1. 342 Postquam nos semel in familiam suam recepit Deus, nec tantum ut servorum loco nos habeat, sed filiorum: ut partes impleat optimi patris et de sua progenie solliciti, continuo etiam vitae cursu nos alendos suscipit. Nec eo contentus, dato pignore nos huius continuae liberalitatis certiores reddere voluit. || In hunc ergo finem alterum Ecclesiae suae sacramentum dedit per manum unigeniti Filii, spirituale epulum scilicet, ubi se Christus vivificum esse panem^a || testatur, quo animae nostrae ad veram et^b beatam immortalitatem pascuntur [Iohan. 6. f. 51]. || Quoniam vero apprime necessaria est tanti mysterii cognitio, et pro sua magnitudine accuratam explicationem postulat: et Satan, ut hoc inaestimabili thesauro Ecclesiam privaret, pridem nebulas, deinde tenebras obscurandae eius luci induxit, tum contentiones et pugnas movit quae ab huius sacri alimenti gusta alienarent simplicium mentes, et nostra etiam aetate idem artificium tentavit: ubi summam pro rudium captu complexus fuero, nodos illos quibus mundum illaqueare Satan molitus est, expediam. Primo || signa sunt panis et vinum, quae invisibile alimentum, quod percipimus ex carne et sanguine Christi, nobis repraesentant^c. || Sicut enim in Baptismo nos regenerans^d Deus, in Ecclesiae suae societatem inserit et^e adoptione suos facit: ita || diximus officium providi patrisfamilias in eo praestare, quod cibum assidue ministrat^f, || quo nos in ea vita sustineat ac conservet in quam nos verbo suo genuit. Porro unicus animae nostrae^g cibus Christus est, || ideoque ad eum nos invitat caelestis Pater, ut eius communicatione^h refecti vigorem subinde colligamus, donec ad caelestem immortalitatem perventum fueritⁱ. || Quoniam vero mysterium hoc arcanae Christi cum piis unionis natura^k incomprehensibile est, figuram eius et imaginem in signis visibilibus exhibet ad modulum 343 nostrum aptissimis^a: imo velut datis arrhis ac^b tesseris tam certum nobis facit, quam si oculis cerneretur: || quia in crassissimas quasque mentes haec tam familiaris similitudo penetrat, non secus animas Christo pasci quam panis et vinum corporalem vitam sustentant. || Iam ergo habemus in quem finem spectet mystica haec benedictio^c; nempe quo nobis confirmet, corpus Domini sic pro nobis semel esse immolatum ut nunc eo vescamur, ac vescendo unici illius sacrificii efficaciam in nobis sentiamus: sanguinem eius sic pro nobis semel fusum, ut sit nobis perpetuus potus. Atque ita sonant verba promissionis illic additae, Accipite: hoc est corpus meum quod pro vobis traditur [Matt. 26. e. 26; Marc. 14. b. 17¹; Luc. 22.^d b. 19; 1. Cor. 11. c. 24], Corpus ergo, quod oblatum semel est in salutem nostram, iubemur accipere et comedere^e: ut dum huius fieri nos videmus participes, vivificae illius mortis virtutem certo statuamus in nobis efficacem fore^f. Unde et calicem foedus vocat in suo sanguine². Foedus enim quod sanguine suo semel sancivit, quodammodo renovat, vel potius continuat^g, quantum ad fidei nostrae confirmationem attinet, quoties sacrum illum sanguinem libandum nobis porrigit^h.

1. Apres que Dieu nous a une fois receuz en sa famille, et non seulement pour nous avoir pour serviteurs, mais pour nous tenir au reng de ses enfans: afin d’accomplir tout ce qui est convenable à un bon Pere, et qui a le soin de sa lignée, quant et quant il prend la charge de nous sustenter et nourrir tout le cours de nostre vie. Mais encore ne se contentant point de cela, il nous a donné un gage pour nous mieux certifier de ceste liberalité, laquelle continue sans fin. Et c’est pourquoy il a donné par la main de son Fils à son Eglise le second Sacrement: assavoir le banquet spirituel: où Jesus Christ nous tesmoigne qu’il est le pain vivifiant (Jean 6:51), dont noz ames soyent nourries et repeues à l’immortalité bien-heureuse. Or pource que la cognoissance de ce haut mystere est fort necessaire, et à cause de sa grandeur requiert une singuliere diligence: et à l’opposite que Satan, afin de priver l’Eglise de ce thresor inestimable, l’a desja de long temps obscurcy, premierement par nioles et brouées, et puis apres par tenebres tort espesses: outreplus, a esmeu contentions et debats pour en desgouter les hommes: mesmes de nostre temps s’est servy de mesme ruse et artifice: je mettray peine en premier lieu d’exposer la somme de ce qu’il en faut cognoistre, selon la capacité des rudes et idiots: et puis je despescheray les difftcultez dont Satan a tasché d’envelopper le monde. Premierement, les signes sont du pain et du vin, qui nous representent la nourriture spirituelle que nous recevons du corps et du sang de Jesus Christ. Car comme Dieu nous regenerant par le Baptesme, nous incorpore en son Eglise, et fait siens par adoption: aussi, comme nous avons dit. il accomplit l’office d’un bon pere de famille et prouvoyable, en nous eslargissant continuellement viande propre pour nous conserver et maintenir en la vie, à laquelle il nous a engendrez par sa parolle. Or la seule pasture des ames, est Jesus Christ. Parquoy le Pere celeste nous convie à luy, afin qu’estans repeus de sa substance nous cueillions de jour en jour nouvelle vigueur, jusqu’à ce que nous parvenions à l’immortalité celeste. Et pource que ce mystere de communiquer à Jesus Christ est incomprehensible de nature, il nous en monstre la figure et image en signes visibles fort propres à nostre petitesse. Mesme comme s’il nous en donnoit les arres, il nous le rend aussi asseuré que si nous le voyons à l’œil, d’autant que ceste similitude tant familiere entre jusques aux esprits les plus lourds et grossiers: c’est que tout ainsi que le pain et le vin soustiennent noz corps en ceste vie transitoire, aussi nos ames sont nourries de Christ. Nous voyons donc à quelle fin tend ce Sacrement: assavoir pour nous asseurer que le corps du Seigneur a tellement esté une fois sacrifié pour nous, que maintenant nous le recevons: et en le recevant, sentons en nous l’efficace de ceste oblation unique qui en a esté faite. Item, que son sang a tellement esté une fois espandu pour nous, qu’il nous est breuvage perpetuel. Et c’est ce que portent les parolles de la promesse, quand il est dit, Prenez, mangez: cecy est mon corps qui est livré pour vous (Matth. 26:26; Marc 14:17; Luc 22:19; 1 Cor. 11:24). Il nous est donc commandé de prendre et manger le corps qui a esté une fois offert pour nostre salut, afin que voyans que nous sommes faits participans, nous ayons certaine confiance que la vertu de ceste oblation se demonstrera en nous. Et pourtant il appelle le calice, Alliance de son sang. Car entant qu’il appartient à la confirmation de nostre foy, toutes fois et quantes qu’il nous donne son sacré sang à boire, il renouvelle aucunement, ou plustost continue l’alliance avec nous, laquelle il a ratifiée en iceluy.

1. 525 After God has once received us into his family, and not only so as to admit us among his servants, but to number us with his children,—in order to fulfil the part of a most excellent father, solicitous for his offspring, he also undertakes to sustain and nourish us as long as we live; and not content with this, he has been pleased to give us a pledge, as a further assurance of this never-ceasing liberality. For this purpose, therefore, by the hand of his only begotten Son, he has favoured his Church with another sacrament, a spiritual banquet, in which Christ testifies himself to be the bread of life, to feed our souls for a true and blessed immortality. Now, as the knowledge of so great a mystery is highly necessary, and on account of its importance, requires an accurate explication; and, on the other hand, as Satan, in order to deprive the Church of this inestimable treasure, long ago endeavoured, first by mists, and afterwards by thicker shades, to obscure its lustre, and then raised disputes and contentions to alienate the minds of the simple from a relish for this sacred food, and in our time 526also has attempted the same artifice; after having exhibited a summary of what relates to the subject, adapted to the capacity of the unlearned, I will disentangle it from those sophistries with which Satan has been labouring to deceive the world. In the first place, the signs are bread and wine, which represent to us the invisible nourishment which we receive from the body and blood of Christ. For as in baptism God regenerates us, incorporates us into the society of his Church, and makes us his children by adoption, so we have said, that he acts towards us the part of a provident father of a family, in constantly supplying us with food, to sustain and preserve us in that life to which he has begotten us by his word. Now, the only food of our souls is Christ; and to him, therefore, our heavenly Father invites us, that being refreshed by a participation of him, we may gain fresh vigour from day to day, till we arrive at the heavenly immortality. And because this mystery of the secret union of Christ with believers is incomprehensible by nature, he exhibits a figure and image of it in visible signs, peculiarly adapted to our feeble capacity; and, as it were, by giving tokens and pledges, renders it equally as certain to us as if we beheld it with our eyes; for the dullest minds understand this very familiar similitude, that our souls are nourished by Christ, just as the life of the body is supported by bread and wine. We see, then, for what end this mystical benediction is designed; namely, to assure us that the body of the Lord was once offered as a sacrifice for us, so that we may now feed upon it, and, feeding on it, may experience within us the efficacy of that one sacrifice; and that his blood was once shed for us, so that it is our perpetual drink. And this is the import of the words of the promise annexed to it: “Take, eat; this is my body, which is given for you.” The body, therefore, which was once offered for our salvation, we are commanded to take and eat; that seeing ourselves made partakers of it, we may certainly conclude, that the virtue of that life-giving death will be efficacious within us. Hence, also, he calls the cup “the new testament,” or rather covenant, in his blood.¹²³⁸ For the covenant which he once ratified with his blood, he in some measure renews, or rather continues, as far as relates to the confirmation of our faith, whenever he presents us that sacred blood to drink.

1. Why the Holy Supper was instituted by Christ. The knowledge of the sacrament, how necessary. The signs used. Why there are no others appointed.

557 After God has once received us into his family, it is not that he may regard us in the light of servants, but of sons, performing the part of a kind and anxious parent, and providing for our maintenance during the whole course of our lives. And, not contented with this, he has been pleased by a pledge to assure us of his continued liberality. To this end, he has given another sacrament to his Church by the hand of his only-begotten Son—viz. a spiritual feast, at which Christ testifies that he himself is living bread (John 6:51), on which our souls feed, for a true and blessed immortality. Now, as the knowledge of this great mystery is most necessary, and, in proportion to its importance, demands an accurate exposition, and Satan, in order to deprive the Church of this inestimable treasure, long ago introduced, first, mists, and then darkness, to obscure its light, and stirred up strife and contention to alienate the minds of the simple from a relish for this sacred food, and in our age, also, has tried the same artifice, I will proceed, after giving a simple summary adapted to the capacity of the ignorant, to explain those difficulties by which Satan has tried to ensnare the world. First, then, the signs are bread and wine, which represent the invisible food which we receive from the body and blood of Christ. For as God, regenerating us in baptism, ingrafts us into the fellowship of his Church, and makes us his by adoption, so we have said that he performs the office of a provident parent, in continually supplying the food by which he may sustain and preserve us in the life to which he has begotten us by his word. Moreover, Christ is the only food of our soul, and, therefore, our heavenly Father invites us to him, that, refreshed by communion with him, we may ever and anon gather new vigour until we reach the heavenly immortality. But as this mystery of the secret union of Christ with believers is incomprehensible by nature, he exhibits its figure and image in visible signs adapted to our capacity, nay, by giving, as it were, earnests and badges, he makes it as certain to us as if it were seen by the eye; the familiarity of the similitude giving it access to minds however dull, and showing that souls are fed by Christ just as the corporeal life is sustained by bread and wine. We now, therefore, understand the end which this mystical benediction has in view—viz. to assure us that the body of Christ was once sacrificed for us, so that we may now eat it, and, eating, feel within ourselves the efficacy of that one sacrifice,—that his blood was once shed for us so as to be our perpetual drink. This is the force of the promise which is added, “Take, eat; this is my body, which is broken for you” (Mt. 26:26, &c.). The body which was once offered for our salvation we are enjoined to take and eat, that, while we see ourselves made partakers of it, we may safely conclude that the virtue of that death will be efficacious in us. Hence he terms the cup the covenant in his blood. For the covenant which he once sanctioned by his blood he in a manner renews, or rather continues, in so far as558regards the confirmation of our faith, as often as he stretches forth his sacred blood as drink to us.

1. Nadat God ons eenmaal in zijn huisgezin heeft ontvangen en dat niet om ons alleen te beschouwen als zijn dienstknechten, maar als zijn kinderen, neemt Hij ook, om de rol te vervullen van een zeer goed huisvader, die voor zijn kroost bezorgd is, op zich om ons de ganse loop van ons leven te voeden. En daarmee niet tevreden, heeft Hij door het geven van een pand ons van deze onafgebroken milddadigheid willen verzekeren. Tot dit doel dus heeft Hij aan zijn kerk een tweede sacrament gegeven door de hand van zijn eniggeboren Zoon, namelijk de geestelijke maaltijd, bij welke Christus, gelijk Hij betuigt, het levendmakende brood is (Joh. 6:51) met hetwelk onze zielen tot de ware en gelukzalige onsterfelijkheid gevoed worden. En aangezien de kennis van zo grote verborgenheid zeer noodzakelijk is en in overeenstemming met haar belangrijkheid een nauwkeurige uitlegging eist, en aangezien ook de Satan, om de kerk van deze onwaardeerbare schat te beroven, eerst nevels en daarna duisternis over haar heen getrokken heeft, om haar te verdonkeren, en ook twistingen en strijd heeft gaande gemaakt om de zielen der eenvoudigen van het smaken van dit heilig voedsel te vervreemden, en ook in onze tijd dezelfde listen heeft geprobeerd, zal ik, na eerst de hoofdzaak naar het begrip van ongeleerde mensen te hebben uiteengezet, de knopen losmaken, waarmee de Satan gepoogd heeft de wereld te verstrikken. In de eerste plaats: de tekenen zijn brood en wijn, die het onzichtbare voedsel, dat wij ontvangen uit het vlees en bloed van Christus, ons voor ogen stellen. Want evenals in de Doop God ons wederbaart, in de gemeenschap van zijn kerk inlijft en door aanneming tot zijn kinderen maakt, zo zeiden wij, dat Hij de taak van een zorgzaam huisvader verricht daarin, dat Hij ons voortdurend van spijs bedient, om ons in dat leven te houden en te bewaren, tot hetwelk Hij ons door zijn Woord heeft gegenereerd. Verder is Christus de enige spijs onzer ziel, en daarom nodigt de Hemelse Vader ons tot Hem, opdat wij door het gebruiken van die spijs verkwikt, nu en dan kracht mogen verzamelen, totdat we tot de hemelse onsterfelijkheid zullen gekomen zijn. En aangezien deze verborgenheid van de verborgen vereniging van Christus met de vromen van nature onbegrijpelijk is, doet Hij een figuur en een beeld daarvan zien in zichtbare tekenen, die zeer geschikt zijn voor ons klein begrip, ja Hij maakt ons als het ware door gegeven panden en tekenen daarvan zo zeker, alsof ze met de ogen gezien werd; want deze zo gemeenzame gelijkenis dringt door tot in de allergrofste verstanden, dat de zielen evenzo met Christus gevoed worden als het brood en de wijn het lichamelijk leven onderhouden. We zien dus reeds wat het doel is van deze verborgen zegening, namelijk ons te verzekeren, dat het lichaam des Heren eenmaal zo voor ons geofferd is, dat wij het nu eten en door het eten de kracht van die enige offerande in ons gevoelen; dat zijn bloed eenmaal zo voor ons vergoten is, dat het ons tot een voortdurende drank is. En aldus luiden de woorden der belofte, die daar toegevoegd is: "Neemt, dat is mijn lichaam, hetwelk voor u gegeven wordt" (Matt. 26:26;Marc.14:22;Luc.22:19;1 Cor.11:24) Ons wordt dus geboden het lichaam, dat eenmaal geofferd is tot onze zaligheid, te nemen en te eten, opdat wij, doordat we zien, dat wij daaraan deel krijgen, voor zeker mogen vaststellen, dat de kracht van zijn levendmakende dood in ons werkdadig zal zijn. Daarom noemt Hij ook de drinkbeker het verbond in zijn bloed. Want het verbond, dat Hij eenmaal met zijn bloed bekrachtigd heeft, vernieuwt Hij in zeker zin, of liever Hij zet het voort, voorzover de versterking van ons geloof aangaat, telkens wanneer Hij ons dat heilige bloed te drinken geeft.

1. 940Erster Teil: Wesen und Frucht des Abendmahls (1-5). Zeichen und Sache

Gott hat uns einmal in seine Hausgenossenschaft aufgenommen, und zwar, um uns nicht nur als seine Knechte, sondern als seine Kinder anzusehen. Nachdem er das getan hat, will er aber auch das Amt eines sehr guten Vaters erfüllen, der für seine Kinder sorgt, und dazu nimmt er es auf sich, uns im ganzen Laufe unseres Lebens Speise zu geben. Ja, er hat sich damit nicht zufriedengegeben, sondern uns ein Unterpfand geschenkt, mit dem er uns solcher fortwährenden Freundlichkeit hat vergewissern wollen. Zu diesem Zweck hat er daher seinen Kindern durch die Hand seines eingeborenen Sohnes das zweite Sakrament gegeben, nämlich das geistliche Mahl, in welchem Christus bezeugt, daß er das lebendigmachende Brot ist, durch das unsere Seelen zur wahren, seligen Unsterblichkeit gespeist werden (Joh. 6,51).

Nun ist es aber von dringender Notwendigkeit, dieses große Geheimnis zu kennen, und es erfordert angesichts seiner Wichtigkeit eine eingehende Darlegung. Zudem hat der Satan die Kirche dieses unermeßlichen Schatzes berauben wollen und in dieser Absicht zunächst Nebel und dann Finsternis vor ihm aufziehen lassen, um sein Licht zu verdunkeln; auch hat er Streitigkeiten und Kämpfe erregt, um damit die Sinne einfältiger Menschen vom Genuß solcher heiligen Speise abzubringen, und auch zu unserer Zeit hat er die nämliche List versucht. Ich muß also zunächst mit Rücksicht auf das Auffassungsvermögen der Unkundigen den wesentlichen Inhalt der Sache zusammenfassen, dann aber auch jene Knoten auflösen, in welche der Satan die Welt zu verstricken versucht hat.

Zunächst: die Zeichen (bei diesem Sakrament) sind Brot und Wein: sie stellen uns die unsichtbare Speise dar, die wir aus Christi Fleisch und Blut empfangen. Denn wie uns Gott in der Taufe die Wiedergeburt schenkt, in die Gemeinschaft seiner Kinder einfügt und durch Aufnahme in die Kindschaft zu den Seinen macht, so erfüllt er, wie gesagt, das Amt eines fürsorglichen Hausvaters darin, daß er uns fort und fort Speise gewährt, um uns damit in dem Leben zu erhalten und zu bewahren, zu dem er uns durch sein Wort gezeugt hat.

Und dann: die einige Speise unserer Seele ist Christus, und deshalb lädt uns der himmlische Vater zu ihm ein, damit wir, indem wir seiner teilhaftig werden, Erquickung empfangen und dadurch immer wieder neue Kraft sammeln, bis wir zur himmlischen Unsterblichkeit gelangt sind.

Dies Geheimnis der verborgenen Einung Christi mit den Frommen aber ist seiner Natur nach unbegreiflich; daher läßt er eine Vergegenwärtigung oder ein Bild solchen Geheimnisses in sichtbaren Zeichen kundwerden, die unserem geringen Maß auf das beste angepaßt sind, ja, er gibt uns gleichsam Pfänder und Merkzeichen und macht es uns damit zur Gewißheit, wie wenn wir es mit Augen sähen. Denn es ist ein vertrautes Gleichnis, das auch bis in den unkundigsten Verstand dringt: unsere Seelen werden genau so mit Christus gespeist, wie Brot und Wein das leibliche Leben erhalten. Damit wird uns also schon deutlich, welchem Zweck diese verborgene Segnung (mystica benedictio) dient: sie soll uns die Gewißheit verschaffen, daß der Leib des Herrn dergestalt einmal für uns geopfert worden ist, daß wir ihn jetzt als Speise genießen und über solchem Genießen die Wirkkraft dieses einigen Opfers an uns erfahren, – und daß sein Blut dergestalt einmal für uns vergossen ist, daß es uns zu einem Trank wird für immerdar. So lauten denn auch die Worte der Verheißung, die dabei zugefügt ist: „Nehmet, ... das ist mein Leib, der für euch gegeben wird“ (Luk. 22,19; nicht Luthertext; 941 1. Kor. 11,24; Matth. 26,26; Mark. 14,22). Wir werden also geheißen, den Leib zu „nehmen“ und zu „essen“, der einmal zu unserem Heil zum Opfer gebracht worden ist, damit wir sehen, daß wir dieses Leibes teilhaftig werden, und darüber zu der festen Gewißheit kommen, daß die Kraft seines lebendigmachenden Todes in uns wirksam sein wird. Daher nennt er auch den Kelch den „Bund“ (Luthertext: „das neue Testament“) in seinem Blut (Luk. 22,20; 1. Kor. 11,25). Denn allemal, wenn er uns jenes heilige Blut zu trinken gibt, ist es so, daß er den Bund, den er einmal mit seinem Blute bekräftigt hat, gewissermaßen erneuert oder besser ihn fortführt, soweit es zur Stärkung unseres Glaubens gereicht.

1. Die instelling van die heilige nagmaal

1674 Nadat God ons eenmaal in sy huisgesin ontvang het, en Hy ons nie so seer as diensknegte nie maar as sy kinders beskou, onderneem Hy ook om ons ons lewelank voortdurend te voed. So vervul Hy die plig van ’n goeie Vader wat besorg is oor sy nageslag.² Daarmee was Hy egter nie tevrede nie en Hy het aan ons ’n waarborg gegee waarmee Hy ons wou verseker van hierdie voortgesette milddadigheid. Met hierdie doel voor oë het Hy derhalwe deur bemiddeling van sy eniggebore Seun ’n tweede sakrament aan sy kerk gegee, naamlik ’n geestelike eetmaal waar Christus getuig dat Hy die lewendmakende brood is waardeur ons siele tot die ware en geluksalige onsterflikheid gevoed word.³

Die kennis van so ’n groot geheimenis is inderdaad noodsaaklik en dit verg na die belangrikheid daarvan ’n noukeurige verduideliking. Om die kerk immers van hierdie uiters waardevolle skat te beroof het die Satan eers wolke, daarna duisternis aangewend om die lig daarvan te verdonker, en daarna het hy twis en struweling teweeggebring om die siele van eenvoudige mense van die smaak van hierdie heilige voedsel te vervreem.⁴ Selfs in ons tyd het hy dieselfde listige streek probeer 1675 uithaal.⁵ Ek sal daarom ’n kort samevatting daarvan gee sodat ongeleerdes dit kan begryp en dan sal ek die probleme waarmee die Satan gepoog het om die wêreld te verstrik, oplos.

Ten eerste is brood en wyn die tekens wat die onsienlike voedsel wat ons uit die vlees en bloed van Christus ontvang, vir ons verteenwoordig. Soos God ons trouens in die doop wederbaar, ons in die gemeenskap met sy kerk inplant en ons deur aanneming syne maak, so het ons gesê, verrig Hy die plig van ’n sorgsame Vader. Hy voorsien sonder ophou aan ons voedsel om ons aan die lewe te hou en ons daarin te bewaar omdat Hy ons deur sy Woord daartoe wederbaar het.

Christus is verder die enigste voedsel van ons siele. Daarom nooi die hemelse Vader ons uit om deur deelname aan Hom verkwik te word⁶ en van tyd tot tyd nuwe krag uit Hom te put totdat ons die hemelse onsterflikheid bereik. Omdat hierdie geheimenis van Christus se verborge eenwording met die godvrugtiges egter van nature onbegryplik is,⁷ gee Hy in sigbare tekens wat uiters gepas is vir die geringe maat van ons begrip, aan ons ’n gestalte en ’n beeld daarvan; ja, deur aan ons pande en waarborge⁸ te gee, maak Hy ons net so seker daarvan as wanneer ons dit met ons oë sien. Want hierdie vergelyking dring selfs tot die grofste verstande deur, naamlik dat ons siele deur Christus gevoed word soos brood en wyn die liggaamlike lewe onderhou.

Nou weet ons op watter doel hierdie verborge seën⁹ van die nagmaal gerig is, naamlik om vir ons te bevestig dat die liggaam van die Here eenmaal so vir ons geoffer is dat ons dit nou kan eet, en dat ons deur dit te 1676 eet die krag van sy enige offer in ons kan waarneem; en dat sy bloed eenmaal so vir ons vergiet is, dat dit vir ons voortdurende drank is. Die woorde van die belofte wat daar bygevoeg is, lui: “Neem, dit is my liggaam wat vir julle gegee word”.¹⁰ Ons word dus beveel om sy liggaam wat eenmaal tot ons saligheid geoffer is, te neem en te eet sodat, wanneer ons sien dat ons deel daaraan kry, ons seker kan wees dat die lewendmakende krag van sy dood, kragdadig in ons sal werk. Daarom noem hy ook die drinkbeker die verbond in sy bloed. ¹¹ Want so dikwels  Hy hierdie heilige bloed aan ons te drinke gee, hernuwe Hy in ’n sekere sin die verbond wat Hy eenmaal deur sy bloed bekragtig het, of eerder, sit Hy dit voort in soverre dit bydra tot versterking van ons geloof.

1. Приняв нас в свою семью - причём не на правах рабов, но детей, дабы заботиться о нас подобно любящему отцу, - Бог одновременно взял на Себя попечение о нашем пропитании в течении нашей жизни. Но не довольствуясь этим, Он пожелал вручить нам залог, удостоверяющий Его бесконечную любовь и щедрость. Поэтому Он через Сына дал своей Церкви второе таинство: духовную трапезу. В ней Иисус Христос свидетельствует, что Он есть живой хлеб [Ин 6:51], коим питаются души для блаженного бессмертия.

Познание этого высокого таинства совершенно необходимо и ввиду своего величия требует особого прилежания. С другой стороны, Сатана в стремлении лишить Церковь этого бесценного сокровища издавна пытался затемнить таинство, напуская туман и мрак. Более того, он разжигал споры и разногласия, дабы отбить у людей вкус к этой святой пище. И в наши дни он по-прежнему прибегает к тем же хитростям и уловкам. Я сперва изложу в общем виде то, что необходимо знать об этом таинстве людям простым и несведущим по мере их возможности, а затем постараюсь разогнать тот мрак, каким Сатана окутал мир.

Прежде всего следует сказать, что знаки таинства - хлеб и вино. Они представляют духовную пищу, которую мы получаем от Тела и Крови Иисуса Христа. Ибо когда Бог возрождает и усыновляет нас через крещение, приобщая к своей Церкви, Он становится для нас, как уже было сказано, любящим и заботливым отцом. Он непрестанно подаёт нам пищу, потребную для сохранения и поддержания той жизни, к которой Он породил нас своим Словом. Но единственная пища для души - Иисус Христос. Поэтому Небесный Отец приглашает нас к Иисусу Христу, дабы, вкушая от Его субстанции (понятие субстанции не имеет у Кальвина строгого философского или технического смысла, но означает просто реальность некоторой вещи), мы день за днём черпали новые силы, пока не достигнем небесного бессмертия.

Но так как это таинство приобщения к Иисусу Христу по природе необъяснимо, Бог являет нам его образ в видимых знаках, сообразных скудости нашего разумения. Более того, Он даёт нам как бы его залог, благодаря чему оно становится для нас очевидным. Такая близкая аналогия понятна даже самым тупым и невежественным людям: как хлеб и вино питают наши тела в этой преходящей жизни, так души питаются Христом.

Итак, мы видим, каково назначение этого таинства. Оно должно удостоверить нас в том, что Тело Господа, однажды принесённое в жертву за нас, продолжает оставаться нашей пищей. Вкушая его, мы ощущаем в себе действие этой единственной жертвы. И Кровь Господа, однажды пролитая за нас, остаётся нашим вечным питьём. Именно таков смысл обетования: «Приимите, ядите: сие есть Тело Моё, которое за вас предаётся» (Мф 26:26; Мк 14:22; Лк 22:19; 1 Кор 11:24). Итак, нам заповедано принять и вкушать Тело, однажды преданное ради нашего спасения, чтобы мы, видя свою причастность к нему, были уверены: действие этой жертвы проявится и в нас. По той же причине Христос называет чашу новым заветом в своей Крови. Ибо всякий раз, когда Он даёт нам пить свою священную Кровь, Он некоторым образом возобновляет - или лучше сказать, продлевает - свой завет с нами, запечатлённый его Кровью, и тем самым укрепляет нашу веру.

2. Magnum vero fiduciaeⁱ ac suavitatis fructum ex hoc sacramento colligere possunt piae animae, quod^k testimonium habent^l in unum corpus nos cum Christo^m coaluisse, ut quicquid ipsius est, nostrum vocare liceat. Hinc sequitur ut nobis secure spondere audeamus, vitam aeternam nostram esse, cuius ipse est haeres: nec regnum caelorum, quo iam ingressus est, posse magis nobis excidere quam ipsi: rursum, peccatis nostris non posse nos damnari, a quorum reatu nos absolvitⁿ, quum ea sibi imputari voluerit acsi sua essent. Haec est mirifica commutatio³, qua pro immensa sua benignitate nobiscum usus est: quod filius hominis nobiscum factus, nos secum Dei filios fecerit: quod suo in terras descensu ascensum nobis in caelum straverit^o: 344 quod accepta nostra mortalitate suam nobis immortalitatem contulerit^a: quod suscepta nostra imbecillitate sua nos virtute confirmaverit: quod nostra in se recepta paupertate suam ad nos opulentiam transtulerit: quod recepta ad se, qua premebamur iniustitiae nostrae mole, sua nos iustitia induerit^{b 1}.

2. Nos ames peuvent prendre et recueillir de ce Sacrement une grande douceur et fruict de confiance: c’est que nous recognoissions Jesus Christ estre tellement incorporé en nous, et nous aussi en luy, que tout ce qui est sien nous le pouvons appeller nostre: et tout ce qui est nostre, nous le pouvons nommer sien. Parquoy, nous nous osons promettre asseurément que la vie eternelle est nostre, et que le royaume des cieux ne nous peut faillir, non plus qu’à Jesus Christ mesme. D’autrepart, que par noz pechez ne pouvons estre damnez non plus que luy; puis qu’il nous en a absous, voulant qu’ils luy fussent imputez comme s’ils eussent esté siens. C’est l’eschange admirable que de sa bonté infinie il a voulu faire avec nous, qu’en recevant nostre povreté, il nous a transferé ses richesses: en portant nostre debilité sur soy, il nous a confirmez de sa vertu: en prenant nostre mortalité, il a fait son immortalité nostre: qu’en recevant le fardeau de nos iniquitez, duquel nous estions oppressez, il nous a donné sa justice pour nous appuyer sur icelle: en descendant eu terre, il a fait voye au ciel: en se faisant fils d’homme, il nous a faits enfans de Dieu.

2. From this sacrament pious souls may derive the benefit of considerable satisfaction and confidence; because it affords us a testimony that we are incorporated into one body with Christ, so that whatever is his, we are at liberty to call ours. The consequence of this is, that we venture to assure ourselves 527of our interest in eternal life, of which he is the heir, and that the kingdom of heaven, into which he has already entered, can no more be lost by us than by him; and, on the other hand, that we cannot be condemned by our sins, from the guilt of which he absolved us, when he wished them to be imputed to himself, as if they were his own. This is the wonderful exchange which, in his infinite goodness, he has made with us. Submitting to our poverty, he has transferred to us his riches; assuming our weakness, he has strengthened us by his power; accepting our mortality, he has conferred on us his immortality; taking on himself the load of iniquity with which we were oppressed, he has clothed us with his righteousness; descending to the earth, he has prepared a way for our ascending to heaven; becoming with us the Son of man, he has made us, with himself, the sons of God.

2. The manifold uses and advantages of this sacrament to the pious.

Pious souls can derive great confidence and delight from this sacrament, as being a testimony that they form one body with Christ, so that everything which is his they may call their own. Hence it follows, that we can confidently assure ourselves, that eternal life, of which he himself is the heir, is ours, and that the kingdom of heaven, into which he has entered, can no more be taken from us than from him; on the other hand, that we cannot be condemned for our sins, from the guilt of which he absolves us, seeing he has been pleased that these should be imputed to himself as if they were his own. This is the wondrous exchange made by his boundless goodness. Having become with us the Son of Man, he has made us with himself sons of God. By his own descent to the earth he has prepared our ascent to heaven. Having received our mortality, he has bestowed on us his immortality. Having undertaken our weakness, he has made us strong in his strength. Having submitted to our poverty, he has transferred to us his riches. Having taken upon himself the burden of unrighteousness with which we were oppressed, he has clothed us with his righteousness.

2. Een grote vrucht van vertrouwen en liefelijkheid nu kunnen de vrome harten uit dit sacrament verkrijgen, omdat zij het getuigenis hebben, dat wij met Christus tot één lichaam zijn saamgewassen, zodat wij al wat van Hem is, het onze mogen noemen. Hieruit volgt, dat wij onszelf gerust durven beloven, dat het eeuwige leven, waarvan Hij de erfgenaam is, ons toebehoort, en dat het Koninkrijk der Hemelen, waar Hij reeds ingegaan is, ons evenmin kan ontgaan als Hem; wederom, dat wij door onze zonden niet kunnen verdoemd worden van wier schuld Hij ons verlost heeft, daar Hij heeft gewild, dat ze Hem toegerekend werden, alsof ze de zijne waren. Dit is de wonderbare verwisseling, die Hij naar zijn onmetelijke goedertierenheid met ons gebruikt heeft, dat Hij, een Zoon des mensen met ons geworden, ons met zich tot kinderen Gods gemaakt heeft; dat Hij door zijn nederdaling op de aarde voor ons de opklimming tot de hemel heeft mogelijk gemaakt; dat Hij door het ontvangen van onze sterfelijkheid ons zijn onsterfelijkheid geschonken heeft; dat Hij door onze zwakheid aan te nemen ons door zijn kracht versterkt heeft; dat Hij door onze armoede op zich te nemen zijn rijkdom op ons overgedragen heeft; dat Hij door de last van onze ongerechtigheid, waardoor wij gedrukt werden, op zich te laden, ons met zijn gerechtigheid heeft bekleed.

2. Die Einung mit Christus als eigentliche Frucht des Abendmahls

Reiche Frucht der Zuversicht und Lieblichkeit können nun die frommen Seelen aus diesem Sakrament empfangen, weil sie ja das Zeugnis haben, daß wir mit Christus zu einem Leibe zusammengewachsen sind, so daß alles, was sein ist, auch unser eigen genannt werden darf. Daraus folgt, daß wir es wagen dürfen, der getrosten Zuversicht zu sein, daß uns das ewige Leben zugehört, weil er selbst sein Erbe ist, daß uns das Himmelreich, in das er bereits eingegangen ist, ebensowenig entrissen werden kann wie ihm, und daß wir auf der anderen Seite von unseren Sünden nicht verdammt werden können, weil er uns schon von der durch sie begründeten Schuld freigesprochen hat, indem er den Willen hatte, daß sie ihm zugerechnet würden, als ob sie seine eigenen wären. Das ist der wundersame Tausch, den er in seiner unermeßlichen Güte mit uns eingegangen ist: er ist mit uns zum Sohn des Menschen geworden und hat uns mit sich zusammen zu Söhnen Gottes gemacht, er ist zur Erde hinabgestiegen und hat uns dadurch den Weg zum Himmel hinauf gebahnt, er hat unser sterbliches Wesen angenommen und uns dadurch seiner Unsterblichkeit teilhaftig gemacht, er hat sich unsere Schwachheit zu eigen gemacht und uns dadurch mit seiner Kraft gestärkt, unsere Armut hat er auf sich genommen und uns damit seinen Reichtum zugetragen, die Last unserer Ungerechtigkeit, die uns drückte, hat er auf sich selbst geladen und uns dadurch mit seiner Gerechtigkeit bekleidet.

2. Die vrug en vertroosting van die nagmaal

Godvrugtige siele kan inderdaad groot vrug van vertroue en heerlikheid uit hierdie sakrament put omdat hulle daarin getuienis het dat ons met Christus in een liggaam verenig is sodat ons alles wat aan Hom behoort, ook ons s’n kan noem. Hieruit volg dat ons daarvan oortuig kan wees dat die ewige lewe ook aan ons behoort omdat Christus die erfgenaam daarvan is; dat die koninkryk van die hemel wat Hy reeds betree het, net so min van ons weerhou kan word as van Hom; verder, dat ons nie vanweë ons sondes verdoem kan word nie omdat Hy ons van die skuld daarvan verlos het en dit sy wil was dat dit Hom toegereken moet word asof dit sy sondes was.

Dit is ’n wonderbare verwisseling¹² waarvolgens Hy na sy ontsaglike goedertierenheid met ons gehandel het: dat Hy met ons Seun van die mens geword het en ons met Hom kinders van God gemaak het; dat Hy deur na die aarde neer te daal vir ons die weg berei het om na die hemel op te vaar; dat Hy deur ons sterflikheid aan te neem, aan ons onsterflikheid verleen het; dat Hy deur ons swakheid op Hom te neem, ons met sy krag versterk het; dat Hy deur ons armoede op Hom te neem, sy rykdom op ons oorgedra het; dat Hy deur die las van ons ongeregtigheid waardeur ons neergedruk is, op Hom te neem, ons met sy geregtigheid beklee het.¹³

2. Нашей душе это таинство приносит плод великого утешения и веры. Благодаря ему мы сознаём свою причастность Иисусу Христу и Его причастность нам, так что всё, что принадлежит Христу, мы можем назвать своим, а всё, что принадлежит нам, отнести к Нему. И потому мы дерзаем верить, что вечная жизнь и Царство Небесное поистине суть наше достояние, как и достояние самого Иисуса Христа. С другой стороны, ни мы, ни Он не можем подвергнуться осуждению за наши грехи, ибо Он пожелал взять их на Себя и освободил нас от них. Таков тот чудесный обмен, который Христу было угодно совершить с нами по его бесконечной доброте: приняв нашу нищету, Он передал нам своё богатство; приняв нашу немощь, укрепил нас своею силой; восприняв нашу смертность, сообщил нам своё бессмертие; взяв на Себя бремя гнетущей нас неправедности, дал нам опорой свою праведность; сойдя на землю, проложил нам путь на небо; а став сыном человеческим, сделал нас детьми Божьими.

3. Horum omnium adeo solidam habemus testificationem in hoc sacramento^c, || ut certo statuendum sit, vere nobis exhiberi, non secus acsi Christus ipse praesens aspectui nostro obiiceretur ac manibus attrectaretur. Hoc enim verbum nec mentiri nec illudere nobis^d potest, Accipite, edite, bibite: hoc est corpus meum, quod pro vobis traditur: hic est sanguis, qui in remissionem peccatorum effunditur^e. Quod accipere iubit, significat nostrum esse: quod edere^f iubet, significat unam nobiscum substantiam fieri: || quod de corpore praedicat pro nobis esse traditum, de sanguine pro nobis effusum, in eo docet utrunque non tam suum esse quam nostrum: quia utrunque non suo commodo, sed in salutem^g || nostram et sumpsit et posuit. Ac diligenter quidem observandum est, potissimam et pene^h totam sacramenti energiam in his verbis sitam esse, Quod pro vobis traditur, Qui pro vobis effunditur²; alioqui non magnopere nobis conduceret, corpus etⁱ sanguinem Domini nunc distribui, nisi in redemptionem ac salutem nostram exposita semel fuissent³. Itaque sub pane et vino repraesentantur: quo discamus non modo nostra esse, sed nobis destinata in spiritualis vitae^k alimentum. Id est quod antea admonuimus, a rebus corporeis^l quae in sacramento^m proferuntur, quadam analogia nos ad spirituales deduci^{n 4}. Sic quum panis nobis in symbolum corporis 345 Christi datur^a, haec statim concipienda est similitudo, Ut corporis nostri vitam panis alit, sustinet, tuetur: ita corpus Christi vegetandae ac vivificandae animae unicum esse cibum^b. Quum vinum in symbolum sanguinis propositum intuemur^c: cogitandum quos corpori usus vinum afferat, ut eosdem spiritualiter afferri nobis Christi sanguine^d reputemus: sunt autem, fovere, reficere, confirmare^e, exhilarare¹. Nam si satis perpendimus quid nobis sacrosancti huius corporis traditio, quid sanguinis effusio profuerit: non obscure perspiciemus, haec panis et vini attributa, secundum eiusmodi analogiam, optime illis erga nos^f convenire || dum nobis communicantur.

3. Toutes ces choses nous sont tant pleinement promises de Dieu en ce Sacrement, qu’il nous faut estre certains et asseurez qu’aussi vrayement elles nous y sont demonstrées, que si Jesus Christ mesme en personne nous y estoit visiblement à l’œil presenté, et sensiblement y estoit touché. Car ceste parolle ne nous peut faillir ne mentir, Prenez, mangez et beuvez: cecy est mon corps qui est livré pour vous: cecy est mon sang qui est espandu pour la remission de voz pechez. En commandant qu’on prenne, il slgnifie qu’il est nostre: en commandant qu’on mange et boyve, il monstre qu’il est fait une mesme substance avec nous. Quand il-dit, Cecy est mon corps qui est livré pour vous: cecy est mon sang qui est espandu pour vous: il nous declaire et enseigne qu’ils ne sont pas tant siens que nostres, puis qu’il les a prins et laissez non pour sa commodité, mais pour l’amour de nous, et pour nostre profit. Et nous faut diligemment observer que la principale et quasi totale force et saveur du Sacrement gist en ces mots, Qui est livré pour vous, Qui est espandu pour vous: car autrement il nous serviroit de bien peu que le corps et le sang de Jesus Christ nous fussent maintenant distribuez, s’ils n’avoyent esté une fois livrez pour nostre redemption et salut. Et pourtant ils nous sont representez sous pain et vin, pour nous apprendre et monstrer que non seulement ils sont nostres, mais aussi qu’ils nous sont pour vie et nourriture. C’est ce qu’avons dit cy devant, que par les choses corporelles qui nous sont proposées aux Sacremens, nous devons estre conduits selon quelque proportion et similitude aux choses spirituelles. Car quand nous voyons le pain nous estre presenté pour signe et Sacrement du corps de Jesus Christ, il nous faut incontinent prendre ceste similitude, Qu’ainsi que le pain nourrist, sustente et conserve la vie de nostre corps, aussi le corps de Jesus Christ est la viande et la nourriture pour conservation de nostre vie spirituelle. Et quand nous voyons le vin nous estre offert pour signe de son sang, il nous faut penser tout ce que fait et profite le vin au corps humain, pour estimer que le sang de Jesus Christ nous fait et profite autant spirituellement: c’est qu’il confirme, conforte, recrée et resjouist. Car si nous considerons bien que nous a profité ce que le corps tressacré de Jesus a esté livré, et son sang espandu pour nous, nous verrons clairement que cela qu’on attribue au pain et au vin, selon ceste analogie et similitude, leur convient tresbien.

3. Of all these things we have such a complete attestation in this sacrament, that we may confidently consider them as truly exhibited to us, as if Christ himself were presented to our eyes, and touched by our hands. For there can be no falsehood or illusion in this word, “Take, eat, drink; this is my body which is given for you; this is my blood which is shed for the remission of sins.” By commanding us to take, he signifies that he is ours; by commanding us to eat and drink, he signifies that he is become one substance with us. In saying that his body is given for us, and his blood shed for us, he shows that both are not so much his as ours, because he assumed and laid down both, not for his own advantage, but for our salvation. And it ought to be carefully observed, that the principal and almost entire energy of the sacrament lies in these words, “which is given for you;” “which is shed for you;” for otherwise it would avail us but little, that the body and blood of the Lord are distributed to us now, if they had not been once delivered for our redemption and salvation. Therefore they are represented to us by bread and wine, to teach us that they are not only ours, but are destined for the support of our spiritual life. This is what we have already suggested—that by the corporeal objects which are presented in the sacrament, we are conducted, by a kind of analogy, to those which are spiritual. So, when bread is given to us as a symbol of the body of Christ, we ought immediately to conceive of this comparison, that, as bread nourishes, sustains, and preserves the life of the body, so the body of Christ is the only food to animate and support the life of the soul. When we see wine presented as a symbol of his blood, we ought to think of the uses of wine to the human body, that we may contemplate the same advantages conferred upon us in a spiritual manner by the blood of Christ; which are these—that it 528nourishes, refreshes, strengthens, and exhilarates. For if we duly consider the benefits resulting to us from the oblation of his sacred body, and the effusion of his blood, we shall clearly perceive that these properties of bread and wine, according to this analogy, are most justly attributed to those symbols, as administered to us in the Lord’s supper.

3. The Lord’s Supper exhibits the great blessings of redemption, and even Christ himself. This even evident from the words of the institution. The thing specially to be considered in them. Congruity of the signs and the things signified.

To all these things we have a complete attestation in this sacrament, enabling us certainly to conclude that they are as truly exhibited to us as if Christ were placed in bodily presence before our view, or handled by our hands. For these are words which can never lie nor deceive—Take, eat, drink. This is my body, which is broken for you: this is my blood, which is shed for the remission of sins. In bidding us take, he intimates that it is ours: in bidding us eat,he intimates that it becomes one substance with us: in affirming of his body that it was broken, and of his blood that it was shed for us, he shows that both were not so much his own as ours, because he took and laid down both, not for his own advantage, but for our salvation. And we ought carefully to observe, that the chief, and almost the whole energy of the sacrament, consists in these words, It is broken for you: it is shed for you. It would not be of much importance to us that the body and blood of the Lord are now distributed, had they not once been set forth for our redemption and salvation. Wherefore they are represented under bread and wine, that we may learn that they are not only ours, but intended to nourish our spiritual life; that is, as we formerly observed, by the corporeal things which are produced in the sacrament, we are by a kind of analogy conducted to spiritual things. Thus when bread is given as a symbol of the body of Christ, we must immediately think of this similitude. As bread nourishes, sustains, and protects our bodily life, so the body of Christ is the only food to invigorate and keep alive the soul. When we behold wine set forth as a symbol of blood, we must think that such use as wine serves to the body, the same is spiritually bestowed by the blood of Christ; and the use is to foster, refresh, strengthen, and exhilarate. For if we duly consider559what profit we have gained by the breaking of his sacred body, and the shedding of his blood, we shall clearly perceive that these properties of bread and wine, agreeably to this analogy, most appropriately represent it when they are communicated to us.

3. Van al deze dingen hebben wij een zo vaste betuiging in dit sacrament, dat we voor vast moeten houden, dat ze ons waarlijk worden getoond evenals of Christus zelf tegenwoordig zijnde voor onze ogen gesteld en door onze handen getast werd. Want dit woord kan niet liegen noch ons bedriegen: "Neemt, eet, drinkt, dit is mijn lichaam, hetwelk voor u gegeven wordt, dit is mijn bloed, hetwelk tot vergeving der zonden vergoten wordt.". Wanneer Hij beveelt het te nemen, geeft Hij daarmee te kennen, dat het ons toebehoort, wanneer Hij beveelt het te eten, geeft Hij daarmee te kennen, dat het met ons één substantie wordt; wanneer Hij van zijn lichaam verkondigt, dat het voor ons is overgeven, en van zijn bloed, dat het voor ons vergoten is, dan leert Hij daarmee, dat beide niet zozeer Hem als wel ons toebehoren; want beide heeft Hij niet tot zijn eigen nut, maar tot onze zaligheid aangenomen en afgelegd. En men moet er naarstig op letten, dat de voornaamste en bijna de gehele kracht van het sacrament in deze woorden is: "hetwelk voor u gegeven wordt, hetwelk voor u vergoten wordt.". Anders zou het ons niet zeer tot voordeel zijn, dat het lichaam en het bloed des Heeren nu uitgedeeld worden, wanneer ze niet eenmaal tot onze verlossing en zaligheid gegeven waren. Zij worden dus onder het brood en de wijn voor ogen gesteld, opdat wij zouden leren niet alleen, dat ze ons toebehoren, maar ook, dat ze voor ons bestemd zijn tot een voedsel van het geestelijke leven. Dit is het, waarop we vroeger gewezen hebben, dat wij van de lichamelijke dingen, die in het sacrament worden te voorschijn gebracht, door een zekere analogie tot de geestelijke geleid worden. Wanneer het brood ons tot een teken van het lichaam van Christus gegeven wordt, dan moet men terstond deze gelijkenis in zich gewaar worden: evenals het brood het leven van ons lichaam voedt, onderhoudt en versterkt, zo is het lichaam van Christus de enige spijs om onze ziel te voeden en levend te maken. Wanneer wij de wijn tot een teken van zijn bloed voor ons gesteld zien, moeten wij bedenken, welk nut de wijn ons lichaam aanbrengt, opdat wij mogen overwegen, dat datzelfde nut ons geestelijk aangebracht wordt door het bloed van Christus, namelijk dit, dat het voedt, verkwikt, versterkt en opvrolijkt. Want indien wij genoeg overwegen, welk voordeel ons het overgeven van dit heilige lichaam en de vergieting van dit bloed gedaan heeft, zullen wij duidelijk zien, dat deze eigenschappen van het brood en de wijn, naar zulk een analogie zeer goed, ten opzichte van ons, bij het lichaam en bloed van Christus passen, wanneer ze aan ons worden toegedeeld.

3. Die geistliche Gegenwart Christi

Alle diese Dinge werden uns in diesem Sakrament so vollgültig bezeugt, daß wir mit Sicherheit dafür halten sollen, daß sie uns wahrhaftig dargeboten werden, nicht anders, als wenn Christus selbst gegenwärtig wäre, uns vor die Augen träte und von unseren Händen betastet würde. Denn dies Wort kann uns nicht belügen noch betrügen: „Nehmet hin, esset, trinket, das ist mein Leib, der für euch gegeben wird, das ist mein Blut, das vergossen wird zur Vergebung der Sünden.“ Er befiehlt: „Nehmet hin“, und damit gibt er zu verstehen, daß es (er) uns gehört. Er gebietet: „Esset“, und damit zeigt er, daß es (er) mit uns zu einer Substanz wird. Er predigt von seinem Leibe, daß er für uns gegeben, und von seinem Blute, daß es für uns vergossen ist – damit lehrt er, daß beides nicht sowohl sein, als vielmehr unser eigen ist; denn beides hat er ja nicht zu seinem eigenen Vorteil, sondern zu unserem Heil angenommen und darangesetzt.

Man muß nun aber mit Fleiß darauf achten, daß die Wirkung dieses Sakraments vornehmlich, ja schier ganz auf den Worten beruht. „Der für euch gegeben wird ... das für euch vergossen wird.“ Denn sonst, nämlich wenn Leib und Blut des Herrn nicht einmal zu unserer Erlösung und zu unserem Heil dahingegeben worden wären, würde es uns nicht viel nützen, daß sie jetzt ausgeteilt werden. Sie werden uns also unter Brot und Wein vergegenwärtigt, damit wir lernen, daß sie uns nicht bloß zugehören, sondern uns auch zur Speise für das geistliche Leben bestimmt sind.

Das ist es, worauf wir oben aufmerksam gemacht haben: von den leiblichen Dingen, die uns im Sakrament vorgelegt werden, werden wir gewissermaßen vermöge eines Entsprechungsverhältnisses (analogia) zu den geistlichen hinübergeführt. 942 Wenn uns also das Brot als Merkzeichen des Leibes Christi gereicht wird so müssen wir dabei sofort das Gleichnis ins Herz fassen: wie solch Brot das Leben unseres Leibes nährt, erhält und bewahrt, so ist der Leib Christi die einige Speise, um unsere Seele zu nähren und lebendig zu machen. Sehen wir, wie der Wein als Merkzeichen des Blutes Christi vor uns hingestellt wird, so sollen wir bedenken, welcherlei Nutzen der Wein unserem Leibe bringt, um dann zu erwägen, daß uns der gleiche Nutzen geistlich durch Christi Blut zukommt; diese Wirkung besteht aber eben darin, daß wir dadurch genährt, erquickt, gestärkt und froh gemacht werden. Wenn wir nämlich genugsam überdenken, was uns die Hingabe dieses heiligen Leibes und das Vergießen dieses Blutes eingetragen hat, so werden wir deutlich wahrnehmen, daß nach jenem Entsprechungsverhältnis diese Eigenschaften des Brotes und des Weines in ihrer Wirkung an uns aufs beste zu Christi Leib und Blut passen, wenn sie uns zuteil gegeben werden.

3. 1677 Al hierdie seëninge word net so seker aan ons gegee asof ons Christus self in die nagmaal kan sien en aanraak

In hierdie sakrament het ons van al hierdie seëninge so ’n vaste getuienis dat ons met sekerheid kan vasstel dat dit waarlik aan ons beskikbaar gestel word asof Christus self teenwoordig is en voor ons oë gestel word en asof ons Hom met ons hande aanraak.¹⁴ Want hierdie woorde kan ons nie bedrieg of mislei nie: “Neem, eet en drink; dit is my liggaam wat vir julle oorgegee word; dit is my bloed wat tot vergiffenis van sondes vergiet word”.¹⁵ Wanneer Hy ons beveel om dit te neem, gee Hy te kenne dat dit aan ons behoort; wanneer Hy ons beveel om dit te eet, dui Hy aan dat dit een in wese met ons word; wanneer Hy oor sy liggaam verklaar dat dit vir ons oorgegee is, en oor sy bloed, dat dit vir ons vergiet is, leer Hy daarmee dat beide nie so seer aan Hom nie as aan ons behoort. Hy het immers beide nie tot sy voordeel nie, maar tot ons saligheid aangeneem en geoffer.

Ons moet weliswaar noukeurig daarop let dat feitlik die hele krag van hierdie sakrament geleë is in die woorde: “Wat vir julle oorgegee word” en “Wat vir julle vergiet word”.¹⁶ Andersins sou dit vir ons geen groot voordeel ingehou het dat die Here se liggaam en bloed nou uitgedeel word as dit nie eenmaal tot ons verlossing en saligheid gegee is nie.¹⁷ Dit word derhalwe onder brood en wyn vir ons weergegee sodat ons kan leer nie alleen dat dit aan ons behoort nie, maar ook dat dit as voedsel vir die geestelike lewe vir ons bestem is.

Dit is waarteen ek my lesers tevore gewaarsku het, naamlik dat ons uit die liggaamlike dinge wat in die sakrament aan ons voorgesit word, deur ’n sekere ooreenkoms tot die geestelike dinge gelei word.¹⁸ Wanneer die brood as teken¹⁹ van die liggaam van Christus aan ons gegee word, moet ons dadelik aan die ooreenkoms dink: Soos die brood die lewe van ons liggaam voed, onderhou en beskerm, so is die liggaam van Christus die enigste voedsel om ons siele te voed en lewendig te maak. Wanneer ons sien dat wyn as ’n teken van sy bloed aan ons voorgesit word, moet 1678 ons nadink oor die voordele wat wyn aan die liggaam verleen sodat ons daaruit kan aflei dat dieselfde voordele geestelik deur die bloed van Christus aan ons verleen word, naamlik om ons te koester, te verkwik, te versterk en blymoedig te stem.²⁰ Want as ons voldoende aandag skenk aan watter voordeel die oorlewering van hierdie heilige liggaam en watter voordeel die vergieting van sy bloed vir ons teweeggebring het, sal ons duidelik kan raaksien dat hierdie eienskappe van die brood en die wyn volgens hierdie vergelyking uiters goed ooreenstem met die liggaam en bloed van Christus wanneer dit aan ons uitgedeel word.

3. Всё перечисленное с такой полнотой и достоверностью явлено и обещано Богом в этом таинстве, как если бы сам Иисус Христос зримо и осязаемо присутствовал в нём. Ибо его слова неложны и непреложны: «Приимите, ядите; сие есть Тело Моё, которое за вас предаётся; сие есть Кровь Моя, за многих изливаемая во оставление грехов» (Мф 26:26; Лк 22:19). Заповедь принять дары означает, что они наши; а заповедь есть и пить свидетельствует о том, что Христос становится одной субстанцией с нами. Когда Он говорит: «Сие есть Тело Моё; сие есть Кровь Моя, за вас изливаемая», - Он открывает нам, что Тело и Кровь отныне принадлежат нам так же, как и Ему: ведь Он воспринял и оставил их не ради Себя, но из любви к нам и ради нас.

И нам следует неуклонно помнить о том, что сила и действенность таинства главным образом и почти целиком заключаются в словах: «... которое за вас предаётся; за вас изливаемая». Ибо что пользы было бы теперь причащаться Телу и Крови Иисуса Христа, если бы они не были преданы однажды ради нашего искупления и спасения? А в виде хлеба и вина они представлены для того, чтобы мы увидели и поняли: они не только принадлежат нам, но и являются для нас пищей и источником жизни. Именно это мы имеем в виду, когда говорим, что через предлагаемые в таинствах телесные вещи мы должны по сходству и аналогии подняться к духовным реальностям. Когда мы видим хлеб, предстающий как знак и таинство Тела Иисуса Христа, в нашем разуме тотчас должна возникнуть следующая аналогия: как хлеб питает, поддерживает и сохраняет нас в нашей плотской жизни, так Тело Иисуса Христа есть пища, сохраняющая нашу духовную жизнь. И когда мы видим вино, предлагаемое нам как знак Крови Христовой, нам надлежит вспомнить о пользе вина для человеческого тела и понять, что Кровь Иисуса Христа столь же полезна для нашего духа, который ею поддерживается, укрепляется, возрождается и наполняется радостью. Так что если мы как следует рассмотрим то благо, которое доставили нам преданное за нас пресвятое Тело Иисусово и пролитая за нас его пресвятая Кровь, мы ясно увидим, что свойства хлеба и вина, приписываемые им по сходству и аналогии, вполне им соответствуют.

4. | Non ergo praecipuae sunt sacramenti partes, corpus Christi simpliciter et sine altiori consideratione^g nobis porrigere^h: sed magis promissionem illam qua carnem suam vere cibumⁱ testatur, et sanguinem suum potum, quibus in vitam aeternam pascimur^k, qua se panem vitaeⁱ affirmat, de quo qui manducaverit vivet in aeternum:² illam (inquam) promissionem obsignare et confirmare: et quo id efficiat, ad Christi crucem mittere, ubi ea promissio vere praestita et numeris omnibus impleta fuit. || Neque enim Christo^l rite et salutariter vescimur^m nisi crucifixoⁿ, dum efficaciam mortis eius vivo sensu apprehendimus. || Nam quod se panem vitae nuncupavit^o, non eam a sacramento sumpsit appellationem^p ut quidam perverse interpretantur³: sed quia talis a Patre datus nobis^q fuerat talemque sese praestitit, quum humanae nostrae mortalitatis particeps factus nos divinae suae immortalitatis consortes fecit: quum in sacrificium se offerens, maledictionem in se nostram sustulit, ut sua nos benedictione perfunderet: quum morte sua mortem deglutivit et absorbuit: quum in sua resurrectione carnem hanc nostram corruptibilem, quam induerat, in gloriam et incorruptionem suscitavit. 346

4. Ce n’est donc pas le principal du Sacrement, de nous presenter simplement et sans plus haute consideration le corps de Jesus Christ: mais c’est plustost de signer et confirmer celle promesse, par laquelle Jesus Christ nous dit que sa chair est vrayement viande, et son sang breuvage, desquels nous sommes repeuz à vie eternelle: et certifie qu’il est le pain de vie, duquel quiconque aura mangé, vivra eternellement. Et pour ce faire, c’est assavoir pour signer la promesse susdite, le Sacrement nous envoye à la croix de Jesus Christ, où celle promesse a esté pleinement verifiée, et entierement accomplie. Car nous ne recevons point Jesus Christ avec fruict, sinon entant qu’il a esté crucifié, ayans une apprehension vive de la vertu de sa mort. Et de fait ce que Jesus Christ s’est appellé Pain de vie (Jean 6:35, 48), n’a pas esté pour raison du Sacrement (comme plusieurs l’ont faussement interpreté) mais pource qu’il nous avoit esté donné tel du Pere: et s’est monstré tel, quand s’estant fait participant de nostre humaine mortalité, il nous a faits aussi participans de son immortalité divine: quand s’offrant en sacrifice, il s’est chargé de nostre malediction, pour nous remplir de sa benediction: quand en sa mort il a devoré et englouty la mort: quand en sa resurrection il a ressuscité en gloire et incorruption nostre chair corruptible, laquelle il avoit vestue.

4. The principal object of the sacrament, therefore, is not to present us the body of Christ, simply, and without any ulterior consideration, but rather to seal and confirm that promise, where he declares that his “flesh is meat indeed, and” his “blood drink indeed,” by which we are nourished to eternal life; where he affirms that he is “the bread of life,” and that “he that eateth of this bread shall live for ever;”¹²³⁹ to seal and confirm that promise, I say; and, in order to do this, it sends us to the cross of Christ, where the promise has been fully verified, and entirely accomplished. For we never rightly and advantageously feed on Christ, except as crucified, and when we have a lively apprehension of the efficacy of his death. And, indeed, when Christ called himself “the bread of life,” he did not use that appellation on account of the sacrament, as some persons erroneously imagine, but because he had been given to us as such by the Father, and showed himself to be such, when, becoming a partaker of our human mortality, he made us partakers of his Divine immortality; when, offering himself a sacrifice, he sustained our curse, to fill us with his blessing; when, by his death, he destroyed and swallowed up death; when, in his resurrection, this corruptible flesh of ours, which he had assumed, was raised up by him, in a state of incorruption and glory.

4. The chief parts of this sacrament.

Therefore, it is not the principal part of a sacrament simply to hold forth the body of Christ to us without any higher consideration, but rather to seal and confirm that promise by which he testifies that his flesh is meat indeed, and his blood drink indeed, nourishing us unto life eternal, and by which he affirms that he is the bread of life, of which, whosoever shall eat, shall live for ever—I say, to seal and confirm that promise, and in order to do so, it sends us to the cross of Christ, where that promise was performed and fulfilled in all its parts. For we do not eat Christ duly and savingly unless as crucified, while with lively apprehension we perceive the efficacy of his death. When he called himself the bread of life, he did not take that appellation from the sacrament, as some perversely interpret; but such as he was given to us by the Father, such he exhibited himself when becoming partaker of our human mortality, he made us partakers of his divine immortality; when offering himself in sacrifice, he took our curse upon himself, that he might cover us with his blessing, when by his death he devoured and swallowed up death, when in his resurrection he raised our corruptible flesh, which he had put on, to glory and incorruption.

4. De voornaamste taak van het sacrament is dus niet deze, dat het eenvoudig en zonder hogere overweging ons het lichaam van Christus aanbiedt, maar veeleer dat het de belofte, door welke Hij betuigt, dat zijn vlees waarlijk spijs, en zijn bloed waarlijk drank is, waardoor wij tot het eeuwige leven gevoed worden, door welke Hij ook verzekert, dat Hij het brood des levens is en dat wie daarvan eet, in eeuwigheid zal leven, dat het die belofte, zeg ik, verzegelt en bevestigt, en om dat te bewerken, zendt tot het kruis van Christus, waar die belofte waarlijk volbracht en volkomen vervuld is. Immers wij eten Christus slechts naar behoren en tot zaligheid, wanneer we Hem gekruisigd eten en de krachtige werking van zijn dood met levend besef aangrijpen. Want toen Hij zich het brood des levens genoemd heeft, heeft Hij die benaming niet ontleend aan het sacrament, zoals sommigen het verkeerd uitleggen; maar Hij noemde zichzelf zo, omdat Hij ons als het brood des levens door de Vader gegeven was en zich ook zodanig betoond heeft, toen Hij, onze menselijke sterfelijkheid deelachtig geworden, ons tot deelgenoten van zijn Goddelijke onsterfelijkheid gemaakt heeft; toen Hij, zich tot een offerande opofferende, onze vloek op zich genomen heeft, om ons met zijn zegening te overgieten; toen Hij door zijn dood de dood vernietigd en verslonden heeft; toen Hij in zijn opstanding dit ons verderfelijk vlees, dat Hij aangedaan had, tot heerlijkheid en onverderfelijkheid heeft opgewekt.

4. Die Bedeutung der Abendmahlsverheißung

Die wichtigste Aufgabe dieses Sakraments ist also nicht, uns Christi Leib schlechtweg und ohne tiefere Erwägung darzureichen, sondern sie besteht vielmehr darin, uns jene Verheißung, in der er bezeugt, daß sein Fleisch in Wahrheit eine Speise, sein Blut in Wahrheit ein Trank ist (Joh. 6,55), wodurch wir zum ewigen Leben gespeist werden, jene Verheißung, in der er erklärt, daß er „das Brot des Lebens“ ist (Joh. 6,48), und daß, wer von diesem Brot isset, nicht sterben wird in Ewigkeit (Joh. 6,51) – ich sage: uns jene Verheißung zu versiegeln und zu bekräftigen und uns, damit dies geschehe, zu Christi Kreuz zu führen, wo sie in Wahrheit eingelöst und in vollem Maße in Erfüllung gegangen ist. Denn nur als der Gekreuzigte kann Christus rechtmäßig und heilbringend unsere Speise sein, indem wir die Wirkkraft seines Todes mit lebendigem Empfinden erfassen. Denn wenn er sich „das Brot des Lebens“ nannte (Joh. 6,48), so entnahm er diese Selbstbezeichnung nicht dem Sakrament, wie es manche verkehrt auslegen. Nein, er hat sich so genannt, weil er uns als das Brot des Lebens vom Vater gegeben war und auch als solches sich erwiesen hat, indem er unserer menschlichen Sterblichkeit teilhaftig wurde und uns dadurch zu Mitgenossen seiner göttlichen Unsterblichkeit machte, indem er sich selbst zum Opfer darbrachte und dadurch unsere Verdammnis auf sich nahm, um uns mit seinem Segen zu durchdringen, indem er mit seinem Tod den Tod verschlang und zunichte machte, und indem er in seiner Auferstehung dies unser vergängliches Fleisch, das er angezogen hatte, zu Herrlichkeit und unvergänglichem Wesen erweckte.

4. Die belangrikste aspekte van hierdie sakrament

Die belangrikste funksie van hierdie sakrament is dus nie om Christus se liggaam doodeenvoudig en sonder dieper betekenis aan ons te bring nie. Dit is eerder om daardie belofte waarvolgens Hy getuig dat sy vlees waarlik voedsel en sy bloed waarlik drank is,²¹ waardeur ons tot die ewige lewe gevoed word,²² te beseël en te bekragtig. Hy verklaar ook daardeur dat Hy die brood van die lewe is en dat iemand wat daarvan eet, tot in ewigheid sal leef.²³ Om dit te bereik stuur Hy ons na die kruis van Christus waar daardie belofte waarlik volbring en in alle opsigte vervul is. Want ons eet Christus eers na behore en tot ons saligheid wanneer ons Hom gekruisig eet en die krag van sy dood met ’n lewendige gevoel begryp.

Dat Hy Homself immers die brood van die lewe noem, is nie ’n benaming wat Hy uit die sakrament geput het, soos sommige mense dit verkeerdelik vertolk nie.²⁴ Hy noem Homself so omdat Hy as die brood van die lewe deur die Vader aan ons gegee is en Hy Homself as sodanig betoon het. Hy het immers ons menslike sterflikheid deelagtig geword om ons deelgenote in sy Goddelike onsterflikheid gemaak; Hy het Homself as offer gegee en ons vloek op Hom geneem om ons met sy seëninge te oorgiet; deur sy dood het Hy die dood vernietig en verslind;²⁵ in sy opstanding het Hy hierdie verderflike vlees van ons, waarmee Hy Hom beklee het, tot heerlikheid en onbedorwenheid opgewek.²⁶

4. Итак, в таинстве самым главным является не просто образное представление Тела Иисуса Христа, но запечатление и подтверждение обетования. Яимею в виду слова Иисуса Христа о том, что Плоть его истинно есть пища и Кровь его истинно есть питие (Ин 6:55).

Он есть хлеб жизни, и ядущий Его не умрёт, но будет жить вечно [Ин 6:48,50-51]. Чтобы запечатлеть это обетование, таинство отсылает нас к кресту Иисуса Христа, где обещанное полностью свершилось и подтвердилось. Ибо мы причащаемся Христу с пользой для себя лишь тогда, когда причащаемся Христу распятому и живо сознаём действенность его смерти.

В самом деле, Иисус Христос именуется хлебом жизни не по причине таинства (как многие ошибочно толкуют), а потому, что Он был дан нам как хлеб жизни Отцом. И Он явил себя таковым, когда воспринял нашу смертную человеческую природу (humanite), чтобы сделать нас причастниками своего бессмертного божества; когда предложил Себя в жертву, взяв на Себя бремя нашего проклятия, дабы наполнить нас своей благословенностью; когда собственной смертью попрал и поглотил смерть; когда своим воскресением воскресил в славе и нетлении воспринятую Им нашу тленную плоть.

5. | Restat ut applicatione id totum ad nos perveniat: id fit cum per Evangelium, tum illustrius per sacram Coenam, ubi et se ipse cum bonis suis omnibus nobis offert, et nos fide eum^a recipimus. || Non ergo facit sacramentum ut Christus panis vitae esse primum incipiat: sed dum in memoriam^b || revocat, panem vitae^c esse factum, quo assidue vescamur, eiusque^d panis gustum et saporem nobis praebet, ut vim panis illius sentiamus facit^e. Pollicetur enim nobis^f, quicquid fecit aut passus est Christus, id^g ad nos vivificandos factum esse^h. Deinde hanc vivificationem aeternam esse, qua sine fine alamur, sustineamur et conservemur in vitaⁱ. Siquidem ut panis vitae nobis non fuisset Christus, nisi nobis natus et^k mortuus fuisset, nisi nobis resurrexisset: ita nunc minime^l esset, nisi eius nativitatis, mortis, resurrectionis efficacia et fructus res aeterna foret^m ac immortalis. || Quod totum eleganter his verbis expressit Christusⁿ, Panis quem ego dabo, caro mea est, quam ego dabo pro mundi vita [Iohan. 6. f. 51]. Quibus haud dubie^o innuit, suum nobis corpus ideo pro pane futurum ad spiritualem animae vitam, quia in mortem pro salute nostra exponendum erat: || nobis autem porrigi ut vescamur, quum fide nos facit eius participes^p. || Semel itaque^q ipsum dedit quo panis fieret, quum in mundi redemptionem crucifigendum exposuit: quotidie dat ubi participandum, quatenus crucifixum est, Evangelii verbo nobis offert: || ubi eam exhibitionem sacro Coenae mysterio obsignat: ubi id ipsum intus complet quod exterius designat. || Porro nobis hic^r duo cavenda sunt vitia: ne aut in extenuandis signis nimii, a suis mysteriis ea divellere, quibus quodammodo annexa sunt^{s 1}: aut in iisdem extollendis immodici², mysteria interim etiam ipsa nonnihil obscurare videamur. Christum esse panem vitae, quo in salutem aeternam nutriantur fideles, nemo 347 est nisi prorsus irreligiosus, qui non fateatur. Sed hoc non perinde inter omnes convenit, qualis sit eius participandi ratio. Sunt enim qui manducare Christi carnem et sanguinem eius bibere, uno verbo definiunt, nihil esse aliud quam in Christum ipsum credere¹. Sed mihi expressius quiddam ac sublimius videtur voluisse docere Christus in praeclara illa concione, ubi carnis suae manducationem nobis commendat²: nempe vera sui participatione nos vivificari: quam manducandi etiam ac bibendi verbis ideo designavit, nequam ab ipso vitam percipimus, simplici cognitione percipi quispiam putaret. || Quemadmodum enim non aspectus, sed esus panis corpori alimentum sufficit: ita vere ac penitus participem Christi animam fieri convenit, ut ipsius virtute in vitam spiritualem vegetetur. Interim vero hanc non aliam esse quam fidei manducationem fatemur^a: ut nulla alia fingi potest. Verum hoc inter mea et istorum verba interest, quod illis manducare est duntaxat credere: ego credendo manducari Christi carnem, quia fide noster efficitur^b, eamque manducationem fructum effectumque^c esse fidei dico. Aut si clarius velis, illis manducatio est fides: mihi ex fide potius consequi videtur. In verbis quidem parvum, sed in re non mediocre est discrimen. Nam etsi docet Apostolus, Christum in cordibus nostris habitare per fidem [Ephes. 3. c. 17], nemo tamen habitationem istam fidem^d interpretabitur: sed eximium fidei effectum explicari omnes sentiunt, quod per ipsam fideles consequuntur ut Christum in se habeant manentem. In hunc modum voluit Dominus, panem vitae se nuncupando [Iohan. 6. f. 51], non tantum docere in mortis resurrectionisque suae fide repositam esse nobis salutem: sed vera etiam sui communicatione fieri, ut vita sua in nos transeat, ac nostra fiat: non secus^e ac panis, dum in alimentum sumitur, vigorem corpori administrat.

5. Il reste que cela nous soit appliqué. Ce qui se fait quand le Seigneur Jesus s’offre à nous avec tous ses biens, premierement par l’Evangile: mais plus clairement en la Cene, et que nous le recevons en vraye foy. Ainsi ce n’est pas le Sacrement qui face que Jesus Christ commence de nous estre pain de vie: mais nous reduisant en memoire qu’il nous a esté une fois fait tel à ce que nous en soyons assiduellement nourriz, il nous fait sentir le goust et saveur de ce pain afin que nous en prenions nourriture. Car il nous certifie que tout ce que Jesus Christ a fait et souffert, est pour nous vivifier. Apres, que ceste vie est perpetuelle. Car comme Jesus Christ ne nous seroit pas pain de vie, si une fois il n’estoit nay et mort et ressuscité pour nous: aussi faut-il que la vertu de ces choses soit permanente, afin que le fruit nous en revienne. Ce qui est tres-bien exprimé et clairement en ces parolles qu’il dit en sainct Jean, Le pain que je donneray, est ma chair, laquelle je donneray pour la vie du monde (Jean 6:51): où sans doute il demonstroit que son corps seroit en pain, pour la vie spirituelle de nostre ame: à cause qu’il le devoit exposer pour nostre salut à la mort. Car il l’a donné une fois pour pain, quand il l’a livré pour estre crucifié en la redemption du monde, Il le donne journellement, quand par la parolle de son Evangile il s’offre, afin que nous y participions entant qu’il a esté crucifié pour nous: et consequemment seelle une telle participation par le mystere de la Cene: et mesme y accomplit au dedans ce qu’il y signifie au dehors. Or il nous convient icy garder de deux vices. L’un est, qu’en extenuant par trop les signes, on ne les separe des mysteres ausquels ils sont aucunement conjoints: et par consequent qu’on abaisse l’efficace. L’autre, qu’en les magnifiant outre mesure, on n’obscurcisse la vertu interieure, Il n’y a nul, sinon qu’il soit du tout sans religion, qui ne confesse Christ estre le pain de vie, duquel sont nourriz les fideles en salut eternel: mais cela n’est resolu entre tous, quelle est la maniere d’en participer. Car il y en a qui definissent en un mot, que manger la Chair de Christ et boire son sang, n’est autre chose que croire en luy. Mais il me semble que luy-mesme a voulu exprimer une chose plus haute en ceste predication notable, où il nous recommande la manducation de son corps: c’est que nous sommes vivifiez par la vraye participation qu’il nous donne en soy: laquelle il a signifiée par les mots de Boire et Manger, afin que nul ne pensast que cela gist en simple cognoissance. Car comme manger le pain, non pas le regarder, administre au corps la nourriture: ainsi faut-il que l’ame soit vrayement faite participante de Christ, pour en estre soustenue en vie eternelle. Cependant nous confessons bien que ceste manducation ne se fait que par foy, comme nulle autre ne se peut imaginer: mais la difference que nous avons avec ceux qui font l’exposition que j’impugne, est qu’ils estiment que Manger n’est autre chose que Croire. Jedy qu’en croyantnous mangeons la chair de Christ et que ceste manducation est un fruit de foy. Ou si on le veut plus clairement, La manducation leur est la foy mesme: je dy que plustost elle provient d’icelle. Il y a peu de different aux parolles, mais il est grand en la chose. Car combien que l’Apostre enseigne que Jesus Christ habite en noz cœurs par foy (Ephes. 3:17) neantmoins personne n’interpretera que ceste habitation est la foy mesme. Mais tous copiassent qu’il nous a voulu exprimer un singulier benefice de la foy, entant que par icelle les fideles obtiennent que Christ habite en eux. En ceste maniere le Seigneur se nommant Pain de vie (Jean 6:48), non seulement a voulu denoter que nostre salut est colloqué en la fiance de sa mort et resurrection, mais que par la vraye communication que nous avons en luy, sa vie est transférée en nous, et est faite nostre: tout ainsi que le pain, quand il est prins en nourriture, donne vigueur au corps.

5. It remains for all this to be applied to us; which is done in the first place by the gospel, but in a more illustrious manner by the sacred supper, in which Christ offers himself to us with all his benefits, and we receive him by faith. The sacrament, therefore, does not first constitute Christ the bread of life; but, by recalling to our remembrance that he has been made the bread of life, upon which we may constantly feed, and by giving us a taste and relish for that bread, it causes us to experience the support which it is adapted to afford. For it assures us, in the first place, that whatever Christ has done or suffered, was for the purpose of giving life to us; and, in the next place, that this life will never end. For as Christ would never have been the bread of life to us, if he had not been born, and died, and risen again for us, so now he would by no means continue so, if the efficacy and benefit of his nativity, death, and resurrection, were not permanent and immortal. All this Christ has beautifully expressed in these words: “The bread that I 529will give is my flesh, which I will give for the life of the world;”¹²⁴⁰ in which he clearly signifies, that his body would be as bread to us, for the spiritual life of the soul, because it was to be exposed to death for our salvation; and that it is given to us to feed upon it, when he makes us partakers of it by faith. He gave it once, therefore, to be made bread, when he surrendered it to be crucified for the redemption of the world; he gives it daily, when, by the word of the gospel, he presents it to us, that we may partake of it as crucified; when he confirms that presentation by the sacred mystery of the supper; when he accomplishes within that which he signifies without. Here it behoves us to guard against two errors; that, on the one hand, we may not, by undervaluing the signs, disjoin them from the mysteries with which they are connected; nor, on the other hand, by extolling them beyond measure, obscure the glory of the mysteries themselves. That Christ is the bread of life, by which believers are nourished to eternal salvation, there is no man, not entirely destitute of religion, who hesitates to acknowledge; but all are not equally agreed respecting the manner of partaking of him. For there are some who define in a word, that to eat the flesh of Christ, and to drink his blood, is no other than to believe in Christ himself. But I conceive that, in that remarkable discourse, in which Christ recommends us to feed upon his body, he intended to teach us something more striking and sublime; namely, that we are quickened by a real participation of him, which he designates by the terms of eating and drinking, that no person might suppose the life which we receive from him to consist in simple knowledge. For as it is not seeing, but eating bread, that administers nourishment to the body, so it is necessary for the soul to have a true and complete participation of Christ, that by his power it may be quickened to spiritual life. At the same time, we confess that there is no other eating than by faith, as it is impossible to imagine any other; but the difference between me and the persons whose sentiment I am opposing, is this; they consider eating to be the very same as believing; I say, that in believing we eat the flesh of Christ, because he is actually made ours by faith, and that this eating is the fruit and effect of faith; or, to express it more plainly, they consider the eating to be faith itself; but I apprehend it to be rather a consequence of faith. The difference is small in words, but in the thing itself it is considerable. For though the apostle teaches that “Christ dwelleth in our hearts by faith,”¹²⁴¹ yet no one will explain this inhabitation to be faith itself. Every one must perceive 530that the apostle intended to express a peculiar advantage arising from faith, of which the residence of Christ in the hearts of believers is one of the effects. In the same manner, when the Lord called himself “the bread of life,”¹²⁴² he intended not only to teach that salvation is laid up for us in the faith of his death and resurrection, but also that, by our real participation of him, his life is transferred to us, and becomes ours; just as bread, when it is taken for food, communicates vigour to the body.

5. How Christ, the Bread of Life, is to be received by us. Two faults to be avoided. The receiving of it must bear reference both to faith and the effect of faith. What meant by eating Christ. In what sense Christ the bread of life.

It only remains that the whole become ours by application. This is done by means of the gospel, and more clearly by the sacred Supper, where Christ offers himself to us with all his blessings, and we receive him in faith. The sacrament, therefore, does not make Christ become for the first time the bread of life; but, while it calls to remembrance that Christ was made the bread of life that we may constantly eat him, it gives us a taste and relish for that bread, and makes us feel its efficacy. For it assures us, first, that whatever Christ did or suffered was done to give us life; and, secondly, that this quickening is eternal; by it we are ceaselessly nourished, sustained, and preserved in life. For as Christ would not have not been the bread of life to us if he had not been born, if he had not died and risen again; so he could not now be the bread of life, were not the efficacy and fruit of his nativity, death, and resurrection, eternal. All this Christ has elegantly expressed in these words, “The bread that I will give is my flesh, which I will give for the life of the world” (John 6:51); doubtless intimating, that his body will be as bread in regard to the spiritual life of the soul, because it was to be delivered to death for our salvation, and that he extends it to us for food when he makes us partakers of it by faith. Wherefore he once gave himself that he might become bread, when he gave himself to be crucified for the redemption of the world; and he gives himself daily, when in the word of the gospel he offers himself to be partaken by us, inasmuch as he was crucified, when he seals that offer by the sacred mystery of the Supper, and when he accomplishes inwardly560what he externally designates. Moreover, two faults are here to be avoided. We must neither, by setting too little value on the signs, dissever them from their meanings to which they are in some degree annexed, nor by immoderately extolling them, seem somewhat to obscure the mysteries themselves. That Christ is the bread of life by which believers are nourished unto eternal life, no man is so utterly devoid of religion as not to acknowledge. But all are not agreed as to the mode of partaking of him. For there are some who define the eating of the flesh of Christ, and the drinking of his blood, to be, in one word, nothing more than believing in Christ himself. But Christ seems to me to have intended to teach something more express and more sublime in that noble discourse, in which he recommends the eating of his flesh—viz. that we are quickened by the true partaking of him, which he designated by the terms eating and drinking, lest any one should suppose that the life which we obtain from him is obtained by simple knowledge. For as it is not the sight but the eating of bread that gives nourishment to the body, so the soul must partake of Christ truly and thoroughly, that by his energy it may grow up into spiritual life. Meanwhile, we admit that this is nothing else than the eating of faith, and that no other eating can be imagined. But there is this difference between their mode of speaking and mine. According to them, to eat is merely to believe; while I maintain that the flesh of Christ is eaten by believing, because it is made ours by faith, and that that eating is the effect and fruit of faith; or, if you will have it more clearly, according to them, eating is faith, whereas it rather seems to me to be a consequence of faith.The difference is little in words, but not little in reality. For, although the apostle teaches that Christ dwells in our hearts by faith (Eph. 3:17), no one will interpret that dwelling to be faith All see that it explains the admirable effect of faith, because to it it is owing that believers have Christ dwelling in them. In this way, the Lord was pleased, by calling himself the bread of life, not only to teach that our salvation is treasured up in the faith of his death and resurrection, but also, by virtue of true communication with him, his life passes into us and becomes ours, just as bread when taken for food gives vigour to the body.

5. Nu blijft nog over, dat dit alles door toepassing tot ons komt: dat geschiedt zowel door het evangelie, als ook duidelijker door het Heilig Avondmaal, waar Hij zichzelf met al zijn goederen ons aanbiedt en wij Hem door het geloof aannemen. Dus het sacrament maakt niet, dat Christus eerst het brood des levens begint te zijn; maar doordat het in de herinnering roept, dat Hij het brood des levens geworden is, opdat wij gedurig zouden eten, en doordat het ons het proeven en smaken van dat brood schenkt, maakt het, dat wij de kracht van dat brood gevoelen. Want het belooft ons, dat al wat Christus gedaan of geleden heeft, geschied is om ons levend te maken. Verder dat deze levendmaking eeuwig is, door welke wij zonder eind gevoed, onderhouden en bewaard worden in het leven. Want evenals Christus voor ons het brood des levens niet geweest zou zijn, indien Hij niet voor ons geboren en gestorven was, en niet voor ons was opgestaan, zo zou Hij het nu niet zijn, indien de kracht en de vrucht van zijn geboorte, dood en opstanding niet een eeuwige en onsterfelijke zaak was. Hetgeen saamgevat Christus schoon in deze woorden heeft uitgedrukt (Joh. 6:51) "Het brood, dat Ik geven zal, is mijn vlees, hetwelk ik geven zal voor het leven der wereld.". Met deze woorden geeft Hij ongetwijfeld te kennen, dat zijn lichaam ons daarom tot brood zou zijn voor het geestelijke leven der ziel, omdat het voor onze zaligheid in de dood moest worden overgeleverd; en dat het ons wordt uitgereikt om het te eten, wanneer Hij ons door het geloof er deel aan geeft. Dus heeft Hij eenmaal zijn lichaam gegeven, opdat het brood zou worden, toen Hij het tot verlossing der wereld ter kruisiging heeft overgegeven; dagelijks geeft Hij het, wanneer Hij het, inzoverre het gekruisigd is, ons door het Woord des evangelies aanbiedt, opdat wij er deel aan mogen hebben; wanneer Hij die schenking door de heilige verborgenheid van het Avondmaal verzegelt; wanneer Hij hetzelfde inwendig vervult, wat Hij uitwendig betekent. Verder moeten wij ons hier wachten voor twee fouten, namelijk, dat wij de tekenen niet te zeer verkleinen en ze daardoor schijnen los te rukken van hun verborgenheden, waarmee ze in zekere zin verbonden zijn, of dat we ze niet onmatig verheffen en daardoor intussen de verborgenheden zelf enigszins schijnen te verduisteren. Dat Christus het brood des levens is, waardoor de gelovigen tot eeuwige zaligheid gevoed worden, erkent een ieder, die niet geheel ongodsdienstig is. Maar hierover zijn allen het niet evenzeer eens, op welke wijze men aan Hem deel krijgt. Want er zijn er, die met één woord verklaren, dat Christus' vlees eten en zijn bloed drinken niets anders is dan in Christus zelf geloven. Maar mij schijnt het toe, dat Christus iets uitdrukkelijkers en hogers heeft willen leren in die heerlijke prediking, waarin Hij ons het eten van zijn vlees aanprijst: namelijk dat wij door het waarachtige deelhebben aan Hem levend gemaakt worden; en dat heeft Hij ook door de woorden eten en drinken daarom aangeduid, opdat niemand zou menen, dat het leven, hetwelk wij van Hem krijgen, door de eenvoudige kennis verkregen wordt. Want evenals niet het aanschouwen, maar het eten van het brood aan het lichaam voeding verschaft, zo moet ook de ziel waarlijk en door en door Christus deelachtig worden, opdat ze door zijn kracht tot het geestelijke leven gesterkt worde. Ondertussen echter erkennen wij, dat dit eten niet anders is dan een eten des geloofs, gelijk men geen ander verzinnen kan. Maar tussen mijn en hun woorden is dit onderscheid, dat volgens hen eten slechts geloven betekent, maar ik zeg, dat men gelovende Christus' vlees eet, omdat Hij door het geloof de onze wordt, en dat eten de vrucht en uitwerking van het geloof is. Of, wanneer men het duidelijker gezegd wil hebben: volgens hen is het eten het geloof, en ik meen dat het veeleer uit het geloof volgt. In woorden is het onderscheid wel klein, maar in de zaak is het niet gering. Want ofschoon de apostel leert (Ef. 3:17) dat Christus in onze harten woont door het geloof, zal niemand toch van die inwoning zeggen, dat ze het geloof is, maar ieder gevoelt, dat er een uitnemende uitwerking van het geloof mee wordt aangeduid, omdat de gelovigen door het geloof verkrijgen, dat ze Christus hebben in hen blijvende. Op deze wijze heeft de Heere, wanneer Hij zichzelf het brood des levens noemt, niet slechts willen leren, dat voor ons de zaligheid gelegen is in het geloof aan zijn dood en opstanding, maar dat ook door de ware gemeenschap met Hem zijn leven in ons overkomt en het onze wordt, evenals het brood, wanneer het tot voedsel genomen wordt, de lichaamskracht sterkt.

5. Evangelium und Abendmahl

Nun muß dies aber auch noch alles uns angepaßt werden und dadurch zu uns dringen; das geschieht einerseits durch das Evangelium, anderseits aber noch deutlicher durch das heilige Abendmahl, in dem er sich selbst mit allen seinen Gütern darbietet und wir ihn im Glauben empfangen. Das Sakrament hat also nicht die Wirkung, daß Christus mit ihm erst anfinge, das Brot des Lebens zu sein; nein, es ruft es uns ins Gedächtnis, daß er zum Brot des Lebens geworden ist, das uns fort und fort Speise geben soll, es gewährt uns ein Kosten und Schmecken dieses Brotes, und indem es das tut, bewirkt es, daß wir die Kraft jenes Brotes erfahren. Denn es gibt uns die Verheißung, daß alles, was Christus getan oder gelitten hat, dazu geschehen ist, uns lebendig zu machen. Und weiter sagt es uns zu, daß diese Lebendigmachung, vermöge deren wir ohne Ende in solchem Leben ernährt, erhalten und bewahrt werden sollen, ewig ist. Denn wie Christus nicht das Brot des Lebens für uns gewesen wäre, wenn er nicht für uns geboren und gestorben und wenn er nicht für uns auferstanden wäre, so wäre er es anderseits jetzt durchaus nicht, wenn nicht die Wirkkraft und Frucht seiner Geburt, seines Todes und seiner Auferstehung eine ewige und unsterbliche Sache 943 wäre. Das alles hat Christus treffend zum Ausdruck gebracht, indem er spricht: „Das Brot, das ich geben werde, ist mein Fleisch, welches ich geben werde für das Leben der Welt“ (Joh. 6,51). Mit diesen Worten hat er zweifellos zu verstehen gegeben, daß sein Leib uns deshalb zum Brote für das geistliche Leben der Seele würde, weil er zu unserem Heil in den Tod gegeben werden sollte, und uns zum Essen dargereicht würde, wenn er uns seiner im Glauben teilhaftig machte. Er hat also einmal seinen Leib gegeben, daß er zum Brote würde, und zwar, als er ihn zur Erlösung der Welt an das Kreuz dahingab, und er gibt ihn (andererseits auch) Tag für Tag, indem er uns ihn, so wie er gekreuzigt worden ist, im Worte des Evangeliums darbietet, daß wir seiner teilhaftig werden, er gibt ihn, wo er solch Darbieten in dem heiligen Geheimnis (Sakrament) des Abendmahls versiegelt, und er gibt ihn, indem er das, was er äußerlich im Zeichen veranschaulicht, im Inneren zur Erfüllung bringt.

Zweiter Teil: Gegen die Unterschätzung und Überschätzung der Zeichen (5-19)

Wir müssen uns nun hier vor zwei Fehlern hüten: einerseits dürfen wir nicht allzuviel Gewicht darauf legen, die Zeichen in ihrem Wert zu verkleinern, und dadurch den Eindruck erwecken, als wollten wir sie von den in ihnen veranschaulichten Geheimnissen losreißen, an die sie doch gewissermaßen angefügt sind; und andererseits dürfen wir nicht maßlos darauf bedacht sein, sie zu erheben, und uns dadurch den Anschein geben, als verdunkelten wir unterdessen auch einigermaßen die Geheimnisse selbst.

Erster Abschnitt: Die Unterschätzung der Zeichen (5-11). Ist das „Essen" und „Trinken" nur ein anderer Ausdruck für den Glauben?

Es ist keiner, er sei denn voll und ganz ohne Religion, der nicht zugäbe, daß Christus das Brot des Lebens ist, mit dem die Gläubigen zur ewigen Seligkeit gespeist werden. Dagegen besteht nicht bei allen die gleiche Einmütigkeit darüber, in welcher Weise man seiner teilhaftig wird.

Es gibt nämlich einige, die mit einem Wort erklären, Christi Fleisch zu essen und sein Blut zu trinken, das sei nichts anderes, als an Christus selbst zu glauben. Mir kommt es aber so vor, als hätte Christus in jener herrlichen Predigt, in der er uns das Essen seines Fleisches anbefiehlt, etwas Kräftigeres und Erhabeneres lehren wollen, nämlich eben dies, daß wir durch wahres Teilhaben an ihm lebendig gemacht werden; und das hat er auch durch die Worte „Essen“ und „Trinken“ zu erkennen gegeben, und zwar dazu, daß niemand auf den Gedanken käme, wir erlangten das Leben, das wir von ihm empfangen, durch einfache Erkenntnis. Denn wie nicht das Anschauen, sondern das Essen des Brotes dem Leibe Nahrung gewährt, so muß die Seele in Wahrheit und durch und durch Christi teilhaftig werden, um mit seiner Kraft zu geistlichem Leben gestärkt zu werden.

Unterdessen aber geben wir zu, daß dies Essen kein anderes ist als das des Glaubens, wie sich denn auch kein anderes erdenken läßt. Jedoch besteht zwischen meinen Worten und denjenigen der obengenannten Leute der Unterschied, daß für sie „Essen“ einfach „Glauben“ bedeutet, während ich demgegenüber behaupte: Christi Fleisch „essen“ wir im Glauben, weil er im Glauben der unsere wird, und dies Essen ist eine Frucht und Wirkung des Glaubens. Oder, wenn man es deutlicher haben will: nach ihrer Meinung ist das Essen der Glaube, nach meiner Ansicht dagegen ergibt es sich aus dem Glauben. Das ist den Worten nach zwar ein geringer Unterschied, in der Sache aber kein unerheblicher. Denn der Apostel lehrt freilich, „Christus wohne durch den Glauben in unserem Herzen“ (Eph. 3,17); aber das wird trotzdem niemand so auslegen, als ob solch Wohnen Christi in uns (einfach) der Glaube sei, sondern es besteht allgemeine Übereinstimmung in der Ansicht, daß hier eine herrliche Auswirkung des Glaubens aufgezeigt wird, 944 weil ja die Gläubigen durch den Glauben die Gabe erlangen, daß sie nun Christus als den haben, der in ihnen bleibt. In diesem Sinne hat der Herr, als er sich das Brot des Lebens nannte (Joh. 6,48), nicht nur die Lehre geben wollen, daß das Heil für uns auf dem Glauben an seinen Tod und seine Auferstehung beruht, nein, er wollte auch lehren, wie es durch das wahre Teilhaben an ihm dazu kommt, daß sein Leben in uns übergeht und unser eigen wird, so wie das Brot, wenn es zur Nahrung genommen wird, dem Körper Kraft zukommen läßt.

5. 1679 Hoe ons Christus as die brood van die lewe moet ontvang

Nou bly daar oor dat ons dit moet toepas sodat dit alles ook op ons betrekking kan hê. Dit gebeur enersyds deur die evangelie, en andersyds duideliker deur die heilige nagmaal waar Hy Hom met al sy seëninge ons aanbied en ons Hom deur die geloof ontvang. Die sakrament veroorsaak dus nie dat Christus dan eers begin om die brood van die lewe te wees nie maar wanneer die sakrament ons daaraan herinner dat Hy die brood van die lewe geword het wat ons gedurig moet eet, en dit ons ook die brood aanbied om te proe en te smaak veroorsaak dit dat ons die krag van daardie brood (van die lewe) kan ervaar.

Want die sakrament beloof ons dat alles wat Christus gedoen of gely het, gedoen is tot ons lewendmaking. Verder beloof dit dat hierdie lewendmaking ewig is sodat ons sonder einde daardeur gevoed, onderhou en in die lewe bewaar kan word. Want soos Christus nie vir ons die brood van  die lewe sou gewees het as Hy nie vir ons gebore is, gesterf het en as Hy nie vir ons opgestaan het nie. So sou Hy nou hoegenaamd nie die brood van die lewe gewees het as die krag en die vrug van sy geboorte, sy dood en sy opstanding nie ’n ewige en onsterflike saak was nie.

Christus het dit heeltemal pragtig met die volgende woorde uitgedruk: “Die brood wat Ek sal gee, ismy vlees wat Ek vir die lewe van die wêreld sal gee”.²⁷ Met hierdie woorde het Hy ongetwyfeld te kenne gegee dat sy liggaam vir die geestelike lewe van ons siel brood sal wees omdat sy liggaam ter wille van ons saligheid aan die dood oorgelewer sou word; en dat sy liggaam aan ons gereik word om dit te eet wanneer Hy ons deur die geloof deelgenote daarvan maak. Hy het dus eenmaal sy liggaam gegee om brood te word toe Hy Homself oorgegee het om gekruisig te word om die wêreld te verlos. Hy gee sy liggaam elke dag aan ons om daaraan deel te hê in soverre dit gekruisig is wanneer Hy dit in die Woord van die evangelie vir ons aanbied; ook wanneer Hy hierdie gawe deur die heilige verborgenheid van die nagmaal beseël en wanneer Hy inwendig volbring wat Hy uitwendig aandui.

Voorts moet ons hier teen twee foute waak, naamlik dat dit nie moet lyk asof ons deur òf die tekens uitermatig klein te maak, dit losskeur van die geheimenis waaraan dit op ’n sekere wyse verbind is nie; òf deur dit uitermatig te vergroot,²⁸ die sakrament intussen self enigsins te verduis- 1680 ter nie. Niemand behalwe een wat heeltemal oneerbiedig is, sou ontken dat Christus die brood van die lewe is waardeur gelowiges tot die ewige saligheid gevoed word nie.

Maar oor die wyse waarop ons deelgenote in Hom word, stem almal nie so goed ooreen nie. Party verklaar kort en klaar dat om Christus se vlees te eet en sy bloed te drink niks anders is as om in Christus te glo nie. Maar dit lyk vir my asof Christus dit ietwat uitdrukliker en meer verhewe wou leer in die voortreflike rede waarin Hy ons opdra om sy vlees te eet,²⁹ naamlik dat ons deur waaragtige deelname aan Hom lewendig gemaak word en dat Hy hierdie deelname ook met die woorde eet en drink beskryf het sodat niemand moes dink dat die lewe wat ons van Hom verkry, deur eenvoudige kennis verkry kan word nie. Want soos nie die blote sien van brood nie, maar die eet daarvan ons liggaam voed, so moet die siel waarlik en volkome in Christus deel om deur sy krag met die oog op die geestelike lewe gevoed te word.

Intussen erken ons dat hierdie eet nie anders is as die eet van die geloof nie³⁰ - soos geen ander eet versin kan word nie. Tussen my woorde en hulle s’n is daar inderdaad dié verskil dat om te eet vir hulle slegs beteken om te glo; ek sê egter dat ons Christus se vlees eet deur te glo³¹ omdat Hy deur die geloof ons eie gemaak word en dat so ’n eet die vrug en gevolg van die geloof is. Of, as jy dit nog duideliker wil hê, vir hulle is hierdie eet die geloof maar ek meen dat dit eerder ’n gevolg van die geloof is. In die woorde is daar weliswaar ’n geringe verskil maar in werklikheid is dit ’n groot onderskeid. Hoewel die apostel trouens leer 1681 dat Christus deur die geloof in ons harte woon,³² sal niemand hierdie inwoning as geloof vertolk nie. Almal voel egter aan dat die uitnemende gevolg van die geloof verduidelik word, naamlik dat gelowiges deur die geloof dit verkry dat Christus in hulle bly. So was dit die wil van die Here om, deur Homself die brood van die lewe te noem,³³ nie slegs te leer dat die saligheid deur die geloof in sy dood en sy opstanding vir ons weggebêre is nie, maar ook dat dit deur die ware deelname aan Hom gebeur dat sy lewe na ons oorkom en ons eie word - soos in die geval van brood wat krag aan die liggaam voorsien wanneer dit as voedsel geneem word.

5. Остаётся только, чтобы всё это приложилось к нам. Это происходит, когда Господь Иисус отдаёт Себя нам вместе со всем тем, что Ему принадлежит, - сперва через благовествование, затем, более очевидно, в Вечере, где мы принимаем Его с истинной верой. Таким образом, не таинство является причиной того, что Иисус Христос обращается для нас в хлеб жизни. Напротив, оно только потому заставляет нас ощутить вкус этого хлеба, что напоминает: однажды Христос уже сделался для нас хлебом жизни, дабы мы непрестанно им насыщались. Таинство свидетельствует о том, что всё свершённое и выстраданное Иисусом Христом имело одно предназначение - стать для нас источником жизни, причём жизни вечной. И как Иисус Христос не был бы хлебом жизни, если бы однажды не родился, не умер и не воскрес ради нас, так и эти вещи приносят свои плоды лишь потому, что действенность их постоянна. Это вполне ясно и очевидно выражено в словах Иисуса в Евангелии от Иоанна: «Хлеб же, который Я дам, есть Плоть Моя, которую Я отдам за жизнь мира» (Ин 6:51). Этими словами Он несомненно свидетельствует о том, что Плоть Его станет хлебом, поддерживающим жизнь нашего духа, то есть будет предана смерти ради нашего спасения. Однажды Христос уже обратил её в хлеб жизни, когда предал её на распятие ради искупления мира. И Он предаёт её каждый день, даруя нам Себя в евангельском слове, дабы мы причащались этой распятой ради нас плоти. Такая причастность последовательно запечатлевается Им в таинстве Вечери, во время которой Он изнутри совершает всё то, что обозначается внешним знаком.

Здесь нам следует остерегаться двух ошибок. Первая заключается в умалении знаков через отделение их от таинства, с которым они неразрывно связаны, от чего они теряют в действенности. Другая ошибка состоит в чрезмерном возвеличивании знаков, чем затемняется их внутренняя сила. (Здесь Кальвин одновременно намекает на Цвингли и Лютера. Себя же он помещает посередине между тем, что называет двумя крайностями.)

Никто, кроме откровенных безбожников, не станет отрицать, что Христос есть хлеб жизни, доставляющий верующим вечное спасение. Расхождения возникают вокруг того способа, каким мы причащаемся этому хлебу. Некоторые однозначно утверждают, что вкушать Плоть Христа и пить его Кровь означает просто веровать в Него. (Здесь Кальвин, не называя имён, имеет в виду Цвингли.) Однако мне кажется, что сам Он вкладывал более высокий смысл в знаменитую проповедь о вкушении своего Тела [Ин 6:26 сл.]. А именно: Он животворит нас, даруя нам истинное причащение Себе, и обозначает это причащение словами «есть» и «пить», дабы никто не подумал, будто оно ограничивается простым знанием. Ведь как тело получает пищу через вкушение, а не созерцание хлеба, так и душа, дабы существовать в вечной жизни, должна поистине причащаться Христу.

Как и все, мы признаём, что это вкушение совершается только в вере. Однако расхождение между нами и сторонниками вышеупомянутой точки зрения заключается в том, что они считают вкушение тождественным вере, я же утверждаю, что, веруя, мы вкушаем Плоть Христа и это вкушение есть плод веры. Или, выражаясь яснее: они полагают, что вкушение есть сама вера, а я думаю, что вкушение происходит от веры. Различие невелико в словах, но немаловажно по существу. Так, апостол учит, что Иисус Христос верою вселяется в наши сердца (Эф 3:17), однако никому не приходит в голову толковать эти слова таким образом, будто вселение и есть сама вера. Все согласны с тем, что здесь апостол хотел указать нам на особый благой дар веры, вследствие которого верующие обретают в себе Христа. Точно так же Господь, именуя Себя хлебом жизни, не просто подчёркивает, что наше спасение - в вере в его смерть и воскресение, но утверждает: когда мы поистине причащаемся Ему, его жизнь переходит в нас и становится нашей, подобно тому как хлеб, употребляемый в пищу, придаёт силы телу.

6. Nec alio sensu Augustinus, quem illi patronum sibi advocant, credendo nos manducare scripsit³, quam ut manducationem istam fidei esse, non oris, indicaret. Quod neque ipse nego: sed simul tamen addo, nos fide complecti Christum non eminus apparentem, sed se nobis unientem^f, || ut ipse caput 348 nostrum, nos vero eius membra simus. || Neque tamen loquutionem illam simpliciter improbo: sed tantum nego plenam esse interpretationem, si definire volunt quid sit Christi carnem edere^a. Alioqui video Augustinum hac loquendi forma saepius usum esse; ut quum dicit libro De doctrina Christiana 3, Nisi manducaveritis carnem Filii hominis: figura est, praecipiens passioni Domini esse communicandum, et suaviter atque utiliter recondendum in memoria, quod pro nobis caro eius crucifixa et vulnerata sit¹. Item quum dicit, tria illa^b millia^c hominum, qui Petri concione conversi sunt [Act. 2. g. 41], sanguinem Christi, quem saeviendo fuderant, credendo bibisse [Homil. in Iohan. 31, et 40, et alibi]^{d 2}. Verum plurimis aliis locis illud fidei beneficium egregie commendat, quod per ipsam non minus reficiuntur carnis Christi communione animae nostrae quam corpora pane quo vescuntur³. Atque idipsum est quod alicubi scribit Chrysostomus, Christum non fide tantum, sed re ipsa nos suum efficere corpus [Homil. 60]⁴. Neque enim aliunde quam a fide tale bonum consequi intelligit: sed hoc tantum vult excludere, nequis, dum fidem nominari audit, nudam imaginationem concipiat. || Eos vero qui Coenam volunt externae solum professionis notam esse, nunc praetereo: quia satis, eorum errorem refutasse mihi videor quum agerem de sacramentis in genere⁵. Hoc solum observent lectores, dum calix vocatur foedus in sanguine [Luc. 22. b. 20], promissionem exprimi quae ad fidem confirmandum valeat. Unde sequitur, nisi in Deum respicimus, et amplectimur quod offert^e, nos sacra Coena recte non uti.

6. Sainct Augustin, lequel ils amenent pour leur advocat, n’a escrit en autre sens, que nous mangeons le corps de Christ en croyant en luy, que pour denoter que ceste manducation vient de la foy. Laquelle chose je ne nie pas: mais j’adjouste que nous recevons Christ, non pas apparoissant de loing, mais s’unissant avec nous pour estre nostre chef, et nous faire ses membres. Combien que je ne reprouve pas du tout ceste façon de parler: mais je dy que ce n’est pas une interpretation saine et entiere, s’il est question de definir que c’est que Manger le corps de Jesus Christ. Car touchant de la forme de parler, sainct Augustin en use souvent. Comme quand il dit au troisieme livre de la doctrine Chrestienne, en ceste sentence: Si vous ne mangez la chair du Fils de l’homme, vous n’aurez point vie en vous (Jean 6:53), il y a une figure: c’est qu’il nous faut communiquer à la passion du Seigneur Jesus, et avoir ceste cogitation bien imprimée en nostre memoire, que sa chair a esté crucifiée pour nous.¹⁷⁵ Item, quand il dit en plusieurs Homelies sur sainct Jean, que les trois mille hommes qui furent convertis par la predication de sainct Pierre (Act. 2:41), ont beu le sang de Jesus Christ en croyant en luy, lequel ils avoyent espandu en le persecutant. Mais en plusieurs autres passages il magnifie tant qu’il peut ceste communion que nous avons avec Jesus Christ par foy: assavoir que noz ames ne sont pas moins repeues par sa chair que noz corps du pain que nous mangeons. Et c’est ce qu’entend Chrysostome en quelque passage, disant que Jesus Christ nous fait estre son corps, non seulement par foy, mais par effect.¹⁷⁶ Car il n’entend pas que nous obtenions un tel bien sinon par foy: mais il veut seulement exclurre cela, qu’on n’entende pas que nous communiquions par imagination nue. Je laisse à parler de ceux qui tiennent la Cene pour quelque enseigne, par laquelle nous protestions nostre Chrestienté devant les hommes: car il me semble que j’ay assez refuté cest erreur, traitant des Sacremens en general. Pour ceste heure ce mot d’advertissement suffira: c’est, puis que le calice est appelé Alliance au sang de Jesus Christ (Luc. 22:20), li faut bien qu’il y ait promesse servante à confermer la foy. Dont il s’ensuit qu’on n’use point deuement de la Cene, sinon regardant en Dieu pour s’asseurer de sa bonté.

6. When Augustine, whom they bring forward as their advocate, said that we eat the body of Christ by believing in him, it was with no other meaning than to show that this eating is not of a corporeal nature, but solely by faith. This I admit; but at the same time I add, that we embrace Christ by faith, not as appearing at a distance, but as uniting himself with us, to become our head, and to make us his members. I do not altogether disapprove, however, such a mode of expression, but if they mean to define what it is to eat the flesh of Christ, I deny this to be a complete explanation. Otherwise, I see that Augustine has frequently used this phrase; as when he says, “Except ye eat the flesh of the Son of man, ye have no life in you;¹²⁴³ this is a figure which enjoins a participation of the sufferings of our Lord, and a sweet and useful recollection in the memory, that his flesh was wounded and crucified for us:” and again, when he says, “That the three thousand, who were converted by the preaching of Peter,¹²⁴⁴ drank the blood of Christ by believing in him, which they had shed in persecuting him.” But in many other passages he highly celebrates that beneficial consequence of faith, and states our souls to be as much refreshed by the communion of the body of Christ, as our bodies are by the bread which we eat. And the very same idea is conveyed by Chrysostom, when he says, “That Christ makes us his body, not only by faith, but also in reality.” For he does not mean that this benefit is obtained any otherwise than by faith; he only intends to preclude a supposition from being entertained by any one, that this faith is nothing more than a speculative apprehension. I say nothing at present of those who maintain the Lord’s supper to be a mere mark of external profession, because I think I have sufficiently refuted their error, when treating of the sacraments in general. Only let it be observed, that when Christ says, “This cup is the new testament, or covenant, in my blood,”¹²⁴⁵ this is the expression of a promise calculated for the confirmation of faith; whence it follows, that unless we direct our views to God, and embrace what he offers us, we never properly celebrate the sacred supper.

6. This mode of eating confirmed by the authority of Augustine and Chrysostom.

When Augustine, whom they claim as their patron, wrote, that we eat by believing, all he meant was to indicate that that eating is of faith, and not of the mouth. This I deny not; but I at the same time add, that by faith we embrace Christ, not as appearing at a distance, but as uniting himself to us, he being our head, and we his members. I do not absolutely disapprove of that mode of speaking; I only deny that it is a full interpretation, if they mean to define what it is to eat the flesh of Christ. I see that Augustine repeatedly used this form of expression, as when he said (De Doct. Christ. Lib. 3), “ Unless ye eat the flesh of the Son of Man” is a figurative expression enjoining us to have communion with our Lord’s passion, and sweetly and usefully to treasure in our memory561that his flesh was crucified and wounded for us. Also when he says, “These three thousand men who were converted at the preaching of Peter (Acts 2:41), by believing, drank the blood which they had cruelly shed.”¹ But in very many other passages he admirably commends faith for this, that by means of it our souls are not less refreshed by the communion of the blood of Christ, than our bodies with the bread which they eat. The very same thing is said by Chrysostom, “Christ makes us his body, not by faith only, but in reality.” He does not mean that we obtain this blessing from any other quarter than from faith: he only intends to prevent any one from thinking of mere imagination when he hears the name of faith. I say nothing of those who hold that the Supper is merely a mark of external profession, because I think I sufficiently refuted their error when I treated of the sacraments in general (Chap. 14 sec. 13). Only let my readers observe, that when the cup is called the covenant in blood (Luke 22:20), the promise which tends to confirm faith is expressed. Hence it follows, that unless we have respect to God, and embrace what he offers, we do not make a right use of the sacred Supper.

6. En met geen andere bedoeling heeft Augustinus, die zij tot hun advocaat nemen, geschreven, dat wij gelovende eten, dan om aan te wijzen, dat het een eten des geloofs is, en niet een eten van de mond. En dat ontken ik ook zelf niet, maar toch voeg ik er tevens aan toe, dat wij door het geloof Christus omhelzen niet als van verre verschijnende, maar als zich met ons verenigende, opdat Hij ons Hoofd zij en wij zijn ledematen zijn. Maar toch keur ik die zegswijze niet eenvoudig af, maar ik ontken slechts, dat zij de volle uitlegging geeft, wanneer zij willen bepalen, wat het is Christus' vlees te eten. Overigens zie ik, dat Augustinus deze wijze van spreken meermalen gebruikt heeft. Zo wanneer hij zegt in het derde boek van zijn werk "Over de Christelijke leer": "De woorden: tenzij gij eet het vlees van de Zoon des mensen, zijn figuurlijk, en leren dat men aan het lijden des Heeren gemeenschap moet hebben, en liefelijk en tot nut in de gedachte moet houden, dat zijn vlees voor ons gekruisigd en gewond is.". Evenzo wanneer hij zegt, dat die drieduizend mensen, die door Petrus' prediking bekeerd zijn, het bloed van Christus, dat ze in woede vergoten hadden, in geloof gedronken hebben¹. Maar op zeer veel andere plaatsen prijst hij deze weldaad des geloofs uitnemend aan, dat door het geloof onze zielen door de gemeenschap aan het vlees van Christus niet minder worden verkwikt, dan onze lichamen door het brood, dat ze eten. En dat is hetzelfde, wat elders Chrysostomus schrijft², dat Christus niet slechts door het geloof, maar inderdaad ons tot zijn lichaam maakt. Immers hij verstaat het niet zo, dat zulk een goed van ergens anders komt dan van het geloof; maar hij wil slechts dit uitsluiten, dat niemand, wanneer hij het geloof hoort noemen, het opvat als een blote inbeelding. Hen echter, die willen, dat het Avondmaal alleen een merkteken is van uiterlijke belijdenis, ga ik nu voorbij, want ik meen hun dwaling genoegzaam weerlegd te hebben, toen ik handelde over de sacramenten in het algemeen. Laat de lezers alleen dit opmerken, dat, wanneer de beker genoemd wordt het verbond in zijn bloed, daarmee een belofte wordt uitgedrukt, die kracht geeft om het geloof te versterken. Daaruit volgt, dat wij het Heilige Avondmaal niet recht gebruiken, tenzij wij op God zien en omhelzen hetgeen Hij aanbiedt.

6.

Die Vertreter der obigen Anschauung rufen nun Augustin als Gewährsmann an. Aber wenn er schreibt, wir äßen, indem wir glaubten (Predigten zum Johannesevangelium 26,1), so tut er das in keinem anderen Sinne, als um zu zeigen, daß solch Essen Sache des Glaubens und nicht des Mundes ist. Das bestreite ich auch meinerseits nicht; aber ich setze doch zugleich hinzu: wir erfassen Christus im Glauben nicht als einen, der uns von ferne erscheint, sondern als den, der sich mit uns eint, damit er unser Haupt sei und wir seine Glieder. Trotzdem ist es nicht so, daß ich jene Redeweise einfach mißbilligte; ich leugne nur, daß sie eine vollständige Auslegung darstellt, wenn man damit bestimmen will, was es heißt, Christi Fleisch zu essen. Übrigens sehe ich, daß Augustin diese Redeweise häufiger gebraucht hat. So zum Beispiel, wenn er im dritten Buche seines Werkes „Von der christlichen Unterweisung“ sagt: „Wenn es heißt: ‘Werdet ihr nicht essen das Fleisch des Menschensohnes ...’ (Joh. 6,53), so ist das ein Bild, in dem wir die Weisung empfangen, am Leiden des Herrn teilzuhaben und lieblich und nutzbringend im Gedächtnis zu behalten, daß sein Fleisch für uns gekreuzigt und verwundet ist“ (Von der christlichen Unterweisung III,16,24). Ebenso geschieht es, wenn er erklärt, die dreitausend Menschen, die durch die Predigt des Petrus bekehrt worden sind (Apg. 2,41), hätten das Blut Christi, das sie in ihrem Wüten vergossen hätten, im Glauben getrunken (Predigten zum Johannesevangelium 31,9; 40,2). Dagegen preist er an sehr vielen anderen Stellen in herrlicher Weise die Wohltat des Glaubens, daß durch ihn unsere Seelen in der Gemeinschaft mit dem Fleische Christi nicht weniger erquickt werden als unsere Leiber mit dem Brot, das sie essen. Und das ist das nämliche, was Chrysostomus an einer Stelle schreibt: Christus mache uns nicht nur im Glauben, sondern mit der Tat zu seinem Leibe (Predigt 60). Das versteht er nicht so, als ob man solches Gut anders als aus dem Glauben erlangen könnte; nein, er will nur die Möglichkeit ausschließen, daß jemand, wenn er den Glauben nennen hört, darunter eine nackte Einbildung begreift.

Die Leute aber, die der Meinung sind, das Abendmahl sei bloß ein Merkzeichen für das äußere Bekenntnis, übergehe ich jetzt; ihren Irrtum glaube ich nämlich zureichend widerlegt zu haben, als ich von den Sakramenten im allgemeinen sprach. Der Leser wolle nur dies beachten: wenn der Kelch als „Bund“ („Neues Testament“) in Christi „Blut“ bezeichnet wird, so kommt darin eine Verheißung zum Ausdruck, die stark genug ist, um den Glauben zu bekräftigen. Daraus ergibt sich, daß wir das Heilige Abendmahl nicht recht gebrauchen, wenn wir nicht auf Gott schauen und annehmen, was er uns darreicht.

6. Getuienis uit Augustinus en Chrysostomos se werke ter bevestiging van hierdie vertolking van 'eet’

Augustinus wat hulle as segsman vir hulle byhaal, het nie in ’n ander sin nie geskryf dat ons deur te glo (die vlees van Christus) eet eerder as om te kenne te gee dat dit ’n eet van die geloof en nie van die mond is nie. Ek ontken dit ook nie maar ek voeg nogtans terselfdertyd by dat ons Christus deur die geloof omhels, nie asof Hy in die verte verskyn nie, maar terwyl Hy met ons een word sodat Hy ons Hoof is en ons waarlik sy lede. Ek keur hierdie uitdrukkingswyse nogtans nie doodeenvoudig af nie maar ek sê slegs dat dit nie ’n volledige verklaring is as hulle wil beskryf wat dit beteken om Christus se vlees te eet nie. Andersins sien ek dat Augustinus hierdie uitdrukkingswyse baie dikwels gebruik, byvoorbeeld wanneer hy in die derde boek Oor die Christelike leer sê: “Die woorde: ‘Tensy jy eet van die vlees van die Seun van die mens’³⁴ is ’n stylfiguur wat ons gebied om in die lyde van die Here te deel en blymoedig en tot ons voordeel in ons herinnering weg te bêre dat sy vlees ter wille van ons gekruisig en gewond is”.³⁵ Net so wanneer hy sê dat die drieduisend mense wat deur die prediking van Petrus bekeer is,³⁶ die bloed van Christus wat hulle uit woede vergiet het, gedrink het deur te glo.³⁷ Maar op verskeie ander plekke prys hy die weldaad van die geloof voortreflik aan, naamlik dat ons siele deur die geloof in die deelname aan die vlees van Christus nie minder verkwik word as ons liggame deur die brood wat ons eet nie.³⁸

1682 En dit is dieselfde as wat Chrysostomos elders skryf, naamlik dat Christus ons nie alleen deur die geloof nie, maar in werklikheid sy liggaam maak.³⁹ Hy verstaan daaronder trouens nie dat ons so ’n weldaad van elders as uit die geloof kan verkry nie, maar hy wil slegs voorkom dat iemand, wanneer hy die woord geloof hoor, hom n blote inbeelding daarvan sou voorstel.

Ek gaan nou inderdaad by diegene verby wat die opvatting huldig dat die nagmaal slegs ’n teken van ons uiterlike godsdienstige roeping is, omdat ek na my mening hulle dwaling voldoende weerlê het toe ek die sakramente in die algemeen behandel het.⁴⁰ My lesers moet slegs daarop let dat, wanneer die drinkbeker die verbond in sy bloed genoem word,⁴¹ ’n belofte uitgedruk word wat bydra om die geloof te versterk. Daaruit volg dat ons die nagmaal nie reg gebruik nie tensy ons ons oë op God rig en omhels wat Hy ons aanbied.

6. Наши противники ссылаются на св. Августина, который пишет, что мы вкушаем Тело Христово, веруя в Него. Тем самым он хочет сказать, такое вкушение идёт от веры (Августин.Трактат о Евангелии от Иоанна, XXVI, I (МРL, XXXV, 1607)). Не стану этого отрицать, однако добавлю, что мы обретаем Христа не как постороннего, а через соединение Ним, - соединение, в котором Он становится нашим главой, а мы - Его членами. Не отвергая безоговорочно такого способа выражения, хочу отметить, что подобное толкование не может быть признано всесторонним и полным, когда речь идёт об определении того, что представляет собой вкушение Тела Иисуса Христа. Что же касается самой формы высказывания, то св. Августин прибегает к ней неоднократно. Так, в третьей книге «Христианского учения» он говорит: «Изречение [Иисуса Христа]: "Если не будете есть Плоти Сына Человеческого, ... то не будете иметь в себе жизни", - означает: нам необходимо участвовать в Страстях Господа Иисуса и неизменно памятовать о том, что его Плоть была распята за нас» (Он же. О христианском учении,III, XVI, 24 (МРL, XXXIV, 74 р.)). И в многочисленных гомилиях на св. Иоанна Августин говорит, что обращённые св. Петром три тысячи человек, уверовав в Иисуса Христа, пили Кровь Его, которую пролили, преследуя Его (Он же. Трактат о Евангелии от Иоанна, XXIV, 9; ХL, 2 (МРL, XXXV, 1640, 1686)). Но во множестве других мест св. Августин всячески возвеличивает наше общение с Иисусом Христом, обретаемое через веру. Он утверждает, что наши души так же насыщаются Плотью Христовой, как тела - вкушаемым хлебом (Он же. Проповеди, В1, 1,57; 7 (МРL, XXXVIII, 729, 389)).

То же самое имеет в виду Златоуст, когда говорит, что Иисус Христос делает нас своим Телом не только по вере, но и в действительности (Иоанн Златоуст, Гомилии, 60, к народу (изд. Bale, 1530,v. IV, р. 581; в МРG отсутствует)). Смысл этих слов не в том, что якобы есть иной источник этого блага, помимо веры, а в том, чтобы разъяснить: наше приобщение ко Христу совершается отнюдь не только в воображении.

Не буду говорить о тех, кто считает Вечерю знаком, посредством которого мы заявляем о своей принадлежности к христианству перед другими людьми. Полагаю, я достаточно убедительно опроверг это заблуждение, когда мы рассуждали о таинствах вообще.

Теперь же довольно будет следующего предупреждения: так как Чаша названа заветом в Крови Иисуса Христа (Лк 22:20), эти слова несомненно выражают обетование, служащее укреплению веры. Отсюда следует, что Вечеря совершается должным образом лишь тогда, когда мы взираем на Бога, дабы удостовериться в его доброте.

7. | Neque illi praeterea mihi satisfaciunt, qui nonnullam nobis esse cum Christo communionem agnoscentes, eam dum ostendere volunt, nos Spiritus modo participes faciunt, praeterita carnis et sanguinis mentione⁶. Quasi vero illa omnia de nihilo 349 dicta forent, carnem eius vere esse cibum, sanguinem eius vere esse potum¹: non habere vitam nisi qui carnem illam manducaverit et sanguinem biberit²: et quae eodem pertinent. Quare si ultra eorum descriptionem (ut nimis restricta est)^a solidam Christi communionem progredi constat: quousque pateat et sese proferat, paucis perstringere aggrediar^b || antequam de contrario vitio excessus verba faciam. Erit enim mihi longior cum hyperbolicis doctoribus disputatio, qui dum pro sua crassitie absurdum edendi et bibendi modum fabricant, Christum quoque carne sua exutum in phantasma transfigurant³; || si tamen ullis verbis complecti tantum mysterium liceat: quod ne animo quidem satis me comprehendere video, et libenter ideo fateor, nequis eius sublimitatem infantiae meae modulo^c metiatur. Quin potius lectores hortor, ne intra istos nimium angustos fines, mentis sensum contineant: sed multo altius assurgere contendant, quam meo ductu possint; nam ego ipse, quoties hac de re sermo est, ubi omnia dicere conatus sum, parum adhuc mihi pro eius dignitate dixisse videor. Quanquam autem cogitando animus plus valet, quam lingua exprimendo: rei tamen magnitudine ille quoque vincitur et obruitur. Itaque nihil demum restat nisi ut in eius mysterii admirationem prorumpam, cui nec mens plane cogitando, nec lingua explicando par esse potest. Sententiae tamen meae summam exponam utcunque: quam ut nihil dubito veram esse, ita piis pectoribus non improbatum iri confido.

7. Ceux-là aussi ne satisfont point, lesquels apres avoir confessé que nous avons aucune communication au corps de Christ, quand ils la veulent demonstrer, nous font seulement participans de son Esprit, laissans derriere toute la memoire de la chair et du sang. Comme si ces choses estoyent dites pour neant: que sa chair est viande, son sang est breuvage: que nul n’aura vie sinon celuy qui aura mangé ceste chair et beu ce sang: et autres semblables sentences. Pourtant s’il est notoire que la communication dont il est question, passe outre ce qu’ils en disent, devant que parler de l’excés contraire, je despescheray en bref jusqu’où elle s’estend. Car il me faudra avoir plus longue dispute avec certains docteurs ou resveurs hyperboliques, lesquels en se forgeant selon leur sottise, une façon lourde et exorbitante de manger le corps de Jesus Christ et boire son sang, despouillent Jesus Christ de son corps, et le transfigurent en un fantosme. Si toutesfois il est loisible d’expliquer par parolles un si grand mystere, lequel je voy bien que je ne puis comprendre en mon esprit. Ce que je confesse volontiers, afin que nul ne mesure la grandeur d’iceluy à mes parolles, qui sont si debiles, qu’elles succombent beaucoup au dessous. Plustost aucontraire j’admonneste les lecteurs de ne contenir point leur sens entre si estroites bornes et limites: mais qu’ils s’efforcent de monter plus haut que je ne les puis conduire. Car moy-mesme, toutes fois et quantes qu’il est question de ceste matiere, apres avoir tasché de tout dire, je voy bien qu’il s’en faut beaucoup que je n’atteinde à l’excellence. Et combien que l’entendement ait plus de vertu à penser et estimer, que la langue à exprimer, neantmoins iceluy mesme est surmonté et accablé par une telle grandeur. Parquoy il ne me reste autre chose en la fin, que de tomber en admiration de ce mystere: auquel à droitement penser, l’entendement ne peut suffire, comme la langue aussi n’est capable de le declairer. Neantmoins je proposeray icy la somme de ma doctrine: laquelle comme je ne doute pas estre veritable, aussi j’espere qu’elle sera approuvée à tous bons cœurs et craignans Dieu.

7. Nor am I satisfied with those persons, who, after having acknowledged that we have some communion with Christ, 531when they mean to describe it, represent us merely as partakers of his Spirit, but make no mention of his flesh and blood; as though there were no meaning in these and other similar expressions: “That his flesh is meat indeed; that his blood is drink indeed; that except we eat his flesh, and drink his blood, we have no life in us.” Wherefore, if it be evident that the full communion of Christ goes beyond their too confined description of it, I will endeavour to state, in few words, how far it extends, before I speak of the contrary error of carrying it to excess. For I shall have a longer controversy with the hyperbolical doctors, who, while in their folly they imagine an absurd and extravagant way of eating the flesh of Christ, and drinking his blood, deprive him of his real body, and metamorphose him into a mere phantom; if, however, it be possible, in any words, to unfold so great a mystery, which I find myself incapable of properly comprehending, even in my mind; and this I am ready to acknowledge, that no person may measure the sublimity of the subject by my inadequate representation of it. On the contrary, I exhort my readers not to confine their thoughts within such narrow and insufficient limits, but to endeavour to rise much higher than I am able to conduct them; for as to myself, whenever I handle this subject, after having endeavoured to say every thing, I am conscious of having said but very little, in comparison of its excellence. And though the conceptions of the mind can far exceed the expressions of the tongue, yet, with the magnitude of the subject, the mind itself is oppressed and overwhelmed. Nothing remains for me, therefore, but to break forth in admiration of that mystery, which the mind is unable clearly to understand, or the tongue to express. I will nevertheless state the substance of my opinion, which, as I have no doubt of its truth, I trust will also be received with approbation by godly minds.

7. It is not sufficient, while omitting all mention of flesh and blood, to recognise this communion merely as spiritual. It is impossible fully to comprehend it in the present life.

I am not satisfied with the view of those who, while acknowledging that we have some kind of communion with Christ, only make us partakers of the Spirit, omitting all mention of flesh and blood. As if it were said to no purpose at all, that his flesh is meat indeed, and his blood is drink indeed; that we have no life unless we eat that flesh and drink that blood; and so forth. Therefore, if it is evident that full communion with Christ goes beyond their description,which is too confined, I will attempt briefly to show how far it extends, before proceeding to speak of the contrary vice of excess. For I shall have a longer discussion with these hyperbolical doctors, who, according to their gross ideas, fabricate an absurd mode of eating and drinking, and transfigure Christ, after divesting him of his flesh, into a phantom: if, indeed, it be lawful to put this great mystery into words, a mystery which I feel, and therefore freely confess that I am unable to comprehend with my mind, so far am I from wishing any one to measure its sublimity by my feeble capacity. Nay, I rather exhort my readers not to confine their apprehension within those too narrow limits, but to attempt to rise much higher than I can guide them. For whenever this subject is considered, after I have done my utmost, I feel that I have spoken far beneath its dignity. And though the mind is more powerful in thought than the tongue in expression, it too is overcome and overwhelmed by the magnitude of the subject. All then that remains is to break forth in admiration of the mystery, which it is plain that the mind is inadequate to comprehend, or the tongue to express. I will, however, give a summary of my view as I best can,562not doubting its truth, and therefore trusting that it will not be disapproved by pious breasts.

7. Verder voldoen mij ook die niet, die wel erkennen, dat wij enige gemeenschap met Christus hebben, maar die, wanneer zij haar willen aantonen, ons slechts deel doen hebben aan zijn Geest, zonder dat ze melding maken van zijn vlees en bloed. Alsof dat alles tevergeefs gezegd was, dat zijn vlees waarlijk spijs is, en dat zijn bloed waarlijk drank is dat niemand het leven heeft, dan die zijn vlees eet en zijn bloed drinkt, en hetgeen verder daar betrekking op heeft. Daarom, indien vaststaat, dat de volle gemeenschap met Christus verder gaat dan hun beschrijving (daar die al te beperkt is), zal ik met weinig woorden aanduiden, hoever die gemeenschap gaat en zich uitstrekt, voordat ik spreek over de tegenovergestelde fout van hen, die daarin weer te ver gaan. Want ik zal een langere uiteenzetting moeten houden tegenover die overdreven leraars, die, doordat ze in hun domheid een ongerijmde wijze van eten en drinken verzinnen, ook Christus van zijn vlees beroven en in een hersenschim veranderen. Indien men tenminste een zo grote verborgenheid in woorden kan uitdrukken, van welke ik zie, dat ik haar niet eens met mijn verstand genoegzaam begrijp, en ik beken dit gaarne, opdat niemand haar verhevenheid afmete naar de geringe maat van mijn kinderlijkheid. Ja veeleer spoor ik de lezers aan, dat ze het besef van hun verstand niet binnen deze al te enge grenzen houden, maar er naar streven veel hoger op te stijgen, dan ze onder mijn leiding kunnen. Want zo dikwijls als er van deze zaak sprake is, meen ik zelf, wanneer ik getracht heb alles te zeggen, nog weinig gezegd te hebben in verhouding tot haar waardigheid. En ofschoon de geest meer vermag in het denken dan de tong in het uitdrukken, wordt toch ook hij door de grootte der zaak overwonnen en bedolven. Dus blijft er eindelijk niets over dan dat ik uitbreek tot bewondering van die verborgenheid, tot wier overdenking het verstand en tot wier uitlegging de tong geheel onbekwaam is. Maar toch zal ik de hoofdinhoud van mijn gevoelen uiteenzetten, hoe gebrekkig dan ook, en ik vertrouw, dat evenals ik aan de juistheid van dat gevoelen in geen enkel opzicht twijfel, het zo ook door de vrome harten niet zal worden verworpen.

7. Haben wir nur mit Christi Geist Gemeinschaft?

Weiter befriedigen mich auch die nicht, die zwar anerkennen, daß wir mit Christus einige Gemeinschaft haben, uns aber dann, wenn sie diese Gemeinschaft aufweisen wollen, nur seines Geistes teilhaftig sein lassen und dabei des Fleisches und Blutes keinerlei Erwähnung tun. Als ob es alles umsonst gesagt wäre, wenn es heißt, sein Fleisch sei in Wahrheit eine Speise, sein Blut in Wahrheit ein Trank (Joh. 6,55), und nur der habe das Leben, der dieses Fleisch äße und dieses Blut trinke (Joh. 6,53)! Daneben stehen auch noch andere Aussagen dieser Art. 945 Wenn es daher feststeht, daß die vollgültige Gemeinschaft mit Christus über die Beschreibung dieser Leute, die eben viel zu eng gefaßt ist, hinausgeht, so will ich mich daranmachen, mit wenigen Worten anzudeuten, wie weit sie geht und sich ausdehnt, und dann erst will ich auf den entgegengesetzten Fehler eingehen, der darin besteht, daß man jene Beschreibung zu weit spannt. Denn ich werde eine längere Auseinandersetzung mit solchen Lehrern haben müssen, die die Dinge zu weit treiben: sie erdenken sich in ihrer Unkundigkeit eine widersinnige Art und Weise solchen Essens und Trinkens, und dadurch kommt es dann auch dazu, daß sie Christus seines Fleisches berauben und ihn in ein Gespenst verwandeln.

Das alles aber geht (eigentlich) nur, wenn es möglich ist, dies große Geheimnis mit irgendwelchen Worten zu erfassen – ich sehe aber, daß ich es nicht einmal mit dem Herzen genugsam begreife, und ich gebe das auch gern zu, damit nicht jemand seine Erhabenheit nach dem geringen Maß meines kindlichen Stammelns bemißt. Ja, ich fordere die Leser vielmehr auf, das Empfinden ihres Verstandes nicht in dieser gar zu engen Grenze zu halten, sondern danach zu streben, daß sie höher emporsteigen, als sie es unter meiner Anleitung vermögen. Denn es geht mir selbst so: allemal, wenn von dieser Sache die Rede ist, dann meine ich, nachdem ich alles zu sagen versucht habe, ich hätte im Vergleich zur Würde der Sache noch gar wenig gesagt. Und obgleich der Geist mit seinem Nachdenken mehr erreicht als die Zunge mit ihrem Ausdruck, so wird doch auch er von der Größe der Sache überwunden und überrannt. Daher bleibt endlich nichts anderes übrig, als daß ich in die Bewunderung dieses Geheimnisses ausbreche, das weder mein Verstand völlig zu bedenken noch meine Zunge darzulegen imstande sein kann. Dennoch will ich den Hauptinhalt meiner Meinung, so gut es immer gehen mag, auseinandersetzen; denn ich zweifle nicht daran, daß sie wahr ist, und bin deshalb auch der Zuversicht, daß sie von frommen Herzen nicht verworfen werden wird.

7. Om die gemeenskap met Christus geestelik te noem maar sy vlees en bloed nie te vermeld nie, is eweneens verkeerd

Daarbenewens stel diegene my ook nie tevrede nie wat wel erken dat ons ’n sekere gemeenskap met Christus het, maar wanneer hulle dit wil aantoon, maak hulle ons slegs deelgenote van sy Gees sonder enige vermelding van sy vlees en bloed.⁴² Net asof die woorde verniet gesê is, naamlik dat sy vlees waarlik voedsel is en sy bloed waarlik drank;⁴³ dat niemand die lewe het nie behalwe as hy sy vlees eet en sy bloed drink,⁴⁴ en dergelike stellings met dieselfde strekking. As dit daarom vasstaan dat die vaste gemeenskap met Christus verder gaan as hulle beskrywing daarvan aangesien dit te beperk is, sal ek voortgaan om kortliks te verklaar hoe ver hierdie gemeenskap gaan en hoe ver dit strek voordat ek oor die teenoorgestelde fout van oormatigheid praat.

Ek sal trouens langer teen die buitensporige leraars betoog wat Christus ook van sy vlees stroop en Hom in ’n skim verander⁴⁵ wanneer hulle 1683 vanweë hulle onverstandigheid ’n absurde manier van eet en drink verdig - as so ’n groot misterie altans in enige woorde saamgevat kan word. Ek sien tewens dat ek dit nie voldoende met my verstand kan begryp nie en ek erken dit met graagte om te voorkom dat iemand die verhewenheid daarvan aan die geringe maat van my kinderverstand sou meet.⁴⁶ Ja, ek spoor my lesers aan om hulle begripsvermoë nie tot daardie uiters eng grense in te perk nie maar om hulle in te span om baie hoër uit te styg as waartoe hulle onder my leiding in staat is. So ver dit my aangaan, lyk dit vir my asof ek nog te min gesê het oor die waarde van hierdie onderwerp wanneer dit onder bespreking kom en ek probeer het om alles daaroor te sê. Hoewel my verstand meer vermag wanneer ek daaroor nadink as my tong wanneer ek dit tot uitdrukking probeer bring, word my verstand nogtans deur die gewigtigheid van die onderwerp oorweldig en oorstelp. Gevolglik bly daar vir my uiteindelik niks anders oor as om in bewondering vir hierdie misterie uit te bars nie omdat my verstand nôg by magte is om dit te deurdink nôg my tong om dit te verduidelik. Ek sal nogtans so goed ek kan, ’n bondige samevatting van my opvatting gee en hoewel ek nie twyfel dat dit waar is nie, vertrou ek dat dit nie deur godvrugtige harte afgekeur sal word nie.

7. Не удовлетворяют меня и те, кто на словах признаёт нашу причастность Телу Христову, но когда нужно объяснить, в чём она заключается, представляют нас причастниками одного лишь Духа Христова, совершенно забывая о Плоти и Крови. Как будто было сказано впустую, что Плоть его истинно есть пища, а Кровь - питие; что «никто не будет иметь в себе жизни, если не станет есть этой Плоти и пить этой Крови» [Ин 6:53], и пусты другие подобные сентенции. Между тем очевидно, что причастность, о которой идёт речь, выходит далеко за рамки столь узкого толкования. Поэтому прежде чем говорить о противоположной крайности, коротко выскажусь об этой.

Правда, потребовалась бы более длинная дискуссия для опровержения некоторых учёных и склонных к преувеличению фантазёров, которые изобретают, по мере своего неразумия, грубое и несообразное истолкование вкушения Плоти и Крови Иисуса Христа, а потом вовсе лишают Христа его Тела, превращая Его в некий призрак. Но возможно ли выразить словами столь великую тайну? Мой разум не в силах её постигнуть. Признаюсь в этом без стеснения, дабы никто не думал измерять величие этого таинства моими словами, слишком немощными, чтобы его выразить. Напротив, я призываю читателей не замыкаться умом в столь узких рамках, но постараться подняться выше того предела, до которого я могу их довести. Ибо всякий раз, когда речь заходит о данном предмете, я вижу сам, что несмотря на мои попытки высказаться исчерпывающим образом, мне многое не удаётся. И хотя способность разума к постижению и осмыслению превосходит способность языка к выражению, сам разум оказывается бессилен охватить подобное величие. Поэтому в конечном счёте мне остаётся лишь склониться в восхищении перед сим таинством, поистине непостижимым для разума и невыразимым для языка. Тем не менее изложу основные положения моей позиции, будучи уверен в её истинности и надеясь на одобрение всех благочестивых и богобоязненных читателей.

8. Primum omnium e Scripturis docemur, Christum ab initio vivificum illud Patris verbum fuisse [Iohan. 1. a. 1], vitae fontem et originem, unde omnia ut viverent semper acceperunt. Quare Iohannes nunc sermonem vitae nuncupat^d, nunc in ipso vitam fuisse scribit^e, significans illum etiam tum creaturas omnes influentem, vim spirandi ac vivendi eis instillasse. Idem tamen postea subiicit, manifestatam tunc demum fuisse vitam, quum assumpta nostra carne, Filius Dei se visendum oculis manibusque palpandum praebuit⁴. Nam etsi virtutem prius quoque suam in creaturas diffundebat: quia tamen homo, per peccatum a Deo alienatus, communicatione vitae perdita, mortem undique cernebat sibi imminentem: ut spem immortalitatis 350 reciperet, in eius verbi communionem recipi oportebat. Quantulam enim fiduciam inde concipias, si Dei quidem verbum, a quo remotissimus sis, vitae plenitudinem in se continere audias, in te autem ipso ac circunquaque nihil praeter mortem occurrat et ante oculos versetur^a? At vero, ubi fons ille vitae habitare in carne nostra coepit, iam non procul nobis absconditus latet, sed coram se participandum exhibet. Quin et ipsam, in qua residet, carnem vivificam nobis reddit, ut eius participatione ad immortalitatem pascamur. Ego sum (inquit) panis vitae qui de caelo descendi. Et panis quem ego dabo, caro mea est, quam ego dabo pro mundi vita [Iohan. 6. e. 48, et f. 51]. Quibus verbis docet, non modo se vitam esse, quatenus sermo est Dei aeternus, qui e caelo ad nos descendit, sed descendendo vim istam in carnem quam induit, diffudisse: ut inde ad nos vitae communicatio promanaret. Hinc et illa iam consequuntur, Quod caro eius vere est cibus: sanguis eius vere est potus: quibus alimentis in vitam aeternam fideles educantur. In hoc ergo sita est piis eximia consolatio, quod vitam in propria carne nunc reperiunt. Sic enim non modo facili ad eam aditu penetrant, sed ultro sibi expositam et obviam habent. Cordis sinum tantum protendant quo praesentem amplexentur, et eam obtinebunt.

8. Premierement, l’Escriture nous enseigne que Christ dés le commencement a esté la Parolle du Pere vivifiante, fontaine et origine de vie, dont toutes choses ont eu la vertu de subsister. Pourtant sainct Jean aucunesfois l’appelle Parolle de vie (1 Jean 1:1, 2); aucunesfois dit que la vie a esté tousjours en luy (Jean 1:4): voulant signifier qu’il a espandu tousjours sa force par toutes creatures, pour leur donner vie et vigueur. Toutesfois luy mesme adjouste tantost apres, que lors la vie a esté manifestée, quand le Fils de Dieu ayant prias nostre chair, s’est donné à voir et à toucher. Car combien qu’il espandist auparavant ses vertuz sur les creatures, neantmoins pource que l’homme estait aliené de Dieu par peché, avoit perdu la communication de vie, et estoit de toutes pars assiegé de la mort, il avoit besoin d’estre receu de nouveau en la communion de ceste Parolle, pour recouvrer quelque esperance d’immortalité. Car combien y auroit-il petite matiere d’esperer, si nous entendions que la Parolle de Dieu contient en soy toute plenitude de vie: estans cependant esloignez d’icelle, et ne voyans en nous ne tout à l’entour autre chose que la mort? Mais depuis que celle fontaine de vie a commencé d’habiter en nostre chair, desja elle n’est point cachée loin de nous, mais se baille et presente à ce qu’on en puisse jouir. Voyla comme Jesus Christ a approché de nous le benefice de vie dont il est la source. Davantage, il nous a rendu la chair qu’il a vestue et prinse, vivifiante: afin que par la participation d’icelle nous soyons nourriz à immortalité: Je suis, dit-il, le pain de vie, qui suis descendu du ciel. Item, Le pain que je donneray, c’est ma chair, laquelle j’exposeray pour la vie du monde (Jean 6:48, 51). Esquelles parolles il demonstre que non seulement il est la vie, entant qu’il est la Parolle de Dieu eternelle, laquelle est descendue du ciel à nous: mais aussi qu’en descendant il a espandu ceste vertu en la chair qu’il a prinse, afin que la communication en parvinst jusques à nous. Dont s’ensuyvent ces sentences: Que sa chair est vrayement viande, son sang vrayement breuvage, et que l’un et l’autre est substance pour nourrir les fideles en vie eternelle. Nous avons donc en cela une singuliere consolation, qu’en nostre propre chair nous trouvons la vie. Car en telle maniere non seulement nous y parvenons, voire à la vie, dy-je: mais elle vient au devant pour se presenter à nous: seulement que nous luy donnions ouverture en nostre cœur pour la recevoir, et nous l’obtiendrons.

8. In the first place, we learn from the Scriptures, that Christ was from the beginning that life-giving Word of the Father, the fountain and origin of life, from which all things have ever derived their existence. Therefore John in one place calls him “The Word of life,” and in another says, that “in him was life;”¹²⁴⁶ signifying, that even then he diffused his energy over all the creatures, and endued them with life and breath. Yet the same apostle immediately adds, that “the life was manifested” then, and not before, when the Son of God, by assuming our flesh, rendered himself visible to the eyes, and palpable to the hands of men. For though he diffused his influence over all the creatures before that period, yet, because man was alienated from God by sin, had lost the 532participation of life, and saw nothing on every side but impending death, it was necessary to his recovery of any hope of immortality, that he should be received into the communion of that word. For what slender hopes shall we form, if we hear that the Word of God contains in himself all the plenitude of life, while we are at an infinite distance from him, and, withersoever we turn our eyes, see nothing but death presenting itself on every side? But since he who is the fountain of life has taken up his residence in our flesh, he remains no longer concealed at a distance from us, but openly exhibits himself to our participation. He also makes the very flesh in which he resides the means of giving life to us, that, by a participation of it, we may be nourished to immortality. “I am the living bread,” says he, “which came down from heaven. And the bread that I will give is my flesh, which I will give for the life of the world.”¹²⁴⁷ In these words, he shows, not only that he is life, as he is the eternal Word who descended from heaven to us, but that in descending he imparted that power to the flesh which he assumed, in order that it might communicate life to us. Hence follow these declarations: “That his flesh is meat indeed, and that his blood is drink indeed;”¹²⁴⁸ meat and drink by which believers are nourished to eternal life. Here, then, we enjoy peculiar consolation, that we find life in our own flesh. For in this manner we not only have an easy access to it, but it freely discovers and offers itself to our acceptance; we have only to open our hearts to its reception, and we shall obtain it.

8. In explanation of it, it may be observed,—I. There is no life at all save in Christ. II. Christ has life in a twofold sense; first, in himself, as he is God; and, secondly, by transfusing it into the flesh which he assumed, that he might thereby communicate life to us.

First of all, we are taught by the Scriptures that Christ was from the beginning the living Word of the Father, the fountain and origin of life, from which all things should always receive life. Hence John at one time calls him the Word of life, and at another says, that in him was life; intimating, that he, even then pervading all creatures, instilled into them the power of breathing and living. He afterwards adds, that the life was at length manifested, when the Son of God, assuming our nature, exhibited himself in bodily form to be seen and handled. For although he previously diffused his virtue into the creatures, yet as man, because alienated from God by sin, had lost the communication of life, and saw death on every side impending over him, he behoved, in order to regain the hope of immortality, to be restored to the communion of that Word. How little confidence can it give you, to know that the Word of God, from which you are at the greatest distance, contains within himself the fulness of life, whereas in yourself, in whatever direction you turn, you see nothing but death? But ever since that fountain of life began to dwell in our nature, he no longer lies hid at a distance from us, but exhibits himself openly for our participation. Nay, the very flesh in which he resides he makes vivifying to us, that by partaking of it we may feed for immortality. “I,” says he, “am that bread of life;” “I am the living bread which came down from heaven;” “And the bread that I will give is my flesh, which I will give for the life of the world” (John 6:48, 51). By these words he declares, not only that he is life, inasmuch as he is the eternal Word of God who came down to us from heaven, but, by coming down, gave vigour to the flesh which he assumed, that a communication of life to us might thence emanate. Hence, too, he adds, that his flesh is meat indeed, and that his blood is drink indeed: by this food believers are reared to eternal life. The pious, therefore, have admirable comfort in this, that they now find life in their own flesh. For they not only reach it by easy access, but have it spontaneously set forth before them. Let them only throw open the door of their hearts that they may take it into their embrace, and they will obtain it.

8. In de allereerste plaats wordt ons uit de Schrift geleerd, dat Christus van het begin af dat levendmakende Woord des Vaders geweest is, de bron en oorsprong des levens, van wie alle dingen altijd hun leven ontvangen hebben. Daarom noemt Johannes Hem nu eens het Woord des levens (1 Joh. 1:1) en dan weer schrijft hij, dat in Hem het leven was (Joh. 1:4) te kennen gevend, dat Hij ook toen, doordringende in alle creaturen, hun de kracht om te ademen en te leven ingegoten heeft. Dezelfde Johannes voegt echter later toe, dat het leven eerst toen geopenbaard is, toen Gods Zoon door ons vlees aan te nemen zich aan onze ogen te zien en aan onze handen te tasten gegeven heeft. Want ofschoon Hij ook tevoren zijn kracht in de schepselen uitgoot, moest toch de mens, daar hij, door de zonde van God vervreemd, en van de gemeenschap des levens beroofd, van alle zijden de dood zich boven het hoofd zag hangen, weer tot de gemeenschap met dat Woord worden aangenomen om de hoop op de onsterfelijkheid terug te krijgen. Want wat voor een vertrouwen zoudt gij daaruit kunnen krijgen, indien ge hoordet, dat wel het Woord Gods, waarvan ge zeer ver verwijderd zijt, een volheid van leven in zich bevat, maar ge in uzelf en rondom u niets aantreft en voor ogen ziet dan de dood? Maar sinds die Bron des levens begonnen is in ons vlees te wonen, is Hij niet meer ver verborgen van ons, maar biedt Hij zich ons aan, opdat we deel aan Hem zouden hebben. Ja ook het vlees zelf, waarin Hij woont, geeft Hij ons als een levendmakend vlees, opdat wij door het deelhebben daaraan gevoed worden tot onsterfelijkheid. "Ik ben," zegt Hij, "het brood des levens, dat uit de hemel nedergedaald is, en het brood, dat Ik geven zal is mijn vlees, hetwelk Ik geven zal voor het leven der wereld" (Joh. 6:48,51) Door die woorden leert Hij, dat Hij niet alleen het leven is, voorzover Hij het eeuwige Woord Gods is, dat uit de hemel tot ons nedergedaald is, maar ook, dat Hij nederdalende die kracht verbreid heeft in het vlees, dat Hij heeft aangenomen, opdat daaruit de gemeenschap des levens tot ons zou voortvloeien. Hieruit volgt nu ook dit, dat zijn vlees waarlijk spijs en zijn bloed waarlijk drank is, door welk voedsel de gelovigen het eeuwige leven opgevoed worden. Hierin is dus voor de vromen de uitnemende vertroosting gelegen, dat ze nu in hun eigen vlees het leven vinden. Want zo dringen ze niet alleen langs een gemakkelijke toegang tot het leven door, maar vinden zelfs hun op hun weg aangeboden. Laat hen slechts de boezem huns harten openen om het als tegenwoordig te omhelzen en ze zullen het verkrijgen.

8.

Vor allem anderen werden wir aus der Schrift gelehrt, daß Christus seit Anbeginn das lebendigmachende Wort des Vaters (Joh. 1,1), der Brunnen und Ursprung des Lebens gewesen ist, von dem alles je und je das Leben empfangen hat. Daher kommt es, daß Johannes ihn bald „das Wort des Lebens“ nennt (1. Joh. 1,1f.), bald auch schreibt, daß „in ihm das Leben“ gewesen sei (Joh. 1,4): damit gibt er zu verstehen, daß Christus auch dazumal alle Kreaturen durchdrungen und ihnen die Kraft zum Atmen und Leben eingegeben hat.

