещах, незнание которых не угрожает спасению и не нарушает веры. Говоря это, я вовсе не намереваюсь поддерживать какие-либо заблуждения, пусть даже малейшие, и не желаю, чтобы их поддерживали умолчанием или лестью. Но я утверждаю, что не следует из-за различий во мнениях с лёгкостью покидать Церковь, где сохраняется в целости основополагающая для нашего спасения доктрина и таинства совершаются по заповеди Господней.

Однако если мы попытаемся исправить то, что вызывает наше несогласие, то тем самым лишь исполним свой долг. К этому побуждают нас слова св. Павла о том, чтобы тот, кому дано более полное откровение, встал и говорил, а первый умолк (1 Кор 14:30). Тем самым апостол открывает нам, что на каждого члена Церкви возложена обязанность научать других по мере данной ему благодати и при условии, что это будет делаться пристойно и как должно. Иными словами, мы не смеем отвергать общение с Церковью, а оставаясь в ней, не смеем возмущать её мир, порядок и дисциплину.

13. In vitae autem imperfectione toleranda multo longius procedere indulgentia nostra debet; hic enim valde lubricus est 17 lapsus: neque vulgaribus machinamentis hic Satan nobis insidiatur. Fuerunt enim semper qui falsa absolutae sanctimoniae persuasione imbuti, tanquam aerii quidam daemones^a iam facti essent, omnium hominum consortium aspernarentur, in quibus humanum adhuc aliquid subesse cernerent. Tales olim erant Cathari¹, et (qui ad eorum vesaniam accedebant) Donatistae.² Tales hodie sunt ex Anabaptistis nonnulli, qui supra alios volunt videri profecisse^{b 3}. Alii sunt qui inconsiderato magis iustitiae zelo quam insana illa superbia peccant. Dum enim apud eos quibus Evangelium annuntiatur, eius doctrinae non respondere vitae fructum vident, nullam illic esse Ecclesiam statim iudicant.⁴ Iustissima quidem est offensio, et cui plus satis occasionis hoc miserrimo seculo praebemus; nec excusare licet maledictam nostram ignaviam, quam Dominus impunitam non sinet: ut iam gravibus flagellis castigare incipit. Vae ergo nobis, qui tam dissoluta flagitiorum licentia committimus, ut propter nos vulnerentur imbecilles conscientiae. Sed in hoc vicissim peccant illi quos diximus, quod offensioni suae modum statuere nesciunt. Nam ubi Dominus clementiam exigit, omissa illa, totos se immoderatae severitati tradunt. Quia enim non putant esse Ecclesiam ubi non est solida vitae puritas et integritas, scelerum odio a legitima Ecclesia discedunt, dum a factione improborum declinare se putant. Allegant, Ecclesiam Christi sanctam esse^{c 5}. || Verum, ut simul intelligant esse ex bonis et malis permixtam, illam ex ore Christi parabolam audiant, in qua reti comparatur^d, || quo pisces omne genus colliguntur, neque seliguntur donec in litore sint expositi [Matt. 13. f. 47]⁶. Audiant^e agri esse similem, qui bona fruge consitus, zizaniis, inimici fraude inficitur: quibus 18 non expurgatur, donec in aream advecta fuerit messis [Ibidem, c. 24]. || Audiant denique aream esse, in qua sic collectum est triticum, ut sub palea delitescat, donec vanno et cribro repurgatum, in horreum tandem reconditur [Mat. 3. c. 12]. || Quod si hoc malo ad diem usque iudicii laboraturam Ecclesiam pronuntiat Dominus, ut improborum permixtione oneretur: frustra nullo naevo inspersam quaerunt^a.

13. Quant à l’imperfection des mœurs, nous en devons beaucoup plus endurer. Car il est facile de trebuscher en cest endroit: et le diable a de merveilleuses machinations pour nous seduire. Il y en a eu tousjours aucuns, lesquels se faisans accroire qu’ils avoyent une saincteté parfaite, comme s’ils eussent esté quelques Anges de Paradis, ont mesprisé toute compagnie des hommes en laquelle ils appercevoyent quelque infirmité humaine. Tels ont esté jadis ceux qu’on nommoit Cathares, c’est à dire les purs: et aussi les Donatistes, qui approchoyent de la folie des autres. Aujourdhuy il y a quelques Anabaptistes semblables: assavoir ceux qui veulent apparoistre les plus habiles, et qui pensent avoir profité par dessus les autres. Il y en a d’autres qui pechent plus par un zele de justice inconsideré, que par telle outrecuidance. Car quand ils voyent qu’entre ceux ausquels l’Evangile est annoncé, le fruict n’est pas correspondant à la doctrine, incontinent ils jugent qu’il n’y a là nulle Eglise. Quant à leur offense, elle est tresjuste: et certes nous en donnons trop de matiere, et ne pouvons aucunement excuser nostre maudite paresse, laquelle Dieu ne laissera point impunie, comme desja il commence à la chastier d’horribles verges. Malheur donc sur nous, qui faisons par nostre licence desordonnée, que les consciences debiles sont navrées et scandalizées en nous; neantmoins ceux dont il est question faillent aussi de leur part, entant qu’ils outrepassent la mesure. Car là où nostre Seigneur requiert qu’ils usent de clemence, la laissant derriere, ils s’adonnent du tout à rigueur et severité. Car en estimant qu’il n’y a nulle Eglise sinon où ils voyent une parfaite pureté et saincteté de vie, sous ombre de hayr les vices ils se departent de l’Eglise de Dieu, pensans se retirer de la compagnnie des meschans. Ils alleguent que l’Eglise de Jesus Christ est saincte (Ephes. 5:26). Mais il faut qu’ils escoutent ce que luy-mesme en dit: qu’elle est meslée de bons et de mauvais. Car la parabole est vraye, où il l’accomparage à un rets, lequel attire toutes manieres de poissons, qui ne sont point choisis jusques a ce qu’ils viennent à rive (Matth. 13:47). Qu’ils escoutent ce qu’il en dit en un autre parabole: c’est qu’elle est semblable à un champ: lequel apres avoir esté semé de bon froment, est aussi gasté d’ivroye: de laquelle la bonne moisson ne peut estre purgée, jusques à ce qu’elle soit amenée à la grange (Matth. 13:24). Finalement, qu’ils escoutent ce qui est dit encore en une autre parabole, qu’elle est semblable à une aire, en laquelle le grain est tellement assemblé en un monceau, qu’il est caché sous la paille jusques à ce qu’il soit vanné et criblé pour estre mis au grenier (Matth. 3:12). Puis que le Seigneur prononce que son Eglise sera sujette à ceste misere jusques au jour du jugement, d’estre tousjours chargée de mauvais hommes, c’est en vain qu’ils la cherchent du tout pure et nette.

13. But in bearing with imperfections of life, we ought to carry our indulgence a great deal further. For this is a point in which we are very liable to err, and here Satan lies in wait to deceive us with no common devices. For there have always been persons, who, from a false notion of perfect sanctity, as if they were already become disembodied spirits, despised the society of all men in whom they could discover any remains of human infirmity. Such, in ancient times, were the Cathari, and also the Donatists, who approached to the same folly. Such, in the present day, are some of the Anabaptists, who would be thought to have made advances in piety beyond all others. There are others who err, more from an inconsiderate zeal for righteousness, than from this unreasonable pride. For when they perceive, that among those to whom the gospel is preached, its doctrine is not followed by correspondent effects in the life, they immediately pronounce, that there no church exists. This is, indeed, a very just ground of offence, and one for which we furnish more than sufficient occasion in the present unhappy age; nor is it possible to excuse our abominable inactivity, which the Lord will not suffer to escape with impunity, and which he has already begun to chastise with heavy scourges. Woe to us, therefore, who, by the dissolute licentiousness of our crimes, cause weak consciences to be wounded on our account! But, on the other hand, the error of the persons of whom we now speak, consists in not knowing how to fix any limits to their offence. For 235where our Lord requires the exercise of mercy, they entirely neglect it, and indulge themselves in immoderate severity. Supposing it impossible for the Church to exist, where there is not a perfect purity and integrity of life, through a hatred of crimes they depart from the true Church, while they imagine themselves to be only withdrawing from the factions of the wicked. They allege, that the Church of Christ is holy. But that they may also understand, that it is composed of good and bad men mingled together, let them hear that parable from the lips of Christ, where it is compared to a net, in which fishes of all kinds are collected, and no separation is made till they are exposed on the shore.⁷⁴⁷ Let them hear another parable, comparing the Church to a field, which, after having been sown with good seed, is, by the craft of an enemy, corrupted with tares, from which it is never cleared till the harvest is brought into the barn.⁷⁴⁸ Lastly, let them hear another comparison of the Church to a threshing-floor, in which the wheat is collected in such a manner, that it lies concealed under the chaff, till, after being carefully purged, by winnowing and sifting, it is at length laid up in the garner.⁷⁴⁹ But if our Lord declares, that the Church is to labour under this evil, and to be encumbered with a mixture of wicked men, even till the day of judgment, it is vain to seek for a Church free from every spot.

13. The immoral lives of certain professors no ground for abandoning the Church. Error on this head of the ancient and modern Cathari. Their first objection. Answer to it from three of our Saviour’s parables.

Our indulgence ought to extend much farther in tolerating imperfection of conduct. Here there is great danger of falling, and Satan employs all his machinations to ensnare us. For there always have been persons who, imbued with a false persuasion of absolute holiness, as if they had already become a kind of aërial spirits,² spurn the society of all in whom they see that something human still remains. Such of old were the Cathari and the Donatists, who were similarly infatuated. Such in the present day are some of the Anabaptists, who would be thought to have made superior progress. Others, again, sin in this respect, not so much from that insane pride as from inconsiderate zeal. Seeing that among those to whom the gospel is preached, the fruit produced is not in accordance with the doctrine, they forthwith conclude that there no church exists. The offence is indeed well founded, and it is one to which in this most unhappy age we give far too much occasion. It is impossible to excuse our accursed sluggishness, which the Lord will not leave unpunished, as he is already beginning sharply to chastise us. Woe then to us who, by our dissolute licence of wickedness, cause weak consciences to be wounded! Still those of whom we have spoken sin in their turn, by not knowing how to set bounds to their offence. For where the Lord requires mercy they omit it, and give themselves up to immoderate severity. Thinking there is no church where there is not complete purity and integrity of conduct, they, through hatred of wickedness, withdraw from a genuine church, while they think they are shunning the company of the ungodly. They allege that the Church of God is holy. But that they may at the same time understand that it contains a mixture of good and bad, let them hear from the lips of our Saviour that parable in which he compares the Church to a net in which all kinds of fishes are taken, but not separated until they are brought ashore. Let them hear it compared to a field which, planted with good seed, is by the fraud of an enemy mingled with tares, and is not freed of them until the harvest is brought into the barn. Let them hear, in fine, that it is a thrashing-floor in which the collected wheat lies concealed under the chaff, until, cleansed by the fanners and the sieve, it is at length laid up in the granary. If the Lord declares that the Church will labour under the defect of being burdened with a multitude of wicked until the day of judgment, it is in vain to look for a church altogether free from blemish (Mt. 13).

13. Maar in het verdragen van de onvolmaaktheid des levens moet onze toegevendheid veel verder gaan. Want op dit terrein glijdt men gemakkelijk uit, en de Satan belaagt ons hier met meer dan gewone listigheden. Want er zijn altijd mensen geweest, die, vervuld met een valse waan van volkomen heiligheid, alsof ze reeds als het ware geesten in de lucht geworden waren, het gezelschap versmaadden van mensen, in wie ze nog iets menselijks over zagen. Zulken waren oudtijds de Katharen en de Donatisten, die hun dwaasheid navolgden. Zulken zijn tegenwoordig sommigen uit de Wederdopers, die willen schijnen meer dan anderen vordering gemaakt te hebben. Anderen zijn er, die meer zondigen door een onberaden ijver naar gerechtigheid dan door die dwaze hovaardij. Want wanneer zij zien, dat bij hen, aan wie het evangelie verkondigd wordt, aan de leer van het evangelie de vrucht des levens niet beantwoordt, dan oordelen zij terstond, dat daar geen kerk is. Het is wel een zeer rechtvaardige ergernis, en een, waartoe wij in deze zeer ellendige tijd meer dan genoeg oorzaak geven. En wij kunnen onze vervloekte traagheid niet verontschuldigen, welke de Here niet ongestraft zal laten, gelijk Hij haar reeds met zware geselslagen begint te kastijden. Wee dus ons, die door zo ongebonden teugelloosheid der zonden oorzaak zijn, dat zwakke consciëntiën om onzentwil gewond worden. Maar zij, over wie we zoëven spraken, zondigen wederkerig daarin, dat ze aan hun ergernis geen maat weten te stellen. Want waar de Here zachtmoedigheid eist, laten zij die varen, en geven zich geheel aan onmatige gestrengheid over. Want omdat zij menen, dat daar geen kerk is, waar geen volkomen zuiverheid en ongeschondenheid des levens is, verlaten zij door haat jegens de zonde de wettige kerk, terwijl zij menen van de verzameling der bozen af te wijken. Zij voeren aan, dat Christus' kerk heilig is. Maar opdat ze tegelijkertijd mogen begrijpen, dat de kerk bestaat uit goeden en slechten dooreengemengd, zo laat hen uit de mond van Christus de gelijkenis horen (Matt. 13:47) waarin de kerk met een net vergeleken wordt, waarmee vissen van alle soort gevangen worden, die niet uitgezocht worden, voordat ze op het strand gelegd zijn. Laat hen horen, dat de kerk gelijk is aan een akker (Matt. 13:24) die, met goed graan bezaaid, door bedrog van de vijand met onkruid verontreinigd wordt, waarvan hij niet gereinigd wordt, voordat de oogst naar de dorsvloer gebracht is. Laat hen eindelijk horen, dat de kerk is als een dorsvloer (Matt. 3:12) waarop de tarwe zo verzameld is, dat ze verborgen is onder het kaf, totdat ze, door wan en zeef gezuiverd, eindelijk in de schuur geborgen wordt. Indien de Here zegt, dat de kerk tot de dag des oordeels toe aan dit kwaad zal lijden, dat ze bezwaard is met de vermenging der bozen, zoeken zij tevergeefs een kerk, die met geen enkele vlek bespat is.

13. Dritter Abschnitt: Abwehr falscher Vollkommenheitsforderungen (13-29). Abteilung: Gegen die Abkehr von der Kirche, weil deren Glieder unvollkommen seien (13-22). Der Anstoß

Noch viel weiter aber muß unsere Nachsicht im Ertragen der Unvollkommenheit des Lebens (unserer Brüder) gehen. Denn an diesem Punkt kann man sehr leicht ausgleiten und zu Fall kommen, auch lauert uns hier der Satan mit mehr als gewöhnlicher Hinterlist auf. Denn es hat stets Leute gegeben, die von dem falschen Wahn einer vollkommenen Heiligkeit ergriffen waren, sich einbildeten, als ob sie bereits gleichsam zu Geistern in der Luft geworden wären, und dann aus solcher Gesinnung heraus die Gemeinschaft mit allen Menschen verachteten, an denen nach ihrem Eindruck noch etwas Menschliches übriggeblieben war. Von dieser Art waren vorzeiten die „Katharer“ und die Donatisten, die sich ihrem Wahnwitz anschlossen. Von dieser Art sind heutzutage einige von den Wiedertäufern, die den Eindruck erwecken wollen, als seien sie mehr als andere fortgeschritten.

Dann gibt es andere, die sich mehr aus unbedachtem Eifer um die Gerechtigkeit als aus jener unsinnigen Hoffart heraus versündigen. Denn wenn sie wahrnehmen, daß bei denen, denen das Evangelium verkündigt wird, die Frucht des Lebens seiner Lehre nicht entspricht, so kommen sie sogleich zu dem Urteil, da sei keine Kirche. Das ist nun freilich ein sehr berechtigter Anstoß, zu dem wir auch in unseren gar traurigen Zeiten mehr als genug Anlaß bieten. Auch geht es nicht an, unsere verfluchte Faulheit zu entschuldigen, die der Herr nicht ungestraft lassen wird - er fängt ja bereits an, sie mit harten Geißeln zu züchtigen! Also wehe uns, die wir durch solch ungebundene Zügellosigkeit unserer Laster daran schuld sind, daß schwache Gewissen unsertwegen verwundet werden!

Aber andererseits versündigen sich jene Leute, von denen wir sprachen, darin, daß sie ihrem Ärgernis kein Maß zu setzen wissen. Denn wo der Herr Milde fordert, da lassen sie sie beiseite und liefern sich ganz und gar einer maßlosen Strenge aus. Sie meinen nämlich, wo keine vollkommene Reinheit und Lauterkeit des Lebens sei, da sei auch keine Kirche, und deshalb fondern sie sich aus Haß gegen die Laster und in der Meinung, sie schieden sich von einer Rotte der Gottlosen, tatsächlich von der rechtmäßigen Kirche ab!

Sie verweisen darauf, daß doch die Kirche Christi heilig sei. Aber sie sollen zugleich auch einsehen, daß sie aus Guten und Bösen gemischt ist, und dazu sollen sie aus dem Munde Christi jenes Gleichnis vernehmen, in dem die Kirche mit einem Netz verglichen wird, mit dem man Fische aller Art miteinander fängt, die aber erst dann verlesen werden, wenn sie am Ufer ausgebreitet sind (Matth. 13,47f.). Sie sollen hören, daß die Kirche einem Ackerfeld gleicht, das zwar mit gutem Samen besät ist, aber doch durch die Hinterlist des Feindes mit Lolch verunreinigt wird, von dem es erst dann gereinigt werden kann, wenn die Ernte auf die Tenne gefahren ist (Matth. 13,24-30). Und sie sollen endlich vernehmen, daß die Kirche eine Tenne ist, auf der der Weizen so gesammelt liegt, daß er unter der Spreu verborgen ist, bis er, mit Schwinge und Sieb gesäubert, schließlich in die Scheune verbracht wird (Matth. 3,12). Wenn der Herr kundmacht, daß die Kirche bis zum Tag des Gerichtes mit jenem Übel zu kämpfen haben wird, durch die Vermengung mit den Gottlosen belastet zu sein, dann werden sie vergebens eine Kirche suchen, die mit keinem Makel behaftet wäre!

13. Die manier waarop struikelblokke in die kerk hanteer moet word

Ons toegeeflikheid behoort in die geval van verdraagsaamheid van ’n onvolmaakte lewe nog baie verder te strek want dit is baie maklik om hier te val en die Satan lok ons met ongewone skelmstreke in ’n lokval. Daar was trouens nog altyd mense wat deurtrek was met die valse oortuiging dat hulle volkome volmaak is asof hulle reeds demone van die lug¹¹⁴ geword het en omgang met alle mense verfoei het omdat hulle bemerk het dat daar nog iets mensliks in hulle aanwesig is. Sulke mense was eertyds die Katare,¹¹⁵ en die Donatiste¹¹⁶ wat baie naby aan hulle waansinnigheid gekom het. En so is ook sommige van die Wederdopers 1285 vandag wat wil hê dat dit moet lyk asof hulle meer gevorder het as ander mense.¹¹⁷

Dan is daar ook ander wat vanweë hulle ondeurdagte ywer vir geregtigheid eerder as vanweë waansinnige hooghartigheid sondig. Want wanneer hulle merk dat die vrug van die lewe nie by diegene vir wie hulle die evangelie verkondig, met die leer van die evangelie ooreenstem nie, is hulle dadelik van oordeel dat daar geen kerk bestaan nie.¹¹⁸ Dit is wel ’n baie gegronde ergernis en ons bied in hierdie uiters jammerlike tyd meer as genoeg geleentheid daarvoor. Ons mag ons eie vervloekte traagheid daarin nie verskoon nie omdat die Here dit nie ongestraf sal laat bly nie en Hy reeds begin het om dit met swaar slae te tug. Wee ons dus, as ons met sulke onverskillige losbandigheid van ons oortredings optree dat swak gewetens vanweë ons optrede gekwets word! Maar diegene wat ons vermeld het, sondig ook in hierdie opsig dat hulle nie weet hoe om hulle ontsteltenis te beteuel nie. Want waar die Here genade van hulle eis, laat hulle dit buite rekening en gee hulle ten voile oor aan oormatige strengheid. Hulle meen immers dat daar nie ’n kerk kan bestaan waar daar nie volmaakte suiwerheid en regskapenheid van lewe bestaan nie; en as gevolg van hulle afkeer van hierdie oortredings verlaat hulle ’n wettige kerk terwyl hulle meen dat hulle hulle van ’n sekte goddelose mense af wegkeer. Hulle voer aan dat die kerk van Christus heilig is.¹¹⁹ Dit is ook waar, maar sodat hulle tegelyk kan begryp dat die kerk uit goeie en slegte mense saamgestel is, moet hulle na die bekende gelykenis uit die mond van Christus luister waarin die kerk met ’n net vergelyk word waarin elke soort vis versamel maar nie uitgesoek word totdat hulle op die strand neergesit is nie.¹²⁰ Laat hulle hoor¹²¹ dat die kerk soos ’n ploegland is wat met goeie saad besaai is en deur die bedrog van die vyand met onkruid besmet word; maar dit word nie 1286 skoongemaak voordat die oes na die dorsvloer gebring is nie.¹²² Laat os is hulle ten slotte hoor dat die kerk die dorsvloer is waarin die koring so versamel is dat dit onder die kaf versteek is totdat dit met die waaier en die sif skoongemaak is en uiteindelik in die skuur gestoor word.¹²³ Maar as die Here verklaar dat die kerk tot die oordeelsdag onder hierdie euwel gebuk sal gaan, naamlik dat dit deur die mengsel van goddelose mense belas sal wees, soek hulle tevergeefs na ’n kerk wat deur geen vlek besmet is nie.

13. Что касается несовершенства нравов, то здесь мы должны проявлять гораздо большую терпимость. Ибо в этой области легко оступиться, и дьявол строит хитроумнейшие козни, чтобы ввести нас в искушение. Всегда находились люди, убеждённые в своей совершенной святости, как если бы они были райскими ангелами, и презиравшие общество тех, в ком замечали какую-нибудь человеческую слабость. В прошлом это были, например, так называемые катары, то есть «чистые», и донатисты, близкие к катарам по своим безумным воззрениям. В наши дни им подобны анабаптисты, которые хотят выглядеть самыми толковыми и думают, что имеют более плодов, чем остальные.

Есть и другие, кто грешит не столько подобной заносчивостью, сколько чрезмерным рвением к справедливости. Ибо, когда они видят, что у тех, кому возвещено Евангелие, жизненные плоды не соответствуют учению, они тут же решают, что здесь вовсе нет Церкви. Что касается самого их обвинения, то оно весьма справедливо. Мы, конечно, даём для него более чем достаточно оснований и никоим образом не можем извинить наше проклятое нерадение. Бог не оставит его безнаказанным и уже карает со всею строгостью. Горе нам, необузданной распущенностью огорчающим и ранящим слабые души! Но те, о ком идёт речь, и сами совершают ошибку, поскольку преступают меру. Там, где наш Господь требует милосердной любви, они отказываются от неё и целиком предаются строгости и суровости. Полагая, что Церковь существует лишь там, где есть совершенная чистота и святость жизни, эти люди под видом ненависти к пороку удаляются от Церкви Божьей, чуждаясь, как они полагают, общества нечестивцев [Пс 1:1]. При этом они ссылаются на то, что Церковь Иисуса Христа свята (Эф 5:26). Но пусть они услышат сказанное самим Христом. В Церкви смешаны и добрые и злые: ибо не обманывает притча, сравнивающая Церковь с неводом, который без разбора захватывает рыб всякого рода, а разбирают их лишь на берегу (Мф 13:47-48). Пусть они выслушают и другую притчу - о том, что Церковь подобна полю, засеянному сперва доброй пшеницей, а потом плевелами: доброе зерно нельзя очистить, пока не свезут его в житницу (Мф 13:24 сл.). Наконец, пусть услышат и сказанное в третьей притче: Церковь подобна гумну, где зерно насыпано такой грудой, что вовсе скрыто под соломой, пока его не провеют, не просеют и не соберут в житницу (Мф 3:12). Ибо Господь возвещает, что до Судного дня его Церковь всегда будет страдать от бремени дурных людей. И тщетно желание видеть её без пятна и порока.

14. Sed enim rem intolerabilem esse clamant, quod vitiorum pestis ita passim grassatur. Quid si Apostoli sententia hic quoque occurrit?^b Inter Corinthios non pauculi erraverant, sed totum prope corpus labes occuparat: non una erat peccati species, sed plurimae: neque levia erant errata, sed horrenda quaedam flagitia: non sola erat morum corruptio, sed doctrinae. Quid hic sanctus Apostolus? hoc est, caelestis Spiritus organum, cuius testimonio stat et cadit Ecclesia? an divisionem ab illis quaerit? an eos a Christi regno abdicat? an ultimo anathematis fulmine ferit? Non modo nihil horum agit: sed Ecclesiam Christi sanctorumque societatem et agnoscit et praedicat. Si inter Corinthios manet Ecclesia, ubi fervent contentiones, sectae, aemulationes: ubi lites vigent et iurgia, cum habendi cupiditate: ubi palam approbatur scelus quod Gentibus ipsis foret execrabile: ubi petulanter proscinditur Pauli nomen, quem ceu patrem colere debuerant: ubi quidam mortuorum resurrectionem ludibrio habent, cum cuius ruina totum corruit Evangelium [1. Cor. 1. b. 11, et 3. a. 3, et 5. a. 1, et 6. b. 7, et 9. a. 1, et 15. b. 12]: ubi Dei gratiae ambitioni non charitati serviunt: ubi permulta indecenter et inordinate geruntur: et ideo manet quod ministerium verbi et sacramentorum illic non repudiatur: quis audeat Ecclesiae titulum eripere iis quibus decima pars istorum criminum impingi nequeat? Qui tanta morositate saeviunt in praesentes Ecclesias, quid quaeso Galatis fecissent tantum non Evangelii desertoribus: apud quos tamen idem Apostolus Ecclesias reperiebat [In principio epist.]¹?

14. Mais ils disent que c’est une chose intolerable, que les vices regnent ainsi par tout. Je leur concede qu’il seroit à desirer autrement: mais pour response, je leur mets en avant la sentence de sainct Paul. Entre les Corinthiens il n’y avoit pas quelque petit nombre de gens qui eust failly, mais tout le corps estoit quasi corrompu: et n’y avoit pas une espece de mal, mais plusieurs. Les fautes n’estoyent pas petites, mais grandes et enormes transgressions. La corruption n’estoit pas seulement aux mœurs, mais aussi en la doctrine. Que fait sur cela le sainct Apostre, c’est à dire un instrument esleu du sainct Esprit, sur le tesmoignage duquel est fondée l’Eglise? Cherche-il de se diviser d’eux? Les rejette-il du regne de Christ? Leur denonce-il une derniere malediction pour les exterminer du tout? Non seulement il ne fait rien de tout cela, mais plustost il les advoue pour Eglise de Dieu et compagnie des Saincts et les confesse estre tels. S’il y demeure Eglise entre les Corinthiens, cependant que les contentions, sectes et envies y regnent: cependant qu’il y a force procez et noises, que la malice y est en vigueur, qu’une meschanceté, laquelle devoit estre execrable entre les Payens, est publiquement approuvée: cependant que sainct Paul y est diffamé, qu’ils devoyent honnorer comme leur pere: qu’aucuns se moquent de la resurrection des morts, laquelle aneantie, tout l’Evangile est ruyné (1 Cor. 1:11 etc.; 3:3; 5:1; 6:7; 9:1; 15:12): cependant que les graces de Dieu servent à ambition et non point à charité, que plusieurs choses se font deshonnestement et sans ordre: si donc pour ce temps-là il y demeure Eglise entre eux et y demeure d’autant qu’ils retiennent la predication de la Parolle et les Sacremens: qui osera oster le nom de l’Eglise à ceux ausquels on ne peut point reprocher la dixieme partie de telles fautes? Ceux qui examinent d’une telle rigueur les Eglises presentes, je vous prie, qu’eussent-ils fait aux Galatiens, lesquels s’estoyent presque revoltez de l’Evangile? toutesfois sainct Paul recognoissoit entre eux quelque Eglise (Gal. 1:2).

14. But they exclaim, that it is an intolerable thing that the pestilence of crimes so generally prevails. I grant it would be happy if the fact were otherwise; but in reply, I would present them with the judgment of the apostle. Among the Corinthians, more than a few had gone astray, and the infection had seized almost the whole society; there was not only one species of sin, but many; and they were not trivial faults, but dreadful crimes; and there was not only a corruption of morals, but also of doctrine. In this case, what is the conduct of the holy apostle, the organ of the heavenly Spirit, by whose testimony the Church stands or falls? Does he seek to separate from them? Does he reject them from the kingdom of Christ? Does he strike them with the thunderbolt of the severest anathema? He not only does none of these things, but, on the contrary, acknowledges and speaks of them as a Church of Christ and a society of saints. If there remained a church among the Corinthians, where contentions, factions, and emulations were raging; where cupidity, disputes, and litigations were prevailing; where a crime held in execration even among the Gentiles, was publicly sanctioned; where the name of Paul, whom they ought to have revered as their father, 236was insolently defamed; where some ridiculed the doctrine of the resurrection, with the subversion of which the whole gospel would be annihilated; where the graces of God were made subservient to ambition, instead of charity; where many things were conducted without decency and order;⁷⁵⁰ and if there still remained a Church, because the ministry of the word and sacraments was not rejected—who can refuse the name of a Church to those who cannot be charged with a tenth part of those crimes? And those who display such violence and severity against the Churches of the present age, I ask, how would they have conducted themselves towards the Galatians, who almost entirely deserted the gospel, but among whom, nevertheless, the same apostle found Churches?⁷⁵¹

14. Second objection. Answer from a consideration of the state of the Corinthian Church, and the Churches of Galatia.

They exclaim that it is impossible to tolerate the vice which everywhere stalks abroad like a pestilence. What if the apostle’s sentiment applies here also? Among the Corinthians it was not a few that erred, but almost the whole body had become tainted; there was not one species of sin merely, but a multitude, and those not trivial errors, but some of them execrable crimes. There was not only corruption in manners, but also in doctrine. What course was taken by the holy apostle, in other words, by the organ of the heavenly Spirit, by whose testimony the Church stands and falls? Does he seek separation from them? Does he discard them from the kingdom of Christ? Does he strike them with the thunder of a final anathema? He not only does none of these things, but he acknowledges and heralds them as a Church of Christ, and a society of saints. If the Church remains among the Corinthians, where envyings, divisions, and contentions rage; where quarrels,lawsuits, and avarice prevail; where a crime, which even the Gentiles would execrate, is openly approved; where the name of Paul, whom they ought to have honoured as a father, is petulantly assailed; where some hold the resurrection of the dead in derision, though with it the whole gospel must fall; where the gifts of God are made subservient to ambition, not to charity; where many things are done neither decently nor in order:¹ If there the Church still remains, simply because the ministration of word and sacrament is not rejected, who will presume to deny the title of church to those to whom a tenth part of these crimes cannot be imputed? How, I ask, would those who act so morosely against present churches have acted to the Galatians, who had done all but abandon the gospel (Gal. 1:6), and yet among them the same apostle found churches?²

14. Evenwel roepen zij uit, dat het een onverdragelijke zaak is, dat de pest der zonden zo alom woedt. Maar ook dienomtrent treffen we een uitspraak van de apostel aan. Onder de Corinthiërs hadden niet weinigen gedwaald, maar bijna het gehele lichaam was door besmetting aangetast; er was niet slechts één soort van zonde, maar zeer vele; en het waren geen lichte dwalingen, maar er waren gruwelijke schanddaden; er was niet alleen bederf van zeden, maar ook van de leer. Wat doet nu de heilige apostel, dat is het instrument van de hemelse Geest, door wiens getuigenis de kerk staat en valt? Zoekt hij een scheiding van hen? Verstoot hij hen uit het Rijk van Christus? Treft hij hen met de laatste bliksem der vervloeking? Hij doet niet alleen niets van deze dingen, maar hij erkent en predikt, dat zij is een kerk van Christus en een gemeenschap der heiligen. Indien onder de Corinthiërs de kerk blijft, waar twisten, sekten en naijver woeden, waar geschillen en kijverijen zijn, gepaard met hebzucht, waar openlijk een schanddaad goedgekeurd wordt, die zelfs in de ogen der heidenen verfoeilijk zou zijn, waar onbeschaamd de naam van Paulus wordt beschimpt, die zij als een vader hadden behoren te vereren, waar sommigen de opstanding der doden bespotten, met welker omverwerping het gehele evangelie instort, waar Gods gaven de eergierigheid en niet de liefde dienen, waar zeer veel onbetamelijk en onordelijk gedaan wordt; en wanneer de kerk dan daarom blijft, omdat de dienst des Woords en der sacramenten daar niet versmaad wordt: wie zou dan de naam van kerk durven ontnemen aan hen, aan wie niet het tiende deel van die misdaden kan worden ten laste gelegd? Zij, die met zo grote gemelijkheid woeden tegen de tegenwoordige kerken, wat zouden die, vraag ik u, de Galaten gedaan hebben, die bijna het evangelie verlaten hadden, maar bij wie toch dezelfde apostel kerken vond?

14. Paulus und die Mängel seiner Gemeinden

Trotzdem rufen sie aber aus, es sei doch etwas Unerträgliches, daß die Pest der Laster so allenthalben um sich greift. Ja, aber da muß ich ihnen doch die Meinung des Apostels entgegenhalten, und was wollen sie dazu sagen? Unter den Korinthern waren nicht etwa bloß einige wenige in Irrtum verfallen, sondern die Verderbnis 695 hatte nahezu den ganzen Leib erfaßt. Auch herrschte da nicht bloß eine einzige Art von Sünde, sondern sehr viele. Auch waren ihre Vergehen nicht etwa leicht, sondern es gab abscheuliche Laster bei ihnen! Die Verderbnis hatte auch nicht etwa bloß ihren Lebenswandel erfaßt, sondern auch die Lehre. Was tat nun da der Apostel - das heißt: was tat das Werkzeug des himmlischen Geistes, mit dessen Zeugnis die Kirche steht und fällt? Sucht er sich von ihnen abzusondern? Stößt er sie aus dem Reiche Christi aus? Schleudert er den furchtbarsten Wetterstrahl der Verfluchung gegen sie? Nein, er tut nicht nur nichts von alledem, sondern er erkennt an und Predigt, daß sie eine Kirche Christi und eine Gemeinschaft der Heiligen sind! (1. Kor. 1,2). Wenn aber unter den Korinthern Kirche bleibt, unter denen Zwietracht, Sektenbildung und Eifersucht wüten (1. Kor. 1,11; 3,3), unter denen Zank und Hader samt der Habsucht im Schwange gehen, bei denen eine Schandtat öffentlich gebilligt wird, die selbst bei den Heiden als abscheulich gelten würde (1. Kor. 5,1), bei denen der Name des Paulus, den sie doch wie einen Vater hätten verehren sollen, unverschämt heruntergerissen wird (1. Kor. 9,1ff.), unter denen gar einige die Auferstehung der Toten verspotten, mit deren Zusammenbruch das ganze Evangelium ineinanderfällt (1. Kor. 15,12), bei denen Gottes Gnadengaben der Ehrsucht und nicht der Liebe dienstbar gemacht werden, bei denen gar vieles unziemlich und ungeordnet vor sich geht - ich sage, wenn da Kirche bleibt, und zwar darum, weil bei ihnen der Dienst am Wort und an den Sakramenten nicht verworfen wird, wer wird es dann wagen dürfen, den Namen „Kirche“ solchen abzusprechen, denen man nicht einmal den zehnten Teil solcher Missetaten vorwerfen kann? Ich möchte nur wissen, was diese Leute, die gegen die heutigen Kirchen mit solchem Eigensinn wüten, wohl mit den Galatern gemacht hätten, die beinahe das Evangelium im Stich gelassen hätten und bei denen der gleiche Apostel doch immer noch Kirchen fand (Gal. 1,2)!