Der nämliche Johannes setzt aber dann hernach hinzu, daß uns das Leben erst da offenbart worden ist, als der Sohn Gottes unser Fleisch annahm und sich von unseren Augen sehen und von unseren Händen betasten ließ (1. Joh. 1,2; Joh. 1,14). Denn er ließ freilich auch zuvor seine Kraft auf die Kreaturen überströmen; aber der Mensch war ja durch die Sünde von Gott entfremdet, er war des Anteilhabens am Leben verlustig gegangen und sah nun, wie ihm von allen Seiten der Tod drohte; damit er also die Hoffnung auf die Unsterblichkeit wiedererlangte, mußte er in die Gemeinschaft mit diesem Wort aufgenommen werden. Denn was für Zuversicht würdest du wohl daraus schöpfen, wenn du zwar vernähmest, daß Gottes Wort, von dem du aber so weit entfernt wärest wie nur möglich, die Fülle des Lebens in sich beschließt – in dir selber aber und rings um dich herum dir nichts begegnete und nichts vor die Augen träte als der Tod? Aber seitdem dieser Brunnen des Lebens in unserem Fleisch zu wohnen angefangen hat, liegt er nun nicht mehr fern für uns verborgen, sondern ist uns nahe und bietet sich uns dar, daß wir an ihm teilhaben können! Ja, er läßt auch das Fleisch, in dem er wohnt, für uns lebendigmachend sein, daß wir durch das Teilhaben an ihm zur Unsterblichkeit gespeist werden. „Ich bin“, sagt er, „das Brot des Lebens, vom Himmel gekommen ... Und das Brot, das ich geben werde, ist mein Fleisch, welches ich geben werde für das Leben der Welt“ (Joh. 6,51; vgl. Joh. 6,48). Mit diesen Worten lehrt er, daß er nicht nur insofern 946 das Leben ist, als er Gottes ewiges Wort ist, das vom Himmel zu uns herniederstieg, sondern daß er durch sein Herniederkommen jene Kraft in das Fleisch ergossen hat, das er annahm, damit uns aus ihm das Teilhaben am Leben zufließe.

Daraus ergibt sich dann auch dies, daß sein Fleisch in Wahrheit eine Speise, sein Blut in Wahrheit ein Trank ist (Joh. 6,55) und die Gläubigen durch solche Nahrung zum ewigen Leben genährt werden. Ein herrlicher Trost liegt für die Frommen also darin, daß sie nun in ihrem eigenen Fleische das Leben finden. Denn damit dringen sie nicht nur in leichtem Zugang zu ihm hin, sondern es liegt frei vor ihnen und kommt ihnen entgegen. Sie brauchen nur den Busen ihres Herzens zu öffnen, um es als gegenwärtig zu empfangen, dann werden sie es erhalten!

8. Christus is die enigste en ware lewe; dit het Hy uit Homself en dit het Hy ook aan sy vlees oorgedra⁴⁷

Uit die Skrif word ons allereers geleer dat Christus van die begin af die lewegewende Woord van die Vader was,⁴⁸ die bron en oorsprong van die lewe van wie alles hulle lewe ontvang het.⁴⁹ Daarom noem Johannes Hom nou die Woord van die lewe.⁵⁰ Dan weer skryf hy dat die lewe in Hom was⁵¹ en gee daarmee te kenne dat Hy toe ook in alle skepsels 1684 ingevloei het en die vermoë om asem te haal en te lewe in almal ingestort het. Dieselfde Johannes voeg nogtans later by dat die lewe eers geopenbaar is toe Hy ons vlees aangeneem het en die Seun van God Hom geopenbaar het om deur ons oë gesien en deur ons hande aangeraak te word.⁵² Hoewel Hy sy krag trouens ook tevore in skepsels uitgestort het, en omdat die mens deur sy sonde van God vervreem en deelname aan die lewe ontneem is, en hy gesien het dat die dood van alle kante hom bedreig, moes hy weer in die gemeenskap van hierdie Woord opgeneem word om sy hoop op onsterflikheid terug te ontvang. Want hoe weinig vertroue sou jy daaruit kon put as jy hoor dat God se Woord waarvan jy inderdaad uiters ver verwyder is, die volheid van die lewe in hom bevat, maar in jouself en rondom jou niks anders as die dood voor jou opdoem en jou in die oog kom nie? Wanneer die Bron van die lewe egter in ons vlees begin woon, is Hy nou nie meer ver van ons af verborge en verskuil nie, maar Hy openbaar Homself openlik sodat ons aan Hom deel kan hê. Ja, Hy het juis die vlees waarin Hy woon, vir ons lewendmakende vlees laat word sodat ons tot die onsterflikheid gevoed kan word deur deelname aan Hom.

Hy sê: “Ek is die brood van die lewe wat van die hemel af neergedaal het. En die brood wat Ek sal gee, is my vlees wat Ek sal gee vir die lewe van die wêreld”.⁵³ Met hierdie woorde leer Hy ons, nie alleen dat Hy die lewe is in soverre Hy die ewige Woord van God is wat uit die hemel na ons neergedaal het nie, maar dat Hy deur na ons neer te daal daardie krag in die vlees waarmee Hy Hom beklee het, uitgestort het sodat die deelname aan die lewe ook daaruit na ons toe sou oorvloei.

Hieruit volg nou ook die volgende: dat sy vlees waarlik voedsel is en sy bloed waarlik drank⁵⁴ - voedsel waardeur gelowiges tot die ewige lewe gelei word. Hierin is derhalwe uitnemende vertroosting vir godvrugtige mense, naamlik dat hulle die lewe nou in hulle eie vlees aantref. So dring hulle nie alleen met ’n maklike toegang tot hierdie lewe deur nie maar hulle vind ook dat hierdie lewe hom vanself vir hulle bied en hulle tegemoetkom. Laat hulle slegs die dieptes van hulle hart oopmaak om dit naby hulle te omhels en hulle sal dit verkry.

8. Во-первых, Писание учит, что Христос изначально был животворным Словом Отца, источником и первопричиной жизни, откуда начало быть всё сущее. Поэтому св. Иоанн то именует Его Словом жизни (1 Ин 1:1), то говорит, что в Нём была жизнь (Ин 1:4), подразумевая, что Он всегда простирал свою силу на все творения, давая им бытие и жизнь. Однако сам св. Иоанн тут же добавляет, что эта жизнь явилась тогда, когда Сын Божий воспринял нашу плоть, представ зримым для очей и осязаемым для рук. Ибо хотя Он и прежде простирал свою силу на все творения, человек утратил причастность к жизни, будучи отделён от Бога грехом, и был со всех сторон осаждаем смертью. Поэтому он нуждался в восстановлении своей причастности Слову, чтобы вновь обрести надежду на бессмертие. Разве могли бы мы надеяться, если бы понимали разумом, что Слово Божье заключает в себе полноту жизни, однако сами оставались бы удалены от него и не видели ни в себе, ни вокруг себя ничего, кроме смерти? Но с тех пор, как этот источник жизни начал обитать в нашей плоти, он уже не удалён от нас, но явлен и доступен нам. Таков способ, каким Иисус Христос приблизил к нам благой дар жизни, берущей начало в Нём самом.

Во-вторых, Иисус Христос, восприняв нашу плоть и облекшись ею, оживотворил её, дабы через причащение этой плотью мы насыщались для вечной жизни. «Я семь хлеб жизни, - говорит Он, - хлеб, сшедший с небес» (Ин 6:48,58). И ещё: «Хлеб же, который Я дам, есть Плоть Моя. которую Я отдам за жизнь мира» (Ин 6:51). Эти слова свидетельствуют о том, что Он не только есть жизнь (ибо Он есть вечное Слово Божье, сшедшее с Небес), но также простирает эту силу жизни на воспринятую Им плоть, дабы причастность жизни сделалась доступной и для нас. Таков смысл тех изречений, где говорится, что Плоть его истинно есть пища и Кровь его истинно есть питие и что ядущий хлеб сей будет жить вечно. От этого мы получаем особое утешение: отныне источник жизни обретается в нашей собственной плоти. Таким образом, нам не только открывается доступ к жизни, но сама жизнь идёт нам навстречу. Нам остаётся лишь распахнуть свои сердца, чтобы принять и обрести её.

9. Etsi autem tantam a seipsa virtutem non habet Christi caro, ut nos vivificet, quae et prima sua conditione mortalitati obnoxia fuit, et nunc immortalitate praedita per se non vivit^b: iure tamen vivifica dicitur quae vitae plenitudine perfusa est, quam ad nos transmitteret. In quem sensum illud Christi dictum cum Cyrillo interpretor, Sicut Pater vitam habet in semetipso, ita et Filio dedit vitam habere in semetipso [Iohan. 5. e. 26^c]. Illic enim proprie de suis dotibus^d disserit, non quas ab initio apud Patrem possidebat, sed quibus ornatus fuit in ea ipsa carne in qua apparuit; proinde in sua quoque humanitate vitae plenitudinem habitare ostendit: ut quisquis carni suae ac sanguini communicant, vitae participatione simul fruatur¹. Id quale sit, familiari exemplo explicare licet. Quemadmodum enim e fonte aqua nunc bibitur, nunc hauritur, nunc per canales irrigandis agris deducitur: qui tamen non a seipso exuberat in tot usus, sed ab ipsa scaturigine, quae perenni fluxu novam subinde largitatem illi sufficit ac subministrat: ita Christi caro 351 instar fontis est divitis et inexhausti, quae vitam a divinitate in seipsam scaturientem ad nos transfundit. Iam quis non videt, communionem carnis et sanguinis Christi necessariam esse omnibus qui ad caelestem vitam aspirent^a? Huc spectant illae Apostoli sententiae, Ecclesiam corpus esse Christi et eius complementum, ipsum vero esse caput, ex quo totum corpus, coagmentatum et compactum per commissuras, incrementum corporis facit^b [Ephes. 1. c. 22¹ et 4. c. 15²]: Corpora nostra membra esse Christi^c [1. Cor. 6. d. 15]. Quae omnia non posse aliter effici intelligimus, quin totus spiritu et corpore nobis adhaereat. Sed arctissimam illam societatem, qua eius carni copulamur, splendidiore adhuc elogio illustravit quum dixit, nos esse membra corporis eius, ex ossibus eius et ex carne eius [Ephe. 5. g. 30]. Tandem ut rem omnibus verbis maiorem testetur^d, sermonem exclamatione finit^e, Magnum (inquit) istud arcanum³. Extremae ergo dementiae fuerit, nullam agnoscere cum carne et sanguine Domini fidelium communionem: quam tantam esse declarat Apostolus, ut eam admirari quam explicare malit.

9. Or combien que la chair de Christ n’ait point tant de vertu de soymesme qu’elle nous puisse vivifier, veu qu’en sa premiere condition elle a esté sujette à mortalité, et estant faite immortelle, prend sa force d’ailleurs: toutesfois si est-elle à bon droit nommée Vivifiante, pource qu’elle a esté remplie de perfection de vie, pour en espandre sur nous ce qui est requis à nostre salut. Et en ce sens se doit prendre ce que dit nostre Seigneur, que comme le Pere a la vie en soy, aussi il a ordonné que le Fils eust la vie en soy (Jean 5:26). Car en ce passage-là il parle, non pas des proprietez qu’il a possedées eternellement en sa divinité, mais lesquelles luy ont esté données en la chair, en laquelle il nous est apparu. Parquoy il demonstre que la plenitude de vie habite mesmes en son humanité: tellement que quiconque communiquera à sa chair et son sang, obtiendra la jouissance d’icelle. Ce que nous pouvons mieux expliquer par un exemple familier. Car comme l’eau d’une fontaine suffist pour en boire, pour en arrouser, et pour l’appliquer à autres usages, et neantmoins la fontaine n’a point de soymesme une telle abondance, mais de la source, laquelle decoulle perpetuellement pour la remplir, à ce que jamais elle ne tairisse: en ceste sorte la chair de Christ est semblable à une fontaine, entant qu’elle reçoit la vie decoulante de la divinité, pour la faire decouler en nous. Maintenant qui est-ce qui ne voit que la communication au corps et au sang de Christ est necessaire à tous ceux qui aspirent à la vie celeste? Et à cela tendent toutes ces sentences de l’Apostre, Que l’Eglise est le corps de Christ et son accomplissement: Que luy il est le Chef, dont tout le corps estant conjoint, croist selon ses liaisons et jointures: et Que noz corps sont membres de luy (Ephes. 1:23; 4:15, 16; 1 Cor. 6:15). Lesquelles choses ne peuvent estre autrement accomplies, sinon qu’entierement de corps et d’Esprit il adhere à nous. Mais encore l’Apostre esclaircit par un plus grand tesmoignage ceste societé, par laquelle nous sommes unis à sa chair: en disant que nous sommes les membres de son corps, partie de ses os et de sa chair (Ephes. 5:30). Et finalement, pour denoter que la chose surmonte toutes parolles, il conclud le propos par admiration: C’est, dit-il, un grand secret. Parquoy ce seroit une follie desesperée, de ne recognoistre nulle communion en la chair et au sang du Seigneur: laquelle sainct Paul declaire estre si grande, qu’il aime mieux s’en esmer-veiller que l’expliquer par parolles.

9. Now, though the power of giving life to us is not an essential attribute of the body of Christ, which, in its original condition, was subject to mortality, and now lives by an immortality not its own, yet it is justly represented as the source of life, because it is endued with a plenitude of life to communicate to us. In this I agree with Cyril, in understanding that declaration of Christ, “As the Father hath life in himself, so hath he given to the Son to have life in himself.”¹²⁴⁹ For in this passage, he is not speaking of the attributes which he possessed with the Father from the beginning, but of the gifts with which he was adorned in the flesh in which he appeared; therefore he showed that the fulness of life dwelt in his humanity, that whoever partook of his flesh and blood might, at the same time, enjoy a participation of life. For, as the water of a fountain is sometimes drunk, sometimes drawn, and sometimes conveyed in furrows for the irrigation of lands, yet the fountain does not derive such an abundance for so many uses from itself, but from the spring which is perpetually flowing 533to furnish it with fresh supplies, so the flesh of Christ is like a rich and inexhaustible fountain, which receives the life flowing from the Divinity, and conveys it to us. Now, who does not see that a participation of the body and blood of Christ is necessary to all who aspire to heavenly life? This is implied in those passages of the apostle, that the Church is the body of Christ, and his fulness;¹²⁵⁰ that he is “the head, from whom the whole body, joined together and compacted by that which every joint supplieth, maketh increase of the body;”¹²⁵¹ that our bodies are “the members of Christ;”¹²⁵² things which we know can no otherwise be effected than by his entire union both of body and spirit with us. But that most intimate fellowship, by which we are united with his flesh, the apostle has illustrated in a still more striking representation, when he says, “We are members of his body, of his flesh, and of his bones.”¹²⁵³ At length, to declare the subject to be above all description, he concludes his discourse by exclaiming, “This is a great mystery.”¹²⁵⁴ It would be extreme stupidity, therefore, to acknowledge no communion of believers with the body and blood of the Lord, which the apostle declares to be so great, that he would rather admire than express it.

9. This confirmed from Cyril, and by a familiar example. How the flesh of Christ gives life, and what the nature of our communion with Christ.

The flesh of Christ, however, has not such power in itself as to make us live, seeing that by its own first condition it was subject to mortality, and even now, when endued with immortality, lives not by itself. Still it is properly said to be life-giving, as it is pervaded with the fulness of life for the purpose of transmitting it to us. In this sense I understand our Saviour’s words as Cyril interprets them, “As the Father hath life in himself, so hath he given to the Son to have life in himself” (John 5:26). For there properly he is speaking not of the properties which he possessed with the Father from the beginning, but of those with which he was invested in the flesh in which he appeared. Accordingly, he shows that in his humanity also563fulness of life resides, so that every one who communicates in his flesh and blood, at the same time enjoys the participation of life. The nature of this may be explained by a familiar example. As water is at one time drunk out of the fountain, at another drawn, at another led away by conduits to irrigate the fields, and yet does not flow forth of itself for all these uses, but is taken from its source, which, with perennial flow, ever and anon sends forth a new and sufficient supply; so the flesh of Christ is like a rich and inexhaustible fountain, which transfuses into us the life flowing forth from the Godhead into itself. Now, who sees not that the communion of the flesh and blood of Christ is necessary to all who aspire to the heavenly life? Hence those passages of the apostle: The Church is the “body” of Christ; his “fulness.” He is “the head,” “from whence the whole body fitly joined together, and compacted by that which every joint supplieth,” “maketh increase of the body” (Eph. 1:23; 4:15,16). Our bodies are the “members of Christ” (1 Cor. 6:15). We perceive that all these things cannot possibly take place unless he adheres to us wholly in body and spirit. But the very close connection which unites us to his flesh, he illustrated with still more splendid epithets, when he said that we “are members of his body, of his flesh, and of his bones” (Eph. 5:30). At length, to testify that the matter is too high for utterance, he concludes with exclaiming, “This is a great mystery” (Eph. 5:32). It were, therefore, extreme infatuation not to acknowledge the communion of believers with the body and blood of the Lord, a communion which the apostle declares to be so great, that he chooses rather to marvel at it than to explain it.

9. En ofschoon het vlees van Christus van zichzelf zo grote kracht niet heeft, dat het ons zou levend maken, daar het in zijn eerste toestand aan de sterfelijkheid onderworpen was, en nu, nadat het onsterfelijkheid verkregen heeft, niet door zichzelf leeft, wordt het toch terecht levendmakend genoemd, daar het met de volheid des levens doordrongen is, om dat op ons over te brengen. In deze zin leg ik met Cyrillus het woord van Christus uit: "Gelijk de Vader het leven heeft in zichzelf, alzo heeft Hij ook de Zoon gegeven het leven te hebben in zichzelf." (Joh. 5:26) Want Hij spreekt daar eigenlijk van zijn eigen gaven, niet van die, welke Hij van den beginne bij de Vader bezat, maar die, waarmede Hij toegerust was in het vlees zelf, waarin Hij verschenen is; daarom toont Hij, dat ook in zijn menselijkheid de volheid des levens woont: opdat een ieder, die deel heeft aan zijn vlees en bloed, tevens geniete het deelgenootschap aan het leven. Hoe dit is kan men door een gemeenzaam voorbeeld verklaren. Immers evenals het water uit een bron nu eens gedronken wordt, dan weer geput en dan weer door kanalen geleid wordt tot het besproeien der akkers, en toch die bron niet van zichzelf overvloed heeft tot zo velerlei gebruik, maar die krijgt uit de wel zelf, die door gedurige vloeiing telkens weer nieuwe voorraad van water aanvoert en levert, zo is het vlees van Christus als een rijke en onuitputtelijke bron, die het leven, dat uit de Godheid in haar opwelt, op ons overgiet. Wie ziet nu niet, dat de gemeenschap aan het vlees en bloed van Christus nodig is voor allen, die jagen naar het hemelse leven? Hierop zien deze uitspraken van de apostel (Ef. 1:23; 4:15; 1 Cor.6:15) dat de kerk het lichaam is van Christus en zijn vervulling, en dat Hij het Hoofd is, waaruit het gehele lichaam, samengevoegd en samen vastgemaakt zijnde door de voegselen, de wasdom des lichaams verkrijgt, en dat onze lichamen leden zijn van Christus. En wij begrijpen, dat dit alles niet anders kan geschieden, dan doordat Hij geheel met Geest en lichaam aan ons verbonden is. Maar die zeer nauwe gemeenschap, waardoor wij met Christus' vlees verbonden worden, heeft de apostel met een nog heerlijker uitspraak verklaard, toen hij zeide, dat wij leden zijn van zijn lichaam, uit zijn beenderen en uit zijn vlees (Ef. 5:30) En eindelijk besluit hij, om te betuigen, dat deze zaak alle woorden te boven gaat, zijn uiteenzetting aldus: "Deze verborgenheid is groot". Het zou dus getuigen van de uiterste dwaasheid, geen gemeenschap der gelovigen met het vlees en bloed des Heeren te erkennen, van welke de apostel verklaart, dat ze zo groot is, dat hij haar liever bewondert dan uitlegt.

9.

Allerdings hat Christi Fleisch nicht aus sich selbst heraus soviel Kraft, um uns lebendig zu machen; denn es war in seinem früheren Zustande der Sterblichkeit unterworfen, und jetzt, wo es mit Unsterblichkeit begabt ist, lebt es nicht aus sich selbst. Aber es wird trotzdem mit Recht als „lebendigmachend“ bezeichnet, weil es mit der Fülle des Lebens durchdrungen ist, um sie auf uns übergehen zu lassen. In diesem Sinne lege ich mit Cyrill das Wort Christi aus: „Wie der Vater das Leben hat in ihm selber, also hat er dem Sohn gegeben, das Leben zu haben in ihm selber“ (Joh. 5,26). Denn an dieser Stelle geht Christus im eigentlichen Sinne auf seine Gaben ein, und zwar nicht auf die, welche er seit Anbeginn bei dem Vater besaß, sondern auf jene, mit denen er eben in dem Fleische geziert wurde, in dem er erschienen ist. Er zeigt also, daß auch in seiner menschlichen Natur die Fülle des Lebens wohnt: es soll eben jeder, der an seinem Fleisch und Blut teilhat, zugleich des Lebens teilhaftig sein.

In welcher Weise das geschieht, möchte ich mit einem bekannten Beispiel darlegen. Aus einem Brunnen wird das Wasser bald getrunken, bald geschöpft, bald durch Kanäle zur Bewässerung von Ackerland abgeleitet; trotzdem liegt es nicht an dem Brunnen selbst, daß er zu so vielerlei Nutzbrauch sein Wasser überströmen läßt, sondern an der Quelle, die ihm in fortwährendem Fließen immer wieder neue Ströme darreicht und zukommen läßt. Genau ebenso ist Christi Fleisch wie ein reicher, unerschöpflicher Brunnen, der das Leben, das aus der Gottheit (der „göttlichen Natur“) zu ihm hinüberquillt, zu uns überströmen läßt. Wer merkt nun noch nicht, daß die Gemeinschaft an Christi Fleisch und Blut für alle, die nach dem himmlischen Leben streben, unerläßlich ist?

Hierauf beziehen sich auch zahlreiche Aussagen des Apostels. So das Wort, daß die Kirche der „Leib“ Christi und seine „Fülle“ ist, er selber aber „das Haupt“ (Eph. 1,22f.), „von welchem aus der ganze Leib zusammengefügt ist und ein Glied am anderen hanget durch alle Gelenke ..., daß der Leib wächst“ (Eph. 4,16). Oder auch das andere, daß unsere „Leiber Christi Glieder sind“ (1. Kor. 6,15). Wir verstehen, daß dies nicht anders geschehen kann als dadurch, daß er ganz, mit Geist und Leib, mit uns verbunden ist. Aber diese unlösbar enge Gemeinschaft, in der wir mit Christi Fleisch verbunden werden, hat der Apostel noch mit einem köstlicheren Lobpreis verherrlicht, indem er sagte: „Wir sind Glieder seines Leibes, von seinem Fleisch und von seinem Gebein“ (Eph. 5,30). Und um schließlich zu bezeugen, daß diese Sache größer ist als alle erdenklichen Worte, beschließt er seine Rede mit dem Ausruf: „Das Geheimnis ist groß“ (Eph. 5,32). Es würde also von äußerstem Aberwitz zeugen, wenn man keine Gemeinschaft der Gläubigen mit Fleisch und Blut des Herrn anerkennen wollte, wo doch der Apostel erklärt, daß sie so groß ist, daß er sie lieber bewundern als darlegen will.

9. Voorbeelde ter bevestiging van hierdie opvatting

Hoewel Christus se vlees op sigself nie so ’n groot krag het dat dit ons lewendig kan maak nie omdat sy vlees in sy eerste toestand ook aan die 1685 sterflikheid onderworpe was, en nou dat dit onsterflikheid verkry het, nie op sigself lewe nie, word dit nogtans met reg lewendmakend genoem omdat dit met die volheid van die lewe oortrek is om hierdie lewe na ons oor te dra.

In hierdie sin vertolk ek saam met Cyrillus die woorde van Christus: “Soos die Vader die lewe in Homself het, so het Hy dit ook aan die Seun gegee om die lewe in Homself te hê”.⁵⁵ Hy praat daar trouens eintlik van sy eie gawes, nie daardie gawes wat Hy van die begin af by die Vader besit het nie, maar die gawes waarmee Hy versier was juis in die vlees waarin Hy verskyn het. So toon Hy dat die volheid van die lewe ook in sy mensheid ingewoon het sodat elkeen wat in sy vlees en bloed gedeel het, tegelyk deelname aan die lewe kon geniet.⁵⁶ Ek kan met ’n bekende voorbeeld verduidelik hoedanig dit is. Soos daar immers nou water uit ’n fontein gedrink, en dan weer water daaruit geskep of met kanale langs gelei word om landerye nat te lei, stel die fontein tog nie op sigself water vir soveel gebruike beskikbaar nie, maar dit kom juis uit die bron wat met sy voortdurende vloei deurgaans ’n nuwe oorvloed water daaraan voorsien en beskikbaar stel; so is die vlees van Christus soos ’n ryk en onuitputlike fontein wat die lewe wat uit sy Goddelikheid uitborrel, na ons toe oorgiet.⁵⁷

Wie kan nou nog nie sien dat gemeenskap in die vlees en bloed van Christus noodsaaklik is vir almal wat na die hemelse lewe streef nie? Hierop sien die uitsprake van die apostel dat die kerk die liggaam is van Christus en sy vervulling, maar dat Hy self die Hoof daarvan is⁵⁸ uit wie die hele liggaam saamgevoeg en saamverbonde groei vir die liggaam teweegbring;⁵⁹ dat ons liggame lede van Christus is.⁶⁰ Ons besef dat dit alles nie anders tot stand gebring kan word as wanneer Christus in Gees en liggaam aan ons verbind is nie. Maar hy het hierdie uiters noue gemeenskap waardeur ons aan sy vlees verbind word, met ’n nog voortrefliker loflied toegelig toe hy gesê het dat ons lede van sy liggaam is, uit sy bene en uit sy vlees.⁶¹ Om ten slotte te getuig dat hierdie saak belangriker is as alle woorde, sluit hy sy betoog met ’n 1686 uitroep af en sê: “Dit is ’n groot verborgenheid!”⁶² Dit sou derhalwe ’n kenmerk van uiterste waansinnigheid wees om nie die gemeenskap van die gelowiges in die vlees en die bloed van die Here te erken nie terwyl die apostel verklaar dat dit so groot is dat hy verkies om dit met verwondering te oordink eerder as om dit te verduidelik.

9. Сама по себе плоть Христова не обладала животворной силой, ибо в своём первоначальном состоянии была смертной, а бессмертие получила извне. Тем не менее она по праву именуется животворной, так как исполнилась совершенства жизни, чтобы распространить на нас всё необходимое для нашего спасения. В этом смысле надлежит понимать слова Господа о том, что как Отец имеет жизнь в Самом Себе, так и Сыну дал иметь жизнь в Самом Себе (Ин 5:26). Здесь речь идёт не о тех свойствах Сына, которыми Он извечно обладал в своей Божественности, но о тех, что были даны Ему во плоти. Тем самым Господь свидетельствует, что полнота жизни обитает в самой его человеческой природе. Так что всякий, кто причастится его Плоти и Крови, причастится к полноте жизни (Кирипл Александрийский. На Евангелие от Иоанна. II, 8 (МРG, XXIII, 381 р.)).

Это можно пояснить на доступном примере. Так, водоём содержит достаточно воды для питья, омовения и прочих нужд. Однако он обладает этим изобилием не от себя самого, а от источника: именно он непрерывно наполняет водоём, не давая ему иссякнуть. Плоть Христова подобна этому водоёму: она принимает в себя истекающую от Божества жизнь чтобы перелить её в нас.

Разве теперь не очевидно, что причастие Телу и Крови Христовым необходимо всем жаждущим небесной жизни? К такому же выводу подводят и высказывания апостола о том, что Церковь есть Тело и полнота Христа; что Христос «есть глава, ... из Которого всё Тело, составляемое и совокупляемое посредством взаимно скрепляющих связей ... получит приращение»; и что тела наши «суть члены Христовы» (Эф 1:22-23; 4; 15-16; 1 Кор 6:15). Всё это может исполниться лишь при том условии, если Христос всецело, Телом и Духом, соединится с нами. Апостол поясняет эту общность, соединяющую нас с Плотью Христовой, ещё более очевидным свидетельством, когда называет нас членами Тела его, от плоти его и от костей его (Эф 5:30). Наконец, в завершение своего рассуждения он восклицает: «Тайна сия велика» [Эф 5:32], свидетельствуя тем самым о её неизреченности.

Таким образом, было бы величайшим безумием отрицать общение с Господом в его Плоти и Крови, то общение, которое св. Павел признаёт столь великим, что вместо словесного объяснения предпочитает просто изумляться ему.

10. | Summa sit, non aliter animas nostras carne et sanguine Christi pasci, quam panis et vinum corporalem vitam tuentur et sustinent. Neque enim aliter quadraret analogia signi, nisi alimentum suum animae in Christo reperirent; quod fieri non potest nisi nobiscum Christus vere in unum coalescat, nosque reficiat carnis suae esu et sanguinis potu. Etsi autem incredibile videtur in tanta locorum distantia penetrare ad nos Christi carnem ut nobis sit in cibum, meminerimus quantum supra sensus omnes nostros emineat arcana Spiritus sancti virtus, et quam stultum sit eius immensitatem modo nostro velle metiri. Quod ergo mens nostra non comprehendit, concipiat fides, Spiritum vere unire quae locis disiuncta sunt. || Iam sacram illam carnis et sanguinis sui communicationem, qua vitam suam in nos transfundit Christus, non secus acsi in ossa et medullas penetraret, in Coena etiam testatur et obsignat: et quidem non obiecto inani aut vacuo signo, sed efficaciam Spiritus sui illic proferens, qua impleat quod promittit. Et sane rem illic signatam^f || 352 offert et exhibet omnibus qui ad spirituale illud epulum accumbunt; quanquam a fidelibus solis cum fructu^a percipitur, qui tantam benignitatem vera^b fide animique gratitudine suscipiunt. Qua ratione dixit Apostolus, Panem quem frangimus communionem esse corporis Christi: calicem quem verbo et precibus in hoc consecramus^c, communionem esse sanguinis ipsius [1. Cor. 10. d. 16]. Nec est quod obiiciat quispiam, figuratam esse locutionem, qua signatae rei nomen signo deferatur¹. || Fateor sane fractionem panis symbolum esse, non rem ipsam. Verum hoc posito, a symboli tamen exhibitione rem ipsam ^d || exhiberi, rite colligemus. Nisi enim quis fallacem vocare Deum^e volet, inane ab ipso symbolum proponi, nunquam dicere audeat. Itaque si per fractionem panis Dominus corporis sui participationem vere repraesentat, minime dubium esse debet, quin vere praestet atque exhibeat. Atque omnino isthaec piis tenenda regula est, ut quoties symbola vident a Domino^f instituta, illic rei signatae veritatem adesse certo^g cogitent, ac sibi persuadeant. Quorsum enim corporis sui symbolum tibi Dominus in manum porrigat, nisi ut de vera eius participatione te certiorem^h faciat? Quod si verum est praeberi nobis signum visibile, ad obsignandam invisibilis rei donationem: accepto corporis symbolo, non minus corpus etiam ipsum nobis dari certo confidamusⁱ.

10. La somme est telle, que noz ames ne sont pas moins repeues de la chair et du sang de Jesus Christ, que le pain et le vin entretiennent la vie des corps. Car autrement la similitude du signe ne conviendroit point, si noz ames ne trouvoyent en Jesus Christ de quoy se rassasier. Ce qui ne se peut faire, sinon que Jesus Christ s’unisse vrayement à nous, et nous repaisse de la nourriture de son corps et de son sang. Que s’il semble incroyable, que la chair de Jesus Christ estant esloignée de nous par si longue distance, parvienne jusqu’à nous pour nous estre viande, pensons de combien la vertu secrete du sainct Esprit surmonte en sa hautesse tous noz sens, et quelle follie ce seroit, de vouloir comprendre en nostre mesure l’infinité d’icelle. Pourtant, que la foy reçoive ce que nostre entendement ne peut concevoir: c’est que l’Esprit unit vrayement les choses qui sont separées de lieu. Or Jesus Christ nous testifle et seelle en la Cene ceste participation de sa chair et de son sang, par laquelle il fait decouler sa vie en nous, tout ainsi que s’il entroit en noz os et en noz moelles. Et ne nous y presente pas un signe vuide et frustratoire, mais en y desployant la vertu de son Esprit pour accomplir ce qu’il promet. Et de fait, il l’offre et baille à tous ceux qui viennent à ce convive spirituel: combien qu’il n’y ait que les seuls fideles qui en participent, entant que par la vraye foy ils se rendent dignes d’avoir jouissance d’un tel benefice. Pour laquelle raison l’Apostre dit, que le pain que nous rompons, est la communion du corps de Christ: et le calice que nous sanctifions par les parolles de l’Evangile et par prieres, est la communion de son sang (1 Cor. 10:16). Et ne faut pas que quelcun objecte que c’est une locution figurée, en laquelle le nom de la chose representée soit attribué au signe. Car s’ils alleguent que c’est une chose notoire, que la fraction du pain n’est que signe exterieur de la substance spirituelle: ja soit que nous leur concedions d’exposer ainsi les parolles de sainct Paul, toutesfois nous pourrons inferer de ce que le signe nous est baillé, que la substance nous est aussi livrée en sa verité. Car si quelcun ne vouloit appeller Dieu trompeur, il n’osera pas dire qu’un signe vain et vuide de sa verité soit proposé par luy. Parquoy si le Seigneur nous represente au vray la participation de son corps sous la fraction du pain, il n’y a nulle doute qu’il ne la baille quant et quant. Et de fait, les fideles ont du tout à tenir ceste reigle, que toutes fois et quantes qu’ils voyent les signes ordonnez de Dieu, ils conçoyvent pareillement pour certain la verité de la chose representée y estre conjointe, et en ayent seure persuasion. Car à quel propos nostre Seigneur donneroit-il en la main le signe de son corps, si ce n’estoit pour nous rendre certains de la participation d’iceluy? Or s’il est vray que le signe visible nous est baillé pour nous seeller la donation de la chose invisible, il nous faut avoir ceste confiance indubitable, qu’en prenant le signe du corps, nous prenons pareillement le corps.

10. We conclude, that our souls are fed by the flesh and blood of Christ, just as our corporeal life is preserved and sustained by bread and wine. For otherwise there would be no suitableness in the analogy of the sign, if our souls did not find their food in Christ; which cannot be the case unless Christ truly becomes one with us, and refreshes us by the eating of his flesh and the drinking of his blood. Though it appears incredible for the flesh of Christ, from such an immense local distance, to reach us, so as to become our food, we should remember how much the secret power of the Holy Spirit transcends all our senses, and what folly it is to apply any measure of ours to his immensity. Let our faith receive, therefore, what our understanding is not able to comprehend, that the Spirit really unites things which are separated by local distance. Now, that holy participation of his flesh and blood, by which Christ communicates his life to us, just as if he actually penetrated every part of our frame, in the sacred supper he also testifies and seals; and that not by the exhibition of a vain or ineffectual sign, but by the exertion of the energy of his Spirit, by which he accomplishes that which he promises. And the thing signified he exhibits and offers to all who come to that spiritual banquet; though it is advantageously enjoyed by believers alone, who receive such great goodness with true faith 534and gratitude of mind. For which reason the apostle said, “The cup of blessing which we bless, is it not the communion of the blood of Christ? The bread which we break, is it not the communion of the body of Christ?”¹²⁵⁵ Nor is there any cause to object, that it is a figurative expression, by which the name of the thing signified is given to the sign. I grant, indeed, that the breaking of the bread is symbolical, and not the substance itself: yet, this being admitted, from the exhibition of the symbol we may justly infer the exhibition of the substance; for, unless any one would call God a deceiver, he can never presume to affirm that he sets before us an empty sign. Therefore, if, by the breaking of the bread, the Lord truly represents the participation of his body, it ought not to be doubted that he truly presents and communicates it. And it must always be a rule with believers, whenever they see the signs instituted by the Lord, to assure and persuade themselves that they are also accompanied with the truth of the thing signified. For to what end would the Lord deliver into our hands the symbol of his body, except to assure us of a real participation of it? If it be true that the visible sign is given to us to seal the donation of the invisible substance, we ought to entertain a confident assurance, that in receiving the symbol of his body, we at the same time truly receive the body itself.

10. No distance of place can impede it. In the Supper it is not presented as an empty symbol, but, as the apostle testifies, we receive the reality. Objection, that the expression is figurative. Answer. A sure rule with regard to the sacraments.

The sum is, that the flesh and blood of Christ feed our souls just as bread and wine maintain and support our corporeal life. For there would be no aptitude in the sign, did not our souls find their nourishment in Christ. This could not be, did not Christ truly form one with us, and refresh us by the eating of his flesh, and the drinking of his blood. But though it seems an incredible thing that the flesh of Christ, while at such a distance from us in respect of place, should be food to us, let us remember how far the secret virtue of the Holy Spirit surpasses all our conceptions, and how foolish it is to wish to measure its immensity by our feeble capacity. Therefore, what our mind does not comprehend let faith conceive—viz. that the Spirit truly unites things separated by space. That sacred communion of flesh and blood by which Christ transfuses his life into us, just as if it penetrated our bones and marrow, he testifies and seals in the Supper, and that not by presenting a vain or empty sign, but by there exerting an efficacy of the Spirit by which he fulfils what he promises. And truly the thing there signified he exhibits and offers to all who sit down at that spiritual feast, although it is beneficially received by believers only who receive this great benefit with true faith and heartfelt gratitude. For this reason the apostle said, “The cup of blessing which we bless, is it not the communion of564the blood of Christ? The bread which we break, is it not the communion of the body of Christ”? (1 Cor. 10:16.) There is no ground to object that the expression is figurative, and gives the sign the name of the thing signified. I admit, indeed, that the breaking of bread is a symbol, not the reality. But this being admitted, we duly infer from the exhibition of the symbol that the thing itself is exhibited. For unless we would charge God with deceit, we will never presume to say that he holds forth an empty symbol. Therefore, if by the breaking of bread the Lord truly represents the partaking of his body, there ought to be no doubt whatever that he truly exhibits and performs it. The rule which the pious ought always to observe is, whenever they see the symbols instituted by the Lord, to think and feel surely persuaded that the truth of the thing signified is also present. For why does the Lord put the symbol of his body into your hands, but just to assure you that you truly partake of him? If this is true let us feel as much assured that the visible sign is given us in seal of an invisible gift as that his body itself is given to us.

10. De hoofdsom zij, dat onze zielen evenzo door het vlees en bloed van Christus gevoed worden, als het brood en de wijn het lichamelijk leven voeden en in stand houden. Want de overeenkomst van het teken met de betekende zaak zou niet uitkomen, indien de zielen hun voedsel niet in Christus vonden. En dat kan niet, tenzij Christus waarlijk met ons tot één wordt en ons verkwikt door het eten van zijn vlees en het drinken van zijn bloed. En hoewel het ongelofelijk schijnt, dat bij zo grote afstand van plaats het vlees van Christus tot ons doordringt om ons tot spijs te zijn, moeten wij bedenken, hoezeer de verborgen kracht des Heiligen Geestes boven al ons besef uitgaat, en hoe dwaas het is zijn onmetelijkheid naar onze maat te willen afmeten. Laat dus het geloof aangrijpen wat ons verstand niet begrijpt, dat de Geest waarlijk verenigt, wat door de plaatsen van elkander gescheiden is. Die heilige gemeenschap nu met zijn vlees en zijn bloed, waardoor Christus zijn leven in ons overgiet, even alsof het in onze beenderen en ons merg doordrong, betuigt en verzegelt Hij ook in het Avondmaal, en dat niet door het voorhouden van een ijdel en ledig teken, maar doordat Hij de krachtige werking van zijn Geest daar betoont, door welke Hij vervult wat Hij belooft. En ongetwijfeld biedt Hij daar de betekende zaak aan en stelt haar voor ogen aan allen, die aan die geestelijke maaltijd aanzitten, hoewel ze alleen door de gelovigen met vrucht ontvangen wordt, die zo grote milddadigheid met waar geloof en dankbaarheid des harten aannemen. Daarom zeide de apostel (1 Cor. 10:16) dat het brood, dat wij breken de gemeenschap is des lichaams van Christus, en dat de drinkbeker, die wij door het woord en de gebeden daartoe heiligen, de gemeenschap is zijns bloeds. En nu moet men niet tegenwerpen, dat dit een figuurlijke wijze van spreken is, waardoor de naam van de betekende zaak op het teken wordt overgedragen. Ik erken ongetwijfeld, dat de breking des broods een teken is, niet de zaak zelf. Maar wanneer die vastgesteld is, zullen wij met recht uit het verschaffen van het teken opmaken, dat de zaak zelf verschaft wordt. Want niemand zal ooit durven zeggen, dat door God een ijdel teken voorgesteld wordt, tenzij hij Hem bedrieglijk wil noemen. Indien dus de Heere door de breking des broods de deelachtigheid aan zijn lichaam waarlijk voor ogen stelt, moet het allerminst twijfelachtig zijn, of Hij die waarlijk geeft en verschaft. En de gelovigen moeten geheel en al deze regel vasthouden, dat ze, zo dikwijls ze de door de Heere ingestelde tekenen zien, vast bedenken en overtuigd zijn, dat de waarheid van de betekende zaak daar aanwezig is. Want waartoe zou de Heere u het teken van zijn lichaam uitreiken, anders dan om u te verzekeren van het waarachtige deelgenootschap aan Hem? En indien het waar is, dat ons het zichtbare teken wordt gegeven om de gave der onzichtbare zaak te verzegelen, zo laat ons vast vertrouwen, dat, wanneer we het teken des lichaams ontvangen, evenzeer ook het lichaam zelf ons gegeven wordt.

10. 947Die Gegenwart des Leibes Christi im Abendmahl

Zusammenfassend sei gesagt: unsere Seelen werden mit dem Fleisch und Blut Christi nicht anders genährt, als wie Brot und Wein das leibliche Leben erhalten und fördern. Denn das Entsprechungsverhältnis, das bei dem Zeichen (in seiner Beziehung zur Sache) besteht, würde nicht passen, wenn die Seelen nicht ihre Speise in Christus fänden. Und das kann nicht geschehen, wenn Christus nicht in Wahrheit mit uns in eins zusammenwächst und uns durch das Essen seines Fleisches und das Trinken seines Blutes erquickt.

Es mag allerdings wohl unglaublich erscheinen, daß Christi Fleisch bei so großer räumlicher Entfernung zu uns dringen kann, um uns zur Speise zu werden; aber wir wollen bedenken, wie weit die verborgene Kraft des Heiligen Geistes über alle unsere Sinne hinausragt, und wie töricht es wäre, ihre Unermeßlichkeit nach unserem Maß messen zu wollen. Was also unser Verstand nicht begreift, das soll der Glaube erfassen: was räumlich getrennt ist, das wird vom Heiligen Geist in Wahrheit geeint.

Jenes heilige Teilhaben an seinem Fleisch und Blut nun, in dem Christus sein Leben auf uns überströmen läßt, wie wenn es uns in Mark und Bein dränge, – das bezeugt und versiegelt er auch im Abendmahl, und zwar nicht durch vorhalten eines eitlen und leeren Zeichens, sondern indem er die Wirkkraft seines Geistes dabei ans Licht bringt, um mit ihr das, was er verheißt, in Erfüllung gehen zu lassen. Und es ist zweifellos so, daß er die Sache, die darin als in einem Zeichen veranschaulicht wird, allen darbietet und vor Augen stellt, die sich zu jenem geistlichen Mahl niederlassen, obgleich sie allein von den Gläubigen mit Frucht empfangen wird, die solche große Freundlichkeit in wahrem Glauben und mit herzlicher Dankbarkeit annehmen.

In diesem Sinne hat der Apostel gesagt, „das Brot, das wir brechen“, sei „die Gemeinschaft des Leibes Christi“, und „der Kelch, welchen wir“ mit Wort und Gebet dazu „segnen“, sei „die Gemeinschaft des Blutes Christi“ (1. Kor. 10,16). Es besteht auch kein Anlaß dazu, daß irgendwer den Einwand macht, das sei hier eine bildliche Redeweise, in welcher der Name der im Zeichen veranschaulichten Sache auf das Zeichen selbst übertragen würde. Ich gebe allerdings zu, daß das Brechen des Brotes ein Merkzeichen ist und nicht die Sache selbst. Aber wenn wir das feststellen, so können wir doch daraus, daß uns das Zeichen dargegeben wird, mit Recht den Schluß ziehen, daß uns auch die Sache gewährt wird. Denn wenn einer Gott nicht lügenhaft nennen will, so wird er sich nie und nimmer erdreisten, die Behauptung aufzustellen, es würde uns von ihm ein eitles Merkzeichen vorgehalten. Wenn also der Herr durch das Brechen des Brotes in Wahrheit das Teilhaben an seinem Leibe veranschaulicht, so darf es durchaus nicht in Zweifel gezogen werden, daß er uns dies auch in Wahrheit gewährt und dargibt. Und es müssen überhaupt alle Gläubigen die Regel festhalten, daß sie allemal, wenn sie die Merkzeichen sehen, die der Herr eingesetzt hat, auch gewißlich dafürhalten und überzeugt sein sollen, daß darin auch die Wahrheit der im Zeichen dargestellten Sache gegenwärtig sei. Weshalb gibt dir denn der Herr anders das Merkzeichen seines Leibes in die Hand, als um dich des wahren Teilhabens an ihm zu vergewissern? Wenn es nun wahr ist, daß uns das sichtbare Zeichen dargeboten wird, um die Schenkung der unsichtbaren Sache zu versiegeln, so sollen wir, wenn wir das Merkzeichen des Leibes Christi empfangen haben, die feste Zuversicht in uns tragen, daß uns nicht weniger auch der Leib selbst gegeben wird.

10. Ons siele word net so seker deur Christus se vlees en bloed gevoed as ons liggame deur brood en wyn

Samevattend kom dit hierop neer: dat ons siele deur Christus se vlees en bloed gevoed word soos brood en wyn ons liggaamlike lewe beskerm en onderhou. Die vergelyking met die teken sou trouens nie geklop het tensy ons siele hulle voedsel in Christus gevind het nie. Dit kan egter nie gebeur tensy Christus waarlik met ons een word en Hy ons deur die eet van sy vlees en die drink van sy bloed verkwik nie.⁶³ Hoewel dit egter ongelooflik lyk dat Christus se vlees oor so ’n groot afstand na ons kan deurdring, moet ons daaraan gedagtig wees hoeveel die verborge krag van die Heilige Gees bo al ons sintuie uitstaan en hoe dwaas dit is om sy onmeetlikheid aan ons maat te wil meet. Die geloof moet derhalwe begryp wat ons verstand nie begryp nie, naamlik dat die Gees waarlik dinge verenig wat ver van mekaar verwyder is.⁶⁴

Nou betuig en beseël Hy ook die heilige gemeenskap van sy vlees en sy bloed waardeur Christus sy lewe in die nagmaal in ons oorgiet asof dit in murg en been indring. Dit doen Hy weliswaar nie deur ’n sinlose leë teken aan ons voor te hou nie, maar Hy bewys daar die krag van sy Gees waardeur Hy volbring wat Hy beloof. En Hy bied en hou daarin die betekende saak aan almal voor wat by daardie geestelike eetmaal aansit.⁶⁵ Dit word egter slegs deur die gelowiges met vrug aangeneem wanneer hulle so ’n groot milddadigheid met ware geloof en dankbaarheid van hulle gemoed aanneem. Daarom het die apostel gesê: “Die brood wat ons breek, is die gemeenskap met die liggaam van Christus; die drinkbeker wat ons met woord en gebede hiertoe heilig, is die 1687 gemeenskap met sy bloed”.⁶⁶

Daar is ook geen rede waarom iemand hier die beswaar sou kon opper dat dit ’n figuurlike spreekwyse is waarvolgens die naam van die betekende saak aan die teken verleen word nie.⁶⁷ Ek erken in elk geval dat die breek van die brood ’n teken is en nie die saak self nie. Maar wanneer ons dit geponeer het, sal ons met reg uit die aanbieding van die teken die afleiding maak dat die saak self aangebied word. Niemand sou immers waag om te sê dat ’n ydel teken deur God aan ons voorgesit word behalwe as hy God bedrieglik wil noem nie. As die Here dus deur die breek van die brood waarlik die deelname aan sy liggaam weergee, behoort daar allermins twyfel daaroor te bestaan dat Hy dit waarlik vir ons lewer en aanbied nie.⁶⁸ En godvrugtige mense moet beslis hierdie reël onthou om, so dikwels hulle die tekens sien wat deur die Here ingestel is, daaroor na te dink en by hulleself oortuig te wees dat die waarheid van die betekende saak daar aanwesig is. Met watter doel sou die Here trouens die teken van sy liggaam in jou hand plaas, as dit nie was om jou daarvan te verseker dat jy waarlik in Hom deel het nie? As dit waar is dat ’n sienlike teken aan ons gegee word om die gee van ’n onsienlike saak te beseël, moet ons met vaste vertroue aanvaar dat, wanneer ons die teken van sy liggaam ontvang, sy liggaam net so aan ons gegee word.

10. Общий вывод таков, что Плоть и Кровь Иисуса Христа так же насыщают наши души, как хлеб и вино насыщают тело. Ведь если бы душа не получала насыщения в Иисусе Христе, эта аналогия не имела бы смысла. А такое насыщение возможно лишь в том случае, если Иисус Христос поистине соединяется с нами и питает нас своей Плотью и Кровью. Если же покажется невероятным, чтобы Плоть Иисуса Христа, будучи настолько удалена от нас, настолько к нам приблизилась, что сделалась для нас пищей, подумаем о тайной силе Святого Духа. До какой степени превосходит она своим величием все наши чувства, и каким безумием было бы надеяться постигнуть нашим ограниченным разумом её бесконечность! И однако вера принимает то, что не в силах постигнуть рассудок: Дух поистине соединяет разделённое в пространстве.

Итак, в Вечере Иисус Христос свидетельствует и запечатлевает то причастие его Плоти и Крови, посредством которого Он передаёт нам свою жизнь, как если бы Он Сам вошёл в нашу плоть и наши кости. И свидетельствует не пустым и тщетным знаком, а действием своего Духа, которым исполняется обетование. Он поистине даёт Духа всем тем, кто является на сей духовный пир, хотя участвуют в нём лишь верующие, удостоенные подобного благодеяния за свою истинную веру.

Поэтому и апостол утверждает, что хлеб, который мы преломляем, есть приобщение Тела Христова, а чаша благословения, которую освящаем евангельскими словами, - приобщение его Крови (1 Кор 10:16). И пусть не говорят, что это просто фигуральное выражение, в котором знаку приписывается имя означаемого. Допустим, наши противники возьмутся утверждать, что преломление хлеба есть, очевидно, не более чем внешний знак духовной субстанции. Даже если мы согласимся с таким толкованием слов св. Павла, всё равно тот факт, что нам дан знак, позволяет сделать вывод, что и субстанция нам дана во всей своей реальности. Ибо если мы не хотим назвать Бога обманщиком, то не дерзнём утверждать, будто Он явил нам пустой и тщетный знак своей истины. Так что если Господь поистине являет нам в преломлении хлеба причастие своему Телу, нет никакого сомнения в том, что Он тут же даёт нам и своё Тело. Верующие должны всем своим существом придерживаться следующего правила: когда они видят богоустановленные знаки, то могут не сомневаться, что с ними поистине сопряжены сами означаемые вещи. Ибо для чего Господь дал нам знак своего Тела, как не для того, чтобы убедить нас в причастности Ему? Итак, если истина заключается в том, что видимый знак даётся нам в подтверждение невидимой реальности, мы должны быть уверены, что принимая знак Тела, принимаем одновременно само Тело.

11. ^k | Dico igitur^l, (quod et semper in Ecclesia receptum fuit, et hodie docent quicunque recte sentiunt) duabus rebus constare 353 sacrum Coenae mysterium: corporeis signis, quae ob oculos proposita, res invisibiles secundum imbecillitatis nostrae captum 354 nobis repraesentant: et spirituali veritate, quae per symbola ipsa figuratur simul et^a exhibetur¹. Ea qualis sit dum familiariter demonstrare volo, tria soleo ponere^b: significationem, materiam quae ex ea dependet, virtutem seu effectum qui ex utraque consequitur. Significatio in promissionibus est sita, quae quodammodo sunt signo implicitae^c. Materiam aut substantiam^d voco Christum cum sua morte et resurrectione. Per effectum autem, redemptionem, iustitiam, sanctificationem, vitamque aeternam, et quaecunque alia nobis beneficia affert Christus, intelligo. Porro, tametsi fidem haec omnia respiciunt: nullum tamen locum relinquo huic cavillo: quasi^e dum fide percipi Christum dico^f, intelligentia duntaxat ac imaginatione velim^g concipi². Offerunt enim illum promissiones, non ut in aspectu modo nudaque notitia haereamus: sed ut vera eius communicatione fruamur. Et sane non video quomodo in cruce Christi redemptionem ac iustitiam, in eius morte vitam habere se quis confidat, nisi vera Christi ipsius communione in primis fretus. Non enim ad nos bona illa pervenirent, nisi se prius nostrum Christus faceret. Dico igitur, in Coenae mysterio per symbola panis et vini, Christum vere nobis exhiberi, adeoque corpus et sanguinem eius, in quibus omnem obedientiam pro comparanda nobis iustitia adimplevit: quo scilicet primum in unum corpus cum ipso coalescamus: deinde participes substantiae eius facti, in bonorum omnium communicatione virtutem quoque sentiamus^h. 355

11. Je dy donc, comme il a tousjours esté receu en l’Eglise, et comme parlent aujourdhuy ceux qui enseignent fidelement, qu’il y a deux choses en la saincte Cene: assavoir les signes visibles qui nous sont là donnez pour nostre infirmité: et la verité spirituelle, laquelle nous est figurée par iceux, et pareillement exhibée. Or touchant de ceste verité, quand je veux monstrer familierement quelle elle est, je dy qu’il y a trois poincts à considerer aux Sacremens, outre le signe exterieur dont il n’est pas maintenant question: assavoir la signification: apres, la matiere ou substance: tiercement, la vertu ou l’effect qui procede de l’un et de l’autre. La Signification est située aux promesses, lesquelles sont imprimees au signe. J’appelle La matiere ou la substance Jesus Christ avec sa mort et resurrection. Par L’effect j’enten la redemption, justice, sanctification, la vie eternelle, et tous les benefices que Jesus Christ nous apporte. Or combien que toutes ces choses se reçoivent par foy, toutesfois je n’accepte point ceste cavillation: de dire que nous recevons Jesus Christ seulement par intelligence et pensée, quand il est dit que nous le recevons par foy. Car les promesses le nous offrent, non pas pour le nous faire seulement regarder en nous amusant à une simple contemplation et nue, mais pour nous faire jouir vrayement de sa communion. Et de fait, je ne voy point comment un homme se pourroit confier d’avoir sa redemption et justice en la croix de Jesus Christ, d’avoir vie en sa mort, sinon qu’il ait premierement vraye communication avec luy. Car ces biens-là ne viendroyent jamais jusques à nous, si Jesus Christ ne se faisoit premierement nostre. Je dy donc qu’en la Cene Jesus Christ nous est vrayement donné sous les signes du pain et du vin: voire son corps et son sang, ausquels il a accomply toute justice pour nous acquerir salut. Et que cela se fait premierement, afin que nous soyons uniz en un corps; secondement, afin qu’estans faits participans de sa substance, nous sentions aussi sa vertu, en communiquant à tous ses biens.

11. In harmony, therefore, with the doctrine which has always been received in the Church, and which is maintained in the present day by all who hold right sentiments, I say, that the sacred mystery of the supper consists of two parts: the corporeal signs, which, being placed before our eyes, represent to us invisible things in a manner adapted to the weakness of our capacities; and the spiritual truth, which is at the same time typified and exhibited by those symbols. When I intend to give a familiar view of this truth, I am accustomed to state three particulars which it includes: the signification; the matter, or substance, which depends on the signification; and the virtue, or effect, which follows from both. The signification consists in the promises which are interwoven with the sign. What I call the matter or substance, is Christ, with his death and resurrection. By the effect, I mean redemption, righteousness, sanctification, eternal life, and all the other benefits which Christ confers upon us. Now, though all these things are connected with faith, yet I leave no room for this cavil; as though, when I say that Christ is received by faith, I intended that he is received merely in the understanding and imagination; for the promises present him to us, not that we may rest in mere contemplation and simple knowledge, but 535that we may enjoy a real participation of him. And, in fact, I see not how any man can attain a solid confidence that he has redemption and righteousness in the cross of Christ, and life in his death, unless he first has a real communion with Christ himself; for those blessings would never be imparted to us, if Christ did not first make himself ours. I say, therefore, that in the mystery of the supper, under the symbols of bread and wine, Christ is truly exhibited to us, even his body and blood, in which he has fulfilled all obedience to procure our justification. And the design of this exhibition is, first, that we may be united into one body with him, and, secondly, that being made partakers of his substance, we may experience his power in the communication of all blessings.

11. Conclusion of the first part of the chapter. The sacrament of the Supper consists of two parts—viz. corporeal signs, and spiritual truth. These comprehend the meaning, matter, and effect. Christ truly exhibited to us by symbols.

I hold then (as has always been received in the Church, and is still taught by those who feel aright), that the sacred mystery of the Supper consists of two things—the corporeal signs, which, presented to the eye, represent invisible things in a manner adapted to our weak capacity, and the spiritual truth, which is at once figured and exhibited by the signs. When attempting familiarly to explain its nature, I am accustomed to set down three things—the thing meant,the matter which depends on it, and the virtue or efficacy consequent upon both. The thing meant consists in the promises which are in a manner included in the sign. By the matter, or substance, I mean Christ, with his death and resurrection. By the effect, I understand redemption, justification, sanctification, eternal life, and all other benefits which Christ bestows upon us. Moreover, though all these things have respect to faith, I leave no room for the cavil, that when I say Christ is conceived by faith, I mean that he is only conceived by the intellect and imagination. He is offered by the promises, not that we may stop short at the sight or mere knowledge of him, but that we may enjoy true communion with him. And, indeed, I see not how any one can expect to have redemption and righteousness in the cross of Christ, and life in his death, without trusting first of all to true communion with Christ himself. Those blessings could not reach us, did not Christ previously make himself ours. I say then, that in the mystery of the Supper, by the symbols of bread and wine, Christ, his body and his blood, are truly exhibited to us, that in them he fulfilled all obedience, in order to procure righteousness for us— first that we might become one body with him; and, secondly, that being made partakers of his substance, we might feel the result of this fact in the participation of all his blessings.

11. Ik zeg dus (hetgeen ook altijd in de kerk aangenomen is geweest, en tegenwoordig door hen geleerd wordt, die het rechte gevoel hebben), dat het heilige sacrament van het Avondmaal uit twee dingen bestaat: uit de lichamelijke tekenen die, ons voor ogen gesteld, de onzichtbare zaken naar het begrip van ons zwak verstand afbeelden, en uit de geestelijke waarheid, die door de tekenen zelf wordt afgebeeld en tevens gegeven wordt. Wanneer ik op gemeenzame wijze wil aantonen, hoedanig die waarheid is, dan pleeg ik drie dingen te stellen: de betekenis, de materie, die daaraan verbonden is, en de kracht of uitwerking, die uit beide volgt. De betekenis is in de beloften gelegen, die in zekere zin in het teken ingewikkeld zijn. De materie of substantie noem ik Christus met zijn dood en opstanding. En onder de uitwerking versta ik de verlossing, de rechtvaardigheid, de heiligmaking en het eeuwige leven, en alle andere weldaden, die Christus ons aanbrengt. Verder, ofschoon dit alles ziet op het geloof, laat ik toch geen plaats over aan deze lastering, alsof ik, wanneer ik zeg, dat Christus door het geloof verkregen wordt, zou bedoelen, dat Hij alleen door het inzicht en de inbeelding wordt ontvangen. Want de beloften bieden Hem aan, niet opdat wij alleen bij het aanschouwen en de blote kennis zouden blijven staan, maar opdat ik niet, hoe iemand zou kunnen vertrouwen, dat hij in het kruis van Christus de verlossing en de rechtvaardigheid, en in zijn dood het leven heeft, tenzij hij vooral steunt op de ware gemeenschap met Christus zelf. Want die goederen zouden niet tot ons komen, indien Christus zich niet eerst tot de onze maakte. Ik zeg dus, dat in het sacrament van het Avondmaal door de tekenen van brood en wijn Christus ons waarlijk gegeven wordt, en zo ook zijn lichaam en bloed, in welke Hij alle gehoorzaamheid, om voor ons de rechtvaardigheid te verwerven vervuld heeft; namelijk opdat wij ten eerste met Hem tot één lichaam zouden verenigd worden, en verder opdat wij, zijn substantie deelachtig geworden, ook zijn kracht zouden gevoelen in de gemeenschap van al zijn goederen.

11.

Ich behaupte also – und so hat man es in der Kirche allezeit angenommen, ebenso lehren es auch heute alle, die der rechten Meinung sind –, daß das heilige Geheimnis (Sakrament) des Abendmahls aus zwei Dingen besteht: aus leiblichen Zeichen, die uns vor Augen gestellt werden und uns unsichtbare Dinge nach dem 948 Auffassungsvermögen unserer Schwachheit veranschaulichen, und der geistlichen Wahrheit, die durch die Merkzeichen selbst zugleich abgebildet und dargeboten wird.

Wenn ich nun auf leichtfaßliche Weise zeigen will, von welcher Art diese Wahrheit ist, so pflege ich dreierlei aufzustellen: die Bedeutung (significatio), die zugrunde liegende Ursache (materia), die davon abhängt, und die Kraft oder Wirkung, die sich aus beiden ergibt. Die „Bedeutung“ liegt in den Verheißungen, die gewissermaßen in das Zeichen eingehüllt sind. Als zugrundeliegende Ursache oder „Substanz“ bezeichne ich Christus mit seinem Tod und seiner Auferstehung. Unter der Wirkung aber verstehe ich die Erlösung, die Gerechtigkeit, die Heiligung, das ewige Leben und all die anderen Wohltaten, die uns Christus schafft.

Und weiter: all dies bezieht sich allerdings auf den Glauben; aber trotzdem gebe ich der Lästerung keinen Raum, als ob ich mit dem Satz, daß Christus im Glauben ergriffen wird, etwa meinte, er würde bloß mit dem Verstand oder der Einbildung erfaßt. Wenn ihn nämlich die Verheißungen anbieten, so geschieht das nicht, damit wir beim Anschauen oder bei einer bloßen Erkenntnis hängenbleiben, sondern damit wir des wahren Anteilhabens an ihm genießen. Und ich sehe wirklich nicht, wieso jemand die Zuversicht haben will, in Christi Kreuz die Erlösung und Gerechtigkeit und in seinem Tode das Leben zu haben, ohne vor allem auf die wahre Gemeinschaft mit Christus selbst sein Vertrauen zu setzen. Denn alle diese Güter kämen nicht zu uns hin, wenn sich uns Christus nicht zuvor zu eigen gäbe.

Ich behaupte also, daß uns im Geheimnis (Sakrament) des Abendmahls durch die Merkzeichen Brot und Wein Christus in Wahrheit dargeboten wird und damit auch sein Leib und Blut, in welchen er allen Gehorsam erfüllt hat, um uns die Gerechtigkeit zu erwerben. Und das geschieht, damit wir erstens mit ihm zu einem Leibe zusammenwachsen und zweitens, seiner Substanz teilhaftig geworden, auch seine Kraft erfahren, indem wir an allen seinen Gütern teilhaben.

11. Samevatting: die nagmaal bestaan uit ’n liggaamlike teken en uit die geestelike waarheid

Ek sê dus soos dit altyd in die kerk aanvaar is en alle regsinniges dit vandag nog leer, dat die heilige misterie van die nagmaal uit twee aspekte bestaan, naamlik uit liggaamlike tekens wat, wanneer dit ons voor oë gestel word, sienlike dinge vir ons weergee vanweë die swakheid van ons begrip; en uit ’n geestelike waarheid wat juis deur tekens uitgebeeld en getoon word.⁶⁹ Wanneer ek vertroulik wil aantoon wat die aard 1688 daarvan is, poneer ek gewoonlik drie aspekte, naamlik die betekenis, die stof waarvan dit afhang en die krag of resultaat wat uit beide hiervan volg. Die betekenis is geleë in die beloftes wat op ’n sekere wyse met die teken verbind is. Ek noem Christus met sy dood en sy opstanding die stof of substansie. Onder die gevolg daarvan verstaan ek die verlossing, geregtigheid, heiligmaking, die ewige lewe en al die ander weldade wat Christus vir ons meebring.

Hoewel al hierdie dinge verder op die geloof sien, laat ek nogtans geen geleentheid vir die drogredenasie as sou ek bedoel dat Christus slegs deur die verstand en verbeelding ontvang word wanneer ek sê dat Hy deur die geloof ontvang word nie.⁷⁰ Die beloftes bied Hom trouens vir ons aan - egter nie so dat ons aan die aanskouing alleen en die blote kennis sou bly hang nie, maar dat ons ware gemeenskap met Hom kan geniet. En ek sien in elk geval nie hoe iemand kan vertrou dat hy in die kruis van Christus verlossing en geregtigheid en in sy dood die lewe het nie tensy hy besonderlik op die gemeenskap met Christus steun. Al hierdie seëninge sou ons immers nie kon bereik as Christus Homself nie vooraf ons eie maak nie. Ek sê dus dat Christus waarlik in die sakrament van die nagmaal deur die tekens van brood en wyn aan ons gegee word, en daarom ook sy liggaam en sy bloed waarin Hy alle gehoorsaamheid om vir ons geregtigheid te verkry, vervul het. Sy doel was naamlik ten eerste dat ons met Hom tot een liggaam moet saamgroei; ten tweede dat ons deelgenote in sy substansie moet word, en ook sy krag in die gemeenskap van al sy seëninge moet ervaar.

11. Итак, я утверждаю (как это было всегда принято в Церкви и как это и сегодня говорят те, кто следует правильному учению), что Святая Вечеря имеет две стороны: первая - это видимые знаки, данные нам ввиду нашей немощи; вторая - духовная истина, изображаемая и одновременно являемая в знаках (См., среди прочего: Августин. Проповеди, 272 (МРL, XXXVIII, 124); Письма, 98 (Бонифацию), 9 (МРL, XXXIII, 363-364); О христианском учении, III, XVI, 24 (МРL, XXXIV, 74-75); Вопросы по Семикнижию, III, LХХХIV (МРL, XXXIV, 713-713); Толк. на Пс 98, 9 (МРL,-XXXVII, 1265); Против Адиманта, XII, 3 (МРL, XLII, 144); Псевдо-Августин. О вере, Петру. XIX, 62 (МРL, ХL, 772-773)).

Что касается этой истины, то, выражаясь доступным образом, я объяснил бы её так. В таинствах, помимо внешнего знака, следует различать три аспекта: во-первых, значение; во-вторых, материю, или субстанцию; в-третьих, действие или результат, проистекающие из первого и второго. Значение заключается в обетованиях, запечатлеваемых знаком. Материей, или субстанцией, я называю Иисуса Христа, его смерть и воскресение. Под действием я разумею искупление, оправдание, освящение, вечную жизнь и все те благие дары, которые доставляет нам Иисус Христос.

Все эти вещи принимаются верой. Однако я отвергаю измышление, согласно которому такое принятие верой равнозначно принятию Иисуса Христа исключительно рассудком, мысленно. Ибо обетования дают нам Христа не для того, чтобы мы просто взирали на Него в пустом и бесплодном созерцании, но чтобы поистине обрели причастность к Нему. И в самом деле: я не вижу, каким образом человек может быть уверен в своём искуплении и оправдании крестной смертью Иисуса Христа, уверен в том, что обрёл жизнь в его смерти, если прежде он не приобщился ко Христу. Ведь все эти блага остались бы недостижимыми для нас, если бы прежде того Иисус Христос не соединился с нами.

Итак, я утверждаю, что в Вечере под знаками хлеба и вина нам поистине дан сам Иисус Христос, его Плоть и Кровь, которые Он исполнил всякой праведности, дабы доставить нам спасение. Он даётся нам, во-первых, для того, чтобы мы все соединились в одно тело; а во-вторых, для того, чтобы, приобщившись к его субстанции, мы приобщились и ко всем его благам и ощутили таким образом действие этой субстанции.

12. | Iam ad hyperbolicas mixturas quas superstitio invexit, descendo: mira enim astutia hic lusit Satan, ut mentes hominum e caelo abstractas, perverso errore imbueret, acsi panis elemento affixus esset Christus. || Ac primo quidem^a praesentia Christi in sacramento^b minime^c talis somnianda nobis est qualem Romanae curiae artifices^d confinxerunt: acsi locali praesentia, corpus Christi manibus attrectandum, atterendum dentibus, ore deglutiendum sisteretur. || Hanc enim palinodiae formulam dictavit Berengario Nicolaus papa, quae poenitentiae testis foret: verbis scilicet eousque prodigiosis, ut glossae author exclamet, periculum esse, nisi prudenter sibi caveant lectores, ne haeresin inde hauriant peiorem quam fuerit Berengarii, Dist. 2. c. Ego Berengarius^{1 2}. Petrus vero Lombardus, etsi in excusanda absurditate multum laborat, magis tamen inclinat in diversam sententiam³. || Siquidem ut finitum esse, pro perpetua corporis humani ratione, minime ambigimus, caeloque contineri, quo semel receptum est, donec ad iudicium redeat: ita sub haec corruptibilia elementa retrahere ipsum, aut ubique praesens imaginari⁴, prorsus^e ducimus nefas esse^f. Neque id sane opus est, quo ipsius participatione fruamur: quando hoc beneficii per Spiritum suum nobis Dominus largitur, ut unum corpore, spiritu et anima secum fiamus. Vinculum ergo istius coniunctionis est Spiritus Christi^g, cuius nexu copulamur: et quidam veluti 356 canalis, per quem quicquid Christus ipse^a et est et habet, ad nos derivatur [Chryso. Sermone quodam de Spiritu sancto]¹. Nam si solem conspicimus radiis in terram emicantem, ad generandos, fovendos, vegetandos eius foetus suam quodammodo substantiam ad eam traiicere: cur inferior Spiritus Christi esset irradiatio^b, ad communionem carnis et sanguinis eius in nos traducendam? Quapropter Scriptura, ubi de nostra cum Christo participatione loquitur, vim eius universam ad spiritum refert. Pro multis tamen unus locus sufficiet. Paulus enim ad Rom. cap. octavo^c, Christum non aliter in nobis quam per Spiritum suum habitare disserit²: quo tamen illam, de qua nunc sermo est carnis et sanguinis communionem non tollit, sed ab uno Spiritu effici docet, ut totum Christum possideamus et habeamus in nobis manentem.

12. Maintenant il convient parler des meslinges hyperboliques, c’est à dire excessifs, que la superstition a mis sus. Car Satan a icy brassé des illusions avec merveilleuses astuces, pour retirer du ciel les entendemens, et les appesantir icy-bas: leur faisant à croire que Jesus Christ est attaché à l’element du pain. Premierement gardons-nous d’imaginer telle presence que les Sophistes l’ont songée: comme si le corps de Christ descendoit sur la table, et estoit là posé en presence locale pour estre touché des mains, masché des dens, et englouty du gosier. Car le Pape Nicolas dicta ceste belle formule à Berengaire, pour l’approuver vray repentant. Or ce sont parolles si enormes et prodigieuses, que le glosateur du droit canon est contraint de dire que si les lecteurs n’estoyent bien advisez et discrets, ils pourroyent estre induits par icelles en heresie pire que celle de Berengaire. Le maistre des Sentences, combien qu’il travaille beaucoup d’excuser l’absurdité, toutesfois encline plustost à l’opposite. Car comme nous ne doutons point qu’il n’ait sa mesure comme requiert la nature d’un corps humain, et qu’il ne soit contenu au ciel, auquel il a esté receu jusques à tant qu’il viendra au jugement: aussi nous estimons que c’est une chose illicite de l’abbaisser entre les elemens corruptibles, ou imaginer qu’il soit par tout present. Et de fait, cela n’est ja necessaire pour en avoir la participation: veu que le Seigneur Jesus nous eslargit ce benefice par son Esprit, que nous sommes faits un avec luy de corps, d’esprit et d’ame¹⁷⁷. Pourtant le lien de ceste conjonction est le sainct Esprit, par lequel nous sommes uniz ensemble: et est comme canal ou conduit, par lequel tout ce que Christ est et possede, descend jusques à nous. Car si nous appercevons à l’œil, que le soleil luisant sur la terre envoye par ses rais aucunement sa substance pour engendrer, nourrir et vegeter les fruits d’icelle, pourquoy la lueur et irradiation de l’Esprit de Jesus Christ seroit-elle moindre, pour nous apporter la communication de sa chair et de son sang? Pourtant l’Escriture en parlant de la participation que nous avons avec Christ, reduit toute la vertu d’icelle à son Esprit. Toutesfois un lieu suffira pour tous les autres. Sainct Paul au huitieme des Romains, declaire que Christ n’habite autrement en nous que par son Esprit (Rom. 8:9 ss.). En quoy faisant, neantmoins il ne destruit point ceste communication de son corps et de son sang, dont il est maintenant question; mais il demonstre l’Esprit estre le seul moyen par lequel nous possedons Christ, et l’avons habitant en nous.

12. I now proceed to the hyperbolical additions which superstition has made to this sacrament. For here Satan has exerted amazing subtlety to withdraw the minds of men from heaven, and involve them in a preposterous error, by persuading them that Christ is attached to the element of bread. In the first place, we must be careful not to dream of such a presence of Christ in the sacrament as the ingenuity of the Romanists has invented; as if the body of Christ were exhibited, by a local presence, to be felt by the hand, bruised by the teeth, and swallowed by the throat. For this was the form of recantation which Pope Nicolas directed to Berengarius as a declaration of his repentance; the language of which is so monstrous, that the scholiast exclaims, that there is danger, unless the readers be very prudent and cautious, of their imbibing from it a worse heresy than that of Berengarius; and Peter Lombard, though he takes great pains to defend it from the charge of absurdity, yet rather inclines to a different opinion. For, as we have not the least doubt that Christ’s body is finite, according to the invariable condition of a human body, and is contained in heaven, where it was once received, till it shall return to judgment, so we esteem it utterly unlawful to bring it back under these corruptible elements, or to imagine it to be present every where. Nor is there any need of this, in order to our enjoying the participation of it; since the Lord by his Spirit gives us the privilege of being united with himself in body, soul, and spirit. The bond of this union, therefore, is the Spirit of Christ, by whom we are conjoined, and who is, as it were, the channel by which all that Christ himself is and has is conveyed to us. For, if we behold the sun darting his rays and transmitting his substance, as it were, in them, to generate, nourish, and mature the roots of the earth, why should the irradiation of the Spirit of Christ be less effectual to convey to us the communication of his body and blood? Wherefore, the Scripture, when it speaks of our participation of Christ, attributes all the power of 536it to the Spirit. One passage shall suffice instead of many. In the eighth chapter of the Epistle to the Romans, Paul represents Christ as dwelling in us no otherwise than by his Spirit.¹²⁵⁶ By this representation, the apostle does not destroy that communion of the body and blood of Christ of which we are now treating, but teaches that it is solely owing to the agency of the Spirit that we possess Christ with all his benefits, and have him dwelling within us.

12. Second part of the chapter, reduced to nine heads. The transubstantiation of the Papists considered and refuted. Its origin and absurdity. Why it should be exploded.

I now come to the hyperbolical mixtures which superstition has introduced. Here Satan has employed all his wiles, withdrawing the minds of men from heaven, and imbuing them with the perverse error that Christ is annexed to the element of bread. And, first, we are not to565dream of such a presence of Christ in the sacrament as the artificers of the Romish court have imagined, as if the body of Christ, locally present, were to be taken into the hand, and chewed by the teeth, and swallowed by the throat. This was the form of Palinode, which Pope Nicholas dictated to Berengarius, in token of his repentance, a form expressed in terms so monstrous, that the author of the Gloss exclaims, that there is danger, if the reader is not particularly cautious, that he will be led by it into a worse heresy than was that of Berengarius (Distinct. 2 c. Ego Berengarius). Peter Lombard, though he labours much to excuse the absurdity, rathers inclines to a different opinion.As we cannot at all doubt that it is bounded according to the invariable rule in the human body, and is contained in heaven, where it was once received, and will remain till it return to judgment, so we deem it altogether unlawful to bring it back under these corruptible elements, or to imagine it everywhere present. And, indeed, there is no need of this, in order to our partaking of it, since the Lord by his Spirit bestows upon us the blessing of being one with him in soul, body, and spirit.The bond of that connection, therefore, is the Spirit of Christ, who unites us to him, and is a kind of channel by which everything that Christ has and is, is derived to us. For if we see that the sun, in sending forth its rays upon the earth, to generate, cherish, and invigorate its offspring, in a manner transfuses its substance into it, why should the radiance of the Spirit be less in conveying to us the communion of his flesh and blood? Wherefore the Scripture, when it speaks of our participation with Christ, refers its whole efficacy to the Spirit. Instead of many, one passage will suffice. Paul, in the Epistle to the Romans (Rom. 8:9-11), shows that the only way in which Christ dwells in us is by his Spirit. By this, however, he does not take away that communion of flesh and blood of which we now speak, but shows that it is owing to the Spirit alone that we possess Christ wholly, and have him abiding in us.

12. Ik kom nu tot de overdreven vermengingen, die de superstitie heeft ingevoerd; want met een verwonderlijke sluwheid heeft de Satan hier gespeeld, om de geesten der mensen van de hemel af te trekken en met een verkeerde dwaling te doortrekken, alsof Christus verbonden was aan het element van het brood. En in de eerste plaats moeten wij ons geenszins zulk een tegenwoordigheid van Christus in het sacrament dromen, als de kunstenaars van het Roomse hof verzonnen hebben, alsof het lichaam van Christus daar door een plaatselijke aanwezigheid gesteld werd, zodat het met de handen getast, met de tanden vermaald en met de mond ingeslikt zou kunnen worden. Want dit was de formule van de herroeping, die paus Nicolaus aan Berengarius gedicteerd heeft om tot een getuigenis te zijn van zijn bekering, en wel met woorden, die zo wonderbaarlijk zijn, dat de schrijver van de toelichting uitroept, dat, wanneer de lezers niet voorzichtig op hun hoede zijn, het gevaar bestaat, dat ze daaruit een erger ketterij zullen putten, dan die van Berengarius was¹. En ofschoon Petrus Lombardus zeer zijn best doet om de ongerijmdheid te verontschuldigen, neigt hij toch meer naar een andere mening. Want evenals wij er geenszins aan twijfelen, dat het lichaam van Christus, naar de voortdurende aard van het menselijk lichaam, begrensd is en zich in de hemel bevindt, waarheen het eenmaal is opgenomen, totdat het wederkomt ten oordeel, zo menen we, dat het geheel onbehoorlijk is het onder deze verderfelijke tekenen terug te brengen of zich te verbeelden, dat het overal tegenwoordig is. En dit is ook waarlijk niet nodig om van zijn gemeenschap te genieten; want de Heere schenkt ons deze weldaad door zijn Geest, opdat wij met lichaam, geest en ziel één met Hem worden. De band dus van die vereniging is de Geest van Christus, door welke wij verbonden worden, en als het ware een kanaal, waardoor al wat Christus zelf is en wat Hij heeft, tot ons gevoerd wordt. Want indien wij zien, dat de zon, wanneer ze met haar stralen de aarde beschijnt, om haar vruchten voort te brengen, te koesteren en te doen groeien, in zekere zin haar substantie op de aarde overbrengt, waarom zou dan de bestraling van Christus' Geest lager staan om de gemeenschap aan zijn vlees en bloed op ons over te voeren? Daarom schrijft de Schrift, wanneer ze spreekt over ons deelgenootschap aan Christus, de ganse kracht daarvan aan de Geest toe. In plaats van vele zal echter één plaats voldoende zijn. Want Paulus zet in Romeinen 8 uiteen, dat Christus in ons niet anders woont dat door zijn Geest: maar toch neemt hij daarmee die gemeenschap des vleses en des bloeds, waarover nu gesproken wordt, niet weg, maar hij leert, dat door de Geest alleen bewerkt wordt, dat wij de gehele Christus bezitten en in ons blijvende hebben.

12. Zweiter Abschnitt: Die Uberschätzung der Zeichen (12-19). Erster Unterabschnitt: Die römische Lehre (12-15). Räumliche Gegenwart des Leibes Christi?

Jetzt gehe ich zu den übertriebenen Vermengungen über, die der Aberglaube aufgebracht hat. Denn hier hat der Satan in erstaunlicher Arglist sein Spiel getrieben, um den Geist der Menschen vom Himmel wegzuziehen und sie mit dem verdrehten Irrtum zu erfüllen, als ob Christus an das Element des Brotes gebunden sei.

Zunächst dürfen wir uns nun die Gegenwart Christi im Sakrament in keiner Weise so zusammenträumen, wie sie sich die Kunstmeister des römischen Hofes erdacht haben, als ob Christi Leib in räumlicher Gegenwärtigkeit hingestellt würde, damit wir ihn mit unseren Händen betasteten, mit unseren Zähnen zerdrückten und mit unserem Munde verschluckten. Denn das ist der Inhalt der Widerrufsformel, die der Papst Nikolaus (II.) dem Berengar (von Tours) diktierte, damit sie als Zeuge seiner Bußfertigkeit diente; und das geschah mit derart ungeheuerlichen Worten, daß der Verfasser der Randbemerkungen (zum Decretum Gratiani) ausruft, es bestehe die Gefahr, daß die Leser, wenn sie nicht vorsichtig auf ihrer Hut seien, daraus eine schlimmere Ketzerei entnähmen, als es die des Berengar gewesen sei (Decretum Gratiani III,2,42; Glosse zum Decretum Gratiani zur nämlichen Stelle). Und Petrus Lombardus gibt sich zwar große Mühe, diesen Widersinn zu beschönigen, neigt aber trotzdem mehr zu einer abweichenden Ansicht.

Denn wir sind nun einerseits fest überzeugt, daß der Leib Christi nach der ständigen Art des menschlichen Leibes begrenzt ist und vom Himmel umschlossen wird (vgl. Apg. 3,21), in den er einmal aufgenommen ist, bis er wiederkommt, um Gericht zu halten; und deshalb halten wir es andererseits für völlig unstatthaft, ihn 949 wieder unter diese vergänglichen Elemente herabzuziehen oder sich einzubilden, er sei allenthalben gegenwärtig.

Das ist aber auch in der Tat nicht notwendig, damit wir des Anteilhabens an ihm genießen können: denn der Herr gewährt uns durch seinen Geist die Wohltat, daß wir nach Leib, Geist und Seele mit ihm eins werden. Das Band dieser Verbindung ist also der Geist Christi: er ist die Verknüpfung, durch die wir mit ihm verbunden werden, und er ist gleichsam ein Kanal, durch den alles, was Christus selber ist und hat, zu uns geleitet wird (Chrysostomus in einer Predigt über den Heiligen Geist). Wenn wir nämlich sehen, wie die Sonne mit ihren Strahlen auf die Erde scheint und gewissermaßen, um ihre Sprößlinge zu zeugen, zu nähren und zu beleben, ihre Substanz auf sie übergehen läßt – weshalb sollten dann die Strahlen des Geistes Christi von geringerem Vermögen sein, um uns die Gemeinschaft mit seinem Fleisch und Blut zuzutragen? Daher kommt es, daß die Schrift, wo sie von unserem Teilhaben an Christus redet, dessen gesamte Kraft auf den Heiligen Geist zurückführt. Statt vieler Stellen mag es genügen, eine einzige zu nennen. Paulus spricht nämlich im achten Kapitel seines Briefes an die Römer davon, daß Christus nicht anders als durch seinen Geist in uns wohnt (Röm. 8,9); aber damit hebt er doch jene Gemeinschaft mit Fleisch und Blut Christi, von der hier die Rede ist, nicht etwa auf, sondern er lehrt, daß es durch den Geist allein dazu kommt, daß wir den ganzen Christus besitzen und als den haben, der in uns bleibt.

12. Roomse dwalings in verband met die nagmaal

Nou kom ek by die oordrewe mengsels wat bygelowigheid ingevoer het. Die Satan het hier trouens met verbasende listigheid gespeel om die gedagtes van mense van die hemel af weg te trek en met verwronge dwaling te deurtrek asof Christus aan die element van brood vasgeheg was.⁷¹ En ten eerste moet ons ons nie verbeel dat daar so ’n teenwoordigheid van Christus in die sakrament is as wat die kunstenaars van die 1689 Roomse hof versin asof die liggaam van Christus met plaaslike teenwoordigheid daar staan om deur ons hande aangeraak, deur ons tande gekou en deur ons mond ingesluk te word nie. Want pous Niklaas het  hierdie formulier vir ’n liedjie aan Berengarius⁷² voorgesê as getuienis van sy berou. Natuurlik is dit woorde wat so verskriklik is dat die skrywer van die kantaantekeninge hierby uitroep dat, as lesers nie versigtig daarteen waak nie, hulle gevaar loop om hulle ’n erger kettery op die hals te haal as wat Berengarius .se kettery was.⁷³

Hoewel Petrus Lombardus hom inderdaad afsloof om vir hierdie dwaasheid verskoning te maak, neig hy nogtans eerder tot ’n opvatting wat daarvan verskil.⁷⁴ Want ons het geen twyfel daaroor dat Christus se liggaam volgens die ewige aard van die menslike liggaam begrens is en deur die hemel ingesluit word waarin dit opgeneem is totdat Hy weer sal kom om te oordeel nie. So ag ons dit beslis as ’n sonde om sy liggaam weer onder hierdie verganklike elemente in te trek, of ons te verbeel dat dit oral teenwoordig is.

Dit is in elk geval nie nodig om gemeenskap met Hom te geniet nie want die Here skenk ons hierdie weldaad deur sy Gees sodat ons na liggaam, gees en siel een met Hom kan word. Die Gees van Christus is dus die band van hierdie verbintenis waardeur ons aan mekaar verbind word – en 1690 wel soos ’n kanaal waardeur alles wat Christus is en het, na ons gelei word.⁷⁵ Want as ons bemerk dat die son sy strale op die aarde laat skyn om die vrugte daarvan voort te bring, te koester en te laat groei en tog op ’n sekere wyse die wese daarvan op die aarde oordra, waarom sou die bestraling van die Gees van Christus te minderwaardig wees om die gemeenskap met sy vlees en bloed aan ons oor te dra?

Wanneer die Skrif oor ons deelname aan Christus praat, skryf dit daarom die hele krag daarvan aan die Gees toe. Uit baie verwysings sal slegs een aanhaling hiervoor voldoende wees. In die agste hoofstuk van sy brief aan die Romeine sê Paulus trouens dat Christus nie op ’n ander wyse in ons woon as deur sy Gees nie.⁷⁶ Daarmee neem hy nogtans nie die gemeenskap met die vlees en die bloed van Christus waarvan ons nou praat weg nie, maar hy leer dat dit deur die enige Gees bewerk word dat ons Christus ten voile in besitneem en dat ons Hom het terwyl Hy in ons woon.⁷⁷

12. Теперь надлежит сказать о путанице и преувеличениях, которые были привнесены сюда суеверием. Ибо Сатана с удивительным коварством посеял среди нас множество иллюзий, чтобы отвлечь наш разум от Неба и обратить его к земле, заставив поверить, будто Иисус привязан к материи хлеба.

Прежде всего остережёмся вслед за софистами (в латинской версии - «ремесленниками Римского двора») так представлять присутствие Христа, будто его Тело нисходит на жертвенник и пребывает на нём, так сказать, локально, чтобы затем быть взятым руками, пережёванным зубами и проглоченным глоткой. Эту замечательную формулу папа Николай продиктовал Беренгарию, дабы удостовериться в его покаянии (См.: Decretum Gratiani III (De consecratione), dist.II, c.42). Но слова её столь чудовищны, что глоссатор канона был вынужден некоторые из них заменить: если читатели не будут должным образом предупреждены и наставлены, эти слова могут завести их в худшую ересь, нежели беренгариева. И автор «Сентенций», приложивший не мало усилий к тому, чтобы оправдать абсурдность этой формулы, тем не менее склоняется к противоположному мнению (Пётр Ломбардский. Сентенции, IV, dist. XII, c. 4-5 (MPL, CXCII, 865)).

Ибо мы не сомневаемся как в том, что тело Иисусово имеет свои пределы в соответствии с требованиями человеческой природы и взято на Небо вплоть до того дня, когда Христос придёт судить нас, так и в том, что непозволительно сводить его к тленным элементам или воображать, будто оно присутствует повсюду (Кальвин намекает здесь на доктрину Лютера о вездесущности Тела Христова). Чтобы обрести причастность к нему, фактически в последнем нет никакой необходимости: ведь Иисус Христос дарует нам причастность Себе через своего Духа, соединяющего нас с Ним в единое целое по плоти, разуму и душе. Поэтому связь этой общности есть Дух Святой, скрепляющий нас воедино. И Он же есть канал или проводник, по которому к нам нисходит всё, чем является и чем обладает Христос (Иоанн Златоуст. Проповедь о Святом Духе (изд. Bale, 1530, V, 379; в MPG отсутствует)).

Мы видим, как озаряющее землю солнце некоторым образом посылает посредством лучей свою субстанцию, чтобы рождать и питать земные плоды вплоть до достижения ими спелости. Но разве свет и излучение Духа Иисуса Христа обладает меньшей силой и неспособно приобщить нас к его Плоти и Крови? Поэтому Писание, говоря о нашем приобщении ко Христу, приписывает его осуществление Духу Христову. В качестве свидетельства достаточно привести одно место. Св. Павел в восьмой главе Послания к римлянам заявляет, что Христос живёт в нас не иначе, к посредством своего Духа. Этими словами апостол отнюдь не разрушает той причастности Телу и Крови Христовым, о которой идёт здесь речь. Он лишь доказывает, что Дух есть единственное средство, благодаря которому мы получаем Христа и имеем Его в себе.

13. | Verecundius Scholastici, quos tam barbarae impietatis horror tenuit: nihil tamen ipsi quoque quam subtilioribus praestigiis ludunt^d. || Non circumscriptive, nec corporali modo contineri illic Christum concedunt³; sed rationem deinde comminiscuntur, quam nec ipsi intelligunt, nec aliis possunt explicare; quae tamen eo recidit, ut Christus in specie panis quam vocant quaeratur⁴. Quid enim? quum substantiam panis in Christum converti dicunt⁵, annon affigunt albedini, quam illic reliquam faciunt? At sic continetur in sacramento ut in caelo maneat, inquiunt: nec aliam quam habitudinis praesentiam statuimus⁶. Verum quaecunque faciendo fuco vocabula obtendant, hic omnium finis est, per consecrationem Christum fieri qui antea panis erat: ut deinde sub illo panis colore lateat Christus. || Quod etiam diserte exprimere eos non pudet. Sunt enim Lombardi verba, corpus Christi, quod in se visibile est, sub specie panis, facta consecratione, latere et operiri [Lib. 4. Dist. 12]⁷. Ita illius panis figura nihil aliud quam larva est, quae 357 carnis conspectum auferat oculis. || Neque vero multis coniecturis opus est, ut deprehendamus, quas istis verbis insidias tendere voluerint, quum res ipsa clare loquatur. Quanta enim superstitione iam seculis aliquot, non tantum hominum vulgus, sed primores quoque ipsi detenti fuerint, ac hodie in Papisticis Ecclesiis detineantur, videre est^a. Nam^b de vera fide parum solliciti (qua sola et in Christi^c pervenimus societatem, et cum ipso cohaeremus) modo carnalem eius^d praesentiam habeant, quam ultra verbum fabricarunt^e, satis illum praesentem habere se putant^f. Proinde hoc in summa profectum videmus ista ingeniosa subtilitate, ut panis pro Deo haberetur^g.

13. Les Theologiens scolastiques ayans horreur d’une impieté si barbare parlent un peu plus sobrement, ou en parolles couvertes: toutesfois ce n’est que pour evader plus subtilement. C’est qu’ils concedent que Jesus Christ n’est point enclos au pain et au vin localement, ne d’une façon corporelle: mais ils forgent une façon nouvelle, laquelle ils n’entendent point, et tant moins la peuvent-ils expliquer aux autres: toutesfois la somme revient là, qu’ils enseignent de chercher Jesus Christ en l’espece du pain, qu’ils appellent. Qu’ainsi soit, quand ils disent que la substance du pain est convertie en luy, n’attachent-ils point sa substance à la blancheur, laquelle ils disent seule rester là? Mais ils disent qu’il est tellement contenu en l’espece du pain qu’il demeure cependant au ciel, et nomment ceste presence, d’Habitude. Mais quelques mots qu’ils inventent pour couvrir leur mensonge et luy donner couleur, si reviennent-ils tousjours à ceste fin, que ce qui estoit pain devient Christ: tellement qu’apres la consecration, la substance de Jesus Christ est cachée sous la couleur du pain. Ce qu’ils n’ont point honte de prononcer haut et clair. Car voicy les propres mots de leur Maistre des Sentences, que le corps de Christ estant invisible en soy, est caché et couvert sous l’apparence du pain, apres la consecration¹⁷⁸. Et pourtant selon luy, la figure du pain n’est qu’une masque pour oster le regard du corps.

13. Deterred by a horror of such barbarous impiety, the schoolmen have expressed themselves in more modest language, yet they only trifle with equal fallacy and greater subtlety. They admit that Christ is not contained in the bread and wine in a local or corporeal manner; but they afterwards invent a manner which they neither understand themselves nor can explain to others; which, however, amounts to this, that Christ is to be sought, as they express it, in the form of bread. When they say that the substance of bread is transmuted into Christ, do they not attach his substance to the whiteness, which they pretend is all that remains of the bread? But, they say, he is so contained in the sacrament, that he remains in heaven, and we maintain no other presence than that of habitude. But whatever words they employ to gloss over their notions, they all terminate in this, that, by the consecration, that which was before bread becomes Christ, so that the substance of Christ is concealed under the colour of bread. This they are not ashamed to express in plain terms; for Lombard says, “That the body of Christ, which is visible in itself, is hidden and concealed, after the consecration, under the form of bread.” Thus the figure of the bread is nothing but a veil, which prevents the flesh from being seen. Nor is there any need of many conjectures, to discover what snares they intended to lay in these words, which the thing itself plainly evinces. For it is evident in what profound superstition not only the people in general, but even the principal men, have now for several ages been involved, and are involved, at the present day, in the Papal churches. True faith, which is the sole medium of our union and communion with Christ, being an object of little solicitude to them, provided they have that carnal presence which they have fabricated without any authority from the Divine word, they consider him as sufficiently present with them. The consequence of this ingenious subtlety, therefore, we find to be this, that bread has been taken for God.

13. Transubstantiation as feigned by the Schoolmen. Refutation. The many superstitions introduced by their error.

The Schoolmen, horrified at this barbarous impiety, speak more modestly, though they do nothing more than amuse themselves with more subtle delusions. They admit that Christ is not contained in the sacrament circumscriptively, or in a bodily manner, but they afterwards devise a method which they themselves do not understand, and cannot explain to others. It, however, comes to this, that Christ may be sought in what they call the species of bread. What? When they say that the substance of bread is converted into Christ, do they not attach him to the white colour, which is all they leave of it? But they say, that though contained in the sacrament, he still remains in heaven, and has no other presence there than that of abode. But, whatever be the terms in which they attempt to make a gloss, the sum of all is, that that which was formerly bread, by consecration becomes Christ: so that Christ thereafter lies hid under the colour of bread. This they are not ashamed distinctly to express. For Lombard’s words are, “The body of Christ, which is visible in itself, lurks and lies covered after the566act of consecration under the species of bread” (Lombard. Sent. Lib. 4 Dist. 12). Thus the figure of the bread is nothing but a mask which conceals the view of the flesh from our eye. But there is no need of many conjectures to detect the snare which they intended to lay by these words, since the thing itself speaks clearly. It is easy to see how great is the superstition under which not only the vulgar but the leaders also, have laboured for many ages, and still labour, in Popish Churches. Little solicitous as to true faith (by which alone we attain to the fellowship of Christ, and become one with him), provided they have his carnal presence, which they have fabricated without authority from the word, they think he is sufficiently present. Hence we see, that all which they have gained by their ingenious subtlety is to make bread to be regarded as God.

13. De Scholastieken, die bevangen waren door een huivering voor een zo barbaarse goddeloosheid, zijn schroomvalliger te werk gegaan; maar toch doen ook zij niets anders dan met wat fijner begoochelingen spelen. Zij geven toe, dat Christus in het sacrament niet plaatselijk besloten noch op lichamelijke wijze ingesloten is; maar daarna verzinnen zij een redenering, die zij zelf niet begrijpen en ook anderen niet kunnen uitleggen, maar die hierop neerkomt, dat Christus in de gedaante des broods, zoals zij het noemen, gezocht moet worden. Immers wanneer ze zeggen, dat de substantie van het brood in Christus wordt veranderd, hechten zij Hem dan niet aan de blanke kleur van het brood, die zij daar over laten? Maar, zeggen ze, Hij is zo in het sacrament besloten, dat Hij toch in de hemel blijft, en wij stellen geen andere tegenwoordigheid dan die van de gestalte. Maar welke woorden ze ook gebruiken om een schone schijn voor te wenden: dit is toch het eind van die alle, dat hetgeen tevoren brood was, door de consecratie Christus wordt, opdat daarna onder die kleur van het brood Christus verborgen zij. En zij schamen zich er ook niet voor dat uitdrukkelijk te zeggen. Want het zijn de woorden van Lombardus¹, dat het lichaam van Christus, dat op zichzelf zichtbaar is, nadat de consecratie geschied is, onder de gedaante van het brood schuil gaat en verborgen wordt. Zo is de gedaante van dat brood niets anders dan een masker, dat de aanblik van het vlees onttrekt aan de ogen. En er zijn niet veel gissingen nodig om te ontdekken, welke lagen zij door die woorden hebben willen leggen, daar de zaak zelf duidelijk spreekt. Want men kan zien, in hoe grote superstitie reeds ettelijke eeuwen lang niet slechts de grote massa der mensen, maar ook de voornaamsten zelf bevangen zijn geweest. Want zich weinig bekommerend over het ware geloof, waardoor wij alleen tot Christus' gemeenschap komen en met Hem verenigd worden, menen zij, dat zij Hem voldoende als tegenwoordig bezitten, wanneer ze maar zijn vleselijke tegenwoordigheid hebben, die ze buiten Gods Woord om hebben tot stand gebracht. Daarom zien wij in hoofdsom, dat men door die vernuftige scherpzinnigheid zo ver gekomen is, dat het brood voor God gehouden werd.

13.

Bescheidener äußern sich solche Schultheologen, die in der Abscheu gegen solch barbarische Gottlosigkeit befangen sind. Aber auch sie tun trotzdem nichts anderes, als daß sie mit feineren Gaukeleien ihr Spiel treiben. Sie geben zu, daß Christus nicht im räumlichen Sinne oder auf leibliche Weise im Sakrament enthalten sei; aber dann erdenken sie sich einen Gedankengang, den sie weder selbst begreifen noch anderen begreiflich machen können, und der geht dann doch darauf hinaus, daß man Christus in der Gestalt (species) des Brotes sucht, wie sie es nennen. Wieso nun? Sie behaupten, die Substanz des Brotes werde in Christus verwandelt – binden sie ihn damit nicht an die weiße Farbe, die nun nach ihrer Meinung allein (von dem Brote) übrigbleibt? Aber, so sagen sie, er ist in der Weise im Sakrament enthalten, daß er doch zugleich im Himmel verbleibt, und wir behaupten keine andere Gegenwärtigkeit als die der sinnlichen Beschaffenheit. Aber was für Wörter sie nun auch zum Vorwand nehmen mögen, um ihrer Sache einen schönen Schein zu geben, so ist doch das Ziel bei allen dies, daß etwas, was zuvor Brot war, durch die Weihe (consecratio) nun Christus wird, so daß sich Christus nun weiter unter dieser Farbe des Brotes verbirgt. Sie schämen sich auch nicht, diese Meinung ausdrücklich auszusprechen. Denn der Lombarde erklärt wörtlich, der Leib Christi, der an und für sich sichtbar sei, liege nach Vollzug der Weihe unter der Gestalt des Brotes verborgen und werde von ihr überdeckt (Sentenzen IV,10,2). So ist also das Abbild jenes Brotes nichts anderes als eine Larve, die unseren Augen den Anblick des Fleisches entziehen soll. Es sind aber auch nicht viele Vermutungen vonnöten, damit wir herausbekommen, was für trügerische Anschläge sie mit diesen Worten haben bereiten wollen; denn die Tatsachen selber reden klar und deutlich. Denn es liegt vor Augen, in was für einem großen Aberglauben schon manche Jahrhunderte lang nicht nur die große Menge der Menschen, sondern auch die führenden Männer gesteckt haben, ja, auch heute noch unter den papistischen Kirchen stecken. Denn um den wahren Glauben, durch den allein wir zu der Gemeinschaft mit Christus kommen und mit Christus verbunden 950 sind, haben sie sich wenig Sorge gemacht, aber unterdessen meinen sie Christus genugsam gegenwärtig zu haben, wenn sie nur seine fleischliche Gegenwart besitzen, die sie sich außerhalb des Wortes ausgeklügelt haben. Daher sehen wir wie bei dieser scharfsinnigen Spitzfindigkeit im wesentlichen soviel herausgekommen ist, daß man das Brot für Gott hält!

13. Die transsubstansiasieleer van die Skolastici

Die Skolastici wat geskrik het vir so ’n barbaarse goddeloosheid, was meer beskroomd.⁷⁸ Hulle doen egter nogtans niks anders as om met fyner bedrog die spot daarmee te dryf nie. Hulle gee wel toe dat Christus nie begrens of op ’n liggaamlike wyse daarin vervat is nie,⁷⁹ maar hulle versin daarna ’n wyse wat hulle self nie begryp en wat hulle ook nie vir ander kan verduidelik nie. Dit kom nogtans daarop neer dat Christus in die gestalte van die brood - soos hulle dit noem -, gesoek moet word. Wat beteken dit? Wanneer hulle beweer dat die substansie van die brood in Christus verander, heg hulle Christus miskien aan die wit kleur wat hulle alleen daar agterlaat?

“Maar”, sê hulle, “Hy word so in die sakrament ingesluit dat Hy nogtans in die hemel bly; en ons stel slegs die teenwoordigheid van sy uiterlike gestalte hier”.⁸⁰ Maar watter woorde hulle ook al voorwend om ons te mislei, is die doelstelling van alles nog dat dit wat vooraf brood was, 1691 deur hulle konsekrasie Christus word sodat Christus daarna onder die kleur van die brood verskuil is. En hulle skaam hulle nie om dit uitdruklik te stel nie. Lombardus se woorde is trouens dat die liggaam van Christus wat op sigself sienlik is, nadat die konsekrasie daarvan plaasgevind het, in die gedaante van die brood skuil en daarin weggesteek word.⁸¹ Die gestalte van die brood is dus niks anders as ’n masker wat ons oë die aanskouing van sy vlees ontneem nie.

Ons het trouens nie baie vertolkings nodig om te bevind dat hulle bedoel om met daardie woorde strikke te stel nie omdat die werklikheid self duidelik spreek. Dit is immers maklik om te sien in watter groot bygeloof nie slegs die gewone mense nie, maar ook hulle owerstes reeds etlike eeue lank gehou is, en vandag nog in die kerke van die pousgesindes gehou word. Hulle bekommer hulle immers weinig oor die ware geloof waardeur ons alleen die gemeenskap met Christus bereik en ons met Hom verenig; so lank hulle maar sy vleeslike teenwoordigheid het wat hulle sonder die Woord verdig, reken hulle dat Hy teenwoordig genoeg by hulle is. Ons sien dus kortom dat hulle met hierdie behendige skerpsinnigheid so ver gevorder het dat die brood as God beskou word.

13. Схоластические теологи, страшась столь варварского нечестия, выражаются более сдержанно или уклончиво. Но это всего лишь попытка более ловко обойти затруднение. На словах они соглашаются с тем, что Иисус Христос не заключён локальным и телесным образом в хлебе и вине (Alexander Halensis. Summa theologiae, IV, qu. 40, m. 3, art. 7; Bonaventura: «utrum corpusChristi sit dimensive sive circum» («...что тело Христово пространственно или ограниченно присутствует а этих образах»). - Comment. IV, dist. 10, pars I, qu. 4 (изд. Quaracchi-Firenze, v. IV, р. 222 р.); Gabrial Biel. Comment. Sent., IV, dist. X, qu. 1Е). Однако они изображают некий новый способ присутствия Христа, который сами не могут уразуметь, а ещё менее - объяснить другим. Суть же их учения сводится к тому, что Христа якобы нужно искать в так называемом образе (species) хлеба (Флорентийский собор (1439), булла «Exulatate Deo»). Что это значит? Когда они говорят, что субстанция хлеба пресуществляется в Иисуса Христа, не связывают ли они субстанцию с белизной, которая, по их словам, единственно остаётся неизменной? Но они утверждают, что Христос таким же образом содержится в образе хлеба, каким в то же время остается на Небесах. Это присутствие они называют «habitudo» (Gabriel Biel. Comment. Sent., IV, dist. X, qu. 1A). Но какими бы словами они ни прикрывали свои лживые измышления, всё сводится к одному: то, что было хлебом, становится Христом. Таким образом, после освящения хлеба под его видом скрывается субстанция Иисуса Христа. И они не стыдятся заявлять об этом во всеуслышание! Так, автор «Сентенций» утверждает, что тело Христово, само по себе видимое, после освящения облекается в образ хлеба и скрывается в нём (Пётр Ломбардский. Сентенции. IV,dist. 10, 2 (МРL, СХСII, 860)). И потому, согласно его учению, образ хлеба есть не более чем маска, скрывающая от взора тело.

14. | Hinc prodiit fictitia illa transsubstantiatio, pro qua hodie acrius depugnant quam pro omnibus aliis fidei suae capitibus^{h 1}. || Neque enim se expedire primi localis praesentiae architecti poterant quomodo Christi corpus panis substantiae permixtumⁱ foret, quin protinus occurrerent multa absurda. Ergo ad hoc figmentum confugere necesse fuit, fieri conversionem panis in corpus: non quod proprie ex pane corpus fiat, sed quia Christus, ut sub figura se occultet, substantiam in nihilum redigit². Mirum autem est eo inscitiae imo stuporis fuisse prolapsos, ut non solum repugnante Scriptura, sed etiam veteris Ecclesiae consensu³, 358 monstrum illud in medium proferrent. Fateor quidem nonnullos veterum conversionis voce interdum fuisse usos: non quod abolere vellent in externis signis substantiam, sed ut docerent panem mysterio dicatum longe a vulgari distare, ac iam alium esse¹. Ubique autem clare praedicant omnes sacram Coenam duabus partibus constare, terrena et caelesti: ac terrenam sine controversia interpretantur panem et vinum². || Certe quicquid garriant^a, vetustatis patrocinio, quod evidenti Dei^b verbo saepe opponere audent³, in confirmando isto dogmate destitui palam est^c; nec enim ita^d pridem excogitatum fuit^e, ignoratum quidem non^f melioribus illis seculis modo^g, quibus purior adhuc vigebat religionis doctrina: || sed quum iam admodum inquinata esset illa puritas⁴. || Nemo^h est veterum qui sacra Coenae symbola non fateatur disertis verbis panem et vinum esse: etsi, ut dictum estⁱ, variis epithetis illa interdum insigniunt, ad commendandam mysterii dignitatem. || Nam quod dicunt, in consecratione fieri arcanam conversionem, ut iam aliud sit quam panis et vinum, nuper admonui⁵ eo non significare^k, in nihilum ipsa redigi, sed iam alio loco habenda esse quam communes cibos, 359 qui duntaxat ad pascendum ventrem sunt destinati: quum in iis nobis exhibeatur spiritualis animae cibus ac potus. Id neque nos negamus. Si conversio est, inquiunt isti, necesse est aliud ex alio fieri. Si intelligunt, fieri aliquid quod prius non erat, assentior. Si ad suam illam imaginationem trahere volunt, respondeant mihi quam mutationem fieri sentiant in Baptismo. Nam Patres hic quoque mirificam conversionem statuunt, quum dicunt ex corruptibili elemento fieri spirituale animae lavacrum, aquam tamen manere nemo negat. At nihil, inquiunt, tale in Baptismo habetur quale illud est in Coena, Hoc est corpus meum. Quasi de verbis illis agatur, quae satis expeditum sensum habent: ac non potius de illa voce conversionis, quae nihil amplius in Coena significare debet quam in Baptismo. Valeant igitur cum istis syllabarum aucupiis, quibus nihil aliud quam suam ieiunitatem produnt. || Nec vero significatio aliter quadraret, nisi veritas quae illic figuratur, vivam effigiem haberet in externo signo. Voluit Christus externo symbolo testari, carnem suam esse cibum; si inane duntaxat panis spectrum, non panem verum proponeret, ubi analogia, vel similitudo, quae deducere nos a re visibili ad invisibilem debet? Nam ut omnia inter se conveniant, non longius se extendet significatio quam nos specie carnis Christi pasci. || Quemadmodum si in Baptismo figura aquae oculos falleret, nobis certum non esset ablutionis nostrae pignus: imo fallaci illo spectaculo vacillandi nobis occasio daretur. Evertitur ergo sacramenti natura, nisi in modo significandi terrenum signum rei caelesti respondeat^a. || Ac proinde perit nobis mysterii huius veritas, nisi verus panis verum Christi corpus repraesentet. Iterum repeto¹, Quum Coena nihil aliud sit quam conspicua eius promissionis^b || testificatio quae Ioannis sexto habetur, nempe Christum esse panem vitae qui e caelo descendit²: panem visibilem intercedere^c oportet quo spiritualis ille figuretur: nisi 360 nobis perire volumus omnem^a fructum quem in hac parte sustinendae nostrae imbecillitati Deus^b indulget^c. || Iam qua ratione colligeret Paulus, nos omnes panem unum ac corpus unum esse qui panem unum simul participamus [1. Cor. 10. d. 17], si spectrum panis duntaxat, ac non) potius naturalis veritas maneret^d?

14. De là est sortie ceste transsubstantiation fantastique, pour laquelle les Papistes combattent aujourdhuy plus asprement que pour tous les autres articles de leur foy. Les premiers inventeurs de ceste opinion ne se pouvo y ent re soudre, comment le corps de Jesus Christ fust meslé avec la substance du pain, que beaucoup d’absurditez ne leur vinssent incontinent devant les yeux. Ainsi, la necessité les a contraint de courir à ce miserable refuge: c’est que le pain est converty au corps de Jesus Christ: non pas qu’à proprement parler, le pain soit fait corps: mais pource que Jesus Christ, pour se cacher sous la figure du pain, aneantit la substance d’iceluy. Or c’est merveille qu’ils soyent trebuschez en telle ignorance, voire stupidité, que non seulement ils ayent osé contredire à toute l’Escriture saincte, mais aussi à ce qui avoit esté tousjours tenu en l’Eglise ancienne, pour mettre en avant un tel monstre. Je confesse bien qu’aucuns des Anciens ont quelquefois usé du mot de Conversion: non pas pour abolir la substance des signes exterieurs, mais pour enseigner que le pain dedié à ce mystere, est different du pain commun, et tout autre qu’il n’estoit auparavant. Cependant tous d’un accord ils afferment que la saincte Cene a deux choses: l’une terrestre, et l’autre celeste. Et ne font point de scrupule en cela, que le pain et le vin sont les signes terrestres. Certes quoy qu’ils babillent, il est tout notoire qu’en cest endroit ils ont les Anciens contraires, lesquels souvent ils osent bien opposer pour authorité à Dieu mesme. Car ceste imagination a esté controuvée depuis peu de temps: pour le moins elle a esté incognue non seulement du temps que la pure doctrine estoit encore en vigueur, mais mesme depuis que ceste pureté a esté infectée de beaucoup de souillures. Quoy qu’il en soit, il n’y a nul des Anciens qui ne confesse ouvertement que le pain et le vin sont signes du corps et du sang de Jesus Christ: combien que quelquefois pour magnifier la dignité du mystere, il leur donnent divers tiltres. Car ce qu’ils disent qu’en consacrant le pain il se fait une conversion secrete, tellement qu’il y a autre chose que du pain et du vin, ce n’est pas, comme j’ay desja monstré, pour signifier que le pain et le vin s’esvanouissent, mais qu’on les doit avoir en autre estime que des viandes communes, qui sont seulement pour paistre le ventre: veu que là nous avons le boire et le manger spirituel pour nous nourrir nos ames. Nous confessons donques que ce que disent les anciens Docteurs est vray. Mais à ce que ces forgeurs d’opinion nouvelle arguent, que s’il y a conversion, il faut que le pain soit aneanty, et que le corps de Jesus Christ y succede: je respon qu’il est bien vray que le pain est fait autre qu’il n’estoit pas: mais s’ils veulent tirer cela à leur resverie, je leur demande quel changement ils pensent qu’il se face au Baptesme. Car les Anciens recognoissent qu’il s’y fait aussi une conversion admirable, c’est qu’un element corruptible est fait lavement spirituel des ames: et toutesfois nul ne nie que l’eau ne demeure en sa substance. Ils repliquent qu’il n’y a point tel tesmoignage du Baptesme comme de la Cene, VOICY MON CORPS. Mais il n’est point question encores de ces mots-là: ains seulement du mot de Conversion, lequel n’emporte non plus en un endroit qu’en l’autre. Ainsi, qu’ils se deportent d’amener tels menus fatras, lesquels monstrent combien ils sont despourveus de bonnes raisons. Et de fait, la signification ne pourroit autrement consister, si la verité qui est là figurée n’avoit son image vive au signe exterieur. Jesus Christ a voulu declairer visiblement que sa chair est viande. S’il ne proposoit qu’une apparence vuide du pain sans aucune substance, où seroit la similitude laquelle nous doit mener des choses visibles au bien invisible qui nous est representé? Car si on les veut croire, on ne seroit point conduit plus outre, et ne pourroit-on recueillir autre chose, sinon que nous sommes repeus d’une vaine apparence de la chair de Christ. Comme si au Baptesme il n’y avoit qu’une figure d’eau qui trompast noz yeux, ce ne nous seroit pas un certain gage de nostre lavement: qui pis est, par un tel spectacle frustratoire nous aurions occasion de chanceller: bref, la nature des Sacremens est renversée, si le signe terrien ne respond à la chose celeste, pour bien signifier ce qui doit estre là cognu. Et par ainsi la verité de la Cene seroit mise sous le pied, sans qu’il y eust du vray pain pour representer le vray corps de Jesus Christ. Je dy derechef, puis que la Cene n’est autre chose qu’une confirmation visible de ce qui est recité au sixieme de sainct Jean, assavoir que Jesus Christ est le pain de vie qui est descendu du ciel (Jean 6:51), qu’il est du tout requis qu’il y ait du pain materiel et visible, pour figurer celuy qui est spirituel: si nous ne voulons que le moyen que Dieu nous a donné pour supporter nostre foiblesse, perisse sans que nous en ayons aucun profit. Davantage, comment sainct Paul conclurroit-il, que nous qui participons d’un pain, sommes faits tous ensemble un pain et un corps (1 Cor. 10:17), s’il n’y avoit qu’un fantosme de pain seulement, et non pas la propre verité et substance?

14. Hence proceeded that pretended transubstantiation, for which they now contend with more earnestness than for all 537the other articles of their faith. For the first inventors of the local presence were unable to explain how the body of Christ could be mixed with the substance of the bread, without being immediately embarrassed by many absurdities. Therefore they found it necessary to have recourse to this fiction, that the bread is transmuted into the body of Christ; not that his body is properly made of the bread, but that Christ annihilates the substance of the bread, and conceals himself under its form. It is astonishing that they could fall into such ignorance, and even stupidity, as to promulgate such a monstrous notion, in direct opposition to the Scripture and to the doctrine of the primitive Church. I confess, indeed, that some of the ancient writers sometimes used the word conversion, not with a view to destroy the substance of the external signs, but to signify that the bread dedicated to that sacrament is unlike common bread, and different from what it was before. But they all constantly and expressly declare, that the sacred supper consists of two parts, earthly and heavenly; and the earthly part they explain, without the least hesitation, to be bread and wine. Whatever the Romanists may pretend, it is very clear that the authority of the ancients, which they frequently presume to oppose to the plain word of God, affords them no assistance in the support of this dogma; and, indeed, it is comparatively but of recent invention, for it was not only unknown to those better times, when the doctrine of religion still flourished in its purity, but even when that purity had already been much corrupted. There is not one of the ancient writers who does not acknowledge in express terms that the consecrated symbols of the supper are bread and wine; though, as we have observed, they sometimes distinguish them with various titles, to celebrate the dignity of the mystery. For when they say, that a secret conversion takes place in the consecration, so that they are something different from bread and wine, I have already stated their meaning to be, not that the bread and wine are annihilated, but that they are to be considered in a different light from common aliments, which are merely designed for the nourishment of the body; because, in those elements, we are presented with the spiritual meat and drink of the soul. In this we also coincide. But, say our opponents, if there be a conversion, one thing must be changed into another. If they mean that something is made what it was not before, I agree with them. If they wish to apply this to their absurd notion, let them tell me what change they think takes place in baptism. For in that also the fathers state a wonderful conversion, when they say, that from the corruptible element proceeds a spiritual ablution of the soul, yet not one of them denies that it retains the substance of water. But 538there is no such declaration, they say, respecting baptism as there is respecting the supper: “This is my body.” As though the question related to those words, which have a meaning obvious enough, and not rather to the conversion or change spoken of, which ought to signify no more in the supper than in baptism. Let them cease their verbal subtleties, therefore, which only betray their own absurdity. Indeed, there would be no consistency in the signification, if the external sign were not a living image of the truth which is represented in it. By the external sign, Christ intended to declare that his flesh is meat. If he were to set before us a mere spectre of bread, and not real bread, where would be the analogy or similitude, which ought to lead us from the visible emblem to the invisible substance? For, to preserve the correspondence complete, the signification would extend no further than that we should be fed with an appearance of the flesh of Christ. As in baptism, if there were nothing but an appearance of water to deceive our eyes, we should have no certain pledge of our ablution; and such an illusive representation we should find a source of painful uncertainty. The nature of the sacrament, therefore, is subverted, unless the earthly sign correspond in its signification to the heavenly substance; and, consequently, we lose the truth of this mystery, unless the true body of Christ be represented by real bread. I repeat it again; since the sacred supper is nothing but a visible attestation of the promise, that Christ is “the bread of life which cometh down from heaven,”¹²⁵⁷ it requires the use of visible and material bread to represent that which is spiritual; unless we are determined that the means which God kindly affords to support our weakness shall be altogether unavailing to us. With what reason could Paul conclude that “we, being many, are one bread, for we are all partakers of that one bread,”¹²⁵⁸ if there were nothing but a mere phantom of bread, and not the true and real substance of it?

14. The fiction of transubstantiation why invented contrary to Scripture, and the consent of antiquity. The term of transubstantiation never used in the early Church. Objection. Answer.

Hence proceeded that fictitious transubstantiation¹ for which they fight more fiercely in the present day than for all the other articles of their faith. For the first architects of local presence could not explain, how the body of Christ could be mixed with the substance of bread, without forthwith meeting with many absurdities. Hence it was necessary to have recourse to the fiction, that there is a conversion of the bread into body, not that properly instead of bread it becomes body, but that Christ, in order to conceal himself under the figure, reduces the substance to nothing. It is strange that they have fallen into such a degree of ignorance, nay, of stupor, as to produce this monstrous fiction not only against Scripture, but also against the consent of the ancient Church. I admit, indeed, that some of the ancients occasionally used the term conversion, not that they meant to do away with the substance in the external signs, but to teach that the bread devoted to the sacrament was widely different from ordinary bread, and was now something else. All clearly and uniformly teach that the sacred Supper consists of two parts, an earthly and a heavenly. The earthly they without dispute interpret to be bread and wine. Certainly, whatever they may pretend, it is plain that antiquity, which they often dare to oppose to the clear word of God, gives no countenance to that dogma. It is not so long since it was devised; indeed, it was unknown not only to the better ages, in which a purer doctrine still flourished, but after that purity was considerably impaired. There is no early Christian writer who does not admit in distinct terms that the sacred symbols of the Supper are bread and wine, although, as has been said, they sometimes distinguish them by various epithets, in order to recommend the dignity of the mystery. For when they say that a secret conversion takes place at consecration, so that it is now something else than bread and wine, their meaning, as I already observed, is, not that these are annihilated, but that they are to be considered in a different light from common food, which is only intended to feed the body, whereas in the former the spiritual food and drink of the mind are exhibited. This we deny not. But, say our opponents, if there is conversion, one thing must become another. If567they mean that something becomes different from what it was before, I assent. If they will wrest it in support of their fiction, let them tell me of what kind of change they are sensible in baptism. For here, also, the Fathers make out a wonderful conversion, when they say that out of the corruptible element is made the spiritual laver of the soul, and yet no one denies that it still remains water. But say they, there is no such expression in Baptism as that in the Supper, This is my body; as if we were treating of these words, which have a meaning sufficiently clear, and not rather of that term conversion, which ought not to mean more in the Supper than in Baptism. Have done, then, with those quibbles upon words, which betray nothing but their silliness. The meaning would have no congruity, unless the truth which is there figured had a living image in the external sign. Christ wished to testify by an external symbol that his flesh was food. If he exhibited merely an empty show of bread, and not true bread, where is the analogy or similitude to conduct us from the visible thing to the invisible? For, in order to make all things consistent, the meaning cannot extend to more than this, that we are fed by the species of Christ’s flesh; just as, in the case of baptism, if the figure of water deceived the eye, it would not be to us a sure pledge of our ablution; nay, the fallacious spectacle would rather throw us into doubt. The nature of the sacrament is therefore overthrown, if in the mode of signifying the earthly sign corresponds not to the heavenly reality; and, accordingly, the truth of the mystery is lost if true bread does not represent the true body of Christ. I again repeat, since the Supper is nothing but a conspicuous attestation to the promise which is contained in the sixth chapter of John—viz. that Christ is the bread of life, who came down from heaven, that visible bread must intervene, in order that that spiritual bread may be figured, unless we would destroy all the benefits with which God here favours us for the purpose of sustaining our infirmity. Then on what ground could Paul infer that we are all one bread, and one body in partaking together of that one bread, if only the semblance of bread, and not the natural reality, remained?

14. Hieruit is die verzonnen transsubstantiatie voortgekomen, voor welke zij tegenwoordig heftiger vechten dan voor alle andere hoofdstukken van hun geloof. Immers de eerste uitvinders van de plaatselijke tegenwoordigheid konden zich niet redden uit de vraag, hoe het lichaam van Christus met de substantie van het brood vermengd was, zonder dat terstond vele ongerijmde dingen zich voordeden. Dus moesten ze de toevlucht nemen tot dit verzinsel, dat een verandering plaats heeft van het brood in het lichaam, niet dat het lichaam in eigenlijke zin wordt uit het brood, maar zo, dat Christus de substantie van het brood te niet maakt, opdat Hij zich onder de figuur des broods zou verbergen. En het is wonderlijk, dat zij tot zulk een onwetendheid ja van domheid vervallen zijn, dat ze niet alleen tegen de Schrift, maar ook tegen het eenparig gevoelen der oude kerk in dat gedrocht te voorschijn brachten. Ik erken wel, dat sommigen der ouden het woord verandering somtijds gebruikt hebben, niet omdat ze in de uiterlijke tekenen de substantie wilden wegnemen, maar om te leren dat het door het sacrament gewijde brood veel verschilt van het gewone brood en nu een ander is. Maar overal verkondigen allen duidelijk, dat het Heilige Avondmaal bestaat uit twee delen, een aards en een hemels; en onder het aards deel verstaan ze zonder enig geschil het brood en de wijn. Ongetwijfeld, wat ze ook bazelen, het is duidelijk, dat ze van de steun der oude leraars, die ze dikwijls tegenover het duidelijke Woord Gods durven stellen, tot bevestiging van dit leerstuk verstoken blijven. Immers het is eerst niet zo lang geleden uitgedacht, daar het onbekend was niet alleen in die betere tijden, toen de zuivere leer der religie nog krachtiger leefde, maar ook toen die zuiverheid reeds zeer bezoedeld was. Er is niemand der oude leraars, die niet uitdrukkelijk erkent, dat de heilige tekenen van het Avondmaal zijn brood en wijn; ofschoon ze, gelijk gezegd is, die soms met verschillende lofwoorden versieren, om de waardigheid van het sacrament aan te prijzen. Want wanneer ze zeggen, dat in de consecratie een verborgen verandering geschiedt, zodat het nu wat anders is dan brood en wijn, dan geven ze daarmee, gelijk ik zo pas vermeldde, niet te kennen, dat het brood en de wijn te niet gaan, maar dat ze nu anders moeten beschouwd worden dan gewone spijzen, die slechts bestemd zijn tot het voeden van de buik, daar ons in hen de geestelijke spijs en drank der ziel geschonken wordt. En dit loochenen ook wij niet. Indien er verandering is, zeggen zij, dan moet uit het ene het andere worden. Indien zij het zo verstaan, dat het iets wordt, wat het tevoren niet was, dan stem ik dat toe. Maar indien ze die verandering willen betrekken op die inbeelding van hen, laat hen mij dan antwoorden, welke verandering zij menen dat plaats heeft in de Doop. Want de vaderen stellen ook hier een wonderbare verandering, wanneer ze zeggen, dat uit het verderfelijke water een geestelijk bad der ziel wordt. En toch loochent niemand, dat het water blijft. Maar, zeggen ze, in de Doop vindt men niets van die aard als bij het Avondmaal de woorden: "Dit is mijn lichaam.". Alsof het ging over die woorden, die een genoegzaam duidelijke betekenis hebben en niet veeleer over het woord verandering, dat bij het Avondmaal niet méér moet betekenen dan bij de Doop. Laat hen dus lopen met hun woordenzifterij, waarmee ze niets anders verraden dan hun domheid. En de betekenis zou niet passen, indien de waarheid, die in het sacrament wordt voorgesteld, niet een levende uitbeelding had in het uiterlijke teken. Christus heeft door het uiterlijke teken willen betuigen, dat zijn vlees spijs is. Indien Hij alleen een ijdele gedaante van het brood, niet het ware brood voorstelde, waar zou dan de analogie of de gelijkenis zijn, die ons van de zichtbare zaak tot de onzichtbare moet voeren? Want, wil alles onderling overeenkomen, dan zal de betekenis zich niet verder uitstrekken dan dat wij door de schijn van het vlees van Christus gevoed worden. Evenals, wanneer in de Doop slechts een schijn van water was en onze ogen bedroog, de Doop voor ons niet het gewisse pand van onze afwassing zou zijn, ja door dat bedrieglijk schouwspel ons gelegenheid gegeven zou worden om te wankelen. De aard van het sacrament wordt dus te niet gedaan, indien in de manier van betekening het aardse teken niet beantwoordt aan de hemelse zaak. En daarom gaat voor ons de waarheid van dit sacrament verloren, indien niet het ware brood het ware lichaam van Christus voor ogen stelt. Ik herhaal nog eens: daar het Avondmaal niets anders is dan de zichtbare getuigenis van de belofte, die in Johannes 6 staat, namelijk dat Christus is het brood des levens, dat van de hemel is nedergedaald, moet er zichtbaar brood zijn, opdat daardoor dat geestelijk brood wordt afgebeeld; tenzij wij willen, dat voor ons verloren gaat alle vrucht, die God in dit stuk ons goedertieren schenkt tot ondersteuning van onze zwakheid. Verder, hoe zou Paulus kunnen besluiten (1 Cor. 10:17) dat wij allen één brood en één lichaam zijn, daar wij tezamen ééns broods deelachtig zijn, indien slechts een schijn van brood en niet veeleer de natuurlijke waarheid bleef?

14. Die Transsubstantiation

Daraus ist dann jene erdachte „Transsubstantiation“ (Substanzwandlung) entsprungen, für die sie heutzutage heftiger streiten als für alle anderen Hauptstücke ihres Glaubens. Die ersten Baumeister der räumlichen Gegenwärtigkeit (Christi im Sakrament) konnten sich eben nicht aus der Frage herauswinden, wieso denn Christi Leib mit der Substanz des Brotes vermischt sein könnte, ohne daß sofort zahlreiche Widersinnigkeiten aufträten. Es erwies sich also als notwendig, zu der selbsterdachten Auskunft seine Zuflucht zu nehmen, es geschähe (bei dem Abendmahl) eine Verwandlung („Wandlung“) des Brotes in den Leib (Christi) – nicht, daß im eigentlichen Sinn aus dem Brot der Leib würde, sondern dergestalt, daß Christus die Gestalt des Brotes zunichte machte, um sich unter dem Bild desselben zu verbergen.

Es ist aber doch verwunderlich, daß sie in eine derartige Unwissenheit, ja, Stumpfheit verfallen sind, daß sie gegen den Widerspruch nicht allein der Schrift, sondern auch der einhelligen Überzeugung der Alten Kirche diese Ungeheuerlichkeit vorgebracht haben.

Ich gebe allerdings zu, daß einige unter den alten Kirchenlehrern den Ausdruck „Verwandlung“ zuweilen angewandt haben, und zwar nicht, weil sie die Absicht gehabt hätten, bei den äußeren Zeichen die Substanz abzuschaffen, sondern weil sie lehren wollten, wie das für das Geheimnis (Sakrament) geweihte Brot bei weitem von dem gewöhnlichen unterschieden sei und bereits etwas anderes darstelle. Alle aber erklären sie allenthalben klar und deutlich, daß das Heilige Abendmahl aus zwei Stücken besteht, einem irdischen und einem himmlischen, und unter dem irdischen verstehen sie unstreitig Brot und Wein.

Was die Römischen aber auch schwatzen mögen, so liegt es jedenfalls auf der Hand, daß ihnen der Beistand der Alten Kirche, den sie oftmals dem klaren Worte Gottes entgegenzustellen sich erdreisten, bei der Bekräftigung dieser Lehre abgeht. Auch ist diese Lehre ja nicht eben vor sehr langer Zeit ausgedacht worden; sie ist jedenfalls nicht nur jenen besseren Zeiten unbekannt, in denen noch eine reinere Lehre der Religion in Kraft stand, sondern auch jenen Zeiten, in denen diese Reinheit bereits einigermaßen besudelt war. Unter den alten Kirchenlehrern befindet sich keiner, der nicht mit ausdrücklichen Worten zugäbe, daß die heiligen Merkzeichen des Abendmahls Brot und Wein sind, obwohl sie sie, wie gesagt, zuweilen mit verschiedenartigen (schmückenden) Beiwörtern auszeichnen, um die Würde des Sakraments zu preisen. Denn wenn sie sagen, in der Weihe vollzöge sich eine verborgene Verwandlung, so daß nun etwas anderes da sei als Brot und Wein, so geben sie damit, wie ich bereits bemerkte, nicht etwa zu verstehen, daß diese Elemente zunichte gemacht würden, sondern vielmehr dies, daß sie nun anders angesehen werden müßten als gewöhnliche Nahrungsmittel, die bloß dazu bestimmt sind, den Leib zu speisen, und zwar darum, weil uns in ihnen ja die geistliche Speise und der geistliche Trank der Seele dargeboten werden. Das bestreiten auch wir nicht.

Wenn nun aber eine Verwandlung eintritt, so sagen sie, so muß eben notwendig eins aus dem anderen entstehen. Wenn sie darunter verstehen, daß es etwas wird, was es vorher nicht war, so sage ich Ja. Wollen sie es aber auf ihre Phantasterei beziehen, so sollen sie mir Antwort geben, was für eine Verwandlung denn nach ihrer Meinung bei der Taufe eintritt. Denn auch dabei stellen die Kirchenväter eine wundersame Verwandlung fest, indem sie behaupten, aus dem vergänglichen 951 Element werde das geistliche Bad der Seele, wobei jedoch keiner bestreitet, daß das Wasser Wasser bleibt. Aber, so sagen sie, bei der Taufe finden wir doch nichts von der Art wie das Wort beim Abendmahl: „Das ist mein Leib.“ Als ob es sich hier um jene Worte handelte, die einen genügend deutlichen Sinn haben, und nicht vielmehr um den Ausdruck „Verwandlung“, der beim Abendmahl keine größere Bedeutung haben darf als bei der Taufe. Sie sollen sich also mit solcher Silbenhascherei davonmachen, mit der sie nichts anderes an den Tag bringen als ihre Unkenntnis!

Auch würde die Bedeutung (des Zeichens) nicht passen, wofern nicht die Wahrheit, die in Brot und Wein veranschaulicht wird, in dem äußeren Zeichen einen lebendigen Ausdruck fände. Christus hat mit einem äußeren Merkzeichen bezeugen wollen, daß sein Fleisch eine Speise ist; wenn er uns nun bloß ein eitles Gespenst von Brot, nicht aber wirkliches Brot vorsetzte – wo bliebe dann jenes Entsprechungsverhältnis oder jene Ähnlichkeit, die uns von der sichtbaren Sache zur unsichtbaren führen soll? Damit nämlich alles zusammenpaßte, würde sich unter solchen Umständen die Bedeutung nicht weiter erstrecken, als daß wir durch die „Gestalt“ des Fleisches Christi gespeist würden! Ebenso steht es bei der Taufe: wenn da bloß ein Bild von Wasser wäre und unsere Augen täuschte, dann wäre die Taufe für uns kein gewisses Unterpfand unserer Reinwaschung, ja, es würde uns durch solchen trügerischen Augenschein Anlaß zum Schwanken geben. Das Wesen des Sakraments wird also zunichte gemacht, wenn nicht das irdische Zeichen in der Art der zeichenhaften Veranschaulichung der himmlischen Sache entspricht. Und daher geht also die Wahrheit dieses Geheimnisses verloren, wenn nicht das wahre Brot den wahren Leib Christi vergegenwärtigt. Ich wiederhole es noch einmal: das Abendmahl ist nichts anderes als die sichtbare Bezeugung der Verheißung, die sich im sechsten Kapitel des Johannesevangeliums findet, nämlich daß Christus das Brot des Lebens ist, das vom Himmel herabgekommen ist (Joh. 6,46.51); soll also dieses geistliche Brot veranschaulicht werden, so muß notwendig sichtbares Brot dazwischentreten, wofern wir nicht wollen, daß uns alle Frucht verlorengeht, die Gott in diesem Stück zur Unterstützung unserer Schwachheit gewährt. Paulus sagt, wir alle, die wir miteinander eines Brotes teilhaftig sind, seien ein Brot und ein Leib (1. Kor. 10,17); in welcher Weise sollte er nun zu diesem Schluß kommen können, wenn uns bloß ein Gespenst von Brot bliebe und nicht vielmehr die natürliche Wirklichkeit?

14. Die transsubstansiasieleer berus nie op Skriftuurlike gronde nie

Hieruit het daardie versonne transsubstansiasie gestam waarvoor hulle vandag met groter bitterheid as vir al die ander aspekte van hulle geloof veg.⁸² Want die eerste argitekte van die plaaslike teenwoordigheid kon nie verduidelik hoe die liggaam van Christus met die substansie van die brood gemeng word sonder om hulle dadelik teen baie onsinnighede vas te loop nie. Hulle moes derhalwe noodwendig hulle toevlug tot hierdie verdigsel neem dat daar ’n verandering van die brood in sy liggaam plaasvind - nie dat daar eintlik ’n liggaam uit die brood ontstaan nie, maar dat Christus die wese van die brood tot niet maak om Hom in 1692 die gestalte daarvan te versteek.⁸³ Dit is egter verbasend dat hulle tot so ’n vlak van onverstandigheid, ja, van waansinnigheid verval het dat hulle hierdie gedrog voortgebring het ten spyte daarvan dat nie alleen die Skrif daarteen stry nie maar dat die kerk van ouds ook anders daaroor gevoel het.⁸⁴

Ek erken wel dat sommige van die skrywers van ouds soms die woord verandering gebruik het - nie omdat hulle bedoel het om die substansie in die uiterlike tekens weg te neem nie,⁸⁵ maar om te leer dat die brood wat aan die sakrament gewy is, baie van gewone brood verskil en nou ’n ander brood is.⁸⁶ Hulle verkondig almal oral duidelik dat die heilige nagmaal uit twee dele bestaan, naamlik ’n aardse en ’n hemelse; en sonder om daaroor te twis, vertolk hulle die aardse deel daarvan as brood en wyn. Wat hulle ook al babbel, is dit duidelik dat hulle sonder die steun van die ou skrywers is wat hulle dikwels waag om teen die onmiskenbare Woord van God te stel om hulle leerstelling te bekragtig. Die leerstelling is trouens nie so lank gelede nie uitgedink, en dit was weliswaar in daardie beter tye onbekend toe die leer van die godsdiens nog van krag tot krag gegaan het, maar ook toe die suiwerheid daarvan reeds tot ’n mate besoedel was.⁸⁷ Daar is nie een van die skrywers van ouds wat nie uitdruklik erken dat die heilige tekens van die nagmaal brood en wyn is nie, hoewel hulle dit soos gesê is, soms met uiteenlopende beskrywings aandui om die aansien van die sakrament te bevorder. Die feit dat hulle sê dat daar in die konsekrasie ’n verborge verandering plaasvind sodat dit nou iets anders as brood en wyn is, doen hulle, soos ons so pas geleer het, nie om daarmee te kenne te gee dat dit  tot niet gemaak word nie, maar dat dit nou anders geag moet word as ge- 1693 wone voedsel wat slegs bedoel is om die maag te voed. Daarin word immers geestelike voedsel en drank van die siel aan ons voorgesit. Ons ontken dit ook nie.

Hulle sê: “As daar wel ’n verandering is, moet iets noodwendig uit iets anders gemaak word”. As hulle daaronder verstaan dat iets ontstaan wat tevore nie bestaan het nie, stem ek met hulle saam. As hulle dit egter op hulle eie verbeeldingsvlug wil betrek, moet hulle my antwoord watter verandering na hulle mening in die doop plaasvind. Want die kerkvaders stel ook hier ’n wonderlike verandering vas wanneer hulle sê dat ’n geestelike bad van die siel uit ’n verderflike element ontstaan; niemand ontken nogtans dat die water water bly nie. “Maar”, sê hulle, “in die doop kom nie iets voor soos in die nagmaal nie, naamlik: ‘Dit is my liggaam’”. Asof dit daar handel om die woorde wat ’n betekenis het wat duidelik genoeg is, en nie eerder oor die woord verandering wat niks meer in die nagmaal behoort te beteken as in die doop nie! Laat hulle dus vaar met hulle strikke met lettergrepe⁸⁸ waarmee hulle niks anders as hulle eie gebrek aan kennis toon nie.

Die betekenis (van die sakrament) sou inderdaad nie rym anders as wanneer die waarheid wat daarin afgebeeld word, in die uiterlike teken lewendig uitgebeeld is nie. Christus wou met die uiterlike teken getuig dat sy vlees voedsel is. As Hy slegs ’n niksseggende beeld van die brood sou voorhou en nie ware brood nie, waar is dan die ooreenkoms of vergelyking, wat ons van die sienlike saak na die onsienlike moet lei? Want om alles met mekaar te laat ooreenstem, sou die betekenis daarvan nie verder strek as dat ons ook deur ’n skyn van Christus se vlees gevoed word nie. Net so: as ’n blote skyn van die water in die doop ons oë sou mislei, sou die doop nie vir ons ’n seker borg van ons afwassing gewees het nie; inteendeel, deur die misleidende aanskouing daarvan sou dit ons die geleentheid gee om te wankel. Die aard van die sakrament word dus tot niet gemaak as die aardse teken nie in die wyse van betekenis met die hemelse saak ooreenstem nie. En so gaan die waarheid van hierdie sakrament vir ons verlore tensy werklike brood die ware liggaam van Christus vir ons weergee.

Ek herhaal weer eens:⁸⁹ aangesien die nagmaal niks anders is as ’n sigbare betuiging van daardie belofte wat in Johannes 6 voorkom nie, naamlik dat Christus die brood van die lewe is wat uit die hemel neergedaal het;⁹⁰ dat sigbare brood in die nagmaal moet wees om die geestelike brood uit te beeld - behalwe as ons verkies om al die vrug te verloor wat God in hierdie opsig aan ons verleen het om ons swakheid te 1694 onderskraag. Om watter rede sou Paulus nou kon aflei dat ons almal een brood en een liggaam is wanneer ons almal een brood deel,⁹¹ as daar slegs maar ’n skim van brood en nie eerder natuurlike en werklike brood in die nagmaal bly nie?

14. Отсюда происходит то фантастическое пресуществление (транс-субстанциация), за которое паписты бьются сегодня яростнее, чем за все прочие пункты своей веры.

Изобретатели этого мнения не могли решить: как соединить тело Иисуса Христа с субстанцией хлеба таким образом, чтобы множество абсурдных следствий подобного соединения не бросалось тотчас в глаза. Нужда вынудила их прибегнуть к такой жалкой уловке: дескать, хлеб превращается в тело Иисуса Христа. То есть не то чтобы хлеб в собственном смысле становился телом, но Иисус Христос, дабы облечься образом хлеба, уничтожает субстанцию хлеба (Gabriel Biel. Comment. Sent., IV, dist. X, qu. 1G).

Поразительно, как они впали в подобное невежество, более того - в безумие. Ведь выдвинув это чудовищное утверждение, они дерзнули противоречить не только всему Святому Писанию, но и единодушному учению древней Церкви (Тертуллиан. Против Маркиона, III, 19: IV, 40 (МРL, II, 376, 491); Ориген. Комментарии к Книге Чисел, XVI, 9 (МРG, XII, 701); Комментарии к Евангелию от Матфея,XI, 14 (МРG, XIII, 950-951); Cyprianus. Epistola, 63. II, 2; IV, 3 (МРL, IV, 386 р.); Амвросий. Тол., на Пс 38, 25 (МРL, XVI, 1102); Августин. О христианском учении, III, XVI, 24 (МРL, XXXIV, 74 р.); Письма, 98 (Бонифацию), 9 (МРL, XXXIII, 363 р.); Против Адиманта, XII, 3 (МРL, XLII, 144); Феодор Мопсуэстийский. Комметентарии на 1 Кор, СХI, 34 (МРG, LХVI, 889); Апостольские конституции, VII, 25 (MPG, I, 1018);Isidore Hispalensis. De ecclesiasticis officiis, I, XVIII, 3 (МРL, LХХХIII, 755)). Действительно, некоторые из древних учителей употребляли слово «превращение» (conversion) не для того, чтобы уничтожить субстанцию внешних знаков, а чтобы указать на отличие посвящённого таинству хлеба от обычного хлеба, того, каким он был прежде (Кирилл Иерусалимский. Катехизис, XXII, 2;XXIII, 7 (МРG, XXXIII, 1098, 1114-1115); Григорий Нисский. Катехитическая проповедь, 37 (МРG, XL, 5, 94bc); Иоанн Златоуст. О предательстве Иуды, I, 6 (МРG, ХLIХ, 580). Амвросий. О вере, IV, X, 124 (МРL,XVI, 641) и другие сочинения.). Но все они единодушно утверждают наличие в Вечере двух сторон - земной и Небесной, и не смущаются тем, что хлеб и вино суть земные знаки (Ириней. Против ересей,  IV, 18, 5 (данные об МРL не указаны)).

Что бы ни бормотали наши противники, во всяком случае очевидно, что здесь они противоречат древним учителям, авторитет которых нередко осмеливаются выставлять вопреки авторитету самого Бога. Так называемое «пресуществление» (transsubstantiatio) - изобретение недавнего времени. Оно не было известно не только в эпоху, когда ещё сохранялась чистота учения, но и позднее, когда эту чистоту уже запятнало множество извращений. Во всяком случае не было ни одного древнего отца, который не исповедовал бы прямо и открыто, что хлеб и вино суть знаки Тела и Крови Иисуса Христа (хотя порой отцы дают им другие имена с целью возвеличить таинство).

Что же касается утверждения древних о том, что через освящение хлеба совершается тайное превращение (conversio), так что возникает уже нечто иное, нежели хлеб и вино, то это не означает, как было сказано, что хлеб и вино исчезают. Это означает лишь то, что их надлежит отличать от обычной пищи, предназначенной исключительно для насыщения чрева, ибо эти хлеб и вино суть пища духовная, призванная питать наши души.

Таким образом, мы признаём истинным учение древних отцов. А на эти новоявленные утверждения о пресуществлении, то есть уничтожении хлеба и замене его телом Иисуса Христа, я отвечу так. Верно, что хлеб становится иным, чем был прежде. Но если наши противники надеются найти в этом обоснование своим измышлениям, я спрошу: а какое изменение, по их мнению, совершается в ходе крещения? Ибо древние признают, что здесь тоже имеет место чудесное превращение: тленный элемент становится духовным омовением. И однако никто не отрицает, что вода сохраняет свою субстанцию! Наши противники в ответ заявляют, что о Крещении нет такого свидетельства, как о Вечере: «Сие есть тело Моё». Но сейчас речь идёт не об этих словах, а только о слове «превращение», значение которого в обоих случаях одинаково. Так что пусть они остерегутся подобных легковесных возражений, обнаруживающих полную безосновательность их точки зрения.

В самом деле: значение может существовать только тогда, когда представленная в нём истина находит живой образ во внешнем знаке. Иисус Христос пожелал сделать для нас очевидным, что его Плоть есть пища. Но если бы Он предложил нам одну лишь пустую видимость хлеба, лишённую субстанции, в чем заключалось бы то сходство, которое должно привести нас от видимой вещи к представленному в ней невидимому благу? Если верить нашим противникам, придётся признать, что мы питаемся только пустой видимостью Плоти Христовой.

То же самое относится и к крещению; если бы перед нами был лишь призрачный образ воды, он не был бы надёжным залогом нашего очищения. Более того, подобное обманчивое зрелище могло бы стать для нас причиной сомнений. Короче говоря, природа таинства извращается, если земной знак не соответствует небесной реальности и перестаёт означать то, что должно быть познано через него. И потому истина Вечери упраздняется, коль скоро в ней отсутствует подлинный хлеб, представляющий подлинное Тело Иисуса Христа. Повторю ещё раз: Вечеря - не что иное, как видимое подтверждение сказанного в шестой главе Евангелия от Иоанна: Иисус Христос есть хлеб жизни, сшедший с Небес. Поэтому совершенно необходимо, чтобы в этой жизни для изображения духовной реальности предлагался материальный, видимый хлеб. В противном случае средство, посылаемое нам Богом для укрепления нас вопреки нашей немощи, пропадёт без пользы. Кроме того, каким образом св. Павел мог бы заключить, что все мы, причащающиеся от одного хлеба, - один хлеб и одно тело (1 Кор 10:17), если бы перед нами был только призрак хлеба, а не его подлинная субстанция?

15. ^e | Nec vero Satanae praestigiis tam foede unquam delusi fuissent, nisi quia iam fascinati erant illo errore, corpus Christi sub pane inclusum ore corporeo in ventrem transmitti. Tam brutae imaginationis causa fuit, quod consecratio tantundem apud eos valebat ac magica incantatio. Principium autem illud eos latebat, panem nonnisi hominibus ad quos dirigitur sermo esse sacramentum: sicuti aqua Baptismi in se non mutatur, sed nobis esse incipit quod prius non erat simulatque annexa est promissio. Exemplo similis sacramenti hoc melius liquebit. Aqua e rupe profluens in deserto [Exod. 17. b. 6] eiusdem rei tessera et signum erat Patribus, quam nobis figurat vinum in Coena. Docet enim Paulus, eundem potum spiritualem eos bibisse [1. Cor. 10. a. 4]. Atque iumentis populi et pecori communis erat aquatio. Unde facile colligitur, in elementis terrenis, dum ad spiritualem usum^f adhibentur, non aliam fieri conversionem quam hominum respectu, quatenus illis promissionum sunt sigilla. Adhaec quum Dei consilium sit, ut iam saepius inculco, nos commodis vehiculis sursum ad se tollere, illud impie sua pervicacia frustrantur, qui ad Christum quidem nos vocant, sed sub pane invisibiliter latentem¹. Neque enim fieri potest ut mens hominum, a locorum immensitate se expediens, ad Christum usque supra caelos penetret^g. Quod illis negabat natura, magis noxio pharmaco corrigere tentarunt: ut manendo in terris nulla caelesti Christi propinquitate egeamus. En necessitas quae ipsos adegit ad transfigurandum Christi corpus. Bernardi quidem aetate, etsi durior invaluerat loquendi ratio, transsubstantiatio tamen nondum agnita erat. Ac omnibus retro seculis similitudo illa in ore omnium volitabat, pani et 361 vino rem spiritualem^a coniunctam esse in hoc mysterio¹. De vocibus acute, ut sibi videntur, respondent, sed nihil afferendo causae praesenti consentaneum^b. || Virga (inquiunt) Mosis in serpentem conversa, quanvis asciscat nomen serpentis, pristinum tamen retinet, virgaque dicitur [Exod. 4. a. 3, et 7. b. 10]. Ita secundum eos aeque probabile est, quanvis in novam substantiam transeat panis, καταχρηστικῶς, sed tamen non inepte, vocari quod apparet oculis. Sed quid simile aut vicinum reperiunt inter illustre miraculum et fictitiam eorum illusionem cuius nullus in terra oculus testis est? Praestigiis luserant magi, ut Aegyptiis persuasum esset, divina virtute ad mutandas creaturas supra naturae ordinem pollere. Prodit Moses, ac profligatis eorum fallaciis, insuperabilem Dei potentiam a sua parte stare ostendit: quia una eius virga omnes reliquas absumit [Ibidem 12]². Sed quia ocularis fuit illa conversio, nihil ad praesentem causam, ut diximus: et exiguo post tempore visibiliter rediit virga ad suam formam³. Adde quod nescitur, substantiaene fuerit illa extemporalis conversio. Spectanda etiam est allusio ad virgas magorum: quas ideo^c || colubros^d dicere noluit Propheta^e, ne videretur innuere^f conversionem quae nulla erat: quia^g praestigiatores illi nihil aliud quam tenebras spectantium oculis offuderant^h. Quid autem cum eo simile habent istae locutiones, Panis quem frangimus, Quoties ederitis panem huncⁱ [1. Cor. 10. b. 16 et 11. f. 26], Communicabant in fractione panis [Act. 2. g. 42], et alia^k eiusmodi?^l || Incantatione quidem magorum oculos tantum fuisse deceptos certum est. Quod ad Mosen, magis ambigua res est, per cuius manum Deo nihilo 362 magis difficile fuit ex virga facere serpentem, et rursus virgam ex serpente, quam induere Angelos carneis corporibus, et paulo post exuere. Si eadem vel affinis esset huius mysterii ratio, esset aliquis color eorum solutioni. Hoc igitur fixum maneat, non vere nec apte promitti nobis in Coena carnem Christi vere esse in cibum, nisi vera externi symboli substantia respondeat. Atque (ut error unus ex alio nascitur) locus Ieremiae tam insulse detortus est ad probandam transsubstantiationem, ut referre pigeat. Conqueritur Propheta lignum positum in pane suo [Iere. 11. d. 19]¹: significans hostium saevitia panem suum infectum esse amaritudine. Quemadmodum David simili figura cibum suum fuisse felle corruptum et potum aceto deplorat [Psal. 69. c. 22]. Isti allegorice corpus Christi ligno crucis fuisse affixum volunt. At ita senserunt nonnulli veterum. Quasi vero non magis ignoscendum sit eorum inscitiae, et sepeliendum dedecus, quam addenda impudentia, ut cogantur cum genuino Prophetae sensu hostiliter adhuc confligere.