14. Ten spyte van hulle dwalings het die kerk onder die Korintiërs nog bly bestaan

Maar hulle skreeu dat dit iets ondraagliks is dat ’n plaag van gebreke so wyd en syd woed. Maar ook hieroor tref ons ’n uitspraak van die apostel aan. Onder die Korintiërs het ’n groot aantal die pad byster geraak en amper die hele liggaam (van die kerk) is daardeur besmet. Daar was nie net een soort sonde nie maar baie en hulle dwalings was nie lig nie maar daar was ook verskriklike oortredings - nie alleen verminking van die sedes nie maar ook van die leer. Wat doen die heilige apostel hier - dit beteken, die instrument van die Heilige Gees deur wie se getuienis die kerk staan of val? Soek hy na afskeiding van hulle? Of verdryf hy hulle uit Christus se koninkryk? Of slaan hy hulle plat met die laaste weerligstraal van die banvloek? Nee, hy doen geeneen hiervan nie maar erken en verkondig dat hulle die kerk van Christus en die gemeenskap van die heiliges is.¹²⁴ Maar die kerk bly bestaan onder die Korintiërs waar struwelinge, sektes en jaloesie opvlam;¹²⁵ waar hofgedinge en tweestryd hand aan hand met hebsug hoogty vier; waar ’n misdaad openlik goedgekeur word terwyl dit selfs vir die heidene afstootlik sou wees;¹²⁶ waar Paulus se naam verskeur word terwyl hulle hom as hulle vader moes eerbiedig; waar sommige die spot dryf met die opstanding van die dooies terwyl die hele evangelie in duie stort as hierdie leer tot ’n val sou kom;¹²⁷ waar die genadegawes van God eersug dien en nie die liefde nie;¹²⁸ waar baie dinge onbetaamlik en onordelik gedoen word! En die kerk bly bestaan omdat die bediening van Woord en sakramente nie daar 1287 verwerp word nie. Wie sou dan waag om die titel kerk weg te neem van mense aan wie nie eens ’n tiende van hierdie misdrywe vasgespyker kan word nie? Wat, vra ek jou, sou diegene wat vandag met soveel gemeenheid teen ons kerke woed, met die Galasiërs gedoen het wat amper drosters van die evangelie was hoewel dieselfde apostel nog kerke onder hulle gevind het?¹²⁹

14. Наши противники говорят, однако, что невыносимо видеть, как пороки царствуют повсюду. Согласен: хотелось бы, чтобы было не так. Но вместо ответа я приведу им слова св. Павла. Среди коринфян тлетворному воздействию подверглось не малое число людей, но почти вся община. Здесь совершались не мелкие ошибки, а тяжкие преступления. Порча коснулась не только нравов, но и учения. Как же поступил при этом святой апостол - избранное орудие, на свидетельстве которого основана Церковь? Захотел ли он отмежеваться от коринфских христиан? Обрушить на них крайнее проклятие об окончательном уничтожении? Он не только не сделал ничего подобного, но признал их Церковью Божьей и общением святых и объявил об этом публично. У коринфян сохранилась Церковь несмотря на царящие среди них споры, зависть и разногласия, несмотря на тяжбы и слухи о том, что у них в силе зло и что нечестие, ненавидимое даже язычниками, открыто одобряется; несмотря на то, что св. Павел, которого они должны были бы почитать как отца, подвергся у них злословию, что некоторые из них насмехались над воскресением мёртвых, отрицание которого разрушает всё Евангелие; несмотря на то, что дары Божьи служили у них гордыне, а не любви, а многие вещи делались без чести и порядка (1 Кор 1:11; 3:3; 5:1; 6:7; 9:1; 15:12). И вот, если несмотря на всё это у них оставалась Церковь и оставалась постольку, поскольку они сохранили проповедь Слова и таинства, то кто осмелится лишить имени Церкви тех, кому нельзя вменить в вину и десятой доли подобных прегрешений?! Что сделали бы, спрашиваю я, столь суровые судьи нынешних Церквей с галатами, почти что восставшими против Евангелия? И однако св. Павел признал, что у них существует Церковь [Гал 1:2].

15. | Obiiciunt etiam quod Paulus graviter Corinthios obiurgat, quia flagitiosum hominem in suo contubernio ferant [1. Cor. 5. a. 2]²: deinde generalem sententiam ponit, qua nefas esse^c pronuntiat cum homine probrosae vitae vel panem comedere.³ Hic exclamant, Si vulgarem panem comedere non licet, panem 19 Domini^a comedere qui liceat? Fateor certe magnum probrum esse si inter filios Dei locum habeant porci et canes: multo etiam maius si illis prostituatur sacrosanctum Christi corpus. || Neque vero^b, si bene moratae erunt Ecclesiae, sceleratos in sinu suo ferent^c: || nec ad sacrum illud epulum dignos simul ac indignos promiscue admittent. Verum quia non ita sedulo semper advigilant pastores, interdum etiam indulgentiores sunt quam oporteat, vel impediuntur quominus eam quam vellent severitatem exercere possint: fit ut non semper submoveantur etiam palam mali a sanctorum contubernio. Hoc vitium esse fateor: neque extenuare volo, quum Paulus acriter in Corinthiis reprehendat. Verum etiamsi Ecclesia in officio cesset, non ideo protinus uniuscuiusque privati erit iudicium separationis sibi sumere. Non equidem nego quin pii hominis sit ab omni privata improborum consuetudine se subducere, nulla se voluntaria cum ipsis necessitudine implicare; sed aliud est malorum fugere contubernium: aliud, ipsorum odio, Ecclesiae communionem renuntiare. Quod autem sacrilegium esse putant participare cum illis panem Domini, in eo rigidiores multo sunt quam Paulus. Nam quum ad sanctam et puram participationem nos hortatur, non exigit ut unus alium examinet, aut unusquisque totam Ecclesiam: sed ut singuli se probent [1. Cor. 11. f. 28]. Si cum indigno communicare nefas esset, iuberet certe Paulus nos circunspicere annon aliquis in multitudine esset cuius immunditia pollueremur; nunc quum probationem sui ipsorum solum a singulis requirit, ostendit minime nobis obesse si qui indigni se nobiscum ingerant. Nec alio spectat quod postea subiicit, Qui indigne manducat, iudicium sibi manducat et bibit [Ibidem, g. 29]. Non dicit aliis, sed sibi. Et merito: neque enim in singulorum arbitrio situm esse debet qui recipiendi et qui repellendi sint. Totius Ecclesiae haec cognitio est^d, quae exerceri sine legitimo ordine non potest, ut fusius postea dicetur. Iniquum ergo erit privatum aliquem alterius indignitate pollui^e, quem arcere ab accessu nec potest nec debet.

15. Ils objectent aussi que sainct Paul reprend asprement les Corinthiens, de ce qu’ils enduroyent en leur compagnie un homme vivant meschamment: et adjouste une sentence generale, en laquelle il prononce qu’il n’est point licite de boire ne manger avec un homme de mauvaise vie (1 Cor. 5:2, 11). Sur cela ils font un argument, que s’il n’est point licite de manger le pain commun avec un meschant, beaucoup moins sera-il permis de manger avec luy le pain du Seigneur, qui est sacré. Je confesse certes que c’est un grand deshonneur, si les chiens et les porceaux ont lieu entre les enfans de Dieu: encore plus grand, si le sacré corps de Jesus Christ leur est permis comme à l’abandon. Et de fait, si les Eglises sont bien policées, elles n’endurent point les meschans pour les nourrir en leur sein: et ne recevront point à la Cene indifferemment les bons et les mauvais. Mais pource que les Pasteurs ne veillent pas tousjours de pres, aucune fois aussi sont plus faciles et plus doux qu’il ne conviendroit, ou bien sont empeschez qu’ils ne puissent pas exercer une telle severité comme ils voudroyent: il advient pour ces raisons que les meschans ne sont pas tousjours rejettez de la compagnie des bons. Je confesse que cela est un vice, et ne le veux point amoindrir comme legier, veu que sainct Paul le reprend aigrement. Mais encore que l’Eglise ne s’acquitte point de son devoir, ce n’est pas à dire qu’un chacun particulier doyve prendre conseil de se separer d’avec les autres. Je ne nie pas que ce soit l’office d’un bon fidele, de s’abstenir de toute familiarité des meschans, et de ne se mesler avec eux en quelque affaire que ce soit, tant qu’il puisse: mais c’est autre chose de fuir la compagnie des mauvais, et autre chose pour la hayne d’eux renoncer à la communion de l’Eglise. Touchant ce qu’ils tiennent pour un sacrilege, de communiquer à la Cene de nostre Seigneur avec les mauvais: en cela ils sont beaucoup plus rudes que sainct Paul. Car quand il nous exhorte à user purement de la Cene, il ne requiert point que chacun examine son compagnon, ou qu’un homme examine toute l’Eglise: mais qu’un chacun s’esprouve soymesme (1 Cor. 11:28). Si c’estoit peché de communiquer à la Cene avec un homme indigne, il nous eust certes commandé de regarder à l’entour de nous, s’il y en auroit point quelcun, par l’immondicité duquel nous fussions contaminez. Mais quand il commande seulement que chacun s’esprouve, il nous signifie par cela que la compagnie des meschans ne nous nuist de rien, s’il y en a quelcuns qui s’y ingerent. A quoy est conforme ce qu’il adjouste apres, quand il dit que celuy qui en mange indignement, le mange à sa condamnation (1 Cor. 11:29). Il ne dit pas, A la condamnation des autres: mais, à la sienne: et à bon droict. Car il ne doit pas estre en la puissance d’un chacun, de discerner lesquels on doit recevoir ou rejetter. Ceste authorité appartient à l’Eglise, d’autant que cela ne se peut faire sans ordre legitime, comme il sera dit puis apres. Ce seroit donc chose inique, si un homme particulier estoit pollu par l’indignité d’un autre, veu qu’il ne le peut rejetter, et ne doit.

15. They object that Paul bitterly reproves the Corinthians for admitting an atrocious offender into their company, and follows this reproof with a general declaration, that with a man of scandalous life it is not lawful even to eat.⁷⁵² Here they exclaim, If it be not lawful to eat common bread with him, how can it be lawful to unite with him in eating the bread of the Lord? I confess it is a great disgrace, if persons of immoral lives occupy places among the children of God; and if the sacred body of Christ be prostituted to them, the disgrace is vastly increased. And, indeed, if Churches be well regulated, they will not suffer persons of abandoned characters among them, nor will they promiscuously admit the worthy and the unworthy to that sacred supper. But because the pastors are not always so diligent in watching over them, and sometimes exercise more indulgence than they ought, or are prevented from exerting the severity they would wish, it happens that even those who are openly wicked are not always expelled from the society of the saints. This I acknowledge to be a fault, nor have I any inclination to extenuate it, since Paul sharply reproves it in the Corinthians. But though the Church may be deficient in its duty, it does not therefore follow that it is the place of every individual to pass judgment of separation for himself. I admit that it is the duty of a pious man to withdraw himself from all private intimacy with the wicked, and not to involve himself in any voluntary connection with them. But it is one thing to avoid familiar intercourse with the wicked; and another thing, from hatred of them, to renounce the communion of the Church. And persons who deem it sacrilege to participate with them the bread of the Lord, are in this respect far more rigid than Paul. For when he exhorts us to a pure and holy participation of it, he requires not one to 237examine another, or every one to examine the whole Church, but each individual to prove himself. If it were unlawful to communicate with an unworthy person, Paul would certainly have enjoined us to look around us, to see whether there were not some one in the multitude by whose impurity we might be contaminated. But as he only requires every one to examine himself, he shows that it is not the least injury to us if some unworthy persons intrude themselves with us. And this is fully implied in what he afterwards subjoins: “He that eateth and drinketh unworthily, eateth and drinketh judgment to himself.”⁷⁵³ He says, not to others, but to himself, and with sufficient reason. For it ought not to be left to the judgment of every individual who ought to be admitted into the Church, and who ought to be expelled from it. This authority belongs to the whole Church, and cannot be exercised without legitimate order, as will be stated more at large hereafter. It would be unjust, therefore, that any individual should be contaminated with the unworthiness of another, whose approach it is neither in his power nor his duty to prevent.

15. Third objection and answer.

They also object, that Paul sharply rebukes the Corinthians for permitting an heinous offender in their communion, and then lays down a general sentence, by which he declares it unlawful even to eat bread with a man of impure life (1 Cor. 5:11, 12). Here they exclaim, If it is not lawful to eat ordinary bread, how can it be lawful to eat the Lord’s bread? I admit, that it is a great disgrace if dogs and swine are admitted among the children of God; much more, if the sacred body of Christ is prostituted to them. And, indeed, when churches are well regulated, they will not bear the wicked in their bosom, nor will they admit the worthy and unworthy indiscriminately to that sacred feast. But because pastors are not always sedulously vigilant, are sometimes also more indulgent than they ought, or are prevented from acting so strictly as they could wish; the consequence is, that even the openly wicked are not always excluded from the fellowship of the saints. This I admit to be a vice, and I have no wish to extenuate it, seeing that Paul sharply rebukes it in the Corinthians. But although the Church fail in her294duty, it does not therefore follow that every private individual is to decide the question of separation for himself. I deny not that it is the duty of a pious man to withdraw from all private intercourse with the wicked, and not entangle himself with them by any voluntary tie; but it is one thing to shun the society of the wicked,and another to renounce the communion of the Church through hatred of them. Those who think it sacrilege to partake the Lord’s bread with the wicked, are in this more rigid than Paul.¹ For when he exhorts us to pure and holy communion, he does not require that we should examine others, or that every one should examine the whole church, but that each should examine himself (1 Cor. 11:28, 29). If it were unlawful to communicate with the unworthy, Paul would certainly have ordered us to take heed that there were no individual in the whole body by whose impurity we might be defiled, but now that he only requires each to examine himself, he shows that it does no harm to us though some who are unworthy present themselves along with us. To the same effect he afterwards adds, “He that eateth and drinketh unworthily, eateth and drinketh damnation to himself.” He says not to others, but to himself. And justly; for the right of admitting or excluding ought not to be left to the decision of individuals. Cognisance of this point, which cannot be exercised without due order, as shall afterwards be more fully shown, belongs to the whole church. It would therefore be unjust to hold any private individual as polluted by the unworthiness of another, whom he neither can nor ought to keep back from communion.

15. Zij werpen ook tegen, dat Paulus de Corinthiërs ernstig berispt (1 Cor. 5:2) omdat ze een schandelijk man in hun gezelschap dulden, en dat hij daarna een algemene regel stelt, waarin hij zegt, dat het niet geoorloofd is met een mens, die een ergerlijk leven leidt, zelfs maar brood te eten. Hier roepen zij uit: wanneer men met zo iemand geen gewoon brood mag eten, hoe zou het dan geoorloofd zijn, het brood des Heren met hem te eten? Ik erken ongetwijfeld, dat het een grote schande is, wanneer onder Gods kinderen zwijnen en honden een plaats hebben; en nog veel groter schande, wanneer het heilige lichaam van Christus hun wordt prijsgegeven. Maar, indien de kerken wel geaard zijn, zullen ze geen boosdoeners in hun schoot verdragen, en tot die heilige maaltijd niet waardigen en onwaardigen tegelijkertijd zonder onderscheid toelaten. Maar omdat de herders niet altijd zo ijverig waken, soms ook wel eens wat toegeeflijker zijn, dan behoorde, of verhinderd worden die gestrengheid te oefenen, die ze wilden, gebeurt het soms, dat niet altijd zij, in 't openbaar slecht zijn, uit het gezelschap der heiligen verwijderd worden. Ik erken, dat dit een fout is, en ik wil die niet verzachten, daar Paulus haar in de Corinthiërs scherp berispt. Maar ook al zou de kerk in haar plicht nalatig zijn, dan mag daarom nog niet terstond ieder lid oordelen, dat hij zich moet afscheiden. Ik ontken wel niet, dat het de plicht is van een vroom mens zich te onttrekken aan alle persoonlijke omgang met de goddelozen, en zich in geen enkele vrijwillige verbinding met hen te stellen; maar de omgang met de bozen te ontvluchten is iets anders dan uit haat jegens hen de gemeenschap met de kerk te breken. En dat ze het voor heiligschennis houden met hen het brood des Heren te gebruiken, daarin zijn ze veel strenger dan Paulus. Want wanneer hij ons tot een heilig en zuiver gebruik aanspoort, eist hij niet, dat de een de ander onderzoekt, of een ieder de ganse kerk, maar dat een ieder zichzelf beproeve (1 Cor. 11:28) Indien het niet geoorloofd was met een onwaardige het heilig Avondmaal te gebruiken, zou Paulus ons ongetwijfeld bevelen, rond te zien, of er soms in de menigte iemand is, door wiens onreinheid wij zouden kunnen besmet worden. Maar daar hij nu slechts eist, dat ieder zichzelf onderzoeke, toont hij aan, dat het ons allerminst schaadt, wanneer sommige onwaardigen zich bij ons indringen. Op hetzelfde ziet, wat hij later toevoegt (1 Cor. 11:29) "Wie onwaardiglijk eet, die eet en drinkt zichzelf een oordeel." Hij zegt niet: anderen, maar: zichzelf. En terecht, want het mag niet aan een ieders oordeel staan, wie ontvangen en wie geweerd moeten worden. Dit staat ter beoordeling van de ganse kerk, en dat oordeel kan niet zonder wettige orde geveld worden, zoals later uitvoeriger zal worden besproken. Het zou dus onbillijk zijn, dat iemand door de onwaardigheid van een ander besmet werd, die hij van de toegang tot het Avondmaal niet kan en niet mag afhouden.

15. Gemeinschaft mit schandbaren Leuten?

Sie machen auch den Einwurf, daß Paulus die Korinther scharf tadelt, weil sie einen Menschen von schändlichem Lebenswandel in ihrer Gemeinschaft duldeten (1. Kor. 5,2). Auch verweisen sie darauf, daß er einen allgemeinen Satz aufstellt, in dem er es für unstatthaft erklärt, mit einem Menschen von anstößiger Lebensführung auch nur zusammen Brot zu essen (1. Kor. 5,11). Da rufen sie nun aus: Wenn man mit solchem Menschen nicht einmal gewöhnliches Brot essen darf, wie soll es denn erlaubt sein, das Brot des Herrn mit ihm zu genießen?

Ich gebe gewiß zu, daß es eine große Schande ist, wenn unter den Kindern Gottes auch Schweine und Hunde ihren Platz haben, und noch viel mehr, wenn man ihnen den hochheiligen Leib Christi entweihend hingibt. Aber wenn die Kirchen recht geartet sind, dann werden sie solche Übeltäter nicht in ihrem Schoße dulden und auch zu dem heiligen Mahle nicht unterschiedslos Würdige und Unwürdige zugleich zulassen. Aber die Hirten stehen nicht allezeit so fleißig auf der Wacht, sie sind auch zuweilen nachsichtiger, als sie es sein sollten, sie werden auch manchmal behindert, so daß sie jene Strenge, die sie üben möchten, nicht durchzusetzen vermögen, und so kommt es, daß auch die offenkundig Bösen nicht immer aus der Gemeinschaft der Heiligen entfernt werden. Daß dies ein Mangel ist, gebe ich zu, und ich will ihn auch nicht abschwächen, da ihn ja Paulus bei den Korinthern so scharf tadelt. Aber selbst wenn die Kirche hierin ihre Amtspflicht unterläßt, so hat doch deshalb nicht sogleich jeder einzelne Mensch für sich allein das Recht zu dem Urteil, er dürfe sich nun absondern. Ich leugne zwar nicht, daß ein frommer Mensch die Pflicht hat, sich jedem privaten Umgang mit solch schandbaren Leuten zu entziehen und sich in keine freiwillige Verbindung mit ihnen einzulassen. Aber es ist zweierlei, ob man den Umgang mit den Bösen flieht - oder ob man aus Haß gegen sie die Gemeinschaft mit der Kirche verschmäht!

696 Wenn sie aber meinen, es sei ein Frevel, mit den Bösen am Brote des Herrn teilzunehmen, so sind sie darin viel schärfer als Paulus selbst. Er ermahnte uns zu heiligem und reinem Teilhaben an diesem Mahle, aber dabei fordert er doch nicht, daß der eine den anderen prüft oder jeder einzelne die ganze Kirche, sondern daß jeder einzelne sich selber prüfe! (1. Kor. 11,28). Wenn es ein Frevel wäre, mit einem Unwürdigen zusammen zum Tisch des Herrn zu gehen, so würde uns Paulus sicher die Weisung geben, wir sollten umherschauen, ob nicht einer unter der Menge sei, an dessen Unreinigkeit wir uns beflecken könnten. Aber tatsächlich verlangt er von jedem einzelnen ausschließlich die Prüfung seiner selbst, und damit zeigt er, daß es uns keineswegs schadet, wenn sich einige Unwürdige bei uns eindrängen. Auch was er nachher zufügt, geht in der gleichen Richtung: „Welcher unwürdig isset ..., der isset und trinket sich selber zum Gericht“ (1. Kor. 11,29). Er sagt: „sich selber“, nicht aber: „anderen“! Und das mit Recht; denn es darf nicht im Ermessen des einzelnen liegen, wer (zum Abendmahle) zugelassen und wer zurückgewiesen werden soll. Das Urteil hierüber liegt vielmehr bei der ganzen Kirche, und es kann nicht ohne rechtmäßige Ordnung gefällt werden, wie ich nachher noch weitläufiger ausführen werde. Es würde also unbillig sein, wenn irgendein Einzelmensch durch die Unwürdigkeit eines anderen befleckt würde, dem er doch den Zugang nicht verwehren kann noch darf.

15. Die manier waarop gelowiges teenoor sondaars in die gemeente moet optree

Hulle opper ook die beswaar dat Paulus die Korintiërs ernstig teregwys omdat hulle ’n skandalige mens in hulle gemeenskap verdra.¹³⁰ Daarna poneer hy ’n algemene uitspraak waarvolgens hy verklaar dat dit nie geoorloof is om met iemand wat ’n skandelike lewe voer, brood te eet nie.¹³¹ Hierop skreeu hulle: “As ’n mens nie gewone brood saam met hom mag eet nie, hoe mag ons dan die brood van die Here met hom eet?”

Ek erken in elk geval dat dit ’n groot skande is as varke en honde onder die kinders van God plaas neem - des te meer nog so as die heilige liggaam van Christus deur hulle onteer word. En as kerke goed georden is, sal hulle inderdaad nie onheiliges in hulle skoot duld nie, en hulle sal nie tegelyk mense wat dit waardig is en mense wat dit onwaardig is, tot hierdie heilige ete toelaat nie. Maar omdat herders nie altyd so deeglik waak nie, is hulle soms selfs toegeefliker as wat hulle behoort te wees, of hulle word verhinder om die streng toesig wat hulle wil, oor die mense te kan uitoefen. Die gevolg is dat selfs mense wat openlik sleg is, nie altyd uit die gemeenskap van die heiliges verwyder word nie. Ek erken dat dit ’n fout is en ek wil dit nie vergoelik nie aangesien Paulus dit in die geval van die Korintiërs bitterlik verkwalik. Maar selfs al sou die kerk in sy plig faal, is dit geen rede waarom elkeen persoonlik kan oordeel om daarvan af te skeur nie. Ek ontken inderdaad nie dat dit elke vroom mens se plig is om hom van alle persoonlike omgang met goddelose mense te onttrek en hom in geen vrywillige verbintenis met hulle te verstrik nie. Dit is egter een ding om gemeenskap met slegte mense te ontwyk, maar ’n ander om uit afkeer van hulle die gemeenskap met die kerk op te sê. Dat hulle reken dat dit heiligskennis is om die brood van die Here met hulle te deel, daarin is hulle baie onbuigsamer as Paulus. Want wan- 1288 neer hy ons tot die heilige en suiwer deelname daarin aanspoor, eis hy nie dat die een die ander, of elkeen die hele kerk moet ondersoek nie maar dat elkeen homself moet ondersoek.¹³² As dit dan ongeoorloof sou wees om dit met iemand wat dit onwaardig is, te deel, sou Paulus beslis beveel het dat ons ondersoek moet instel of daar nie miskien iemand onder die gemeente is deur wie se onreinheid ons besmet kan word nie. Terwyl hy nou van elkeen afsonderlik vereis dat hy homself moet ondersoek, toon hy dat dit vir ons geen struikelblok is as mense wat dit onwaardig is, hulle aan ons opdring nie. En dit wat hy daarna byvoeg, het dieselfde strekking: “Iemand wat onwaardig (die brood) eet, eet en drink ’n oordeel oor homself”.¹³³ Hy sê nie “oor ander” nie maar “oor homself”. En tereg ook so; want wie dit mag ontvang en wie daarvan weerhou moet word, is nie iets wat aan die oordeel van elkeen afsonderlik onderworpe behoort te wees nie. Kennis van die ondersoek is die plig van die hele kerk en dit kan nie sonder wettige orde uitgeoefen word nie - soos later meer uitvoerig gesê sal word. Dit sal daarom onbillik wees dat iemand persoonlik deur die onwaardigheid van ’n ander besmet word wat hy nie van toetrede kan of behoort te weerhou nie.

15. Наши противники указывают, что св. Павел сурово порицает коринфян за то, что они терпят в своей среде человека дурной жизни (1 Кор. 5:2), и добавляет общее суждение о непозволительности есть и пить с таким человеком. Отсюда они делают вывод, что если с дурным человеком непозволительно есть обычный хлеб, то тем более непозволительно есть с ним священный хлеб Господа. Конечно, я признаю: великое бесчестье в том, что среди детей Божьих обретаются псы и свиньи, и ещё большее бесчестье в том, что священное тело Иисуса Христа отдано им, как будто его просто бросили. В самом деле, если Церковь хорошо устроена, она не потерпит людей дурной жизни, чтобы питать их в своём лоне, и в ней добрые и злые не будут допущены к причастию без разбора. Но ввиду того, что пастыри не всегда бдительны, а также порой более мягкодушны и снисходительны, чем следует, или сталкиваются с препятствиями при осуществлении той строгости, какой бы они желали, - по всем этим причинам случается так, что злые не всегда отлучены от общения с добрыми. Я признаю, что это порок, и вовсе не намереваюсь преуменьшать его, тем более что св. Павел решительно его осуждает. Но пусть даже Церковь не выполнила своего долга, это не даст основания утверждать, будто каждый человек в отдельности вправе решать, удаляться ли ему от других. Я не отрицаю того, что обязанность доброго верующего - воздерживаться от любой близости с дурными людьми и не иметь с ними никаких отношений, насколько это возможно. Но одно дело - избегать общества дурных людей, а другое - из ненависти к ним отказываться от общения с Церковью.

Что касается заявления наших противников, что участие в Трапезе Господней вместе с нечестивцами - святотатство, то здесь они оказываются куда суровее св. Павла. Ведь он, призывая нас причащаться в чистоте, вовсе не требует, чтобы каждый скрупулезно исповедовал своего товарища или всю Церковь, но требует, чтобы каждый испытывал самого себя (1 Кор 11:28). Если бы участие в Священной трапезе вместе с недостойным человеком было грехом, то нам несомненно было бы заповедано оглядываться, нет ли поблизости кого-нибудь, чья нечистота может нас запятнать. Но коль скоро апостол велит каждому испытывать только самого себя, это значит, что общество злых, даже если они окажутся среди нас, ничем нам не вредит. С этим согласуется и сказанное апостолом далее - о том, что, если кто ест недостойно, ест в осуждение себе (1 Кор 11:29). Он не говорит «в осуждение другим», но «в осуждение себе». И это вполне справедливо. Ибо не во власти отдельного человека решать, кого ему принять, а кого отвергнуть. Такая власть принадлежит Церкви, ибо, как будет показано ниже, это решение должно приниматься только законным порядком. Значит, было бы несправедливо, если бы одного человека пятнало недостоинство другого, коль скоро он не может и не должен отвергать этого последнего.

16. Quanquam autem ex inconsiderato iustitiae zelo haec tentatio bonis etiam interdum oboritur: hoc tamen reperiemus^f, 20 nimiam morositatem ex superbia magis et fastu falsaque sanctitatis opinione, quam ex vera sanctitate veroque eius studio nasci. Itaque qui ad faciendam ab Ecclesia defectionem sunt aliis audaciores, et quasi antesignani, ii utplurimum nihil aliud causae habent nisi ut omnium contemptu ostentent se aliis esse meliores. Bene ergo et prudenter Augustinus, Quum pia (inquit) ratio et modus Ecclesiasticae disciplinae unitatem Spiritus in vinculo pacis maxime debeat intueri^a: quod Apostolus sufferendo invicem praecipit custodiri, et, quo non custodito, medicinae vindicta non tantum superflua, sed etiam perniciosa, et propterea iam nec medicina esse convincitur: illi filii mali, qui non odio iniquitatum alienarum, sed studio contentionum suarum infirmas plebes, iactantia sui nominis irretitas, vel totas trahere, vel certe dividere affectant, superbia tumidi, pervicacia vesani, calumniis insidiosi, seditionibus turbulenti, ne luce veritatis carere ostendantur, umbram rigidae severitatis obtendunt: et quae in Scripturis sanctis, salva dilectionis sinceritate, et custodita pacis unitate, ad corrigenda fraterna vitia, moderatiori curatione fieri praecepta sunt, ad sacrilegium schismatis, et occasionem praecisionis usurpant [Lib. 3. contra Parm. cap. 1]¹. Piis autem et placidis hominibus hoc consilium dat, ut misericorditer corripiant quod possunt: quod non possunt, patienter ferant, et cum dilectione gemant atque lugeant: donec aut emendet Deus ac corrigat, aut in messe eradicet zizania, et paleas ventilet [Eiusdem libri cap. 2]². || His armis praemunire se pii omnes studeant, ne, dum strenui et animosi iustitiae vindices sibi videntur, a regno caelorum (quod est unicum iustitiae regnum) desciscant. Nam quia in hac externa societate, Ecclesiae suae communionem Deus^b coli voluit: qui odio improborum tesseram eius societatis frangit, viam ingreditur qua proclivis est a sanctorum communione lapsus. Cogitent, in magna multitudine complures esse vere sanctos et innocentes coram oculis Domini, qui aspectum suum fugiant. Cogitent, et ex iis qui morbidi videntur, multos esse qui in vitiis suis nequaquam sibi placent aut blandiuntur, sed serio timore Domini identidem expergefacti, ad integritatem maiorem adspirant. Cogitent non ferendum esse de homine iudicium ab uno facto: quando sanctissimi interdum gravissimo casu excidunt. Cogitent plus subesse ad colligendam^c Ecclesiam momenti, tum verbi 21 ministerio, tum sacrorum mysteriorum participationi, quam ut quorundam impiorum culpa, vis illa tota^a evanescere queat. Postremo reputent, in censenda Ecclesia pluris esse divinum quam humanum iudicium.

16. Or combien que ceste tentation advienne mesme aux bons par un zele inconsideré qu’ils ont que tout aille bien, toutesfois nous trouverons ordinairement cela, que ceux qui sont tant scrupuleux et chagrins, sont plustost menez d’un orgueil et fausse opinion qu’ils ont d’estre plus saincts que les autres, que d’une vraye saincteté ou affection d’icelle. Pourtant ceux qui sont plus audacieux que les autres à se separer de l’Eglise, et vont devant quasi comme port’enseignes, n’ont le plus souvent autre cause, sinon pour se monstrer meilleurs que tous les autres, en mesprisant chacun. Pourtant sainct Augustin parle fort prudemment, en disant ainsi: Comme ainsi soit que la reigle de la discipline Ecclesiastique doyve principalement regarder l’unité d’Esprit au lien de paix: ce que l’Apostre commande de garder en nous supportant l’un l’autre: et lequel n’estant point gardé, la medecine non seulement est surperflue, mais aussi pernitieuse, et pourtant n’est plus medecine. Les malins qui par cupidité de contention, plustost que par haine qu’ils ayent contre l’iniquité, s’efforcent d’attirer apres eux les simples, ou bien de les diviser, estans enflez d’orgueil, transportez d’obstination, cauteleux à mettre calomnies sus, bruslans en sedition: afin qu’on pense qu’ils ayent la verité, pretendent pour couleur d’user de severité: et abusent à diviser meschamment l’Eglise, de ce qui se doit faire avec bonne moderation, pour corriger les vices de noz freres, en gardant sincerité de dilection et unité de paix.² Apres il donne ce conseil aux fideles qui ont en recommandation la paix et concorde, qu’avec humanité ils corrigent ce qu’ils pourront corriger: et ce qu’ils ne pourront, qu’ils le portent en patience, gemissans par affection de charité les fautes de leurs prochains, jusques à ce que Dieu les amende, ou bien qu’il arrache l’ivroye et le mauvais grain en purgeant le froment, et qu’il vanne son blé pour en oster la paille.³ Tous fideles se doyvent armer de ceste admonition, de peur qu’en voulant estre trop grans zelateurs de justice, ils ne s’esloignent du regne des cieux, qui est le seul vray regne de justice. Car d’autant que Dieu veut qu’on garde la communion de son Eglise, en s’entretenant en la compagnie de l’Eglise, telle que nous la voyons entre nous: celuy qui s’en separe est en grand danger de se retrencher de la communion des saincts. Pourtant, que ceux qui ont une telle tentation, pensent qu’en une grande multitude il y en a beaucoup qui leur sont cachez et incogneuz, lesquels neantmoins sont vrayement saincts devant Dieu. Qu’ils pensent secondement, qu’entre ceux qui leur semblent vicieux, il y en a beaucoup qui ne se complaisent point et ne se flattent point en leurs vices, mais sont souventesfois esmeus de la crainte de Dieu, d’aspirer à une meilleure vie et plus parfaite. Tiercement, qu’ils pensent qu’il ne faut point estimer d’un homme par un seul fait, d’autant qu’il advient aucunesfois aux plus saincts de trebuscher bien lourdement. Quartement, qu’ils pensent que la parolle de Dieu doit avoir plus de poids et importance à conserver l’Eglise en son unité, que n’a la faute d’aucuns malvivans à la dissiper. Qu’ils pensent finalement, quand il est question d’estimer où est la vraye Eglise, que le jugement de Dieu est à preferer à celuy des hommes.

16. But though this temptation sometimes arises even to good men, from an inconsiderate zeal for righteousness, yet we shall generally find that excessive severity is more owing to pride and haughtiness, and a false opinion which persons entertain of their own superior sanctity, than to true holiness, and a real concern for its interests. Those, therefore, who are most daring in promoting a separation from the Church, and act, as it were, as standard-bearers in the revolt, have in general no other motive than to make an ostentatious display of their own superior excellence, and their contempt of all others. Augustine correctly and judiciously observes—“Whereas the pious rule and method of ecclesiastical discipline ought principally to regard the unity of the Spirit in the bond of peace, which the apostle enjoined to be preserved by mutual forbearance, and which not being preserved, the medicinal punishment is evinced to be not only superfluous, but even pernicious, and therefore to be no longer medicinal; those wicked children, who, not from a hatred of the iniquities of others, but from a fondness for their own contentions, earnestly endeavour to draw the simple and uninformed multitude wholly after them, by entangling them with boasting of their own characters, or at least to divide them; those persons, I say, inflated with pride, infuriated with obstinacy, insidious in the circulation of calumnies, and turbulent in raising seditions, conceal themselves under the mask of a rigid severity, lest they should be proved to be destitute of the truth; 238and those things which in the Holy Scriptures are commanded to be done with great moderation, and without violating the sincerity of love, or breaking the unity of peace, for the correction of the faults of our brethren, they pervert to the sacrilege of schism, and an occasion of separation from the Church.” To pious and peaceable persons he gives this advice: that they should correct in mercy whatever they can; that what they cannot, they should patiently bear, and affectionately lament, till God either reform and correct it, or, at the harvest, root up the tares and sift out the chaff. All pious persons should study to fortify themselves with these counsels, lest, while they consider themselves as valiant and strenuous defenders of righteousness, they depart from the kingdom of heaven, which is the only kingdom of righteousness. For since it is the will of God that the communion of his Church should be maintained in this external society, those who, from an aversion to wicked men, destroy the token of that society, enter on a course in which they are in great danger of falling from the communion of saints. Let them consider, in the first place, that in a great multitude there are many who escape their observation, who, nevertheless, are truly holy and innocent in the sight of God. Secondly, let them consider, that of those who appear subject to moral maladies, there are many who by no means please or flatter themselves in their vices, but are oftentimes aroused, with a serious fear of God, to aspire to greater integrity. Thirdly, let them consider that judgment ought not to be pronounced upon a man from a single act, since the holiest persons have sometimes most grievous falls. Fourthly, let them consider, that the ministry of the word, and the participation of the sacraments, have too much influence in preserving the unity of the Church, to admit of its being destroyed by the guilt of a few impious men. Lastly, let them consider, that in forming an estimate of the Church, the judgment of God is of more weight than that of man.