15. Et de fait, jamais n’eussent esté si vilainement abusez des illusions de Satan, s’ils n’eussent desja esté ensorcellez de cest erreur, que le corps de Christ estant enclos sous le pain, se prenoit en la bouche pour estre envoyé au ventre. La cause d’une fantasie si brutale a esté, que ce mot de Consecration leur estoit comme un enchantement ou conjuration d’art magique. Ce principe leur estoit incognu, que le pain n’est point Sacrement, sinon au regard des hommes, ausquels la Parolle est adressée. Comme l’eau du Baptesme n’est point changée en soy: mais quand la promesse y est adjoustée, elle commence de nous estre ce qu’elle n’estoit pas. Cecy sera encore mieux liquidé par l’exemple d’un Sacrement semblable. L’eau qui decouloit du rocher au desert servoit aux Juifs pour estre signe et mereau d’une mesme chose que nous figurent aujourdhuy le pain et le vin en la Cene: car sainct Paul dit qu’ils ont beu un mesme breuvage spirituel (Ex. 17:6; 1 Cor. 10:4). Or cependant elle servoit d’abbreuvoir pour le bestial. Dont il est aisé de recueillir, quand les elemens terrestres sont appliquez à l’usage spirituel de la foy, qu’il ne s’y fait autre conversion, qu’au regard des hommes: d’autant que ce leur sont seaux des promesses de Dieu. Davantage, puis que l’intention de Dieu est, comme j’ay desja souvent reiteré, de nous eslever à soy par moyens qu’il cognoit propres, ceux qui en nous appellant à Christ, veulent que nous le cherchions estant invisiblement caché sous le pain, font tout au rebours. De monter à Christ il n’en estoit pas question entre eux: pource qu’il y avoit trop long intervalle. Parquoy ce qui leur estoit abbatu de nature, ils ont tasché de le corriger par un remede plus pernicieux: c’est qu’en demeurant en terre nous n’ayons nul besoin d’approcher des cieux, pour estre conjoints à Jesus Christ. Voila toute la necessité qui les a contraints à transfigurer le corps de Christ. Du temps de sainct Bernard, combien qu’il y eust desja un langage plus dur et plus lourd, toutesfois la transsubstantiation n’estoit pas encore cognue. Auparavant jamais n’avoit esté que ceste similitude ne fust en la bouche d’un chacun, que le corps et le sang de Jesus Christ sont conjoints en la Cene avec le pain et le vin. Il leur semble qu’ils ont de belles eschappatoires, quant au texte expres qu’on leur allegue: où notamment les deux parties du Sacrement sont appellées pain et vin. Car ils repliquent que la verge de Moyse estant convertie en serpent (Ex. 4:3; 7:10), combien qu’elle empruntast le nom de serpent, ne laissoit pas de retenir le sien naturel de verge. Dont ils concluent qu’il n’y a nul inconvenient que le pain, combien qu’il soit changé en autre substance, pource qu’il apparoit pain aux yeux, en retienne quant et quant le nom. Mais qu’est-ce qu’ils trouvent de semblable ou prochain entre le miracle de Moyse, qui est tout notoire, et leur illusion diabolique, de laquelle il n’y a œil en terre qui puisse estre tesmoin? Les Magiciens faisoyent leur sorcellerie pour persuader au peuple d’Egypte qu’ils estoyent garnis de vertu divine pour changer les creatures. Moyse vient alencontre: et apres avoir rabbatu leur fallace, monstre que la puissance invincible de Dieu estoit de son costé, d’autant qu’il fait engloutir toutes les verges des autres par la sienne (Ex. 7:12). Mais puis que telle conversion s’est faite à veue d’oeil, elle n’appartient point à la cause presente, comme j’ay dit. Et aussi un petit apres, la verge retourna à sa premiere forme. Outreplus, on ne sait si ceste conversion soudaine fust vrayement en la substance. Il faut aussi noter que Moyse a opposé sa verge à celle des Magiciens, et pour ceste cause luy a laissé son nom naturel: afin qu’il ne semblast accorder à ces trompeurs une conversion qui estoit nulle, d’autant qu’ils avoyent esblouy les yeux des ignorans par leurs enchantemens. Or cela ne se peut tirer à des sentences toutes diverses, quand il est dit, Le pain que nous rompons est la communication du corps de Christ. Item, Quand vous mangerez de ce pain, il vous souviendra de la mort du Seigneur. Item, Ils communiquoyent à rompre le pain (1 Cor. 10:16; 11:26; Act. 2:42). Tant y a qu’il est bien certain que les Magiciens par leur enchantement ne faisoyent que tromper la veue. Quant est de Moyse, il y a plus grande doute: par la main duquel il n’a point esté plus difficile à Dieu de faire d’une verge un serpent, et derechef d’un serpent une verge, que de vestir les Anges de corps charnels, et puis les en despouiller. S’il y avoit pareille raison en la Cene, ou qui en approchast, ces bonnes gens auroyent quelque couleur en leur solution. Mais puis qu’il n’est pas ainsi, que ce poinct nous demeure arresté, qu’il n’y auroit nulle raison ne fondement pour nous figurer en la Cene que la chair de Jesus Christ est vrayement viande, sinon que la vraye substance du signe exterieur respondist à cela. Or comme un erreur est engendré de l’autre, ils ont si sottement tiré un passage de Jeremie pour approuver leur transsubstantiation, que j’ay honte de le reciter. Le Prophete se plaind qu’on a mis du bois en son pain (Jer. 11:19): signifiant que ses ennemis luy ont cruellement osté le goust de son manger. Comme David par semblable figure se lamente que son pain luy a esté corrompu de fiel, et son boire de vinaigre (Ps. 69:22). Ces Docteurs subtils exposent par allegorie, que le corps de Jesus Christ a esté pendu au bois. Ils allegueront qu’aucuns des Anciens l’ont ainsi entendu. A quoy je respond que c’est bien assez de pardonner à leur ignorance, et ensevelir leur deshonneur, sans adjouster ceste impudence, de les faire boucliers pour rebouter le sens naturel du Prophete.

15. They would never have been so shamefully deluded by the fallacies of Satan, if they had not been previously fascinated with this error—that the body of Christ contained in the bread was received in a corporeal manner into the mouth, and actually swallowed. The cause of such a stupid notion was, that they considered the consecration as a kind of magical incantation. But they were unacquainted with this principle, that the bread is a sacrament only to those to whom the word is addressed; as the water of baptism is not changed in itself, but on the annexation of the promise, begins to be to us that which it was not before. This will be further elucidated by the example of a similar sacrament. The water which flowed from the rock in the wilderness, was to the fathers a token and 539sign of the same thing which is represented to us by the wine in the sacred supper; for Paul says, “They did drink the same spiritual drink.”¹²⁵⁹ But the same water served also for their flocks and herds. Hence it is easily inferred, that when earthly elements are applied to a spiritual use, no other change takes place in them than with regard to men, to whom they become seals of the promises. Besides, since the design of God is, as I have often repeated, by suitable vehicles to elevate us to himself, this object is impiously frustrated by the obstinacy of those who invite us to Christ indeed, but invisibly concealed under the form of bread. It is not possible for the human mind to overcome the immensity of local distance, and to penetrate to Christ in the highest heavens. What nature denied them, they attempted to correct by a remedy yet more pernicious, that while remaining on the earth, they might attain a proximity to Christ without any need of ascending to heaven. This is all the necessity which constrained them to metamorphose the body of Christ. In the time of Bernard, though a harsh mode of expression had been adopted, still transubstantiation was yet unknown; and in all preceding ages it was a common similitude, in the mouths of all, that in this sacrament the body and blood of Christ were spiritually united with the bread and wine. They argue respecting the terms, in their own apprehension, with great acuteness, but without adducing any thing applicable to the present subject. The rod of Moses, they say, though it took the form of a serpent, still retained its original name, and was called a rod.¹²⁶⁰ So they think it equally probable, that though the bread be changed into another substance, yet it may by a catachresis, without any violation of propriety, be denominated according to its visible appearance. But what similitude or connection can they discover between that illustrious miracle and their fictitious illusion, which no eye on earth witnesses? The magicians had practised their sorceries, so that the Egyptians believed them to possess a Divine power to effect changes in the creatures above the order of nature. Moses confronted them, and defeating all their enchantments, showed the invincible power of God to be on his side; because his one rod swallowed up all the rest. But that being a transmutation visible to the eye, makes nothing to the present argument, as we have already observed; and the rod soon after visibly returned to its original form. Moreover, it is not known whether that was in reality a temporary transmutation of substance or not. The allusion to the rods of the magicians deserves also to be observed; for Moses says, that “Aaron’s rod swallowed up their 540rods:” he would not call them serpents, lest he might appear to imply a transmutation which did not exist; for those impostors had done nothing but dazzle the eyes of the spectators. What resemblance has this to the following and other similar expressions: “The bread which we break;”¹²⁶¹ “As often as ye eat this bread;”¹²⁶² “They continued in breaking of bread?”¹²⁶³ It is certain that their eyes were only deceived by the incantations of the magicians. There is greater uncertainty with respect to Moses, by whose hand it was no more difficult for God to make a rod into a serpent, and afterwards to make the serpent into a rod again, than to invest angels with material bodies, and soon after to disembody them again. If the nature of this sacrament were the same, or bore any affinity to the case we have mentioned, our opponents would have some colour for their solution. We must, therefore, consider it as a fixed principle, that the flesh of Christ is not truly promised to us for food in the sacred supper, unless the true substance of the external symbol corresponds to it. And as one error gives birth to another, a passage of Jeremiah is so stupidly perverted, in order to prove transubstantiation, that I am ashamed to recite it. The prophet complains that wood was put into his bread;¹²⁶⁴ signifying that his enemies by their cruelty had taken away all the relish of his food; as David in a similar figure utters the following complaint: “They gave me also gall for my meat, and in my thirst they gave me vinegar to drink.”¹²⁶⁵ These disputants explain it as an allegory, that the body of Christ was affixed to the wood of the cross; and this, they say, was the opinion of some of the fathers. I reply, we ought rather to pardon their ignorance, and bury their disgrace in oblivion, than to add the effrontery of constraining them continually to combat the genuine meaning of the prophet.

15. The error of transubstantiation favoured by the consecration, which was a kind of magical incantation. The bread is not a sacrament to itself, but to those who receive it. The changing of the rod of Moses into a serpent gives no countenance to Popish transubstantiation. No resemblance between it and the words of institution in the Supper. Objection. Answer.

They could not have been so shamefully deluded by the impostures of Satan had they not been fascinated by the erroneous idea, that the body of Christ included under the bread is transmitted by the bodily mouth into the belly. The cause of this brutish imagination was, that consecration had the same effect with them as magical incantation. They overlooked the principle, that bread is a sacrament to none but those to whom the word is addressed, just as the water of baptism is not changed in itself, but begins to be to us what it formerly was not, as soon as the promise is annexed. This will better appear from the example of a similar sacrament. The water gushing from the rock in the desert was to the Israelites a badge and sign of the same thing that is figured to us in the Supper by wine. For Paul declares that they drank the same spiritual drink (1 Cor. 10:4). But the water was common to the herds and568flocks of the people. Hence it is easy to infer,that in the earthly elements, when employed for a spiritual use, no other conversion takes place than in respect of men, inasmuch as they are to them seals of promises. Moreover, since it is the purpose of God, as I have repeatedly inculcated, to raise us up to himself by fit vehicles, those who indeed call us to Christ, but to Christ lurking invisibly under bread, impiously, by their perverseness, defeat this object. For it is impossible for the mind of man to disentangle itself from the immensity of space, and ascend to Christ even above the heavens. What nature denied them, they attempted to gain by a noxious remedy. Remaining on the earth, they felt no need of a celestial proximity to Christ. Such was the necessity which impelled them to transfigure the body of Christ. In the age of Bernard, though a harsher mode of speech had prevailed, transubstantiation was not yet recognised. And in all previous ages, the similitude in the mouths of all was, that a spiritual reality was conjoined with bread and wine in this sacrament. As to the terms, they think they answer acutely, though they adduce nothing relevant to the case in hand. The rod of Moses (they say), when turned into a serpent, though it acquires the name of a serpent, still retains its former name, and is called a rod; and thus, according to them, it is equally probable that though the bread passes into a new substance, it is still called by catachresis, and not inaptly, what it still appears to the eye to be. But what resemblance, real or apparent, do they find between an illustrious miracle and their fictitious illusion, of which no eye on the earth is witness? The magi by their impostures had persuaded the Egyptians, that they had a divine power above the ordinary course of nature to change created beings. Moses comes forth, and after exposing their fallacies, shows that the invincible power of God is on his side, since his rod swallows up all the other rods. But as that conversion was visible to the eye, we have already observed, that it has no reference to the case in hand. Shortly after the rod visibly resumed its form. It may be added, that we know not whether this was an extemporary conversion of substance.¹ For we must attend to the illusion to the rods of the magicians, which the prophet did not choose to term serpents, lest he might seem to insinuate a conversion which had no existence, because those impostors had done nothing more than blind the eyes of the spectators. But what resemblance is there between that expression and the following? “The bread which we break;”—“As often as ye eat this bread;”—“They communicated in the breaking of bread;” and so forth. It is certain that the eye only was deceived by the incantation of the magicians. The matter is more doubtful with regard to Moses, by whose hand it was not more difficult for God to make a serpent out of a rod, and again to make a rod out of a serpent, than to clothe angels with corporeal569bodies, and a little after unclothe them. If the case of the sacrament were at all akin to this, there might be some colour for their explanation. Let it, therefore, remain fixed that there is no true and fit promise in the Supper,that the flesh of Christ is truly meat, unless there is a correspondence in the true substance of the external symbol. But as one error gives rise to another, a passage in Jeremiah has been so absurdly wrested, to prove transubstantiation, that it is painful to refer to it. The prophet complains that wood was placed in his bread, intimating that by the cruelty of his enemies his bread was infected with bitterness, as David by a similar figure complains, “They gave me also gall for my meat: and in my thirst they gave me vinegar to drink” (Psalm 69:21). These men would allegorise the expression to mean, that the body of Christ was nailed to the wood of the cross. But some of the Fathers thought so! As if we ought not rather to pardon their ignorance and bury the disgrace, than to add impudence, and bring them into hostile conflict with the genuine meaning of the prophet.

15. Zij zouden nooit door de betovering van Satan zo schandelijk bedrogen zijn, indien ze niet reeds betoverd waren door die dwaling, dat het lichaam van Christus, in het brood besloten, door de lichamelijke mond in de buik neergelaten wordt. De oorzaak van deze zo plompe inbeelding was deze, dat de consecratie bij hen zoveel betekende als een magische betovering. Maar dit beginsel was voor hen verborgen, dat het brood slechts een sacrament is voor die mensen, tot wie het woord gericht wordt; evenals het water van de Doop in zichzelf niet verandert, maar voor ons begint te zijn, wat het tevoren niet was, zodra als de belofte er mee verbonden wordt (Ex. 17:6) Door het voorbeeld van een gelijk sacrament zal dit beter blijken. Het water, dat uit de rots stroomde in de woestijn was voor de vaderen een pand en teken van dezelfde zaak, die ons wordt afgebeeld door de wijn bij het Avondmaal. Want Paulus leert (1 Cor. 10:4) dat ze dezelfde geestelijke drank gedronken hebben. Maar ook de lastdieren van het volk en het vee gebruikten het water. Daaruit kan men gemakkelijk opmaken, dat in de aardse elementen, wanneer ze tot een geestelijk gebruik aangewend worden, geen andere verandering plaats heeft, dan ten opzichte der mensen, inzoverre ze voor hen zegelen zijn der beloften. Bovendien, daar het Gods bedoeling is, zoals ik reeds meermalen gepoogd heb in te prenten, ons door geschikte middelen opwaarts tot zich te heffen, wordt dit goddeloos verijdeld door de hardnekkigheid van hen, die ons wel tot Christus roepen, maar dan tot een Christus, die op onzichtbare wijze schuil gaat onder het brood. Immers het is, zeggen ze, onmogelijk, dat de geest der mensen, zich losmakend van de onmetelijke plaatselijke afstand, tot Christus boven de hemelen doordringt. Hetgeen de natuur hun ontzegde, hebben ze door een nog schadelijker geneesmiddel pogen te verbeteren, opdat wij, op aarde blijvend, de nabijheid van Christus in de hemel niet behoeven te derven. Ziedaar de noodzakelijkheid, die hen er toe gebracht heeft het lichaam van Christus te doen veranderen van gedaante. In de tijd van Bernardus was de transsubstantiatie, ofschoon een harder manier van spreken in gebruik was gekomen dan vroeger, toch nog niet bekend. En in alle vorige eeuwen was deze gelijkenis in aller mond, dat in dit sacrament met het brood en de wijn een geestelijke zaak verbonden was. Aangaande de woorden brood en wijn antwoorden zij, naar ze menen, scherpzinnig, maar ze brengen niets aan, dat past bij de zaak, waarover het gaat. De staf van Mozes, zeggen ze, die veranderd was in een slang, krijgt wel de naam van slang, maar behoudt zijn oude naam en wordt staf genoemd (Ex. 4:3; 7:10) Zo is het volgens hen even aannemelijk, dat het brood, ofschoon het tot een nieuwe substantie overgaat, in oneigenlijke zin, maar toch niet ongeschikt, brood genoemd wordt, wat het ook voor de ogen schijnt te zijn. Maar welke gelijkheid of verwantschap vinden ze tussen dat luisterrijke wonder en hun verzonnen bedriegerij, van welke geen enkel oog op aarde getuige is? De tovenaars hadden met hun tovenarijen gewerkt, om de Egyptenaren ervan te overtuigen, dat ze door Goddelijke kracht het vermogen hadden om schepselen boven de orde der natuur te veranderen. Mozes komt te voorschijn, en toont door hun bedriegerijen te verslaan, aan, dat de onoverwinnelijke kracht Gods aan zijn zijde stond, omdat zijn staf alleen alle overige staven verslindt. Maar omdat die verandering met de ogen zichtbaar was, doet ze niets terzake voor ons onderwerp, zoals wij gezegd hebben; gelijk na korte tijd de staf zichtbaar terugkeerde tot zijn vorige gedaante. Daar komt bij, dat men niet weet, of die tijdelijke verandering een verandering der substantie geweest is. Ook moet men er op letten, dat de staf zijn naam behoudt door de vergelijking met de staven der tovenaars; want de profeet heeft die staven daarom geen slangen willen noemen, opdat hij niet zou schijnen een verandering te kennen te geven, die geen verandering was; immers die tovenaars hadden niets anders gedaan dan de ogen der toeschouwers verblinden. Maar wat hebben deze uitdrukkingen daarmee voor overeenkomst: "Het brood, dat wij breken"; "zo dikwijls als gij dit brood zult eten"; "zij hielden gemeenschap in de breking des broods", en andere dergelijke! Dat door de bezwering der tovenaars alleen de ogen bedrogen zijn geweest, is zeker. Wat Mozes betreft, is de zaak niet zo duidelijk, maar het was voor God niets moeilijker door zijn hand van de staf een slang te maken en wederom van de slang een staf, dan de engelen te bekleden met vleselijke lichamen en hen een weinig later weer daarvan te ontdoen. Indien het met dit sacrament evenzo of op een dergelijke wijze stond, zou hun oplossing een schijn van juistheid hebben. Dit moet dus vastblijven, dat ons niet naar waarheid en niet op geschikte wijze bij het Avondmaal beloofd wordt, dat het vlees van Christus waarlijk tot spijs is, tenzij de waarachtige substantie van het uiterlijk teken daaraan beantwoordt. En (gelijk de ene dwaling uit de andere ontstaat) de plaats van Jeremia (Jer. 11:19) wordt zo dwaas verdraaid om de transsubstantiatie te bewijzen, dat het mij verdriet het te vermelden. De profeet klaagt, dat er hout gelegd is in zijn brood¹ : te kennen gevend, dat door de wreedheid der vijanden zijn brood bitter gemaakt was. Evenals David (Ps. 69:22) met een gelijk beeld klaagt, dat zijn spijs bedorven is door gal en zijn drank door edik. Zij willen, dat hierdoor allegorisch wordt aangeduid, dat het lichaam van Christus aan het hout des kruises is gehecht. Maar, zeggen ze, zo hebben sommigen der oude leraars het opgevat. Alsof het niet beter was hun onwetendheid te vergeven hun schande te begraven, dan de onbeschaamdheid er aan toe te voegen, dat ze gedwongen worden nu nog met de ware zin van de profeet op vijandige wijze te strijden.

15. Der tatsächliche Grund und die vorgebrachten Begründungen für die Transsubstantiationslehre

Sie wären nun aber von den Gaukeleien des Satans nie und nimmer so jämmerlich angeführt worden, wenn sie nicht schon (zuvor) von jenem Irrtum bezaubert gewesen wären, der Leib Christi sei in das Brot eingeschlossen und werde dann mit dem leiblichen Munde in den Leib befördert. Die Ursache für diese grobe Einbildung bestand darin, daß die Weihe (Konsekration) bei ihnen ebensoviel bedeutete wie eine Zauberbeschwörung. Dabei war ihnen aber der Grundsatz verborgen, daß das Brot nur für solche Menschen ein Sakrament ist, an die sich das Wort richtet, wie sich auch das Wasser der Taufe nicht in sich verändert, sondern, sobald sich die Verheißung mit ihm verbindet, für uns etwas zu sein anfängt, was es zuvor nicht war.

Ich will ein ähnliches Sakrament als Beispiel nehmen; dann wird die Sache deutlicher werden. Das Wasser, das in der Wüste aus dem Felsen hervorfloß (Ex. 17,6), war für die Väter das Erkennungsmerkmal und Zeichen für die nämliche Sache, die uns der Wein im Abendmahl veranschaulicht. Denn Paulus lehrt, sie hätten (mit uns) „einerlei geistlichen Trank getrunken“ (1. Kor. 10,4). Dieses Wasser haben nun aber zusammen mit dem Volke auch seine Lasttiere und sein Vieh genossen. Daraus ergibt sich mit Leichtigkeit, daß bei den irdischen 952 Elementen, wenn sie zu geistlichem Gebrauch angewendet werden, keine andere Verwandlung stattfindet als mit Bezug auf die Menschen, insofern diese Elemente für sie ja Siegel der Verheißungen sind.

Und zudem: wenn es, wie ich nun zu mehreren Malen einschärfe, Gottes Absicht ist, uns mit geeigneten Mitteln zu sich emporzuheben, so machen das die Leute, die uns zwar zu Christus rufen, aber zu dem, der unsichtbar unter dem Brot verborgen liegen soll, mit ihrer Halsstarrigkeit gottlos zunichte. Es kann doch nicht geschehen (so meinten sie), daß sich der Geist des Menschen von dem unermeßlichen räumlichen Abstand freimacht und über die Himmel hinaus bis zu Christus dringt. Und was ihnen die Natur versagte, das haben sie dann mit einer noch schädlicheren Arznei zu bessern gesucht, damit wir auf Erden bleiben und dabei (doch) nicht die Nähe des himmlischen Christus entbehren. Man sehe: das ist also die Notwendigkeit, die sie dazu gezwungen hat, den Leib Christi in seiner Substanz sich verwandeln zu lassen!

Zur Zeit des Bernhard hatte sich zwar schon eine recht harte Redeweise durchgesetzt; aber die Transsubstantiation war noch nicht anerkannt. Und in allen Jahrhunderten zuvor war das Gleichnis in aller Munde, in diesem Sakrament sei die geistliche Sache mit Brot und Wein verbunden.

Was die Worte (Brot und Wein) betrifft (die doch gegen solche Verwandlung sprechen), so geben sie zwar nach ihrer Meinung scharfsinnige Antworten; aber sie bringen dabei nichts vor, was zu der Sache, die hier zur Verhandlung steht, paßte. So sagen sie: der Stab des Mose, der in eine Schlange verwandelt wurde, bekommt zwar den Namen „Schlange“, aber er behält trotzdem den früheren Namen bei und wird als „Stab“ bezeichnet (Ex. 4,3; 7,10). So ist es nach ihrer Meinung im gleichen Maße anzuerkennen, wenn das Brot, obwohl es in eine neue Substanz übergeht, doch im uneigentlichen Sinne, aber doch nicht ohne Sinn als das bezeichnet wird, was es vor Augen und dem Anschein nach ist (nämlich eben als Brot). Aber was für eine Ähnlichkeit oder Verwandtschaft finden sie zwischen jenem Wunder, das doch bekannt ist, und ihrer ersonnenen Betrügerei, für die kein einziges Auge auf Erden Zeuge ist? (Die Sache war vielmehr so:) Die Zauberer trieben mit Gaukeleien ihr Spiel, um den Ägyptern die Überzeugung beizubringen, sie feien mit göttlicher Kraft ausgerüstet, um über die Ordnung der Natur hinaus die Kreaturen zu verwandeln. Da trat Mose auf, machte alle ihre Betrügereien zunichte und zeigte damit, daß die unüberwindliche Kraft Gottes auf seiner Seite stand, weil ja sein Stab allein alle übrigen verschlang (Ex. 7,12). Aber weil diese Verwandlung mit Augen sichtbar war, so hat sie, wie gesagt, mit unserer Sache hier nichts zu tun, auch kehrte der Stab kurze Zeit nachher in sichtbarer Weise wieder zu seiner Gestalt zurück (Ex. 7,15). Dazu kommt, daß man nicht weiß, ob jene zeitlich vorübergehende Verwandlung auch eine solche der Substanz gewesen ist. Auch muß man beachten, daß Mose (durch die Beibehaltung des Namens „Stab“) auf die Stäbe der Zauberer anspielt; denn der Prophet wollte diese Stäbe nicht als „Schlangen“ bezeichnen, um nicht den Eindruck zu erwecken, als deutete er eine Verwandlung an, die keine war; denn diese Gaukler hatten ja nichts anderes getan als die Augen der Zuschauer in Finsternis versetzt. Was besteht nun für eine Ähnlichkeit zwischen diesem Vorgang und den Worten über das Abendmahl? Ich nenne etwa: „Das Brot, das wir brechen ...“ (1. Kor. 10,16), oder: „Sooft ihr von diesem Brot esset ...“ (1. Kor. 11,26), oder: „Sie hatten Gemeinschaft im Brotbrechen ...“ (Apg. 2,42; ungenau) – oder ähnliche Worte. Es ist doch sicher, daß durch die Beschwörung der Zauberer bloß die Augen betrogen worden sind. Was Mose betrifft, so ist die Sache nicht so deutlich: es war eben für Gott genau so leicht, durch seine Hand aus dem Stab eine Schlange und wiederum aus der Schlange einen Stab zu machen, als den Engeln fleischliche Leiber anzulegen und sie ihnen wieder auszuziehen. 953 Wenn es mit diesem Sakrament gleich oder ähnlich bestellt wäre, so hätte die Lösung dieser Leute einigen Schein für sich. (Das ist aber nicht der Fall.) Es muß also fest stehenbleiben: im Abendmahl wird uns nur dann in Wahrheit und sachentsprechend die Verheißung gegeben, daß Christi Fleisch (uns) wahrhaft zur Speise wird, wenn dieser Verheißung die wirkliche Substanz des äußeren Merkzeichens entspricht.

Aber es entsteht ja immer ein Irrtum aus dem anderen, und so hat man auch eine Stelle bei Jeremia dermaßen unsinnig verdreht, um die Transsubstantiation zu beweisen, daß es mich verdrießt, davon zu berichten. Der Prophet klagt, daß man in sein Brot Holz gelegt hat (Jer. 11,19; nach der lateinischen Übersetzung, der Vulgata), und damit deutet er an, daß durch das Wüten seiner Feinde sein Brot voll Bitternis geworden ist. Das ist so, wie auch David unter Benutzung des gleichen Bildes klagt, man habe ihm seine Speise mit Galle und sein Getränk mit Essig verdorben (Ps. 69,22). Unsere Widersacher aber geben der Stelle (bei Jeremia) eine sinnbildliche Deutung in der Weise, daß hier gesagt wäre, Christi Leib sei an das Holz des Kreuzes geheftet (und dann nach dieser Stelle in das Brot gelegt) worden. Aber, so entgegnen sie wohl, so haben doch auch einige von den Alten gedacht! Als ob es nicht besser wäre, ihnen ihre Unwissenheit zugute zu halten und ihre Schande zuzudecken, als noch eine Unverschämtheit zuzufügen, so daß die Alten nun gezwungen werden, mit dem ursprünglichen Sinn des Prophetenworts feindselig aneinanderzugeraten.

15. ⁹² Die oorsaak van die ontwikkeling van die transsubstansiasieleer moet gesoek word in die wyding of konsekrasie

Hulle sou inderdaad nooit so skandelik deur die Satan se listige streke mislei gewees het as dit nie was dat hulle reeds deur ’n ander dwaling betower was nie, naamlik dat die liggaam van Christus in die brood ingesluit is en met die liggaamlike mond na die maag oorgedra word. Die oorsaak van so ’n dierlike verbeeldingsvlug was dat konsekrasie by hulle net soveel as ’n towerbeswering gegeld het. Die beginsel het hulle ontgaan dat die brood ’n sakrament is slegs vir die mense tot wie die Woord (van die belofte) gerig is. Net soos die water van die doop nie vanself verander nie, maar sodra ’n belofte daaraan verbind is, vir ons begin om te wees wat dit nie tevore was nie.

Dit sal na aanleiding van ’n voorbeeld van ’n soortgelyke sakrament beter aan die lig kom. Toe die water in die woestyn uit ’n rots gevloei het,⁹³ was dit vir die aartsvaders ’n waarborg en teken van dieselfde saak wat die wyn in die nagmaal vir ons uitbeeld. Paulus leer trouens dat hulle dieselfde geestelike drank as ons gedrink het.⁹⁴ En tog het hulle trekdiere en kleinvee ook van dieselfde water gedrink. Daaruit kan maklik afgelei word dat, wanneer aardse elemente vir ’n geestelike gebruik aangewend word, daar geen ander verandering in kom as net ten opsigte van mense in soverre hulle vir hulle seëls van die beloftes is nie. Aangesien God se raadsplan hierbenewens is om, soos ek reeds dikwels ingeprent het, ons met gepaste middels na Hom op te hef, word dit goddeloos deur hulle hardnekkigheid verydel wat ons wel na Christus roep maar dan na ’n Christus wat onsigbaar in die brood verskuil is.⁹⁵ Want, (soos hulle meen), is dit nie moontlik dat ’n mens se verstand hom van die onmeetlike afstand van die streke kan losmaak en tot Christus bo die hemel kan deurdring nie. Toe die natuur hulle dit egter misken het, het hulle probeer om dit met ’n skadeliker middel reg te stel, naamlik om op die aarde te bly en sonder die hemelse nabyheid van Christus klaar te kom. Kyk, dit is wat hulle gedwing en daartoe gedryf 1695 het om die liggaam van Christus te verander!

Hoewel ’n harder uitdrukkingswyse inderdaad in Bernardus se tyd aan die orde van die dag was, was die transsubstansiasie nogtans toe nog nie bekend nie. En in al die voorgaande eeue het almal oor die algemeen gesê dat die geestelike saak in hierdie sakrament met brood en wyn verbind is.⁹⁶ Oor die woorde brood en wyn antwoord hulle skerpsinnig, soos dit vir hulle lyk, maar hulle voer niks aan wat met die onderhawige saak ooreenstem nie. Hulle sê: “Moses se staf is in ’n slang verander; en hoewel dit die naam slang kry, behou dit nogtans die eertydse naam en word ’n staf genoem“.⁹⁷ Volgens hulle is dit so ewe aanneemlik dat, hoewel die brood in ’n nuwe stof (substansie) oorgaan, dit oneintlik⁹⁸ maar nie onvanpas nie, genoem word wat dit vir die oë lyk.

Watter ooreenkoms of vergelyking vind hulle naastenby tussen daardie voortreflike wonderwerk en die gedrog wat hulle uitgedink het en waarvan geen oog op aarde kan getuig nie? Die towenaars het die mense met listige streke mislei om die Egiptenare te oortuig dat hulle goddelike krag het om skepsels bonatuurlik te verander. Moses kom na vore; hy vee hulle bedrog plat en toon dat die onoorwinlike krag van God aan sy kant is omdat sy een staf al die ander stawwe verslind.⁹⁹ Omdat dit egter ’n sigbare verandering was, dra dit niks tot die onderhawige saak by nie, soos ons gesê het; en die staf het ’n kein rukkie later weer na sy oorspronklike sigbare vorm teruggekeer.¹⁰⁰ Hierbenewens weet ons nie of daar ’n tydelike verandering van die substansie was nie. Ons moet ook daarop let dat daar gesinspeel word op die stawwe  van die towenaars wat die profeet nie slange wou noem nie om te voorkom dat dit sou lyk asof hy ’n verandering in hulle stawwe suggereer terwyl daar geen verandering daarin was nie. Hierdie bedrieërs het immers niks anders as sand in die oë van die toeskouers gestrooi nie.¹⁰¹ Maar watter ooreenkoms het hierdie spreekwyses nou eintlik met ‘Die brood wat ons breek’, ‘So dikwels as wat julle hierdie brood eet’;¹⁰² ‘Hulle het gedeel in die breek van die brood’;¹⁰³ en dergelike stellings? Dit is seker dat slegs hulle oë deur die beswering van die towenaars bedrieg is. So ver dit Moses aangaan, is die onderwerp dubbelsinniger. Dit was vir God ewe maklik om deur sy hand van ’n staf ’n slang te maak, en weer ’n staf van ’n slang, as wat dit vir Hom is om die engele met liggame van vleis te beklee en dit ’n bietjie later weer van hulle weg te 1696 neem. As die rede vir hierdie sakrament daaraan verwant was, sou hulle oplossing nog ’n mate van aanvaarbaarheid gehad het.

Dit moet dus vas bly staan dat dit nie waarlik en paslik aan ons beloof word dat Christus se liggaam in die nagmaal voedsel is nie tensy die ware substansie met die uiterlike teken ooreenstem. En, soos een dwaling nou maar uit ’n ander een ontstaan, is ’n aanhaling uit Jeremia so onverstandig verdraai om die transsubstansiasie te bewys dat dit my spyt om dit hier weer te gee. Die profeet kla dat daar hout in sy brood is;¹⁰⁴ daarmee gee hy te kenne dat die wreedheid van die vyand sy brood bitter gemaak het. So kla Dawid met ’n soortgelyke stylfiguur daaroor dat sy voedsel deur gal en sy drank deur asyn bederf is.¹⁰⁵ Hulle wil hê dat Christus se liggaam allegories aan die kruishout vasgenael moes wees. “Maar sommige van die skrywers van ouds het dit so verstaan!” Net asof hulle onverstandigheid hulle nie vergewe en hulle skande begrawe moes word nie eerder as dat die skaamteloosheid nog bykom dat hulle gedwing word om strydig met die egte bedoeling van die profeet te bots!

’n Weerlegging van die ubikwiteitsleer en ’n uiteensetting van die ware gemeenskap met Christus (Afdelings 16 - 31)

15. И в самом деле, наши противники никогда не попались бы так глупо на уловки Сатаны, если бы не были ослеплены тем заблуждением, что тело Христово, будучи заключено в образе хлеба, может быть взято в рот и отправлено во чрево. Причиной такого глупейшего заблуждения стало слово «освящение», воспринятое ими как некое колдовское заклинание. При этом от них остался скрытым тот факт, что хлеб является таинством только для людей, к которым обращено Слово Божье (как и вода крещения сама по себе не меняется, но становится тем, чем не была прежде, только тогда, когда соединяется с обетованием).

Всё это легче объяснить на примере сходного таинства. Вода, истекающая из скалы в пустыне (Исх 17:6), послужила для евреев знаком и символом той же реальности, какую сегодня представляют для нас хлеб и вино Вечери. Ибо св. Павел говорит, что они (евреи) пили то же духовное питие (1 Кор 10:4). И однако той же самой водой поили скот! Отсюда нетрудно заключить, что когда земные элементы привлекаются верой для духовного употребления, они претерпевают превращение только с точки зрения людей - постольку, поскольку запечатлевают для нас Божьи обетования.

Далее, намерение Бога состоит в том (как я уже неоднократно повторял), чтобы приблизить нас к Себе теми способами, которые Он считает подходящими. Те же, кто, говоря о Христе, хочет заставить нас искать Его незримо таящимся в образе хлеба, совершают прямо противоположное. У них и речи нет о том, чтобы подняться ко Христу, ибо Он находится слишком высоко. Поэтому они пытаются исправить то, в чём им отказано природой, самым пагубным способом, а именно: оставаясь на земле, мы не испытываем никакой надобности приближаться к Небу для того, чтобы соединиться с Иисусом Христом. Вот тот мотив, который побуждает их говорить о превращении тела Христова.

Во времена св. Бернара, когда уже вошёл в употребление более грубый и упрощённый способ выражения, пресуществление ещё не было известно. А в предыдущие столетия считалось общепризнанным, что Тело и Кровь Иисуса Христа соединены в Вечере с хлебом и вином.

Когда нашим противникам указывают на тексты, где две части таинства прямо называются хлебом и вином, они пытаются отговориться следующим примером. Жезл Моисея (заявляют они) превратился в змея, однако по природе не перестал называться жезлом (Исх 4:3; 7:10). Отсюда они заключают, что нет ничего несообразного в том, чтобы претворившийся в другую субстанцию хлеб тем не менее по-прежнему именовался хлебом, поскольку сохраняет его внешний вид. Но что общего или близкого находят они между известным чудом Моисея и своим дьявольским обольщением, которое не может подтвердить ни один земной свидетель? Чародеи явили своё колдовское искусство для того, чтобы убедить египтян, будто они обладают божественной силой, способной изменять творения (Исх 7:11-12). Против них выступил Моисей и разоблачил их обман, доказав, что непобедимая сила Божья на его стороне: ведь именно она заставила Моисеев жезл поглотить все остальные жезлы. Но так как это превращение совершилось на виду у всех, оно не имеет отношения к тому предмету, о котором идёт речь. И опять же, вслед за тем жезл вновь обрёл свою первоначальную форму. Вдобавок неизвестно, действительно ли это внезапное превращение коснулось субстанции жезла. Следует также помнить, что Моисей противопоставил свой жезл жезлам чародеев и по этой причине сохранил за ним его природное имя, чтобы не создалось впечатления, будто он вслед за этими обманщиками признаёт мнимое превращение (ведь они просто ослепили невежд своими чарами). Что общего между этим примером и следующим изречением: «Хлеб, который преломляем, не есть ли приобщение Тела Христова?» (1 Кор 10:16) Или: «всякий раз, когда вы едите хлеб сей, ... смерть Господню возвещаете» (1 Кор 11:26)? Или: «Они ... пребывали ... в общении и преломлении хлеба» (Деян 2:42)?

Итак, очевидно, что чародеи своим колдовством просто обманывали зрение. Что касается Моисея, здесь не всё так просто. Во всяком случае, превратить его рукой жезл в змея, а затем обратно змея в жезл Богу было не труднее, чем облечь Ангелов плотскими телами, а затем совлечь эти тела. Если бы в Вечере происходило нечто подобное, наши достопочтенные противники имели бы некоторое основание для своих выводов. Но поскольку это не так, будем считать решённым следующее: у нас нет иных причин полагать, что в Вечере Плоть Иисуса Христа поистине становится пищей, кроме той, что этому соответствует подлинная субстанция внешнего знака.

Но одно заблуждение рождает другое. Ради подтверждения своей доктрины пресуществления наши противники ссылаются на слова Иеремии, причём столь неловко, что мне совестно говорить об этом. Пророк сетует нато, что ему в хлеб подложили дерево (Иер 11:10), желая тем самым сказать, что враги по жестокости своей лишили вкуса его пищу. К такому же способу выражения прибегает и Давид, когда жалуется, что ему дали в пищу жёлчь и напоили его уксусом (Пс 68/69:22). А наши утончённые учители заявляют, что слова Иеремии - аллегория, в которой подразумевается, что тело Иисуса Христа было подвешено на древе. По их мнению, именно так понимали это некоторые из древних. На это я отвечу: не достаточно ли того, что нам приходится прощать нашим противникам их невежество и недобросовестность? Должны ли мы ещё добавить к этому бесстыдство, с каким они заставляют древних служить им опорой в опровержение истинного смысла слов пророка?

16. Alii qui vident non posse analogiam signi et rei signatae convelli quin mysterii veritas concidat, fatentur panem Coenae vere substantiam esse terreni et corruptibilis elementi, nec quicquam in se pati mutationis, sed sub se habere inclusum Christi corpus². Si ita sensum suum explicarent, dum panis in mysterio porrigitur, annexam esse exhibitionem corporis, quia inseparabilis est a signo suo veritas³: non valde pugnarem. Sed quia in pane corpus ipsum locantes, ubiquitatem illi affingunt naturae suae contrariam, addendo autem Sub pane, illic occultum latere volunt⁴: tales astutias e suis latebris paulisper extrahere necesse est. Neque enim adhuc ex professo totam hanc causam absolvere in animo est: sed tantum ut disputationis, quae mox suo loco sequetur⁵, fundamenta iaciam. Volunt ergo Christi corpus invisibile esse et immensum, ut sub pane lateat: quia se cum eo communicare aliter non putant, quam si in panem descendat: modum vero descensus, quo nos ad se sursum evehit, non comprehendunt. || Obtendunt quoscunque possunt colores: sed ubi omnia dixerunt, satis apparet locali Christi praesentiae insistere^a. || Unde id? nempe quia non aliam carnis et sanguinis participationem concipere sustinent, nisi quae vel 363 loci coniunctione atque contactu, vel crassa aliqua inclusione constet^a.

16. Les autres, qui voyent qu’on ne peut rompre la proportion qui est entre le signe et la chose signifiée, que la verité du mystere n’aille bas, confessent bien que le pain de la Cene est vrayement substantiel, element terrestre et corruptible, et qu’il ne reçoit aucun changement en soy: mais ils disent que neantmoins le corps de Jesus Christ y est enclos. S’ils disoyent rondement, que quand le pain nous est presenté en la Cene, il y a vraye exhibition du corps, d’autant que la verité est inseparable d’avec son signe, je ne contrediroye pas beaucoup: mais d’autant qu’en fermant le corps dans le pain, ils imaginent qu’il est par tout, ce qui est contraire à sa nature; puis en adjoustant, qu’il est sous le pain, ils l’enserrent là comme en cachette: il est besoin de descouvrir telles astuces. Non pas que pour ceste heure je vueille deschiffrer le tout, mais ce que j’en diray servira de fondement pour la dispute qui suyvra cy apres en son lieu. Ils veulent que le corps de Jesus Christ soit invisible et infini, pour estre caché sous le pain: d’autant qu’à leur opinion, ils ne le peuvent recevoir, sinon qu’il descende là. Or ils ne cognoissent point la façon de descendre dont nous avons parlé, qui est pour nous eslever au ciel. Vray est qu’ils pretendent beaucoup de belles couleurs: mais apres qu’ils ont tout dit, il appert qu’ils s’amusent à une presence locale. Et dont vient cela, sinon qu’ils ne peuvent concevoir autre participation du corps de Jesus Christ, sinon qu’ils le tiennent icy bas comme pour le manier à leur appetit?

16. Others, who perceive it to be impossible to destroy the analogy of the sign and the thing signified, without subverting the truth of the mystery, acknowledge that the bread in the sacred supper is the true substance of that earthly and corruptible element, and undergoes no change in itself; but they maintain that it has the body of Christ included under it. If they explained their meaning to be, that when the bread is presented in the sacrament, it is attended with an exhibition of the body of Christ, because the truth represented is inseparable from its sign, I should make little objection; but as, by placing the body itself in the bread, they attribute ubiquity to it, which is incompatible with its nature, and by stating it to 541be under the bread, represent it as lying concealed in it; it is necessary to unmask such subtleties: not that it is my intention to enter on a professed examination of the whole of this subject at present; I shall only lay the foundations of the discussion, which will follow in its proper place. They maintain the body of Christ, therefore, to be invisible and infinite, that it may be concealed under the bread; because they suppose it to be impossible for them to partake of him, any otherwise than by his descending into the bread; but they know nothing of that descent of which we have spoken, by which he elevates us to himself. They bring forward every plausible pretext that they can; but when they have said all, it is evident that they are contending for a local presence of Christ. And what is the reason of it? It is because they cannot conceive of any other participation of his flesh and blood, except what would consist in local conjunction and contact, or in some gross enclosure.

16. Refutation of consubstantiation; whence the idea of ubiquity.

Some, who see that the analogy between the sign and the thing signified cannot be destroyed without destroying the truth of the sacrament, admit that the bread of the Supper is truly the substance of an earthly and corruptible element, and cannot suffer any change in itself, but must have the body of Christ included under it. If they would explain this to mean, that when the bread is held forth in the sacrament, an exhibition of the body is annexed, because the truth is inseparable from its sign, I would not greatly object. But because fixing the body itself in the bread, they attach to it an ubiquity contrary to its nature, and by adding under the bread, will have it that it lies hid under it,¹ I must employ a short time in exposing their craft, and dragging them forth from their concealments. Here, however, it is not my intention professedly to discuss the whole case; I mean only to lay the foundations of a discussion which will afterwards follow in its own place. They insist, then, that the body of Christ is invisible and immense, so that it may be hid under bread, because they think that there is no other way by which they can communicate with him than by his descending into the bread, though they do not comprehend the mode of descent by which he raises us up to himself. They employ all the colours they possibly can, but after they have said all, it is sufficiently apparent that they insist on the local presence of Christ. How so? Because they cannot conceive any other participation of flesh and blood than that which consists either in local conjunction and contact, or in some gross method of enclosing.

16. Anderen, die zien, dat de analogie van het teken en de betekende zaak niet kan worden weggenomen zonder dat de waarheid van het sacrament verdwijnt, erkennen, dat het brood van het Avondmaal waarlijk is een substantie van een aards en verderfelijk element, en in 't geheel geen verandering ondergaat, maar dat het Christus' lichaam onder zich ingesloten heeft. Indien ze hun gevoelen zo uitlegden, dat, wanneer het brood in het sacrament uitgereikt wordt, tegelijkertijd het lichaam gegeven wordt, omdat de waarheid onafscheidelijk is van haar teken, zou ik niet zeer daartegen strijden. Maar omdat ze het lichaam zelf in het brood plaatsen en het daardoor een alomtegenwoordigheid toedichten, die strijdt tegen zijn natuur, en omdat ze door de toevoeging: onder het brood, bedoelen, dat het lichaam daar verborgen schuilt, is het nodig zulke listigheden even uit hun schuilhoeken voor de dag te halen. Immers het is nog niet mijn bedoeling opzettelijk deze ganse zaak af te handelen, maar ik wil nu slechts de fundamenten leggen voor de uiteenzetting, die weldra te zijner plaatse volgen zal. Zij willen dus, dat het lichaam van Christus onzichtbaar is en onmetelijk, opdat het onder het brood moge verborgen zijn: want zij menen, dat ze met Hem geen gemeenschap kunnen hebben anders dan wanneer Hij in het brood nederdaalt; maar de wijze der nederdaling, door welke Hij ons tot zich opwaarts heft, begrijpen zij niet. Zij gebruiken alle mogelijke voorwendsels; maar wanneer ze alles gezegd hebben, blijkt voldoende, dat ze aanhouden op de plaatselijke tegenwoordigheid van Christus. Vanwaar dat? Wel, omdat ze niet in staat zijn, een ander deelhebben aan het vlees en bloed te bedenken, dan een dat bestaat in plaatselijke verbinding en aanraking of in een of andere grove insluiting.

16. Zweiter Unterabschnitt: Andere Vertreter der räumlichen Gegenwart Christi im Abendmahl (16-19). Die gegnerische Behauptung

Es gibt andere, die sehen, daß man das Entsprechungsverhältnis von Zeichen und bezeichneter Sache nicht zerstören kann, ohne daß damit die Wahrheit des Sakraments zusammenbricht, und die deshalb zugeben, daß das Brot im Abendmahl in Wahrheit die Substanz eines irdischen und vergänglichen Elements ist und keinerlei Verwandlung an sich erfährt, aber (und das ist der entscheidende Punkt) den Leib Christi „unter“ (in) sich eingeschlossen hat.

Es könnte nun sein, daß sie ihre Meinung so auslegten: wenn das Brot im Sakrament dargereicht wird, so ist damit die Darbietung des Leibes Christi unmittelbar verbunden, weil das Zeichen die in ihm dargestellte Wahrheit unabtrennbar bei sich hat. Wäre es so, dann würde ich keinen wesentlichen Streit erheben.

Tatsächlich aber denken sie den Leib selber im Brote räumlich anwesend und dichten ihm dabei eine Allgegenwärtigkeit an, die mit seiner Natur im Widerspruch steht, auch fügen sie die Wörtlein „Unter dem Brote“ hinzu und wollen damit zeigen, der Leib liege unter dem Brote verborgen. Weil es so steht, darum ist es vonnöten, solche Verschlagenheiten ein wenig aus ihren Schlupfwinkeln hervorzuziehen. Ich habe nun hier noch nicht im Sinne, diese ganze Angelegenheit als eigentliches Thema zu behandeln, sondern ich möchte nur zu der Auseinandersetzung, die bald an dem für sie vorgesehenen Orte folgen wird, die Fundamente legen. Sie wollen also, daß der Leib Christi unsichtbar und unermeßlich (d.h. unräumlich) sei, damit er unter dem Brote verborgen liege; denn sie glauben nicht anders mit ihm Gemeinschaft haben zu können, als wenn er in das Brot herniedersteigt. Die Art solchen Herniedersteigens aber, vermöge deren er uns zu sich in die Höhe hebt, begreifen sie nicht. Sie benutzen alle möglichen Scheinfarben als Vorwand; aber wenn sie alles ausgesprochen haben, so wird genugsam augenscheinlich, daß sie auf einer räumlichen Gegenwart Christi bestehen. Woher kommt das nun? Sie können sich eben kein anderes Teilhaben an seinem Fleisch und Blut vorstellen als ein solches, das in räumlicher Verbindung und Berührung oder 954 in irgendeiner groben Einschließung (des Leibes Christi in das Brot) besteht.

16. Die ontstaan en ontwikkeling van die ubikwiteitsleer

Party mense wat sien dat die ooreenkoms tussen die teken en die betekende saak nie losgeskeur kan word sonder dat die ware inhoud van die sakrament in duie stort nie, erken dat die brood van die nagmaal waarlik ’n aardse substansie en verderflike element is en dat dit op sigself geen verandering duld nie, maar dat dit die liggaam van Christus daaronder ingesluit het.¹⁰⁶ As hulle hulle bedoeling soos volg verklaar het: dat wanneer die brood in die sakrament bedien word, die bediening van die liggaam van Christus daaraan verbind is omdat die ware inhoud nie van die teken losgemaak kan word nie,¹⁰⁷ sou ek my nie heftig 1697 daarteen verset nie. Omdat hulle egter sy liggaam binne in die brood plaas, en hulle daaraan ’n alomteenwoordigheid van sy liggaam versin wat strydig is met die natuur deur by te voeg dat Hy onder die brood verskuil is, moet ek noodwendig sulke listige streke effens uit hulle skuilhoeke na vore haal.

Ek is egter nog nie van plan om hierdie onderwerp heeltemal af te handel nie, maar is slegs van plan om die fondamente vir my bespreking wat weldra op die regte plek sal volg, te lê.¹⁰⁸ Hulle meen dus dat Christus se liggaam onsienlik en onmeetlik is sodat dit onder die brood verborge kan wees. Hulle meen trouens dat hulle slegs met Hom gemeenskap kan beoefen indien Hy in die brood neerdaal. Hulle begryp egter nie die manier waarop Hy neerdaal om ons na Hom na bo op te voer nie. Hulle hou allerhande dekmantels voor wat hulle kan, maar wanneer hulle alles gesê het, is dit duidelik genoeg dat hulle op ’n plaaslike teenwoordigheid van Christus aandring. Waaruit ontstaan dit? Daaruit naamlik dat hulle geen ander deelname aan sy vlees en bloed laat bedink nie as een wat geleë is in òf ’n verbintenis en aanraking (met die vlees van Christus) van ’n bepaalde plek òf die een of ander growwe insluiting (in die brood).

16.  Другие видят, что нельзя нарушить соответствие между знаком и означаемым, не нарушив одновременно истины таинства. Они признают, что хлеб Вечери есть подлинная субстанция, земной и тленный элемент, не претерпевающий сам по себе никаких изменений. Тем не менее они утверждают, что в нём заключено Тело Иисуса Христа (От католической доктрины пресуществления (transsubstantiatio) Кальвин переходит здесь к учению Лютера о сосуществлении (consubstantiatio) и вездесущности (ubiquitas) Тела Христова).

Если бы они прямо заявили, что вместе с хлебом Вечери нам поистине предлагается тело Христово, ибо истина неотделима от её знака, я бы не слишком возражал. Но они заключают тело внутрь хлеба и воображают, что оно везде (что противоречит его природе), а затем добавляют, что оно присутствует под видом хлеба, где пребывает скрытым образом. Необходимо разоблачить все эти уловки. Не спешу пока вдаваться в подробности; скажу лишь то, что послужит основанием для последующей дискуссии.

Они утверждают, что тело Иисуса Христа, чтобы скрываться под видом хлеба, должно быть невидимым и бесконечным. Ибо с их точки зрения причащение к нему возможно лишь при условии, что тело сойдёт вниз. Им неизвестен тот способ нисхождения, о котором говорим мы, то есть наше собственное восхождение на Небо. Конечно, они прикрываются множеством красивых фраз; но когда все эти фразы высказаны, становится ясно, что наши противники настаивают на локальном присутствии Христа. Отчего? Не оттого ли, что они не в состоянии представить себе иного способа причащения телу Иисуса Христа, кроме как удерживать его на земле, согласно их собственным желаниям?

17. | Ac^b quo errorem semel temere^c susceptum obstinate tueantur, non dubitant aliqui ex ipsis iactare^d, non alias unquam dimensiones habuisse Christi carnem, nisi quam longe lateque caelum et terra patent. Quod autem puer ex utero natus sit, quod creverit, quod in cruce expansus, quod sepulchro inclusus, id dispensatione quadam factum, ut nascendi, moriendi, caeterisque humanis officiis defungeretur^e; quod solita corporis specie post resurrectionem conspectus fuerit^f, quod in caelum assumptus^g quod postremo etiam post ascensionem Stephano et Paulo visus [Act. 1. a. 3, et b. 9, et 7. g. 55, et 9. a. 3]: eadem id dispensatione factum, ut regem in caelo constitutum hominum aspectui pateret^{h 1}. Quid hoc est nisi Marcionem ex inferis excitareⁱ?² Nemo^k enim dubitet, corpus Christi phantasma vel^l phantasticum fuisse, si ea conditione fuit.^m || Alii paulo argutius elabuntur, Corpus hoc quod in sacramento daturⁿ, gloriosum esse et immortale; itaque nihil esse absurdi^o si pluribus in locis, si nullo loco, si nulla forma, sub sacramento continetur^{p 3}. Sed quaero, Quale dabat discipulis Christus^q pridie quam pateretur: annon verba sonant, mortale illud, quod paulo post^r tradendum erat, dedisse? Iam ante^s, inquiunt, suam gloriam tribus discipulis in monte^t conspiciendam praebuerat^u [Matth. 17. a. 2]. Verum id quidem^v, 364 sed ea claritate gustum^a immortalitatis ad horam praebere illis voluit^b. || Interea non reperient illic duplex corpus, sed unum illud, quod Christus gestabat, nova gloria ornatum. || Quum vero corpus suum in prima^c Coena distribueret, imminebat iam^d hora qua a Deo percussus et humiliatus [Iesa. 53. a. 4], sine decore ut leprosus iaceret: tantum abest ut tunc gloriam resurrectionis^e proferre vellet. Et hic quanta Marcioni fenestra aperitur si Christi corpus uno in loco mortale et humile videbatur, in alio immortale et gloriosum tenebatur?^f || Quanquam si valeat eorum opinio, idem quotidie accidit: quia fateri coguntur, corpus Christi in se visibile invisibiliter latere sub panis symbolo¹. Et tamen qui eiusmodi portenta evomunt, adeo eos non pudet sui dedecoris, ut nos ultro atrocibus convitiis impetant quia non subscribimus.

17. Et afin de maintenir avec opiniastreté l’erreur qu’ils se sont forgé à la volée, ils ne doutent point, au moins aucuns d’entre eux, d’affermer que le corps de Jesus Christ n’a jamais eu autre mesure que toute l’estendue du ciel et de la terre. Quant à ce qu’il est nay petit enfant, qu’il est grandi, qu’il a esté crucifiė et mis au sepulchre: ils disent que cela s’est fait par une forme de dispensation, pour accomplir en apparence ce qui estoit requis à nostre salut. Quant à ce qu’il est apparu apres sa resurrection, et qu’il est monté au ciel, mesme que depuis il a esté veu de sainct Estienne et de sainct Paul (Act. 1:3, 9; 7:55; 9:3), que cela aussi s’est fait d’une mesme dispensation, à ce qu’il se monstrast à veu d’œil estre souverain Roy. Et qu’estce là, je vous prie, sinon de rappeler Marcion des enfers? Car nul de doutera que le corps de Jesus Christ ne soit fantastique ou fantosme, s’il a esté de ceste condition. Les autres eschappent un petit plus subtilement: c’est que ce corps qui est donné au Sacrement, est glorieux et immortel: et par ainsi qu’il n’y a nul inconvenient qu’il soit en plusieurs lieux, qu’il ne soit en nul lieu, et qu’il n’ait nulle forme. Mais je demande quel corps donnoit Jesus Christ à ses disciples la nuict devant qu’il souffrist. Les mots qu’il prononce n’expriment-ils pas clairement, que c’estoit le corps mortel qui devoit estre tantost apres livré? Ils repliquent, que desja il avoit fait voir sa gloire en la montagne à trois de ses disciples (Matth. 17:2). Ce que je leur confesse: mais je dy que ce n’estoit que pour leur donner quelque goust de son immortalité, voire et pour un petit de temps. Mais il ne trouveront pas là double corps: il n’y a que celuy mesme lequel est retourné sus l’heure à son naturel accoustumé. Or en distribuant son corps en la premiere Cene, l’heure approchoit qu’il devoit estre frappé et abattu pour estre deffiguré comme un ladre, n’ayant aucune dignité ne beauté en soy (Is. 53:4): tant s’en faut que pour lors il voulust faire monstre de la gloire de sa resurrection. Derechef, quelles fenestres ouvrent-ils à l’heresie de Marcion, si le corps de Jesus Christ estoit veu en un lieu, mortel et passible, et en l’autre lieu, immortel et glorieux? Que si on reçoit leur opinion, autant en advient-il tous les jours. Car ils sont contraints de confesser que le corps de Jesus Christ, lequel ils disent estre invisiblement caché sous l’espece du pain, est neantmoins visible en soy. Et neantmoins ceux qui desgorgent des resveries si monstrueuses, non seulement n’ont nulle honte de leur vilainie, mais nous injurient à toute outrance, d’autant que nous ne voulons respondre Amen.

17. And to defend with obstinacy the error which they have once embraced, some of them hesitate not to affirm that the body of Christ never had any other dimensions than the whole extent of heaven and earth. His birth as an infant, his growth to maturity, his extension on the cross, his incarceration in the sepulchre,—all this, they say, took place in consequence of a kind of dispensation, that he might as a man accomplish every thing necessary to our salvation. His appearance in the same corporeal form after his resurrection, his ascension to heaven, his subsequent appearances to Stephen and to Paul,—all this also resulted from a similar dispensation, that he might manifest himself to the view of man as appointed King in heaven. Now, what is this but to raise Marcion from the dead? For if such were the condition of Christ’s body, every one must perceive it to have been a mere phantom or visionary form, without any real substance. Some plead, with a little more subtlety, that the body of Christ, which is given in the sacrament, is glorious and immortal, and that therefore it involves no absurdity, if it be contained under the sacrament in various places, or in no place, or without any form. But I ask what kind of body did Jesus Christ give to his disciples, the night before he suffered? Do not the words imply, that he gave them the same mortal body which was just about to be betrayed? They reply, that he had already manifested his glory in the eyes of three of his disciples, on the mount. That is true; but his design was, in that splendour, to give them a transient glimpse of his immortality. They will not find there a twofold body, but the very same which Christ was accustomed to carry about with him, adorned with unusual glory, from which it speedily returned to its natural condition. When he distributed his body at the institution 542of the sacred supper, the hour was approaching, in which, “stricken and smitten of God,” he was to lie down like a leper “without form or comeliness:”¹²⁶⁶ he was then far from intending to display the glory of his resurrection. What a door does this open to the error of Marcion, if the body of Christ appeared in one place mortal and mean, and in another was received as immortal and glorious? On their principle, however, this happens every day; for they are constrained to confess that the body of Christ is visible in itself, while at the same time they say that it is invisibly concealed under the symbol of bread. And yet the promulgators of such monstrous absurdities are so far from being ashamed of their disgrace, that they stigmatize us with unprovoked and enormous calumnies, because we refuse to subscribe to them.

17. This ubiquity confounds the natures of Christ. Subtleties answered.

Some, in order obstinately to maintain the error which they have once rashly adopted, hesitate not to assert that the dimensions of Christ’s flesh are not more circumscribed than those of heaven and earth. His birth as an infant, his growth, his extension on the cross, his confinement in the sepulchre, were effected, they say, by a kind of dispensation, that he might perform the offices of being570born, of dying, and of other human acts: his being seen with his wonted bodily appearance after the resurrection, his ascension into heaven, his appearance, after his ascension, to Stephen and Paul, were the effect of the same dispensation, that it might be made apparent to the eye of man that he was constituted King in heaven. What is this but to call forth Marcion from his grave? For there cannot be a doubt that the body of Christ, if so constituted, was a phantasm, or was phantastical. Some employ a rather more subtle evasion, That the body which is given in the sacrament is glorious and immortal, and that, therefore, there is no absurdity in its being contained under the sacrament in various places, or in no place, and in no form. But, I ask, what did Christ give to his disciples the day before he suffered? Do not the words say that he gave the mortal body, which was to be delivered shortly after? But, say they, he had previously manifested his glory to the three disciples on the mount (Mt. 17:2). This is true; but his purpose was to give them for the time a taste of immortality. Still they cannot find there a twofold body, but only the one which he had assumed, arrayed in new glory. When he distributed his body in the first Supper, the hour was at hand in which he was “stricken, smitten of God, and afflicted” (Isa. 53:4). So far was he from intending at that time to exhibit the glory of his resurrection. And here what a door is opened to Marcion, if the body of Christ was seen humble and mortal in one place, glorious and immortal in another! And yet, if their opinion is well-founded, the same thing happens every day, because they are forced to admit that the body of Christ, which is in itself visible, lurks invisibly under the symbol of bread. And yet those who send forth such monstrous dogmas, so far from being ashamed at the disgrace, assail us with virulent invectives for not subscribing to them.

17. En om hun dwaling, die ze eenmaal lichtvaardig hebben, hardnekkig te verdedigen, aarzelen sommigen van hen niet te verkondigen, dat het vlees van Christus nooit andere afmetingen heeft gehad dan zo ver en breed hemel en aarde zich uitstrekken. En wat betreft het feit, dat Hij als een kind uit de moederschoot geboren is, dat Hij opgegroeid is, dat Hij aan het kruis is uitgestrekt en dat Hij in het graf ingesloten is, daarvan zeggen ze, dat dit geschied is door een zekere beschikking, opdat Hij de taak van geboren worden, sterven en de andere menselijke plichten zou vervullen. En dat Hij in zijn gewone lichaamsgestalte na de opstanding gezien is, dat Hij in de hemel opgenomen is, dat Hij ten slotte ook na zijn hemelvaart door Stephanus en Paulus gezien is, daarvan zeggen ze, dat dit ook door diezelfde beschikking geschied is, opdat de blik der mensen Hem zou aanschouwen als Koning in de hemel. Wat is dit anders dan Marcion uit de hel opwekken! Want niemand zou er aan kunnen twijfelen, dat het lichaam van Christus een schijnbeeld of schijnlichaam geweest is, indien van het van dien aard geweest is. Sommigen ontkomen door wat scherpzinniger te redeneren, namelijk door te zeggen, dat dit lichaam, dat in het sacrament gegeven wordt, een verheerlijkt en onsterfelijk lichaam is, en dat er dus niets ongerijmds in ligt, indien het op meer plaatsen, zonder enige plaats, zonder enige gedaante in het sacrament begrepen is. Maar ik vraag: wat voor een lichaam gaf Christus aan de discipelen de dag voordat hij leed! Luiden de woorden niet zo, dat Hij dat sterfelijk lichaam, dat een weinig later overgegeven moest worden, gegeven heeft? Reeds tevoren, zeggen zij, had Hij zijn heerlijkheid aan de drie discipelen op de berg te aanschouwen gegeven (Matt. 17:1 e.v.). Dat is wel waar, maar door die heerlijkheid heeft Hij hun voor een uur de smaak der onsterfelijkheid willen geven. Intussen zullen zij daar geen dubbel lichaam vinden, maar alleen dat éne, dat Christus droeg, met nieuwe heerlijkheid versierd. Maar toen Hij zijn lichaam bij het eerste Avondmaal verdeelde, was de ure reeds aanstaande, waarop Hij, door God geslagen en vernederd, zonder eer als een melaatse zou liggen: zover is het er vandaan, dat Hij toen de heerlijkheid van zijn opstanding wilde vertonen. En hoe groot venster wordt hier voor Marcion geopend, indien het lichaam van Christus op de ene plaats sterfelijk en nederig gezien werd, en op de andere plaats onsterfelijk en heerlijk gehouden werd! Trouwens, indien hun mening van kracht zou zijn, geschiedt hetzelfde dagelijks: want ze worden gedwongen te erkennen, dat het lichaam van Christus, dat op zichzelf zichtbaar is, onzichtbaar schuilt onder het teken des broods. En toch schamen zij, die dergelijke wonderlijke dingen uitbraken, zich zo weinig voor hun schande, dat ze ons van hun kant met heftige scheldwoorden aanvallen, omdat wij ze niet onderschrijven.

17. Die gegnerische Lehre hebt die echte Leiblichkeit Christi auf

Um nun solchen Irrtum, den sie einmal unüberlegt aufgebracht haben, halsstarrig zu verteidigen, tragen einige von ihnen keine Bedenken, die Behauptung aufzustellen, daß Christi Fleisch niemals andere Maße gehabt habe, als so weit und breit sich Himmel und Erde erstrecken. Daß er aber als Kind aus dem Schoß seiner Mutter geboren, daß er gewachsen, am Kreuze ausgestreckt und im Grabe verschlossen worden ist, das ist nach ihrer Meinung vermöge einer Art von austeilender Ordnung (dispensatio) geschehen, damit er die Aufgabe erfüllte, geboren zu werden, zu sterben und andere menschliche Pflichten auf sich zu nehmen. Daß er nach seiner Auferstehung in der gewohnten leiblichen Gestalt gesehen worden, in den Himmel aufgenommen und schließlich nach seiner Himmelfahrt dem Stephanus und dem Paulus erschienen ist (Apg. 1,3.9; 7,55; 9,3), das geht, so behaupten sie weiter, auf die nämliche austeilende Ordnung zurück, damit es dem Anblick der Menschen zugänglich würde, daß er als König im Himmel eingesetzt sei. Was heißt das nun anders als den Marcion aus der Hölle hervorziehen? Denn es kann doch niemand bezweifeln, daß Christi Leib, wenn er in solchem Zustande war, ein Scheingebild oder ein Scheinleib gewesen ist!

Manche ziehen sich auch etwas spitzfindiger aus der Sache heraus: sie sagen, dieser Leib, der im Sakrament gegeben wird, sei ein verherrlichter und unsterblicher Leib, und es liege daher keinerlei Widersinn darin, wenn er an vielen Orten, ohne jeden Ort (ohne jede räumliche Gebundenheit) und ohne jede Gestalt, unter dem Sakrament enthalten sei.

Ich frage aber: In welcher Gestalt gab Christus seinen Leib denn den Jüngern an dem Tage, bevor er leiden sollte? Lauten nicht die Worte so, daß er ihnen eben jenen sterblichen Leib dargereicht hat, der kurz nachher dahingegeben werden sollte? Aber, so sagen sie, er hatte doch schon vorher drei Jüngern auf dem Berge (der Verklärung) seine Herrlichkeit zu schauen gegeben (Matth. 17,2)! Das ist allerdings wahr; aber mit dieser verklärten Herrlichkeit wollte er ihnen für eine Stunde einen Geschmack der Unsterblichkeit gewähren. Sie werden jedoch dabei nicht einen zwiefachen Leib finden, sondern eben den einen, den Christus trug, mit neuer Herrlichkeit geziert! Als er aber in dem ersten Abendmahl seinen Leib austeilte, da stand bereits die Stunde bevor, in der er von Gott „geschlagen“ und gedemütigt, ohne Zier und mit Aussatz behaftet daliegen sollte (Jes. 53,4). So wenig kann davon die Rede sein, daß er in diesem Mahl die Herrlichkeit der Auferstehung hätte an den Tag bringen wollen. Zudem: was für ein großes Fenster tut man dem Marcion auf, wenn Christi Leib an der einen Stelle sterblich und niedrig erschaut, an der anderen dagegen unsterblich und herrlich gehalten wurde! Wiewohl das, wenn die Meinung dieser Leute gelten soll, Tag für Tag in der gleichen Weise geschieht, weil sie ja notgedrungen zugeben müssen, daß der Leib Christi, der an und für sich sichtbar ist, unter dem Merkzeichen des Brotes unsichtbar verborgen liege. Und trotzdem schämen sich die Leute, die solche Ungeheuerlichkeiten von sich geben, ihrer Schande so rein gar nicht, daß sie uns von selbst mit wilden Schmähungen berennen, weil wir ihre Meinung nicht unterschreiben.

17. Die dwaling in die ubikwiteitsleer berus op die vermenging van Christus se nature

En om hierdie dwaling te verdedig wat hulle nou ten ene male aangeneem het, aarsel sommige van hulle nie om te roem dat Christus se vlees altyd sulke afmetings gehad het as wat die verte en die wydte van die hemel en die aarde strek nie. Hulle beweer dat die feit dat Hy as ’n kind uit ’n moederskoot gebore is, dat Hy opgegroei het, dat Hy aan die kruis uitgestrek is en dat Hy begrawe is, plaasgevind het deur die een of ander beskikking om aan die eienskappe van geboorte, sterwe en ander menslike pligte te voldoen. Dat Hy in die hemel opgeneem is, en na sy hemelvaart deur Stefanus en Paulus gesien is, het (volgens hulle) gebeur kragtens dieselfde beskikking sodat dit deur hierdie aanskouing van mense duidelik sou wees dat Hy as Koning in die hemel gestel is.¹⁰⁹  Wat beteken dit anders as om Marcion weer uit die hel op te wek?¹¹⁰ Nie- 1698 mand sou immers daaroor twyfel dat Christus ’n skimagtige of spookagtige liggaam gehad het as dit in hierdie toestand was nie.

Party van hulle probeer met iets wat bietjie skerpsinniger is, wegkom. Hulle beweer dat hierdie liggaam wat in die sakrament gegee word, ’n verheerlikte en onsterflike liggaam is, en dat dit dus nie ongerymd is as dit op baie plekke sonder ruimte of vorm in die sakrament ingesluit word nie.¹¹¹ Maar nou is my vraag: hoedanig was die liggaam wat Christus die dag voor sy lyde aan sy dissipels gebied het? Lui die woorde dan nie dat Hy die sterflike liggaam wat Hy kort daarna moes oorlewer, aan hulle gegee het nie? Hulle antwoord: “Hy het reeds tevore sy heerlikheid op die berg aan die drie dissipels getoon en hulle dit laat sien."¹¹² Dit is wel waar maar dit was sy wil om vir ’n uur met hierdie helder gesig hulle ’n geleentheid te gee om aan die onsterflikheid te proe. Hulle sal intussen egter nie twee liggame daar vind nie, maar slegs die een wat Christus gehad het nadat dit met nuwe heerlikheid beklee is. Toe Hy trouens sy liggaam in die eerste nagmaal uitgedeel het, het die uur reeds aangebreek waarop Hy deur God geslaan en verneder sou word en soos ’n melaatse sonder eer sou wees.¹¹³ Dit was dus ver weg daarvan dat Hy toe die heerlikheid van sy opstanding wou openbaar.

Hoe groot is die venster nie wat hier vir Marcion oopgemaak word as die liggaam van Christus op een plek sterflik en verneder gesien word, maar op ’n ander plek onsterflik en verheerlik beskou word nie? As hulle opvatting egter geldig is, gebeur dit nogtans elke dag omdat hulle gedwing word om te erken dat die liggaam van Christus wat op sigself sienlik is, onsienlik in die brood van die sakrament verskuil is.¹¹⁴ En diegene wat sulke gedrogte uitbraak, skaam hulle so weinig vir hulle skande dat hulle ons met verskriklike laster aanval omdat ons hulle dwaling nie onderskryf nie.

17. Упорно отстаивая это произвольное измышление, они не колеблясь утверждают (по крайней мере некоторые из них), что Тело Иисуса Христа всегда имело мерой всю протяжённость неба и земли. Что же касается Его рождения, взросления, распятия и погребения, то это была, по их словам, форма домостроительства, цель которого - создать видимость исполнения всего необходимого для нашего спасения. А такой формой домостроительства было появление Христа после воскресения, Его вознесение на Небо и даже Его последующее явление св. Стефану и св. Павлу (Деян 1:3-9; 9:3), где Он дал узреть Себя как верховного Царя. Что всё это значит, спрашиваю я, как не возвращение Маркиона из ада? (Тертулпиан. Против Маркиона, III, 8 (МРL, II, 359 р.); О плоти Христовой, 5 (МРL, II, 805р.)) Ведь если Тело Иисуса Христа действительно таково, всякому очевидна его призрачность.

Другие прибегают к более тонким ухищрениям. Так, они заявляют, что Тело, предлагаемое нам в таинстве, прославлено и бессмертно и потому нет ничего несообразного в том, чтобы оно присутствовало везде и нигде не имело бы никакой формы (Gabriel Biel. Comment. Sent., IV, dist. XI, qu. 1 D). Но я спрошу их: какое Тело предлагал Иисус Христос своим ученикам в ночь перед страстями? Разве Его слова не с полной очевидностью свидетельствуют о том, что это было смертное Тело, которое Ему вскоре предстояло предать на смерть? Наши противники возразят, что Христос уже явил на горе Свою славу троим ученикам (Мф 17:2). Согласен. Но Он сделал это для того, чтобы дать им некое предвкушение бессмертия, пусть лишь на краткое время. И никакой двойственности Тела здесь нет: есть лишь один и тот же Христос, вернувшийся вскоре к своему обычному естеству.

Когда же Он раздавал Своё Тело на первой Вечере, приближался час, в который Ему предстояло быть поражаемым, наказываемым и униженным, словно вору, лишённому всякого достоинства и благообразия (Ис 53:4), и как далёк Он был в то время от явления славы Своего воскресения! Так разве наши противники не распахивают двери перед маркионовой ересью, когда в одном месте рассматривают Тело Иисуса Христа как смертное и подверженное страданиям, а в другом - как бессмертное и прославленное? Если принять их точку зрения, то же самое происходит ежедневно. Ведь им приходится признать, что Тело Иисуса Христа, - по их утверждению, невидимо скрывающееся в образе хлеба, - само по себе видимо. И однако наши противники, изрыгающие столь чудовищные измышления, не только не стыдятся своего нечестия, но и осыпают нас оскорблениями за то, что мы не желаем отвечать им «аминь».

18. | Age, si corpus et sanguinem Domini, pani ac vino affigere libet: alterum ab altero necessario divelletur. Nam ut panis seorsum a calice porrigitur, ita corpus pani unitum, a sanguine in calicem incluso, divisum esse oportebit. Quum enim corpus in pane, sanguinem in calice esse affirment, panis autem et vinum locorum spatiis inter se distent: nulla tergiversatione elabi possint, quin a sanguine corpus sit secernendum. Quod autem obtendere solent, per concomitiantiam (ut fingunt)^g in corpore esse sanguinem, et in sanguine vicissim corpus², nimis sane frivolum est: quum symbola, quibus includuntur, ita distincta sint. Caeterum si oculis animisque in caelum evehimur, ut Christum illic in regni sui gloria quaeramus: || quemadmodum symbola nos ad eum integrum invitant, || ita sub panis symbolo pascemur eius corpore, sub vini symbolo distincte eius sanguine potabimur: ut demum toto ipso perfruamur. || Nam^h tametsi carnem suam a nobis sustulit, et corpore in caelum ascendit, ad dexteram tamen Patris sedet: hoc est, in potentia etⁱ maiestate et gloria Patris regnat. Hoc regnum nec ullis locorum spatiis limitatum, nec ullis dimensionibus circunscriptum, quin Christus virtutem suam, ubicunque placuerit, in caelo et in terra exerat: quin se praesentem potentia et virtute exhibeat: quin suis semper adsit, vitam ipsis suam inspirans^k, in iis vivat, 365 eos sustineat, confirmet, vegetet, conservet incolumes^a, non secus acsi corpore adesset: || quin denique suo ipsius corpore eos pascat, cuius communionem Spiritus sui virtute in eos transfundit. || Secundum hanc rationem corpus et sanguis Christi in sacramento nobis exhibetur^b.

18. Davantage, si quelcun veut lier au pain et au vin le corps et le sang du Seigneur, il sera necessaire que l’un soit separé de l’autre. Car comme le pain est baillé separément du calice, aussi faudra-il que le corps estant uny au pain, soit divisé du sang qui sera enclos dedans le calice. Car puis qu’ils afferment le corps estre au pain, le sang estre au calice: et il est ainsi que le pain et le vin sont divisez l’un de l’autre: ils ne peuvent eschapper par tergiversation quelconque, que le sang en ce faisant ne soit divisé du corps. Ce qu’ils ont accoustumé de pretendre, que le sang est au corps, et le corps pareillement dedans le sang, est par trop frivole, veu que les signes ausquels ils sont enclos, ont esté distinguez du Seigneur. Au reste, si nous dressons nostre veue et nostre cogitation au ciel, et sommes là transportez pour y chercher Christ en la gloire de son royaume, comme les signes nous guident à venir à luy tout entier: en ceste maniere nous serons distinctement repeus de sa chair sous le signe du pain, nourris de son sang sous le signe du vin, pour avoir jouissance entierement de luy. Car combien qu’il ait transporté de nous sa chair, et soit en corps monté au ciel: neantmoins il est seant à la dextre du Pere, c’est à dire qu’il regne en la puissance, majesté et gloire du Pere. Ce regne n’est point limité en aucunes espaces de lieux, et n’est point determiné en aucunes mesures, que Jesus Christ ne monstre sa vertu par tout où il luy plaist, au ciel et en la terre, qu’il ne se declaire present par puissance et vertu, qu’il n’assiste tousjours aux siens, leur inspirant sa vie vive en eux, les soustienne, les confirme, leur donne vigueur, et leur serve non pas moins que s’il estoit present corporellement: en somme, qu’il ne les nourrisse de son propre corps, duquel il fait decouler la participation en eux par la vertu de son Esprit. Telle donc est la façon de recevoir le corps et le sang de Jesus Christ au Sacrement.

18. If they are determined to fasten the body and blood of the Lord to the bread and wine, one must of necessity be severed from the other. For as the bread is presented separately from the cup, the body, being united to the bread, must consequently be divided from the blood contained in the cup. For when they affirm that the body is in the bread, and the blood in the cup, while the bread and the wine are at some distance from each other, no sophistry will enable them to evade this conclusion—that the body is separated from the blood. Their usual pretence, that the blood is in the body, and the body in the blood, by what they call concomitance, is perfectly frivolous, while the symbols in which they are contained are so divided. But if we elevate our views and thoughts towards heaven, to seek Christ there in the glory of his kingdom, as the symbols invite us to him entire, under the symbol of bread we shall eat his body, under the symbol of wine we shall distinctly drink his blood, so that we shall thus enjoy him entire. For though he has removed his flesh from us, and in his body is ascended to heaven, yet he sits at the Father’s right hand, that is, he reigns in the power, and majesty, and glory of the Father. This kingdom is neither limited to any local space, nor circumscribed by any dimensions; Christ exerts his power wherever he pleases in heaven and earth, exhibits himself present in his energetic influence, is constantly with his people, inspiring his life into them, lives in them, sustains them, strengthens and invigorates them, just as if he were corporeally present; in short, he feeds them with his own body, of which he gives them a participation by the influence of his Spirit. This is the way in which the body and blood of Christ are exhibited to us in the sacrament.

18. Absurdities connected with consubstantiation. Candid exposition of the orthodox view.

But assuming that the body and blood of Christ are attached to the bread and wine, then the one must necessarily be dissevered from the other. For as the bread is given separately from the cup, so the body, united to the bread, must be separated from the blood, included in the cup. For since they affirm that the body is in the bread, and the blood is in the cup, while the bread and wine are, in regard to space, at some distance from each other, they cannot, by any quibble, evade the conclusion that the body must be separated from the blood. Their usual pretence—viz. that the blood is in the body, and the body again in the blood, by what they call concomitance, is more than frivolous, since the symbols in which they are included are thus distinguished. But if we are carried to heaven with our eyes and minds, that we may there behold Christ in the glory of his kingdom, as the symbols invite us to him in his integrity, so, under the symbol of bread, we must feed on his body, and, under the symbol of wine, drink separately of his blood, and thereby have the full enjoyment of him. For though he withdrew his flesh from us, and with his body ascended to heaven, he, however, sits at the right hand of the571Father; that is, he reigns in power and majesty, and the glory of the Father. This kingdom is not limited by any intervals of space, nor circumscribed by any dimensions. Christ can exert his energy wherever he pleases, in earth and heaven, can manifest his presence by the exercise of his power, can always be present with his people, breathing into them his own life, can live in them, sustain, confirm, and invigorate them, and preserve them safe, just as if he were with them in the body; in fine, can feed them with his own body, communion with which he transfuses into them. After this manner, the body and blood of Christ are exhibited to us in the sacrament.

18. Welaan, indien ze het lichaam en het bloed des Heeren willen vasthechten aan het brood en de wijn, dan zal noodzakelijk het lichaam van het bloed losgescheurd worden. Want evenals het brood afgezonderd van de beker wordt uitgereikt, zo zal ook het lichaam, dat met het brood verenigd is, van het bloed, dat in de beker is ingesloten, afgescheiden moeten zijn. Want aangezien ze verzekeren, dat het lichaam in het brood, en het bloed in de beker is, en daar het brood en de wijn plaatselijk van elkander gescheiden zijn, zullen ze door geen enkele uitvlucht er aan kunnen ontkomen te moeten erkennen, dat het lichaam van het bloed is afgescheiden. En wat ze plegen voor te wenden, dat het bloed door vergezelschapping, zoals zij het noemen, in het lichaam is en wederom het lichaam in het bloed, dat is waarlijk al te onbeduidend, daar de tekenen, waarin zij gesloten zijn, zo onderscheiden zijn. Maar indien wij met onze ogen en harten naar de hemel opgevoerd worden, om daar Christus in de heerlijkheid zijns Koninkrijks te zoeken, gelijk de tekenen ons tot Hem in zijn geheel noden, dan zullen wij onder het teken des broods zo met zijn lichaam gevoed worden, en onder het teken des wijns onderscheiden zo met zijn bloed gedrenkt, dat wij Hem eindelijk geheel genieten. Want ofschoon Hij zijn vlees van ons weggenomen heeft, en met zijn lichaam ten hemel opgevaren is, zit Hij toch aan de rechterhand des Vaders: dat is Hij regeert in de macht en majesteit en heerlijkheid des Vaders. Dit rijk is niet door enige plaatselijke ruimte begrensd, noch door enige afmeting bepaald, zodat Christus zijn kracht, waar Hij wil, in de hemel en op aarde bewijst; zich met zijn macht en kracht tegenwoordig betoont; de zijnen altijd nabij is, hun zijn leven inblazend, in hen leeft, hen onderhoudt, versterkt, doet toenemen, ongedeerd bewaart, even alsof Hij met zijn lichaam aanwezig was; zodat Hij hen eindelijk met zijn eigen lichaam voedt, welks gemeenschap Hij door de kracht zijns Geestes in hen overgiet. Naar deze wijze wordt ons het lichaam en het bloed van Christus in het sacrament gegeven.

18.

Wohlan, wenn man Leib und Blut des Herrn an Brot und Wein festbinden will, so muß man sie notwendig voneinander losreißen. Denn wie das Brot vom Kelche gesondert gereicht wird, so muß auch der Leib, der mit dem Brot dargereicht wird, notwendig von dem Blute getrennt sein, das ja in den Kelch eingeschlossen ist. Wenn sie nämlich behaupten, der Leib Christi sei im Brote und sein Blut im Kelch, und wenn weiterhin Brot und Wein durch einen räumlichen 955 Abstand voneinander getrennt sind, so können sie mit keiner Ausflucht der Folgerung entgehen, daß dann also auch der Leib Christi von seinem Blute getrennt werden muß.

Sie machen hier allerdings gewöhnlich einen Vorwand: vermöge des „wechselseitigen Beieinanderseins“ (concomitantia), wie sie es erdichten, sei das Blut im Leibe und der Leib wiederum im Blute. Aber das ist nun wahrhaftig eine gar zu leichtfertige Sache, da ja die Merkzeichen, in welche Leib und Blut eingeschlossen werden, in dieser Weise unterschieden sind.

Wenn wir dagegen mit unseren Augen und Herzen in den Himmel emporgeführt werden, um Christus dort in der Herrlichkeit seines Reiches zu suchen, dann wird es geschehen, daß wir, wie uns die Merkzeichen zu ihm in seiner Ganzheit einladen, in der gleichen Weise auch unter dem Merkzeichen des Brotes von seinem Leibe gespeist und unter dem Merkzeichen des Weines für sich besonders von seinem Blute getränkt werden, um ihn endlich selbst ganz zu genießen. Denn obwohl er sein Fleisch von uns weggenommen hat und mit seinem Leibe gen Himmel gefahren ist, sitzt er nun doch zur Rechten des Vaters, das heißt: er regiert in der Macht, Majestät und Herrlichkeit des Vaters. Dies sein Reich ist von keinerlei räumlichen Weiten begrenzt, von keinerlei Maßen umschlossen; nein, Christus läßt seine Kraft, wo es ihm gefällt, im Himmel und auf Erden wirken, er macht sich in Gewalt und Kraft als der Gegenwärtige kund, er sieht den Seinen immerfort zur Seite, haucht ihnen sein Leben ein, lebt in ihnen, stützt sie, stärkt sie, belebt sie und erhält sie unversehrt, nicht anders, als wenn er mit seinem Leibe gegenwärtig wäre, er speist sie endlich mit seinem eigenen Leibe, dessen Gemeinschaft er durch die Kraft seines Geistes auf sie übergehen läßt. In diesem Sinne wird uns im Sakrament Leib und Blut Christi dargereicht.

18. Onder die brood word ons met Christus se liggaam, en onder die wyn met sy bloed gevoed om Hom ten voile te geniet

Kom nou: as hulle die liggaam en die bloed van die Here aan die brood en die wyn heg, word die een noodwendig van die ander losgeskeur. Soos die brood trouens afsonderlik van die beker bedien word, so sal sy liggaam wat in die brood verenig is, van sy bloed wat in die beker ingesluit is, afgesonder wees. Aangesien hulle immers verklaar dat sy 1699 liggaam in die brood en sy bloed in die beker is, en die brood en die wyn ruimtelik van mekaar geskei is, kan hulle nie met ’n ommekeer wegkom daarvan dat sy liggaam van sy bloed geskei is nie.

Die voorwendsel wat hulle gewoonlik voorhou, naamlik dat die bloed deur vergeselling (soos hulle dit noem) in die liggaam aanwesig is, en dat die liggaam op sy beurt in die bloed is,¹¹⁵ is darem erg onsinnig aangesien die tekens waardeur hulle ingesluit word, so van mekaar onderskei is. As ons verder met ons oë en ons verstand na die hemel opgevoer word om Christus daar in die heerlikheid van sy koninkryk te soek, en soos die tekens ons nooi om Hom volledig te soek, sal ons so onder die teken van die brood deur sy liggaam gevoed word, en afsonderlik onder die teken van die wyn sy bloed drink sodat ons Hom eindelik volledig kan geniet. Want hoewel Hy sy vlees van ons af weggeneem het, en Hy met sy liggaam in die hemel opgevaar het, sit Hy nogtans aan die regterhand van die Vader; dit beteken dat Hy in die mag en die majesteit en die heerlikheid van die Vader regeer. Hierdie koninkryk is deur geen ruimte ingeperk, en deur geen afmetings omskryf nie sodat Christus sy krag oral waar Hy wil, in die hemel en op die aarde kan bewys; dat Hy sy teenwoordigheid deur sy mag en krag kan toon; dat Hy die wat aan Hom behoort, altyd kan bystaan, sy lewe in hulle kan inblaas, in hulle kan leef, hulle kan onderhou, versterk, voed en veilig kan bewaar asof Hy met sy liggaam teenwoordig was; dat Hy hulle kortom met sy eie liggaam kan voed en die deelname in sy liggaam deur die krag van sy Gees in hulle kan oorstort. Volgens hierdie redenasie word die liggaam en die bloed van Christus in die sakrament aan ons bedien.

18.  Далее, если привязывать к хлебу и вину Тело и Кровь Господа, они по необходимости окажутся отделены друг от друга. Ибо как хлеб даётся отдельно от чаши, так и Тело, будучи соединено с хлебом, окажется отделённым от Крови, заключённой в чаше. Итак, если наши противники утверждают, что Тело пребывает в хлебе, а Кровь в чаше, и между тем хлеб и вино отделены друг от друга, то никакие ухищрения не позволят избежать вывода, что Кровь, таким образом, оказывается отделённой от Тела.

Обычные заявления наших противников о том, что Кровь заключена в Теле, а Тело в Крови, совершенно произвольно, так как представляющие их знаки различает сам Господь. Кроме того, если мы обратим наши взоры и помышления к Небу, дабы там искать Христа в славе Его владычества (так как знаки ведут нас ко Христу во всей его полноте), мы увидим, что Плоть Христова в образе хлеба и Его Кровь в образе вина насыщают нас по отдельности, доставляя полное приобщение ко Христу. Ибо хотя Он забрал от нас Свою Плоть и в ней вознёсся на Небо, Он тем не менее восседает одесную Отца, то есть правит в Отчей силе, величии и славе. Это владычество не ограничено никаким конкретным местом и не определено никакой мерой. Но Иисус Христос являет свою силу везде, где хочет, и обнаруживает в этой силе и власти своё присутствие, неизменно помогая своим верным, вдыхая в них Свою жизнь, поддерживая, укрепляя, ободряя их и служа им так же, как если бы телесно пребывал с ними. Короче говоря, Он питает их Своим собственным Телом, даруя им причастность к нему силою Святого Духа. Вот каким образом мы получаем в таинстве Тело и Кровь Иисуса Христа.

19. | Nos vero talem Christi praesentiam in Coena statuere oportet^c || quae nec panis elemento ipsum affigat, nec in panem includat, nec ullo^d modo circunscribat (quae omnia derogare caelesti eius gloriae palam est) deinde quae nec mensuram illi suam auferat, vel pluribus simul locis distrahat, vel immensam illi magnitudinem affingat, quae per caelum et terram diffundatur; haec enim^e naturae humanae^f veritati non obscure repugnant. ^g Istas, inquam, duas exceptiones nunquam patiamur nobis eripi. Nequid caelesti Christi gloriae derogetur: quod fit dum sub corruptibilia huius mundi elementa reducitur, vel alligatur ullis terrenis creaturis. Nequid eius corpori affingatur humanae naturae minus consentaneum: quod fit dum vel infinitum esse dicitur, vel in pluribus simul locis ponitur. Caeterum, his^h absurditatibus sublatis, quicquid ad exprimendam veram substantialemque corporis ac sanguinis Domini communicationem, quae sub sacris Coenae symbolis fidelibus exhibetur, facere potest, libenter recipio: atque ita ut non imaginatione duntaxat aut mentis intelligentia percipere, sed ut re ipsa frui in alimentum 366 vitae aeternae intelligantur^a. || Cur tam odiosa mundo sit haec sententia et tam iniquis multorum iudiciis praeripiatur eius defensio, nihil causae est, nisi quod horribili fascino Satan dementavit eorum mentes. Certe quod docemus, Scripturis optime per omnia convenit: nihil continet vel absurdi, vel obscuri, vel ambigui: a vera pietate et solida aedificatione non abhorret: nihil denique in se habet quod offendat, nisi quod seculis aliquot, quum in Ecclesia regnaret illa Sophistarum inscitia et barbaries, indigne oppressa fuit tam perspicua lux et exposita veritas^b. || Quia tamen Satan per turbulentos spiritus hodie quoque molitur quibuscunque potest calumniis et probris foedare, nec in ullam aliam rem maiori conatu incumbit: accuratius eam tueri et asserere operaepretium est.

19. Or il nous faut establir telle presence de Jesus Christ en la Cene, laquelle ne l’attache point au pain, et ne l’enferme point là dedans: laquelle finalement ne le mette point icy bas en ces elemens corruptibles, d’autant que tout cela derogue à sa gloire celeste: laquelle aussi ne luy face point un corps infiny pour le mettre en plusieurs lieux, ou pour faire accroire qu’il soit par tout au ciel et en la terre: d’autant que tout cela contrevient à la verité de sa nature humaine. Tenons donc ces exceptions fermes: assavoir que nous ne permettions point qu’on derogue à la gloire celeste de nostre Seigneur Jesus; ce qui se fait quand on le tire icy bas par imagination, ou qu’on le lie aux creatures terriennes. Que nous ne permettions point aussi qu’on attribue rien à son corps qui repugne à sa nature humaine: ce qui se fait quand on dit qu’il est infiny, ou qu’on le met en plusieurs lieux. Ayant osté ces deux inconveniens, je reçoy volontiers tout ce qui pourra servir à bien exprimer la vraye communication que Jesus Christ nous donne par la Cene en son corps et en son sang, de l’exprimer, dy-je, en sorte qu’on cognoisse que ce n’est point par imagination ou pensée que nous les recevons, mais que la substance nous est vrayement donnée. Il n’y a nulle raison pourquoy ceste doctrine soit tant odieuse au monde, et que la defense en soit forclose tant iniquement, sinon que Satan a ensorcellé plusieurs entendemens comme d’un horrible charme. Certes ce que nous enseignons convient tres-bien en tout et par tout à l’Escriture, et ne contient en soy, n’attire ou absurdité aucune, ou obscureté, ou ambiguité. Davantage, ne repugne point à la reigle de foy, et ne contrevient à l’edification des ames: bref, n’emporte rien qui puisse offenser, sinon d’autant que depuis la barbarie et bestise tant enorme des Sophistes, une clarté si patente et une verité tant liquide a esté vilainement opprimée. Toutesfois puis que Satan s’efforce encore aujourdhuy la denigrer de calomnies et vituperes par des esprits forcenez, et applique là toutes ses forces, il nous est besoin de la maintenir tant plus diligemment.

19. It is necessary for us to establish such a presence of 543Christ in the sacred supper, as neither, on the one hand, to fasten him to the element of bread, or to enclose him in it, or in any way to circumscribe him, which would derogate from his celestial glory; nor, on the other hand, to deprive him of his corporeal dimensions, or to represent his body as in different places at once, or to assign it an immensity diffused through heaven and earth, which would be clearly inconsistent with the reality of his human nature. Let us never suffer ourselves to be driven from these two exceptions; that nothing be maintained derogatory to Christ’s celestial glory; which is the case when he is represented as brought under the corruptible elements of this world, or fastened to any earthly objects; and that nothing be attributed to his body incompatible with the human nature; which is the case when it is represented as infinite, or is said to be in more places than one at the same time. These absurdities being disclaimed, I readily admit whatever may serve to express the true and substantial communication of the body and blood of the Lord, which is given to believers under the sacred symbols of the supper; and to express it in a manner implying not a mere reception of it in the imagination or apprehension of their mind, but a real enjoyment of it as the food of eternal life. Nor can any cause be assigned, why this opinion is so odious to the world, and the minds of multitudes are so unjustly prejudiced against any defence of it, but that they have been awfully infatuated with the delusions of Satan. It is certain that the doctrine we advance is in all respects in perfect harmony with the Scriptures; it contains nothing absurd, ambiguous, or obscure; it is not at all inimical to true piety, or solid edification; in short, it includes nothing that can offend, except that for several ages, while the ignorance and barbarism of the sophists prevailed over the Church, this very clear light and obvious truth was shamefully suppressed. Yet, as, in the present age also, Satan is making the most powerful exertions to oppose it, and is employing turbulent spirits to endeavour to blacken it by every possible calumny and reproach, it is necessary to be the more diligent in asserting and defending it.

19. The nature of the true presence of Christ in the Supper. The true and substantial communion of the body and blood of the Lord. This orthodox view assailed by turbulent spirits.

The presence of Christ in the Supper we must hold to be such as neither affixes him to the element of bread, nor encloses him in bread, nor circumscribes him in any way (this would obviously detract from his celestial glory); and it must, moreover, be such as neither divests him of his just dimensions, nor dissevers him by differences of place, nor assigns to him a body of boundless dimensions, diffused through heaven and earth. All these things are clearly repugnant to his true human nature. Let us never allow ourselves to lose sight of the two restrictions. First, Let there be nothing derogatory to the heavenly glory of Christ. This happens whenever he is brought under the corruptible elements of this world, or is affixed to any earthly creatures. Secondly, Let no property be assigned to his body inconsistent with his human nature. This is done when it is either said to be infinite, or made to occupy a variety of places at the same time. But when these absurdities are discarded, I willingly admit anything which helps to express the true and substantial communication of the body and blood of the Lord, as exhibited to believers under the sacred symbols of the Supper, understanding that they are received not by the imagination or intellect merely, but are enjoyed in reality as the food of eternal life. For the odium with which this view is regarded by the world, and the unjust prejudice incurred by its defence, there is no cause,unless it be in the fearful fascinations of Satan. What we teach on the subject is in perfect accordance with Scripture, contains nothing absurd, obscure, or ambiguous, is not unfavourable to true piety and solid edification; in short, has nothing in it to offend, save that, for some ages, while the ignorance and barbarism of sophists reigned in the Church, the clear light and open truth were unbecomingly suppressed. And yet as Satan, by means of turbulent spirits, is still, in the present day,exerting himself to the utmost to bring dishonour on this doctrine by all kinds of calumny and reproach, it is right to assert and defend it with the greatest care.

19. Wij nu moeten zulk een aanwezigheid van Christus in het Avondmaal stellen, die Hem niet hecht aan het element des broods en niet in het brood insluit, noch op enige wijze afbakent (want het is duidelijk, dat dit alles aan zijn hemelse heerlijkheid te kort doet), die Hem vervolgens ook zijn eigen grootte niet ontneemt, of Hem uiteenrukt, zodat Hij tegelijkertijd op meer dan één plaats is, of Hem een onmetelijke grootte toedicht, die over hemel en aarde zich uitbreidt. Want deze dingen strijden duidelijk tegen de waarheid der menselijke natuur. Die twee uitzonderingen, zeg ik, moeten wij ons nooit laten ontrukken, opdat niet te kort gedaan wordt aan de hemelse heerlijkheid van Christus, hetgeen geschiedt, wanneer Hij gebracht wordt onder de verderfelijke elementen dezer wereld, of verbonden wordt aan enig aards schepsel; en ook opdat aan zijn lichaam niet iets toegedicht wordt, dat minder in overeenstemming is met de menselijke natuur: hetgeen geschiedt, wanneer men zegt, dat het onbegrensd is, of wanneer men het in meer plaatsen tegelijk stelt. Maar, wanneer deze ongerijmdheden weggenomen zijn, neem ik gaarne aan alles wat dienen kan om de ware en wezenlijke gemeenschap met het lichaam en bloed des Heeren, die onder de heilige tekenen van het Avondmaal aan de gelovigen geschonken wordt, uit te drukken; en ik neem zo aan, dat ik er onder versta, dat de gelovigen het lichaam en het bloed ontvangen niet slechts door de verbeelding of het inzicht van het verstand, maar dat zij ze inderdaad genieten tot een voedsel des eeuwigen levens. De oorzaak hiervan, dat deze opvatting bij de wereld zo gehaat is en haar verdediging door de onbillijke oordeelvellingen van velen wordt weggenomen, ligt slechts hierin, dat de Satan hun verstanden door een vreselijke betovering heeft verdwaasd. Ongetwijfeld, wat wij leren komt in alle opzichten zeer goed overeen met de Schrift: het bevat niets ongerijmds, of duisters, of twijfelachtigs; het wijkt niet af van de ware vroomheid en degelijke stichting; kortom het heeft niets in zich, dat aanstoot geeft; alleen is enige eeuwen lang, toen in de kerk die onwetendheid en barbaarsheid der sofisten regeerde, het zo heldere licht en de duidelijke waarheid onwaardig onderdrukt geweest. Maar aangezien de Satan door oproerige geesten ook tegenwoordig dat licht en die waarheid met alle mogelijke lasteringen en beschimpingen tracht te bezoedelen, en zich op niets anders met meer inspanning toelegt, is het wenselijk ze met meer nauwkeurigheid te beschermen en te verdedigen.

19. Wie ist die Gegenwart Christi im Abendmahl zu denken?

Wir müssen dagegen eine solche Gegenwart Christi im Abendmahl feststellen, die ihn weder an das Element des Brotes bindet noch in das Brot einschließt, noch ihn (auf Erden) auf irgendeine Weise räumlich eingrenzt – denn es liegt auf der Hand, daß all dies seiner himmlischen Herrlichkeit Abbruch tut. Die Gegenwart Christi im Abendmahl dürfen wir uns ferner nicht so vorstellen, daß sie ihm seine Größe wegnimmt oder ihn an vielen Orten zugleich sein läßt oder ihm eine unermeßliche Weite andichtet, die sich über Himmel und Erde verstreut – denn dies steht im klaren Gegensatz zu der Echtheit seiner menschlichen Natur. Es bestehen hier also zwei einschränkende Forderungen, die wir uns nie und nimmer wegnehmen lassen wollen. Einerseits darf der himmlischen Herrlichkeit Christi kein Eintrag getan werden, wie es geschieht, wenn man ihn wieder unter die vergänglichen Elemente dieser Welt bringt oder ihn an irgendwelche irdischen Kreaturen bindet. Andererseits darf seinem Leibe nichts angedichtet werden, was der menschlichen Natur nicht entspricht: das geschieht, wenn man behauptet, er sei unbegrenzt, oder wenn man ihn an vielen Orten zugleich sein läßt.

Im übrigen nehme ich nach Behebung dieser Widersinnigkeiten alles bereitwillig an, was dazu dienen kann, das wahre und wesenhafte Teilhaben an dem Leibe und Blute des Herrn zum Ausdruck zu bringen, die unter den heiligen Merkzeichen des Abendmahls den Gläubigen dargeboten werden. Und das soll dergestalt geschehen, daß man es nicht so versteht, als ob die Gläubigen Christi Leib und Blut bloß in der Einbildung oder mit dem Begreifen ihres Verstandes erfaßten, sondern vielmehr so, daß sie diese tatsächlich als Speise zum ewigen Leben genießen.

Daß diese (meine) Meinung der Welt so verhaßt ist und daß ihre Verteidigung durch die unbilligen Urteile vieler Leute von vornherein unmöglich gemacht 956 wird, das hat seine Ursache nur darin, daß der Satan die Sinne solcher Menschen mit furchtbarer Zauberei betört hat. Auf jeden Fall stimmt das, was wir lehren, in allen Stücken aufs beste mit der Schrift überein, es enthält nichts Widersinniges nichts Dunkles und nichts Zweideutiges, es steht nicht im Gegensatz zu wahrer Frömmigkeit und wohlgegründeter Erbauung, und es trägt endlich auch nichts Ärgernis, erregendes in sich – nur ist eben einige Jahrhunderte lang, da in der Kirche die Unwissenheit und Unbildung der Klüglinge das Regiment führte, solch klares Licht und solche auf der Hand liegende Wahrheit jämmerlich unterdrückt worden. Da sich aber der Satan auch heute bemüht, diese Wahrheit durch unruhsüchtige Geister mit allen möglichen Schmähungen und Vorwürfen zu besudeln, und da er auf nichts anderes mit größerer Anstrengung versessen ist, so ist es angebracht, sie nachdrücklicher zu schützen und zu verteidigen.

19. Die aard van Christus se teenwoordigheid in die nagmaal

Ons moet trouens so ’n teenwoordigheid van Christus in die nagmaal stel wat nie aan die element van brood vasgeheg is nie, en Hom ook nie in die brood insluit nie, òf Hom met enige maat omskryf nie omdat dit duidelik is dat dit alles aan sy hemelse heerlikheid afbreuk doen.

Ten tweede moet dit ’n teenwoordigheid wees wat Hom nie sy grootte ontneem, òf Hom tegelyk op baie plekke verskeur, òf ’n oneindige grootheid daaraan toedig wat oor die hemel en die aarde strek nie. Dit is trouens duidelik dat dit alles met die waarheid van sy menslike natuur bots.

Ek herhaal: hierdie twee uitsonderings moet ons ons nooit laat ontneem 1700 nie, naamlik (ten eerste) dat Christus se hemelse heerlikheid nie tekort gedoen mag word nie. Dit gebeur wel wanneer Hy herlei word tot die bederflike elemente van hierdie wêreld of wanneer Hy aan enige aardse skepsels geheg word. Ten tweede, dat vir sy liggaam nie iets versin moet word wat glad nie met sy menslike natuur ooreenstem nie. Dit gebeur wanneer gesê word dat dit eindeloos is of tegelyk op baie plekke gestel word. Wanneer die voorgaande ongerymdhede uit die weg geruim is, aanvaar ek met graagte alles wat kan bydra om die ware en wesenlike deelname aan die liggaam en die bloed van die Here uit te druk en eerlik in die heilige tekens van die nagmaal bedien word. En ek aanvaar dit so dat begryp kan word dat ons dit nie slegs in ons verbeelding of met die intellek van ons verstand aanneem nie, maar dat ons hulle waarlik as voedsel vir die ewige lewe geniet.¹¹⁶

Daar is geen ander rede waarom hierdie mening so deur die wêreld gehaat en die verdediging daarvan deur sulke onbillike oordele van baie mense verskeur word anders as dat die Satan hulle verstand met ’n verskriklike betowering verdwaas het nie. Ons leer stem beslis in alle opsigte die beste met die Skrif ooreen. Dit sluit niks ongerymds of onduidelik of dubbelsinnig in nie en hoef nie terug te deins vir ware godsvrug en vaste opbou nie. Kortom: dit bevat op sigself niks wat iemand aanstoot hoef te gee nie behalwe dat so ’n duidelike lig en klaarblyklike waarheid etlike eeue lank onverdiend onderdruk is terwyl die onkunde en onverstandigheid van die Sofiste in die kerk geheers het. Omdat die Satan egter vandag ook probeer om hierdie lig en waarheid met allerlei valse klagtes en beledigings deur oproerige geeste te laat beswadder, en hy hom nie met groter inspanning op enigiets anders toelê nie, moet ons hierdie leer met groter juistheid verdedig en handhaaf.

19. Нам надлежит установить присутствие Иисуса Христа в Вечере таким образом, чтобы не привязывать Его к хлебу и не заключать в хлеб. Другими словами, не следует низводить Христа к этим тленным элементам, что умалило бы его небесную славу, как не следует представлять Его в бесконечном Теле, пребывающем во множестве мест одновременно, повсюду на Небе и на земле, ибо это противоречит истинности Его человеческого естества.

Итак, установим эти твёрдые ограничения. С одной стороны, не позволим умалить небесную славу Господа нашего Иисуса Христа (а именно это происходит, когда Его низводят на землю силой воображения или привязывают к земным элементам). С другой стороны, не станем приписывать Его Телу ничего, что было бы противно Его человеческой природе (а это происходит, когда говорят о бесконечности или вездесущности Тела Христова). Отвергнув эти две крайности, я готов охотно признать всё то, что может помочь надлежащим образом выразить истинную причастность Иисусу Христу, которую Он дарует нам в Вечере, в Своём Теле и Своей Крови. Выразить так, чтобы стало понятно: мы приобщаемся Телу и Крови Христа не в воображении или мысленно, но они поистине даны нам в своей субстанции.

Если это учение ненавистно миру и нечестиво отвергается, тому есть лишь одно объяснение: козни Сатаны, ослепившего разум множества людей злыми чарами. Нет сомнения в том, что наше учение везде и во всём превосходно согласуется с Писанием и не содержит ни в самом себе, ни в выводах из него никакой неясности, двусмысленности или нелепости. Оно также не противоречит ни правилу веры, ни устроению души. Короче, в нём нет ничего сомнительного. И только величайшее варварство и глупость софистов повинны в том, что столь явная и очевидная истина оказалась презираемой и гонимой. Но и сегодня Сатана всеми силами тщится очернить её клеветой и злословием, используя для этого охваченные безумием души. Поэтому с тем большим рвением мы должны встать на её защиту.

20. | Porro, antequam ultra progredimur, tractanda est ipsa Christi institutio: praesertim quia adversariis haec maxime plausibilis est obiectio, nos discedere a Christi verbis¹. Ergo ut 367 falsa invidia, qua nos gravant, levemur, aptissimum exordium erit a verborum interpretatione. Narrant tres Evangelistae^a et Paulus, Christum accepisse panem, fregisse gratiis actis, dedisse suis discipulis ac dixisse, Accipite, comedite: hoc est corpus meum quod pro vobis traditur; vel frangitur. De calice ita Matthaeus et Marcus, Hic calix est sanguis Novi testamenti, qui pro multis fundetur in remissionem peccatorum. Paulus vero et Lucas, Hic calix novum testamentum est in meo sanguine [Matt. 26. c. 26¹; Marc. 14. c. 22²; Luc. 22. b. 17. 19³; 1. Cor. 11. e. 24⁴]. Transsubstantiationis patroni per pronomen HOC speciem panis notari volunt: quia toto complexu orationis peragitur consecratio, et nulla est substantia quae demonstrari queat⁵. || Atqui si eos tenet verborum religio, quia Christus quod in manum porrigebat discipulis, corpus suum esse testatus est: ab eorum sane proprietate alienissimum est istud commentum, quod fuit panis, iam esse corpus. Quod in manus sumptum Apostolis praebet Christus, corpus suum asseverat; sumpserat vero panem, quis ergo non intelligat, panem etiamnum ostendi? ac proinde nihil absurdius quam ad speciem transferre quod de pane praedicatur? Alii, dum particulam EST pro transsubstantiari positam interpretantur⁶, ad glossam suffugiunt magis coactam et violenter detortam. Ideoque non est cur se verborum reverentia moveri obtendant. Est enim hoc gentibus ac linguis omnibus inauditum, ut verbum EST in hunc sensum usurpetur, nempe pro converti in aliud^b. || Quantum ad eos 368 spectat qui panem in coena relinquunt, et affirmant esse Christi corpus multa illis est inter se varietas¹. Qui modestius loquuntur, quanquam praecise urgent literam, Hoc est corpus meum, postea tamen deflectunt a rigore: ac tantundem valere dicunt atque corpus Christi esse cum pane, in pane et sub pane². De re ipsa, quam affirmant, aliquid iam attigimus³, et mox plura adhuc dicenda erunt⁴; nunc tantum de verbis disputo, quibus se constringi dicunt, ne admittant panem vocari corpus, quia signum sit corporis⁵. Atqui si tropum omnem refugiunt, cur a simplici Christi demonstratione transiliunt ad suas loquutiones longe diversas?^a || multum enim differunt, panem esse corpus, et corpus esse cum pane. Sed quia videbant fieri non posse ut simplex haec propositio staret, panem esse corpus: per illas loquendi formas, quasi per obliquos flexus, elabi tentarunt. Alii vero audaciores, asserere non dubitant, proprie loquendo, panem esse corpus: atque hoc modo vere se literales esse probant 369 ¹. Si obiicitur, panem igitur esse Christum et esse Deum: negabunt id quidem, quia verbis Christi expressum non est². Sed nihil proficient negando: quando omnes consentiunt totum Christum nobis offeri in Coena. Intolerabilis autem blasphemia est, sine figura praedicari de elemento caduco et corruptibili, quod sit Christus. Quaero iam ex ipsis, idemne valeant duae istae propositiones, Christus est Filius Dei, et Panis est Christi corpus. Si diversas esse concedant (quod ab invitis extorquebitur)³ respondeant unde differentia? Non aliam, arbitror, adducent, nisi quod sacramentali modo panis vocatur corpus⁴. Unde sequitur, Christi verba non subiici communi regulae, nec debere ad grammaticam exigi. || Ex omnibus etiam morosis et praefractis literae exactoribus quaero, ubi Lucas et Paulus calicem dicunt testamentum in sanguine [Luc. 22. b. 20; 1. Cor. 11. f. 25], annon idem exprimant quod priore membro, ubi panem nominant corpus? Eadem certe religio fuit in una parte mysterii quae in altera: et quia obscura est brevitas, sensum melius elucidat longior sermo. Quoties ergo ex verbo uno contendent, panem esse corpus: ego ex pluribus verbis commodam interpretationem afferam, esse testamentum in corpore^a. Quid enim? an quaerendus erit interpres Paulo et Luca fidelior aut certior^b? || Neque tamen huc tendo, ut quicquam delibem de ea quam confessus sum corporis Christi communicatione⁵: stultam modo pervicaciam, qua tam hostiliter litigant de verbis, refellere propositum est. Panem, authoribus Paulo et Luca, corpus Christi esse intelligo: quia foedus est in corpore. Quod si impugnant, non mecum, sed cum Spiritu Dei certamen illis est^c. || Utcunque verborum Christi reverentia^d tangi se quiritentur, 370 quominus figurate intelligere ausint quae sunt^a aperte dicta¹: non est tamen hic satis iustus praetextus, cur omnes quas contra obiicimus^b rationes ita respuant^c. || Interea quale sit istud, In Christi corpore et sanguine testamentum, ut iam admonui, tenere convenit: quia non aliter prodesset nobis foedus sacrificio mortis sancitum, nisi accederet arcana illa communicatio qua in unum cum Christo coalescimus^d.

20. Or devant que proceder outre, nous avons à traiter l’institution de Jesus Christ: et principalement à cause que noz adversaires n’ont rien plus favorable que ceste objection, que nous n’accordons point aux mots de Jesus Christ. Parquoy pour nous descharger de ce blasme, lequel faussement ils nous mettent sus, ce sera un ordre bien convenable de commencer par l’interpretation de ce qui en est contenu en l’Escriture. Trois Evangelistes, assavoir sainct Matthieu, sainct Marc et sainc Luc; item, sainct Paul, recitent que Jesus Christ ayant pris du pain le rompit, et ayant rendu graces le donna à ses disciples, disant, Prenez, mangez, cecy est mon corps qui est livré, ou rompu pour vous. Du calice, sainct Matthieu et sainct Marc en parlent ainsi: Ce calice est le sang du nouveau Testament, lequel sera espandu pour plusieurs en remission de leurs pechez. Sainct Paul et sainct Luc changent un petit: Ce calice est le nouveau testament en mon sang (Matth. 26:26; Marc 14:22; Luc 22:17, 19; 1 Cor. 11:24, 25). Les advocats de la transsubstantiation pensent que ce mot demonstratif, CECY, se rapporte à l’espece du pain, pource que la consecration ne se fait pas que par toute la deduction des parolles: et il n’y a nulle substance visible, selon eux, qu’on puisse demonstrer. Mais si la reverence des parolles les tient si estroitement bridez, puis que Jesus Christ tesmoigne que ce qu’il baille à ses disciples est son corps, ils s’eslongnent bien fort de cela, en glosant que ce qui estoit pain devient le corps de Jesus Christ. Je dy derechef, que Jesus Christ afferme que ce qu’il avoit pris entre ses mains pour donner à ses disciples, est son corps. Or il avoit pris du pain. Qui est-ce donc qui ne voit que c’est le mesme pain qu’il monstre? Et par ainsi il n’y a rien plus desraisonnable, que d’appliquer à une vaine apparence ou fantosme, ce qui est notamment prononcé du pain. Ceux qui exposent le mot d’Estre, par transsubstantier, comme s’il estoit, Cecy est converty en mon corps, usent d’une subtilité encore plus contrainte et forcée. Et pourtant tous les deux n’ont nulle couleur de pretendre qu’ils se veulent tenir et arrester aux parolles de Jesus Christ. Car cela ne fut jamais accoustumé ny ouy en nulle langue, que ce verbe substantiel, C’EST, fust prins en tel sens, assavoir pour estre converty en autre chose. Quant est de ceux qui confessent que le pain demeure, et neantmoins entendent que c’est le corps de Jesus Christ, ils ont grande contrarieté entre eux. Ceux qui parlent plus modestement, combien qu’ils insistent fort sur la lettre, disans que selon les mots de Jesus Christ, le pain doit estre tenu pour son corps: toutesfois puis apres ils amollissent telle rigueur, s’exposans comme s’il estoit dit que le corps de Jesus Christ est avec le pain, au pain, et sous le pain. Nous avons desja touché quelque chose de leur opinion: encore en faudra-il traiter davantage cy apres. Maintenant je dispute seulement des parolles de Jesus Christ, desquelles ils se sentent liez, pour ne pouvoir accorder que le pain soit nommé Corps, pource qu’il en est signe. Or puis qu’ils fuyent toute exposition, comme s’il se falloit precisement tenir aux mots: pourquoy en délaissant ce que dit Jésus Christ, se transportent-ils à des locutions si diverses? Car ce sont choses bien differentes l’une de l’autre, que le pain soit corps, et que le corps soit avec le pain. Mais pource qu’ils voyent qu’il leur estoit impossible de maintenir ceste simple proposition, assavoir que le pain fust vrayement corps de Jesus Christ, ils ont essayé d’eschapper par voyes obliques, que le corps est donné sous le pain et avec le pain. Les autres estant plus hardis, n’ont point douté d’affermer qu’à parler proprement, le pain est corps: en quoy ils se monstrent estre du tout literaux. Si on leur objecte que le pain est donc Jesus Christ et est Dieu, ils le nieront fort et ferme, pource qu’il n’est point exprimé en ces parolles, Voicy mon corps. Mais ils ne profiteront rien en niant, veu que tous confessent que Jesus Christ nous est offert en la Cene. Or ce seroit un blaspheme insupportable, de dire sans aucune figure, qu’un element caduque et corruptible soit Jesus Christ. Je leur demande, assavoir si ces deux propositions vallent autant l’une que l’autre: Jesus Christ est Fils de Dieu, et le pain est corps de Jesus Christ. S’ils accordent qu’elles soyent diverses, comme cela leur sera arraché en despit de leurs dens: qu’ils me respondent dont vient telle difference. Je croy qu’ils ne me la sauront assigner autre, sinon que le pain est nommé Corps à la façon des Sacremens. Dont il s’ensuit que les parolles de Jesus Christ ne sont point sujettes à la reigle commune, et ne doyvent pas estre examinées selon la Grammaire. Je demande aussi à ces opiniastres qui ne peuvent souffrir qu’on expose les parolles de Jesus Christ, quand sainct Luc et sainct Paul disent que le calice est le nouveau Testament au sang (Luc. 22:20; 1 Cor. 11:25), si cela ne vaut pas autant que ce qui avoit esté dit au premier membre, que le pain est corps. Certes on doit faire autant de scrupule en une partie qu’en l’autre: et pource que la brieveté est obscure, ce qui est dit plus au long, esclaircit mieux le sens. Par ainsi, quand ils debatront sous ombre d’un mot, que le pain est le corps de Jesus Christ, je leur ameneray l’interpretation de sainct Paul et de sainct Luc, comme une chose declairée plus à plein: assavoir que le pain est testament ou ratification que le corps de Jesus Christ nous est donné. Où trouveront-ils meilleure interpretation, ne plus certaine? Et toutesfois je ne preten pas de diminuer tant peu que ce soit de la participation que j’ay cy dessus confessé que nous avons au corps de Jesus Christ: seulement je veux rabatre ceste folle opiniastreté qu’ils ont, en debatant si furieusement des parolles. J’enten suyvant le tesmoignage de sainct Paul et de sainct Luc, que le pain est le corps de Jesus Christ, pource qu’il en est le Testament ou alliance. S’ils reprouvent cela, ce n’est pas contre moy qu’ils bataillent, mais contre l’Esprit de Dieu. Quoy qu’ils protestent qu’ils ont telle devotion aux parolles de Jesus Christ, qu’ils n’y oseroyent admettre aucune figure, ceste couverture ne suffit pas pour leur faire reprouver tant orgueilleusement toutes les raisons que nous amenons à l’opposite. Cependant nous avons à noter quel est ce Testament au corps et au sang de Jesus Christ. Car il ne nous profiteroit rien que l’alliance de grace eust esté ratifiée par le sacrifice de sa mort, si ceste communication, par laquelle nous sommes faits un avec luy, n’estoit conjoincte quant et quant.

20. Now, before we proceed any further, it is requisite to discuss the institution itself; because the most plausible objection of our adversaries is, that we depart from the words of Christ. To exonerate ourselves from the false charge which they bring against us, it is highly proper, therefore, to begin with an exposition of the words. The account given by three of the evangelists, and by Paul, informs us, that “Jesus took bread, and gave thanks, and blessed it, and brake it, and gave it to the disciples, and said, Take, eat; this is my body, which is given or broken for you. And he took the cup, and said, This cup is my blood 544of the new testament, or the new testament in my blood, which is shed for you, and for many, for the remission of sins.”¹²⁶⁷ The advocates of transubstantiation contend that the pronoun this denotes the appearance of the bread, because the consecration is made by the whole of the sentence, and there is no visible substance, according to them, which can be indicated by it. But if they are guided by a scrupulous attention to the words, because Christ declared that which he gave into the hands of his disciples to be his body, nothing can be more at variance with a just interpretation of them, than the notion that what before was bread had now become the body of Christ. For it was that which Christ took into his hands to deliver to his disciples, that he asserts to be his body; but he took “bread.” Who does not perceive, then, that that to which this pronoun referred was bread still? and therefore nothing would be more absurd than to transfer to a mere appearance or visionary form that which was spoken of real bread. Others, when they explain the word is to denote transubstantiation, have recourse to an interpretation still more violently perverted and unnatural. They have not the least colour, therefore, for a pretence that they are influenced by a scrupulous reverence for the words of Christ. For to use the word is to signify a transmutation into another substance, is a thing never heard of, in any country or in any language. Those who acknowledge the continuance of bread in the supper, and affirm that it is accompanied with the real body of Christ, differ considerably among themselves. Those of them who express themselves more modestly, though they strenuously insist on the literal meaning of these words, “This is my body,” yet afterwards depart from their literal precision, and explain them to import that the body of Christ is with the bread, in the bread, and under the bread. Of the opinion maintained by them, we have already spoken, and shall soon have occasion to take further notice; at present I am only arguing respecting the words, by which they consider themselves bound, so that they cannot admit the bread to be called his body, because it is a sign of it. But if they object to every trope, and insist on taking the words in a sense strictly literal, why do they forsake the language of Christ, and adopt a phraseology of their own so very dissimilar? For there is a wide difference between these two assertions, that “the bread is the body,” and that “the body is with the bread.” But because they perceived the impossibility of supporting this simple proposition, “that the bread is the body,” they have endeavoured to escape from their embarrassment by those evasions. Others, more daring, hesitate not to assert, that, in strict propriety of 545speech, the bread is the body; and thereby prove themselves to be advocates for a truly literal interpretation. If it be objected, that then the bread is Christ, and Christ is God, they will deny this, because it is not expressed in the words of Christ. But they will gain nothing by their denial of it, for it is universally admitted that the whole person of Christ is offered to us in the sacrament. Now, it would be intolerable blasphemy to affirm of a frail and corruptible element, without any figure, that it is Christ. I ask them whether these two propositions are equivalent to each other—Christ is the Son of God, and Bread is the body of Christ. If they confess them to be different,—a confession which, if they hesitated, it would be easy to extort from them,—let them say wherein the difference consists. I suppose they will adduce no other point of difference, than that the bread is called the body in a sacramental sense. Whence it follows, that the words of Christ are not subject to any common rule, and ought not to be examined on the principles of grammar. I would likewise inquire of the inflexible champions of a literal interpretation, whether the words attributed to Christ, by Luke and Paul, “This cup is the new testament in my blood,” do not express the same idea as the former clause, in which the bread is called his body. Surely the same reverence ought to be shown to one part of the sacrament as to the other; and because brevity is obscure, the sense is elucidated by a fuller statement. Whenever, therefore, they shall argue, from that one word, that the bread is the body of Christ, I shall adduce the interpretation furnished by the fuller account, that it is the testament in his body. For shall we seek for an expositor of greater fidelity or accuracy than Paul and Luke? Nor is it my design to diminish in the smallest degree that participation of the body of Christ, which I have acknowledged is enjoyed; my only object is, to silence that foolish obstinacy which displays itself in violent contentions about words. From the authority of Paul and Luke, I understand the bread to be the body of Christ, because it is the covenant in his body. If they resist this, their contention is not with me, but with the Spirit of God. Notwithstanding they profess to be influenced by such reverence for the words of Christ, that they dare not understand an explicit declaration of his in a figurative sense, yet this pretext is not sufficient to justify their pertinacious rejection of all the reasons which we allege to the contrary. At the same time, as I have already suggested, it is necessary to understand what is meant by “the testament in the body and blood of Christ;” because we should derive no benefit from the covenant ratified by the sacrifice of his death, if it were not followed by that secret communication by which we become one with him.

20. This view vindicated from their calumnies. The words of the institution explained in opposition to the glosses of transubstantiators and consubstantiators. Their subterfuges and absurd blasphemies.

Before we proceed farther, we must consider the ordinance itself, as instituted by Christ, because the most plausible objection of our opponents is, that we abandon his words. To free ourselves from the obloquy with which they thus load us, the fittest course wil1 be to begin with an interpretation of the words. Three Evangelists and Paul relate that our Saviour took bread, and after giving572thanks, brake it, and gave it to his disciples, saving, Take, eat: this is my body which is given or broken for you. Of the cup, Matthew and Mark say, “This is my blood of the new testament, which is shed for many for the remission of sins” (Mt. 26:26; Mark 14:22). Luke and Paul say, “This cup is the new testament in my blood” (Luke 22:20; 1 Cor. 11:25). The advocates of transubstantiation insist, that by the pronoun, this, is denoted the appearance of bread, because the whole complexion of our Saviour’s address is an act of consecration, and there is no substance which can be demonstrated. But if they adhere so religiously to the words, inasmuch as that which our Saviour gave to his disciples he declared to be his body, there is nothing more alien from the strict meaning of the words than the fiction, that what was bread is now body. What Christ takes into his hands, and gives to the apostles, he declares to be his body; but he had taken bread, and, therefore, who sees not that what is given is still bread? Hence, nothing can be more absurd than to transfer what is affirmed of bread to the species of bread. Others, in interpreting the particle is, as equivalent to being transubstantiated, have recourse to a gloss which is forced and violently wrested. They have no ground, therefore, for pretending that they are moved by a reverence for the words. The use of the term is, for being converted into something else, is unknown to every tongue and nation. With regard to those who leave the bread in the Supper, and affirm that it is the body of Christ, there is great diversity among them. Those who speak more modestly, though they insist upon the letter, This is my body, afterwards abandon this strictness, and observe that it is equivalent to saying that the body of Christ is with the bread, in the bread, and under the bread. To the reality which they affirm, we have already adverted, and will by-and-by, at greater length. I am not only considering the words by which they say they are prevented from admitting that the bread is called body, because it is a sign of the body. But if they shun everything like metaphor, why do they leap from the simple demonstration of Christ to modes of expression which are widely different? For there is a great difference between saying that the bread is the body, and that the body is with the bread. But seeing it impossible to maintain the simple proposition that the bread is the body, they endeavoured to evade the difficulty by concealing themselves under those forms of expression. Others, who are bolder, hesitate not to assert that, strictly speaking, the bread is body, and in this way prove that they are truly of the letter. If it is objected that the bread, therefore, is Christ, and, being Christ, is God,—they will deny it, because the words of Christ do not expressly say so. But they gain nothing by their denial, since all agree that the whole Christ is offered to us in the Supper. It is intolerable blasphemy to affirm, without figure, of a fading and corruptible element, that it is Christ. I now ask them, if they hold the two propositions to be identical, Christ is the Son of God, and Bread is the body of573Christ? If they concede that they are different (and this, whether they will or not, they will be forced to do), let them tell wherein is the difference. All which they can adduce is, I presume, that the bread is called body in a sacramental manner. Hence it follows, that the words of Christ are not subject to the common rule, and ought not to be tested grammatically. I ask all these rigid and obstinate exactors of the letter, whether, when Luke and Paul call the cup the testament in blood, they do not express the same thing as in the previous clause, when they call bread the body? There certainly was the same solemnity in the one part of the mystery as in the other, and, as brevity is obscure, the longer sentence better elucidates the meaning. As often, therefore, as they contend, from the one expression, that the bread is body, I will adduce an apt interpretation from the longer expression, That it is a testament in the body. What? Can we seek for surer or more faithful expounders than Luke and Paul? I have no intention, however, to detract, in any respect, from the communication of the body of Christ, which I have acknowledged. I only meant to expose the foolish perverseness with which they carry on a war of words. The bread I understand, on the authority of Luke and Paul, to be the body of Christ,because it is a covenant in the body. If they impugn this, their quarrel is not with me, but with the Spirit of God. However often they may repeat, that reverence for the words of Christ will not allow them to give a figurative interpretation to what is spoken plainly, the pretext cannot justify them in thus rejecting all the contrary arguments which we adduce. Meanwhile, as I have already observed, it is proper to attend to the force of what is meant by a testament in the body and blood of Christ. The covenant, ratified by the sacrifice of death, would not avail us without the addition of that secret communication, by which we are made one with Christ.

20. Verder moeten we, voor we verder gaan, de instelling zelve van Christus behandelen: vooral omdat dit de meest geliefde tegenwerping van onze tegenstanders is, dat wij afwijken van de woorden van Christus. Om ons dus te bevrijden van de valse haat, waarmede zij ons bezwaren, zal het het beste zijn om te beginnen met de uitlegging der woorden. De drie evangelisten en Paulus verhalen (Matt. 26:26; Marc.14:22; 1 Cor.11:24; Luc.22:17,19) dat Christus het brood genomen, na de dankzegging gebroken, en het aan zijn discipelen gegeven heeft en gezegd heeft: "Neemt, eet, dit is mijn lichaam, hetwelk voor ulieden gegeven, of gebroken wordt." Over de drinkbeker melden Matthéüs en Marcus dat Christus aldus sprak: "Deze drinkbeker is het bloed des Nieuwen Testaments, hetwelk voor velen vergoten wordt tot vergeving der zonden.". Maar Paulus en Lucas hebben: "Deze drinkbeker is het Nieuwe Testament in mijn bloed.". De verdedigers der transsubstantiatie beweren, dat door het voornaamwoord "dit" de gedaante van het brood aangeduid wordt, omdat de consecratie door de ganse omvang der woorden volbracht wordt, en er geen substantie is, die getoond kan worden. Maar indien ze zo nauwkeurig op de woorden letten, omdat Christus betuigde, dat hetgeen Hij zijn discipelen in handen gaf, zijn lichaam was, zo is voorwaar hun verzinsel, dat hetgeen brood was, nu zijn lichaam is, volkomen vreemd aan de eigenlijke zin van Christus' woorden. Hetgeen Christus in handen neemt en aan de apostelen geeft, daarvan zegt hij, dat het zijn lichaam is; maar Hij had brood genomen: wie zou dus niet begrijpen, dat het nog brood was, hetgeen Hij toonde, en dat er daarom niets ongerijmder is dan op de gedaante over te brengen hetgeen van het brood gezegd wordt! Anderen nemen hun toevlucht tot een nog meer gedwongen en gewelddadig verdraaide uitlegging, doordat ze het zo uitleggen, dat het woordje "is" gezet is voor getranssubstantieerd worden. Zij hebben dus geen reden om voor te wenden, dat ze zich laten bewegen door de eerbied voor de woorden. Want dit is bij alle volkeren en in alle talen ongehoord, dat het woord "is" in deze zin gebruikt wordt, namelijk in de betekenis van "in iets anders veranderen". Wat betreft hen, die het brood in het Avondmaal laten blijven en verzekeren, dat het het lichaam van Christus is, tussen die is grote verscheidenheid. Zij, die wat bescheidener spreken, wijken, ofschoon ze nauwkeurig de nadruk leggen op de letter: "dit is mijn lichaam", toch later af van hun gestrengheid, en zeggen, dat dit hetzelfde betekent als dat het lichaam van Christus is met het brood, in het brood en onder het brood. Over de zaak zelf, die zij verzekeren, hebben wij reeds iets gezegd en zal weldra nog meer gezegd moeten worden. Nu handel ik alleen over de woorden, door welke zij, naar ze zeggen, verhinderd worden toe te laten, dat het brood het lichaam genoemd wordt, omdat het een teken is van het lichaam. Maar indien ze elke oneigenlijke wijze van spreken verwerpen, waarom springen ze dan van de eenvoudige woorden van Christus over op hun zo geheel daarvan verschillende wijze van spreken! Want er is een groot verschil tussen of men zegt, dat het brood het lichaam is, of dat het lichaam is met het brood. Maar omdat ze zagen, dat het onmogelijk was, dat de woorden: "het brood is mijn lichaam" eenvoudig betekenen, wat er staat, hebben zij gepoogd door die wijzen van spreken, als door kromme buigingen, te ontsnappen. En anderen, die nog stoutmoediger zijn, aarzelen niet te zeggen, dat het brood in eigenlijke zin het lichaam is, en op die manier bewijzen ze, dat ze zich waarlijk aan de letter houden. Indien daar tegen aangevoerd wordt, dat dus het brood Christus is en God, dan zullen zij dat wel ontkennen, omdat het in de woorden van Christus niet uitgedrukt is. Maar door die ontkenning zullen ze niets vorderen, want allen zijn het er over eens, dat de gehele Christus ons in het Avondmaal aangeboden wordt. En het is een onverdragelijke godslastering, dat men zonder figuur van een vergankelijk en verderfelijk element zegt, dat het Christus is. Ik vraag hun verder, of deze twee uitdrukkingen hetzelfde betekenen: "Christus is Gods Zoon" en "Het brood is Christus' lichaam". Indien zij toegeven, dat ze verschillen (wat ze tegen hun wil moeten doen), laat hen dan antwoorden, van waar het onderscheid is. Zij zullen, meen ik, geen ander onderscheid aanvoeren, dan dat het brood naar de wijze van het sacrament lichaam genoemd wordt. Daaruit volgt, dat de woorden van Christus niet onderworpen zijn aan de algemene regel en niet naar de spraakkunst moeten worden onderzocht. Ik vraag ook aan alle hardnekkige en strenge onderzoekers der letter, of Lucas en Paulus, wanneer ze zeggen, dat de drinkbeker is het Testament in zijn bloed, niet hetzelfde uitdrukken als in het eerste deel, waar ze het brood het lichaam noemen. Ongetwijfeld is er in het ene deel van het sacrament dezelfde nauwkeurigheid geweest als in het andere, en omdat de kortheid duister is, verklaart de langere uitdrukking de zin beter. Zo dikwijls als zij dus op grond van één woord zullen beweren, dat het brood Christus' lichaam is, zal ik op grond van meer woorden een passende uitlegging geven, namelijk deze, dat het is het Testament in zijn lichaam. Immers, zal men een getrouwer of zekerder uitlegger moeten zoeken dan Paulus en Lucas? En toch is het niet mijn bedoeling van die gemeenschap met het lichaam van Christus, die ik beleden heb, iets af te doen; maar het is alleen mijn voornemen om de dwaze hardnekkigheid, waarmee zij zo vijandig strijden over de woorden, te weerleggen. Op gezag van Paulus en Lucas versta ik het zo, dat het brood het lichaam van Christus is, omdat het is het verbond in zijn lichaam. Indien ze dit bestrijden, voeren ze de krijg niet met mij, maar met de Geest Gods. Ook al klagen zij, dat zij uit eerbied voor de woorden van Christus niet figuurlijk durven opvatten hetgeen duidelijk gezegd is, zo is dit voorwendsel toch niet rechtmatig genoeg om alle redeneringen, die wij er tegen inbrengen, zo te verwerpen. Intussen moeten wij, gelijk ik alreeds gezegd heb, weten, hoedanig dat Testament in Christus' lichaam en bloed is; want het verbond, dat door de offerande zijns doods bevestigd is, zou ons geen voordeel doen, indien er niet bijkwam die verborgen gemeenschap, waardoor wij met Christus verenigd worden.

20. Dritter Teil: Der Sinn der Einsetzungsberichte (20-25). Wege zur Deutung

Bevor wir nun weiter fortschreiten, müssen wir die Stiftung selbst behandeln, wie sie Christus vollzogen hat; vor allem, weil der beliebteste Einwurf unserer Widersacher darin besteht, wir wichen von den Worten Christi ab. Um uns nun von der falschen Nachrede, mit der sie uns belasten, freizumachen, werden wir am geschicktesten mit der Auslegung der (Einsetzungs-) Worte den Anfang machen. Nach dem Bericht von drei Evangelisten und dem des Paulus hat Christus das Brot genommen, es nach einer Danksagung gebrochen, seinen Jüngern gegeben und gesagt: „Nehmet hin und esset, das ist mein Leib, der für euch gegeben – oder: gebrochen – wird.“ Von dem Kelch berichten Matthäus und Markus die Worte: „Dieser Kelch ist das Blut des Neuen Testaments, welches vergossen wird für viele zur Vergebung der Sünden“ (Fassung etwas ungenau nach Matth. 26,28). Paulus und Lukas dagegen berichten: „Dieser Kelch ist das Neue Testament in meinem Blut ...“ (Fassung nach 1. Kor. 11,25; zum Ganzen: Matth. 26,26-28; Mark. 14,22-24; Luk. 22,17.19f.; 1. Kor. 11,24f.).

Die Verteidiger der Transsubstantiation sind nun der Ansicht, durch das Wörtchen „das“ sei die „Gestalt“ des Brotes angedeutet; denn (nach ihrer Ansicht) wird die „Weihe“ (Konsekration) durch den ganzen Zusammenhang der Worte vollzogen, und es ist keine „Substanz“ vorhanden, auf die sich weisen ließe. Aber wenn sie sich von der frommen Ehrerbietung gegen die Worte halten lassen, weil Christus bezeugt hat, das, was er seinen Jüngern in die Hand gab, sei sein Leib, – so hat jedenfalls ihr Hirngespinst, nach dem das, was zuvor Brot war, nun (Christi) Leib sein soll, mit dem eigentlichen Sinn dieser Worte nicht das mindeste zu tun. Was Christus in die Hand nimmt und seinen Aposteln darreicht, das ist, so erklärt er, sein Leib. Er hatte aber Brot in die Hand genommen – und wer begreift also nicht, daß es auch noch Brot war, was er ihnen zeigte, und daß es deshalb nichts Widersinnigeres gibt, als wenn man das, was von dem Brot gesagt wird, auf die „Gestalt“ überträgt?

Andere verstehen das Wörtlein „ist“ so, als ob es für „verwandelt werden“ gesetzt sei (also den Vorgang der Transsubstantiation andeute), und nehmen damit ihre Zuflucht zu einer noch gezwungeneren und gewaltsam verdrehten Auslegung. Sie haben also keinen Grund, um den Vorwand zu brauchen, sie ließen sich durch die Ehrfurcht vor den Worten bewegen. Denn in keinem Volk und in keiner Sprache hat man je etwas davon gehört, daß das Wörtchen „ist“ in diesem Sinne gebraucht würde, also in dem Sinne von „in etwas anderes verwandelt werden“.

Was nun diejenigen anbetrifft, die das Brot im Abendmahl bleiben lassen (also nicht von einer „Gestalt“ oder dergleichen reden) und dann behaupten, es sei der Leib Christi, so besteht unter ihnen eine große Vielartigkeit.

Einige drücken sich recht bescheiden aus; sie legen zwar scharfen Nachdruck auf den Buchstaben: „Das ist mein Leib“, lassen aber nachher doch von ihrer Schärfe 957 ab und sagen, diese Worte bedeuteten soviel, wie daß Christi Leib „mit dem Brot, im Brot und unter dem Brot“ sei. Über die Sache, die sie behaupten, haben wir bereits einige kurze Andeutungen gegeben, und es muß bald noch ausführlicher darüber gesprochen werden. Jetzt geht die Erörterung allein um die Worte, von denen sie nach ihrer Behauptung gezwungen werden, die Ansicht nicht zuzulassen, daß das Brot deshalb „Leib“ genannt wird, weil es das Zeichen des Leibes ist. Wenn sie nun aber jeder figürlichen Redeweise (tropus) aus dem Wege gehen, weshalb springen sie dann von dem einfachen Hinweis Christi zu ihren so wesentlich andersartigen Redeweisen über? Denn es ist etwas wesentlich anderes, ob man sagt, das Brot sei der Leib, oder: der Leib sei „mit“ dem Brot! Aber sie haben eben gesehen, wie es unmöglich ist, daß man die Aussage: „das Brot ist der Leib“ in ihrem einfachen Wortsinn aufrechterhält, und deshalb haben sie versucht, mit solchen Redeformen wie auf krummen Umwegen zu entwischen.

Andere sind aber kühner, und die behaupten ohne Zögern, das Brot sei im eigentlichen Sinne der Leib – und auf diese Weise beweisen sie, daß sie wirklich dem Buchstaben gehorchen! Wenn man ihnen entgegenhält, dann sei also das Brot Christus und Gott, dann werden sie das zwar abstreiten, weil es sich in den Worten Christi nicht ausdrücklich findet. Sie werden aber mit ihrem Leugnen nichts erreichen; denn es besteht doch allgemeine Übereinstimmung darüber, daß uns im Abendmahl der ganze Christus dargeboten wird! Es ist aber eine unerträgliche Gotteslästerung, wenn man ohne Bild von einem gebrechlichen und vergänglichen Element erklärt, es sei Christus. Ich nenne zwei Aussagen, einmal: „Christus ist der Sohn Gottes“, und zum anderen: „das Brot ist der Leib Christi“ – und nun frage ich sie, ob die das gleiche bedeuten. Wenn sie zugestehen, daß sie allerdings verschiedenartig sind – und zu diesem Zugeständnis kann man sie gegen ihren Willen zwingen –, so sollen sie mir die Frage beantworten, woher solche Verschiedenheit kommt. Sie werden meines Erachtens keine andere Ursache anführen, als daß eben das Brot in der Weise des Sakraments als „Leib“ bezeichnet wird. Daraus ergibt sich dann, daß Christi Worte der allgemeinen Regel nicht unterworfen sind und nicht nach der Grammatik gerichtet werden dürfen. Und dann: Lukas und Paulus nennen den Kelch „das (Neue) Testament im Blute ...“ (Luk. 22,20; 1. Kor. 11,25); nun frage ich all diese Leute, die so hart und streng auf den Buchstaben dringen, ob Lukas und Paulus mit diesen Worten nicht das nämliche zum Ausdruck bringen wie im ersten Aussageglied, wo es heißt: „Das ist mein Leib.“ Jedenfalls bestand doch bei dem einen Teil des Sakraments die gleiche heilige Ehrfurcht wie bei dem zweiten, und da nun die Kürze keinen deutlichen Sinn ergibt, so läßt die längere Rede den Sinn klar hervortreten. Allemal also, wenn sie auf Grund des einen Wortes behaupten, das Brot sei der Leib Christi, so bringe ich auf Grund einer größeren Anzahl von Worten die gut passende Auslegung vor, das Brot sei „das Testament in seinem Leibe“. Wieso kann man denn einen getreueren und gewisseren Ausleger suchen als Lukas und Paulus?

Ich habe nun aber nicht im Sinn, die Gemeinschaft mit dem Leibe Christi, die ich bekannt habe, irgendwie abzuschwächen; meine Absicht geht nur darauf, die törichte Halsstarrigkeit, mit der sie so feindselig über Worte streiten, abzuwehren. Mit Paulus und Lukas als Gewährsmännern verstehe ich es so, daß das Brot der Leib Christi ist, und zwar, weil es der Bund in seinem Leibe ist. Wenn sie dagegen ankämpfen, so haben sie nicht mit mir, sondern mit dem Geiste Gottes zu streiten. Und mögen sie auch gewaltig klagen, sie würden durch die Ehrerbietung vor den Worten Christi daran gehindert, das Wagnis zu unternehmen, daß sie das, was offen gesagt ist, figürlich verstünden, so ist das doch kein hinreichend gerechter Vorwand, um all die Gründe, die wir dagegen ins Feld führen, dergestalt zu verwerfen.

958 Indessen müssen wir, worauf ich bereits aufmerksam machte, wohl wissen, was es bedeutet, wenn es heißt, im Leibe und im Blute Christi sei das Testament (der Bund); denn der Bund, der durch das Opfer seines Todes bekräftigt worden ist, würde uns nichts nützen, wenn nicht jene verborgene Gemeinschaft dazukäme, vermöge deren wir mit Christus in eins zusammenwachsen.

20. ’n Uiteensetting van die instellingswoorde van Christus by die nagmaal

Voordat ons verder gaan, moet ons eers die instelling van Christus behandel - veral omdat ons teenstanders dit as hulle aanneemlikste beswaar beskou dat ons van Christus se woorde afwyk. Om ons dus te verlig van die valse nyd waarmee hulle ons beswaar, sal ons heel gepas met ’n vertolking van die instellingswoorde begin. Drie evangelieskrywers, en ook Paulus, vertel dat Christus die brood geneem het, en nadat 1701 Hy gedank het, het Hy dit gebreek, aan sy dissipels gegee en gesê: “Neem, eet; dit is my liggaam wat vir julle oorgegee word”. Van die beker skryf Matteus en Markus soos volg: “Hierdie beker is die bloed van die Nuwe Testament wat vir baie tot vergiffenis van hulle sondes vergiet word”.¹¹⁷ Paulus en Lukas sê inderdaad: “Hierdie beker is die Nuwe Testament in my bloed”.¹¹⁸

Die voorstanders van die transsubstansiasieleer huldig die opvatting dat die gestalte van die brood deur die voornaamwoord dit aangedui word omdat die konsekrasie deur die hele samevatting van hierdie woorde voltooi word en daar geen substansie is wat aangedui kan word nie.¹¹⁹ Maar as hulle so ’n heilige agting vir woorde het,¹²⁰ omdat Christus getuig het dat dit wat Hy sy dissipels aangebied het, sy liggaam is, is hulle versinsel, naamlik dat dit wat eers brood was, nou sy liggaam is, voorwaar uiters vreemd aan die inhoud (van Christus se woorde). Dit wat Christus in sy hande neem en vir sy apostels aanbied, verklaar Hy is sy liggaam. Hy het inderdaad brood geneem - wie is daar dan wat nie kan verstaan dat brood hier aangedui word en dat niks onsinniger is as om iets wat oor die brood gesê word, oor te dra op die gestalte daarvan nie? Party van hulle neem hulle toevlug tot ’n verklaring wat nog meer gedwonge en gewelddadig verdraai is wanneer hulle die woord is vertolk as transsubstansieer.¹²¹ Hulle het dus geen rede om voor te gee dat hulle uit agting vir hierdie woorde (tot so ’n vertolking) beïnvloed word nie. Dit is trouens by alle volke en tale ongehoord dat die woord is in die betekenis van verandering in iets anders misbruik word.

Sover dit diegene aangaan wat die brood in die nagmaal laat bly, maar nogtans verklaar dat dit Christus se liggaam is, het hulle onderling groot verskille.¹²² Die wat met groter selfbeheersing praat hoewel hulle presies op die letter aandring van Dit is my liggaam, wyk later tog van hulle onbuigsaamheid af en sê dat hierdie woord net soveel krag het asof Christus se liggaam met die brood, in die brood en onder die brood is.¹²³ Ons het die werklike inhoud van hulle verklaring reeds aange- 1702 roer¹²⁴ en sal weldra meer daaroor moet sê.¹²⁵ Nou redeneer ek slegs oor die woorde waarvolgens hulle beweer dat hulle verbind word om nie toe te laat dat die brood (Christus se) liggaam genoem kan word nie omdat dit ’n teken van sy liggaam is.¹²⁶ As hulle egter elke oneintlike uitdrukkingswyse vermy, waarom spring hulle van die eenvoudige betekenis van Christus se woorde na hulle uitdrukkingswyses oor wat ver van syne verskil? Daar is trouens ’n groot verskil tussen die brood is my liggaam en my liggaam is met die brood. Omdat hulle egter bemerk het dat hierdie stelling dat die brood sy liggaam is, nie eenvoudig kon staan nie, het hulle met sulke spreekwyses soos met slinkse streke probeer wegkom.

Party van hulle is nog waaghalsiger en aarsel nie om te verklaar dat die brood in eintlike sin gesproke sy liggaam is nie. En so bewys hulle dat hulle waarlik letterlike vertolkers daarvan is.¹²⁷ As die beswaar hierteen geopper word dat die brood dan Christus en God is, sal hulle dit weliswaar ontken omdat dit nie deur Christus se woorde uitgedruk word nie.¹²⁸ Maar hulle sal niks met so ’n ontkenning bereik nie want almal stem saam dat Christus ten voile in die nagmaal ons aangebied word. Dit is egter ondraaglike laster dat sonder figuurlike spreke van ’n verganklike en bederfbare element, naamlik die brood, verkondig word dat dit Christus is. Nou vra ek hulle of hierdie twee stellings dieselfde krag het, naamlik Christus is die Seun van God en die brood is Christus se liggaam. As hulle toegee dat hulle wel verskil - soos hulle selfs al is dit teen hulle sin, gedwing sal word om te doen¹²⁹ -, laat hulle dan antwoord waaruit die verskil ontstaan. Na my mening sal hulle niks anders kan aanvoer as dat die brood sakramenteel sy liggaam genoem word nie.¹³⁰ Daaruit volg dat Christus se woorde nie aan die gewone reël onderwerp en ook nie aan die maatstawwe van die taalkunde gemeet moet word nie. Ek vra almal wat hardnekkig en stroef op die letter staan, of Lukas en 1703 Paulus, wanneer hulle die beker die Testament in sy bloed noem,¹³¹ nie dieselfde uitdruk as in die eerste deel van hulle verklaring wanneer hulle die brood sy liggaam noem nie? Daar was beslis dieselfde heilige agting in een deel van die sakrament as in die ander deel daarvan en omdat die bondigheid (van hulle woorde) onduidelik is, lig ’n langer redenasie hulle betekenis beter toe.

So dikwels as wat hulle dus na aanleiding van een woord aanvoer dat die brood sy liggaam is, sal ek na aanleiding van baie woorde die paslike vertolking aanvoer dat die brood die Testament in sy liggaam is. Waarom dan? Moet ons ’n getrouer of sekerder vertolker as Paulus en Lukas soek? En ek streef nogtans nie daarna om iets van die gemeenskap met die liggaam van Christus wat ek bely het,¹³² in te kort nie. Ek is slegs van plan om hulle dwase hardnekkigheid waarmee hulle so vyandig oor die woorde baklei, te weerlê. Op gesag van Paulus en Lukas verstaan ek dat die brood die liggaam van Christus is omdat dit die verbond in sy liggaam is. As hulle dit bestry, stry hulle nie teen my nie maar teen die Gees van God. Hoewel hulle kla dat hulle deur agting vir (Christus se) woorde verhinder word om te waag om dit wat uitdruklik gestel is, figuurlik (in oneintlike sin) te verstaan, is hier nogtans nie voldoende regverdiging vir hulle voorwendsel om al die redenasies wat ons daarteen inbring, te verwerp nie.

Intussen moet ons, soos ek reeds gewaarsku het, weet wat die aard van die testament in die liggaam en die bloed van Christus is omdat die verbond wat deur die offer van sy dood bekragtig is, ons niks sou gebaat het tensy die verborge gemeenskap waardeur ons met Christus tot een liggaam groei, bygekom het nie.

20.  Но прежде чем идти дальше, мы должны рассмотреть данное самим Иисусом Христом установление. Рассмотреть в первую очередь потому, что излюбленный довод наших противников, обращённый против нас, - несоответствие нашего учения словам Иисуса Христа (Речь идёт об интерпретации слов «Сие есть...» Именно по этому пункту произошёл разрыв между Лютером и Цвингли на Марбургском коллоквиуме 1529 г.). Чтобы опровергнуть эту несправедливо возводимую на нас клевету, было бы весьма уместно начать с толкования того, что содержится в Писании. Три евангелиста - св. Матфей, св. Марк и св. Лука,- а также св. Павел сообщают, что Иисус Христос взял хлеб, преломил его и, благословив, раздал ученикам со словами: «Приимите, ядите: сие есть Тело Моё, за вас ломимое» (Мф 26:26; Мк 14:22; Лк 22:19; 1 Кор 11:24). О чаше св. Матфей и св. Марк говорят так: «Сие есть Кровь Моя нового завета, за многих изливаемая во оставление грехов» [Мф 26:28; Мк 14:24]. Св. Павел и св. Лука передают немного иначе: «Сия чаша есть новый завет в Моей Крови» [Лк 22:20; 1 Кор 11:25].

Защитники пресуществления полагают, что указательное местоимение «сие» относится к образу хлеба, так как освящение совершается всем содержанием слов и нет (по их мнению) никакой видимой субстанции, на которую можно было бы указать (Фома Аквинский. Сумма теологии, III, qu. 78, art. 5). Итак, они хотят строго придерживаться буквального смысла слов. Но когда Иисус Христос свидетельствует, что раздаваемое ученикам есть Его Тело, а наши противники комментируют это таким образом, что субстанция, которая прежде была хлебом, сделалась теперь Телом Иисуса Христа, они очень далеко отходят от буквального смысла сказанного. Повторяю: Иисус Христос утверждает, что взятое Им в руки и раздаваемое ученикам есть Его Тело. Но это взятое - хлеб. Так разве не очевидно, что это тот же хлеб, который был предъявлен вначале? И значит, нет ничего более неразумного, чем приписывать пустой видимости или призраку то, что явно было сказано о хлебе.

Те, кто толкует слово «есть» в смысле пресуществления, прибегают к ещё более вымученным ухищрениям (Bonaventura. Comment. Sent., IV, dist. 8, p. 2, art. 1). Но ни те ни другие не имеют ни малейших оснований претендовать на точное следование словам Иисуса Христа. Ибо ни в одном языке глагол существования «быть» никогда не означал превращения одной вещи в другую.

Что касается тех, кто утверждает, будто хлеб остаётся хлебом, и тем не менее считает его Телом Иисуса Христа, то между ними существуют значительные расхождения. Одни, более умеренные, сперва настаивают на букве Писания и заявляют, что, по словам Иисуса Христа, хлеб должно считать Его Телом (речь идёт о лютеранах). Однако затем они смягчают строгость своих высказываний и толкуют слова Христа таким образом, как если бы они означали, что Тело Его пребывает «вместе с хлебом», «в хлебе», «под видом хлеба». Мы уже отчасти касались этого мнения и ещё будем говорить о нём ниже. Теперь же речь у нас идёт о словах Иисуса Христа. Наши противники чувствуют себя связанными этими словами и потому не могут согласиться с тем, что хлеб назван Телом, так как он является знаком Тела (Luther. Epistola ad Hervagium, 1526 (Werke, B. 19, S. 472); Sermon von dem Sacrament, 1526 (ibid., S. 483-485)). Но если они отвергают любые интерпретации и настаивают на точном следовании буквальному смыслу, почему тогда они отходят от сказанного Иисусом Христом и обращаются к совсем иному способу выражения? Ведь это совершенно разные веши - сказать, что хлеб есть Тело и что Тело есть «вместе с хлебом». Но для них очевидна невозможность отстаивать то простое утверждение, что хлеб поистине есть Тело Иисуса Христа. Поэтому они пытаются воспользоваться обходными путями и говорят, что Тело дано «под видом хлеба» и «вместе с хлебом».

Другие, более дерзкие, не колеблются утверждать, что хлеб в собственном смысле есть Тело, и тем являют себя последовательными буквалистами (Westphal. Farrago confusanearum et inter se dissidentium opinionum de Coena Domini ... Magdeburgia, 1522, fol. E 4b. См. также: Luther. Werke, B. 6, S. 511 f.). Если им сказать, что тогда хлеб есть Иисус Христос, а значит Бог, они будут решительно возражать, потому что слова Христа «Сие есть Тело Моё» не имеют такого буквального значения. Но подобное отрицание не принесёт им пользы, так как общепризнано, что в Вечере нам предлагается Иисус Христос. Однако утверждать, что некий тленный и недолговечный элемент есть в собственном смысле Иисус Христос, значит богохульствовать самым нетерпимым образом. Я спрашиваю: одно ли и то же сказать, что Иисус Христос есть Сын Божий и что хлеб есть Тело Иисуса Христа? Если они ответят, что нет (а они будут вынуждены так ответить), пусть скажут, в чём заключается различие. Думаю, они сумеют назвать лишь одно, а именно: хлеб назван Телом в сакраментальном смысле. Отсюда следует, что слова Иисуса Христа не подчиняются общему правилу и не могут рассматриваться исключительно с точки зрения грамматики. Я спрошу также этих спорщиков, не допускающих никакого истолкования буквального смысла слов Иисуса Христа: когда св. Лука и св. Павел говорят, что чаша есть новый завет в Крови (Лк 22:20; 1 Кор 11:25), не относится ли сказанное и к первому члену, то есть к тому, что хлеб есть Тело? Несомненно, мы должны с одинаковым тщанием отнестись к обеим частям таинства, а поскольку краткость рождает непонимание, то более пространно сказанное лучше проясняет смысл. Поэтому если они будут прикрываться в споре словами о том, что хлеб есть Тело Иисуса Христа, я сошлюсь на интерпретацию св. Павла и св. Луки как на более полное объяснение. А именно: хлеб есть завет, или подтверждение того факта, что нам дано Тело Иисуса Христа. Где найдут они лучшее и надёжнейшее истолкование?

Я, однако, вовсе не намерен в какой бы то ни было степени умалять нашу причастность Телу Иисуса Христа, о которой была речь выше. Я только хочу поколебать это глупое упрямство, с которым они столь яростно спорят о словах. Как я понимаю, следуя свидетельству св. Павла и св. Луки, хлеб есть Тело Иисуса Христа, потому что Он есть завет, или договор. Если наши противники с этим не согласны, они спорят не со мной, а с Духом Божьим. Что бы ни заявляли они о своём благоговейном отношении к словам Иисуса Христа о недопущении каких бы то ни было вольных толкований их буквального смысла, это не даёт им достаточного основания для того, чтобы отвергать все приводимые нами противоположные доводы.

Теперь мы должны указать, каков этот завет в Теле и Крови Иисуса Христа. Ведь тот факт, что завет благодати был подтверждён смертной жертвой Иисуса Христа, не принёс бы нам никакой пользы, если бы не был сопряжён с той причастностью Христу, в силу которой мы становимся одно с Ним.

21. Restat igitur ut propter affinitatem quam habent cum suis symbolis res signatae, nomen ipsum rei fateamur attributum fuisse symbolo: figurate id quidem, sed non sine aptissima analogia^e. || Allegorias et parabolas omitto, nequis subterfugia me^f quaerere, et extra praesentem causam egredi causetur. || Dico metonymicum esse hunc sermonem, qui usitatus est passim in Scriptura, ubi de mysteriis² agitur^g. || Neque enim aliter accipere possis^h quod dicitur, Circuncisionem esse foedus³, agnum esse transitum⁴, sacrificia Legis esseⁱ expiationes⁵: denique petram, ex qua in deserto aqua profluebat [Exod. 17. b. 6], fuisse Christum⁶, nisi translatitie dictum accipias^k. || Nec modo a superiore ad inferius nomen transfertur: sed contra, 371 etiam rei signatae tribuitur nomen signi visibilis^a: || ut quum dicitur Deus apparuisse Mosi in rubo [Exod. 3. a. 2]: arca foederis vocatur Deus, et Dei facies [Psal. 84. b. 8, et 42. a. 3]: et columba, Spiritus sanctus [Matth. 3. d. 16]. || Nam etsi^b essentia symbolum a re signata^c differt, quod haec spiritualis est et caelestis, illud corporeum et visibile: quia tamen rem cui repraesentandae consecratum est, non figurat tantum ceu nuda et inanis tessera, sed vere etiam exhibet: cur non eius appellatio in ipsum iure competat? Quod si humanitus excogitata symbola, quae imagines sunt rerum absentium potius quam notae praesentium, quas etiam ipsas fallaciter saepissime adumbrant, earum tamen titulis interdum ornantur: quae a Deo sunt instituta, multo maiori ratione rerum nomina mutuantur, quarum et certam minimeque fallacem significationem semper gerunt, et adiunctam habent secum veritatem. || Tanta igitur est similitudo et vicinitas alterius ad alterum, ut proclivis ultro citroque sit deductio. Desinant itaque adversarii insulsas facetias in nos congerere, Tropistas vocando¹: quando ex communi Scripturae usu sacramentalem loquendi modum exponimus^d. || Nam^e quum in multis sacramenta simul conveniunt, tum in hac metonymia quaedam est ipsis omnibus inter se communitas. Ut ergo lapidem, e quo Israelitis spiritualis potus scaturiebat, Christum fuisse Apostolus docet [1. Cor. 10. a. 4], quod visibile symbolum foret, sub quo spiritualis ille potus vere quidem, sed non ad oculum percipiebatur: ita corpus Christi panis hodie nuncupatur, quando symbolum est quo veram corporis sui manducationem offert nobis Dominus. || Neque aliter vel sensit vel loquutus est Augustinus: nequis hoc aspernetur tanquam novum commentum. Si sacramenta (inquit) quandam similitudinem earum rerum quarum sacramenta sunt, non haberent, utique sacramenta non essent. Ex hac autem similitudine plerunque etiam ipsarum rerum nomina accipiunt. Sicut ergo secundum quendam modum sacramentum corporis Christi 372 corpus Christi est: sacramentum sanguinis Christi sanguis Christi est: ita sacramentum fidei fides est [Epist. 23. ad Bonif.]^{1 a}. Multi sunt apud eum similes loci, quos supervacuum foret congerere², quum unus ille sufficiat^b: || nisi quod monendi sunt lectores idem a sancto viro tradi in Epistola ad Evodium³. Frivola autem tergiversatio est, ubi docet Augustinus, frequentem ac tritam esse metonymiam in mysteriis, non fieri mentionem Coenae⁴; quia hoc recepto, ratiocinari a genere ad speciem non liceret^c, nec valeret argumentum, Omne animal motu praeditum est; ergo bos et equus motu praeditus est^d. Quanquam longior disceptatio alibi eiusdem sancti^e verbis dirimitur, ubi dicit Christum non dubitasse vocare corpus suum, quum signum daret corporis sui^f: contra Adimantum Manichaeum cap. 12⁵. Et alibi in Psal. 3⁶, Miranda (inquit) Christi patientia, quod Iudam adhibuit ad convivium, in quo corporis et sanguinis sui figuram discipulis commendavit et tradidit.

21. Il reste donc que pour l’affinité qu’ont les choses signifiées avec leurs figures, nous confessions que ce nom de corps a esté attribué au pain: non pas nuement, comme les mots chantent, mais par une similitude bien convenable. Je n’introduy icy nulles figures ne paraboles, afin qu’on ne me reproche point que je cherche des subterfuges, en m’esloignant du texte. Je dy que c’est une façon de parler qui se trouve par toute l’Escriture, quand il est question des Sacremens. Car on ne sauroit autrement prendre, que la Circoncision ait esté l’alliance de Dieu, l’Agneau ait esté l’issue d’Egipte, les sacrifices de la Loy, satisfactions pour les pechez: finalement que le rocher dont l’eau sortit au desert (Ex. 17:6), ait esté Jesus Christ, sinon par translation. Et non seulement le nom de la chose plus digne est transferé à celle qui est inferieure, mais aussi à l’opposite, le nom de la chose visible est approprié à celle qui est signifiée: comme quand il est dit que Dieu est apparu à Moyse au buisson (Ex. 3:2): quand le coffre de l’alliance est nommé Dieu, et La face de Dieu (Ps. 84:8; 43:3): et la colombe est dite, Le sainct Esprit (Matth. 3:16). Car combien que le signe differe en substance de la verité qu’il figure, d’autant qu’il est corporel, visible et terrestre, et icelle est spirituelle et invisible, toutesfois pource que non seulement il figure la chose à laquelle il est dedié, comme s’il en estoit une simple remembrance et nue, mais aussi l’offre vrayement et de fait: pourquoy est-ce que le nom ne luy conviendra? Car si les signes in ventez des hommes qui sont plustost images des choses absentes que marques des presentes, et ausquels souvent il n’y a que vaine representation, neantmoins prennent quelque fois le tiltre des choses qu’ils signifient, il y a bien plus de raison que ceux qui sont instituez de Dieu, puissent emprunter les noms de ce qu’ils testifient sans aucune fallace, et mesmes en ont l’effect et la verité pour nous la communiquer. Bref, il y a telle affinité et similitude de l’un à l’autre, que telle translation mutuelle ne doit pas estre trouvée estrange ne rude. Parquoy ceux qui nous appellent Tropistes, se monstrent en leur sotte facetie du tout barbares, veu qu’en matiere de Sacrement l’usage commun de l’Escriture est du tout pour nous. Car comme ainsi soit que les Sacremens ayent grande similitude ensemble, principalement ils conviennent tous quant à ceste translation de nom. Comme donc l’Apostre enseigne que la pierre dont provenoit aux Israelites le breuvage spirituel, avoit esté Christ (1 Cor. 10:4), entant que c’estoit un symbole, sous lequel ce breuvage spirituel estoit receu, non pas visiblement à l’œil, mais toutesfois à la verité: en ceste maniere le pain est aujourdhuy appellé corps de Christ, d’autant que c’est un symbole, sous lequel nostre Seigneur nous offre la vraye manducation de son corps. Et afin que nul ne reprouve mon dire comme nouveau, sainct Augustin n’a pas autrement senty ne parlé. Si les Sacremens, dit-il, n’avoyent quelque similitude avec les choses desquelles ils sont Sacremens ce ne seroyent plus Sacremens. À cause de ceste similitude, ils ont mesme souvent les noms des choses qu’ils figurent. Pourtent comme le Sacrement du corps de Christ est aucunement le corps mesme, et le Sacrement du sang est le sang mesme: aussi le Sacrement de la foy est nommé Foy¹⁷⁹. Il y a beaucoup de sentences semblables en ses livres, lesquelles il seroit superflu d’amasser icy, veu que ceste seule que j’ay alleguée suffist: sinon que les lecteurs doyvent estre advertis que le mesme Docteur conferme et reitere ce propos en l’Epistre à Evodius. C’est une tergiversation frivole, de repliquer que quand sainct Augustin parle ainsi des Sacremens, il ne fait pas mention de la Cene: car par ce moyen il ne seroit plus licite d’arguer du tout à une partie. Certes si on ne veut abolir toute raison, on ne peut dire que ce qui est commun à tous Sacremens n’appartienne aussi à la Cene: combien que le mesme Docteur couppe broche à toute dispute en un autre lieu, en disant que Jesus Christ n’a point fait de difficulté de nommer son corps, quand il en donnoit le signe. Item, que ç’a esté une patience admirable à Jesus Christ, de recevoir Judas au convive, auquel il instituoit et donnoit à ses disciples la figure de son corps et son sang.

21. 546 It remains for us, therefore, to acknowledge that, on account of the affinity which the things signified have with their symbols, the name of the substance has been given to the sign, in a figurative sense indeed, but by a most apt analogy. I forbear to introduce any thing of allegories and parables, lest any one should accuse me of having recourse to subterfuges, and travelling out of the present subject. I observe that this is a metonymical form of expression, which is commonly used in the Scripture in reference to sacraments. For in no other sense is it possible to understand such passages as these; when of circumcision it is said, “This is my covenant;”¹²⁶⁸ of the paschal lamb, “It is the Lord’s passover;”¹²⁶⁹ of the legal sacrifices, that they were expiations, or atonements;¹²⁷⁰ of the rock, from which the water issued in the desert, “That Rock was Christ.”¹²⁷¹ And not only is the name of something superior transferred to that which is inferior, but, on the contrary, the name of the visible sign is likewise given to the thing signified; as when God is said to have appeared to Moses in the bush,¹²⁷² when the ark of the covenant is called God,¹²⁷³ and the Holy Spirit, a dove.¹²⁷⁴ For, though there is an essential difference between the symbol and the thing signified, the former being corporeal, terrestrial, and visible, and the latter spiritual, celestial, and invisible, yet, as the symbol is not a vain and useless memorial, a mere adumbration of the thing which it has been consecrated to represent, but also a true and real exhibition of it, why may not the name of that which it signifies be justly applied to it? If symbols invented by man, which are rather emblems of things absent, than tokens of things present, of which also they very frequently give a delusive representation, are, nevertheless, sometimes distinguished by the names of the things which they signify, there is far greater reason why the symbols instituted by God should borrow the names of those things of which they always exhibit a correct and faithful representation, and by the truth of which they are always accompanied. So great, therefore, is the similitude and affinity of the one to the other, that there is nothing at all unnatural in such a mutual interchange of appellations. Let our adversaries cease, then, to assail us with their ridiculous wit, by calling us Tropologists, because we explain the sacramental phraseology according to the common usage of the Scripture. For as there is a great similarity in many respects between the various sacraments, so this metonymical transfer of names is common to them all. As the apostle, therefore, states, that “the Rock” from which flowed “spiritual drink” for the Israelites, “was Christ,”¹²⁷⁵ because it was a visible 547symbol, under which “that spiritual drink” was received, though not in a manner discernible by the corporeal eye, so bread is now called the body of Christ, because it is the symbol under which the Lord truly offers us his body to eat. And that no one may despise this as a novel sentiment, we shall show that the same was entertained by Augustine. He says, “If the sacraments had not some similitude to those things of which they are sacraments, they would be no sacraments at all. On account of this similitude, they frequently take the names even of the things which they represent. Therefore, as the sacrament of the body of Christ is in some sense that body itself, and the sacrament of the blood of Christ, is that blood itself, so the sacrament of faith is called faith.” His works contain many similar passages, which it would be useless to collect, as this one is sufficient; only the reader ought to be apprized that this holy father repeats and confirms the same observation in an epistle to Euodius. It is a frivolous subterfuge to plead, that when Augustine speaks of metonymical expressions, as frequently and commonly used respecting the sacraments, he makes no mention of the Lord’s supper; for, if this were admitted, we could no longer reason from the genus to the species, or from the whole to a part; it would not be a good argument to say, that every animal is endued with the power of motion, therefore oxen and horses are endued with the power of motion. All further dispute on this point, however, is precluded by the language of the same writer on another occasion—“that Christ did not hesitate to call it his body, when he gave it as the sign of his body.” Again: “It was wonderful patience in Christ, to admit Judas to the feast, in which he instituted and gave to his disciples the emblem of his body and of his blood.”

21. Why the name of the thing signified is given to the sacramental symbols. This illustrated by passages of Scripture; also by a passage of Augustine.

It remains, therefore, to hold, that on account of the affinity which the things signified have with their signs, the name of the thing itself is given to the sign figuratively, indeed, but very appropriately. I say nothing of allegories and parables, lest it should be alleged that I am seeking subterfuges, and slipping out of the present question. I say that the expression which is uniformly used in Scripture, when the sacred mysteries are treated of, is metonymical. For you cannot otherwise understand the expressions, that circumcision is a “covenant”—that the lamb is the Lord’s “passover”—that the sacrifices of the law are expiations—that the rock from which the water flowed in the desert was Christ,—unless you interpret them metonymically.”¹ Nor is the name merely transferred from the superior to the inferior, but, on the contrary, the name of the visible sign is given to the thing signified, as when God is said to have appeared to Moses in the bush; the ark of the covenant is called God, and the face of God, and the dove is called the Holy Spirit.² 574For although the sign differs essentially from the thing signified, the latter being spiritual and heavenly, the former corporeal and visible,—yet, as it not only figures the thing which it is employed to represent as a naked and empty badge, but also truly exhibits it, why should not its name be justly applied to the thing? But if symbols humanly devised, which are rather the images of absent than the marks of present things, and of which they are very often most fallacious types,are sometimes honoured with their names,—with much greater reason do the institutions of God borrow the names of things, of which they always bear a sure, and by no means fallacious signification, and have the reality annexed to them. So great, then, is the similarity, and so close the connection between the two, that it is easy to pass from the one to the other. Let our opponents, therefore, cease to indulge their mirth in calling us Tropists, when we explain the sacramental mode of expression according to the common use of Scripture. For, while the sacraments agree in many things, there is also, in this metonymy, a certain community in all respects between them. As, therefore, the apostle says that the rock from which spiritual water flowed forth to the Israelites was Christ (1 Cor. 10:4), and was thus a visible symbol under which, that spiritual drink was truly perceived, though not by the eye, so the body of Christ is now called bread, inasmuch as it is a symbol under which our Lord offers us the true eating of his body. Lest any one should despise this as a novel invention, the view which Augustine took and expressed was the same: “Had not the sacraments a certain resemblance to the things of which they are sacraments, they would not be sacraments at all. And from this resemblance, they generally have the names of the things themselves. This, as the sacrament of the body of Christ, is, after a certain manner, the body of Christ, and the sacrament of Christ is the blood of Christ; so the sacrament of faith is faith” (August. Ep. 23, ad Bonifac.). He has many similar passages, which it would be superfluous to collect, as that one may suffice. I need only remind my readers, that the same doctrine is taught by that holy man in his Epistle to Evodius. Where Augustine teaches that nothing is more common than metonymy in mysteries, it is a frivolous quibble to object that there is no mention of the Supper. Were this objection sustained, it would follow, that we are not entitled to argue from the genus to the species; e. g., Every animal is endued with motion; and, therefore, the horse and the ox are endued with motion.¹ Indeed, longer discussion is rendered unnecessary by the words of the Saint himself, where he says, that when Christ gave the symbol of his body, he did not hesitate to call it his body (August. Cont. Adimantum, cap. 12). He elsewhere says, “Wonderful was the patience of Christ in admitting Judas to the575feast, in which he committed and delivered to the disciples the symbol of his body and blood” (August. in. Ps. 3).

21. Er blijft dus over, dat wij bekennen, dat wegens de verwantschap, die de betekende zaken met hun tekenen hebben, de naam zelf van de zaak aan de tekenen toegekend wordt, en dat wel figuurlijk, maar toch niet zonder een zeer geschikte analogie. Allegorieën en gelijkenissen laat ik lopen, opdat niemand zou beweren, dat ik uitvluchten zoek en mij begeef buiten het onderwerp, waarover het gaat. Ik zeg, dat dit een figuurlijke wijze van spreken is, die overal in de Schrift gebruikelijk is, waar gehandeld wordt over de verborgenheden. Immers op geen andere wijze zoudt ge het kunnen verstaan, wanneer gezegd wordt, dat de besnijdenis een verbond is, dat het Lam is de doorgang, dat de offeranden der wet verzoeningen zijn, en eindelijk dat de rots, uit welke in de woestijn het water vloeide, Christus was, indien ge niet aanneemt, dat dit alles overdrachtelijk gezegd is. En niet alleen wordt de naam van het hogere op het lagere overgebracht, maar ook wordt daartegenover de naam van het zichtbare teken toegekend aan de betekende zaak; zo wanneer gezegd wordt, dat God aan Mozes verschenen is in de braambos (Ex. 3:2) wanneer de ark des Verbonds God en Gods aanschijn genoemd wordt (Ps. 84:8; 42:3) en de Heilige Geest een duif (Matt. 3:16) Want ofschoon het teken in wezen verschilt van de betekende zaak, omdat deze geestelijk en hemels is, en het teken lichamelijk en zichtbaar, waarom zou, daar het toch de zaak, tot wier vertegenwoordiging het geheiligd is, niet slechts als een bloot en ijdel teken afbeeldt, maar ook waarlijk schenkt, de benaming van die zaak niet met recht mogen toegepast worden op het teken! Indien de tekenen, die door mensen uitgedacht zijn en die veeleer beelden zijn van afwezige dan merken van tegenwoordige zaken, welke ze ook zeer dikwijls bedrieglijk afbeelden, toch somtijds met de namen daarvan versierd worden, dan ontlenen de tekenen, die door God zijn ingesteld, met veel meer reden hun namen aan de dingen, wier zekere en allerminst bedrieglijke aanwijzing zij altijd dragen en wier waarheid zij altijd bij zich hebben. Zo groot is de gelijkenis en de verwantschap tussen beide, dat de naam wederkerig gemakkelijk van het een op het ander overgaat. Laat dus onze tegenstanders ophouden hun zoutloze geestigheden op ons¹ te richten, waarmee ze ons tropisten noemen, daar wij de sacramentele wijze van spreken naar het algemeen gebruik der Schrift uitleggen. Want evenals de sacramenten in veel dingen overeenkomen, zo hebben zij alle ook in deze figuurlijke wijze van spreken een zekere onderlinge gemeenschap. Evenals dus de apostel leert (1 Cor. 10:4) dat de steen, waaruit voor de Israëlieten een geestelijke drank opwelde, Christus geweest is, omdat hij een zichtbaar teken was, onder hetwelk die geestelijke drank wel waarlijk, maar niet zichtbaar voor de ogen werd ontvangen, zo wordt tegenwoordig het lichaam van Christus brood genoemd, omdat die een teken is, waardoor de Heere ons de ware nuttiging van zijn lichaam aanbiedt. En niet anders heeft Augustinus het opgevat of gesproken² ; laat niemand dit dus verachten als een nieuw verzinsel. "Indien de sacramenten," zegt hij, "niet enige gelijkenis hadden met die dingen waarvan ze sacramenten zijn, zouden ze geen sacramenten zijn; en uit deze gelijkenis ontvangen ze meestal ook de namen der dingen zelf: gelijk dus in zeker opzicht het sacrament van Christus' lichaam Christus' lichaam is, en het sacrament van Christus' bloed Christus' bloed, zo is het sacrament van het geloof het geloof." Er zijn vele dergelijke plaatsen bij hem, welke het overbodig zou zijn bij elkaar te brengen, daar deze ene voldoende is; alleen moeten de lezers er op gewezen worden, dat hetzelfde door de heilige man geleerd wordt in de brief aan Evodius. En het is een onbetekende uitvlucht om te zeggen, dat Augustinus op de plaatsen, waar hij leert, dat de figuurlijke wijze van spreken in de sacramenten herhaaldelijk voorkomt en gewoon is, geen melding maakt van het Avondmaal. Want wanneer men dat aanvaardde, zou men niet van het algemene tot het bijzondere mogen redeneren, en dan zou ook dit bewijs niet gelden: alle dieren kunnen zich bewegen, dus kan ook een rund en een paard zich bewegen. Trouwens een langere woordenstrijd wordt door de woorden van dezelfde heilige man weggenomen, wanneer hij elders³ zegt, dat Christus niet geaarzeld heeft, toen Hij een teken gaf van zijn lichaam, dat teken zijn lichaam te noemen. En elders⁴ zegt hij: "Het was een wonderbare lankmoedigheid van Christus, dat Hij Judas noodde tot de maaltijd, waarin Hij de figuur van zijn lichaam en zijn bloed aan de discipelen heeft aanbevolen en overgegeven."

21. Die figürliche Deutung der entscheidenden Worte

Es bleibt also übrig, daß wir zugeben, daß um der Ähnlichkeit willen, die die im Zeichen veranschaulichten Dinge (res signatae) mit ihren Merkzeichen haben, eben der Name der Sache auch dem Merkzeichen beigelegt worden ist; und dies ist zwar in figürlicher Weise (figurate) geschehen, jedoch nicht ohne ein höchst passendes Entsprechungsverhältnis (analogia). Sinnbildliche Deutungen und Gleichnisse lasse ich beiseite, damit niemand behauptet, ich suchte Ausflüchte oder ginge über die gegenwärtig zur Besprechung stehende Sache hinaus.

Ich behaupte, daß es sich hier um eine übertragende Redeweise (metonymicus sermo) handelt, die in der Schrift immer wieder gebräuchlich ist, wo es um die Geheimnisse (Sakramente) geht. Denn wenn es heißt, die Beschneidung sei der „Bund“ (Gen. 17,13), das Lamm sei das „Vorübergehen“ (Passah; Ex. 12,11), die Opfer unter dem Gesetz seien Sühnungen (Lev. 17,11; Hebr. 9,22), und schließlich der Fels, aus dem in der Wüste Wasser hervorfloß, sei Christus gewesen (Ex. 17,6; 1. Kor. 10,4), so kann man das nur dann verstehen, wenn man annimmt, daß es in übertragendem Sinne gesagt ist. Es wird aber nicht nur der Name von dem Übergeordneten auf das Untergeordnete übertragen, sondern im Gegenteil auch der Name des sichtbaren Zeichens der im Zeichen veranschaulichten Sache beigelegt; so, wenn es heißt, Gott sei dem Mose in dem Dornbusch erschienen (Ex. 3,2), oder wenn die Bundeslade „Gott“ oder „Gottes Angesicht“ (Ps. 84,8; 42,3) oder die Taube der Heilige Geist genannt wird (Matth. 3,16). Denn das Merkzeichen ist allerdings seinem Wesen nach von der im Zeichen veranschaulichten Sache verschieden, weil diese ja geistlich und himmlisch ist, das Zeichen dagegen leiblich und sichtbar; jedoch bildet es die Sache, zu deren Vergegenwärtigung es geheiligt ist, nicht nur wie ein nacktes und leeres Zeichen ab, sondern es bietet sie auch in Wahrheit dar – und weshalb soll ihm dann der Name dieser Sache nicht mit Recht zukommen? Wenn doch die von Menschen erdachten Merkzeichen, die eher Bilder von abwesenden Dingen als Zeichen von gegenwärtigen sind und dazu auch solche Dinge sehr häufig fälschlich andeuten, trotzdem zuweilen mit dem Namen dieser Dinge geziert werden, so entlehnen die von Gott eingesetzten Zeichen mit viel kräftigerer Begründung die Namen der Dinge, deren gewisse und schlechthin untrügliche Bedeutung sie allezeit an sich tragen und deren Wahrheit sie in fester Verbundenheit bei sich haben, die Ähnlichkeit und Verwandtschaft des einen mit dem anderen ist also so groß, daß sie leicht wechselseitig ineinander übergehen.

Daher sollen unsere Widersacher davon ablassen, törichte Sticheleien gegen uns aufzuhäufen, indem sie uns „Tropisten“ (Anhänger der figürlichen Deutung) nennen, wenn wir die bei den Sakramenten angewandte Redeweise nach dem allgemeinen (Sprach-) Gebrauch der Schrift auslegen. Denn wie die Sakramente in vielen Dingen miteinander übereinstimmen, so besteht auch in dieser übertragenden Redeweise (metonymia) etwas Gemeinsames zwischen ihnen. Wie also der Apostel lehrt, daß der Fels, aus dem den Israeliten ein geistlicher Trank hervorsprudelte, Christus gewesen ist (1. Kor. 10,4), und zwar, weil er ein sichtbares Merkzeichen sein sollte, unter dem jener geistliche Trank zwar in Wahrheit, aber nicht augenfällig empfangen wurde – so wird auch heute das Brot als der Leib Christi bezeichnet, weil es ein Merkzeichen ist, in dem uns der Herr den wahren Genuß seines Leibes darbietet.

959 Anders hat auch Augustin nicht geurteilt und nicht gesprochen – damit niemand diese Ansicht als eine neuerdachte Sache verachtet! „Wenn die Sakramente“, so sagt er, „nicht einige Ähnlichkeit mit den Dingen besäßen, deren Sakramente (Zeichen) sie sind, so wären sie eben keine Sakramente. Auf Grund dieser Ähnlichkeit empfangen sie vor allem auch die Namen der Dinge selbst. Wie also in gewisser Weise das Sakrament des Leibes Christi der Leib Christi und das Sakrament des Blutes Christi das Blut Christi ist, so ist das Sakrament des Glaubens der Glaube“ (Brief 98; an Bonifacius). Es gibt bei ihm noch viele ähnliche Stellen; aber es wäre überflüssig, sie aufzuzählen, da jene eine genügt; einzig muß ich den Leser darauf aufmerksam machen, daß der heilige Mann die nämliche Lehre in seinem Brief an Evodius vertritt (Brief 169,2.9).

Eine leichtfertige Ausflucht aber ist die Behauptung: wenn Augustin lehre, daß die übertragende Redeweise bei den Geheimnissen (Sakramenten) häufig und üblich sei, so erwähnte er das Abendmahl nicht. Wenn man diese Meinung nämlich gelten lassen wollte, so dürfte man auch nicht vom Allgemeinen auf das Besondere schließen, und es würde damit die Schlußfolgerung ungültig: alle Tiere haben die Fähigkeit, sich zu bewegen, also haben auch Ochse und Pferd die Fähigkeit, sich zu bewegen! Jedoch wird ein längerer Streit durch anderwärts stehende Worte des gleichen heiligen Mannes überflüssig gemacht: er behauptet nämlich gegen den Manichäer Adimantus, als Christus das Zeichen seines Leibes ausgeteilt hätte, da hätte er es ohne Bedenken seinen Leib genannt (Gegen Adimantus 12,3). Und wiederum an anderer Stelle, nämlich in der Erklärung zum dritten Psalm, sagt er: „Wunderbarlich ist die Langmut Christi, daß er den Judas zu dem Mahl hinzuzog, in dem er das Bild (figura) seines Leibes und Blutes den Jüngern anbefohlen und gegeben hat“ (zu Psalm 3,1).

21. Redes waarom die benaming van die betekende saak op die teken oorgedra is

Daar bly dus oor dat ons moet erken dat die benaming van die betekende saak vanweë die verwantskap wat hulle met hulle tekens het, aan die teken geheg is - weliswaar figuurlik gesproke maar tog nie sonder ’n baie gepaste ooreenkoms tussen hulle nie. Ek laat allegorieë en vergelykings agterweë sodat niemand my daarvan kan beskuldig dat ek ontvlugting soek en wegdwaal van die onderhawige saak nie. Ek sê dat dit beeldspraak is wat oral in die Skrif gebruiklik is wanneer daar oor die sakramente gehandel word. As jy die volgende uitsprake nie oordragtelik opneem nie, kan jy nie verstaan wanneer daar gesê word dat 1704 die besnydenis ’n verbond is,¹³³ dat die Lam ’n oorgang is,¹³⁴ dat die offerandes van die wet soenoffers is,¹³⁵ en ten slotte dat die rots waaruit daar in die woestyn water gevloei het,¹³⁶ Christus was nie.¹³⁷

Die benaming word nie alleen van ’n belangriker na ’n minder belangrike onderwerp oorgedra nie, maar daarenteen word die benaming van ’n sienlike saak aan die betekende saak toegeken. Dit is die geval wanneer daar byvoorbeeld gesê word dat God in ’n braambos aan Moses verskyn het;¹³⁸ wanneer die verbondsark God en die aangesig van God genoem word;¹³⁹ en wanneer die Heilige Gees ’n duif genoem word.¹⁴⁰ Die teken verskil in wese wel van die betekende saak, omdat laasgenoemde geestelik en hemels is en eersgenoemde liggaamlik en sienlik. Omdat dit nogtans die saak waarvoor dit geheilig is met die oog daarop om dit uit te beeld, nie as ’n blote en niksseggende teken uitbeeld nie, maar dit waarlik aan ons toon, waarom sou die benaming van die saak nie met reg die teken toekom nie? Maar as die tekens deur die mens uitgedink is, wat beelde van afwesige dinge eerder as tekens van teenwoordige sake is, wat ook baie dikwels sake bedrieglik uitbeeld, word hulle nogtans soms met die benamings van sulke sake voorsien. Sake wat deur God ingestel is, leen om ’n baie belangriker rede die benamings van sake waarvan hulle altyd sowel ’n sekere en onbedrieglike betekenis dra asook die ware werklikheid daarmee verbind het. Die ooreenkoms en verwantskap van die een tot die ander is derhalwe so groot dat die oordrag (van die benaming) van die een na die ander (oor en weer) gemaklik plaasvind. Laat ons teenstanders dus daarvan afsien om onsinnige spitsvondighede teen ons aan te voer deur ons tropiste¹⁴¹ te noem omdat ons die sakramentele spreekwyse na aanleiding van die algemene Skrifgebruik verduidelik. Terwyl die sakramente immers tegelyk in vele opsigte ooreenstem, deel hulle almal ook in ’n sekere sin in hierdie beeldspraak. Die apostel leer dus dat die klip waaruit geestelike drank vir die Israeliete geborrel het, Christus was¹⁴² omdat die klip ’n sienlike teken was waaronder hulle daardie geestelike drank waarlik maar onsienlik ontvang het. So word die brood vandag die liggaam van Christus genoem omdat dit die teken is waarmee die Here die ware nuttiging van 1705 sy liggaam vir ons aanbied.

En niemand moet dit verag as ’n nuwe uitvinding nie. Augustinus het immers dieselfde opvatting gehuldig en dit ook gesê. Hy sê: “As die sakramente nie ’n sekere ooreenstemming met die dinge, waarvan hulle sakramente is, gehad het nie, sou hulle in elke geval nie sakramente gewees het nie. Na aanleiding van hierdie ooreenkoms ontvang hulle meesal die name van die dinge self. Soos die sakrament van die liggaam van Christus op ’n sekere wyse die liggaam van Christus is, en soos die sakrament van Christus se bloed Christus se bloed is, so is die sakrament van die geloof die geloof self’.¹⁴³ Baie dergelike stellings kom by hom voor maar dit sou oorbodig wees om hulle almal hier bymekaar te maak aangesien hierdie een voorbeeld voldoende is - behalwe dat my lesers gewaarsku moet wees dat dieselfde stelling deur hierdie heilige man in sy brief aan Euodius gemaak word.¹⁴⁴

Dit is dus ’n tevergeefse uitvlug om te sê dat daar by Augustinus geen melding van die nagmaal gemaak word wanneer hy leer dat ’n figuurlike spreekwyse herhaaldelik en algemeen in die sakramente voorkom nie.¹⁴⁵ As ons dit aanvaar, mag ons nie van die algemene na die besondere redeneer nie, en die volgende redenasie sou ook nie geldig wees nie: elke dier is voorsien van beweging; dus is ’n os en ’n perd ook voorsien van beweging. Die woorde van dieselfde heilige ruim immers elders in sy boek teen die Manicheër Adimantius, hoofstuk 12, ’n baie lang bespreking van die onderwerp uit die weg wanneer hy sê dat Christus nie geaarsel het om dit sy liggaam te noem toe Hy ’n teken van sy liggaam gegee het nie.¹⁴⁶ En elders in sy kommentaar oor Psalm 3 sê hy: “Dit was bewonderenswaardige geduld van Christus dat Hy Judas tot die ete toegelaat het waartydens Hy die teken van sy liggaam en sy bloed aan sy dissipels toevertrou en oorgedra het”.¹⁴⁷

21. Итак, нам остается признать, что по причине близости между означаемыми вещами и образами этих вещей имя Тела даётся хлебу не номинально, а в силу точной аналогии. Не стану ссылаться на аллегории и притчи, чтобы не навлечь упрёков в попытке уклониться от существа дела. Я утверждаю, что такой способ выражения используется в тексте Писания везде, где речь идёт о Таинствах. Ибо только в силу переноса значения мы понимаем обрезание как завет с Богом [Быт 17:13], Агнца как исход из Египта [Исх 12:11], установленные Законом жертвоприношения как удовлетворение за грехи [Лев 17:11; Евр 9:22], наконец, скалу, из которой забил источник в пустыне (Исх 17:6), как Иисуса Христа [1 Кор 10:4]. Причём переносится не только имя высшей реальности на низшую, но и наоборот: имя видимой вещи - на означаемую невидимую реальность. Например, когда говорится, что Бог явился Моисею в терновом кусте (Исх 3:2), или когда ковчег завета именуется Богом (Пс 83/84:8) и ликом Божьим, а голубь - Святым Духом (Мф 3:16). И хотя знак субстанциально отличен от изображаемой истины (поскольку он телесен, видим и обладает земной природой, а истина духовна и невидима), тем не менее он не просто представляет и напоминает ту вещь, которой посвящен, но в самом деле сообщает, передаёт её. Почему же тогда он не может зваться её именем? Если даже выдуманные людьми знаки, в большинстве своём изображающие то, чего нет, а не то, что есть (или представляющие то, что есть, в искажённом виде), - если даже они порой получают имена означаемых вещей, то с тем большим основанием знаки, установленные Богом, могут заимствовать имена тех вещей, о которых неложно свидетельствуют и чью истинность и действенность сообщают нам. Короче говоря, между тем и другим имеются такая близость и такое сходство, что подобный взаимный перенос не следует считать ни странным, ни невежественным.

Поэтому те, кто называет нас тропистами (То есть любителями стилистических фигур и иносказаний (тропов). Именно так заявляли лютеране устами пастора Вестфаля Гамбургского, с которым Кальвин был вынужден вести нескончаемые споры.), выказывают себя в своём пресном формализме сущими невеждами. В том, что касается Таинства, принятый в Писании способ выражения целиком свидетельствует в нашу пользу. Ибо таинства, будучи весьма схожи между собой, в первую очередь близки в этом переносе имён. Апостол учит, что камень, из которого израильтяне пили духовное питие, был Иисус Христос (1 Кор 10:4), ибо являлся тем символом, в котором доставлялось это духовное питие, - невидимо для глаза, но тем не менее истинно. Точно так же хлеб сегодня именуется телом Христовым, так как представляет собой символ, в котором Господь дарует нам истинное вкушение своего Тела.

А чтобы никто не упрекнул меня в том, что я провозглашаю нечто новое, сошлюсь на св. Августина, который чувствовал и говорил то же самое: «Если бы таинства не имели сходства с теми вещами, таинствами которых они являются, они вовсе не были бы таинствами. По причине этого сходства они часто получают даже имена тех вещей, которые изображают. Поэтому как таинство тела Христова есть некоторым образом само тело, а таинство крови - сама кровь, так таинство веры именуется "верой"» (Августин. Письма, 98 (Бонифацию), 9 (МРL, XXXIII, 394)). В книгах Августина имеется множество подобных суждений. Но нагромождать их излишне: достаточно и одного того, которое я привёл. Тем не менее читатели должны знать, что Августин подтверждает и повторяет данную мысль в послании к Эводию (Августин. Письма, 169 (Эводию), 11,9 (МРL, XXXIII, 746)).

Утверждать, что св. Августин, говоря таким образом о таинствах, не упоминает Вечери, значит злостно извращать факты. Если так рассуждать, окажется, что о части нельзя сказать того, что говорится о целом. Но если мы не хотим вовсе упразднить логику, невозможно отрицать, что общее всем таинствам относится также и к Вечере. Впрочем, сам Августин в другом месте кладёт конец всяким спорам, когда говорит, что Иисус Христос, давая нам знак Своего Тела, не поколебался назвать его «Своим Телом» (Августин. Против Адиманта, XII, 3 (МРL, XLII, 144)). И ещё: «Иисус Христос явил изумительное терпение, приняв Иуду на пире, во время которого Он установил и дал своим ученикам образ Своего Тела и Своей Крови» (Августин. Толк. Пс 3, 1 (МРL, XXXVI, 73)).

22. | Siquis tamen morosus, ad alia omnia caecutiens, huic tantum verbo insistat, HOC EST, quasi mysterium hoc ab omnibus aliis separet⁷, facilis solutio est^g. || Verbi substantivi tantam esse emphasim dicunt, ut nullum schema admittat⁸. 373 Quod si illis concedimus, nempe in verbis Pauli substantivum verbum legitur, ubi panem vocat κοινωνίαν corporis Christi [1. Cor. 10. d. 16]. Aliud autem est communicatio quam corpus ipsum. Imo fere, ubi de sacramentis agitur, idem verbum occurrit. Hoc erit vobis foedus mecum [Gen. 17. b. 13]. Agnus hic erit vobis Pesach [Exod. 12. g. 43]¹. Ne plura, quum dicit Paulus petram fuisse Christum [1. Cor. 10. a. 4], cur illis minus emphaticum est eo loco substantivum verbum quam in Christi sermone? Respondeant etiam, ubi dicit Iohannes, Nondum erat Spiritus sanctus quia Iesus nondum erat glorificatus [Iohan. 7. f. 39]: quid valeat substantivum verbum. Nam si regulae suae affixi manent, abolebitur aeterna Spiritus essentia, quasi initium acceperit a Christi ascensione. Respondeant demum quid significet illud Pauli, Baptismum esse lavacrum regenerationis et renovationis [Tit. 3. a. 5]: quem constat multis esse inutilem. Sed nihil ad eos refellendos validius est quam illud Pauli, Ecclesiam esse Christum [l. Cor. 12. b 12]. Nam similitudine corporis humani adducta subnectit, Sic est Christus; ubi non intelligit unigenitum Dei Filium in se, sed in membris^a. His iam me adeptum esse arbitror, ut sanis et integris hominibus foeteant hostium nostrorum calumniae, dum spargunt, fidem nos abrogare Christi verbis²: quae nos non minus obedienter amplectimur quam ipsi, et maiori religione expendimus. Imo supina eorum securitas indicio est non magnopere eos curare quid voluerit Christus, modo clypeum illis suppeditet ad tuendam obstinationem: sicuti nostra disquisitio testis esse debet, quanti sit nobis Christi authoritas. Odiose iactant, humanum sensum nobis obstare quominus credamus quod Christus sacro suo ore protulit³: sed quam improbe hanc ignominiam nobis inurant, magna ex parte iam planum feci, et clarius deinde liquescet. Nihil ergo nos impedit quominus loquenti Christo credamus, et simul ac hoc vel illud annuerit, acquiescamus. Tantum hoc agitur, an nefas sit de genuino sensu sciscitari.

22. Toutesfois si quelque opiniastre fermant les yeux à tout, se veut attacher à ce mot, Voicy mon corps, comme si ce verbe separoit la Cene d’avec tous autres Sacremens: la solution est facile. Ils pretendent qu’il y a une telle force au verbe substantif, qu’il ne reçoit nulle declaration. Quand je leur auray accordé cela, je replique que sainct Paul en disant, Le pain que nous rompons est la communication du corps de Christ (1 Cor. 10:16), use aussi bien de verbe substantif. Or Communication est autre chose que le corps mesme. Qui plus est, quasi par toute l’Escriture ce verbe se trouvera en matiere de Sacrement. Comme quand il est dit, Cecy vous sera pour alliance avec moy (Gen. 17:13; Ex. 12:43): L’agneau est l’issue. Pour abbreger, quand sainct Paul dit que la pierre estoit Christ (1 Cor. 10:4), pourquoy le verbe substantif a-il moins de vertu selon eux en ce passage, qu’aux mots de la Cene? Qu’ils me respondent, quand sainct Jean dit, Le sainct Esprit n’estoit pas encore: car Jesus Christ n’estoit pas glorifié (Jean 7:39): qu’emporte là ce verbe, ESTOIT. Car s’ils demeurent attachez à leur reigle, l’Essence eternelle du sainct Esprit sera abolie: comme si elle avoit pris son commencement en l’ascension de Jesus Christ. Qu’ils me respondent finalement ce qu’ils entendent par le dire de sainct Paul, que le Baptesme est le lavement de regeneration et renouvellement (Tite 3:5), veu qu’il appert qu’il est inutile à plusieurs. Mais il n’y a rien plus propre à les refuter, que l’autre sentence de sainct Paul, où il dit que l’Eglise est Jesus Christ. Car, ayant amené la similitude du corps humain, il adjouste, Ainsi est Jesus Christ (1 Cor. 12:12). Par lesquels mots il ne signifie pas le Fils unique de Dieu en soy, mais en ses membres. Je pense avoir desja gagné ce poinct, que les calomnies de nos adversaires pueront et seront detestables à toutes gens de sens rassis et d’integrité, en ce qu’ils publient que nous desmentons Jesus Christ, n’adjoustans nulle foy à ses parolles, lesquelles nous recevons en plus grande obeissance qu’eux; et les considerons plus attentivement. Mesme leur nonchalance si lourde qu’on la voit, monstre qu’il ne leur chaut gueres de ce que Jesus Christ a voulu ou entendu, moyennant qu’il leur serve de bouclier pour couvrir leur obstination: comme la diligence que nous mettons à nous enquerir du vray sens, tesmoigne combien nous prisons l’authorité de ce souverain Maistre. Ils nous reprochent malicieusement, que le sens humain nous empesche de croire ce que Jesus Christ a proferé de sa bouche sacrée. Mais j’ay desja en partie declairé, et encore feray-je tantost mieux apparoistre, combien ils sont pervers et effrontez en nous chargeant de tels blasmes. Rien donc ne nous empesche de croire simplement à Jesus Christ: et si tost qu’il a dit le mot, d’y acquiescer. Seulement il est question de savoir si c’est un crime, de nous enquerir quel est le vray sens et naturel de ses parolles.

22. But if some obstinate man, shutting his eyes against every other consideration, should insist on this single expression, “This is my body,” as though it made a distinction between the supper and all other sacraments, the answer is easy. They allege that the verb substantive is too emphatical to admit of any figure. If we grant this, the verb substantive is also used by Paul, where he says, “The bread which we break, is it not the communion of the body of Christ?”¹²⁷⁶ But the communion of the body is something different from the body itself. In almost all cases of sacraments, we find the same word used—“This is my covenant.” “It is the Lord’s passover.”¹²⁷⁷ And to mention no more, when Paul says, “That Rock was Christ,”¹²⁷⁸ why do they consider the verb substantive less emphatical in that passage than in the speech of Christ? Let them also explain the force of the verb substantive in that place 548where John says, “The Holy Ghost was not yet, because that Jesus was not yet glorified.”¹²⁷⁹ For if they obstinately adhere to their rule, they will destroy the eternal existence of the Spirit, as if it commenced at the ascension of Christ. Let them answer, in the last place, what is the meaning of Paul, when he calls baptism “the washing of regeneration, and renewing,”¹²⁸⁰ though it is evidently useless to many. But nothing is more conclusive against them than that passage where Paul says, that the Church is Christ. For having drawn a similitude from the human body, he adds, “So also is Christ;”¹²⁸¹ by which he means not the only begotten Son of God, in himself, but in his members. I think I have so far succeeded, that all men of sense and integrity must be disgusted with the foul calumnies of our adversaries, when they charge us with giving no credit to the words of Christ, which we receive with as much submission as themselves, and consider with greater reverence. Indeed, their supine negligence is a proof that it is a subject of little concern to them, what was the will or meaning of Christ, provided they can use him as a shield to defend their obstinacy; as our diligence in inquiring into Christ’s true meaning is a sufficient proof of our high regard to his authority. They maliciously represent, that human reason prevents us from believing what Christ himself has declared with his sacred mouth; but how unjustly they stigmatize us with this reproach, I have explained, in a great measure, already, and shall presently make still more evident. Nothing prevents us, therefore, from believing Christ when he speaks, and immediately acquiescing in every word he utters. The only question is, whether it be criminal to inquire into his genuine meaning.

22. Refutation of an objection founded on the words, This is. Objection answered.

Should any morose person, shutting his eyes to everything else, insist upon the expression, This is, as distinguishing this mystery from all others, the answer is easy. They say that the substantive verb is so emphatic, as to leave no room for interpretation. Though I should admit this, I answer, that the substantive verb occurs in the words of Paul (1 Cor. 10:16), where he calls the bread the communion of the body of Christ. But communion is something different from the body itself. Nay, when the sacraments are treated of, the same word occurs: “My covenant shall be in your flesh for an everlasting covenant” (Gen. 17:13). “This is the ordinance of the passover” (Exod. 12:43). To say no more, when Paul declares that the rock was Christ (1 Cor. 10:4), why should the substantive verb, in that passage, be deemed less emphatic than in the discourse of Christ? When John says, “The Holy Ghost was not yet given, because that Jesus was not yet glorified” (John 7:39), I should like to know what is the force of the substantive verb? If the rule of our opponents is rigidly observed, the eternal essence of the Spirit will be destroyed, as if he had only begun to be after the ascension of Christ. Let them tell me, in fine, what is meant by the declaration of Paul, that baptism is “the washing of regeneration, and renewing of the Holy Ghost” (Tit. 3:5); though it is certain that to many it was of no use. But they cannot be more effectually refuted than by the expression of Paul, that the Church is Christ. For, after introducing the similitude of the human body, he adds, “So also is Christ” (1 Cor. 7:12), when he means not the only-begotten Son of God in himself, but in his members. I think I have now gained this much, that all men of sense and integrity will be disgusted with the calumnies of our enemies, when they give out that we discredit the words of Christ; though we embrace them not less obediently than they do,and ponder them with greater reverence. Nay, their supine security proves that they do not greatly care what Christ meant, provided it furnishes them with a shield to defend their obstinacy, while our careful investigation should be an evidence of the authority which we yield to Christ. They invidiously pretend that human reason will not allow us to believe what Christ uttered with his sacred mouth; but how naughtily they endeavour to fix this odium upon us, I have already, in a great measure,shown, and will still show more clearly. Nothing, therefore, prevents us from believing Christ speaking, and from acquiescing in everything to which he intimates his assent. The only question here is, whether it be unlawful to inquire into the genuine meaning?

22. Indien echter een of ander kleingeestig mens, voor dit alles blind, alleen op dit woord: 'dit is' aanhoudt, alsof dat dit sacrament van alle andere afscheidde, dan kan hij gemakkelijk weerlegd worden. Zij zeggen, dat de kracht van het wezenuitdrukkende werkwoord 'is' zo groot is, dat het geen figuurlijke betekenis toelaat. Indien wij hun dit toegeven, dan wordt toch ook in de woorden van Paulus (1 Cor. 10:16) dat wezenuitdrukkende werkwoord gelezen, waar hij zegt, dat het brood is de gemeenschap des lichaams van Christus. Maar de gemeenschap is toch iets anders dan het lichaam zelf. Ja bijna overal, waar over de sacramenten gesproken wordt, leest men hetzelfde werkwoord: "Dit mijn verbond zal met u zijn" (Gen. 17:13) "dit lam zal u het Pascha zijn" (Ex. 12:43) En om niet meer aan te halen: wanneer Paulus zegt (1 Cor. 10:4) dat Christus de steenrots was, waarom is voor hen op die plaats het wezenuitdrukkende werkwoord dan minder krachtig dan in de woorden van Christus! Laat hen ook antwoorden, wat dat werkwoord betekent, wanneer Johannes zegt (Joh. 7:39) "De Heilige Geest was nog niet, overmits Jezus nog niet verheerlijkt was." Want indien zij zich aan hun regel blijven vastklampen, zal het eeuwig Wezen van de Geest vernietigd worden, alsof Hij zijn begin ontvangen had na de hemelvaart van Christus. Laat hen eindelijk antwoorden wat het woord van Paulus (Tit. 3:5) betekent, dat de Doop is het bad der wedergeboorte en der vernieuwing, hoewel het vaststaat, dat hij velen geen nut schenkt. Maar niets is krachtiger om hen te weerleggen dan het woord van Paulus (1 Cor. 12:12) dat de kerk Christus is. Want nadat hij de gelijkenis van het menselijk lichaam heeft aangevoerd, voegt hij daar terstond bij: "alzo is Christus.". En dan bedoelt hij niet de eniggeboren Zoon Gods in zichzelf, maar in zijn leden. Door dit alles meen ik reeds bereikt te hebben, dat bij mensen, die gezond van verstand en rechtschapen zijn, de lasteringen onzer vijanden stinken, wanneer ze uitstrooien, dat wij aan Christus' woorden de waarheid ontzeggen: terwijl we ze met niet minder gehoorzaamheid omhelzen dan zij, en ze met meer nauwkeurigheid overwegen. Ja hun trage zorgeloosheid strekt tot bewijs, dat ze zich er niet zeer om bekommeren, wat Christus bedoeld heeft, als het hun maar een schild verschaft om hun hardnekkigheid te beschermen; evenals ons nauwkeurig onderzoek getuigen moet, van hoe grote betekenis voor ons het gezag van Christus is. Zij verkondigen hatelijk, dat ons menselijk gevoelen ons verhindert te geloven, wat Christus met zijn heilige mond heeft uitgesproken; maar hoe onbeschaamd zij ons met deze schande brandmerken, heb ik grotendeels reeds duidelijk gemaakt en het zal verder nog duidelijker blijken. Niets verhindert ons dus Christus, wanneer Hij spreekt, te geloven, en zodra Hij dit of dat te kennen gegeven heeft, daar in te rusten. Het gaat slechts hierover, of het ongeoorloofd is naar de ware zin onderzoek te doen.

22. Das "Ist"

Wenn sich nun trotzdem ein eigensinniger Mensch, blind für alles andere, nur auf dies eine Wörtchen versteift: „Das ist ...“, als ob durch dieses Wort das Abendmahl von allen anderen Geheimnissen (Sakramenten) geschieden würde, so ist ihm leicht zu antworten. Man sagt, das auf die Substanz weisende Wort („ist“) sei so scharf betont, daß es keinerlei bildliche Erklärung zulasse. Wenn wir das nun den Vertretern dieser Ansicht zugeben, so steht doch in den Worten des Paulus ebenfalls dieses die Substanz ausdrückende Wörtlein zu lesen, nämlich, wo er das Brot „die Gemeinschaft des Leibes Christi“ nennt (1. Kor. 10,16). Die „Gemeinschaft“ ist nun aber etwas anderes als der Leib selbst.

Ja, fast überall, wo von den Sakramenten die Rede ist, begegnet uns das nämliche Tätigkeitswort. „Das wird für euch der Bund mit mir sein“, heißt es (Gen. 17,13; nicht Luthertext). Oder: „Dies Lamm wird für euch das Passah sein“ (Ex. 12,11; nicht Luthertext). Und, um nicht mehr Stellen zu nennen: wenn Paulus sagt, der Fels sei Christus gewesen – weshalb finden dann jene Leute an dieser Stelle das substanzausdrückende Wörtlein („ist gewesen“) weniger stark betont als in den Worten Christi? Sie sollen mir auch antworten, was denn das substanzausdrückende Tätigkeitswort in den Worten des Johannes bedeutet: „Der Heilige Geist war noch nicht (da), denn Jesus war noch nicht verklärt“ (Joh. 7,39). wenn sie sich nämlich hier immerfort an ihre Regel klammern, so muß die ewige Wesenheit des Heiligen Geistes zunichte gemacht werden, als ob der Geist seinen Anfang erst mit der Himmelfahrt Christi genommen hätte! Und schließlich sollen sie mir antworten, was das Wort des Paulus bedeutet, nach welchem die Taufe „das Bad der Wiedergeburt und Erneuerung“ ist (Tit. 3,5), während es doch feststeht, daß sie für viele ohne Nutzen ist!

Es gibt aber nichts Kräftigeres zu ihrer Widerlegung als das Wort des Paulus, die Kirche sei Christus (1. Kor. 12,12). Er führt da nämlich das Gleichnis des 960 menschlichen Leibes an und fährt dann fort: „Also auch Christus“, und da meint er nicht den eingeborenen Sohn Gottes in sich selber, sondern in seinen Gliedern.

Mit diesen Ausführungen hoffe ich bereits erreicht zu haben, daß bei Menschen von gesunden Sinnen und lauterem Wesen die Lästerungen unserer Feinde stinkend sind, wenn sie die Behauptung ausstreuen, wir weigerten den Worten Christi den Glauben – während wir sie doch nicht weniger gehorsam annehmen als sie selbst und sie mit größerer Ehrfurcht erwägen. Ja, ihre bequeme Sicherheit ist ein Beweis dafür, daß sie sich nicht sehr darum kümmern, was Christus gewollt hat – wenn es ihnen nur einen Schutzschild für ihre Halsstarrigkeit bietet! Und ebenso muß unsere gründliche Untersuchung Zeuge dafür sein, wie hoch uns Christi Autorität steht.

Sie behaupten gehässig, das menschliche Empfinden stehe uns im Wege, so daß wir nicht glaubten, was Christus mit seinem heiligen Munde ausgesprochen hat; aber wie unverschämt es ist, daß sie uns diese Schmach aufbrennen, das habe ich zum großen Teil bereits deutlich gemacht, und es wird hernach noch klarer zum Vorschein kommen. Nichts hindert uns also, Christus in seinen Worten zu glauben und, sobald er das eine oder andere zu verstehen gegeben hat, uns darauf zu verlassen. Es geht nur darum, ob es denn ein Frevel ist, nach dem ursprünglichen Sinn (seiner Worte) zu forschen.

22. ’n Weerlegging van besware wat op die woorde 'DIT IS’ steun

As die een of ander heethoof egter blind is vir alle ander redenasies, en slegs die woorde Dit is¹⁴⁸ aan ons opdring, asof dit hierdie sakrament van alle ander uitsonder, is die oplossing van die probleem maklik. Hulle 1706 beweer dat die beklemtoning van die selfstandige werkwoord is¹⁴⁹ so groot is dat dit geen stylfiguur toelaat nie. As ons hulle dit toegee, kan daar natuurlik ook in Paulus se woorde ’n selfstandige naamwoord gelees word wanneer hy die brood die gemeenskap¹⁵⁰ met die liggaam van Christus noem.¹⁵¹ Die gemeenskap met die liggaam is egter iets anders as die liggaam self.

Ja, dieselfde woord kom byna oral voor waar oor die sakramente gehandel word. “Dit sal vir julle tot ’n verbond met My wees”;¹⁵² “Hierdie Lam sal vir julle die Pasga wees”.¹⁵³ Om nou nie meer aanhalings te maak nie: wanneer Paulus sê dat die rots Christus was,¹⁵⁴ waarom dra die selfstandige werkwoord was vir hulle minder beklemtoning as in Christus se uitspraak? Laat hulle ook antwoord watter krag die selfstandige werkwoord was het wanneer Johannes sê: “Die Heilige Gees was nog nie omdat Jesus nog nie verheerlik was nie”.¹⁵⁵ As hulle trouens aan hulle reël verknog bly, sal die ewige Wese van die Gees tot niet gemaak word asof die Gees sy begin gehad het vanaf die hemelvaart van Christus. Laat hulle ten slotte antwoord wat die uitspraak van Paulus beteken wanneer hy sê dat die doop die bad van die wedergeboorte en van vernuwing is¹⁵⁶ terwyl dit duidelik is dat dit vir baie van geen nut is nie. Maar geen redenasie is kragtiger om hulle te weerlê as die stelling van Paulus dat die kerk Christus is nie.¹⁵⁷ Hy bring trouens die ooreenkoms daarvan met die mens se liggaam by en weef daarby in: “So is Christus”.¹⁵⁸ Daaronder verstaan hy nie die eniggebore Seun van God in Homself nie, maar in sy lede.

Ek meen dat ek met hierdie redenasies reeds dit bereik het dat die valse beskuldigings van ons vyande vir mense met gesonde verstand en 1707 opregtheid stink wanneer hulle die storie versprei dat ons die geloofwaardigheid van Christus se woorde wegneem. Ons omhels sy woorde trouens nie met minder gehoorsaamheid as hulle nie en ons oordink dit met groter eerbied as hulle. Ja, hulle trae onbesorgdheid is ’n aanduiding dat hulle hulle nie veel bekommer oor Christus se bedoeling nie, so lank dit maar net vir hulle ’n skild voorsien om hulle hardnekkigheid te verdedig. Net so behoort ons ondersoek te getuig van hoeveel waarde ons Christus se gesag ag. Hulle verkondig bitsig dat die mens se gevoel ons verhinder om te glo wat Christus met sy heilige mond geopenbaar het. Ek het egter reeds grotendeels duidelik gemaak, en dit sal later nog duideliker word, hoe onredelik hulle ons met hierdie skande brandmerk. Niks verhinder ons dus om Christus te glo wanneer Hy praat nie, en sodra Hy daarvan blyke gegee het, berus ons daarby. Die vraagstuk wat hier behandel word, is slegs of dit geoorloof is om die egte betekenis (van sy woorde) te ondersoek.

22.  Но если тем не менее какой-нибудь непримиримый спорщик будет упрямо цепляться за слова «Сие есть Тело Моё», закрывая глаза на остальное, как если бы глагол «есть» отделял Вечерю от других таинств, мы легко разрешим это затруднение. Наши противники (речь идёт о лютеранах) полагают, будто смысл глагола существования настолько самоочевиден, что не позволяет никаких толкований. Допустим. Но ведь и св. Павел, говоря: «хлеб, который мы преломляем, не есть ли приобщение Тела Христова?» (1 Кор 10:16), - также употребляет глагол существования! А приобщение Тела и само Тело - не одно и то же. Более того: в тексте Писания этот глагол почти всегда используется применительно к таинствам. Например, сказано: «Будет [обрезание] завет Мой на теле вашем» (Быт 17:13). Или: агнец есть Пасха Господня (Исх 12:11).

Скажем короче. Когда св. Павел говорит, что камень был Христос (1 Кор 10:4), разве глагол существования обладает в этом утверждении меньшей силой, чем во фразе, относящейся к Вечере? Когда св. Иоанн говорит: «Ещё не было ... Духа Святого, потому что Иисус ещё не был прославлен» (Ин 7:39), - что означает здесь это «не было»? Пусть наши противники ответят! Ведь если твёрдо следовать их правилу, придётся отрицать вечную сущность Святого Духа и полагать, что она возникла только с вознесением Иисуса Христа. Наконец, пусть ответят: что понимают они под словами св. Павла о том, что крещение есть «баня возрождения и обновления» (Тит 3:5), коль скоро оно оказывается для многих бесполезным? Но лучшим опровержением мнения наших противников служат слова св. Павла о том, что Церковь есть Иисус Христос (1 Кор 12:12). Он разумеет здесь единственного Сына Божьего не в его сущности, но в его членах.

Думаю, в этом вопросе я уже выиграл спор у наших противников. Всем здравомыслящим и справедливым людям отвратительна их клевета. А именно: они громогласно заявляют, что мы отказываемся верить словам Иисуса Христа - словам, которые мы принимаем с куда большим повиновением и благоговением, чем они. Сама их очевидная грубая небрежность доказывает их полное безразличие к тому, чего хотел и что подразумевал Иисус Христос. Для них Он - лишь прикрытие их собственных навязчивых идей. Мы же лишь прилежно стараемся доискаться подлинного смысла слов Христа, что свидетельствует о нашем глубоком почитании авторитета высшего Учителя.

Наши противники недобросовестно обвиняют нас в том, что человеческое разумение препятствует нам уверовать в слова, произнесённые священными устами Иисуса Христа. Но я отчасти уже показал и покажу чуть позже ещё яснее, насколько лживы и бесчестны их обвинения. Итак, ничто не препятствует нам в простоте верить Иисусу Христу и принимать каждое сказанное Им слово. Речь идёт лишь о том, является ли с нашей стороны преступлением стремление доискаться истинного и естественного смысла его слов.

23. Vetant boni isti magistri, ut literati appareant, vel tantillum a litera discedere⁴. Ego contra, ubi Scriptura Deum nominat virum bellicosum⁵: quia sine translatione nimis asperam locutionem fore video, non dubito sumptam esse ab hominibus comparationem. Et sane non alio praetextu molesti olim 374 fuerunt orthodoxis Patribus Anthropomorphitae^a, nisi quod vocibus illis mordicus arreptis, Oculi Dei vident¹, Ascendit ad eius aures², Manus eius extenta³, Terra scabellum pedum eius⁴: clamitabant eripi Deo corpus suum quod ei Scriptura assignat^{b 5}. Hac lege recepta, immanis barbaries totam fidei lucem obruet. Quae enim absurditatum monstra fanaticis hominibus elicere non licebit, si illis permittitur singulos apices stabiliendis suis placitis obiicere? Quod obiiciunt, non esse verisimile, quum Christus Apostolis singulare pararet in rebus adversis solatium, aenigmatice loquutum esse vel obscure⁶, pro nobis facit. Nisi enim Apostolis venisset in mentem, panem vocari figurate corpus, quia symbolum esset corporis, turbati haud dubie fuissent re tam prodigiosa. Eodem fere momento narrat Iohannes, in minimis quibusque difficultatibus perplexos haesisse. Qui secum disceptant, quomodo iturus sit Christus ad Patrem, et quaestionem movent quomodo abiturus sit e mundo: qui de Patre caelesti^c nihil eorum quae dicuntur intelligunt, donec eum viderint^d [Iohan. 14. a. 5. 8, et 16. b. 17]: quomodo tam faciles fuissent ad credendum quod repudiat omnis ratio, Christum discumbere in mensa sub conspectu suo, et invisibilem includi sub pane? Quod ergo panem sine dubitatione edendo consensum suum testantur, hinc apparet eodem quo nos sensu accepisse Christi verba; quia illis occurrit quod in mysteriis non debet videri insolens, nomen rei signatae signo transcribi. Certa igitur et dilucida fuit discipulis consolatio, ut nobis est, nullo aenigmate implicita; nec aliud causae est cur a nostra interpretatione quidam resiliant, nisi quod eos excaecavit Diaboli incantatio, nempe ut aenigmatum tenebras sibi fingant, ubi obvia est concinnae figurae interpretatio. Praeterea si in verbis praecise insistitur, perperam aliud seorsum de pane praedicaret Christus quam de calice. Panem vocat corpus, vinum vocat sanguinem: aut confusa erit battologia, aut erit partitio 375 quae corpus a sanguine dividat. Imo tam vere dicetur de calice, Hoc est corpus meum, quam de pane ipso: et praedicari vicissim poterit, panem esse sanguinem. Si respondeant, spectandum esse in quem finem vel usum instituta sint symbola: fateor id quidem; sed interea minime se expedient, quin eorum error absurdum hoc secum trahat, Panem esse sanguinem, et vinum corpus. Iam quid hoc sibi velit, nescio, quum res diversas esse concedant panem et corpus¹, asserere tamen alterum de altero proprie et sine figura praedicari: acsi quis diceret vestem quidem diversam esse ab homine, et tamen proprie vocari hominem. Interea quasi in pertinacia et convitiis victoria illis sita esset, Christum accusari mendacii dicunt, si quaeritur verborum interpretatio². Iam lectoribus iudicare promptum erit, quam iniustam nobis iniuriam faciant isti syllabarum aucupes, dum simplices imbuunt hac opinione, fidem nos detrahere Christi verbis, quae furiose ab illis perverti ac confundi, a nobis autem fideliter ac dextre explicari demonstravimus.

23. Ces bons Docteurs pour apparoistre gens lettrez, defendent de se retirer de la lettre tant peu que ce soit. Je replique à l’opposite, Quand l’Escriture nomme Dieu, Homme de guerre (Ex. 15:3), pource que sans translation ce langage seroit trop dur et aspre, je ne doute pas le prendre comme une similitude tirée des hommes. Et de fait, les heretiques qu’on a appelez anciennement Anthropomorphites, n’avoyent autre couleur de molester et troubler l’Eglise, sinon qu’en prenant ces mots comme à belles dens, Les yeux de Dieu voyent (Prov. 15:3), Il est parvenu à ses oreilles (Ps. 18:7), Sa main est estendue (Is. 9:11), La terre est son marchepied (Is. 66:1): ils se tempestoyent de ce que les saincts Docteurs n’accordoyent point que Dieu fust corporel, veu qu’il semble que l’Escriture luy assigne un corps. Ceux-là avoyent bien la lettre pour eux: mais si tous passages estoyent prins si cruement et lourdement, toute la vraye religion seroit pervertie de resveries brutales. Car il n’y a monstre d’absurdité que les heretiques ne puissent faire semblant de deduire de l’Escriture, s’il leur est permis sous ombre d’un mot mal entendu et non exposé, d’establir ce que bon leur semblera. Ce qu’ils alleguent, qu’il n’est pas vray-semblable que Jesus Christ voulant donner une singuliere consolation à ses disciples, ait parlé obscurement comme par enigmes, fait pour nous. Car si les disciples n’eussent entendu que le pain estoit nommé corps par similitude, d’autant qu’il en estoit l’arre ou symbole, ils se fussent troublez d’une chose si prodigieuse. Sainct Jean recite que sus la mesme heure ils doutoyent et faisoyent scrupule sur chacun mot. Ceux qui disputent comment Jesus Christ s’en ira à son Pere, et trouvent grande difficulté comment il partira du monde (Jean 14:5, 8; 16:17), bref, qui n’entendent rien de ce qui leur est dit des choses celestes: comment eussent-ils esté si prompts et aisez à croire une chose repugnante à toute raison, assavoir que Jesus Christ, qui estoit assis à table devant leurs yeux, fust aussi enclos invisiblement dessous le pain? Parquoy ce qu’ils s’accordent sans aucune replique à ce qui leur a esté dit, et mangent le pain à telles enseignes, de là il appert qu’ils prenoyent les parolles de Jesus Christ comme nous faisons, pource qu’ils consideroyent qu’en tous Sacremens l’usage est accoustumé d’attribuer au signe le nom de la chose signifiée. Les disciples donc ont receu une consolation certaine et liquide, et non pas enveloppée d’enigme: comme aujourdhuy nous la sentons telle qu’eux. Et n’y a autre raison pourquoy ces outrecuidez nous resistent tant, sinon que le diable les a aveuglez par ses enchantemens, pour appeller Tenebres et enigmes, une interpretation si facile et coulante. Davantage, si on veut precisement insister sur les mots, ce que Jesus Christ met son corps et son sang à part, ne pourroit consister. Il appelle le pain Son corps, et le vin Son sang: ou ce sera une repetition confuse, ou ce sera une division pour separer l’un d’avec l’autre, Mesmes on pourra affermer du calice que c’est le corps: et derechef, que le pain est le sang: je dy si Jesus Christ est enclos sous chacun des deux signes. S’ils respondent qu’il faut regarder à quelle fin les Sacremens sont instituez, je leur confesse: mais cependant ils ne se despestreront point que leur erreur ne tire tousjours ceste queue, assavoir que le pain est sang, et le vin est corps. Davantage, je ne say comment ils entendent d’accorder leurs fleutes, en confessant que le pain et le corps sont choses diverses: et toutesfois en affermant que le pain est proprement corps sans nulle figure; comme si quelcun disoit que la robbe est autre chose que l’homme: et toutesfois qu’elle est proprement nommée Homme. Toutesfois comme si leur victoire estoit en opiniastreté furieuse, et opprobres, ils crient qu’en cherchant la vraye interpretation des mots de Jesus Christ, nous l’accusons de mensonge. Tant y a qu’il sera maintenant facile aux lecteurs de juger combien telles gens nous font grande injure, faisant accroire aux ignorans que nous abbattons l’authorité des parolles de Jesus Christ: lesquelles ils pervertissent et confondent aussi furieusement, que nous les exposons fidelement et en telle dexterité qu’il est requis, comme je l’ay monstré quasi au doigt.

23. To show themselves men of letters, these good doctors prohibit even the least departure from the literal signification. I reply, When the Scripture calls God “a man of war,” because this language would be too harsh, unless it be explained in a figurative sense, I hesitate not to consider it as a comparison borrowed from men. And indeed it was upon no other pretext that the ancient Anthropomorphites molested the orthodox fathers, than by laying hold of such expressions as these: “The eyes of the Lord behold; It entereth into the ears of the Lord; His hand is stretched out; The earth is his footstool;” and accusing them of depriving God of his body, which the Scripture ascribes to him. If this canon of interpretation be admitted, all the light of faith will be overwhelmed in the crudest barbarism. For what monstrous absurdities will not fanatics be able to elicit from the Scripture, if they are permitted to allege every detached and ill-understood word and 549syllable in confirmation of their notions? The objection which they urge, from the improbability that Christ, when he was preparing peculiar consolation for his disciples in seasons of adversity, should express himself in enigmatical or obscure language, is completely in our favour. For if it had not been understood by the apostles, that the bread was called his body in a figurative sense, because it was a symbol of his body, they would undoubtedly have been disturbed about so monstrous a declaration. Almost at the same moment, John states that they were embarrassed and perplexed with every minute difficulty. They who debated among themselves how Christ was to go to the Father, and were at a loss to know how he would depart from this world; who could understand nothing that was said of a heavenly Father, because they had not seen him; how could they have been so ready to believe any thing so entirely repugnant to every dictate of reason, as that Christ was sitting at the table before their eyes, and yet was invisibly enclosed in the bread? By eating the bread without any hesitation, they testified their consent, and hence it appears that they understood the words of Christ in the same sense that we do, considering that it is common in all sacraments for the name of the sign to be transferred to the thing signified. To the disciples, therefore, it was, as it is to us, a certain and clear consolation, involved in no enigma; nor is there any other cause to be assigned why some reject our interpretation, except that the devil has blinded them by his delusions, in consequence of which they imagine enigmatical obscurities, where a beautiful figure furnishes such an obvious and natural meaning. Besides, if we rigidly adhere to the letter, what Christ said of the bread would be inconsistent with what he said of the cup. He calls the bread his body, he calls the wine his blood: either this must be a vain repetition, or a distinction which separates the body from the blood. It might be said of the cup, This is my body, as truly as of the bread; and the converse of this proposition would be equally correct, that the bread is his blood. If they reply, that we ought to consider for what end or use the symbols were instituted,—this I acknowledge; but it is impossible to free their error from this absurd consequence, that the bread is the blood, and the wine the body. Now I am at a loss how to understand them, when they admit the bread and the body to be different things, and yet assert that the bread is properly and without any figure called the body; as if any one should say that a garment is different from a man, and yet that it is properly called a man. At the same time, as if their victory consisted in obstinacy and calumny, they charge us with accusing Christ of falsehood, if we inquire into the true meaning of his words. Now it will be easy for the readers to judge how unjustly we 550are treated by these syllable-hunters, when they persuade the simple to believe that we derogate from the authority due to the words of Christ, which we have proved to be outrageously perverted and confounded by them, but to be faithfully and accurately explained by us.

23. Other objections answered.

Those worthy masters, to show that they are of the letter, forbid us to deviate, in the least, from the letter. On the contrary, when Scripture calls God a man of war, as I see that the expression would be too harsh if not interpreted, I have no doubt that the similitude is taken from man. And, indeed, the only pretext which enabled576the Anthropomorphites to annoy the orthodox Fathers was by fastening on the expressions, “The eyes of God see;” “It ascended to his ears;” “His hand is stretched out;” “The earth is his footstool;” and exclaimed, that God was deprived of the body which Scripture assigns to him. Were this rule admitted, complete barbarism would bury the whole light of faith. What monstrous absurdities shall fanatical men not be able to extract, if they are allowed to urge every knotty point in support of their dogmas? Their objection, that it is not probable that when Christ was providing special comfort for the apostles in adversity, he spoke enigmatically or obscurely,—supports our view. For, had it not occurred to the apostles that the bread was called the body figuratively, as being a symbol of the body, the extraordinary nature of the thing would doubtless have filled them with perplexity. For, at this very period, John relates, that the slightest difficulties perplexed them (John 14:5, 8; 16:17). They debate, among themselves, how Christ is to go to the Father, and not understanding that the things which were said referred to the heavenly Father, raise a question as to how he is to go out of the world until they shall see him? How, then, could they have been so ready to believe what is repugnant to all reason—viz. that Christ was seated at table under their eye, and yet was contained invisible under the bread? As they attest their consent by eating this bread without hesitation, it is plain that they understood the words of Christ in the same sense as we do, considering what ought not to seem unusual when mysteries are spoken of, that the name of the thing signified was transferred to the sign. There was therefore to the disciples, as there is to us, clear and sure consolation, not involved in any enigma; and the only reason why certain persons reject our interpretation is, because they are blinded by a delusion of the devil to introduce the darkness of enigma, instead of the obvious interpretation of an appropriate figure. Besides, if we insist strictly on the words, our Saviour will be made to affirm erroneously something of the bread different from the cup. He calls the bread body, and the wine blood. There must either be a confusion in terms, or there must be a division separating the body from the blood. Nay, “This is my body,” may be as truly affirmed of the cup as of the bread; and it may in turn be affirmed that the bread is the blood.¹ If they answer, that we must look to the end or use for which symbols were instituted, I admit it: but still they will not disencumber themselves of the absurdity which their error drags along with it—viz. that the bread is blood, and the wine is body. Then I know not what they mean when they concede that bread and body are different things, and yet maintain that the one is predicated of the other, properly and without figure, as if one were to say that a garment is different from a man, and yet is properly called a man. Still, as if the victory depended on obstinacy and invective, they say that Christ577is charged with falsehood, when it is attempted to interpret his words. It will now be easy for the reader to understand the injustice which is done to us by those carpers at syllables, when they possess the simple with the idea that we bring discredit on the words of Christ; words which, as we have shown, are madly perverted and confounded by them, but are faithfully and accurately expounded by us.

23. Die goede meesters verbieden, opdat ze mogen blijken geletterden te zijn, zelfs nog zo weinig van de letter af te wijken. Ik daarentegen, wanneer de Schrift God een krijgsman noemt, twijfel er niet aan, omdat ik zie, dat de uitdrukking, wanneer ze niet overdrachtelijk gebruikt zou zijn, al te ruw zou wezen, dat het een vergelijking is ontleend aan de mensen. En ongetwijfeld hebben de Antropoformieten onder geen ander voorwendsel de rechtzinnige vaderen lastig gevallen dan dat ze, met hand en tand deze woorden aangrijpend: "De ogen des Heeren zien; het is tot zijn oren opgeklommen; zijn hand is uitgestrekt; de aarde is een voetbank zijner voeten," uitriepen, dat aan God zijn lichaam ontroofd werd, dat de Schrift Hem toekent. Wanneer men deze wet aanvaardt, zal een gruwelijke barbaarsheid het ganse licht des geloofs verduisteren. Want welke monsters van ongerijmdheden zullen bezeten mensen niet aan de Schrift kunnen ontlenen, wanneer hun toegestaan wordt, iedere letter afzonderlijk aan te voeren tot bevestiging van hun stellingen! Hetgeen zij tegenwerpen, dat het niet waarschijnlijk is, dat Christus, toen Hij de apostelen een bijzondere troost bereidde in tegenspoed, in figuurlijke zin of duister gesproken heeft, pleit voor ons. Want indien het de apostelen niet in de geest was gekomen, dat het brood figuurlijk het lichaam van Christus genoemd wordt, omdat het een teken van zijn lichaam was, zouden ze ongetwijfeld door een zo wonderbaarlijke zaak ontroerd zijn geweest. Johannes verhaalt, dat ze nagenoeg op hetzelfde ogenblik in de allerkleinste moeilijkheden verward waren. Zij, die onder elkaar strijden over de vraag, hoe Christus tot de Vader zou gaan, en de vraag te berde brengen, hoe Hij uit de wereld zal weggaan, die niets verstaan van de dingen, welke gezegd worden over de hemelse Vader, voordat ze Hem gezien hebben (Joh. 14:5,8; 16:17) hoe zouden die zo gemakkelijk hebben kunnen geloven, hetgeen tegen alle rede ingaat, dat Christus voor hun ogen aan tafel aanzit, en toch onzichtbaar onder het brood ingesloten wordt! Daar ze dus, door het brood zonder aarzeling te eten, getuigenis afleggen van hun eenparig gevoelen, blijkt hieruit, dat ze Christus' woorden in dezelfde zin opgevat hebben als wij, want hun kwam in de gedachte, wat in de sacramenten niet ongewoon moet schijnen, dat de naam van de betekende zaak op het teken overgedragen wordt. Dus was de vertroosting voor de discipelen zeker en duidelijk, gelijk zo voor ons is, in geen enkel raadsel gewikkeld. En er is geen andere oorzaak, waarom sommigen van onze uitlegging niets willen weten, dan omdat de betovering van de duivel hen verblind heeft, en wel zo, dat ze zich duistere raadsels verzinnen, terwijl toch de uitlegging der sierlijke figuur voor de hand ligt. Bovendien, indien met nauwkeurig op de woorden blijft staan, zou Christus verkeerdelijk iets anders afzonderlijk van het brood verkondigen dan van de beker. Het brood noemt Hij zijn lichaam, de wijn noemt Hij zijn bloed: dit zal of een verwarde praat zijn, of een verdeling, die het lichaam van het bloed scheidt. Ja evenzeer naar waarheid zal van de beker gezegd worden: "dit is mijn lichaam" als van het brood zelf, en wederkerig zal gezegd kunnen worden, dat het brood zijn bloed is. Indien zij antwoorden, dat men er op moet letten tot welk doel of gebruik de tekenen ingesteld zijn, dan erken ik dat wel; maar intussen kunnen zij allerminst maken, dat hun dwaling niet deze ongerijmdheid met zich brengt, dat het brood en het lichaam verschillende dingen zijn, maar toch beweren, dat het ene van het andere in eigenlijke zin en zonder figuur gezegd wordt, alsof iemand zeide, dat de kleding wel iets anders is dan de mens, maar toch in eigenlijke zin mens genoemd wordt. Ondertussen zeggen ze, alsof hun overwinning in hardnekkigheid en scheldwoorden gelegen was, dat Christus van leugen beschuldigd wordt, wanneer men zoekt naar de uitlegging der woorden. Nu zullen de lezers gemakkelijk kunnen beoordelen, hoe onrechtmatig onrecht die woordenzifters ons aandoen, doordat ze eenvoudige mensen deze mening op de mouw spelden, dat wij de waarheid aan Christus' woorden ontnemen, die, gelijk we hebben aangetoond, door hen dwaselijk worden omvergeworpen en verward, maar door ons getrouw en recht worden verklaard.

23. Die Unmöglichkeit eines rein wörtlichen Verständnisses

Um als wohlgebildete Männer zu erscheinen, verbieten diese trefflichen Lehrmeister, auch nur im mindesten vom Buchstaben zu weichen. Mit mir dagegen ist es so: die Schrift nennt Gott einen „Kriegsmann“ (Ex. 15,3); weil ich nun sehe, daß dies, wofern es nicht übertragend gemeint ist, eine gar zu harte Ausdrucksweise ist, so zweifle ich nicht daran, daß es sich dabei um einen von den Menschen hergenommenen Vergleich handelt.

Und in der Tat: als vorzeiten die „Anthropomorphiten“ den rechtgläubigen Vätern Beschwernis bereiteten, da war der Vorwand, unter dem das geschah, kein anderer als der: sie nahmen solche Worte wie: „Die Augen des Herrn sehen“ (Deut. 11,12; 1. Kön. 8,29; Hiob 7,8), oder: „Es ist vor seine Ohren heraufgekommen“ (2. Sam. 22,7; 2. Kön. 19,28 u.ä.), oder: „Seine Hand ist ausgereckt“ (Jes. 5,25; 23,11; Jer. 1,9; 6,12 u.ä.), oder: „Die Erde ist seiner Füße Schemel“ (Jes. 66,1; Matth. 5,35; Apg. 7,49), und diese Worte rissen sie dann wild an sich und schrieen, man raube Gott den Leib, den ihm die Schrift doch beilege. Wenn man dies Gesetz gelten läßt, so wird eine ungeheuerliche Barbarei das ganze Licht des Glaubens verfinstern! Denn was für Ungetüme von Widersinnigkeiten werden schwärmerische Leute (aus der Schrift) beweisen dürfen, wenn es ihnen erlaubt wird, jeden einzelnen Buchstaben zur Bestätigung ihrer Meinungen anzuführen!

Unsere Widersacher machen den Einwand, es sei nicht wahrscheinlich, daß Christus, als er doch den Aposteln einen einzigartigen Trost in den Widerwärtigkeiten bereitete, sinnbildlich oder undeutlich geredet hätte. Aber das ist zu unseren Gunsten geredet! Denn wenn es den Aposteln nicht in den Sinn gekommen wäre, daß das Brot im figürlichen Sinne Christi Leib genannt wurde, weil es eben das Merkzeichen dieses Leibes war, so wären sie von einer so ungeheuerlichen Sache ohne Zweifel in Verwirrung gestürzt worden. Wie Johannes berichtet, sind sie schier im gleichen Augenblick auch in den mindesten Schwierigkeiten bestürzt hängengeblieben. Sie streiten miteinander darüber, wieso Christus 961 zum Vater gehen würde, sie bringen die Frage auf, wieso er aus der Welt gehen sollte, sie verstehen mit Bezug auf den himmlischen Vater nichts von den Worten, die ihnen gesagt werden, ehe denn sie ihn gesehen hätten (Joh. 14,5.8; 16,17). Wie sollten nun die nämlichen Jünger, die sich so verhalten, mit Leichtigkeit in der Lage gewesen sein, etwas zu glauben, was doch alle Vernunft verwirft, nämlich daß Christus vor ihren Blicken bei Tische säße und doch zugleich unsichtbar unter dem Brote beschlossen wäre? Nun essen sie aber das Brot ohne Bedenken und bezeugen dadurch ihre einhellige Einsicht; daraus ergibt sich also deutlich, daß sie die Worte Christi in dem nämlichen Sinne aufgefaßt haben wie wir; es kam ihnen eben in den Sinn, was bei den Geheimnissen (Sakramenten) nicht unmöglich erscheinen darf, daß der Name der im Zeichen veranschaulichten Sache dem Zeichen beigelegt wird! Der Trost war also für die Jünger gewiß und deutlich, wie er es auch für uns ist, und in keinerlei Rätsel eingehüllt. Und wenn einige Leute mit unserer Auslegung nichts zu tun haben wollen, so besteht dafür keine andere Ursache, als daß sie die Verzauberung des Teufels verblendet hat, so daß sie sich nämlich die finsteren Schatten von Rätseln vormachen, wo doch die Auslegung des abgerundeten Bildes am Wege liegt.

Außerdem: wenn sie sich so scharf auf die Worte versteifen, so müßte Christus in verkehrter Weise von dem Brot für sich allein etwas anderes ausgesagt haben als von dem Kelch. Er nennt das Brot seinen Leib, den Wein nennt er sein Blut; das wäre dann also entweder ein wirres Gerede oder aber eine Zweiteilung, die den Leib vom Blute trennte! Ja, es wäre (dann) ebenso wahrheitsgemäß, wenn es von dem Kelch hieße: „Das ist mein Leib“, wie wenn das von dem Brot selbst gesagt wäre, und wiederum hätte ausgesagt werden können, das Brot sei das Blut! Wenn sie antworten, man müsse darauf achten, zu welchem Zweck und Gebrauch die Merkzeichen eingesetzt seien, so gebe ich das zwar zu; aber sie können sich unterdessen keineswegs daraus herauswinden, daß ihr Irrtum die widersinnige Behauptung mit sich zieht, das Brot sei das Blut Christi und der Wein sein Leib!

Ich weiß nun auch nicht, was es bedeuten soll, daß sie zwar zugeben, das Brot und der Leib seien verschiedene Dinge, dann aber doch behaupten, daß eines vom anderen (d.h. das Brot sei der Leib ...) im eigentlichen Sinne und ohne Bild ausgesagt werde. Das ist genau so, als wenn jemand sagte, ein Gewand sei von dem Menschen verschieden und werde doch im eigentlichen Sinne als Mensch bezeichnet. Unterdessen behaupten sie, man beschuldige Christus der Lüge, wenn man nach der Auslegung seiner Worte forschte – gerade als wenn für sie der Sieg in Halsstarrigkeit und in scheltenden Vorwürfen bestünde!

Nun werden die Leser leicht ein Urteil darüber gewinnen können, was für eine ungerechte Schmach uns diese Silbenhascher antun, indem sie schlichten Leuten die Meinung beibringen, wir entzögen den Worten Christi den Glauben, während diese Worte doch, wie wir nachgewiesen haben, von ihnen unsinnig verdreht und durcheinandergeworfen, von uns aber getreulich und richtig ausgelegt werden.

23. Die aandrang van mense wat meen dat geen haarbreedte van die letterlike inhoud van Christus se woorde afgewyk mag word nie, is te stroef

Om die indruk te skep dat hulle letterknegte is, verbied hierdie goeie leermeesters ons om selfs in die geringste mate van die letter af te wyk.¹⁵⁹ So ver dit my aangaan, twyfel ek nie dat dit ’n vergelyking met mense is wanneer die Skrif God ’n Krygsman¹⁶⁰ noem nie omdat ek sien dat dit sonder oordragtelike betekenis ’n alte harde uitspraak sou wees. En die Antropomorfiete was eertyds vir die regsinnige kerkvaders om geen ander rede ’n ergernis nie as omdat hulle aan die volgende woorde vasgebyt en daaraan geklou het: ‘“God se oë sien’;¹⁶¹ ‘dit klim tot sy ore op’;¹⁶² ‘sy hand is uitgestrek’;¹⁶³ ‘die aarde is die voetbank van sy voete’.¹⁶⁴ Hulle skreeu nogtans dat God sy liggaam wat die Skrif aan Hom toeskryf, ontneem word”.¹⁶⁵ As ons hierdie wet aanvaar, sal ’n verskriklike onbeskaafdheid die lig van die geloof heeltemal uitblus. Watter monsteragtige dwaashede sou waansinnige mense nie uit die Skrif kon haal as ons hulle toelaat om elke punt en komma ter bekragtiging van hulle wense voor ons te gooi nie?

1708 Hulle beswaar dat dit onwaarskynlik is dat Christus sonderlinge troos in teenspoed vir sy die apostels voorberei het, dra eerder tot ons saak by. Tensy die apostels trouens daaraan gedink het dat die brood figuurlik sy liggaam genoem word omdat dit ’n teken van sy liggaam was, sou hulle ongetwyfeld deur so ’n skrikwekkende gebeurtenis ontsteld gewees het. Johannes vertel omtrent terselfdertyd dat hulle deur die geringste probleme verwar en vertwyfeld was. Hierdie dissipels verskil onderling oor die wyse waarop Christus na sy Vader sal gaan; hulle vra mekaar hoe hy van die wêreld af sal weggaan, en hulle begryp niks van die dinge wat oor die hemelse Vader gesê word totdat hulle Hom gesien het nie.¹⁶⁶ Hoe sou hulle gereed kon wees om iets te glo wat alle rede verwerp, naamlik dat Christus sigbaar by die tafel aansit, en dat Hy nogtans onsigbaar onder die brood ingesluit word? Die feit dat hulle die brood sonder om te aarsel eet, getuig van hulle eensgesindheid. Hieruit is dit duidelik dat hulle Christus se woorde in dieselfde sin as ons opgeneem het omdat dit hulle te binne geskiet het dat dit nie in die sakramente ongewoon behoort te lyk dat die benaming van die betekende saak op die teken oorgedra word nie. Dit was dus ’n besliste en duidelike troos vir die dissipels, soos ook vir ons, en dit was nie deur raaiselagtigheid gekompliseer nie.

Daar bestaan ook geen ander rede waarom sommiges ons vertolking verwerp nie as net dat die duiwel se beswering hulle verblind het sodat hulle naamlik vir hulleself duister raaisels versin terwyl die vertolking van hierdie pragtige stylfiguur voor die handliggend is. As ons daarbenewens presies op sy woorde staan, sou Christus verkeerdelik iets anders van die brood gesê het as van die beker. Hy noem die brood sy liggaam; die wyn noem Hy sy bloed; dit sal ’n verwarde geklets wees of ’n skeiding wat sy liggaam van sy bloed skei. Ja, van die drinkbeker sal met net soveel waarheid gesê word: “Dit is my liggaam” as van die brood self; en op sy beurt sal gesê kan word dat die brood sy bloed is. As hulle antwoord dat ons moet kyk na die doel of gebruik waarvoor die tekens ingestel is, erken ek dit inderdaad. Intussen sal hulle hulle egter nie daarvan kan loswoel dat hulle dwaling hierdie onsinnigheid teweegbring nie, naamlik dat die brood sy bloed en die wyn sy liggaam is nie. Nou weet ek nie wat hulle daarmee bedoel wanneer hulle toegee dat brood en wyn verskillende goed is nie, maar nogtans beweer dat die een van die ander in letterlike sin en sonder figuurlike betekenis gesê word¹⁶⁷ - net asof iemand sou sê dat klere wel iets anders as ’n mens is, en 1709 tog in letterlike sin ’n mens genoem word! Asof hulle oorwinning in hardnekkigheid en rusies geleë is, beweer hulle intussen dat Christus van leuentaal beskuldig word as ons streef om sy woorde te vertolk. Nou sal dit vir my lesers maklik wees om te oordeel hoe onregverdig daardie lettervangers¹⁶⁸ ons veronreg wanneer hulle eenvoudiges met die opvatting deurtrek dat ons die geloofwaàrdigheid van Christus se woorde wegneem terwyl ons bewys het dat dit waansinnig deur hulle verdraai en verwar word maar getrou en met vaardigheid deur ons verduidelik word.

23.  Эти добрые учители, дабы показаться учёными людьми, запрещают малейшее отклонение от буквы Писания. Я же замечу в ответ: когда Писание называет Бога мужем брани [Исх 15:3], буквальный смысл подобного выражения был бы слишком резок и груб. Поэтому я без всяких сомнений понимаю эти слова как аналогию с человеческими свойствами. В самом деле: еретики, в древности называемые антропоморфитами, смущали и волновали Церковь именно буквальным восприятием таких выражений, как «очи [Господа] отверсты» [Втор 11:12 и др.], «вопль мой дошёл до слуха [Господа]» [Числ 11:12 и др.], «прострёт Он [Господь] руку Свою» [Ис 5:55 и др.], «земля - подножие ног [Господа]» [Ис 66:1; Мф 5:35; Деян 7:49]. Они яростно восставали на святых учителей за то, что те отказывались признать телесного Бога: еретикам казалось, что Библия приписывает Богу тело. Буква Писания свидетельствовала в их пользу; но если все эти места понимать столь буквально и грубо, всякая истинная вера окажется извращённой чудовищными измышлениями. Нет такого абсурда, которому еретики не придали бы видимости прямого вывода из Писания, если позволить им на основании всякого неверно истолкованного слова утверждать всё, что им заблагорассудится.

Они считали неправдоподобным, чтобы Иисус Христос, желая дать особое утешение ученикам, говорил при этом загадками. Но их возражение - в нашу пользу. Ведь если бы ученики не поняли, что хлеб назван телом по аналогии, как его залог или символ, они были бы смущены столь необычным утверждением. По сообщению св. Иоанна, в его время ученики приходили в смущение и сомнение при всяком слове Иисуса. Как могли люди, затруднявшиеся понять, каким образом Иисус Христос отойдёт к Отцу и покинет мир (Ин 14:5-8), то есть не способные ничего уразуметь из того, что говорилось им о небесных вещах, - как могли они постигнуть и принять столь противное всякому разуму утверждение? А именно - принять, что Иисус Христос, сидящий перед ними за столом, в то же время невидимо заключён в хлебе? Поэтому тот факт, что они восприняли эти слова без возражений и не колеблясь ели хлеб, свидетельствует, что они поняли сказанное так же, как мы. Ибо, по их разумению, во всех таинствах имя означаемого обычно даётся и означающему. Таким образом, ученики получили ясное и несомненное утешение, отнюдь не облечённое в загадки. И мы сегодня воспринимаем его так же, как они. И если эти самоуверенные наглецы так упорно возражают нам, то лишь потому, что дьявол ослепляет их колдовством и вынуждает называть тёмным и загадочным простое и очевидное объяснение.

Кроме того, если неуклонно настаивать на буквальном смысле слов Иисуса Христа, то проводимое Им разделение тела и крови окажется несостоятельным. Иисус называет хлеб своим телом, а вино своей кровью: либо это невразумительный повтор, либо отрыв одного от другого. Более того, коль скоро Иисус Христос заключён в каждом из этих двух знаков, можно было бы утверждать, что чаша есть тело, а хлеб - кровь. Если наши противники ответят, что необходимо принять во внимание цель, ради которой были установлены таинства, я соглашусь с ними. Но всё равно их ошибка неизбежно повлечёт за собой указанное следствие. А именно: хлеб окажется кровью, а вино телом.

Далее, я не представляю, каким образом они думают примирить в своих высказываниях непримиримые противоречия. Так, они признают хлеб и тело двумя разными вещами и в то же время утверждают, что хлеб в собственном - отнюдь не образном - смысле есть тело. Это подобно тому, как если бы мы считали одежду отличной от человека и в то же время полагали, что она в собственном смысле именуется человеком. Тем не менее наши противники кричат, что мы своими поисками верной интерпретации слов Иисуса Христа обвиняем Его во лжи. Как будто их злобное и постыдное упрямство способно принести им победу!

Итак, теперь читателям нетрудно судить, насколько эти люди к нам несправедливы. Они внушают невеждам, будто мы опровергаем авторитет слов Христа. Между тем именно они грубо извращают его слова; мы же изъясняем их с надлежащей верностью и точностью, что я показал совершенно ясно.

24. Sed non potest huius mendacii infamia penitus abstergi nisi diluto altero crimine; nos enim rationi humanae ita addictos esse iactant, ut nihilo plus tribuamus Dei potentiae quam naturae ordo patitur, et dictat communis sensus³. A tam improbis calumniis provoco ad ipsam doctrinam quam tradidi: quae satis dilucide ostendit, me hoc mysterium minime rationis humanae modo metiri, vel naturae legibus subiicere. Obsecro, an ex physicis^a didicimus, Christum perinde animas nostras e caelo pascere carne sua atque corpora pane et vino aluntur? unde haec carni virtus ut animas vivificet? Naturaliter non fieri omnes dicent. Humanae rationi nihilo magis placebit penetrare ad nos Christi carnem, ut nobis sit alimentum. Denique quisquis doctrinam nostram gustaverit, rapietur in admirationem arcanae Dei potentiae. Isti autem boni eius zelotae miraculum sibi fabricant, quo sublato evanescit Deus ipse cum sua potentia. Lectores iterum admonitos cupio, ut quid ferat nostra doctrina diligenter aestiment, pendeatne a sensu communi, an vero fidei alis, superato mundo, transcendat in caelos. Dicimus Christum tam externo symbolo quam Spiritu suo ad nos descendere, ut vere substantia carnis suae et sanguinis sui animas nostras vivificet. In his paucis verbis qui non sentit 376 multa subesse miracula, plus quam stupidus est: quando nihil magis praeter naturam, quam ut vitam spiritualem et caelestem animae mutuentur a carne quae originem suam e terra accepit, et quae morti fuit subiecta; nihil magis incredibile quam res toto caeli et terrae spatio dissitas ac remotas, in tanta locorum distantia non solum coniungi, sed uniri, ut alimentum percipiant animae ex carne Christi. || Desinant ergo praeposteri homines invidiam putida calumnia nobis facere, acsi de immensa Dei potentia maligne aliquid restringeremus. Ipsi enim vel nimis stulte errant, vel improbe mentiuntur^a. || Non enim hic quaeritur quid Deus potuerit, sed quid voluerit. Affirmamus autem id factum esse quod illi placitum erat. Placuit autem, Christum fratribus per omnia similem fieri, excepto peccato [Hebr. 4. d. 15]. Qualis est nostra caro? nonne quae certa sua dimensione constat, quae loco continetur, quae tangitur, quae videtur? Et cur (inquiunt) non faciat Deus ut caro eadem plura diversaque loca occupet, ut nullo loco contineatur, ut modo et specie careat? Insane, quid a Dei potentia postulas ut carnem faciat simul esse et non esse carnem? Perinde acsi instes ut lucem faciat simul esse lucem et tenebras. At lucem vult esse lucem: tenebras, tenebras: carnem, carnem. Convertet quidem quum volet tenebras in lucem, et lucem in tenebras: sed quum exigis ut lux et tenebrae non differant, quid aliud quam ordinem sapientiae Dei pervertis? Carnem igitur carnem esse oportet: spiritum, spiritum: unumquodque qua a Deo lege et conditione creatum est. Ea vero est carnis conditio ut uno certoque loco, ut sua dimensione, ut sua forma constet. Ea conditione carnem induit Christus, cui, teste Augustino [Epist. ad Dardanum]^{b 1}, incorruptionem quidem et gloriam dedit, naturam et veritatem non abstulit^c.

24. Mais ceste fausseté et mensonge ne se peut droitement purger, sinon en rabbattant une autre calomnie: c’est qu’ils nous accusent d’estre tellement addonnez à la raison humaine, que nous mesurons la puissance de Dieu au cours de nature, et ne luy attribuons rien plus que le sens commun nous enseigne. En lisant nos escrits, on verra incontinent combien ces calomnies sont vilaines et puantes. J’appelle donc de leurs fausses detractions à la doctrine que j’en ai donnée: laquelle certifie assez clairement que je ne restrein point ce mystere à la capacité de la raison humaine, et ne l’assujetty point à l’ordre de nature. Je vous prie, avons-nous appris des Philosophes naturels, que Jesus Christ repaist aussi bien nos ames de sa chair et de son sang. que nos corps sont nourriz et sustentez de pain et de vin? Dont vient ceste vertu à la chair, de vivifier les ames? Chacun dira qu’il ne se fait point naturellement. Ce ne sera chose non plus accordante au sens humain, que la chair de Christ entre jusques à nous pour nous servir d’aliment. Bref, quiconque aura gousté nostre doctrine, sera ravy en admiration de ceste vertu secrette de Dieu que nous preschons. Or ces bons zelateurs se forgent un miracle, sans lequel ils ne pensent pas que Dieu puisse rien. Je prie et adverty derechef les lecteurs, qu’ils pensent diligemment que porte nostre doctrine: si elle depend du sens commun, ou bien si par foy elle surmonte le monde, et passe jusques au ciel. Nous disons que Jesus Christ descend à nous tant par le signe exterieur que par son Esprit, pour vivifier vrayement nos ames de la substance de sa chair et de son sang. Ceux qui n’entendent point que telle chose ne se peut faire sans plusieurs miracles, sont plus que stupides, veu qu’il n’y a rien plus contraire au sens naturel, que de dire que les ames empruntent de la chair la vie spirituelle et celeste: voire de la chair qui aura eu son origine de la terre, et qui a esté mortelle. Il n’y a rien plus incroyable, que de dire que les choses distantes l’une de l’autre aussi bien que le ciel de la terre, non seulement soyent conjoinctes, mais unies, tellement que nos ames reçoyvent nourriture de la chair de Christ, sans qu’elle bouge du ciel. Parquoy que ces phrenetiques se deportent de nous charger et rendre odieux par ceste calomnie si vilaine: c’est que nous retrenchons de la puissance infinie de Dieu. Car en cela où ils errent trop lourdement, ou ils mentent trop impudemment, veu qu’il n’est pas icy question que c’est que Dieu a peu, mais que c’est qu’il a voulu. Et nous affermons tout ce qui luy plaisoit avoir esté fait. Or il luy a pleu que Jesus Christ fust fait semblable à ses freres en toutes choses, excepté peché (Hebr. 2:17; 4:15). Quel est nostre corps? N’est-il pas tel qu’il a sa propre et certaine mesure, qu’il est contenu en lieu, qu’il est touché, qu’il est veu? Et pourquoy, disent-ils, ne fera Dieu qu’un mesme corps occupe plusieurs et divers lieux, qu’il ne soit comprins en nul certain lieu, qu’il n’ait point de forme ne mesure aucune? O insensé! que demandes-tu à la puissance de Dieu, qu’elle face qu’un corps soit ensemblement corps et non corps? Comme si tu requerois qu’elle face la lumiere estre tout en un coup lumiere et tenebres. Mais elle veut la lumiere estre lumiere, les tenebres estre tenebres, un corps estre corps. Certes elle convertira bien, quand elle voudra, les tenebres en lumiere, et la lumiere en tenebres. Mais quand tu demandes que la lumiere et les tenebres ne soyent point differentes, que veux-tu autre chose que pervertir l’ordre de la sapience de Dieu? Il faut donc que le corps soit corps, et que l’esprit soit esprit, un chacun en telle loy et condition qu’il a esté creé de Dieu. Et ceste est la condition du corps, qu’il consiste en un lieu certain, en sa propre et certaine mesure, et en sa forme. En celle condition Jesus Christ a prins corps, auquel, tesmoin sainct Augustin, il a bien donné incorruption et gloire, mais il ne luy a point osté sa nature et sa verité¹⁸⁰. Car le tesmoignage de l’Escriture est clair et evident: Qu’il est monté au ciel, dont il doit ainsi revenir comme il y a esté veu monter (Act. 1:11).

24. But the infamy of this falsehood cannot be entirely effaced, without repelling another calumny; for they accuse us of being so devoted to human reason, as to limit the power of God by the order of nature, and to allow him no more than our own understanding teaches us to ascribe to him. Against such iniquitous aspersions I appeal to the doctrine which I have maintained; which will sufficiently evince that I am far from measuring this mystery by the capacity of human reason, or subjecting it to the laws of nature. Is it from natural philosophy that we have learned that Christ feeds our souls with his flesh from heaven, just as our bodies are nourished with bread and wine? Whence is it that flesh has the power of giving life to our souls? Every one will pronounce it not to be from nature. No more will it accord with human reason that the flesh of Christ descends to us to become nourishment to us. In short, whoever shall understand our doctrine, will be enraptured with admiration of the secret power of God. But these good zealots contrive a miracle, without which God himself, with all his power, disappears from their view. I would again request of my readers a diligent consideration of the nature and tendency of our doctrine, whether it depends on human reason, or on the wings of faith rises above the world and ascends to heaven. We say that Christ descends to us both by the external symbol and by his Spirit, that he may truly vivify our souls with the substance of his flesh and blood. He who perceives not that many miracles are comprehended in these few words, is more than stupid; for there is nothing more preternatural than for souls to derive spiritual and heavenly life from the flesh, which had its origin from the earth, and was subject to death; nothing is more incredible than for things separated from each other by all the distance of heaven and earth, notwithstanding that immense local distance, to be not only connected, but united, so that our souls receive nourishment from the flesh of Christ. Let these fanatics, then, no longer attempt to render us odious by such a foul calumny, as though we, in any respect, limited the infinite power of God; which is either a most stupid mistake, or an impudent falsehood. For the question here respects not what God could do, but what he has chosen to do. We affirm that what pleased him, came to pass. It pleased him for Christ to become in all respects like his brethren, sin excepted.¹²⁸² What is the nature of our 551body? Has it not its proper and certain dimensions? is it not contained in some particular place, and capable of being felt and seen? And why, say they, may not God cause the same flesh to occupy many different places, to be contained in no particular place, and to have no form or dimensions? But how can they be so senseless as to require the power of God to cause a body to be a body, and not to be a body, at the same time? It is like demanding of him to cause light to be at once both light and darkness. But he wills light to be light, darkness to be darkness, and flesh to be flesh. Whenever it shall be his pleasure, indeed, he will turn darkness into light, and light into darkness; but to require that light and darkness shall no longer be different, is to aim at perverting the order of Divine wisdom. Therefore body must be body, spirit must be spirit, every thing must be subject to that law, and retain that condition, which was fixed by God at its creation. And the condition of a body is such, that it must occupy one particular place, and have its proper form and dimensions. In this condition did Christ assume a body, to which, as Augustine observes, “he gave incorruption and glory, but without depriving it of its nature and reality.” The testimony of the Scripture is clear—that he ascended to heaven, whence he will come again, in like manner as he was seen to ascend.¹²⁸³

24. Other objections answered. No question here as to the omnipotence of God.

This infamous falsehood cannot be completely wiped away without disposing of another charge. They give out that we are so wedded to human reason, that we attribute nothing more to the power of God than the order of nature admits, and common sense dictates.¹ From these wicked calumnies, I appeal to the doctrine which I have delivered,—a doctrine which makes it sufficiently clear that I by no means measure this mystery by the capacity of human reason, or subject it to the laws of nature. I ask, whether it is from physics we have learned that Christ feeds our souls from heaven with his flesh, just as our bodies are nourished by bread and wine? How has flesh this virtue of giving life to our souls? All will say, that it is not done naturally. Not more agreeable is it to human reason to hold that the flesh of Christ penetrates to us, so as to be our food. In short, every one who may have tasted our doctrine, will be carried away with admiration of the secret power of God. But these worthy zealots fabricate for themselves a miracle, and think that without it God himself and his power vanish away. I would again admonish the reader carefully to consider the nature of our doctrine, whether it depends on common apprehension, or whether, after having surmounted the world on the wings of faith, it rises to heaven. We say that Christ descends to us, as well by the external symbol as by his Spirit, that he may truly quicken our souls by the substance of his flesh and blood. He who feels not that in these few words are many miracles, is more than stupid; since nothing is more contrary to nature than to derive the spiritual and heavenly life of the soul from flesh, which received its origin from the earth, and was subjected to death, nothing more incredible than that things separated by the whole space between heaven and earth should, notwithstanding of the long distance, not only be connected, but united, so that souls receive aliment from the flesh of Christ. Let preposterous men, then, cease to assail us with the vile calumny, that we malignantly restrict the boundless power of God. They either foolishly err, or wickedly lie. The question here is not, What could God do? but, What has he been pleased to do? We affirm that he has done what pleased him, and it pleased him that Christ should be in all respects like his brethren, “yet without sin” (Heb. 4:15). What is our flesh? Is it not that which consists of certain dimensions? is confined within a certain place? is touched and seen? And why,578say they, may not God make the same flesh occupy several different places, so as not to be confined to any particular place, and so as to have neither measure nor species? Fool! why do you require the power of God to make a thing to be at the same time flesh and not flesh? It is just as if you were to insist on his making light to be at the same time light and darkness. He wills light to be light, darkness to be darkness, flesh to be flesh. True, when he so chooses, he will convert darkness into light, and light into darkness: but when you insist that there shall be no difference between light and darkness, what do you but pervert the order of the divine wisdom? Flesh must therefore be flesh, and spirit spirit; each under the law and condition on which God has created them. Now, the condition of flesh is, that it should have one certain place, its own dimensions, its own form. On that condition, Christ assumed the flesh, to which, as Augustine declares (Ep. ad Dardan.), he gave incorruption and glory, but without destroying its nature and reality.

24. Maar de schande van deze leugen kan niet geheel afgewist worden, tenzij ook een andere beschuldiging weerlegd wordt. Want zij verkondigen, dat wij ons zo onderwerpen aan de menselijke rede, dat wij aan Gods macht niets méér toekennen dan de orde der natuur toestaat en het algemeen gevoelen voorschrijft. Van zo schandelijke laster beroep ik mij op de leer zelf, die ik geleerd heb: want die toont duidelijk genoeg aan, dat ik deze verborgenheid allerminst afmeet naar de maatstaf der menselijke rede, of aan de wetten der natuur onderwerp. Ik vraag u, of wij uit de natuurlijke dingen geleerd hebben, dat Christus evenzeer onze zielen uit de hemel voedt met zijn vlees als onze lichamen met brood en wijn gevoed worden. Vanwaar heeft het vlees deze kracht, dat het de zielen levend maakt? Allen zullen zeggen, dat dit niet op natuurlijke wijze geschiedt. Even weinig zal het met de menselijke rede overeenkomen, dat Christus' vlees tot ons doordringt om ons tot voedsel te zijn. Kortom al wie onze leer gesmaakt heeft, zal in bewondering geraken voor Gods verborgen macht. Maar deze goede ijveraars voor Gods macht fabriceren zich een wonder, zonder hetwelk God zelf met zijn macht verdwijnt. Ik wil de lezers nogmaals vermanen, dat ze naarstig overwegen, wat onze leer meebrengt, of ze hangt aan het algemeen gevoelen, of dat ze op de vleugelen des geloofs de wereld te boven komt en tot in de hemelen opstijgt. Wij zeggen, dat Christus zowel door het uiterlijke teken als door zijn Geest tot ons nederdaalt om onze zielen door de substantie van zijn vlees en van zijn bloed waarlijk levend te maken. Wie niet gevoelt, dat in deze weinige woorden veel wonderen gelegen zijn, is meer dan dom; want er is niets méér tegen de natuur, dan dat de zielen het geestelijke en hemelse leven ontlenen aan het vlees, dat zijn oorsprong uit de aarde gekregen heeft en dat aan de dood onderworpen is. Er is niets ongelofelijker dan dat zaken, die even ver van elkander liggen en verwijderd zijn als de hemel en de aarde, bij zo grote plaatselijke afstand niet alleen verbonden, maar ook verenigd worden, zodat de zielen voedsel ontvangen uit het vlees van Christus. Laat dus die verkeerde mensen ophouden met door hun vuile laster haat tegen ons te verwekken, alsof wij kwaadaardig Gods onmetelijke macht in iets wilden beperken. Want of zij dwalen zelf al te dwaas, of zij liegen schandelijk. Want de vraag is hier niet, wat God heeft kunnen, maar wat Hij heeft willen doen. En wij zeggen, dat geschied is, wat Hem had goedgedacht. En Hem heeft goedgedacht, dat Christus de broederen in alles gelijk werd, uitgenomen de zonde. Hoedanig is ons vlees! Is het niet zo, dat het zijn bepaalde afmeting heeft, dat het op een bepaalde plaats is, dat het getast en gezien wordt! En waarom, zeggen ze, zou God niet kunnen maken, dat hetzelfde vlees meerdere en verscheidene plaatsen beslaat, dat het niet op een bepaalde plaats is, dat het maat en gedaante mist! Dwaas, wat eist gij van Gods macht, dat Hij maakt, dat het vlees tegelijkertijd vlees is en geen vlees is! Het is evenalsof gij verlangdet, dat Hij zou maken, dat het licht tegelijkertijd licht is en duisternis. Maar Hij wil, dat het licht licht is, de duisternis duisternis, het vlees vlees. Hij zal wel, wanneer Hij het wil, duisternis in licht veranderen en licht in duisternis; maar wanneer gij eist, dat licht en duisternis niet verschillen, wat doet gij dan anders dan de orde van Gods wijsheid verdraaien! Vlees moet dus vlees zijn, geest geest, ieder ding onder die wet en voorwaarde, waaronder het door God geschapen is. En de voorwaarde van het vlees is deze, dat het op één bepaalde plaats is, zijn eigen afmeting en zijn eigen gedaante heeft. Met die voorwaarde heeft Christus het vlees aangedaan, aan hetwelk hij, volgens getuigenis van Augustinus¹ wel onverderfelijkheid en heerlijkheid gegeven heeft, maar waaraan Hij zijn aard en waarheid niet ontnomen heeft.

24. Abwehr des Vorwurfs, die vorgetragene Deutung sei von der Vernunft diktiert

Aber der Schandfleck dieser lügenhaften Behauptung läßt sich nicht völlig austilgen, wenn nicht auch die andere Beschuldigung widerlegt wird: sie behaupten nämlich, wir seien dermaßen an die menschliche Vernunft verhaftet, daß wir der Macht Gottes nichts mehr zuschrieben, als die Ordnung der Natur ertrüge und der gesunde Menschenverstand eingäbe. Gegenüber solch ungerechten Schmähungen berufe ich mich auf die vorgetragene Lehre selbst; sie zeigt deutlich genug, daß ich dies Geheimnis durchaus nicht nach dem Maß der menschlichen Vernunft messe oder den Gesetzen der Natur unterwerfe. Ich möchte doch wissen: haben wir es etwa von den Naturforschern gelernt, daß Christus unsere Seelen vom Himmel her mit seinem Fleische ebenso nährt, wie unsere Leiber mit Brot und Wein genährt werden? Woher kommt denn dem Fleisch diese Kraft, daß 962 es die Seelen lebendig macht? Es werden doch alle sagen, daß das nicht auf natürliche Weise zustande kommt! Ebensowenig wird es der menschlichen Vernunft zusagen, daß Christi Fleisch zu uns dringt, um uns zur Nahrung zu dienen. Kurz, wer von unserer Lehre gekostet hat, der wird zur Bewunderung der verborgenen Macht Gottes hingerissen werden.

Jene trefflichen Eiferer um diese Macht Gottes aber machen sich ein Wunder zurecht, mit dessen Beseitigung Gott samt seiner Macht zunichte wird.

Ich möchte damit die Leser aufs neue ermahnt haben, daß sie gründlich erwägen, was unsere Lehre bedeutet: ob sie vom gesunden Menschenverstand abhängig ist – oder aber auf den Flügeln des Glaubens die Welt unter sich läßt und in den Himmel hinüberdringt! Wir sagen, daß Christus sowohl in dem äußerlichen Merkzeichen als auch in seinem Geiste zu uns herniedersteigt, um unsere Seelen mit der Substanz seines Fleisches und Blutes in Wahrheit lebendig zu machen. Wer nicht empfindet, daß in diesen wenigen Worten zahlreiche Wunder beschlossen sind, der ist mehr als fühllos. Denn es geht nichts mehr gegen die Natur, als daß die Seelen geistliches, himmlisches Leben von einem Fleisch entlehnen, das seinen Ursprung von der Erde genommen hat und dem Tode unterworfen gewesen ist; nichts ist unglaublicher, als daß Dinge, die so weit auseinanderliegen und getrennt sind wie Himmel und Erde, bei solch großem räumlichen Abstande nicht nur verbunden, sondern eins gemacht werden, so daß die Seelen aus dem Fleische Christi Nahrung empfangen! Die törichten Menschen sollen also davon ablassen, uns mit der stinkenden Schmähung verhaßt zu machen, als ob wir Gottes unermeßliche Macht irgendwie kleinlich eingrenzten. Denn es ist so, daß sie entweder gar töricht irren – oder aber unverschämt lügen.

Denn es geht hier nicht um die Frage, was Gott gekonnt, sondern was er gewollt hat. Wir behaupten aber, daß eben das geschehen ist, was ihm Wohlgefallen hatte. Es hat ihm aber Wohlgefallen, daß Christus „in allen Dingen seinen Brüdern gleich werden“ sollte, „doch ohne Sünde“ (Hebr. 2,17; 4,15). Von welcher Art ist nun unser Fleisch? Ist es nicht so, daß es seine bestimmte Abmessung hat, räumlich umschlossen ist, berührt und gesehen wird? Sie fragen aber: Und warum sollte es Gott nicht fertigbringen, daß das nämliche Fleisch zahlreiche verschiedene Örter zugleich erfüllt, daß es von keinem Raum umschlossen wird und weder Maß noch Gestalt besitzt? Du törichter Mensch, wozu verlangst du von Gottes Macht, sie solle dahin wirken, daß dies Fleisch zugleich Fleisch und doch auch nicht Fleisch sei? Das ist ebenso, wie wenn du darauf bestündest, sie solle es zustande bringen, daß das Licht zugleich Licht und Finsternis sei! Nein, sie will, daß das Licht Licht ist, die Finsternis Finsternis und das Fleisch Fleisch! Sie wird freilich, wenn sie will, Finsternis in Licht und Licht in Finsternis verwandeln; aber wenn du verlangst, daß Licht und Finsternis ohne Unterschied sein sollen – was tust du dann anders, als daß du die Ordnung der Weisheit Gottes verkehrst? Das Fleisch muß also Fleisch sein und der Geist Geist, jedes nach dem Gesetz und mit der Bestimmung, wie es von Gott geschaffen ist. Die Bestimmung des Fleisches aber ist es, daß es einen, und zwar einen bestimmten Raum, daß es seine Abmessung und seine Gestalt hat. Unter dieser Bestimmung hat Christus das Fleisch angenommen, und er hat ihm, wie Augustin bezeugt, zwar Unverderblichkeit und Herrlichkeit verliehen, aber seine Natur und seine Wahrheit nicht weggenommen (Brief 187,3,10; an Dardanus).

24. ‘n Weerlegging van die klag dat die Protestante so verknog is aan die rede dat hulle God se almag tekort doen

Maar die skande van hierdie leuen kan nie heeltemal uitgewis word sonder dat ons ook ’n tweede klag weerlê nie. Hulle spog trouens dat ons so aan die menslike rede verslaaf is dat ons aan God se mag niks meer toeken as wat die natuurorde ons toelaat en die algemene gevoel ons voorsê nie.¹⁶⁹ Teen sulke onregmatige beskuldigings beroep ek my juis op die leer wat ek onderrig het. Dit toon duidelik genoeg aan dat ek hierdie sakrament glad nie aan die maatstaf van die menslike rede meet of aan die wette van die natuur onderwerp nie. Nou vra ek jou: het ons van natuurwetenskaplikes geleer dat Christus ons siele uit die hemel net so met sy vlees voed as wat ons liggame deur brood en wyn gevoed word? Waaruit kry sy vlees hierdie krag om ons siele lewendig te maak? Almal sal sê dat dit nie van nature gebeur nie. Net so weinig sal dit die menslike rede bevredig dat Christus se vlees tot ons deurdring om vir ons voedsel te wees. Kortom: elkeen wat aan ons leer geproe het, sal meegesleur word tot bewondering vir die verborge mag van God. Hierdie goeie voorstanders daarvan skep egter vir hulleself ’n wonderwerk, maar as dit tot niet gemaak word, verdwyn God saam met sy mag. Ek wil hê dat my lesers weer eens gewaarsku moet wees dat hulle noukeurig moet oorweeg wat ons leer meebring, òf dit van die algemene gevoel afhang, en òf dit waarlik op vleuels van die geloof bo die wêreld uitstyg en tot in die hemel opstyg. Ons sê dat Christus sowel deur die uiterlike teken as deur sy Gees na ons neerdaal om ons siele waarlik deur die wese van sy vlees en van sy bloed lewendig te maak. Iemand wat nie agterkom dat daar in hierdie paar woorde baie wonderwerke aanwesig is nie, is meer as onnosel. Niks is immers meer strydig met die natuur as dat ons siele hulle geestelike en hemelse lewe aan vlees ontleen wat sy ontstaan uit die aarde ontvang het en aan die dood 1710 onderworpe was nie. Niks is ongeloofliker as dat sake wat so ver as hemel en aarde van mekaar verskil,¹⁷⁰ nie alleen in so ’n groot verskeidenheid plekke saamgevoeg word nie, maar ook verenig word sodat ons siele voedsel uit die vlees van Christus kan ontvang.

Laat hierdie voorbarige mense dus afsien daarvan om ons met hulle stinkende laster gehaat te maak asof ons kwaadwillig iets van God se oneindige mag inkort. Hulle dwaal self trouens alte dwaas of lieg alte skandelik. Die vraag hier is immers nie waartoe God in staat is nie, maar wat sy wil is. Ons verklaar egter dat Hy gedoen het wat Hom behaag het. En dit het Hom behaag dat Christus in alles met uitsondering van die sonde aan sy broers gelyk sou word.¹⁷¹ Wat is die aard van ons vlees? Is dit nie dat dit sekere afmetings het, dat dit deur ruimte ingesluit word, aangeraak en gesien kan word nie?

Nou vra hulle: “En waarom sou God nie kon maak dat dieselfde vlees baie en ver van mekaar afgeleë plekke kon beset nie, sodat dit deur geen ruimte ingesluit word en sonder maat en voorkoms is nie?” Jou dwaas! Waarom eis jy van die mag van God dat Hy moet maak dat vlees tegelyk vlees is en nie vlees is nie? Dit is asof jy daarop aandring dat Hy moet maak dat daar tegelyk lig en duisternis moet wees. Maar dit is sy wil dat lig lig, dat duisternis duisternis en dat vlees vlees moet wees. Wanneer Hy wil, sal Hy die duisternis wel in lig, en die lig in duisternis verander. Wanneer jy egter vereis dat lig en duisternis nie van mekaar moet verskil nie, wat is dit anders as om die orde van God se wysheid om te keer?¹⁷² Vlees moet dus vlees, en gees moet gees wees - elke ding volgens die wet en toestand waarin dit deur God geskep is. En die toestand van vlees is inderdaad dat dit in een bepaalde plek, met sy eie afmetings en sy eie vorm bestaan. Christus het Hom met sulke vlees beklee en hoewel Hy volgens Augustinus se getuienis weliswaar onbederflikheid en heerlikheid daaraan gegee het, het Hy nie die aard en waarheid daarvan weggeneem nie.¹⁷³

24.  Однако чтобы до конца очиститься от этой лжи и заблуждения, следует опровергнуть ещё один клеветнический выпад: наши противники обвиняют нас в чрезмерной приверженности человеческому разуму, которая побуждает измерять могущество Божье естественной мерой и признавать за Богом лишь то, что диктует здравый смысл. Но всякому, кто прочтёт наши сочинения, сразу же станет очевидной низость и скверна этой клеветы. Итак, для опровержения их ложных обвинений я отсылаю читателей к изложенному мною учению. Оно вполне ясно свидетельствует о том, что я отнюдь не ограничиваю это таинство пределами человеческого разума и не подчиняю его порядку естества. Я спрашиваю: разве натурфилософы научили нас тому, что Иисус Христос питает наши души своею плотью и кровью, подобно тому как наши тела питаются и поддерживаются хлебом и вином? Откуда у плоти эта способность животворить души? Всякий скажет, что отнюдь не от естественного порядка вещей. Точно так же противоречит человеческому разумению и тот факт, что Плоть Христова становится доступной нам по причастности ко Христу и служит нам пищей. Короче говоря, всякий, кто прикоснётся к нашему учению, будет восхищён проповедуемой нами тайной силой Божьей. А эти ревнители благочестия представляют чудо таким образом, будто без него Бог вообще не способен ничего сделать.

Я вновь настоятельно прошу читателей задуматься над содержанием нашего учения: зависит ли оно от обычного здравого смысла или верою превосходит мир и возносится к Небу. Мы утверждаем, что Иисус Христос нисходит к нам как во внешнем знаке, так и в Духе, нисходит, дабы поистине оживотворить наши души субстанцией своей Плоти и Крови. Кто не понимает, что это возможно лишь вследствие множества чудес, тот более чем глуп. Ведь нет ничего более противного естественному разуму, чем утверждение, что души заимствуют духовную и небесную жизнь от плоти - смертной плоти, зачатой на земле. Нет ничего невероятнее утверждения, что столь далёкие друг от друга вещи, как Небо и земля, не только сопряжены, но и соединены друг с другом, в силу чего наши души питаются от Плоти Христовой, пребывающей на Небесах. Так что пусть эти одержимые перестанут возводить на нас низкую клевету и разжигать ненависть к нам: дескать, мы ограничиваем беспредельное Божье всемогущество. Либо они тяжко заблуждаются, либо бессовестно лгут. Ведь речь идёт не о том, что Бог мог бы сделать, а о том, что Он пожелал сделать. Мы утверждаем, что Он сделал всё, что пожелал. А пожелал Он, чтобы Иисус Христос уподобился своим братьям во всём, кроме греха (Евр 4:1).

Какова природа нашего тела? Не такова ли, что она имеет собственные определённые размеры, занимает конкретное место, доступна зрению и осязанию? Они же спрашивают: разве не мог Бог сделать так, чтобы одно и то же тело находилось в нескольких местах, не занимало какого-то определённого пространства, не имела формы и размера? Безумец! Чего требуешь ты от всемогущества Божьего? Чтобы оно создало тело, которое одновременно было бы телом и не-телом? Это подобно тому, как если бы ты требовал от Бога сотворить свет, который был бы одновременно и светом и тьмой. Но всемогущество Божье желает, чтобы свет был светом, тьма - тьмою, а тело - телом.

Разумеется, если Бог захочет превратить тьму в свет и свет во тьму, Он всегда сможет это сделать. Но когда ты требуешь, чтобы свет и тьма не различались между собою, чего ты добиваешься, как не извращения всего порядка Божественной мудрости? Итак, тело должно быть телом, а дух - духом: каждому творению следует пребывать в согласии с той природой и с тем законом, которые были положены для него Богом. А природа тела такова, что оно находится в определённом месте, обладает собственными определёнными формой и размером. Именно таковым воспринял тело Иисус Христос, придав ему, по свидетельству св. Августина, нетление и славу (Августин. Письма, 187 (Даралану), III, 10 (MPL, XXXIII, 835 p.)), но отнюдь не лишив его телесной природы и подлинности. Ибо Писание очевидно и ясно свидетельствует: Иисус вознёсся на Небо и придёт вновь таким же образом, как видели Его восходящим на Небо (Деян 1:9-11).

25. | Excipiunt, se verbum habere quo palam facta est Dei voluntas²: nempe si illis conceditur, donum interpretationis³ ex Ecclesia profligare quod lucem verbo afferat. Fateor illos habere verbum: sed quale olim Anthropomorphitae, quum Deum 377 corporeum facerent¹: quale Marcion² et Manichaei³, quum fingerent Christi corpus vel caeleste, vel phantasticum. Citabant enim testimonia, Primus Adam e terra terrestris, secundus Adam e caelo caelestis^a [1. Cor. 15. f. 47]⁴. Item, Christus seipsum exinanivit forma servi accepta, et similitudine repertus ut homo [Philip. 2. a. 7]⁵. Verum crassi comestores nullam Dei potentiam esse existimant, nisi monstro in cerebris suis fabricato evertatur totus ordo naturae; quod potius est Deum circunscribere, ubi figmentis nostris appetimus experiri quid possit, Ex quo enim verbo sumpserunt, corpus Christi in caelo visibile esse, latere autem invisibile in terra sub innumeris panis frustulis?⁶ Dicent necessitatem hoc flagitare, ut Christi corpus detur in Coena. Nempe quia carnalem esum ex Christi verbis elicere libuit, suo ipsorum praeiudicio abrepti, necesse habuerunt argutiam hanc excudere, cui reclamat tota Scriptura. Quicquam vero a nobis imminui de potentia Dei, usque eo falsum est, ut nostra doctrina apprime magnificum sit eius elogium. Sed quia semper nos insimulant, fraudari Deum suo honore⁷, dum respuimus quod secundum communem sensum difficile est creditu, licet ore Christi promissum fuerit: iterum respondeo quod nuper⁸, nos in fidei mysteriis sensum communem non consulere, sed placida docilitate et spiritu mansuetudinis, quem commendat Iacobus [Iacob. 1. d. 21], suscipere profectam e caelo doctrinam. Sed in quo ipsi perniciose errant, nos utilem moderationem sequi non diffiteor. Illi auditis Christi verbis, Hoc est corpus meum, miraculum ab eius mente remotissimum imaginantur. Ubi autem ex hoc commento emergunt foedae absurditates, quia iam praecipiti festinatione laqueos induerunt, demergunt se in abyssum omnipotentiae Dei: ut hoc modo veritatis lucem extinguant. Hinc fastuosa illa morositas, Nolumus scire quomodo sub pane lateat Christus, hac ipsius voce contenti, Hoc est corpus meum⁹. Nos vero, ut in tota Scriptura, 378 sanam huius loci intelligentiam non minore obedientia quam cura consequi studemus: neque praepostero fervore temere arripimus et sine delectu quod primum se mentibus nostris ingerit: sed sedula meditatione adhibita, sensum amplectimur quem Spiritus Dei suggerit; quo freti despicimus ex alto quicquid terrenae sapientiae contra opponitur. Imo captivas tenemus mentes nostras, ne verbulo duntaxat obstrepere, ac humiliamus, ne insurgere audeant^a. Hinc nata est expositio verborum Christi, quam ex perpetuo Scripturae usu sacramentis communem esse, omnes in ea mediocriter versati norunt. Nec vero nefas esse nobis ducimus, sanctae Virginis exemplo, in re ardua sciscitari quomodo fieri possit [Luc. 1. d. 34].

25. Ils repliquent qu’ils ont la parolle, par laquelle la volonté de Dieu est liquidée. Voire si on leur concede d’exterminer de l’Eglise le don d’interpretation, par lequel la Parolle soit entendue comme elle doit. Je confesse qu’ils alleguent le texte de l’Escriture, mais tout ainsi que faisoyent jadis les Anthropomorphites, en faisant Dieu corporel. Item, comme Marcion et Manichée, qui faisoyent le corps de Jesus Christ celeste ou fantastique. Car ils alleguoyent ces tesmoignages: Le premier Adam estant de terre, est terrestre: le second Adam, assavoir le Seigneur, est du ciel (1 Cor. 15:47). Item, que Jesus Christ s’est aneanty ayant prins forme de serf, et ayant esté trouvé resembler aux hommes (Phil. 2:7). Mais ces vanteurs semblables à joueurs de passe-passe, n’estiment pas qu’il y ait nulle puissance de Dieu, sinon que par le monstre qu’ils forgent en le ur cerveau, tout ordre de nature soit renversé. Ce qui est plustost borner Dieu, et luy assigner ses rayes, à ce qu’il soit contraint d’obeir à nos fantasies. Car de quelle parolle ont-ils puysé, que le corps de Jesus Christ soit visible au ciel, et cependant qu’il soit caché et invisible sous une infinité de morseaux de pain? Ils allegueront que cela est requis de necessité, à ce que le corps de Jesus Christ soit donné à la Cene. Voire, pource qu’il leur a pleu de tirer des parolles de Jesus Christ une façon charnelle de manger son corps: estans preoccupez de leur fantasie, ils ont esté contraints de forger ceste subtilité, à laquelle toute l’Escriture contredit. Or tant s’en faut que nous amoindrissions en façon que ce soit la puissance de Dieu, qu’il n’y a rien plus propre à la magnifier, que ce que nous enseignons. Mais pource qu’ils ne nous cessent d’accuser que Dieu est fraudé de son honneur, quand nous rejettons ce qui est difficile à croire au sens commun, combien qu’il ait esté promis de Jesus Christ: je respon derechef, comme n’agueres, que nous ne prenons point conseil du sens naturel és mysteres de la foy, mais que nous recevons en toute docilité et esprit de mansuetude, comme sainct Jaques nous exhorte (Jaq. 1:21), tout ce qui procede de Dieu. Cependant nous ne laissons pas de suyvre une moderation utile, pour ne point tomber en erreur si pernicieux, duquel ils sont aveuglez. Car en prenant ces parolles cruement et à la volée, Cecy est mon corps, ils forgent un miracle du tout contraire à l’intention de Jesus Christ. Là dessus beaucoup d’absurditez enormes leur viennent devant les yeux: mais pource que par leur folle hastiveté ils se sont desja jettez au filet, ils se fourrent en l’abysme de la puissance infinie de Dieu, pour estouffer et estaindre toute verité. Et voila dont procede ceste presomption avec un chagrin et desdain, quand ils disent qu’ils ne veulent point savoir comment le corps de Jesus Christ est caché sous le pain: pource qu’ils se contentent de ce mot, Cecy est mon corps. Nous, de nostre costé, mettons peine d’avoir la vraye intelligence de ce passage, comme de tous autres: et y appliquons nostre estude soigneusement et avec obeissance. Et ne concevons pas soudain à l’estourdie et sans discretion ce qui se presente à nos sens: mais apres avoir bien medité et consideré le tout, nous recevons le sens que le sainct Esprit nous suggere. Estans si bien fondez, nous mesprisons tout ce que la sagesse terrienne peut opposer à l’encontre: mesmes nous tenons nos entendemens captifs, et les humilions, à ce qu’ils n’entreprennent point de s’eslever ou gronder contre l’authorité de Dieu. C’est de là que nous est venue ceste exposition que nous tenons, laquelle tous ceux qui sont moyennement versez en l’Escriture, cognoissent et voyent estre commune à tous Sacremens. Aussi suyvans l’exemple de la saincte Vierge, nous n’estimons pas qu’il soit defendu en une chose haute, de demander comment elle se peut faire (Luc. 1:34).

25. They reply, that they have the word in which the will of God is clearly revealed; that is, if they be allowed to banish from the Church the gift of interpretation which elucidates the word. I confess that they have the word and quote the letter of Scripture; but just as did the Anthropomorphites in past ages, who represented God to be corporeal; just as did Marcion and the Manichæans, who attributed to Christ a celestial or visionary body. For they quoted these texts: “The first man is of the earth, earthy; the second man is the Lord from heaven.”¹²⁸⁴ “Christ made himself of no reputation, and took upon him the form of a servant, and was made in the likeness of man.”¹²⁸⁵ These groveling souls imagine that God can have no power, unless the whole order of nature be reversed by the monster which they have fabricated in their own brains; but this is an attempt to circumscribe God, and to measure his power by the fancies of men. For from what word have they learned that the body of Christ is visible in heaven, and yet is on earth, concealed in an invisible manner under innumerable pieces of bread? They will say that necessity requires this, in order to the body of Christ being given in the supper. The truth is, that when they had determined to conclude, from the language of Christ, that his body was 552eaten in a carnal manner, carried away with this prejudice, they found it necessary to invent that subtlety, which the whole tenor of the Scripture contradicts. That we derogate any thing from the power of God, is so far from being true, that our doctrine peculiarly tends to magnify it. But as they never cease to accuse us of defrauding God of his due honour, by a rejection of every thing which natural reason finds it difficult to believe, though promised by the mouth of Christ himself, I repeat the answer which I have lately given, that we consult not natural reason respecting the mysteries of faith, but that, with the placid docility and gentleness of spirit recommended by James,¹²⁸⁶ we receive the doctrine which comes down from heaven. Yet, in a point in which they run into a pernicious error, I admit that we pursue a useful moderation. On hearing the words of Christ, “This is my body,” they imagine a miracle the most distant from his intention. This notion gives birth to prodigious absurdities; but, having already embarrassed themselves by their foolish precipitation, they plunge themselves into the abyss of the Divine omnipotence, in order to extinguish the light of truth. Hence the haughty presumption, with which they profess to have no wish to know how Christ is concealed under the bread, being content with that declaration, “This is my body.” We, on the contrary, with equal obedience and care, endeavour to ascertain the true meaning of this passage, as we do of all others; nor do we, with preposterous eagerness, temerity, and indiscretion, seize the first thought which presents itself to our minds, but after diligent meditation we embrace that sense which the Spirit of God suggests; established in which, we look down with contempt on every opposition made to it by the wisdom of this world; we even impose restraints on our own minds, that they may not dare to utter a word of cavil, and keep them humble to prevent their murmuring against the authority of God. Hence has proceeded that exposition of the words of Christ, which all, who are but moderately versed in the Scripture, know to be agreeable to its invariable usage respecting sacraments. Nor do we esteem it unlawful, in a difficult case, after the example of the holy virgin, to inquire how it can be.¹²⁸⁷

25. Other objections answered.

They object that they have the word by which the will of God has been openly manifested; that is if we permit them to banish from the Church the gift of interpretation, which should throw light upon the word. I admit that they have the word, but just as the Anthropomorphites of old had it, when they made God corporeal; just as Marcion and the Manichees had it when they made the body of Christ celestial or phantastical. They quoted the passages, “The first man is of the earth, earthy; the second man is the Lord from heaven” (1 Cor. 15:47): Christ “made himself of no reputation, and took upon him the form of a servant, and was made in the likeness of men” (Phil. 2:7). But these vain boasters think that there is no power of God unless they fabricate a monster in their own brains, by which the whole order of nature is subverted. This rather is to circumscribe the power of God, to attempt to try, by our fictions, what he can do. From this word, they have assumed that the body of Christ is visible in heaven, and yet lurks invisible on the earth under innumerable bits of bread. They will say that this is rendered necessary, in order that the body of Christ may be given in the Supper. In other words, because they have been pleased to extract a carnal eating from the words of Christ, carried away by their own prejudice, they have found it necessary to coin this subtlety, which is wholly repugnant to Scripture. That we detract, in any respect, from the power of God, is so far from being true, that our doctrine is the loudest in extolling it. But as they continue to charge us with robbing God of his honour, in rejecting what, according to common apprehension, it is difficult to believe, though it had been promised by the mouth of Christ; I answer, as I lately did, that in the mysteries of faith we do not consult common apprehension, but, with the placid docility and spirit of meekness which James recommends (James 1:21), receive the doctrine which has come from heaven. Wherein they perniciously err, I am confident that we follow a proper moderation. On hearing the words of Christ, this579is my body, they imagine a miracle most remote from his intention; and when, from this fiction, the grossest absurdities arise, having already, by their precipitate haste, entangled themselves with snares, they plunge themselves into the abyss of the divine omnipotence, that, in this way, they may extinguish the light of truth.¹ Hence the supercilious moroseness. We have no wish to know how Christ is hid under the bread: we are satisfied with his own words, “This is my body.” We again study, with no less obedience than care, to obtain a sound understanding of this passage, as of the whole of Scripture. We do not, with preposterous fervour, rashly, and without choice, lay hold on whatever first presents itself to our minds; but, after careful meditation, embrace the meaning which the Spirit of God suggests.Trusting to him, we look down, as from a height, on whatever opposition may be offered by earthly wisdom. Nay, we hold our minds captive, not allowing one word of murmur, and humble them, that they may not presume to gainsay. In this way, we have arrived at that exposition of the words of Christ, which all who are moderately versant in Scripture know to be perpetually used with regard to the sacraments. Still, in a matter of difficulty, we deem it not unlawful to inquire, after the example of the blessed Virgin, “How shall this be?” (Luke 1:34).

25. Zij voeren aan, dat ze een woord hebben, waardoor Gods wil bekend gemaakt is, namelijk indien men hun toestaat de gave der uitlegging, die aan het Woord licht aanbrengt, uit de kerk te vernietigen. Ik erken, dat ze een woord hebben, maar zulk een woord, als oudtijds de Antropomorfieten hadden, toen ze een lichamelijke God maakten, als Marcion en de Manichaeën hadden, toen ze verzonnen, dat Christus' lichaam of hemels was of een schijnlichaam. Want ze haalden deze getuigenissen aan: "De eerste mens is uit de aarde, aards, de tweede mens is uit de hemel, hemels." Evenzo: "Christus heeft zichzelf vernietigd, de gestaltenis eens dienstknechts aangenomen hebbend en is de mens gelijk bevonden." Maar deze grove eters menen, dat God geen macht heeft, tenzij door een in hun hersens gefabriceerd wangedrocht de gehele orde der natuur omvergeworpen wordt; hetwelk veeleer is God te beperken, wanneer we door onze verzinsels begeren te beproeven, wat Hij vermag. Want uit welk woord hebben zij dit genomen, dat het lichaam van Christus in de hemel zichtbaar is, maar op de aarde onzichtbaar schuilt onder ontelbare stukjes brood! Zij zullen zeggen, dat de noodzaak dit eist, dat het lichaam van Christus in het Avondmaal wordt gegeven. Immers omdat ze het vleselijk eten aan de woorden van Christus hebben willen ontlenen, zijn ze, door hun eigen voordeel meegesleept, gedwongen geweest deze scherpzinnigheid te smeden, waar de gehele Schrift tegenin gaat. En dat door ons iets van de macht Gods wordt afgedaan, is zo onjuist, dat door onze leer die macht in het bijzonder verheerlijkt wordt. Maar omdat ze ons altijd beschuldigen, dat God van zijn eer beroofd wordt, doordat wij verwerpen hetgeen naar het algemeen gevoelen moeilijk is om te geloven, ook al is het door de mond van Christus beloofd: zo antwoord ik wederom hetzelfde als kort te voren, dat wij in de verborgenheden des geloofs het algemeen gevoelen niet raadplegen, maar met rustige leerzaamheid en de geest der zachtmoedigheid, die Jacobus (Jac. Jac. 1:21) ons aanbeveelt, de leer aanvaarden, die uit de hemel afkomstig is. Maar ik ontken niet, dat wij een heilzame matigheid in acht nemen in datgene, waarin zij verderfelijk dwalen. Wanneer zij de woorden van Christus: "Dit is mijn lichaam" gehoord hebben, verbeelden zij zich een wonder, dat van zijn geest zeer ver verwijderd is. En wanneer uit dit verzinsel schandelijke ongerijmdheden opduiken, dan doen zij zichzelf, omdat ze reeds door een overijlde haast zich in deze strikken verward hebben, neerdalen in de afgrond van Gods almacht, om op die manier het licht der waarheid te doven. Van hier die trotse eigenzinnigheid: wij willen niet weten, hoe Christus onder het brood schuilt, maar zijn tevreden met dit zijn woord: "Dit is mijn lichaam.". Wij echter trachten, evenals in de ganse Schrift, het gezonde inzicht in deze plaats met niet minder gehoorzaamheid dan zorg te verkrijgen, en wij grijpen niet met verkeerde onstuimigheid en zonder onderscheiding aan hetgeen zich het eerst aan onze geest voordoet, maar met gebruikmaking van naarstige overdenking omhelzen wij de zin, die de Geest Gods ons ingeeft. En daarop vertrouwend zien wij uit de hoogte neer op alle aardse wijsheid, die er tegenover gesteld wordt. Ja wij houden onze gemoederen gevangen, opdat ze zelfs niet een woordje zouden durven tegenspreken, en vernederen ze, opdat ze zich niet zouden durven verheffen. Hieruit is ontstaan de uitlegging van de woorden van Christus, die volgens het voortdurend gebruik der Schrift aan de sacramenten gemeen is, gelijk wij allen weten, die in haar een weinig geoefend zijn. En wij menen niet, dat het ons niet geoorloofd is, volgens het voorbeeld der heilige maagd (Luc. 1:34) in een moeilijke zaak te onderzoeken, hoe die zou kunnen geschieden.

25. Das Wort erfordert Verständnis und Auslegung

Sie stellen demgegenüber die Behauptung auf, sie hätten das Wort, in dem Gottes Wille offenbar gemacht sei. Ja, freilich – wenn man ihnen erlaubt, die Gabe der Auslegung, die dem Worte Licht zuträgt, aus der Kirche zu entfernen!

963 Ich gebe zu, daß sie das Wort haben – aber so, wie es vorzeiten die Anthropomorphiten hatten, als sie sich einen leiblichen Gott machten, oder wie es Marcion und die Manichäer besaßen, als sie sich Christi Leib als himmlischen oder als Scheinleib dachten. Denn auch diese Leute führten Schriftzeugnisse an; so etwa: „Der erste Adam ist von der Erde und irdisch, der zweite Adam ist vom Himmel und himmlisch“ (1. Kor. 15,47; ungenau). Oder ebenso: „Christus entäußerte sich selbst und nahm Knechtsgestalt an und wurde nach seiner Ähnlichkeit wie ein Mensch erfunden“ (Phil. 2,7; ungenau).

Aber diese groben Esser meinen, es gäbe keine Macht Gottes, wenn nicht von dem Ungetüm, das sie sich in ihrem Hirn zusammengemacht haben, die ganze Ordnung der Natur auf den Kopf gestellt wird – und das heißt doch nun vielmehr, „Gott Grenzen zu setzen“ (wie sie es mir vorwerfen!), wenn wir mit unseren eigenen Hirngespinsten in Erfahrung zu bringen trachten, was er vermag. Denn aus was für einem Wort haben sie es entnommen, daß der Leib Christi im Himmel sichtbar sei, auf Erden aber unsichtbar unter zahllosen Stücken Brotes verborgen liege? Sie werden sagen, das erfordere eben die Notwendigkeit, daß Christi Leib im Abendmahl ausgeteilt werde. Es ist eben so: weil es ihnen gefallen hat, aus den Worten Christi das fleischliche Essen (seines Leibes) abzuleiten, so sind sie nun von ihrem eigenen vorgefaßten Urteil mitgerissen worden und haben es für notwendig gehalten, diese Spitzfindigkeit zu erdenken, gegen welche die ganze Schrift Einspruch erhebt.

Die Behauptung aber, wir verkleinerten irgendwie Gottes Macht, ist so verkehrt, daß sein Lobpreis durch unsere Lehre in besonderer Weise verherrlicht wird. Aber weil sie uns immerfort verdächtigen, wir raubten Gott seine Ehre, indem wir von uns wiesen, was nach dem gesunden Menschenverstand schwer zu glauben sei, selbst wenn es Christus mit eigenem Munde verheißen hätte – so gebe ich wiederum, wie oben bereits, die Antwort, daß wir bei den Geheimnissen des Glaubens den gesunden Menschenverstand nicht zu Rate ziehen, sondern in friedsamer Gelehrigkeit und im Geiste der „Sanftmut“, den uns Jakobus anbefiehlt (Jak. 1,21), die vom Himmel ausgegangene Lehre annehmen.