16. The origin of these objections. A description of Schismatics. Their portraiture by Augustine. A pious counsel respecting these scandals, and a safe remedy against them.

Still, however, even the good are sometimes affected by this inconsiderate zeal for righteousness, though we shall find that this excessive moroseness is more the result of pride and a false idea of sanctity, than genuine sanctity itself, and true zeal for it. Accordingly, those who are the most forward, and, as it were, leaders in producing revolt from the Church, have, for the most part, no other motive than to display their own superiority by despising all other men. Well and wisely, therefore, does Augustine say, “Seeing that pious reason and the mode of ecclesiastical discipline ought specially to regard the unity of the Spirit in the bond of peace, which the Apostle enjoins us to keep, by bearing with one another (for if we keep it not, the application of medicine is not only superfluous, but pernicious, and therefore proves to be no medicine); those bad sons who, not from hatred of other men’s iniquities, but zeal for their own contentions,attempt altogether to draw away, or at least to divide, weak brethren ensnared by the glare of their name, while swollen with pride, stuffed with petulance, insidiously calumnious, and turbulently seditious, use the cloak of a rigorous severity, that they may not seem devoid of the light of truth, and pervert to sacrilegious schism, and purposes of excision, those things which are enjoined in the Holy Scriptures (due regard being had to sincere love, and the295unity of peace), to correct a brother’s faults by the appliance of a moderate cure” (August. Cont. Parmen. cap. 1). To the pious and placid his advice is, mercifully to correct what they can, and to bear patiently with what they cannot correct, in love lamenting and mourning until God either reform or correct, or at the harvest root up the tares, and scatter the chaff (Ibid. cap. 2). Let all the godly study to provide themselves with these weapons, lest, while they deem themselves strenuous and ardent defenders of righteousness, they revolt from the kingdom of heaven, which is the only kingdom of righteousness. For as God has been pleased that the communion of his Church shall be maintained in this external society, any one who, from hatred of the ungodly, violates the bond of this society, enters on a downward course, in which he incurs great danger of cutting himself off from the communion of saints. Let them reflect, that in a numerous body there are several who may escape their notice, and yet are truly righteous and innocent in the eyes of the Lord. Let them reflect, that of those who seem diseased, there are many who are far from taking pleasure or flattering themselves in their faults, and who, ever and anon aroused by a serious fear of the Lord, aspire to greater integrity. Let them reflect, that they have no right to pass judgment on a man for one act, since the holiest sometimes make the most grievous fall. Let them reflect, that in the ministry of the word and participation of the sacraments, the power to collect the Church is too great to be deprived of all its efficacy, by the fault of some ungodly men. Lastly, let them reflect, that in estimating the Church, divine is of more force than human judgment.

16. En ofschoon tengevolge van onberaden ijver voor de gerechtigheid de verzoeking hiertoe ook soms bij de goede opkomt, zullen wij toch dit vinden, dat al te grote gemelijkheid meer uit hovaardij en trotsheid en uit een valse waan van heiligheid, dan uit ware heiligheid en ware begeerte tot haar ontstaat. En zo hebben zij, die meer vermetelheid hebben dan anderen om van de kerk af te wijken en die als het ware de voormannen zijn, meestal geen andere reden, dan opdat ze, met verachting van allen, mogen tonen, dat ze beter zijn dan de anderen. Goed en verstandig zegt dus Augustinus¹ : "Hoewel de vrome manier van doen en de wijze der kerkelijke tucht vooral moet letten op de eenheid des Geestes in de band des vredes, die de apostel ons beveelt te bewaren door elkander te verdragen, en zonder welke de medicijn der straf niet alleen overbodig, maar ook verderfelijk is, en daarom bewezen wordt, geen medicijn meer te zijn: zo hullen die boze kinderen, die niet uit haat jegens de ongerechtigheden van anderen, maar uit lust tot hun eigen twisten de zwakke en in de ijdele roem van hun naam verstrikte lieden, of geheel tot zich pogen te trekken, of althans van de anderen te scheiden, terwijl ze gezwolen zijn van trots, razend van hardnekkigheid, lagen leggend door lastering, woelig door oproerigheid, zo hullen die zich, zeg ik, opdat men van hen niet zou bewijzen, dat ze het licht der waarheid missen, in een schaduw van starre gestrengheid; en wat volgens de voorschriften der Heilige Schrift door een vrijwat gematigder behandeling geschieden moet tot het verbeteren van de fouten der broederen, met behoud van de oprechtheid der liefde en met bewaring van de eenheid des vredes, dat gebruiken zij tot een heiligschennende scheuring, en tot gelegenheid om af te snijden." En aan vrome en vreedzame mensen geeft Augustinus deze raad², dat ze met ontferming bestraffen wat ze kunnen, en wat ze niet kunnen, geduldig dragen en met liefde erover zuchten en treuren, totdat God het verbetert of straft, of bij de oogst het onkruid uitroeit en het kaf uitwant. Laat alle vromen hun best doen zich met deze wapenen te versterken, opdat ze niet, terwijl ze menen flinke en moedige verdedigers der gerechtigheid te zijn, van het koninkrijk der hemelen, dat het enige Rijk der gerechtigheid is, afwijken. Want aangezien God gewild heeft, dat door dit uitwendige gezelschap de gemeenschap van zijn kerk zou worden onderhouden, gaat hij, die uit haat jegens de bozen de band met dat gezelschap verbreekt, een weg in, waarop men gemakkelijk afvalt den de gemeenschap der heiligen. Laat hen bedenken, dat er in een grote menigte verscheidenen zijn, die waarlijk heilig en onschuldig zijn in Gods ogen, maar die voor hun aanblik verborgen zijn. Laat hen bedenken, dat er ook onder hen, die ziek schijnen, velen zijn, die in hun gebreken zichzelf geenszins behagen of vleien, maar, door een ernstige vreze des Heren herhaaldelijk opgewekt, naar grotere zuiverheid streven. Laat hen bedenken, dat men over een mens geen oordeel moet vellen naar één daad, daar ook de allerheiligsten somtijds een zeer zware val maken. Laat hen bedenken, dat er tot het bijeenbrengen der kerk te veel gewicht gelegen is zowel in de bediening des Woords als in de uitdeling der heilige verborgenheden, dan dat die kracht door de schuld van sommige goddelozen geheel zou kunnen verdwijnen. Ten slotte laat hen bedenken, dat bij het beoordelen van een kerk Gods oordeel meer betekent dan het oordeel van mensen.

16. Die falsche Vollkommenheitsforderung kommt aus verkehrter Gesinnung

Obwohl aber diese Anfechtung aus einem unbedachten Eifer um die Gerechtigkeit heraus zuweilen auch bei frommen Leuten aufkommt, so werden wir doch finden, daß solcher gar zu große Eigensinn mehr aus Hochmut, Aufgeblasenheit und falschem Heiligkeitswahn entsteht, als aus wahrer Heiligkeit und echtem Streben nach ihr. Die Menschen also, die anderen zur Herbeiführung eines Abfalls von der Kirche an Verwegenheit vorangehen und gleichsam die Rädelsführer dabei sind, die haben zu ihrem Treiben zumeist nur einen einzigen Grund: sie wollen durch die Verachtung aller prahlend zeigen, daß sie besser sind als die anderen. Es ist deshalb sehr richtig und weise, wenn Augustin sagt: „Die fromme Ordnung und die Art der kirchlichen Zucht soll doch vor allem auf ‚die Einigkeit im Geist durch das Band des Friedens’ schauen, das uns der Apostel durch gegenseitiges Ertragen zu ‚halten’ gebietet; wo sie nicht gehalten wird, da ist die ‚heilende’ Strafe nicht allein überflüssig, sondern auch verderblich, und dadurch wird sie überführt, daß sie gar keine Arznei mehr ist. Demgegenüber gibt es böse Kinder, die sich nicht etwa vom Haß gegen die Ungerechtigkeit der anderen, sondern vom Eifer um ihre eigenen Streitereien leiten lassen und nun alles daransetzen, um schwache Leute, die sie mit dem eitlen Ruhm ihres Namens betört haben, entweder ganz zu sich herüberzuziehen oder sie doch jedenfalls abzuspalten. Dabei sind sie geschwollen von Hoffart, rasend vor Halsstarrigkeit, heimtückisch in ihren Lästerungen, ruhelos in ihrem Aufruhr. Damit man ihnen nun aber nicht nachweisen kann, daß ihnen das Licht der Wahrheit fehlt, so verstecken sie sich im Schatten einer rücksichtslosen Strenge. Und was nach der Weisung der Heiligen Schriften in recht glimpflicher Behandlung, unter Wahrung der Lauterkeit der Liebe und unter Aufrechterhaltung der Einheit des Friedens geschehen soll, um die brüderlichen Gebrechen zu bessern, das reißen sie an sich, um den Frevel der Kirchenspaltung zu begehen und um eine Gelegenheit zum Abschneiden zu haben!“ (Gegen den Brief des Parmenian III,1,1). Frommen und friedsamen Menschen aber gibt Augustin den Rat: was sie zu strafen vermöchten, das sollten sie in Barmherzigkeit strafen, was sie aber nicht strafen könnten, das sollten sie geduldig ertragen und in Liebe darüber seufzen und klagen, bis der Herr es entweder bessert und zurechtbringt oder aber in der Ernte den Lolch ausreißt und die Spreu in alle Winde verstreut (Gegen den Brief des Parmenian, III,2,15).

Mit solchen Waffen sollen sich alle Frommen zu rüsten trachten, damit sie sich nicht, während sie betriebsame und eifrige Verteidiger der Gerechtigkeit zu 697 sein vermeinen, tatsächlich vom Himmelreich, das doch das einzige Reich der Gerechtigkeit ist, absondern! Denn Gott hat gewollt, daß in dieser äußerlichen Zusammengehörigkeit die Gemeinschaft seiner Kirche aufrechterhalten wird; wer also aus Haß gegen die Gottlosen das Kennzeichen dieser Zusammengehörigkeit zerbricht, der betritt einen Weg, auf dem er sehr leicht aus der Gemeinschaft der Heiligen herausfallen kann.

Solche Leute sollen doch bedenken, daß sich in der großen Menge gar manche befinden, die wahrhaft heilig und vor den Augen des Herrn unschuldig sind und die doch ihrem Anblick entgehen. Sie sollen bedenken, daß auch unter denen, die krank erscheinen, viele sind, die sich in ihren Gebrechen keineswegs gefallen oder schmeicheln, sondern, von der ernstlichen Furcht des Herrn immer wieder ermuntert, nach größerer Reinheit streben. Sie sollen bedenken, daß man über einen Menschen nicht auf Grund einer einzigen Tat ein Urteil fällen darf, weil doch auch die Allerheiligsten zuweilen einen sehr schweren Fall tun. Sie sollen bedenken, daß der Dienst am Wort und das gemeinschaftliche Teilhaben an den heiligen Sakramenten mehr Kraft hat, um die Kirche zu sammeln, als daß durch die Schuld irgendwelcher Gottlosen jene ganze Kraft zunichte werden könnte. Und schließlich sollen sie sich darüber klar sein, daß bei der Beurteilung der Kirche Gottes Urteil von größerem Gewicht ist als das menschliche!

16. Hooghartige meerderwaardigheid is ewe min rede tot skeuring

Vanweë ondeurdagte ywer vir geregtigheid kom hierdie versoeking nogtans soms selfs onder goeie mense voor. Ons sal egter vind dat hierdie uitermatige eiesinnigheid¹³⁴ uit hooghartigheid, trots en’n valse opvatting van eie heiligheid ontstaan eerder as uit ware heiligheid en ware ywer vir heiligheid. Gevolglik het diegene wat waaghalsiger as ander is om van die kerk af weg te skeur en as ’t ware hulle vaandeldraers is, meesal geen ander rede as om deur hulle veragting van almal aanstellerig te toon dat hulle beter as ander is nie. Augustinus stel dit derhalwe goed en ook verstandig wanneer hy sê: “’n Vroom metode en wyse van kerklike dissipline behoort besonderlik die eenheid van die Gees in die band van vrede¹³⁵ in aanmerking te neem. Die apostel het ons opgedra om dit deur wedersydse verdraagsaamheid te bewaar. As dit nie behoue bly nie, word bewys dat straf as regstelling nie alleen oorbodig is nie maar selfs skadelik. Dit is daarom geen regstelling meer nie. Die mense is kinders van die kwaad wat nie soseer 1289 uit afkeer van die ongeregtighede van ander nie as uit ywer vir hulle eie rusies, swak mense wat verstrik is in die roem op eie naam, heeltemal probeer neerhaal, of in elk geval probeer afskeur. Hulle is opgeblaas van hooghartigheid, waansinnig van hardnekkigheid, oproermakers in hulle opstand, en hulle hou ’n skadu van onbuigsame gestrengheid voor om nie uitgewys te word as mense wat sonder die lig van die waarheid is nie. Hulle misbruik ook die beginsels wat in die heilige Skrif voorkom, naamlik dat ons met die oog op die verbetering van ons broeders, baie matige sorgsaamheid aan die dag moet lê met behoud van opregte liefde en bewaring van die eenheid van vrede. Hulle doel daarmee is om heiligskennige skeuring te weeg te bring en ’n geleentheid te skep om hulle (van die kerk) af te sny”.¹³⁶ Aan vroom en kalm mense gee hy egter die raad om waar hulle kan, met medelye tereg te wys, en waar hulle nie kan nie, dit geduldig te verdra en met liefde daaroor te sug en te rou totdat God dit of regstel en verbeter òf totdat Hy die onkruid in die oes uitroei en die kaf uitwaai.¹³⁷

Alle godvrugtiges moet hulle met hierdie wapens verskans om nie van die koninkryk van die hemel wat die enigste koninkryk van geregtigheid is, afvallig te word deur die indruk te wek dat hulle streng en moedige verdedigers van geregtigheid is nie. Omdat dit God se wil was dat die gemeenskap van sy kerk in hierdie uiterlike gemeenskap eerbiedig moes word, betree iemand wat uit afkeer van goddelose mense die pand van so ’n gemeenskap verbreek, ’n pad waarop die afval van die gemeenskap van die heiliges steil is. Laat hulle daaraan dink dat daar in die groot menigte verskeie mense is wat waarlik voor die Here se aangesig heilig en onskuldig is en nogtans hulle aandag ontgaan. Laat hulle daaraan dink dat daar ook onder die wat vir hulle sieklik lyk, baie is wat nie met hulle gebreke tevrede is of hulle daarmee vlei nie, maar uit ernstige vrees vir die Here hulleself voortdurend reinig en na groter opregtheid streef. Laat hulle daaraan dink dat iemand nie op grond van een daad beoordeel moet word nie, want die heiligste mense val soms as gevolg van ’n baie ernstige gebeurtenis. Laat hulle daaraan dink dat daar in die Woordbediening en die deelname aan die heilige sakramente baie groter gewig geleë is om die kerk te versamel as dat die krag daarvan deur die toedoen van sekere goddelose mense heeltemal sou verdwyn. Laat hulle ten slotte daaroor nadink dat God se oordeel meer gewig dra in die beoordeling van die kerk as die oordeel van mense.

16. Хотя даже добрым христианам случается впадать в это искушение из-за чрезмерного усердия к благоустроению всех вещей, мы всё же считаем, что люди, проявляющие такую суровость и придирчивость, обычно движимы не столько подлинной святостью или стремлением к ней, сколько гордыней и ложной уверенностью в том, что своей святостью они превосходят других. Поэтому проявляющие наибольшую дерзость в отделении от Церкви и шествующие впереди подобно знаменосцам чаще всего поступают так по той единственной причине, что презирают всех прочих и хотят показаться лучшими, чем они. Поэтому св. Августин весьма верно замечает: «Примем во внимание, что правило церковной дисциплины должно прежде всего стоять на страже единства Духа в узах мира. Его и апостол велит нам хранить, поддерживая друг друга. А если не соблюдать сие средство дисциплины, то лекарство будет не только излишне, но даже вредно, а потому перестанет быть лекарством. Те злоумышленники, которые не столько из ненависти к несправедливости, сколько из жажды раздора силятся привлечь на свою сторону простецов или разобщить их, - эти люди, надутые гордыней, одержимые упрямством, изощряющиеся в клевете, разжигаемые мятежным духом, чтобы казаться правыми, для видимости требуют суровости и злокозненно разделяют Церковь. Они злоупотребляют тем, что должно делаться с доброй умеренностью ради исправления пороков наших братьев, сохранения возвышенной любви и единства в мире» (Августин. Против письма Парменианина, III, 1, 1 (MPL, XLIII, 81 р.)). Далее Августин советует верующим хранить заповедь мира и согласия, мягко исправлять то, что можно исправить, а то, что нельзя, переносить с терпением и любовью, воздыхая о заблуждениях ближних, пока Бог не исправит их или не вырвет плевелы и сорную траву, чтобы очистить пшеницу, и не провеет зерно, чтобы отбросить солому.

Все верующие должны взять на вооружение этот совет из опасения, как бы им из-за чрезмерного стремления быть ревнителями праведности не отдалиться от Царства Небесного - единственного подлинного Царства праведности. Если Бог желает, чтобы мы сохраняли причастность к его Церкви через общение с нею - такой, какой мы её видим среди нас, - то отделяющийся от Церкви подвергает себя большому риску оказаться отторгнутым от общения святых. И поэтому те, кто испытывает подобное искушение, пусть, во-первых, подумают о том, что среди множества людей есть немало неведомых им, скрытых от них, которые поистине святы перед Богом; во-вторых, о том, что среди людей, кажущихся порочными, многие отнюдь не льстят себе в своих пороках и не находят в них удовольствия, но часто страхом Божьим направляются к лучшей более совершенной жизни. В-третьих, пусть подумают они о том, что нельзя судить о человеке по одному-единственному поступку: ведь и самым святым людям доводится порой тяжко ошибаться; в-четвёртых, о том, что слово Божье значимее и весомее говорит в пользу сохранения Церкви и её единства, нежели прегрешения какого-нибудь дурного человека - в пользу её разделения. Наконец, пусть они подумают о том, что в вопросе о местонахождении подлинной Церкви суждению людей надлежит предпочесть суд Божий.

17. | Quod etiam obtendunt non abs re sanctam vocari Ecclesiam^{b 1}, || perpendere convenit^c qua excellat sanctitate^d: ne, si Ecclesiam nolimus admittere nisi numeris omnibus absolutam, nullam relinquamus. Verum quidem est quod ait Paulus, Christum seipsum tradidisse pro Ecclesia, ut illam sanctificaret: mundasse lavacro aquae in verbo vitae, ut sibi exhiberet gloriosam sponsam, non habentem maculam aut rugam, etc. [Ephes. 5. e. 25]². Nihilo tamen et istud verius est, Dominum quotidie operari in rugis eius expoliendis, maculisque abstergendis. Unde sequitur, nondum peractam esse eius sanctitatem. Sic ergo sancta est Ecclesia ut quotidie proficiat, nondum perfecta sit: quotidie procedat, nondum pervenerit ad sanctitatis metam: quemadmodum alibi quoque fusius explicabitur.³ Quod ergo sanctam fore Ierusalem vaticinantur Prophetae, per quam alieni non sint transituri [Ioel. 3. d. 17]⁴: sacrosanctum templum, quo impuri non sint ingressuri [Iesa. 35. c. 8]: non accipiamus perinde acsi nullus in Ecclesiae membris naevus resideret; sed quia toto studio ad sanctimoniam et solidam puritatem adspirant, mundities illis quam nondum plene consequuti sunt, Dei benignitate tribuitur. Et quanquam rara saepius indicia eiusmodi sanctificationis extant inter homines, || statuendum tamen est, nullum fuisse ab orbe condito tempus, quo Ecclesiam suam Dominus non habuerit: nullum etiam fore ad consummationem usque seculi, quo non sit habiturus. || Nam etsi statim a principio universum genus hominum^e Adae peccato corruptum ac vitiatum est: ex hac tamen ceu polluta massa semper vasa aliqua in honorem sanctificat: ne ulla^f sit aetas, quae non suam 22 misericordiam experiatur. || Quod certis promissionibus testatum fecit, quales sunt istae, Ordinavi testamentum electis meis: iuravi David servo meo, Usque in aeternum propagabo semen tuum: in generatione et generatione aedificabo sedem tuam [Psal. 89. a. 4].¹ Item, Elegit Dominus Sion, elegit eam in habitationem sibi; haec requies mea in seculum seculi, etc. [Psal. 132. c. 13].² Item, Haec dicit Dominus qui dat solem in lumen diei, lunam et stellas in lumen noctis. Si defecerint leges istae coram me, tunc et semen Israel deficiet [Iere. 31. f. 35].³

17. Ce qu’ils pretendent que non sans cause l’Eglise est appellée Saincte, nous avons bien à poiser quelle saincteté il y a en icelle. Car si nous ne voulons estimer qu’il y ait nulle Eglise, sinon laquelle fust parfaite depuis un bout jusques à l’autre, nous n’en trouverions nulle telle. Ce que dit sainct Paul est bien vray, que Jesus Christ s’est livré pour l’Eglise, afin de la sanctifier, et qu’il l’a purgée du lavement d’eau en la parolle de vie, pour la rendre son espouse glorieuse, n’ayant ne macule ne ride (Ephes. 5:25–27). Mais ceste sentence n’est pas moins vraye, que le Seigneur œuvre de jour en jour pour effacer les rides d’icelle, et nettoyer les macules, dont il s’ensuit que sa saincteté n’est pas encore parfaite. L’Eglise donc est tellement saincte, que journellement elle profite, et n’a pas encore sa perfection: journellement elle va en avant, et n’est pas encore venue au but de saincteté, comme il sera autrepart plus amplement expliqué. Pourtant ce que les Prophetes predisent de Jerusalem, qu’elle sera saincte, et que les estrangers ne passeront point par icelle, et que le temple de Dieu sera sainct, tellement que tous immondes n’y entreront point (Joel 3:17; Is. 35:8; 52:1): il ne nous le faut pas tellement prendre comme s’il n’y avoit nulle tache aux membres de l’Eglise: mais d’autant que de vraye affection de cœur les fideles aspirent à entiere saincteté et pureté, la perfection qu’ils n’ont point encore, leur est attribuée par la bonté de Dieu. Or combien que souvent il adviennne qu’on n’apperçoit point entre les hommes, grans signes de ceste sanctification, il nous faut neantmoins resoudre qu’il n’y a eu nul aage depuis le commencement du monde, auquel le Seigneur n’ait eu son Eglise, et que jamais il n’adviendra qu’il n’en ait tousjours. Car combien que dés le commencement du monde tout le genre humain a esté corrompu et perverty par le peché d’Adam, si est-ce qu’il n’a jamais failly de sanctifier, de ceste masse corrompue, des instrumens en honneur: tellement qu’il n’y a nul siecle qui n’ait experimenté sa misericorde; ce qu’il a testifié par certaines promesses: comme quand il dit, J’ay ordonné une alliance à mes esleus: j’ay juré à David mon serviteur, qu’eternellement je conserveray sa semence: j’establiray son siege à jamais (Ps. 89:4, 5). Item, le Seigneur a esleu Sion, il l’a esleue pour son habitacle; c’est son repos eternel (Ps. 132:13, 14). Item, Voicy que dit le Seigneur, lequel fait luyre le soleil au jour, et la lune en la nuict: Quand cest ordre defaudra, lors perira la semence d’Israel, et non point devant (Jer. 31:35–37).

17. When they allege that there must be some reason why the Church is said to be holy, it is necessary to examine the holiness in which it excels; lest by refusing to admit the existence of a Church without absolute and sinless perfection, we should leave no Church in the world. It is true, that, as Paul tells us, “Christ loved the Church, and gave himself for it, that he might sanctify and cleanse it, by the washing of water by the word, that he might present it to himself a glorious Church, not having spot, or wrinkle, or any such thing.”⁷⁵⁴ It is nevertheless equally true, that the Lord works from day to day in smoothing its wrinkles, and purging away its spots; 239whence it follows, that its holiness is not yet perfect. The Church, therefore, is so far holy, that it is daily improving, but has not yet arrived at perfection; that it is daily advancing, but has not yet reached the mark of holiness; as in another part of this work will be more fully explained. The predictions of the prophets, therefore, that “Jerusalem shall be holy, and there shall no strangers pass through her any more,” and that the way of God shall be a “way of holiness, over which the unclean shall not pass,”⁷⁵⁵ are not to be understood as if there were no blemish remaining in any of the members of the Church; but because they aspire with all their souls towards perfect holiness and purity, the goodness of God attributes to them that sanctity to which they have not yet fully attained. And though such evidences of sanctification are oftentimes rarely to be found among men, yet it must be maintained, that, from the foundation of the world, there has never been a period in which God had not his Church in it; and that, to the consummation of all things, there never will be a time in which he will not have his Church. For although, in the very beginning of time, the whole human race was corrupted and defiled by the sin of Adam; yet, from this polluted mass, God always sanctifies some vessels to honour, so that there is no age which has not experienced his mercy. This he has testified by certain promises, such as the following: “I have made a covenant with my chosen: I have sworn unto David, my servant, Thy seed will I establish for ever, and build up thy throne to all generations.”⁷⁵⁶ Again: “The Lord hath chosen Zion; he hath desired it for his habitation. This is my rest for ever.”⁷⁵⁷ Again: “Thus saith the Lord, which giveth the sun for a light by day, and the ordinances of the moon and of the stars for a light by night: If those ordinances depart from before me, saith the Lord, then the seed of Israel also shall cease from being a nation before me for ever.”⁷⁵⁸

17. Fourth objection and answer. Answer confirmed by the divine promises.

Since they also argue that there is good reason for the Church being called holy, it is necessary to consider what the holiness is in which it excels, lest by refusing to acknowledge any church, save one that is completely perfect, we leave no church at all. It is true, indeed, as Paul says, that Christ “loved the church, and gave himself for it, that he might sanctify and cleanse it with the washing of water by the word, that he might present it to himself a glorious church, not having spot, or wrinkle, or any such thing; but that it should be holy and without blemish” (Eph. 5:25-27). Nevertheless, it is true, that the Lord is daily smoothing its wrinkles, and wiping away its spots. Hence it follows, that its holiness is not yet perfect. Such, then, is the holiness of the Church: it makes daily progress, but is not yet perfect; it daily advances, but as yet has not reached the goal, as will elsewhere be more fully explained. Therefore, when the Prophets foretel, “Then shall Jerusalem be holy, and there shall no strangers pass through her any more;”—“It shall be called, The way of holiness; the unclean shall not pass over it” (Joel 3:17; Isa. 35:8), let us not understand it as if no blemish remained in the members of the Church: but only that with their whole heart they aspire after holiness and perfect purity: and hence, that purity which they have not yet fully attained is, by the kindness of God, attributed to them. And though the indications of such a kind of holiness existing among men296are too rare, we must understand, that at no period since the world began has the Lord been without his Church, nor ever shall be till the final consummation of all things.¹ For although, at the very outset, the whole human race was vitiated and corrupted by the sin of Adam, yet of this kind of polluted mass he always sanctifies some vessels to honour, that no age may be left without experience of his mercy. This he has declared by sure promises, such as the following: “I have made a covenant with my chosen, I have sworn unto David my servant, Thy seed will I establish for ever, and build up thy throne to all generations” (Ps. 89:3, 4). “The Lord hath chosen Zion; he hath desired it for his habitation. This is my rest for ever; here will I dwell” (Ps. 132:13, 14). “Thus saith the Lord, which giveth the sun for a light by day, and the ordinances of the moon and of the stars for a light by night, which divideth the sea when the waves thereof roar; The Lord of hosts is his name: If those ordinances depart from before me, saith the Lord, then the seed of Israel also shall cease from being a nation before me for ever” (Jer. 31:35, 36).

17. Wat betreft hun tegenwerping, dat de kerk niet zonder reden heilig genoemd wordt, moet men overwegen, door wat voor heiligheid zij uitmunt; opdat wij niet, wanneer we slechts een in alle opzichten volmaakte kerk willen toelaten, geen enkele kerk overlaten. Weliswaar zegt Paulus (Ef. 5:25) dat Christus zichzelf overgegeven heeft voor de kerk, opdat Hij haar zou heiligen; dat Hij haar met het bad des waters in het Woord des levens gereinigd heeft, opdat Hij haar zichzelf zou voorstellen als een heerlijke Bruid, zonder vlek of rimpel enz. Maar toch is dit niet minder waar, dat de Here dagelijks werkzaam is met het gladmaken van haar rimpels en het afwissen van haar vlekken. Daaruit volgt, dat haar heiligheid nog niet voltooid is. De kerk is dus op die manier heilig, dat ze dagelijks vordert, maar nog niet volmaakt is, dagelijks voortgaat, maar nog niet gekomen is tot de eindpaal der heiligheid, gelijk ook elders uitvoeriger zal uitgelegd worden. Wanneer dus de profeten voorzeggen (Joël 3:17; Jes.35:8) dat Jeruzalem heilig zal zijn, en dat geen vreemden door heer zullen doorgaan, en dat de tempel heilig is, welke de onreinen niet zullen binnengaan, dan moeten we dat niet zo opvatten, alsof er in de leden der kerk geen enkele vlek zou overblijven; maar omdat zij met alle ijver jagen naar heiligheid en volmaakte zuiverheid, wordt die reinheid, die zij nog niet ten volle verkregen hebben, hun door Gods goedertierenheid toegerekend. En ofschoon meermalen slechts zeldzame tekenen van zulk een heiligmaking onder de mensen gezien worden, moet men toch vaststellen, dat er van de schepping der wereld af geen tijd geweest is, waarop de Here zijn kerk niet gehad heeft, en dat er ook tot de voleinding der wereld geen tijd zal zijn, waarop Hij haar niet zal hebben. Want ofschoon terstond van den beginne af het gehele menselijke geslacht door de zonde van Adam verdorven en geschonden is, heiligt Hij toch daaruit als uit een bevlekte massa altijd enige vaten ter ere, zo dat er geen tijd is, die zijn barmhartigheid niet ondervindt. En dat heeft Hij met vaste beloften betuigd, zoals deze: "Ik heb een verbond gemaakt met mijn uitverkorenen; Ik heb David, mijn knecht, gezworen: Ik zal uw zaad tot in eeuwigheid bevestigen, en uw troon bouwen van geslacht tot geslacht" (Ps. 89:4) Evenzo: "De Here heeft Sion verkoren; Hij heeft het verkoren tot zijn woonplaats; dit is mijn rust tot in eeuwigheid" enz. (Ps. 132:13) Evenzo: "Zo zegt de Here, die de zon ten licht geeft des daags, de maan en de sterren ten licht des nachts; indien deze ordeningen van voor mijn aangezicht zullen wijken, zo zal ook het zaad Israëls ophouden" (Jer. 31:35)

17. Die Heiligkeit der Kirche

Sie machen dann, wie gesagt, weiter den Einwurf, die Kirche werde doch nicht ohne Grund „heilig“ genannt. Da muß man nun erwägen, was das für eine Heiligkeit ist, in der sie sich auszeichnet. Das ist erforderlich, damit wir nicht, wenn wir keine Kirche zulassen wollen, die nicht in jeder Hinsicht vollkommen ist, am Ende keine einzige mehr übriglassen!

Es ist gewiß wahr, was Paulus sagt: Christus hat sich selbst für die Kirche dahingegeben, „auf daß er sie heiligte, und hat sie gereinigt durch das Wasserbad im Wort, auf daß er sie sich selbst darstellte als eine Braut, die herrlich sei, die nicht habe einen Flecken oder Runzel ...“ (Eph. 5,25-27; nicht ganz Luthertext). Trotzdem ist das andere noch mehr wahr, daß der Herr Tag für Tag daran arbeitet, ihre Runzeln zu glätten und ihre Flecken abzuwaschen. Daraus ergibt sich, daß ihre Heiligkeit noch nicht vollkommen ist. Die Heiligkeit der Kirche ist also, wie auch an anderer Stelle noch ausführlicher dargetan werden soll, von solcher Art, daß die Kirche Tag für Tag weiterschreitet, aber noch nicht vollkommen ist, daß sie Tag für Tag Fortschritte macht, aber noch nicht zum Ziel der Heiligkeit gelangt ist. Wenn also die Propheten weissagen, Jerusalem werde „heilig sein und kein Fremder mehr durch sie wandeln“ (Joel 4,17), der Tempel werde heilig sein und die Unreinen sollten keinen Zutritt zu ihm haben (Jes. 35,8), so dürfen wir das nicht so verstehen, als ob an den Gliedern der Kirche kein Flecken mehr haftete, nein, weil sie mit ganzem Eifer nach Heiligkeit und vollkommener Reinheit streben, darum wird ihnen aus Gottes Freundlichkeit jene Reinheit beigelegt, die sie noch nicht voll erreicht haben. Und obwohl unter den Menschen oft bloß seltene Zeichen solcher Heiligkeit an den Tag treten, so müssen wir doch daran festhalten, daß seit Erschaffung der Welt nie eine Zeit gewesen ist, zu der der Herr nicht seine Kirche gehabt hätte, und daß auch bis zum Ende dieser Welt keine Zeit sein wird, in der er sie nicht haben würde. Denn obwohl gleich von Anfang an das ganze Menschengeschlecht durch die Sünde des Adam verdorben und geschändet worden ist, so heiligt sich der Herr dennoch aus dieser befleckten Masse allezeit einige „Gefäße zur Ehre“ (Röm. 9,21), damit es kein Zeitalter gibt, das seine Barmherzigkeit nicht zu erfahren bekäme. Das hat er auch mit sicheren Verheißungen bezeugt. So etwa: „Ich habe einen Bund gemacht mit meinem Auserwählten; ich habe David, meinem Knechte, geschworen: Ich will deinen Samen bestätigen ewiglich und deinen Stuhl bauen für und für“ (Ps. 89,4f.). Oder ebenso: 698 „Der Herr hat Zion erwählt und hat Lust, daselbst zu wohnen. ‚Dies ist meine Ruhe ewiglich ...’“ (Ps. 132,13f.). Oder endlich: „So spricht der Herr, der die Sonne dem Tage zum Licht gibt und den Mond und die Sterne der Nacht zum Licht ...: Wenn solche Ordnungen vergehen vor mir, ... so soll auch aufhören der Same Israels ...“ (Jer. 31,35f.).

17. 1290 Die heiligheid van die kerk

Hulle hou ook voor dat die kerk nie sonder rede heilig genoem word nie. Dit betaam ons daarom om ook te oorweeg in watter soort heiligheid die kerk uitmunt om te verhoed dat ons geen kerk oorhou as ons nie bereid is om een toe te laat tensy dit in alle opsigte volmaak is nie. Wat Paulus sê, is inderdaad waar: “Christus het Hom vir die kerk oorgegee om dit te heilig; met die waterbad het Hy dit in die Woord van die lewe gereinig om dit as verheerlikte bruid sonder vlek of rimpel aan Homself te bied”, ensovoorts.¹³⁸ Dit is nogtans nietemin net so waar dat die Here elke dag daaraan werk om die rimpels daarvan uit te stryk en die vlekke af te vee. Daaruit volg dat die kerk se heiligheid nog nie volmaak is nie. Die kerk is derhalwe so heilig dat dit elke dag daarin vordering maak maar nog nie volmaak is nie. Dit gaan elke dag vooruit maar het nog nie die eindpunt van heiligheid bereik nie - soos elders ook uitvoeriger verduidelik sal word.¹³⁹

 Die profete profeteer dat daar ’n heilige Jerusalem sal wees waar vreemdelinge nie sal deurgaan nie,¹⁴⁰ en dat daar ’n heilige tempel sal wees wat onreines nie sal betree nie.¹⁴¹ Ons moet dit nie opneem asof daar in die lidmate van die kerk geen vlek oor is nie, maar omdat hulle met alle ywer na heiligheid en volkome reinheid streef, word ’n reinheid wat hulle nog nie ten voile behaal het nie, deur God se weldadigheid aan hulle verleen. En hoewel daar baie dikwels seldsame aanduidings van hierdie soort heiligmaking onder mense voorkom, moet ons nogtans daaruit vasstel dat daar sedert die skepping van die wêreld nog nooit ’n tyd was waarin die Here nie sy kerk gehad het nie en dat daar tot die voleinding van die tyd ook nooit ’n tyd sal wees dat Hy dit nie sal hê nie. Want hoewel die ganse mensdom van die begin af deur die sonde van Adam bedorwe en verontreinig is, reinig Hy nogtans uit hierdie besoedelde massa altyd houers tot eer¹⁴² sodat daar geen tydperk bestaan wat nie sy barmhartigheid ervaar nie.