Jedoch verhehle ich nicht, daß wir da, wo sie verderblich in die Irre gehen, eine nutzbringende Mäßigung walten lassen. Wenn sie die Worte Christi vernehmen: „Das ist mein Leib“, so erdenken sie sich ein Wunder, das von dem, was er meinte, sehr weit entfernt ist. Sobald sich aber dann aus diesem Hirngespinst üble Widersinnigkeiten ergeben, da versenken sie sich, weil sie sich schon in ihrer überstürzten Hast in Stricke verwickelt haben, in den Abgrund der Allmacht Gottes, um auf diese Weise das Licht der Wahrheit zum Erlöschen zu bringen. Daher kommt dann dieser aufgeblasene Eigensinn (daß sie sagen): Wir wollen nicht wissen, in welcher Weise Christus unter dem Brote verborgen liegt, sondern geben uns mit seinem eigenen Wort zufrieden: „Das ist mein Leib“. Wir aber streben, wie bei der ganzen Schrift, danach, das gesunde Verständnis dieser Stelle mit ebensoviel Gehorsam wie Sorgfalt zu erlangen, und wir reißen nicht in verkehrtem Ungestüm ohne Nachdenken und ohne Auswahl an uns, was sich zuerst unseren Sinnen aufdrängt, sondern lassen eine fleißige Erwägung eintreten und nehmen den Sinn an, den uns der Geist Gottes eingibt; auf ihn setzen wir unser Vertrauen – und dann sehen wir von der Höhe auf alles herunter, was sich an irdischer Weisheit dawider setzt. Ja, wir halten unseren Verstand gefangen, daß er nicht einem einzigen Wörtlein zu widersprechen, und demütigen ihn, daß er sich nicht dagegen zu empören wagt. Daraus ist die Auslegung der Worte Christi entstanden, von der alle, die in ihr nur einigermaßen erfahren sind, wohl wissen, daß sie auf Grund der dauernden Gepflogenheiten der Schrift den Sakramenten gemeinsam ist. Wir halten aber auch nicht dafür, daß es uns verwehrt sei, nach 964 dem Beispiel der heiligen Jungfrau bei einer schwerverständlichen Sache danach zu forschen: „Wie soll das zugehen?“ (Luk. 1,34).

25. Beantwoording van etlike besware oor die vertolking van Christus se woorde: "Dit is my liggaam ’

Hulle opper die beswaar dat hulle die Woord het waarin God se wil geopenbaar is¹⁷⁴ - natuurlik net as dit hulle gegun word om die gawe van 1711 vertolking¹⁷⁵ wat lig op die Woord werp, uit die kerk uit te dryf. Ek erken dat hulle die Woord het, maar dit is ’n Woord soos die Antropomorfiete¹⁷⁶ eertyds gehad het toe hulle ’n liggaamlike God gemaak het; soosMarcion en die Manicheërs toe hulle die versinsel geskep het dat die liggaam van Christus hemels of ’n skynbeeld was.¹⁷⁷ Hulle het immers ook Skrifgetuienis aangehaal: ‘Die eerste Adam was aards uit die aarde; die tweede Adam is hemels uit die hemel’.¹⁷⁸ Net so: ‘Christus het Homself ontledig en die gestalte van ’n slaaf aangeneem en ’n gelykenis soos ’n mens gekry’.¹⁷⁹

Maar hierdie growwe smulpape dink dat God geen mag het behalwe as die hele natuurorde deur ’n gedrog wat in hulle harsings gesmee is, omvergewerp word nie. Dit beteken eerder dat ons God inperk wanneer ons met ons versinsels streef om op die proef te stel waartoe Hy in staat is. Uit watter woord het hulle immers die inligting geput dat die liggaam van Christus in die hemel sienlik, maar op die aarde in ontelbare  krummels brood verskuil is?¹⁸⁰ Hulle sal sê dat nood vereis dat die liggaam van Christus in die nagmaal gegee word. Dit is naamlik omdat hulle ’n vleeslike ete na aanleiding van Christus se woorde wil aflei, en meegesleur deur hulle eie vooroordeel, het hulle dit as noodwendig beskou om hierdie spitsvondigheid te smee waarteen die hele Skrif sy stem verhef. Dat iets van God se mag deur ons ingekort word, is ewe vals; inteendeel: ons leer is ’n besonderlike grootse loflied vir sy mag.

Hulle beskuldig ons egter altyd daarvan dat ons God sy eer ontneem¹⁸¹ wanneer ons volgens hulle iets verwerp wat volgens die algemene gevoel moeilik is om te glo ofskoon dit deur Christus se eie mond beloof is. Daarom antwoord ek weer eens soos tevore¹⁸² dat ons in die verborgenhede van die geloof nie die algemene gevoel raadpleeg nie maar dat ons met kalm leersaamheid en met die gees van sagmoedigheid wat Jakobus aanbeveel,¹⁸³ die leer aanneem wat uit die hemel gekom het. Maar ek ontken nie dat ons in die opsig waarin hulle tot hulle verderf dwaal, ’n nuttige matigheid volg nie. Wanneer hulle Christus se woorde hoor: “Dit is my liggaam”, beeld hulle hulle ’n wonderwerk in wat uiters ver van sy bedoeling af weg is. En wanneer uit hierdie 1712 verdigsel skandelike ongerymdhede te voorskyn tree, omdat hulle hulle reeds deur hulle voortvarende haas in strikke verstrik het, sink hulle in die afgrond van God se almag weg om so die lig van die waarheid uit te blus.

Hieruit ontstaan hulle hooghartige kleingeestigheid: “Ons wil nie weet hoe Christus onder die brood verborge is nie, maar ons is tevrede met die verklaring: ‘Dit is my liggaam’”.¹⁸⁴ Aan die ander kant streef ons daarna om, soos in die geval van die hele Skrif, gesonde begrip van hierdie aanhaling met nie minder gehoorsaamheid as sorgvuldigheid te verkry nie. Ons gryp trouens nie onbesonne die eerste en beste ding wat in ons gedagtes opkom, uit oordrewe ywer en sonder onderskeid aan nie, maar ons span versigtige nadenke in en omhels die betekenis wat die Gees van God aan ons voorsien. En hierop steun ons en minag uit die hoogte alle aardse wysheid wat daarteen gestel word. Ja, ons hou ons verstand gevange sodat dit nie kan waag om selfs met een woordjie daarteen in opstand te kom nie en hou dit nederig sodat ons verstand hom nie daarteen verhef nie. Hieruit het die verklaring van Christus se woorde ontstaan wat die sakramente volgens algemene Skrifgebruik gemeenskaplik het, en wat almal wat hulle maar net effens daarmee bemoei, ken. Ons ag ons dit trouens ook nie geoorloof om soos die heilige maagd in ’n moeilike onderwerp ondersoek in te stel hoe dit moontlik kan gebeur nie.¹⁸⁵

25.  Наши противники отвечают, что у них есть слово, разъясняющее волю Божью. Но позволим ли мы им истребить в Церкви дар истолкования, в силу которого слово понимается должным образом? Я признаю, что они ссылаются на текст Писания. Но как? Так, как некогда ссылались на него антропоморфиты, доказывая телесность Бога; или как Маркион и манихеи, утверждавшие, что тело Иисуса Христа призрачно и обладает небесной природой. Они тоже ссылались на свидетельства Писания: первый Адам - из земли, перстный; второй Адам, то есть Господь, - с Неба, небесный (1 Кор 15:47). И ещё: Иисус Христос «уничижил Себя самого, приняв образ раба, сделавшись подобным человекам и по виду став как человек» (Флп 2:7). Но эти фигляры полагают, что всемогущество Божье существует только благодаря чуду, измысленному ими и опровергающему весь естественный порядок вещей. А это значит ограничивать всемогущество Бога, указывать Ему пределы, заставляя Его подчиняться нашим фантазиям. Откуда они взяли, что тело Иисуса Христа видимо присутствует на Небе и в то же время невидимо таится в бесконечном числе кусков хлеба? Наши противники ответят, что это необходимо для того, чтобы тело Иисуса Христа было доступно для причащения на Вечере. Они говорят так потому, что им угодно усматривать в словах Иисуса Христа указание на телесный способ вкушения его тела. Погружённые в свои фантазии, они попросту вынуждены измыслить эту уловку, противоречащую всему тексту Писания.

Мы же весьма далеки от того, чтобы каким бы то ни было образом умалять всемогущество Бога. Напротив, ничто не служит так его возвеличению, как наше учение. Однако наши противники не перестают обвинять нас в том, что мы бесчестим Бога: мы якобы отрицаем то, что представляется невероятным здравому смыслу, хотя бы это и было сказано Иисусом Христом. На это я вновь отвечу, как и прежде (.24), что в таинствах веры мы отнюдь не спрашиваем совета у естественного разума, но в кротости и смирении (как призывает нас апостол Иаков - Иак 1:21) принимаем всё исходящее от Бога. В то же время мы не отказываемся от полезной сдержанности, хранящей нас от того пагубного заблуждения, которое ослепило наших противников. Буквально и легковесно понимая слова: «Сие есть Тело Моё», - они изобретают некое чудо, абсолютно противоречащее намерению Иисуса Христа. Им самим очевидно то множество нелепостей, которое отсюда следует. Но ступив на эту тропу в своей безумной поспешности, теперь они уже бросаются в глубины бесконечного всемогущества Божьего, чтобы заглушить и загасить всякую истину. Вот откуда идёт то горькое и презрительное высокомерие, с которым они говорят, что вовсе не желают знать, каким образом тело Иисуса таится в хлебе, ибо довольствуются его словами: «Сие есть Тело Моё».

Мы же, со своей стороны, стараемся проникнуть в истинный смысл этого речения, как и всех прочих, и прилагаем к тому смиренное усердие. При этом мы не хватаемся без разбора за любое пришедшее на ум толкование, но по внимательном размышлении и рассмотрении принимаем тот смысл, который подсказывает Св. Дух. Имея такое надёжное основание, мы презираем всё, что может противопоставить ему земная мудрость. Более того, мы усмиряем и удерживаем наш разум, дабы он не превозносился и не восставал против авторитета Бога. Отсюда и берёт начало наше толкование, которое все мало-мальски сведущие в Писании люди признают общим для всех таинств. Итак, следуя примеру Святой Девы, мы не считаем запретным спросить о высшем: «Как будет это?» (Лк 1:34)

26. Sed quia nihil ad confirmandam piorum fidem magis valebit, quam ubi didicerint, quam posuimus doctrinam ex puro Dei verbo sumptam esse, eiusque authoritati inniti: hoc quoque qua potero brevitate planum faciam. Corpus Christi, ex quo resurrexit, non Aristoteles, sed Spiritus sanctus tradit finitum esse¹, ac caelo comprehendi usque ad ultimum diem². Nec me latet, locos, qui in hanc rem citantur, secure ab ipsis eludi. Quoties dicit Christus se abiturum relicto mundo [Iohan. 14. b. 12. d. 28], excipiunt, discessum illum nihil aliud esse quam mutationem mortalis status³. Atqui hoc modo non substitueret Christus Spiritum sanctum supplendo, ut loquuntur, absentiae suae defectui: quando in illius locum non succedit, nec rursum descendit Christus ipse ex caelesti gloria, ut conditionem mortalis vitae susciperet. Certe adventus Spiritus et ascensus Christi antitheta sunt: ideoque fieri non potest ut eodem modo secundum carnem nobiscum habitet Christus, quo Spiritum suum mittit. Adde quod diserte exprimit, se cum discipulis non semper fore in mundo⁴. Hoc etiam dictum pulchre sibi diluere videntur: quasi neget Christus se pauperem et miserum semper fore, vel necessitatibus caducae vitae obnoxium⁵. Atqui circunstantia loci palam reclamat: quando non agitur de egestate et inopia, vel misero terrenae vitae statu, sed de cultu et honore. Unctio discipulis non placebat, quod putarent supervacuum et inutilem esse sumptum, et luxuriae affinem: ideoque in pauperes impensum maluissent pretium illud, quod male profusum fuisse putabant. Respondet Christus se non semper fore praesentem, 379 ut tali honore colatur [Mat. 26. b. 11]¹. || ^aNec aliter exposuit Augustinus, cuius haec minime ambigua sunt verba^b, || Quum diceret Christus, Me non semper habebitis vobiscum, loquebatur de praesentia corporis. Nam secundum maiestatem suam, secundum providentiam, secundum ineffabilem et invisibilem gratiam, impletur quod ab eo dictum est, Ecce, ego vobiscum sum usque ad consummationem seculi [Mat. 28. d. 20]; secundum carnem vero quam verbum assumpsit, secundum id quod de Virgine natus est, secundum id quod a Iudaeis comprehensus est^c, quod ligno confixus, quod de cruce depositus, quod linteis involutus, quod in sepulchro conditus, quod in resurrectione manifestatus: Non semper habebitis me vobiscum. Quare? Quoniam conversatus est secundum corporis praesentiam quadraginta diebus cum discipulis suis, et deducentibus eis videndo non sequendo ascendit². Non est hic: ibi enim sedet ad dexteram Patris^{d 3}. Et tamen hic est: quia non recessit praesentia maiestatis⁴. Aliter secundum praesentiam maiestatis, semper habemus Christum; secundum praesentiam carnis recte dictum est, Me autem non semper habebitis⁵. Habuit enim Ecclesia secundum praesentiam carnis paucis diebus: modo fide tenet, oculis non videt [Tract. in Iohannem 50]^{e 6}. Ubi (ut hoc quoque breviter annotem)^f tribus modis eum nobis praesentem facit^g, maiestate, providentia, ineffabili gratia, sub qua mirificam istam corporis et sanguinis eius communionem comprehendo: modo Spiritus sancti virtute fieri intelligamus, non fictitia illa corporis ipsius sub elemento inclusione^h. || Siquidem carnem se habere et ossa Dominus noster testatus est quae palpari et videri possent⁷. Et Abire ac Ascendere, non speciem ascendentis 380 abeuntisque dare significant, sed vere id facere quod verba sonant. || Ergone, dicet quispiam, certam caeli regionem Christo assignabimus? Ego autem cum Augustino respondeo, curiosissimam esse hanc et supervacaneam quaestionem, modo tamen in caelo esse credamus [Libr. de fide et symb. ca. 6]¹.

26. Mais pource qu’il n’y aura rien plus propre à confermer la foy des enfans de Dieu, que quand il leur sera monstré que la doctrine que j’ay mise cy dessus est purement tirée de l’Escriture, et appuyée sur l’authorité d’icelle, je liquideray ce poinct en bref. Ce n’est pas Aristote, mais le sainct Esprit qui enseigne que le corps de Jesus Christ, apres estre resuscité des morts, demeure en sa mesure, et est receu au ciel jusques au dernier jour. Je n’ignore pas que nos adversaires ne font que hocher la teste de tous les passages que nous alleguons. Toutes fois et quantes que Jesus Christ dit qu’il s’en ira en laissant le monde (Jean 14:12, 28; 16:7, 28), ils repliquent que tel departement n’est autre chose qu’un changement de son estat mortel. Mais si ainsi estoit, Jesus Christ ne substitueroit point le sainct Esprit pour suppleer au defaut de son absence, veu qu’il ne luy succede point. Comme aussi Jesus Christ n’est pas descendu derechef de sa gloire celeste pour prendre condition mortelle. Certes l’advenement du sainct Esprit en ce monde, et l’ascension de Christ sont choses opposites. Et pourtant il est impossible qu’il habite en nous selon la chair en telle façon qu’il envoye son Esprit. Davantage, il prononce clairement, qu’il ne sera pas tousjours avec ses disciples au monde (Matth. 26:11). Il leur semble qu’ils feront escouler ceste sentence, en disant que Jesus Christ a simplement entendu qu’il ne seroit pas tousjours povre et diseteux, pour avoir besoin de secours. Mais la circonstance du lieu leur contredit, veu qu’il n’est point là question de povreté ny indigence, ou d’autres miseres de la vie terrienne, mais de luy faire honneur. L’onction faite par la femme ne plaisoit point aux disciples: pource qu’il leur sembloit que c’estoit une despense superflue et inutile, mesme une pompe excessive et à condamner. Ainsi ils eussent mieux aymé qu’on eust distribué aux povres le prix de l’onguent, qui avoit esté mal espandu à leur advis. Jesus Christ dit qu’il ne sera pas tousjours present pour recevoir tel honneur. Et sainct Augustin n’expose point autrement ce passage duquel les parolles qui s’ensuyvent ne sont point obscures: Quand Jesus Christ disoit, Vous ne m’aurez point tousjours avec vous: il parloit de la presence de son corps. Car selon sa majesté, selon sa providence, selon sa grace invisible, ce qu’il a promis ailleurs est accompli, Je seray avec vous jusques à la fin du monde: mais selon la nature humaine qu’il a prinse, selon ce qu’il est nay de la Vierge, selon ce qu’il a esté crucifié et ensevely, selon ce qu’il est resuscité, ceste sentence est accomplie, Vous ne m’aurez point tousjours avec vous. Pourquoy cela? Pource que selon le corps il a conversé quarante jours avec ses disciples: et eux le suyvans de veue, et non point allans apres, il est monté au ciel, et n’est plus icy. Et toutesfois il est tousjours icy, d’autant qu’il ne s’est point retiré par la presence de sa majesté. Item, Nous avons tousjours Christ avec nous selon la presence de sa majesté: selon la presence de sa chair, il a dit, Vous ne m’aurez point tousjours avec vous. Car l’Eglise l’a eu present pour peu de jours selon le corps: maintenant elle le tient par foy, mais elle ne le voit point des yeux.¹⁸¹ (Matth. 28:20). Nous voyons comment ce sainct Docteur constitue la presence de Jesus Christ avec nous en trois choses: assavoir en sa majesté, en sa providence et en sa grace indicible: sous laquelle grace je compren la communion qu’il nous donne en son corps et en son sang. Ainsi nous voyons qu’il ne le faut point enclorre dedans le pain: car il a tesmoigné qu’il avoit chair et os, qui pouvoyent estre touchez et veuz. Et S’en aller et Monter, ne signifie pas faire semblant de s’en aller et monter: mais est vrayement faire ce que les parolles chantent. Mais quelcun demandera, s’il faut assigner quelque region du ciel à Christ. A quoy je respon avec sainct Augustin, que ceste question est trop curieuse et superflue: moyennant que nous croyons qu’il est au ciel, c’est assez¹⁸².

26. But as nothing will be more effectual to confirm the faith of true believers, than a knowledge that the doctrine which we have advanced is drawn from the pure word of God, and rests upon its authority, I will demonstrate this with all possible brevity. It is not from Aristotle, but from the Holy Spirit, that we have learned that the body of Christ, since its resurrection, is limited, and received into heaven till the last 553day. I am fully aware that our adversaries contemptuously elude the passages which are adduced for this purpose.¹²⁸⁸ Whenever Christ speaks of his approaching departure from the world, they reply that this departure was nothing more than a change of his mortal state. But if this were correct, Christ would not substitute the Holy Spirit to supply the defect of his absence, as they express it, since the Spirit does not succeed to his place, nor does Christ himself descend again from the glory of heaven to assume the condition of this mortal life. The advent of the Spirit, and the ascension of Christ, are clearly opposed to each other; and, therefore, it is impossible for Christ to dwell with us, according to his flesh, in the same manner in which he sends his Spirit. Besides, he expressly declares that he shall not always be with his disciples in the world.¹²⁸⁹ This declaration also they think they have completely explained away, by saying that Christ merely intended that he should not always be poor and mean, and exposed to the necessities of this transitory life. But they are evidently contradicted by the context, which relates, not to his poverty, or indigence, or any of the miseries of this life, but to his reception of respect and honour. The unction performed by the woman displeased the disciples, because they thought it an unnecessary and useless expense, bordering on luxury; and, therefore, they wished that the value of the ointment, which they considered as improperly lavished, had been distributed to the poor. Christ said, that he should not always be present to receive such honour. Augustine has given the same explanation of this passage, in the following explicit language:—“When Christ said, Me ye have not always with you, he spoke of the presence of his body. For according to his majesty, his providence, and his ineffable and invisible grace, is accomplished what he said on another occasion—Lo, I am with you always, even to the end of the world; but, with respect to the body, which the Word assumed, which was born of the virgin, which was apprehended by the Jews, which was affixed to the tree, which was taken down from the cross, which was wrapped in linen clothes, which was laid in the sepulchre, which was manifested at the resurrection, this declaration is fulfilled—Me ye have not always with you. Why? Because in his corporeal presence he conversed with his disciples for forty days, and while they were attending him, seen, but not followed by them, he ascended to heaven. He is not here; for he sits at the right hand of the Father: and yet he is here; for he has not withdrawn the presence of his majesty: otherwise, according to the presence of his majesty, we have 554Christ always with us; but, with respect to his corporeal presence, he said with truth, Me ye have not always with you. For the Church had his bodily presence for a few days; now it retains him by faith, but does not behold him with corporeal eyes.” Here let us briefly remark, this father represents Christ as present with us in three respects—in his majesty, his providence, and his ineffable grace; under the last of which I comprehend the wonderful communion of his body and blood; only we must understand this to be effected by the power of the Holy Spirit, and not by a fictitious enclosure of his body under the bread. For our Lord has declared that he has flesh and bones, capable of being felt and seen; and to go away and to ascend import not a mere appearance of ascent and departure, but an actual performance of that which the words express. Shall we, then, it will be said by some, assign to Christ a particular district of heaven? I reply, with Augustine, that this question is too curious, and altogether unnecessary; provided we believe that he is in heaven, that is enough.

26. The orthodox view further confirmed. I. By a consideration of the reality of Christ’s body. II. From our Saviour’s declaration that he would always be in the world. This confirmed by the exposition of Augustine.

But as nothing will be more effectual to confirm the faith of the pious than to show them that the doctrine which we have laid down is taken from the pure word of God, and rests on its authority, I will make this plain with as much brevity as I can. The body with which Christ rose is declared, not by Aristotle, but by the Holy Spirit, to be finite, and to be contained in heaven until the last day. I am not unaware how confidently our opponents evade the passages which are quoted to this effect. Whenever Christ says that he will leave the world and go away (John 14:2, 28), they reply, that that departure was nothing more than a change of mortal state. Were this so, Christ would not substitute the Holy Spirit, to supply, as they express it, the defect of his absence, since he does not succeed in place of him, nor, on the other hand, does Christ himself descend from the heavenly glory to assume the condition of a mortal life. Certainly the advent of’ the Spirit and the ascension of Christ are set against each other, and hence it necessarily follows that Christ dwells with us according to the flesh, in the same way as that in which he sends his Spirit. Moreover, he distinctly says that he would not always be in the world with his disciples (Mt. 26:11). This saving, also, they think they admirably dispose of, as if it were a denial by Christ that he would always be poor and mean, or liable to the necessities of a fading life. But this is plainly repugnant to the context, since reference is made not to poverty and want, or the wretched condition of an earthly life, but to worship and honour.580The disciples were displeased with the anointing by Mary, because they thought it a superfluous and useless expenditure, akin to luxury, and would therefore have preferred that the price which they thought wasted should have been expended on the poor. Christ answers, that he will not be always with them to receive such honour. No different exposition is given by Augustine, whose words are by no means ambiguous. When Christ says, “Me ye have not always,” he spoke of his bodily presence. In regard to his majesty, in regard to his providence, in regard to his ineffable and invisible grace, is fulfilled what he said: “Lo, I am with you alway, even unto the end of the world” (Mt. 28:20); but in regard to the flesh which the Word assumed—in regard to that which was born of the Virgin—in regard to that which was apprehended by the Jews,nailed to the tree, suspended on the cross, wrapt in linen clothes, laid in the tomb, and manifested in the resurrection,—“Me ye have not always.” Why? Since he conversed with his disciples in bodily presence for forty days, and, going out with them, ascended, while they saw but followed not. He is not here, for he sits there, at the right hand of the Father. And yet he is here: for the presence of his majesty is not withdrawn. Otherwise, as regards the presence of his majesty, we have Christ always; while, in regard to his bodily presence, it was rightly said, “Me ye have not always.” In respect of bodily presence, the Church had him for a few days: now she holds him by faith, but sees him not with the eye (August. Tract. in Joann. 50). Here (that I may briefly note this) he makes him present with us in three ways—in majesty, providence, and ineffable grace; under which I comprehend that wondrous communion of his body and blood, provided we understand that it is effected by the power of the Holy Spirit, and not by that fictitious enclosing of his body under the element, since our Lord declared that he had flesh and bones which could be handled and seen. Going away, and ascending, intimate, not that he had the appearance of one going away and ascending, but that he truly did what the words express. Some one will ask, Are we then to assign a certain region of heaven to Christ? I answer with Augustine, that this is a curious and superfluous question,provided we believe that he is in heaven.

26. Maar omdat niets van meer kracht zal zijn tot het versterken van het geloof der vromen, dan wanneer ze leren, dat de leer, die wij gegeven hebben, uit het zuivere Woord Gods genomen is en op het gezag daarvan steunt, zal ik dit zo kort mogelijk duidelijk maken. Niet Aristoteles, maar de Heilige Geest leert, dat het lichaam van Christus na de opstanding begrensd is en in de hemel is tot de laatste dag toe. En het ontgaat mij niet, dat de plaatsen, die tot bewijs hiervan worden aangehaald, rustig door hen worden ontweken. Telkens als Christus zegt (Joh. 14:12,28) dat Hij zal weggaan en de wereld verlaten, zeggen zij, dat dat weggaan niets anders is dan een verandering van de sterfelijke staat. Maar als dat zo was, zou Christus ook niet de Heilige Geest in zijn plaats stellen, om, gelijk men zegt, het gebrek zijner afwezigheid te vervullen; waar de Heilige Geest dan niet in zijn plaats komt, en ook Christus zelf niet weder neerdaalt uit de hemelse heerlijkheid om de staat van het sterfelijke leven aan te nemen. Ongetwijfeld, de komst des Geestes en de hemelvaart van Christus zijn tegenovergestelde dingen: en daarom is het onmogelijk, dat Christus op dezelfde wijze naar het vlees bij ons zou wonen, waarop Hij zijn Geest zendt. Daar komt bij, dat Hij uitdrukkelijk zegt, dat Hij niet altijd met de discipelen in de wereld zal zijn. Ook dit gezegde menen zij keurig te weerleggen door te zeggen, dat Christus daarmee te kennen geeft, dat Hij niet altijd arm en ellendig zal zijn of aan de noodzakelijkheid van het veranderlijke leven onderworpen. Maar het tekstverband der plaats gaat daar duidelijk tegen in: want er wordt niet gesproken over armoede en gebrek, of over de ellendige staat van het aardse leven, maar over dienst en eerbetoon. De zalving behaagde de discipelen niet, omdat ze meenden, dat de uitgave overbodig en onnuttig en bijna weelderig was, en daarom zouden ze liever gewild hebben, dat die prijs aan de armen besteed was, van welke zij meenden, dat hij ten onrechte verkwist was. Christus antwoordt, dat Hij niet altijd tegenwoordig zal zijn om met zulk een eer gediend te worden (Matt. 26:11) Ook Augustinus heeft het zo uitgelegd, wiens geenszins onduidelijke woorden deze zijn¹ : "Toen Christus zeide: "Gij zult mij niet altijd met u hebben", sprak Hij over de tegenwoordigheid van zijn lichaam. Want naar zijn majesteit, naar zijn voorzienigheid, naar zijn onuitsprekelijke en onzichtbare genade wordt vervuld, hetgeen door Hem gezegd is: "Ziet, Ik ben met ulieden tot de voleinding der wereld"; maar naar het vlees, hetwelk het Woord heeft aangenomen, naar het feit, dat Hij uit de maagd geboren is, door de Joden gevangen, aan het kruis gehecht, van het kruis afgenomen, in doeken gewikkeld, in het graf gelegd en in de opstanding geopenbaard is, zegt Hij: "Gij zult Mij niet altijd met u hebben." Waarom? Omdat Hij naar de tegenwoordigheid van zijn lichaam veertig dagen met zijn discipelen verkeerd heeft, en naar de hemel is opgevaren, terwijl zij Hem volgden met de ogen, maar niet met de voeten. Hij is hier niet, maar Hij zit daar aan de rechterhand des Vaders. En toch is Hij hier, omdat de tegenwoordigheid zijner majesteit niet is geweken. Op een andere wijze, naar de tegenwoordigheid zijner majesteit, hebben wij Christus altijd; naar de tegenwoordigheid des vleses is terecht gezegd: "Maar Mij zult gij niet altijd hebben.". Want de kerk heeft Hem naar de tegenwoordigheid des vleses weinige dagen gehad; nu heeft zij Hem door het geloof, maar ziet Hem niet met de ogen.". Daar maakt Augustinus, om dit in het kort aan te tekenen, Hem ons op drieëerlei wijze tegenwoordig, namelijk door zijn majesteit, voorzienigheid en onuitsprekelijke genade, onder welke ik die wonderbare gemeenschap met zijn lichaam en bloed begrijp: mits wij het zo verstaan, dat die geschiedt door de kracht des Heiligen Geestes, niet door die verzonnen insluiting van zijn lichaam onder het brood. Immers onze Heere heeft betuigd, dat Hij vlees en bloed had, die getast en gezien konden worden. En de woorden "weggaan" en "opvaren" betekenen niet een schijn geven van opvaren en weggaan, maar werkelijk datgene doen, wat zij aanduiden. Zullen wij dan, zal men zeggen, een bepaalde streek des hemels aan Christus toewijzen? Ik antwoord met Augustinus², dat dit een zeer nieuwsgierige en overbodige vraag is, wanneer wij slechts geloven, dat Hij in de hemel is.

26. Vierter Teil: Bekräftigung und Anwendung der gewonnenen Grundsätze (26-42). Erster Abschnitt: Um die leibliche Gegenwart Christi im Abendmahl (26-32). Der Leib Christi ist im Himmel

Um den Glauben der Frommen zu kräftigen wird aber nichts von größerer Bedeutung sein, als wenn sie erfahren, daß die von uns aufgestellte Lehre aus dem reinen Wort Gottes entnommen ist und sich auf seine Autorität stützt. Ich will daher auch dies, so kurz wie ich es vermag, deutlich machen.

Daß der Leib Christi nach seiner Auferstehung endlich ist und bis zum Jüngsten Tage vom Himmel umschlossen wird, das lehrt – nicht Aristoteles, sondern der Heilige Geist (vgl. Apg. 3,21)! Es ist mir auch wohlbekannt, daß unsere Widersacher den Stellen, die man dazu anführt, sorglos aus dem Wege gehen. An den Stellen, wo Christus sagt, er werde die Welt verlassen und fortgehen (Joh. 14,12.28), da behaupten sie, dieses Fortgehen sei nichts anderes als eine Abänderung seines sterblichen Zustandes. Aber unter solchen Umständen hätte Christus doch nicht den Heiligen Geist an seine Stelle gesetzt, um, wie man sagt, den Mangel seiner Abwesenheit auszufüllen; denn dann tritt er ja gar nicht an seine Statt; dann steigt auch Christus nicht wieder aus der himmlischen Herrlichkeit hernieder, um den Zustand des sterblichen Lebens anzunehmen. Unzweifelhaft stehen das Kommen des Heiligen Geistes und die Himmelfahrt Christi einander gegenüber, und daher kann es nicht geschehen, daß Christus in der nämlichen Weise nach dem Fleisch bei uns wohnt, wie er uns seinen Geist sendet.

Dazu kommt, daß er ausdrücklich sagt, er werde „nicht allezeit“ bei seinen Jüngern in der Welt sein (Matth. 26,11; Joh. 12,8). Auch dieses Wort glauben unsere Widersacher trefflich zu entkräften, indem sie so tun, als ob Christus hier sagte, er werde nicht allezeit arm und elend und den Nöten dieses gebrechlichen Lebens unterworfen sein. Aber der Zusammenhang der Stelle erhebt dagegen offenkundig Einspruch; denn es geht hier nicht um Armut und Mangel oder um den elenden Zustand des irdischen Lebens (Christi), sondern um Verehrung und Ehre. Die Salbung gefiel den Jüngern nicht, weil sie meinten, das sei eine überflüssige, nutzlose und geradezu der Verschwendung ähnliche Ausgabe, und deshalb hätten sie lieber gehabt, dies Geld, das nach ihrer Meinung übel vergeudet wurde, wäre für die Armen angewandt worden. Da antwortet Christus, er werde nicht allezeit bei ihnen sein, um solchen Ehrendienst zu empfangen (Matth. 26,8-11).

Anders hat es auch Augustin nicht ausgelegt; er spricht sich völlig eindeutig in folgender Weise aus: „Als Christus sagte: ‘Mich habt ihr nicht allezeit bei euch’, da sprach er von der Gegenwart seines Leibes. Denn nach seiner Majestät, nach seiner Vorsehung und nach seiner unaussprechlichen, unsichtbaren Gnade geht in Erfüllung, was er gesagt hat: ‚Siehe, ich bin bei euch alle Tage bis an der Welt Ende’ (Matth. 28,20). Nach dem Fleisch aber, das das Wort angenommen hat, nach dem, daß er von der Jungfrau geboren ist, nach dem, daß er von den Juden ergriffen, daß er an das Holz geheftet, daß er vom Kreuze abgenommen, daß er in Leintücher gewickelt, ins Grab gelegt und in der Auferstehung offenbar gemacht worden ist –heißt es von ihm: ‚Mich habt ihr nicht allezeit bei euch.’ Warum? Weil er eben nach der Gegenwart seines Leibes vierzig Lage hindurch mit seinen Jüngern umgegangen ist und dann gen Himmel fuhr, wobei sie ihm mit ihren Blicken das Geleit gaben, aber nicht mit ihrem Nachgehen. Er ist nicht hier; denn er sitzt dort ‚zur Rechten des Vaters’ (Mark. 16,19). Und doch ist er hier; denn die Gegenwart seiner Majestät ist nicht gewichen (Hebr. 1,3). In anderer Weise, nach der Gegenwart seiner Majestät, haben wir Christus allezeit; nach der Gegenwart seines Fleisches aber heißt es mit Recht: ‚Mich aber habt ihr nicht allezeit.’ Denn die Kirche 965 hat ihn nach der Gegenwart seines Fleisches wenige Tage hindurch gehabt; jetzt hat sie ihn im Glauben bei sich, mit Augen aber sieht sie ihn nicht“ (Predigten zum Johannesevangelium 50,13).

Da erklärt Augustin – um auch das kurz anzumerken –, daß Christus in dreifacher Weise bei uns gegenwärtig ist: in seiner Majestät, Vorsehung und unaussprechlichen Gnade; unter dieser Gnade verstehe ich jene wundersame Gemeinschaft mit seinem Leib und Blut, wofern wir nur begreifen, daß diese durch die Kraft des Heiligen Geistes geschieht, nicht aber durch jene ersonnene Verschließung seines Leibes unter das Element. Hat doch unser Herr bezeugt, daß er Fleisch und Gebeine hat, die betastet und gesehen werden könnten (Joh. 20,27).

Auch bedeutet „Weggehen“ und „Auffahren“ nicht etwa, sich den Anschein zu geben, als wenn man aufführe und wegginge, sondern in Wahrheit das zu tun, was die Worte aussagen. Sollen wir nun also, so wird jemand sagen, einen bestimmten Bereich des Himmels Christus zuschreiben? Nein, ich antworte mit Augustin, daß dies eine höchst vorwitzige und überflüssige Frage ist, wenn wir nur glauben, daß er im Himmel ist (Vom Glauben und Symbol 6,13).

26. Skrifgetuienis ter bekragtiging van hierdie leer word ook deur Augustinus ondersteun

Omdat niks egter meer bydra om die geloof van godvrugtiges te versterk as wanneer hulle leer dat die leer wat ons geponeer het, uit die suiwer Woord van God geput is en op die gesag daarvan steun nie, sal ek dit ook so ver ek kan, kortliks duidelik maak. Dit is nie Aristoteles nie, maar die Heilige Gees wat leer dat die liggaam van Christus, waarmee Hy opgestaan het, eindig is¹⁸⁶ en tot die laaste dag in die hemel ingesluit word.¹⁸⁷ Ek is goed bekend daarmee dat die aanhalings wat in verband hiermee aangehaal word, onbesorg deur hulle ontwyk word. Wanneer Christus sê dat Hy sal weggaan¹⁸⁸ en die wêreld sal verlaat,¹⁸⁹ verklaar 1713 hulle hierdie weggaan as niks anders as ’n verandering van sy sterflike toestand nie.¹⁹⁰ En tog sou Christus die Heilige Gees nie so in sy plek gestel het om, soos hulle sê, die leemte van sy eie afwesigheid aan te vul nie. Die Heilige Gees het immers nie in sy plek gekom nie en Christus daal self nie weer uit die hemelse heerlikheid neer om die toestand van ’n sterflike lewe aan te neem nie. Die koms van die Heilige Gees en die hemelvaart van Christus is beslis dinge wat van mekaar verskil. Daarom is dit onmoontlik dat Christus na die vlees met ons saam kan woon in dieselfde sin as waarin Hy sy Gees aan ons stuur. Hierbenewens verklaar Hy uitdruklik dat Hy nie altyd saam met sy dissipels in die wêreld sal wees nie.¹⁹¹ Dit lyk egter vir hulle asof hulle hierdie uitspraak ook pragtig weerlê - asof Christus hiermee verklaar dat Hy nie altyd arm en ellendig en blootgestel sal wees aan die noodsaaklikhede van ’n verganklike lewe nie.¹⁹² En tog is die omstandighede van die aanhaling duidelik in stryd hiermee. Dit handel immers nie daar oor armoede en gebrek of die ellendige toestand van sy aardse lewe nie, maar oor diens en eerbetoon. Die salwing (van die vrou) het die dissipels nie aangestaan nie omdat hulle van mening was dat dit oorbodige en onnodige, en byna oordadige, onkoste was. Hulle sou daarom verkies het om die uitgawe eerder aan die armes te bestee omdat hulle gedink het dat dit verkwis is. Christus antwoord dat Hy nie altyd daar sal wees om met so ’n eerbewys gedien te word nie.¹⁹³

Augustinus se verklaring verskil nie hiervan nie. Hy stel dit ondubbelsinnig in die volgende woorde: “Toe Christus gesê het: ‘Julie sal My nie altyd by julle hê nie’, het Hy van die teenwoordigheid van sy liggaam gepraat. Want na sy majesteit, na sy voorsienigheid en na sy onuitspreeklike en onsienlike genade word vervul wat deur Hom gesê is, naamlik: ‘Kyk, Ek is met julle tot die voleinding van die wêreld’.¹⁹⁴ Maar na die vlees wat die Woord aangeneem het, wat uit die maagd gebore is, wat deur die Jode gevange geneem is, wat aan die hout vasgenael is, wat van die kruis afgehaal is, wat in doeke toegerol is, wat in ’n graf neergelê is, en wat in die wederopstanding geopenbaar is, sê Hy: ‘Julie sal My nie altyd by julle hê nie’. Waarom? Omdat Hy na die teenwoordigheid van sy liggaam veertig dae saam met sy dissipels verkeer het en terwyl hulle saam met Hom rondgegaan het, het hulle gesien dat Hy na die hemel opvaar, maar Hom nie gevolg nie.¹⁹⁵ Hy is nie meer hier nie¹⁹⁶ want Hy sit 1714 daar aan die regterhand van die Vader.¹⁹⁷ En tog is Hy hier want na die teenwoordigheid van sy majesteit het hy nie hiervandaan weggegaan nie.¹⁹⁸ Anders gestel: na die teenwoordigheid van sy majesteit het ons Christus altyd by ons, maar tereg is daar na die teenwoordigheid van sy vlees gesê: ‘Julie sal My nie altyd by julle hê nie”.¹⁹⁹ Die kerk het Christus trouens na die teenwoordigheid van sy vlees net vir ’n paar dae gehad. Nou besit die kerk Christus deur die geloof hoewel hy Hom nie met sy oë sien nie.”²⁰⁰

En om kortliks die aandag ook hierop te vestig: hy stel die teenwoordigheid van Christus vir ons op drie maniere voor, naamlik deur sy majesteit, deur sy voorsienigheid en deur sy onuitspreeklike genade. Onder laasgenoemde verstaan ek die wonderbaarlike gemeenskap met sy liggaam en sy bloed mits ons begryp dat dit deur die krag van die Heilige Gees geskied en nie deur hulle versonne insluiting van sy liggaam in ’n element (van brood) nie. Ons Here het immers getuig dat Hy vleis  en bene het wat aangeraak en gesien kon word.²⁰¹ En die woorde weggaan en opvaar beteken nie ’n skyn van opvaar en weggaan nie, maar dit stel waarlik voor wat die woorde weergee. “Maar”, sal iemand vra, “moet ons dan aan ’n bepaalde gebied van die hemel aan Christus toeken?” So ver dit my aangaan, antwoord ek saam met Augustinus dat dit ’n uiters nuuskierige en onnodige vraag is as ons maar net glo dat Hy in die hemel is.²⁰²

26.  Но лучше всего укрепить веру детей Божьих может доказательство того, что наше учение целиком выводится из Писания и опирается на его авторитет. Поэтому в немногих словах я разъясню это утверждение.

Отнюдь не Аристотель, но Святой Дух учит, что тело Иисуса Христа после воскресения из мёртвых сохраняло свою силу и было взято на Небо до Судного дня. Я знаю, что наши противники отворачиваются от всех тех мест Писания, на которые мы ссылаемся. Всякий раз, когда Иисус Христос говорит, что оставит мир (Ин 14:12-28), они заявляют, что этот уход означает уход из смертного состояния. Но если бы это было так, Иисус Христос не посылал бы Святого Духа в возмещение Своего отсутствия, ибо Дух не следовал бы за Ним. Точно так же Иисус Христос не снизойдёт вторично из своей небесной славы, чтобы вновь принять смертное состояние. Несомненно, пришествие Святого Духа в мир и вознесение Христа суть противоположные события. И потому невозможно, чтобы Христос обитал в нас по плоти тем же образом, каким Он посылает своего Духа.

Далее, Он ясно говорит, что не всегда будет с учениками в этом мире (Мф 26:11). Наши противники думают, что смогут обойти это речение. Они заявляют, будто Иисус Христос просто хотел сказать, что не всегда будет пребывать в бедности и нужде. Но обстоятельства места противоречат такому толкованию. Ведь здесь речь идет не о бедности и нужде или прочих тяготах земной жизни, а о почитании Христа. Помазание, совершённое женщиной, вызвало недовольство учеников: им оно показалось лишней и бесполезной тратой, более того, чрезмерной и достойной осуждения роскошью. Они предпочли бы продать миро и вырученные деньги раздать нищим, а теперь, по их мнению, деньги пропали зря. На это и говорит Иисус Христос, что не всегда будет с ними и что Ему подобает принять такую честь.

Именно так понимал это место св. Августин. Следующее его высказывание не оставляет места для сомнений: «Когда Иисус Христос говорил: "Меня не всегда имеете [с собою]", - Он имел в виду Своё телесное присутствие. По величию, по провидению, по своей невидимой благодати Он исполнил обещанное в другом месте: "Я с вами во все дни до скончания века" [Мф 28:20]. Но по воспринятому Им человеческому естеству - по тому, что Он был рождён от Девы, распят, погребён и воскрес, - исполнилось сказанное: "Меня не всегда имеете [с собою]". Почему? Потому что телесно Он общался с учениками в течение сорока дней, а потом вознёсся на Небо и уже не пребывает в мире; они же провожали Его взглядом, но не последовали за Ним. И в то же время Он всегда здесь, ибо с нами пребывает его величие». И ещё: «Присутствие величия Христова всегда с нами. Что же касается его телесного присутствия, сказано: "Меня не всегда имеете". Ибо телесно Он присутствовал в Церкви в течение немногих дней, теперь же присутствует в ней через веру, но невидим для глаз» (Августин. Трактат о Евангелии от Иоанна, L. 13 (МРL, XXXV, 1763)).

Итак, святой учитель устанавливает, что Иисус Христос присутствует в нас двояко: в Cвоём величии, провидении и в Cвоей невыразимой благодати. Под благодатью я понимаю даруемое нам причастие Телу и Крови Христа. Отсюда явствует, что нельзя заключать Христа в хлеб: ведь Он свидетельствовал о том, что имеет плоть и кости, доступные зрению и осязанию [Лк 24:39]. И его уход и вознесение означают не видимость ухода и вознесения, но именно то, что значат эти слова.

Могут спросить, можно ли указать на небе определённое место, где присутствует Христос. На это я вместе со св. Августином отвечу, что подобный вопрос излишен и выдаёт чрезмерное любопытство. Для нас достаточно верить, что Он пребывает на Небе (Он же. О вере и Символе веры. IV, 13 (МРL, ХL, 188)).

27. | Quid vero, toties repetitum ascensus nomen, annon migrationem ab uno loco in alterum significat? Negant: quia per altitudinem secundum eos tantum notatur imperii maiestas². Sed quid ipse ascendendi modus? annon spectantibus discipulis in sublime evehitur? annon clare narrant Evangelistae receptum fuisse in caelos [Act. 1. b. 9; Mar. 16. d. 19; Luc. 24. g. 51]? Excipiunt acuti isti Sophistae, nube interposita subductum fuisse e conspectu: ut discerent fideles non fore postea in mundo visibilem³. Quasi vero non debuerit potius momento evanescere, ut fidem faceret praesentiae invisibilis: vel nubes eum colligere non debuerit antequam pedem moveret. Dum vero sublimis fertur in aerem, et subiecta nube se amplius in terra quaerendum non esse docet, tuto colligimus domicilium nunc ei in caelis esse: sicut etiam asserit Paulus, et inde a nobis expectari iubet [Philip. 3. d. 20]. Hac ratione admonent Angeli discipulos, frustra eos in caelum suspicere: quia Iesus qui assumptus est in caelum, sic veniet quemadmodum eum viderant ascendere⁴. Hic quoque faceta, ut sibi videntur, tergiversatione effugiunt sanae doctrinae adversarii, venturum tunc visibilem, qui nunquam e terra discessit, quin apud suos invisibilis maneat⁵. Quasi vero Angeli duplicem illic praesentiam insinuent, ac non simpliciter discipulos faciant oculatos testes ascensus, nequa supersit dubitatio: perinde acsi dicerent, Vobis videntibus in caelum receptus, caeleste sibi imperium asseruit: superest ut patienter expectetis dum rursus adveniat mundi iudex: quia nunc caelum ingressus non est, ut illud solus occupet, sed ut secum vos et omnes pios colligat.

27. Quoy donques? le nom d’Ascension si souvent reiteré, ne signifie-il pas que Jesus Christ soit bougé d’un lieu à l’autre? Ils le nient, pource qu’à leur semblant, par la hautesse est seulement notée la majesté de son Empire. Mais je demande derechef. Quelle a esté la façon de monter? N’a-il pas esté eslevé en haut à veue d’œil? Les Evangelistes ne recitent-ils pas clairement qu’il a esté receu au ciel? Ces opiniastres, pour se monstrer Sophistes bien aigus, disent qu’il a esté caché de la veue des hommes par la nuée: afin que les fideles ne le cherchassent plus visible icy bas (Act. 1:9, 11; Marc 16:19; Luc 24:51). Comme s’il ne devoit pas plustost s’esvanouir en une minute, s’il vouloit faire foy d’une presence invisible: ou que la nuée ne le deust retirer à part, devant qu’il eust un pied levé. Mais quand il est porté haut en l’air, et puis mettant une nuée entre luy et ses disciples, monstre qu’il ne le faut plus chercher en terre: nous concluons seurement qu’il a maintenant son domicile au ciel. Comme aussi sainct Paul l’afferme, et nous commande de l’attendre jusqu’à ce qu’il vienne de là (Phil. 3:20). Pour ceste cause les Anges advertissent les disciples, qu’ils s’abusent regardant en l’air: pource que Jesus qui a esté receu au ciel, viendra comme ils l’ont veu monter (Act. 1:11). Nos adversaires pour se monstrer habiles gens, apportent leur tergiversation accoustumée, que lors il viendra visible: pource qu’il ne s’est pas tellement departi du monde qu’il ne demeure invisible avec les siens. Voire comme si les Anges traitoyent là d’une double presence, et que leur intention ne fust pas d’oster toute doute de l’ascension de Jesus Christ, dont les disciples estoyent tesmoins. Comme s’ils disoyent, Ayant esté receu au ciel à vostre propre veue, il a pris possession de l’Empire celeste: il reste que vous attendiez patiemment jusqu’à ce qu’il vienne derechef pour estre Juge du monde: d’autant qu’il n’est pas entré au ciel pour occuper seul la place, mais pour vous recueillir avec soy, et pareillement tous croyans.

27. Does not the term ascension, which is so frequently repeated, signify a removal from one place to another? This they deny, because they consider his exaltation as only denoting the majesty of his empire. But I ask, What was the manner of his ascent? Was he not carried up on high in the view of his disciples? Do not the evangelists expressly state that he was received up into heaven?¹²⁹⁰ These acute sophists reply that he was concealed from their sight by an interposing cloud, to teach believers that thenceforward he would not be visible in the world. As though, to produce a belief of his invisible presence, he ought not rather to have vanished in a moment, or to have been enveloped in the cloud without moving from where he stood. But as he was carried up into the air, and, by the interposition of a cloud between him and his disciples, showed that he was no longer to be sought for on earth, we confidently conclude that his residence is now in heaven. This also is affirmed by Paul, who teaches us to expect him from thence.¹²⁹¹ For this reason the angels admonished the disciples—“Why stand ye gazing up into heaven? This same Jesus, which is taken up from you into heaven, shall so come in like manner as ye have seen him go into heaven.”¹²⁹² Here also the adversaries of sound doctrine have recourse to what they think an ingenious evasion—that he will then become visible who has never departed from the world, but remained invisible with his people. As though the angels, in that address, insinuated a twofold presence, and did 555not simply make the disciples ocular witnesses of his ascension, with a view to preclude every doubt; just as if they had said, Received up into heaven in your sight, he has taken possession of the celestial empire; it remains for you to wait with patience till he shall come again as the judge of the world; for he is now entered into heaven, not to occupy it alone, but to assemble you and all the godly to enjoy it with him.

27. Refutation of the sophisms of the Ubiquitists. The evasion of visible and invisible presence refuted.

What? Does not the very name of ascension, so often repeated, intimate removal from one place to another? This they deny, because by height, according to them, the majesty of empire only is denoted. But what was the very mode of ascending? Was he not carried up while the disciples looked on? Do not the Evangelists clearly relate that he was carried into heaven? These acute Sophists reply, that a cloud intervened, and took him out of their sight, to teach the disciples that he would not afterwards be visible in the world. As if he ought not rather to have vanished in a moment, to make them believe in his invisible presence, or the cloud to have gathered around him before he moved a step. When he is carried aloft into the air, and the interposing cloud shows that he is no more581to be sought on earth, we safely infer that his dwelling now is in the heavens, as Paul also asserts, bidding us look for him from thence (Phil. 3:20). For this reason, the angels remind the disciples that it is vain to keep gazing up into heaven, because Jesus, who was taken up, would come in like manner as they had seen him ascend. Here the adversaries of sound doctrine escape, as they think, by the ingenious quibble, that he will come in visible form, though he never departed from the earth, but remained invisible among his people. As if the angels had insinuated a two-fold presence, and not simply made the disciples eye-witnesses of the ascent, that no doubt might remain. It was just as if they had said, By ascending to heaven, while you looked on, he has asserted his heavenly power: it remains for you to wait patiently until he again arrive to judge the world. He has not entered into heaven to occupy it alone, but to gather you and all the pious along with him.

27. Maar het zo dikwijls herhaalde woord "opvaring", geeft dat niet te kennen de verhuizing van de ene plaats naar de andere? Zij ontkennen het, omdat volgens hen door de hoogte slechts de majesteit van zijn Rijk wordt aangeduid. Maar wat betekent de wijze zelf van opvaren! Vaart Hij niet ten aanschouwen der discipelen omhoog? Verhalen de evangelisten niet duidelijk, dat Hij opgenomen is in de hemelen? Die scherpzinnige sofisten voeren daartegen aan, dat Hij door een wolk weggenomen is uit het gezicht, opdat de gelovigen zouden leren, dat Hij daarna niet meer zichtbaar zou zijn in de wereld. Alsof Hij niet veeleer in een ogenblik had moeten verdwijnen, om het geloof te wekken aan zijn onzichtbare tegenwoordigheid, of niet een wolk Hem had moeten bedekken, voordat Hij een voet bewoog. Maar doordat Hij omhoog gevoerd wordt in de lucht, en door de wolk, die onder Hem komt, leert, dat Hij niet meer op de aarde gezocht moet worden, besluiten wij veilig, dat zijn woonplaats nu in de hemelen is, gelijk ook Paulus (Filip. 3:20) verzekert, en beveelt, dat we Hem vandaar moeten verwachten. Daarom wijzen de engelen (Hand. 1:11) de discipelen erop, dat zij tevergeefs naar de hemel opzien, daar Jezus, die opgenomen is in de hemel, zo komen zal, gelijk zij Hem hadden zien opvaren. Daarom wijzen de engelen (Hand. 1:11) de discipelen erop, dat zij tevergeefs naar de hemel opzien, daar Jezus, die opgenomen is in de hemel, zo komen zal, gelijk zij Hem hadden zien opvaren. Hieraan ontkomen de tegenstanders der gezonde leer ook door deze, naar hun mening gevatte, uitvlucht, dat Hij dan zichtbaar zal komen, die nooit van de aarde weggegaan is, maar onzichtbaar bij de zijnen blijft. Alsof de engelen daar spraken van tweeërlei tegenwoordigheid, en niet eenvoudig de discipelen tot ooggetuigen maakten van zijn hemelvaart, opdat er geen twijfel zou over zijn; alsof ze zeiden: Voor uw ogen ten hemel opgenomen, heeft Hij zich het hemels Rijk genomen; nu blijft nog, dat gij geduldig wacht, totdat Hij wederkomt als Rechter der wereld; want Hij is nu de hemel binnengegaan niet om die alleen te bezitten, maar om u en alle vromen met zich te vergaderen.

27. Die Bedeutung der Himmelfahrt für die vorliegende Frage

Wieso nun – bedeutet nicht der so oft wiederholte Ausdruck „Auffahrt“ ein Verziehen von einem Ort zu einem anderen? Unsere Widersacher leugnen das, weil unter der „Höhe“ nach ihrer Ansicht bloß die Majestät der Herrschaft Christi angedeutet wird. Aber was bedeutet nun die Art, wie Christus aufgefahren ist? Fährt er da nicht vor den Blicken seiner Jünger in die Höhe? Berichten nicht die Evangelisten deutlich, daß er in die Himmel aufgenommen worden ist (Apg. 1,9; Mark. 16,19; Luk. 24,51)? Jene spitzfindigen Klüglinge behaupten demgegenüber, er sei doch durch eine Wolke dem Blick entzogen worden, damit die Gläubigen lernten, daß er fortan nicht mehr in der Welt sichtbar sein würde. Als ob er, um in uns den Glauben an seine unsichtbare Gegenwart zu erwecken, nicht vielmehr in einem einzigen Augenblick hätte entschwinden müssen, oder als ob ihn die Wolke dann nicht hätte erfassen müssen, ehe er einen Fuß rührte! Tatsächlich aber wird er in die Luft emporgehoben und lehrt uns durch die Wolke, die unter ihn tritt, daß er fernerhin nicht mehr auf Erden zu suchen ist: daraus ziehen wir mit Sicherheit den Schluß, daß seine Wohnstatt nun im Himmel ist; so erklärt es auch Paulus, und er gebietet uns, ihn von dort zu erwarten (Phil. 3,20). Aus diesem Grunde machen die Engel seine Jünger darauf aufmerksam, daß sie vergebens nach dem Himmel schauen; weil nämlich Jesus, der in den Himmel aufgenommen ist, eben so kommen wird, wie sie ihn haben auffahren sehen.

Auch hier finden sich die Widersacher der gesunden Lehre durch eine nach ihrem Dafürhalten geschickte Ausflucht heraus: sie sagen nämlich, er werde dann sichtbar kommen, während er allerdings nie von der Erde geschieden sei, sondern unsichtbar bei den Seinen bliebe. Als ob die Engel an dieser Stelle eine doppelte Gegenwart Christi eindrängten und nicht einfach die Jünger zu Augenzeugen seiner Auffahrt machten, damit kein Zweifel mehr übrigbleibt! Es ist doch, als ob sie sagten: Vor euren Blicken ist er in den Himmel aufgenommen und hat er sich das himmlische Reich angeeignet; jetzt bleibt noch dies, daß ihr geduldig wartet, bis er als der Richter der Welt wiederkommt; denn wenn er jetzt in den Himmel eingegangen ist, so ist das nicht geschehen, damit er ihn allein in Besitz hat, sondern damit er euch und alle Frommen mit sich vereine!

27. Die leer van die ubikwiteit word ook deur Christus se hemelvaart self weerlê

Maar hoe dan? Dui die woord opvaar wat reeds so dikwels herhaal is, nie op ’n verhuising van een plek na ’n ander nie? Hulle sê nee, omdat volgens hulle deur hoogte slegs die majesteit van sy mag aangedui word. Maar wat beteken die manier van sy hemelvaart self? Beteken dit nie dat Hy ten aanskoue van sy dissipels in die hemel opgevoer word nie? Vertel die skrywers van die evangelies dan nie oop en bloot dat Hy in die hemel opgeneem is nie?²⁰³

Maar nou opper hierdie skerpsinnige Sofiste die beswaar dat Hy deur ’n wolk wat tussen hulle gekom het, uit hulle gesigsveld weggeneem is 1715 sodat die gelowiges kon leer dat Hy hierna nie meer sienlik op die wêreld sal wees nie. Net asof Hy inderdaad in ’n oogwenk moes verdwyn het om sy onsienlike teenwoordigheid geloofwaardig te maak, òf dat ’n wolk Hom moes bedek het voordat Hy ’n voet versit het! Wanneer Hy inderdaad omhoog die lug ingevoer word,²⁰⁴ en Hy ons deur die wolk wat Hom omring het, leer dat ons Hom nie meer op die aarde moet soek nie, lei ons veilig daaruit af dat sy tuiste nou in die hemel is. So verklaar Paulus ook en hy gelas ons dat ons Hom van daar af moet verwag.²⁰⁵ Daarom vermaan die engele die dissipels ook dat hulle tevergeefs na die hemel opkyk, omdat Jesus wat in die hemel opgeneem is, net so sal kom soos hulle Hom na die hemel sien opvaar.²⁰⁶

Maar ook hieruit ontkom die teenstanders van die gesonde leer met ’n pragtige uitvlug, soos hulle meen, naamlik dat Hy dan sienlik sal kom terwyl Hy nooit van die aarde af weggegaan het nie maar altyd onsienlik onder die wat aan Hom behoort, bly.²⁰⁷ Net asof die engele daar ’n tweevoudige teenwoordigheid te kenne gee en nie sy dissipels doodeenvoudig ooggetuies maak van sy hemelvaart om geen twyfel daaroor te laat nie. Dit is asof hulle gesê het: “Terwyl julle dit sien, is Hy in die hemel opgeneem en het Hy die hemelse koninkryk vir Homself verkry. Daar bly dus oor dat julle geduldig moet wag totdat Hy weer kom as die Regter van die wêreld. Hy het immers nie nou in die hemel ingegaan om dit alleen te besit nie, maar om julle en al die godvrugtiges saam met Hom daar te versamel”.

27.  Итак, почему мы так часто повторяем слово «вознесение»? Не означает ли оно, что Иисус Христос переместился из одного места в другое? Наши противники это отрицают. По их мнению, небесная высь означает просто величие Царства Христова. Но я скажу вновь: каким образом совершилось вознесение? Разве Христос вознёсся не на глазах свидетелей? Разве евангелисты не передают совершенно ясно, что Он был взят на Небо (Деян 1:9; Мк 16:19; Лк 24:51)? Эти упрямцы, называющие себя утончёнными софистами, утверждают, что Он был сокрыт от мирского взора облаком, чтобы верующие не искали больше на земле его видимого присутствия. Но если Христос хотел удостоверить своё невидимое присутствие, Он скорее должен был бы исчезнуть в одну минуту или скрыться в облаке, стоя на земле. Однако Он поднялся ввысь, и облако, возникшее между Ним и учениками, стало знаком того, что больше не следует искать Его на земле. Отсюда мы с уверенностью заключаем, что теперь его жилище - на Небесах. То же утверждает св. Павел, заповедуя нам ожидать пришествия Иисуса Христа с небес (Флп 3:20). По той же причине и Ангелы предупреждают учеников, что они напрасно смотрят ввысь, ибо Иисус, вознёсшийся на небо, придёт таким же образом, каким Его видели восходящим [Деян 1:11].

По своему обыкновению наши противники и здесь производят ловкую подмену. Они заявляют, что тогда Иисус Христос явится в зримом образе, потому что Он и не покидал мира, но невидимо пребывает со своими верными. Но разве Ангелы говорили о двойном присутствии Христа? Разве их намерение заключалось не в том, чтобы развеять любые сомнения относительно вознесения Иисуса Христа, чему свидетелями были апостолы? Они как бы сказали: вознёсшись на небеса на ваших глазах, Он принял Небесное Царство. Вам же остаётся терпеливо ждать, пока Он снова придёт, чтобы судить мир. Ибо Он вознёсся на Небо не для того, чтобы владеть им одному, но чтобы взять с Собою вас и всех верующих.

28. | Quoniam vero patronos adulterini dogmatis veterum suffragiis nihil pudet illud ornare, ac praesertim Augustini⁶: quam perverse id conentur, paucis expediam^a. || Nam quum 381 a doctis et piis viris collecta fuerint eorum testimonia¹, nolo rem actam agere; ex eorum lucubrationibus petat qui volet. Ne ex Augustino quidem congeram quaecunque ad rem facerent: sed contentus ero paucis ostendere, sine controversia totum esse nostrum^a. || Quod adversarii, ut eum nobis extorqueant, praetexunt, passim in eius libris occurrere, carnem et sanguinem Christi dispensari in Coena, nempe victimam semel in cruce oblatam²: frivolum est: quum simul vocet vel eucharistiam, vel sacramentum corporis³. Caeterum quo sensu voces carnis et sanguinis usurpet, non est quod longo circuitu quaeramus: quando seipsum explicat, dicens sacramenta ex similitudine rerum quas signant nomina accipere: ideoque secundum quendam modum sacramentum corporis esse corpus [Ad Bonif. epist. 23]⁴. Cui concinit alter locus satis vulgaris. Non dubitavit Dominus dicere, Hoc est corpus meum, quum signum daret [Contra Adamantum Manich. lib. 12]⁵. Iterum obiectant, diserte scribere Augustinum, corpus Christi cadere in terram⁶, et in os ingredi⁷: nempe eodem sensu quo consumi affirmat: quia utrunque simul 382 coniungit. Nec obstat quod dicit, peracto mysterio panem consumi [Lib. 3. De Trinit. cap. 10]¹: quia paulo ante dixerat: quia hominibus haec nota sunt, quando per homines fiunt, honorem tanquam religiosa possunt habere: tanquam mira, non possunt². Nec alio spectat quod adversarii nimis inconsiderate ad se trahunt, Christum se quodammodo portasse manibus suis, quum panem mysticum discipulis porrigeret [In Psal. 33]³. Nam adverbio similitudinis interposito satis declarat, non vere nec realiter fuisse sub pane inclusum^{4 a}. Nec mirum: quando alibi aperte contendit, corpora, si illis tollantur spatia locorum, nusquam fore: et quia nusquam erunt, penitus non fore^{5 b}. Ieiuna est cavillatio, illic non agi de Coena⁶, in qua Deus specialem virtutem exserit: quia de Christi carne mota erat quaestio, et sanctus vir ex professo respondens, || immortalitatem, inquit, carni suae dedit Christus^c, || naturam non abstulit. Secundum hanc formam non putandus est^d ubique diffusus; cavendum^e enim ne ita divinitatem astruamus hominis, ut veritatem corporis auferamus. Non est autem consequens ut quod in Deo est^f sit ubique ut Deus [Epist. ad Dardanum] ^{g 7 h}. || Subiicitur mox ratio, Una enim persona Deus et homo est, et utrunque unus Christus: ubique per id quod est Deus, in caelo per id quod est homo⁸. Cuius socordiae fuisset non excipere Coenae mysterium, rem adeo seriam et gravem, siquid doctrinae quam tractabat illic fuisset adversum? Et tamen siquis attente quod paulo post sequitur legat, reperiet sub illa generali doctrina Coenam quoque comprehendi, Christum unigenitum Dei Filium, eundemque Filium hominis, ubique totum praesentem esse, 383 tanquam Deum: in templo Dei (hoc est in Ecclesia) esse tanquam inhabitantem Deum, et in loco aliquo caeli, propter veri corporis modum¹. Videmus ut ad Christum cum Ecclesia uniendum, corpus eius e caelo non eliciat; quod certe facturus erat, si corpus Christi vere cibus nobis non esset nisi sub pane inclusum. Alibi definiens quomodo fideles Christum nunc possideant, Habes, inquit, per signum crucis, per Baptismatis sacramentum, per altaris cibum et potum [Tract. 50 in Iohannem]². Quam recte superstitiosum ritum inter symbola praesentiae Christi numeret, non disputo: sed qui praesentiam carnis comparat crucis signo, satis ostendit se Christum bicorporem non fingere, ut occultus sub pane lateat qui in caelo visibilis sedet. Quod si explicatione indiget, continuo post illic adiungitur, Secundum praesentiam maiestatis nos semper habere Christum: secundum praesentiam carnis recte dictum esse, Me non semper habebitis [Mat. 26. a. 11]³. Excipiunt simul etiam hoc addi, Secundum ineffabilem et invisibilem gratiam impletur quod ab eo dictum est, Ego vobiscum sum usque ad consummationem seculi [Mat. 28. d. 20]⁴. Sed nihil in eorum commodum: quia hoc tandem ad maiestatem restringitur, quae semper opponitur corpori, ac nominatim caro a gratia virtuteque discernitur. Sicut alibi eadem antithesis apud eum legitur, quod reliquerit Christus discipulos praesentia corporali, ut futurus sit cum illis praesentia spirituali⁵: ubi clarum est, carnis essentiam distingui a Spiritus virtute, quae nos Christo coniungit, locorum alioqui distantia procul dissitos^a. || Eodem loquendi genere saepius utitur, ut quum dicit, Venturus est ad vivos et mortuos praesentia itidem corporali, secundum fidei regulam sanamque doctrinam^b; || nam praesentia spirituali ad eos utique erat venturus, et cum tota Ecclesia futurus in 384 mundo usque ad consummationem seculi ^{a 1}. Ergo ad credentes dirigitur hic sermo, quos servare iam coeperat praesentia corporali, et quos relicturus erat absentia corporali, ut eos cum Patre servaret praesentia spirituali. Corporale accipere pro visibili², nugatorium est: quando et corpus opponit divinae potentiae: et addens, Cum Patre servare³, clare exprimit gratiam suam e caelo per Spiritum ad nos diffundere.

28. Or pource que telles gens, pour approuver leur fantasie bastarde, n’ont point honte de la farder de l’authorité des Anciens, et sur tout de sainct Augustin, j’expedieray en bref combien ils se portent desloyaument en cest endroit. Pource que quelques uns, savans gens et fideles serviteurs de Dieu ont assez approuvé la verité que nous tenons, par le tesmoignage des anciens Docteurs, je ne seray point superflu en ramassant icy ce qu’on peut trouver en leurs livres. Mesmes je n’ameneray point de sainct Augustin tout ce qui pourroit servir à la cause: mais je me contenteray en bref de monstrer qu’il est du tout de nostre costé. Quant à œ que nos adversaires, pour le nous arracher, pretendent que souvent ceste sentence se trouve en ses livres, que le corps et le sang de Jesus Christ nous sont dispensez en la Cene, assavoir le sacrifice qui a esté une fois offert en la croix¹⁸³: c’est une couverture frivole, veu qu’il nomme aussi bien les signes, Sacremens du corps et du sang. Au reste, il n’est ja besoin de chercher par long circuit en quel sens il use de ces mots, veu qu’il s’explique assez, en disant que les Sacremens prennent leur nom de la similitude des choses qu’ils signifient: et ainsi, que selon quelque maniere le Sacrement du corps est appellé Corps. Auquel passage respond aussi l’autre que nous avons allegué, que Jesus Christ n’a point fait scrupule de dire, Voicy mon corps, donnant le signe d’iceluy.¹⁸⁴ Ils objettent plus outre un autre dire du mesme Docteur, que le corps de Jesus Christ tombe à terre, et entre en la bouche.¹⁸⁵ Je respon que c’est en tel sens, comme il adjouste consequemment, qu’il se consume au ventre. Il ne leur sert de rien ce qu’il dit ailleurs, que le pain se consume apres que le mystere est parfait: d’autant qu’il avoit dit un peu auparavant, Veu que ce mystere est notoire, lequel s’administre par les hommes, il peut estre en dignité et honneur comme chose saincte, mais non pas comme miracle¹⁸⁶. A quoy se rapporte un autre passage, que nos adversaires tirent trop inconsiderément à eux: c’est que Jesus Christ en distribuant le pain de la Cene à ses disciples, s’est aucunement porté entre ses mains. Car en mettant cest adverbe de similitude, Aucunement, il declaire que le corps n’a point esté realement enclos sous le pain. Ce qui ne doit estre trouvé nouveau, veu qu’ailleurs il maintient haut et clair, que si on oste aux corps leur mesure et espace de lieu, ils ne seront nulle part: et par ainsi ils ne seront nullement.¹⁸⁷ Leur cavillation est trop maigre, qu’il ne traite point là de la Cene, en laquelle Dieu desploye une vertu speciale. Car notamment la conclusion avoit esté esmeue du corps de Jesus Christ. Et ce sainct Docteur respondant de propos deliberé, dit qu’il luy a donné immortalité, mais il ne luy a pas osté sa nature. Parquoy, dit-il, selon le corps Jesus Christ n’est point espandu par tout. Car il nous faut garder de tellement affermer la divinité du Mediateur qui a esté fait homme, que nous destruisions la verité de son corps. Car il ne s’ensuit pas, combien que Dieu soit par tout, que tout ce qui est en luy y soit aussi bien. La raison est adjoustée, que Jesus Christ n’estant qu’un, est Dieu et homme en sa personne. Entant qu’il est Dieu, qu’il est par tout: entant qu’il est homme, qu’il est au ciel. Quelle sottise eust-ce esté, de ne point excepter pour le moins en un mot, le mystere qui est de si grande importance, s’il y eust eu contrarieté aux propos qu’il tenoit? Qui plus est, si on lit attentivement ce qui s’ensuit, on trouvera que la Cene y est aussi bien comprinse. Car il dit que le Fils unique de Dieu, estant aussi homme, est par tout present, voire tout entier entant qu’il est Dieu; qu’il reside au temple de Dieu, c’est à dire en l’Eglise: et neantmoins qu’il est au ciel comme Dieu, pource qu’il faut qu’un vray corps ait sa mesure. Nous voyons que pour unir Jesus Christ avec son Eglise, il ne retire pas son corps du ciel: ce qu’il eust fait, si ce corps ne nous pouvoit estre viande, qu’il ne fust enclos sous le pain. En un autre passage, voulant definir comment les fideles possedent Jesus Christ: Nous l’avons, dit-il, par le signe de la croix, par le Sacrement du Baptesme, et par le manger et boire de l’autel¹⁸⁸. Or je ne dispute point si ç’a esté bien dit à luy, d’egaler une superstition folle aux vrais signes de la presence de Jesus Christ: seulement je dy qu’en faisant telle comparaison, il monstre assez qu’il n’imagine point deux corps en Jesus Christ, pour le cacher au pain d’un costé, et le laisser visible au ciel de l’autre. Si on requiert plus ample exposition, il adjouste tantost apres, que nous avons tousjours Jesus Christ selon la presence de sa majesté, et non pas selon la presence de sa chair, veu que selon icelle il a esté dit, Vous ne m’aurez point tousjours (Matth. 26:11). Nos adversaires repliquent qu’il entrelace aussi bien ces mots, que selon sa grace indicible et invisible son dire s’accomplit, qu’il sera avec nous jusques en la fin du monde (Matth. 28:20). Mais cela ne fait rien pour eux: d’autant que c’est une partie de ceste majesté laquelle il oppose au corps, mettant ces deux choses comme diverses, La chair, et La vertu ou grace. Comme en un autre lieu il met ces deux choses opposites, que Jesus Christ a laissé ses disciples quant à la presence corporelle, pour estre avec eux de presence spirituelle; où il appert qu’il distingue notamment l’essence de la chair, d’avec la vertu de l’Esprit laquelle nous conjoinct à Christ: combien que nous en soyons separez par distance de lieu. Il use plusieurs fois d’une mesme façon de parler: comme quand il dit, Il viendra en presence corporelle pour juger les vifs et les morts, selon la reigle de la foy. Car en presence spirituelle il est tousjours avec son Eglise. Ceste sentence donc s’adresse aux croyans lesquels il avoit commencé de garder, leur estant present de corps, et lesquels il devoit laisser par l’absence de son corps, afin de les garder par presence spirituelle. C’est une cavillation sotte, de prendre Corporel pour Visible, veu qu’il oppose le corps à la vertu divine: et en adjoustant qu’il garde avec le Pere, il exprime clairement qu’il espand de sa grace en nous du ciel par le sainct Esprit.

28. As the advocates of this spurious doctrine are not ashamed to defend it by the suffrages of the fathers, and particularly of Augustine, I will briefly expose the disingenuousness of this attempt. Their testimonies having been collected by learned and pious writers, I have no inclination to go over the same ground; any one who wishes may consult their writings. Nor even from Augustine shall I adduce every passage which would serve the argument; but shall content myself with showing, by a few extracts, that he is, beyond all doubt, perfectly in harmony with us. In order to deprive us of him, our adversaries allege that, in various parts of his works, he states the flesh and blood of Christ, even the victim once offered on the cross, to be dispensed in the sacred supper; but this is altogether frivolous; since he also calls the consecrated symbols either “the eucharist,” or “the sacrament of Christ’s body and blood.” But in what sense he uses the words flesh and blood, it is unnecessary to make any long or circuitous inquiry; for he explains himself by saying, “that sacraments take their names from the similitude of those things which they signify, and, therefore, in some sense, the sacrament of the body is the body.” With this corresponds another well known passage: “The Lord hesitated not to say, This is my body, when he delivered the sign of it.” They object again, that Augustine expressly says, that the body of Christ falls to the earth, and enters into the mouth. I reply, that he says this in the same sense in which he affirms it to be consumed; because he connects both these things together. Nor does any objection arise from his saying, that when the mystery is finished, the bread is consumed; because he had just before said, “As these things are known to man, being done by man, they may have honour as holy things, but not as miracles.” And to the same effect is another expression, which our adversaries, without sufficient consideration, represent as in their favour; that, “when Christ presented the mystical bread to his disciples, he, in a certain sense, held himself in his own hands.” For, by introducing this qualifying phrase in a certain sense, he sufficiently declares that the body of Christ was not truly or really enclosed in the bread. Nor ought this to be thought strange, for in another place he expressly maintains, “That if bodies be deprived of their local spaces, they will be nowhere, and consequently will cease to 556have any existence.” It is a poor cavil, to say that this passage does not relate to the sacred supper, in which God exerts a special power; because the question had been agitated respecting the body of Christ, and this holy father, professedly answering it, says, “Christ has given immortality to his body, but has not deprived it of its nature. In a corporeal form, therefore, he is not to be considered as universally diffused; for we must beware of asserting his Divinity in such a way as to destroy the truth of his body. It does not follow, that, because God is every where, all that is in him is every where also.” The reason is immediately added—“For one person is God and man, and both constitute one Christ; as God, he is every where; as man, he is in heaven.” What stupidity would it have betrayed not to except the mystery of the supper, a thing so serious and important, if it contained any thing inconsistent with the doctrine he was maintaining! Yet, if any one will attentively read what follows, he will find, that under that general doctrine, the Lord’s supper is also comprehended. He says, that Christ, who is, in one person, the only begotten Son of God and the Son of man, is every where present as God; that, as God, he resides in the temple of God, that is, in the Church; and yet that he occupies some particular place in heaven, according to the dimensions of a real body. To unite Christ with his Church, we see he does not bring down his body from heaven; which he certainly would have done, if that body could not become our food without being enclosed under the bread. In another place, describing how Christ is now possessed by believers, he says, “You have him by the sign of the cross, by the sacrament of baptism, by the food and drink of the altar.” Whether he is correct in placing a superstitious ceremony among the symbols of Christ’s presence, I am not now discussing; but in comparing the presence of the flesh to the sign of the cross, he sufficiently shows that he does not imagine Christ to have two bodies, one visibly seated in heaven, and the other invisibly concealed under the bread. If any further explication be necessary, it is soon after added, “That we always have Christ, according to the presence of his majesty; but that, according to the presence of his flesh, it is rightly said, Me ye have not always.” Our adversaries reply, that it is also observed, at the same time, “that according to his ineffable and invisible grace, his declaration is fulfilled—Lo, I am with you always, even to the end of the world.” But this is nothing in their favour, because, after all, it is restricted to that majesty which is always opposed to the body, and his flesh is expressly distinguished from his power and grace. In another passage of this author, we find the same antithesis, or contrast, “that Christ left his disciples in his corporeal presence, that he might 557be with them by his spiritual presence;” which clearly distinguishes the substance of the flesh from the power of the Spirit, which conjoins us with Christ, notwithstanding we are widely separated from him by local distance. He frequently uses the same mode of expression, as when he says, “Christ will come again, in his corporeal presence, to judge the living and the dead, according to the rule of faith and sound doctrine. For in his spiritual presence, he was to come to his disciples, and to be with his whole Church on earth, to the end of time. This discourse, therefore, was addressed to the believers, whom he had already begun to keep with his corporeal presence, and whom he was about to leave by his corporeal absence, that with the Father he might keep them by his spiritual presence.” To explain corporeal to mean visible, is mere trifling; for he opposes the body of Christ to his Divine power; and by adding, “that with the Father he might keep them,” clearly expresses that the Saviour communicates his grace to us from heaven by the Holy Spirit.

28. The authority of Fathers not in favour of these errors as to Christ’s presence. Augustine opposed to them.

Since the advocates of this spurious dogma are not ashamed to honour it with the suffrages of the ancients, and especially of Augustine, how perverse they are in the attempt I will briefly explain. Pious and learned men have collected the passages, and therefore I am unwilling to plead a concluded cause: any one who wishes may consult their writings. I will not even collect from Augustine what might be pertinent to the matter,¹ but will be contented to show briefly, that without all controversy he is wholly ours. The pretence of our opponents, when they would wrest him from us, that throughout his works the flesh and blood of Christ are said to be dispensed in the Supper—namely, the victim once offered on the cross, is frivolous, seeing he, at the same time, calls it either the eucharist or sacrament of the body. But it is unnecessary to go far to find the sense in which he uses the terms flesh andblood, since he himself explains, saying (Ep. 23, ad Bonif.) that the sacraments receive names from their similarity to the things which they designate; and that, therefore, the sacrament of the body is after a certain manner the body. With this agrees another well-know passage, “The Lord hesitated not to say, This is my body, when he gave the sign” (Cont. Adimant. Manich. cap. 12). They again object that Augustine says distinctly that the body of Christ falls upon the earth, and enters the mouth. But this is in the same sense in which he affirms that it is consumed, for he conjoins both at the same time. There is nothing repugnant to this in his saying that the bread is consumed after the mystery is performed: for he had said a little before, “As these things are known to men, when they are done by men they may receive honour as being religious, but not as being wonderful” (De Trinit. Lib. 3 c. 10). His meaning is not different in the passage which our opponents too rashly appropriate to themselves—viz. that582Christ in a manner carried himself in his own hands, when he held out the mystical bread to his disciples. For by interposing the expression, in a manner, he declares that he was not really or truly included under the bread. Nor is it strange, since he elsewhere plainly contends, that bodies could not be without particular localities, and being nowhere, would have no existence. It is a paltry cavil that he is not there treating of the Supper, in which God exerts a special power. The question had been raised as to the flesh of Christ, and the holy man professedly replying, says, “Christ gave immortality to his flesh, but did not destroy its nature. In regard to this form, we are not to suppose that it is everywhere diffused: for we must beware not to rear up the divinity of the man, so as to take away the reality of the body. It does not follow that that which is in God is everywhere as God” (Ep. ad Dardan.). He immediately subjoins the reason, “One person is God and man, and both one Christ, everywhere, inasmuch as he is God, and in heaven, inasmuch as he is man.” How careless would it have been not to except the mystery of the Supper, a matter so grave and serious, if it was in any respect adverse to the doctrine which he was handling? And yet, if any one will attentively read what follows shortly after, he will find that under that general doctrine the Supper also is comprehended, that Christ, the only-begotten Son of God,and also Son of man, is everywhere wholly present as God, in the temple of God, that is, in the Church, as an inhabiting God, and in some place in heaven, because of the dimensions of his real body. We see how, in order to unite Christ with the Church, he does not bring his body out of heaven. This he certainly would have done had the body of Christ not been truly our food, unless when included under the bread. Elsewhere, explaining how believers now possess Christ, he says, “You have him by the sign of the cross, by the sacrament of baptism, by the meat and drink of the altar” (Tract. in Joann. 50). How rightly he enumerates a superstitious rite, among the symbols of Christ’s presence, I dispute not; but in comparing the presence of the flesh to the sign of the cross, he sufficiently shows that he has no idea of a twofold body of Christ, one lurking concealed under the bread, and another sitting visible in heaven. If there is any need of explanation, it is immediately added, “In respect of the presence of his majesty, we have Christ always: in respect of the presence of his flesh, it is rightly said, ‘Me ye have not always.’” They object that he also adds, “In respect of ineffable and invisible grace is fulfilled what was said by him, ‘I am with you always, even to the end of the world.’” But this is nothing in their favour. For it is at length restricted to his majesty, which is always opposed to body, while the flesh is expressly distinguished from grace and virtue.The same antithesis elsewhere occurs, when he says that “Christ left the disciples in bodily presence, that he might be with them in spiritual presence.” Here it is clear that the essence of the flesh is distinguished from the virtue of the Spirit, which conjoins us with Christ, when, in respect of space, we583are at a great distance from him. He repeatedly uses the same mode of expression, as when he says, “He is to come to the quick and the dead in bodily presence, according to the rule of faith and sound doctrine: for in spiritual presence he was to come to them, and to be with the whole Church in the world until its consummation. Therefore, this discourse is directed to believers, whom he had begun already to save by corporeal presence, and whom he was to leave in coporeal absence, that by spiritual presence he might preserve them with the Father.” By corporeal to understand visible is mere trifling, since he both opposes his body to his divine power, and by adding, that he might “preserve them with the Father,” clearly expresses that he sends his grace to us from heaven by means of the Spirit.

28. Maar aangezien de verdedigers van dit valse leerstuk zich in 't geheel niet schamen om het te versieren met de betuigingen van instemming der oude schrijvers en vooral van Augustinus, zal ik met weinig woorden uitleggen, hoe verkeerd zij dat pogen te doen. Want daar hun getuigenissen bijeengebracht zijn door geleerde en vrome mannen, wil ik geen onnut werk doen: een ieder, die wil, kan ze in hun geschriften vinden. Zelfs uit Augustinus zal ik niet bijeenbrengen al wat tot de zaak dienstig zou kunnen zijn, maar ik zal me ertoe beperken in 't kort aan te tonen, dat hij buiten kijf geheel aan onze zijde staat. Wat onze tegenstanders, om hem ons te ontrukken, voorwenden, dat men overal in zijn boeken leest, dat het vlees en bloed van Christus, namelijk de offerande, die eenmaal aan het kruis geofferd, in het Avondmaal wordt uitgedeeld, betekent niet veel; want tegelijkertijd noemt hij het Avondmaal een goede gave of een sacrament des lichaams. Verder is het niet nodig, dat wij langs een lange omweg zoeken in welke betekenis hij de woorden vlees en bloed gebruikt, daar hij zichzelf uitlegt, zeggende¹, dat de sacramenten hun naam ontvangen uit de gelijkenis der dingen, die ze betekenen; en dat daarom naar een bepaalde wijze het sacrament des lichaams het lichaam is. Daarmee stemt een andere voldoend bekende plaats² overeen: "De Heere heeft niet geaarzeld te zeggen: "dit is mijn lichaam", toen Hij het teken gaf." Zij werpen wederom voor, dat Augustinus uitdrukkelijk schrijft, dat het lichaam van Christus op de aarde valt en in de mond ingaat³, en wel in dezelfde zin, waarin hij zegt, dat het verteerd wordt, want hij voegt beide te zamen. En hiertegen gaat niet in, dat hij zegt, dat het brood, nadat het Avondmaal gehouden is, verteerd wordt; want een weinig tevoren had hij gezegd: "Daar dit de mensen bekend is, aangezien het door mensen bediend wordt, kan het eer ontvangen als een heilige, maar niet als een wonderlijke zaak." En dezelfde bedoeling heeft een andere plaats, die de tegenstanders al te onberaden tot zich trekken, namelijk waar hij zegt, dat Christus in zekere zin zichzelf in zijn handen gedragen heeft, toen Hij het Avondmaalsbrood aan zijn discipelen uitdeelde⁴. Want doordat hij er bij zet: "in zekere zin", een uitdrukking, die op een vergelijking wijst, geeft hij te kennen, dat Christus niet waarlijk en in werkelijkheid onder het brood was ingesloten. En dat is geen wonder; want elders⁵ zegt hij duidelijk, dat de lichamen, wanneer men hen berooft van hun plaatselijke ruimte, nergens zullen zijn, en omdat ze nergens zullen zijn, in 't geheel niet zullen zijn. Het is een laffe uitvlucht te zeggen dat het daar niet gaat over het Avondmaal, waarin de Heere een bijzondere kracht betoont; want de vraag liep over het vlees van Christus en de heilige man, opzettelijk antwoordende, zegt: "Christus heeft aan zijn vlees de onsterfelijkheid gegeven, maar de natuur van het vlees niet weggenomen; naar deze gedaante moet men niet menen, dat Hij overal verspreid is: want we moeten er ons voor hoeden, dat wij de Goddelijkheid niet zo toekennen aan de Mens, dat wij de waarheid van zijn lichaam wegnemen; en het volgt niet logisch, dat wat in God is, overal als God is.". Daaraan voegt hij terstond de reden toe: "Want één Persoon is God en Mens, en één Christus is beide; Hij is overal door hetgeen God is, en in de hemel door hetgeen Mens is." Van welk een onachtzaamheid zou het getuigd hebben, wanneer hij het sacrament des Avondmaals, een zo ernstige en gewichtige zaak, niet uitgezonderd had, indien hem daarin iets gelegen was, dat inging tegen de leer, die hij daar behandelde? En toch, indien men aandachtig leest hetgeen een weinig later volgt, zal men bevinden, dat onder die algemene leer ook het Avondmaal begrepen wordt, dat Christus de eniggeboren Zoon Gods, die ook een zoon des mensen is, overal geheel aanwezig is als God: dat Hij in de tempel Gods (dat is in de kerk) is als de inwonende God, en op een bepaalde plaats in de hemel, vanwege de wijze van zijn waarachtig lichaam. Wij zien, hoe hij om Christus met de kerk te verenigen, zijn lichaam niet uit de hemel weghaalt, hetgeen hij ongetwijfeld gedaan zou hebben, indien het lichaam van Christus niet waarlijk spijs voor ons zou zijn, tenzij het onder het brood ingesloten was. Elders⁶, waar hij bespreekt, hoe de gelovigen Christus nu bezitten, zegt hij: "Gij hebt Hem door het teken des kruises, door het sacrament van de Doop, en door de spijs en de drank van het altaar." Ik spreek er niet over, met welk recht hij de superstitieuze ceremonie telt onder de tekenen van Christus' tegenwoordigheid, maar wie de tegenwoordigheid des vleses vergelijkt met het teken des kruises, toont genoegzaam aan, dat hij zich Christus niet voorstelt als twee lichamen hebbende, zodat Hij, die zichtbaar in de hemel zit, verborgen onder het brood zou schuilen. Indien dit uitlegging nodig heeft, dan wordt terstond daarna toegevoegd, dat wij Christus niet altijd hebben naar de tegenwoordigheid zijner majesteit; maar dat naar de tegenwoordigheid van zijn vlees terecht gezegd is: "gij zult Mij niet altijd hebben.". Zij voeren aan, dat er ook bijgevoegd wordt: "Naar de onuitsprekelijke en onzichtbare genade wordt vervuld, hetgeen door Hem gezegd is: Ik ben met ulieden tot aan de voleinding der wereld." Maar dit strekt hun in 't geheel niet ten voordeel; want dit wordt ten slotte beperkt tot zijn majesteit, die altijd tegenover het lichaam gesteld wordt, en het vlees wordt met namen van de genade en de kracht onderscheiden. Evenals elders dezelfde tegenstelling bij hem gelezen wordt, dat Christus de discipelen verlaten heeft naar zijn lichamelijke tegenwoordigheid: waar klaarblijkelijk het wezen des vleses onderscheiden wordt van de kracht des Geestes, die ons met Christus verbindt, terwijl we anders door plaatselijke afstand ver van Hem gescheiden zijn. Dezelfde wijze van spreken gebruikt hij meermalen, zo wanneer hij zegt: "Hij zal evenzo met zijn lichamelijke tegenwoordigheid komen tot de levenden en de doden, volgens de regel des geloofs en de gezonde leer; want met zijn geestelijke tegenwoordigheid zou Hij gewis tot hen komen en met de ganse kerk zijn op de aarde tot de voleinding der wereld: dus wordt dit woord gericht tot de gelovigen, die Hij reeds begonnen was zalig te maken door zijn lichamelijke tegenwoordigheid, en die Hij verlaten zou in lichamelijke afwezigheid, om hen met de Vader zalig te maken door zijn geestelijke tegenwoordigheid." Het woord "lichamelijk" te nemen voor "zichtbaar" is iets van geen betekenis; want ook het lichaam stelt hij tegenover de Goddelijke macht, en doordat hij toevoegt: "met de Vader zalig te maken," drukt hij duidelijk uit, dat Christus zijn genade uit de hemel door de Geest tot ons uitbreidt.

28. Das Zeugnis Augustins

Da sich aber die Verteidiger dieser falschen Lehre nicht scheuen, sie mit zustimmenden Zeugnissen der alten Kirchenlehrer und vor allem des Augustin zu verzieren, so will ich mit wenigen Worten darlegen, wie verkehrt dies Unterfangen ist. Da nämlich die Zeugnisse der Alten von gelehrten und 966 frommen Männern zusammengestellt worden sind, so will ich eine erledigte Sache nicht abermals verhandeln – wer will, mag sie aus ihren Arbeiten entnehmen! Nicht einmal aus Augustin will ich alles sammeln, was zu dieser Sache beiträgt, sondern ich will mich damit begnügen, mit wenigen Worten zu zeigen, daß er unstreitig voll und ganz auf unserer Seite steht.

Unsere Widersacher schützen freilich, um ihn uns aus der Hand zu winden, vor, in seinen Büchern begegne einem immer wieder die Wendung, im Abendmahl werde Fleisch und Blut Christi ausgeteilt, nämlich das Opfer, das einmal am Kreuze dargebracht worden sei. Aber das ist ein schwacher Vorwand; denn zugleich nennt er das Abendmahl ein Mahl der Danksagung (eucharistia) und das Sakrament des Leibes (Christi). Im übrigen ist es nicht notwendig, auf einem langen Umweg danach zu forschen, in welchem Sinne er die Ausdrücke „Fleisch“ und „Blut“ verwendet; denn er legt sich selbst aus, indem er sagt, die Sakramente empfingen ihren Namen auf Grund der Gleichheit mit den Dingen, die sie bezeichnen, und deshalb sei in einer bestimmten Weise das Sakrament des Leibes der Leib (Brief 98,9; an Bonifacius). Damit steht eine andere genugsam bekannte Stelle im Einklang: „Als der Herr das Zeichen (seines Leibes) gab, da trug er kein Bedenken zu sagen: ‚Das ist mein Leib’“ (Gegen Adimantus 12).

Fernerhin machen unsere Widersacher den Einwand, Augustin schreibe doch ausdrücklich, daß der Leib Christi auf die Erde falle und in den Mund eingehe,– das geschieht (so entgegne ich) eben in dem gleichen Sinne, in dem er behauptet, er werde verzehrt; denn er verbindet beides miteinander. Dem steht auch nicht entgegen, daß er sagt, nach dem Vollzug des Geheimnisses (Sakraments) werde das Brot verzehrt (Von der Dreieinigkeit III,10,19); denn kurz vorher hatte er gesagt: „Da dies den Menschen bekannt ist, weil es ja durch Menschen vollzogen wird, so kann es als etwas Heiliges Ehre empfangen, aber nicht als etwas Wunderbares“ (ebenda 10,20).

Keinen anderen Sinn hat auch ein weiteres Wort, das unsere Widersacher gar zu unbedacht zu sich herüberziehen, nämlich Christus habe sich gewissermaßen selbst in den Händen getragen, als er das Brot des Sakraments seinen Jüngern darreichte (zu Psalm 33; 1,10). Denn Augustin macht doch einen Zusatz, der einen Vergleich andeutet („gewissermaßen“), und gibt damit genugsam zu verstehen, daß Christus nicht in Wahrheit und Wirklichkeit (non vere nec realiter) unter dem Brote verschlossen war (vgl. auch ebenda 2,2). Das ist nicht zu verwundern; denn an anderer Stelle behauptet er offen, daß Leiber, wenn der räumliche Abstand von ihnen weggenommen wird, nirgendwo mehr bestehen, und weil sie nirgendwo mehr sind, eben überhaupt nicht mehr da sind (Brief 187; an Dardanus). Inhaltlos ist die Ausflucht, es handle sich an dieser Stelle nicht um das Abendmahl, in dem Gott eine besondere Kraft wirksam sein lasse. Denn es war die Frage nach dem Fleisch Christi erhoben worden, und da gab der heilige Mann mit voller Überlegung seine Antwort und sagte: „Christus hat seinem Fleische Unsterblichkeit verliehen, hat ihm aber seine Natur nicht weggenommen. Man darf nicht dafür halten, daß er nach dieser Gestalt allenthalben verstreut sei; denn wir müssen uns hüten, die Gottheit des Menschen (Christus) dergestalt aufzurichten, daß wir ihm die Wahrheit seines Leibes wegnehmen. Und es ist keine richtige Folgerung, wenn man meint, das, was in Gott ist, sei allenthalben wie Gott“ (ebenda 3,10). Die Ursache dafür läßt Augustin bald folgen: „Denn diese eine Person ist Gott und Mensch, und der eine Christus ist beides: allenthalben ist er dadurch, daß er Gott ist, und im Himmel ist er dadurch, daß er Mensch ist“ (ebenda). Wenn nun beim Abendmahl etwas vorhanden gewesen wäre, das der Lehre, die er behandelt hatte, zuwiderlief – was wäre es dann für eine Nachlässigkeit gewesen, dies Sakrament nicht (ausdrücklich) auszunehmen, wo es doch eine so ernste und wichtige Sache ist! Und 967 doch, wenn jemand aufmerksam liest, was kurz nachher folgt, so wird er finden, daß auch das Abendmahl mit unter die allgemeine Lehre beschlossen ist: Christus, der der eingeborene Sohn Gottes und auch wiederum der Sohn des Menschen sei, sei allenthalben ganz gegenwärtig, sofern er Gott sei; im Tempel Gottes, das heißt in der Kirche, sei er als der darin wohnende Gott anwesend, und andererseits sei er an einer bestimmten Stelle des Himmels um der Bestehensweise seines wahrhaftigen Leibes willen (ebenda 2-6). Wir sehen, wie er, um Christus mit der Kirche zu einen, seinen Leib nicht aus dem Himmel hervorholt; und das hätte er doch sicherlich getan, wenn der Leib Christi nur dann in Wahrheit eine Speise für uns wäre, wenn er unter dem Brote eingeschlossen wäre.

An anderer Stelle legt er dar, in welcher Weise die Gläubigen jetzt Christus besitzen, und da sagt er: „Du hast ihn durch das Zeichen des Kreuzes, durch das Sakrament der Taufe und durch die Speise und den Trank am Altar“ (Predigten zum Johannesevangelium 50,12). Ich will keine Erörterung darüber anstellen, wieweit er Recht damit hat, einen abergläubischen Brauch (das „Zeichen des Kreuzes“) unter die Merkzeichen der Gegenwart Christi zu rechnen; aber wenn einer die Gegenwart des Fleisches (Christi) mit dem Zeichen des Kreuzes vergleicht, so zeigt er damit genugsam, daß er sich Christus nicht zweileibig ausdenkt, so daß er also sichtbar im Himmel seinen Sitz hätte und zugleich verborgen unter dem Brote läge. Bedarf das einer Erläuterung, so sei darauf hingewiesen, daß es unmittelbar darauf heißt, nach der Gegenwart seiner Majestät hätten wir Christus allezeit, nach der Gegenwart seines Fleisches aber heiße es mit Recht: „Mich habt ihr nicht allezeit“ (Matth. 26,11; ebenda, 13).

Unsere Widersacher behaupten demgegenüber, zugleich werde doch auch hinzugesetzt: „Nach seiner unaussprechlichen und unsichtbaren Gnade geht in Erfüllung, was von ihm gesagt ist: ‚Ich bin bei euch alle Tage bis an der Welt Ende’ (Matth. 28,20)“ (ebenda). Aber das bringt ihnen keinerlei Vorteil; denn es wird ausschließlich auf die Majestät beschränkt, die stets dem Leibe gegenübergestellt wird, auch wird ausdrücklich das Fleisch von der Gnade und Kraft unterschieden. In der gleichen Weise bekommt man bei Augustin an anderer Stelle die nämliche Gegenüberstellung zu lesen, wenn es heißt, Christus habe seine Jünger nach seiner leiblichen Gegenwart verlassen, um in geistlicher Gegenwart bei ihnen zu sein; da ist es deutlich, daß das Wesen des Fleisches von der Kraft des Geistes unterschieden wird, die uns mit Christus verbindet, während wir sonst um des räumlichen Abstandes willen weit von ihm entfernt wären. Die nämliche Sprechweise wendet Augustin häufiger an; so, wenn er sagt: „Nach der Regel des Glaubens und nach der gesunden Lehre wird er einst in der gleichen Weise in leiblicher Gegenwart zu den Lebendigen und den Toten kommen; denn in geistlicher Gegenwärtigkeit sollte er sicherlich (ohnehin) zu ihnen kommen und bei der ganzen Kirche in der Welt sein bis zum Ende der Zeiten (Augustin bezieht sich auf Joh. 17,12). Diese Worte sind also auf die Gläubigen gerichtet, die er in seiner leiblichen Gegenwart bereits selig zu machen angefangen hatte, dann aber in leiblicher Abwesenheit verlassen sollte, um sie zusammen mit dem Vater in geistlicher Gegenwart selig zu machen“ (Predigten zum Johannesevangelium 106,2). Wenn man hier den Ausdruck „leiblich“ im Sinne von „sichtbar“ versteht, so ist das dummes Zeug; denn erstens stellt Augustin den Leib der göttlichen Macht gegenüber, und zweitens bringt er auch durch den Zusatz: „Zusammen mit dem Vater selig zu machen ...“ klar zum Ausdruck, daß Christus seine Gnade vom Himmel her durch den Geist auf uns ausgießt.

28. Die kerkvaders en besonderlik Augustinus lewer geen getuienis dat hulle die ubikwiteitsleer steun nie

Omdat die voorstanders van hierdie onegte leerstelling hulle egter nie skaam om dit met die steun van die skrywers van ouds, en besonderlik van Augustinus,²⁰⁸ toe te rus nie, sal ek kortliks verduidelik hoe verkeerd hulle dit probeer doen. Aangesien hulle getuienis reeds deur geleerde en godvrugtige manne bymekaargemaak is,²⁰⁹ wil ek iets wat reeds 1716 afgehandel is, nie weer oordoen nie. Elkeen kan maar uit hulle studies put wat hulle wil. Ek sal selfs nie eens uit Augustinus al die getuienis aanhaal wat tot die onderwerp kan bydra nie, maar ek sal daarmee tevrede wees om met ’n paar woorde aan te dui dat hy sonder teenspraak ten gunste van ons hele standpunt is.²¹⁰

Die voorwendsel van ons teenstanders waarmee hulle dit ook van ons wil afpers, is heeltemal ongegrond wanneer hulle sê dat dit oral in sy boeke voorkom dat die vlees en bloed van Christus, die offer wat eertyds aan die kruis gebring is, in die nagmaal uitgedeel word.²¹¹ Augustinus noem dit egter self danksegging of die sakrament van sy liggaam.²¹² Voorts is daar geen rede waarom ons met ’n lang ompad langs hoef te soek na die betekenis waarin hy die woorde vlees en bloed gebruik nie. Hy verklaar dit immers self wanneer hy sê dat die sakramente hulle name aflei uit die ooreenkoms met die dinge waarop hulle dui, en dat die sakrament van sy liggaam daarom in ’n sekere sin sy liggaam is.²¹³ Hiermee stem ’n ander aanhaling wat bekend genoeg is, ooreen: “Die Here het nie geaarsel om te sê: ‘Dit is my liggaam’ toe Hy ’n teken (van sy liggaam) gegee het nie”.²¹⁴ Hulle opper weer eens die beswaar dat Augustinus uitdruklik skryf dat Christus se liggaam op die aarde val²¹⁵ en in die mond ingaan,²¹⁶ naamlik in dieselfde sin as waarin hy verklaar dat Hy verteer word. Hy voeg beide hierdie dinge immers saam. Dat hy sê dat die brood verteer word nadat die sakrament van die nagmaal afgehandel is, vorm geen beletsel hierteen nie,²¹⁷ want hy het ’n rukkie tevore gesê dat die sakramente as heilige sake geëerbiedig kan word, maar nie as wonderlike dinge nie, omdat dit vir mense bekende dinge is en dit deur mense bedien word.²¹⁸

’n Ander stelling van hom wat ons teenstanders uiters ondeurdag hulle toe-eien, het dieselfde strekking, naamlik wanneer hy sê dat Christus Homself in ’n sekere sin in sy eie hande gedra het toe Hy die nagmaalsbrood vir sy dissipels aangebied het.²¹⁹ Deur trouens ’n bywoord van vergelyking daar by te stel, dui hy genoegsaam aan dat 1717 Christus nie waarlik en ook nie werklik in die brood ingesluit was nie.²²⁰ Geen wonder nie! Hy dui immers elders oop en bloot aan dat daar geen liggame sal wees as die ruimte daaryan weggeneem word nie; en omdat hulle nêrens sal wees nie, sal hulle hoegenaamd nie bestaan nie.²²¹

Dit is maar ’n flou uitvlug as hulle sê dat dit nie daar handel oor die nagmaal²²² waarin God besondere krag toon nie. Die vraag het immers oor Christus se vlees ontstaan en hierdie heilige man het doelbewus geantwoord: “Christus het onsterflikheid aan sy vlees gegee, maar Hy het nie die natuur van sy vlees weggeneem nie. Na aanleiding van die aard van sy vlees moet ons nie dink dat dit oral teenwoordig is nie en ons moet waak dat ons die Godheid van sy menswees nie so ombou dat ons die ware aard van sy liggaam wegneem nie. Daaruit volg egter nie dat iets wat in God is, oral as God aanwesig is nie”.²²³ Hy voeg weldra die rede daarvoor by: “Want Christus is een Persoon, God en mens, en in albei een Christus; Hy is oral omdat Hy God is, en in die hemel deur dit waardeur Hy mens is”.²²⁴

Van watter onverskilligheid sou dit nie getuig het as hy die sakrament van die nagmaal, iets wat so ernstig en so gewigtig is, nie uitgesonder het as daarin iets voorgekom het wat strydig is met die leer wat hy daar behandel nie! En as iemand nogtans aandagtig lees wat ’n rukkie later daarop volg, sal hy vind dat ook die nagmaal onder hierdie algemene leer saamgevat word. Hy sê naamlik dat Christus die eniggebore Seun van God is en dat dieselfde Christus as Seun van die mens, ten voile en oral as God aanwesig is, en dat Hy in die tempel van God - dit is in die kerk -, as inwonende God aanwesig is, en ’n bepaalde plek in die hemel bewoon vanweë die aard van sy ware liggaam.²²⁵ Ons sien hoe hy, om Christus met die kerk te verenig, sy liggaam nie uit die hemel te voorskyn bring nie. Dit sou hy beslis gedoen het as Christus se liggaam nie waarlik vir ons voedsel was tensy dit onder die brood ingesluit is nie. Elders beskryf hy hoe die gelowiges Christus nou besit. Hy sê: “Jy besit Christus deur die teken van die kruis, deur die sakrament van die doop en deur die voedsel en drank van die altaar”.²²⁶ Ek redeneer nou nie daaroor met watter reg hy ’n bygelowige seremonie onder die tekens van die teenwoordigheid van Christus reken nie, maar iemand wat die teenwoordigheid van sy vlees met die kruisteken vergelyk, bewys voldoende dat hy Christus nie voorstel as God met twee liggame sodat 1718 Hy wat sienlik in die hemel sit weggesteek en in die brood verskuil is nie. As dit ’n verduideliking nodig het, word daar onmiddellik hierna bygevoeg dat ons Christus volgens die teenwoordigheid van sy majesteit altyd by ons het, maar dat volgens die teenwoordigheid van sy vlees met reg gesê is: “Julle sal My nie altyd by julle hê nie”.²²⁷

Ons teenstanders maak beswaar dat daarna dadelik bygevoeg word: “Na die onuitspreeklike en onsienlike genade gaan dit wat deur Hom gesê is, in vervulling: ‘Ek is met julle tot die voleinding van die wêreld’.”²²⁸ Maar dit hou vir hulle geen voordeel in nie omdat dit ten slotte tot sy majesteit beperk is wat altyd teenoor sy liggaam gestel word, en sy vlees word uitdruklik van sy genade en sy krag onderskei. Elders kan ons byvoorbeeld dieselfde teenstelling by hom lees, naamlik dat Christus sy dissipels na sy liggaamlike teenwoordigheid verlaat het om na sy geestelike teenwoordigheid saam met hulle te wees.²²⁹ Hieruit is dit duidelik dat die wese van sy vlees van die krag van sy Gees onderskei word wat ons met Christus verenig - ons wat as gevolg van die afstande andersins ver (van sy liggaamlike teenwoordigheid) weg is.²³⁰

Hy gebruik dieselfde uitdrukkingswyse baie dikwels, soos byvoorbeeld wanneer hy sê: “Volgens die geloofsreël en die gesonde leer sal Hy net so met sy liggaamlike teenwoordigheid na die lewendes en die dooies kom want Hy sou in elk geval met sy geestelike teenwoordigheid kom en Hy sou met die kerk op die wêreld wees tot die voleinding van die tyd”.²³¹ Hierdie woorde is dus gerig op die gelowiges wat Hy alreeds deur sy liggaamlike teenwoordigheid begin red het en vir wie Hy in die afwesigheid van sy liggaam verlaat het om hulle deur sy geestelike teenwoordigheid saam met die Vader salig te maak. Maar om die woord liggaamlik as sienlik ²³² op te neem is onsin want hy stel sy liggaam ook teenoor sy Goddelike mag wanneer hy byvoeg: “Om hulle saam met die Vader salig te maak”.²³³ Daarmee bring hy duidelik tot uitdrukking dat Christus sy genade uit die hemel deur die Gees in ons uitstort.

28.  Наши противники, защищая свои уродливые измышления, не стыдятся кивать на авторитет древних, и прежде всего св. Августина. Поэтому я коротко покажу полную несостоятельность подобных ссылок. Так как некоторые учёные люди и верные служители Божьи уже дали убедительное обоснование истины, засвидетельствованной древними учителями, не стану зря нагромождать здесь доказательства: их можно найти в их книгах. Не буду также приводить все относящиеся к данному вопросу цитаты из св. Августина. Ограничусь тем, что коротко укажу на полное согласие между ними и Августином.

Наши противники, желая оторвать нас от св. Августина, заявляют следующее. Дескать, в его книгах часто встречается мысль, что во время Вечери раздается Тело и Кровь Иисуса Христа, то есть Жертва, однажды принесенная на кресте.

Однако эта ссылка безосновательна, ибо у св. Августина Тело и Кровь именуются также знаками, таинствами Тела и Крови (Августин. О Троице, III, IV, 10 (MPL, XLII, 873); О заслугах грешников и отпущении грехов, I, XXIV, 34 (MPL, XLIV, 128-129)).

Кроме того, нет нужды долго доискиваться смысла этих слов у святого учителя, поскольку он сам разъясняет его: таинства получают наименования по сходству с означаемыми вещами, и поэтому таинство Тела некоторым образом именуется Телом (Августин. Письма, 98 (Бонифацию) (MPL, XXXIII, 364)).

Этому месту соответствует другое, на которое мы уже ссылались. А именно, Иисус Христос не усомнился сказать «Сие есть Тело Моё», подавая знак этого Тела (Он же. Против Адиманта, XII, 3 (MPL, XLII, 144)).

Наши противники приводят и другое изречение того же учителя - о том, что тело Иисуса Христа падает на землю (Псевдо-Августин. Проповеди, 300, 2(MPL, XXXIX, 2319)) и входит в уста (Он же. Проповеди, 265, 4 (MPL, XXXIX, 2239)). В ответ скажу, что св. Августин говорит это в том же смысле, в каком добавляет, что тело Христово поглощается чревом. Тот факт, что в другом месте святой учитель говорит о поглощении хлеба после совершения таинства (Августин. О Троице, III, X, 19 (MPL, XLII, 880)), не может быть использован нашими противниками. Ведь чуть выше у Августина сказано: «Поскольку это таинство известно людям, ибо совершается людьми, следует принимать и почитать его как нечто священное, но не как чудо».

С этим соотносится другое место, которое наши противники необдуманно относят себе на пользу: о том, что Иисус Христос, раздавая во время Вечери хлеб ученикам, некоторым образом дал им в руки самого Себя. Ведь этот оборот уподобления («некоторым образом») говорит о том, что в действительности тело отнюдь не заключено в хлебе. Это не должно восприниматься как нечто новое: в другом месте св. Августин прямо и недвусмысленно заявляет, что если отнять у тел их размер и местоположение, то их не будет нигде, а потому и не будет вовсе (Августин. Письма, 187 (Пардану), VI, 18 (MPL, XXXIII, 838)).

Измышления наших противников о том, что здесь речь не идёт о Вечере, в которой Бог являет особую силу, совершенно безосновательны. Вывод св. Августина явно относится к телу Иисуса Христа. А именно, святой учитель говорит, что Христос дал своему Телу бессмертие, но не лишил его присущей ему природы. «Поэтому, - заключает Августин, -телесно Иисус Христос присутствует не везде. Нам следует остерегаться таких способов утверждения божественности Посредника, ставшего человеком, которые уничтожали бы подлинность его тела. Ибо хотя Бог вездесущ, отсюда не следует, что всё, что есть в Боге, тоже вездесуще» (Августин. Письма, 187, III, 10 (MPL, XXXIII, 835-836)).

В обоснование своей мысли Августин добавляет, что Иисус Христос, будучи един, есть Бог и человек в одном лице. Как Бог Он присутствует повсюду; как человек Он пребывает на Небесах. Если бы Вечеря - столь важное таинство - противоречила данному учению, разве не следовало бы хоть словом упомянуть о ней как об исключении? Однако если внимательно прочитать то, что говорится у Августина далее, то окажется, что его учение касается в том числе и Вечери. Так, он говорит, что единородный Сын Божий, будучи в то же время человеком, весь, целиком присутствует повсюду. Как Бог Он пребывает в храме Божьем, то есть в Церкви; а как человек пребывает на Небесах (Августин. Письма, 187, II-IV (MPL, XXXIII, 833-840)), ибо подлинное тело обязательно имеет свои размеры. Как видим, св. Августин не сводит тело Иисуса Христа с небес, чтобы объединить его с Церковью. Но ему пришлось бы это сделать, если бы это Тело могло быть нашей пищей не иначе, как будучи заключено в хлебе.

В другом месте, определяя способ, каким верующие имеют Иисуса Христа, св. Августин говорит: «Мы имеем Его через знак креста, через таинство крещения и через вкушение и питие с жертвенника» (Августин. Трактат о Евангелии от Иоанна, L, 12 (MPL, XXXV, 1763)). Не буду спорить о том, правильно ли с его стороны уравнивать безумное суеверие и подлинные знаки присутствия Иисуса Христа, Замечу лишь, что подобным сравнением Августин ясно свидетельствует, что отнюдь не мыслит в Иисусе Христе два тела - так, чтобы оно скрывалось в хлебе и в то же время было видимо на небесах. Для тех, кто требует более подробного объяснения, святой учитель добавляет, что Иисус Христос всегда присутствует среди нас по своему величию, но не по плоти, так как о плоти сказано: «Меня не всегда имеете» (Мф 26:11) (Августин. Трактат о Евангелии от Иоанна, L, 13 (MPL, XXXV, 1763)).

Наши противники заявляют, что эти слова Августина связаны с другими, а именно: по невыразимой и невидимой благодати Христа исполнится сказанное: «Я с вами во все дни до скончания века» (Мф 28:20). Но это возражение не принесёт им пользы; ведь благодать есть часть того величия, которое св. Августин противопоставляет телу, различая эти две вещи - плоть и силу, или благодать. И в другом месте он противопоставляет друг другу два факта: Иисус Христос телесно покинул учеников, чтобы пребывать с ними духовным присутствием (Августин. Трактат о Евангелии от Иоанна, XCII, 1 (MPL, XXXV, 1862)). Отсюда следует, что св. Августин ясно отличает плотскую сущность от действия Духа, которым мы соединяемся со Христом, хотя в пространстве удалены от Него.

Неоднократно Августин использует один и тот же способ выражения - например, когда говорит: «Он придёт телесно, чтобы судить живых и мёртвых, согласно правилу веры; ибо духовно Он всегда пребывает со своей Церковью» (Августин. Трактат о Евангелии от Иоанна, CVI, 2 (MPL, XXXV, 1909)).

Следовательно, эта сентенция адресована верующим, которых Христос начал спасать, присутствуя среди них телесно, и которых телесно должен был оставить, чтобы спасать своим духовным присутствием. Принимать же «телесное» за «видимое» - глупая выдумка, потому что св. Августин противопоставляет тело божественной силе. А добавляя, что Христос спасает нас вместе с Отцом, он ясно показывает, что его благодать распространяется на нас с Небес действием Св. Духа.

29. Et quoniam tantum fiduciae ponunt in hac latebra praesentiae invisibilis⁴, agedum videamus quam bene in ea se occultent. Primo syllabam non proferent ex Scripturis, qua probent invisibilem esse Christum:^b sed pro confesso sumunt, quod nemo sanus illis dabit, non posse aliter Christi corpus in Coena dari nisi opertum panis larva. Atque hoc ipsum est de quo nobiscum litigant: tantum abest ut principii locum obtineat. Ac dum ita garriunt, coguntur duplex facere Christi corpus: quia in se visibile est in caelo secundum eos, in Coena autem speciali dispensationis modo invisibile⁵. Quam vero belle hoc conveniat, tum ex aliis Scripturae locis, tum Petri testimonio facile iudicium est. Dicit Petrus, oportere Christum caelo capi vel comprehendi, donec iterum adveniat [Act. 3. d. 21]. Docent isti ubique locorum esse, sed absque forma⁶. Excipiunt, iniquum esse naturam gloriosi corporis subiicere communis naturae legibus⁷. Atqui Serveticum illud delirium (quod piis omnibus merito detestabile est) absorptum fuisse corpus^c a divinitate⁸, secum trahit haec responsio. Non dico eos ita sentire; verum si inter dotes glorificati corporis numeratur, invisibili modo omnia implere: corpoream substantiam aboleri palam est, nec discrimen ullum relinqui deitatis et humanae naturae. Deinde si ita multiforme et varium est Christi corpus, ut uno in loco appareat, in altero sit invisibile: ubi ipsa corporis natura, quod suis dimensionibus constat^d? et ubi unitas? Longe rectius Tertullianus, qui verum et naturale Christi corpus fuisse contendit: quia eius in mysterio Coenae figura nobis proponitur in pignus ac 385 certitudinem vitae spiritualis^{a 1}. || Et certe de corpore glorioso dicebat Christus, Videte et palpate, quia Spiritus carnem et ossa non habet [Luc. 24. f. 39]. Ecce ipsius Christi ore carnis veritas probatur, quia palpari potest ac videri; aufer ista, iam caro esse desinet^b. || Semper ad latibulum confugiunt suae dispensationis quam sibi fabricarunt. Nostrum vero est, quod absolute pronuntiat Christus ita amplecti, ut sine exceptione apud nos valeat quod vult asserere. Se non spectrum esse^c probat: quia sit in carne sua visibilis. Tollatur quod tanquam proprium corporis sui naturae vendicat: nonne excudenda erit nova corporis definitio? || Iam quocunque se circumagant, in loco illo Pauli fictitia eorum dispensatio locum non^d habet, ubi dicit, nos expectare e caelo salvatorem, qui corpus nostrum humile configurabit corpori suo glorioso [Philip. 3. d. 21]. Neque enim speranda nobis est conformitas in illis, quas Christo affingunt, qualitatibus: ut cuique invisibile sit ac immensum corpus. Nec vero reperietur quisquam tam bardus cui tantam absurditatem persuadeant. Ne igitur corpori Christi glorioso hanc adscribant dotem, multis in locis simul esse, nulloque spatio contineri. Denique vel aperte negent carnis resurrectionem, vel concedant Christum vestitum caelesti gloria non exuisse carnem, qui nos in carne nostra illius eiusdem gloriae facturus est consortes ac socios, quando nobis futura est communis cum eo resurrectio^e. || ^fQuid enim^g clarius tradit tota Scriptura, quam 386 || Christum^a, ut veram nostram carnem induit quum e Virgine natus est, in vera carne nostra passus est, quum pro nobis satisfecit: ita eandem veram carnem et resurgendo recepisse^b, et in caelum sustulisse^c? Haec enim nobis nostrae resurrectionis et in caelum ascensionis spes est, quod Christus resurrexit et ascendit: || atque (ut ait Tertullianus) arrham nostrae resurrectionis secum in caelos tulit¹. || Porro quam infirma et fragilis foret spes^d illa^e, nisi haec ipsa nostra caro in Christo vere suscitata et in regnum caelorum ingressa esset? Atqui haec est propria^f corporis veritas, ut spatio^g contineatur, ut suis dimensionibus constet, ut suam faciem habeat^h. || Facessat igitur stultum illud commentum quod tam mentes hominum quam Christum pani affigit. Quorsum enim occulta sub pane praesentia, nisi ut qui Christum sibi habere coniunctum cupiunt, in symbolo illo subsidant? Atqui Dominus ipse non oculos tantum, sed omnes sensus nostros e terra subducere voluitⁱ, || se attingi a mulieribus vetans, donec ascendisset ad patrem [Iohan. 20. d. 17]. Quum pio reverentiae studio Mariam videat properare ad osculandos pedes, cur tactum hunc improbet ac prohibeat, donec in caelum receptus fuerit, nulla causa est, nisi quia nusquam alibi vult quaeri. Quod obiiciunt, postea visum fuisse Stephano [Act. 7. g. 55]², facilis solutio est; neque enim ideo necesse fuit Christo locum mutare, qui servi sui oculis perspicaciam^k dare potuit quae caelos penetraret. Idem et de Paulo dicendum [Act. 9. a. 4]³. Quod Christum exiisse e sepulchro clauso [Matt. 28. b. 6]⁴, et || clausis ianuis ad discipulos ingressum esse [Iohan. 20. e. 19]⁵ 387 obiiciunt, nihilo magis eorum errori suffragatur. Nam sicut aqua non secus ac solidum pavimentum Christo iter praebuit super lacum ambulanti [Matt. 14. c. 25]: ita nihil mirum si ad eius occursum se flexit lapidis durities. Etsi probabilius est, eius imperio amotum fuisse lapidem, et mox, transitu dato, in suum locum rediisse. Nec ianuis clausis intrare tantundem valet ac penetrare per solidam materiam, sed sibi aditum patefacere divina virtute, ut repente steterit inter suos discipulos, plane admirabili modo, quum obseratae essent fores^a. || Quod citant ex Luca, Christum subito evanuisse ex Discipulorum oculis, quibuscum Emaunta profectus erat [Luc. 24. e. 31]¹ nihil illis prodest, et nos adiuvat. Nam ut sui conspectum illis auferret, non factus est invisibilis: sed tantum disparuit. Sicuti, eodem Luca teste, quum simul iter faceret, non induit novam faciem ne agnosceretur: sed tenuit eorum oculos [Ibidem, c. 16]. || Isti vero non modo Christum transformant, ut in terra versetur: sed alium alibi suique dissimilem esse fingunt. Denique ita nugando, non uno quidem verbo, sed periphrasi, ex carne Christi spiritum faciunt; nec eo contenti qualitates ei penitus contrarias induunt^b. || Unde necessario sequitur duplicem esse.

29. Et pource qu’ils se confient tant en ceste cachette de Presence invisible, voyons un peu comment elle les couvre. Pour le premier, ils ne produyront point une seule syllabe de l’Escriture, par laquelle ils prouvent que Jesus Christ soit invisible. Mais ils prennent pour une maxime infaillible ce que nul ne leur concedera: c’est que le corps de Jesus Christ ne peut estre donné en la Cene, sinon sous une masque de morseau de pain. Or c’est le poinct duquel ils ont à debattre avec nous: tant s’en faut qu’il doyve obtenir lieu du principe. Davantage, en gazouillant ainsi, ils sont contraints de faire double corps en Jesus Christ, pource que selon leur dire il est visible au ciel en soy, en la Cene il est invisible par une dispensation speciale. Or si cela est convenable ou non, on en peut juger par beaucoup de passages de l’Escriture: et sur tout par le tesmoignage de sainct Pierre, quand il dit qu’il faut que Jesus Christ soit contenu au ciel, jusques à ce qu’il vienne pour juger le monde (Act. 3:21). Ces Acariastres enseignent qu’il est par tout sans fol me aucune: alleguans que c’est iniquement fait, d’assujettir la nature d’un corps glorieux aux loix de la nature commune. Or ceste response traine avec soy la resverie de Servet, laquelle à bon droit est detestable à toutes gens craignans Dieu: assavoir que le corps de Jesus Christ apres l’ascension a esté englouti par sa divinité. Je ne dy pas qu’ils tiennent ceste opinion: mais si on conte entre les qualitez d’un corps glorifié, qu’il soit infiny et remplisse tout, il est notoire que la substance en sera abolie, et qu’il ne restera nulle distinction entre la divinité et la nature humaine. Davantage, si le corps de Jesus Christ est ainsi variable et de diverses sortes, d’apparoistre en un lieu, et d’estre invisible en l’autre: que deviendra la nature corporelle, laquelle doit avoir ses mesures? que deviendra aussi l’unité? Tertullien argue bien mieux, enseignant que Jesus Christ a un vray corps et naturel, puis que la figure nous en est donnée en la Cene, en gage et certitude de la vie spirituelle. Car la figure seroit fausse, si ce qu’elle represente n’estoit vray. Et de fait, Jesus Christ parloit de son corps glorieux, en disant, Voyez et tastez: car un Esprit n’a point de chair ne d’os (Luc 24:39).Voicy comment un corps sera approuvé vray corps par la bouche de Jesus Christ: c’est quand il se voit et se manie. Qu’on oste ces choses, il ne sera plus corps, Ils ont tousjours leur refuge à leur dispensation qu’ils se sont forgée. Or nostre devoir est de recevoir en telle sorte ce que Jesus Christ prononce absolument, que ce qu’il veut affermer soit tenu pour vallable sans exception. Il prouve qu’il n’est point un fantosme, comme les disciples cuydoyent: pource qu’il est visible en sa chair. Qu’on oste ce qu’il attribue à son corps comme propre, ne faudra-il pas trouver une definition nouvelle? Davantage, qu’ils se tournent et virent tant qu’ils voudront, ceste dispensation qu’ils ont songée n’a point de lieu, quand sainct Paul dit que nous attendons nostre Sauveur du ciel, lequel conformera nostre corps contemptible à son corps glorifié (Phil. 3:20, 21). Car nous ne devons point esperer une conformité aux qualitez qu’ils imaginent: assavoir, que chacun ait un corps invisible et infiny. Et ne se trouvera homme si lourdaut, auquel ils persuadent une telle absurdité. Ainsi, qu’ils se deportent d’attribuer ceste proprieté au corps glorieux de Jesus Christ, c’est qu’il soit ensemble en plusieurs lieux, et qu’il ne soit contenu en nulle espace: bref, ou qu’ils nient ouvertement la resurrection de la chair, ou qu’ils confessent que Jesus Christ estant vestu de sa gloire celeste, ne s’est point despouillé de sa nature humaine: veu que la resurrection nous sera commune avec luy, en laquelle il nous fera participans et compagnons de la condition en laquelle il est. Car les Escritures n’enseignent rien plus clairement que cest article: c’est que comme Jesus Christ a vestu nostre chair en naissant de la vierge Marie, et a souffert en icelle pour effacer nos pechez: aussi qu’il a reprins ceste mesme chair en resuscitant. Car aussi toute l’esperance que nous avons de venir au ciel est là appuyée, que, Jesus Christ y est monté: et (comme dit Tertullien) qu’il y a porté avec soy l’arre de nostre resurrection. Or je vous prie, combien ceste fiance seroit-elle debile, sinon que la mesme chair que Jesus Christ a prinse de nous, fust entrée au ciel? Parquoy que ceste resverie qui attache au pain tant Jesus Christ que les entendemens des hommes, soit mise bas. Car à quoy tend ceste presence invisible dont ils babillent, sinon afin que ceux qui desirent d’estre conjoinctsà Jesus Christ, s’amusent au signe exterieur? Or le Seigneur Jesus a voulu retirer non seulement nos yeux, mais aussi tous nos sens de ia terre, defendant aux femmes qui estoyent venues au sepulchre, de le toucher: pource qu’il n’estoit pas encore monté à son Pere (Jean 20:17). Veu qu’il savoit que Marie avec ses compagnes venoit d’une affection saincte et en grande reverence luy baiser les pieds, il n’y avoit raison d’empescher et reprouver tel attouchement, jusques à ce qu’il fust monté au ciel, sinon qu’il ne vouloit estre cherché ailleurs que là. Ce qu’on objette, que depuis il a esté veu de sainct Estienne (Act. 7:55): la solution est facile. Car il n’a pas esté requis que Jesus Christ pour ce faire changeast de lieu, pouvant donner une veue supernaturelle aux yeux de son serviteur, laquelle transperçast les cieux. Autant en est-il de sainct Paul (Act. 9:4). Ce qu’on allegue derechef, que Jesus Christ est sorti du sepulchre sans l’ouvrir, et qu’il est entré à ses disciples les huis de la chambre estans clos (Matth. 28:6; Jean 20:9), ne fait rien non plus à maintenir leur erreur. Car comme l’eau a servi à Jesus Christ d’un pavé ferme, quand il cheminoit sur le lac (Matth. 14:25), aussi on ne doit trouver estrange si la dureté de la pierre s’est amollie pour luy donner passage. Combien qu’il est aussi vray-semblable que la pierre se soit levée, et puis retournée en son lieu. Comme aussi d’entrer en une chambre les huys estans fermez, ce n’est pas à dire transpercer le bois, mais seulement qu’il s’est fait ouverture par sa vertu divine, en sorte que d’une façon miraculeuse il s’est trouvé au milieu de ses disciples, combien que les portes fussent serrées. Ce qu’ils ameinent de sainct Luc, assavoir qu’il s’est esvanouy soudain des yeux des disciples qui alloyent en Emaus (Luc. 24:31), ne leur sert de rien, et fait à nostre avantage. Car pour leur oster la veue de son corps, il ne s’est point fait invisible, mais seulement s’est disparu. Comme aussi, tesmoin le mesme Evangeliste, en cheminant il ne s’est point desguisé ou transfiguré pour estre mescognu, mais a tenu leurs yeux (Luc. 24:16). Or noz adversaires non seulement transfigurent Jesus Christ pour le faire estre au monde, mais le forgent divers à soy mesme, et tout autre en terre qu’au ciel. Bref, selon leur resverie, combien qu’ils ne disent pas en un mot que la chair de Jesus Christ soit esprit, toutesfois ils l’enseignent. Et ne se contentant point de cela, selon le lieu où ils la mettent, ils la vestent de qualitez toutes contraires. Dont il s’ensuyt necessairement qu’elle soit double.

29. As they place so much confidence in this subterfuge of an invisible presence, let us see how far it serves their cause. In the first place, they cannot produce a single syllable from the Scriptures to prove that Christ is invisible; but they take for granted, what no man of sound judgment will concede to them, that the body of Christ cannot be given in the supper, without being concealed under the form of bread. Now, so far is this from being an admitted axiom, that it is the very point in dispute between them and us. And while they talk in this way, they are constrained to attribute to Christ a double body, because, upon their principle, he is visible in heaven, and at the same time, by a special dispensation, is invisible in the sacred supper. Whether this is correct or not, it is easy to judge from various passages of Scripture, and particularly from the testimony of Peter; who says of Christ, that “the heavens must receive him, until the times of restitution of all things.”¹²⁹³ These men maintain that he is in all places, but without any form. They object that it is unreasonable to subject the nature of a glorified body to the laws of common nature. But this objection leads to the extravagant notion of Servetus, which justly deserves the detestation of all believers, that the body of Christ, after his ascension, was absorbed in his Divinity. I will not assert, that they hold this opinion; but if it be considered as one of the attributes of the glorified body, to fill all places in an invisible manner, it is evident that the corporeal substance must be destroyed, and no difference will be left between the Divinity and the humanity. Besides, if 558the body of Christ be multiform and variable, so as to appear in one place, and to be invisible in another, what becomes of the nature of a body which consists in having its proper dimensions? and where is its unity? With far greater propriety Tertullian argues, that the body of Christ was a true and natural body, because the emblem of it is presented to us in the mystery of the supper, as a pledge and assurance of spiritual life. And, indeed, it was of his glorified body, that Christ said, “Handle me, and see; for a spirit hath not flesh and bones, as ye see me have.”¹²⁹⁴ We see how the truth of his body is proved by the lips of Christ himself, because it can be felt and seen; deprive it of these qualities, and it will cease to be a body. They are always recurring to their subterfuge of the dispensation which they have invented. But it is our duty to receive what Christ absolutely declares, in such a manner, as to admit, without any exception, whatever he is pleased to affirm. He proved that he was not a phantom, because he was visible in his flesh. If that be taken away which he asserts to belong to the nature of his body, will it not be necessary to frame a new definition of a body? Now, with all their sophistry, they can extract nothing to support their imaginary dispensation from that passage of Paul, where he says, that “From heaven we look for the Saviour, who shall change our vile body, that it may be fashioned like unto his glorious body.”¹²⁹⁵ For we cannot hope for a conformity to Christ in those qualities which they attribute to him, which would make all our bodies invisible and infinite; nor will they find a man foolish enough to be persuaded to believe so great an absurdity. Let them, then, no longer ascribe to the glorified body of Christ the property of being in many places at once, or of being contained within no particular space. In short, let them either deny the resurrection of the flesh, or admit that Christ, though clothed with celestial glory, has not divested himself of his flesh; for he will make us, in our flesh, partakers of the same glory, as we shall enjoy a resurrection similar to his. For what is there more clearly stated in any part of the Scripture, than that as Christ really assumed our flesh when he was born of the virgin, and suffered in our flesh to atone for our sins, so he resumed the same flesh, at his resurrection, and carried it up into heaven? For all the hope that we have of our resurrection and ascension to heaven, is founded on the resurrection and ascension of Christ; who, as Tertullian says, “has taken the pledge of our resurrection into heaven with him.” Now, how weak and faint would this hope be, if the real flesh of Christ had not truly risen from the dead, and entered into the 559kingdom of heaven! But it is essential to a real body, to have its particular form and dimensions, and to be contained within some certain space. Let us hear no more, then, of this ridiculous notion, which fastens the minds of men, and Christ himself, to the bread. For what is the use of this invisible presence concealed under the bread, but to lead those who desire to be united to Christ, to confine their attention to that symbol? But the Lord intended to withdraw, not only our eyes, but all our senses, from the earth, when he forbade the woman to touch him, because he was not yet ascended to his Father.¹²⁹⁶ When he saw Mary, with pious affection and reverence, hastening to kiss his feet, there was no reason for his disapprobation and prohibition of such an act, before his ascension to heaven, except that heaven was the only place where he chose to be sought. It is objected, that he was afterwards seen by Stephen;¹²⁹⁷ but the answer is easy; for, in order to this, no change of place was necessary to Christ, who could impart to the eyes of his servant a supernatural perspicacity, capable of penetrating into heaven. The same observation is applicable to his appearance to Paul.¹²⁹⁸ They allege that Christ came out of the sepulchre, while the sepulchre remained closed, and entered into the room where his disciples were assembled, while the doors continued shut; but this contributes no support to their error. For as the water was like a solid pavement, forming a road for Christ when he walked on the lake, so it is no wonder if the hardness of the stone gave way, to make him a passage; though it is more probable that the stone removed at his command, and after his departure returned to its place. And to enter while the doors remained shut, does not imply his penetrating through the solid matter, but his opening an entrance for himself by his Divine power, so that, in a miraculous manner, he instantaneously stood in the midst of his disciples, though the doors were shut. What they adduce from Luke, that “he vanished out of the sight” of his two disciples, with whom he had walked to Emmaus,¹²⁹⁹ is of no service to their cause, but is in favour of ours; for, according to the testimony of the same evangelist, when he joined these disciples, he assumed no new appearance in order to conceal himself; but “their eyes were holden, that they should not know him.”¹³⁰⁰ Our adversaries, however, not only transform Christ, to keep him in the world, but they represent him as unlike himself, and altogether different on earth from what he is in heaven. By such extravagances, in short, they turn the body of Christ into a spirit, though not by positive assertion, 560yet by direct implication; and not content with this, they attribute to it qualities utterly incompatible with each other; whence it follows, of necessity, that he must have two bodies.

29. Refutation of the invisible presence maintained by opponents. Refutation from Tertullian, from a saying of Christ after his resurrection, from the definition of a true body, and from different passages of Scripture.

Since they put so much confidence in his hiding-place of invisible presence, let us see how well they conceal themselves in it. First, they cannot produce a syllable from Scripture to prove that Christ is invisible; but they take for granted what no sound man will admit, that the body of Christ cannot be given in the Supper, unless covered with the mask of bread. This is the very point in dispute; so far is it from occupying the place of the first principle. And while they thus prate, they are forced to give Christ a twofold body, because, according to them, it is visible in itself in heaven, but in the Supper is invisible, by a special mode of dispensation. The beautiful consistency of this may easily be judged, both from other passages of Scripture, and from the testimony of Peter. Peter says that the heavens must receive, or contain Christ, till he come again (Acts 3:21). These men teach that he is in every place, but without form. They say that it is unfair to subject a glorious body to the ordinary laws of nature. But this answer draws along with it the delirious dream of Servetus, which all pious minds justly abhor, that his body was absorbed by his divinity. I do not say that this is their opinion; but if it is considered one of the properties of a glorified body to fill all things in an invisible manner, it is plain that the corporeal substance is abolished, and no distinction is left between his Godhead and his human nature. Again,if the body of Christ is so multiform and diversified, that it appears in one place, and in another is invisible, where is there anything of the nature of body with its proper dimensions, and where is its unity? Far more correct is Tertullian, who contends that the body of Christ was natural and real, because its figure is set before us in the mystery of the Supper, as a pledge and assurance of spiritual life (Tertull. Cont. Marc. Lib. 4).¹ And certainly Christ said of his glorified body, “Handle me, and see; for a spirit hath not flesh and bones, as ye see me have” (Luke 24:39). Here, by the lips of Christ himself, the reality of his flesh is proved, by its admitting of being seen and handled. Take these away, and it will cease to be flesh. They always betake themselves to their lurking-place of dispensation, which they have fabricated.584But it is our duty so to embrace what Christ absolutely declares, as to give it an unreserved assent. He proves that he is not a phantom, because he is visible in his flesh. Take away what he claims as proper to the nature of his body, and must not a new definition of body be devised? Then, however they may turn themselves about, they will not find any place for their fictitious dispensation in that passage, in which Paul says, that “our conversation is in heaven; from whence we look for the Saviour, the Lord Jesus Christ: who shall change our vile body, that it may be fashioned like unto his glorious body” (Phil. 3:20, 21). We are not to hope for conformity to Christ in these qualities which they ascribe to him as a body, without bounds, and invisible. They will not find any one so stupid as to be persuaded of this great absurdity. Let them not, therefore, set it down as one of the properties of Christ’s glorious body, that it is, at the same time, in many places, and in no place. In short, let them either openly deny the resurrection of his flesh, or admit that Christ, when invested with celestial glory, did not lay aside his flesh, but is to make us, in our flesh, his associates, and partakers of the same glory, since we are to have a common resurrection with him. For what does Scripture throughout deliver more clearly than that, as Christ assumed our flesh when he was born of the Virgin, and suffered in our true flesh when he made satisfaction for us, so on rising again he resumed the same true flesh, and carried it with him to heaven? The hope of our resurrection, and ascension to heaven, is, that Christ rose again and ascended, and, as Tertullian says (De Resurrect. Carnis), “Carried an earnest of our resurrection along with him into heaven.” Morever, how weak and fragile would this hope be, had not this very flesh of ours in Christ been truly raised up, and entered into the kingdom of heaven. But the essential properties of a body are to be confined by space, to have dimension and form. Have done, then, with that foolish fiction,which affixes the minds of men, as well as Christ, to bread. For to what end this occult presence under the bread, save that those who wish to have Christ conjoined with them may stop short at the symbol? But our Lord himself wished us to withdraw not only our eyes, but all our senses, from the earth, forbidding the woman to touch him until he had ascended to the Father (John 20:17). When he sees Mary, with pious reverential zeal, hastening to kiss his feet, there could be no reason for his disapproving and forbidding her to touch him before he had ascended to heaven, unless he wished to he sought nowhere else. The objection, that he afterwards appeared to Stephen, is easily answered. It was not necessary for our Saviour to change his place, as he could give the eyes of his servant a power of vision which could penetrate to heaven. The same account is to be given of the case of Paul. The objection, that Christ came forth from the closed sepulchre, and came in to his disciples while the doors were shut (Mt. 28:6; John 20:19), gives no better support to their error. For as the water, just as if it had been a solid pavement, furnished a path to585our Saviour when he walked on it (Mt. 14.), so it is not strange that the hard stone yielded to his step; although it is more probable that the stone was removed at his command, and forthwith, after giving him a passage, returned to its place. To enter while the doors were shut, was not so much to penetrate through solid matter,as to make a passage for himself by divine power, and stand in the midst of his disciples in a most miraculous manner. They gain nothing by quoting the passage from Luke, in which it is said, that Christ suddenly vanished from the eyes of the disciples, with whom he had journed to Emmaus (Luke 24:31). In withdrawing from their sight, he did not become invisible: he only disappeared. Thus Luke declares that, on the journeying with them, he did not assume a new form, but that “ their eyes were holden.” But these men not only transform Christ that he may live on the earth, but pretend that there is another elsewhere of a different description. In short, by thus trifling, they, not in direct terms indeed, but by a circumlocution, make a spirit of the flesh of Christ; and, not contented with this, give him properties altogether opposite. Hence it necessarily follows that he must be twofold.

29. En aangezien zij zoveel vertrouwen stellen in deze schuilhoek der onzichtbare tegenwoordigheid, welaan, laat ons zien, hoe goed ze zich daarin verbergen. In de eerste plaats zullen ze uit de Schrift geen woord tevoorschijn brengen, waarmee ze zouden kunnen bewijzen, dat Christus onzichtbaar is; maar zij nemen als een uitgemaakte zaak aan, hetgeen niemand met gezond verstand hun zal toegeven, namelijk dat het lichaam van Christus in het Avondmaal niet anders gegeven kan worden dan bedekt met het masker des broods. En dit is het juist, waarover ze met ons twisten: zover is het er vandaan, dat het de plaats van een grondbeginsel zou innemen. En terwijl ze zo bazelen, worden ze gedwongen een tweevoudig lichaam van Christus aan te nemen; want volgens hen is het in zichzelf zichtbaar in de hemel, maar in het Avondmaal door een bijzondere wijze van beschikking onzichtbaar. Maar hoe fraai dat uitkomt, kan men gemakkelijk beoordelen zowel uit andere Schriftplaatsen, als ook uit het getuigenis van Petrus. Petrus zegt (Hand. 3:21) dat Christus in de hemel ontvangen of besloten moet worden, totdat hij weder komt. Zij leren, dat Hij overal is, maar zonder gedaante. Zij voeren aan, dat het niet passend is de natuur van het verheerlijkt lichaam te onderwerpen aan de wetten der algemene natuur. Maar dit antwoord sleept met zich die razernij van Servet, welke terecht bij alle vromen verfoeilijk is, dat namelijk het lichaam door de Godheid verzwolgen is. Ik zeg niet, dat zo hun gevoelen is; maar indien onder de gaven van het verheerlijkt lichaam ook deze wordt geteld, dat het op onzichtbare wijze alles vervult, dan is het duidelijk, dat de lichamelijke substantie vernietigd wordt en er geen onderscheid wordt gelaten tussen de Godheid en de menselijke natuur. Bovendien, indien Christus' lichaam zo veelvormig en veelzijdig is, dat het op de ene plaats gezien wordt, maar op de andere onzichtbaar is, waar is dan de natuur zelf van het lichaam dat in zijn bepaalde afmetingen bestaat! En waar is de eenheid! Veel juister schrijft Tertullianus, die beweert, dat Christus' lichaam een waarachtig en natuurlijk lichaam geweest is, omdat zijn figuur ons in het sacrament des Avondmaals voorgesteld wordt tot een pand en verzekering van het geestelijke leven. En ongetwijfeld van zijn verheerlijkt lichaam zeide Christus (Luc. 24:39) "Ziet en tast, want een geest heeft geen vlees en beenderen." Zie, door de mond van Christus zelf wordt de waarheid van het vlees bewezen, omdat het getast en gezien kan worden. Neem deze twee weg, en het houdt op vlees te zijn. Zij nemen altijd de toevlucht tot de schuilhoek van hun beschikking, die zij zich gefabriceerd hebben. Maar het is onze plicht, hetgeen Christus uitdrukkelijk uitspreekt zo te omhelzen, dat zonder uitzondering bij ons van kracht is hetgeen Hij wil betuigen. Hij bewijst, dat Hij geen spooksel is, omdat Hij zichtbaar is in zijn vlees. Laat weggenomen worden hetgeen Hij aan de natuur van zijn lichaam als eigen toekent: zal dan niet een nieuwe definitie van het lichaam moeten gesmeed worden? Verder, waarheen ze zich ook wenden: hun verzonnen beschikking heeft geen plaats in die uitspraak van Paulus (Filip. 3:21) waar hij zegt, dat wij onze Zaligmaker uit de hemel verwachten die ons vernederd lichaam veranderen zal, opdat het gelijkvormig worde aan zijn heerlijk lichaam. Immers wij moeten geen gelijkvormigheid verwachten in die hoedanigheden, die zij aan Christus toedichten, zodat een ieder een onzichtbaar en onmetelijk lichaam zou hebben. En er zal niemand gevonden worden, die zo dom is, dat ze hem een zo grote ongerijmdheid zouden doen geloven. Laat hen dus aan het verheerlijkte lichaam van Christus niet deze gave toeschrijven, dat het op vele plaatsen tegelijk is, en binnen geen ruimte besloten is. Kortom, laat hen of openlijk de opstanding loochenen, of laat hen toestemmen, dat Christus, bekleed met hemelse heerlijkheid, het vlees niet afgelegd heeft, daar Hij ons in ons vlees maken zal tot deelgenoten en metgezellen van diezelfde heerlijkheid, aangezien wij de opstanding met Hem gemeen zullen hebben. Want wat leert de ganse Schrift duidelijker dan dat Christus, evenals Hij ons ware vlees heeft aangedaan, toen Hij uit de maagd geboren is, en dat Hij in ons ware vlees heeft geleden, toen Hij voor ons genoegdoening gegeven heeft, zo ook hetzelfde ware vlees bij zijn opstanding heeft ontvangen en naar de hemel heeft opgevoerd? Want dit is voor ons de hoop onzer opstanding en hemelvaart, dat Christus opgestaan en opgevaren is, en, gelijk Tertullianus zegt, het pand onzer opstanding met zich naar de hemel genomen heeft. Hoe zwak en broos zou die hoop zijn, indien niet dit ons vlees waarlijk in Christus opgewekt en het Koninkrijk der Hemelen binnengegaan was! En toch is dit de aan het lichaam eigen waarheid, dat het een plaatselijke ruimte inneemt, dat het zijn bepaalde afmetingen, en dat het zijn gedaante heeft. Weg dus met dat dwaze verzinsel, dat zowel de harten der mensen als Christus hecht aan het brood. Want waartoe dient de verborgen tegenwoordigheid onder het brood anders dan opdat degenen, die Christus met zich verenigd begeren te hebben, bij dat teken zouden blijven staan! Maar de Heere zelf heeft niet alleen onze ogen, maar al onze zinnen van de aarde willen wegvoeren, verbiedend, dat Hij door de vrouwen zou worden aangeraakt, voordat Hij opgevaren was tot de Vader (Joh. 20:17) Daar Hij ziet, dat Maria zich met een vrome ijver om haar eerbied te betonen haast om zijn voeten te kussen, is er geen andere oorzaak, waarom Hij deze aanraking afkeurt en verhindert, voordat Hij in de hemel zal opgenomen zijn, dan omdat Hij nergens elders gezocht wil worden. Hetgeen zij tegenwerpen, dat Hij later gezien is door Stephanus (Hand. 7:55) is gemakkelijk te weerleggen. Immers het was niet nodig, dat Christus daarom van plaats veranderde, daar Hij aan de ogen van zijn dienaar een scherpziendheid kon geven, die tot de hemelen doordrong. Hetzelfde moet gezegd worden van Paulus (Hand. 9:4) Hetgeen ze tegenwerpen, dat Christus uit het gesloten graf is uitgegaan (Matt. 28:6) en, hoewel de deuren gesloten waren, tot de discipelen binnengegaan is (Joh. 20:19) steunt hun dwaling evenmin. Want evenals het water, niet anders dan of het een stevig plaveisel was, voor Christus een weg bood, toen Hij op het meer wandelde, zo is het geen wonder, dat de hardheid van steen week toen Hij naderde. Hoewel het waarschijnlijker is, dat de steen op zijn bevel uit de weg gegaan is, en daarna, nadat hij aan Christus doortocht gegeven had, naar zijn plaats teruggekeerd is. En bij gesloten deur binnentreden betekent niet zoveel als door een vaste materie doordringen, maar zich een toegang banen door Goddelijke kracht, zodat Hij plotseling temidden van zijn discipelen stond, op een geheel wonderlijke wijze, daar de deuren gegrendeld waren. Hetgeen zij aanhalen uit Lucas (Luc. 24:31) dat Christus plotseling verdwenen is uit de ogen der discipelen, met wie Hij naar Emmaus gereisd was, helpt hen niets, maar steunt ons. Want om te maken, dat zij Hem niet meer zagen, is Hij niet onzichtbaar geworden, maar slechts verdwenen. Evenals Hij, volgens getuigenis van dezelfde Lucas, toen Hij tezamen met hen reisde, niet een nieuw gelaat aangenomen heeft, om niet herkend te worden, maar hun ogen gehouden heeft, dat zij Hem niet kenden. Onze tegenstanders veranderen Christus niet alleen van gedaante, opdat Hij op aarde moge verkeren, maar zij verzinnen, dat Hij hier een ander is dan ginds en dat Hij zichzelf niet gelijk blijft. Kortom door zo te bazelen maken zij, wel niet met één woord, maar door een omschrijving, van Christus' lichaam een geest, en daarmee niet tevreden, bekleden zij Hem met geheel strijdige hoedanigheden. Daaruit volgt dan noodzakelijk, dat Hij tweevoudig is.

29. 968Um die Echtheit des Leibes Christi

Da nun unsere Widersacher so große Zuversicht auf diesen Schlupfwinkel der „unsichtbaren Gegenwärtigkeit“ (Christi) setzen, wohlan, so wollen wir zusehen, wie trefflich sie sich darin verstecken!

Zunächst: sie bringen nicht eine einzige Silbe aus der Schrift vor, um damit zu beweisen, daß Christus unsichtbar sei; nein, sie nehmen als ausgemacht an, was ihnen doch kein gesunddenkender Mensch zugeben wird, nämlich daß Christi Leib im Abendmahl nicht anders dargereicht werden könne als von der Larve des Brotes bedeckt. Das ist nun eben der Punkt, um den sie mit uns streiten – es kann also keine Rede davon sein, daß er etwa die Stelle eines (beiderseits anerkannten) Grundsatzes einnähme.

Während sie nun solchermaßen schwatzen, werden sie genötigt, einen zwiefachen Leib Christi zu denken; denn nach ihrer Meinung ist der Leib Christi in sich selbst sichtbar im Himmel, im Abendmahl dagegen durch eine bestimmte Art der Anordnung unsichtbar. Wie „trefflich“ sich das aber zusammenreimt, darüber läßt sich neben anderen Schriftstellen auch aus einem Zeugnis des Petrus leicht ein Urteil gewinnen. Petrus sagt, daß Christus vom Himmel umfaßt oder auch umschlossen werden muß, bis er abermals kommt (Apg. 3,21; anders als der Luther, text). Unsere Widersacher dagegen behaupten, Christus sei an allen Orten, aber ohne Gestalt. Sie erklären, es sei unbillig, die Natur des verklärten Leibes den Gesetzen der allgemeinen Natur zu unterwerfen.

Diese Antwort zieht nun aber jene aberwitzige Meinung des Servet nach sich, die allen Frommen mit Recht widerwärtig ist, nämlich der Leib (Christi) sei von seiner Gottheit verschlungen. Ich behaupte nicht, daß unsere Widersacher dieser Ansicht sind; aber wenn zu den Gaben des verklärten Leibes auch dies gezählt wird, daß er auf unsichtbare Weise alles erfüllt, so liegt es auf der Hand, daß damit die leibliche Substanz zunichte gemacht und kein Unterschied zwischen Christi Gottheit und seiner menschlichen Natur mehr übriggelassen wird.

Und dann: wenn der Leib Christi derart vielgestaltig und verschiedenartig ist, daß er an der einen Stelle in die Erscheinung tritt, an der anderen aber unsichtbar ist – wo bleibt dann eben die Natur des Leibes, der doch seine bestimmten Abmessungen besitzt? Und wo bleibt die Einheit? Weit richtiger urteilt Tertullian, der behauptet, Christi Leib sei ein wahrer und natürlicher Leib gewesen, weil uns im Geheimnis (Sakrament) des Abendmahls sein Bild als Unterpfand und zur Vergewisserung des geistlichen Lebens vor Augen gehalten werde (Gegen Marcion IV,40). Und es bezog sich jedenfalls auf den verklärten Leib, als Christus sagte: „Fühlet mich an und sehet; denn ein Geist hat nicht Fleisch und Bein“ (Luk. 24,39). Da sieht man, wie aus Christi eigenem Munde die Wahrheit seines Fleisches bewiesen wird, und zwar eben daraus, daß man ihn betasten und sehen kann; nimmt man diese beiden Eigenschaften weg, so hört es sogleich auf, Fleisch zu sein.

Unsere Widersacher nehmen ihre Zuflucht nun immerfort zu dem Schlupfwinkel der (besonderen) „Anordnung“ (dispensatio), die sie sich zurechtgemacht haben. Nun ist es aber unsere Pflicht, das, was Christus ausdrücklich sagt, dergestalt anzunehmen, daß das, was er bezeugen will, bei uns ohne Einschränkung seine Gültigkeit hat. Er beweist, daß er kein Gespenst ist, und zwar, weil er in seinem Fleische sichtbar ist. Wird nun das aufgehoben, was er der Natur seines Leibes als eigen zuspricht, so muß doch unzweifelhaft eine neue Begriffsbestimmung des „Leibes“ ausgedacht werden!