Hy het dit ook met vaste beloftes hiervan getuig. Sulke beloftes is byvoorbeeld: “Ek het ’n verbond met my uitverkorenes opgerig. Ek het vir Dawid my kneg gesweer: Ek sal jou saad tot in ewigheid vermeerder; van geslag tot geslag sal Ek jou troon opbou”.¹⁴³ Net so: “Die Here het 1291 Sion uitverkies; Hy het dit as ’n woning vir Hom verkies; dit is my rusplek vir ewig”.¹⁴⁴ Net so: “So het die Here gesê wat die son as ’n lig vir die dag, en die maan en die sterre as lig vir die nag gee. As hierdie wette voor my aangesig wyk, dan sal die saad van Israel ook ophou”.¹⁴⁵

17. Наши противники заявляют, что Церковь неспроста зовётся святою. Нам следует внимательно рассмотреть, какова природа её святости. Ведь если мы будем считать, что лишь Церковь, совершенная во всех отношениях, может быть Церковью, то мы такой не найдём. Св. Павел истинно говорит, что Иисус Христос «возлюбил Церковь и предал Себя за неё, чтобы освятить её, очистив банею водною, посредством слова; чтобы сделать её своею славною невестой, не имеющей пятна или порока» (Эф 5:25-27). Не менее истинно и то, что Господь изо дня в день трудится, чтобы стереть с неё пятна и очистить её. Отсюда следует, что святость Церкви ещё не совершенна. Значит, святость её такова, что она каждый день возрастает, но ещё не достигла совершенства. Каждый день Церковь движется вперёд, но ещё не дошла до предела святости, что будет подробнее объяснено в другом месте (4/7.12).

Поэтому предсказания пророков об Иерусалиме - о том, что будет он святынею и не будут проходить через него иноплеменники (Иоил 3:17), что храм Бога будет свят и нечистые не войдут в него (Ис 35:8), - эти предсказания следует понимать не в том смысле, будто у членов Церкви нет порока, но в том, что, коль скоро верующие от чистого сердца стремятся к полноте святости и непорочности, Бог от своих щедрот придаёт им совершенство, которого у них ещё нет. И хотя часто случается, что у людей не заметно явных признаков этого освящения, мы должны тем не менее твёрдо верить, что не было от начала мира такого века, когда Господь не имел бы своей Церкви, и не будет. Несмотря на то, что от начала мира весь род человеческий совращён и испорчен адамовым грехом, Бог не забывал освятить в этой испорченной массе народа свои достойные орудия, так что не было века, когда Он не являл бы своей милости. О том свидетельствуют несколько пророчеств. Например, сказано: «Я поставил завет с избранным Моим, клялся Давиду, рабу Моему: навек утвержу семя твоё, в род и род устрою престол твой» (Пс 88/89:4-5). И ещё: «Избрал Господь Сион; возжелал его в жилище Себе; "Это покой Мой навеки"» (Пс 131/132:13-14). А также: «Так говорит Господь, Который дал солнце для освещения днём, уставы луне и звёздам для освещения ночью... Если сии уставы перестанут действовать,... то и племя Израилево перестанет быть народом предо Мною навсегда» (Иер 31:35-36).

18. | Huius rei Christus ipse, Apostoli, et fere omnes Prophetae exemplum nobis praebuerunt. Horrendae sunt illae descriptiones quibus Iesaias, Ieremias, Ioel, Habacuc, et alii Ecclesiae Ierosolymitanae morbos deplorant. In plebe, in magistratu, in sacerdotibus omnia usqueadeo corrupta erant, ut || non dubitet Iesaias aequare Ierosolymam Sodomae et Gomorrhae [Iesa. 1. b. 10]^a. || Religio partim contempta, partim contaminata: in moribus passim referuntur furta, rapinae, perfidiae, caedes, et similia scelera. Neque tamen propterea aut novas sibi Ecclesias erigebant, aut nova altaria extruebant Prophetae, in quibus separata sacrificia haberent: sed qualescunque essent homines, quia tamen reputabant Dominum apud eos verbum suum deposuisse, et ceremonias instituisse quibus illic colebatur, in medio impiorum coetu puras manus ad illum extendebant. Certe si putassent aliquid inde contagionis se contrahere, centies potius mortui fuissent quam passi fuissent illuc se pertrahi. Nihil ergo eos retinebat quominus discessionem facerent, quam servandae unitatis studium. Quod si religio sanctis Prophetis fuit, ob plurima et maxima scelera non unius aut alterius hominis, sed propemodum totius populi, se ab Ecclesia alienare: nimium nobis arrogamus, si protinus audemus ab Ecclesiae communione deficere, ubi non omnium mores vel nostro iudicio vel Christianae etiam professioni^b satisfaciunt.

18. Et de cela tant Jesus Christ que les Apostres, et quasi tous les Prophetes nous ont monstré l’exemple. C’est une chose horrible à lire ce qu’escrivent Isaie, Jeremie, Joel, Abacue et les autres, du desordre qui estoit en l’Eglise de Jerusalem de leur temps. Il y avoit une telle corruption tant au commun peuple, qu’aux gouverneurs et aux Prestres, qu’Isaie ne fait point difficulté de les appeller Princes de Sodome, et peuple de Gomorrhe (Is. 1:10). La religion mesme en partie mesprisée, en partie contaminée. Quant aux mœurs, il y avoit force pillages, rapines, des loyautez, meurtres et autres meschancetez semblables. Neantmoins les Prophetes ne forgeoyent point nouvelles Eglises pour eux, et ne dressoyent point des autel s nouve aux pour faire leurs sacrifices à part, mais quels que fussent les hommes, pource qu’ils reputoyent que Dieu avoit là mis sa parolle, et avoit ordonné les ceremonies dont on y usoit, au milieu des meschans, ils adoroyent Dieu d’un cœur pur, et esle-voyent leurs mains pures au ciel. S’ils eussent pensé tirer de là quelque pollution, ils eussent plustost aymé cent fois mourir que de s’y mesler. Il n’y avoit donc autre chose qui les induist à demeurer en l’Eglise au milieu des meschans, que l’affection qu’ils avoyent de garder unité. Or si les saincts Prophetes ont fait conscience de s’aliener de l’Eglise à cause des grans pechez qui regnoyent, et non point d’un seul homme, mais quasi de tout le peuple, c’est une trop grande outrecuidance à nous, d’oser nous separer de la communion de l’Eglise, incontinent que la vie de quelcun ne satisfait point à nostre jugement, ou mesme ne correspond à la profession Chrestienne.

18. Of this truth Christ himself, the apostles, and almost all the prophets, have given us an example. Dreadful are those descriptions in which Isaiah, Jeremiah, Joel, Habakkuk, and others, deplore the disorders of the Church of Jerusalem. There was such general and extreme corruption in the people, in the magistrates, and in the priests, that Isaiah does not hesitate to compare Jerusalem to Sodom and Gomorrah. Religion was partly despised, partly corrupted. Their manners were generally disgraced by thefts, robberies, treacheries, murders, and similar crimes. Nevertheless, the prophets on this account neither raised themselves new churches, nor built new altars 240for the oblation of separate sacrifices; but whatever were the characters of the people, yet because they considered that God had deposited his word among that nation, and instituted the ceremonies in which he was there worshipped, they lifted up pure hands to him even in the congregation of the impious. If they had thought that they contracted any contagion from these services, surely they would have suffered a hundred deaths rather than have permitted themselves to be dragged to them. There was nothing therefore to prevent their departure from them, but the desire of preserving the unity of the Church. But if the holy prophets were restrained by a sense of duty from forsaking the Church on account of the numerous and enormous crimes which were practised, not by a few individuals, but almost by the whole nation,—it is extreme arrogance in us, if we presume immediately to withdraw from the communion of a Church where the conduct of all the members is not compatible either with our judgment, or even with the Christian profession.

18. Another confirmation from the example of Christ and of the faithful servants of God. The appearance of the Church in the days of the prophets.

On this head, Christ himself, his apostles, and almost all the prophets, have furnished us with examples. Fearful are the descriptions in which Isaiah, Jeremiah, Joel, Habakkuk, and others, deplore the diseases of the Church of Jerusalem. In the people, the rulers, and the priests, corruption prevailed to such a degree, that Isaiah hesitates not to liken Jerusalem to Sodom and Gomorrah (Isa. 1:10). Religion was partly despised, partly adulterated, while in regard to morals, we everywhere meet with accounts of theft, robbery, perfidy, murder, and similar crimes. The prophets, however, did not therefore either form new churches for themselves, or erect new altars on which they might have separate sacrifices, but whatever their countrymen might be, reflecting that the Lord had deposited his word with them, and instituted the ceremonies by which he was then worshipped, they stretched out pure hands to him, though amid the company of the ungodly. Certainly,had they thought that they thereby contracted any pollution, they would have died a hundred deaths sooner than suffered themselves to be dragged thither. Nothing, therefore, prevented them from separating themselves, but a desire of preserving unity. But if the holy prophets felt no obligation to withdraw from the Church on account of the very numerous and heinous crimes, not of one or two individuals, but almost of the whole people, we arrogate too much to ourselves, if we presume forthwith to withdraw from the communion of the Church, because the lives of all accord not with our judgment, or even with the Christian profession.

18. Hiervan hebben Christus zelf, de apostelen, en bijna alle profeten ons een voorbeeld gegeven. Vreselijk zijn de beschrijvingen, waarmee Jesaja, Jeremia, Joël, Habakuk en anderen de gebreken van de Jeruzalemse kerk bewenen. Onder het volk, onder de overheid, onder de priesters was alles zo verdorven, dat Jesaja niet aarzelt Jeruzalem gelijk te stellen aan Sodom en Gomorra (Jes. 1:10) De godsdienst was deels veracht, deels besmet; wat de zeden betreft: overal wordt verhaald van diefstallen, roverijen, trouweloosheden, moorden en dergelijke misdaden. En toch richtten de profeten deswege geen nieuwe kerken op, noch bouwden zij nieuwe altaren, om daarop afzonderlijk te offeren; maar hoe de mensen ook waren, toch hieven zij, omdat zij bedachten, dat de Here bij hen zijn Woord in bewaring gegeven had en de ceremoniën ingesteld had, door welke Hij daar gediend werd, in het midden van de vergadering der goddelozen reine handen tot Hem op. Ongetwijfeld, wanneer ze gemeend zouden hebben, dat ze daardoor enigszins zouden besmet worden, zouden ze liever honderdmaal gestorven zijn, dan dat ze zich daartoe zouden hebben laten overhalen. Niets anders hield hen er dus van af een scheiding te maken dan de begeerte om de eenheid te bewaren. Indien de profeten een gewetensbezwaar hadden om zich wegens de zeer vele en grote misdaden niet van één of twee mensen, maar van bijna het gehele volk, van de kerk te vervreemden, matigen wij ons al te veel aan, wanneer wij ons terstond aan de gemeenschap der kerk durven onttrekken, wanneer niet aller zeden overeenkomen met ons oordeel of ook met de Christelijke belijdenis.

18. Das Vorbild der Propheten

Dafür haben uns Christus selber, die Apostel und fast alle Propheten ein Beispiel gegeben. Furchtbar sind jene Beschreibungen, in denen Jesaja, Jeremia, Joel, Habakuk und andere die Gebrechen der Kirche zu Jerusalem beklagen. Im Volke, in der Obrigkeit, unter den Priestern ist alles dermaßen verdorben, daß Jesaja kein Bedenken trägt, Jerusalem mit Sodom und Gomorrha gleichzusetzen (Jes. 1,10). Die Verehrung Gottes ist teils in Verachtung geraten, teils beschmutzt, und was die Lebensführung angeht, so findet man immer wieder Diebstahl, Räuberei, Treulosigkeit, Mord und dergleichen Untaten. Trotzdem haben sich die Propheten deswegen nicht etwa neue Kirchen errichtet, sie haben sich auch keine neuen Altäre gebaut, an denen sie gesonderte Opfer hätten abhalten mögen; nein, die Menschen mochten sein, wie sie wollten, so bedachten sie doch, daß der Herr bei ihnen sein Wort in Bewahrung gegeben und daß er die Zeremonien eingerichtet hatte, mit denen er dort verehrt wurde, und deshalb streckten sie mitten in der Versammlung der Gottlosen reine Hände zu ihm empor! Hätten sie gemeint, sie könnten sich daraus selber eine Befleckung zuziehen, so wären sie sicherlich lieber hundertmal gestorben, als daß sie sich dazu hätten bringen lassen. Was sie also davon abhielt, sich abzusondern, das war nichts anderes als das Trachten nach der Aufrechterhaltung der Einheit. Wenn nun also die heiligen Propheten eine innere Scheu davor hatten, sich um so vieler und so großer Übeltaten nicht bloß eines oder zweier Menschen, sondern nahezu des ganzen Volkes von der Kirche zu entfremden, so maßen wir uns zuviel an, wenn wir es gleich wagen, von der Gemeinschaft einer Kirche abzufallen, in der nicht die Lebensführung aller unserem Urteil oder auch dem christlichen Bekenntnis Genüge tut!

18. Die voorbeeld van die profete

Christus self, die apostels en amper al die profete het ons ’n voorbeeld hiervan gebied. Die beskrywings waarmee Jesaja, Jeremia, Joël, Habakkuk en ander profete die kwale van die kerk in Jerusalem betreur, is verskriklik. Onder die volk, onder die owerheid, onder die priesters was alles dermate bedorwe dat Jesaja nie aarsel om Jerusalem aan Sodom en Gemorra gelyk te stel nie.¹⁴⁶ Die godsdiens was gedeeltelik verag en gedeeltelik besoedel. Sover dit die sedes aangaan, kan oral diefstal, roof, bedrog, moord en dergelike misdade aangetref word. En nogtans het die profete nie nuwe kerke vir hulle opgerig, of nuwe altare vir hulle gebou om daarop afsonderlike offerandes te bring nie. Hoedanig die mense ook al was, het hulle nogtans te midde van die vergadering van goddelose mense¹⁴⁷ rein hande na Hom opgehef omdat hulle van mening was dat die Here sy Woord by hulle gelaat het en die seremonies ingestel het waarmee Hy daar gedien is. As hulle gemeen het dat hulle die een of ander besmetting daaruit sou opdoen, sou hulle gewis eerder duisend keer gesterf het as om toe te laat dat hulle daarheen gesleep word. Niks anders het hulle dus daarvan weerhou om nie skeuring te veroorsaak nie as hulle ywer om die eenheid te bewaar. Maar as die heilige profete beswaard was om hulle vanweë uiters baie en die grootste misdrywe, nie van een of twee mense nie, maar bykans van die hele volk, van die kerk te vervreem, eien ons ons te veel toe as ons dadelik sou waag om ons van die gemeenskap van die kerk te onttrek wanneer almal se sedes nie aan ons oordeel of aan ons Christelike belydenis voldoen nie.

18. Немало примеров тому явили нам как Иисус Христос, так и апостолы и почти все пророки. Страшно читать написанное Исайей, Иеремией, Иоилем, Аввакумом о беспорядке, воцарившемся в иерусалимской Церкви того времени. Повсюду было такое разложение - и среди простого народа, и среди правителей и священников, - что Исайя без колебаний назвал их князьями Содомскими и народом Гоморрским (Ис 1:10). Сама вера подверглась отчасти презрению, отчасти порче. Что до нравов, то совершалось множество краж, грабежей, предательств, убийств и прочих злодеяний. И однако пророки не создавали для себя новых Церквей и не воздвигали новых алтарей, чтобы отдельно приносить свои жертвы. Но полагая, что каковы бы ни были люди, Бог утвердил здесь своё Слово и повелел совершать те обряды, которые были в обычае древних, пророки и среди злодеев поклонялись Богу чистым сердцем и возносили к небу чистые руки. Если бы они считали, что их может запятнать такое окружение, они предпочли бы сотню раз умереть, чем смешиваться с ним. Следовательно, не было другой причины, побуждавшей их оставаться в Церкви среди нечестивцев, кроме желания сохранить её единство. Но если святые пророки совестились удаляться от Церкви из-за царивших в ней великих прегрешений, причём не одного человека, а почти целого народа, то для нас и подавно было бы чрезмерной дерзостью отдаляться от церковного общения как только чья-то жизнь покажется противной нашим понятиям или не соответствующей исповеданию христианской веры.

19. Iam Christi et Apostolorum seculum quale fuit? Neque tamen impedire potuit desperata illa Pharisaeorum impietas, et quae tunc passim regnabat dissoluta vivendi licentia, quin iisdem sacris cum populo uterentur, et in unum cum reliquis templum ad publica religionis exercitia convenirent. Unde id, nisi quia sciebant malorum societate minime pollui, qui pura conscientia iisdem sacris communicarent? Si quem parum 23 movent Prophetae et Apostoli, ille saltem Christi authoritati acquiescat. Bene ergo Cyprianus, Etsi videntur (inquit) in Ecclesia zizania, aut vasa impura, non est tamen cur ipsi de Ecclesia recedamus: nobis modo laborandum ut frumentum esse possimus: nobis danda opera et quantum licet innitendum ut vas aureum vel argenteum simus. Caeterum fictilia vasa confringere, solius Domini est, cui et virga ferrea data est^{a 1}: nec quisquam sibi quod proprium est^b soli Filio, vendicet, ut ad aream ventilandam et purgandam paleam sufficiat, zizaniaque omnia humano iudicio segreganda. Superba est ista obstinatio, et sacrilega praesumptio, quam sibi furor pravus assumit, etc. [Lib. 3. Epist. 3^c]². Fixum igitur utrunque istorum maneat, nihil excusationis eum habere, qui externam Ecclesiae communionem sponte deserit, ubi Dei verbum praedicatur, et sacramenta administrantur: deinde nihil obstare vel paucorum vel multorum vitia quominus illic rite ceremoniis a Deo institutis fidem nostram profiteamur: quia nec alterius sive pastoris sive privati indignitate laeditur pia conscientia, nec minus pura sunt ac salutaria^d mysteria homini sancto et recto, quia simul ab impuris attrectentur.

19. Semblablement, quel a esté le temps de Jesus Christ et de ses Apostres? Toutesfois l’impieté desesperée des Pharisiens, et la vie dissolue du peuple ne les a point empeschez qu’ils n’usassent de mesmes sacrifices avec les autres, et qu’ils ne vinssent au temple adorer Dieu, et faire les prieres solennelles en commun avec eux. Ce qu’ils n’eussent jamais fait, s’ils n’eussent seu que ceux qui en pure conscience communiquent aux sacremens de Dieu avec les meschans, ne sont point contaminez par leur compagnie. Si quelcun ne se contente point de l’exemple des Prophetes et Apostres, pour le moins qu’il acquiesce à l’authorité de Jesus Christ. Pourtant sainct Cyprian parle tresbien disant ainsi: Combien qu’il y ait du mauvais grain en l’Eglise, ou des vaisseaux impurs, si ne nous faut-il point retirer de l’Eglise pourtant, mais plustost mettre peine que nous soyons bon froment et vaisseaux d’or ou d’argent: de rompre les vaisseaux de terre, c’est à Jesus Christ seul, auquel la verge de fer a esté baillée pour ce faire (Ps. 2:9): que nul ne s’attribue ce qui appartient au seul Fils de Dieu, d’arracher l’yvroye, de nettoyer l’aire, et d’escourre la paille, pour les separer du bon grain (Matth. 3:12) par humain jugement; c’est une obstination orgueilleuse, et une presomption pleine de sacrilege.⁴ Pourtant que ces deux poincts nous soyent resolus, que celuy qui de son bon gré abandonne la communion externe d’une Eglise, en laquelle la parolle de Dieu est preschée, et ses Sacremens sont administrez, n’a nulle excuse. Secondement, que les vices des autres, encore qu’ils soyent en grand nombre, ne nous empeschent point que nous ne puissions là faire profession de nostre Chrestienté, usant des Sacremens de nostre Seigneur en commun avec eux, d’autant qu’une bonne conscience n’est point blessée par l’indignité des autres, fust-ce mesme du Pasteur: et les Sacremens de nostre Seigneur ne laissent point d’estre salutaires à un homme pur et entier, parce qu’ils sont receus des meschans et immondes.

19. Now, what kind of an age was that of Christ and his apostles? Yet the desperate impiety of the Pharisees, and the dissolute lives every where led by the people, could not prevent them from using the same sacrifices, and assembling in the same temple with others, for the public exercises of religion. How did this happen, but from a knowledge that the society of the wicked could not contaminate those who with pure consciences united with them in the same solemnities? If any one pay no deference to the prophets and apostles, let him at least acquiesce in the authority of Christ. Cyprian has excellently remarked, “Although tares, or impure vessels, are found in the Church, yet this is not a reason why we should withdraw from it. It only behoves us to labour that we may be the wheat, and to use our utmost endeavours and exertions, that we may be vessels of gold or of silver. But to break in pieces the vessels of earth belongs to the Lord alone, to whom a rod of iron is also given. Nor let any one arrogate to himself what is exclusively the province of the Son of God, by pretending to fan the floor, clear away the chaff, and separate all the tares by the judgment of man. This is proud obstinacy and sacrilegious presumption, originating in a corrupt frenzy.” Let these two points, then, be considered as decided; first, that he who voluntarily deserts the external communion of the Church where the word of God is preached, and the sacraments are administered, is without any excuse; secondly, that the faults either of few persons or of many, form no obstacles to a due profession of our faith in the use of the ceremonies instituted by God; because the pious conscience is not wounded by the unworthiness of any other individual, whether he be a pastor or a private person; nor are 241the mysteries less pure and salutary to a holy and upright man, because they are received at the same time by the impure.

19. Appearance of the Church in the days of Christ and the apostles, and their immediate followers.

Then what kind of age was that of Christ and the apostles? Yet neither could the desperate impiety of the Pharisees, nor the dissolute licentiousness of manners which everywhere prevailed, prevent them from using the same sacred rites with the people, and meeting in one common temple for the public exercises of religion. And why so, but just because they knew that those who joined in297these sacred rites with a pure conscience were not at all polluted by the society of the wicked? If any one is little moved by prophets and apostles, let him at least defer to the authority of Christ. Well, therefore, does Cyprian say, “Although tares or unclean vessels are seen in the Church, that is no reason why we ourselves should withdraw from the Church; we must only labour that we may be able to be wheat; we must give our endeavour, and strive as far as we can, to be vessels of gold or silver. But to break the earthen vessels belongs to the Lord alone, to whom a rod of iron has been given: let no one arrogate to himself what is peculiar to the Son alone, and think himself sufficient to winnow the floor and cleanse the chaff, and separate all the tares by human judgment. What depraved zeal thus assumes to itself is proud obstinacy and sacrilegious presumption” (Cyprian, Lib. 3 Ep. 5). Let both points, therefore, be regarded as fixed; first, that there is no excuse for him who spontaneously abandons the external communion of a church in which the word of God is preached and the sacraments are administered; secondly, that notwithstanding of the faults of a few or of many, there is nothing to prevent us from there duly professing our faith in the ordinances instituted by God, because a pious conscience is not injured by the unworthiness of another, whether he be a pastor or a private individual; and sacred rites are not less pure and salutary to a man who is holy and upright, from being at the same time handled by the impure.

19. Hoe is verder de tijd van Christus en de apostelen geweest? En toch heeft die hopeloze goddeloosheid der Farizeën en die ongebondenheid des Levens, die toen overal heerste, hen niet kunnen verhinderen, om gebruik te maken van dezelfde heilige handelingen als het volk, en met de anderen in dezelfde tempel saam te komen tot openbare oefening van de godsdienst. Vanwaar kwam dit anders, dan omdat ze wisten, dat door het gezelschap der bozen allerminst zij besmet werden, die met een reine consciëntie aan dezelfde heilige handelingen deelnamen? Indien iemand weinig wordt bewogen door de profeten en apostelen, laat hij zich dan tenminste neerleggen bij het gezag van Christus. Terecht zegt dus Cyprianus¹ : "Ofschoon in de kerk onkruid gezien wordt, of onreine vaten, zo is dat toch geen reden voor ons om uit de kerk te gaan; wij moeten slechts arbeiden om graan te kunnen zijn; wij moeten ons best doen en zoveel mogelijk ons er op toeleggen, dat wij een gouden of zilveren vat zijn: maar de aarden vaten te breken staat alleen aan de Here, aan wie ook een ijzeren roede gegeven is; en niemand moet voor zich aanspraak maken op wat alleen de Zoon eigen is, alsof hij in staat zou zijn de dorsvloer uit te wannen en het kaf uit te zuiveren, en al het onkruid door zijn menselijk oordeel te verwijderen: dat is een trotse halsstarrigheid, en een heiligschennende vermetelheid, welke een boze razernij zichzelf aanmatigt" enz. Laat dus deze beide dingen vast en zeker blijven, dat hij geen enkele verontschuldiging heeft, die uit eigen beweging de uiterlijke gemeenschap verlaat van die kerk, waar Gods Woord gepredikt wordt en de sacramenten bediend worden; en vervolgens, dat de gebreken van weinigen of van velen ons niet verhinderen om daar naar behoren ons geloof te belijden door de ceremoniën, die door God ingesteld zijn: want de vrome consciëntie wordt niet gekwetst door de onwaardigheid van een ander, hetzij van een herder of een gewoon man, en de verborgenheden zijn niet minder rein en heilzaam voor een heilig en recht man, omdat ze tegelijkertijd door onreinen aangeroerd worden.

19. Das Vorbild Christi und der Apostel

Wie stand es nun zu Christi und der Apostel Zeiten? Heillos war die Unfrömmigkeit der Pharisäer, und es herrschte weithin eine ungebundene Zügellosigkeit des Lebenswandels. Aber das alles vermochte doch Christus und die Apostel nicht daran zu hindern, mit dem Volke zusammen die gleichen heiligen Handlungen zu üben und mit den anderen zusammen in dem gleichen Tempel zu öffentlicher Ausübung des Gottesdienstes zusammenzukommen. Woher konnte das geschehen? Ausschließlich daher, daß sie wußten, daß die, welche mit reinem Gewissen an den gleichen heiligen Handlungen teilnahmen, durch die Gesellschaft der Bösen in keiner Weise befleckt wurden.

Wenn sich aber einer durch die Propheten und Apostel nur wenig rühren läßt, so mag er sich wenigstens bei Christi Autorität beruhigen. Es ist deshalb gut, was Cyprian sagt: „Obwohl in der Kirche Unkraut und unsaubere Gefäße zu sehen sind, so besteht trotzdem kein Grund, weshalb wir uns selbst von der Kirche absondern sollten; wir müssen uns nur darum mühen, ein rechtes Weizenkorn sein zu können, wir müssen Arbeit daran wenden und uns nach Kräften anstrengen, daß wir ein goldenes oder silbernes Gefäß seien! Die tönernen Gefäße aber zu zerschlagen, das ist allein Sache des Herrn, dem auch ein ‚eiserner Stab’ gegeben ist (Ps. 2,9; Apk. 2,27). Auch soll keiner auf das Anspruch erheben, was dem Sohne allein eigen ist, keiner soll meinen, er wäre imstande, die Tenne auszuschwingen und die Spreu wegzufegen und all das Unkraut nach menschlichem Urteil auszujäten. Das ist eine hoffärtige Verbohrtheit und eine frevlerische Vermessenheit, die sich solch böses Wüten selber herausnimmt ...“ (Brief 54).

Es soll also dies beides unerschütterlich stehenbleiben: (zunächst:) wer aus freiem Ermessen die äußere Gemeinschaft der Kirche verläßt, in der Gottes Wort 699 gepredigt wird und die Sakramente verwaltet werden, der hat keine Entschuldigung; und dann weiter: die Gebrechen weniger oder vieler bieten uns kein Hindernis, in solcher Kirche durch die von Gott eingesetzten Zeremonien rechtmäßig unseren Glauben zu bekennen; denn ein frommes Gewissen wird durch die Unwürdigkeit eines anderen, sei es ein Hirte der Kirche oder ein amtloser Mensch, nicht verletzt, und die Sakramente sind für einen heiligen und rechtschaffenen Menschen nicht weniger rein und heilbringend, wenn sie zugleich auch von Unreinen berührt werden.

19. Die voorbeeld van Christus

Maar hoe was dit in die tyd van Christus en die apostels? Die wanhopige goddeloosheid van die Fariseërs en die teuellose lewensbandeloosheid kon hulle nogtans nie verhinder om dieselfde rites saam met die volk te 1292 beoefen en om met die res in een tempel bymekaar te kom om in die openbaar hulle godsdiens te beoefen nie. Waaruit het dit anders ontstaan as dat diegene wat met ’n rein gewete aan dieselfde rites deelgeneem het, bewus was daarvan dat hulle glad nie deur gemeenskap met die goddeloses besoedel word nie? As die voorbeeld van die profete en die apostels iemand weinig beïnvloed, moet hy hom ten minste by die gesag van Christus berus. Cyprianus stel dit dus goed wanneer hy sê: “Hoewel daar oënskynlik onkruid of onrein houers in die kerk is, is dit nogtans geen rede waarom ons die kerk moet verlaat nie. Ons moet eerder swoeg om koring te wees. Ons moet daarna streef en sover ons kan, ons daarvoor inspan om ’n goue of ’n silwer houer te wees. Verder is dit die Here alleen se voorreg om erdehouers stukkend te breek omdat aan Hom ’n staf van yster gegee is;¹⁴⁸ en niemand mag iets vir hom toe-eien wat aan die Seun alleen behoort asof hy by magte sou wees om die kaf uit te waai, die strooi te suiwer¹⁴⁹ en alle onkruid volgens die oordeel van die mens te skei nie.¹⁵⁰ Dit is vermetele hardnekkigheid en heiligskennige verwaandheid wat ’n bedorwe waansin homself toe-eien,” ensovoorts.¹⁵¹

Beide die volgende punte moet dus vas bly staan, naamlik dat iemand wat vrywillig die uitwendige gemeenskap van’n kerk verlaat waar die Woord van God verkondig en die sakramente bedien word, geen verskoning het nie. Verder, dat die gebreke van ’n paar mense of van baie ons nie verhinder om daar na behore volgens die seremonies wat deur God ingestel is, ons geloof te bely nie want ’n vroom gewete word geen leed aangedoen deur die onwaardigheid van iemand anders nie, òf hy nou ook al ’n herder òf ’n privaat persoon is. Die geheimenisse is ook nie vir ’n heilige en opregte mens minder rein en minder voordelig omdat hulle tegelyk deur onreines aangeraak word nie.

19. А каковы были времена Иисуса Христа и апостолов? И тем не менее отчаянное нечестие фарисеев и распутная жизнь народа не мешали апостолам приносить жертвы, приходить в храм поклоняться Богу и возносить торжественные молитвы вместе со всеми, А ведь они никогда бы этого не сделали, если бы не были уверены: кто в чистоте душевной участвует в Божественных таинствах рядом с нечестивцами, того не пятнает их соседство.

Если же кто-то не довольствуется примерами пророков и апостолов, то пусть снизойдёт хотя бы к авторитету Иисуса Христа. В связи с этим св. Киприан очень верно говорит следующее: «Хотя бы и были в Церкви дурные семена и нечистые сосуды, нам отнюдь не следует из-за этого удаляться от неё, но, скорее, следует приложить старания к тому, чтобы самим стать доброй пшеницей и сосудами из золота и серебра. Разбивать же глиняные сосуды дано лишь Иисусу Христу, которому вручён для этого железный бич. Пусть никто не присваивает себе и не делает суждением человеческим того, что принадлежит одному Сыну Божьему, - права исторгать плевелы, очищать воздух и трясти солому, чтобы отделить доброе зерно. Это - одержимость гордыни и кощунственная дерзость» (Киприан. Письма, 54, III, 1-2 (MPL, IV (Ер. 51), 353 р.)).

Итак, два вопроса для нас решены. Первое: кто своевольно прекращает внешнее общение с Церковью, в которой проповедуется Слово Божье и совершаются Божьи таинства, тот не имеет оправдания. Второе: пороки других людей, пусть даже многочисленные, отнюдь не препятствуют нам исповедовать нашу христианскую веру через участие в таинствах Господа нашего совместно с ними. Потому что чистая совесть не несёт ущерба от недостоинства других, пускай даже самого пастыря. И таинства Господа нашего не перестают быть спасительными для чистого и неповреждённого человека оттого, что получены от злых и нечистых.

20. | Ultra etiam progreditur eorum morositas et fastus: quia Ecclesiam non agnoscunt nisi minimis quibusque naevis puram³, imo probis doctoribus succensent: quia fideles ad profectum hortando, tota vita sub vitiorum onere gemere doceant, et ad veniam confugere. Hoc enim modo iactant^e a perfectione abduci. Fateor quidem in urgenda perfectione non lente vel frigide laborandum, ac multo minus cessandum esse: sed eius fiducia, dum adhuc in cursu sumus, imbuere animos, diabolicum esse commentum dico. Itaque in symbolo || ^f Ecclesiae peccatorum remissio apposite subnectitur; hanc enim non consequuntur nisi soli illius cives ac domestici^g, quemadmodum legitur apud Prophetam [Iesa. 33. b. 14^h]. Praecedere ergo debet aedificatio caelestis Ierusalem, in qua deinde indulgentia haec Deiⁱ locum habeat, ut quicunque ad eam concesserint, eorum 24 deleatur iniquitas. Dico autem aedificari primum oportere, non quod Ecclesia sine peccatorum remissione ulla esse queat: sed quia misericordiam suam Dominus non promisit nisi in sanctorum communione¹. Est ergo primus nobis in Ecclesiam ac regnum Dei ingressus, peccatorum remissio: sine qua nihil est nobis cum Deo foederis aut coniunctionis. || Sic enim per Prophetam^a loquitur, In illa die percutiam vobis^b foedus cum bestia agri, cum volucre caeli et reptili terrae. Arcum, gladium et bellum conteram de terra, et dormire faciam homines absque terrore. Desponsabo vos mihi in sempiternum. Desponsabo (inquam) in iustitia, in iudicio, in misericordia et miserationibus [Oseae 2. d. 18]². Videmus qualiter per suam misericordiam nos sibi Dominus reconciliet. Sic et alibi, dum praedicit recolligendum populum, quem in ira dissipaverat, Mundabo (inquit) eos ab omni iniquitate qua peccarunt mihi [Ier. 33. a. 8]. Quare in Ecclesiae societatem ablutionis signo initiamur: quo doceamur non patere nobis in Dei^c familiam aditum, nisi primum eius bonitate sordes nostrae abstergantur^d.

20. Leur chagrin et arrogance passe encore plus outre: pource qu’il ne recognoissent nulle Eglise, qui ne soit pure des moindres tasches du monde: mesmes se ruent fierement sur les Pasteurs qui taschent à faire leur devoir, d’autant qu’en exhortant les fideles à profiter, ils les advertissent que toute leur vie ils seront entachez de quelque vice, et pour ceste cause les incitent à gemir devant Dieu, pour obtenir pardon. Car ces grans correcteurs leur reprochent que par ce moyen ils retirent le peuple de perfection. Or je confesse bien qu’en incitant les hommes à saincteté, on ne doit point estre froid ne lasche, mais qu’on y doit travailler à bon escient. Au reste, de faire à croire aux hommes, pendant qu’ils sont au chemin, que desja ils sont accomplis, c’est les abbreuver d’une resverie diabolique. Et pourtant au Symbole la remission des pechez est conjointe bien à propos à l’Eglise: veu qu’elle ne se peut obtenir sinon de ceux qui sont membres de l’Eglise, comme dit le Prophete (Is. 33:24). Il faut donc que ceste Jerusalem celeste soit premierement edifiée, en laquelle apres ceste grace ait lieu, c’est que de tous ceux qui en seront citoyens, leur iniquité sera effacée. Or je dy qu’il faut qu’elle soit premierement edifiée, non pas que l’Eglise puisse aucunement estre sans la remission des pechez, mais d’autant que le Seigneur n’a point promis sa misericorde, sinon en la communion des Saincts. C’est donc nostre premiere entrée en l’Eglise et au royaume de Dieu, que la remission des pechez (sans laquelle nous n’avons aucune alliance ny appartenance avec Dieu) comme il est monstré par le Prophete Osée, En ce jour-là, dit le Seigneur, je feray alliance avec les bestes de la terre et les oyseaux du ciel. Je rompray arc et glaive: et feray cesser toute bataille de la terre, et feray dormir tous les hommes sans crainte. Je feray avec eux alliance à tousjours, l’alliance sera en justice, en jugement, en misericorde et en pitié (Osée 2:18, 19). Nous voyons comment nostre Seigneur nous reconcilie à soy par sa misericorde. Pareillement en un autre lieu, quand il predit qu’il recueillera le peuple, lequel il avoit dissipé en son ire: Je les purgeray, dit-il, de toute iniquité en laquelle ils m’ont offensé (Jer. 33:8). Pourtant nous sommes receus en la compagnie de l’Eglise de premiere entrée par le signe de lavement: dont il nous est monstré que nous n’avons nul acces en la famille de Dieu, sinon que premierement par sa bonté noz ordures soyent nettoyées.

20. Their severity and haughtiness go to still greater lengths. Acknowledging no church but such as is pure from the smallest blemishes, they are even angry with honest teachers, because, by exhorting believers to progressive improvements, they teach them to groan under the burden of sins, and to seek for pardon all their lifetime. For hereby, they pretend, the people are drawn away from perfection. I confess, that in urging men to perfection, we ought to labour with unremitting ardour and diligence; but to inspire their minds with a persuasion that they have already attained it, while they are yet in the pursuit of it, I maintain to be a diabolical invention. Therefore, in the Creed, the communion of saints is immediately followed by the forgiveness of sins, which can only be obtained by the citizens and members of the Church, as we read in the prophet.⁷⁵⁹ The heavenly Jerusalem, therefore, ought first to be built, in which this favour of God may be enjoyed, that whoever shall enter it, their iniquity shall be blotted out. Now, I affirm that this ought first to be built; not that there can ever be any Church without remission of sins, but because God has not promised to impart his mercy, except in the communion of saints. Our first entrance, therefore, into the Church and kingdom of God, is the remission of sins, without which we have no covenant or union with God. For thus he speaks by the prophet: “In that day will I make a covenant for them with the beasts of the field, and with the fowls of heaven, and with the creeping things of the ground; and I will break the bow and the sword, and the battle out of the earth, and will make them to lie down safely. And I will betroth thee unto me for ever; yea, I will betroth thee unto me in righteousness, and in judgment, and in loving-kindness, and in mercies.”⁷⁶⁰ We see how God reconciles us to himself by his mercy. So in another place, where he foretells the restoration of the people whom he had scattered in his wrath, he says, “I will cleanse them from all their iniquity, whereby they have sinned against me.”⁷⁶¹ Wherefore it is by the sign of ablution, that we are initiated into the society of his Church; by which we are taught that there is no admittance for us into the family of God, unless our pollution be first taken away by his goodness.

20. Fifth objection. Answer to the ancient and modern Cathari, and to the Novatians, concerning the forgiveness of sins

Their moroseness and pride proceed even to greater lengths. Refusing to acknowledge any church that is not pure from the minutest blemish, they take offence at sound teachers for exhorting believers to make progress, and so teaching them to groan during their whole lives under the burden of sin, and flee for pardon. For they preten¹ that in this way believers are led away from perfection. I admit that we are not to labour feebly or coldly in urging perfection, far less to desist from urging it; but I hold that it is a device of the devil to fill our minds with a confident belief of it while we are still in our course. Accordingly, in the Creed forgiveness of sins is appropriately subjoined to belief as to the Church, because none obtain forgiveness but those who are citizens, and of the household of the Church,as we read in the Prophet (Is. 33:24). The first place, therefore, should be given to the building of the heavenly Jerusalem, in which God afterwards is pleased to wipe away the iniquity of all who betake themselves to it. I say, however, that the Church must first be built; not that there can be any church without forgiveness of sins, but because the Lord has not promised his mercy save in the communion of saints. Therefore, our first entrance into the Church and the kingdom of God is by forgiveness of sins, without which we have no covenant nor union with God. For thus he speaks by the Prophet, “In that day will I make a covenant for them298with the beasts of the field, and with the fowls of heaven, and with the creeping things of the ground: and I will break the bow, and the sword, and the battle, out of the earth, and will make them to lie down safely. And I will betroth thee unto me for ever; yea, I will betroth thee unto me in righteousness, and in judgment, and in loving-kindness, and in mercies” (Hos. 2:18, 19). We see in what way the Lord reconciles us to himself by his mercy. So in another passage, where he foretells that the people whom he had scattered in anger will again be gathered together, “I will cleanse them from all their iniquity, whereby they have sinned against me” (Jer. 33:8). Wherefore, our initiation into the fellowship of the Church is, by the symbol of ablution, to teach us that we have no admission into the family of God, unless by his goodness our impurities are previously washed away.

20. Hun eigenzinnigheid en hoogmoed gaat nog verder: want zij erkennen geen kerk, tenzij die van de allergeringste smetten zuiver is, ja zij zijn toornig op de goede leraars, omdat die de gelovigen aansporen tot vordering en hun toch leren hun ganse leven onder de last der gebreken te zuchten en tot vergiffenis hun toevlucht te nemen. Want zij beweren, dat de gelovigen zo van de volmaaktheid worden afgeleid. Ik erken wel, dat men in het aandringen op volmaaktheid niet traag of slap te werk moet gaan, en dat men nog veel minder daarin werkeloos moet zijn, maar de harten te vervullen met een vertrouwen daarop, terwijl we nog in de loopbaan zijn, dat noem ik een duivels verzinsel. Daarom wordt in de artikelen des geloofs het artikel over de vergeving der zonden passend vastgeknoopt aan het artikel over de kerk. Want deze vergeving verkrijgen alleen haar burgers en huisgenoten, gelijk men leest bij de profeet (Jes. 33:24) Dus moet de opbouwing van het hemelse Jeruzalem voorgaan, waarin dan deze goedertierenheid Gods plaats moge hebben, dat de ongerechtigheid van allen, die zich tot haar begeven hebben, wordt uitgewist. Ik zeg echter, dat de kerk eerst moet worden gebouwd, niet omdat er enige kerk zonder vergeving der zonden zijn kan, maar omdat de Here zijn barmhartigheid slechts in de gemeenschap der heiligen beloofd heeft. De vergeving der zonden, zonder welke wij geen verbond of gemeenschap met God hebben, is dus voor ons de eerste ingang tot de kerk en het Koninkrijk Gods. Want zo spreekt Hij door de profeet (Hos. 2:17) "Te dien dage zal Ik een verbond voor u maken met het gedierte des velds, en met het gevogelte des hemels, en het kruipend gedierte des aardbodems; en Ik zal de boog, en het zwaard en de krijg van de aarde verbreken, en Ik zal de mensen doen slapen zonder schrik: Ik zal u Mij ondertrouwen in eeuwigheid, ja Ik zal Mij ondertrouwen in gerechtigheid, in gericht, in goedertierenheid en barmhartigheden." Wij zien, hoe de Here door zijn barmhartigheid ons met zich verzoent. Zo zegt Hij ook elders (Jer. 33:8) waar Hij voorzegt, dat het volk, dat Hij in zijn toorn verstrooid had, weer verzameld zal worden: "Ik zal hen reinigen van al hun ongerechtigheid, met dewelke zij tegen Mij gezondigd hebben." Daarom worden wij tot de gemeenschap der kerk aangenomen door het teken der afwassing, opdat wij daardoor zouden leren, dat de toegang tot Gods huisgezin voor ons niet openstaat, tenzij eerst door zijn goedheid onze vuilheden afgewist worden.

20. Sündenvergebung und Kirche

Aber der Eigensinn und die Aufgeblasenheit solcher Leute geht noch weiter. Denn sie erkennen keine Kirche an, sofern sie nicht auch von den geringsten Flecken rein ist, ja, sie fahren gegen die rechtschaffenen Lehrer los, weil diese die Gläubigen zum Weiterschreiten ermahnen und sie dabei lehren, ihr Leben lang unter der Last ihrer Gebrechen zu seufzen und ihre Zuflucht zur Vergebung zu nehmen! Sie behaupten, auf diese Weise führte man die Gläubigen von der Vollkommenheit ab.

Ich gebe nun zwar zu, daß man nicht etwa lässig oder kalt sein soll, wenn man sich bemüht, auf Vollkommenheit zu dringen, und noch viel weniger davon ablassen darf; aber ich behaupte: es ist ein teuflisches Hirngespinst, wenn man, solange wir noch im Laufe sind, die Herzen mit dem Vertrauen auf solche Vollkommenheit erfüllt. Deshalb wird im Glaubensbekenntnis die Vergebung der Sünden durchaus sinnvoll an die Lehre von der Kirche angeschlossen. Denn solche Vergebung erlangt niemand als allein die Bürger und Hausgenossen der Kirche, wie es bei dem Propheten zu lesen steht (Jes. 33,14-24). Vorausgehen muß also die Erbauung des himmlischen Jerusalem, in dem dann auch jene Nachsicht Gottes ihren Platz haben soll, so daß die Ungerechtigkeit aller, die sich zu ihr begeben haben, ausgetilgt wird. Wenn ich sage, daß zuerst die Kirche erbaut werden muß, so geschieht das nicht etwa, weil je eine Kirche ohne Vergebung der Sünden sein könnte, sondern weil der Herr seine Barmherzigkeit allein der Gemeinschaft der Heiligen verheißen hat. Der erste Zugang zur Kirche und zu Gottes Reich ist also für uns die Vergebung der Sünden, ohne die es für uns keinerlei Bund oder Verbindung mit Gott geben kann. Denn er spricht durch den Propheten: „Und ich will euch zur selben Zeit einen Bund machen mit den Tieren auf dem Felde, mit den Vögeln unter dem Himmel und mit dem Gewürm auf Erden und will Bogen, Schwert und Krieg vom Lande zerbrechen und die Menschen ohne Schrecken ruhen lassen. Ich will mich mit euch verloben in Ewigkeit, ich will mich, sage ich, mit euch vertrauen in Gerechtigkeit und Gericht, in Gnade und Barmherzigkeit“ (Hos. 2,20f.; nicht ganz Luthertext). Da sehen wir, wie der Herr uns durch seine Barmherzigkeit mit sich aussöhnen will. So spricht er es auch an anderer Stelle aus; er sagt da voraus, daß er das Volk, das er in seinem Zorn zerstreut hat, wieder sammeln will, und dann heißt es: „Ich will sie reinigen von aller Missetat, damit sie wider mich gesündigt haben“ (Jer. 33,8). Deshalb werden wir in die Gemeinschaft der Kirche durch das Zeichen der Abwaschung aufgenommen; dadurch sollen wir gelehrt werden, daß uns zu Gottes Hausgenossenschaft kein Zugang offensteht, wenn nicht zuerst durch seine Güte unsere Flecken abgewischt werden.

20. ’n Weerlegging van die beswaar dat ’n sondige kerk gelowiges nie tot volmaaktheid kan aanspoor nie

Hulle eiesinnige hooghartigheid gaan selfs nog verder want hulle erken nie ’n kerk tensy dit van selfs die geringste smette suiwer is nie;¹⁵² inteendeel, hulle erger hulle vir regskape leraars omdat hulle deur gelowiges tot vordering aan te spoor hulle leer om hulle hele lewe 1293 onder die las van hulle gebreke te sug en hulle toevlug tot vergiffenis te neem. Hulle voer aan dat gelowiges so van die volmaaktheid af weggelei word.¹⁵³

Ek erken wel dat ons in ons aandrang op volmaaktheid nie traag of onverskillig moet swoeg,¹⁵⁴ en minder nog, daarmee moet ophou nie. Ek sê dat, terwyl ons nog in hierdie wedren is, dit ’n duiwelse versinsel is as ons ons vertroue in volmaaktheid stel. Derhalwe is sondevergiffenis in die geloofsbelydenis paslik net na (die artikel oor) die kerk bygevoeg want, soos ons in die profeet lees, is dit iets wat slegs burgers en huisgenote van die kerk verkry.¹⁵⁵ Die opbou van die hemelse Jerusalem behoort dus voorrang te geniet omdat hierdie milddadigheid van God uiteindelik hierin plaasvind sodat die ongeregtigheid van almal wat hulle daarheen begewe, uitgewis kan word. Ek sê egter dat dit eers opgebou moet word - nie dat enige kerk sonder sondevergiffenis kan bestaan nie maar dat die Here sy barmhartigheid slegs in die gemeenskap van die heiliges beloof het.¹⁵⁶ Sondevergiffenis is dus ons eerste tree in die kerk en in die koninkryk van God in en daarsonder het ons geen verbond of verbintenis met God nie. Want deur sy profeet sê Hy: “Op daardie dag sal Ek vir julle ’n verbond met die wilde diere van die veld sluit, met die voëls van die hemel en die kruipende diere van die aarde. Boog, swaard en oorlog sal Ek van die aarde afvee, en Ek sal mense sonder vrees laat slaap. Ek sal julle aan My verloof tot in ewigheid. Ek sal julle verloof, sê Ek, in geregtigheid, in oordeel, in barmhartigheid en medelye”.¹⁵⁷ Ons sien hoe die Here ons deur sy barmhartigheid met Hom versoen. So sê Hy ook elders wanneer Hy die versameling van sy volk wat Hy in sy toorn verstrooi het, verkondig: “Ek sal hulle reinig van elke ongeregtigheid waarmee hulle teen My gesondig het”.¹⁵⁸ Ons word daarom deur die teken van afwassing in die gemeenskap van die kerk ingewy om daardeur geleer te word dat die gesin van God nie vir ons toeganklik is tensy ons vuilheid eers deur sy goedertierenheid van ons afgewas is nie.

20. Суровость и высокомерие наших противников доходят до того, что они признают лишь такую Церковь, у которой нет никаких пятен мирской жизни. Они яростно лягают тех пастырей, которые стараются исполнять свой долг, а именно: побуждая верующих к совершенствованию, в то же время предупреждают их, что на протяжении всей своей жизни они будут подвержены тому или иному пороку, и поэтому должны стенать перед Богом, чтобы получить прощение. А эти великие ревнители праведности упрекают пастырей, что те таким образом якобы отвращают народ от совершенства.

Я согласен с тем, что, когда люди побуждаются к святости, они не могут быть вялыми и расслабленными и должны трудиться изо всех сил. Но уверять людей, находящихся в пути, будто они уже достигли совершенства, значит опаивать их дьявольским зельем. В Символе веры прощение грехов вполне справедливо связывается с Церковью, поскольку оно может быть получено лишь членами Церкви, как и сказано пророком (Ис 33:14-24). Следовательно, нужно сперва воздвигнуть тот небесный Иерусалим, где впоследствии явится эта благодать - изглаживание нечестия всех тех, кто станет его жителем. Повторяю, его сперва нужно воздвигнуть. Не потому, что Церковь не может существовать без прощения грехов, но потому, что Господь обещал свое милосердие лишь находящимся в общении святых. Таким образом, прощение грехов (без которого мы не в Завете с Богом) есть наше первое вхождение в Церковь и в Царство Божье, как свидетельствует об этом пророк Осия: «И заключу в то время для них союз с полевыми зверями и с птицами небесными и с пресмыкающимися по земле; и лук, и меч, и войну истреблю из земли той, и дам им жить в безопасности. И обручу тебя Мне навек, и обручу тебя Мне в правде и суде, в благости и милосердии» (Ос 2:18-19). Мы видим, что Господь примирил нас с Собой своим милосердием. Подобным образом высказывается Он и в другом месте, предрекая, что соберёт народ, рассеянный Им во гневе: «Очищу их от всего нечестия их, которым они грешили предо Мною» (Иер 33:8). Поэтому и входим мы впервые в общение Церкви через очищение (т.е. крещение - прим. ред.); тем самым нам явлено, что мы получаем доступ к Божьему семейству не иначе, как через предварительное очищение от нашей скверны, совершаемое Богом по его благости.

21. Neque vero per peccatorum remissionem nos in Ecclesiam modo semel recipit et cooptat Dominus, sed per eandem nos in ipsa conservat ac tuetur. Quorsum enim attineret, veniam nobis fieri quae nulli usui futura esset? Irritam autem et delusoriam fore Domini misericordiam, si semel duntaxat obtingeret, unusquisque piorum sibi testis est: quia nemo non sibi conscius est per totam vitam multarum infirmitatum, quae Dei misericordia indigent. || Et sane non frustra suis domesticis peculiariter hanc gratiam Deus promittit, nec frustra quotidie eundem reconciliationis nuntium illis deferri iubet. || Itaque ut per totam vitam peccati reliquias circunferimus, nisi assidua in remittendis delictis Domini gratia sustentemur, momentum 25 unum in Ecclesia vix persistemus. Vocavit autem suos Dominus in aeternam salutem; suis ergo illi^a peccatis veniam semper paratam esse cogitare debent. || Quare certo statuendum^b, divina liberalitate, intercedente Christi merito, per Spiritus sanctificationem, peccatorum gratiam nobis factam esse ac quotidie fieri, qui in Ecclesiae corpus asciti et inserti sumus.

21. Et de fait, ce n’est pas pour un coup que par la remission des pechez Dieu nous reçoit en son Eglise: mais aussi par icelle il nous y entretient et conserve. Car à quel propos nostre Seigneur nous feroit-il un pardon qui ne nous apporteroit nulle utilité? Or est-il ainsi que la misericorde de Dieu seroit vaine et frustratoire, si elle nous estoit pour une seule fois concedée. De laquelle chose un chacun fidele se peut rendre tesmoignage, veu qu’il n’y a nul qui ne se sente en toute sa vie coulpable de beaucoup d’infirmitez, lesquelles ont besoin de la misericorde de Dieu. Et de fait, non sans cause Dieu promet particulierement à ses domestiques de leur estre tousjours pitoyable, commandant que ce message leur soit journellement porté. Parquoy, comme nous sommes tousjours chargez, cependant que nous vivons, des reliques de peché, il est certain que nous ne pourrions consister une seule minute de temps en l’Eglise, si la grace de Dieu ne nous subvenoit assiduellement en nous remettant noz fautes. Aucontraire, le Seigneur a appellé les siens à salut eternel: ils doyvent donc estimer que sa grace est tousjours preste à leur faire mercy de leurs offenses. Parquoy il faut tenir ce poinct resolu, que par la clemence de Dieu, moyennant le merite de Jesus Christ, par la sanctification de son Esprit, la remission de noz pechez nous a esté faite, et nous est faite journellement, entant que nous sommes unis au corps de l’Eglise.

21. Nor does God only once receive and adopt us into his Church by the remission of sins; he likewise preserves and keeps us in it by the same mercy. For to what purpose would 242it be, if we obtained a pardon which would afterwards be of no use? And that the mercy of the Lord would be vain and delusive, if it were only granted for once, all pious persons can testify to themselves; for every one of them is all his lifetime conscious of many infirmities, which need the Divine mercy. And surely it is not without reason, that God particularly promises this grace to the members of his family, and commands the same message of reconciliation to be daily addressed to them. As we carry about with us the relics of sin, therefore, as long as we live, we shall scarcely continue in the Church for a single moment, unless we are sustained by the constant grace of the Lord in forgiving our sins. But the Lord has called his people to eternal salvation; they ought, therefore, to believe that his grace is always ready to pardon their sins. Wherefore it ought to be held as a certain conclusion, that from the Divine liberality, by the intervention of the merit of Christ, through the sanctification of the Spirit, pardon of sins has been, and is daily, bestowed upon us, who have been admitted and ingrafted into the body of the Church.

21. Answer to the fifth objection continued. By the forgiveness of sins believers are enabled to remain perpetually in the Church.

Nor by remission of sins does the Lord only once for all elect and admit us into the Church, but by the same means he preserves and defends us in it. For what would it avail us to receive a pardon of which we were afterwards to have no use? That the mercy of the Lord would be vain and delusive if only granted once, all the godly can bear witness; for there is none who is not conscious, during his whole life, of many infirmities which stand in need of divine mercy.And truly it is not without cause that the Lord promises this gift specially to his own household, nor in vain that he orders the same message of reconciliation to be daily delivered to them. Wherefore, as during our whole lives we carry about with us the remains of sin, we could not continue in the Church one single moment were we not sustained by the uninterrupted grace of God in forgiving our sins. On the other hand, the Lord has called his people to eternal salvation, and therefore they ought to consider that pardon for their sins is always ready. Hence let us surely hold that if we are admitted and ingrafted into the body of the Church, the forgiveness of sins has been bestowed, and is daily bestowed on us, in divine liberality, through the intervention of Christ’s merits, and the sanctification of the Spirit.

21. Maar niet alleen ontvangt de Here ons door de vergeving der zonden eenmaal in zijn kerk en neemt Hij ons in haar op, maar ook bewaart en beschermt Hij ons in haar door diezelfde vergeving. Want waartoe zou het dienen, dat wij een vergiffenis kregen, die ons tot generlei nut zou strekken? En dat de barmhartigheid des Heren doelloos en bedriegelijk zou zijn, wanneer ze slechts eenmaal verkregen werd, kan iedere vrome voor zichzelf getuigen; want een ieder is zich zijn ganse leven door bewust van vele zwakheden, die Gods barmhartigheid nodig hebben. En ongetwijfeld belooft God deze genade niet tevergeefs aan zijn huisgenoten in het bijzonder, en niet tevergeefs beveelt Hij, dat deze zelfde boodschap der verzoening hun dagelijks gebracht moet worden. Daarom, indien wij niet, gelijk we de overblijfselen der zonde gedurende ons ganse leven omdragen, door de voortdurende genade des Heren, die Hij betoont in het vergeven der zonden, gesteund worden, zullen wij ternauwernood één ogenblik in de kerk blijven. Maar de Here heeft de zijnen geroepen tot eeuwige zaligheid; zij moeten dus bedenken, dat voor hun zonden altijd vergiffenis bereid is. Daarom moeten wij voor zeker houden, dat door Gods milddadigheid, en door de tussenkomst van Christus' verdienste, en door de heiligmaking des Geestes, ons, die in het lichaam der kerk zijn aangenomen en ingelijfd, kwijtschelding van onze zonden geschied is, en nog dagelijks geschiedt.

21. Fortdauernde Vergebung für die Glieder der Kirche!

Aber es ist nicht so, als ob uns der Herr bloß einmal durch die Vergebung unserer Sünden in die Kirche aufnähme und zu ihr hinzutäte, sondern er erhält und bewahrt uns auch durch die Vergebung der Sünden in ihr. Was sollte es auch für einen Zweck haben, wenn uns eine Vergebung widerführe, die uns keinen Nutzen brächte? Jeder einzelne unter den Frommen ist sich aber selbst ein Zeuge dafür, daß die Barmherzigkeit des Herrn unwirksam und trügerisch wäre, wenn sie dem Menschen bloß einmal widerführe. Denn es ist keiner, der sich nicht sein ganzes Leben hindurch vieler Schwachheiten schuldig wüßte, die Gottes Barmherzigkeit 700 nötig haben. Und es ist sicherlich nicht umsonst, daß Gott solche Gnade insbesondere seinen Hausgenossen verheißt, es ist auch nicht umsonst, daß er gebietet, es solle ihnen Tag für Tag die gleiche Botschaft der Versöhnung zugetragen werden, wenn wir also angesichts der Tatsache, daß wir unser ganzes Leben lang die Überbleibsel der Sünde mit uns herumtragen, nicht durch die beständige Gnade des Herrn, die er zur Vergebung unserer Sünden wirksam sein läßt, aufrechterhalten würden, so würden wir kaum einen Augenblick lang in der Kirche bleiben können. Der Herr hat aber die Seinen zu ewigem Heil berufen, und deshalb sollen sie bedenken, daß für ihre Sünden allezeit Vergebung bereit ist. Daher soll es unverbrüchlich feststehen, daß für uns, die wir in den Leib der Kirche aufgenommen und eingefügt sind, durch Gottes Freundlichkeit, durch das Eintreten des Verdienstes Christi für uns und durch die Heiligung des Geistes Vergebung der Sünden geschehen ist und Tag für Tag geschieht.

21. 1294 Lidmate van die kerk kan nogtans van sondevergiffenis verseker wees

Die Here aanvaar en verkies ons nie alleen deur sondevergiffenis eenmaal tot sy kerk nie maar deur dieselfde sondevergiffenis bewaar en beskerm Hy ons ook daarin. Want waartoe sou dit dien dat ’n vergiffenis aan ons geskenk word wat vir ons tot geen nut sou wees nie? Elkeen van die godvrugtiges kan vir homself getuig dat die Here se barmhartigheid waardeloos en misleidend sou wees as dit slegs eenmaal met hulle sou gebeur. Elkeen is trouens sy hele lewe lank bewus van die menigvuldige swakhede wat God se barmhartigheid benodig. En God belowe hierdie genade nie verniet besonderlik aan sy huisgenote nie en Hy gebied ook nie verniet dat dieselfde boodskap van versoening elke dag aan hulle gebring moet word nie. Hoewel ons dus die oorblyfsels van die sonde ons hele lewe met ons saamdra, sal ons nouliks een oomblik in die kerk kon bly tensy ons deur die voortdurende genade van die Here in die vergiffenis van ons oortredings onderskraag word. Die Here het diegene wat aan Hom behoort, egter tot die ewige geluksaligheid geroep. Hulle behoort derhalwe daaraan te dink dat vergiffenis altyd vir hulle sondes gereed is. Daarom moet ons vir seker vasstel dat ons sondes - ons wat in die liggaam van die kerk opgeneem en ingelyf is -, deur God se vrygewigheid, deur die tussenkoms van die verdienste van Christus en deur die heiligmaking van die Gees vergewe is en elke dag vergeef word.

21. В действительности Бог через прощение грехов не просто однажды принимает нас в свою Церковь, но удерживает и сохраняет нас в ней. Ибо для чего Господь давал бы нам прощение, не приносящее никакой пользы? Милосердие Божье оказалось бы тщетным и обескураживающим, если бы оно даровалось нам лишь один раз. Любой верующий может засвидетельствовать это, потому что нет никого, кто на протяжении всей жизни не чувствовал бы себя виновным во множестве слабостей, требующих милосердия Бога.

И в самом деле, Бог не без причины особо обещает своим близким быть всегда милостивым к ним, ежедневно посылая им весть примирения. Ибо в силу того, что мы, пока живы, несём бремя последствий греха, то, конечно, не смогли бы и одной минуты удержаться в лоне Церкви, если бы благодать Божья не приходила нам постоянно на помощь и не снимала с нас прегрешений. Господь же призвал своих верных к вечному спасению. Значит, они должны полагать, что Он всегда по милости своей готов простить их грехи. Поэтому надлежит считать твёрдо установленным, что милосердием Божьим, посредством заслуг Иисуса Христа и через освящение Св. Духом совершилось прощение наших грехов и совершается каждый день, пока мы соединены с телом Церкви.

22. | Ad hoc bonum nobis impartiendum claves Ecclesiae datae sunt. Non enim quum Apostolis mandatum dedit Christus, et potestatem contulit remittendi peccata [Mat. 16. c. 19, et 18. c. 18; Iohan. 20. e. 23], hoc tantum voluit, ut eos solverent a peccatis qui ab impietate ad Christi fidem converterentur: sed magis, ut hoc officio fungerentur perpetuo inter fideles. Quod Paulus docet, quum scribit legationem reconciliationis depositam esse apud Ecclesiae ministros, quo subinde populum nomine Christi exhortentur ad se reconciliandum Deo [2. Cor. 5. d. 20]¹. Ergo in sanctorum communione, ipsius Ecclesiae ministerio nobis assidue remittuntur peccata, quum Presbyteri vel Episcopi, quibus hoc munus commissum est, pias conscientias Evangelicis promissionibus in spe veniae et remissionis confirmant; idque tam publice quam privatim, prout necessitas postulat. Sunt enim permulti, qui pro sua infirmitate singulari pacificatione indigent^c. Et Paulus non tantum pro communi concione, sed etiam per domos testificatum se refert fidem in Christum, et^d unumquenque sigillatim admonuisse de salutis doctrina [Act. 20. d. 20]. Tria igitur hic nobis observanda sunt: Primum, quantalibet sanctitate polleant filii Dei, hac tamen conditione semper esse, quandiu in mortali corpore habitant, ut sine peccatorum remissione consistere nequeant coram Deo. Deinde, hoc beneficium sic esse Ecclesiae proprium, ut non aliter eo fruamur quam si permanemus in illius communione. Tertio, per Ecclesiae ministros et pastores nobis dispensari, vel Evangelii praedicatione, vel Sacramentorum administratione; atque hac in parte maxime eminere clavium potestatem quam Dominus fidelium societati contulit^e. Proinde unusquisque nostrum hoc officii sui esse cogitet, non alibi quaerere remissionem peccatorum quam ubi Dominus eam posuit. De publica reconciliatione, quae ad disciplinam spectat, suo loco dicetur ^{f 2}. 26

22. Et de fait, c’est pourquoy le Seigneur a donné les clefs à son Eglise, afin qu’elle eust la dispensation de ceste grace pour nous en faire participans. Car quand Jesus Christ a commandé à ses Apostres, et leur a donné la puissance de remettre les pechez (Matth. 16:19; 18:18; Jean 20:23): ce n’a pas esté seulement afin qu’ils desliassent ceux qui se convertiroyent à la foy Chrestienne, et qu’ils fissent cela pour une fois: mais afin qu’ils exerçassent cest office continuellement envers les fideles. Ce que sainct Paul enseigne, quand il escrit que Dieu a commis aux ministres de son Eglise l’ambassade de reconciliation, pour exhorter journellement le peuple à se reconcilier à Dieu au nom de Christ (2 Cor. 5:19, 20). Pourtant en la communion des saincts, les pechez nous sont remis continuellement par le ministere de l’Eglise, quand les Prestres et Evesques, ausquels ceste charge est commise, conferment les consciences des fideles par les promesses de l’Evangile, et les certifient que Dieu leur veut faire pardon et mercy: et cela tant en commun qu’en particulier, selon que la necessité le requiert. Car il y en a d’aucuns si infirmes, qu’ils ont bien mestier qu’on les console à part et en privé: et sainct Paul ne dit pas que seulement en sermon public, mais aussi par les maisons il a enseigné le peuple en la foy de Jesus Christ, admonestant un chacun de son salut (Act. 20:20, 21). Pourtant il nous faut icy observer trois choses. La premiere est, que quelque saincteté qui soit aux fideles, neantmoins pendant qu’ils habitent en ce corps mortel, ils ne peuvent consister devant Dieu, sinon en ayant remission de leurs pechez, d’autant qu’ils sont tousjours povres pecheurs. La seconde est, que ce benefice est donné à l’Eglise comme en garde, tellement que nous ne pouvons obtenir pardon de noz fautes devant Dieu, qu’en perseverant en la communion d’icelle. La troisieme est, que ce bien nous est distribué et communiqué par les Ministres et Pasteurs, tant en la predication de l’Evangile qu’aux Sacremens: et mesme la puissance des clefs est principalement comprinse en cela. Pourtant l’office d’un chacun de nous est, de ne chercher la remission de nos pechez ailleurs qu’où Dieu l’a mise. Touchant de la reconciliation publique qui appartient à la police, il sera dit en son lieu.

22. It was to dispense this blessing to us, that the keys were given to the Church.⁷⁶² For, when Christ gave commandment to his apostles, and conferred on them the power of remitting sins,⁷⁶³ it was not with an intention that they should merely absolve from their sins those who were converted from impiety to the Christian faith, but rather that they should continually exercise this office among the faithful. This is taught by Paul, when he says, that the message of reconciliation was committed to the ministers of the Church, that in the name of Christ they might daily exhort the people to be reconciled to God.⁷⁶⁴ In the communion of saints, therefore, sins are continually remitted to us by the ministry of the Church, when the presbyters or bishops, to whom this office is committed, confirm pious consciences, by the promises of the gospel, in the hope of pardon and remission; and that as well publicly as privately, according as necessity requires. For there are many persons who, on account of their infirmity, stand in need of separate and private consolation. And Paul tells us that he “taught,” not only publicly, but also “from house to house, testifying repentance toward God, and faith toward our Lord Jesus Christ;”⁷⁶⁵ and admonished every individual separately respecting the doctrine of salvation. Here are three things, therefore, worthy of our observation. First, that whatever holiness may distinguish the children of God, yet such is their condition as long as they inhabit a mortal 243body, that they cannot stand before God without remission of sins. Secondly, that this benefit belongs to the Church; so that we cannot enjoy it unless we continue in its communion. Thirdly, that it is dispensed to us by the ministers and pastors of the Church, either in the preaching of the gospel, or in the administration of the sacraments; and that this is the principal exercise of the power of the keys, which the Lord has conferred on the society of believers. Let every one of us, therefore, consider it as his duty, not to seek remission of sins any where but where the Lord has placed it. Of public reconciliation, which is a branch of discipline, we shall speak in its proper place.

22. The keys of the Church given for the express purpose of securing this benefit. A summary of the answer to the fifth objection.

To impart this blessing to us, the keys have been given to the Church (Mt. 16:19; 18:18). For when Christ gave the command to the apostles, and conferred the power of forgiving sins, he not merely intended that they should loose the sins of those who should be converted from impiety to the faith of Christ;¹ but, moreover, that they should perpetually perform this office among believers. This Paul teaches, when he says that the embassy of reconciliation has been committed to the ministers of the Church, that they may ever and anon in the name of Christ exhort the people to be reconciled to God (2 Cor. 5:20). Therefore, in the communion of saints299our sins are constantly forgiven by the ministry of the Church, when presbyters or bishops, to whom the office has been committed, confirm pious consciences, in the hope of pardon and forgiveness by the promises of the gospel, and that as well in public as in private, as the case requires. For there are many who, from their infirmity, stand in need of special pacification, and Paul declares that he testified of the grace of Christ not only in the public assembly, but from house to house, reminding each individually of the doctrine of salvation (Acts 20:20, 21). Three things are here to be observed. First, Whatever be the holiness which the children of God possess, it is always under the condition, that so long as they dwell in a mortal body, they cannot stand before God without forgiveness of sins. Secondly, This benefit is so peculiar to the Church, that we cannot enjoy it unless we continue in the communion of the Church. Thirdly, It is dispensed to us by the ministers and pastors of the Church, either in the preaching of the Gospel or the administration of the Sacraments, and herein is especially manifested the power of the keys, which the Lord has bestowed on the company of the faithful. Accordingly, let each of us consider it to be his duty to seek forgiveness of sins only where the Lord has placed it. Of the public reconciliation which relates to discipline, we shall speak at the proper place.

22. Om ons deze weldaad toe te delen, zijn aan de kerk sleutelen gegeven. Want toen Christus aan de apostelen bevel gegeven heeft en macht verleend om de zonden te vergeven (Matt. 16:19; 18:18; Joh.20:23) heeft Hij niet alleen gewild, dat zij diegenen ontbinden zouden van de zonden, die zich van hun goddeloosheid tot het geloof in Christus bekeerden, maar veeleer, dat ze dit ambt voortdurend onder de gelovigen zouden bedienen. Dat leert Paulus, wanneer hij schrijft (2 Cor. 5:20) dat het gezantschap der verzoening aan de dienaren der kerk is toevertrouwd, opdat ze nu en dan het volk in de naam van Christus zouden vermanen om zich met God te verzoenen. Dus worden ons in de gemeenschap der heiligen door de dienst van de kerk zelf de zonden gedurig vergeven, wanneer de herders of bisschoppen, aan wie dit ambt toevertrouwd is, de vrome consciëntiën door de beloften des evangelies in de hoop op vergeving en kwijtschelding versterken. En dat zowel in 't openbaar als in 't bijzonder, alnaar de noodzakelijkheid eist. Want er zijn zeer velen, die ter oorzake van hun zwakheid een bijzondere vertroosting nodig hebben. En Paulus verhaalt (Hand. 20:20) dat hij niet alleen in de gemeenschappelijke vergadering, maar ook in de huizen het geloof in Christus betuigd heeft en een ieder afzonderlijk in de leer der zaligheid onderwezen heeft. Op drie dingen moeten wij dus hier letten: ten eerste, dat, met hoe grote heiligheid de kinderen Gods ook begaafd zijn, zij toch altijd in deze toestand zijn, zolang ze in het sterfelijk lichaam wonen, dat ze zonder vergeving der zonden niet kunnen bestaan voor God. Ten tweede, dat deze weldaad zozeer het eigendom der kerk is, dat wij haar niet anders genieten, dan wanneer wij in haar gemeenschap blijven. Ten derde, dat ze ons door de dienaars en herders der kerk wordt uitgedeeld, of door de prediking van het evangelie of door de bediening der sacramenten, en dat in dit deel vooral uitkomt de sleutelmacht, die de Here aan het gezelschap der vromen toebedeeld heeft. Laat daarom een ieder onzer bedenken, dat dit zijn plicht is, de vergeving der zonden niet ergens anders te zoeken, dan waar de Here haar geplaatst heeft. Over de openbare verzoening, die behoort tot de tucht, zal te zijner plaatse gesproken worden.