Aber wie sie sich auch im Kreise drehen mögen, so hat ihre ersonnene „Anordnung“ jedenfalls keinen Raum bei jener Paulusstelle, an der der Apostel sagt, daß wir vom Himmel her unseren Heiland erwarten, „welcher unseren nichtigen Leib verklären wird, daß er ähnlich werde seinem verklärten Leibe“ (Phil. 969 3,20f.). Denn wir sollen danach keine Gleichgestaltung mit jenen Eigenschaften erwarten, die unsere Widersacher Christus andichten, so daß jeder einen unsichtbaren und unermeßlichen Leib bekäme! Es wird sich auch keiner finden, der so dumm wäre, daß sie ihn von einem derartigen Widersinn überzeugen könnten. Also sollen sie dem verklärten Leibe Christi auch nicht die Gabe zuschreiben, daß er an vielen Orten zugleich sei und keinerlei räumliche Begrenzung habe. Kurz, sie sollen entweder die Auferstehung des Fleisches offen abstreiten oder aber zugeben, daß Christus bei seiner Bekleidung mit himmlischer Herrlichkeit das Fleisch nicht abgelegt hat: er wird uns doch in unserem Fleische zu Teilgenossen und Mitgesellen der nämlichen Herrlichkeit machen, da wir die Auferstehung einst mit ihm gemeinsam haben sollen. Denn was lehrt die ganze Schrift deutlicher, als daß Christus, wie er unser wahrhaftiges Fleisch angenommen hat, als er von der Jungfrau geboren wurde, und in unserem wahrhaftigen Fleische gelitten hat, als er für uns Genugtuung leistete, so auch bei seiner Auferstehung das nämliche wahrhaftige Fleisch angenommen und in den Himmel hinauf getragen hat? Denn das ist für uns die Hoffnung auf unsere Auferstehung und unsere Auffahrt gen Himmel, daß Christus auferstanden und aufgefahren ist und, wie Tertullian sagt, das Unterpfand unserer Auferstehung mit sich in die Himmel genommen hat (Von der Auferstehung des Fleisches 51). Wie schwach und gebrechlich würde nun aber diese Hoffnung sein, wenn nicht eben dies unser Fleisch selbst in Christus wahrhaftig auferweckt worden und in das Himmelreich eingegangen wäre? Nun ist es aber die dem Leibe eigene Wahrheit, daß er seine räumliche Begrenzung, seine bestimmten Abmessungen und seine Gestalt besitzt. Fort also mit diesem törichten Hirngespinst, das sowohl die Sinne der Menschen als auch Christus selber an das Brot heftet!

Denn was soll diese „verborgene Gegenwart Christi unter dem Brote“ für einen Sinn haben, als daß die, welche begehren, daß Christus mit ihnen verbunden sei, nun bei jenem Merkzeichen stehenbleiben? Der Herr aber hat nicht nur unsere Augen, sondern alle unsere Sinne von der Erde weg leiten wollen, als er es abschlug, sich von den Frauen berühren zu lassen, ehe er zu seinem Vater aufgefahren sei (Joh. 20,17). Er sah doch Maria im frommen Eifer der Ehrerbietung herbeieilen, um seine Füße zu küssen, und wenn er nun diese Berührung mißbilligte und verhinderte, bevor er in den Himmel aufgenommen sei, so bestand dazu keine andere Ursache, als daß er eben nirgendwo anders gesucht werden will (als im Himmel).

Unsere Widersacher machen hier freilich den Einwurf, Christus sei doch hernach von Stephanus gesehen worden (Apg. 7,55); aber darauf ist leicht zu antworten: denn Christus hatte es zu diesem Zweck nicht nötig, seinen Ort zu wechseln, weil er den Augen seines Knechtes einen Scharfblick zu verleihen vermochte, der auch bis in die Himmel drang. Das gleiche ist von Paulus zu sagen (dem Christus erschienen ist; Apg. 9,4).

Weiterhin machen sie den Einwand, Christus sei doch aus dem verschlossenen Grabe hervorgegangen (Matth. 28,6) und durch verschlossene Türen zu seinen Jüngern hereingekommen (Joh. 20,19); aber auch diese Tatsachen tun ihrem Irrtum ebensowenig Beistand. Denn wie das Wasser gleich einem festen Estrich wurde und so Christus bei seinem Wandeln über den See einen Weg bot (Matth. 14,25), so ist es auch kein Wunder, daß sich die Härte des Steins bei seinem Nahen zur Seite bog. Allerdings ist es eher anzunehmen, daß der Stein auf seinen Befehl aus dem Wege gegangen und dann bald, nachdem er den Durchgang freigegeben hatte, wieder an seinen Platz zurückgekehrt ist. Und wenn Christus durch verschlossene Türen gegangen ist, so bedeutet das nicht soviel, als ob er durch den festen Stoff hindurchgedrungen wäre, sondern es will besagen, daß er sich vermöge göttlicher Kraft den Zugang eröffnet hat, so daß er plötzlich 970 unter seinen Jüngern stand, und zwar auf eine völlig wundersame Weise, da die Türen verriegelt waren.

Dann führen unsere Widersacher auch noch aus Lukas an, Christus sei plötzlich vor den Augen der Jünger, mit denen er nach Emmaus gewandert war, verschwunden (Luk. 24,31); aber das hilft ihnen nichts und gewährt uns Beistand! Denn um ihnen seinen Anblick zu entziehen, ist er nicht unsichtbar geworden, sondern bloß verschwunden. Ebenso hat er doch, wie der nämliche Lukas bezeugt, als er mit den beiden Jüngern des Weges ging, nicht eine neue Gestalt angenommen, um nicht erkannt zu werden, sondern er hat vielmehr „ ihre Augen gehalten“ (Luk. 24,16). Unsere Gegner aber geben Christus nicht nur eine andere Gestalt, damit er sich auf Erden bewege, sondern bilden sich ein, daß er hier ein anderer ist als dort und sich selber ungleich wird. Kurz, indem sie dergestalt Possenzeug reden, machen sie –zwar nicht mit einem (ausdrücklichen) Wort, sondern in umschreibender Redeweise – aus dem Fleisch Christi einen Geist und, damit nicht zufrieden, umkleiden es auch mit völlig entgegengesetzten Eigenschaften. Daraus ergibt sich dann notwendig, daß es zwiefältig ist.

29. Verdere weerleggings van die leer van die ubikwiteit van Christus se liggaamlike teenwoordigheid

En aangesien hulle soveel vertroue stel in hierdie skuilplek van ’n 1719 onsienlike teenwoordigheid,²³⁴ kom dan, laat ons sien hoe goed hulle hulle daarin versteek! Ten eerste sal hulle nie ’n lettergreep uit die Skrifte te voorskyn kan bring om te bewys dat Christus onsienlik is nie. Hulle neem egter doelbewus aan - en niemand met gesonde verstand sal hulle dit toegee nie -, dat Christus se liggaam nie op ’n ander manier in die nagmaal aangebied kan word as wanneer dit deur die masker van die brood bedek is nie. En dit is juis die kern waaroor hulle met ons twis - verre sy dit daarvan dat dit ’n beginselsaak is! En terwyl hulle so babbel, word hulle gedwing om die liggaam van Christus tweevoudig te maak omdat dit volgens hulle sienlik is in die hemel, maar volgens ’n besondere wyse van beskikking onsienlik in die nagmaal.²³⁵ Maar dit is maklik om sowel na aanleiding van ander Skrifverwysings as na aanleiding van Petrus se getuienis te oordeel hoe pragtig dit steek hou. Petrus sê dat Christus in die hemel gehou of ingesluit moet word totdat Hy weer kom.²³⁶ Hulle leer dat Hy orals is, maar sonder vorm.²³⁷ Hulle maak beswaar dat dit onbillik is om die natuur van sy verheerlikte liggaam aan die wette van die gewone natuur te onderwerp.²³⁸ En tog sleep hierdie antwoord die waansin van Servet in, naamlik dat sy liggaam deur sy Godheid verswelg is - iets wat tereg vir alle godvrugtiges afstootlik is.²³⁹ Ek sê nie dat hulle ook so voel nie, maar as onder die gawes van sy verheerlikte liggaam gereken word dat Hy alles op ’n onsienlike wyse volbring, is dit duidelik dat sy liggaamlike wese tot niet gemaak en geen onderskeid tussen sy Goddelike en sy menslike natuur gelaat word nie. Verder, as Christus se liggaam dan so veelvormig en veranderlik is dat dit in een plek sigbaar, maar op ’n ander plek onsigbaar is, waar is dan die natuur van sy liggaam wat uit sy eie afmetings bestaan? En waar is die eenheid daarvan? Tertullianus se opvatting is baie meer korrek. Hy voer aan dat Christus se liggaam ’n ware en natuurlike liggaam was omdat die vorm daarvan in die sakrament van die nagmaal as ’n pand en versekering van die geestelike lewe aan ons voorgehou word.²⁴⁰ En Christus het beslis oor sy verheerlikte liggaam gesê: “Kyk en voel, want ’n gees het nie vleis en bene nie”.²⁴¹ Kyk, uit Christus se eie mond word die waarheid van sy vlees bewys omdat dit gevoel en gesien kan word. Neem 1720 dit weg, en daar sal geen vlees meer wees nie.

Hulle neem altyd hulle toevlug tot die skuilplek van hulle beskikking wat hulle vir hulleself gesmee het. Dit is egter ons plig om iets wat Christus uitdruklik verklaar het, so te omhels dat dit wat Hy wou verklaar, sonder uitsondering by ons geldig is. Hy bewys dat Hy nie ’n spook is nie omdat Hy na sy vlees sigbaar is. Neem dit wat Hy as eiesoortig aan die natuur van sy liggaam toeskryf, weg: moet ons dan nie ’n nuwe omskrywing van sy liggaam smee nie? Waarheen hulle hulle ook al draai, daar is geen plek vir hulle versonne beskikking in Paulus se verklaring wanneer hy sê dat ons ons Saligmaker uit die hemel verwag wat ons nederige liggaam aan sy verheerlikte liggaam gelykvormig sal maak nie.²⁴² Ons moet trouens geen gelykvormigheid verwag van daardie eienskappe wat hulle aan Christus toedig sodat ons elkeen ’n onsienlike en onmeetlike liggaam sou besit nie. Daar sal immers niemand gevind kan word wat so dom is dat hulle hom van so ’n groot waansinnigheid kan oortuig nie. Hulle moet dus nie hierdie gawe aan die verheerlikte liggaam van Christus toeskryf nie, naamlik dat dit tegelyk op baie plekke is en deur geen ruimte ingesluit word nie.

Kortom: hulle moet òf openlik die wederopstanding van sy vlees verloën òf hulle moet toegee dat Christus, nadat hy met die hemelse heerlikheid beklee is, nie afstand gedoen het van sy vlees nie omdat Hy ons in ons vlees deelgenote in en deelnemers aan dieselfde heerlikheid daarvan sal maak omdat ons die wederopstanding met Hom deel. Want wat is daar wat die hele Skrif duideliker leer as dat Christus Hom waarlik so met ons vlees beklee het toe Hy uit ’n maagd gebore is, en waarlik in ons vlees gely het toe Hy vir ons voldoening gelewer het? Net so het Hy dieselfde ware vlees by sy opstanding terugontvang en die hemel ingedra.

Die feit dat Christus opgestaan en opgevaar het, is trouens ons hoop op ons eie wederopstanding en hemelvaart, en soos Tertullianus sê, het Hy die pand van ons wederopstanding saam met Hom na die hemel geneem.²⁴³ Hoe swak en broos sou hierdie verwagting nie gewees het as ons vlees nie in Christus opgewek en in die koninkryk van die hemel ingegaan het nie? En tog is dit ’n eiesoortige waarheid van die liggaam dat dit ruimte in beslag neem, dat dit mate het en sy eie vorm. Weg dus met die dwaas versinsel wat sowel die mense se verstand as Christus aan brood vasheg! Waarop is ’n teenwoordigheid wat in die brood verberg is, immers anders gerig as dat diegene wat die begeerte koester om hulle met Christus te verenig, verknog bly aan die blote teken? En tog wou die Here nie alleen ons oë nie, maar al ons sintuie van die aarde af weglei 1721 toe Hy die vrouens verbied het om Hom aan te raak voordat Hy na sy Vader opgevaar het²⁴⁴ Wanneer Hy sien dat Maria haar met vroom begeerte om Hom te eerbiedig, haas om sy voete te soen, is daar geen ander rede waarom Hy hierdie aanraking afkeur en verbied voordat Hy in die hemel opgeneem is nie as omdat Hy nêrens anders as in die hemel gesoek wil word nie.

Hulle beswaar dat Hy later deur Stefanus gesien is,²⁴⁵ is maklik om op te klaar. Christus het trouens nie nodig gehad om van plek te verander nie, omdat Hy aan die oë van sy dienskneg heldersiendheid kon gee om tot in die hemel deur te dring. En van Paulus moet ons dieselfde sê.²⁴⁶ Hulle opper die beswaar dat Christus uit sy graf uitgegaan het nadat dit gesluit is²⁴⁷ en dat Hy na sy dissipels gekom het nadat die deure toegemaak is.²⁴⁸ Dit ondersteun hulle dwaling egter ewe min. Want net soos die water asof dit ’n vaste plaveisel was, vir Christus ’n pad gemaak het toe Hy op die meer geloop het,²⁴⁹ so is dit nie snaaks as die hardheid van ’n klip verander wanneer Hy dit teëkom nie. Dit is nogtans waarskynliker dat die klip op sy bevel wegbeweeg het, en nadat dit oopgegaan het, weer na sy plek teruggekeer het. En om (’n vertrek) binne te gaan ten spyte daarvan dat die deure gesluit is, dra ook nie soveel gewig as om deur ’n vaste stof te dring nie, maar dat Hy deur sy Goddelike krag vir Hom ’n toegang maak sodat Hy skielik tussen sy dissipels gestaan het hoewel die deure gegrendel was, het duidelik op wonderbaarlike wyse gebeur. Die aanhaling wat hulle uit Lukas haal, naamlik dat Christus skielik uit die gesigsveld van sy dissipels verdwyn het saam met wie Hy na Emaus gegaan het,²⁵⁰ hou vir hulle geen voordeel in nie, maar help ons wel. Want Hy het nie onsigbaar geword toe Hy hulle aanskouing van Hom van hulle weggeneem het nie maar Hy het net van hulle af weggegaan. En volgens dieselfde Lukas se getuienis, het hy byvoorbeeld ook nie toe Hy met hulle saam op reis was, ’n nuwe gestalte aangeneem om nie herken te kan word nie, maar Hy het hulle herkenning weerhou.²⁵¹ Ons teenstanders verander Christus nie alleen om op die aarde te bly nie, maar hulle skep ook die versinsel dat Hy elders iemand anders is as hier en dat Hy nie is soos Hy is nie. Kortom: deur sulke onsin kwyt te raak, maak hulle weliswaar nie woordeliks nie, maar deur ’n omskrywing van Christus se vlees ’n gees. En ook daarmee nie tevrede nie, beklee hulle sy vlees met eienskappe wat heeltemal teenstrydig is. Daaruit volg 1722 noodwendig dat Christus se vlees tweevoudig is.

29.  Наши противники твёрдо верят в тайное и невидимое телесное присутствие Христа. Посмотрим же, насколько оно может служить оправданием для них самих. Во-первых, они не могут привести ни одного слова Писания, в котором говорилось бы о невидимом присутствии Иисуса Христа. Тем не менее они принимают за непреложную истину утверждение, с которым никто не согласится: будто бы тело Иисуса Христа может быть дано нам в Вечере не иначе, как под видом куска хлеба. Это утверждение - далеко не самоочевидный исходный принцип, а тот самый пункт, по которому нашим противникам придётся вести с нами спор. Во-вторых, высказывая подобные нелепости, они вынуждены удваивать тело Иисуса Христа: ведь, по их словам, оно видимо пребывает на Небе само по себе и в то же время невидимо присутствует в Вечере, особым образом доступное в причастии. Насколько правдоподобно это утверждение, можно судить по многим местам Писания и прежде всего по свидетельству св. Петра, сказавшего, что Небо должно было принять Иисуса Христа вплоть до того дня, когда Он придёт судить мир (Деян 3:21).

Эти безумцы учат, что Иисус Христос безвидно пребывает повсюду. По их мнению, нечестиво подчинять природу прославленного тела законам обычного естества. Но из такого утверждения родилось измышление Сервета, ненавистное всем богобоязненным людям, - измышление о том, что после вознесения тело Иисуса Христа было поглощено его божественной природой (Servetus. Christianismi Restitutio, epistola 17, p. 620; epistola 6, p. 590 (OC, VIII, 681-682, 659)). Я не говорю, что наши противники придерживаются того же мнения. Но если к качествам прославленного тела относить бесконечность и вездесущность, то, очевидно, его субстанция окажется уничтоженной и не останется никакого различия между божественным и человеческим естеством.

Далее, если тело Иисуса Христа настолько изменчиво и многообразно что видимо присутствует в одном месте и невидимо в другом, то во что обратится телесная природа, которая должна иметь свои размеры? Во что обратится единство? Гораздо убедительнее доводы Тертуллиана, который учит, что Иисус Христос обладает истинным и природным телом, потому что в Вечере нам дан его образ как залог и удостоверение духовной жизни (Тертуллиан. Против Маркиона, IV, 40 (MPL, II, 491)). Образ был бы ложным, если бы изображаемое в нём не было истинным. И действительно, Иисус Христос сказал о своём прославленном теле: «Осяжите Меня и рассмотрите; ибо дух плоти и костей не имеет» (Лк 24:39). Так тело утверждается в своей телесной подлинности устами самого Иисуса Христа. Оно видимо и осязаемо; если же отнять у него эти свойства, оно перестанет быть телом.

Наши противники прикрываются выдуманной ими особой формой причастия телу Христову. Однако наш долг - безоговорочно принимать всё сказанное Христом безо всяких исключений. А Он доказывает, что вовсе не является призраком (как подумали ученики), ибо Он видим во плоти. Если отнять у Него то, что Он считает существенным свойством своего тела, не придётся ли тогда подыскивать телу новое определение? Кроме того, куда бы ни всматривались наши противники, им нигде не обнаружить выдуманного ими особого способа причастия телу Христову. Св. Павел говорит, что мы ожидаем Спасителя, который «тело наше преобразит так, что оно будет сообразно славному телу Его» (Флп 3:21). Но мы отнюдь не должны уповать на сообразность свойствам, изобретённым нашими противниками, - вроде того, что все будут иметь невидимое и бесконечное тело. Нет такого глупца, которого убедил бы подобный абсурд. Так что пусть прекратят приписывать славному телу Иисуса Христа такие качества, как одновременное присутствие в разных местах или способность не находиться ни в каком определенном месте. Короче говоря, пусть или открыто отвергнут воскресение плоти, или признают, что Иисус Христос, будучи облечён небесной славой, не совлекается своего человеческого естества. Ибо наше воскресение будет общим с Его воскресением, и в нём Он приобщит нас к тому состоянию, в котором пребывает Сам. Свидетельство Писания в этом вопросе совершенно ясно: как Иисус Христос облёкся человеческой плотью, родившись от Девы Марии, и претерпел во плоти страдания во искупление наших грехов, так Он вновь принял ту же плоть по воскресении. И вся наша надежда на будущее воскресение основана на том, что Иисус Христос вознёсся на Небо и (как пишет Тертуллиан) взял с Собою залог нашего воскресения (Тертуллиан. О воскресении плоти, 51 (MPL, II, 916)). Но насколько слабой была бы эта надежда, если бы на Небо не вознеслась та самая плоть, которую Иисус Христос воспринял от нас! Поэтому надлежит отвергнуть безумную фантазию, привязывающую как самого Иисуса Христа, так и разум людей к хлебу.

Чему служит это невидимое присутствие, о котором бормочут наши противники? Только тому, что люди, желающие соединения с Иисусом Христом, хватаются за внешний знак. Но Господь Иисус пожелал отвлечь от земли не только наше зрение, но вообще все чувства. Именно поэтому Он запретил пришедшим ко гробу женщинам прикасаться к Нему, ибо ещё не восшёл к Отцу (Ин 20:17). Он знал, что Мария и другие женщины пришли, движимые святой любовью, чтобы с благоговением припасть к Его ногам. И если Он запретил им касаться Себя, пока не восшёл на Небо, то лишь потому, что не хотел, чтобы Его искали в ином месте.

Возражение наших противников, что потом Его видел св. Стефан (Деян 7:55), отвести нетрудно. Иисусу Христу не требовалось перемещаться в другое место, если Он мог дать своему служителю сверхъестественное зрение, проницающее Небеса. То же самое относится и к св. Павлу (Деян 9:4).

Ссылки на то, что Иисус Христос вышел из закрытой гробницы (Мф 28:6) и появился в доме, где собрались ученики, когда двери были заперты (Ин 20:19), также не оправдывают заблуждения наших противников. Ведь если Иисус Христос мог идти по водам озера, как по суше (Мф 14:25), то не следует удивляться и тому, что твёрдость камня смягчилась, чтобы пропустить Его. Вполне вероятно и то, что камень приподнялся, а затем вновь стал на место. Точно так же тот факт, что Христос вошёл в запертую комнату, не означает, что Он прошёл сквозь древесину, но только то, что с помощью своей божественной силы Он открыл себе проход и чудесным образом оказался среди учеников, хотя двери были заперты.

Ссылка наших противников на сообщение св. Луки о том, как Иисус Христос внезапно скрылся от учеников на пути в Эммаус (Лк 24:31) тоже свидетельствует не в их пользу, а в нашу. Ведь Христос скрылся от них отнюдь не потому, что сделался невидим (в синодальном тексте использовано именно это слово), но просто исчез. Тот же евангелист передаёт, что ученики не узнали Христа не потому, что Он изменил одежду или облик, дабы не быть узнанным, но потому, что держал их глаза (Лк 24:16). А наши противники не просто изменяют Иисуса Христа, изображая Его присутствующим в мире, но и представляют Его отличным от самого Себя, разным на земле и на Небе. Иными словами, плоть Иисуса Христа становится в их воображении духом; и хотя они не говорят об этом прямо, таков смысл их учения. Причём они не довольствуются этим, но в зависимости от места, куда помещают эту плоть, наделяют её прямо противоположными свойствами. Отсюда они вынуждают сделать вывод о её двойственности.

30. Iam ut illis demus quod garriunt de invisibili praesentia², nondum tamen probata erit immensitas³, sine qua frustra Christum sub pane includere tentabunt. Nisi ubique simul esse possit Christi corpus nulla loci circunferentia, sub pane in Coena latere credibile non erit. Qua necessitate ab illis inducta est prodigiosa ubiquitas⁴. Atqui firmis clarisque Scripturae testimoniis 388 demonstratum est, circunscribi humani corporis mensura: deinde suo in caelum ascensu palam fecisse non omnibus se esse in locis, sed, dum in unum transit, priorem relinquere. Nec vero promissio quam adducunt, ad corpus trahenda est, Ego vobiscum sum usque ad consummationem seculi [Matt. 28. d. 20]¹. Primum non stabit perpetua coniunctio, nisi extra Coenae usum Christus in nobis corporaliter habitet; ideoque iusta ratio non est cur tam acerbe de verbis Christi litigent, ut Christum in Coena includant sub pane. Deinde contextus evincit, Christum nihil minus quam de carne sua loqui, sed invictum auxilium promittere discipulis, quo eos adversus omnes Satanae mundique insultus tueatur et sustineat. Nam quum difficilem provinciam iniungeret, ne eam aggredi dubitent, vel trepide obeant, praesentiae suae fiducia eos confirmat; acsi diceret, non defore illis suum praesidium, quod insuperabile erit. Nisi omnia confundere liberet, annon praesentiae modum distinguere oportuit? Et certe quidam cum magno dedecore prodere inscitiam suam malunt quam vel minimum de errore cedere. Non loquor de Papistis: quorum tolerabilior, vel saltem magis verecunda est doctrina; sed quosdam ita abripit contentio, ut dicant, propter unitas in Christo naturas, ubicunque est divinitas Christi, illic quoque esse carnem, quae ab illa separari nequit². Quasi vero unio illa conflaverit ex duabus naturis medium nescio quid, quod neque Deus esset, neque homo. Sic quidem Eutyches³, et post eum Servetus⁴. Verum ex Scriptura aperte colligitur, sic unicam Christi personam constare ex duabus naturis, ut cuique tamen sua maneat salva proprietas. Ac Eutychen iure fuisse damnatum negare eos pudebit: ad damnationis causam mirum est eos non attendere: quod discrimine inter naturas sublato, personae unitatem urgens, ex Deo hominem faceret, et ex homine Deum. Cuius ergo amentiae est, caelum terrae potius miscere quam non extrahere Christi corpus e caelesti sanctuario? || Nam quod pro se testimonia illa adducunt, Nemo ascendit in caelum nisi qui descendit Filius hominis qui in caelo est [Iohan. 3. b. 13]⁵. Item, Filius qui est in sinu Patris, ipse enarravit [Idem l. c. 18]: eiusdem est stuporis spernere idiomatum κοινωνίαν⁶, quae non frustra olim a 389 sanctis Patribus inventa est¹. Certe quum Dominus gloriae crucifixus dicitur [1. Cor. 2. b. 8], non intelligit Paulus in sua divinitate quicquam fuisse passum^a: || sed quia Christus, qui abiectus et contemptus in carne patiebatur, idem Deus erat et Dominus gloriae. Ad hunc modum et filius hominis in caelo^b erat^c: quia ipse idem Christus, qui secundum carnem filius hominis^d habitabat in terris, Deus erat in caelo. Qua ratione eo ipso loco descendisse dicitur secundum divinitatem^e: non quod divinitas caelum reliquerit, ut in ergastulum corporis se abderet: sed quia tametsi omnia impleret, in ipsa tamen Christi humanitate corporaliter, id est naturaliter habitabat^f, et ineffabili quodam modo². || Trita est in scholis^g distinctio, quam me referre non pudet, Quanvis totus Christus ubique sit, non tamen totum quod in eo est, ubique esse^{h 3}. Atque utinam Scholastici ipsi vim huius sententiae probe expendissent: quia ita occursum fuisset insulso commento de carnali Christi praesentia. Mediator ergo noster quum totus ubique sit, suis semper adest: et in Coena speciali modo praesentem se exhibet, sic tamen ut totus adsit, non totum: quia, ut dictum est, in carne sua caelo comprehenditur donec in iudicium appareat.

30. Mais encore que nous leur accordions ce qu’ils gazouillent de la presence invisible, si est-ceque l’immensité ne sera point prouvée, sans laquelle ils tendent en vain d’enclorre Jesus Christ sous le pain. Jusques à ce qu’ils ayent prouvé qu’il est par tout sans distance ne pourpris, jamais ne feront à croire qu’il soit caché sous le pain de la Cene. Et c’est ce qui les a contraint d’introduire ceste opinion monstrueuse de corps infini. Or nous avons monstré par tesmoignages elairs et fermes de l’Escriture, que le corps de Jesus Christ est aussi bien contenu que les autres en espace de lieu, selon que requiert la mesure d’un corps humain. Davantage, que par son ascension au ciel, il a certifié qu’il n’estoit pas en tous lieux: mais qu’en allant en un lieu, il laissoit l’autre. La promesse qu’ils alleguent ne se doit pas estendre jusqu’au corps: assavoir, Je suis avec vous jusqu’à la fin du siecle (Matth. 28:20). Car si ainsi estoit, il faudroit que Jesus Christ habitast en nous corporellement hors l’usage de la Cene: veu qu’il est là parlé d’une conjonction perpetuelle. Et ainsi, ils n’ont nulle raison de combattre si amerement pour enclorre Jesus Christ sous le pain, veu qu’ils confessent que nous l’avons aussi bien sans la Cene. Davantage, le texte liquide que Jesus Christ ne parle là nullement de sa chair: mais qu’il promet à ses disciples un secours invincible, par lequel il les defendra et maintiendra contre tous assaux de Satan et du monde. Car pource qu’il leur donnoit une charge difficile: afin qu’ils ne doutent point de la recevoir, ou qu’ils ne se sentent estonnez, il les conferme en leur promettant de leur estre tousjours present: comme s’il disoit que son ayde, qui est insuperable, ne leur defaudra jamais. Si ces gens ne prenoyent plaisir à tout mesler et confondre, ne falloit-il pas distinguer quelle est ceste maniere de presence? Et de fait, aucuns aiment mieux avec leur grand vitupere descouvrir leur ignorance, que de decliner tant peu que ce soit de leur erreur. Je ne parle point des Papistes, desquels la doctrine est plus supportable, ou pour le moins mieux colorée. Mais il y en a qui sont transportez de tel ardeur, qu’ils n’ont honte de dire, qu’à cause de l’union des deux natures, par tout où est la divinité de Jesus Christ, sa chair y est aussi bien, laquelle ne s’en peut separer. Comme si ceste union estoit une fonte, pour faire je ne say quel meslinge, qui ne soit ne Dieu ny homme. Eutyches l’a bien ainsi imaginé, et apres luy Servet. Mais nous pouvons ouvertement recueillir de toute l’Escriture, qu’en la personne de Jesus Christ les deux natures sont tellement unies, que chacune a sa proprieté qui luy demeure sauve. Noz adversaires n’oseront pas dire qu’Eutyches n’ait esté condamné à bon droit. C’est merveille qu’ils ne regardent pas pour quelle cause: c’est assavoir qu’en ostant la difference entre les deux natures, et insistant sur l’unité de la personne, il faisoit Jesus Christ homme, entant qu’il est Dieu, et Dieu entant qu’il est homme. Quelle forcenerie donc est-ce, de mesler plustost le ciel et la terre, que de quitter ceste fantasie de vouloir arracher Jesus Christ du sanctuaire des cieux? Quant à ce qu’ils alleguent pour eux ces tesmoignages, Que nul n’est monté au ciel sinon le Fils de l’homme qui y est (Jean 3:13): Item, Le fils qui est au sein du Pere nous l’a declairé (Jean 1:18): en cela ils monstrent leur stupidité, de mespriser la communication des proprietez; laquelle non sans cause a esté inventée des Peres anciens. Certes quand il est dit que le Seigneur de gloire a esté crucifié (1 Cor. 2:8), ce n’est pas qu’il ait rien souffert en sa divinité, mais pource que Jesus Christ qui souffroit cesle mort ignominieuse en la chair, luy mesme estoit le Seigneur de gloire. Par semblable raison le Fils de l’homme estoit au ciel et en terre, pource que Jesus Christ selon la chair a conversé ici bas durant sa vie mortelle, et cependant ne laissoit point d’habiter au ciel comme Dieu. Suyvant cela au mesme passage il est dit qu’il est descendu du ciel: non pas que sa divinité ait quitté le ciel pour s’enclorre en la chair comme en une loge: mais pource que celuy qui remplit tout, a neantmoins habité corporellement et d’une façon indicible en son humanité. Il y a une distinction vulgaire entre les thologiens Sorboniques, laquelle je n’auray pas honte de reciter: c’est que Jesus Christ est par tout en son entier: mais que tout ce qu’il a en soy, n’est point par tout. Pleust à Dieu que les povres gens poisassent bien que vaut ceste sentence: car par ce moyen leur sotte imagination de la presence charnelle de Jesus Christ en la Cene seroit rabbatue. Parquoy nostre Mediateur estant entier par tout, est tousjours prochain des siens. Mesme en la Cene il se monstre present d’une façon speciale: toutesfois c’est pour y estre, et non pas pour y apporter tout ce qu’il a en soy: veu que quant á la chair, il faut qu’il soit compris au ciel, jusques à ce qu’il apparoisse en jugement.

30. Though we should grant them what they contend for, respecting its invisible presence, still this would be no proof of its infinity, without which it will be a vain attempt to enclose Christ under the bread. Unless the body of Christ be capable of being every where at once, without any limitation of place, it will not be credible that it is concealed under the bread in the sacred supper. It was this necessity which caused them to introduce their monstrous notion of its ubiquity. But it has been shown, by clear and strong testimonies of Scripture, that the body of Christ was, like other human bodies, circumscribed by certain dimensions; and its ascension to heaven made it evident that it was not in all places, but that it left one place, when it removed to another. Nor is the promise, “I am with you always, even unto the end of the world,”¹³⁰¹ to be applied, as they suppose it should be, to his body. In the first place, on this supposition, there will be no such perpetual connection, unless Christ dwells in us in a corporeal manner, without the use of the sacramental supper; and therefore they have no sufficient cause for contending so fiercely respecting the words of Christ, in order to enclose Christ under the bread. In the next place, the context evinces, that Christ there has not the most distant reference to his flesh, but promises his disciples invincible aid to sustain and defend them against all the assaults of Satan and the world. For having assigned them a difficult province, to encourage them to undertake it without hesitation, and to discharge it with undaunted resolution, he supports them with the assurance of his presence; as though he had said, they should never want his aid, which nothing could overcome. Unless these men wished to involve every thing in confusion, ought they not to distinguish the nature of this presence? It is evident that some persons would rather incur the greatest disgrace by betraying their ignorance, than relinquish even the least particle of their error. I speak not of the Romanists, whose doctrine is more tolerable, or at least more modest; but some are so carried away with the heat of contention, as to affirm that, on account of the union of the two natures in Christ, wherever his Divinity is, his flesh, which cannot be separated from it, is there also; as if that union had mingled the two natures so as to form some intermediate kind of being, which is neither God nor man. This notion was maintained by Eutyches, and since his time by Servetus. But it is clearly ascertained from the Scriptures, that in the one 561person of Christ the two natures are united in such a manner, that each retains its peculiar properties undiminished. That Eutyches was justly condemned as a heretic, our adversaries will not deny; it is surprising that they overlook the cause of his condemnation, which was, that by taking away the difference between the two natures, and insisting on the unity of the person, he made the Divinity human, and deified the humanity. What absurdity, therefore, is it to mingle heaven and earth together, rather than not to draw the body down from the celestial sanctuary! They endeavour to justify themselves by adducing these texts: “No man hath ascended up to heaven, but he that came down from heaven, even the Son of man, which is in heaven;” and, “The only begotten Son, which is in the bosom of the Father, he hath declared him.”¹³⁰² But it argues the same stupidity to disregard the communication of properties, a term which was with good reason adopted by the holy fathers in the early ages. When Paul says that “The Lord of glory” was “crucified,”¹³⁰³ he certainly does not intend that Christ suffered any thing in his Divinity, but that the same person, who suffered as an abject and despised man, was also, as God, the Lord of glory. In the same sense, the Son of man was in heaven; because the same Christ, who, according to the flesh, dwelt on earth as the Son of man, as God, was always in heaven. For this reason, in the same passage, he represents himself as having descended from heaven, according to his Divinity; not that his Divinity quitted heaven to confine itself in the prison of the body; but because, though it filled all space, yet it dwelt corporeally, or naturally, and in a certain ineffable manner, in the humanity. It is a distinction common in the schools, and which I am not ashamed to repeat, that though Christ is every where entire, yet all that is in him is not every where. And I sincerely wish that the schoolmen themselves had duly considered the meaning of this observation; for then we should never have heard of their stupid notion of the corporeal presence of Christ in the sacrament. Therefore, our Mediator, as he is every where entire, is always near to his people; and in the sacred supper exhibits himself present in a peculiar manner, yet not with all that belongs to him; because, as we have stated, his body has been received into heaven, and remains there till he shall come to judgment.

30. Ubiquity refuted by various arguments.

Granting what they absurdly talk of the invisible presence, it will still be necessary to prove the immensity, without which it is vain to attempt to include Christ under the bread. Unless the body of Christ can be everywhere without any boundaries of space, it is impossible to believe that he is hid in the Supper under the bread. Hence, they have been under the necessity of introducing the monstrous dogma of ubiquity. But it has been demonstrated by strong and clear passages of Scripture, first, that it is bounded by the dimensions of the human body; and, secondly, that its ascension into heaven made it plain that it is not in all places, but on passing to a new one, leaves the one formerly occupied. The promise to which they appeal, “I am with you always, even to the end of the world,” is not to be applied to the body. First, then, a perpetual connection with Christ could not exist, unless he dwells in us corporeally, independently of the use of the Supper; and, therefore, they have no good ground for disputing so bitterly concerning the words of Christ, in order to include him under the bread in the Supper.¹ Secondly, the context proves that Christ is not speaking at all of his flesh, but promising the disciples his invincible aid to guard and sustain them against all the assaults of Satan and the world. For, in appointing them to a difficult office, he confirms them by the assurance of his presence, that they might neither hesitate to undertake it, nor be timorous in the discharge of it; as if he had said, that his invincible protection would not fail them. Unless we would throw everything into confusion, must it not be necessary to distinguish the mode of presence? And, indeed, some, to their great disgrace, choose rather to betray their ignorance than give up one iota of their error. I586speak not of Papists, whose doctrine is more tolerable, or at least more modest; but some are so hurried away by contention as to say, that on account of the union of natures in Christ, wherever his divinity is, there his flesh, which cannot be separated from it, is also; as if that union formed a kind of medium of the two natures, making him to be neither God nor man. So held Eutyches, and after him Servetus. But it is clearly gathered from Scripture that the one person of Christ is composed of two natures, but so that each has its peculiar properties unimpaired. That Eutyches was justly condemned, they will not have the hardihood to deny. It is strange that they attend not to the cause of condemnation—viz. that destroying the distinction between the natures, and insisting only on the unity of person, he converted God into man and man into God.¹ What madness, then, is it to confound heaven with earth, sooner than not withdraw the body of Christ from its heavenly sanctuary? In regard to the passages which they adduce, “No man has ascended up to heaven, but he that came down from heaven, even the Son of man which is in heaven” (John 3:13); “The only-begotten Son, who is in the bosom of the Father, he hath declared him” (John 1:18), they betray the same stupidity, scouting the communion of properties (idiomatum,κοινωνίαν), which not without reason was formerly invented by holy Fathers. Certainly when Paul says of the princes of this world that they “crucified the Lord of glory” (1 Cor. 2:8), he means not that he suffered anything in his divinity, but that Christ, who was rejected and despised, and suffered in the flesh, was likewise God and the Lord of glory. In this way, both the Son of man was in heaven because he was also Christ; and he who, according to the flesh, dwelt as the Son of man on earth, was also God in heaven. For this reason, he is said to have descended from heaven in respect of his divinity, not that his divinity quitted heaven to conceal itself in the prison of the body, but because, although he filled all things, it yet resided in the humanity of Christ coporeally, that is, naturally, and in an ineffable manner. There is a trite distinction in the schools which I hesitate not to quote. Although the whole Christ is everywhere, yet everything which is in him is not everywhere. I wish the Schoolmen had duly weighed the force of this sentence, as it would have obviated their absurd fiction of the corporeal presence of Christ. Therefore, while our whole Mediator is everywhere, he is always present with his people, and in the Supper exhibits his presence in a special manner; yet so, that while he is wholly present, not everything which is in him is present, because, as has been said, in his flesh he will remain in heaven till he come to judgment.

30. Ook al gaven wij hun nu toe, wat ze zeggen over de onzichtbare tegenwoordigheid, dan is daarmee toch nog niet bewezen de onmetelijkheid, zonder welke ze tevergeefs zullen proberen Christus onder het brood in te sluiten. Indien het lichaam van Christus niet tegelijkertijd overal kan zijn zonder enige plaatselijke begrenzing, is het niet te geloven, dat het onder het brood in het Avondmaal schuilt. Hierdoor zijn ze genoodzaakt geweest de wonderlijke overaltegenwoordigheid in te voeren. Maar door krachtige en duidelijke getuigenissen der Schrift is aangetoond, dat het begrensd was naar de maat van een menselijk lichaam, en bovendien dat Christus door zijn hemelvaart heeft doen blijken, dat Hij niet op alle plaatsen is, maar dat Hij, wanneer Hij naar de ene plaats gaat, de andere verlaat. En ook moet niet op zijn lichaam betrokken worden deze belofte die zij aanvoeren: "Ik ben met ulieden tot de voleinding der wereld" (Matt. 28:20) In de eerste plaats zal de voortdurende vereniging niet kunnen bestaan, indien Christus niet ook buiten het gebruik van het Avondmaal lichamelijk in ons woonde; en daarom is er geen rechtmatige reden, waarom zij zo heftig over de woorden van Christus zouden strijden om Christus in het Avondmaal onder het brood in te sluiten. Verder bewijst het tekstverband, dat Christus over niets minder spreekt dan over zijn vlees, maar dat Hij de discipelen onoverwinnelijke bijstand beloofde, om hen tegen alle aanvallen van Satan en wereld te beschermen en staande te houden. Want daar Hij hun een zware taak oplegde, versterkt Hij hen door het vertrouwen op zijn tegenwoordigheid, opdat ze niet zouden aarzelen haar te aanvaarden, of opdat ze haar niet bevreesd op zich zouden nemen, alsof Hij zeide, dat zijn hulp hun niet zou ontbreken, die onoverwinnelijk zou zijn. Hadden ze niet, indien ze niet alles wilden verwarren, de wijze der tegenwoordigheid moeten onderscheiden! En waarlijk, sommigen willen liever tot hun grote oneer hun onwetendheid te kennen geven, dan ook maar het minst van hun dwaling afwijken. Ik spreek niet van de pausgezinden, want hun leer is meer te verdragen of althans bescheidener. Maar sommigen zijn door hun strijdlust zover gekomen, dat ze zeggen, dat, wegens de vereniging der twee naturen in Christus, overal, waar de Godheid van Christus is, ook zijn vlees is, dat van haar niet gescheiden kan worden. Alsof die vereniging een soort van middenwezen uit de twee naturen had samengesmeed, dat noch God, noch mens was. Zo leerde Eutyches en na hem Servet. Maar uit de Schrift kan men duidelijk opmaken, dat de enige Persoon van Christus zo bestaat uit twee naturen, dat toch ieder van die haar eigenaardigheid behoudt. En zij zullen zich schamen te ontkennen, dat Eutyches terecht veroordeeld is; maar het is wonderlijk, dat zij niet letten op de oorzaak der veroordeling, namelijk omdat hij het onderscheid tussen de naturen wegnam, en de eenheid des Persoons volhield, en zo van God een mens maakte, en van een mens God. Van welk een dwaasheid getuigt het, dat ze eerder de aarde met de hemel vermengen, dan dat ze het lichaam van Christus niet uit het hemelse heiligdom zouden trekken. Want dat ze te hunner verdediging deze getuigenissen aanvoeren: "Niemand is opgevaren in de hemel, dan die uit de hemel nedergekomen is, namelijk de Zoon des mensen, die in de hemel is" (Joh. 3:13) evenzo: "de Zoon, die in de schoot des Vaders is, die heeft Hem ons verklaard" (Joh. 1:18) getuigt van hetzelfde onverstand, want ze versmaden de mededeling der eigenschappen, die niet tevergeefs oudtijds door de heilige vaderen is uitgevonden. Ongetwijfeld, wanneer Paulus (1 Cor. 2:8) zegt, dat de Heere der heerlijkheid gekruist is, dan verstaat hij daaronder niet, dat Hij in zijn Godheid iets geleden heeft; maar hij spreekt aldus, omdat Christus, die als een verworpene en verachte in het vlees leed, ook God was en de Heere der heerlijkheid. Op deze wijze was ook de Zoon des mensen in de hemel: omdat diezelfde Christus, die naar het vlees als Zoon des mensen op aarde woonde, God was in de hemel. Daarom wordt op diezelfde plaats gezegd, dat Hij naar zijn Godheid nedergedaald is: niet dat de Godheid de hemel verlaten heeft om zich te verbergen in de kerker des lichaams, maar omdat ze, ofschoon ze alles vervulde, toch in de mensheid van Christus lichamelijk, dat is natuurlijk en op een zekere onuitsprekelijke wijze, woonde. In de scholen is een onderscheiding in gebruik, die ik me niet schaam te vermelden: dat namelijk, ofschoon de gehele Christus overal is, toch niet al hetgeen in Hem is, overal is. En och, of de Scholastieken zelf de kracht van deze uitspraak goed hadden overwogen: dan zou het dwaze verzinsel aangaande Christus' vleselijke tegenwoordigheid tegengegaan zijn. Dus is onze Middelaar, daar Hij geheel overal is, altijd bij de zijnen tegenwoordig; en in het Avondmaal betoont Hij zich op bijzondere wijze tegenwoordig, maar toch zo, dat Hij geheel tegenwoordig is, niet met alles wat Hij heeft; want, zoals gezegd is, ten aanzien van zijn vlees is Hij in de hemel, totdat het oordeel komt.

30. Die Allgegenwärtigkeit (Ubiquität) des Leibes Christi

Aber wenn wir ihnen nun auch zugeben, was sie von der unsichtbaren Gegenwart (des Leibes Christi) schwatzen, so ist damit noch nicht seine Unermeßlichkeit erwiesen, ohne die ihr Versuch, Christus unter das Brot zu verschließen, vergeblich sein muß. Wenn Christi Leib nicht ohne alle räumliche Umgrenzung an jeglichem Orte zugleich sein kann, so wird es nicht glaubhaft sein, daß er unter dem Brote im Abendmahl verborgen liegt. Aus dieser Nötigung heraus haben sie dann die ungeheuerliche „Allgegenwärtigkeit“ (ubiquitas, Allenthalbenheit) aufgebracht.

Nun haben wir aber auf Grund von sicheren und klaren Zeugnissen der Schrift erwiesen, daß Christi Leib nach dem Maß eines menschlichen Leibes seine Grenzen hat, und ferner, daß er durch seine Auffahrt zum Himmel offenkundig gemacht hat, daß er nicht an allen Orten ist, sondern, indem er an den einen sich begibt, den anderen verläßt.

Auch ist die Verheißung, die unsere Widersacher anführen: „Ich bin bei euch alle Tage bis an der Welt Ende“ (Matth. 28,20) – nicht auf seinen Leib zu beziehen. Zunächst würde sonst die immerwährende Verbindung (Christi mit uns, von der dort die Rede ist) keinen Bestand haben, wofern Christus nicht auch außerhalb der Übung des Abendmahls leiblich in uns wohnte; deshalb besteht also gar kein rechter Grund, weshalb sie so heftig um die Worte Christi streiten, um Christus (bloß) im Abendmahl unter das Brot zu verschließen. Ferner beweist der Zusammenhang der Stelle, daß Christus nichts weniger tut, als von seinem Fleisch zu sprechen, sondern daß er vielmehr seinen Jüngern unbesiegbaren Beistand verheißt, um sie gegen alle Anläufe des Satans und der Welt zu schützen und zu erhalten. Denn er übertrug ihnen eine schwere Aufgabe, und damit sie nun keine Bedenken haben sollten, sie in die Hand zu nehmen, und sie auch nicht unter Furcht und Zittern auf sich nähmen, so stärkte er sie mit der Zuversicht auf seine Gegenwart, als wenn er gesagt hätte, es solle ihnen sein Schutz, der doch unüberwindlich sein wird, nicht abgehen. Hätten unsere Widersacher nicht, wofern sie nicht alles durcheinanderwerfen wollen, die Art und Weise solcher Gegenwart Christi genau bestimmen müssen?

Wahrhaftig, es gibt manche, die lieber unter großer Schande ihre Unkenntnis an den Tag legen wollen als auch nur im mindesten von ihrem Irrtum weichen. Ich rede nicht von den Papisten; denn deren Lehre ist erträglicher oder wenigstens bescheidener; nein, manche lassen sich vom Streit dermaßen hinreißen, daß sie behaupten, um der in Christus geeinten Naturen willen sei überall, wo die Gottheit Christi sei, auch sein Fleisch, das von ihr nicht getrennt werden könne. Als ob nun jene Einung aus den zwei Naturen ich weiß nicht was für ein Mittelding 971 zusammengeschmiedet hätte, das weder Gott noch Mensch wäre! So hat allerdings Eutyches gelehrt und nach ihm Servet. Aus der Schrift aber ergibt sich klar, daß die einige Person Christi dergestalt aus zwei Naturen besteht, daß doch jede ihre Eigenart unverkürzt behält. Diese Leute werden sich nun schämen zu leugnen, daß Eutyches mit Recht verurteilt worden ist; verwunderlich ist nur, daß sie nicht auf die Ursache dieser Verurteilung achten, die doch darin bestand, daß Eutyches den Unterschied zwischen den beiden Naturen aufhob, auf der Einheit der Person scharf bestand und dadurch aus Gott einen Menschen und aus dem Menschen Gott machte. Was für eine Torheit bezeugt es also, wenn man lieber Himmel und Erde miteinander vermengt, als daß man darauf verzichtet, Christi Leib aus dem himmlischen Heiligtum herauszuziehen!

Sie führen freilich Schriftzeugnisse für sich an; so das Wort: „Niemand fährt gen Himmel, denn der vom Himmel herniedergekommen ist, nämlich des Menschen Sohn, der im Himmel ist“ (Joh. 3,13), oder auch: „Der eingeborene Sohn, der in des Vaters Schoß ist, der hat es uns verkündigt“ (Joh. 1,18). Aber darin zeigt sich die nämliche Torheit, wie wenn man das gemeinsame Teilhaben an den Eigenschaften (idiomatum koinonian) verachtet, eine Lehre, die einst nicht umsonst von den heiligen Vätern aufgebracht worden ist. Jedenfalls ist es doch so: wenn es heißt, „der Herr der Herrlichkeit“ sei „gekreuzigt“ worden (1. Kor. 2,8), so meint Paulus damit nicht, daß Christus in seiner Gottheit irgend etwas erlitten hätte, nein, er redet so, weil Christus, der als ein Verworfener und Verachteter im Fleische gelitten hat, doch zugleich Gott war und der Herr der Herrlichkeit. In diesem Sinne war auch „des Menschen Sohn im Himmel“ (Joh. 3,13): es war eben der nämliche Christus selber, der nach dem Fleische als des Menschen Sohn auf Erden wohnte, zugleich Gott im Himmel. Aus diesem Grunde heißt es an der nämlichen Stelle auch, er sei nach seiner Gottheit „herniedergekommen“ – nicht daß die Gottheit den Himmel verlassen hätte, um sich in dem Knechthaus des Leibes zu verbergen, sondern weil sie, obwohl sie alles erfüllte, doch eben in der Menschheit Christi leiblich, und das heißt: natürlich, und auf eine unaussprechliche Weise wohnte. In den Schulen besteht eine gebräuchliche Unterscheidung, die ich mich nicht schäme wiederzugeben. Obgleich der ganze Christus allenthalben ist, so ist doch nicht all das, was in ihm ist, allenthalben. Und ich möchte wünschen, daß die Schultheologen (Scholastiker) selbst die Bedeutung dieses Satzes recht erwogen hätten; denn dann wäre man dem törichten Hirngespinst von der leiblichen Gegegenwart Christi (im Abendmahl) entgegengetreten. Da also unser Mittler ganz allenthalben ist, so ist er stets bei den Seinen gegenwärtig und erweist sich im Abendmahl auf besondere Weise als anwesend – aber doch so, daß er als Person ganz (totus) gegenwärtig ist, nicht aber nach seinen beiden Naturen (totum); denn, wie gesagt, in seinem Fleische wird er vom Himmel umschlossen, bis er zum Gericht erscheint.

30. Die dwaling van die voorstanders van die ubikwiteitsleer grens aan die kettery van Eutyches en Servet

Maar al sou ons toegee aan hulle geklets in verband met die onsienlike teenwoordigheid (van Christus se liggaam), sal die onmeetlikheid daarvan nog nie bewys wees nie, en daarsonder sal hulle verniet probeer om Christus onder die brood in te sluit. As Christus se liggaam nie oral en tegelyk sonder enige ruimtelike beperking kan bestaan nie, sal ’n mens nie kan glo dat Hy in die nagmaal onder brood verberg is nie. Onder dwang hiervan is die wanskape leer van die alomteenwoordigheid deur hulle ingevoer.²⁵² En tog is reeds aan die hand van vaste en duidelike Skrifgetuienis aangetoon dat ’n mens se liggaam mate het. Verder is aangetoon dat Christus deur sy hemelvaart duidelik gemaak het dat Hy nie op alle plekke is nie maar dat Hy een plek verlaat wanneer Hy na ’n ander plek oorgaan. En hulle moet ook nie die belofte wat hulle aanvoer, naamlik: “Ek is met julle tot die voleinding van die wêreld”,²⁵³ op sy liggaam toepas nie. Ten eerste sal daar geen voortgesette vereniging bestaan tensy Christus met uitsondering van die gebruik van die nagmaal liggaamlik in ons inwoon nie. Hulle het dus geen grondige rede om so bitterlik oor Christus se woorde te stry om Christus onder die brood in die nagmaal in te sluit nie.

Ten tweede bewys die samehang dat Christus allermins van sy vlees praat, maar dat Hy onoorwinlike bystand aan sy dissipels beloof om hulle teen al die aanslae van die Satan en van die wêreld te beskerm en te onderskraag. Aangesien Hy hulle ’n moeilike taak opgelê het, versterk Hy hulle deur die vertroue op sy teenwoordigheid om nie te aarsel om hierdie taak aan te pak of dit bewerig aan te pak nie. Dit is asof Hy gesê het dat sy hulp wat onoorwinlik is, hulle nie sal ontbreek nie. As hulle ailes nie deurmekaar wou krap nie, moes hulle dan nie die wyse van sy teenwoordigheid onderskei het nie? En sommiges van hulle verkies beslis om hulle eie onkunde met groot oneer aan die lig te bring eerder as om in die minste van hulle dwaling af te wyk.

1723 Ek praat nie van die pousgesindes wie se leer draagliker of ten minste eerbiediger is nie. Ek praat van sommige mense wat so deur hulle rusie meegesleur word dat hulle beweer dat oral waar die Godheid van Christus is, sy vlees ook vanweë die eenheid van sy (twee) nature teenwoordig is omdat die een nie van die ander geskei kan word nie - net asof die vereniging van sy twee nature die een of ander ding tussen die twee saamgeflans het wat nog God, nôg mens is.

Eutyches het weliswaar so ’n opvatting gehuldig²⁵⁴ en na hom ook Servet.²⁵⁵ Maar uit die Skrif kan duidelik afgelei word dat die enige Persoon van Christus op so ’n manier uit twee nature bestaan dat elkeen daarvan nogtans sy eienskappe ongedeerd behou. Hulle sal hulle skaam om te sê dat Eutyches nie met reg veroordeel is nie, maar dit is verbasend dat hulle nie opmerk wat die oorsaak van sy veroordeling was nie, naamlik dat hy die onderskeid tussen Christus se nature weggeneem het, en die eenheid van sy Persoon so op die spits gedryf het dat hy van God ’n mens en van ’n mens God gemaak het. Watter soort waansinnigheid is dit dan om hemel en aarde deurmekaar te krap eerder as om Christus se liggaam uit die hemelse heiligdom af te trek?

Hulle voer as getuienis vir hulle saak aan: “Niemand het na die hemel opgevaar behalwe die Seun van die mens wat in die hemel is nie”;²⁵⁶ en ook: “Die Seun wat in die skoot van die Vader is, Hy het dit self verklaar”.²⁵⁷ Dit kenmerk hulle stompsinnigheid dat hulle die gemeenskaplikheid van die eienskappe²⁵⁸ verag wat eertyds nie sonder rede deur die heilige kerkvaders uitgevind is nie. Wanneer daar gesê word dat die Here van die heerlikheid gekruisig is,²⁵⁹ verstaan Paulus nie daaronder dat Christus in sy Godheid enige lyding ondergaan het nie, maar dat Christus wat as ’n veragte en verworpe mens na die vlees gely het, ook God en die Here van die heerlikheid was. So was die Seun van die mens ook in die hemel²⁶⁰ omdat dieselfde Christus wat na die vlees as Seun van die mens op die aarde gewoon het, God was in die hemel. Daarom word daar in dieselfde aanhaling gesê dat Hy na sy Godheid neergedaal het - nie dat sy Godheid die hemel verlaat het om Hom in die kerker van ’n liggaam te versteek nie -, maar omdat sy Godheid, ten spyte 1724 daarvan dat Hy alles vervul het, nogtans liggaamlik,²⁶¹ dit is natuurlik, op die een of ander onuitspreeklike wyse in die mensheid van Christus ingewoon het.²⁶²

Die skole het ’n holruggeryde onderskeid en ek skaam my nie om dit hier aan te haal nie, naamlik: “Hoewel Christus ten voile oral is, is alles wat in Hom is egter nie oral nie”.²⁶³ Het die Skolastici tog maar die krag van hierdie stelling deeglik oorweeg want dan sou die dwase breinkind van ’n vleeslike teenwoordigheid van Christus so voorkom gewees het! Aangesien ons Middelaar dus ten voile oral aanwesig is, is Hy dus altyd naby die wat aan Hom behoort, en Hy betoon Hom op ’n besondere wyse in die nagmaal, nogtans so dat Hy ten voile daar aanwesig is, maar nie volledig nie want, soos gesê is, word Hy na sy vlees deur die hemel ingesluit totdat Hy verskyn om te oordeel.

30.  Но допустим, что мы согласимся с их россказнями о невидимом присутствии. Всё равно их тезис о безмерности Иисуса Христа остаётся недоказанным, а без этого они тщетно пытаются заключить Его в хлеб. Пока они не докажут, что Христос присутствует везде, не имея ни пределов, ни конкретного обиталища, они не заставят нас поверить, будто Он скрывается в хлебе Вечери. Именно это побудило их выдвинуть фантастическое утверждение о бесконечном теле.

Но мы, опираясь на ясные и недвусмысленные свидетельства Писания, показали, что тело Иисуса Христа, как и любое тело, ограничено определённым местом соответственно размерам человеческого тела, Кроме того, Его вознесение на Небо удостоверяет, что Христос не пребывает везде, но, перемещаясь в другое место, оставляет прежнее.

Наши противники ссылаются на обещание Христа: «Я с вами во все дни до скончания века» (Мф 28:20). Но это обещание не может относиться к телу. В противном случае оказалось бы, что Иисус Христос телесно обитает в нас помимо Причастия - ведь речь идёт о вечном соединении. Тогда у них нет причин столь яростно отстаивать присутствие Иисуса Христа в хлебе, коль скоро они исповедуют, что Иисус Христос вовсе не говорит здесь о своей плоти, а обещает ученикам поддерживать и защищать их своей непобедимой силой против любых нападений дьявола и мира. Возлагая на учеников трудное служение, Христос укрепляет их обещанием Своего неизменного присутствия, дабы они не сомневались и не смущались, принимая служение. Он словно говорит, что Его непобедимая помощь всегда будет с ними. И если бы наши противники не находили удовольствия в том, чтобы всё смешивать и путать, разве не следовало бы им различать, о каком способе присутствия идёт речь?

В самом деле, некоторые люди предпочитают обнаружить, к великому стыду, собственное невежество, чем хоть в малейшей степени отступиться от ошибочного мнения. Я сейчас говорю не о папистах: даже их учение более терпимо или, по крайней мере, имеет более приемлемый вид. Но находятся безумцы, не стыдящиеся заявлять, будто по причине соединения двух природ везде, где пребывает божество Иисуса Христа, пребывает и неотделимая от него плоть. Словно это соединение - некая смесь, сплав: не Бог и не человек. Таково было учение Евтихия, а после него - Сервета. Но из всего текста Писания следует, что в Лице Иисуса Христа две природы соединились таким образом, что каждая сохранила свой собственный характер. Наши противники не осмелятся отрицать, что Евтихий был осуждён справедливо. Удивительно, что они не видят причины этого осуждения: отрицая различие между двумя природами и подчёркивая единство Лица, Евтихий делал из человека Иисуса - Бога, а из Бога - человека. Так не безумие ли - смешивать Небо и землю вместо того, чтобы оставить нелепые попытки исторгнуть Иисуса Христа из святилища Небес?

Наши противники пытаются обратить в свою пользу следующие свидетельства: «Никто не восходил на небо, как только сшедший с небес Сын Человеческий, суший на небесах» (Ин 3:13) (Luther. Dass diese Worte Christi... (Werke, b. 23, S. 147)). И ещё: «Единородный Сын, сущий в недре Отчем ... явил [Бога]» (Ин 1:18). Но в этих попытках они обнаруживают свою глупость, пренебрегая той передачей свойств, о которой не без причины утверждали древние отцы (Кирилл Александрийский. О воплощении Единородного (МРG, LХХV, 1244а-b, 1249a; Leo I. Epistola 28, V (МРL, LIV, 771); Иоанн Дамаскин. Изложение православной веры, III, 3, (МРG, ХСIV, 993а-b).). Когда говорят, что Господь славы был распят (1 Кор 2:8), это, разумеется, не означает, что Он страдал в своём божественном естестве. Так сказано потому, что Иисус Христос, во плоти принявший позорную смерть, Сам был Господом славы. По той же причине Сын Человеческий пребывал на Небе и на земле: Иисус Христос по плоти находился на земле в течение смертной жизни и в то же время по божеству оставался на Небесах. Далее там же говорится, что Сын Человеческий сходил с Небес. Это не означает, что Его божество покинуло Небо, чтобы замкнуться во плоти, как в темнице, но что Наполняющий всё тем не менее телесно, невыразимым образом, обитал в человеческом естестве Христа.

У теологов Сорбонны принято различение, которое я не постыжусь привести: Иисус Христос в целом пребывает везде, но целокупность того, что в Нём, пребывает не везде (Пётр Ломбардский. Сентенции, III, dist. 22, c. 3(MPL, CXCII, 804)). Хоть бы эти несчастные сами вдумались в смысл этого утверждения! Ведь таким образом опровергается их нелепая выдумка о телесном присутствии Иисуса Христа на Вечере. Коль скоро наш Посредник в целом пребывает везде, Он всегда рядом со своим народом. В Вечере же Он являет Себя особым образом: весь, в целом, но не в целокупности того, что в Нём. Ибо по плоти Он пребывает на Небесах до пришествия в Судный день.

31. Longe autem falluntur qui nullam carnis Christi praesentiam in Coena concipiunt nisi in pane sistatur. Ita enim arcanae Spiritus operationi, quae nobis Christum ipsum unit, nihil reliquum faciunt. Christus praesens illis non videtur nisi ad nos descendat. Quasi vero, si ad se nos evehat, non aeque potiamur eius praesentia. Ergo tantum de modo quaestio est: quia Christum ipsi in pane locant, nobis autem non ducimus fas esse eum e caelo detrahere. Utrum rectius sit iudicent lectores. Tantum facessat calumnia illa, auferri Christum a sua Coena nisi sub panis integumento lateat⁴. Nam quum mysterium hoc caeleste sit, necesse non est, Christum elicere in terras ut nobis sit coniunctus.

31. Au reste, ceux qui ne conçoivent nulle presence de la chair de Jesus Christ en la Cene, si elle n’est attachée au pain, s’abusent grandement: car en ce faisant ils excluent l’operation secrete de l’Esprit, laquelle nous unit à Jesus Christ. Il ne leur semble pas que Jesus Christ nous soit present s’il ne descend à nous. Voire, comme si en nous elevant à soy, il ne nous faisoit pas aussi bien jouir de sa presence. Parquoy nostre question ou different est seulement de la façon: pource que noz adversaires veulent loger Jesus Christ au pain, et nous disons qu’il n’est pas licite de le retirer du ciel. Que les lecteurs jugent lesquels parlent plus sainement et droitement: moyennant que ceste calomnie soit mise sous le pied, qu’on arrache Jesus Christ de sa Cene, si on ne l’enclost sous le pain. Car veu que ce mystere est celeste, il n’est pas requis que Jesus Christ soit attiré ci bas pour estre conjoint à nous.

31. They are exceedingly deceived, who cannot conceive of any presence of the flesh of Christ in the supper, except it be attached to the bread. For on this principle they leave nothing to the secret operation of the Spirit, which unites 562us to Christ. They suppose Christ not to be present, unless he descends to us; as though we cannot equally enjoy his presence, if he elevates us to himself. The only question between us, therefore, respects the manner of this presence; because they place Christ in the bread, and we think it unlawful for us to bring him down from heaven. Let the readers judge on which side the truth lies. Only let us hear no more of that calumny, that Christ is excluded from the sacrament, unless he be concealed under the bread. For as this is a heavenly mystery, there is no necessity to bring Christ down to the earth, in order to be united to us.

31. The imaginary presence of Transubstantiators, Consubstantiators, and Ubiquitists, contrasted with the orthodox doctrine.

They are greatly mistaken in imagining that there is no presence of the flesh of Christ in the Supper, unless it be placed in the bread. They thus leave nothing for the secret operation of the Spirit, which587unites Christ himself to us. Christ does not seem to them to be present unless he descends to us, as if we did not equally gain his presence when he raises us to himself. The only question, therefore, is as to the mode, they placing Christ in the bread, while we deem it unlawful to draw him down from heaven. Which of the two is more correct, let the reader judge. Only have done with the calumny that Christ is withdrawn from his Supper if he lurk not under the covering of bread. For seeing this mystery is heavenly, there is no necessity to bring Christ on the earth that he may be connected with us.

31. Zeer vergissen zij zich echter, die geen tegenwoordigheid van Christus' vlees in het Avondmaal aannemen, tenzij die in het brood gesteld wordt. Want zo laten zij aan de verborgen werking des Geestes, die Christus zelf met ons verenigt, niets over. Christus schijnt hun niet tegenwoordig te zijn, tenzij Hij tot ons neerdaalt. Alsof wij zijn tegenwoordigheid niet evenzeer zouden verkrijgen, indien Hij ons tot zich opvoerde. Dus gaat de vraag slechts over de wijze: want zij plaatsen Christus in het brood, maar wij menen, dat het ons niet geoorloofd is Hem uit de hemel neer te trekken. Wat van beide het meest juist is, mogen de lezers beoordelen. Alleen: weg met die beschuldiging, dat Christus uit zijn Avondmaal weggenomen wordt, indien Hij niet schuilt onder het bedeksel des broods. Want daar dit sacrament hemels is, is het niet nodig Christus naar de aarde te halen om met ons verenigd te zijn.

31. Trotz allem: Gegenwart des Leibes Christi

Schwer täuschen sich aber diejenigen, die beim Abendmahl keinerlei Gegenwart des Fleisches Christi annehmen, wofern sie nicht an das Brot gebunden ist. Denn damit lassen sie dem verborgenen Wirken des Geistes, das Christus selber mit uns eint, nichts übrig. Christus scheint diesen Leuten nur dann gegenwärtig zu sein, wenn er zu uns herniedersteigt. Als ob wir nun seine Gegenwart nicht gleichermaßen ergriffen, wenn er uns zu sich emporführt! Die Frage geht also nur um die Art und Weise (solcher Gegenwart Christi): unsere Widersacher denken Christus im Brote räumlich anwesend, wir dagegen meinen, daß es uns nicht erlaubt ist, ihn aus dem Himmel hervorzuziehen. Nun mögen die Leser darüber urteilen, was richtiger ist. Fort jedoch mit jener Schmähung, Christus werde aus seinem Abendmahl weggenommen, wenn er nicht unter der Hülle des Brotes verborgen 972 liege. Denn da dieses Geheimnis (Sakrament) himmlisch ist, so besteht keine Notwendigkeit, Christus auf die Erde zu holen, damit er mit uns verbunden sei!

31. Die ware teenwoordigheid van Christus na die vlees deur die verborge werking van die Heilige Gees

Mense wat hulle egter verbeel dat daar geen teenwoordigheid van Christus se liggaam in die nagmaal is behalwe as dit in die brood gestel word nie, misgis hulle terdeë. So laat hulle trouens niks vir die verborge werking van die Gees wat Christus met ons verenig, oor nie. Hulle indruk is dat Christus nie teenwoordig is nie tensy Hy na ons neerdaal. Net asof ons sy teenwoordigheid nie eweveel sou kon geniet as Hy ons na Hom ophef nie! Die geskil handel dus slegs oor die wyse (van sy teenwoordigheid), omdat hulle Christus in die brood plaas, maar ons meen dat dit nie reg is om Hom uit die hemel af te trek nie. My lesers moet maar oordeel wie reg is. Weg egter met die valse beskuldiging (teen ons) dat Christus van sy nagmaal weggeneem word as hy nie onder die bedekking van die brood verborge is nie.²⁶⁴ Aangesien hierdie sakrament immers hemels is, is dit nie nodig om Christus na die aarde af te trek om met ons verenig te wees nie.

31. Но тяжко заблуждаются те, кто вообще не допускает телесного присутствия Иисуса Христа в Вечере, если оно не связано с хлебом. Ведь таким образом они исключают тайное действие Духа, соединяющее нас со Христом. Им кажется, что если Иисус Христос не сходит к нам, то и не присутствует рядом с нами. Но разве Он не одаривает нас своим присутствием, возвышая нас до Себя? Поэтому разногласия между нами касаются лишь способа присутствия: наши противники хотят заключить Иисуса Христа в хлеб, а мы утверждаем, что непозволительно сводить Его с Небес. Пусть читатели рассудят, кто из нас высказывает более здравое и правильное мнение. И пусть будет опровергнута клевета, будто мы отрицаем присутствие Иисуса Христа на Вечере, если не заключаем Его в хлеб. Ибо таинство это - небесное, и потому Иисусу Христу нет нужды сходить на землю, чтобы соединиться с нами.

32. | Porroⁱ de modo^k siquis me interroget^l, fateri non pudebit, 390 sublimius esse arcanum quam ut vel meo ingenio^a comprehendi, vel enarrari verbis queat: atque, ut apertius dicam^b, experior magis quam intelligam. Itaque veritatem Dei, in qua acquiescere tuto licet^c, hic sine controversia amplector. Pronuntiat ille carnem suam esse animae meae cibum, sanguinem esse potum¹. Talibus alimentis animam illi^d meam pascendam offero. In sacra sua Coena iubet me sub symbolis panis ac^e vini corpus ac^e sanguinem suum sumere, ^fmanducare ac bibere^g; nihil dubito, quin et ipse vere porrigat, et ego recipiam^h. Tantum absurda reiicio quae autⁱ caelesti Christi maiestate indigna, aut humanae eius naturae veritate aliena esse apparet: quando et cum Dei verbo pugnare necesse est, quod et sic in gloriam regni caelestis receptum fuisse Christum docet [Luc. 24. d. 26], ut supra omnem mundi conditionem eum^k evehat, nec minus diligenter in humana eius natura commendat, quae propria sunt verae humanitatis^l. Neque hoc vel incredibile vel a ratione absonum videri; debet: quia ut spirituale est totum Christi regnum, ita quicquid agit cum sua Ecclesia, ad rationem seculi huius minime exigendum est. || Vel, ut Augustini verbis utar, per hominem 391 hoc mysterium peragitur, ut reliqua, sed divinitus: in terra, sed caelitus¹. || Ea (inquam)^a est corporis praesentia, quam Sacramenti ratio postulat: quam tanta virtute tantaque efficacia hic eminere dicimus, ut non modo indubitatam vitae aeternae fiduciam animis nostris afferat, sed de carnis etiam nostrae immortalitate securos nos reddat. Siquidem ab immortali eius carne iam vivificatur, et quodammodo eius immortalitati communicat [Irenaeus lib. 4. cap. 34]^{b 2}. Qui supra haec suis hyperbolis evehuntur, nihil aliud quam talibus involucris simplicem et planam veritatem obscurant. || Sicui nondum satisfactum fuerit, || hic velim paulisper mecum reputet, de sacramento nunc haberi sermonem, cuius omnia ad fidem referenda sunt. Fidem vero nos ista quam enarravimus corporis participatione non minus laute affluenterque pascimus, quam qui ipsum Christum e caelo detrahunt. || Ingenue interea confiteor, mixturam carnis Christi cum anima nostra, vel transfusionem^c qualis ab ipsis docetur³ me repudiare: quia nobis sufficit Christum e carnis suae substantia vitam in animas nostras spirare^d: imo propriam in nos vitam diffundere, quanvis in nos non ingrediatur ipsa Christi caro. || Adde quod fidei analogiam, ad quam omnem Scripturae interpretationem exigere iubet Paulus [Rom. 12. a. 3], hac in parte mihi praeclare constare nihil dubium est. Qui veritati adeo perspicuae reclamant, ad quam fidei amussim se forment, viderint. Qui^e non confitetur Iesum Christum in carne venisse, ex Deo non est^f. Isti, licet dissimulent, vel non advertant^g, ipsum carne sua^h spoliant.

32. Au reste, si quelcun m’interrogue plus outre, comment cela se fait: je n’auray point de honte de confesser que c’est un secret trop haut pour le comprendre en mon esprit, ou pour l’expliquer de parolles. Et pour en dire brievement ce qui en est, j’en sen plus par experience, que je n’en puis entendre. Pourtant sans faire plus longue dispute, j’acquiesce à la promesse de Jesus Christ. Il prononce que sa chair est la viande de mon ame, et son sang le breuvage: je luy oftre donc mon ame pour estre repeue de telle nourriture. Il me commande en sa saincte Cene, de prendre, manger et boire son corps et son sang sous les signes du pain et du vin: je ne doute pas qu’il ne me donne ce qu’il me promet, et que je ne le reçoive. Seulement je rejette les absurditez et les folles imaginations contrevenantes à sa Majesté, ou à la verité de sa nature humaine, veu qu’elles sont aussi repugnantes à la parolle de Dieu, laquelle nous enseigne que Jesus Christ estant receu en la gloire du ciel, (Luc 24:26), ne se doit plus chercher icy bas, et attribue à son humanité tout ce qui est propre à l’homme. Or il ne faut pas qu’on s’estonne de ceci, comme de chose incroyable. Car comme tout le regne de Jesus Christ est spirituel, aussi tout ce qu’il fait avec son Eglise, ne se doit point rapporter à l’ordre naturel du monde: et afin de respondre par la bouche de sainct Augustin, ce mystere se traite par les hommes, mais c’est d’une façon divine: il s’administre en terre, mais c’est d’une façon celeste. Telle est la presence du corps que requiert le Sacrement, laquelle nous y disons estre et apparoistre en si grande vertu et efficace, que non seulement elle apporte à noz ames une confiance indubitable de la vie eternelle, mais aussi elle nous rend certains et asseurez de l’immortalité de nostre chair, laquelle desja vient à estre vivifiée par la chair de Jesus Christ immortelle, et communique en quelque maniere à son immortalité¹⁸⁹. Ceux qui par leurs façons de parler excessives se transportent outre cecy, ne font autre chose qu’obscurcir la verité, laquelle autrement est simple et evidente. S’il y a quelcun qui ne soit pas encore content, qu’il considere un peu avec moy que nous sommes icy maintenant en propos du Sacrement, duquel le tout doit estre rapporté à la foy. Or nous ne repaissons pas moins la foy par ceste participation du corps laquelle nous avons recitée, que ceux qui pensent retirer Jesus Christ du ciel. Cependant je confesse franchement que je rejette la mixtion qu’ils veulent faire de la chair de Jesus Christ avec noz ames, comme si elle decouloit par un alambic: pource qu’il nous doit suffire que Jesus Christ inspire vie à noz ames de la substance de sa chair: mesme que sa chair distille sa vie en nous, combien qu’elle n’y entre pas. Notez aussi que la reigle de la foy, à laquelle sainct Paul commande de compasser toute interpretation de l’Escriture, fait tresbien pour nous en cest endroit, sans aucune doute. Au contraire, que ceux qui contredisent à une verité si manifeste, regardent à quelle reigle ou mesure de la foy ils se veulent tenir (Rom. 12:6). Car celuy n’est point de Dieu, qui ne confesse Jesus Christ estre venu en chair (1 Jean 4:4). Et telle maniere de gens, quoy qu’ils dissimulent, le despouillent de la verité de sa chair.

32. If any one inquire of me respecting the manner, I shall not be ashamed to acknowledge, that it is a mystery too sublime for me to be able to express, or even to comprehend; and, to be still more explicit, I rather experience it, than understand it. Here, therefore, without any controversy, I embrace the truth of God, on which I can safely rely. He pronounces his flesh to be the food, and his blood the drink, of my soul. I offer him my soul, to be nourished with such aliment. In his sacred supper, he commands me, under the symbols of bread and wine, to take, and eat, and drink, his body and blood. I doubt not that he truly presents, and that I receive them. Only I reject the absurdities which appear to be either degrading to his majesty, or inconsistent with the reality of his human nature, and are at the same time repugnant to the word of God, which informs us that Christ has been received into the glory of the celestial kingdom, where he is exalted above every condition of the world, and which is equally careful to attribute to his human nature the properties of real humanity. Nor ought this to seem incredible or unreasonable, because, as the kingdom of Christ is wholly spiritual, so his communications with his Church are not at all to be regulated by the order of the present world; or, to use the words of Augustine, “This mystery, as well as others, is celebrated by man, but in a Divine manner; it is administered on earth, but in a heavenly manner.” The presence of Christ’s body, I say, is such as the nature of the sacrament requires; where we affirm that it appears with so much virtue and efficacy, as not only to afford our minds an undoubted confidence of eternal life, but also to give us an assurance of the resurrection and immortality of our bodies. For they are vivified by his immortal flesh, and in some degree participate his immortality. Those who go beyond this in their hyperbolical representations, merely obscure the simple and obvious truth by such intricacies. If any person be not yet satisfied, I would request him to consider, that we are now treating of a sacrament, every part of which ought to be referred to faith. Now, we feed our faith 563by this participation of the body of Christ which we have mentioned, as fully as they do, who bring him down from heaven. At the same time, I candidly confess, that I reject that mixture of the flesh of Christ with our souls, or that transfusion of it into us, which they teach; because it is sufficient for us that Christ inspires life into our souls from the substance of his flesh, and even infuses his own life into us, though his flesh never actually enters into us. I may also remark, that the analogy of faith, to which Paul directs us to conform every interpretation of the Scripture, is in this case, beyond all doubt, eminently in our favour. Let the adversaries of so clear a truth examine by what rule of faith they regulate themselves. “He that confesseth not that Jesus Christ is come in the flesh, is not of God.”¹³⁰⁴ Such persons, though they may conceal it, or may not observe it, do, in effect, deny the reality of his flesh.

32. The nature of our Saviour’s true presence explained. The mode of it incomprehensible.

Now, should any one ask me as to the mode, I will not be ashamed to confess that it is too high a mystery either for my mind to comprehend or my words to express; and to speak more plainly, I rather feel than understand it. The truth of God, therefore, in which I can safely rest, I here embrace without controversy. He declares that his flesh is the meat, his blood the drink, of my soul; I give my soul to him to be fed with such food. In his sacred Supper he bids me take, eat, and drink his body and blood under the symbols of bread and wine. I have no doubt that he will truly give and I receive. Only, I reject the absurdities which appear to be unworthy of the heavenly majesty of Christ, and are inconsistent with the reality of his human nature. Since they must also be repugnant to the word of God, which teaches both that Christ was received into the glory of the heavenly kingdom, so as to be exalted above all the circumstances of the world (Luke 24:26),and no less carefully ascribes to him the properties belonging to a true human nature. This ought not to seem incredible or contradictory to reason (Iren. Lib. 4 cap. 34); because, as the whole kingdom of Christ is spiritual, so whatever he does in his Church is not to be tested by the wisdom of this world; or, to use the words of Augustine, “this mystery is performed by man like the others, but in a divine manner, and on earth, but in a heavenly manner.” Such, I say, is the corporeal presence which the nature of the sacrament requires, and which we say is here displayed in such power and efficacy, that it not only gives our minds undoubted assurance of eternal life, but also secures the immortality of our flesh, since it is now quickened by his immortal flesh, and in a manner shines in his immortality. Those who are carried beyond this with their hyperboles, do nothing more by their extravagancies than obscure the plain and simple truth. If any one is not yet satisfied, I would have him here to consider with himself that we are speaking of the sacrament, every part of which ought to have reference to faith. Now by participation of the body, as we have explained, we nourish faith not less richly and abundantly than do those who drag Christ himself from heaven. Still I am free to confess that that mixture or transfusion of the flesh of Christ with our soul, which they teach, I repudiate, because it is enough for us that Christ, out of the substance of his flesh, breathes life into our souls, nay, diffuses his own life into us, though588the real flesh of Christ does not enter us.¹ I may add, that there can be no doubt that the analogy of faith by which Paul enjoins us to test every interpretation of Scripture, is clearly with us in this matter. Let those who oppose a truth so clear, consider to what standard of faith they conform themselves: “Ever spirit that confesseth not that Jesus Christ is come in the flesh is not of God” (1 John 4:3); 2 John ver. 7). These men, though they disguise the fact, or perceive it not, rob him of his flesh.

32. Verder, indien men mij vraagt aangaande de wijze zijner tegenwoordigheid, zal ik mij niet schamen te erkennen, dat dit een verborgenheid is, te hoog dan dat ze door mijn verstand begrepen of in woorden meegedeeld kan worden: en, om het duidelijker te zeggen: ik ervaar haar meer dan dat ik haar begrijp. Ik omhels dus hier zonder tegenspreken de waarheid Gods, waarin ik veilig mag rusten. Hij zegt, dat zijn vlees spijs en zijn bloed drank is voor mijn ziel. Ik bied Hem mijn ziel aan om met zulk voedsel gevoed te worden. In zijn heilig Avondmaal gebiedt Hij mij onder de tekenen van brood en wijn zijn lichaam en bloed te nemen, te eten en te drinken. Ik twijfel er geenszins aan, dat Hij het mij waarlijk uitreikt en ik het waarlijk ontvang. Ik verwerp slechts de ongerijmdheden, die of de hemelse majesteit van Christus onwaardig blijken te zijn, of vreemd aan de waarheid zijner menselijke natuur, aangezien ze ook noodzakelijk met Gods Woord moeten strijden, hetwelk leert, dat Christus zo in de heerlijkheid van het hemels Koninkrijk is opgenomen, dat Hij verheven is boven alle aardse staat en niet minder naarstig in zijn menselijke natuur aanprijst die dingen, die eigen zijn aan de ware mensheid. En dit moet niet ongelofelijk schijnen of strijdend tegen de rede: want evenals het ganse Koninkrijk van Christus geestelijk is, zo moet al wat Hij met zijn kerk doet geenszins naar de wijze dezer wereld afgemeten worden. Of, om de woorden van Augustinus te gebruiken door een mens wordt deze verborgenheid bediend, evenals de overige dingen, maar van Godswege, op de aarde, maar op hemelse wijze. De tegenwoordigheid zijns lichaams is een zodanige, als het wezen van het sacrament eist: en wij zeggen, dat zij met zo grote kracht en werking hier verschijnt, dat ze onze zielen niet alleen een ongetwijfeld vertrouwen op het eeuwige leven aanbrengt, maar ons ook verzekert van de onsterfelijkheid onzes vleses¹. Immers het wordt nu door zijn onsterfelijk vlees levend gemaakt, en heeft in zekere zin deel aan zijn onsterfelijkheid. Zij die met hun overdrevenheden hierboven uitgaan, doen niets anders dan door zulke omhulsels de eenvoudige en duidelijke waarheid verduisteren. Indien iemand nog geen voldoening geschonken is, laat hem dan een weinig met mij bedenken, dat er nu gesproken wordt over een sacrament, en dat alles daarvan op het geloof betrokken moet worden. En het geloof voeden wij met die deelachtigheid aan het lichaam, die wij beschreven hebben, even rijkelijk en overvloedig als zij, die Christus zelf uit de hemel trekken. Intussen belijd ik openhartig, dat ik de vermenging van Christus' vlees met onze ziel, of de overgieting, zoals die door hen geleerd wordt, verwerp: omdat het voor ons genoeg is, dat Christus uit de substantie zijns vleses het leven in onze zielen blaast, ja zijn eigen leven in ons uitstort, ofschoon het vlees zelf van Christus in ons niet ingaat. Daar komt bij, dat de analogie des geloofs, naar welke Paulus gebiedt alle uitlegging der Schrift te onderzoeken (Rom. 12:3) in dit stuk ongetwijfeld duidelijk aan mijn zijde staat. Zij, die tegen een zo duidelijke waarheid ingaan, mogen wel eens nagaan, naar welk richtsnoer des geloofs zij zich regelen. Wie niet belijdt, dat Jezus Christus in het vlees gekomen is, is uit God niet (1 Joh. 4:3) En zij, ofschoon zij het zich ontveinzen, of het niet bemerken, beroven Hem van zijn vlees.

32.

Wenn mich nun jemand nach der Art und Weise (solcher Gegenwart Christi) fragt, so gebe ich ungescheut zu, daß dies Geheimnis zu erhaben ist, um mit meinem Verstand erfaßt oder mit Worten ausgedrückt zu werden, und, um es offenbar zu sagen: ich erfahre es mehr, als daß ich es begreife! Deshalb nehme ich hier die Wahrheit Gottes, auf die man sich sicher verlassen kann, ohne Widerrede an. Christus spricht es aus, daß sein Fleisch die Speise für meine Seele ist und sein Blut der Trank (Joh. 6,53ff.). So biete ich ihm denn meine Seele dar, daß er sie mit solcher Nahrung speise: In seinem heiligen Abendmahl gebietet er mir, unter den Merkzeichen von Brot und Wein seinen Leib und sein Blut zu empfangen, zu essen und zu trinken. So zweifle ich denn nicht daran, daß er sie mir in Wahrheit darreicht und ich sie in Wahrheit empfange.

Ich verwerfe nur widersinnige Anschauungen, die entweder der himmlischen Majestät Christi offenkundig unwürdig sind oder offenbar zu der Wahrheit seiner menschlichen Natur im Widerspruch stehen; denn diese Anschauungen stehen auch notwendig im Gegensatz zum Worte Gottes, das einerseits lehrt, wie Christus dergestalt in die Herrlichkeit des Himmelreiches ausgenommen ist (Luk. 24,26), daß er damit weit über allen Zuständigkeiten der Welt steht, und das andererseits nicht weniger nachdrücklich an seiner menschlichen Natur das preist, was der wahren Menschheit eigen ist.

Es darf auch nicht den Anschein haben, als ob das unglaubwürdig sei oder im Gegensatz zur Vernunft stünde; denn wie das ganze Reich Christi geistlich ist, so darf auch alles, was er an seiner Kirche wirkt, durchaus nicht nach der Weise dieser Welt bemessen werden. Oder, um Augustins Worte zu gebrauchen: dies Geheimnis (Sakrament) wird, wie die übrigen, durch den Menschen verwaltet, aber von Gott aus, es wird auf der Erde verwaltet, aber vom Himmel her. Diese Gegenwart des Leibes (Christi), sage ich, ist so beschaffen, wie sie die Art des Sakraments erfordert, und sie tritt, so behaupten wir, dabei mit solcher Kraft und Wirkgewalt hervor, daß sie nicht nur unseren Seelen eine dem Zweifel entnommene Zuversicht auf das ewige Leben verschafft, sondern uns auch der Unsterblichkeit unseres Fleisches gewiß macht. Denn unser Fleisch wird doch bereits von seinem unsterblichen Fleische lebendig gemacht und es nimmt gewissermaßen an seiner Unsterblichkeit Anteil (vgl. Irenäus, Gegen die Ketzereien IV,18,5).

Wer in seinen Übertreibungen darüber hinausgeht, der tut nichts anderes, als daß er mit solchen Verhüllungen die schlichte und deutliche Wahrheit verdunkelt. Wenn jemand noch nicht befriedigt ist, so möchte ich, er würde ein wenig mit mir erwägen, daß hier von einem Sakrament die Rede ist und daß alles, was dazu gehört, auf den Glauben bezogen werden muß. Den Glauben aber nähren wir mit dem von uns dargelegten Anteilhaben am Leibe (Christi) nicht weniger köstlich und reichlich als jene, die Christus selbst vom Himmel herunterziehen.

Indessen gebe ich freimütig zu, daß ich die Vermischung des Fleisches Christi mit unserer Seele oder das Überfließen, wie es unsere Widersacher lehren, verwerfe; denn es genügt uns, daß Christus aus der Substanz seines Fleisches heraus unseren Seelen das Leben einhaucht, ja, daß er sein eigenes Leben in uns überfließen läßt – wenn auch das Fleisch Christi selbst nicht in uns übergeht. Zudem unterliegt es auch keinem Zweifel, daß das Entsprechungsmaß des Glaubens (fidei analogia), nach dem Paulus jegliche Auslegung der Schrift zu richten gebietet (Röm. 12,3), mir in diesem Stück herrlich zur Seite steht. Wer der so deutlich sichtbaren Wahrheit widerspricht, der mag zusehen, nach welchem Maß des Glaubens er sich richte. Wer „nicht bekennt, daß Jesus Christus ist in das Fleisch gekommen, der ist nicht von Gott“ (1. Joh. 4,3)! Unsere Widersacher 973 aber rauben Christus sein Fleisch – ob sie es sich auch verhehlen oder nicht darauf achten.

32. Die manier waarop Christus wel in die nagmaal teenwoordig is, gaan die mens se verstand te bowe

As iemand my verder oor die manier (waarop sy liggaam in die nagmaal) 1725 teenwoordig is, sou ondervra, sal ek my nie skaam om te erken dat hierdie geheimenis te verhewe is òf om deur my verstand begryp, òf in woorde weergegee te kan word, en, om dit nou maar openlik te sê, ek ervaar dit eerder as wat ek dit begryp. Ek omhels dus sonder teenspraak die waarheid van God hier waarop ek veilig mag steun.

Christus verklaar dat sy vlees voedsel, en dat sy bloed drank vir my siel is.²⁶⁵ Ek bied my siel vir Hom aan om deur sulke voedsel gevoed te word. Hy gebied my om in sy heilige nagmaal onder die tekens van brood en wyn sy liggaam en sy bloed te neem, te eet en te drink. Ek het geen twyfel daaroor dat Hy self dit waarlik vir my aanbied en dat ek dit van Hom ontvang nie. Ek verwerp egter ongerymdhede wat òf sy hemelse majesteit onwaardig is, òf wat vreemd is aan die waaragtigheid van sy menslike natuur. Dit moet trouens noodwendig met die Woord van God bots omdat die Skrif leer dat Christus ook so in die heerlikheid van die hemelse koninkryk opgeneem is²⁶⁶ dat Hy bo alle wêreldse toestande verhewe is, en nietemin alles wat aan sy ware mensheid eie is, in sy menslike natuur by ons aanprys. En dit moet nie òf as iets ongeloofliks òf strydig met ons rede gesien word nie, want soos Christus se hele koninkryk geestelik is, so moet ons glad nie alles wat Hy met sy kerk doen, aan die maatstaf van hierdie wêreld meet nie. Of, om Augustinus se woorde te gebruik: “Hierdie geheimenis word soos alle ander dinge deur die mens gedoen maar op ’n Goddelike wyse; dit word op die aarde gedoen maar op ’n hemelse wyse”.²⁶⁷

Ek herhaal: Die teenwoordigheid van sy liggaam is sodanig as wat die inhoud van die sakrament vereis. Ons verklaar dat hierdie teenwoordigheid met so ’n groot krag en so ’n groot werking hierin aan die lig kom dat dit nie alleen ’n onwrikbare vertroue op die ewige lewe vir ons siele teweegbring nie, maar dat dit ons ook onbesorg maak oor die onsterflikheid van ons vlees. Want dit word nou reeds deur sy onsterflike vlees lewendig gemaak en dit deel op ’n sekere wyse nou reeds in sy onsterflikheid.²⁶⁸ Diegene wat deur hulle eie uitspattighede verby hierdie opvatting gevoer word, doen niks anders as om die eenvoudige en openlike waarheid met sulke verbeeldingsvlugte te verduister nie.

As daar iemand is wat nog nie hierdeur tevrede gestel is nie, wil ek hê dat hy vir ’n wyle saam met my daaroor moet nadink dat ons nou van ’n sakrament praat waarvan ons alles op die geloof moet toepas. Ons voed ons geloof trouens ewe goed en oorvloedig deur die deelname in sy liggaam waarvan ons gepraat het, as diegene wat Christus self uit die 1726 hemel aftrek.

Intussen bely ek opreg dat ek die vermenging van Christus se vlees met ons siel, of soos hulle dit leer, die instorting van sy vlees,²⁶⁹ verwerp omdat dit vir ons voldoende is dat Christus die lewe uit die wese van sy vlees in ons siele inblaas - ja, dat Hy sy eie lewe in ons uitstort ofskoon Christus se vlees self nie in ons ingaan nie. Hierbenewens bestaan daar geen twyfel daaroor dat die geloofsreël na aanleiding waarvan Paulus beveel dat ons alle Skrifuitleg moet meet, oor hierdie onderwerp duidelik in my guns is nie.²⁷⁰ Diegene wat so ’n duidelike waarheid bestry, moet toesien na aanleiding van watter maatstaf hulle hulle skik. Iemand wat nie bely dat Jesus Christus in die vlees gekom het nie, is nie uit God nie.²⁷¹ En hierdie mense beroof Christus van sy vlees, of hulle dit nou wil ontken of nie wil weet nie.

32.  Далее, если кто-нибудь спросит меня, как это происходит, не постыжусь признать, что тайна эта слишком высока, чтобы я мог постигнуть её разумом или объяснить словами. Говоря коротко, я скорее чувствую её, чем понимаю (Лютер, говорит Х.Бёмер, «чувствовал внутреннюю необходимость не только мыслить личное единение с Господом и Создателем, но реально испытывать его через подлинное единение. Цвингли вообще не понимал этой проблемы. Кальвин, как сразу осознал Лютер, не только понимал её, но сам чувствовал такое единение» (Boemer H. Luther in the Light of Modern Research. Tr. Potter E. S. G. N.-Y., 1930, p.241)). Поэтому без долгих споров принимаю обетование Иисуса Христа. Он возвещает, что Его Плоть есть пища моей души, Его Кровь - её питие. Я отдаю Ему душу, чтобы Он вскормил её этой пищей. Он заповедал мне во время святой Вечери вкушать его Тело и пить его Кровь, символизируемые хлебом и вином. И я не сомневаюсь, что Он даёт, а я получаю от Него обещанное. Я лишь отвергаю нелепые и глупые фантазии, которые противоречат величию Христа или подлинности Его человеческой природы. Они противны Слову Божьему, которое учит, что не следует искать Иисуса Христа на земле после того, как Он был взят в небесную славу (Лк 24:26), и приписывает Его человеческому естеству все качества, присущие человеку.

Не следует удивляться этому как чему-то невероятному. Ведь всё царство Иисуса Христа является духовным, поэтому и всё то, что Он делает со своей Церковью, не должно соотноситься с естественным порядком вещей в мире. Выражаясь словами св. Августина, таинство это совершается через людей, но божественным образом; осуществляется на земле, но по образцу небесному (Августин. Ограде Божием, XVI, 37 (MPL, XLI, 516)). Таково присутствие тела, требуемое таинством. Мы утверждаем, что это присутствие поистине столь действенно, что не только внушает нам несомненную веру в жизнь вечную, но и удостоверяет бессмертие нашей плоти, которая уже животворится бессмертной плотью Иисуса Христа, участвуя некоторым образом в его бессмертии.

Те же, кто проявляет неумеренность в речах и не останавливается на этом, лишь затемняют истину, которая сама по себе проста и очевидна. А если кто-нибудь всё ещё недоволен, пусть поразмыслит вместе со мной над тем, что речь у нас идёт о таинстве, в котором все должно соотноситься с верой. Наше учение о причастности Телу питает веру не менее, чем учение тех, кто сводит Иисуса Христа с Небес. В то же время я откровенно сознаюсь, что отвергаю отстаиваемое нашими противниками смешение плоти Христовой с нашими душами (как если бы она неким образом перетекала в них). Для нас должно быть довольно того, что Иисус Христос животворит наши души субстанцией Своей плоти: Его плоть вливает в нас жизнь, хотя и не проникает в нас.

Надо заметить также, что правило веры, с которым св. Павел велит сообразовывать всякое истолкование Писания (Рим 12:3), свидетельствует в нашу пользу. И наоборот: пусть выступающие против очевидной истины посмотрят, с каким правилом, или мерилом веры они сообразуются. Ибо всякий, кто не исповедует Иисуса Христа, пришедшего во плоти, не есть от Бога (1 Ин 4:3). А эти люди лишают Христа подлинной плоти, как бы они этого ни скрывали.

33. | De communicatione idem sentiendum: quae nulla ab ipsis agnoscitur nisi Christi carnem sub pane deglutiant. Atqui Spiritui sancto non levis fit iniuria, nisi credimus fieri incomprehensibili eius virtute ut cum carne et sanguine Christi communicemus. Imo || si vis mysterii, qualis a nobis traditur, et cognita fuit veteri Ecclesiae ab annis quadringentis, pro dignitate expensa esset, satis superque erat unde nobis satisfieret: clausa fuisset multis foedis erroribus ianua, ex quibus accensae sunt horrendae dissensiones, quibus tum olim, tum nostra etiam aetate Ecclesia 392 misere vexata est: dum hyperbolicum praesentiae modum exigunt curiosi homines, quem Scriptura nunquam ostendit^a. || Ac de re stulte et temere concepta perinde tumultuantur acsi inclusio Christi sub pane, prora et puppis, ut aiunt¹, pietatis esset. Quomodo Christi corpus, ut semel pro nobis traditum est, nostrum fiat: quomodo sanguinis effusi participes fiamus, scire in primis referebat: quia id est totum Christum crucifixum possidere, ut bonis eius omnibus fruamur^b. || Nunc his omissis, quibus tantum inerat momenti, imo neglectis et paene sepultis, haec una spinosa quaestio illis placet^c, quomodo sub pane, vel^d sub specie panis lateat Christi^e corpus^f. || Falso iactant, quicquid docemus de spirituali manducatione, verae et reali (ut loquuntur) opponi²: quandoquidem nonnisi ad modum respicimus, qui apud eos carnalis est, dum Christum pane includunt: nobis spiritualis, quia vis arcana Spiritus nostrae cum Christo coniunctionis vinculum est. Nihilo verior est altera obiectio, nos fructum vel effectum duntaxat quem ex esu carnis Christi capiunt fideles, attingere³. Diximus enim antea⁴ Christum ipsum Coenae esse materiam: inde vero sequi effectum, quod sacrificio mortis eius expiamur a peccatis, sanguine abluimur, resurrectione erigimur in spem caelestis vitae^g. || Sed stulta imaginatio, cuius author fuit Lombardus, pervertit eorum mentes, dum esum carnis Christi sacramentum esse putant^h. Sic enim ille, Sacramentum et non res, sunt species panis et vini: Sacramentum et res, caro et sanguis Christi: res et non Sacramentum, mystica eius caro [Lib. 4. Dist. 8]⁵. Item paulo post, Res significata et contenta est propria caro Christi: significata et non contenta, mysticum corpus⁶. Quod inter carnem Christi distinguit et alendi efficaciam, qua praedita est, assentior: quod autem Sacramentum 393 esse fingit, et quidem sub pane contentum, error est non ferendus. Hinc nata est sacramentalis manducationis falsa interpretatio: quia putarunt impios quoque et sceleratos edere Christi corpus, quamlibet sint ab eo alieni¹. Atqui ipsa Christi caro in mysterio Coenae non minus spiritualis res est quam aeterna salus. Unde colligimus, quicunque vacui sunt Christi Spiritu, carnem Christi nihilo magis posse edere quam vinum bibere cui non sit coniunctus sapor. Certe nimis indigne laceratur Christus, quum prostituitur incredulis emortuum et nullius vigoris eius corpus: et repugnant aperta eius verba, Quisquis ederit carnem meam et biberit sanguinem meum, in me manet et ego in eo [Iohan. 6. f. 56]. Excipiunt, illic non agi de sacramentali esu²: quod ego fateor, modo ne ad eundem scopulum subinde impingant, comedi carnem ipsam absque ullo fructu³. Scire autem ex ipsis velim quandiu eam contineant ubi manducarunt. Hic, meo iudicio, exitum non reperient. Sed obiiciunt, non posse hominum ingratitudine quicquam detrahi vel intercidere de fide promissionum Dei⁴. Fateor sane, et vim mysterii integram manere dico, quantumvis impii eam, quoad in se est, exinanire studeant. Aliud tamen est offerri, aliud recipi. Spiritualem hunc cibum omnibus porrigit Christus, potumque spiritualem propinat: alii avide vescuntur, alii fastidiose respuunt, an horum reiectio faciet ut cibus et potus suam naturam perdant? Dicent hac similitudine sententiam suam iuvari, nempe carnem Christi, licet insipida sit^a, esse nihilominus carnem. Ego vero nego posse commedi absque fidei gustu: vel (si cum Augustino loqui magis placet) nego plus referre homines ex Sacramento quam vase fidei colligunt⁵. Ita Sacramento nihil decedit: imo illibata manet eius veritas et efficacia, quanvis ab externa eius participatione inanes discedant impii. Si rursus obiiciant, derogari huic verbo, Hoc est corpus meum, si panem corruptibilem et nihil praeterea impii recipiunt⁶: in promptu solutio est, Deum nolle veracem agnosci in ipsa receptione, sed in bonitatis suae constantia, ubi indignis praestare quod reiiciunt paratus est, imo liberaliter offert. Atque haec est sacramenti integritas, quam violare totus mundus non potest, carnem et sanguinem Christi non minus vere dari indignis quam electis Dei fidelibus: simul 394 tamen verum est, non secus atque pluvia super duram rupem decidens effluit, quia nullus in lapidem ingressus patet: ita impios sua duritie repellere Dei gratiam quominus ad ipsos penetret. Adde quod Christum absque fide recipi nihilo magis consentaneum est quam semen in igne germinare. Quod autem quaerunt, quomodo in damnationem quibusdam venerit Christus nisi eum indigne recipiant¹, frigidum est: quando nusquam legimus, Christum indigne recipiendo mortem sibi accersere homines, sed potius respuendo. Nec eos iuvat Christi parabola, ubi dicit semen enasci inter spinas, et postea suffocatum corrumpi [Matth. 13. a. 7]: quia illic disserit quid valeat temporalis fides, quam edendae Christi carni et bibendo sanguini necessariam esse non putant qui Iudam hac in parte aequaliter faciunt socium Petri. Quin potius eadem parabola refellitur eorum error, ubi dicit Christus aliud semen cadere super viam, aliud super lapides, ac neutrum agere radicem [Ibidem, a. 4. 5]. Unde sequitur, incredulis suam duritiem esse obstaculo quominus ad eos Christus perveniat. Quisquis salutem nostram hoc mysterio adiutam cupit, nihil aptius inveniet quam ut fideles ad fontem deducti, vitam hauriant ex Dei Filio. Dignitas vero satis magnifice commendatur, ubi tenemus, adminiculum esse quo inseramur in corpus Christi, vel insiti magis ac magis coalescamus, donec solide nos secum uniat in caelesti vita. Obiiciunt, non debuisse fieri a Paulo reos corporis et sanguinis Christi [1. Cor. 11. g. 29]², nisi eorum essent participes³. Ego autem respondeo, non ideo damnari quod comederint, sed tantum quod mysterium profanaverint, pignus sacrae cum Deo coniunctionis, quod reverenter suscipere debebant^a, calcando.

33. Autant en faut-il juger de la communication, laquelle ils cuydent estre nulle, sinon qu’ils engloutissent la chair de Jesus Christ sous le pain. Mais on fait une injure trop enorme au sainct Esprit, si on ne croit que c’est par sa vertu incomprehensible que nous communiquons au corps et au sang de Jesus Christ. Mesme si la vertu de ce mystere, telle que nous l’enseignons, et qu’elle a esté privement cognue en l’Eglise ancienne, eust esté bien considerée selon qu’elle en est digne, depuis quatre cens ans, il y avoit assez de quoy se contenter, et la porte eust esté close à beaucoup d’absurditez enormes et vilaines, dont plusieurs dissensions horribles se sont esmeues, par lesquelles l’Eglise a esté agitée, tant de nostre aage que par ci devant. Le mal est, que gens escervelez veulent avoir une façon de presence lourde, laquelle ne nous est point monstrée en l’Escriture. Qui plus est, ils s’escarmouchent pour maintenir leur resverie qu’ils ont follement et temerairement conceue, et en font aussi grand bruit, comme si toute la religion estoit perie et perdue, quand Jesus Christ ne sera point enclos au pain. C’estoit le principal de cognoistre comment le corps de Jesus Christ, selon qu’il a esté livré en sacrifice pour nous, est fait nostre: et comment nous sommes faits participais de son sang, lequel il a espandu: car c’est le posseder tout entier pour jouir de tous ses biens. Maintenant ces escervelez laissans ces choses qui estoyent de telle importance, mesme les mesprisans et quasi ensevelissans, ne prennent plaisir qu’à s’entortiller en ceste question, Comment le corps de Jesus Christ est caché sous le pain, ou sous l’espece du pain. C’est faussement qu’ils improperent que tout ce que nous enseignons, de manger le corps de Jesus Christ, est contraire à la manducation vraye et reale, qu’on appelle: veu que nous ne sommes que sus la façon, pource qu’ils la font charnelle, enfermant Jesus Christ sous le pain: nous la mettons spirituelle d’autant que la vertu secrete du sainct Esprit est le lien de nostre conjonction avec nostre Sauveur. Leur autre objection n’est non plus vraye: assavoir que nous ne touchons qu’au fruict et à l’effect que les fideles reçoivent de la chair de Jesus Christ. Car j’ay desja dit cy dessus, que Jesus Christ luy mesme est la matiere ou substance de la Cene, et que de là procede l’effect, que nous sommes absous de noz pechez par le sacrifice de sa mort, que nous sommes lavez de son sang, et que par sa resurrection nous sommes eslevez en l’esperance de la vie celeste. Mais la sotte imagination dont leur maistre des Sentences les a abbreuvez, leur a perverty l’entendement. Car voicy qu’il dit mot à mot: Que le Sacrement sans la chose sont les especes du pain et du vin: le Sacrement et la chose sont la chair et le sang de Christ: la chose sans Sacrement est sa chair mystique. Item un peu apres: La chose signifiée et contenue, c’est la propre chair de Jesus Christ: signifiée et non contenue, c’est son corps mystique¹⁹⁰. Quant à ce qu’il distingue entre la chair et la vertu qu’elle a de nourrir, je m’accorde avec luy: mais ce qu’il fantastique, qu’elle est le Sacrement, voire d’autant qu’elle est enclose sous le pain, c’est un erreur insupportable. Et voila dont est venu qu’ils ont faussement interpreté le mot de Manducation sacramentale: pensans que les plus meschans, combien qu’ils soyent du tout estranges et esloignez de Jesus Christ, ne laissent pas de manger son corps. Or la chair de Jesus Christ au mystere de la Cene, est chose autant spirituelle que nostre salut eternel. Dont je conclu que tous ceux qui sont vuydes de l’Esprit de Christ, ne peuvent non plus manger sa chair, que boire du vin sans nulle saveur. Certes Jesus Christ est trop vilainement desciré, quand on luy forge un corps mort et sans vigueur, lequel on jette à l’abandon aux incredules. Et ses parolles repugnent clairement à cela, Quiconque mangera ma chair, et beuvra mon sang, demeurera en moy, et moy en luy (Jean 6:56). Ils repliquent qu’il n’est point là traitté du manger sacramental. Ce que je leur confesse, moyennant qu’ils ne heurtent point tousjours contre un mesme rocher: c’est qu’on peut manger la chair de Jesus Christ sans aucun fruict. Or je voudroye bien savoir d’eux, combien ils la gardent en l’estomac apres l’avoir mangée. Je croy qu’à grand’peine trouveront-ils nulle issue à ceste question. Ils objectent, que la verité des promesses de Dieu ne peut estre amoindrie, et tant moins defaillir par l’ingratitude des hommes. Ce que je confesse: et mesme je dy que la vertu de ce mystere demeure en son entier, quoy que les meschans, entant qu’en eux est, s’efforcent de l’abolir. Mais c’est autre chose que la chair de Jesus Christ nous soit offerte, ou que nous la recevions. Jesus Christ nous presente à tous ce boire et manger spirituel: les uns s’en repaissent en grand appetit, les autres le desdaignent comme gens desgoustez. Le refus de ceux-ci fera-il que la viande et le breuvage perdent leur nature? Ils diront que ceste similitude fait pour eux: assavoir que la chair de Jesus Christ, combien qu’elle n’ait ne goust ne saveur envers les incredules, ne laisse pas d’estre chair. Mais je nie qu’elle se puisse manger sans quelque goust de foy, ou pour parler avec sainct Augustin, je nie qu’on puisse rien rapporter du Sacrement, sinon ce qu’on en puise par foy, comme par le propre vaisseau. Parquoy rien n’est osté et ne perit au Sacrement: mais sa verité et efficace luy demeure, combien que les incredules en y participant s’en retournent vuydes et secs. Si noz adversaires alleguent derechef, que par ce moyen il est derogué à ces parolles, C’est-ci mon corps, si les incredules n’y reçoyvent que du pain corruptible: la solution est aisée, c’est que Dieu ne veut point estre recognu veritable en ce que les iniques reçoyvent ce qu’il leur donne, mais en la constance de sa bonté, quand il est prest, quelque indignité qu’il y ait en eux, de les faire participans de ce qu’ils rejettent, et mesme qu’il leur offre liberalement. Voyla quelle est l’integrité des Sacremens, laquelle tout le monde ne peut violer, assavoir que la chair et le sang sont aussi vrayement donnez aux reprouvez, qu’aux esleuz de Dieu et fideles. Moyennant que nous sachions que comme la pluye tombant sur une pierre dure s’escoule çà et là, n’y trouvant point d’entrée: aussi que leur incredulité repoulse la grace de Dieu, à ce qu’elle n’entre point en eux. Mesme il n’y a non plus de couleur que Jesus Christ soit receu sans foy, que si on disoit qu’une semence peut germer au feu. Quant à ce qu’ils demandent, comment Jesus Christ est venu en damnation à plusieurs, sinon qu’ils le receussent indignement: c’est une cavillation trop froide. Car nous ne lisons nulle part que les hommes en recevant Jesus Christ indignement, s’acquierent perdition: mais plustost en le rejectant. Et ne se peuvent aider de la parabole ou Jesus Christ dit qu’il se leve quelque semence entre les espines, laquelle puis apres est suffoquée et corrompue (Matth. 13:7). Car là il traite de quelle valeur est la foy temporelle, laquelle noz adversaires ne pensent point estre requise pour manger la chair de Jesus Christ et boire son sang: veu qu’ils font Judas egalement compagnon de sainct Pierre en cest endroit. Mesme leur erreur est tresbien refuté en la mesme parabole, quand il est dit qu’une partie de la semence tombe par le chemin, et l’autre sur des pierres, et que toutes les deux ne prennent nulle racine (Matth. 13:4, 5). Dont il s’ensuit que l’incredulité est un tel obstacle, que Jesus Christ ne parvient point jusqu’à ceux qui n’ont nulle foy. Quiconque desire que nostre salut soit avancé par la saincte Cene, ne trouvera rien plus propre que de guyder les fideles à la fontaine de vie, qui est Jesus Christ, pour là puyser de luy. La dignité en est deuement magnifiée, quand nous tenons que c’est une ayde et moyen pour nous incorporer en Jesus Christ, ou bien qu’y estans incorporez nous y soyons tant mieux affermis, jusqu’à ce qu’il nous unisse parfaitement à soy en la vie celeste. Quand ils objectent que si les incredules ne participoyent au corps et au sang de Jesus Christ, sainct Paul ne les en devoit point faire coulpables (1 Cor. 11:29): je respon qu’ils ne sont pas condamnez pour les avoir beu et mangez, mais seulement pour avoir profané le mystere, en foulant aux pieds le gage de la sacrée conjonction que nous avons avec Jesus Christ, lequel meritoit d’estre exalté en toute reverence.

33. The same judgment is to be formed of our participation, which they suppose not to be enjoyed at all, unless the flesh of Christ be swallowed in the bread. But we do no small injury to the Holy Spirit, unless we believe that our communion with the flesh and blood of Christ is the effect of his incomprehensible influence. Even if the virtue of this mystery, such as we have represented it, and as it was understood by the ancient Church, had received the consideration justly due to it, for four hundred years past, there would have been quite enough to satisfy us, and the door would have been shut against many pernicious errors, which have kindled dreadful dissensions, by which the Church has been miserably agitated in the present, as well as past ages. But sophistical men insist on a hyperbolical kind of presence, which is never taught in the Scripture; and they contend as eagerly for this foolish and absurd imagination, as if the whole of religion consisted in the enclosure of Christ in the bread. It principally concerns us to know how the body of Christ, which was once delivered for us, is made ours, and how we are made partakers of his blood which was shed; for the entire possession of Christ crucified consists in an enjoyment of all his benefits. Now, leaving these things, which are of such great importance, and even neglecting and forgetting them, these sophists take no pleasure but in this thorny question; how the body of Christ is concealed under the bread, or under the form of the bread. They falsely pretend that all that we teach respecting a spiritual participation, is contrary to what they call the true and real participation; because we regard nothing but the manner, which, in their opinion, is corporeal, as they enclose Christ in the bread, but in ours is spiritual, because the secret influence 564of the Spirit is the bond which unites us to Christ. Nor is there any more truth in their other objection, that we attend to nothing but the fruit or effect which believers experience from feeding on the flesh of Christ. For we have already said, that Christ himself is the matter or substance of the sacred supper, and that it is in consequence of this, that we are absolved from our sins by the sacrifice of his death, are washed in his blood, and by his resurrection are raised to the hope of the heavenly life. But the foolish imagination, of which Lombard was the author, has perverted their minds, while they have supposed the sacrament to consist in eating the flesh of Christ. For these are his words: “The sacrament, without the thing, consists in the forms of bread and wine; the sacrament and the thing are the flesh and blood of Christ; the thing, without the sacrament, is his mystical flesh.” Again, a little after: “The thing signified and contained is the proper flesh of Christ; the thing signified and not contained, is his mystical body.” With his distinction between the flesh of Christ, and the power which it has to nourish, I fully agree; but his notion, of what is a sacrament, and as contained under the bread, is an error not to be endured. Hence proceeded a false idea of sacramental eating, because they supposed the body of Christ to be eaten by impious and profane persons, notwithstanding they were strangers to him. But the flesh of Christ itself, in the mystery of the supper, is as much a spiritual thing, as our eternal salvation. Whence we conclude, that persons who are destitute of the Spirit of Christ, can no more eat the flesh of Christ, than drink wine which has no taste. It is certainly offering an insult, and doing violence to Christ, to attribute to him a body all feeble and dead, which is promiscuously distributed to unbelievers; and it is expressly contradicted by his own words: “He that eateth my flesh, and drinketh my blood, dwelleth in me, and I in him.”¹³⁰⁵ They reply, that the discourse from which this text is quoted does not treat of sacramental eating; and this I concede to them; only let them not be perpetually striking on the same rock, that the flesh of Christ may be eaten without any benefit. But I would wish them to inform me how long they retain it after they have eaten it. Here I believe they will find it impossible to escape. But they object, that the truth of the promises of God can sustain no diminution or failure from the ingratitude of men. This I admit; and I also maintain, that the virtue of this mystery remains unimpaired, notwithstanding wicked men exert their utmost efforts to destroy it. It is one thing, however, for the body of Christ to 565be offered, and another for it to be received. Christ presents this spiritual meat and spiritual drink to all; some receive them with avidity, others fastidiously reject them; shall their rejection cause the meat and drink to lose their nature? They will plead, that their sentiment is supported by this similitude—that the flesh of Christ, though it be not relished by unbelievers, nevertheless still continues to be flesh. But I deny that it can ever be eaten without the taste of faith; or, if the language of Augustine be preferred, I deny that men carry away from the sacrament any more than they collect in the vessel of faith. Thus, nothing is taken from the sacrament, but its truth and efficacy remain unimpaired, notwithstanding the wicked depart empty from its external participation. If our adversaries object again, that it derogates from these words, “This is my body,” if the wicked receive corruptible bread, and nothing more, the answer is easy—That God will have his veracity discovered, not in the reception itself, but in the constancy of his goodness, since he is ready to impart to the unworthy, and even liberally offers to them, that which they reject. And this is the perfection of the sacrament, which the whole world cannot violate, that the flesh and blood of Christ are as truly given to the unworthy, as to the elect and faithful people of God; but it is likewise true, that as rain, falling upon a hard rock, runs off from it without penetrating into the stone, thus the wicked, by their obduracy, repel the grace of God, so that it does not enter into their hearts. Besides, a reception of Christ, without faith, is as great an absurdity, as for seed to germinate in the fire. Their inquiry, how Christ came for condemnation to some, unless they receive him unworthily, is a groundless cavil; for we nowhere read that the perdition of man is owing to an unworthy reception of Christ, but rather to a rejection of him. Nor can they derive any assistance from the parable in which Christ speaks of some seed springing up among thorns, and being afterwards choked and destroyed; for he is there showing what value belongs to that temporary faith, which our adversaries suppose to be unnecessary to a participation of the flesh and blood of Christ, placing Judas, in this respect, on an equality with Peter. Their error is rather refuted by another part of the same parable, in which Christ speaks of some seed as having fallen by the way-side, and some on stony ground, neither of which took any root.¹³⁰⁶ Whence it follows, that the obduracy of unbelievers is such an obstacle, that Christ does not reach them. Whoever desires our salvation to be promoted by this mystery, will find nothing more proper than that believers, conducted to the fountain 566should derive life from the Son of God. But the dignity of it is sufficiently magnified, when we remember, that it is a medium by which we are incorporated into Christ; or by which, after our incorporation into him, the connection is more and more strengthened, till he perfectly unites us with himself, in the heavenly life. They object, that Paul ought not to have made unbelievers “guilty of the body and blood of the Lord,”¹³⁰⁷ unless they had been partakers of them. But I answer, that they are not condemned for having eaten and drunk his body and blood, but only for having profaned the mystery, by trampling under foot the pledge of our holy union with God, which ought to have been received by them with reverence.

33. Our communion in the blood and flesh of Christ. Spiritual not oral, and yet real. Erroneous view of the Schoolmen.

The same view must be taken of communion, which, according to them, has no existence unless they swallow the flesh of Christ under the bread. But no slight insult is offered to the Spirit if we refuse to believe that it is by his incomprehensible agency that we communicate in the body and blood of Christ. Nay, if the nature of the mystery, as delivered to us, and known to the ancient Church for four hundred years, had been considered as it deserves, there was more than enough to satisfy us; the door would have been shut against many disgraceful errors. These have kindled up fearful dissensions, by which the Church, both anciently and in our own times, has been miserably vexed; curious men insisting on an extravagant mode of presence to which Scripture gives no countenance. And for a matter thus foolishly and rashly devised they keep up a turmoil, as if the including of Christ under the bread were, so to speak, the beginning and end of piety. It was of primary importance to know how the body of Christ once delivered to us becomes ours, and how we become partakers of his shed blood, because this is to possess the whole of Christ crucified, so as to enjoy all his blessings. But overlooking these points, in which there was so much importance, nay, neglecting and almost suppressing them, they occupy themselves only with this one perplexing question, How is the body of Christ hidden under the bread, or under the appearance of bread? They falsely pretend that all which we teach concerning spiritual eating is opposed to true and what they call real eating, since we have respect only to the mode of eating. This, according to them, is carnal, since they include Christ under the bread, but according to us is spiritual, inasmuch as the sacred agency of the Spirit is the bond of our union with Christ. Not better founded is the other objection, that we attend only to the fruit or effect which believers receive from eating the flesh of Christ.We formerly said, that Christ himself is the matter of the Supper, and that the effect follows from this, that by the sacrifice of his death our sins are expiated, by his blood we are washed, and by his resurrection we are raised to the hope of life in heaven. But a foolish imagination, of which Lombard was the author, perverts their minds, while they think that the sacrament is the eating of the flesh of Christ. His words are, “The sacrament and not the thing are the forms of bread and wine;the sacrament and the thing are the flesh and blood of Christ; the thing and not the sacrament is his mystical flesh” (Lombard, Lib. 4 Dist. 8).589Again a little after, “The thing signified and contained is the proper flesh of Christ; the thing signified and not contained is his mystical body.” To his distinction between the flesh of Christ and the power of nourishing which it possesses, I assent; but his maintaining it to be a sacrament, and a sacrament contained under the bread, is an error not to be tolerated. Hence has arisen that false interpretation of sacramental eating, because it was imagined that even the wicked and profane, however much alienated from Christ, eat his body. But the very flesh of Christ in the mystery of the Supper is no less a spiritual matter than eternal salvation. Whence we infer, that all who are devoid of the Spirit of Christ can no more eat the flesh of Christ than drink wine that has no savour. Certainly Christ is shamefully lacerated, when his body, as lifeless and without any vigour, is prostituted to unbelievers. This is clearly repugnant to his words, “He that eateth my flesh, and drinketh my blood, dwelleth in me, and I in him” (John 6:56). They object that he is not there speaking of sacramental eating; this I admit, provided they will not ever and anon stumble on this stone, that his flesh itself is eaten without any benefit. I should like to know how they confine it after they have eaten. Here, in my opinion, they will find no outlet.But they object, that the ingratitude of man cannot in any respect detract from, or interfere with, faith in the promises of God. I admit and hold that the power of the sacrament remains entire, however the wicked may labour with all their might to annihilate it. Still, it is one thing to be offered, another to be received. Christ gives this spiritual food and holds forth this spiritual drink to all. Some eat eagerly, others superciliously reject it. Will their rejection cause the meat and drink to lose their nature? They will say that this similitude supports their opinion—viz. that the flesh of Christ, though it be without taste, is still flesh. But I deny that it can be eaten without the taste of faith, or (if it is more agreeable to speak with Augustine), I deny that men carry away more from the sacrament than they collect in the vessel of faith. Thus nothing is detracted from the sacrament, nay, its reality and efficacy remain unimpaired, although the wicked, after externally partaking of it, go away empty. If, again, they object, that it derogates from the expression, “This is my body,” if the wicked receive corruptible bread and nothing besides, it is easy to answer, that God wills not that his truth should be recognised in the mere reception, but in the constancy of his goodness, while he is prepared to perform, nay, liberally offers to the unworthy what they reject. The integrity of the sacrament, an integrity which the whole world cannot violate,lies here, that the flesh and blood of Christ are not less truly given to the unworthy than to the elect believers of God; and yet it is true, that just as the rain falling on the hard rock runs away because it cannot penetrate, so the wicked by their hardness repel the grace of God, and prevent it from reaching them. We may add, that it is no more possible to receive Christ without faith, than it is for seed to germinate in the590fire. They ask how Christ can have come for the condemnation of some, unless they unworthily receive him; but this is absurd, since we nowhere read that they bring death upon themselves by receiving Christ unworthily, but by rejecting him. They are not aided by the parable in which Christ says, that the seed which fell among thorns sprung up, but was afterwards choked (Mt. 13:7), because he is there speaking of the effect of a temporary faith, a faith which those who place Judas in this respect on a footing with Peter, do not think necessary to the eating of the flesh and the drinking of the blood of Christ. Nay, their error is refuted by the same parable, when Christ says that some seed fell upon the wayside, and some on stony ground, and yet neither took root. Hence it follows that the hardness of believers is an obstacle which prevents Christ from reaching them. All who would have our salvation to be promoted by this sacrament, will find nothing more appropriate than to conduct believers to the fountain, that they may draw life from the Son of God. The dignity is amply enough commended when we hold, that it is a help by which we may be ingrafted into the body of Christ, or, already ingrafted, may be more and more united to him, until the union is completed in heaven. They object, that Paul could not have made them guilty of the body and blood of the Lord if they had not partaken of them (1 Cor. 11:7); I answer, that they were not condemned for having eaten. but only for having profaned the ordinance by trampling under foot the pledge, which they ought to have reverently received, the pledge of sacred union with God.

33. Men moet hetzelfde oordelen over de gemeenschap, die door hen niet erkend wordt, tenzij ze het vlees van Christus onder het brood inslikken. Maar de Heilige Geest geschiedt geen gering onrecht, indien wij niet geloven, dat het door zijn onbegrijpelijke kracht geschiedt, dat wij met het vlees en bloed van Christus gemeenschap hebben. Ja, indien de kracht dezer verborgenheid, zoals ze door ons geleerd wordt en aan de oude kerk bekend geweest is gedurende de eerste vierhonderd jaren, in overeenstemming met haar waardigheid overwogen was, zou er meer dan genoeg zijn om ons genoegdoening te schenken, en zou de deur gesloten geweest zijn voor veel schandelijke dwalingen, uit welke vreselijke onenigheden ontstaan zijn, waardoor zowel oudtijds, als ook in onze tijd de kerk jammerlijk gekweld is, doordat nieuwgierige mensen een overdreven wijze van tegenwoordigheid eisen, die de Schrift nooit aantoont. En over een zaak, die ze dwaas en lichtvaardig bedacht hebben, tieren ze evenzo, alsof de insluiting van Christus onder het brood het begin en het einde van het geloof zou zijn. Vooral is het van belang te weten, hoe het lichaam van Christus, evenals het eenmaal voor ons overgegeven is, van ons wordt, en hoe wij deelgenoten worden aan zijn vergoten bloed, omdat dat is de ganse gekruisigde Christus bezitten, opdat wij al zijn goederen zouden genieten. Maar nu laten zij deze dingen, waarin zoveel gewicht gelegen is, lopen, ja veronachtzamen en begraven ze bijna, en alleen in deze ene spitsvondige vraag hebben zij behagen, hoe het lichaam van Christus onder het brood, of onder de gedaante des broods schuilt, Valselijk verkondigen zij, dat alwat wij leren over het geestelijk eten, tegenovergesteld is aan het ware en werkelijke eten, gelijk zij het noemen: want wij zien slechts op de wijze. Die is bij hen vleselijk, doordat ze Christus in het brood insluiten; bij ons geestelijk, omdat de verborgen kracht des Geestes de band is van onze verbinding met Christus. Evenmin waar is hun andere tegenwerping, dat wij slechts de vrucht of de uitwerking aanroeren, die de gelovigen verkrijgen uit het eten van het vlees van Christus. Want wij hebben tevoren gezegd, dat Christus zelf de materie van het Avondmaal is, en dat daaruit de vrucht volgt, dat wij door de offerande zijns doods van zonden gereinigd, door zijn bloed afgewassen, en door zijn opstanding opgericht worden tot de hoop op het hemelse leven. Maar de dwaze inbeelding, wier auteur Lombardus geweest is, heeft hun verstand beneveld, doordat ze menen, dat het eten van Christus' vlees het sacrament is. Want aldus spreekt hij¹ : "Het sacrament zonder de zaak is de gedaante van het brood en de wijn; het sacrament met de zaak is het vlees en bloed van Christus; de zaak zonder het sacrament is zijn mystiek vlees.'' Evenzo een weinig verder: "De zaak, die aangeduid en erin vervat is, is het eigen vlees van Christus; de zaak, die aangeduid en niet erin vervat is, is zijn mystiek lichaam.'' Dat hij een onderscheid maakt tussen het vlees van Christus en de kracht om te voeden, waarmee het toegerust is, daarin stem ik met hem in; maar dat hij het voorstelt als het sacrament, en wel vervat onder het brood, is een ondragelijke dwaling. Hieruit is de valse uitlegging ontstaan van het sacramentele eten: omdat ze meenden, dat ook de goddelozen en boosdoeners het lichaam van Christus eten, hoewel ze van Hem vervreemd zijn. Maar het vlees zelf van Christus is in de verborgenheid des Avondmaals evenzeer een geestelijke zaak als de eeuwige zaligheid. Daaruit maken wij op, dat zij, die Christus' geest niet bezitten, Christus' vlees evenmin kunnen eten, als dat ze wijn kunnen drinken, waaraan geen smaak is. Voorzeker, al te onwaardig wordt Christus verscheurd, wanneer zijn lichaam als dood en krachteloos aan ongelovigen wordt prijsgegeven, en zijn woorden strijden daartegen duidelijk (Joh. 6:56): "Die mijn vlees eet, en mijn bloed drinkt, die blijft in Mij, en Ik in hem.'' Zij voeren aan, dat daar niet gehandeld wordt over het sacramentele eten; en dat erken ik, mits zij zich niet telkens weer stoten aan dezelfde steen, namelijk dat het vlees zelf gegeten wordt zonder enige vrucht. En ik zou van hen wel eens willen weten, hoelang ze het vlees in zich houden, wanneer ze het gegeten hebben. Hier zullen ze, volgens mijn oordeel, geen uitweg vinden. Maar zij werpen tegen, dat door de ondankbaarheid der mensen van de trouw van Gods beloften niets kan afgenomen worden of vervallen. Dat erken ik ongetwijfeld, en ik zeg, dat de kracht der verborgenheid onaangetast blijft, hoezeer ook de goddelozen hun best doen om haar, voorzoveel ze kunnen, te niet te doen. Maar aangeboden worden is iets anders dan ontvangen worden. Christus reikt deze geestelijke spijze aan allen, en geeft allen deze geestelijke drank te drinken: sommigen gebruiken ze gretig, anderen versmaden ze met afkeer. Zal de verwerping van dezen maken, dat de spijs en drank hun natuur verliezen! Zij zullen zeggen, dat door deze vergelijking hun menig gesteund wordt, dat namelijk het vlees van Christus, ook al is het smakeloos, niettemin vlees is. Maar ik ontken, dat het zonder de smaak des geloofs gegeten kan worden; of, wanneer men liever heeft, dat ik met de woorden van Augustinus spreek, ik ontken, dat de mensen meer uit het sacrament halen dan ze met het vat des geloofs verzamelen. Zo gaat van het sacrament niets af: ja zijn waarheid en werkdadigheid blijft onaangetast, ofschoon de goddelozen van het uiterlijke deelnemen ledig weggaan. Indien ze wederom tegenwerpen, dat aan het woord: "Dit is mijn lichaam'' te kort wordt gedaan, als men zegt, dat de goddelozen vergankelijk brood en meer niet ontvangen, dan ligt het antwoord voor de hand, dat God niet als de waarachtige wil erkend worden in dat ontvangen, maar in de standvastigheid zijner goedheid, waardoor Hij bereid is aan onwaardigen te verschaffen hetgeen zij verwerpen, ja het hun milddadig aanbiedt. En dit is de ongeschondenheid van het sacrament, welke de gehele wereld niet kan schenken, dat het vlees en bloed van Christus even waarlijk de onwaardigen gegeven wordt als Gods uitverkoren gelovigen; maar tegelijkertijd is ook waar, dat evenals de regen, wanneer hij op een harde rots neervalt, wegvloeit, omdat er geen gelegeneid is in de steen door te dringen, zo ook de goddelozen door hun hardheid Gods genade verdrijven, zodat die in hen niet doordringt. Daar komt bij, dat Christus zonder geloof evenmin ontvangen kan worden als dat het zaad in het vuur kan uitspruiten. En wat ze vragen, hoe Christus voor sommigen gekomen is tot verdoemenis, indien ze Hem niet onwaardig ontvangen, dat betekent niets: want we lezen nergens, dat de mensen zich de dood op de hals halen, doordat ze Christus omwaardig ontvangen, maar veeleer doordat ze Hem verwerpen. Zij worden ook niet gesteund door de gelijkenis van Christus, wanneer Hij zegt (Matt. 13:7) dat het zaad uitspruit onder de doornen, en later verstikt en bedorven wordt: want daar zet Hij uiteen, wat het tijdelijk geloof betekent, waarvan diegenen niet menen, dat het nodig is tot het eten van Christus' vlees en het drinken van zijn bloed, die Judas in dit opzicht gelijk stellen met Petrus. Ja veeleer wordt door deze gelijkenis hun dwaling weerlegd, wanneer Christus zegt, dat het ene deel van het zaad valt op de weg, en het andere op steenachtige bodem, en dat geen van beide wortel schiet. Daaruit volgt, dat de ongelovigen hun hardheid in de weg staat, zodat Christus tot hen niet komt. Alwie begeert, dat onze zaligheid door dit sacrament geholpen wordt, zal niets geschikters vinden dan dat de gelovigen tot de bron geleid worden en hun leven putten uit Gods Zoon. En de waardigheid van het sacrament wordt heerlijk genoeg aangeprezen, wanneer wij vasthouden, dat het een hulpmiddel is, waardoor wij in het lichaam van Christus worden ingelijfd, of, ingeplant meer en meer met Hem saamgroeien, totdat Hij ons geheel en al met zich verenigt in het hemelse leven. Zij werpen tegen, dat de goddelozen, indien ze geen deel hadden aan het lichaam en bloed van Christus, door Paulus (1 Cor. 11:29) daaraan niet schuldig hadden moeten gesteld worden. Maar ik antwoord, dat ze niet veroordeeld worden, omdat ze gegeten hebben, maar alleen omdat ze het sacrament onheiligd hebben, door het pand der heilige gemeenschap met God, hetwelk ze eerbiedig hadden moeten aanvaarden, met de voeten te treden.

33. Zweiter Abschnitt: Über das Teilhaben an Christus im Abendmahl (33-34). Geistliches und daher wirkliches Teilhaben an Christus

In der gleichen Weise ist über das Teilhaben (an Christus) zu urteilen. Unsere Gegner erkennen ein solches nicht an, wofern sie das Fleisch Christi nicht unter (mit) dem Brote herunterschlucken. Nun geschieht aber dem Heiligen Geiste kein geringes Unrecht, wenn wir nicht glauben, dass es durch seine unbegreifliche Kraft bewirkt wird, daß wir mit Christi Fleisch und Blut Gemeinschaft haben. Ja, wenn man die Kraft des Geheimnisses (Sakraments), wie sie von uns gelehrt wird und wie sie der Alten Kirche in den ersten vierhundert Jahren bekannt war, nach Gebühr erwogen hätte, so hätten wir mehr als genug Grund, uns zufriedenzugeben. Dann wäre auch zahlreichen greulichen Irrtümern die Tür verschlossen worden, an denen sich furchtbare Zwistigkeiten entzündet haben, von denen in alter Zeit wie auch in unseren Tagen die Kirche elend gequält worden ist. Haben doch vorwitzige Menschen eine übertriebene Art von Gegenwart (des Leibes Christi) durchsetzen wollen, wie sie die Schrift nie und nimmer aufzeigt. Und diese Menschen machen um solch töricht und unbesonnen erdachter Sache willen einen derartigen Aufruhr, als ob das Eingeschlossensein Christi unter dem Brote Kern und Stern der Frömmigkeit wäre, wie man sagt.

Es kam doch in erster Linie darauf an, daß man wußte, wie Christi Leib, wie er einmal für uns dahingegeben worden ist, unser eigen wird, und wie wir des Blutes teilhaftig werden, das er vergossen hat; denn das heißt ja den ganzen gekreuzigten Christus besitzen, damit wir aller seiner Güter genießen. Nun aber läßt man diese Fragen, die doch so große Bedeutung haben, beiseite, ja man übergeht sie und läßt sie schier begraben sein – und hat nur an der einen spitzfindigen Frage seine Freude, wieso denn unter dem Brote oder unter der „Gestalt“ des Brotes der Leib Christi verborgen sei!

Es ist falsch, wenn solche Leute behaupten, alles, was wir über das geistliche Essen lehren, das stehe im Gegensatz zu dem wahrhaftigen und wesenhaften, wie sie es nennen. Denn wir haben dabei ausschließlich die Art und Weise im Auge, und die ist bei ihnen fleischlich, indem sie Christus in das Brot einschließen, nach unserer Anschauung aber geistlich, weil die verborgene Kraft des Heiligen Geistes das Band ist, das uns mit Christus verbunden sein läßt.

Ebensowenig wahrheitsgemäß ist auch der andere Einwurf, wir deuteten bloß die Frucht oder die Wirkung an, die den Gläubigen aus dem Essen des Fleisches Christi zuteil würde. Denn wir haben oben bereits gesagt, daß Christus selbst die zugrunde liegende Wirkursache (materia) des Abendmahls ist und daß dann daraus die Wirkung folgt, daß wir durch das Opfer seines Todes die Reinigung von unseren Sünden, durch sein Blut die Abwaschung empfangen und durch seine Auferstehung zur Hoffnung auf das himmlische Leben aufgerichtet werden. Nein, ihre Sinne werden von jener törichten Einbildung verdreht, deren Urheber der Lombarde ist, indem sie nämlich meinen, das Essen des Fleisches Christi sei das Sakrament. Denn Petrus Lombardus sagt: „Das Sakrament ohne die Sache ist die Gestalt des Brotes und Weines; das Sakrament zusammen mit der (in ihm gegebenen) Sache, das ist das Fleisch und Blut Christi; die Sache ohne das Sakrament, das ist sein verborgenes Fleisch“ (Sentenzen IV,8,4). Und kurz danach heißt es ebenso: „Die Sache, die (im Sakrament) zeichenhaft veranschaulicht und zugleich enthalten ist, das ist Christi eigenes Fleisch; die Sache aber, die zwar zeichenhaft veranschaulicht, aber nicht darin enthalten ist, das ist Christi geheimnisvoller Leib“ (ebenda, aber etwas vorher). Daß er zwischen dem Fleisch Christi und der ihm verliehenen Wirkkraft zur Nahrung unterscheidet, bejahe ich; daß er aber so tut, als ob dies Fleisch das Sakrament wäre, und zwar unter dem Brote enthalten, das ist ein untragbarer Irrtum.

974 Der Abendmahlsgenuß der Ungläubigen

Daraus ist dann eine falsche Deutung des „Essens beim Sakrament“ (sacramentalis manducatio) erwachsen: man hat nämlich gemeint, auch die Gottlosen und Lasterhaften genössen den Leib Christi, wie fremd sie ihm auch sein mochten.

Tatsächlich aber ist doch das Fleisch Christi im Geheimnis (Sakrament) des Abendmahls eine nicht weniger geistliche Sache als die ewige Seligkeit. Daraus ziehen wir die Folgerung, daß alle, die des Geistes Christi ledig sind, das Fleisch Christi ebensowenig zu essen vermögen, wie sie Wein trinken können, der nicht zugleich auch Geschmack hätte. Jedenfalls wird Christus gar zu unwürdig in Stücke zerrissen, wenn sein Leib als etwas Totes und Kraftloses den Ungläubigen preisgegeben wird. Auch stehen dazu Christi ausdrückliche Worte im Widerspruch: „Wer mein Fleisch isset und trinket mein Blut, der bleibt in mir und ich in ihm“ (Joh. 6,56). Unsere Widersacher behaupten demgegenüber, es handle sich an dieser Stelle nicht um das Essen im Sakrament. Das gebe ich meinerseits zu – wenn sie nur nicht immer wieder an den nämlichen Stein stießen (und behaupteten), das Fleisch Christi werde (in solchem Falle) ohne jegliche Frucht genossen (was abzulehnen wäre)!

Ich möchte nun aber gern von ihnen erfahren, wie lange sie dies „Fleisch“ in sich behalten, wenn sie es gegessen haben. Hier werden sie nach meinem Dafürhalten keinen Ausweg finden.

Sie machen aber den Einwand, durch die Undankbarkeit der Menschen könne der Zuverlässigkeit der Verheißungen Gottes keinerlei Eintrag oder Abbruch geschehen. Das gebe ich allerdings zu, und ich behaupte, daß die Kraft des Geheimnisses (Sakraments) unverkürzt erhalten bleibt, so sehr auch die Gottlosen, soviel an ihnen ist, bemüht sind, sie zunichte zu machen. Aber es ist etwas anderes, ob etwas angeboten oder ob es angenommen wird! Christus reicht diese geistliche Speise allen dar, allen bietet er diesen geistlichen Trank. Die einen nehmen sie mit heißem Verlangen in sich auf, die anderen weisen sie hoffärtig von sich. Soll nun die Zurückweisung, die solche Leute üben, etwa die Wirkung haben, daß Speise und Trank ihre Natur verlieren? Unsere Gegner werden sagen, dieser Vergleich diene ihrer Ansicht als Stütze, nämlich daß Christi Fleisch, auch wenn es seinen Geschmack verlöre, nichtsdestoweniger Fleisch sei. Ich behaupte jedoch, daß es nicht ohne das Schmecken des Glaubens genossen werden kann, oder – wenn ich lieber mit Augustins Worten reden soll – ich bestreite, daß der Mensch aus dem Sakrament mehr bekommt, als er mit dem Gefäß des Glaubens aufnimmt. So geschieht dem Sakrament keinerlei Abbruch, nein, seine Wahrheit und Wirkkraft bleibt unverkürzt, mögen auch die Gottlosen von dem äußerlichen Teilhaben an ihm leer davongehen.

Sie machen aber wiederum den Einwand: wenn die Gottlosen (beim Abendmahl) bloß verderbliches Brot empfingen und sonst nichts, so werde damit dem Worte Eintrag getan: „Das ist mein Leib.“ Da liegt aber die Antwort schon bereit: Nicht im Empfangen will Gott als wahrhaftig erkannt werden, sondern in der Beständigkeit seiner Güte, in der er bereit ist, Unwürdigen zu geben, was sie doch verwerfen, ja, in der er es ihnen freigebig darreicht. Und das ist die Unverkürztheit des Sakraments, die die ganze Welt nicht zu verletzen vermag: daß Christi Fleisch und Blut den Unwürdigen nicht weniger wahrhaftig gegeben wird als den auserwählten Gläubigen Gottes. Zugleich aber ist doch auch dies wahr: wie der Regen, der auf einen harten Felsen niederströmt, sich verläuft, weil ihm kein Weg offensteht, um in das Gestein einzudringen, so stoßen die Gottlosen in ihrer Härtigkeit die Gnade Gottes von sich, so daß sie nicht zu ihnen dringt. Zudem ist es ebensowenig sinngemäß, daß Christus ohne den Glauben empfangen würde, wie daß Samen im Feuer keimt.

975 Sie fragen nun, wieso denn Christus manchen Menschen zur Verdammnis gekommen sein sollte, wenn sie ihn eben nicht unwürdig aufgenommen hätten; aber das ist ohne Inhalt; denn wir lesen nirgendwo, daß sich die Menschen den Tod zuziehen, indem sie Christus unwürdig in sich aufnehmen, das geschieht vielmehr dadurch, daß sie ihn verwerfen.

Nichts hilft ihnen auch das Gleichnis Christi, in dem er sagt, der Same gehe unter den Dornen auf, werde dann aber erstickt und verderbe (Matth. 13,7); denn Christus spricht hier davon, was für einen Wert der zeitweilige Glaube hat – und die Leute, die in diesem Stück den Judas auf einer Stufe zum Mitgesellen des Petrus machen, sind ja nicht der Ansicht, daß (auch nur) ein solcher Glaube erforderlich sei, um Christi Fleisch zu essen und sein Blut zu trinken. Ja, das nämliche Gleichnis dient vielmehr zur Widerlegung ihres Irrtums, wenn Christus da sagt, der eine Same falle auf den Weg, der andere auf steiniges Land, und keiner von beiden treibe Wurzeln (Matth. 13,4f.). Daraus ergibt sich doch, daß die Ungläubigen durch ihre Härtigkeit daran gehindert werden, daß Christus zu ihnen kommt.

Wer auch immer begehrt, daß unser Heil durch dies Geheimnis (Sakrament) eine Stütze empfange, der wird nichts Angemesseneres finden, als daß die Gläubigen zu dem Brunnquell geleitet werden und das Leben schöpfen aus dem Sohne Gottes. Die Würde dieses Sakraments wird aber herrlich genug gepriesen, wenn wir daran festhalten, daß es ein Hilfsmittel ist, vermöge dessen wir in den Leib Christi eingefügt werden oder als solche, die in ihn eingeleibt sind, mehr und mehr mit ihm zusammenwachsen, bis er uns im himmlischen Leben voll und ganz mit sich eint. Unsere Widersacher aber werfen ein, Paulus hätte doch jene Menschen (in Korinth) nicht für „schuldig an dem Leib und Blut des Herrn“ erklären dürfen (1. Kor. 11,27), wenn sie deren gar nicht teilhaftig geworden wären. Da antworte ich aber: sie werden gar nicht verurteilt, weil sie gegessen haben, sondern nur, weil sie das Geheimnis (Sakrament) entweiht haben, indem sie das Unterpfand unserer heiligen Verbindung mit Gott, das sie in Ehrfurcht hätten empfangen müssen, mit Füßen traten.

33. Die deelname aan die liggaam van Christus

Oor die deelname aan die liggaam van Christus moet ons dieselfde opvatting huldig. Hulle erken egter geen deelname daaraan nie tensy hulle die vlees van Christus onder die brood insluk! En tog word die Heilige Gees erg veronreg as ons nie glo dat dit plaasvind vanweë sy onbegryplike mag dat ons in die vlees en die bloed van Christus deel nie. Ja, as die krag van die geheimenis soos dit deur ons geleer word en vir vierhonderd jaar aan die kerk van ouds bekend was, na die waarde daarvan oorweeg sou word, sou ons meer as genoeg gehad het om ons te bevredig. Dan sou die deur vir baie afstootlike dwalings waaruit verskriklike rusies ontbrand het, en waardeur die kerk sowel eertyds²⁷² asook in ons tyd jammerlik geteister is, gesluit gewees het toe nuuskierige mense ’n oordrewe soort teenwoordigheid vereis het wat die Skrif nooit aangetoon het nie. En hulle rumoer so oor ’n saak wat dwaas en onbesonne bedink is so asof die insluiting van Christus onder die brood, soos die spreekwoord lui, die voor en die agterstewe²⁷³ (die begin en die einde) van godsvrug was.

Die belangrikste om te weet is hoe Christus se liggaam, nadat Hy eenmaal vir ons oorgelewer is, ons s’n word, en hoe ons deelgenote aan sy vergote bloed word want dit beteken om die gekruisigde Christus 1727 volledig in besit te neem sodat ons alles wat aan Hom behoort, kan geniet. Hulle laat hierdie onderwerpe egter vaar, ja, hulle verwaarloos dit en laat dit amper begrawe, hoewel dit van soveel belang was, en slegs hierdie een netelige vraagstuk behaag hulle, naamlik hoe Christus se liggaam onder die brood, of onder die vorm van brood versteek is. Hulle strooi valslik rond dat alles wat ons oor die geestelike ete leer, bots met die ware en, soos hulle dit noem, werklike ete. Ons rig ons oë immers slegs op die manier (van sy teenwoordigheid) wat onder hulle vleeslik is wanneer hulle Christus in die brood insluit, maar by ons geestelik omdat die verborge krag van die Gees die band van ons vereniging met Christus is.

Hulle tweede beswaar is ewe min waar, naamlik dat ons die vrug of die resultaat daarvan wat gelowiges uit die ete van Christus se liggaam ontvang, slegs oppervlakkig aanraak. Ons het trouens vroeër gesê dat Christus self die stof van die nagmaal is; dat daaruit inderdaad die vrug volg dat ons deur die offer van sy dood van ons sondes gereinig word, dat ons deur sy bloed afgewas word, en dat ons deur sy opstanding opgewek word tot die hoop op die hemelse lewe. Maar die dwaas voorstelling waarvan Lombardus die ontwerper was, het hulle verstand op ’n dwaalspoor gebring omdat hulle meen dat die eet van Christus se vlees ’n sakrament is. Lombardus sê trouens: “Die sakrament sonder die saak, is die gedaante van die brood en die wyn; die sakrament met die saak, is die vlees en die bloed van Christus; die saak sonder die sakrament is sy mistieke vlees”.²⁷⁴ ’n Rukkie later²⁷⁵ sê hy: “Die saak waarop daarin gedui word en wat daarin vervat is, is die eie vlees van Christus; die saak waarop daarin gedui is, maar wat nie daarin vervat is nie, is sy mistieke liggaam”. Ek stem met hom saam wanneer hy onderskei tussen die vlees van Christus en die krag daarvan om te voed waarvan dit voorsien is. Dat hy hom egter inbeeld dat dit ’n sakrament is, en dat dit inderdaad onder die brood vervat is, is dwaalleer wat ons nie kan duld nie.

Hieruit het ’n valse vertolking van die sakramentele ete ontstaan omdat hulle gemeen het dat goddelose mense en misdadigers ook Christus se liggaam eet ofskoon hulle heeltemal vreemd teenoor Hom staan.²⁷⁶ En tog is die vlees van Christus in die sakrament van die nagmaal net so ’n geestelike saak as die ewige saligheid. Hieruit lei ons af dat almal wat sonder die Gees van Christus is, net so min die vlees van Christus kan eet as wat hulle wyn kan drink wat sonder smaak is. Christus word beslis uitermatig onwaardig verskeur wanneer sy dooie en kragtelose liggaam 1728 aan ongelowiges verkwansel word, en dit is ook openlik strydig met sy woorde: “Wie my vlees eet en my bloed drink, bly in My en Ek in hom”.²⁷⁷ Hulle maak beswaar dat dit daar nie gaan om die sakramentele ete nie. Ek erken dit wel, mits hulle hulle nie altyd op dieselfde rots te pletter loop nie, naamlik dat sy vlees sonder enige vrug geëet word.²⁷⁸ Ek sou egter graag van hulle wil weet hoe lank hulle die vlees van Christus in hulle hou wanneer hulle dit geëet het. Hier sal hulle na my oordeel geen uitkomkans vind nie.

Maar hulle maak beswaar dat die trou van die beloftes van God nie deur die ondankbaarheid van mense ingekort kan word of kan verval nie.²⁷⁹ Dit erken ek in elk geval, en ek sê dat die krag van die sakrament ongeskonde bly al sou goddelose mense sover dit binne hulle vermoë is, poog om dit tot niet te maak. Om iets aangebied te word is egter iets anders as om ontvang te word. Christus bied hierdie geestelike voedsel vir alle mense aan, en Hy sit hierdie geestelike drank aan almal te drinke voor. Party mense nuttig dit gretig, ander verwerp dit met afsku; sal hulle verwerping daarvan dan veroorsaak dat die voedsel en die drank hulle aard verloor?

Hulle sal sê dat hulle opvatting juis deur hierdie vergelyking gesteun word, naamlik dat die vlees van Christus nietemin vlees is al sou dit vir goddelose mense smaakloos wees. Ek sê inderdaad dat dit nie sonder die smaak van die geloof geëet kan word nie, of, as dit iemand eerder aanstaan dat ek met Augustinus moet saamstem, ontken ek dat mense meer uit die sakrament kan put as wat hulle in die houer van hulle geloof kan versamel.²⁸⁰ So word die sakrament nie tekort gedoen nie; inteendeel, die waarheid en kragtige werking daarvan bly onverminderd hoewel goddelose mense met leë hande van die uitwendige deelname daaraan weggaan.

As hulle weer eens die beswaar opper dat die volgende uitspraak tekort gedoen word: “Dit is my liggaam”, as goddelose mense niks meer as net bederfbare brood ontvang nie,²⁸¹ is die antwoord voor die handliggend, naamlik dat God nie as waaragtige God erken wil word in die ontvangs van sy goedheid nie maar in die konsekwente bestendigheid daarvan wanneer Hy bereid is om ook aan mense wat dit onwaardig is, iets te voorsien, ja, om ryklik hulle aan te bied wat hulle verwerp.

1729 En die egtheid van die sakrament wat die hele wêreld nie geweld kan aandoen nie, is daarin geleë dat die vlees en die bloed van Christus aan mense wat dit onwaardig is, eweveel as aan die uitverkore gelowiges van God gegee word. Tegelyk is dit egter ook waar dat net soos reën wat op ’n harde rots val, wegvloei omdat dit nie in die klip kan indring nie, goddelose mense eweneens vanweë hulle hardnekkigheid die genade van God verwerp sodat dit hulle nie kan binnedring nie. Hierbenewens is dit net so ongerymd dat Christus sonder die geloof ontvang kan word as wat saad in ’n vuur kan ontkiem. Hulle vraag hoe Christus sommige mense kon verdoem as hulle Hom nie op onwaardige wyse²⁸² ontvang nie, is onverstandig want ons lees nêrens dat mense hulle die dood op die hals gehaal het deur Christus onwaardig te ontvang nie, maar wel deur Hom te verwerp.

Die gelykenis van Christus help hulle niks. Wanneer Hy sê dat die saad tussen die dorings opkom en later verstik en bedorwe word,²⁸³ verklaar Hy wat die waarde van ’n tydelike geloof is wat na hulle mening nie noodsaaklik is vir die eet van Christus se vlees en die drink van sy bloed nie omdat hulle Judas in hierdie opsig op gelyke voet stel met Petrus. Ja, hulle dwaling word eerder deur dieselfde gelykenis weerlê wanneer Christus sê dat party van die saad op die pad geval het, en party op klippe, maar dat nie een van die twee wortelgeskiet het nie.²⁸⁴ Daaruit volg dat hulle hardnekkigheid die ongelowiges weerhou daarvan dat Christus hulle kan bereik. Elkeen wat begeer dat ons saligheid deur hierdie sakrament bygestaan moet word, sal niks pasliker vind as dat die gelowiges na die Bron gebring word²⁸⁵ en die lewe uit die Seun van God put nie. Die waarde van hierdie sakrament word inderdaad pragtig genoeg aangeprys wanneer ons onthou dat dit ’n hulpmiddel is waardeur ons op die liggaam van Christus ingeplant word, of as ons reeds op Hom ingeënt is, ’n hulpmiddel waardeur ons meer en meer saam met Hom kan groei totdat Hy ons volledig met Hom in die hemelse lewe verenig.