22. Die Schlüsselgewalt

Um uns dieses Gut zukommen zu lassen, sind der Kirche die Schlüssel gegeben. Denn als Christus den Aposteln den Auftrag gab und die Vollmacht übertrug, Sünden zu vergeben (Matth. 16,19; 18,18; Joh. 20,23), da wollte er damit nicht bloß, daß sie solche Menschen von ihren Sünden „lösten“, die sich von der Gottlosigkeit zum Glauben an Christus bekehrten, sondern viel mehr noch, daß sie diese Amtspflicht fort und fort unter den Gläubigen übten. Das lehrt Paulus, wenn er schreibt, daß die Botschaft der Versöhnung den Dienern der Kirche in Bewahrung gegeben ist, damit sie so das Volk immer wieder in Christi Namen ermahnen, sich mit Gott zu versöhnen (2. Kor. 5,18.20). So werden uns also in der Gemeinschaft der Heiligen durch den Dienst der Kirche selber immerfort unsere Sünden vergeben, wenn die Ältesten oder Bischöfe, denen dies Amt anvertraut ist, die frommen Gewissen durch die Verheißungen des Evangeliums in der Hoffnung auf Verzeihung und Vergebung stärken, und zwar öffentlich oder insonderheit, je nachdem die Notdurft es erfordert. Denn es gibt sehr viele, die um ihrer Schwachheit willen einer besonderen Tröstung bedürfen. Und Paulus berichtet, daß er nicht nur in der öffentlichen Predigt, sondern auch hin und her in den Häusern den Glauben an Christus bezeugt und jeden einzelnen für sich in der Lehre des Heils unterwiesen hat (Apg. 20,20f.).

Wir müssen also hier auf dreierlei achten. Erstens: die Kinder Gottes mögen sich noch so großer Heiligkeit erfreuen, so sind sie dennoch, solange sie in dem sterblichen Leibe wohnen, in einem solchen Zustande, daß sie ohne Vergebung der Sünden nicht vor Gott bestehen können. Zweitens: diese Wohltat (der Vergebung) ist der Kirche derart eigen, daß wir sie nicht anders genießen können als dadurch, daß wir in ihrer Gemeinschaft bleiben. Drittens: diese Wohltat wird durch die Diener und Hirten der Kirche an uns ausgeteilt, und zwar durch die Predigt des Evangeliums oder durch die Verwaltung der Sakramente, und in diesem Stück tritt die Schlüsselgewalt, die der Herr der Gemeinschaft der Gläubigen übertragen hat, am stärksten zutage. Jeder einzelne von uns soll also bedenken, daß es seine Pflicht ist, die Vergebung der Sünden nicht anderswo zu suchen als da, wo der Herr sie niedergelegt hat. Von der öffentlichen Versöhnung, die zur Zucht gehört, wird an der entsprechenden Stelle noch die Rede sein.

22. Die kerk se sleutelmag

Om ons hierdie seën deelagtig te maak, is sleutels aan die kerk gegee.¹⁵⁹ Want toe Christus aan sy apostels opdrag gegee het en die mag om sondes te vergewe aan hulle verleen het,¹⁶⁰ was dit nie maar net sy bedoeling dat hulle diegene wat hulle van goddeloosheid af na die geloof in Christus bekeer het, van hulle sondes moes verlos nie, maar eerder dat hulle hierdie plig voortdurend onder gelowiges moes vervul. Dit leer Paulus ons ook wanneer hy skryf dat die versoeningsboodskap by die bedienaars van die kerk gelaat is om die kerkvolk voortdurend in die Naam van Christus aan te spoor om hulle met God te versoen.¹⁶¹ In 1295 die gemeenskap van die heiliges word ons sondes derhalwe voortdurend deur die bediening van die kerk self vergewe wanneer presbiters of biskoppe aan wie hierdie amp toevertrou is, godvrugtige gewetens met die beloftes van die evangelie in hulle hoop op vergiffenis en kwytskelding versterk - en dit in die openbaar sowel as privaat namate die noodsaaklikheid daarvoor dit vereis. Daar is trouens uiters baie mense wat vanweë hulle swakheid besondere vertroosting nodig het. En Paulus vertel dat hy nie alleen in die algemene prediking nie maar ook van huis tot huis van sy geloof in Christus getuig het en dat hy elkeen afsonderlik oor die leer van die saligheid vermaan het.¹⁶²

 Hier moet ons dus op drie aspekte let: Ten eerste, hoe groot die heiligheid ook al is wat die kinders van God het, is hulle nogtans altyd in so ’n toestand dat, so lank hulle nog in hulle sterflike liggame woon, hulle nie sonder sondevergiffenis voor God se aangesig kan staan nie. Ten tweede moet ons daarop let dat hierdie seën so besonderlik aan die kerk behoort dat ons dit slegs kan geniet as ons in die gemeenskap daarvan bly. Ten derde moet ons daarop let dat hierdie seën deur die kerk se dienaars en herders deur òf die verkondiging van die evangelie òf die bediening van die sakramente aan ons uitgedeel word en dat die sleutelmag wat die Here aan die gemeenskap van die heiliges verleen het, veral in hierdie opsig uitstaan. Elkeen van ons moet daarom daaroor nadink dat dit deel van sy plig is om sondevergiffenis nie elders as daar waar die Here dit geplaas het, te soek nie. Openbare versoening wat op die dissipline betrekking het, sal op die regte plek daarvoor bespreek word.¹⁶³

22. Господь вручил своей Церкви ключи именно для того, чтобы через нее подавалась эта благодать и мы стали её причастниками. Ибо когда Иисус Христос поставил на служение апостолов и дал им власть прощать грехи (Мф 16:19; 18:18; Ин 20:23), Он сделал это не только для того, чтобы они время от времени прощали прегрешения принимающим христианскую веру, но чтобы они постоянно несли это служение. О том же учит св. Павел, говоря, что Бог поручил служителям своей Церкви быть посланниками примирения, дабы они ежедневно увещевали людей от имени Христа примириться с Богом (2 Кор 5:18,20). Поэтому в общине святых грехи отпускаются нам постоянно - отпускаются служением Церкви, когда церковнослужители и епископы, на которых возложена эта миссия, укрепляют души верующих евангельскими обетованиями и удостоверяют, что Бог желает даровать им милость и прощение, всем вместе или каждому в отдельности, смотря по необходимости. Ведь есть люди настолько немощные, что их приходится утешать особо и лично. И св. Павел говорит, что он учил народ вере в Иисуса Христа и возвещал каждому его спасение не только при всенародной проповеди, но и по домам (Деян 20:20).

Итак, нам следует отметить здесь три момента. Во-первых, как бы ни были святы верующие, пока они живут в смертном теле, они не могут предстоять перед Богом иначе, кроме как получив прощение грехов, ибо они всё равно лишь жалкие грешники. Во-вторых, это благодеяние поручено Церкви, так как мы можем получить перед Богом прощение наших грехов только через неотступное пребывание в общении святых. В-третьих, это благо сообщается служителями и пасторами - как в проповедовании Евангелия, так и при совершении таинств. Именно в этом преимущественно и состоит власть обладания ключами. И поэтому каждому из нас надлежит не искать прощения грехов в ином месте, но только там, где это определено Богом. Что же касается всенародного примирения, связанного с общественными установлениями, об этом будет сказано в надлежащем месте.

23. | Quoniam autem phrenetici illi quos dixi¹ spiritus^a, hanc unicam salutis anchoram eripere Ecclesiae conantur^b: adversus tam pestilentem opinionem fortius roborandae sunt conscientiae. Novatiani olim isto dogmate Ecclesias exagitarunt²: sed Novatianis non multum dissimiles nostrum quoque seculum habet quosdam ex Anabaptistis, qui ad eadem deliramenta relabuntur. Fingunt enim regenerari Dei populum in Baptismo in puram et Angelicam vitam, quae nullis carnis sordibus vitietur. Quod si post Baptisma quis^c delinquat, nihil praeter inexorabile Dei iudicium illi relinquunt. Breviter, peccatori post acceptam gratiam lapso spem veniae nullam faciunt: quia non aliam agnoscunt peccatorum remissionem nisi qua primum regeneramur³. Etsi autem mendacium nullum a Scriptura clarius refutatur: quia tamen reperiunt isti quibus imponant (quemadmodum et Novatus olim plurimos habuit sectatores) breviter ostendamus quantopere in suam aliorumque perniciem insaniant. Principio, quum Domini iussu quotidie sancti repetant hanc precem^d, Remitte nobis debita nostra [Matth. 6. b. 12], se nimirum debitores confitentur. Neque frustra petunt; quia Dominus non aliud ubique petendum praescripsit quam quod ipse daturus esset. Imo quum totam orationem exauditum iri a Patre sit testatus, hanc tamen absolutionem peculiari etiamnum promissione obsignavit. Quid ultra volumus? peccatorum confessionem a sanctis, et eam quidem assiduam, tota vita requirit Dominus, et veniam pollicetur. Quae audacia est aut a peccato illos^e eximere: aut, si impegerint, a gratia prorsus excludere? Iam quibus vult nos condonare septuagesies septies^f? annon fratribus [Matth. 18. c. 22]⁴? Quorsum praecepit nisi ut suam clementiam imitemur? Condonat igitur non semel aut bis: sed quoties delictorum agnitione consternati, ad eum suspirant.

23. Or d’autant que ces esprits frenetiques dont je parle, s’efforcent d’oster à l’Eglise ceste retraite unique de salut, il nous faut davantage confermer les consciences à l’encontre de cest erreur si pestilent. Les Novatiens ont troublé l’Eglise ancienne de ceste fausse doctrine: mais nostre aage present a quelques Anabaptistes, qui ne leur ressemblent point mal en ceste fantasie. Car ils imaginent que le peuple de Dieu est par le Baptesme regeneré en une vie pure et angelique, laquelle ne doit estre contaminée de macules aucunes de la chair. Et s’il advient qu’apres le Baptesme ils declinent, ils ne lui laissent nulle attente que la rigueur de Dieu inexorable. En somme, ils ne font nul espoir au pecheur qui est trebusché en faute, apres avoir receu grace de Dieu, d’obtenir pardon et mercy. Car ils ne recognoissent autre remission des pechez, sinon celle par laquelle nous sommes premierement regenerez. Or combien qu’il n’y ait nul mensonge plus clairement refuté en l’Escriture que cestuy-cy, neantmoins pource qne telle maniere de gens trouvent des simples personnes pour abuser (comme Novatus a eu anciennement plusieurs sectateurs) monstrons brievement combien leur erreur est dangereuse, tant pour eux que pour les autres. Premierement, puis que par le commandement de Dieu tous les Saincts usent journellement de ceste requeste, que leurs pechez leur soyent remis (Matth. 6:12): en cela ils confessent estre pecheurs. Et ne le demandent pas en vain: car le Seigneur Jesus ne nous a point ordonné de demander choses qu’il ne les nous vueille donner. Et mesme ayant promis en general, que toute l’oraison qu’il nous a baillée seroit exaucée du Pere, il donne une promesse speciale pour ceste demande. Que voulons-nous davantage? Le Seigneur veut que tous ses Saincts, de jour en jour toute leur vie se confessent pecheurs, et leur promet pardon. Quelle audace est-ce donc, ou de nier qu’ils soyent pecheurs, ou quand ils ont fally, les exclurre de toute grace? Davantage, à qui veut-il que nous pardonnions septante fois sept fois (Matth. 18:22), c’est à dire toutes fois et quantes? N’est-ce pas à noz freres? Et pourquoy veut-il cela, sinon afin que nous ensuyvions sa clemence? Il pardonne donc non pas pour un coup ou deux, mais à chacune fois que le povre pecheur estant abbatu et navré de la recognoissance de ses fautes, souspire apres luy.

23. But as those fanatic spirits, of whom I spoke, endeavour to rob the Church of this sole anchor of salvation, our consciences ought to be still more strongly fortified against such a pestilent opinion. The Novatians disturbed the ancient Churches with this tenet; but the present age also has witnessed some of the Anabaptists, who resemble the Novatians by falling into the same follies. For they imagine that by baptism the people of God are regenerated to a pure and angelic life, which cannot be contaminated by any impurities of the flesh. And if any one be guilty of sin after baptism, they leave him no prospect of escaping the inexorable judgment of God. In short, they encourage no hope of pardon in any one who sins after having received the grace of God; because they acknowledge no other remission of sins than that by which we are first regenerated. Now, though there is no falsehood more clearly refuted in the Scripture than this, yet because its advocates find persons to submit to their impositions, as Novatus formerly had numerous followers, let us briefly show how very pernicious their error is both to themselves and to others. In the first place, when the saints obey the command of the Lord by a daily repetition of this prayer, “forgive us our debts,”⁷⁶⁶ they certainly confess themselves to be sinners. Nor do they pray in vain, for our Lord has not enjoined the use of any petitions, but such as he designed to grant. And after he had declared that the whole prayer would be heard by the Father, he confirmed this absolution by a special promise. What do we want more? The Lord requires from the saints a confession of sins, and that daily as long as they live, and he promises them pardon. What presumption is it either to assert that they are exempt from sin, or, if they have fallen, to exclude them from all grace! To whom does he enjoin us to grant forgiveness seventy times seven times? Is it not to our brethren? And what was the design of this injunction, but that we might 244imitate his clemency? He pardons, therefore, not once or twice, but as often as the sinner is alarmed with a sense of his sins, and sighs for mercy.

23. Sixth objection, formerly advanced by the Novatians, and renewed by the Anabaptists. This error confuted by the Lord’s Prayer.

But since those frantic spirits of whom I have spoken attempt to rob the Church of this the only anchor of salvation, consciences must be more firmly strengthened against this pestilential opinion. The Novatians, in ancient times, agitated the Churches with this dogma, but in our day, not unlike the Novatians are some of the Anabaptists, who have fallen into the same delirious dreams. For they pretend that in baptism, the people of God are regenerated to a pure and angelical life, which is not polluted by any carnal defilements. But if a man sin after baptism, they leave him nothing except the inexorable judgment of God. In short, to the sinner who has lapsed after receiving grace they give no hope of pardon, because they admit no other forgiveness of sins save that by which we are first regenerated. But although no falsehood is more clearly refuted by Scripture, yet as these men find means of imposition (as Novatus also of old had very many followers),let us briefly show how much they rave, to the destruction both of themselves and others. In the first place, since by the command of our Lord the saints daily repeat this prayer, “Forgive us our debts” (Mt. 6:12), they confess that they are debtors. Nor do they ask in vain; for the Lord has only enjoined them to ask what he will give. Nay, while he has declared that the whole prayer will be heard by his Father, he has sealed this absolution with a peculiar promise. What more do we wish? The Lord requires of his saints confession of sins during their whole lives, and that without ceasing, and promises pardon. How presumptuous, then, to exempt them from sin, or when they have stumbled, to exclude them altogether from grace? Then whom does he enjoin us to pardon seventy and seven times? Is it not our brethren? (Mt. 18:22)300And why has he so enjoined but that we may imitate his clemency? He therefore pardons not once or twice only, but as often as, under a sense of our faults, we feel alarmed, and sighing call upon him.

23. Daar nu die zinnelozen, over wie ik sprak, dit enige anker der zaligheid aan de kerk pogen te ontnemen, moeten de consciëntiën tegen een zo verderfelijke mening krachtiger versterkt worden. De Novatianen hebben oudtijds met dit leerstuk de kerken verontrust; maar ook onze tijd kent sommigen uit de Wederdopers, die niet veel van de Novatianen verschillen, en die tot dezelfde dwaasheden vervallen. Want zij stellen het voor, dat Gods volk in de Doop wedergeboren wordt tot een rein leven als der engelen, dat door geen vuilheden des vleses wordt verontreinigd. Indien iemand na de Doop zondigt, laten zij hem niets over dan het onverbiddelijk oordeel Gods. Kortom, aan een zondaar, die na ontvangen genade valt, geven zij geen enkele hoop op vergeving; want zij erkennen geen andere vergeving der zonden, dan die, waardoor wij voor de eerste maal wedergeboren worden. En ofschoon geen enkele leugen duidelijker door de Schrift weerlegd wordt, zo laat ons toch, omdat zij mensen vinden, die zich door hen laten bedriegen, gelijk ook Novatus oudtijds zeer veel navolgers gehad heeft, in het kort aantonen, hoezeer zij razen tot verderf van henzelf en van anderen. Vooreerst, daar de heiligen op het bevel des Heren dagelijks deze bede herhalen: "Vergeef ons onze schulden", belijden ze ongetwijfeld, dat ze schuldenaars zijn. En zij bidden niet te vergeefs; want de Here heeft voorgeschreven, dat men overal niet iets anders moet bidden, dat wat Hij zelf zou geven. Ja, hoewel Hij betuigd heeft, dat het gehele gebed door de Vader verhoord zou worden, heeft Hij toch deze kwijtschelding nog met een bijzondere belofte bezegeld. Wat willen wij meer? De Here eist van de heiligen een belijdenis van zonden, en dat wel een voortdurende, en Hij belooft vergeving. Wat is het dan voor een stoutmoedigheid om of te leren, dat ze vrij zijn van zonde, of hen, wanneer ze gezondigd hebben, geheel van de genade uit te sluiten? Verder, wie zijn het, wie de Here wil, dat we zeventigmaal zevenmaal zullen vergeven (Matt. 18:23) Zijn het niet de broeders? Waartoe heeft Hij dit dan bevolen anders dan opdat we zijn zachtmoedigheid zouden navolgen? Hij vergeeft dus niet eenmaal of tweemaal, maar zo dikwijls zij, door de kennis van hun misdaden terneergeslagen, tot Hem zuchten.

23. 2. Abteilung: Die Unvollkommenheit aller Gläubigen (23-29). Alle Gläubigen sollen um Vergebung ihrer Sünde bitten

Da nun aber jene Schwarmgeister, von denen ich sprach, der Kirche diesen einigen Anker des Heils zu entreißen bemüht sind, so müssen die Gewissen gegen einen so verderbenbringenden Wahn noch kräftiger gestärkt werden. Mit solcher Lehrmeinung haben vorzeiten die Novatianer die Kirchen unruhig gemacht, aber auch unsere Zeit hat Leute, die den Novatianern nicht sehr unähnlich sind, nämlich einige von den Wiedertäufern, die auf die gleichen Wahnvorstellungen verfallen sind. Sie bilden sich nämlich ein, das Volk Gottes werde in der Taufe zu einem reinen und engelgleichen Leben wiedergeboren, das durch keinerlei Schmutz des Fleisches befleckt 701 würde. Wenn sich nun also jemand nach der Taufe noch vergeht, so lassen sie ihm nichts als Gottes unerbittliches Gericht mehr übrig. Kurz, sie machen einem Sünder, der nach Empfang der Gnade wieder gefallen ist, keinerlei Hoffnung auf Vergebung, weil sie ja keine andere Vergebung der Sünden kennen als die, kraft deren wir im Anfang (unseres Lebens als Christen) wiedergeboren werden.

Nun gibt es freilich keine Lüge, die durch die Schrift klarer widerlegt würde; aber solche Leute finden doch immer noch Menschen, die sich von ihnen täuschen lassen, wie ja auch Novatus vorzeiten sehr viele Anhänger hatte; und deshalb wollen wir doch in Kürze darlegen, wie sehr ihr Wahnwitz zu ihrem eigenen und anderer Leute Verderben führt.

Zunächst: wenn die Heiligen auf Geheiß des Herrn alle Tage die Bitte wiederholen: „Vergib uns unsere Schulden“, dann bekennen sie sich doch damit natürlich als Sünder. Sie bitten auch nicht vergebens; denn der Herr hat nirgendwo etwas anderes zu bitten geheißen, als was er selbst auch gewähren wollte. Ja, er bezeugt zwar, daß das ganze Gebet von dem Vater erhört werden wird, aber er hat doch diese Vergebung noch mit einer besonderen Verheißung versiegelt. Was wollen wir mehr? Der Herr verlangt von den Gläubigen ihr ganzes Leben lang das Bekenntnis ihrer Sünden, und zwar immerfort, und er verheißt ihnen auch Vergebung! Was ist es da für eine Vermessenheit, wenn man erklärt, sie seien von der Sünde frei, oder wenn man sie, sofern sie sich verfehlt haben, nun ganz und gar von der Gnade ausschließt! Wer ist das denn, dem wir nach seinem Willen „siebzigmal siebenmal“ vergeben sollen? Sind das nicht unsere Brüder? (Matth. 18,21f.). Wozu hat er uns aber diese Weisung gegeben? Doch nur, damit wir seine Güte nachahmten! Er vergibt also nicht einmal oder zweimal, sondern sooft sie, von der Erkenntnis ihrer Missetaten zu Boden geworfen, zu ihm seufzen.

23. ’n Weerlegging van die Novatiane en Dopers se opvatting dat die doop voile volmaaktheid teweegbring

Omdat daardie geesdrywers van wie ek gepraat het,¹⁶⁴ probeer om hierdie unieke anker van saligheid van die kerk af weg te ruk, moet ons ons gewetens kragtiger teen so ’n verderflike opvatting versterk. Die Novatiane¹⁶⁵ het die kerke eertyds met hierdie leerstelling in beroering gebring. In ons tyd is daar immers ook sekere Wederdopers wat nie veel van die Novatiane verskil nie, en in dieselfde waansin verval is. Hulle verbeel hulle immers dat die volk van God in die doop tot ’n suiwer lewe van die engele wederbaar word wat deur geen vuilheid van die vlees 1296 besmet is nie.¹⁶⁶ Maar as iemand na die doop sondig, laat hulle vir hom niks anders as die onvermydelike oordeel van God nie. Kortom: vir ’n sondaar wat, nadat hy genade ontvang het, weer in sonde verval, skep hulle geen hoop op vergiffenis nie omdat hulle geen ander sondevergiffenis as die een waardeur hulle weergebore word, erken nie.¹⁶⁷

Hoewel geen leuen duideliker deur die Skrif weerlê word nie, moet ons nogtans bondig aantoon hoe waansinnig hulle tot hulle eie en tot ander se verderf voortwoed omdat hulle mense vind aan wie hulle dit kan opdring net soos Novatus eertyds ook baie volgelinge gehad het.

Ten eerste, aangesien die heiliges op die Here se bevel elke dag hierdie bede herhaal: “Vergeef ons ons skulde,” ¹⁶⁸ bely hulle ongetwyfeld dat hulle skuldenaars is. En hulle bede is ook nie verniet nie want die Here het gebied dat hulle oral niks anders moet vra as wat Hy sal gee nie. Ja, toe Hy getuig het dat ’n gebed ten voile deur die Vader verhoor sal word, het Hy hierdie kwytskelding selfs met ’n besondere belofte beseël. Wat wil ons nog meer hê? Die Here vereis van die heiliges hulle hele lewe lank sondebelydenis, en dit inderdaad voortdurend, en Hy beloof vergiffenis. Watter verwaandheid is dit dan nie om òf hulle sondes hulle kwyt te skeld, òf, as hulle geval het, hulle heeltemal van die genade uit te sluit nie? Maar wie wil Hy hê moet ons sewentig maal sewe vergeef? Is dit nie ons broeders nie?¹⁶⁹ Waarom skryf Hy ons dit voor anders as dat ons sy sagmoedigheid moet naboots? Hy vergewe ons dus nie net een of twee keer nie maar so dikwels ons deur die kennis van ons oortredings platgeslaan is en ons versugtinge na Hom ophef.

Sondevergiffenis onder die ou verbond (Afdeling 24 - 25)

23. Теперь, ввиду того, что безумцы, о которых я говорил (п.13), пытаются лишить Церковь возможности быть единственным прибежищем спасения, нам прежде всего следует укрепить души против столь вредоносного заблуждения. Ещё новатиане смущали древнюю Церковь этим лжеучением. Но и в наш век появляются идеи некоторых анабаптистов, весьма близкие к этой выдумке новатиан. Они воображают, будто народ Божий через крещение возрождается к чистой и ангельской жизни, которую не должна заражать какая-либо плотская нечистота. И если случается, что после крещения кто-то оступится, они не оставляют ему ожидать ничего другого, кроме суровой неумолимости Бога. Короче говоря, они лишают грешника всякой надежды на милость и прощение, если он согрешил после получения благодати Божьей. Ибо они признают только одно прощение грехов - то, посредством которого мы возрождаемся.

Нет более очевидно опровергаемой Писанием лжи, чем эта. Но поскольку люди такого рода находят простаков и сбивают их с толку (подобно Новату, имевшему когда-то много последователей), покажем в нескольких словах всю опасность их заблуждения - как для них самих, так и для всех остальных людей. Во-первых, по Божьей заповеди все святые ежедневно просят о прощении их грехов (Мф 6:12) и тем самым признают себя грешниками. И просят не напрасно, ибо Господь Иисус не повелел бы просить того, чего не хотел бы дать. Более того: хотя Он обещал, что всякая молитва, которую Он нам даёт, будет услышана Отцом, в отношении этого прошения Им дано особое обетование. Чего же мы ещё хотим? Господь желает, чтобы все святые изо дня в день на протяжении всей своей жизни признавали себя грешниками, и обещает им прощение. Так не дерзость ли отрицать, что они грешники, а когда им случится оступиться, исключать их из всякой благодати?

Во-вторых, кого Господь велел нам прощать «до седмижды семидесяти раз», то есть всегда (Мф 18:22)? Разве не братьев наших? И для чего Он заповедал это, как не для того, чтобы мы подражали его милосердию? Значит, Он прощает не единожды и не дважды, но всякий раз, когда жалкий грешник, поражённый и сокрушённый сознанием своей вины, взывает к Нему.

24. Atque (ut ab ipsis pene incunabulis Ecclesiae ordiamur) patriarchae circuncisi erant, in foederis participationem allecti, 27 edocti haud dubie patris diligentia iustitiam et integritatem quum in fratricidium conspirarunt [Gen. 37. d. 18]; scelus erat vel perditissimis latronibus abominandum. Tandem mansuefacti Iudae monitionibus, vendiderunt [Ibidem, f. 28]; haec^a quoque intolerabilis fuit immanitas. Simeon et Levi, nefaria ultione^b et patris quoque iudicio damnata, in Sichimitas saevierunt [Ibidem, 34. d. 25]. Ruben cubile paternum spurcissima libidine contaminavit [Ibidem, 35. d. 22]. Iudas dum scortationi vult indulgere praeter naturae legem ad nurum ingreditur [Ibidem, 38. d. 16]. Atqui tantum abest quin expungantur e populo electo, ut potius in capita erigantur. Quid porro David? quum praeses esset iustitiae, quanto cum flagitio, per innocentis sanguinis effusionem, viam caecae libidini patefecit [2. Sam. 11. a. 4, et c. 15]? Iam regeneratus erat, ac inter regeneratos insignibus elogiis Domini ornatus; quod tamen vel inter Gentes horribile est flagitium perpetravit: et veniam tamen est consequutus [Ibidem, 12. c. 13]. Et (ne singularibus exemplis immoremur) quot in Lege et Prophetis erga Israelitas extant divinae misericordiae promissiones, toties comprobatur Dominus se placabilem exhibere populi sui offensis. Quid enim Moses promittit fore ubi populus in apostasiam prolapsus redierit ad Dominum? Reducet te Deus e captivitate, et miserebitur tui, et congregabit te ex populis ad quos fueris dispersus. Si ad cardines caeli fueris dissipatus, inde ego te recolligam [Deut. 30. a. 3].

24. Et afin que nous commencions dés l’origine de l’Eglise, les Patriarches estoyent circoncis, receoz en l’alliance de Dieu: et n’y a point de doute qu’ils ne fussent aussi enseignez par leur pere de suyvre justice et integrité, quand ils conspirerent à tuer leur frere; c’estoit un crime abominable, voire aux plus desesperez brigans du monde. En la fin estans adoucis par l’admonition de Judas, ils le vendirent (Gen. 37:18, 28): mais c’estoit encore une cruauté intolerable. Symeon et Levi meurtrirent tout le peuple de Sichem, pour faire la vengeance de leur sœur: laquelle ne leur estoit licite, et de fait fust condamnée par leur pere (Gen. 34:25, 30). Ruben commit un inceste execrable avec la femme de son pere (Gen. 35:22). Judas voulant paillarder contrevient à l’honnesteté de nature, ayant compagnie de sa belle-fille (Gen. 38:18). Or tant s’en faut qu’ils soyent effacez d’entre le peuple esleu, qu’ils sont aucontraire constituez pour chefs. Que dirons-nous de David? lequel estant chef de justice, combien offensoit-il grievement, voulant satisfaire à sa paillardise en espandant le sang innocent (2 Sam. 11:4, 15)? Il estoit desja regeneré, et avoit eu mesmes par dessus les autres enfans de Dieu excellent tesmoignage. Il commit neantmoins une meschanceté, dont les Payens mesmes eussent eu horreur; cela ne fait point qu’il n’obtienne mercy (2 Sam. 12:13). Et afin de ne nous arrester par trop aux exemples particuliers, combien avonsnous de promesses de la misericorde de Dieu envers les Israelites? Combien de fois y est-il monstré que le Seigneur leur a tousjours esté propice? Car qu’est-ce que promet Moyse au peuple, quand il se retournera à Dieu apres avoir decliné en idolatrie, et abandonné le Dieu vivant? Le Seigneur, dit-il, te retirera de captivité, et aura pitié de toy, et te rassemblera d’entre le peuple où tu auras esté dispersé. Si tu estois espars aux quatre bouts du monde, il te recueillera (Deut. 30:3, 4).

24. But to begin from the infancy of the Church: the patriarchs had been circumcised, admitted to the privileges of the covenant, and without doubt instructed in justice and integrity by the care of their father, when they conspired to murder their brother. This was a crime to be abominated even by the most desperate and abandoned robbers. At length, softened by the admonitions of Judah, they sold him for a slave. This also was an intolerable cruelty. Simon and Levi, in a spirit of nefarious revenge, condemned even by the judgment of their father, murdered the inhabitants of Sichem. Reuben was guilty of execrable incest with his father’s concubine. Judah, with an intention of indulging a libidinous passion, violated the law of nature by a criminal connection with his son’s wife. Yet they are so far from being expunged out of the number of the chosen people, that, on the contrary, they are constituted the heads of the nation.⁷⁶⁷ What shall we say of David? Though he was the official guardian of justice, how scandalously did he prepare the way for the gratification of a blind passion, by the effusion of innocent blood! He had already been regenerated, and among the regenerate had been distinguished by the peculiar commendations of the Lord; yet he perpetrated a crime even among heathens regarded with horror, and yet he obtained mercy.⁷⁶⁸ And not to dwell any longer on particular examples, the numerous promises which the law and the prophets contain, of Divine mercy towards the Israelites, are so many proofs of the manifestation of God’s placability to the offences of his people. For what does Moses promise to the people in case of their return to the Lord, after having fallen into idolatry? “Then the Lord thy God will turn thy captivity, and have compassion upon thee, and will return and gather thee from all the nations, whither the Lord thy God hath scattered thee. If any of thine be driven out unto the outmost parts of heaven, from thence will the Lord thy God gather thee.”⁷⁶⁹

24. A second answer, founded on some examples under the Old Testament.

And to begin almost with the very first commencement of the Church: the Patriarchs had been circumcised, admitted to a participation in the covenant, and doubtless instructed by their father’s care in righteousness and integrity, when they conspired to commit fratricide. The crime was one which the most abandoned robbers would have abominated.¹ At length, softened by the remonstrances of Judah, they sold him; this also was intolerable cruelty. Simeon and Levi took a nefarious revenge on the sons of Sychem, one, too, condemned by the judgment of their father. Reuben, with execrable lust, defiled his father’s bed. Judah, when seeking to commit whoredom, sinned against the law of nature with his daughter-in-law. But so far are they from being expunged from the chosen people, that they are rather raised to be its heads. What,moreover, of David? when on the throne of righteousness, with what iniquity did he make way for blind lust, by the shedding of innocent blood? He had already been regenerated, and, as one of the regenerated, received distinguished approbation from the Lord. But he perpetrated a crime at which even the Gentiles would have been horrified, and yet obtained pardon. And not to dwell on special examples, all the promises of divine mercy extant in the Law and the Prophets are so many proofs that the Lord is ready to forgive the offences of his people. For why does Moses promise a future period, when the people who had fallen into rebellion should return to the Lord? “Then the Lord thy God will turn thy captivity, and have compassion upon thee, and will return and gather thee from all the nations whither the Lord thy God hath scattered thee” (Deut. 30:3).

24. En, om bijna bij de eerste kinderjaren der kerk te beginnen: de aartsvaders waren besneden, tot de gemeenschap van het verbond gelokt, en zonder twijfel door de ijver van hun vaders onderwezen in de rechtvaardigheid en zuiverheid, toen ze saamspanden tot broedermoord. Het was een misdaad zelfs verfoeilijk voor de allerverdorvenste struikrovers. Eindelijk hebben ze hun broeder, zachter gestemd door de vermaningen van Juda, verkocht. Ook dit was een ondragelijke onmenselijkheid. Simeon en Levi hebben met een gruwelijke en ook door het oordeel van hun vader verdoemde wraakneming gewoed tegen de bewoners van Sichem. Ruben heeft de legerstede van zijn vader door vuile onkuisheid bezoedeld. Terwijl Juda wil toegeven aan hoererij, heeft hij tegen de wet der natuur gemeenschap met zijn schoondochter. En toch is het er zover vandaan, dat ze geschrapt worden uit het uitverkoren volk, dat ze veeleer tot hoofden daarvan opgericht worden. En wat deed verder David? Met welk een schanddaad heeft hij, hoewel hij het hoofd der justitie was, door middel van het vergieten van onschuldig bloed, de weg gebaand voor zijn blinde wellust? Hij was reeds wedergeboren, en temidden van de wedergeborenen met bijzondere, prijzende uitspraken des Heren versierd. En toch heeft hij een schanddaad begaan, die zelfs onder de heidenen gruwelijk is, en toch heeft hij vergeving ontvangen. En om niet langer stil te staan bij bijzondere voorbeelden; zoveel beloften van Gods barmhartigheid aan de Israëlieten er in de wet en de profeten staan, even zo vaak wordt bewezen, dat de Here tegenover de misdaden van zijn volk verzoeningsgezind is. Want wat belooft Mozes, dat geschieden zal, wanneer het volk, dat tot afval gekomen was, tot de Here zal zijn teruggekeerd? "God zal u terugvoeren uit de gevangenschap, en zich uwer ontfermen, en Hij zal u weder vergaderen uit de volken, tot welke gij verstrooid geweest zijt; al waart gij tot het einde des hemels verstrooid, Ik zal u vandaar vergaderen" (Deut. 30:3)

24. Die Sündhaftigkeit der Gläubigen im Alten Bunde

Und dann - wir wollen beinahe bei den frühesten Ursprüngen der Kirche anfangen -: die Erzväter waren beschnitten, sie waren in die Gemeinschaft des Bundes aufgenommen, sie waren ohne Zweifel durch den Fleiß ihres Vaters in der Gerechtigkeit und Aufrichtigkeit unterwiesen - und da machten sie eine Verschwörung, um ihren Bruder ums Leben zu bringen (Gen. 37,18)! Das war ein Frevel, der selbst den heillosesten Räubern abscheulich vorkommen mußte. Schließlich ließen sie sich von den Ermahnungen des Judas besänftigen und verkauften ihren Bruder (Gen. 37,28); aber auch das war noch eine unerträgliche Roheit. Simeon und Levi wüteten in schnöder Rache, die auch durch das Urteil ihres Vaters verdammt wurde, gegen die Leute von Sichem (Gen. 34,25.30). Ruben befleckte das väterliche Bett in verruchtester Begierde (Gen. 35,22). Juda ergibt sich dem Ehebruch und treibt gegen das Gesetz der Natur Hurerei mit seiner eigenen Schwiegertochter (Gen. 38,16). Trotzdem werden diese Männer nicht aus dem auserwählten Volke getilgt, nein, im Gegenteil, sie werden zu seinen Häuptern erhoben!