Hulle opper nog die beswaar dat as goddelose mense nie die liggaam en bloed van Christus deelagtig was nie,²⁸⁶ Paulus hulle nie daaraan skuldig moes maak nie.²⁸⁷ My antwoord daarop is egter dat hulle nie verdoem word omdat hulle dit saam met hom geëet het nie, maar slegs omdat hulle die sakrament ontheilig het deur die pand van die heilige verbintenis met God te vertrap terwyl hulle dit eerbiedig moes aan- 1730 neem.

33.  Так же надлежит судить о причастии, которое наши противники считают невозможным, если плоть Иисуса Христа не поглощается в виде хлеба. Но мы тяжко оскорбляем Святого Духа, отказываясь верить, что именно через действие Его непостижимой силы причащаемся Телу и Крови Иисуса Христа. В самом деле, если бы сила этого таинства (какой она предстаёт в нашем учении и какой прежде была известна древней Церкви) подвергалась, как она того заслуживает, тщательному рассмотрению на протяжении последних четырёхсот лет, этого было бы достаточно, чтобы удовлетворить нас. Тогда был бы закрыт путь множеству чудовищных и безбожных нелепостей, от которых происходят многие распри, смущающие Церковь как в прошлом, так и сейчас.

Беда в том, что несведущие люди признают только грубый способ присутствия, о котором вовсе нет речи в Писании, Более того, они упорно отстаивают свою дерзкую и безумную фантазию и поднимают вокруг неё такой шум, словно вере в целом грозит гибель, если не заключить Иисуса Христа в хлеб. Самым важным было бы узнать, каким образом преданное в жертву за нас тело Иисуса Христа становится нашим и каким образом мы делаемся причастниками пролитой за нас крови. Ибо это и значит иметь всего Иисуса Христа, чтобы быть причастником всех Его благ. А эти глупцы, оставив без внимания столь важные вещи, - более того, презрев их и забыв, - занимаются лишь тем, что путаются в вопросе: каким образом тело Иисуса Христа скрывается в хлебе или под видом хлеба? Они заявляют, будто всё наше учение о вкушении тела Иисуса Христа противоречит так называемому истинному и действительному вкушению. Но это ложь; мы настаиваем лишь на ином способе вкушения: они представляют его плотским, заключая Иисуса Христа в хлеб; мы же считаем его духовным, потому что наше соединение со Спасителем совершается тайным действием Св. Духа.

Не более справедливо и другое их обвинение против нас - мы, дескать, касаемся лишь плодов, или результатов, которые доставляет верующим вкушение плоти Христовой. Но ведь я уже сказал ранее, что сам Иисус Христос есть материя, или субстанция, Вечери и что именно отсюда происходит её действие: мы получаем прощение грехов через его смертную жертву, омываемся его кровью и через его воскресение восходим к упованию на небесную жизнь. Но нелепые выдумки автора «Сентенций», учителя наших противников, опьянили их разум, извратив способность к здравому суждению. Он говорит буквально следующее: «Таинства без означаемой вещи суть образы хлеба и вина; Таинство вкупе с вещью суть плоть и кровь Христовы; вещь без Таинства есть мистическая плоть Христа». И ещё, чуть ниже: «Вещь, которая обозначается и содержится, есть собственная плоть Иисуса Христа; вещь, которая обозначается, но не содержится, есть Его мистическое тело» (Пётр Ломбардский. Сентенции, IV, dist. 8, c.4 (MPL, CXCII, 857)). Что касается различения между плотью и её питающей способностью, здесь я согласен. Но измышление Петра Ломбардского о том, что плоть представляет собой таинство постольку, поскольку заключена в хлебе, - неприемлемое заблуждение.

Именно отсюда берёт начало неверное толкование нашими противниками такого понятия, как сакраментальное вкушение. Они полагают, что и самые отъявленные нечестивцы, даже будучи совершенно чужды Иисусу Христу и далеки от Него, тем не менее вкушают Его тело. Но плоть Иисуса Христа в таинстве Вечери есть такая же духовная реальность, как и наше вечное спасение. Отсюда я заключаю, что люди, лишённые духа Христова, так же не способны вкушать Его плоть, как пить безвкусное вино. Несомненно, Иисус Христос подвергается поруганию, когда из Него делают мёртвое бездейственное тело и бросают Его на растерзание неверующим. Этому очевидно противоречат и Его собственные слова: «Ядущий Мою Плоть и пиющий Мою Кровь пребывает во Мне, и Я в нём» (Ин 6:56). Наши противники возражают, что здесь речь вовсе не идёт о сакраментальном вкушении. С этим я соглашусь, если они не будут вновь и вновь ударяться об одну и ту же стенку: дескать, можно вкушать плоть Иисуса Христа и не иметь от этого никакой пользы. Однако хотелось бы узнать, каким образом удерживают они в желудке плоть Христа после того, как вкусили её. Думаю, на этот вопрос у них вряд ли найдётся ответ. Они заявляют, что истинность Божьих обетований не умаляется и тем более не уничтожается неблагодарностью людей. Согласен. Более того: я утверждаю, что действенность таинства сохраняется во всей целостности, как бы нечестивцы ни тщились её уничтожить. Но одно дело - то, что нам предложена плоть Христа, а другое - принимаем ли мы её. Всем нам Иисус Христос предлагает эту духовную пищу и питьё; но одни усердно насыщаются, а другие, лишённые вкуса, пренебрегают ими. Но разве из-за отвержения этих вторых пища и питьё утратят свою природу?

Наши противники скажут, что подобное сравнение - в их пользу: плоть Иисуса Христа не перестаёт быть плотью, хотя и кажется неверующим лишённой вкуса. Но я отрицаю, будто возможно вкушать её, не имея веры. Или, говоря словами св. Августина, я отрицаю, что можно что-либо вынести из таинства, кроме того, что черпается верой как единственным подходящим сосудом. Поэтому таинство не умаляется и не уничтожается, но сохраняется в своей истинности и действенности, несмотря на то, что причастившиеся ему неверующие уходят, не насытившись и не напившись.

Если наши противники опять-таки скажут, что слова Иисуса Христа «Сие есть Тело Моё» утрачивают силу, коль скоро неверующие вкушают один только тленный хлеб, мы не затруднимся с ответом. Ведь Бог желает, чтобы Его признали верным, не потому, что нечестивые получают его дар, а по причине постоянства его доброты. Как бы ни были недостойны нечестивцы, Он готов сделать их причастниками того, что они отвергают, и свободно предлагает им этот дар. Вот что такое целостность таинства, которую даже весь мир не способен нарушить: она в том, что Плоть и Кровь поистине равно даются как отверженным, так и избранникам Божьим. Но мы знаем, что как дождевые капли, падая на твёрдый камень, стекают с него, не попадая внутрь, так и благодать Божья не проникает в нечестивцев, отторгнутая их неверием. Принять Иисуса Христа без веры так же невозможно, как невозможно зерну прорасти в огне.

Наши противники спрашивают: разве не потому сказано, что Иисус Христос пришёл на падение многих [Лк 2:34], что они принимали Его, будучи недостойны? Но это слишком легковесная уловка; и притча Иисуса Христа о семени, упавшем в терние и заглохшем (Мф 13:7), не может служить основанием для неё. Ибо здесь речь идёт о том, какова цена преходящей веры. Но наши противники не считают её необходимой для вкушения плоти и крови Иисуса Христа, коль скоро представляют Иуду равным в этом отношении святому Петру. На самом деле их заблуждение очевидно опровергается в той же притче, где говорится, что часть семян упали при дороге, а другая часть - на каменистую почву; и все они погибли (Мф 13:4-5). Отсюда следует, что неверие представляет собой непреодолимое препятствие, и Христос не проникает в тех, кто вовсе не имеет никакой веры.

Всякий желающий, чтобы святая Вечеря содействовала нашему спасению, не найдёт ничего лучшего, чем привести верующих к источнику жизни - Иисусу Христу, дабы они могли черпать из Него. Мы должным образом почитаем величие таинства тогда, когда считаем его вспомогательным средством нашего приобщения телу Христову и укрепления в Нём - пока Он не соединит нас с Собой совершенно в небесной жизни. Наши противники заявляют, что если бы неверующие не причащались Телу и Крови Иисуса Христа, св. Павел не должен был бы вменять им это в вину (1 Кор 11:29). На это я отвечу так: они осуждены не за то, что пили и ели, а за то, что осквернили таинство и попрали залог нашего священного соединения с Иисусом Христом - залог, достойный величайшего благоговения.

34. Porro quia Augustinus inter vetustos scriptores praecipue asseruit caput illud doctrinae, Sacramentis nihil decedere, nec evacuari quam figurant gratiam infidelitate vel malitia hominum: utile erit ex verbis eius clare probare, quam inscite et perperam illud ad causam praesentem trahant qui canibus edendum proiiciunt Christi corpus. Sacramentalis manducatio, secundum istos, est qua impii Christi corpus et sanguinem absque virtute Spiritus vel ullo gratiae effectu recipiunt⁴. Augustinus contra, verba illa prudenter expendens, Qui manducaverit carnem meam, et biberit sanguinem meum, non morietur in aeternum 395 ^a [Iohan. 6. f. 50]¹, Nempe (inquit) virtutem sacramenti, non tantum visibile sacramentum: et quidem intus, non foris: qui corde comedit^b, non qui premit^c dente². Unde tandem concludit huius rei sacramentum, id est unitatis corporis et sanguinis Christi, in Coena Dominica proponi, quibusdam in vitam, aliis ad exitium: rem vero ipsam cuius sacramentum est, omnibus ad vitam, nulli ad exitium, quicunque fuerit^d particeps [Homil. in Iohannem 26]^{e 3}. Nequis hic cavilletur, rem vocari non corpus, sed quae ab illo separari potest, Spiritus gratiam⁴, has nebulas discutit antithesis inter epitheta Visibile et Invisibile⁵: nam sub priore comprehendi non potest Christi corpus. Unde sequitur, visibili tantum symbolo incredulos communicare. Ac, quo melius tollatur dubitatio^f, postquam dixerat, panem hunc interioris hominis quaerere esuriem, subiicit^g, Moses et Aaron et Phinees, multique alii qui manna comederunt [Exod. 16. c. 14]⁶, placuerunt Deo^h. Quare? Quia visibilem cibum spiritualiter intelligebant, spiritualiter esuriebant, spiritualiter gustabant, ut spiritualiter satiarentur. Nam et nos hodie accepimus visibilem cibum: sed aliud est sacramentum, aliud virtus sacramenti⁷. Pauloⁱ post, Ac per hoc, qui non manet in Christo, et in quo non manet Christus, proculdubio nec manducat spiritualiter carnem eius, nec bibit^k sanguinem, licet carnaliter et visibiliter premat dentibus signum corporis et sanguinis⁸. Audimus rursum opponi visibile signum spirituali manducationi. Quo refellitur error ille, corpus Christi invisibile sacramentaliter re vera comedi, quanvis non spiritualiter⁹. Audimus etiam profanis et impuris nihil concedi praeter visibilem signi sumptionem^l. Hinc celebre eius dictum, reliquos discipulos panem Dominum manducasse, Iudam vero panem Domini [Homil. in Iohannem 59]¹⁰; quo incredulos clare excludit a participatione corporis et sanguinis. Nec 396 alio spectat quod alibi dicit, Quid miraris si datus est Iudae panis Christi, per quem manciparetur Diabolo: quum videas e contrario datum Paulo Angelum Diaboli per quem perficeretur in Christo^a [Homil. 62.¹ 2. Cor. 12. b. 7]? Dicit, quidem alibi, corpus Christi fuisse illis panem Coenae quibus dicebat Paulus, Qui manducaverit indigne, iudicium sibi manducat et bibit^b [1. Cor. 11. g. 29]: nec ideo nihil accepisse, quia male acceperint [Lib. 5. De Baptis. contra Donatist.]^{c 2}. Sed quo sensu, plenius^d alio loco explicat; nam ex professo definiendum suscipiens quomodo improbi et scelerati^e, qui fidem Christianam^f ore profitentur, factis autem abnegant^g, Christi corpus comedant^h (et quidem adversus quorundam opinionem, qui non solo sacramento eos edere, sed re ipsa putabantⁱ), Sed nec ipsi^k (inquit), dicendi sunt manducare corpus Christi, quia in membris Christi computandi non sunt^l. Ut enim alia taceam, non possunt simul esse membra Christi et membra meretricis³. Denique ipse dicens, Qui manducat carnem meam et bibit meum sanguinem, in me manet, et ego in eo [Iohan. 6. f. 56^m]: ostendit quid sit, non sacramento tenus, sed re vera corpus Christi edere; hoc enim est in Christo manere, ut in illo Christus maneatⁿ. Sic enim hoc dixit tanquam diceret, Qui non manet in me, et in quo ego non maneo, non se dicat aut existimet manducare corpus meum, aut sanguinem^o bibere [Lib. de civi. Dei, 21, cap. 25]⁴. Expendant lectores antitheta, sacramento tenus, et re vera edere: et nulla restabit dubitatio. Idem confirmat non minus clare his verbis, Nolite parare fauces, sed cor: inde commendata est ista Coena. Ecce credimus in Christum quum fide accipimus: in accipiendo novimus quid cogitemus; modicum accipimus, et in corde saginamur; non ergo quod videtur, sed quod creditur, pascit^{p 5}. Hic quoque quod sumunt impii, restringit ad signum visibile: nec aliter Christum quam fide recipi docet. Sic etiam alio loco, diserte 397 pronuntians bonos et malos signaculis communicare, hos a vera carnis Christi manducatione excludit^a [Contra Faustum lib. 13. cap. 16]¹. Nam si rem ipsam perciperent^b, non tacuisset omnino quod causae magis erat consentaneum^c. Alio etiam loco de manducatione eiusque fructu disserens, sic concludit, Tunc vita unicuique erit corpus et sanguis Christi, siquod in sacramento visibiliter sumitur, in ipsa veritate spiritualiter manducetur^d, spiritualiter bibatur [Ser. 2. de verb. Apost.]². Ergo qui incredulos faciunt participes carnis et sanguinis Christi, ut cum Augustino consentiant, nobis repraesentent corpus Christi visibile: quando tota veritas secundum eum spiritualis est. Et certo ex eius verbis colligitur, sacramentalem esum, ubi veritati^e aditum claudit incredulitas, tantundem valere ac visibilem vel externum. Quod si vere nec tamen spiritualiter comedi posset Christi corpus, quid sibi vellet quod alibi tradit^f? Non hoc corpus quod videtis, manducaturi estis, et bibituri sanguinem quem fundent qui me crucifigent. Sacramentum aliquod commendavi vobis: spiritualiter intellectum vivificabit vos [In Psal. 98]³. Negare certe noluit quin idem corpus quod in sacrificium Christus obtulit, in Coena porrigatur: sed manducationis modum notavit: quod scilicet in caelestem gloriam receptum, arcana Spiritus virtute vitam nobis inspiret^g. Fateor quidem, saepius apud eum occurrere istam loquendi formam, comedi corpus Christi ab infidelibus: sed seipsum explicat, addens, In sacramento^{h 4}. Et alibi spiritualis manducatio ab eo describitur, in qua gratiam morsus nostri non consumuntⁱ [Homil. in Iohannem 27]⁵. Ac ne congerie me pugnare dicant adversarii, scire velim quomodo ab una eius sententia se expediant, ubi dicit. Sacramenta in solis electis efficere quod figurant⁶. Certe inficiari non audebunt, quin figuret in Coena panis Christi corpus. Unde sequitur, reprobos 398 ab eius participatione arceri^a. Cyrillum quoque non aliter sensisse declarant haec verba, Perinde ac siquis liquefactae cerae aliam ceram infuderit, alteram cum altera per totum commisceat: ita necesse est, siquis carnem et sanguinem Domini recipit, cum ipso coniungi, ut Christus in eo et ipse in Christo inveniatur [In 6. cap. Iohan. 17. cap.]¹. His verbis liquere arbitror, vero et reali esu privari qui sacramentaliter tantum Christi corpus comedunt, quod a sua virtute separari nequit: nec ideo labascere fidem promissionum Dei, qui non desinit e caelo pluere, quanvis pluviae liquorem saxa et rupes non concipiant.

34. Or pource que sainct Augustin a esté le principal d’entre les anciens Docteurs à maintenir cest article, que rien ne decroist aux Sacremens par l’infidelité ou malice des hommes, et que la grace qu’ils figurent n’en est point tairie, il sera expedient de prouver clairement par ses parolles, que ceux qui veulent jetter aux chiens le corps de Jesus Christ pour manger, abusent trop lourdement de son tesmoignage. La manducation sacramentale, si on les veut croire, est que les incredules reçoivent le corps et le sang de Jesus Christ, sans la vertu de son Esprit, et sans aucun effect de sa grace. Sainct Augustin à l’opposite examinant prudemment ces parolles, Qui aura mangé ma chair et beu mon sang, ne mourra jamais, met ceste exposition: Voire la vertu du Sacrement, non pas le Sacrement visible tout seul: et mesme que ce soit au dedans, non pas au dehors: et qu’on le mange du cœur, et non pas des dens¹⁹¹ (Jean 6:50). Dont il conclud que le Sacrement de l’union que nous avons au corps et au sang de Jesus Christ, est proposé en la Cene aux uns à vie, aux autres à damnation (1 Cor. 11:29): mais la chose signifiée ne peut estre donnée qu’à vie à tous ceux qui en sont participans. Si noz adversaires veulent caviller, que ce mot de Chose signifiée, ne se prend pas pour le corps, mais pour la grace laquelle n’est pas tousjours conjointe avec, ce subterfuge leur est osté par ces mots de Visible et Invisible. Car en despit qu’ils en ayent, il faudra, selon leur resverie, qu’ils confessent que le corps de Jesus Christ ne peut estre comprins sous ce mot de Visible: dont il s’ensuyt que les incredules ne communiquent sinon au signe exterieur. Et pour en mieux oster toute difficulté, apres avoir dit que ce pain requiert un appetit de l’homme interieur, il adjouste que Moyse, et Aaron, et Phinées, et plusieurs autres qui ont mangé la Manne, ont pleu à Dieu. Et pourquoy? C’est qu’ils prenoyent spirituellement la viande visible, ils l’appetoyent spirituellement, ils la goustoyent spirituellement, pour en estre spirituellement rassasiez. Car nous aussi avons aujourdhuy receu la viande visible: mais c’est autre chose du Sacrement, autre chose de la vertu d’iceluy. Un petit apres, Pourtant celuy qui ne demeure point en Christ, et celuy auquel Christ ne demeure point, ne mange pas sa chair spirituellement, et ne boit pas son sang: combien que charnellement et visiblement ils brisent des dens le signe du corps et du sang¹⁹² (Ex. 16:14, 15). Nous oyons derechef, qu’il oppose le signe visible à la manducation spirituelle. Donc cest erreur est pleinement abbatu, que le corps de Jesus Christ estant invisible, est mangé realement et de fait, combien que ce ne soit pas spirituellement. Nous oyons aussi qu’il ne laisse rien aux incredules et profanes, sinon qu’ils reçoivent le signe visible. Et de là vient son dire, qui est assez commun, assavoir que les autres disciples ont mangé le pain, qui estoit Jesus Christ, mais que Judas n’a mangé que le pain de Jesus Christ¹⁹³. En quoy il exclud les incredules de la participation du corps et du sang. Ce qu’il dit ailleurs tend à un mesme but: Pourquoy t’esbahis-tu, si le pain du Seigneur a esté donné à Judas, par lequel il fust asservi au diable, quand tu vois au contraire (2 Cor. 12:7), que le messager du diable a esté donné à sainct Paul pour le parfaire en Jesus Christ? Il dit bien en un autre passage, que le pain de la Cene, n’a pas laissé d’estre le corps de Christ à ceux qui le mangeoyent indignement à leur condamnation: et s’ils l’ont mal pris, que ce n’est pas à dire qu’ils n’ayent rien prins: mais il explique en un autre passage, quelle est son intention¹⁹⁴. Car en declairant au long comment les meschans et dissolus, qui font profession de Chrestienté en leur bouche, et la renoncent en leur vie, mangent le corps de Jesus Christ: voire et disputant contre l’opinion d’aucuns, qui pensoyent que non seulement ils receussent le Sacrement, mais aussi le corps: Il ne faut pas, dit-il, estimer que telles gens mangent le corps de Christ: veu qu’ils ne doivent pas estre contez entre les membres de Christ. Car encores que je laisse beaucoup d’autres raisons, ils ne peuvent estre membres de Christ, et membres d’une paillarde. Davantage, le Seigneur en disant, Qui mange ma chair et boit mon sang, il demeure en moy, et moy en luy: monstre que c’est de manger son corps en verité, et non pas en Sacrement: c’est de demeurer en Christ, afin qu’il demeure en nous. Comme s’il disoit: Celuy qui ne demeure point en moy, et auquel je ne demeure point, n’estime pas et ne se vante de manger ma chair et boire mon sang¹⁹⁵ (Jean 6:54). Que les lecteurs poisent bien ces mots, où il oppose Manger le Sacrement, et Manger en verité: et il ne leur restera nulle obscureté ne doute. Il conferme encores mieux, cè propos en disant, N’apprestez point vostre gosier, mais le cœur: car c’est pour cela que la Cene nous est ordonnée. Voicy, nous croyons en Jesus Christ, et ainsi nous le recevons par foy: nous savons en le recevant ce que nous pensons: nous prenons un petit morseau de pain, et nous sommes rassasiez au cœur. Parquoy ce n’est pas ce qu’on voit qui repait, mais ce qu’on croit¹⁹⁶. Il restreind aussi bien en ce passage, comme cy dessus, au signe visible ce que les incredules reçoivent: et prononce que Jesus Christ ne peut estre receu que par foy. Autant en dit-il ailleurs: c’est que tant les bons que les mauvais communiquent aux signes, et exclud les incredules de la vraye communication de la chair de Christ; ce qu’il n’eust pas fait, s’il eust eu ceste lourde fantasie, en laquelle noz adversaires le veulent envelopper. En un autre lieu traitant de la manducation et du fruict d’icelle, il conclud ainsi: Le corps et le sang de Jesus Christ sont vie à chacun, si ce qu’on prend visiblement est spirituellement mangé et beu¹⁹⁷. Parquoy ceux qui veulent faire les incredules participans de la chair et du sang de Jesus Christ: pour consentir avec sainct Augustin, qu’ils nous representent le corps de Jesus Christ visible, puis qu’il prononce que toute la verité du Sacrement est spirituelle. Il est aisé de recueillir de ses parolles, que le manger sacramental n’emporte autre chose que le manger visible et exterieur du signe, quand l’incredulité ferme la porte à la substance. Et de fait, si on pouvoit vrayement manger le corps de Jesus Christ, sans le manger spirituellement, que deviendroit ceste sentence du mesme docteur, Vous ne mangerez point le corps que vous voyez, et ne beuvrez point le sang qu’espandront ceux qui me crucifieront. je vous ay ordonné un Sacrement lequel vous vivifiera estant spirituellement entendu¹⁹⁸? Il n’a pas voulu nier que le mesme corps que Jesus Christ a offert en sacrifice, ne nous soit donné en la Cene: mais il a noté la façon d’y participer: c’est que le corps nous inspire vie par la vertu secrete du sainct Esprit, combien qu’il soit en la gloire celeste. Je confesse bien que ce bon Docteur dit souventefois, que le corps de Jesus Christ est pris des infideles: mais il s’explique en disant que c’est sacramentalement: et puis il declaire que la manducation spirituelle est, quand nous ne consumons point la grace de Dieu par noz morsures¹⁹⁹. Et afin que les adversaires n’alleguent pas que je vueille veincre en faisant grand amas de passages, je voudroye bien savoir comment ils se despestreront de ce qu’il dit, que les Sacremens ne donnent et n’apportent ce qu’ils figurent sinon aux eleus seulement. Ils n’oseront pas nier que le pain en la Cene ne figure le corps de Jesus Christ: dont il s’ensuit que les reprouvez sont forclos de la participation d’iceluy. Il y a aussi une sentence de Cyrille, qui monstre qu’il n’en a point autrement pensé: Comme si en une cire fondue (dit-il) on en jettoit d’autre, toutes les deux se meslent: aussi est-il necessaire que si quelcun reçoit la chair et le sang du Seigneur, il soit conjoint avec luy, afin qu’il soit trouvé en Jesus Christ, et Jesus Christ en luy²⁰⁰. Je pense avoir suffisamment prouvé et liquidé, que ceux qui ne reçoivent le corps de Jesus Christ sacramentalement, sont forclos du vray manger et real: d’autant que l’essence du corps ne se peut separer de sa vertu, et que la verité des promesses de Dieu n’est point esbranlée pour cela, veu qu’il ne laisse pas de plouvoir du ciel, combien que les pierres et rochers n’en reçoivent au dedans nulle liqueur.

34. Now, because Augustine is the principal among the ancient fathers who has asserted this point of doctrine, that the sacraments sustain no diminution, and that the grace which they represent is not frustrated by the unbelief or wickedness of men, it will be useful to adduce his own words, which will clearly prove that those who expose the body of Christ to be eaten by dogs,¹³⁰⁸ are chargeable with an injudicious and culpable perversion of his meaning, in applying it to the present argument. Sacramental eating, according to them, is that by which the wicked receive the body and blood of Christ without any influence of his Spirit, or any effect of his grace. Augustine, on the contrary, carefully examining these words, “Whoso eateth my flesh and drinketh my blood hath eternal life,”¹³⁰⁹ says, “This is the virtue of the sacrament, not the mere visible sacrament; and that internally, not externally; he who eats with his heart, and not with his teeth;” from which he concludes that the sacrament of the union which we have with the body and blood of Christ, is presented in the sacred supper, to some to life, to others to perdition; but that the thing signified by the sacrament is only given to life to all who partake of it, and in no case to perdition. To preclude any cavil here, that the thing signified is not the body, but the grace of the Spirit, which may be separated from the body, he obviates such misrepresentations by the use of the contrasted epithets of visible and invisible; for the body of Christ cannot be comprehended under the former. Hence it follows, that unbelievers receive nothing but the visible symbol. And, for the more complete removal of every doubt, after having said that this bread requires the hunger of the inner man, he adds, “Moses, and Aaron, and Phinehas, and many others who ate the manna, were acceptable to God. Why? Because they spiritually understood the visible food, they spiritually hungered, 567they spiritually ate, that they might be spiritually satisfied. For we also, in the present day, have received visible food; but the sacrament is one thing, and the virtue of the sacrament is another.” A little after he says, “Therefore he who abides not in Christ, and in whom Christ does not abide, spiritually neither eats his flesh nor drinks his blood, though he may carnally and visibly press the sign of the body and blood with his teeth.” Here, again, we find the visible sign opposed to the spiritual eating; which contradicts that error, that the invisible body of Christ is really eaten sacramentally, though it be not eaten spiritually. We are informed also that nothing is granted to the profane and impure, beyond the visible reception of the sign. Hence that well known observation of his, that the other disciples ate the bread which was the Lord, but that Judas merely ate the Lord’s bread; by which he clearly excludes unbelievers from the participation of the body and blood. And to the same purpose is what he says in another place: “Why do you wonder if the bread of Christ was given to Judas to enslave him to the devil, when you see, on the other hand, that the messenger of Satan was given to Paul to make him perfect in Christ?”¹³¹⁰ He says, indeed, in another place, “That the sacramental bread was the body of Christ to those to whom Paul said, He that eateth and drinketh unworthily, eateth and drinketh judgment to himself;¹³¹¹ and that they could not, therefore, be affirmed to have received nothing, because they had received amiss.” But his meaning is more fully explained in another passage. For professedly undertaking to describe how the body of Christ is eaten by the wicked and profligate, who confess the Christian faith with their lips while they deny it in their actions, and that in opposition to the opinion of some who supposed them to eat not only the sacramental symbol, but the substance itself, he says, “They must not be considered as eating the body of Christ, because they are not to be numbered among the members of Christ. For, to mention nothing else, they cannot, at the same time, be the members of Christ and the members of a harlot. And where the Lord himself says, He that eateth my flesh, and drinketh my blood, dwelleth in me, and I in him;¹³¹² he shows what it is to eat his body, not merely in a sacramental way, but in truth; for this is to dwell in Christ, that Christ may dwell in us. This is the same as if he had said, Whoever dwelleth not in me, and in whom I dwell not, let him not say or think he eateth my body or drinketh my blood.” Let the readers consider the opposition here stated between eating merely in a sacramental way, and 568in truth, and there will remain no doubt respecting his meaning. He confirms the same with equal perspicuity in the following passage: “Prepare not your jaws, but your heart; it is for this that the supper is enjoined. Behold, we believe in Christ when we receive him by faith; in receiving him, we know what we think; we take a bit of bread, and our hearts are satisfied. We are fed, therefore, not by what we see, but by what we believe.” Here, also, what the wicked partake of he restricts to the visible sign, and pronounces that Christ is only received by faith. So, in another place, he expressly remarks that the good and the wicked partake of the elements in common, and excludes the latter from the true participation of the body of Christ. For, if they had enjoyed the substance itself, he would not have been entirely silent on that which would have strengthened his argument. In another place also, treating of the eating, and the benefit of it, he concludes thus: “Then will the body and blood of Christ be life to every one, if that which is visibly received in the sacrament, be, in the truth which is signified, spiritually eaten and spiritually drunk.” Let those, therefore, who, in order to agree with Augustine, make unbelievers partakers of the flesh and blood of Christ, exhibit to us the body of Christ in a visible manner, since he pronounces the whole truth of the sacrament to be spiritual. And the evident conclusion from his language is, that the sacramental eating is nothing more than eating the visible and external sign, when unbelief precludes the entrance of the substance. If the body of Christ could be eaten truly, without being eaten spiritually, what could be the meaning of Augustine, when he said, “You are not to eat this body which you see, and to drink the blood which will be shed by those who shall crucify me. I have appointed a sacrament for you; spiritually understood, it shall vivify you.” He certainly did not mean to deny that the same body which Christ offered in sacrifice is exhibited in the supper; but he designates the mode of participating in it—that though it has been received into celestial glory, it inspires us with life by the secret influence of the Holy Spirit. I acknowledge that he frequently speaks of the body of Christ as eaten by unbelievers, but he explains his meaning by adding that it is done sacramentally; and, in another place, he describes the spiritual eating as not consisting in a corporeal swallowing of the grace of God. And that my adversaries may not charge me with a wish to overwhelm them by an accumulation of passages, I would request them to inform me how they can evade that one declaration of his, where he says, “that the sacraments realize what they represent in the elect alone.” Surely they will not dare to deny that the bread represents the body of Christ. Hence it follows, 569that the reprobate are excluded from the participation of it. The following passage of Cyril also shows him to have been of the same opinion: “As when any one pours melted wax upon other wax, the whole will be mingled together into one mass, so it is necessary to any person’s reception of the body and blood of Christ, for him to be united with Christ, so that Christ may be found in him, and he in Christ.” These words, I think, sufficiently prove, that those who eat the body of Christ merely in a sacramental way are deprived of the true and real participation of it, as the body itself cannot be separated from its efficacious power; and yet that this is no impeachment of the truth of the promises of God, who still continues to send us rain from heaven, though rocks and stones imbibe none of the moisture.

34. This view not favoured by Augustine. How the wicked eat the body of Christ. Cyril’s sentiments as to the eating of the body of Christ.

Moreover, as among ancient writers, Augustine especially maintaine¹ this head of doctrine, that the grace figured by the sacraments is not impaired or made void by the infidelity or malice of men, it will be useful to prove clearly from his words, how ignorantly and erroneously those who cast forth the body of Christ to be eaten by dogs, wrest them to their present purpose. Sacramental eating, according to them, is that by which the wicked receive the body and blood of Christ without the agency of the Spirit, or any gracious effect. Augustine, on the contrary, prudently pondering the expression. “Whoso eateth my flesh, and drinketh my blood, hath eternal life ” (John 6:54), says: “That is the virtue of the sacrament, and not merely the visible sacrament: the sacrament of him who eats inwardly, not of him who eats outwardly, or merely with the teeth” (Hom. in Joann. 26). Hence he at length concludes, that the sacrament of this thing, that is, of the unity of the body and blood of Christ in the Lord’s Supper, is set before some for life,before others for destruction: while the matter itself, of which it is the sacrament, is to all for life, to none for destruction, whoever may have been the partaker. Lest any one should here cavil that by thing is not meant body, but the grace of the Spirit, which may be separated from it, he dissipates these mists by the antithetical epithets, Visible and Invisible. For the body of Christ cannot be591included under the former. Hence it follows, that unbelievers communicate only in the visible symbol; and the better to remove all doubt, after saying that this bread requires an appetite in the inner man, he adds (Hom. in Joann. 59), “Moses, and Aaron, and Phinehas, and many others who ate manna, pleased God. Why? Because the visible food they understood spiritually, hungered for spiritually, tasted spiritually, and feasted on spiritually. We, too, in the present day, have received visible food: but the sacrament is one thing, the virtue of the sacrament is another.” A little after, he says: “And hence, he who remains not in Christ, and in whom Christ remains not, without doubt neither spiritually eats his flesh, nor drinks his blood, though with his teeth he may carnally and visibly press the symbol of his body and blood.” Again, we are told that the visible sign is opposed to spiritual eating. This refutes the error that the invisible body of Christ is sacramentally eaten in reality, although not spiritually. We are told, also, that nothing is given to the impure and profane beyond the visible taking of the sign. Hence his celebrated saying, that the other disciples ate bread which was the Lord, whereas Judas ate the bread of the Lord (Hom. in Joann. 62). By this, he clearly excludes unbelievers from participation in his body and blood. He has no other meaning when he says, “Why do you wonder that the bread of Christ was given to Judas, though he consigned him to the devil, when you see, on the contrary, that a messenger of the devil was given to Paul to perfect him in Christ?” (August. de Bapt. Cont. Donat. Lib. 5). He indeed says elsewhere, that the bread of the Supper was the body of Christ to those to whom Paul said, “He that eateth and drinketh unworthily, eateth and drinketh damnation to himself; and that it does not follow that they received nothing because they received unworthily.” But in what sense he says this, he explains more fully in another passage (De Civit. Dei, Lib. 21 c. 25). For undertaking professedly to explain how the wicked and profane, who, with the mouth, profess the faith of Christ, but in act deny him, eat the body of Christ; and, indeed, refuting the opinion of some who thought that they ate not only sacramentally, but really, he says: “Neither can they be said to eat the body of Christ, because they are not to be accounted among the members of Christ. For, not to mention other reasons, they cannot be at the same time the members of Christ and the members of a harlot. In fine, when Christ himself says, ‘He that eateth my flesh, and drinketh my blood, dwelleth in me, and I in him’ (John 6:56), he shows what it is to eat the body of Christ, not sacramentally, but in reality. It is to abide in Christ, that Christ may abide in him. For it is just as if he had said, Let not him who abides not in me, and in whom I abide not, say or think that he eats my body or drinks my blood.” Let the reader attend to the antithesis between eating sacramentally and eating really, and there will be no doubt. The same thing he confirms not less clearly in these words: “Prepare not the jaws, but the heart; for which alone the Supper is appointed.592We believe in Christ when we receive him in faith: in receiving, we know what we think: we receive a small portion, but our heart is filled: it is not therefore that which is seen, but that which is believed, that feeds (August. Cont. Faust. Lib. 8 c. 16). Here, also, he restricts what the wicked take to be the visible sign, and shows that the only way of receiving Christ is by faith. So, also, in another passage, declaring distinctly that the good and the bad communicate by signs, he excludes the latter from the true eating of the flesh of Christ. For had they received the reality, he would not have been altogether silent as to a matter which was pertinent to the case. In another passage, speaking of eating, and the fruit of it, he thus concludes: “Then will the body and blood of Christ be life to each, if that which is visibly taken in the sacrament is in reality spiritually eaten, spiritually drunk” (De Verb. Apost. Serm. 2) Let those, therefore, who make unbelievers partakers of the flesh and blood of Christ, if they would agree with Augustine, set before us the visible body of Christ, since, according to him, the whole truth is spiritual. And certainly his words imply that sacramental eating, when unbelief excludes the entrance of the reality, is only equivalent to visible or external eating. But if the body of Christ may be truly and yet not spiritually eaten, what could he mean when he elsewhere says: “Ye are not to eat this body which you see, nor to drink the blood which will be shed by those who are to crucify me? I have committed a certain sacrament to you: it is the spiritual meaning which will give you life” (August. in Ps. 98). He certainly meant not to deny that the body offered in the Supper is the same as that which Christ offered in sacrifice; but he adverted to the mode of eating—viz.that the body, though received into the celestial glory, breathes life into us by the secret energy of the Spirit. I admit, indeed, that he often uses the expression, “that the body of Christ is eaten by unbelievers;” but he explains himself by adding, “in the sacrament.” And he elsewhere speaks of a spiritual eating, in which our teeth do not chew grace (Hom. in Joann. 27). And, lest my opponents should say that I am trying to overwhelm them with the mass of my quotations, I would ask how they get over this one sentence: “In the elect alone, the sacraments effect what they figure.” Certainly they will not venture to deny, that by the bread in the Supper, the body of Christ is figured. Hence it follows, that the reprobate are not allowed to partake of it. That Cyril did not think differently is clear from these words: “As one in pouring melted wax on melted wax mixes the whole together, so it is necessary, when one receives the body and blood of the Lord, to be conjoined with him,that Christ may be found in him, and he in Christ.” From these words, I think it plain that there is no true and real eating by those who only eat the body of Christ sacramentally, seeing the body cannot be separated from its virtue, and that the promises of God do not fail, though, while he ceases not to rain from heaven, rocks and stones are not penetrated by the moisture.

34. Verder, aangezien onder de oude schrijvers vooral Augustinus dit hoofdstuk der leer heeft verdedigd, dat van de sacramenten niets afgaat, en dat de genade, die ze uitbeelden, niet te niet gaat door de ongelovigheid of slechtheid der mensen, zal het nuttig zijn uit zijn woorden duidelijk te bewijzen, hoe onverstandig en verkeerd zij, die het lichaam van Christus de honden tot spijs voorwerpen, de woorden van Augustinus betrekken op de tegenwoordige zaak. Het sacramenteel eten is volgens hen dat eten, waardoor de goddelozen Christus' lichaam en bloed zonder de kracht des geestes of enige vrucht der genade ontvangen. Augustinus daarentegen, deze woorden (Joh. 6:50,54) verstandig overwegend: "Die mijn vlees eet en mijn bloed drinkt, zal niet sterven in eeuwigheid'' zegt¹: "Namelijk die de kracht van het sacrament eet, niet slechts het zichtbare sacrament, en wel inwendig, niet uitwendig, die eet met het hart, niet die bijt met de tanden.'' En daaruit besluit hij eindelijk, dat het sacrament van deze zaak, dat is van de eenheid van het lichaam en bloed van Christus, in 's Heren Avondmaal wordt voorgesteld, sommigen ten leven, anderen ten verderf; maar dat de zaak zelf waarvan het het sacrament is, aan allen, die er deel aan krijgen, voorgesteld wordt ten leven en niemand ten verderf. Opdat niemand hier tegen inbrenge, dat de zaak genoemd wordt niet het lichaam maar de genade des Geestes, die van het lichaam afgezonderd kan worden, zo wordt dit bezwaar weggenomen door de tegenstelling tussen de woorden zichtbaar en onzichtbaar: want onder het eerste kan het lichaam van Christus niet begrepen worden. Daaruit volgt, dat de ongelovigen slechts gemeenschap hebben aan het zichtbare teken. En, om de twijfel des te beter weg te nemen, voegt hij, na gezegd te hebben, dat dit brood de honger van de inwendige mens zoekt, er aan toe: "Mozes en Aäron en Pinehas, en veel anderen, die het manna gegeten hebben, hebben Gode behaagd. Waarom? Omdat ze de zichtbare spijs geestelijk verstonden, geestelijk hongerden, geestelijk smaakten, om geestelijk verzadigd te worden; want ook wij hebben tegenwoordig de zichtbare spijs ontvangen, maar wat anders is het sacrament, en wat anders de kracht van het sacrament." Een weinig later: "En daarom, hij, die niet blijft in Christus, en in wie Christus niet blijft, eet zonder twijfel zijn vlees en drinkt zijn bloed niet geestelijk, ook al bijt hij vleselijk en zichtbaar met zijn tanden het teken des lichaams en des bloeds." Wij horen, dat wederom het zichtbare teken gesteld wordt tegenover het geestelijke eten. Daarmee wordt de dwaling weerlegd, dat het onzichtbare lichaam van Christus inderdaad sacramenteel gegeten wordt, hoewel niet geestelijk. Wij horen ook, dat de onheiligen en onreinen niets wordt toegestaan dan het zichtbare nuttigen van het teken. Vanhier Augustinus' bekende gezegde², dat de overige discipelen het brood, de Here, gegeten hebben, maar Judas het brood des Heren. Daarmee sluit hij de ongelovigen duidelijk uit van het deelgenootschap aan het lichaam en het bloed. En op hetzelfde ziet wat hij elders³ zegt: "Wat verwondert gij u, dat aan Judas het brood van Christus gegeven is, door hetwelk hij aan de duivel zou worden overgeleverd, hoewel ge daartegenover ziet (2 Cor. 12:7) dat aan Paulus de engel des duivels gegeven is, om door hem volmaakt te worden in Christus? Hij zegt wel elders⁴, dat het brood des Avondmaals hun geweest is het lichaam van Christus, tot wie Paulus zeide: "wie onwaardiglijk eet, eet en drinkt zichzelf een oordeel" en dat ze niet daarom niets ontvangen hebben, omdat ze het kwalijk ontvangen hebben. Maar met welke betekenis, dat verklaart hij elders uitvoeriger. Want op een plaats, waar het opzettelijk zijn bedoeling is vast te stellen, hoe de goddelozen en boosdoeners, die het Christelijk geloof wel met de mond belijden, maar met hun daden loochenen, Christus' lichaam eten, en dat wel tegen de mening in van sommigen, die meenden, dat zij het niet alleen sacramenteel maar werkelijk eten, zegt hij⁵ : "Maar ook van hen moet men niet zeggen, dat ze Christus' lichaam eten, want ze moeten niet tot Christus' leden gerekend worden; want om van andere dingen te zwijgen: ze kunnen niet tegelijk leden van Christus zijn en leden ener hoer. Eindelijk wanneer Hij zelf zegt: "Die mijn vlees eet en mijn bloed drinkt, blijft in Mij, en Ik in hem", dan toont Hij, wat het is Christus' lichaam te eten niet voorzover het sacrament betreft, maar in waarheid; want dit is in Christus blijven, opdat Christus in hem blijve. Want Hij heeft dat zo gezegd, alsof Hij zeide: "Wie in Mij niet blijft, en in wie Ik niet blijf, die zegge of mene niet, dat hij mijn lichaam eet, of mijn bloed drinkt." Laat de lezers deze tegenstelling overwegen: eten, voorzover het sacrament betreft en eten in waarheid, en er zal geen twijfel over blijven. Hetzelfde bevestigt hij niet minder duidelijk met deze woorden⁶ : "Bereidt niet de kelen, maar het hart; vandaar is het Avondmaal aangeprezen; zie wij geloven in Christus, wanneer wij Hem door het geloof aannemen; bij het ontvangen weten wij, wat wij denken; wij ontvangen een weinig en worden in het hart gevoed; dus niet wat gezien, maar wat geloofd wordt, voedt." Ook hier beperkt hij hetgeen de goddelozen nemen tot het zichtbare teken, en leert, dat Christus niet anders dan door het geloof ontvangen wordt. Zo ook op een andere plaats, waar hij duidelijk uitspreekt, dat de goeden en de slechten deel hebben aan de tekenen, sluit hij de laatsten uit van het waarachtig eten van het vlees van Christus. Want indien zij de zaak zelf ontvingen, zou hij dat niet geheel en al verzwegen hebben, daar het meer paste bij zijn onderwerp. Wanneer hij ook op een andere plaats⁷ spreekt over het eten en de vrucht daarvan, besluit hij aldus: "Dan zal Christus' lichaam en bloed voor een ieder het leven zijn, indien hetgeen in het sacrament zichtbaar genomen wordt, in de waarheid zelf geestelijk wordt gegeten en geestelijk wordt gedronken." Zij dus, die de ongelovigen het vlees en bloed van Christus deelachtig maken, moeten ons, om met Augustinus overeen te stemmen, het lichaam van Christus zichtbaar voor ogen stellen: aangezien volgens hem de gehele waarheid geestelijk is. En uit zijn woorden kan men zeker opmaken, dat het sacramenteel eten, wanneer de ongelovigheid voor de waarheid de toegang afsluit, zoveel betekent als het zichtbaar of uiterlijk eten. Indien het lichaam van Christus waarlijk, maar toch niet geestelijk kon gegeten worden, wat zou dan betekenen wat hij elders leert? "Gij zult niet eten dit lichaam, hetwelk gij ziet, en drinken het bloed, hetgeen zij zullen vergieten, die Mij zullen kruisigen: ik heb u een sacrament aanbevolen; wanneer het geestelijk verstaan is, zal het u levend maken." Hij heeft ongetwijfeld niet willen loochenen, dat hetzelfde lichaam, hetwelk Christus ten offer heeft aangeboden, in het Avondmaal uitgereikt wordt; maar hij heeft de wijze van eten te kennen gegeven: namelijk dat het, in de hemelse heerlijkheid opgenomen, door de verborgen kracht des Geestes ons het leven inblaast. Ik erken wel, dat meermalen bij hem voorkomt de zegswijze, dat het lichaam van Christus door de ongelovigen gegeten wordt, maar hij legt zijn eigen woorden uit door er bij te voegen: in het sacrament. En elders wordt het geestelijk eten door hem beschreven als van die aard, dat de genade door onze beten niet wordt gebruikt. En opdat de tegenstanders niet zeggen, dat ik strijd door de grote menigte der uitspraken, zou ik wel eens willen weten, hoe ze zich kunnen afmaken van deze ene uitspraak van hem, waarin hij zegt, dat de sacramenten alleen in de uitverkorenen bewerken, hetgeen ze betekenen. Ongetwijfeld zullen ze niet durven loochenen, dat bij het Avondmaal het brood Christus' lichaam betekent. Daaruit volgt, dat de verworpenen van de gemeenschap daaraan worden afgehouden. Dat ook Cyrillus geen andere mening gehad heeft, verklaren deze woorden: "Evenals, wanneer men in gesmolten was andere was giet, de ene was met de andere zich geheel vermengt, zo moet ook degene, die het vlees en bloed des Heren ontvangt, met Hem verenigd worden, opdat Christus in hem en hij in Christus gevonden worde." Uit deze woorden is, naar ik meen, duidelijk, dat zij die slechts sacramenteel het lichaam van Christus eten, van het ware en werkelijke eten beroofd worden, omdat Christus' lichaam niet van zijn kracht gescheiden kan worden; en dat daarom de trouw van de beloften Gods niet wankelt, die niet ophoudt het uit de hemel te doen regenen, ook al ontvangen de stenen en de rotsen het vocht van de regen niet.

34. Der Abendmahlsgenuß der Ungläubigen nach Augustin

Da nun aber unter, den alten Schriftstellern vor allem Augustin jenes Lehrstück verteidigt hat, daß durch den Unglauben und die Bosheit der Menschen den Sakramenten kein Eintrag geschieht und die Gnade, die sie veranschaulichen, dadurch nicht entleert wird, so wird es von Nutzen sein, aus seinen Worten deutlich nachzuweisen, wie töricht und verkehrt es ist, wenn Leute, die Christi Leib den Hunden zum Fressen vorwerfen, jenes Lehrstück auf die hier verhandelte Sache beziehen. Das Essen beim Sakrament (sacramentalis manducatio) ist nach ihrer Meinung von der Art, daß damit die Gottlosen ohne die Kraft des Heiligen Geistes und ohne jegliche Wirkung der Gnade Leib und Blut Christi empfangen. Anders Augustin; er erwägt weislich die Worte: „Wer mein Fleisch isset und trinket mein Blut, der wird nicht sterben in Ewigkeit“ (Joh. 6,50.54; ungenau) und sagt: „(Das ist) eben der, der die Kraft des Sakraments genießt, nicht nur das sichtbare Sakrament, und zwar innerlich, nicht äußerlich, der es mit dem Herzen genießt und nicht der, der es zwischen den Zähnen zerdrückt“ (Predigten zum Johannesevangelium 26,12). Von da aus kommt er schließlich zu dem Ergebnis, das Sakrament (als Zeichen) dieser Sache, das heißt der Einheit des Leibes und Blutes Christi, werde im Herrnmahl dargegeben, und zwar einigen zum Leben, anderen zum Verderben, – die Sache selber aber, die das Sakrament darstellt, werde allen, sofern sie ihrer teilhaftig würden, zum Leben, niemandem aber zum Verderben gegeben (ebenda 26,15). Damit nun hier niemand die Ausflucht macht, als „Sache“ werde dabei nicht der Leib (des Herrn), sondern vielmehr die Gnade des Heiligen Geistes bezeichnet, die sich von dem Leibe trennen 976 lasse, so werden diese Nebelwolken durch die Gegenüberstellung der Beiwörter „sichtbar“ und „unsichtbar“ zerstreut, denn unter dem ersteren kann nicht der Leib Christi verstanden werden (ebenda 26,11f.). Daraus ergibt sich, daß die Ungläubigen allein an dem sichtbaren Merkzeichen Anteil haben. Und um den Zweifel desto besser zu beheben, sagt er zunächst, dies Brot suche den Hunger des inwendigen Menschen, und fährt dann fort: „Mose, Aaron und Pinehas und viele andere, die das Manna aßen, haben Gottes Wohlgefallen gehabt (Ex. 16,14ff.). Warum? Weil sie die sichtbare Speise geistlich verstanden, geistlich nach ihr gehungert, geistlich von ihr gekostet haben, um geistlich gesättigt zu werden. Denn auch wir haben heute eine sichtbare Speise empfangen, aber etwas anderes ist das Sakrament und etwas anderes die Kraft des Sakraments“ (ebenda 26,11). Kurz danach heißt es: „Und daher kommt es, daß der, der nicht in Christus bleibt und in dem Christus nicht bleibt, unzweifelhaft auch nicht geistlich sein Fleisch genießt und sein Blut trinkt, mag er das Merkzeichen des Leibes und Blutes auch fleischlich und sichtbar zwischen den Zähnen zerdrücken“ (ebenda 26,19). Da hören wir, wie er abermals das sichtbare Zeichen und das geistliche Essen einander gegenüberstellt. Damit wird jener Irrtum widerlegt, wonach der unsichtbare Leib Christi in sakramentaler Weise wirklich gegessen wird, wenn auch nicht geistlich. Wir hören ebenfalls, wie den Unheiligen und Unreinen nichts zugestanden wird als das sichtbare Empfangen des Zeichens. Daher kommt sein berühmtes Wort, die übrigen Jünger hätten das Brot und damit den Herrn gegessen, Judas dagegen (bloß) das Brot des Herrn (Predigten zum Johannesevangelium 59,1). Damit schließt er die Ungläubigen klar und deutlich vom Teilhaben an Fleisch und Blut (Christi) aus. Den gleichen Sinn hat es, wenn er an anderer Stelle sagt: „Was verwunderst du dich, wenn dem Judas das Brot Christi gegeben worden ist, durch das er an den Teufel verknechtet werden sollte, wo du doch siehst, daß auf der anderen Seite dem Paulus ein Engel des Teufels gegeben worden ist, damit er durch diesen in Christus vollkommen gemacht würde;“ (2. Kor. 12,7; Augustin, Predigten zum Johannesevangelium 62,1). Er sagt freilich an anderer Stelle, für jene Menschen, zu denen Paulus sagte: „Welcher unwürdig isset und trinket, der isset und trinket sich selber zum Gericht“ (1. Kor. 11,29), sei das Brot des Abendmahls der Leib Christi gewesen, und sie hätten deshalb, weil sie es übel empfangen hätten, nicht etwa nichts empfangen (Von der Taufe gegen die Donatisten V,8,9). Aber in welchem Sinne er das meint, das setzt er ausführlicher an einer anderen Stelle auseinander. Da macht er sich daran, mit Überlegung festzustellen, in welcher Weise die Bösen und Lasterhaften, die den christlichen Glauben mit dem Munde bekennen, aber mit ihren Taten ableugnen, den Leib Christi genießen, und zwar redet er da gegen die Meinung einiger Leute, die der Ansicht waren, solche Menschen äßen nicht nur im Sakrament, sondern in Wirklichkeit (den Leib Christi), und dabei sagt er: „aber auch von diesen Menschen darf man nicht sagen, daß sie den Leib Christi genießen; denn sie sind nicht zu den Gliedern Christi zu zählen. Um nämlich von anderem zu schweigen, können sie nicht zugleich Glieder Christi und Glieder einer Hure sein (1. Kor. 6,15). Und schließlich sagt der Herr doch selbst: ‚Wer mein Fleisch isset und trinket mein Blut, der bleibt in mir und ich in ihm’ (Joh. 6,56), und damit zeigt er, was es heißt, nicht nur im Bezug auf das Sakrament, sondern in Wirklichkeit den Leib Christi zu essen: das heißt nämlich, daß einer in Christus bleibt, damit Christus in ihm bleibt. Denn der Herr hat das so gesagt, als wenn er sich ausdrückte: Wer nicht in mir bleibt und in wem ich nicht bleibe, der soll nicht sagen oder meinen, er äße meinen Leib oder tränke mein Blut“ (Vom Gottesstaat XXI,25). Der Leser möge die Gegenüberstellung bedenken: „mit Bezug auf das Sakrament“ und „in Wirklichkeit“ – dann wird kein Zweifel mehr übrigbleiben. Das gleiche bekräftigt 977 Augustin nicht weniger deutlich mit den Worten: „Bereitet nicht euren Schlund, sondern euer Herz; denn um seinetwilIen ist uns dies Abendmahl anbefohlen. Siehe, wir glauben an Christus, und dabei empfangen wir ihn im Glauben; über unserem Empfangen wissen wir, was wir bedenken, wir empfangen ein wenig und werden (doch) in unserem Herzen satt gemacht: also nährt uns nicht das, was gesehen, sondern das, was geglaubt wird“ (Predigt 112,5). Auch hier beschränkt er das, was die Gottlosen empfangen, auf das sichtbare Zeichen und lehrt, daß man Christus nicht anders empfängt als im Glauben. So geschieht es ebenfalls an einer anderen Stelle: da erklärt er ausdrücklich, daß Gute und Böse an den Zeichen Anteil haben, schließt aber die letzteren von dem wahren Genuß des Fleisches Christi aus (Gegen den Manichäer Faustus XIII,16). Wenn sie nämlich die Sache selbst empfingen, so würde er nicht voll und ganz davon schweigen; denn zu seiner Sache hätte es (anders) besser gepaßt. Auch an einer anderen Stelle, wo er von dem Essen und von dessen Frucht redet, kommt er zu folgendem Ergebnis: „Christi Fleisch und Blut wird dann für einen jeglichen das Leben sein, wenn das, was im Sakrament sichtbar genommen wird, in Wahrheit geistlich gegessen und geistlich getrunken wird“ (Predigt 131,1). Wollen also die, welche die Ungläubigen des Fleisches und Blutes teilhaftig machen, mit Augustin übereinkommen, so sollen sie uns den sichtbaren Leib Christi vorweisen; denn nach Augustin ist die ganze Wahrheit geistlich. Und es ergibt sich aus seinen Worten mit Sicherheit der Schluß, daß das Essen im Sakrament, wo der Unglaube der Wahrheit den Zutritt versperrt, ebensoviel bedeutet wie das sichtbare und äußerliche Essen. Anderwärts lehrt er: „Nicht diesen Leib, den ihr seht, werdet ihr essen, und nicht das Blut, das die vergießen, die mich kreuzigen, werdet ihr trinken. Ein Sakrament habe ich euch anbefohlen, und wenn ihr es geistlich versteht, so wird es euch lebendig machen“ (zu Psalm 98,9). Was sollten diese Worte wohl für einen Sinn haben, wenn der Leib Christi in Wahrheit, aber (zugleich) doch nicht geistlich genossen werden könnte? Er hat sicherlich nicht bestreiten wollen, daß der nämliche Leib, den Christus zum Opfer dargebracht hat, im Abendmahl gereicht wird, sondern er hat die Art und Weise solchen Essens gekennzeichnet, insofern uns nämlich der Leib, in die himmlische Herrlichkeit aufgenommen, in der verborgenen Kraft des Heiligen Geistes das Leben einhaucht. Ich gebe zwar zu, daß bei Augustin mehrfach die Redeweise vorkommt, der Leib Christi werde von den Ungläubigen gegessen; aber er legt selbst aus, was er meint, indem er zufügt: „Im Sakrament“ (Predigten zum Johannesevangelium 27,11). Und an anderer Stelle beschreibt er die geistliche Nießung dergestalt, daß in ihr unsere Bisse nicht etwa die Gnade verzehren (Predigten zum Johannesevangelium 27,3). Damit nun unsere Widersacher nicht sagen, ich führte meinen Streit (nur) mit der großen Menge (der Zeugnisse), so möchte ich gerne wissen, wieso sie sich jenem einen Ausspruch des Augustin entwinden wollen, wo es heißt, die Sakramente bewirkten das, was sie veranschaulichten, allein in den Auserwählten. Unzweifelhaft werden sie nicht zu leugnen wagen, daß bei dem Abendmahl das Brot den Leib Christi darstellt. Daraus ergibt sich, daß die Verworfenen vom Teilhaben an diesem ferngehalten werden. Auch Cyrill hat nicht anders geurteilt; das geben uns seine Worte zu erkennen: „Wenn man in flüssig gewordenes Wachs anderes Wachs hineingießt, so vermengt man beide völlig miteinander; genau so ist es, wenn jemand Fleisch und Blut des Herrn empfängt: er wird notwendig mit ihm verbunden, so daß Christus in ihm und er in Christus erfunden wird“ (zu Joh. 6,57). Aus diesen Worten geht nach meinem Dafürhalten deutlich hervor, daß diejenigen, welche den Leib Christi bloß in der Weise des Sakramentsgenusses essen, der wahren und wirklichen Nießung verlustig sind, weil Christi Leib von seiner Kraft nicht zu scheiden ist; zugleich ergibt sich, daß dadurch die Zuverlässigkeit der Verheißungen Gottes nicht ins Wanken gerät, der ja 978 nicht aufhört, vom Himmel herab regnen zu lassen, mögen auch die Steine und Felsen die Feuchtigkeit solchen Regens nicht in sich aufnehmen.

34. ’n Uiteensetting van Augustinus se siening in verband met die gebruik van die nagmaal deur goddelose mense

Omdat Augustinus besonderlik onder die skrywers van die ou tyd hierdie aspek van die leer gehandhaaf het dat die sakramente nie te kortgedoen word, en dat die genade wat die sakramente uitbeeld, nie deur die ongelowigheid of kwaadwilligheid van mense tot niet gemaak word nie, sal dit nuttig wees om duidelik uit sy woorde te bewys hoe onoordeelkundig en verkeerd diegene wat Christus se liggaam vir honde gooi om te eet, sy opvatting op die onderhawige saak toepas.

Volgens hulle bestaan die sakramentele ete daarin dat goddelose mense Christus se liggaam en sy bloed sonder die krag van die Gees of enige vrug van die genade ontvang.²⁸⁸ Augustinus skenk daarenteen verstandig oorweging aan die woorde: “Wie my vlees eet, en my bloed drink, sal tot in ewigheid nie sterf nie”.²⁸⁹ Dan sê hy: “Diegene naamlik wat die krag van die sakrament, en nie alleen die sienlike sakrament eet nie; en inderdaad inwendig en nie uitwendig nie; diegene wat dit met die hart eet en nie net met hulle tande daaraan byt nie”.²⁹⁰ Na aanleiding hiervan kom hy uiteindelik tot die slotsom dat die sakrament van hierdie saak, dit is die eenheid van die liggaam en die bloed van Christus, in die nagmaal van die Here voorgehou word - vir sommige mense tot die lewe, en vir ander tot die dood. Hy sê egter dat die saak self waarvan dit ’n sakrament is, vir almal wat daaraan deelneem, tot die lewe, en vir niemand tot die verderf dien nie.²⁹¹

Om te voorkom dat iemand hier sou redeneer dat die saak nie die liggaam van Christus genoem word nie, maar die genade van die Gees²⁹² wat van sy liggaam geskei kan word, ruim die teenstelling tussen die woorde sienlik en onsienlik hierdie onduidelikheid uit die weg²⁹³ want die liggaam van Christus kan nie onder eersgenoemde ingesluit word nie. Daaruit volg dat ongelowiges slegs aan die sienlike teken deelneem. En om twyfel daaroor nog beter uit die weg te ruim, het hy daarna gesê dat hierdie brood honger van die inwendige mens vereis en bygevoeg: “Moses, Aaron en Phineas en baie ander wat die manna geëet 1731 het,²⁹⁴ het God behaag. Waarom? Omdat hulle die sienlike voedsel geestelik verstaan het, geestelik honger was en geestelik geëet het om geestelik versadig te word. Ons het immers ook vandag sienlike voedsel ontvang, maar die sakrament is een ding en die krag van die sakrament iets anders”.²⁹⁵ ’n Bietjie later sê hy: “En iemand wat daarom nie in Christus bly nie, en in wie Christus nie bly nie, eet sy vlees en drink sy bloed ongetwyfeld nie geestelik nie, ofskoon hy vleeslik en sienlik met sy tande aan die teken van sy liggaam en sy bloed byt”.²⁹⁶

Ons hoor weer eens dat die sienlike teken gestel word teenoor die geestelike ete. Hierdeur word die dwaling weerlê dat Christus se onsienlike liggaam werklik sakramenteel geëet word hoewel dit nie geestelik is nie.²⁹⁷ Ons hoor ook dat niks meer aan onheilige en onrein mense gegun word as net sienlike nuttiging van die teken nie. Hieruit het sy bekende stelling ontstaan dat die ander dissipels die brood en die Here geëet het maar Judas die brood van die Here.²⁹⁸ Hiervolgens sluit hy ongelowiges duidelik uit van deelname aan die liggaam en die bloed van Christus.

Wat hy elders sê, het ook dieselfde strekking: “Waarom is jy verbaas daaroor as die brood van Christus aan Judas gegee is terwyl Christus deur hom aan die duiwel uitgelewer is? Aan die ander kant sien jy egter dat ’n engel van die duiwel aan Paulus gegee is sodat hy deur hom in Christus volmaak kon word.”²⁹⁹ Hy sê weliswaar elders dat die brood van die nagmaal Christus se liggaam was vir diegene aan wie Paulus gesê het: “Wie dit op onwaardige wyse eet, eet en drink ’n oordeel oor hulleself’,³⁰⁰ en dat hulle niks ontvang het nie omdat hulle dit ter kwader trou ontvang het.³⁰¹ Maar hy verklaar elders vollediger in watter sin Paulus dit gesê het. Hy onderneem trouens doelbewus om te beskryf hoe goddelose mense en misdadigers wat met hulle monde die Christelike geloof bely maar dit met hulle werke verloën, die liggaam van Christus eet - en hy skryf weliswaar ook teen die opvatting van sommiges wat gemeen het dat sulke mense nie slegs volgens die sakrament eet nie maar in waarheid. Hy sê: “Maar ons moet nie sê dat hulle Christus se liggaam eet nie want hulle moet nie onder die lede van Christus gereken word nie. Om maar oor ander aspekte te swyg: hulle kan nie tegelyk lede van Christus en lede van ’n hoer wees nie”.³⁰² Ten slotte toon hy wat dit 1732 beteken om nie volgens die sakrament nie maar in waarheid Christus se liggaam te eet wanneer hy sê: “Wie my vlees eet en my bloed drink, bly in My en Ek in hom.³⁰³ Dit beteken trouens dat hy in Christus bly sodat Christus in hom kan bly. Hy stel dit so asof Hy gesê het: ‘Wie nie in My bly nie - Ek bly ook nie in hom nie; en hy moet nie sê of dink dat hy my liggaam eet of my bloed drink nie’ ”.³⁰⁴

My lesers moet die teenstelling tussen volgens die sakrament en in waarheid oorweeg en dan sal daar geen twyfel meer oor wees nie. Hy bevestig dit ewe duidelik in die volgende woorde: “Moenie julle kele voorberei nie maar wel julle harte; daarom is die nagmaal aan ons opgedra. Kyk, ons glo in Christus wanneer ons Hom deur die geloof aanneem; deur Hom aan te neem weet ons wat ons dink; ons ontvang weinig en word in ons hart versadig; dit is dus nie dit wat gesien kan word nie maar wat geglo word, wat ons voed”.³⁰⁵ Hier beperk hy dit wat goddelose mense neem, ook tot die sienlike teken en hy leer dat Christus slegs deur die geloof ontvang kan word.

Wanneer hy elders uitdruklik verklaar dat goeie sowel as slegte mense in die tekens deel, sluit hy laasgenoemde ook so van die ware ete van Christus se liggaam uit.³⁰⁶ As hulle immers die saak self sou kon ontvang, sou hy hoegenaamd nie geswyg het oor iets wat baie goed in ooreenstemming met sy saak was nie. Wanneer hy elders oor die ete en die vrug daarvan redeneer, kom hy tot die volgende slotsom: “Die liggaam en bloed van Christus sal eers dan vir elkeen die lewe wees as dit wat sienlik in die sakrament geneem word, in die werklikheid geestelik geëet en geestelik gedrink word”.³⁰⁷ Diegene wat ongelowiges dus deelagtig aan die vlees en die bloed van Christus maak om met Augustinus saam te stem, moet die sienlike liggaam van Christus vir ons wys want volgens hom is die voile waarheid van die nagmaal geestelik. En uit sy woorde kan beslis afgelei word dat die sakramentele ete net soveel beteken as ’n sigbare of uitwendige ete wanneer ongelowigheid die toegang tot die waarheid (van die nagmaal) versper.

Maar as die liggaam van Christus waarlik en tog nie geestelik geëet kan word nie, wat bedoel hy dan met dit wat hy elders leer? Hy sê: “Julle sal nie hierdie liggaam wat julle sien, eet nie, en julle sal ook nie die bloed drink wat die wat My sal kruisig, sal stort nie. Ek het ’n bepaalde sakrament aan julle opgedra; dit sal julle lewendig maak as julle dit geestelik verstaan”.³⁰⁸ Hy wou beslis nie ontken dat dieselfde liggaam 1733 wat Christus as offer gebring het, in die nagmaal bedien word nie. Hy het egter die wyse van ete aangedui sodat dit naamlik deur die verborge krag van die Gees die lewe in ons kan inblaas nadat dit in die hemelse heerlikheid opgeneem is. Ek erken wel dat die uitdrukking dat die liggaam van Christus deur ongelowiges geëet word, baie dikwels by hom voorkom, maar hy verduidelik dit wanneer hy byvoeg: sakramenteel. ³⁰⁹ En die geestelike ete word elders deur hom beskryf as een waarin ons nie die genade byt of verteer nie.³¹⁰

Maar om te voorkom dat my teenstanders sê dat ek hulle met ’n hele hoop getuienis aanval, wil ek graag weet hoe hulle hulle uit die een stelling van hom kan loswoel wanneer hy sê dat die sakramente hulle betekenis slegs in die uitverkorenes volbring.³¹¹ Hulle sal beslis nie waag om te ontken dat die brood in die nagmaal Christus se liggaam weergee nie. Daaruit volg dat verworpenes van deelname daaraanweggehou word.

Die volgende woorde verklaar dat Cyrillus ook dieselfde opvatting gehuldig het: “Soos wanneer iemand gesmelte was oor ander was giet, die een was nie heeltemal met die ander meng nie, so moet iemand noodwendig, as hy die vlees en die bloed van die Here ontvang, met Hom verenig word sodat hy in Christus en Christus in hom gevind kan word”.³¹² Na aanleiding van hierdie woorde meen ek, is dit duidelik dat diegene wat Christus se liggaam bloot sakramenteel eet, van die ware en werklike nuttiging daarvan verstoke is omdat sy liggaam nie van sy krag losgemaak kan word nie; en dat die trou van God se beloftes nie daarom wankel nie omdat Hy nie afsien daarvan om uit die hemel te laat reën nie al sou rotse en klippe nogtans nie die vog van die reën absorbeer nie.

34. Из всех древних отцов св. Августин особенно настойчиво утверждал, что неверие или нечестие людей не умаляет таинств и не истощает символизируемой в таинствах благодати. Поэтому необходимо с полной очевидностью доказать, что те, кто бросает тело Иисуса Христа на съедение псам, грубо злоупотребляют свидетельством Августина.

Если послушать этих людей, сакраментальное вкушение означает, что неверующие получают тело и кровь Иисуса Христа, но не действие его Духа и благодати. Св. Августин, напротив, тщательно рассматривает слова: «Ядущий Мою Плоть и пиюший Мою Кровь имеет жизнь вечную» [Ин 6:54] - и даёт им следующее объяснение: важно действие таинства, а не одно лишь видимое таинство; пребывающее внутри, а не снаружи; вкушаемое сердцем, а не зубами (Августин. Трактат о Евангелии от Иоанна, XXVI, 12 (MPL, XXXV, 1612)). Отсюда он заключает, что Таинство соединения, предлагаемое нам в теле и крови Иисуса Христа, даётся в Вечере одним на жизнь, а другим в осуждение; но сама означаемая вещь может быть дана всем, кто причащается ей, только на жизнь (Августин. Трактат о Евангелии от Иоанна, XXVI, 15 (MPL, XXXV, 1614)). Если наши противники заявят, что выражение «означаемая вещь» относится не к телу, а к благодати (которая не всегда соединена с телом), то их уловка будет опровергнута словами «видимое» и «невидимое». Ведь хотят они того или нет, но им придётся признать, что термин «видимый» не может быть отнесён к телу Иисуса Христа. Отсюда следует, что неверующие причащаются одному лишь внешнему знаку. А чтобы окончательно развеять любые сомнения, Августин добавляет (сказав, что хлеб сей требует алкания от внутреннего человека), что Моисей, Аарон, Финеес и прочие, кто вкушал манну [Исх 16:14 сл.], были угодны Богу. Но почему? Потому, что они духовно принимали видимую пищу, духовно алкали и вкушали её, чтобы духовно насытиться ею. И мы сегодня тоже получаем видимую пищу; но одно дело таинство, а другое - его действие (Августин. Трактат о Евангелии от Иоанна, XXVI, 11 (MPL, XXXV, 1611)). И далее св. Августин говорит: «Поэтому тот, кто не пребывает во Христе и в ком не пребывает Христос, духовно не вкушает Его плоти и не пьёт Его крови, хотя плотски и видимо погружает зубы в символ тела и крови» (Августин. Трактат о Евангелии от Иоанна, XXVI, 18 (MPL, XXXV, 1614)). Как видим, св. Августин вновь противопоставляет видимый знак духовному вкушению. Тем самым полностью опровергается то заблуждение, что тело Иисуса Христа, будучи невидимым, вкушается поистине и на самом деле, хотя и не духовно.

Мы видим также, что св. Августин не оставляет неверующим и нечестивцам ничего, кроме вкушения видимого символа. Отсюда его знаменитый афоризм, гласящий, что прочие ученики вкушали хлеб, который был Иисус Христос, но Иуда вкусил лишь хлеб, данный Иисусом Христом (Августин. Трактат о Евангелии от Иоанна, LIX, 1 (MPL, XXXV, 1796)). Тем самым св. Августин исключает неверующих из причастия телу и крови. О том же говорится в другом месте: «Почему тебя удивляет, что хлеб Господень был дан Иуде в порабощение Сатане, когда ты видишь, напротив, что ангел Сатаны был послан св. Павлу в усовершенствование в Иисусе Христе [2 Кор 12:7]?» (Августин. Трактат о Евангелии от Иоанна, LXII, 1 (MPL, XXXV, 1801 p.)) Св. Августин утверждает, что хлеб Вечери не перестаёт быть телом Христовым для тех, кто вкушает его недостойно и себе в осуждение; и если они приняли его во зло, это не значит, что они вовсе не приняли его (Августин. О крещении, против донатистов, V, 8-9 (MPL, XLIII, 181)). Но в другом месте он поясняет смысл этих слов.

Подробно рассмотрев, каким образом вкушают тело Иисуса Христа нечестивые и порочные люди, исповедующие христианство на словах, но опровергающие его своей жизнью (и выступив при этом против мнения тех, кто полагал, будто они получают не только таинство, но и тело), св. Августин говорит: «Не нужно думать, что эти люди вкушают тело Христово, так как не следует причислять их к членам Христа. Ибо даже если не касаться множества других причин, они не могут одновременно быть членами Христа и членами блудницы. Кроме того, Господь сказал: "Ядущий Мою Плоть и пиющий Мою Кровь пребывает во Мне, и Я в нём" (Ин 6:56). Тем самым Он сказал, что значит поистине, а не в таинстве вкушать Его тело: это значит пребывать во Христе, чтобы Он пребывал в нас. Как если бы Он сказал: кто не пребывает во Мне и в ком не пребываю Я, пусть не думает, что ел мою Плоть и пил мою Кровь, и не хвалится этим» (Августин. О граде Божием, XXI, XXV, 4 (MPL, XLI, 742)).

Пусть читатели как следует взвесят эти слова, где противопоставляется «вкушение таинства» и действительное («поистине») вкушение, и у них не останется вопросов или сомнений. Ещё яснее св. Августин подтверждает свою точку зрения такими словами: «Приготовляйте не глотки ваши, но сердца: ибо для этого нам заповедана Вечеря. Вот, мы веруем в Иисуса Христа - и таким образом принимаем Его верою. Принимая Его, мы знаем, о чём думаем: мы принимаем кусочек хлеба, а насыщаемся в сердце нашем. Итак, насыщает не то, что мы видим, а то, во что мы веруем» (Августин. Проповеди, 112, V (MPL, XXXVIII, 645)). Здесь, как и в предыдущей цитате, св. Августин ограничивает причастие неверующих внешним символом и утверждает, что Иисус Христос даётся только верой. В другом месте св. Августин тоже говорит, что символам причащаются как добрые, так и нечестивые, но исключает неверующих из подлинного причащения плоти Христовой (Августин. Против Фауста-манихея, XIII, 116 (MPL, XLII, 291)). Он не сказал бы этого, если бы разделял ту грубую выдумку, которую хотят приписать ему наши противники.

В другом месте, рассуждая о вкушении плоти Христовой и его плодах, св. Августин заключает: «Тело и Кровь Иисуса Христа суть жизнь для всякого, если то, что принимается видимым образом, вкушается и пьётся духовно» (Августин. Проповеди, 131, I (MPL, XXXVIII, 729)). Так что пусть наши противники, якобы в согласии со св. Августином изображающие неверующих причастниками плоти и крови Иисуса Христа, представят нам видимое тело Христово: ведь св. Августин утверждает, что вся истина Таинства духовна! Из его слов нетрудно понять, что сакраментальное вкушение есть не что иное, как видимое и внешнее вкушение символа, когда неверие закрывает доступ к субстанции. В самом деле, если бы можно было поистине вкушать тело Иисуса Христа, не вкушая его духовно, что означала бы следующая сентенция того же учителя: «Вы не будете есть тело, которое видите, и не будете пить кровь, которую прольют распявшие Меня. Я даю вам Таинство, которое будет животворить вас, будучи понято духовным образом» (Августин. Толк. на Пс 98, 9 (MPL, XXXVII, 1265)). Св. Августин не отрицает, что в Вечере нам даётся то же самое тело, которое было принесено в жертву Иисусом Христом. Но он уточняет способ причащения этому телу: оно животворит нас тайным действием Св. Духа, хотя пребывает в небесной славе.

Я согласен, что этот благой учитель часто говорит о принятии тела Христова неверующими. Но он поясняет свою мысль, добавляя, что это принятие совершается через участие в таинстве (Августин. Трактат о Евангелии от Иоанна, XXVII, 11 (MPL, XXXV, 1621)). Духовное же вкушение не таково, чтобы можно было стяжать благодать Божью, пережёвывая кусок хлеба (Там же, 3 (MPL, 1616)). Но чтобы наши противники не обвинили меня в желании одержать победу путём нагромождения цитат, задам им один вопрос: как быть с тем утверждением св. Августина, что таинства доставляют символизируемое ими лишь избранным? Они не осмелятся отрицать, что хлеб Вечери символизирует тело Иисуса Христа. Отсюда следует, что осуждённые исключены из причастия телу.

У Кирилла есть высказывание, свидетельствующее о таком же понимании этого предмета: «Если в расплавленный воск бросить другой кусок воска, они сольются. Так же и человек, получая плоть и кровь Господа, обязательно соединяется с Ним, чтобы пребывать в Иисусе Христе и чтобы Иисус Христос пребывал в нём» (Кирилл Александрийский. На Евангелие от Иоанна, VI, 57 (кн. IV, c.2) (MPG, LXXIII, 583b)).

Думаю, я достаточно убедительно доказал и объяснил, что люди, не получающие тело Иисуса Христа сакраментальным образом, исключены из подлинного и действительного вкушения. Ибо сущность тела не может быть отделена от его действия. Это не нарушает истинности Божьих обетовании: ведь дождь не перестаёт изливаться с неба оттого, что скалы и камни не принимают влагу внутрь.

35. | Haec cognitio nos facile a carnali etiam adoratione abstrahet, quam perversa temeritate quidam in sacramento erexerunt: quod secum^b subducerent, Si corpus est, et anima igitur et divinitas sunt una cum^c corpore, quae iam divelli non possunt; igitur^d illic adorandus Christus². || Primum, si sua illa quam obtendunt concomitantia³ ipsis negetur, quid facient? ^e || Nam ut maxime absurditatem^f urgeant, si corpus ab anima et divinitate separetur^g, quis tamen sanus et sobrius Christi corpus^h Christum esse sibiⁱ persuadeat? Videntur quidem sibi suis id^k syllogismis pulchre conficere. Verum || quum de corpore et sanguine suo distincte loquatur Christus, modum autem praesentiae non describat: quomodo ex re ambigua certo conficient quod volunt? Quid ergo? nonne || si graviore aliquo sensu eorum conscientias^l exerceri contigerit^m, protinusⁿ cum suis syllogismis^o dissolventur ac^p liquescent? nempe^p ubi certo Dei verbo defici se videbunt, quo uno consistunt animae nostrae quum ad rationem vocantur, et sine quo primo quoque momento labascunt: ubi Apostolorum doctrinam et exempla sibi adversari, se vero solos sibi authores esse cogitabunt^p. Accedent ad tales impulsus et alii non leves stimuli. Quid? an res erat nullius momenti, Deum hac forma adorare ut nihil nobis praescriberetur? 399 An quum de vero Dei cultu ageretur^a, tanta levitate fuerat tentandum de quo nullum usquam verbum legebatur^b? || At si qua decet^c humilitate cogitationes omnes suas^d sub Dei verbo^e continuissent^f, auscultassent certe quod ipse dixit, Accipite, manducate, bibite^g: huicque mandato paruissent, quo accipi sacramentum non adorari iubet. Qui vero^h, ut a Deoⁱ mandatum est, sine adoratione accipiunt, securi sunt se a mandato Dei non deflectere: qua securitate nihil melius est^k quum quid operis instituimus. Habent Apostolorum exemplum, quos non legimus prostratos adorasse, sed, ut erant discumbentes, accepisse et manducasse. Habent Apostolicae Ecclesiae usum, ubi fideles^l non in adoratione sed in fractione panis communicasse, a Luca narratur^m [Act. 2. g. 42]. Habent Apostolicam doctrinam qua Paulus Corinthiorum Ecclesiam instituit, professus se a Domino accepisse quod tradebatⁿ [1. Cor. 11. d. 23].

35. Ces choses nous estans cogneues, elles nous distrairont facilement de l’adoration charnelle, laquelle ancuns par temerité perverse ont mis sus au Sacrement: pource qu’ils faisoyent ainsi leur conte en eux-mesmes: Si le corps y est, aussi par consequent et l’ame et la divinité y sont ensemble avec le corps: car ils n’en peuvent plus estre separez ne divisez. Donc Jesus Christ doit estre là adoré. Premierement, si on leur nie ceste deduction, qu’ils appellent Concomitance, que feront-ils? Car quoy qu’ils alleguent qu’il y auroit grande absurdité de separer l’ame et la divinité d’avec le corps, si est-ce qu’ils ne persuaderont à nul homme de sens rassis, que le corps de Jesus Christ soit Jesus Christ: mesme il leur semble bien que cela s’ensuyt de leurs argumens. Mais puis que Jesus Christ parle distinctement de son corps et de son sang, sans specifier la façon de la presence, que conclurront-ils d’une chose douteuse? Certes s’il advient que leurs consciences soyent agitées par quelque forte tentation, facilement avec leurs syllogismes ils seront estonnez, esperduz et confuz, quand ils se verront ainsi destituez de certaine parolle de Dieu, par laquelle seule noz ames consistent lors qu’elles sont appelées à rendre conte et raison, et sans laquelle en un chacun moment elles trebuschent et sont ruinées, quand ils verront que la doctrine et les exemples des Apostres leur contrarieront, et quand ils se trouveront avoir esté seuls autheurs de leurs fantasies. Avec tels assauts surviendront plusieurs autres aiguillons et remors de conscience. Quoy? estoit-ce une chose de nulle consequence, qu’adorer Dieu en ceste forme sans qu’il nous en fust rien ordonné? Falloit-il par si grande legiereté faire ce dont on n’avoit jamais eu aucune parolle, quand il estoit question du service et de la gloire de Dieu? Mais si en telle humilité qu’il falloit, les forgeurs de tels argumens eussent contenu souz la parolle de Dieu toutes les cogitations de leur sens, ils eussent certes escouté ce qu’il dit, Prenez, mangez, beuvez: et eussent obey à ce commandement, par lequel il commande que le Sacrement soit prins et non pas adoré. Parquoy ceux qui le prennent sans adoration, ainsi qu’il a esté commandé du Seigneur, ils sont asseurez qu’ils ne se destournent point du commandement de Dieu. Laquelle asseurance est la meilleure consolation qui nous pourroit advenir, quand nous entreprenons et encommençons quelque chose. Ils ont l’exemple des Apostres, lesquels nous ne lisons point avoir à genoux adoré le Sacrement: mais comme ils estoyent assiz, l’avoir prins et mangé. Ils ont l’usage de l’Eglise Apostolique, laquelle sainct Luc raconte avoir communiqué, non en l’adoration, mais en la fraction du pain (Act. 2:42). Ils ont la doctrine Apostolique, par laquelle sainct Paul instruit l’Eglise des Corinthiens, apres avoir protesté qu’il avoit pris du Seigneur ce qu’il leur enseignoit (1 Cor. 11:23).

35. This knowledge will also easily dissuade us from the carnal adoration which has been introduced into the sacrament by the perverse temerity of some, who reasoned in this manner: If the body be there, consequently the soul and the Divinity are there together with the body, for they cannot be separated from it; therefore Christ ought to be adored there. In the first place, what will they do, if we refuse to admit what they call concomitance? For, however they may urge the absurdity of separating the soul and the Divinity from the body, what man in his senses can be persuaded that the body of Christ is Christ? They consider it, indeed, as fully demonstrated by their arguments. But as Christ speaks distinctly of his body and blood, without specifying the nature of the presence, how can they establish what they wish by that which is itself doubtful? What then? If their consciences happen to be exercised with any peculiar affliction, will they not, with all their syllogisms, be confounded and overwhelmed; when they shall perceive themselves to be destitute of the certain word of God, which furnishes the only support for our souls when they are called to give an account, and without which they sink in a moment; when they shall reflect that the doctrine and examples of the apostles are against them, and that they are themselves the sole authors of their error? To such reflections will be added other sentiments of compunction, and those by no means inconsiderable. What! was it a thing of no consequence to adore God in this form, without any such thing being enjoined upon us? In a case where the true worship of God was concerned, ought that to have been so lightly undertaken, which not a word in the Scripture could be found to sanction? But if, with becoming humility, they had kept all their thoughts in subjection to the word of God, they would certainly have listened to what Christ said, “Take, eat, drink,” and would have obeyed this command, which enjoins the sacrament 570to be taken, not to be adored. Those who, as the Lord has commanded, receive it without adoration, are assured that they do not deviate from the Divine command; and such an assurance is the best satisfaction we can have in any thing in which we engage. They have the example of the apostles, of whom we read, not that they prostrated themselves in adoration, but that, as they were sitting at the table, they took, and did eat. They have the practice of the apostolic Church, in which Luke states that the communion of believers consisted, not in adoration, but in “the breaking of bread.”¹³¹³ They have the apostolic doctrine with which Paul instructed the Church of the Corinthians, accompanying it with this declaration: “I have received of the Lord that which also I delivered unto you.”¹³¹⁴

35. Absurdity of the adoration of sacramental symbols.

This consideration will easily dissuade us from that carnal adoration which some men have, with perverse temerity, introduced into the sacrament, reasoning thus with themselves: If it is body, then it is also soul and divinity which go along with the body, and cannot be separated from it; and, therefore, Christ must there be adored. First, if we deny their pretended concomitance, what will they do? For, as they chiefly insist on the absurdity of separating the body of Christ from his soul and divinity, what sane and sober man can persuade himself that the body of Christ is Christ? They think that they completely establish this by their syllogisms. But since Christ speaks separately of his body and blood, without describing the mode of his presence, how can they in a doubtful matter arrive at the certainty which they wish? What then? Should their consciences be at any time exercised with some more grievous apprehension, will they forthwith set them free,and dissolve the apprehensions by their syllogisms? In other words, when they see that no certainty is to be obtained from the word of God, in which alone our minds can rest, and without which they go astray the very first moment when they begin to reason, when they see themselves opposed by the doctrine and practice of the apostles, and that they are supported by no authority but their own, how will they feel? To such feelings other sharp stings will be added. What? Was it a matter of little moment to worship God under this form without any express injunction? In a matter relating to the true worship of God, were we thus lightly to act without one word of Scripture? Had all their thoughts been kept in due subjection to the word of God, they certainly would have listened to what he himself has said, “Take, eat, and drink,” and obeyed the command by which he enjoins us to receive the sacrament, not worship it. Those who receive, without adoration, as commanded by God, are secure that they deviate not from the command. In commencing any work, nothing is better than this security. They have the example of the apostles, of whom we read not that they prostrated themselves and worshipped, but that they sat down, took and ate. They have the practice of the apostolic Church, where, as Luke relates, believers communicated not in adoration, but in the breaking of bread (Acts 2:42). They have the doctrine of the apostles as taught to the Corinthian Church by Paul, who declares that what he delivered he had received of the Lord (1 Cor. 11:23).

35. Deze kennis zal ons ook gemakkelijk aftrekken van de vleselijke aanbidding, welke sommigen uit verkeerde lichtvaardigheid in het sacrament hebben opgericht, omdat ze zo bij zichzelf redeneerden: indien het lichaam er is, dan zijn er dus ook tezamen met het lichaam de ziel en de Godheid, die niet meer gescheiden kunnen worden; dus moet Christus daar aangebeden worden. In de eerste plaats, wat zullen ze doen, indien hun dat samengaan, dat zij voorwenden, geloochend wordt? Want ook al zouden zij nog zo krachtig beweren, dat het een ongerijmdheid zou zijn, wanneer het lichaam van de ziel en de Godheid gescheiden wordt, welk verstandig en nuchter mens zou zich zelf kunnen wijsmaken, dat het lichaam van Christus Christus is? Zij menen wel, dat ze dat met hun sluitredenen prachtig volbrengen. Maar daar Christus over zijn lichaam en bloed onderscheiden spreekt, maar de wijze der tegenwoordigheid niet beschrijft, hoe zullen ze dan uit een twijfelachtige zaak zeker besluiten hetgeen ze willen? Wat dan? Zullen ze, wanneer het hun overkwam, dat hun consciëntiën door enig meer ernstig gevoelen gekweld werden, niet terstond met hun sluitredenen vergaan en versmelten? Namelijk wanneer ze zullen zien, dat ze verstoken zijn van het zekere Woord Gods, waardoor alleen onze zielen standhouden, wanneer ze tot rekenschap geroepen worden, en zonder hetwelk ze op het eerste ogenblik beginnen te wankelen, wanneer ze zullen bedenken, dat de leer en de voorbeelden der apostelen zich tegen hen verzetten, en dat zij alleen voor zich de auteurs van deze aanbidding zijn. Bij zulke stoten zullen ook nog andere niet lichte prikkels komen. Wat? Zou het een zaak van geen belang zijn God in een gedaante te aanbidden, waarvan ons niets is voorgeschreven ? Of, wanneer het ging over de ware dienst van God, zou men dan met zo grote lichtvaardigheid iets moeten ondernemen, waarover nergens een woord gezegd werd? Maar indien ze met de passende nederigheid al hun gedachten onder Gods Woord gehouden hadden, zouden ze ongetwijfeld geluisterd hebben naar wat Hij zelf gezegd heeft: "neemt, eet, drinkt", en aan dit gebod gehoorzaamd hebben, waarmee Hij beveelt, dat het sacrament genomen en niet dat het aangebeden moet worden. Maar zij, die het sacrament, zoals door God bevolen is, zonder aanbidding aannemen, zijn er zeker van, dat ze van Gods gebod niet afwijken: en, wanneer we enig werk ter hand nemen, is er niets beters dan die zekerheid. Zij hebben het voorbeeld der apostelen, van wie we niet lezen, dat ze ter aarde gevallen zijn en het aangebeden hebben, maar dat ze het zoals ze aan tafel aanzaten, ontvangen en gegeten hebben. Zij hebben het gebruik van de kerk uit de tijd der apostelen, waar, gelijk Lucas verhaalt (Hand. 2:42) de gelovigen niet in aanbidding, maar in breking des broods gemeenschap gehouden hebben. Zij hebben de leer der apostelen, in welke Paulus de kerk der Corinthiërs onderwezen heeft, betuigende, dat hij van de Here ontvangen had, hetgeen hij hun overgaf (1 Cor. 11:23)

35. Dritter Abschnitt: Falsche und richtige Schätzung des Abendmahls (35-42). Der falsche Weg: Die Anbetung der Elemente

Diese Einsicht wird uns auch leicht von der fleischlichen Anbetung abbringen, die manche Leute in verkehrter Unbesonnenheit bei dem Sakrament aufgebracht haben, und zwar, weil sie in ihrem Herzen die Überlegung anstellten: ist das hier der Leib Christi, dann sind also zusammen mit dem Leibe auch seine Seele und seine Gottheit vorhanden, die nicht mehr von ihm getrennt werden können; daher ist Christus im Sakrament anzubeten.

Zunächst: was wollen diese Leute machen, wenn man ihnen ihr „stetes Beieinandersein“ (concomitantia), das sie als Vorwand brauchen, bestreitet? Denn sie mögen noch so scharf darauf dringen, es sei ein Widersinn, wenn man Christi Leib von seiner Seele und Gottheit trennte, so möchte ich doch wissen, welcher gesundsinnige und nüchterne Mensch sich weismachen lassen sollte, Christi Leib sei Christus! Sie meinen zwar, sie brächten das mit ihren Schlußfolgerungen trefflich zuwege. Nun redet aber Christus von seinem Leib und Blut in unterschiedlicher Weise und beschreibt die Art der Gegenwärtigkeit nicht – wie sollen sie nun auf Grund einer unentschiedenen Sache mit Sicherheit beweisen, was sie wollen?

Wieso nun – werden sie nicht etwa, wenn es ihnen einmal zustoßen sollte, daß ihr Gewissen von einem ernsteren Empfinden gequält würde, alsbald mit ihren Schlußfolgerungen zergehen und zerschmelzen? Das wird nämlich dann geschehen, wenn sie sehen, daß ihnen das gewisse Wort Gottes mangelt, kraft dessen allein unsere Seelen standfest sind, wenn sie zur Rechenschaft gerufen werden, und ohne das sie gleich im ersten Augenblick zu wanken beginnen, es wird geschehen, wenn sie bedenken, daß ihnen die Lehre wie auch das Vorbild der Apostel entgegenstehen und daß sie ihre Sache aus sich allein heraus angefangen haben. Zu solchen Anstößen werden dann auch noch andere, nicht geringe Stachel kommen. Wieso – war es denn etwa eine so bedeutungslose Sache, Gott in dieser Gestalt anzubeten, daß uns nichts dergleichen vorgeschrieben ist? Durfte man etwa, wo es sich doch um die wahre Verehrung Gottes handelte, mit solcher Leichtfertigkeit etwas unternehmen, worüber man nirgendwo ein Wort zu lesen bekam? Nein, wenn sie mit der gebührenden Demut alle ihre Gedanken unter dem Worte Gottes gehalten hätten, dann hätten sie unzweifelhaft darauf gehört, was er selber gesagt hat: „Nehmet ... Esset ... Trinket“ – und sie hätten diesem Gebot Gehorsam geleistet, in dem er uns aufgibt, das Sakrament zu empfangen, nicht aber es anzubeten!

Wer aber, wie es von Gott geboten ist, das Sakrament ohne Anbetung nimmt, der ist sicher, daß er von Gottes Anweisung nicht abweicht – und wenn wir uns irgendein Werk vornehmen, so ist nichts besser als solche Sicherheit. Wer so handelt, der hat das Vorbild der Apostel (für sich), von denen wir nicht lesen, daß sie niedergefallen sind und angebetet haben, sondern daß sie, wie sie bei Tische saßen, das Sakrament empfangen und gegessen haben. Er hat die Gepflogenheit der apostolischen Kirche (für sich); denn da haben die Gläubigen, wie Lukas berichtet, nicht in der Anbetung, sondern im Brechen des Brotes Gemeinschaft gehalten (Apg. 2,42). Er hat die apostolische Lehre (für sich), vermöge deren Paulus die Kirche der Korinther unterwiesen hat, wobei er bezeugt: „Ich habe es von dem Herrn empfangen, das ich euch gegeben habe“ (1. Kor. 11,23).

35. Die dwaalleer dat Christus se liggaam in die brood aanwesig is, het spoedig daartoe gelei dat ook sy siel en sy Godheid daarby ingesluit is

Die voorgaande kennis sal ons maklik ook van die vleeslike aanbidding wegtrek wat sommige mense met verwronge onbesonnenheid in die sakrament tot stand gebring het. Hulle bereken dit soos volg: “As Sy liggaam (in die sakrament) aanwesig is, is sy siel en sy Godheid dus ook saam met sy liggaam daarin teenwoordig omdat hulle nie van mekaar 1734 losgemaak kan word nie; gevolglik moet Christus ook daarin aanbid word”.³¹³

Ten eerste: wat sal hulle doen as ontken sou word dat Christus se liggaam, siel en Godheid (in die sakrament) saamgaan³¹⁴ soos hulle voorgee? Want al sou hulle aandring dat dit die grootste ongerymdheid is as Christus se liggaam van sy siel en sy Godheid geskei word, watter mens met gesonde en nugter verstand sou hom nogtans daarvan kon oortuig dat Christus se liggaam Christus is? Hulle indruk is weliswaar dat hulle dit pragtig met hulle sillogismes bewys het. Aangesien Christus egter onderskeidelik van sy liggaam en sy bloed praat, maar nie die aard van sy teenwoordigheid omskryf nie, hoe sal hulle uit ’n twyfelagtige saak met sekerheid kan bewys wat hulle wil?

Hoe dan nou? As dit sou gebeur dat hulle gewetens deur die een of ander gevoel te swaar beproef word, sal hulle dan nie dadelik saam met hulle sillogismes ineenstort en verdwyn nie? Dit sal naamlik gebeur wanneer hulle sien dat hulle deur die seker Woord van God verlaat word waardeur ons siele alleen staande kan bly wanneer hulle tot rekenskap geroep word, en waarsonder hulle ook oombliklik ineenstort. Dit sal gebeur wanneer hulle daaroor dink dat die leer en die voorbeelde van die apostels hulle teenstaan en dat hulle inderdaad alleen die skeppers daarvan is. By sulke opwellings sal daar ook ander ernstige prikkels kom. Waarom dan? Was dit iets van geen belang nie om God in ’n vorm te aanbid waarvan niks vir ons voorgeskryf is nie? Of moes die mens iets met soveel ligsinnigheid aanpak waarvan daar nêrens ’n woord (in die Skrif) gelees kon word nie terwyl dit oor die ware diens aan God handel? Maar as hulle al hulle gedagtes met nederigheid soos dit hulle betaam het, onder God se Woord gehou het, sou hulle beslis geluister het na wat Hy gesê het: “Neem, eet en drink”. Dan sou hulle hierdie gebod gehoorsaam het waarvolgens Hy beveel dat die sakrament geneem en nie aanbid moet word nie. Diegene wat dit volgens God se gebod neem sonder om dit te aanbid, kan verseker wees dat hulle nie van God se gebod afwyk nie - en daar is niks beter as hierdie sekerheid wanneer ons enigiets aanpak nie.

Hulle het ook die voorbeeld van die apostels en ons lees nie dat hulle neergeval en dit aanbid het nie, maar wel dat hulle by die tafel aangesit,³¹⁵ dit geneem en geëet het. Hulle het ook die gebruik van die 1735 apostoliese kerk waar Lukas vertel dat die gelowiges nie in die aanbidding van die brood nie, maar in die breek daarvan gedeel het.³¹⁶ Hulle het die apostoliese leer waarvolgens Paulus die kerk van die Korintiërs onderrig en verklaar het dat hy van die Here ontvang het wat hy aan hulle oorgelewer het.³¹⁷

35.  Знание этих вещей легко уведёт нас от плотского поклонения таинству, на котором иные настаивают в своей безумной дерзости. Эти люди рассуждают так: если в таинстве заключено тело, то вместе с телом заключены также душа и божественность, так как они нераздельны. Следовательно, в таинстве надлежит поклоняться Иисусу Христу.

Прежде всего, что они будут делать, если отказать им в так называемой конкомитанции? (Фома Аквинский. Сумма теологии, III, qu. 76. art. 1-3. Аквинат учит  что когда в таинстве вкушается хлеб, в нём «в силу природного сопутствия (concomitantia) присутствует всё тело (включая кровь, кости, нервы и т.д.).) Ведь как бы ни подчёркивали они абсурдность отделения души и божественности от тела, они не смогут убедить ни одного здравомыслящего человека в том, что тело Иисуса Христа есть Иисус Христос. А им кажется, что это следует из их силлогизмов. Но Иисус Христос говорит о своих теле и крови отдельно, не уточняя способа своего присутствия. Как же они могут выводить следствие из неопределённой посылки? Если их совесть начнёт одолевать какое-нибудь сильное искушение, не запутаются ли они в своих силлогизмах и не впадут ли в соблазн, увидев, что лишены твёрдого слова Божьего? Ибо оно одно поддерживает нашу душу, когда она призвана нечто осознать и осмыслить; а без него душа в любой момент может согрешить и погибнуть. Что будет с ними, когда они увидят, что учение и личный пример апостолов свидетельствуют против них, и обнаружат, что сами выдумали свои фантазии? А вместе с этой растерянностью придут и другие сомнения и угрызения совести. Разве это малозначительный факт - поклоняться Богу в такой форме, которой Он не предписывал нам? Допустимо ли с такой лёгкостью делать то, о чем умалчивает слово Божье, когда речь идёт о богослужении и Божьей славе? Но если бы изобретатели подобных силлогизмов с должным смирением сообразовывали все свои рассуждения со словом Божьим, они несомненно расслышали бы, что оно гласит: «Приимите, ядите, пейте» [Мф 26:26-27]. Тогда они повиновались бы этой заповеди, которая велит нам принимать таинство, а не поклоняться ему.

Поэтому те, кто принимает таинство, не поклоняясь ему (то есть делают так, как предписано Господом), уверены, что ни в чем не отступают от заповеди Божьей. Такая уверенность - наилучшее утешение, которое мы только можем иметь в любом начинании. У нас есть пример апостолов: они не поклонялись таинству, стоя на коленях, а сидя брали и ели его. И есть пример Апостольской Церкви, о которой св. Лука передаёт, что члены её общались не в поклонении, но в преломлении хлеба (Деян 2:42). Наконец, есть апостольское учение, которым св. Павел наставлял коринфскую Церковь, заявив, что принял его от самого Господа (1 Кор 11:23).

36. | Atque haec quidem eo tendunt, ut expendant pii lectores^o quam non tutum sit in rebus tam arduis a simplici Dei verbo ad cerebri nostri somnia evagari^p. || Quae autem superius dicta sunt, omni^q hac in re scrupulo liberare nos debent. Nam ut Christum illic rite apprehendant piae animae, in caelum erigantur necesse est. Quod si hoc sacramenti officium est, mentem hominis infirmam alioqui adiuvare, ut ad percipiendam spiritualium mysteriorum altitudinem sursum assurgat: qui in signo externo detinentur, a recta quaerendi Christi via aberrant. Quid ergo? superstitiosum esse cultum negabimus, quum sese homines coram pane prosternunt ut Christum illic^r adorent? Huic malo proculdubio voluit obviare Nicena Synodus, quum vetuit nos humiliter attentos esse ad proposita symbola¹. Nec alia causa institutum olim fuit ut ante consecrationem populus alta voce admoneretur 400 habere sursum corda¹. || Ipsa quoque Scriptura, praeterquam quod^a Christi ascensionem diligenter nobis enarrat^b, qua corporis sui praesentiam a conspectu nostro consuetudineque subduxit^c: quo nobis omnem de eo carnalem cogitationem excutiat^d, quoties ipsius^e meminit, mentibus sursum erigi iubet^f, et ipsum in caelo quaerere sedentem in Patris dextera^g [Coloss. 3. a. 2^h]. Secundum hanc regulamⁱ erat potius spiritualiter in caelesti gloria^k adorandus, quam excogitandum istud tam periculosum adorationis genus, plenum carnalis crassaeque de Deo^l opinionis. Quare qui sacramenti adorationem excogitarunt, eam non modo^m a seipsis somniarunt citra Scripturam, ubi nulla illiusⁿ mentio ostendi potest (quae tamen^o non fuisset^p praetermissa si Deo accepta foret^q) || sed reclamante scriptura, suae sibi libidinis arbitrio Deum fabricati sunt, derelicto Deo vivente. Quid enim est idololatria, si hoc non est, dona pro datore ipso colere?^r || Ubi dupliciter peccatum est; nam et honor Deo raptus ad creaturam traductus est: et ipse etiam in polluto ac profanato suo beneficio inhonoratus, dum ex sancto eius Sacramento factum est execrabile idolum. Nos e converso, ne in eandem incidamus foveam, aures, oculos, corda, mentes, linguas penitus defigamus in sacra Dei doctrina. Est enim ea Spiritus sancti optimi magistri schola, in qua sic proficitur, ut nihil sit aliunde asciscendum: ignorandum vero libenter quidquid in ea non docetur.

36. Toutes ces choses tendent à ce but, que les Chrestiens advisent bien quel dangier c’est que d’extravaguer en noz fantasies outre la parolle de Dieu quand il est question de choses si hautes et de telle importance. Or ce qui a esté traité jusques à ceste heure, nous doit delivrer de tout scrupule. Car nous avons monstré que l’homme Chrestien, pour bien recevoir Jesus Christ en la Cene, doit eslever son esprit et son ame au ciel. Et de fait, si l’office du Sacrement est d’aider l’entendement de l’homme, qui autrement est infirme, à ce qu’il se puisse eslever pour parvenir à la hautesse des mysteres celestes: ceux qui s’amusent au signe, se fourvoyent du droit chemin de bien chercher Jesus Christ. Qui est-ce donc qui niera que ce ne soit une superstition meschante, que les hommes s’agenouillent devant le pain, pour adorer là Jesus Christ? Il n’y a nulle doute que le Concile de Nice n’ait voulu obvier à un tel inconvenient, defendant aux Chrestiens de s’arrester et ficher leur entendement avec humilité aux signes visibles. Et n’y a point eu autre raison pourquoy on ait institué en l’Eglise ancienne, que le Diacre criast à haute voix et claire au peuple devant la consecration, que chacun eust le cœur en haut. Et mesme l’Escriture, outre ce qu’elle nous expose diligemment l’ascension de nostre Seigneur Jesus, quand elle fait mention de luy, elle nous exhorte d’eslever nos cœurs en haut (Col. 3:1), afin de nous retirer de toute cogitation charnelle. Suyvant donc ceste reigle, il le nous falloit plustost adorer spirituellement en la gloire des cieux, qu’inventer ceste si dangereuse forme d’adoration, procedant d’une resverie lourde et plus que charnelle, que nous concevons de Dieu et de Jesus Christ. Parquoy ceux qui ont controuvé l’adoration du Sacrement, ne l’ont pas seulement songé d’eux-mesmes outre l’Escriture, en laquelle il ne s’en peut trouver un seul mot, ce qui n’eust point esté oublié, si elle eust esté agreable à Dieu: mais aussi pleinement contre l’Escriture ils se sont forgé un dieu nouveau à leur poste, en delaissant le Dieu vivant. Car quelle idolatrie y a-il au monde, si ceste-là ne l’est, d’adorer les dons au lieu du donateur? En quoy mesme on a doublement failly. Car l’honneur a esté ravy à Dieu, pour le transferer à la creature. Et Dieu aussi a esté deshonnoré en ce qu’on a pollu et profané son don et benefice, quand de son sainct Sacrement on a fait une idole execrable. Nous aucontraire, afin que ne tombions en mesme fosse, fichons entierement noz aureilles, noz yeux, noz cœurs, noz pensées, noz langues en la tressacrée doctrine de Dieu. Car elle est l’escole du sainct Esprit tresbon maistre: en laquelle on profite tellement, qu’il n’est mestier d’y rien adjouster d’ailleurs, et est à ignorer volontiers tout ce qu’en icelle n’est point enseigné.

36. All these things lead the pious reader to consider how unsafe it is, in matters of such importance, to leave the pure word of God for the reveries of our own brains. The remarks which have already been made, ought to relieve our minds from every difficulty on this subject. For, in order to a due reception of Christ in the sacrament, it is necessary for pious souls to be elevated to heaven. If it be the design of the sacrament to assist the mind of man, which is otherwise weak, that it may be enabled to rise to discover the sublimity of spiritual mysteries,—those who confine themselves to the external sign, wander from the right way of seeking Christ. What, then, shall we deny it to be a superstitious worship, when men prostrate themselves before a piece of bread, to adore Christ in it? There is no doubt that the Council of Nice intended to guard against this evil, when it prohibited Christians from having their attention humbly fixed on the visible signs. And this was the only reason for that custom in the ancient Church, that, before the consecration, one of the deacons should, with an audible voice, admonish the people to have their hearts above. The Scripture itself, also, in addition to the particular account which it gives us of the ascension of Christ, by which he removed his corporeal presence from the view and society of men, in order to divest us of every carnal idea respecting him, whenever it mentions him, calls us to lift our minds upwards, and to seek for him seated “at the right hand of God.”¹³¹⁵ According to this rule, it was our duty to adore him spiritually in the glory of heaven, rather than to invent such a dangerous kind of adoration, involving such gross and carnal conceptions of God. Wherefore, those who have invented the adoration of the sacrament, have not only dreamed it of themselves, without the sanction of the Scripture, in which not the least mention 571of it can be found, though, if it had been agreeable to God, it would not have been omitted; but even in direct opposition to the Scripture, forsaking the living God, they have fabricated a new deity, according to their own wayward inclinations. For what is idolatry, if it be not to worship the gifts instead of the giver himself? In which they have fallen into a double sin; for the honour has been taken away from God, to be transferred to the creature; and God himself has also been dishonoured by the pollution and profanation of his gift, when his holy sacrament has been made an execrable idol. Let us, on the contrary, lest we fall into the same danger, fix our ears, our eyes, our minds, and our tongues, entirely on the sacred doctrine of God. For that is the school of the Holy Spirit, the best of all teachers; whose instructions require nothing to be added from any other quarter, and omit nothing of which we ought not to be willing to remain in ignorance.

36. This adoration condemned. I. By Christ himself. II. By the Council of Nice. III. By ancient custom. IV. By Scripture. This adoration is mere idolatry.

The object of these remarks is to lead pious readers to reflect how dangerous it is in matters of such difficulty to wander from the simple word of God to the dreams of our own brain. What has been said above should free us from all scruple in this matter. That the pious soul may duly apprehend Christ in the sacrament, it must rise to heaven. But if the office of the sacrament is to aid the infirmity of the human mind, assisting it in rising upwards, so as to perceive the height of spiritual mysteries, those who stop short at the594external sign stray from the right path of seeking Christ. What then? Can we deny that the worship is superstitious when men prostrate themselves before bread that they may therein worship Christ? The Council of Nice undoubtedly intended to meet this evil when it forbade us to give humble heed to the visible signs. And for no other reason was it formerly the custom, previous to consecration, to call aloud upon the people to raise their hearts, sursum corda. Scripture itself, also, besides carefully narrating the ascension of Christ, by which he withdrew his bodily presence from our eye and company, that it might make us abandon all carnal thoughts of him, whenever it makes mention of him, enjoins us to raise our minds upwards and seek him in heaven, seated at the right hand of the Father (Col. 3:2). According to this rule, we should rather have adored him spiritually in the heavenly glory, than devised that perilous species of adoration replete with gross and carnal ideas of God. Those, therefore, who devised the adoration of the sacrament, not only dreamed it of themselves, without any authority from Scripture, where no mention of it can be shown (it would not have been omitted, had it been agreeable to God); but, disregarding Scripture, forsook the living God, and fabricated a god for themselves, after the lust of their own hearts. For what is idolatry if it is not to worship the gifts instead of the giver? Here the sin is twofold. The honour robbed from God is transferred to the creature, and God, moreover, is dishonoured by the pollution and profanation of his own goodness, while his holy sacrament is converted into an execrable idol. Let us, on the contrary, that we may not fall into the same pit, wholly confine our eyes, ears, hearts, minds, and tongues, to the sacred doctrine of God. For this is the school of the Holy Spirit, that best of masters, in which such progress is made,that while nothing is to be acquired anywhere else, we must willingly be ignorant of whatever is not there taught.

36. En dit alles strekt daartoe, dat de vrome lezers zouden overwegen, hoe gevaarlijk het is in zo moeilijke zaken van het eenvoudige Woord Gods naar de dromen onzer hersenen af te dwalen. En hetgeen boven gezegd is, moet ons in deze zaak van alle bezwaren bevrijden. Want opdat vrome zielen Christus in het Avondmaal naar behoren mogen aangrijpen, moeten ze in de hemel opgeheven worden. Indien dit de taak van het sacrament is, dat het 's mensen zwakke verstand helpt om op te klimmen tot het begrijpen van de hoogte der geestelijke verborgenheden, dan dwalen zij, die blijven hangen aan het uiterlijke teken, van de rechte weg om Christus te zoeken af. Wat dan? Zullen wij loochenen, dat het een superstitieuze dienst is, wanneer de mensen zich voor het brood nederwerpen, om Christus daar te aanbidden? Het concilie van Nicaea heeft ongetwijfeld dit kwaad willen tegengaan, toen het ons verbood ootmoedig onze aandacht te schenken aan de voorgestelde tekenen. En om geen andere reden is oudtijds ingesteld, dat het volk voor de consecratie met luide stem er toe vermaand werd de harten opwaarts te heffen. Ook de Schrift verhaalt ons niet alleen naarstig Christus' hemelvaart, waardoor Hij de tegenwoordigheid van zijn lichaam aan onze blik en onze omgang onttrokken heeft, maar om elke vleselijke gedachte aan Hem te verdrijven, beveelt ze ons ook, telkens als ze melding van Hem maakt, onze harten omhoog te heffen en Hem in de hemel te zoeken, zittende ter rechterhand des Vaders (Col. 3:1) Naar deze regel had men Hem veeleer geestelijk in de hemelse heerlijkheid moeten aanbidden, dan die zo gevaarlijke soort van aanbidding te verzinnen, die vol is van vleselijke en grove opvatting aangaande God. Daarom hebben zij, die de aanbidding van het sacrament hebben uitgedacht, die niet alleen uit zichzelf verzonnen zonder de Schrift, in welke geen enkele vermelding ervan kan worden aangetoond (die echter niet weggelaten zou zijn, wanneer ze Gode aangenaam geweest zou zijn), maar ze hebben ook tegen de Schrift in, naar goeddunken van hun eigen lust een God gefabriceerd, en de levende God verlaten. Want wat is afgodendienst, wanneer dit het niet is, de gaven te eren in plaats van de gever zelf. Daarin is dubbel gezondigd. Want de eer is Gode ontroofd en op het schepsel overgebracht, en Hijzelf is ook onteerd in zijn bezoedelde en ontheiligde weldaad, doordat van zijn heilig sacrament een verfoeilijke afgod gemaakt is. Laat ons daarentegen, opdat we niet in dezelfde kuil vallen, onze oren, ogen, harten, verstanden en tongen geheel en al hechten aan Gods heilige leer. Want zij is de school van de Heilige Geest, de beste Leermeester, in welke men zo vordert, dat men niets van elders behoeft te halen, en dat men gaarne onwetende blijft van hetgeen in haar niet onderwezen wordt.

36.

Diese Ausführungen haben nun den Zweck, daß der fromme Leser erwägen möge, wie gefährlich es ist, in so schwierigen Dingen von Gottes einfältigem Worte (abzugehen und) nach den Träumereien unseres Hirns umherzulaufen. Und was oben dargelegt wurde, das muß uns hierbei von jeglichem Bedenken freimachen. Denn 979 damit die frommen Seelen Christus im Abendmahl recht ergreifen, müssen sie zum Himmel emporgerichtet werden. Ist es doch das Amt dieses Sakraments, dem Verstand des Menschen, der sonst schwach ist, Hilfe zu bieten, damit er emporsteigt, um die Höhe der geistlichen Geheimnisse zu begreifen; wenn es aber so ist, dann irren die, welche bei dem äußeren Zeichen stehenbleiben, von dem rechten Wege, Christus zu suchen, ab. Wieso – wollen wir etwa leugnen, daß es eine abergläubische Verehrung ist, wenn sich Menschen vor dem Brote niederwerfen, um Christus darin anzubeten? Diesem falschen Tun hat unzweifelhaft die Synode von Nicäa entgegentreten wollen, als sie verbot, daß wir den uns vorgelegten Merkzeichen in Demut unsere Andacht zuwendeten. Und keine andere Ursache lag auch für die in alter Zeit bestehende Ordnung vor, daß das Volk vor der Weihe (Konsekration) mit lauter Stimme dazu ermahnt wurde, das Herz aufwärts zu richten (sursum corda!). Und auch die Schrift selber berichtet uns einerseits mit Fleiß von Christi Himmelfahrt, durch die er die Gegenwärtigkeit seines Leibes unserem Blick und dem Verkehr mit uns entzogen hat, außerdem aber will sie uns alles fleischliche Denken über ihn austreiben und gebietet deshalb allemal, wenn sie seiner Erwähnung tut, unseren Sinnen, sich nach oben zu richten und ihn im Himmel zu suchen, wo er zur Rechten des Vaters sitzt (Kol. 3,2). Nach dieser Regel hätte man ihn vielmehr geistlich in der himmlischen Herrlichkeit anbeten sollen, als sich diese so gefährliche Art von Anbetung auszudenken, die von einer fleischlichen, groben Meinung über Gott erfüllt ist.

Daher haben die, welche sich diese Anbetung des Sakraments ausgedacht haben, sie nicht nur aus sich selbst heraus erträumt, ohne die Schrift, in der sich keine Erwähnung derselben nachweisen läßt – und wenn dergleichen Gott wohlgefällig wäre, so wäre es doch nicht ausgelassen worden! –, nein, sie haben sich auch gegen den Widerspruch der Schrift nach ihrem eigenen willkürlichen Gutdünken einen Gott zurechtgemacht und dabei den lebendigen Gott verlassen. Denn was ist Abgötterei, wenn nicht dies, daß man die Gaben statt des Gebers selbst verehrt? Man hat sich also hier in zwiefacher Weise vergangen: einerseits hat man Gott die Ehre geraubt und sie auf die Kreatur übertragen, und andererseits hat man auch seine Wohltat befleckt und entheiligt und ihn dadurch entehrt, indem man aus seinem heiligen Sakrament einen widerlichen Abgott gemacht hat. Wir wollen demgegenüber, um nicht in die nämliche Fallgrube zu stürzen, unsere Augen, Ohren, Herzen, Sinne und Zungen voll und ganz an Gottes heilige Lehre geheftet sein lassen. Denn sie ist die Schule des besten Lehrmeisters, des Heiligen Geistes, in welcher man dergestalt Fortschritte macht, daß man von anderswoher nichts herbeizuholen braucht und mit Freuden nicht weiß, was in ihr nicht gelehrt wird.

36. Die aanbidding van die tekens van die sakrament is nie alleen volgens Skrifgetuienis nie maar ook volgens ander bronne louter afgodery

En al hierdie redenasies het die strekking dat godvrugtige lesers moet nadink oor hoeveel gevaar daaraan verbonde is om in sulke verhewe sake van die eenvoudige Woord van God af te wyk na drome van ons eie. Wat egter tevore gesê is, behoort ons van alle twyfel oor hierdie onderwerp te vrywaar. Godvrugtige gemoedere moet trouens noodwendig na die hemel opgehef word om Christus daar na behore te ontvang. Maar as die taak van hierdie sakrament is om die swak verstand van die mens enigsins by te staan om die hoogte in te styg en die hoogte van die geestelike geheimenisse te begryp, dwaal diegene wat deur die uitwendige teken in beslag geneem word, van die regte pad om Christus te soek af weg.

Waarom dan so? Sal ons nie sê dat dit bygelowige diens is wanneer mense hulle voor die brood neerwerp om Christus daar te aanbid nie? Die sinode van Nicéa se bedoeling was ongetwyfeld om hierdie euwel teen te gaan toe dit ons verbied het om in nederigheid op die tekens wat daarin aan ons voorgehou word, ag te slaan.³¹⁸ Dit is ook die rede waarom dit eertyds ’n instelling was dat die kerkvolk voor die heiliging met ’n luide stem vermaan moes word om hulle harte na bo te verhef.³¹⁹ Benewens die feit dat die Skrif die hemelvaart van Christus noukeurig vir ons vertel, waardeur Hy die teenwoordigheid van sy liggaam en die samesyn daarmee uit ons gesigsveld weggeneem het, en ten einde alle vleeslike gedagtes van ons af te skud so dikwels as wat ons Hom in herinnering roep, gebied Hy ons om in ons verstand na bo verhef te 1736 word en Hom in die hemel te soek waar Hy aan die regterhand van sy Vader sit.³²⁰ Volgens hierdie reël moes die mense Hom eerder geestelik in hemelse heerlikheid aanbid as om so ’n bedenklike soort aanbidding uit te dink wat vol vleeslike en growwe opvattings oor God is. Die mense wat daarom die aanbidding van die sakrament uitgedink het, het dit nie alleen sonder die Skrif waarin geen vermelding daarvan aangetoon kan word en wat nogtans nie agterweë sou gebly het as dit God wel behaag het nie, vir hulleself ingebeeld nie. Ofskoon die Skrif sy stem daarteen verhef, het hulle ook na willekeur ’n god gesmee en die lewende God verlaat. As om die gawes in plaas van die Gewer daarvan te dien, nie afgodery is nie, wat is dan afgodery? Daarin is daar ’n dubbele sonde want God se eer is enersyds van Hom weggeruk en op ’n skepsel oorgedra;³²¹ en andersyds is Hy self ook onteer toe hulle sy weldaad besoedel en ontheilig het en van sy heilige sakrament ’n afstootlike afgod gemaak is. Om nie in dieselfde vanggat te val nie, moet ons daarenteen ons ore, oë, harte, verstand en tonge ten voile op die heilige leer van God toespits. Dit is trouens die skool van die Heilige Gees wat die beste Leermeester is. Daarin maak ons so vordering dat ons niks van elders hoef te kry nie, en dat ons met graagte onkundig moet bly oor alles wat nie daarin geleer word nie.

36.  Всё это в конечном счёте побуждает христиан задуматься о том, насколько опасно блуждать в наших собственных фантазиях в отрыве от слова Божьего, когда речь идёт о столь возвышенных и важных вещах. Но сказанное до сих пор должно освободить нас от сомнений. Мы показали, что если христианин хочет должным образом стяжать Иисуса Христа в Вечере, то ему надлежит вознести разум и душу к Небу. В самом деле: коль скоро назначение таинства - укрепить немощный разум человека, дабы он мог подняться к высотам небесных тайн, то довольствующиеся внешним символом уклоняются от прямого пути, на котором следует искать Иисуса Христа. Кто же станет отрицать, что преклонять колена перед хлебом, поклоняясь в нём Иисусу Христу, значит предаться злостному суеверию? Нет никаких сомнений в том, что Никейский собор имел целью устранить подобное зло, когда запретил христианам сосредоточиваться смиренными помыслами на видимых знаках (Никейский собор (325), с. 20 (Hefele-Leclercq. Op. cit., v. 1, p. 618 s.) Этот канон, на который, по-видимому, ссылается Кальвин, просто предписывает (без какого-либо указания на евхаристию) молиться стоя, и то лишь по воскресеньям.).

Установление древней Церкви, предписывающее диакону громко и ясно взывать к народу перед освящением даров, также имеет целью помочь каждому христианину обратиться сердцем к видимым вещам. И Писание не только подробно изображает вознесение Господа нашего Иисуса, но и при всяком упоминании о Нём побуждает нас помышлять о горнем, дабы отвлечь нас от любых плотских помыслов (Кол 3:1-2). Следуя этому правилу, скорее надлежало бы духовным образом поклоняться Христу в небесной славе, чем изобретать столь опасную форму поклонения, берущую начало в грубой и более чем плотской фантазии о Боге и об Иисусе Христе.

Поэтому те, кто выдумал поклоняться таинству, не только измыслили это от себя, помимо Писания, где об этом не сказано ни слова (что не было бы упущено, если бы такое поклонение было угодно Богу). Они также вопреки Писанию в целом создали себе нового бога по собственному усмотрению, покинув Живого Бога. Ибо что есть поклонение дарам вместо Дарителя, как не идолопоклонство? В этом они дважды согрешили против Бога. Во-первых, они отняли честь у Бога, перенеся её на тварь. А во-вторых, нанесли Богу бесчестье тем, что запятнали и осквернили Его дар и благодеяние, превратив его священное таинство в омерзительный идол. Мы же остерегаемся упасть в ту же яму и поэтому всецело сосредоточиваем наш слух, зрение, сердце, помыслы и язык на пресвятом Божьем учении. Оно является для нас школой Святого Духа - превосходнейшего Учителя. Будучи наставлены в ней, мы не нуждаемся в дополнительных наставлениях. А всё то, что не содержится в этом учении, должно быть добровольно нами отвергнуто.

37. | Iam vero (ut superstitio rectos fines semel egressa, nullum peccandi finem facit) longe ulterius prolapsi sunt; ritus enim excogitarunt a Coenae institutione prorsus extraneos: in hoc tantum ut divinis honoribus signum afficerent. Christo, inquiunt, 401 hanc venerationem deferimus¹. Primum, si in Coena hoc fieret, dicerem adorationem eam demum^a esse legitimam quae non in signo residet, sed ad Christum in caelo sedentem dirigitur. Nunc vero quo praetextu se Christum in illo pane honorare iactant, quum nullam habeant huius rei promissionem? Consecrant hostiam, ut vocant, quam circunferant in pompa: quam spectandam, colendam, invocandam solenni spectaculo exhibeant. Quaero qua virtute putent esse rite consecratam; nempe verba illa proferent, Hoc est corpus meum. Ego vero contra obiiciam, simul dictum esse, Accipite et manducate. Neque id de nihilo faciam; quum enim praecepto annexa sit promissio, dico hanc sub illo ita inclusam, ut separata fiat omnino nulla. Id simili exemplo fiet clarius. Mandatum dedit Deus quum diceret, Invoca me; promissionem addidit, Exaudiam te [Psal. 50. c. 15]. Siquis invocato Petro aut Paulo, hac promissione glorietur, nonne omnes clamabunt eum perperam facere^b? Et quid aliud, quaeso, faciunt qui omisso mandato de manducatione, mutilam promissionem abripiunt, Hoc est corpus meum, ut ea in alienos a Christi institutione ritus abutantur? Meminerimus ergo hanc promissionem iis esse datam, qui mandatum cum ea coniunctum observant: eos autem omni verbo destitui, qui Sacramentum alio transferunt. || Antea^c disseruimus quomodo nostrae apud Deum fidei serviat sacrae Coenae mysterium^{d 2}. Quando autem tantam hic^e suae bonitatis largitatem, quantam prius enarravimus, non solum^f nobis in memoriam Dominus revocat, sed quasi de manu in manum profert^g et ad eam agnoscendam nos excitat: simul admonet ne tam effusae beneficentiae^h ingrati simus: quin potius eam quibus par est laudibus praedicemus, et gratiarum actione celebremus. Itaque quum sacramenti ipsius institutum Apostolis traderet, ut id in sui memoriam facerent docuit [Luc. 22. b. 19]. Quod Paulus interpretatur, Mortem Domini nuntiare [1. Cor. 11. f. 26]. Id autem estⁱ publice atque uno simul omnes ore palam fateri, totam vitae ac salutis fiduciam in morte Domini positam nobis esse: ut nostra illum confessione glorificemus, et alios nostro exemplo ad dandam illi gloriam exhortemur. Hic apparet rursum quo sacramenti 402 scopus spectet: nempe ut nos in mortis Christi memoria exerceat. Quod enim iubemur mortem Domini annuntiare, donec ad iudicandum veniat, non aliud est nisi ut oris confessione praedicemus quod fides nostra in Sacramento agnovit: mortem scilicet Christi nostram esse vitam. Hic secundus est^a Sacramenti usus, qui ad externam confessionem attinet.

37. Or comme la superstition apres avoir une fois outrepassé les limites n’a nulle fin, on s’est esgaré encore plus loin. Car on a forgé des façons et ceremonies qui ne convenoyent nullement à l’institution de la Cene, afin seulement d’honnorer le signe comme Dieu. Quand nons remonstrons cela à noz adversaires, ils disent que c’est à Jesus Christ qu’ils font cest honneur. Premierement, si cela se faisoit en la Cene, encore diroye-je que la vraye adoration ne se doit point adresser au signe, mais à Jesus Christ estant au ciel. Maintenant, puis que hors la Cene ils font leur fatras, quelles couleurs ont-ils, de dire qu’ils honnorent Jesus Christ dedans le pain, veu qu’ils n’ont nulle promesse pour eux? Ils consacrent leur hostie pour la porter en procession, pour la monstrer en pompe, pour la tenir pendue au ciboire, afin qu’on l’adore et qu’on l’invoque. Je leur demande en quelle vertu ils pensent qu’elle soit consacrée. Ils m’allegueront ceste parolle, Cecy est mon corps. Je leur repliqueray qu’il est quant et quant dit, Prenez et mangez: et auray bonne raison de ce faire. Car puis que la promesse est conjointe avec le commandement, je dy qu’elle est tellement enclose sous iceluy, que si on les separe elle est nulle. Cela s’entendra plus aisément par un exemple semblable. Nostre Seigneur nous a donné un commandement, en disant, Invoque moy: il a quant et quant adjousté la promesse, en disant, Je t’exauceray (Ps. 50:15). Si quelcun en invoquant sainct Pierre ou sainct Paul, se glorifioit de ceste promesse, chacun ne diroit-it point qu’il seroit fol et enragé? Or, je vous prie, que font autre chose ceux qui retrenchent ceste promesse de la Cene, où il est dit, Voicy mon corps, d’avec le commandement qui est annexé avec, pour user de façons de faire toutes estranges de l’institution de Christ? Qu’il nous souvienne donc que ceste promesse est donnée à ceux qui font et observent ce que Jesus Christ leur commande là: au contraire, que ceux qui transferent le commandement à autre usage, sont destituez de toute parolle de Dieu. Jusques icy nous avons traité comment ce Sacrement sert à nostre foy devant Dieu. Or puis que nostre Seigneur non seulement nous y reduit en memoire si grande largesse de sa bonté, mais nous la presente quasi de main en main, comme nous avons cy dessus declairé, et nous advertist de la recognoistre: pareillement il nous admonneste que ne soyons ingrats à une telle benignité qu’il y desploye: mais que plustost nous la magnifions par telles louanges qu’il est convenable, et la celebrions avec actions de graces. Pourtant quand il donnoit l’institution de ce Sacrement à ses Apostres, il leur commanda de le faire ainsi en la memoire de soy. Ce que sainct Paul interprete, Annoncer la mort du Seigneur (1 Cor. 11:26): c’est que publiquement et tous ensemble, comme d’une bouche, evidemment confessions toute nostre fiance de vie et de salut estre en la mort du Seigneur: afin que par nostre confession nous le glorifions, et par nostre exemple exhortions les autres de lui donner aussi mesme gloire. Icy nous voyons derechef où tend le but du Sacrement: c’est assavoir à nous exercer en la memoire de la mort de Jesus Christ. Car ce qui nous est commandé d’annoncer la mort du Seigneur jusques à ce qu’il viendra au jugement, n’est autre chose sinon que nous declairions par confession de bouche, ce que nostre foy a recognu au Sacrement: c’est assavoir que la mort de Jesus Christ est nostre vie. C’est-cy le second usage de ce Sacrement, qui appartient à la confession exterieure.

37. Now, as superstition, when it has once gone beyond the proper limits, proceeds in sinning without end, they have wandered still further; they have invented ceremonies altogether incompatible with the institution of the sacred supper, for the sole purpose of giving divine honours to the sign. When we remonstrate with them, they reply, that they pay this veneration to Christ. In the first place, if this were done in the supper, I would still say that that is the only legitimate adoration, which terminates not in the sign, but is directed to Christ enthroned in heaven. Now, what pretence have they for alleging that they worship Christ in the bread, when they have no promise of such a thing? They consecrate their host, as they call it, to carry it about in procession, to display it in pomp, and to exhibit it in a box, to be seen, adored, and invoked by the people. I inquire how they consider it to be rightly consecrated. They immediately adduce these words: “This is my body.” I object, that it was said at the same time. “Take and eat.” And I have sufficient reason for this; for when a promise is annexed to a precept, it is so included in the precept, that, separated from it, it ceases to be a promise at all. This shall be further elucidated by a similar example. The Lord gave a command, when he said, “Call upon me;” he added a promise, “I will deliver thee.”¹³¹⁶ If any one should invoke Peter or Paul, and boast of this promise, will not his conduct be universally condemned? And wherein would this differ from the conduct of those who suppress the command to eat, and lay hold of the mutilated promise, “This is my body,” in order to misapply it to ceremonies foreign from the institution of Christ? Let us remember, then, that this promise 572is given to those who observe the commandment connected with it, but that they are entirely unsupported by the word of God, who transfer the sacrament to any other usage. We have already shown how the mystery of the supper promotes our faith before God. But as God here not only recalls to our remembrance the vast exuberance of his goodness, but delivers it, as it were, into our hands, as we have already declared, and excites us to acknowledge it, so he also admonishes us not to be ungrateful for such a profusion of beneficence, but, on the contrary, to magnify it with the praises it deserves, and to celebrate it with thanksgivings. Therefore, when he gave the institution of this sacrament to the apostles, he said to them, “This do in remembrance of me;”¹³¹⁷ which Paul explains to be “showing the Lord’s death;”¹³¹⁸ that is, publicly, and all together, as with one mouth, to confess that all our confidence of life and salvation rests on the death of the Lord; that we may glorify him by our confession, and by our example may exhort others to give him the same glory. Here, again, we see the object to which the sacrament tends, which is, to exercise us in a remembrance of the death of Christ. For the command which we have received, to “show the Lord’s death till he come” to judgment, is no other than to declare, by the confession of our lips, what our faith has acknowledged in the sacrament, that the death of Christ is our life. This is the second use of the sacrament, which relates to external confession.

37. This adoration inconsistent with the nature and institution of the sacrament. Ends for which the sacrament was instituted.

Then, as superstition, when once it has passed the proper bounds, has no end to its errors, men went much farther; for they devised rites altogether alien from the institution of the Supper, and to such a degree that they paid divine honours to the sign. They say that their veneration is paid to Christ. First, if this were done in the Supper, I would say that that adoration only is legitimate which stops not at the sign, but rises to Christ sitting in heaven. Now,under what pretext do they say that they honour Christ in that bread, when they have no promise of this nature? They consecrate the host, as they call it, and carry it about in solemn show, and formally exhibit it to be admired, reverenced, and invoked. I ask by what virtue they think it duly consecrated? They will quote the words, “This is my body.” I, on the contrary, will object, that it was at the same time said, “Take, eat.” Nor will I count the other passage as nothing; for I hold that since the promise is annexed to the command, the former is so included under the latter, that it cannot possibly be separated from it. This will be made clearer by595an example. God gave a command when he said, “Call upon me,” and added a promise, “I will deliver thee” (Psal. 50:15). Should any one invoke Peter or Paul, and found on this promise, will not all exclaim that he does it in error? And what else, pray, do those do who, disregarding the command to eat, fasten on the mutilated promise,“This is my body,” that they may pervert it to rites alien from the institution of Christ? Let us remember, therefore, that this promise has been given to those who observe the command connected with it, and that those who transfer the sacrament to another end have no countenance from the word of God. We formerly showed how the mystery of the sacred Supper contributes to our faith in God. But since the Lord not only reminds us of this great gift of his goodness, as we formerly explained, but passes it, as it were, from hand to hand, and urges us to recognise it, he, at the same time, admonishes us not to be ungrateful for the kindness thus bestowed, but rather to proclaim it with such praise as is meet, and celebrate it with thanksgiving. Accordingly, when he delivered the institution of the sacrament to the apostles, he taught them to do it in remembrance of him, which Paul interprets, “to show forth his death” (1 Cor. 11:26). And this is, that all should publicly and with one mouth confess that all our confidence of life and salvation is placed in our Lord’s death, that we ourselves may glorify him by our confession, and by our example excite others also to give him glory. Here, again, we see what the aim of the sacrament is—namely, to keep us in remembrance of Christ’s death. When we are ordered to show forth the Lord’s death till he come again, all that is meant is, that we should, with confession of the mouth, proclaim what our faith has recognised in the sacrament—viz. that the death of Christ is our life. This is the second use of the sacrament, and relates to outward confession.

37. Maar evenals de superstitie, wanneer ze eenmaal buiten de juiste grenzen getreden is, geen einde maakt aan het zondigen, zo zijn ze nog verder afgegleden. Want ze hebben ceremoniën uitgedacht, die geheel vreemd zijn aan de instelling van het Avondmaal: en dat alleen om aan het teken Goddelijke eer te bewijzen. Aan Christus, zeggen zij, brengen wij deze verering. In de eerste plaats, indien dit bij het Avondmaal gebeurde, zou ik zeggen, dat eerst die aanbidding wettig zou zijn, die niet aan het teken blijft hangen, maar zich richt op Christus, die in de hemel zit. Maar onder welk voorwendsel zullen ze nu zeggen, dat ze Christus in dat brood eren, daar ze aangaande die zaak geen enkele belofte hebben? Zij consecreren een hostie, zoals zij die noemen, om die in processie rond te dragen en om die in het openbaar ten toon te stellen om gezien, geëerd en aangeroepen te worden. Ik vraag door welke kracht ze menen, dat die hostie behoorlijk geconsecreerd is. Wel, ze zullen die woorden te voorschijn halen: "Dit is mijn lichaam". Maar ik zal daartegen inbrengen, dat tegelijkertijd gezegd is: "Neemt en en eet." En dat zal ik niet doen zonder grond. Want daar de belofte aan het gebod verbonden is, zeg ik, dat ze daarin zo ingesloten is, dat ze, wanneer ze ervan gescheiden wordt, geheel en al te niet gaat. Dit zal door een gelijk voorbeeld duidelijker worden. God heeft een gebod gegeven, toen Hij zeide: "Roep Mij aan"; Hij heeft er een belofte aan toegevoegd: "en Ik zal u verhoren." Indien nu iemand Petrus of Paulus aanriep, en zou roemen op deze belofte, zouden dan allen niet roepen, dat hij verkeerd doet? En wat anders, vraag ik u, doen zij, die met terzijdelating van het gebod aangaande het eten, de daardoor verminkte belofte aangrijpen: "Dit is mijn lichaam", om die te misbruiken tot ceremoniën, die vreemd zijn aan de instelling van Christus! Laat ons dus bedenken, dat deze belofte aan hen gegeven is, die het met haar verbonden gebod in acht nemen; maar dat van elk woord verstoken worden degenen, die het sacrament elders heen overbrengen. Tevoren hebben wij uiteengezet, hoe het sacrament van het heilig Avondmaal onze trouw bij God dient. En wanneer de Here door dit sacrament de milddadigheid zijner goedheid, die zo groot is, als wij vroeger hebben uiteengezet, niet alleen ons in de herinnering terugroept, maar haar ook als het ware van hand tot hand overlevert en ons opwekt om haar te erkennen, dan vermaant Hij ons ook, dat wij niet ondankbaar zullen zijn voor zijn zo overvloedige weldadigheid, maar haar veeleer met passende lof verheffen zullen en met dankzegging verheerlijken. Daarom heeft Hij, toen Hij de instelling van het sacrament aan de apostelen gaf, hun geleerd, dat zij het tot zijn gedachtenis zouden doen. Hetgeen Paulus uitlegt als de dood des Heren verkondigen (1 Cor. 11:26) En dit is openlijk en allen gezamenlijk als met één mond belijden, dat ons ganse vertrouwen op het leven en de zaligheid gelegen is in de dood des Heren, om Hem door onze belijdenis te verheerlijken en door ons voorbeeld anderen er toe op te wekken Hem ere toe te brengen. Hier blijkt wederom waartoe het sacrament dient, namelijk om ons te oefenen in de herinnering aan Christus' dood. Want dat ons bevolen wordt de dood des Heren te verkondigen, totdat Hij komt om te oordelen, is niets anders dan dat wij door de belijdenis van onze mond vermelden hetgeen ons geloof in het sacrament bekend heeft, namelijk dat Christus' dood ons leven is. Dit is het tweede gebruik van het sacrament, dat behoort tot de uiterlijke belijdenis.

37.

Aber, wie ja der Aberglaube, wenn er einmal die rechten Grenzen überschritten hat, mit Sündigen kein Ende macht, so ist man noch wesentlich weiter gegangen: man hat sich Gebräuche ausgedacht, die mit der Einsetzung des Abendmahls schlechterdings nichts zu tun haben, und zwar einzig zu dem Zweck, um dem Zeichen göttliche Ehren zu erweisen. Man sagt zwar: wir erweisen doch Christus diese Verehrung. Da antworte ich aber erstens: wenn das wirklich beim Abendmahl geschähe, so würde ich behaupten, daß nur die Anbetung rechtmäßig ist, die nicht bei dem Zeichen stehenbleibt, sondern sich auf Christus richtet, der im Himmel seinen Sitz hat. Unter welchem Vorwand behaupten sie nun aber, in diesem Brote Christus zu ehren, wo sie doch keine Verheißung darüber besitzen? Sie weihen die Hostie, wie sie sie nennen, um sie mit Prunk (in der Prozession) umherzutragen und um sie zum Beschauen, Verehren und Anrufen in öffentlichem Schauspiel auszustellen. Ich frage, vermöge welcher Kraft denn diese Hostie nach ihrer Meinung rechtmäßig geweiht ist. Sie werden dann allerdings die Worte vorbringen: „Das 980 ist mein Leib.“ Demgegenüber aber mache ich den Einwand, daß doch zugleich auch gesagt ist: „Nehmet hin und esset.“ Und das tue ich nicht ohne Sinn; denn die Verheißung ist mit dem Gebot verbunden, und ich behaupte, daß sie dergestalt in das Gebot eingeschlossen ist, daß sie bei ihrer Ablösung davon völlig zu nichts wird. Das wird durch ein ähnliches Beispiel deutlicher werden. Gott gab ein Gebot, als er sprach: „Rufe mich an“, und er fügte die Verheißung hinzu, „so will ich dich erhören“ (Ps. 50,15; Schluß nicht Luthertext). Wenn nun jemand den Petrus oder Paulus anriefe und sich dann dieser Verheißung rühmte – würden dann nicht alle Leute laut erklären, daß er verkehrt handelte? Was tun nun die Menschen anderes, so frage ich, die das Gebot, in dem uns das Essen befohlen wird, beiseite lassen und dann die verstümmelte Verheißung herausreißen: „Das ist mein Leib“, um sie für Gebräuche zu mißbrauchen, die mit Christi Stiftung nichts zu tun haben? Wir wollen also bedenken, daß diese Verheißung solchen gegeben ist, die das mit ihr verbundene Gebot halten, daß aber die, welche von dem Sakrament einen anderen Gebrauch machen, jeglichen Wortes ermangeln.

Der wahre Segen des Abendmahls

Oben haben wir davon gesprochen, in welcher Weise das Geheimnis (Sakrament) des heiligen Abendmahls (1.) unserem Glauben vor Gott dienlich ist. Wenn uns aber der Herr hier den Reichtum seiner Güte in der Fülle, die wir oben dargelegt haben, nicht nur ins Gedächtnis zurückruft, sondern sie gleichsam aus seiner Hand in unsere legt und uns ermuntert, sie zu erkennen, so ermahnt er uns damit zugleich (2.), solcher überströmenden Wohltätigkeit gegenüber nicht undankbar zu sein, sondern sie vielmehr mit dem ihr billig zukommenden Lob zu preisen und mit Danksagung zu verherrlichen. Als er daher den Aposteln die Stiftung dieses Sakraments übergab, da lehrte er sie: „Das tut zu meinem Gedächtnis“ (Luk. 22,19). Und Paulus legt das so aus, sie sollten „des Herrn Tod verkündigen“ (1. Kor. 11,26). Das bedeutet aber, daß wir alle öffentlich und aus einem Munde vor aller Welt bekennen, daß für uns die ganze Zuversicht auf Leben und Seligkeit auf dem Tode des Herrn beruht, damit wir ihn mit unserem Bekenntnis verherrlichen und andere durch unser Beispiel dazu ermuntern, ihm die Ehre zu geben. Hier wird wiederum deutlich, wo der Richtpunkt des Sakraments liegt: es soll uns in dem Gedächtnis des Todes Christi üben. Wenn uns aber Paulus gebietet, „des Herrn Tod zu verkündigen“, „bis daß er“ zum Gericht „kommt“ (1. Kor. 11,26), so bedeutet das nichts anderes, als daß wir mit dem Bekenntnis unseres Mundes aussprechen sollen, was unser Glaube im Sakrament erkannt hat, nämlich daß Christi Tod unser Leben ist. Das ist die zweite Wirkweise (usus) des Sakraments, die sich auf das äußere Bekenntnis bezieht.

37. Die aanbidding van die sakrament stem nie ooreen met die aard en die instelling daarvan nie

En toe hierdie bygeloof nou eenmaal die regte perke oorskry het en nou nog geen einde aan die sonde maak nie, so het dit weldra baie verder verval. Hulle het trouens ritusse wat heeltemal vreemd is aan die instelling van die nagmaal, uitgedink, en dit alleen om die teken (van die nagmaal) met Goddelike eerbewyse te vereer. Hulle sê: “Ons bewys hierdie eer aan Christus”.³²²

Ten eerste, as dit wel in die nagmaal geskied het, sou ek sê dat so ’n aanbidding eers wettig is as dit nie op die teken gevestig is nie, maar gerig is op Christus wat in die hemel sit. Maar onder watter dekmantel spog hulle nou dat hulle Christus in daardie brood eer hoewel hulle geen belofte hiervan het nie? Hulle wy die hostie, ³²³ soos hulle dit noem, om 1737 dit in hulle optog rond te dra en soos in ’n plegtige skouspel ten toon te stel om aanskou, vereer en aangeroep te word. My vraag is deur watter krag hulle meen dat die hostie na behore geheilig is? Hulle voer die volgende woorde aan: “Dit is my liggaam.” Ek sal egter daarteen beswaar maak dat tegelyk gesê is: “Neem en eet”. En ek sal dit ook nie sonder grondige rede doen nie. Aangesien daar trouens ’n belofte aan die gebod geheg is, sê ek dat hierdie belofte so daarby ingesluit is dat dit heeltemal tot niet gaan indien dit daarvan losgemaak word.

Dit sal aan die hand van ’n soortgelyke voorbeeld nog duideliker word. God het ’n gebod gegee toe Hy gesê het: “Roep My aan”. Daarby het Hy ’n belofte gevoeg: “Ek sal jou verhoor”.³²⁴ As iemand Petrus of Paulus aanroep en op hierdie belofte roem, sal almal dan nie skreeu dat hy verkeerd handel nie? Maar, vra ek jou, wat doen diegene anders wat die gebod in verband met die eet daarvan agterweë laat en slegs die verminkte belofte aangryp: “Dit is my liggaam”, om dit te misbruik vir ’n ritus wat vreemd is aan die instelling van Christus? Laat ons dus daaraan gedagtig wees dat hierdie belofte gegee is aan diegene wat die gebod met dit wat daaraan verbonde is, gehoorsaam, maar dat diegene wat die sakrament op iets anders oordra, van elke woord daarvan verstoke is.

Ons het tevore verduidelik hoe die geheimenis van die heilige nagmaal ons geloof voor God dien.³²⁵ Die Here herinner ons nie alleen in die nagmaal aan die groot milddadigheid van sy goedheid waarvan ons reeds tevore vertel het nie, maar Hy stel dit tot ons beskikking asof dit van hand tot hand is, en Hy wek ons op om dit te erken. Terselfdertyd vermaan Hy ons egter om nie vir sulke kwistige weldadigheid ondankbaar te wees nie maar dit eerder met lofprysings waarmee dit hoort, te verkondig en met dankbetuig groot te maak. Toe Hy dus hierdie sakrament ingestel en aan sy apostels oorgelewer het, het Hy hulle geleer om dit tot sy gedagtenis te doen.³²⁶ Paulus vertolk dit as om die dood van die Here te verkondig. ³²⁷ Dit beteken dat ons almal openlik en eenstemmig moet bely dat al ons vertroue op die lewe en ons saligheid in die dood van die Here gevestig is met die doel om Hom deur ons belydenis te verheerlik en deur ons voorbeeld ander mense aan te spoor om Hom te verheerlik.

Hieruit is dit weer eens duidelik waarop die doel van hierdie sakrament gemik is, naamlik om ons in die herinnering aan Christus se dood te oefen. Die feit dat ons gebied word om die dood van die Here te verkondig totdat Hy kom om te oordeel, beteken net dat ons deur die be- 1738 lydenis van ons mond verkondig wat ons geloof in die sakrament leer ken het, naamlik dat Christus se dood ons lewe is. Dit is die tweede toepassing van die sakrament wat betrekking het op die uitwendige belydenis.

37.  Но суеверие, однажды преступив границы, не знает конца. Наши противники впали в ещё большее заблуждение, выдумав обряды и церемонии, абсолютно несообразные Вечери и преследующие лишь одну цель - почтить символ, словно самого Бога. Если мы упрекнём в этом наших противников, они ответят, что почитание воздаётся Иисусу Христу. Но, во-первых, если бы это имело место во время Вечери, я всё равно сказал бы, что истинное поклонение подобает обращать не к символу, но к Иисусу Христу, сущему на Небесах. А так как они предаются этим нелепым затеям помимо Вечери, какие у них основания заявлять, будто они почитают Иисуса Христа, заключённого в хлеб? Ведь у них нет даже никаких обетований на этот счет. Они освящают свои жертвенные дары, чтобы пронести их в процессии, торжественно выставить, подвесить в дароносице - и всё для того, чтобы поклоняться дарам и взывать к ним. Я спрошу своих противников, в силу чего, по их мнению, освящаются дары? Они сошлются на слова: «Сие есть Тело Моё ...» Я же отвечу, что следом сразу же говорится: «Приимите, ядите», - и буду прав. Ибо ввиду того, что обетование сопряжено с заповедью, я утверждаю: оно таким образом заключено в заповеди, что в отрыве от неё утрачивает силу. Это станет понятнее из сходного примера. Так, Господь дал нам заповедь: «призови Меня» и тут же обетование: «Я избавлю тебя» (Пс 49/50:15). Однако если кто-нибудь вздумает сослаться на это обетование, призывая св. Петра или св. Павла, не сочтут ли такого человека безумцем? Но разве не точно так же поступают те, кто отсекает обетование Вечери: «Сие есть Тело Моё ...» - от приданной ему заповеди и прибегает к действиям, совершенно чуждым установлению Христову? Вспомним о том, что это обетование было дано тем, кто соблюдает заповедь Иисуса Христа. И наоборот: люди, произвольно изменяющие способ применения заповеди, отлучаются от слова Божьего.

До сих пор мы говорили о том, каким образом таинство причастия служит исповеданием нашей веры перед Богом. Однако посредством этого таинства Господь не только напоминает нам о преизбытке своей благости, но как бы даёт нам эту благость из рук в руки (о чём было сказано выше), побуждая нас принять её. В то же время Он призывает нас не быть неблагодарными к подобному благоволению, но возвеличить его подобающими хвалами и прославить благодарением. Поэтому Господь, давая установленные таинства, велит апостолам следовать Ему в воспоминание о Себе (Лк 22:19). Св. Павел называет это «возвещать смерть Господню» (1 Кор 11:26). Другими словами, это значит публично и всенародно, как бы едиными устами, исповедовать, что вся наша надежда на жизнь и спасение заключена в смерти Господней, исповедовать, чтобы прославить Его и побудить других людей также воздавать Ему славу. Здесь перед нами опять-таки раскрывается цель таинства: упражнять нас в памятовании о смерти Иисуса Христа. Ибо заповедь возвещать смерть Господню, пока Он не придёт в Судный день, означает наш долг исповедовать устами то, что вера узнаёт в таинстве: что смерть Иисуса Христа есть наша жизнь. Таково второе предназначение Таинства Вечери, касающееся внешнего исповедания.

38. Tertio et exhortationis vice nobis Dominus esse voluit: qua non alia^b vehementius || cum ad puritatem et sanctimoniam vitae, tum vero^c || ad charitatem, pacem, consensum animare nos inflammareque posset^d. Nam sic suum illic corpus nobis Dominus communicat, ut unum prorsus nobiscum fiat, nosque cum illo. Porro, quum nonnisi unum illi corpus sit, cuius nos omnes participes facit, necesse est et nos omnes unum corpus huiusmodi participatione fieri. Quam unitatem repraesentat panis qui in sacramento^e exhibetur, qui velut ex multis granis confectus est, sic inter se^f commixtis^g ne alterum ab altero discernere liceat: in hunc modum et nos tanta animorum consensione coniunctos connexosque esse decet, nequid dissidii aut divisionis intercedat¹. Id Pauli verbis explicari malo: Calix (inquit) benedictionis, cui benedicimus, communicatio est sanguinis Christi: et panis benedictionis quem frangimus, participatio est corporis Christi. Itaque unum corpus sumus omnes, qui de uno pane participamus [1. Co. 10. d. 16]². Praeclare vero in Sacramento profecerimus, si impressa insculptaque animis nostris fuerit haec cogitatio, non posse a nobis quenquam ex fratribus laedi, contemni, reiici, violari^h, aut ullo modo offendi, quin simul in eo Christum laedamus, spernamus, violemus nostris iniuriisⁱ: non posse nos a fratribus dissidere, quin simul a Christo dissideamus: Christum a nobis diligi non posse, quin diligatur in fratribus: qualem corporis nostri curam gerimus, talem fratrum quoque gerendam, qui membra sunt corporis nostri: quomodo nulla corporis nostri pars aliquo doloris sensu tangitur, qui non in alias omnes diffundatur: ita non ferendum esse fratrem malo aliquo affici, cuius non et ipsi compassione tangamur. Quamobrem non 403 abs re Augustinus toties sacramentum hoc appellat charitatis vinculum¹. Quis enim acrior admoveri stimulus poterat ad excitandam mutuam inter nos charitatem, quam dum Christus se ipsum nobis donans, non modo suo nos exemplo, ut alter alteri nos mutuo devoveamus ac tradamus invitat²: sed quatenus se facit omnium communem, nos quoque omnes unum in se ipso esse facit.