Wie hat sich weiter David aufgeführt? Er war doch zum Schirmherrn der Gerechtigkeit eingesetzt, und trotzdem: mit was für einer entsetzlichen Schandtat bahnte er unter Vergießen von unschuldigem Blut seiner blinden Gier den Weg (2. Sam. 11,4.15)! Er war doch bereits wiedergeboren, und er war unter den Wiedergeborenen durch herrliche Lobsprüche des Herrn ausgezeichnet worden - und doch verübte er eine Schandtat, die auch unter den Heiden als furchtbar gilt. Trotzdem hat er Verzeihung erlangt (2. Sam. 12,13).

Und - wir wollen uns nicht bei den einzelnen Beispielen aufhalten - all die vielen Verheißungen an die Israeliten, die uns im Gesetz und bei den Propheten entgegentreten, sind ja ebensoviele Beweise dafür, daß sich der Herr den Missetaten seines Volkes gegenüber versöhnlich erweist. Denn was soll nach der Verheißung des Mose geschehen, wenn das Volk, das in Abtrünnigkeit verfallen ist, 702 zu dem Herrn zurückkehren wird? „Gott wird dein Gefängnis wenden und sich deiner erbarmen und wird dich wieder versammeln aus allen Völkern, dahin du zerstreut warst. Wenn du bis an der Himmel Ende verstoßen wärest, so will ich dich doch von dort sammeln ...“ (Deut. 30,3f.; nicht ganz Luthertext).

24. Sondevergiffenis in die wet

En om nou maar juis by die wieg van die kerk te begin: die aartsvaders is besny en uitgekies om deel te hê aan die verbond. Met die noulettend- 1297 heid van hulle vader is hulle ongetwyfeld geregtigheid en opregtheid geleer toe hulle saamgesweer het om hulle broer te vermoor.¹⁷⁰ Hier was ’n misdaad wat selfs vir die slegste rowers afstootlik moes wees. Toe hulle uiteindelik deur Juda se vermanings versag is, het hulle Josef verkoop.¹⁷¹ Maar dit was ook ondraaglike onmenslikheid. Na hulle ongeoorloofde wraak (vir die ontering van Dina) waarvoor hulle ook deur hulle vader veroordeel is, het Simeon en Levi hulle woede op die Sigemiete uitgehaal.¹⁷² Ruben het die bed van sy vader met die vuilste luste besoedel.¹⁷³ Toe Juda hom aan hoerery wou oorgee, gaan hy buite die natuurwet by sy skoondogter in.¹⁷⁴ Maar verre daarvan dat hulle uit die uitverkore volk geskrap word! Inteendeel, hulle word as hoofde van die volk aangewys!

Verder, wat van Dawid? Toe hy geregshoof was, met hoe ’n groot eerloosheid het hy nie deur die vergieting van onskuldige bloed vir sy blinde wellus ’n pad gebaan nie?¹⁷⁵ Maar toe was hy alreeds weergebore en hy is met uitsonderlike lof van die Here onder die wedergeborenes versier! En nogtans het hy ’n misdaad gepleeg wat selfs onder die heidene verskriklik was en daarvoor vergiffenis ontvang.¹⁷⁶

Maar om nou nie op elke voorbeeld afsonderlik tyd te verwyl nie: hoeveel beloftes van God se barmhartigheid jeens die Israeliete bestaan daar nie in die wet en die profete waar die Here so dikwels bewys dat Hy bereid is om die oortredings van sy volk te vergeef nie? Want wat beloof Moses sal gebeur wanneer die volk in afvalligheid verval het en weer na die Here terugkeer? “God sal jou uit die gevangeskap teruglei en Hy sal medelye met jou hê en Hy sal jou uit die volke onder wie Hy jou verstrooi het, versamel. As jy tot by die uiteindes van die hemel verstrooi is, sal Ek jou daarvandaan versamel.”¹⁷⁷

24. Теперь обратимся к истокам Церкви. Патриархи были обрезаны и приняты в союз с Богом. Нет сомнения, что отцы учили их жить по чести и правде. Некоторые же из них замыслили убить брата своего (Быт 37:18). Чудовищное преступление - из тех, что совершают самые отпетые преступники! В конце концов, уступив увещеваниям Иуды, они продали брата (37:28). Но и это была немыслимая жестокость. Симеон и Левий умертвили весь народ Сихема, чтобы отомстить за сестру [34:25]. И это было содеяно ими незаконно, и отец осудил их (34:30). Рувим совершил отвратительное кровосмешение, вступив в связь с наложницей своего отца (35:22). Иуда, побуждаемый похотью, имел близость со своей невесткой, поступив вопреки естественным приличиям (38:16). Однако вместо того, чтобы низвергнуться из числа избранного народа, они были поставлены во главе его.

А что мы скажем о Давиде? Как тяжко согрешил он, когда, будучи оплотом справедливости, сам пролил неповинную кровь ради удовлетворения своего сладострастия (2 Цар 11:4,15)! А ведь он уже был возрождён и получил особое свидетельство, превыше всех детей Божьих. Тем не менее он совершил злодеяние, которое ужаснуло бы и язычников. Но и оно было ему прощено. Наконец, чтобы не задерживаться на отдельных примерах, что скажем мы об обетованиях милости Божьей к израильтянам? Сколько раз Господь являл им свою неизменную благосклонность! Ибо что обещал Моисей народу, когда тот вновь обратился к Богу после того, как уклонился в идолослужение? «Господь, Бог твой, - говорит Моисей, - возвратит пленных твоих, и умилосердится над тобою, и опять соберёт тебя от всех народов, между которыми рассеет тебя Господь, Бог твой. Хотя бы ты был рассеян до края неба, и оттуда соберёт тебя Господь, Бог твой, и оттуда возьмёт тебя» (Втор 30:3-4).

25. Sed nolo enumerationem inchoare quae nunquam finienda esset; pleni enim sunt Prophetae eiusmodi promissionibus, quae populo infinitis sceleribus cooperto misericordiam tamen offerant. Quod gravius est flagitium rebellione? divortium enim inter Deum et Ecclesiam vocatur; at hoc Dei bonitate superatur. Quis est vir (inquit per Ieremiam) cuius si uxor corpus suum adulteris prostituerit, cum ea redire in gratiam sustineat? Tuis autem scortationibus omnes viae pollutae sunt, Iuda, repleta fuit terra foedis amoribus tuis. Revertere tamen ad me et ego te suscipiam. Revertere aversatrix, non avertam a te faciem meam: quia sanctus sum, et non irascor in perpetuum [Iere. 3. a. 1, et d. 12]. Et sane non alius esse affectus eius potest, qui affirmat se nolle mortem peccatoris, sed magis ut convertatur, et vivat [Eze. 18. a. 23, et g. 32]^c. Ideo quum templum Solomon dedicaret, in hunc quoque usum destinabat, ut orationes pro impetranda peccatorum venia factae inde exaudirentur. 28 Si peccaverint, dicebat, tibi filii tui (non est enim homo qui non peccet) et iratus tradideris eos inimicis suis, et egerint poenitentiam in corde suo et conversi deprecati te fuerint in captivitate sua, dicentes, Peccavimus, inique egimus: et oraverint versus terram quam dedisti patribus eorum, et versus templum hoc sanctum: exaudies in caelo preces eorum, et propitiaberis populo tuo qui peccavit tibi, et omnibus iniquitatibus eorum quibus praevaricati sunt in te [1. Reg. 8. e. 46]¹. Nec frustra in Lege, quotidiana pro peccatis sacrificia Dominus ordinavit [Num. 28. a. 3]²; nisi enim assiduis peccatorum morbis populum suum laborare Dominus praevidisset^a, nunquam illi constituisset haec remedia.

25. Mais je ne veux point commencer à faire un recit qui n’auroit jamais fin. Car les Prophetes sont pleins de telles promesses, esquelles ils presentent misericorde au peuple qui avoit commis crimes infinis. Quelle iniquité y a-il plus grieve que rebellion? Pour ceste cause elle est nommée Divorce entre Dieu et son Eglise; et neantmoins icelle est pardonnée par la bonté de Dieu. Qui est l’homme, dit-il par la bouche de Jeremie, duquel si la femme s’abandonne a paillardise, il la vueille apres recevoir? Or tous les chemins sont infects de tes paillardises, peuple de Judée, la terre en est toute pleine: neantmoins retourne toy à moy, et je te recevray. Revien à moy, peuple rebelle et obstiné, je ne destourneray point ma face de toy: car je suis sainct, et ne sera point mon courroux perpetuel (Jer. 3:1, 2, 12). Et certes il n’y pourroit avoir autre affection en celuy qui dit qu’il ne desire pas la mort du pecheur, mais qu’il se convertisse et vive (Ezech. 18:23, 32). Pourtant Solomon, en dediant le Temple le destinoit à cest usage, que les oraisons faites pour obtenir pardon des pechez y fussent exaucées: Quand tes enfans, dit-il, auront peché (comme il n’y a nul homme qui ne peche) et qu’en ton ire tu les ayes livrez à tes ennemis, et puis qu’ils se soyent repentis en leurs cœurs, et estans convertis te prient en leur captivité disans, Seigneur, nous avons peché, et avons mal vescu: et qu’ainsi supplians, ils regardent vers la terre que tu as donnée à leurs peres, et vers ton sainct Temple où nous sommes: tu exauceras du ciel leurs prieres, et seras propice à ton peuple lequel t’aura offensé: et luy pardonneras toutes les transgressions qu’il aura commises contre toi (1 Rois 8:46–49). Ce n’a pas aussi esté en vain, que Dieu en sa Loy a ordonné sacrifices ordinaires pour les pechez entre son peuple (Nomb. 28:3): car s’il n’eust cogneu que ses serviteurs sont assiduellement entachez de vices, il ne leur eust point baillé ce remede.

25. But I am unwilling to commence an enumeration which would have no end. For the prophets are full of such promises, which offer mercy to the people, though covered with innumerable crimes. What sin is worse than rebellion? It is described as a divorce between God and the Church: yet this is overcome by the goodness of God. Hear his language by the mouth of Jeremiah: “If a man put away his wife, and 245she go from him, and become another man’s, shall he return unto her again? Shall not that land be greatly polluted? But thou hast played the harlot with many lovers, and thou hast polluted the land with thy whoredoms and with thy wickedness. Yet return again to me, thou backsliding Israel, saith the Lord, and I will not cause mine anger to fall upon you; for I am merciful, saith the Lord, and will not keep anger for ever.”⁷⁷⁰ And surely there cannot possibly be any other disposition in him who affirms, that he “hath no pleasure in the death of the wicked, but that the wicked turn from his way and live.”⁷⁷¹ Therefore, when Solomon dedicated the temple, he appointed it also for this purpose, that prayers, offered to obtain pardon of sins, might there be heard and answered. His words are, “If they sin against thee, (for there is no man that sinneth not,) and thou be angry with them, and deliver them to the enemy, so that they carry them away captives unto the land of the enemy, far or near; yet if they shall bethink themselves, and repent in the land whither they were carried captives, and repent and make supplication unto thee in the land of those that carried them captives, saying, We have sinned, and have done perversely, we have committed wickedness; and pray unto thee toward the land which thou gavest unto their fathers, the city which thou hast chosen, and the house which I have built for thy name; then hear thou their prayer and their supplication in heaven, and forgive thy people that have sinned against thee, and all their transgressions wherein they have transgressed against thee.”⁷⁷² Nor was it without cause that in the law the Lord ordained daily sacrifices for sins; for unless he had foreseen that his people would be subject to the maladies of daily sins, he would never have appointed these remedies.⁷⁷³

25. A third answer, confirmed by passages from Jeremiah, Ezekiel, and Solomon. A fourth answer, derived from sacrifices.

But I am unwilling to begin an enumeration which never could be finished. The prophetical books are filled with similar promises, offering mercy to a people covered with innumerable transgressions. What crime is more heinous than rebellion? It is styled divorce between God and the Church, and yet, by his goodness, it is surmounted. They say, “If a man put away his wife, and she go from him, and become another man’s, shall he return unto her again? shall not that land be greatly polluted? But thou hast played the harlot with many lovers; yet return again unto me, saith the Lord.” “Return, thou backsliding Israel, saith the Lord; and I will not cause mine anger to fall upon you; for I am merciful, saith the Lord, and I will not keep anger for ever” (Jer. 3:1, 12). And surely he could not have a different feeling who declares, “I have no pleasure in the death of him that dieth;” “Wherefore turn yourselves, and live ye” (Ezek. 18:23, 32). Accordingly, when Solomon dedicated the temple, one of the uses for which it was destined was, that prayers301offered up for the pardon of sins might there be heard. “If they sin against thee (for there is no man that sinneth not), and thou be angry with them, and deliver them to the enemy, so that they carry them away captive unto the land of the enemy, far or near; yet if they shall bethink themselves in the land whither they were carried captives, and repent, and make supplication unto thee in the land of them that carried them captives, saying, We have sinned, and have done perversely, we have committed wickedness; and so return unto thee with all their heart, and with all their soul, in the land of their enemies which led them away captive, and pray unto thee towards their land, which thou gavest unto their fathers, the city which thou hast chosen, and the house which I have built for thy name: then hear thou their prayer and their supplication in heaven thy dwelling-place, and maintain their cause, and forgive thy people that have sinned against thee, and all their transgressions wherein they have transgressed against thee” (1 Kings 8:46-50). Nor in vain in the Law did God ordain a daily sacrifice for sins. Had he not foreseen that his people were constantly to labour under the disease of sin, he never would have appointed these remedies.

25. Maar ik wil geen opsomming beginnen, waaraan nooit een einde zou komen. Want de profeten zijn vol van dergelijke beloften, welke aan het volk, dat met talloze boosheden bedekt is, toch barmhartigheid aanbieden. Welke misdaad is er ernstiger dan weerspannigheid? Want zij wordt een echtscheiding genoemd tussen God en de kerk. Maar dit wordt door Gods goedheid overwonnen. "Welke man is er," zegt Hij door Jeremia (Jer. 3:1,12) "die, wanneer zijn vrouw haar lichaam aan echtbrekers zal hebben geschonken, zich met haar zal willen verzoenen? Maar met uw hoererijen zijn alle wegen bezoedeld, o Juda, het land is vervuld met uw schandelijke minnarijen: maar keer weder tot Mij en Ik zal u opnemen; keer weder, gij afkerige, Ik zal mijn gelaat niet van u afkeren, want Ik ben heilig en toorn niet in eeuwigheid." En voorwaar niet anders kan de gezindheid zijn van Hem, die verzekert (Eze. 18:23,32) dat Hij de dood van de zondaar niet wil, maar veeleer dat hij zich bekere en leve. Daarom bestemde Salomo, toen hij de tempel inwijdde, die ook tot dit gebruik, dat de gebeden, die zouden worden gedaan tot het verkrijgen van vergeving van zonden, vandaar verhoord zouden worden. "Wanneer uw kinderen gezondigd zullen hebben," zeide hij (1 Kon. 8:46) "(want er is geen mens, die niet zondigt), en Gij hen vertoornd zult overleveren aan hun vijanden, en zij in hun hart berouw hebben, en zich bekeren, en tot U smeken in hun gevangenschap, zeggende: wij hebben gezondigd, en verkeerd gedaan, en tot U bidden in de richting van het land, dat Gij hun vaderen gegeven hebt, en van deze heilige tempel: hoor dan in de hemel hun gebed, en wees uw volk genadig, dat tegen U gezondigd heeft, en al hun overtredingen, waarmee zij tegen U overtreden hebben." En niet zonder reden heeft de Here in de wet (Num. 28:3) dagelijkse offeranden voor de zonden verordend. Want indien de Here niet voorzien had, dat zijn volk aan voortdurende ziekten zou lijden, zou Hij voor dat volk nooit deze geneesmiddelen hebben ingesteld.

25.

Aber ich will keine Aufzählung anfangen, die doch nie zu Ende zu bringen wäre. Denn die (Bücher der) Propheten sind voll von derartigen Verheißungen, die dem mit unendlichen Übeltaten über und über bedeckten Volke dennoch Barmherzigkeit anbieten sollen. Welche Schandtat sollte wohl schwerer sein als der Aufruhr? Denn er wird doch als Ehescheidung zwischen Gott und der Kirche bezeichnet. Aber auch er wird von Gottes Güte überwunden! Er spricht durch den Mund des Jeremia: „Welcher Mann wird es wohl, wenn sein Weib ihren Leib den Ehebrechern hingegeben hat, auf sich nehmen, daß er sich wieder mit ihr aussöhne? Von deinem ehebrecherischen Treiben aber sind alle Wege besudelt, Juda, das Land ist voll von deinen schmutzigen Liebeshändeln! ... Dennoch darfst du wieder zu mir zurückkehren, und ich will dich aufnehmen. Kehre wieder, du Abtrünnige; ich will mein Angesicht nicht von dir abwenden; denn ich bin heilig und zürne nicht immerdar“ (Jer. 3,1f.12; nicht Luthertext). Und wahrlich, der, der da bezeugt, daß er „nicht Gefallen hat am Tode des Gottlosen“, sondern vielmehr, „daß er sich bekehre ... und lebe“ (Ez. 18,23.32), der kann ja nicht anders gesinnt sein! Als deshalb Salomo den Tempel einweihte, da bestimmte er ihn auch zu dem Gebrauch, daß von ihm aus die Gebete, die man zur Erlangung der Sündenvergebung vorbrachte, erhört werden sollten. „Wenn deine Kinder an dir sündigen werden“, sagt er, „(denn es ist kein Mensch, der nicht sündigt) und du erzürnst und gibst sie dahin vor ihren Feinden..., und sie in ihr Herz schlagen und bekehren sich und flehen zu dir im Lande ihres Gefängnisses und sprechen: Wir haben gesündigt und übelgetan ..., und beten zu dir nach ihrem Lande hin, das du ihren Vätern gegeben hast, und nach diesem heiligen Tempel hin ..., so wollest du ihr Gebet und Flehen hören im Himmel ... und deinem Volk gnädig sein, das an dir gesündigt hat, und allen Übertretungen, damit sie wider dich übertreten haben ...“ (1. Kön. 8,46-50; nicht ganz Luthertext). Nicht umsonst hat der Herr im Gesetz tägliche Opfer für die Sünden geboten (Num. 28,3ff.); denn wenn der Herr nicht vorhergesehen hätte, daß sein Volk mit immerwährenden Sündengebrechen zu kämpfen haben würde, dann hätte er ihm auch solche Heilmittel niemals verordnet.

25. Sondevergiffenis onder die profete

Maar ek wil nie begin om voorbeelde op te noem waaraan daar nooit ’n einde sou wees nie. Want die profete is vol sulke beloftes wat nogtans barmhartigheid vir die volk bied ten spyte daarvan dat hulle met eindelose misdade bedek is. Watter misdaad is erger as rebellie? Dit 1298 word immers egskeiding tussen God en die kerk genoem en tog word dit deur God se goedertierenheid oortref. Deur Jeremia sê Hy: “Watter man is daar wat, as sy vrou haar liggaam in ontug aan owerspeliges oorgegee het, sou duld om haar terug te ontvang? Al die paaie is deur jou hoerery verontreinig. Juda, jy het die land met jou afstootlike liefdesverhoudings gevul. Keer nogtans na My terug en Ek sal jou ontvang! Keer terug na My, jy wat jou van My weggekeer het en Ek sal my gesig nie van jou af wegkeer nie want Ek is heilig en Ek is nie vir ewig toornig nie”.¹⁷⁸ En daar kan in elk geval ook nie ’n ander gevoel wees in Hom wat verklaar dat Hy nie die dood van die sondaar wil nie, maar eerder dat hy hom moet bekeer en lewe.¹⁷⁹ Toe Salomo die tempel ingewy het, was sy doel daarom ook dat gebede wat daar gedoen word om sondevergiffenis te verkry, verhoor moes word. Hy het gesê: “As u kinders teen U sondig - want daar is geen mens wat nie sondig nie - en U toornig op hulle is en hulle aan hulle vyande oorgee, en as hulle in hulle harte berou het en hulle bekeer en U in hulle gevangeskap smeek en sê: ‘Ons het gesondig en verkeerd gedoen’; en hulle bid tot U in die rigting van die land wat U aan hulle vaders gegee het en in die rigting van hierdie heilige tempel: dan sal U in die hemel hulle gebede verhoor, en U sal u volk wat teen U gesondig het, vergeef en al hulle oortredings wat hulle teen U begaan het”.¹⁸⁰ Die Here het ook nie sonder rede in die wet daaglikse offerandes vir hulle sondes verordineer nie.¹⁸¹ As die Here immers nie voorsien het dat sy volk onder die voortdurende siektes van hulle sondes sou swoeg nie, sou Hy nooit hierdie hulpmiddels ingestel het nie.

25. Но не буду умножать эти примеры - им нет конца. Ибо писания пророков полны таких обетований, являющих милосердие к народу, совершившему нескончаемое множество преступлений. Может ли быть большее нечестие, чем мятеж? Потому и назван он разводом между Богом и его Церковью. И однако даже он был прощён по доброте Бога. «Что это за муж, - говорит Бог устами Иеремии, - если жена его предалась блуду, а он хочет потом принять её назад? Твоим же блудом, народ Иудейский, осквернены все дороги и полна вся земля. И всё же вернись ко Мне, и Я приму тебя. Вернись ко Мне, народ мятежный, Я не отвращу от тебя лица Моего. Ибо Я свят, и гнев Мой не будет вечным» (Иер 3:1-12). И при этом Бог желает, по слову его, лишь одного - не смерти беззаконника, но чтобы он обратился и был жив (Иез 18:23,32).

Поэтому Соломон при освящении храма предназначает его именно к тому, чтобы здесь совершались молитвы о прощении грехов. «Когда они [дети Твои] согрешат пред Тобою, - ибо нет человека, который не грешил бы, - и Ты прогневаешься на них и предашь их врагам, и пленившие их отведут их в неприятельскую землю, далёкую или близкую; и когда они в земле, в которой будут находиться в плену, войдут в себя и обратятся, и будут молиться Тебе в земле пленивших их, говоря: "мы согрешили, сделали беззаконие, мы виновны"; и когда обратятся к Тебе всем сердцем своим и всею душою своею в земле врагов, которые пленили их, и будут молиться Тебе, обратившись к земле своей, которую Ты дал отцам их, к городу, который Ты избрал, и к храму, который я построил имени Твоему: тогда услышь с неба, с места обитания Твоего, молитву и прошение их, и сделай, что потребно для них: и прости народу Твоему, в чём он согрешил пред Тобою, и все проступки его, которые он сделал пред Тобою» (3 Цар 8:46-50). Не зря также Бог в своём Законе повелел приносить регулярные жертвы за грехи народа своего (Исх. 28:3 сл.). Ведь если бы Он не знал, что его рабы постоянно запятнаны пороками, Он не дал бы им этого средства очищения.

26. An adventu Christi, quo plenitudo gratiae exerta fuit, hoc ademptum est fidelibus beneficium, ne pro delictorum venia audeant supplicare? ne, si Dominum offenderint, ullam misericordiam consequantur? Quid hoc erit aliud quam Christum dicere in suorum perniciem venisse, non salutem, si quae in Veteri testamento assidue sanctis parata erat Dei indulgentia in peccatis condonandis, nunc e medio sublata dicitur? Quod si Scripturis fidem habemus, diserte clamantibus, in Christo demum gratiam et humanitatem Domini ad plenum apparuisse, effusam misericordiae opulentiam [Tit. 1. c. 9, et 3. d. 4; 2. Tim. 1. c. 9], reconciliationem Dei et hominum adimpletam³: ne dubitemus quin multo benignior nobis clementia caelestis Patris exuberet potius quam abscissa aut decurtata fuerit. Neque vero desunt illius documenta. Petrus, qui audierat abnegatum iri coram Angelis Dei qui apud homines^b nomen Christi non esset confessus [Mat. 10. d. 33; Mar. 8.^c d. 38], ter una nocte, nec sine execratione, abnegavit [Mat. 26. g. 74^d]: non tamen a venia depellitur⁴. Qui inordinate vivebant apud Thessalonicenses, sic castigantur ut invitentur ad poenitentiam [2. Thess. 3. b. 6]⁵. Ne ipsi quidem Simoni mago desperatio iniicitur, quin potius iubetur bene sperare, quum ad preces confugere suadet illi Petrus [Act. 8. d. 22].

26. Or je demande si par la venue de Christ en laquelle toute plenitude de grace a esté desployée, cela a esté osté aux fideles, de n’oser plus prier pour obtenir pardon de leurs fautes: et quand ils auront offensé Dieu, de ne trouver nulle misericorde. Et que seroit cela à dire autre chose, sinon que Christ est venu pour la ruine des siens, plustost que pour leur salut, si la benignité de Dieu, qui estoit tousjours appareillée aux saincts en l’ancien Testament, est maintenant osté du tout? Mais si nous adjoustons foy à l’Escriture, laquelle crie haut et clair que la grace de Dieu et l’amour qu’il porte aux hommes est pleinement apparue en Christ, que les richesses de sa misericorde ont esté en luy desployées, et la reconciliation avec les hommes accomplie (Tite 2:11; 3:4; 2 Tim. 1:9), il ne nous faut douter que sa clemence ne nous soit maintenant plustost exposée en plus grande abondance, qu’accourcie et diminuée. De quoy aussi nous avons les exemples à l’œil. Sainct Pierre, qui avoit ouy de la bouche de Jesus Christ, que quiconque ne confesseroit son nom devant les hommes, ne seroit point de luy recognu devant les Anges du ciel (Matth. 10:33; Marc 8:38), le renonça trois fois, voire avec blaspheme mesme (Matth. 26:69–74): neantmoins il n’est point debouté d’avoir grace. Ceux qui vivoyent desordonnément entre les Thessaloniciens, sont tellement chastiez de sainct Paul qu’il les convie à repentance (2 Thess. 3:6, 11, 12, 14). Mesme sainct Pierre ne met point en desespoir Simon le Magicien, mais plustost luy donne bonne esperance, luy conseillant de prier Dieu pour son peché (Act. 8:22).

26. Now, I ask whether, by the advent of Christ, in whom the fulness of grace was displayed, believers have been deprived of this benefit, so that they can no longer presume to supplicate for the pardon of their sins; so that if they offend against the Lord, they can obtain no mercy. What would this be but to affirm, that Christ came for the destruction of his people, and not for their salvation; if the loving-kindness of God, in the pardon of sins, which was continually ready to be exercised to the saints under the Old Testament, be maintained to be now entirely withdrawn? But if we give any credit to the Scriptures, which proclaim that in Christ the grace and philanthropy of God have at length been fully manifested, that his mercy has been abundantly diffused, and reconciliation 246between God and man accomplished,⁷⁷⁴ we ought not to doubt that the clemency of our heavenly Father is displayed to us in greater abundance, rather than restricted or diminished. Examples to prove this are not wanting. Peter, who had been warned that he who would not confess the name of Christ before men would be denied by him before angels, denied him three times in one night, and accompanied the denial with execrations; yet he was not refused pardon.⁷⁷⁵ Those of the Thessalonians who led disorderly lives, are reprehended by the apostle, in order to be invited to repentance.⁷⁷⁶ Nor does Peter drive Simon Magus himself to despair; but rather directs him to cherish a favourable hope, when he persuades him to pray for forgiveness.⁷⁷⁷

26. A fifth answer, from the New Testament. Some special examples.

Did the advent of Christ, by which the fulness of grace was displayed, deprive believers of this privilege of supplicating for the pardon of their sins? If they offended against the Lord, were they not to obtain any mercy? What were it but to say that Christ came not for the salvation, but for the destruction of his people, if the divine indulgence in pardoning sin, which was constantly provided for the saints under the Old Testament, is now declared to have been taken away? But if we give credit to the Scriptures, when distinctly proclaiming that in Christ alone the grace and loving-kindness of the Lord have fully appeared, the riches of his mercy been poured out, reconciliation between God and man accomplished (Tit. 2:11; 3:4; 2 Tim. 1:9, 10), let us not doubt that the clemency of our heavenly Father, instead of being cut off or curtailed, is in much greater exuberance. Nor are proofs of this wanting. Peter, who had heard our Saviour declare that he who did not confess his name before men would be denied before the angels of God, denied him thrice in one night, and not without execration; yet he is not denied pardon (Mark 8:38). Those who lived disorderly among the Thessalonians, though chastised, are still invited to repentance (2 Thess. 3:6). Not even is Simon Magus thrown into despair. He is rather told to hope, since Peter invites him to have recourse to prayer (Acts 8:22).

26. Is dan soms door de komst van Christus, waarin de volheid der genade geopenbaard is, deze weldaad aan de gelovigen ontnomen, dat ze niet om vergeving van hun zonden zouden durven smeken? Dat ze, wanneer ze tegen de Here misdaan hebben, geen barmhartigheid zouden verkrijgen? Wat zal dat anders zijn dan te zeggen, dat Christus tot het verderf der zijnen gekomen is, en niet tot hun zaligheid, indien men zegt, dat de goedertierenheid Gods, die in het Oude Testament voortdurend voor de heiligen bereid was in het vergeven der zonden, nu weggenomen is? Indien wij de Schiften geloven, die uitdrukkelijk uitroepen, dat eerst in Christus de genade des Heren en zijn liefde tot de mensen ten volle verschenen is, de rijkdom zijner barmhartigheid uitgestort is, en de verzoening Gods en der mensen vervuld (Tit. 3:4; 2 Tim.1:9) laat ons er dan niet aan twijfelen, dat de goedertierenheid van de hemelse Vader ons eerder rijkelijker toevloeit, dan dat ze afgesneden of afgekort zou zijn. En daarvan ontbreken de voorbeelden niet. Petrus, die gehoord had (Matt. 10:33) dat degene, die bij de mensen de naam van Christus niet beleed, voor de engelen verloochend zou worden, heeft Hem driemaal in één nacht, en dat met vervloeking, verloochend: toch wordt hij niet van vergeving uitgesloten. Zij, die bij de Thessalonicenzen onordelijk leefden, worden zo gekastijd, dat ze uitgenodigd worden tot boetvaardigheid (2 The. 3:14) Zelfs aan Simon, de tovenaar, wordt geen reden tot wanhoop gegeven, ja zelfs wordt hem geboden goede hoop te hebben, wanneer Petrus hem aanraadt tot het gebed zijn toevlucht te nemen (Hand. 8:22)

26. Die Sündhaftigkeit der Gläubigen im Neuen Bunde

Ist nun etwa durch das Kommen Christi, in dem die Fülle der Gnade offenbart worden ist, den Gläubigen diese Wohltat entzogen, daß sie es jetzt nicht mehr wagen dürften, um Vergebung ihrer Missetaten zu flehen, daß sie, wenn sie den Herrn gekränkt haben, keinerlei Barmherzigkeit mehr erlangen könnten? Wenn einer behauptete, die Nachsicht Gottes, die sich in der Vergebung der Sünden auswirkt, und die im Alten Bunde immerfort für die Heiligen bereit stand, sei jetzt weggenommen, so hieße das nichts anderes, als wenn er sagte, Christus sei zum Verderben der Seinigen und nicht zu ihrem Heil gekommen. Nein, die Schrift erklärt ausdrücklich und laut, daß erst in Christus die „Freundlichkeit und Leutseligkeit“ des Herrn voll in die Erscheinung getreten, daß erst in ihm der Reichtum seiner Barmherzigkeit ausgegossen und die Versöhnung zwischen Gott und den Menschen in Erfüllung gegangen ist (Tit. 3,4; 2. Tim. 1,9; 2. Kor. 5,18-21), und wenn wir ihr Glauben schenken, so wollen wir nicht daran zweifeln, daß uns jetzt die Freundlichkeit unseres himmlischen Vaters nur desto reichlicher zufließt, statt daß sie abgeschnitten und verkürzt wäre.

Es fehlt uns aber auch nicht an Beispielen dafür, Petrus hatte zwar vernommen: wer Christi Namen vor den Menschen nicht bekannt hätte, der solle vor den Engeln Gottes verleugnet werden (Matth. 10,33; Mark. 8,38), aber er hatte 703 den Herrn doch in einer einzigen Nacht dreimal verleugnet und sich dabei gar verflucht (Matth. 26,74). Trotzdem wurde er von der Vergebung nicht ausgeschlossen (Luk. 22,32; Joh. 21,15ff). Die Leute, die unter den Thessalonichern unordentlich lebten, die wurden so gestraft, daß sie tatsächlich zur Buße eingeladen wurden (2. Thess. 3,6.14f.). Ja, selbst Simon, dem Zauberer, hat man nicht die Verzweiflung eingejagt, sondern es wurde ihm vielmehr geboten, guter Hoffnung zu sein, indem ihm Petrus den Rat gab, seine Zuflucht zum Gebet zu nehmen (Apg. 8,22).

26. Voorbeelde van hierdie genade onder die nuwe verbond

Of is hierdie weldaad deur die koms van Christus waardeur die volheid van die genade geopenbaar is, van gelowiges af weggeneem sodat hulle nie kan waag om om vergiffenis vir hulle oortredings te smeek nie en sodat hulle geen medelye kan verkry as hulle die Here vertoorn het nie? Wat sal dit anders beteken as dat Christus tot verderf en nie tot saligheid van die wat aan Hom behoort, gekom het nie; as die toegeeflikheid van God om sondes te vergewe in die Ou Testament voortdurend vir die heiliges gereed was, maar daar nou gesê word dat dit uit hulle midde weggeneem is? Maar as ons in die Skrifte glo wat uitdruklik uitroep dat die genade en toegeeflikheid van die Here uiteindelik ten voile in 1299 Christus geopenbaar is, dat die rykdom van sy barmhartigheid oor ons uitgegiet is,¹⁸² en dat die versoening tussen God en die mense volbring is,¹⁸³ moet ons nie twyfel dat die sagmoedigheid van ons hemelse Vader oorvloediger te voorskyn gekom het eerder as dat dit afgesny of ingekort is nie. Bewyse daarvoor ontbreek inderdaad ook nie. Petrus wat gehoor het dat iemand wat Christus se Naam nie onder die mense bely het nie, voor die engele van God verloën sal word,¹⁸⁴ het Christus in een nag driemaal verloën - en dit met ’n eed.¹⁸⁵ En tog is vergiffenis hom nie ontneem nie.¹⁸⁶ Die mense wat onordelik onder die Tessalonisensers geleef het, word so getug dat hulle tot berou genooi word.¹⁸⁷ Selfs nie eens Simon die towenaar word in wanhoop gelaat nie maar eerder beveel om goeie hoop te koester wanneer Petrus hom aanraai om sy toevlug tot gebed te neem.¹⁸⁸

26. Я спрашиваю: разве с пришествием Христа, в котором явилась вся полнота благодати, у верующих было отнято это благо - молиться о прощении грехов и находить милосердие, когда им доведётся согрешить перед Богом? Разве это не означало бы, что Христос пришёл не ради спасения своих, а ради их гибели, коль скоро Божественное снисхождение, уготованное ветхозаветным святым, ныне отнято у нас? Но если мы верим Писанию, громко и внятно свидетельствующему о том, что благодать Божья и его любовь к людям полностью открылись во Христе, что через Него излились на нас сокровища Божьего милосердия (Тит 1:9; 3:4; 2 Тим 1:9) и совершилось примирение Бога с людьми, то мы не должны сомневаться, что его милость к нам не только не иссякла и не уменьшилась, но явилась ещё изобильнее. Примеры тому у нас перед глазами. Св. Пётр слышал из уст самого Христа, что, кто отречётся от Него перед людьми, от того и Он отречётся перед Ангелами небесными (Мф 10:33; Мк 8:38). Однако он отрёкся трижды и даже клялся при этом (Мф 26:74) - но не был лишён благодати. Св. Павел увещевал живших в бесчинстве фессалоникийцев и призывал их к покаянию (2 Фес 3:11-12,15). Опять же Пётр внушал Симону-волхву не отчаяние, а надежду, советуя ему молиться Богу о своём грехе (Деян 8:22).

27. Quid quod totas interdum Ecclesias gravissima peccata occuparunt, a quibus tamen eas Paulus^e clementer potius extricavit quam earum capita devoveret? Galatarum defectio non mediocre erat delictum [Galat. 1. a. 6, et 3. a. 1, et 4. b. 9]: 29 Corinthii eo minus illis^a erant excusabiles, quod pluribus neque levioribus flagitiis abundabant: neutri tamen a misericordia Domini excluduntur. Imo illi ipsi qui prae aliis immunditia, fornicatione et impudicitia deliquerant, nominatim invitantur ad poenitentiam [2.^b Cor. 12. g. 21]. Manet enim aeternumque manebit inviolabile pactum Domini, quod solenniter cum Christo vero Solomone, eiusque membris sancivit his verbis Si dereliquerint filii eius Legem meam, et in iudiciis meis non ambulaverint: si iustitias meas profanarint^c, mandata mea non custodierint, visitabo in virga iniquitates eorum, in verberibus peccata eorum: misericordiam autem meam non auferam ab eo [Psal. 89. e. 31]¹. Denique ipsa symboli dispositione admonemur perpetuam residere in Ecclesia Christi delictorum gratiam: quod Ecclesia velut constituta remissio peccatorum adhuc subiungitur^d.

27. Qui plus est, n’y a-il pas eu de grosses fautes, qui ont autresfois occupé toute une Eglise entierement? Qu’est-ce que faisoit sainct Paul en cest endroit, sinon de reduire plustost tout le peuple en bonne voye, que l’abandonner en extreme malediction? Le revoltement qu’avoyent fait les Galatiens de l’Evangile (Gal. 1:6; 3:1; 4:9), n’estoit pas une legiere faute. Les Corinthiens estoyent encores moins excusables qu’eux, d’autant qu’ils avoyent plus de vices et autant enormes (2 Cor. 12:21): neantmoins ne les uns ne les autres ne sont exclus de la bonté de Dieu. Mais aucontraire, ceux qui avoyent plus grievement offensé que les autres par paillardise, impudicité et toute vilenie, nommément sont appellez à repentance. Car l’alliance que nostre Seigneur a faite avec Christ et tous ses membres, demeure et demeurera tousjours inviolable: c’est assavoir quand il dit, S’il advient que ses enfans delaissent ma Loy, et ne cheminent point en mes preceptes, s’ils profanent ma justice, et ne gardent point ma doctrine, je visiteray avec verges leurs iniquitez, et leurs pechez avec chastiement: toutesfois ma misericorde n’en departira point (Ps. 89:31–34). Finalement par l’ordre du Symbole il nous est monstré que ceste grace et clemence demeure et reside tousjours en l’Eglise: d’autant qu’apres avoir constitué l’Eglise, la remission des pechez est consequemment adjoustée. Pourtant il faut qu’elle ait lieu en ceux qui en sont.

27. What are we to say of cases in which the most enormous sins have sometimes seized whole Churches? From this situation Paul rather mercifully reclaimed them, than abandoned them to the curse. The defection of the Galatians was no trivial offence.⁷⁷⁸ The Corinthians were still less excusable, their crimes being more numerous and equally enormous.⁷⁷⁹ Yet neither are excluded from the mercy of the Lord: on the contrary, the very persons who had gone beyond all others in impurity, unchastity, and fornication, are expressly invited to repentance. For the covenant of the Lord will ever remain eternal and inviolable, which he has made with Christ, the antitype of Solomon, and with all his members, in these words: “If his children forsake my law, and walk not in my judgments; if they break my statutes, and keep not my commandments; then will I visit their transgression with the rod, and their iniquity with stripes. Nevertheless my loving-kindness will I not utterly take from him.”⁷⁸⁰ Finally, the order of the Creed teaches us that pardon of sins ever continues in the Church of Christ, because, after having mentioned the Church, it immediately adds the forgiveness of sins.

27. General examples. A celebrated passage. The arrangement of the Creed.

What shall we say to the fact, that occasionally whole churches have been implicated in the grossest sins, and yet Paul, instead of giving them over to destruction, rather mercifully extricated them? The defection of the Galatians was no trivial fault; the Corinthians were still less excusable, the iniquities prevailing among them being more numerous and not less heinous, yet neither are excluded from302the mercy of the Lord. Nay, the very persons who had sinned above others in uncleanness and fornication are expressly invited to repentance. The covenant of the Lord remains, and ever will remain, inviolable, that covenant which he solemnly ratified with Christ the true Solomon, and his members, in these words: “If his children forsake my law, and walk not in my judgments; if they break my statutes, and keep not my commandments; then will I visit their transgression with the rod, and their iniquity with stripes. Nevertheless, my loving-kindness will Inot utterly take from him” (Ps. 89:30-33). In short, by the very arrangement of the Creed, we are reminded that forgiveness of sins always resides in the Church of Christ, for after the Church is as it were constituted, forgiveness of sins is subjoined.

27. Ja zelfs zijn gehele kerken somtijds door zeer zware zonden in beslag genomen, uit welke Paulus ze toch liever genadig heeft losgemaakt, dan dat hij ze vervloekt. De afwijking van de Galaten was geen geringe misdaad; de Corinthiërs waren daarom des te minder te verontschuldigen, omdat ze overvloeiden van meerdere en geenszins lichtere misdrijven: maar toch worden geen van beiden van Gods barmhartigheid uitgesloten. Ja zelfs worden juist zij, die meer dan anderen door onreinheid, hoererij en onkuisheid gezondigd hadden, met name tot bekering uitgenodigd (2 Cor. 12:21) Want het verbond des Heren blijft en zal eeuwig ongeschonden blijven, dat Hij plechtig met Christus, de ware Salomo, en met zijn leden gesloten heeft met deze woorden (Ps. 89:31 e.v.) : "Indien zijn kinderen mijn wet verlaten, en in mijn rechten niet wandelen, indien zij mijn inzettingen ontheiligen, en mijn geboden niet houden, zo zal Ik hun overtredingen met de roede bezoeken, en hun ongerechtigheden met plagen: maar mijn goedertierenheden zal Ik van hem niet wegnemen." Ten slotte door de orde zelf van de artikelen des geloofs worden wij er aan herinnerd, dat de vergeving der zonden eeuwig haar plaats behoudt in de kerk van Christus: want, wanneer de kerk als het ware vastgesteld is, wordt de vergeving der zonden daar nog aan toegevoegd.

27.

Was will man ferner dazu sagen, daß zuweilen ganze Kirchen von schwersten Sünden mit Beschlag belegt waren, aus denen sie doch Paulus freundlich herauswand, statt sie zu verfluchen? Der Abfall der Galater war keine geringfügige Missetat (Gal. 1,6; 3,1; 4,9), und die Korinther waren im Vergleich mit ihnen desto weniger zu entschuldigen, weil unter ihnen mehr und keine leichteren Schandtaten überhandgenommen hatten; trotzdem wurden beide nicht von der Barmherzigkeit des Herrn ausgeschlossen! Nein, gerade die, die sich durch Unreinheit, Hurerei und Unkeuschheit mehr als andere versündigt hatten, werden ausdrücklich zur Buße aufgefordert (2. Kor. 12,21). Denn es bleibt und es wird ewig unverletzlich bleiben der Bund des Herrn, den er feierlich mit Christus, dem wahren Salomo, und mit seinen Gliedern geschlossen hat, indem er sprach: „Wo aber seine Kinder mein Gesetz verlassen und in meinen Rechten nicht wandeln, so sie meine Ordnungen entheiligen und meine Gebote nicht halten, so will ich ihre Sünde mit der Rute heimsuchen und ihre Missetat mit Plagen, aber meine Gnade will ich nicht von ihm wenden ...“ (Ps. 89,31-34).

Schließlich werden wir gerade durch die Einteilung des Glaubensbekenntnisses daran gemahnt, daß in der Kirche Christi eine immerwährende Vergebung der Missetaten ihren Platz haben soll; denn nachdem die Kirche gleichsam fest umschrieben ist, wird noch die Vergebung der Sünden angeschlossen!

27. God se genade is selfs in die geval van sondige kerke tot sondevergiffenis gereed

Wat daarvan dat die ernstigste sondes soms hele kerke beetgepak het en Paulus hulle nogtans met sagmoedigheid daarvan losgemaak het eerder as om hulle verlore te laat gaan? Die afvalligheid van die Galasiërs was nie maar net ’n effense misdaad nie.¹⁸⁹ Die Korintiërs het nog minder rede tot verskoning as hulle gehad omdat hulle ’n oorvloed aan baie en ernstige oortredings gehad het. Nie een van hulle word nogtans van die barmhartigheid van die Here uitgesluit nie; inteendeel, hulle wat meer as ander in onreinheid, hoerery en onkuisheid gesondig het, word by name tot berou genooi.¹⁹⁰ Want die onskendbare verbond van die Here bly en sal vir ewig bly. Hierdie verbond het Hy plegtig met Christus, die ware Salomo, en sy lede met die volgende woorde gesluit: “As sy kinders my wet oortree en nie in my bepalings wandel nie; as hulle my insettinge verontreinig en my gebooie nie bewaar nie, sal Ek hulle ongeregtighede met die roede besoek en hulle sondes met slae. Ek sal my barmhartigheid egter nie van hulle af wegneem nie”.¹⁹¹ Kortom: juis deur (die volgorde) van die uiteensetting van die geloofsbelydenis 1300 word ons vermaan dat daar voortdurend genade vir ons sondes in die kerk van Christus is want nadat die kerk daar ingestel is, word sondevergiffenis nog bygevoeg.¹⁹²

27. Более того, разве всей Церкви не доводилось впадать в тяжкие прегрешения? Как же поступал тогда св. Павел? Разве он не возвращал весь народ на правый путь, вместо того чтобы оставить его в крайнем несчастье? Мятеж галатов против Евангелия - немалый грех (Гал 1:6; 3:1; 4:9). Коринфяне заслуживали прощения ещё меньше, ибо имели больше пороков, причём чудовищных. Но ни те ни другие не были исключены из милости Божьей. Наоборот, именно те, кто больше других грешил блудом, нечистотой и непотребством, особенно настойчиво были призваны к покаянию (2 Кор 12:21). Завет, заключённый Господом с Христом и всеми членами Его, пребывает и всегда пребудет нерушимым, ибо сказано: «Если сыновья его [Давида] оставят закон Мой, и не будут ходить по заповедям Моим; если нарушат уставы Мои, и повелений Моих не сохранят: посещу жезлом беззаконие их, и ударами - неправду их; милости же Моей не отниму от него» (Пс. 88/89:31-34). Наконец, сам порядок изложения Символа веры показывает нам, что эти благодать и милосердие сохраняются в Церкви всегда. Ибо вслед за определением Церкви сразу же говорится об отпущении грехов. Поэтому оно непременно должно быть доступно тем, кто пребывает в Церкви.

28. Quidam aliquanto prudentiores, ubi vident tanta Scripturae perspicuitate Novati dogma refutari, non quodlibet delictum irremissibile faciunt, sed voluntariam Legis transgressionem, in quam sciens quis ac volens impegerit². Porro sic loquentes peccatum nullum venia dignantur, nisi sicubi aberratum ignorantia fuerit. Verum quum Dominus in Lege, alia pro expiandis fidelium voluntariis peccatis^e, alia pro ignorantiis redimendis mandarit offerri sacrificia [Levit. 4]: quantae est improbitatis voluntario peccato nullum concedere piaculum? Dico nihil esse apertius quam unicum Christi sacrificium valere ad remittenda sanctorum voluntaria peccata: quando Dominus carnalibus hostiis, veluti signaculis, id testatum fecit. Deinde quis ab ignorantia Davidem excuset, quem tantopere constat fuisse in Lege eruditum? An nesciebat David quantum foret adulterii et homicidii crimen^f, qui quotidie ipsum in aliis puniebat? An fratricidium res legitima Patriarchis videbatur^g? An ita male profecerant Corinthii, ut lasciviam, impuritatem, scortationem, odia, contentiones placere Deo putarent^h? An Petrus tam diligenter admonitus ignorabat quanti esset magistrum eiurareⁱ? 30 Ergo Dei misericordiae tam benigne se exerenti viam nostra malignitate ne praecludamus.

28. Aucuns un peu plus subtils, quand ils voyent la doctrine des Novatiens estre si clairement reprouvée par l’Escriture, ne font point chacun peché irremissible, mais seulement les transgressions volontaires, esquelles un homme sera cheut de son propre seu et vouloir. Or en parlant ainsi, ils ne pensent point qu’aucun peché se remette, sinon celuy qui aura esté commis par ignorance. Mais puis que le Seigneur en la Loy a ordonné aucuns sacrifices pour effacer les pechez volontaires de son peuple, les autres pour purger les ignorances: quelle temerité est-ce de ne laisser nulle esperance de pardon à un peché volontaire? Je maintien qu’il n’y a rien plus clair que cela: c’est que le sacrifice unique de Jesus Christ a la vertu de remettre les pechez volontaires des fideles, veu que Dieu par les hosties charnelles l’a ainsi tesmoigné, lesquelles en estoyent figures. Davantage, qui excusera David sois couleur d’ignorance, veu que c’est chose notoire qu’il estoit si bien instruit en la Loy? Ne savoitil pas quel crime c’estoit d’adultere et homicide luy qui les punissoit tous les jours en ses sujets? Les Patriarches pensoyent-ils que ce fust chose bonne et honneste de meurtrir leur frere? Les Corinthiens avoyent-ils si mal profité, qu’ils estimassent incontinence, paillardise, haine, contention, estre plaisante à Dieu? Sainct Pierre, apres avoir esté si diligemment admonnesté, ignoroifcil quelle faute c’estoit de renoncer son maistre? Ne fermons point donc par nostre inhumanité la porte à la misericorde de Dieu, laquelle si liberalement se presente à nous.

28. Some persons, who are a little more judicious, perceiving the notion of Novatus to be so explicitly contradicted by the Scripture, do not represent every sin as unpardonable, but only voluntary transgression, into which a person may have fallen with the full exercise of his knowledge and will. These persons admit of no pardon for any sins, but such as may have been the mere errors of ignorance. But as the Lord, in the law, commanded some sacrifices to be offered to expiate the voluntary sins of believers, and others to atone for sins of ignorance, what extreme presumption is it to deny that there 247is any pardon for voluntary transgression! I maintain, that there is nothing more evident, than that the one sacrifice of Christ is available for the remission of the voluntary sins of the saints, since the Lord has testified the same by the legal victims, as by so many types. Besides, who can plead ignorance as an excuse for David, who was evidently so well acquainted with the law? Did not David know that adultery and murder were great crimes, which he daily punished in others? Did the patriarchs consider fratricide as lawful? Had the Corinthians learned so little that they could imagine impurity, incontinence, fornication, animosities, and contentions, to be pleasing to God? Could Peter, who had been so carefully warned, be ignorant how great a crime it was to abjure his Master? Let us not, therefore, by our cruelty, shut the gate of mercy which God has so liberally opened.

28. Objection, that voluntary transgression excludes from the Church.

Some persons who have somewhat more discernment, seeing that the dogma of Novatus is so clearly refuted in Scripture, do not make every fault unpardonable, but that voluntary transgression of the Law into which a man falls knowingly and willingly. Those who speak thus allow pardon to those sins only that have been committed through ignorance. But since the Lord has in the Law ordered some sacrifices to be offered in expiation of the voluntary sins of believers, and others to redeem sins of ignorance (Lev. 4), how perverse is it to concede no expiation to a voluntary sin? I hold nothing to be more plain, than that the one sacrifice of Christ avails to remit the voluntary sins of believers, the Lord having attested this by carnal sacrifices as emblems. Then how is David, who was so well instructed in the Law, to be excused by ignorance? Did David, who was daily punishing it in others, not know how heinous a crime murder and adultery was? Did the patriarchs deem fratricide a lawful act? Had the Corinthians made so little proficiency as to imagine that God was pleased with lasciviousness, impurity, whoredom, hatred, and strife? Was Peter, after being so carefully warned, ignorant how heinous it was to forswear his Master? Therefore, let us not by our malice shut the door against the divine mercy, when so benignly manifested.

28. Sommigen, die wat meer verstand hebben, maken, daar ze zien, dat het leerstuk van Novatus door zo grote duidelijkheid der Schrift weerlegd wordt, niet iedere misdaad tot onvergefelijk, maar alleen de overtreding der wet, die iemand willens en wetens begaat. Maar wanneer ze zo spreken, keuren zij geen enkele zonde vergeving waardig, tenzij men die ergens door onwetendheid begaan heeft. Maar daar de Here in de wet bevolen heeft sommige offeranden te brengen tot verzoening van de zonden, die de gelovigen willens en wetens doen, en andere tot het verkrijgen van kwijtschelding van in onwetendheid begane zonden: hoe onjuist is het dan om aan een zonde, die men willens en wetens doet, geen verzoening toe te staan? Ik zeg, dat niets duidelijker is, dan dat de enige offerande van Christus kracht heeft tot vergeving van de zonden, die de heiligen willens en wetens begaan: daar de Here dit door vleselijke offeranden, als door zegelen, betuigd heeft. Bovendien wie zou David kunnen verontschuldigen wegens onwetendheid, van wie vaststaat, dat hij zozeer in de wet onderwezen was? Wist David niet, hoe grote misdaad overspel en doodslag was, terwijl hij die dagelijks in anderen strafte? Scheen broedermoord aan de aartsvaders een wettige zaak toe? Hadden de Corinthiërs zo slechte vorderingen gemaakt, dat ze meenden, dat wellust, onreinheid, hoererij, haat en twist Gode behagelijk waren? Wist Petrus, die zo naarstig vermaand was, niet, wat het betekende zijn Meester onder ede te verloochenen? Laat ons dus voor Gods barmhartigheid, die zich zo mild vertoont, door onze boosaardigheid niet de weg afsluiten.

28. Sind nur unwissentliche Sünden vergebbar?

Es gibt dann andere Leute, die ein wenig vernünftiger sind (als die bisher Genannten): sie sehen, daß die Lehrmeinung des Novatus (Novatian) mit solcher Klarheit der Schrift widerlegt wird, und jetzt erklären sie nicht etwa jedwede Missetat für unvergebbar, sondern (bloß) die willentliche Übertretung, die jemand wissentlich und vorsätzlich begangen hat. Wenn sie so reden, so achten sie also keine Sünde der Vergebung für würdig, sofern man nicht irgendwo durch Unwissenheit abgeirrt ist. Nun hat aber der Herr im Gesetz die Weisung gegeben, man sollte bestimmte Opfer zur Sühne für die willentlichen Sünden der Gläubigen darbringen und andere zur Erlangung der Vergebung für die in Unwissenheit begangenen (Lev. 4). Was ist es da nun für eine Unverschämtheit, wenn man der willentlich begangenen Sünde keinerlei Sühne mehr zugesteht! Ich behaupte: es ist nichts offenkundiger, als daß das einige Opfer Christi Kraft hat zur Vergebung der von den Heiligen willentlich begangenen Sünden; denn der Herr hat es durch die fleischlichen Opfer wie durch Siegel bezeugt!

Weiter: wer will denn den David, der doch ganz sicher im Gesetz so gründlich erzogen war, mit Unwissenheit entschuldigen? Wußte etwa David nicht, was Ehebruch und Mord für ein großer Frevel war, wo er ihn Tag für Tag an anderen bestrafte? Erschien etwa der Brudermord den Patriarchen als etwas Rechtmäßiges? Waren die Korinther etwa so schlecht fortgeschritten, daß sie meinten, Zuchtlosigkeit, Unreinheit, Ehebruch, Haß und Zwietracht seien Gott wohlgefällig? Und wußte Petrus, der so fleißig unterwiesen war, etwa nicht, was es bedeutete, seinen Meister eidlich zu verleugnen? Deshalb wollen wir der Barmherzigkeit Gottes, die sich so freundlich offenbart, nicht mit unserer Böswilligkeit den Weg versperren!

28. ’n Weerlegging van die opvatting dat nie alle sondes nie, maar slegs die wat uit onkunde begaan is, vergeef word

Wanneer hulle bemerk dat die leerstellings van Novatus met soveel duidelikheid deur die Skrif weerlê word, ag sommiges wat ’n bietjie verstandiger is, nie elke oortreding onvergeeflik nie maar slegs ’n vrywillige oortreding van die wet wat iemand willens en wetens begaan het.¹⁹³ Diegene wat so sê, ag geen misdaad vergiffenis waardig nie tensy iemand die pad iewers uit onkunde byster geraak het. Maar hoe ’n groot goddeloosheid is dit nie om geen vergiffenis vir ’n vrywillige sonde toe te staan terwyl die Here in die wet gebied het dat sommige offerandes geoffer moes word vir vrywillige sondes van die gelowiges¹⁹⁴ en ander offerandes om hulle onbewuste sondes vry te koop nie.¹⁹⁵ Nou sê ek dat niks duideliker is as dat die enige offerande van Christus kragtig is om die vrywillige sondes van die heiliges te vergeef omdat die Here dit met vleeslike offerdiere soos met seëls betuig het.

Wie sou Dawid aan die ander kant vanweë onkunde kon verskoon terwyl dit vasstaan dat hy so deeglik in die wet onderlê was? Of het Dawid nie geweet hoe ’n groot misdaad owerspel en moord was nie terwyl hy ander mense elke dag daaroor gestraf het?¹⁹⁶ Of het die aartsvaders gedink dat moord op ’n broer iets wettigs was?¹⁹⁷ Of het die Korintiërs so swak gevorder dat hulle gereken het dat losbandigheid, onreinheid, hoerery, nyd en twis God behaag?¹⁹⁸ Of was Petrus, ten spyte daarvan dat hy so deeglik daaroor vermaan is, onbewus dat dit so ’n groot oortreding was om sy Meester te verloën?¹⁹⁹ Laat ons dus nie deur ons kwaadwilligheid die weg tot God se barmhartigheid wat so milddadig aan ons geopenbaar word, versper nie.

28. Некоторые люди, более изощрённые, чем остальные, поступают так: видя, что учение новатиан явно опровергается Писанием, они называют непростительным не всякий грех, но только лишь добровольное преступление, результат осознанного и свободного выбора человека. Но говоря так, они подразумевают, что отпускается не каждое прегрешение, а только совершённое по неведению. Но коль скоро Господь заповедал в Законе приносить особые жертвы за сознательные грехи и особые за грехи по ошибке (Лев 4), то разве не безумная дерзость - лишать добровольно согрешившего всякой надежды на прощение? Я утверждаю, что нет ничего очевиднее следующего: не знающая себе равных жертва Христа имеет силу простить любые грехи верующих, ибо Бог засвидетельствовал об этом жертвами плоти, как печатями. Кто сумел бы оправдать Давида, сославшись на неведение, если общеизвестно, что он был превосходно наставлен в Законе? Разве он не знал, что прелюбодеяние и человекоубийство суть грехи, он, ежедневно каравший за них своих подданных? Или, может быть, патриархи считали убийство брата добрым и благочестивым делом? Или коринфяне так погрязли в невежестве, что полагали невоздержанность, блуд, ненависть и раздоры угодными Богу? Или св. Пётр, получивший совершенно ясное предупреждение, не ведал, как грешно отрекаться от своего Учителя? Так не станем своей бесчеловечностью закрывать двери милосердию Божьему, которое Он дарует нам с такой щедростью.

29. Equidem non me latet veteres scriptores peccata quae quotidie remittuntur fidelibus interpretatos esse quae ex infirmitate carnis obrepunt leviora errata¹: poenitentiam vero sollennem, quae pro gravioribus flagitiis tum exigebatur, illis visam esse non magis iterandam quam Baptismum²; quae sententia non ita est accipienda quasi aut praecipitare in desperationem voluerint qui a prima poenitentia iterum recidissent, aut illa errata elevare, perinde atque coram Deo exilia. Sciebant enim infidelitate saepius titubare sanctos, iuramenta supervacua illis interdum excidere, in iram nonnunquam effervere, imo prorumpere ad manifesta usque convitia, aliis praeterea malis laborare quae Dominus non leviter abominatur: sed ita vocabant, ut distinguerent a publicis criminibus, quae cum magno offendiculo in Ecclesiae cognitionem veniebant^a. Quod autem adeo difficulter ignoscebant iis qui dignum aliquid animadversione Ecclesiastica perpetrarant, non ideo fiebat quod difficilem illis apud Dominum veniam putarent: sed hac severitate volebant alios deterrere ne temere proruerent in flagitia, quorum merito ab Ecclesiae communione alienarentur. Quanquam verbum Domini, quod hic pro unica regula nobis esse debet, maiorem certe moderationem^b praescribit. Siquidem eousque intendendum docet disciplinae rigorem, ne absorbeatur a tristitia is cui praecipue consultum oportet³: ut fusius supra disseruimus^{c 4}.

29. Ce ne m’est pas chose incogneue, qu’aucuns anciens Docteurs ont interpreté les pechez qui se remettent journellement, estre les fautes legeres qui surviennent par l’infirmité de la chair. Davantage, qu’il leur a semblé advis que la penitence solennelle, laquelle estoit lors requise pour les grandes offenses, ne se devoit non plus reiterer que le Baptesme. Laquelle sentence ne se doit tellement prendre, comme s’ils eussent voulu jetter en desespoir celuy qui estoit retombé depuis avoir esté une fois receu à repentance: ou bien qu’ils eussent voulu amoindrir les fautes quotidiennes, comme petites devant Dieu. Car ils savoyent bien que tes saincts trebuschent ou chancellent souvent en quelque infidelité, qu’il leur advient de jurer sans mestier, de se courroucer outre mesure, voire aucunesfois venir jusques à injures manifestes, et choir en d’autres vices que nostre Seigneur n’a pas en petite abomination: mais ils usoyent de ceste maniere de parler, afin de mettre difference entre les fautes privées, et les crimes publiques qui emportoyent grans scandales en l’Eglise. Davantage, ce qu’ils pardon-noyent avec si grande difficulté à ceux qui avoyent commis quelque cas digne de correction Ecclesiastique, n’estoit pas qu’ils pensassent les pecheurs obtenir difficilement pardon de Dieu: mais par telle severité ils vouloyent donner frayeur aux autres, afin qu’ils ne cheussent point en telles offenses dont ils meritassent d’estre excommuniez de l’Eglise. Combien que la parolle de Dieu, laquelle nous devons seule icy tenir pour nostre reigle, requiert une plus grande moderation et humanité. Car elle enseigne que la rigueur de la discipline Ecclesiastique ne doit point aller jusques là, que celuy dont on doit chercher le profit, soit accablé de tristesse: comme nous avons plus amplement monstré cy dessus.

29. I am fully aware that the old writers have explained those sins, which are daily forgiven to believers, to be the smaller faults, which are inadvertently committed through the infirmity of the flesh; but solemn repentance, which was then required for greater offences, they thought, was no more to be repeated than baptism. This sentiment is not to be understood as indicating their design, either to drive into despair such persons as had relapsed after their first repentance, or to extenuate those errors, as if they were small in the sight of God. For they knew that the saints frequently stagger through unbelief; that they sometimes utter unnecessary oaths; that they occasionally swell into anger, and even break out into open reproaches; and that they are likewise chargeable with other faults, which the Lord holds in the greatest abomination. They expressed themselves in this manner, to distinguish between private offences and those public crimes which were attended with great scandal in the Church. But the difficulty, which they made, of forgiving those who had committed any thing deserving of ecclesiastical censure, did not arise from an opinion that it was difficult for them to obtain pardon from the Lord; they only intended by this severity to deter others from rashly running into crimes, which would justly be followed by their exclusion from the communion of the Church. The word of the Lord, however, which ought to be our only rule in this case, certainly prescribes greater moderation. For it teaches, that the rigour of discipline ought not to be carried to such an extent, as to overwhelm with sorrow the person whose benefit we are required to regard as its principal object; as we have before shown more at large.

29. Last objection of the Novatians, founded on the solemn renewal of repentance required by the Church for more heinous offences. Answer.

I am not unaware, that by the sins which are daily forgiven to believers, ancient writers have understood the lighter errors which creep in through the infirmity of the flesh, while they thought that the formal repentance which was then exacted for more heinous crimes was no more to be repeated than Baptism. This opinion is not to be viewed as if they wished to plunge those into despair who had fallen from their first repentance, or to extenuate those errors as if they were of no account before God. For they knew that the saints often stumble through unbelief, that superfluous oaths occasionally escape them, that they sometimes boil with anger, nay, break out into open invectives, and labour, besides, under other evils, which are in no slight degree offensive to the Lord; but they so called them to distinguish them from public crimes, which came under the cognisance303of the Church, and produced much scandal.¹ The great difficulty they had in pardoning those who had done something that called for ecclesiastical animadversion, was not because they thought it difficult to obtain pardon from the Lord, but by this severity they wished to deter others from rushing precipitately into crimes, which, by their demerit, would alienate them from the communion of the Church. Still the word of the Lord, which here ought to be our only rule, certainly prescribes greater moderation, since it teaches that the rigour of discipline must not be stretched so far as to overwhelm with grief the individual for whose benefit it should specially be designed (2 Cor. 2:7), as we have above discoursed at greater length.

29. Het is mij waarlijk niet onbekend, dat de oude schrijvers het zo hebben uitgelegd, dat de zonden, die de gelovigen dagelijks vergeven worden, de lichtere dwalingen zijn, die hen tengevolge van de zwakheid des vleses besluipen; maar dat de openbare boetedoening, die in die tijd voor ernstige zonden geëist werd, volgens hun mening evenmin als de Doop herhaald mocht worden. Welke mening niet zo opgevat moet worden, alsof zij hen, die na hun eerste boetedoening weer in zonde gevallen waren, in wanhoop wilden storten, of alsof zij die dwalingen wilden verkleinen, als waren zij gering voor God. Want zij wisten, dat de heiligen door ongelovigheid dikwijls struikelen, dat hun soms overbodige eden ontvallen, dat ze wel eens in toorn ontsteken, ja tot openlijke scheldwoorden komen, en bovendien lijden aan andere boosheden, welke de Here niet weinig verfoeit; maar zij noemden die dwalingen zo om ze te onderscheiden van de openbare zonden, die met grote ergernis ter kennis van de kerk kwamen. En dat ze zo moeilijk degenen vergiffenis schonken, die iets bedreven hadden, dat de kerkelijke straf waardig was, geschiedde niet daarom, omdat ze meenden, dat ze bij God moeilijk vergiffenis zouden krijgen; maar door deze gestrengheid wilden ze anderen er van afschrikken om roekeloos tot die misdaden te komen, door wier schuld zij van de gemeenschap der kerk zouden vervreemd worden. Hoewel Gods Woord, dat ons hierin tot enige regel moet zijn, ongetwijfeld een grotere matigheid voorschrijft. Immers het leert, dat de gestrengheid der tucht zover moet gaan, dat degene, voor wie men voornamelijk moet zorgen, niet door droefheid verslonden wordt, zoals wij boven uitvoeriger hebben uiteengezet.

29. 704Die Frage der "zweiten Buße" in der Alten Kirche

Es ist mir allerdings nicht unbekannt, daß die alten Schriftsteller (der Kirche) unter den Sünden, die den Gläubigen täglich vergeben werden, die leichteren Vergehen verstanden haben, die sich aus der Schwachheit des Fleisches heraus an die Gläubigen heranschleichen. Es ist mir auch nicht verborgen, daß sie der Meinung waren, die feierliche Buße, die man damals für schwerere Übeltaten forderte, könne ebensowenig wiederholt werden wie die Taufe. Diese ihre Meinung ist nun nicht so zu verstehen, als ob sie solche Menschen, die nach ihrer ersten Buße wiederum in Sünde gefallen waren, hätten in Verzweiflung stürzen wollen, oder als ob sie (andererseits) jene (leichteren) Vergehen hätten verkleinern wollen, als ob diese nun vor Gott von geringer Bedeutung wären. Sie wußten nämlich, daß die Heiligen öfters aus Unglauben straucheln, daß ihnen zuweilen überflüssige Eidschwüre entfallen, daß sie manchmal in Zorn entbrennen, ja, daß sie sich gar zu offenbaren Scheltworten hinreißen lassen und daß sie auch sonst mit vielem Bösen zu schaffen haben, das der Herr heftig verabscheut; aber sie wandten doch diese Bezeichnung an (nämlich: leichtere Vergehen), um solche Vergehen von den öffentlich bekanntgewordenen Freveltaten zu unterscheiden, die unter großem Anstoß zur Kenntnis der Kirche kamen. Daß sie aber denen, die etwas verübt hatten, das der kirchlichen Bestrafung wert war, so schwer verziehen, das geschah nicht etwa darum, weil sie meinten, solche Leute würden bei dem Herrn nur schwerlich Vergebung finden; nein, sie wollten mit dieser Strenge andere abschrecken, damit sie sich nicht mutwillig zu solchen Lastern hinreißen ließen, um deretwillen sie von der Gemeinschaft der Kirche ausgeschlossen werden würden. Freilich schreibt uns das Wort des Herrn, das uns hier als einzige Richtschnur dienen muß, ein größeres Maßhalten vor. Denn es lehrt ja, wie wir oben ausführlicher auseinandergesetzt haben, daß die Schärfe der Zucht (nur) soweit gespannt werden darf, daß der, dem ja vornehmlich geholfen werden soll, „nicht in allzu große Traurigkeit versinke“ (2. Kor. 2,7).

29. ’n Verduideliking van die kerk van ouds se standpunt in verband hiermee 1301 Ek is weliswaar bewus daarvan dat die skrywers van ouds die sondes wat elke dag vir gelowiges vergeef word, as ligte foute vertolk het wat vanweë die swakheid van hulle vlees ingesluip het.²⁰⁰ Ek weet ook dat hulle gemeen het dat hulle die openbare boetedoening wat destyds vir ernstiger vergrype vereis is, net so min as die doop herhaal moes word nie.²⁰¹ Ons moet hierdie opvatting nie so opneem asof hulle mense wat na hulle eerste boetedoening, weer in sonde verval het, wanhopig wou maak of dat hulle daardie foute ligter wou maak asof dit onbeduidend voor God is nie. Hulle het immers geweet dat die heiliges baie dikwels uit ongeloof struikel; dat hulle soms oorbodige ede aflê; dat hulle af en toe van toorn kook; ja, dat hulle openlik in skelwoorde uitbars en daarbenewens onder baie euwels gebuk gaan wat die Here erg verafsku. Maar hierdie skrywers noem dit so (ligte foute) om dit van openbare misdade te onderskei wat tot groot ergernis onder die kennis van die kerk gekom het. Dat hulle diegene wat die een of ander daad begaan het wat teregwysing van die kerk verdien het, so moeilik vergewe het, het nie ontstaan omdat hulle dan sou dink dat vergiffenis vir sulke mense by die Here moeilik is nie. Met hierdie strengheid wou hulle ander egter daarvan afskrik om nie onbesonne in oortredings uit te bars waarvoor hulle verdien het om van die gemeenskap van die kerk vervreem te word nie. Nogtans skryf die Woord van die Here, wat hier as die enigste maatstaf vir ons moet dien, beslis groter selfbeheersing voor. Dit leer ons tog dat streng dissipline²⁰² nie so ver gedryf moet word dat iemand in wie se belang dit besonderlik behoort te wees, van droefheid wegkwyn nie. Hierbo²⁰³ het ons breedvoeriger daaroor gepraat.

29. Мне небезызвестно, что некоторые учители древности называли грехи, которые отпускаются ежедневно, лёгкими проступками, совершаемыми по слабости плоти. Кроме того, они говорили, что публичное покаяние, которое требовалось тогда за тяжкие грехи, не должно повторяться, как и крещение. Эти высказывания не следует понимать в том смысле, будто учители хотели внушить отчаяние согрешившим после покаяния или преуменьшить ежедневные прегрешения как незначительные в очах Божьих. Они хорошо знали, что и святым порой случается колебаться или отступать от заповедей, клясться без нужды, гневаться сверх меры, доходить иногда до явных оскорблений и впадать в иные пороки, мерзкие Богу. Но учители говорили так не для того, чтобы провести различие между частными проступками и преступлениями, касающимися всех и вызывающими сильное смущение в Церкви. К тому же тот факт, что они с трудом соглашались простить совершивших нечто заслуживающее церковного исправления, не означает, будто они считали трудным для грешников получить прощение от Бога. Подобной суровостью они хотели внушить страх другим, чтобы те не осмеливались совершать грехов, за которые заслуживали бы отлучения от Церкви. Однако Слово Божье - а именно оно должно быть для нас непреложным правилом - требует большей умеренности и человеколюбия. Оно учит, что суровость церковной дисциплины не должна доходить до крайности и приводить в отчаяние нуждающегося в исправлении, как это было подробно показано выше.