38. Tiercement nostre Seigneur a voulu qu’il nous soit pour exhortation: qui est telle, que nulle autre ne nous pourroit de plus grande vehemence inciter et enflamber à charité, paix et union. Car nostre Seigneur ainsi nous communique là son corps, qu’il est entierement fait un avec nous, et nous avec luy. Or puis qu’il n’a qu’un corps, duquel il nous fait tous participans, il faut necessairement que par ceste participation nous soyons faits aussi tous ensemble un corps, laquelle unité nous est representée par le pain qui nous est offert au Sacrement. Car comme il est fait de plusieurs grains de blé, qui y sont tellement meslez et confuz ensemble, qu’on ne pourroit discerner ne separer l’un de l’autre: en ceste maniere nous devons aussi estre par accord de volonté tellement conjoincts et assemblez entre nous, qu’il n’y ait aucune noise ne division. Ce que j’aime mieux estre expliqué par les parolles de sainct Paul: La couppe, dit-il, de benediction laquelle nous benissons, est la communication du sang de Christ: et le pain de benediction que nous rompons, est la participation du corps de Christ (1 Cor. 10:16). Doncnous sommes un mesme corps, nous tous qui participons d’un mesme pain. Nous aurons beaucoup profité au Sacrement, si ceste cognoissance est engravée et imprimée dedans noz cœurs, que nul des freres ne peut estre de nous mesprisé, rejecté, violé, blessé, ou en aucune maniere offensé, que semblablement nous ne blessions, mesprisions, ou offensions en luy Jesus Christ, et le violions par noz injures: que nous ne pouvons avoir discord ne division avec noz freres, que ne discordions et soyons divisez de Jesus Christ: que Jesus Christ ne peut estre aimé de nous, que nous ne l’aimions en nos freres: que telle solicitude et soin que nous avons de nostre propre corps, nous le devons aussi avoir de nos freres, qui sont membres de nostre corps: que comme nulle partie de nostre corps ne peut souffrir aucune douleur que le sentiment n’en soit espandu en toutes les autres: aussi nous ne devons endurer que nostre frere soit affligé de quelque mal, duquel nous ne portions pareillement nostre part par compassion. Et pourtant non sans cause sainct Augustin a si souvent appellé ce Sacrement, Lien de charité. Car quel aiguillon pourroit estre plus aspre et plus piquant à nous inciter d’avoir mutuelle charité entre nous, que quand Jesus Christ, en se donnant à nous, non seulement nous convie et nous monstre par son exemple que nous nous donnions et exposions mutuellement les uns pour les autres, mais d’autant qu’il se fait commun à tous, il nous fait aussi vrayement estre tous un en luy?

38. In the third place, the Lord intended it to serve us as an exhortation, and no other could be better adapted to animate and influence us in the most powerful manner to purity and sanctity of life, as well as to charity, peace, and concord. For there the Lord communicates his body to us in such a manner that he becomes completely one with us, and we become one with him. Now, as he has only one body, of which he makes us all partakers, it follows, of necessity, that, by such participation, we also are all made one body; and this union is represented by the bread which is exhibited in the sacrament. For as it is composed of many grains, mixed together in such a manner that one cannot be separated or distinguished from another,—in the same manner we ought, likewise, to be connected and united together, by such an agreement of minds, as to admit of no dissension or division between us. This I prefer expressing in the language of Paul: “The cup of blessing which we bless, is it not the communion of the blood of Christ? The bread which we break, is it not the communion of the body of Christ? For we, being many, 573are one bread and one body; for we are all partakers of that one bread.”¹³¹⁹ We have derived considerable benefit from the sacrament, if this thought be impressed and engraven upon our minds, that it is impossible for us to wound, despise, reject, injure, or in any way to offend one of our brethren, but we, at the same time, wound, despise, reject, injure, and offend Christ in him; that we have no discord with our brethren without being, at the same time, at variance with Christ; that we cannot love Christ without loving him in our brethren; that such care as we take of our own body, we ought to exercise the same care of our brethren, who are members of our body; that as no part of our body can be in any pain without every other part feeling correspondent sensations, so we ought not to suffer our brother to be afflicted with any calamity without our sympathizing in the same. Wherefore, it is not without reason that Augustine so frequently calls this sacrament “the bond of charity.” For what more powerful stimulus could be employed to excite mutual charity among us, than when Christ, giving himself to us, not only invites us by his example mutually to devote ourselves to the promotion of one another’s welfare, but also, by making himself common to all, makes us all to be one with himself?

38. Ends for which the sacrament was instituted.

Thirdly, The Lord intended it to be a kind of exhortation, than which no other could urge or animate us more strongly, both to purity and holiness of life, and also to charity, peace, and concord. For the Lord there communicates his body so that he may become altogether one with us, and we with him. Moreover, since he has only one body of which he makes us all to be partakers, we must necessarily, by this participation, all become one body. This unity is represented by the bread which is exhibited in the sacrament. As it is composed of many grains, so mingled together, that one cannot be distinguished from another; so ought our minds to be so cordially united, as not to allow of any dissension or division. This I prefer giving in the words of Paul: “The cup of blessing which we bless, is it not the communion of the blood of Christ? The bread which we break, is it not the communion of the body of Christ? For we being many, are one bread and one body, for we are all partakers of that one bread” (1 Cor. 10:15, 16). We shall have profited admirably in the sacrament, if the thought shall have been impressed and engraven on our minds, that none of our brethren is hurt, despised,596rejected, injured, or in any way offended, without our, at the same time, hurting, despising, and injuring Christ; that we cannot have dissension with our brethren, without at the same time dissenting from Christ; that we cannot love Christ without loving our brethren; that the same care we take of our own body we ought to take of that of our brethren, who are members of our body; that as no part of our body suffers pain without extending to the other parts, so every evil which our brother suffers ought to excite our compassion. Wherefore Augustine not inappropriately often terms this sacrament the bond of charity. What stronger stimulus could be employed to excite mutual charity, than when Christ, presenting himself to us, not only invites us by his example to give and devote ourselves mutually to each other, but inasmuch as he makes himself common to all, also makes us all to be one in him.

38. In de derde plaats heeft de Here gewild, dat het ons zou zijn tot een vermaning: en door geen andere zouden wij krachtiger bezield en ontvlamd kunnen worden zowel tot reinheid en heiligheid des levens, alsook tot liefde, vrede en eendracht. Want de Here geeft ons in dit sacrament zo deel aan zijn lichaam, dat het geheel een met ons wordt en wij met zijn lichaam. Verder, daar Hij slechts één lichaam heeft, waarvan Hij ons allen deelgenoten maakt, is het nodig, dat ook wij door zulk een deelachtigheid allen één lichaam worden. En die eenheid stelt het brood ons voor ogen, dat in het sacrament gegeven wordt, en dat uit veel graankorrels gemaakt is, die zo vermengd zijn, dat men de ene niet van de andere kan onderscheiden: op deze wijze moeten ook wij door een zo grote eendrachtigheid van gemoed verenigd en verbonden zijn, dat er geen tweedracht of verdeeldheid tussen ons komt. Dit zie ik liever verklaard door de woorden van Paulus (1 Cor. 10:16) die zegt: "De drinkbeker der dankzegging, die wij zegenen, is de gemeenschap des bloeds van Christus; en het brood der dankzegging, dat wij breken, is de gemeenschap des lichaams van Christus. Zo zijn wij allen één lichaam, dewijl wij ééns brood deelachtig zijn." En wij zullen uitnemend in het sacrament gevorderd zijn, wanneer in onze harten deze gedachte ingedrukt en ingegraveerd is, dat wij niemand van onze broederen kunnen beledigen, minachten, verwerpen, schenden, of op enige wijze kwetsen, zonder dat wij tegelijk in Hem Christus kwetsen, verachten en schenden door onze onrechtvaardige bejegening; dat wij niet met onze broederen onenig kunnen zijn, zonder tegelijk onenig te zijn met Christus; dat wij Christus niet kunnen beminnen, zonder Hem te beminnen in de broederen; dat wij zulk een zorg als we dragen voor ons lichaam, ook moeten dragen voor onze broederen, die leden zijn van ons lichaam, dat we, evenals geen enkel deel van ons lichaam door enig gevoel van smart wordt aangeraakt, zonder dat het zich ook door alle andere delen verspreidt, het zo ook niet mogen dulden, dat een broeder enig kwaad lijdt, zonder dat ook wijzelf door medelijden met hem worden geroerd. Daarom noemt Augustinus niet zonder reden dit sacrament zo dikwijls een band der liefde. Want welke scherpe prikkel kon gebruikt worden om de onderlinge liefde onder ons op te wekken dan deze, dat Christus, zich zelf aan ons schenkende, ons niet alleen door zijn voorbeeld uitnodigt om ons wederkerig aan elkander te wijden en over te geven, maar ook, inzoverre als Hij zich van allen gemeen maakt, maakt, dat wij allen één zijn in Hem.

38.

(3.) Zum dritten soll uns das Abendmahl nach dem Willen des Herrn auch als Ermahnung dienen, und es gibt keine andere, durch die wir kräftiger zur Reinheit und Heiligkeit unseres Lebens wie auch zur Liebe, zum Frieden und zur Eintracht ermuntert und entflammt werden könnten. Denn der Herr gibt uns im Abendmahl dergestalt Anteil an seinem Leibe, daß er mit uns ganz eins wird und wir mit ihm. Wie nun er nur einen Leib hat, dessen er uns alle teilhaftig macht, so müssen auch notwendig wir alle durch solches Teilhaben zu einem Leibe werden. Diese Einheit veranschaulicht das Brot, das uns im Sakrament dargereicht wird: es setzt sich gleichsam aus vielen Körnern zusammen, die unter sich dermaßen vermengt sind, daß man keines mehr von dem anderen unterscheiden kann; auf die gleiche Weise gebührt es sich auch, daß wir in solcher Herzenseintracht verbunden und vereinigt sind, daß keinerlei Zwietracht oder Entzweiung dazwischentritt. Das will ich lieber mit den Worten des Paulus auseinandersetzen; er sagt: „Der gesegnete Kelch, welchen wir segnen, ist der nicht die Gemeinschaft des Blutes Christi? Das Brot, das wir brechen, ist das nicht die Gemeinschaft des Leibes Christi? ... So sind 981 wir viele ein Leib, dieweil wir alle eines Brotes teilhaftig sind“ (1. Kor. 10,16f.). Wir haben aber dann beim Sakrament herrlich viel gelernt, wenn in unseren Herzen der Gedanke festgeprägt und eingegraben ist: wir können keinen unter unseren Brüdern verletzen, verachten, von uns stoßen, schmählich behandeln oder auf irgendeine Weise kränken, ohne daß wir zugleich in ihm Christus mit unseren Ungerechtigkeiten verletzen, verachten und schmählich behandeln, wir können nicht mit unseren Brüdern in Zwietracht leben, ohne zugleich mit Christus in Zwietracht zu sein, wir können Christus nicht lieben, ohne daß wir ihn in unseren Brüdern lieben; die Sorge, die wir um unseren Leib tragen, müssen wir auch an unsere Brüder wenden, die doch Glieder an unserem Leibe sind, und wie kein Stück unseres Leibes von irgendeinem Schmerzempfinden berührt wird, das sich nicht zugleich auf alle anderen übertrüge, so können wir es auch nicht ertragen, daß ein Bruder von irgendeinem Übel befallen wird, das wir nicht auch selbst mit ihm durchlitten. Daher ist es nicht ohne Sinn, daß Augustin dies Sakrament so oft als Band der Liebe bezeichnet. Denn was könnte wohl für ein schärferer Ansporn angewendet werden, um unter uns die gegenseitige Liebe zu erwecken, als daß Christus sich selbst für uns hingibt und uns damit nicht nur durch sein Vorbild dazu auffordert, uns einander zu weihen und hinzugeben, sondern auch, insofern er sich allen gemein macht, dahin wirkt, daß wir alle eins sind in ihm?

38. Die nagmaal is verder ingestel om ons aan te spoor tot ’n rein en heilige lewe

Ten derde was dit ook die Here se wil dat dit vir ons as aansporing moet dien, en geen ander aansporing kon ons heftiger opwek en aanvuur tot sowel reinheid en ’n heilige lewe as liefde, vrede en eensgesindheid nie.³²⁸ Want die Here deel sy liggaam in hierdie sakrament op so ’n wyse met ons dat Hy volkome met ons een word en ons met Hom. Aangesien Hy voorts net een liggaam het waarin Hy ons almal deelgenote maak, moet ons noodwendig almal saam deur so ’n deelagtigheid (in sy liggaam) een liggaam word. Die brood beeld hierdie eenheid uit;³²⁹ dit word in die nagmaal bedien en is saamgestel uit baie korrels en so met mekaar vermeng dat die een nie van die ander onderskei kan word nie. Dit betaam ons om net so in so ’n groot geesteseensgesindheid aan mekaar verbind en verbonde te wees dat daar geen tweedrag of skeiding onder ons mag voorkom nie.³³⁰

Ek wil dit liewer aan die hand van Paulus se woorde verklaar. Hy sê: “Die drinkbeker van danksegging wat ons seën, is die gemeenskap met die bloed van Christus; en die brood van danksegging wat ons breek, is die gemeenskap met die liggaam van Christus. Ons is dus almal saam een liggaam omdat ons almal deel in die een brood”.³³¹ Ons het dus pragtige voordeel uit die sakrament gehaal as hierdie gedagte in ons gemoedere afgedruk en ingegrif is dat ons geeneen van ons broers leed kan aandoen, verag, verstoot, geweld kan aandoen of op enige manier aanstoot kan gee sonder om tegelyk Christus in hom leed aan te doen, Hom te verag, en met ons onregte te skend nie; dat ons nie met ons broers onenig kan wees sonder om tegelyk met Christus onenig te wees nie; dat ons Christus nie kan liefhê sonder om Hom in ons broers lief te hê nie; dat ons net so besorg moet wees oor ons broers se liggame as oor ons s’n omdat hulle ledemate van ons liggaam is; soos geen deel van ons liggaam deur ’n gevoel van pyn geraak word sonder dat dit oor al die an- 1739 der dele daarvan versprei nie, so moet ons nie toelaat dat ’n medebroer deur enige kwaad getref word sonder dat ons uit medelye vir hom ontroer word nie.

Daarom noem Augustinus hierdie sakrament nie sonder rede nie so dikwels die band van liefde. ³³² Watter skerper prikkel kan trouens toegepas word om ons tot wedersydse liefde op te wek as wanneer Christus Homself aan ons gee en ons nie alleen deur sy voorbeeld uitnooi om ons onderling die een aan die ander te wy en oor te gee nie, maar in soverre as wat Hy Hom aan ons almal gemeenskaplik maak, maak Hy ons ook almal saam een in Hom.³³³

38.  В-третьих, Господь пожелал, чтобы это таинство стало для нас как бы призывом, ибо оно сильнее, чем любое другое средство, пробуждает в нас ревностное стремление к любви, миру и единению. В нём Господь сообщает нам своё тело таким образом, что оно всецело становится одним с нами, а мы - одним с ним. Но так как есть лишь одно тело, причастниками которого делает нас Христос, мы обязательно, в силу этого причастия, также должны образовать в совокупности единое тело. Единство этого тела символизирует для нас хлеб, предлагаемый в таинстве. Подобно тому как хлеб состоит из множества пшеничных зёрен, смешанных и слившихся воедино до полной неразличимости и нераздельности, - так и мы должны через согласие воль сопрячься и соединиться таким образом, чтобы не иметь между собой никаких раздоров и разделений. Лучше всего эта мысль выражена у св. Павла: «Чаша благословения, которую благословляем, не есть ли приобщение Крови Христовой? Хлеб, который преломляем, не есть ли приобщение Тела Христова? Один хлеб, и мы многие одно тело; ибо все причащаемся от одного хлеба» (1 Кор 10:16-17).

Мы извлекли как бы большую пользу из таинства, если бы твёрдо помнили в душе: презирая, отвергая, подвергая насилию или оскорбляя любого из братьев, мы неизбежно оскорбляем, презираем и подвергаем насилию Иисуса Христа. Вступая в споры и пререкания с братьями, мы спорим и ссоримся с Иисусом Христом. Любить Иисуса Христа можно только тогда, когда мы любим Его в наших братьях. Такую же заботу и попечение, какие мы проявляем о нашем собственном теле, мы должны иметь и о братьях, как о членах нашего тела. Как страдание одной части нашего тела распространяется на все остальные, так и несчастье, постигшее брата, не может не ощущаться нами (в силу сострадания), словно отчасти наше собственное несчастье. И поэтому св. Августин не без основания столь часто именует это таинство связью любви.

Ибо что сильнее и неотступнее могло бы подвигнуть нас ко взаимной любви, чем пример Иисуса Христа? Отдавая нам Себя, Он не только подвигает ко взаимной самоотдаче, но, сделавшись общим для всех, Он и нас поистине соединяет в Себе в одно.

39. | Hinc autem optime confirmatur quod alibi dixi³, rectam Sacramenti administrationem non absque verbo constare^a. Quaecunque enim ex Coena nobis provenit utilitas, verbum requirit; sive^b in fide confirmandi sumus, sive in confessione exercendi, sive excitandi ad officium, praedicatione^c opus est. Nihil ergo magis praeposterum fieri in Coena potest, quam si vertatur in mutam actionem: quod sub Papae tyrannide factum est. Totam siquidem vim consecrationis a Sacerdotis intentione pendere voluerunt⁴, quasi hoc nihil ad populum pertineret, cui mysterium maxime explicari oportuerat. Inde autem natus est hic error, quod non observabant promissiones illas quibus conficitur consecratio, non ad elementa ipsa, sed ad eos qui recipiunt, destinari. Atqui non panem alloquitur Christus, ut corpus suum fiat: sed discipulos iubet manducare atque illis corporis et sanguinis sui communicationem pollicetur. Nec alium ordinem docet Paulus, quam ut una cum pane et calice promissiones fidelibus offerantur. Ita est sane. Non hic magicam aliquam incantationem imaginari nos decet, ut satis sit verba demurmurasse, quasi ab elementis exaudiantur: sed verba illa vivam praedicationem esse intelligamus, quae auditores aedificet, quae intus penetret in eorum animos, quae cordibus imprimatur ac insideat, quae efficaciam in complemento eius quod promittit exerat. His rationibus clare patet^d, repositionem Sacramenti, quam nonnulli urgent ut aegrotis extra ordinem distribuatur⁵, inutilem esse. Aut enim sine recitatione institutionis 404 Christi accipient, aut minister una cum signo veram mysterii explicationem coniunget. In silentio est abusus ac vitium^a. Si referuntur promissiones et mysterium enarratur, ut cum fructu recipiant qui recepturi sunt, non est quod dubitemus hanc esse veram consecrationem. Quorsum igitur evadet altera, cuius vis ad aegrotos usque non pervenit^b? Sed enim^c qui sic faciunt, habent veteris Ecclesiae exemplum¹. Fateor; verum in re tanta, et in qua non sine magno periculo erratur, nihil tutius est quam ipsam veritatem sequi.

39. Et de là appert tresbien ce que j’ay dit cy dessus, que la vraye administration des Sacremens consiste en la Parolle. Car toute l’utilité qui nous revient de la Cene, requiert que la Parolle y soit quant et quant. S’il est question de nous confermer en foy, ou de nous exercer en la protestation de nostre Chrestienté, ou de nous exhorter à saincte vie, il faut que la Parolle vienne en avant. C’est donc une chose plus que perverse, quand on convertist la Cene en une façon de faire muette et sans predication, comme il en a esté fait sous la tyrannie du Pape. Car ils ont obtenu que toute la consecration dependoit de l’intention du Prestre: comme si cela n’appartenoit rien au peuple, auquel le mystere devoit estre exposé. Or l’erreur est venu de ce qu’on n’a point consideré que les promesses, desquelles la consecration depend, ne s’adressent point aux signes, mais à ceux qui les reçoyvent. Or Jesus Christ ne parle point au pain, pour luy commander qu’il devienne son corps: mais il commande à ses disciples d’en manger, et leur promet que ce leur sera un tesmoignage de la communion de son corps. Et sainct Paul ne nous enseigne point autre ordre, que d’offrir et prononcer les promesses aux fideles, en leur donnant le pain et le calice. Et de fait il est ainsi. Car il ne nous faut point icy imaginer un enchantement ou conjuration de Magitiens, comme s’il suffisoit d’avoir murmuré les parolles sur les creatures insensibles: mais il nous faut entendre que la Parolle, par laquelle les Sacremens sont consacrez, est une predication vive, qui edifie ceux qui l’oyent, qui entre en leurs entendemens, qui soit imprimée en leurs cœurs, et qui leur apporte son efficace en accomplissant ce qu’elle promet. De là aussi il appert que c’est une chose sotte et inutile, de reserver le Sacrement pour le donner aux malades extraordinairement. Car ou ils le recevront sans qu’on leur dise mot ou le ministre, en leur donnant, leur declairera la signification et usage. S’il ne s’y dit mot, c’est un abus et folie. S’il y a declaration du mystere, afin que ceux qui le doyvent recevoir, le reçoyvent en edification et avec fruict, c’est là ou gist la vraye consecration. A quel propos donc tiendra Ion le pain pour Sacrement, quand il aura esté consacré en l’absence de ceux ausquels on le doit distribuer, veu que cela ne leur sert de rien? On m’alleguera qu’on le fait à l’exemple de l’Eglise ancienne. Je le confesse. Mais en chose de si grande consequence, il n’y a rien meilleur ne si seur, que de suyvre la pure verité, veu qu’on n’y peut errer sans grand danger.

39. This furnishes the best confirmation of what I have stated before, that there is no true administration of the sacrament without the word. For whatever advantage accrues to us from the sacred supper requires the word; whether we are to be confirmed in faith, exercised in confession, or excited to duty, there is need of preaching. Nothing more preposterous, therefore, can be done with respect to the supper, than to convert it into a mute action, as we have seen done under the tyranny of the pope. For they have maintained that all the validity of the consecration depends on the intention of the priests, as if it had nothing to do with the people, to whom the mystery ought principally to be explained. They fell into this error, for want of observing that those promises on which the consecration rests, are not directed to the elements themselves, but to the persons who receive them. Christ does not address the bread, to command it to become his body; but enjoins his disciples to eat, and promises them the communication of his body and blood. Nor does Paul teach any other order than that the promises should be offered to believers, together with the bread and the cup. And this is the truth. We are not to imagine any magical incantation, or think it sufficient to have muttered over the words, as if they were heard by the elements; but we are to understand those words, by which 574the elements are consecrated, to be a lively preaching, which edifies the hearers, which penetrates their minds, which is deeply impressed upon their hearts, which exerts its efficacy in the accomplishment of that which it promises. These considerations clearly show that the reservation of the sacrament, insisted upon by many persons, for the purpose of extraordinary distribution to the sick, is perfectly useless. For either they will receive it without any recital of the institution of Christ, or the minister will accompany the sign with a true explication of the mystery. If nothing be said, it is an abuse and corruption. If the promises are repeated and the mystery declared, that those who are about to receive it may communicate with advantage, we have no reason to doubt that this is the true consecration. What end will be answered, then, by the former consecration, which, having been pronounced when the sick persons were not present, is of no avail to them? But it will be alleged, that those who adopt this practice have the example of the ancient Church in their favour. This I confess; but in a matter of such great importance, and in which any error must be highly dangerous, there is nothing so safe as to follow the truth itself.

39. True nature of the sacrament, contrasted with the Popish observance of it.

This most admirably confirms what I elsewhere said—viz. that there cannot be a right administration of the Supper without the word. Any utility which we derive from the Supper requires the word. Whether we are to be confirmed in faith, or exercised in confession, or aroused to duty, there is need of preaching. Nothing, therefore, can be more preposterous than to convert the Supper into a dumb action. This is done under the tyranny of the Pope, the whole effect of consecration being made to depend on the intention of the priest, as if it in no way concerned the people, to whom especially the mystery ought to have been explained. This error has originated from not observing that those promises by which consecration is effected are intended, not for the elements themselves, but for those who receive them. Christ does not address the bread and tell it to become his body, but bids his disciples eat, and promises them the communion of his body and blood. And,according to the arrangement which Paul makes, the promises are to be offered to believers along with the bread and the cup. Thus, indeed, it is. We are not to imagine some magical incantation, and think it sufficient to mutter the words, as if they were heard by the elements; but we are to regard those words as a living sermon, which is to edify the hearers, penetrate their minds, being impressed and seated in their hearts, and exert its efficacy in the fulfilment of that which it promises.For these reasons, it is clear that the setting apart of the sacrament, as some insist, that an extraordinary distribution of it may be made to the sick, is useless. They will either receive it without hearing the words of the institution read, or the minister will conjoin the true explanation of the mystery with the sign. In the silent dispensation, there is abuse and defect. If the promises are narrated, and the mystery is expounded, that those who are to receive may receive with advantage,it cannot be doubted that this is the true consecration. What then becomes of that other consecration, the effect of which reaches even to the sick? But those who do so have the example of the early Church. I confess it; but in so important597a matter, where error is so dangerous, nothing is safer than to follow the truth.

39. En hieruit wordt zeer goed bevestigd wat ik elders gezegd heb, namelijk dat de rechte bediening van het sacrament niet bestaat zonder het woord. Want alle nut, dat uit het Avondmaal voor ons voortkomt, eist het woord; hetzij wij in het geloof versterkt, hetzij in de belijdenis geoefend, hetzij tot onze plicht opgewekt moeten worden, zo is de verkondiging nodig. Men kan dus in het Avondmaal niets verkeerders doen, dan wanneer men het verandert in een stomme handeling, hetgeen onder tirannie van de paus geschied is. Want zij hebben gewild, dat de ganse kracht der consecratie zou hangen aan de aandacht van de priester, alsof dit het volk niets aanging, terwijl juist aan het volk het sacrament behoorde uitgelegd te worden. En daaruit is deze dwaling ontstaan, dat ze niet opmerkten, dat de beloften, door welke de consecratie geschiedt, niet bestemd zijn voor de tekenen zelf, maar voor hen, die ze ontvangen. Christus spreekt niet tot het brood, opdat het zijn lichaam worde; maar Hij beveelt de discipelen het te eten, en belooft hun de gemeenschap zijns lichaams en bloeds. En ook Paulus leert geen andere orde, dan dat te zamen met het brood en de beker de beloften aan de gelovigen moeten aangeboden worden. Ongetwijfeld, zo is het. Wij moeten ons hier niet een of andere magische bezwering verzinnen, zodat het genoeg zou zijn de woorden gepreveld te hebben, alsof ze door de tekenen gehoord werden; maar wij moeten begrijpen, dat die woorden een levende prediking zijn, die de hoorders sticht, en die inwendig tot hun geest doordringt, die in hun harten gedrukt wordt en daar blijft, die haar bracht betoont in de vervulling van hetgeen zij belooft. Hieruit blijkt duidelijk, dat het wegleggen van het sacrament, waarop sommigen aandringen, opdat het buiten de orde aan zieken moge worden uitgereikt, onnuttig is. Want of ze zullen het ontvangen zonder dat de woorden van Christus' instelling herhaald worden, of de dienaar zal aan het teken de ware uitlegging van het sacrament verbinden. Geschiedt de uitreiking onder stilzwijgen, dan is er misbruik en fout. Indien de beloften herhaald worden en het sacrament wordt uitgelegd, opdat zij, die het ontvangen zullen, het met vrucht ontvangen, dan behoeven we niet te betwijfelen, dat dit de ware consecratie is. Waartoe zal dan die andere consecratie dienen, welker kracht de zieken niet bereikt! Ja, maar degenen, die zo handelen, hebben het voorbeeld der oude kerk. Ik erken het; maar in een zo belangrijke zaak, waarin men niet zonder groot gevaar dwaalt, is niets veiliger dan de waarheid zelf te volgen.

39. Das Abendmahl kann nicht ohne das Wort sein

Hierdurch erfährt aber das, was ich anderwärts ausgeführt habe, nämlich daß die rechte Verwaltung des Sakraments nicht ohne das Wort besteht, eine treffliche Bekräftigung. Denn jeglicher Nutzen, der uns aus dem Abendmahl erwächst, erfordert das Wort: ob wir im Glauben gestärkt, im Bekenntnis geübt oder zum Dienst ermuntert werden sollen – immer bedarf es der Predigt! Darum kann beim Abendmahl nichts verkehrteres geschehen, als daß man es in eine stumme Verrichtung umwandelt, wie man das unter der Tyrannei des Papstes getan hat. Nach dem Willen der Papisten soll nämlich die ganze Kraft der Weihe (Konsekration) von dem Vorsatz des Priesters abhängen – als ob das das Volk nichts anginge, wo doch gerade ihm dies Geheimnis hätte ausgelegt werden müssen. Daraus ist dann der Irrtum erwachsen, daß sie nicht darauf achteten, daß jene Verheißungen, auf Grund deren die Weihe geschieht, nicht für die Elemente selbst bestimmt sind, sondern für die, welche sie empfangen. Nun redet aber doch Christus nicht das Brot an, daß es sein Leib werden solle, sondern er gebietet den Jüngern zu essen, und verheißt ihnen das Teilhaben an seinem Leib und Blut. Und auch Paulus lehrt keine andere Ordnung, als daß den Gläubigen zusammen mit Brot und Kelch die Verheißungen dargeboten werden sollen. So ist es ohne Zweifel. Denn wir sollen uns hier nicht irgendeine Zauberbeschwörung ersinnen, so daß es genug wäre, die Worte dahergemurmelt zu haben, als ob sie von den Elementen gehört würden, nein, wir sollen begreifen, daß jene Worte eine lebendige Predigt sind, die die Hörer erbauen, innerlich in ihre Herzen dringen, den Herzen eingeprägt werden und darin haften soll, und die ihre Wirkkraft in der Erfüllung dessen beweisen soll, was sie verheißt.

Aus diesen Erwägungen geht klar hervor, daß das Weglegen des Sakraments, wie es manche verlangen, damit es außerhalb der Ordnung an die Kranken ausgeteilt werden könnte, unnütz ist. Denn die Kranken werden es dann entweder ohne Anführung der Einsetzung(sworte) Christi empfangen, oder der Diener wird mit dem Zeichen zugleich eine wahre Auslegung des Geheimnisses verbinden. Die stillschweigende Austeilung (also der erste Fall) aber bedeutet einen Mißbrauch und Fehler. Werden dagegen die Verheißungen genannt und wird das Geheimnis (Sakrament) ausgelegt, so daß die, welche es nehmen sollen, es mit Frucht empfangen, so besteht kein Grund zu bezweifeln, daß dies die wahre Weihe ist. Was soll also jene andere für einen Sinn haben, deren Kraft nicht bis zu den Kranken 982 hingelangt? Ja, wird man sagen, aber wer so handelt, der hat das Beispiel der Alten Kirche für sich! Das gebe ich zu; aber bei einer Sache, die so große Bedeutung hat und bei der man nicht ohne große Gefahr in Irrtum fällt, ist nichts sicherer, als daß man der Wahrheit selber folgt!

39. Verskillende misbruike wat as gevolg van hierdie dwaling onder die pousdom ontstaan het

Na aanleiding hiervan word die beste bevestiging verleen aan dit wat ek elders gesê het,³³⁴ naamlik dat die regte bediening van die sakrament nie sonder die Woord bestaan nie. Want al die voordeel wat ons uit die nagmaal put, vereis die Woord. Of ons in ons geloof versterk, of in die belydenis geoefen, of tot ons plig opgewek moet word - ons het die verkondiging van die Woord nodig.

Gevolglik kan daar niks verkeerder in die nagmaal gebeur as wanneer dit in ’n stom handeling verander word nie. Dit het wel onder die tirannie van die pous gebeur. Hulle wil trouens die hele krag van die wyding afhanklik maak van die aandag van die priester³³⁵ net asof dit niks met die kerkvolk te doen het nie terwyl hierdie geheimenis besonderlik vir hulle verduidelik moes word. Daaruit het die dwaling ontstaan dat hulle nie die beloftes in aanmerking geneem het waarvolgens hulle wyding geskied het nie, naamlik dat dit nie gerig is op die elemente van die nagmaal nie, maar dat dit bestem is vir diegene wat die nagmaal ontvang. En tog spreek Christus nie die brood aan om sy liggaam te word nie, maar Hy beveel sy dissipels om dit te eet en Hy beloof hulle dat hulle daarmee in sy liggaam en sy bloed sal deel.

Paulus leer ook nie ’n ander orde as dat die beloftes saam met die brood en die beker aan die gelowiges voorgesit moet word nie. Dit is inderdaad ook so.

1740 Dit betaam ons nie om ons hier die een of ander towerformule in te beeld sodat dit voldoende is om slegs die woorde te mompel asof hierdie woorde deur die elemente gehoor word nie. Ons moet begryp dat hierdie woorde die lewende verkondiging van die Woord is wat daarop gerig is om die wat dit hoor, op te bou, hulle gemoedere binne te dring, dit op hulle harte af te stempel en daar te vestig, en die kragtige werking daarvan in die vervulling van sy beloftes te openbaar. Na aanleiding van hierdie redes is dit duidelik dat die terughou van die sakrament waarop sommige mense aandring sodat dit weer buite die gewone verloop daarvan aan siekes uitgedeel kan word, doelloos is.³³⁶ Hulle sal dit trouens òf sonder die voordra van die instelling van Christus ontvang, òf die bedienaar sal die ware verduideliking van die geheimenis aan die teken koppel. Om dit te verswyg bring misbruik en sonde mee. As die beloftes voorgedra word en die geheimenis verduidelik word sodat diegene wat dit gaan neem, dit met vrug kan ontvang, is daar geen rede waarom ons hoef te twyfel dat dit die ware wyding van die nagmaal is nie.³³⁷

Waaruit ontstaan dan die tweede (vorm van heiliging) waarvan die krag nie tot die siekes reik nie? “Maar diegene wat dit bedien, het tog die voorbeeld van die kerk van ouds.”³³⁸ Ek erken dit, maar in so ’n gewigtige saak waarin ons nie sonder groot gevaar die pad byster kan raak nie, is niks veiliger as om die waarheid self te volg nie.

39.  Всё это наилучшим образом подтверждает высказанную выше мысль, что подлинное служение таинства заключается в Слове. Ибо Вечеря приносит нам пользу только тогда, когда соединена со Словом. Идёт ли речь об укреплении веры, об упражнении в проявлении нашего христианства или о пробуждении ко святой жизни, Слово обязательно должно присутствовать в таинстве. Поэтому нет ничего вреднее, чем превращать Вечерю в некое безмолвное, лишённое проповеди действие, как это произошло под властью папской тирании. Утвердилось мнение, будто освящение целиком исходит от «интенции» священника (Innocentius III. Epist. VII, 196 (MPL, CCXV)). Словно это не дело всего народа, которому должно быть объяснено таинство! Ошибка произошла из-за непонимания того факта, что обетования, от которых зависит освящение, относятся не к знакам, а к тем, кто их получает. Ведь Иисус Христос обращается отнюдь не к хлебу с повелением сделаться Его Телом, а велит ученикам есть хлеб и обещает им, что это вкушение будет свидетельствовать о причащении Его Телу. И св. Павел учит, что порядок должен быть именно таким: предлагая верующим хлеб и чашу, им предлагают и проповедуют обетования. И это действительно так. Не следует представлять себе причастие как своего рода колдовство или магическое заклинание - как если бы при его совершении было достаточно пробормотать несколько слов над бесчувственными тварными элементами. Мы должны понять, что Слово, которое освящает Таинства, есть живая проповедь. Она воздвигает внимающих ей, проникает в их разум, запечатлевается в сердце и совершает в них своё действие, исполняя обетованное.

Отсюда становится очевидной глупость и бесполезность обычая сохранять таинство, чтобы экстраординарным образом давать его больным. В самом деле: либо оно предлагается больным в полном молчании, либо служитель даёт его, поясняя его значение и употребление. В первом случае такое причастие - злоупотребление и безумие. Если же таинство объясняется с тем, чтобы принимающие принимали его себе на пользу, то именно в этой проповеди заключается истинное освящение (Кальвин выступал против сохранения даров, но хотел бы, чтобы св. Вечеря могла предлагаться больным. См.: Lettre a Zuleger (OC, XVII, 311-312)). К чему тогда считать таинством хлеб, если он был освящён в отсутствии тех, среди кого его надлежит раздать? Ведь для них это совершенно бесполезно. Мне скажут, что так делается по примеру древней Церкви. Согласен. Но в таком деле лучше и надёжнее всего следовать одной лишь чистой истине, ибо заблуждение здесь чрезвычайно опасно.

40. | Porro^d quemadmodum sacrum hunc panem Coenae Domini, spiritualem esse cibum videmus, suavem ac delicatum || non minus quam salutiferum piis Dei cultoribus, cuius gustu sentiunt Christum^e || suam esse vitam, quos ad gratiarum actionem erigit, quibus ad mutuam inter se charitatem exhortatio est: ita rursum in nocentissimum venenum omnibus^f vertitur quorum fidem non alit et confirmat^g, et quos ad confessionem laudis charitatemque non excitat. || Non enim aliter ac cibus corporalis, ubi ventrem offendit vitiosis humoribus occupatum, ipse quoque vitiatus et corruptus nocet magis quam nutrit^h: cibus etiam hic spiritualis, si in animam inciderit malitia nequitiaque pollutam, maiore illam ruina praecipitat; non suo id quidem vitio, sed quia pollutis et infidelibus nihil est mundum [Tit. 1. d. 15], quamlibet alioqui sanctificatum Domini benedictione. || Nam, ut ait Paulus, qui indigne manducant et bibuntⁱ, rei sunt corporis et sanguinis Domini, iudiciumque sibi manducant et bibunt, non diiudicantes corpus Domini [1. Cor. 11. g. 29]^k. Tale enim hominum genus, quod^l sine ulla fidei scintilla, sine ullo charitatis studio, ad usurpandam Coenam Domini instar 405 porcorum se proripit^a, minime discernit corpus Domini. Nam quatenus corpus illud suam esse vitam non credunt, qua possunt contumelia ipsum afficiunt, omni sua dignitate spoliantes: ac demum sic accipiendo profanant et contaminant. Quatenus vero alienati a fratribus ac dissidentes, sacrum corporis Christi symbolum cum suis dissidiis commiscere audent, non stat per eos quominus Christi corpus discerpatur ac membratim dilanietur. Itaque non immerito rei sunt corporis et sanguinis Domini, quod sacrilega impietate foede adeo polluunt, Hac ergo indigna manducatione damnationem suam sibi accipiunt. Nam quum nullam in Christo fidem repositam habeant, Sacramento tamen accepto profitentur non alibi quam in eo esse sibi salutem, omnemque aliam fiduciam abiurant. Quare ipsi sibi sunt accusatores: testimonium ipsi adversum se pronuntiant, damnationem ipsi suam obsignant. Deinde, quum odio ac malevolentia divisi distractique a fratribus, hoc est Christi membris, partem in Christo nullam habeant: testificantur tamen hanc unam salutem esse, Christo communicare et illi unitum esse.^b || Eam ob rem praecipit Paulus ut probet se ipsum homo antequam de hoc pane edat, aut bibat e calice [Ibidem, f. 28]. Quo (ut ego quidem interpretor) voluit unumquemque in se descendere, et secum reputare an interiore^c cordis fiducia in salutem a Christo partam recumbat^d: an oris confessione agnoscat: || deinde an^e innocentiae ac sanctitatis studio ad Christi imitationem aspiret^f: || an eius^g exemplo sese fratribus dare paratus sit, ac se iis communicare, quibuscum Christum communem habet^h: an ut ipse a Christo censeturⁱ, ita vicissim fratres omnes pro corporis sui membris habeat: an eos instar membrorum suorum fovere, tueri, iuvare cupiat. Non quia haec tum fidei tum charitatis officia nunc perfecta in nobis esse possint: sed quia huc nos contendere et votis omnibus aspirare oportet, ut inchoatam fidem magis in dies ac magis augeamus^k. 406

40. Mais comme nous voyons que ce sacré pain de la Cene de nostre Seigneur, est une viande spirituelle, douce et savoureuse, et aussi profitable aux vrais serviteurs de Dieu, ausquels il donne à recognoistre Jesus Christ estre leur vie, lesquels il induit à action de graces, ausquels il est exhortation à charité mutuelle entre eux: aussi au contraire, il est tourné en poison mortelle à ceux desquels il n’enseigne, nourrit et ne conforte la foy, et lesquels il n’incite à confession de louange et à charité. Car tout ainsi qu’une viande corporelle, quand elle trouve un estomach occupé de mauvaises humeurs, se corrompt, et ainsi estant corrompue nuit plus qu’elle ne profite: en telle sorte ceste viande spirituelle, si elle eschet en une ame pollue de malice et perversité, elle la precipite en plus grande ruine: non pas par sa faute, mais pource qu’il n’y a rien de pur à ceux qui sont souillez d’infidelité (Tite 1:15), comment qu’il soit sanctifié par la benediction de Dieu. Car comme dit sainct Paul, ceux qui mangent indignement, sont coulpables du corps et du sang du Seigneur: et mangent et boyvent leur jugement et condamnation, ne discernans point le corps du Seigneur (1 Cor. 11:29). Car telle maniere de gens, qui sans aucune scintille de foy, sans aucune affection de charité s’ingerent comme porceaux à prendre la Cene du Seigneur, ne discernent point le corps du Seigneur. Car d’autant qu’ils ne croyent point qu’iceluy soit leur vie, ils le deshonnorent en ce qu’il leur est possible, le despouillans de toute sa dignité: et le profanent et polluent, en le prenant ainsi. Et d’autant qu’estans discordans et alienez de leurs freres, ils osent mesler le signe sacré du corps de Jesus Christ avec leur differens et discors, il ne tient point à eux que le corps de Jesus Christ ne soit divisé et desciré membre à membre. Pourtant non sans cause ils sont coulpables du corps et du sang du Seigneur, que par horible impieté ils polluent si vilainement. Donc par ceste indigne manducation ils prennent leur condamnation. Car combien qu’ils n’ayent nulle foy assise en Jesus Christ: toutesfois par la reception du Sacrement ils protestent qu’ils n’ont point de salut ailleurs qu’en luy, et renoncent à toute autre fiance. Parquoy ils s’accusent eux-mesmes, proposent tesmoignage contre eux-mesmes, signent leur condamnation. Davantage, puis qu’estans par haine et mal-vueillance divisez et distraits de leurs freres, c’est à dire des membres de Jesus Christ, ils n’ont nulle part en Jesus Christ: toutesfois ils testifient ce estre le seul salut: c’est assavoir de communiquer à Jesus Christ, et d’estre à luy uniz. Pour la raison susdite sainct Paul commande que l’homme s’esprouve soymesme, devant qu’il mange de ce pain ou boyve de ceste couppe. En quoy, comme je l’interprete, il a voulu qu’un chacun regarde et pense en soymesme, si en fiance de cœur il recognoist Jesus Christ estre son Sauveur, et l’advoue par sa confession de bouche: si à l’exemple de Jesus Christ il est prest de se donner soymesme à ses freres, et de se communiquer à ceux ausquels il voit Jesus Christ estre commun: si comme il advoue Jesus Christ, ainsi pareillement il tient tous ses freres pour membres de son corps: s’il desire et est prest de les soulager, conserver et aider comme ses propres membres. Non pas que ces devoirs de foy et de charité puissent maintenant estre parfaits en nous: mais par ce qu’il nous faut efforcer, et souhaiter d’un desir ardent que nostre foy encommencée, de plus en plus tous les jours s’augmente et se fortifie: et nostre charité estant encore imbecille, se conferme.

40. Now, as we perceive this sacred bread of the Lord’s supper to be spiritual food, grateful and delicious as well as salutary to the sincere worshippers of God, who, in the participation of it, experience Christ to be their life, whom it stimulates to thanksgiving, whom it exhorts to mutual charity among themselves; so, on the contrary, it is changed into a most noxious poison to all whose faith it does not nourish and confirm, and whom it does not excite to thanksgiving and charity. For as corporeal food, when it offends a diseased stomach, becoming itself corrupted, is found rather noxious than nutritious, so this spiritual food, when it meets with a soul polluted by iniquity, only precipitates it into a more dreadful ruin; not, indeed, from any fault in the food, but because “unto them that are defiled and unbelieving nothing is pure,”¹³²⁰ however it may be otherwise sanctified by the blessing of the Lord. For, as Paul says, “He that eateth and drinketh unworthily is guilty of the body and blood of the Lord, and eateth and drinketh judgment to himself, not discerning the Lord’s body.”¹³²¹ Persons of this description, who, without one particle of faith, or the least feeling of charity, intrude themselves, like so many swine, to seize the supper of the Lord, have no discernment of the Lord’s body. For, as they do not believe that body to be their life, they treat it with the utmost dishonour they are capable of casting upon it, robbing it of its dignity, and receiving it in such a manner 575as to pollute and profane it. And as, amidst their dissension and alienation from their brethren, they presume to mingle the sacred symbol of Christ’s body with their discords, it is not owing to them that the body of Christ is not divided, and every member severed from the rest. Therefore they are justly represented as guilty of the body and blood of the Lord, which they so shamefully pollute with their sacrilegious impiety. By this unworthy eating they receive their own condemnation. For though they have no faith fixed on Christ, yet in their reception of the sacrament they profess that there is no salvation for them any where except in him, and renounce every other dependence. Wherefore they are their own accusers; they give testimony against themselves; they seal their own condemnation. Moreover, while divided and distracted from their brethren, that is, from the members of Christ, they have no part in Christ, yet they testify that the only way of salvation is to participate of Christ, and to be united to him. For this reason, Paul gave the following injunction: “Let a man examine himself, and so let him eat of that bread, and drink of that cup;”¹³²² by which, I apprehend, he meant that every man should retire into himself, and consider whether, with sincere confidence of heart, he relies on the salvation procured by Christ; whether he acknowledges it by the confession of his mouth; whether he aspires after an imitation of Christ in the pursuit of integrity and holiness; whether, after the example of Christ, he is ready to devote himself to his brethren, and to communicate himself to them with whom he has a common interest in Christ; whether, as he himself is acknowledged by Christ, he in like manner considers all his brethren as members of his body; whether he desires to cherish, preserve, and assist them as his own members. Not that these duties of faith and charity can now be perfect in us; but because this is the point which we ought to feel the most ardent desires and exert the most strenuous efforts to attain, that our faith may be more and more increased, and our charity strengthened from day to day.

40. Nature of an unworthy approach to the Lord’s table. The great danger of it. The proper remedy in serious self-examination.

Moreover, as we see that this sacred bread of the Lord’s Supper is spiritual food, is sweet and savoury, not less than salutary, to the pious worshippers of God, on tasting which they feel that Christ is their life, are disposed to give thanks, and exhorted to mutual love; so, on the other hand, it is converted into the most noxious poison to all whom it does not nourish and confirm in the faith, nor urge to thanksgiving and charity. For, just as corporeal food,when received into a stomach subject to morbid humours, becomes itself vitiated and corrupted, and rather hurts than nourishes, so this spiritual food also, if given to a soul polluted with malice and wickedness, plunges it into greater ruin, not indeed by any defect in the food, but because to the “defiled and unbelieving is nothing pure” (Titus 1:15), however much it may be sanctified by the blessing of the Lord. For, as Paul says, “Whosoever shall eat this bread, and drink this cup of the Lord, unworthily, shall be guilty of the body and blood of the Lord;” “eateth and drinketh damnation to himself, not discerning the Lord’s body” (1 Cor. 11:27, 29). For men of this description, who without any spark of faith, without any zeal for charity, rush forward like swine to seize the Lord’s Supper, do not at all discern the Lord’s body. For, inasmuch as they do not believe that body to be their life, they put every possible affront upon it, stripping it of all its dignity, and profane and contaminate it by so receiving; inasmuch as while alienated and estranged from their brethren, they dare to mingle the sacred symbol of Christ’s body with their dissensions. No thanks to them if the body of Christ is not rent and torn to pieces. Wherefore they are justly held guilty of the body and blood of the Lord, which, with sacrilegious impiety, they so vilely pollute. By this unworthy eating, they bring judgment on themselves. For while they have no faith in Christ, yet, by receiving the sacrament, they profess to place their salvation only in him, and abjure all other confidence. Wherefore they themselves are their own accusers; they bear witness against themselves; they seal their own condemnation. Next being divided and separated by hatred and ill-will from their brethren, that is, from the members of Christ, they have no part in Christ, and yet they declare that the only safety is to communicate with Christ, and be united to him. For this reason Paul commands a man to examine himself before he eats of that bread, and drinks of that cup (l Cor. 11:28). By this, as I understand, he means that each individual should descend into himself, and consider, first, whether, with inward confidence of heart, he leans on the salvation obtained by Christ, and with confession of the mouth, acknowledges it; and, secondly, whether with zeal for purity and holiness he aspires to imitate Christ; whether, after his example, he is prepared to give himself to his brethren, and to hold himself in common with those with whom he has Christ in common; whether, as he himself is598regarded by Christ, he in his turn regards all his brethren as members of his body, or, like his members, desires to cherish, defend, and assist them, not that the duties of faith and charity can now be perfected in us, but because it behoves us to contend and seek, with all our heart, daily to increase our faith.

40. Verder, evenals wij zien, dat dit heilige brood van het Avondmaal des Heren een geestelijke spijs is, zoet en liefelijk evenzeer als heilzaam voor de vrome dienaren Gods, door wier smaak zij gevoelen, dat Christus hun leven is, door welke zij tot dankzegging worden opgewekt en tot onderlinge liefde worden vermaand, zo verandert het aan de andere kant in een zeer schadelijk venijn voor allen, wier geloof het niet voedt en versterkt, en die het niet opwekt tot belijdenis van lof en tot liefde. Want evenals lichamelijke spijze, wanneer die de buik aantreft in beslag genomen door schadelijke vochten, ook zelf beschadigd en bedorven wordt en meer schaadt dan voedt, zo doet ook deze geestelijke spijs, wanneer ze terechtkomt in een ziel, die door boosheid en slechtheid bezoedeld is, haar met een grotere val terneerstorten, en dat niet door haar eigen gebrek, maar omdat de bevlekten en ongelovigen geen ding rein is (Tit. 1:15) ook al is het overigens geheiligd door de zegening des Heren. Want, gelijk Paulus zegt (1 Cor. 11:29) wie onwaardiglijk eten en drinken, zijn schuldig aan het lichaam en bloed des Heren, en eten en drinken zichzelf een oordeel, niet onderscheidende het lichaam des Heren. Want zulke mensen, die zonder vonkje geloof, zonder enige ijver der liefde zich als varkens begeven tot het gebruik van 's Heren Avondmaal, onderscheiden het lichaam des Heren niet. Want inzoverre ze niet geloven, dat dat lichaam hun leven is, doen zij het alle mogelijke smaadheid aan, het berovend van al zijn waardigheid, en door het eindelijk zo te ontvangen ontheiligen en bezoedelen zij het. En inzoverre als ze, vervreemd van hun broederen en met hen in onenigheid, het heilige teken van Christus' lichaam met hun onenigheden durven vermengen, ligt het niet aan hen, dat Christus' lichaam niet verscheurd en lid voor lid uiteengerukt wordt. Zo zijn ze niet ten onrechte schuldig aan het lichaam en bloed des Heren, hetwelk zij met heiligschennende goddeloosheid zo schandelijk bezoedelen. Door dit onwaardige eten dus halen zij zich hun verdoemenis op de hals. Want hoewel ze geen vertrouwen op Christus hebben, belijden ze toch door het ontvangen van het sacrament, dat alleen in Hem voor hen de zaligheid gelegen is en zweren zij elk ander vertrouwen af. Daarom zijn zij hun eigen aanklagers, leggen zij zelf getuigenis tegen zichzelf af en verzegelen zelf hun eigen verdoemenis. Bovendien, hoewel ze, door haat en kwaadwilligheid verdeeld en gescheiden van hun broederen, dat is van de leden van Christus, geen deel hebben in Christus, betuigen ze toch, dat dit de enige zaligheid is: gemeenschap te hebben met Christus en met Hem verenigd te zijn. Daarom gebiedt Paulus, dat de mens zichzelf beproeve, voordat hij van dit brood eet of van de drinkbeker drinkt. Daarmee heeft hij, zoals ik het althans uitleg, gewild, dat een ieder in zichzelf afdaalt, en bij zichzelf overweegt, of hij met een innerlijk vertrouwen des harten steunt op de zaligheid, door Christus verworven, of hij die door de belijdenis zijns monds erkent; verder of hij door te streven naar onschuldigheid en heiligheid zich toelegt op de navolging van Christus; of hij, naar diens voorbeeld, bereid is zichzelf de broederen te geven, en zich mede te delen aan hen, met wie hij Christus gemeen heeft; of hij, gelijk hij zelf door Christus voor een van zijn leden gehouden wordt, zo ook op zijn beurt alle broederen als leden van zijn eigen lichaam beschouwt; en of hij hen als zijn leden begeert te koesteren, beschermen en helpen. Niet dat deze plichten zowel des geloofs als der liefde nu volmaakt in ons kunnen zijn; maar omdat wij er naar streven en met al onze wensen naar jagen moeten, dat wij het begonnen geloof dagelijks meer en meer doen toenemen.

40. Vom unwürdigen Genuß des Abendmahls

Wie wir nun sehen, daß dies heilige Brot beim Abendmahl des Herrn eine geistliche Speise ist, süß und köstlich nicht weniger als heilbringend für Gottes fromme Diener, die durch das Kosten solchen Brotes empfinden, daß Christus ihr Leben ist, durch dies Brot zur Danksagung ermuntert werden und in ihm eine Ermahnung zur gegenseitigen Liebe untereinander haben, – so verwandelt es sich auf der anderen Seite für alle, deren Glauben es nicht nährt und festigt und die es nicht zum Bekenntnis seines Lobes und zur Liebe erweckt, in das verderblichste Gift. Denn wie eine leibliche Speise, wenn sie in einen Leib gerät, der mit schlechten Säften erfüllt ist, auch selbst schlecht gemacht und verdorben wird und deshalb mehr schadet als nährt, so ist es auch mit dieser geistlichen Speise: trifft sie auf eine Seele, die mit Bosheit und Nichtswürdigkeit befleckt ist, so stürzt sie diese nur mit um so schlimmerem Zusammenbruch ins Verderben, und zwar nicht durch einen ihr selbst anhaftenden Fehler, sondern weil „den Unreinen und Ungläubigen nichts rein“ ist (Tit. 1,15), wie sehr es auch sonst durch den Segen des Herrn geheiligt sein mag. „Denn“, wie Paulus sagt, „welcher unwürdig isset und trinket, der ist schuldig an dem Leib und Blut des Herrn und isset und trinket sich selber zum Gericht, damit, daß er nicht unterscheidet den Leib des Herrn“ (1. Kor. 11,29; Zwischenstück aus Vers 27). Denn diese Art Menschen, die ohne jedes Fünklein Glauben, ohne allen Eifer der Liebe gleich Säuen herbeilaufen, um das Abendmahl des Herrn zu nehmen, die unterscheiden den Leib des Herrn eben durchaus nicht. Insofern sie nämlich nicht glauben, daß dieser Leib ihr Leben ist, behandeln sie ihn, soviel sie es vermögen, mit Schmach, indem sie ihn aller seiner Würde berauben; und indem sie ihn schließlich in solcher Gesinnung empfangen, entheiligen und besudeln sie ihn. Insofern sie aber von ihren Brüdern entfremdet sind, mit ihnen in Zwietracht leben und es dann wagen, das heilige Merkzeichen des Leibes Christi mit ihrer Zwietracht zu vermengen, liegt es nicht an ihnen, wenn Christi Leib nicht zerstückt und Glied für Glied auseinander gerissen wird. Daher sind sie nicht unverdient „schuldig am Leib und Blut des Herrn“, weil sie sie eben in heiligtumsschänderischer Gottlosigkeit so ekelhaft beflecken. Durch diesen unwürdigen Genuß des Sakraments ziehen sie sich also ihre Verdammnis zu. Denn obwohl sie keinen Glauben haben, der auf Christus ruhte, bekennen sie doch durch den Empfang des Sakraments, daß ihr Heil nirgendwo anders liege als in ihm, und schwören sie alle andere Zuversicht ab. Daher sind sie ihre eigenen Verkläger, legen sie selber Zeugnis gegen sich ab und versiegeln sie sich selbst ihre Verdammnis. Und dann ferner: obwohl sie durch Haß und Böswilligkeit von ihren Brüdern, das heißt von Christi Gliedern, geschieden und mit ihnen entzweit sind und daher keinen Anteil an Christus haben, bezeugen sie doch (durch den Empfang des Sakraments), daß das Heil allein darin bestehe, Christi teilhaftig und mit ihm geeint zu sein (wodurch sie sich also abermals selbst verklagen)!

Daher gebietet Paulus: „Der Mensch prüfe sich selbst, und also esse er von diesem Brot und trinke von diesem Kelch“ (1. Kor. 11,28). Damit hat er, jedenfalls wie ich es auslege, sagen wollen, es solle jeder einzelne in sich selbst hinabsteigen und bei sich bedenken, ob er sich mit innerlichem Vertrauen seines Herzens auf das Heil verläßt, das Christus uns erworben, und es mit dem Bekenntnis seines Mundes anerkennt, ferner, ob er im eifrigen Trachten nach Unschuld und Heiligkeit nach Christi Nachfolge strebt, ob er bereit ist, sich nach Christi Beispiel den Brüdern hinzugeben und sich denen zuteil zu 983 geben, mit denen er Christus gemeinsam hat, ob er, wie er von Christus als sein Glied angesehen wird, so auch seinerseits alle Brüder für Glieder seines Leibes gelten läßt, und ob er danach trachtet, sie wie seine Glieder zu fördern, zu schützen und zu unterstützen. Nicht daß diese Leistungen des Glaubens und der Liebe schon jetzt bei uns vollkommen sein könnten, sondern daß wir uns darum mühen und mit allem Begehren danach streben sollen, den angefangenen Glauben von Tag zu Tag je mehr und mehr zunehmen zu lassen!

40. Diegene wat dit op onwaardige wyse eet of drink, moet hulle van die gebruik van die nagmaal weerhou; die inhoud van ware selfondersoek

Ons sien verder dat die heilige brood van die nagmaal van die Here geestelike voedsel is wat soet, heerlik en heilsaam vir godvrugtige dienaars van God is omdat hulle deur die smaak daarvan ervaar dat Christus vir hulle die lewe is, en dit hulle opwek tot dankbetuigings 1741 waardeur hulle aangespoor word om wedersyds aan mekaar liefde te bewys. Aan die ander kant verander dit net so vir almal wie se geloof dit nie voed en versterk en vir wie dit nie tot belydenis van hulle lof en die liefde opwek nie, in ’n uiters skadelike gif.³³⁹ Net soos wanneer liggaamlike voedsel vind dat iemand se maag deur kwaadaardige vog beset is, self ook kwaadaardig en bedorwe word, en meer skade aanrig as wat dit voed, so is dit ook die geval met geestelike voedsel. As dit in ’n siel wat deur kwaadwilligheid en boosheid besmet is, beland, laat dit so ’n siel met ’n groter val in duie stort - en nie omdat dit self gebrekkig is nie maar omdat niks vir onrein en ongelowige mense rein is nie³⁴⁰ al sou dit andersins deur die seën van die Here geheilig wees.

Soos Paulus immers sê: “Wie op onwaardige wyse daarvan eet en drink, is skuldig aan die liggaam en bloed van die Here en hulle eet en drink ’n oordeel oor hulleself omdat hulle nie die liggaam van die Here onderskei nie”.³⁴¹ Sulke soort mense wat sonder ’n vonkie van die geloof en sonder liefdesywer is, en soos varke storm om die nagmaal van die Here te gebruik, onderskei trouens glad nie die liggaam van die Here nie. Want in soverre hulle nie glo dat sy liggaam hulle lewe is nie, beledig hulle sy liggaam sover dit binne hulle vermoë is deur dit van alle waarde te beroof. En deur dit so te ontvang, ontheilig en besoedel hulle dit. In soverre hulle van hulle medebroers vervreemd is en van hulle verskil, en waag om die heilige teken van Christus se liggaam met hulle getwis te vermeng, skeel dit weinig of hulle verskeur die liggaam van Christus en ruk dit ledemaat vir ledemaat uitmekaar. Hulle is dus tereg skuldig aan die liggaam en die bloed van die Here omdat hulle dit met heiligskennige goddeloosheid so skandelik verontreinig. Deur dit dus op onwaardige wyse te eet, haal hulle hulle eie verdoemenis hulle op die hals. Ten spyte daarvan dat hulle immers geen vertroue in Christus het nie, bely hulle deur die sakrament te ontvang dat hulle saligheid nie elders as in Hom is nie, en (daarmee) sweer hulle alle vertroue op iets anders af. Daarom kla hulle hulleself aan, lewer getuienis teen hulleself en hulle beseël daarmee hulle eie verdoemenis.

Hoewel hulle vervolgens deur afguns en kwaadwilligheid van hulle medebroers geskei en weggetrek is - dit is van die ledemate van Christus -, en hulle geen deel in Christus het nie, getuig hulle nogtans dat dit hulle enigste saligheid is om in Christus te deel en met Hom verenig te 1742 wees. Om hierdie rede beveel Paulus dat elkeen homself moet ondersoek voordat hy van die brood eet of uit hierdie beker drink.³⁴² Soos ek dit vertolk, bedoel hy daarmee dat elkeen in homself moet neerdaal³⁴³  en by homself moet oordink of hy met die innerlike vertroue van sy hart op die saligheid wat deur Christus verwerf is, berus; of hy dit met die belydenis van sy mond erken; en verder of hy deur hom te beywer vir onskuld en heiligheid daarna streef om Christus na te volg; of hy volgens Christus se voorbeeld bereid is om hom aan sy medebroers oor te gee en hom met diegene te deel met wie hy Christus deel; of hy soos hy deur Christus gereken word, op sy beurt al sy broers as medeledemate van sy liggaam te beskou en of hy soos sy ledemate begeer om hulle te koester, te beskerm en te help.

Dit beteken nie dat hierdie geloofs- en liefdespligte reeds nou volmaak in ons aanwesig kan wees nie maar dat ons ons hiervoor moet inspan en met al ons begeertes daarna moet streef om die geloof wat by ons begin het, dag vir dag meer en meer te laat groei.

40.  Мы видим, что священный хлеб Вечери Господней - сладчайшая и полезнейшая духовная пища для истинных рабов Божьих. Им он добавляет знание того, что Иисус есть жизнь; побуждает их к благодарению и подвигает ко взаимной любви. Но для тех, кто не получает этого хлеба научения, насыщения и укрепления веры, кто не побуждается к выражению хвалы и любви, - для них он, напротив, становится смертельным ядом. Ибо как телесная пища, попадая в наполненный дурными соками желудок, портится и приносит вместо пользы вред, так и эта духовная пища, попадая в загрязнённую злом и нечестием душу, ускоряет её гибель. Это происходит не из-за недостатка пищи, но потому, что для осквернённых неверием нет ничего чистого (Тит 1:15), пусть даже эта пища освящена Божьим благословением. Ибо, как говорит св. Павел, «кто будет есть хлеб сей или пить чашу Господню недостойно, виновен будет против Тела и Крови Господней ... Тот ест и пьёт осуждение себе, не рассуждая о Теле Господнем» (1 Кор 11:27,29).

Подобные люди поглощают Вечерю Господню, словно свиньи, не имея ни проблеска веры, ни любви. Они не рассуждают о Теле Господнем, так как не веруют в то, что оно для них есть жизнь. Поэтому они (насколько это в их силах) бесчестят его и лишают всякого достоинства, пятная и оскверняя подобным причащением. Пребывая в раздоре и в удалении от братьев, они отваживаются смешивать священный символ Тела Христова со своими ссорами и распрями, не задумываясь над тем, что разрывают и расчленяют Тело Иисуса Христа. Поэтому не без основания они признаются виновными против Тела и Крови Господней, которые оскверняются и загрязняются их гнусным нечестием. Таким образом через это недостойное вкушение они принимают осуждение себе. Ведь хотя у них нет твёрдой веры в Иисуса Христа, самим принятием таинства они заявляют, что лишь в Нём имеют спасение и отрекаются от иных упований. Поэтому они обвиняют самих себя, свидетельствуют против самих себя, подписывают самим себе обвинительный приговор. А будучи отделены и отвлечены ненавистью и недоброжелательством от своих братьев, то есть членов Христовых, они не имеют части в Иисусе Христе. И тем не менее они свидетельствуют о том, что единственное спасение - в причастности Иисусу Христу, в соединении с Ним.

По указанной выше причине св. Павел велит, чтобы человек испытывал себя, прежде чем есть от хлеба сего и пить от чаши сей [1 Кор 11:28]. Тем самым (как я понимаю) он хотел сказать, чтобы каждый вгляделся в самого себя и дознался: уверен ли он, что в сердце своём признаёт Иисуса Христа своим Спасителем? Что исповедует Его таковым своими устами? Что готов по примеру Иисуса Христа отдать себя братьям и общаться с теми, кто сообща с ним причастен Христу? Что, как и Христос, считает всех братьев членами своего тела? Что любит их и заботится о них как о собственных членах? Конечно, эти обязанности любви и веры не могут быть совершенны в нас уже сейчас. Но мы должны стараться и стремиться со всем жаром души к тому, чтобы наша вера, зародившись, с каждым днём всё более возрастала и укреплялась, а любовь, пока ешё слабая, становилась сильнее.

41. Vulgo^a dum homines ad eam manducandi dignitatem comparare volunt, miseras conscientias torserunt ac divexarunt diris modis: nec tamen quicquam eorum quae in rem essent attulerunt. Digne manducare eos dixerunt qui in statu gratiae essent¹. In statu gratiae esse interpretati sunt, purum purgatumque omni peccato esse². Quo dogmate omnes, quotquot in terris unquam fuerunt et sunt homines, ab huius Sacramenti usu arcebantur. Nam si hoc agitur ut nostram a nobis dignitatem petamus, actum de nobis est: desperatio tantum et exitialis ruina^b nos manet^c. Totis licet viribus adnitamur, non aliud proficiemus nisi ut tum denique indignissimi futuri simus quum de quaerenda dignitate maxime laboratum a nobis fuerit. Quo huic ulceri mederentur, modum excogitarunt acquirendae dignitatis: ut, quantum in nobis est examine habito, reposcitaque a nobis factorum omnium ratione, contritione, confessione, satisfactione, nostram indignitatem expiaremus³: quae expiandi ratio qualis sit, dictum est ubi erat^d aptior dicendi locus⁴. Quod ad praesens institutum attinet, dico haec nimium esse ieiuna evanidaque solatia consternatis deiectisque conscientiis et peccati sui horrore perculsis. Nam si Dominus interdicto neminem in Coenae suae participationem admittit, nisi iustum et innocentem: non levi cautione opus est, quae aliquem suae iustitiae securum reddat, quam a Deo requiri audit. Unde vero haec nobis confirmatur securitas, apud Deum defunctos esse qui fecerunt quod in se est?⁵ Quod si etiam ita esset, quando tamen erit ut spondere quis sibi audeat, se fecisse quod in se erat? Ita quum nulla certa nostrae dignitatis securitas fiat^e, manebit^f semper clausus aditus⁶, horribili illo interdicto, quo edicitur iudicium sibi manducare et bibere qui indigne manducant et bibunt.

41. Communement en voulant disposer les hommes à celle dignité de prendre le Sacrement, on a agité et tormenté cruellement les povres consciences, et n’a-on pas toutesfois enseigné rien de ce qu’il falloit. Ils ont dit que ceux qui estoyent en estat de grace, mangeoyent dignement le Sacrement: et ont interpreté qu’estre en estat de grace, c’estoit estre net et purgé de tout peché: par laquelle doctrine tous les hommes qui ont jamais esté et sont en terre, estoyent exclus de l’usage de ce Sacrement. Car s’il est question que nous prenions nostre dignité en nous, c’est fait de nous. Nous ne pouvons avoir seulement que ruine, confusion et desespoir. Combien que nous nous esvertuyons de toutes noz forces, nous ne profiterons autre chose, sinon que lors finalement nous serons plus qu’indignes, quand nous aurons prins peine tant qu’il nous aura esté possible, à trouver aucune dignité. Pour cuider guairir ceste playe, ils ont inventé un moyen d’acquerir dignité: c’est qu’ayant deuement examiné nostre conscience, nous purgions nostre indignité par contrition, confession et satisfaction. Nous avons dit cy dessus quelle est la maniere de ceste purgation, où le lieu estoit plus propre d’en traiter. Quant à ce qui appartient au present propos, je dy que ces remedes et soulagemens sont trop maigres et frivoles pour les consciences troublées, abbatues, affligées et espovantées de l’horreur de leur peché. Car si nostre Seigneur par sa defense ne reçoit nully à la participation de sa Cene, s’il n’est juste et innocent, il ne faut pas petite asseurance pour rendre quelcun certain qu’il ait ceste justice, laquelle il oit estre requise de Dieu. Et dont nous sera confirmée ceste securité, que ceux se sont acquittez envers Dieu, qui auront fait ce qui est en eux? Et encores qu’ainsi fust, quand sera-ce que quelcun s’osera promettre qu’il aura fait ce qui estoit en luy? En ceste maniere, puis que nulle certaine asseurance de nostre dignité ne nous seroit proposée: tousjours l’entrée à la reception du Sacrement nous demeureroit close par ceste horrible prohibition, qui porte que ceux-là mangent et boyvent leur jugement, qui mangent et boyvent indignement du Sacrement.

41. In general, when they have intended to prepare persons for this worthy participation of the sacrament, they have dreadfully harassed and tortured miserable consciences, and yet have not mentioned a single thing which the case required. They have said that those “eat worthily,” who are in a state of grace. To be in a state of grace, they have explained to consist in being pure and cleansed from all sin—a doctrine which would exclude all the men who now live, or ever have lived upon earth, from the benefit of this sacrament. For if it be necessary for us to derive our worthiness from ourselves, we 576are undone; nothing awaits us but ruin, confusion, and despair. Though we strive with all our powers, we shall gain nothing, at last, but a discovery that we are most unworthy, after having laboured to the utmost to find some worthiness. To heal this wound, they have contrived a method of attaining worthiness; which is, that having, as far as we can, examined our consciences, and required from ourselves an account of all our actions, we should purge ourselves from our unworthiness by contrition, confession, and satisfaction; but what kind of purgation this is, we have already stated in a place more suitable to the discussion of it. As far as relates to the present subject, I observe that these consolations are too poor and unsubstantial for consciences disturbed, distressed, dejected, and overwhelmed with a sense of their sins. For if the Lord, by his express interdiction, admits none to a participation of the supper, but those who are righteous and innocent, it requires no little care in any individual to attain an assurance of his possession of that righteousness, which he finds to be required by God. Now, what ground of assurance have we, that God is satisfied with persons who have done what they could? And even if this were the case, when shall any man be found who can venture to declare that he has done all that he could? Thus, while no certain assurance of our worthiness can be obtained, the entrance to the sacrament will always remain closed by that dreadful interdiction, which denounces that “he that eateth and drinketh unworthily, eateth and drinketh judgment to himself.”

41. The spurious examination introduced by the Papists. Refutation.

In seeking to prepare for eating worthily, men have often dreadfully harassed and tortured miserable consciences, and yet have in no degree attained the end. They have said that those eat worthily who are in a state of grace. Being in a state of grace, they have interpreted to be pure and free from all sin. By this definition, all the men that ever have been, and are upon the earth, were debarred from the use of this sacrament. For if we are to seek our worthiness from ourselves, it is all over with us; only despair and fatal ruin await us. Though we struggle to the utmost, we will not only make no progress, but then be most unworthy after we have laboured most to make ourselves worthy. To cure this ulcer, they have devised a mode of procuring worthiness—viz. after having, as far as we can, made an examination, and taken an account of all our actions, to expiate our unworthiness by contrition, confession, and satisfaction. Of the nature of this expiation we have spoken at the proper place (Book 3 chap. 4 sec. 2, 17, 27). As far as regards our present object, I say that such things give poor and evanescent comfort to alarmed and downcast consciences, struck with terror at their sins. For if the Lord, by his prohibition, admits none to partake of his Supper but the righteous and innocent, every man would require to be cautious before feeling secure of that righteousness of his own which he is told that God requires. But how are we to be assured that those who have done what in them lay have discharged their duty to God? Even were we assured of this, who would venture to assure himself that he had done what in him lay? Thus there being no certain security for our worthiness, access to the Supper would always be excluded by the fearful interdict, “He that eateth and drinketh unworthily, eateth and drinketh damnation to himself.”

41. Algemeen hebben ze, terwijl ze de mensen tot dit waardig eten wilden toebereiden, de arme consciëntiën op vreselijke wijze gepijnigd en gekweld; en toch hebben ze niets aangebracht, dat tot de zaak diende. Zij hebben gezegd, dat diegenen waardiglijk eten, die in de staat der genade zijn. In de staat der genade zijn betekent bij hen rein zijn en zuiver van alle zonde. Door dat leerstuk werden alle mensen, die ooit op de aarde geweest zijn en nog zijn, van het gebruik van dit sacrament afgehouden. Want indien het er om gaat, dat wij onze waardigheid van onszelf moeten hebben, dan is het met ons gedaan; slechts wanhoop en dodelijk verderf wacht ons. Ook al zouden wij er naar streven met alle krachten, dan zouden wij toch niet anders bereiken, dan dat wij eerst dan het alleronwaardigst zullen zijn, wanneer we ons het meest inspannen om de waardigheid te zoeken. Om deze wonde te genezen hebben zij een manier uitgedacht om de waardigheid te verkrijgen, namelijk dat wij, na ons zoveel we kunnen onderzocht te hebben, en na voor al onze daden rekenschap van onszelf geëist te hebben, onze onwaardigheid verzoenen door berouw, biecht en voldoening; wat dit voor een manier van verzoenen is, hebben we op geschikter plaats besproken. Wat de tegenwoordige instelling betreft, zeg ik, dat dit een al te schrale en onbetekenende troost is voor verslagen en terneergeworpen consciëntiën en die door hun zonde verschrikt zijn. Want indien de Here door zijn verbod niemand toelaat tot de gemeenschap van zijn Avondmaal, behalve die rechtvaardig en onschuldig is, is er geen geringe waarborg nodig om iemand zeker te maken van zijn rechtvaardigheid, die God, naar hij verneemt, van hem eist. Maar vanwaar wordt deze zekerheid ons bevestigd, dat zij, die gedaan hebben, wat ze konden, bij God genoeg gedaan hebben! En ook indien dat zo was, wanneer zal het dan zijn, dat iemand zich durft beloven, dat hij gedaan heeft, wat hij kon! Zo zal, daar we nooit voldoende zekerheid van onze waardigheid krijgen, de toegang altijd gesloten blijven door dat verschrikkelijk verbod, waardoor verkondigd wordt, dat zij, die onwaardiglijk eten en drinken, zichzelf een oordeel eten en drinken.

41. Wer ist "würdig"?

Im allgemeinen hat man die armen Gewissen, wenn man die Menschen auf solchen würdigen Genuß des Abendmahls vorbereiten wollte, in grausamer Weise gepeinigt und gequält, aber nichts von dem vorgebracht, was zur Sache dienlich war. Man hat gesagt, diejenigen übten den würdigen Genuß des Abendmahls, die im Stande der Gnade seien. Dies „im Stande der Gnade sein“ hat man dann so ausgelegt, es hieße von aller Sünde sauber und gereinigt sein. Durch diese Lehre wurden alle Menschen, soviel ihrer je auf Erden gewesen sind oder noch sind, von dem Gebrauch dieses Sakraments ausgeschlossen. Denn wenn es darum geht, daß wir unsere Würdigkeit von uns selbst her nehmen sollen, dann ist es um uns geschehen – nur Verzweiflung und tödliches Zusammenbrechen warten unser! Wir mögen uns mit allen Kräften anstrengen, so werden wir doch nichts anderes erreichen, als daß wir gerade dann, wenn wir uns am meisten darum gemüht haben, solche Würdigkeit zu suchen, am allerunwürdigsten sein werden.

Um diese Wunde zu heilen, hat man sich eine Art und Weise ausgedacht, wie wir solche Würdigkeit erlangen sollen: wir sollen uns, soviel wir es vermögen, prüfen, sollen uns über alles, was wir getan haben, Rechenschaft ablegen und dann durch Zerknirschung, Bekenntnis und Genugtuung für unsere Unwürdigkeit Sühne leisten – was für eine Art von Sühneleistung das ist, das haben wir an einer zur Besprechung dieser Dinge passenderen Stelle dargelegt. Soweit es mit unserer jetzigen Erörterung zu tun hat, behaupte ich, daß dergleichen Dinge für solche Gewissen, die niedergeschlagen sind und am Boden liegen und von der Sündenangst durchbohrt sind, ein gar zu inhaltloser, nichtiger Trost sind. Denn wenn der Herr durch jenes Verbot niemanden zum Teilhaben an seinem Abendmahl zuläßt, der nicht gerecht und unschuldig wäre, so ist keine geringe Gewährleistung erforderlich, damit einer dadurch seiner Gerechtigkeit gewiß werde, die, wie er es vernimmt, Gott von ihm verlangt. Woher sollen wir aber eine Bekräftigung der „Gewißheit“ bekommen, daß die, welche „getan haben, was sie vermögen“, vor Gott ihre Schuldigkeit getan hätten? Und selbst wenn es so wäre, so bleibt doch zu fragen: wann darf wohl einer wagen, sich die Zusage zu geben, er habe getan, was er vermochte? Da uns also (in dieser Weise!) keine gewisse Sicherheit von unserer Würdigkeit zuteil wird, so muß uns der Zugang allezeit verschlossen bleiben, vermöge jenes furchtbaren Verbots, in dem verordnet wird: „Welcher unwürdig isset und trinket, der isset und trinket sich selber zum Gericht“ (1. Kor. 11,29).

41. ’n Verwerping van die Roomse opvatting dat slegs diegene wat in ’n ‘staat van genade’ is, die nagmaal mag gebruik

Wanneer die pousdom die mense wou voorberei om die nagmaal op waardige wyse te eet, het hulle hulle arme gewetens op verskriklike wyses gefolter en geteister, en nogtans niks bygedra wat in belang van die saak was nie.³⁴⁴

Hulle sê dat diegene dit op waardige wyse eet wat in ’n staat van genade is. Hulle vertolk hierdie staat van genade as om rein en gereinig van alle sonde te wees.³⁴⁵ Volgens hierdie leerstelling word alle mense wat ooit op die aarde was en is, van die gebruik van hierdie sakrament afgehou. As dit trouens daarom gaan dat ons ons eie waardigheid uit onsself moet soek, is dit klaarpraat met ons; dan bly daar slegs wanhoop en dodelike verderf vir ons oor. Al sou ons ook al ons kragte inspan, sal ons geen vordering maak nie anders as net dat ons uiteindelik die alleronwaardigste mense sal wees wanneer ons die meeste in die soeke 1743 na hierdie waardigheid geswoeg het.³⁴⁶ Om hierdie wond te genees, het hulle ’n manier om waardigheid te bekom uitgedink sodat ons, sover dit binne ons vermoë is, onsself moet ondersoek, rekenskap vir al ons dade van ons moet eis, en deur berou, bieg en voldoening versoening vir ons onwaardigheid moet doen.³⁴⁷ Wat die aard van hierdie versoening was, het ons reeds gesê toe daar ’n gepaster geleentheid was om dit te sê.³⁴⁸ So ver dit die huidige onderwerp aangaan, sê ek dat hierdie troos te skraal en te verganklik is vir gewetens wat platgeslaan en neergevel is en deur skrik vir die sonde getref is. Want as die Here niemand anders as regverdiges en onskuldiges toelaat om aan sy nagmaal deel te neem nie, is ernstige voorsorg nodig om iemand te verseker dat hy die geregtigheid het wat deur God van hom vereis word. Waarvandaan bekom ons egter hierdie sekerheid dat mense wat gedoen het wat hulle kon, hulle voor God van hulle taak gekwyt het? En selfs al sou dit die geval wees, wanneer sal dit nogtans wees dat iemand homself durf beloof dat hy alles binne sy vermoë gedoen het? Aangesien ons geen besliste sekerheid oor ons eie waardigheid sal hê nie, sal toegang (tot die nagmaal) altyd vir ons geslote bly volgens die verskriklike verbod waarvolgens die oordeel uitgespreek word dat iemand wat dit op onwaardige wyse eet en drink, ’n oordeel oor homself eet en drink.³⁴⁹

41. Вообще, когда наши противники хотели приготовить людей к достойному принятию таинства, они только смущали и мучили бедные души, но так и не научили их ничему из того, чему следовало бы научить (Тот же упрёк содержится у Лютера: «Sermon von derBeichte und dem Sacrament» (Werke, D. 15, S. 496)). Они утверждали, что пребывающие в благодатном состоянии вкушают таинство достойно, и объясняли, что «пребывать в благодатном состоянии» значит быть чистым от всех грехов. Если следовать этому учению, то ни один человек из когда-либо живших и живущих на земле не может быть допущен к таинству. Ибо коль скоро вопрос ставится так, что мы получаем достоинство от самих себя, то нас может ожидать только поражение, смятение и безнадёжность. Как бы мы ни напрягали свои силы, добьёмся мы лишь того, что в конечном счёте окажемся тем недостойнее, чем сильнее будем стараться стяжать хоть какое-нибудь достоинство (О том же у Лютера: Werke, D. 15, S. 496).

Для исцеления этой язвы было изобретено средство стяжания достоинства. Оно состоит в том, что мы надлежащим образом допрашиваем свою совесть и очищаемся от недостойности сокрушением, исповедью и искуплением (satisfaction).

Ранее, в более подходящем месте, уже было сказано о том, что это за очищение. А что касается предмета, о котором у нас идёт речь теперь, я скажу так: все эти средства слишком немощны и легковесны для души смущённой, подавленной, сокрушённой и устрашённой сознанием своей греховности. Ведь если бы Господь своим запретом отлучил от таинства всех, кто не праведен и не невинен, любому человеку было бы очень непросто удостовериться в том, что он обладает праведностью, которой требует Бог. Но кто может подтвердить, что люди, сделавшие всё возможное, выполнили свои обязательства перед Богом? А если и так, кто дерзнёт заявить, что действительно сделал всё, что было в его силах?

Таким образом, у нас нет никакого достоверного критерия нашего достоинства. Поэтому доступ к таинству навсегда остался бы закрыт для нас в силу этого грозного запрета: кто ест и пьёт таинство недостойно, тот ест и пьёт осуждение себе.

42. 407 Nunc iudicare promptum est qualis sit haec quae in Papatu regnat^a doctrina, et a quo autore profecta sit, quae miseros peccatores et trepidatione moestitiaque afflictos^b, huius Sacramenti consolatione immani sua austeritate^c orbat et spoliat: in quo tamen omnes Evangelii deliciae illis^d proponebantur. Certe Diabolus nullo maiori compendio homines perdere poterat, quam sic eos infatuando, ne gustum et saporem talis alimenti perciperent quo eos optimus Pater caelestis pascere voluerat. Ne igitur in huiusmodi^e praecipitium ruamus, meminerimus has sacras epulas aegrotis esse pharmacum, peccatoribus solatium, pauperibus largitionem: quae sanis, iustis et divitibus, siqui reperiri possent, nullum afferrent operaepretium. Nam quum in illis Christus nobis in cibum detur: intelligimus, nos sine ipso tabescere, liqui, deficere: || qualiter inedia, corporis vigorem extinguit. || Deinde quum in vitam detur, intelligimus nos sine ipso in nobis plane mortuos esse. Quare ea est dignitas, quam unam et optimam afferre Deo possumus, si nostram ei vilitatem et (ut ita loquar) indignitatem offeramus, ut sua misericordia nos se dignos faciat: si animos in nobis despondeamus, ut nos in ipso consolemur: si nos humiliemus, ut ab ipso erigamur: si nos accusemus, ut ab ipso iustificemur^{f 1}; praeterea, si ad eam quam in sua Coena nobis commendat unitatem aspiremus: et, quemadmodum nos omnes unum in seipso esse facit, ita unam omnino^g animam, cor unum, linguam unam nobis omnibus optemus. Haec si perpensa et meditata habuerimus, nunquam nos illae cogitationes, etiamsi concutiant, prosternent^h. Nos bonorum omnium egeni et nudi, nos peccatorum sordibus inquinati, nos semimortui, quomodo corpus Domini digne manducaremus? Magis cogitabimus nos pauperes venire ad benignum largitorem, aegros ad medicum, peccatores ad iustitiae authoremⁱ: || mortuos denique ad eum qui vivificat; || dignitatem illam, quae a Deo mandatur, fide praecipue constare, quae omnia in Christo^k, nihil in nobis reponit²; deinde charitate³, et ea quidem ipsa quam^l Deo imperfectam offerre 408 satis sit^a, ut ipsam in melius augeat: quando praestari solida non potest^{b 1}. || Alii nobiscum in hoc consentientes, dignitatem ipsam in fide et charitate positam esse: in modo tamen ipso dignitatis longe aberrarunt, fidei perfectionem exigentes, cui nihil omnino accedere possit: et charitatem parem ei quam Christus erga nos declaravit^{c 2}. At eo ipso omnes ab huius Coenae sacrosanctae accessu, non secus ac priores illi, abigunt. Si enim obtineret eorum sententia, nemo nisi indigne acciperet: quando ad unum omnes rei convictique suae imperfectionis tenerentur. Et sane nimii stuporis, ne dicam stoliditatis, fuerit^d, eam perfectionem in recipiendo Sacramento requirere quae Sacramentum irritum supervacuumque faciat: quod non perfectis institutum est, sed infirmis ac debilibus ad vellicandum, excitandum, stimulandum, exercendum fidei et charitatis affectum^e. || defectum vero utriusque corrigendum.

42. Maintenant il est facile à juger quelle est ceste doctrine laquelle regne en la Papauté, et de quel autheur elle est issue: assavoir de priver avec une cruelle austerité, et despouiller les povres pecheurs et qui desja sont à demy transis, de toute la consolation de ce Sacrement, auquel toutesfois toutes les douceurs de l’Evangile nous estoyent proposées. Certes le diable, pour le plus court, n’eust seu mieux perdre les hommes, que d’ainsi les decevoir et abestir, afin qu’ils ne prinssent point de goust ne saveur à telle nourriture, par laquelle le tresbon Pere celeste les avoit voulu renaistre. Afin donc que ne trebuschions en telle confusion et abysme, cognoissons que ces sainctes viandes sont medecine aux malades, confort aux pecheurs, aumosne aux povres, lesquelles ne serviroyent de rien aux sains, justes et riches, s’il s’en pouvoit trouver aucuns. Car puis qu’en icelles Jesus Christ nous est donné pour nourriture, nous entendons bien que sans luy nous defaillons et allons à neant, comme le corps s’escoule par faute de manger. Davantage, puis qu’il est donné pour vie, nous entendons bien que sans luy nous sommes du tout morts en nous-mesmes. Parquoy la seule et tresbonne dignité que nous pouvons apporter à Dieu, est ceste-cy, que luy offrions nostre vilité et indignité, afin que par sa misericorde il nous face dignes de soy: que nous soyons confus en nous-mesmes, afin d’estre consolez en luy: que nous nous humilions en nous-mesmes, afin que soyons exaltez de luy: que nous accusions nous-mesmes, afin que soyons justifiez en luy: que soyons morts en nous-mesmes, afin d’estre vivifiez en luy. Davantage, que nous desirions et tendions à telle unité, laquelle il nous recommande en sa Cene. Et comme il nous fait estre tous un en luy, qu’ainsi souhaittions qu’un mesme vouloir, un mesme cœur, une mesme langue soit en nous tous. Si nous avions bien pensé et consideré ces choses, jamais ces cogitations ne nous troubleroyent, ou pour le moins ne nous renverseroyent point: comment nous estans despourveuz et desnuez de tous biens, estans souillez et infects de taches et pechez, estans demymorts, pourrions manger dignement le corps du Seigneur? Plustost nous penserions que vous venons povres à un beguin aumosnier, malades au medecin, pecheurs à l’autheur de justice, et povres trespassez à celuy qui vivifie: et que ceste dignité qui est demandée de Dieu, consiste premierement et principalement en la foy, laquelle attribue tout à Christ, et se met entierement à luy sans rien colloquer en nous: secondement, en charité, laquelle mesme il suffist presenter imparfaite à Dieu, afin qu’il l’augmente en mieux, veu qu’elle ne se peut offrir en perfection. Aucuns autres accordans avec nous en cela, que la dignité gist en foy et en la charité, ont toutesfois grandement erré en la mesure de ceste dignité, requerans une perfection de foy, à laquelle rien entierement ne se puisse adjouster: et une charité pareille à celle que nostre Seigneur Jesus-Christ a eu envers nous. Mais par cela mesme ils dechassent et reculent tous les hommes de la reception de ceste saincte Cene, non pas moins que font les autres devant dits. Car si leur opinion avoit lieu, nul ne la prendroit sinon indignement, puis que tous jusques à un seroyent detenuz coulpables et conveincuz de leur imperfection. Et certes ç’a esté une trop grande ignorance, afin que je ne die bestise, que de requerir telle perfection pour recevoir le Sacrement, laquelle le feroit vain et superflu. Car il n’est pas institué pour les parfaits, mais pour les imbecilles et debiles: afin d’esveiller, stimuler, inciter et exercer tant leur foy que leur charité, et corriger le defaut de toutes les deux.

42. Now, it is easy to judge what kind of doctrine this is which prevails in the Papacy, and from what author it has proceeded; which by its extreme austerity deprives and robs miserable sinners, who are already afflicted with trepidation and sorrow, of the consolation of this sacrament, in which all the comforts of the gospel were set before them. It was certainly impossible for the devil to take a more compendious method of ruining men, than by infatuating them in such a manner as to deprive them of all taste and relish for such food which their heavenly and most merciful Father had intended for their nourishment. That we may not precipitate ourselves into this abyss, therefore, let us remember that this sacred banquet is medicine to the sick, comfort to the sinner, alms to the poor; but that it would confer no advantage on the healthy, the righteous, and the rich, if any such could be found. For as Christ is given to us in it for food, we understand, that without him we pine, starve, and faint, as the body loses its vigour from want of sustenance. Moreover, as he is given to us for life, we understand that without him we are utterly dead in ourselves. Wherefore the best and only worthiness that we 577can present to God, is to offer him our vileness and unworthiness, that he may make us worthy of his mercy; to despair in ourselves, that we may find consolation in him; to humble ourselves, that we may be exalted by him; to accuse ourselves, that we may be justified by him; likewise to aspire to that unity which he enjoins upon us in his supper; and as he makes us all to be one in himself, so it should be our desire that we may all have one mind, one heart, and one tongue. If we have these things well considered and digested in our minds, though we may be disturbed, we shall never be subverted by such reflections as this: Needy and destitute of every good, defiled with the pollution of sin, and half dead, how could we worthily eat the Lord’s body? We shall rather consider, that we come as paupers to the liberal Benefactor, as patients to the Physician, as sinners to the Author of righteousness, as persons dead to the fountain of life; that the worthiness which is required by God consists principally in faith, which attributes every thing to Christ, and places no dependence on ourselves, and, secondly, in charity, even that charity which it is enough for us to present to God in an imperfect state, that he may increase and improve it; for we cannot produce it in a state of perfection. Others, who have agreed with us that the worthiness which is enjoined consists in faith and charity, have nevertheless fallen into a considerable error respecting the degree of that worthiness, requiring a perfection of faith to which nothing can ever approach, and a charity equal to that which Christ has manifested toward us. But by this requisition they exclude all men from access to this sacred supper, as much as the persons to whom we adverted before. For if their opinion were admitted, no person could receive it, but unworthily; since all, without a single exception, would be convinced of their imperfection. And surely it must betray extreme ignorance, not to say stupidity, to require in the reception of the sacrament, that perfection which would render the sacrament unnecessary and useless; for it was not instituted for the perfect, but for the imperfect and feeble, to awaken, excite, stimulate, and exercise their graces of faith and charity, and to correct the defects of both.

42. The nature of Christian examination.

It is now easy to judge what is the nature, and who is the author, of that doctrine which prevails in the Papacy, and which, by its inhuman austerity, deprives and robs wretched sinners, oppressed with sorrow and trembling, of the consolation of this sacrament, a sacrament in which all that is delightful in the gospel was set before them. Certainly the devil could have no shorter method of destroying men than by thus infatuating them, and so excluding them from the taste and savour of this food with which their most merciful Father in heaven had been pleased to feed them. Therefore, lest we should rush over such a precipice, let us remember that this sacred feast is medicine to the sick, comfort to the sinner, and bounty to the poor; while to the healthy, the righteous, and the rich, if any such could be found, it would be of no value. For while Christ is therein given us for food, we perceive that without him we fail, pine,599and waste away, just as hunger destroys the vigour of the body. Next, as he is given for life, we perceive that without him we are certainly dead. Wherefore, the best and only worthiness which we can bring to God, is to offer him our own vileness, and, if I may so speak, unworthiness, that his mercy may make us worthy; to despond in ourselves, that we may be consoled in him; to humble ourselves, that we may be elevated by him; to accuse ourselves, that we may be justified by him; to aspire, moreover, to the unity which he recommends in the Supper; and, as he makes us all one in himself, to desire to have all one soul, one heart, one tongue. If we ponder and meditate on these things, we may be shaken, but will never be overwhelmed by such considerations as these, how shall we, who are devoid of all good, polluted by the defilements of sin, and half dead, worthily eat the body of the Lord? We shall rather consider that we, who are poor, are coming to a benevolent giver, sick to a physician, sinful to the author of righteousness, in fine, dead to him who gives life; that worthiness which is commanded by God, consists especially in faith, which places all things in Christ, nothing in ourselves, and in charity, charity which, though imperfect, it may be sufficient to offer to God, that he may increase it, since it cannot be fully rendered. Some, concurring with us in holding that worthiness consists in faith and charity, have widely erred in regard to the measure of worthiness, demanding a perfection of faith to which nothing can be added, and a charity equivalent to that which Christ manifested towards us. And in this way, just as the other class, they debar all men from access to this sacred feast. For, were their view well founded, every one who receives must receive unworthily, since all, without exception, are guilty, and chargeable with imperfection. And certainly it were too stupid, not to say idiotical, to require to the receiving of the sacrament a perfection which would render the sacrament vain and superfluous, because it was not instituted for the perfect, but for the infirm and weak, to stir up, excite, stimulate, exercise the feeling of faith and charity, and at the same time correct the deficiency of both.

42. Nu kan men gemakkelijk beoordelen, wat het voor een leer is, die in het pausdom heerst en van welke auteur ze afkomstig is, een leer, die de arme en door angst en droefheid benauwde zondaren door haar gruwelijke gestrengheid ontbloot en berooft van de vertroosting van dit sacrament, in hetwelk hun toch alle genietingen van het evangelie werden voorgesteld. Ongetwijfeld kon de duivel de mensen langs geen kortere weg verderven dan door hen zo te verdwazen, dat ze zulk een voedsel niet proeven en smaken, waardoor de zeer goede hemelse Vader hen had willen voeden. Laat ons dus, opdat we niet in een dergelijke afgrond storten, bedenken, dat deze heilige maaltijd de zieken een geneesmiddel, de zondaren een troost, de armen een groot geschenk is, terwijl ze echter de gezonden, rechtvaardigen en rijken, indien die gevonden kunnen worden, niets zou aanbrengen van enige betekenis. Want daar ons in die maaltijd Christus tot een spijs gegeven wordt, begrijpen wij, dat wij zonder Hem verkwijnen, wegsmelten en vergaan, evenal de kracht des lichaams verdwijnt, wanneer men niet eet. Bovendien daar Hij ons tot een leven gegeven wordt, begrijpen wij, dat wij zonder Hem in onszelf geheel en al dood zijn. Daarom is dit de enige en beste waardigheid, die wij Gode kunnen aanbrengen, dat wij Hem onze geringheid, om zo te zeggen onwaardigheid aanbieden, opdat Hij door zijn barmhartigheid ons zijner waardig make; dat wij in onszelf de moed opgeven, opdat wij ons in Hem mogen troosten; dat wij ons vernederen, opdat wij door Hem worden opgericht; dat wij onszelf aanklagen, opdat wij door Hem rechtvaardig gemaakt worden; bovendien, dat wij jagen naar die eenheid, die Hij ons in zijn Avondmaal aanprijst; en dat wij, evenals Hij ons allen één maakt in zichzelf, zo ook wensen, dat wij allen één ziel, één hart en één tong hebben. Indien wij dit overwogen en overdacht hebben, zullen die gedachten, ook al schokken ze ons, ons nooit terneerwerpen. Hoe zouden wij, die van alle goed arm en ontbloot zijn, wij, die bezoedeld zijn met het vuil der zonden, wij, die halfdood zijn, het lichaam des Heren waardiglijk eten! Wij zullen veel meer bedenken, dat wij als armen komen tot de milddadige Gever, als zieken tot de Geneesheer, als zondaren tot de Auteur der gerechtigheid, en eindelijk als doden tot Hem, die levend maakt; dat die waardigheid, die door God bevolen wordt, voornamelijk gelegen is in het geloof, dat alles in Christus, niets in ons plaatst; bovendien in de liefde, en wel in zulk een liefde, die wij Gode mogen aanbieden, ook al is ze onvolmaakt, opdat Hij haar verbetere en vermeerdere, aangezien wij geen volmaakte liefde kunnen bewijzen. Anderen, die hierin met ons overeenstemmen, dat de waardigheid zelf in het geloof en de liefde gelegen is, zijn toch in de maat der waardigheid ver afgedwaald, doordat ze zulk een volmaaktheid van geloof eisen, dat daaraan niets ontbreekt, en een liefde, gelijk aan die welke Christus ons betoond heeft. Maar daardoor verdrijven zij evenzeer als de eerstgenoemden allen van de toegang tot dit heilig Avondmaal. Want indien hun opvatting juist was, zou een ieder het onwaardiglijk ontvangen, daar allen, tot de laatste toe, schuldig zouden staan aan onvolmaaktheid en daarvan zouden overtuigd worden. En inderdaad het zou van al te grote domheid, om niet te zeggen dwaasheid, getuigen, wanneer men zulk een volmaaktheid zou eisen bij het ontvangen van het sacrament, dat die het sacrament onnodig en overtollig zou maken: want het is niet ingesteld voor volmaakten, maar voor zwakken en krachtelozen om de gezindheid des geloofs en der liefde aan te vuren, op de wekken, te prikkelen en te oefenen, en het gebrek van beide te verbeteren.

42.

Jetzt läßt sich leicht ein Urteil darüber gewinnen, von welcher Art die im Papsttum herrschende Lehre ist und von welchem Urheber sie ihren Ausgang genommen hat: das ist eine Lehre, welche die armen und von Angst und Traurigkeit angefochtenen Sünder durch ihre maßlose Härte des Trosts dieses Sakraments verlustig gehen läßt und beraubt, während ihnen doch in ihm alle Köstlichkeiten des Evangeliums vor Augen gestellt wurden. Ohne Zweifel konnte der Teufel die Menschen auf keinem kürzeren Wege ins Verderben bringen, als daß er sie dermaßen betörte, daß sie von jener Speise, mit der sie der himmlische Vater in seiner großen Güte hatte nähren wollen, nichts kosteten und keinen Geschmack von ihr bekamen. Damit wir also nicht in solchen Abgrund hineinrennen, wollen wir 984 bedenken, daß dies heilige Mahl eine Arznei für die Kranken, ein Trost für die Sünder und ein reiches Geschenk für die Armen ist, während es für Gesunde, Gerechte und Reiche, sofern welche zu finden wären, nichts bringt, was (für sie) einigen Wert hätte. Denn da uns in diesem Mahl Christus zur Speise gegeben wird, so erkennen wir, daß wir ohne ihn dahinschwinden, verrinnen und ermatten, wie auch die Kraft des Leibes beim Mangel an Nahrung zunichte wird. Und ferner: er wird uns doch zum Leben gegeben, und daran erkennen wir, daß wir ohne ihn in uns selber völlig tot sind. Daher besteht jene Würdigkeit, die wir Gott als einzige und beste bringen können, darin, daß wir unsere Niedrigkeit und sozusagen unsere Unwürdigkeit vor ihn tragen, damit er uns durch seine Barmherzigkeit seiner würdig mache, sie besteht darin, daß wir in uns selber alle Hoffnung aufgeben, um uns in ihm zu trösten, daß wir uns erniedrigen, um von ihm aufgerichtet, daß wir uns verklagen, um von ihm gerechtfertigt zu werden, sie besteht weiterhin darin, daß wir nach der Einheit streben, die er uns in seinem Abendmahl anbefiehlt, und, wie er uns alle in sich selber eins macht, so auch wünschen, daß wir alle voll und ganz eine Seele, ein Herz und eine Zunge haben. Wenn wir das erwogen und bedacht haben, so werden uns wohl solche Gedanken kommen können: Wie sollen denn wir, die wir arm und nackt sind an allem Guten, wie sollen wir, die wir von dem Schmutz der Sünde besudelt, wir, die wir halb tot sind, wie sollen wir den Leib des Herrn würdig genießen? Aber solche Gedanken werden uns dann zwar vielleicht erschüttern, aber nie und nimmer zu Boden werfen. Nein, wir werden dann vielmehr bedenken, daß wir als Arme zu einem gütigen Geber, als Kranke zu einem Arzt, als Sünder zu dem Wirker der Gerechtigkeit und schließlich als Tote zu dem kommen, der da lebendig macht, wir werden erwägen, daß die Würdigkeit, die von Gott geboten wird, vor allen Dingen in dem Glauben besteht, der alles bei Christus findet und nichts bei uns selbst, und alsdann auch in der Liebe, und zwar in einer solchen, die wir Gott in all ihrer Unvollkommenheit darbieten dürfen, damit er sie bessere und mehre, sintemal wir eine vollkommene nicht zu leisten vermögen.

Es gibt manche, die mit uns in der Ansicht übereinstimmen, daß jene Würdigkeit selbst in Glaube und Liebe besteht, aber dann in der Art und Weise dieser Würdigkeit weit abgeirrt sind, indem sie eine Vollkommenheit des Glaubens fordern, zu der überhaupt nichts mehr hinzukommen kann, und eine Liebe, die der gleich sein soll, die Christus uns gegenüber zu erkennen gegeben hat. Damit aber weisen sie, genau wie die obengenannten Leute (nämlich die Papisten), alle Menschen vom Zugang zu diesem heiligen Mahle weg. Denn wenn ihre Meinung Gültigkeit hätte, so würde jeder das Sakrament unwürdig empfangen; denn alle ohne Ausnahme wären ihrer Unvollkommenheit schuldig und überführt. Auch wäre es doch wahrlich ein Zeichen von gar zu großer Unverständigkeit, ja Dummheit, wenn man beim Empfang des Sakraments eine Vollkommenheit forderte, die das Sakrament selbst wirkungslos und überflüssig machte; denn es ist nicht für die vollkommenen gestiftet, sondern für die Schwachen und Gebrechlichen, um die Gesinnung des Glaubens und der Liebe anzustacheln, zu erwecken, anzuspornen und zu üben und um den Mangel an Glauben und Liebe zu beheben.

42. Hierdie Roomse leer in verband met die nagmaal is louter verdigsel

Nou is dit maklik om te oordeel wat die aard van die leer is wat onder die pousdom in swang is, en wie die skepper daarvan was. Dit is ’n leer wat arme sondaars wat deur bewing en droefheid getref is, deur die verskriklike strengheid daarvan van die troos van hierdie sakrament ontneem en beroof terwyl al die genietinge van die evangelie juis daarin aan hulle voorgesit is. Die duiwel kon mense beslis nie met ’n korter pad die verderf ingestuur het as om hulle so te verblind dat hulle geen smaak of geur van sulke voedsel sou kry waardeur die heel beste hemelse Vader hulle wou voed nie. Om dus te voorkom dat ons in so ’n afgrond instort, moet ons daaraan gedagtig wees dat hierdie heilige etes vir siekes medisyne, vir sondaars vertroosting en vir armes ’n geskenk is, terwyl dit vir die wat gesond, vir die wat regverdig en vir die wat ryk is, as sulke mense gevind kan word, geen voordeel inhou nie. Aangesien 1744 Christus immers daarin as voedsel aan ons voorgesit word, besef ons dat ons sonder Hom verdor, wegsmelt en vergaan net soos hongersnood die kragte van die liggaam uitmergel.

Aangesien Hy vervolgens (in die nagmaal) tot die lewe aan ons gegee word, besef ons dat ons sonder Hom in onsself geheel en al dood is. Daarom is die enigste en beste waardigheid wat ons God kan aanbied dit, naamlik as ons ons eie geringe waarde en, om dit so te stel, ons eie onwaardigheid Hom aanbied sodat Hy ons deur sy barmhartigheid waardig kan maak; as ons alle hoop op onsself laat vaar sodat ons in Hom vertroos kan word; as ons onsself verneder sodat ons deur Hom verhoog kan word; as ons onsself aankla sodat ons deur Hom regverdig gemaak kan word; hierbenewens ook as ons na die eenheid wat Hy ons in sy nagmaal aanbeveel, streef; en, soos Hy ons almal saam in Hom een maak, dat ons ook so die begeerte moet koester om een siel, een hart en een tong te hê.

As ons hieroor gepeins en dit oordink het, sal die volgende gedagtes ons nooit platslaan nie, al sou hulle ons wel skok, naamlik: Hoe sal ons wat van alle goeie dinge verstoke en ontbloot is, ons wat deur die vuilheid van die sonde besoedel is, ons wat reeds halfdood is, hoe sal ons die liggaam van die Here op waardige wyse eet? Ons sal eerder daaraan dink dat ons wat arm is, na die milddadige Gewer kom; dat ons wat siek is, na die Geneesheer kom; dat ons wat sondaars is, na die Skepper van geregtigheid kom; en dat ons wat dood is, na Hom kom wat ons lewendig maak; dat daardie waardigheid wat deur God aan ons opgedra word, ten eerste in die geloof geleë is wat alle dinge in Christus en niks in onsself stel nie; en ten tweede ook in die liefde,³⁵⁰ en dit weliswaar ’n liefde wat hoewel dit onvolmaak is, genoeg is om God aan te bied sodat Hy dit beter kan maak en dit kan laat toeneem omdat ons nie ware liefde aan Hom kan lewer nie.

Sommige mense wat wel met ons hieroor saamstem dat hierdie waardigheid in die geloof en in die liefde geleë is, het egter in die aard van die waardigheid ver afgedwaal omdat hulle so ’n volmaakte geloof vereis dat hoegenaamd niks daarby kan kom nie; en ook so ’n liefde as wat Christus jeens ons bewys het.³⁵¹ Maar juis daardeur dryf hulle netsoos die bogemelde mense almal van toetrede tot hierdie heilige nagmaal weg. As hulle opvatting trouens geldig was, sou niemand dit kon ontvang sonder om dit op onwaardige wyse te ontvang nie want hulle sou een en almal skuldig en oortuig van hulle onvolmaaktheid wees. En dit sou 1745 inderdaad kenmerkend van uiterste dwaasheid, om nie eens van stompsinnigheid te praat nie, wees, om so ’n volmaaktheid te vereis om die  sakrament te ontvang dat dit die sakrament vernietig en oorbodig maak. Dit is immers nie vir volmaakte mense ingestel nie maar vir siek en swak mense om hulle gevoel van geloof en liefde te prikkel, op te wek, aan te por en te oefen; en trouens die gebrek van beide geloof en liefde te verbeter.

42.  Теперь легко судить о том, каково это царящее в папстве учение и от кого оно идёт. С беспощадной суровостью оно лишает бедных грешников (и так охваченных страхом) всякого утешения этим таинством, в котором нам даны все сладчайшие плоды Евангелия. Несомненно, дьявол не мог найти более действенного способа привести людей к гибели, чем внушить им это безнадёжное и безумное учение и таким образом лишить их вкуса к той пище, которой всеблагому Небесному Отцу было угодно их насытить. Поэтому, если мы не хотим пасть в подобное гибельное заблуждение, нам следует узнать, что эта святая пища есть лекарство для грешников, милостыня для неимущих. Святые, праведные и богатые не нуждались бы в ней - если бы таковые существовали.

Но Иисус Христос даёт нам эту пищу для насыщения, и отсюда мы, во-первых, узнаём, что без неё ослабнем и погибнем, как слабеет и гибнет тело из-за недостатка еды. Во-вторых, она даётся нам для жизни. Отсюда мы узнаём, что без неё, сами по себе, мы мертвы. Поэтому единственное и высочайшее достоинство, которое мы можем принести Богу, - это предложить Ему нашу низость и недостойность, дабы Он по своему милосердию сделал нас достойными Себя; пребывать в смятении в самих себе, дабы Он утешил нас; уничижиться в самих себе, дабы Он возвысил нас; осудить самих себя, дабы Он оправдал нас; пребывать мёртвыми в самих себе, дабы Он оживотворил нас в Себе.

В-третьих, мы должны влечься и стремиться к тому единственному, что Он заповедал нам в Вечере. А так как все мы должны стать в Нём одно, у всех нас должна быть одна воля, одно сердце, один язык. Если бы мы хорошо поразмыслили над этими вещами, нас не смущали бы или, по крайней мере, не вводили в заблуждение такие сомнения: каким образом мы, будучи лишены всех благ, полумертвы, запятнаны и заражены пороками и грехами, можем достойно вкушать Тело Господне? Мы подумали бы, скорее, что приходим к Господу, как бедняк к сострадательному подателю милостыни, как больной к врачу, как грешник к носителю правды, как мертвец к животворцу. Мы узнали бы, что это требуемое Богом достоинство заключается прежде всего и главным образом в вере - той вере, которая всё отдаёт Христу, ничего не оставляя нам. Далее, это достоинство в любви. Достаточно предложить Богу даже несовершенную любовь, чтобы она начала возрастать от Него: ведь совершенной любви предложить Ему мы не в силах.

Некоторые соглашаются с нами в том, что достоинство заключено в вере и любви, однако грубо ошибаются в оценке меры этого достоинства. Они требуют совершенства веры (такого, чтобы к нему нечего было добавить) и любви, равной любви Христа к нам (здесь Кальвин выступает против анабаптистов). Но тем самым они отстраняют всех людей от участия в святой Вечере, как и наши прежде упомянутые противники. Ведь если принять их точку зрения, то окажется, что ни один человек не мог бы вкушать таинство достойно, потому что все до одного были бы признаны виновными и отвергнуты по причине своего несовершенства. И вообще было бы чересчур большим невежеством - если не сказать глупостью - требовать для допущения к таинству такой степени совершенства, которая сделала бы таинство ненужным, излишним. Ибо оно было установлено не для совершенных, а для слабых и немощных, чтобы будить, воодушевлять, укреплять и упражнять их веру и любовь, а также восполнять недостаток того и другого.

43. | Caeterum^f quod ad externum actionis ritum spectat^g in manum accipiant fideles necne: inter se dividant, an singuli quod sibi datum fuerit edant: calicem in Diaconi manu reponant, an proximo tradant, panis sit fermentatus, an azymus: vinum rubrum an album: nihil refert. Haec indifferentia sunt, et in Ecclesiae libertate posita. Quanquam certum est, veteris Ecclesiae ritum fuisse ut omnes in manum acciperent³. Et Christus dixit, Dividite inter vos [Luc. 22. b. 17]. Fermentatum et vulgarem panem fuisse ante tempus Alexandri Romani Episcopi, narrant historiae: qui primus azymo pane delectatus est⁴: qua id ratione, non video, nisi ut plebis oculos novo spectaculo in admirationem traheret magis quam ut animos proba^h religione institueret. Omnes obiuroⁱ, qui vel levi aliquo pietatis studio tanguntur, annon evidenter perspiciant, et quanto praeclarius Dei gloria hic resplendeat, et quanto^k affluentior spiritualis 409 consolationis suavitas ad fideles redeat, quam in istis frigidis et histrionicis nugis, quae nullum alium usum afferunt nisi ut stupentis populi sensum fallant. Id populum religione contineri vocant, quum superstitione stolidus et infatuatus, quovis trahitur. Siquis vetustate tueri huiusmodi inventiones velit, nec ipse ignoro quam vetustus sit chrismatis et exsufflationis in Baptismo usus¹: quam non longe ab aetate Apostolorum Coena Domini tacta rubigine fuerit^a: sed isthaec scilicet humanae confidentiae procacitas est, quae se continere nequit, quin semper in Dei mysteriis ludat et lasciviat. Nos vero meminerimus tanti esse Deo verbi sui obedientiam, ut in ea et Angelos suos et orbem universum iudicare nos velit^b. || Porro tanta ceremoniarum congerie facessere iussa, || sic^c administrari decentissime poterat, si saepissime et singulis ad minimum hebdomadibus proponeretur Ecclesiae; initium autem fieret a publicis precibus: haberetur deinde concio; tum minister, proposito in mensa pane et vino, institutionem Coenae referret: deinde promissiones enarraret quae in ea nobis relictae sunt: simul eos omnes excommunicaret qui interdicto Domini ab ea arcentur: postea oraretur, ut qua Dominus benignitate sacrum hoc alimentum nobis largitus est, nos quoque ad id suscipiendum fide et animi gratitudine erudiret et formaret; et quando ex nobis non sumus, sua misericordia nos dignos faceret tali convivio; hic vero aut canerentur psalmi, aut aliquid^d legeretur, et quo decet ordine fideles sacrosanctis epulis communicarent, ministris panem frangentibus et poculum^e praebentibus; finita Coena exhortatio haberetur ad synceram fidem et fidei confessionem, ad charitatem et mores Christianis dignos; postremo gratiarum actio referretur, et laudes Deo canerentur. Quibus finitis Ecclesia dimitteretur in pace². 410

43. Quant à la façon exterieure: que les fideles prennent en la main le pain, ou ne le prennent pas: qu’ils en divisent entre eux, ou que chacun mange ce qui luy aura esté donné: qu’ils rendent la couppe en la main du Ministre, ou qu’ils la presentent à leur prochain suyvant: que le pain soit fait avec levain, ou sans levain: que le vin soit rouge ou blanc: c’est tout un, et n’en peut chaloir. Car ces choses sont indifferentes, et laissées en la liberté de l’Eglise. Combien qu’il soit certain, la manire de l’ancienne Eglise avoir esté, que tous le prinssent en la main. Et Jesus Christ a dit, Divisez-le entre vous (Luc. 22:17). Il appert par les histoires, que devant le temps d’Alexandre Evesque de Rome, on usoit en la Cene du pain fait de levain, et tel que celuy qu’on mange ordinairement. Ledit Alexandre se delecta le premier d’y avoir du pain fait sans levain. Et ne voy point pour quelle raison, sinon afin que par un nouveau spectacle il tirast les yeux du populaire en admiration, plustost que d’instruire leurs cœurs en vraye religion. J’adjure tous ceux qui sont touchez (encore que ce soit bien petitement) de quelque affection de pieté, s’ils ne voyent pas evidemment combien plus clairement la gloire de Dieu reluist en tel usage de Sacremens, et combien plus grande douceur et consolation spirituelle en revient aux fideles, que de ces folles et vaines bastelleries, qui ne servent à autre chose, sinon qu’elles deçoivent le sens du peuple qui s’en esmerveille et espovante. Ils appellent cela, Le peuple estre maintenu en religion et crainte de Dieu, quand tout estourdy et abesty de superstition, il est mené par tout, ou plustost trainé où ils veulent. Si quelcun veut defendre par ancienneté ces inventions, je ne suis point ignorant combien est ancien l’usage du Chresme, et soufflement au Baptesme: combien peu apres le temps des Apostres la Cene de nostre Seigneur a esté comme enrouillée par humaines inventions. Mais c’est la legiereté et folie avec la hardiesse de l’esprit humain, qui ne se peut contenir qu’il ne se joue aux mysteres de Dieu. Nous au contraire, ayons souvenance que Dieu estime tant l’obeissance de sa parolle, qu’il veut qu’en icelle nous jugions et ses Anges et tout le monde. Laissant tous ces amas de pompes et ceremonies, la saincte Cene pouvoit ainsi estre administrée bien convenablement, si bien souvent, et pour le moins une fois en chacune sepmaine elle estoit proposée à l’Eglise en ceste maniere: Premierement, qu’on commençast aux prieres publiques, puis qu’on fist la predication: et qu’apres, le pain et le vin estant sur la table, le Ministre recitast l’institution de la Cene, consequemment declairast les promesses lesquelles sont laissées en icelles: ensemble qu’il en excommuniast tous ceux qui par l’interdiction de nostre Seigneur en sont exclus: apres, qu’on priast que par telle benignité que nostre Seigneur nous a eslargy ceste sacrée nourriture, aussi il luy pleust nous enseigner et disposer par foy et gratitude de cœur à la bien recevoir: et que par sa misericorde il nous fist dignes de tel convive, puis que de nousmesmes nous nele sommes point. En cest endroict qu’on chantast des Pseaumes, ou qu’on leust quelque chose de l’Escriture: et en tel ordre qu’il est convenable, que les fideles communiquassent de ces sainctes viandes: les Ministres rompans et distribuans le pain, et presentans la couppe. La Cene achevée, qu’on fist une exhortation à pure foy, et ferme confession d’icelle, à charité et mœurs dignes de Chrestiens. Finalement, qu’on rendist action de graces, et que louanges fussent chantées à Dieu. Toutes lesquelles choses achevées, l’Eglise et la compagnie fust renvoyée en paix.

43. With respect to the external ceremonial, whether believers take the bread in their hands or not; whether they divide it between them, or every individual eat that which is given to him; whether they return the cup into the hand of the deacon, or deliver it to the person who is next; whether the bread be leavened or unleavened; whether the wine be red or white; is not of the least importance. These things are indifferent, and left to the liberty of the Church. It is certain, however, that the custom of the ancient Church was, that every 578one should take the bread into his hand. And Christ said “Divide it among yourselves.”¹³²³ History informs us, that leavened and common bread was used before the time of Alexander, bishop of Rome, who was the first advocate for unleavened bread; but for what reason I know not, unless it was to dazzle the eyes of the people with admiration of a new spectacle, rather than to instruct their minds in pure religion. I appeal to all who feel the least concern for piety, whether they do not clearly perceive, how much more conspicuously the glory of God appears in this use of the sacrament, and how much greater abundance of spiritual consolation and delight believers enjoy in it, than in those insignificant and theatrical fooleries which only tend to deceive the minds of the gazing multitude. This they call keeping the people in religion, when they lead them into any thing they please, under the stupefaction and infatuation of superstition. If any one be inclined to defend such inventions by the plea of antiquity, I am equally aware how early chrism and exorcism were used in baptism, and how soon after the age of the apostles, corruptions were introduced into the Lord’s supper; but this is the confidence of human presumption, which can never restrain itself from trifling with the mysteries of God. But let us remember, that God holds the obedience of his word in such high estimation, that it is the standard by which he appoints us to judge even his angels and the whole world. Now, leaving all this mass of ceremonies, let us remark, that the Lord’s supper might be most properly administered, if it were set before the Church very frequently, and at least once in every week in the following manner: The service should commence with public prayer; in the next place, a sermon should be delivered; then, the bread and wine being placed upon the table, the minister should recite the institution of the supper, should declare the promises which are left to us in it, and, at the same time, should excommunicate all those who are excluded from it by the prohibition of the Lord; after this, prayer should be offered, that with the same benignity with which our Lord has given us this sacred food, he would also teach and enable us to receive it in faith and gratitude of heart, and that, as of ourselves we are not worthy, he would, in his mercy, make us worthy of such a feast. Then either some psalms should be sung, or a portion of Scripture should be read, and believers, in a becoming order, should participate of the sacred banquet, the ministers breaking the bread and distributing it, and presenting the cup, to the people; after the conclusion of the supper, an exhortation should be given to sincere faith, and a confession of the same; to charity, and a 579deportment worthy of Christians. Finally, thanksgivings should be rendered, and praises sung, to God; and to close the whole, the Church should be dismissed in peace.

43. External rites in the administration of the Supper. Many of them indifferent.

In regard to the external form of the ordinance, whether or not believers are to take into their hands and divide among themselves, or each is to eat what is given to him: whether they are to return the cup to the deacon or hand it to their neighbour; whether the bread is to be leavened or unleavened, and the wine to be red or white, is of no consequence. These things are indifferent, and left free to the Church, though it is certain that it was the custom of the ancient Church for all to receive into their hand. And Christ said, “Take this, and divide it among yourselves” (Luke 22:17). History relates that leavened and ordinary bread was used before the time of Alexander the Bishop of Rome, who was the first that was delighted with unleavened bread: for what reason I see not, unless it was to draw the wondering eyes of the populace by the novelty of the spectacle, more than to train them in sound religion.600I appeal to all who have the least zeal for piety, whether they do not evidently perceive both how much more brightly the glory of God is here displayed, and how much more abundant spiritual consolation is felt by believers than in these rigid and histrionic follies, which have no other use than to impose on the gazing populace. They call it restraining the people by religion, when, stupid and infatuated, they are drawn hither and thither by superstition. Should any one choose to defend such inventions by antiquity, I am not unaware how ancient is the use of chrism and exorcism in baptism, and how, not long after the age of the apostles, the Supper was tainted with adulteration; such, indeed, is the forwardness of human confidence, which cannot restrain itself, but is always sporting and wantoning in the mysteries of God. But let us remember that God sets so much value on obedience to his word, that, by it, he would have us to judge his angels and the whole world. All this mass of ceremonies being abandoned, the sacrament might be celebrated in the most becoming manner, if it were dispensed to the Church very frequently, at least once a-week. The commencement should be with public prayer; next, a sermon should be delivered: then the minister, having placed bread and wine on the table, should read the institution of the Supper. He should next explain the promises which are therein given; and, at the same time, keep back from communion all those who are debarred by the prohibition of the Lord. He should afterwards pray that the Lord, with the kindness with which he has bestowed this sacred food upon us, would also form and instruct us to receive it with faith and gratitude; and, as we are of ourselves unworthy, would make us worthy of the feast by his mercy. Here, either a psalm should be sung, or something read, while the faithful, in order, communicate at the sacred feast, the minister breaking the bread, and giving it to the people. The Supper being ended, an exhortation should be given to sincere faith, and confession of faith, to charity, and lives becoming Christians. Lastly, thanks should be offered, and the praises of God should be sung. This being done, the Church should be dismissed in peace.

43. Wat verder de uiterlijke wijze van handelen betreft: het doet er niet toe, of de gelovigen het brood in de hand nemen of niet, of ze het onder elkaar verdelen of dat ieder eet, wat hem gegeven wordt, of ze de beker weer de diaken in de hand geven of aan hun naaste overreiken, of het brood gezuurd is of ongezuurd, of de wijn rood is of wit. Dit zijn middelmatige dingen, die in de vrijheid der kerk gelaten zijn. Hoewel het zeker is, dat het de gewoonte in de oude kerk was, dat allen het brood in de hand ontvingen. En Christus heeft gezegd van de drinkbeker: "Deelt hem onder u lieden" (Luc. 22:17) De historiën vertellen, dat het gezuurd en gewoon brood geweest is vóór de tijd van de bisschop van Rome Alexander, die de eerste is geweest, die vermaak gehad heeft in ongezuurd brood: maar om welke reden, zie ik niet in, tenzij meer om de ogen van het volk door een nieuw schouwspel tot bewondering te trekken dan om de harten in de ware religie te onderwijzen. Ik bezweer allen, die zelfs door een geringe ijver tot de vroomheid worden aangeraakt, of ze niet duidelijk zien, hoeveel helderder Gods eer hier schittert en hoeveel overvloediger liefelijkheid van geestelijke vertroosing er tot de gelovigen komt, dan in die onbeduidende en toneelachtige beuzelarijen, die geen ander nut doen dan dat ze de zinnen van het verbaasde volk bedriegen. Dit noemen zij het volk bij de godsdienst houden, wanneer het, door superstitie dom en verdwaasd, overal heen getrokken wordt. Indien iemand dergelijke uitvindingen door de oudheid wil verdedigen: ook ik zelf weet zeer goed, hoe oud bij de Doop het gebruik der zalving en van het blazen is, en hoe kort na de tijd der apostelen 's Heren Avondmaal door roest is aangetast; maar dat is de uitgelatenheid der menselijke brutaliteit, die er zich niet van kan onthouden altijd in Gods verborgenheden te spelen en zich losbandig te gedragen. Maar laat ons bedenken, dat God de gehoorzaamheid aan zijn Woord van zo grote betekenis acht, dat Hij wil, dat we naar haar zijn engelen en de ganse wereld beoordelen. Verder, nadat die zo grote hoop van ceremoniën uit de weg geruimd is, zou het Avondmaal zo het meest passend kunnen bediend worden, wanneer het zeer dikwijls en minstens eens per week aan de kerk werd voorgesteld. Men beginne met openbaar gebed; dan worde de predikatie gehouden; daarna vermelde de dienaar, nadat het brood en de wijn op de tafel gezet is, de instelling van het Avondmaal; vervolgens verkondige hij de beloften, die ons er in zijn nagelaten; tevens sluite hij hen van de gemeenschap uit, die door het verbod des Heren van het Avondmaal afgehouden worden; daarna bidde men, dat de Here, evenals Hij door zijn middadigheid ons dit heilige voedsel geschonken heeft, ons ook onderrichte en vorme om het met geloof en dankbaarheid des harten te ontvangen, en dat Hij, aangezien wij van onszelf onwaardig zijn, door zijn barmhartigheid ons zulk een maaltijd waardig make. Dan zinge men psalmen, of leze men iets, en nemen de gelovigen in passende orde aan de heilige maaltijd deel, terwijl de dienaren het brood breken en aan het volk uitreiken. Wanneer het Avondmaal geëindigd is, vermane men het volk tot oprecht geloof en tot belijdenis des geloofs, tot liefde en een leven de Christenen waardig. Tenslotte zegge men dank en zinge Gods lof. Als dat geëindigd is, late men de gemeente gaan in vrede.

43. 985Fünfter Teil: Die Abendmahlspraxis (43-50). Von der rechten Abendmahlsfeier

Was nun den äußerlichen Brauch bei der Übung des Sakraments betrifft, so macht es nichts aus, ob die Gläubigen das Brot in die Hand nehmen oder nicht, ob sie es untereinander verteilen oder ob jeder ißt, was man ihm gegeben hat, ob sie den Kelch dem Diakon in die Hand geben oder an den Nächsten weiterreichen, ob das Brot gesäuert oder ungesäuert ist, und ob der Wein rot oder weiß ist. Dies sind Dinge ohne entscheidende Bedeutung, die in der freien Entschließung der Kirche stehen.

Allerdings ist es sicher, daß es der Brauch der Alten Kirche gewesen ist, daß alle das Brot in die Hand empfingen. Auch hat Christus gesagt: „Teilet ihn (den Kelch) unter euch“ (Luk. 22,17). Nach dem Bericht der Geschichtsbücher hat man vor der Zeit des Bischofs Alexander von Rom gesäuertes, gewöhnliches Brot genommen; Alexander (I.) ist der erste gewesen, der an ungesäuertem Brot Gefallen gefunden hat, aus welchem Grunde, sehe ich nicht, einzig wollte er wohl die Augen des Volkes mit einem neuen Schaubild zur Bewunderung hinreißen, statt sein Herz in rechter Ehrfurcht zu unterweisen. Ich beschwöre alle, die auch nur von einem geringen Eifer um die Frömmigkeit erfaßt sind, ob sie nicht klar durchschauen, wieviel herrlicher Gottes Ehre hier leuchtet und wieviel reichlicher hier die Köstlichkeit des geistlichen Trostes ist, die den Frommen erwächst, als bei jenen frostigen und schauspielerhaften Possen, die keinen anderen Nutzen bringen, als den Sinn des verblüfften Volkes zu täuschen! Das heißen sie „das Volk bei der innerlichen Ehrfurcht erhalten“, wenn es vom Aberglauben dumm und betört ist und sich überall hinziehen läßt. Will jemand dergleichen Fündlein mit ihrem Alter verteidigen, so weiß auch ich sehr wohl, wie alt bei der Taufe die Übung der Salbung und des Anblasens ist, und wie kurz nach der Zeit der Apostel das Abendmahl des Herrn vom Rost befallen worden ist; aber das ist eben die Frechheit des menschlichen Selbstvertrauens, daß es sich nicht enthalten kann, in Gottes Geheimnissen allezeit sein Spiel und seine Ausgelassenheit zu treiben. Wir aber wollen bedenken: Gott legt auf den Gehorsam gegen sein Wort so großes Gewicht, daß er den Willen hat, daß wir sowohl seine Engel als auch den ganzen Erdkreis nach diesem seinem Worte beurteilen sollen.

Nachdem wir nun einem so großen Haufen von Zeremonien Valet gesagt haben, könnte das Abendmahl am schicklichsten so verwaltet werden, daß es recht häufig und mindestens einmal in der Woche der Kirche vorgelegt würde. Am Anfang sollten dann öffentliche Gebete stehen, dann sollte die Predigt gehalten werden, danach sollte der Diener, nachdem Brot und Wein auf den Lisch gestellt sind, von der Stiftung des Abendmahls berichten und weiterhin die Verheißungen darlegen, die uns in ihm hinterlassen sind; zugleich sollte er alle mit dem Bann belegen, die durch das Verbot des Herrn vom Abendmahl ausgeschlossen sind. Danach sollte man darum beten, daß der Herr uns kraft seiner Güte, in der er uns diese heilige Nahrung gewährt hat, auch zu ihrem Empfang mit Glauben und herzlicher Dankbarkeit unterweisen und erziehen und uns, da wir es aus uns selbst heraus nicht sind, in seiner Barmherzigkeit solchen Mahles würdig machen möge. Dann sollte man Psalmen singen oder etwas verlesen und die Gläubigen sollten in gebührender Ordnung an dem heiligen Mahle teilhaben, wobei die Diener das Brot brächen und den Kelch reichten. Nach Beendigung des Abendmahles sollte eine Ermahnung stattfinden zu aufrichtigem Glauben und zum Bekenntnis des Glaubens, zur Liebe und zu einem der Christen würdigen Wandel. Zum Schluß sollte man die Danksagung sprechen und Gott Lob singen. Nach dem allem sollte die Kirche im Frieden entlassen werden.

43. Die wyse waarop die nagmaal gevier moet word

Sover dit die uiterlike handelwyse (by die nagmaalsbediening) aangaan, maak dit nie saak of die gelowiges dit in die hand neem of nie; of hulle dit onder mekaar deel of elkeen afsonderlik eet wat aan hom gegee is nie; of hulle die beker weer in die hand van die diaken terugplaas en of hulle dit aan hulle naaste reik nie; of die brood suurdeeg bevat of ongesuurd is nie; of die wyn rooi of wit is nie. Dit is alles middelmatige sake en in die vryheid van die kerk geleë. Dit is nogtans seker dat die gebruik in die kerk van ouds so was dat almal dit in hulle hande ontvang het.³⁵² En Christus het ook gesê: “Deel dit onder julle”.³⁵³ Die geskiedenis vertel dat brood met suurdeeg en gewone brood voor Alexander, biskop van Rome gebruik is, en dat hy die eerste was wat ongesuurde brood wou hê.³⁵⁴ Ek kan nie sien wat die rede daarvoor was nie behalwe dat hy die oë van die gewone mense deur hierdie nuwigheid tot bewondering wou dwing eerder as om hulle gemoedere in die opregte godsdiens te onderrig. Ek besweer almal wat selfs met ’n oppervlakkige gevoel vir godsvrug geraak word, of hulle nie duidelik kan raaksien, enersyds met hoe ’n groter duidelikheid die heerlikheid van God hier skitter, en andersyds hoeveel oorvloediger soetheid van geestelike vertroosting hieruit tot gelowiges kom as in daardie kil en toneelspelagtige onsinnighede wat geen ander voordeei bring as om die sinne van ’n reeds oorstelpte kerkvolk te mislei nie. Hulle noem dit om die kerkvolk in die godsdiens te hou wanneer hulle deur bygeloof verdwaas en verblind is en na willekeur rondgetrek kan word.

As iemand sulke uitvindings na aanleiding van die oudheid daarvan wou verdedig, weet ek wel deeglik hoe oud die gebruik van salwing en aanblasing in die doop is,³⁵⁵ en hoe die nagmaal van die Here nie lank 1746 na die tyd van die apostels verroes geraak het nie. Die voortvarenheid van die mens se selfvertroue is natuurlik so groot, en dit kan homself nie bedwing om met die geheimenisse van God te peuter en sy luste daarmee te laat botvier nie. Maar ons - ons moet onthou dat God die gehoorsaamheid aan sy Woord so hoog ag, dat Hy wil dat ons sy engele en die hele wêreld na aanleiding daarvan moet beoordeel.³⁵⁶

Wanneer ons verder so ’n groot hoop seremonies uit die weg geruim het, kan die nagmaal dus op die mees gepaste wyse soos volg bedien word: dit moet baie dikwels en ten minste een keer per week aan die gemeente voorgesit word.³⁵⁷ Dit moet begin met gesamentlike gebede; daarna volg die preek; dan moet die bedienaar die instelling van die nagmaal weergee terwyl die brood en die wyn op die tafel staan; daarna moet hy die beloftes voordra wat daarin vir ons nagelaat is en tegelyk ook almal daarvan uitsonder wat volgens die gebod van die Here daarvan weerhou moet word; daarna moet ons bid dat die Here met dieselfde milddadigheid waarmee Hy hierdie heilige voedsel aan ons geskenk het, ons ook mag leer en vorm om dit uit die geloof en dit van harte uit dankbaarheid te ontvang. En aangesien ons uit onsself dit onwaardig is, dat Hy deur sy barmhartigheid ons so ’n eetmaal waardig moet ag; hierna moet psalms gesing of iets gelees word en nadat die bedienaars die brood gebreek en die beker aan hulle oorhandig het, moet die gelowiges in betaamlike orde in die heilige eetmaal deel. Wanneer die nagmaal afgehandel is, moet die gelowiges aangespoor word tot opregte geloof en geloofsbelydenis, tot liefde en sedes wat Christene waardig is. Ten slotte moet daar dankbetuiging wees en lofliede moet vir God gesing word. Wanneer dit alles beëindig is, moet die gemeente in vrede uiteengaan.³⁵⁸

43.  Что касается внешнего обряда - принимают ли верующие хлеб в руки или нет; делят ли его между собой или каждый ест то, что ему дано; возвращают ли чашу служителю или передают следующему; употребляют ли для причастия пресный или кислый хлеб, красное или белое вино - это не имеет значения. Все эти вещи безразличны и оставлены на усмотрение Церкви. Хотя доподлинно известно, что в древней Церкви все брали причастие в руки (Августин. Против послания Пелагиана, II, XXIII, 53 (MPL, XLIII, 227)); и Христос сказал: «Примите ... и разделите между собою» (Лк 22:17). Исторические источники сообщают, что до римского епископа Александра (Александр I, Папа римский в 107-116 гг.) для Вечери брали кислый хлеб, какой обычно ели каждый день. Этот Александр первым ввёл в употребление пресный хлеб. Я не вижу для такого нововведения других оснований, кроме желания поразить чернь очередным зрелищем вместо того, чтобы наставлять их души в истинной вере.

Я спрашиваю всех, в ком есть хоть искра благочестия, пусть даже самая слабая: разве не очевидно, насколько ярче сияет слава Божья в прежнем способе принятия таинства и насколько больше духовного утешения получают от него верующие, чем от этих бесполезных и бессмысленных ухищрений, предназначенных лишь для того, чтобы развлечь и поразить публику? Оглушённый и сбитый с толку суеверием народ послушно идёт туда, куда его влекут, - и они называют это «удерживать народ в вере и страхе Божьем»! Если кто-нибудь вздумает оправдывать эти измышления древностью, то я отнюдь не пребываю в неведении относительно того, насколько древним является употребление елея и дуновений при совершении крещения (Тертуллиан. О крещении, против донатистов, 7 (MPL, I, 1315) и мн.др.) и насколько быстро в послеапостольскую эпоху Вечеря Господня оказалась опутанной человеческими ухищрениями. Всё это - свидетельства суетности, глупости и дерзости человеческого разума, который не может удержаться, чтобы не искать себе развлечений в божественных тайнах! Так будем же помнить о том, насколько высоко ценит Бог повиновение его Слову - настолько, что желает, чтобы в его Слове мы судили и Ангелов, и весь мир.

Если оставить все эти помпезные церемонии, можно было бы считать, что Святая Вечеря совершается как должно, когда предлагается в Церкви весьма часто - по крайней мере раз в неделю - и следующим образом. Сперва просто читаются публичные молитвы, затем следует проповедь. Далее, когда хлеб и вино будут лежать на столе, пусть служитель скажет об учреждении Вечери и объяснит обетования, в ней заключённые, а вместе с тем и отлучит всех тех, кто исключён из причастия запретом Господа. Далее пусть совершается молитва Господу дабы Он с той же милостью, с какой дал нам эту священную пищу, соблаговолил наставить и расположить нас к надлежащему принятию её в вере и сердечной благодарности и по милосердию своему сделал нас достойными такой трапезы - ибо сами по себе мы вовсе не таковы. При этом пусть поются псалмы или читаются отрывки из Евангелия; и пусть в соответствующем порядке верующие причащаются; а служителям следует преломлять и раздавать хлеб и прилагать чашу. По окончании Вечери пусть верующие будут призваны к чистой вере и её твёрдому исповеданию, к любви и к соблюдению нравов, достойных христианина. Наконец, надлежит воздать благодарение и хвалу Богу. По завершении всех этих действий Церковь и все присутствующие отпускаются с миром.

44. | Quae de Sacramento hoc hactenus disseruimus abunde ostendunt, non institutum ideo fuisse ut semel quotannis¹ acciperetur, idque perfunctorie (ut nunc communiter^a moris est) verum quo frequenti in usu Christianis omnibus esset, ut frequenti memoria passionem Christi repeterent; qua recordatione et fidem suam sustinerent ac roborarent, et sese ad confessionem laudis Deo^b canendam bonitatemque eius praedicandam hortarentur, et qua postremo mutuam charitatem alerent, et sibi etiam inter se testificarentur, cuius copulam in unitate corporis Christi viderent. Quoties enim symbolo corporis Domini communicamus, velut data et accepta tessera, alter alteri nos vicissim obstringimus ad omnia dilectionis officia, ut nequid admittat nostrum quispiam quo fratrem laedat, nequid praetermittat quo eum iuvare possit, ubi necessitas postulat et facultas suppetit^c. Talem fuisse Ecclesiae Apostolicae usum, Lucas in Actis commemorat, quum fideles ait perseverantes fuisse in doctrina Apostolorum, communicatione^d, fractione panis et orationibus [Act. 2. g. 42]. Sic agendum omnino erat, ut nullus Ecclesiae conventus fieret sine verbo, orationibus, participatione Coenae et eleemosynis. Hunc et apud Corinthios fuisse institutum ordinem, satis ex Paulo coniicere licet²: || et multis postea seculis in usu fuisse constat. Inde enim veteres illi Canones, quos Anacleto et Calixto tribuunt, ut peracta consecratione omnes communicent, qui noluerint Ecclesiasticis carere liminibus³. Et in vetustis illis canonibus quos Apostolorum vocant, habetur, Qui non perseverant usque ad finem, et sacram communionem non percipiunt, tanquam inquietudinem Ecclesiae moventes, corrigendos⁴. In Antiocheno etiam Concilio decretum est, ut qui Ecclesiam intrant, Scripturas audiunt, et a communione abstinent, ab Ecclesia removeantur, donec vitium hoc correxerint⁵. Quod tametsi in Concilio Toletano^e primo vel mitigatum fuit^f, vel mitioribus saltem verbis propositum: tamen 411 illic quoque statuitur^a, ut qui audita concione nunquam communicare deprehensi fuerint, admoneantur: si post monitionem abstineant, arceantur¹.

44. Ce que nous avons traité de ce Sacrement jusques icy, monstre amplement qu’il n’a pas esté institué à ce qu’il fust prins une fois l’an, et ce par forme d’acquit: comme maintenant en est la coustume publique: mais afin qu’il fust en frequent usage à tous Chrestiens, pour leur reduire souvent en memoire la passion de Jesus Christ; par laquelle recordation et souvenance leur foy fust soustenue et confirmée, et eux incitez et exhortez à faire confession de louange au Seigneur, et à magnifier et publier sa bonté: par laquelle finalement, charité mutuelle entre eux fust nourrie et entretenue: et aussi afin qu’ils se la testifiassent les uns aux autres, voyans la conjonction d’icelle en l’unité du corps de Jesus Christ. Car toutes fois et quantes que nous communiquons au signe du corps du Seigneur, nous nous obligeons mutuellement l’un à l’autre comme par scedule, à tous offices de charité: à ce que nul de nous ne face rien parquoy il blesse son frere, et n’omette rien parquoy il le puisse aider et secourir, toutes fois et quantes que la necessité le requerra, et que la faculté luy en soit donnée. Sainct Luc recite aux Actes, que l’usage de l’Eglise Apostolique en estoit tel, quand il dit les fideles avoir esté perseverans en la doctrine des Apostres, en communication, c’est à dire en aumosne, en fraction du pain, et oraisons (Act. 2:42). Ainsi falloit-il entierement faire, que nulle assemblée d’Eglise ne fust faite sans la Parolle, ne sans aumosne, ne sans la participation de la Cene, ne sans oraisons. On peut bien aussi assez conjecturer des escrits de sainct Paul, que cest ordre estoit institué en l’Eglise des Corinthiens: et est notoire qu’on en a usé long temps apres. Car de la viennent ces Canons anciens qu’on attribue à Anaclete et calixte, où il est ordonné que sur peine d’excommuniement tous communiquent à la Cene, apres que la consecration sera faite. Semblablement ce qui est dit aux Canons qu’on intitule des Apostres, que tous ceux qui ne demeurent point jusques à la fin, et ne reçoyvent le Sacrement, doyvent estre corrigez comme turbateurs de l’Eglise. Suyvant cela, il fust determiné au Concile d’Antioche, que ceux qui entrent en l’Eglise, oyent le sermon et se deportent de recevoir la Cene, doyvent estre excommuniez jusques à ce qu’ils se soyent corrigez de ce vice. Laquelle ordonnance, combien qu’elle ait esté adoucie au Concile de Toulouse le premier, toutesfois quant en substance elle a esté suyvie. Car il est là dit, que ceux qu’on cognoistra ne point communiquer au Sacrement apres avoir ouy le sermon, doyvent estre admonnestez: et s’ils n’obeissent à l’admonition, qu’ils doyvent estre rejettez de l’Eglise.

44. The observations which we have already made respecting the sacrament, abundantly show that it was not instituted for the purpose of being received once in a year, and that in a careless and formal manner, as is now the general practice; but in order to be frequently celebrated by all Christians, that they might often call to mind the sufferings of Christ; the recollection of which would sustain and strengthen their faith, would incite them to sing praises to God, and to confess and celebrate his goodness, and would also cherish in their hearts, and promote the mutual exercise of that charity, the bond of which they would see in the unity of the body of Christ. For whenever we communicate in the symbol of the Lord’s body, it is like the interchange of a mutual pledge, by which we reciprocally bind ourselves to all the duties of charity, that no one among us will do any thing by which he may injure his brother, or will omit any thing by which he can assist him, when necessity requires and opportunity admits. That such was the practice of the apostolic Church, is mentioned by Luke, when he says that believers “continued steadfastly in the apostles’ doctrine and fellowship, and in breaking of bread, and in prayers.”¹³²⁴ The invariable custom, therefore, was, that no assembly of the Church should be held without the word being preached, prayers being offered, the Lord’s supper administered, and alms given. That this was the order established among the Corinthians, may be fairly concluded from the Epistles of Paul; and it is well known to have been followed for many ages after. For hence those ancient canons, which are attributed to Anacletus and Calixtus, “that, after the consecration is finished, all shall communicate, on pain of expulsion from the Church.” And the ancient canons which are ascribed to the apostles, say, “that those who continue not to the end, and receive not the sacrament, ought to be corrected as disturbers of the Church.” In the Council of Antioch, also, it was decreed, that those who enter into the Church, hear the sermon, and retire from the communion, be excluded from the Church till they shall have corrected this fault. And though in the first Council of Toledo, this decree was either mitigated, or at least enacted in a milder form, yet there also it was ordained, that those who shall be found never to communicate after having heard the sermon, be admonished; and that, if they obey not the first admonition, they be excommunicated.

44. Duty of frequent communion. This proved by the practice of the Church in its purer state, and by the canons of the early bishops.

What we have hitherto said of the sacrament, abundantly shows that it was not instituted to be received once a-year and that perfunctorily (as is now commonly the custom); but that all Christians might have it in frequent use, and frequently call to mind the sufferings of Christ, thereby sustaining and confirming their faith: stirring themselves up to sing the praises of God, and proclaim his goodness; cherishing and testifying towards each other that mutual charity, the bond of which they see in the unity of the body of Christ. As often as we communicate in the symbol of our Saviour’s body, as if a pledge were given and received, we mutually bind ourselves to all the offices of love, that none of us may do anything to offend his brother, or omit anything by which he can assist him when necessity demands, and opportunity occurs. That such was the practice of the Apostolic Church, we are informed by Luke in the Acts, when he says, that601“they continued stedfastly in the apostles’ doctrine and fellowship, and in breaking of bread, and in prayers” (Acts 2:42). Thus we ought always to provide that no meeting of the Church is held without the word, prayer, the dispensation of the Supper, and alms. We may gather from Paul that this was the order observed by the Corinthians, and it is certain that this was the practice many ages after. Hence, by the ancient canons, which are attributed to Anacletus and Calixtus, after the consecration was made, all were to communicate who did not wish to be without the pale of the Church. And in those ancient canons, which bear the name of Apostolical, it is said that those who continue not to the end, and partake not of the sacred communion, are to be corrected, as causing disquiet to the Church. In the Council of Antioch it was decreed, that those who enter the Church, hear the Scriptures, and abstain from communion, are to be removed from the Church until they amend their fault. And although,in the first Council of Tholouse, this was mitigated, or at least stated in milder terms, yet there also it was decreed, that those who after hearing the sermon, never communicated, were to be admonished, and if they still abstained after admonition, were to be excluded.

44. Hetgeen we tot nu toe over dit sacrament hebben uiteengezet toont overvloedig aan, dat het niet ingesteld is om éénmaal per jaar ontvangen te worden, en dat terloops, zoals nu gemeenlijk de gewoonte is, maar om dikwijls door alle Christenen gebruikt te worden, opdat ze dikwijls het lijden van Christus zouden herdenken, en door die herdenking hun geloof zouden ondersteunen en versterken en elkander zouden aansporen om Gods lof te belijden en te zingen en zijn goedheid te verkondigen, en tenslotte daardoor de onderlinge liefde te voeden en ook elkander te betuigen, waarvan ze de band zien in de eenheid van het lichaam van Christus. Want zo dikwijls als wij deel krijgen aan het teken van het lichaam van Christus, verbinden wij ons, als het ware door het geven en ontvangen van een pand, wederkerig met elkaar tot alle plichten der liefde, opdat niemand iets verrichte, waardoor hij zijn broeder zou kwetsen, en niets nalate, waarmee hij hem zou kunnen helpen, wanneer de noodzaak het eist en de gelegenheid aanwezig is. Dat de apostolische kerk zulk een gebruik gehad heeft, vermeldt Lucas in de Handelingen (Hand. 2:42) wanneer hij zegt, dat de gelovigen volhardende waren in de leer der apostelen, de gemeenschap, de breking des broods en de gebeden. Zo moest het altijd geschieden, dat er geen samenkomst der gemeente gehouden werd zonder prediking des Woords, gebeden, uitdeling van het Avondmaal en aalmoezen. Dat deze orde ook bij de Corinthiërs ingesteld was, kan men voldoende uit Paulus' woorden gissen; en het staat vast, dat ze daarna vele eeuwen lang in gebruik geweest is. Want vanhier zijn die oude regels, die men aan Anacletus en Calixtus toeschrijft, dat na de volbrenging der consecratie, allen moeten communiceren, die niet buiten de kerk gesloten willen worden. En in die oude regels, die men de regels der apostelen noemt, leest men, dat zij, die niet blijven tot het einde, en het heilige Avondmaal niet ontvangen, gestraft moeten worden als lieden, die onrust in de kerk teweegbrengen. Op het concilie te Antiochië is ook besloten, dat zij, die in de kerk komen, de Schrift horen, en zich van het Avondmaal onthouden, uit de kerk verwijderd moeten worden, totdat ze deze fout verbeterd hebben. En ofschoon dit op het eerste Toletaanse concilie verzacht is, of althans met zachtere woorden voorgesteld, zo wordt toch ook daar bepaald, dat zij, die na de predikatie te hebben aangehoord, nooit bevonden worden deel te nemen aan het Avondmaal, vermaand moeten worden, en dat ze, indien ze zich na de vermaning nog onthouden, uit de gemeente moeten worden geweerd.

44. Das Abendmahl soll häufig gefeiert werden

Was wir bisher von diesem Sakrament ausgeführt haben, zeigt mehr als genugsam, daß es nicht dazu eingesetzt ist, um einmal im Jahre empfangen zu werden, und zwar, wie das jetzt allgemein die Gepflogenheit ist, nur, um der Pflicht ledig zu sein. Nein, es soll bei allen Christen in häufiger Übung stehen, damit sie sich in wiederholtem Gedenken an Christi Leiden erinnern; in solcher Erinnerung 986 sollen sie ihren Glauben stärken und festigen, sollen sie sich ermahnen, das Bekenntnis des Lobes Gottes zu singen und seine Güte zu verkündigen, und sollen sie schließlich die gegenseitige Liebe nähren und sie sich auch gegenseitig bezeugen, da sie ja das Band solcher Liebe in der Einheit des Leibes Christi sehen. Denn allemal, wenn wir an dem Merkzeichen des Leibes unseres Herrn teilhaben, so verpflichten wir uns gleichsam durch das Geben und Empfangen eines Unterpfands einander gegenseitig zu allen Leistungen der Liebe, damit niemand unter uns etwas tut, womit er seinen Bruder verletzte, und niemand etwas unterläßt, womit er ihm beistehen könnte, wo es die Not erfordert und die Möglichkeit dazu besteht.

So ist es in der apostolischen Kirche der Brauch gewesen, wie es Lukas erwähnt, wenn er berichtet: „Sie blieben aber beständig in der Apostel Lehre und in der Gemeinschaft und im Brotbrechen und im Gebet“ (Apg. 2,42). So müßte es allgemein dahin kommen, dass keine Zusammenkunft der Kirche ohne Wort, Gebete, die Austeilung des Abendmahls und Almosen geschähe. Daß diese Ordnung auch bei den Korinthern eingerichtet war, läßt sich auf Grund der Worte des Paulus (1. Kor. 11) genugsam annehmen, und sie ist ohne Zweifel auch noch viele Jahrhunderte nachher in Übung gewesen.

Daher rühren nämlich jene alten Kirchensatzungen, die man dem Anacletus und dem Calixt zuschreibt: es sollen danach alle, die nicht aus der Kirche ausgeschlossen werden wollen, nach Vornahme der Konsekration das Abendmahl mitfeiern. Und in den alten Kirchensatzungen, die man die apostolischen nennt, steht zu lesen: „Wer nicht bis zum Ende anwesend bleibt und das Heilige Abendmahl nicht empfängt, der soll als einer, der der Kirche Unruhe bereitet, zurechtgewiesen werden“ (Canones Apostolorum 9 [10]). Ebenso hat man auf dem Konzil zu Antiochia (341) beschlossen: wer in die Kirche ginge, die Schrift hörte, aber am Abendmahl nicht teilnähme, der solle aus der Kirche verwiesen werden, bis er von diesem Fehler Abstand nähme. Das hat man dann freilich auf dem ersten Konzil zu Toledo (400) entweder gemildert oder wenigstens mit milderen Worten ausgesprochen; trotzdem wird auch dort festgesetzt: wer dabei betroffen werde, daß er nach dem Hören der Predigt niemals am Abendmahl teilnehme, der solle vermahnt und, sofern er nach der Vermahnung von diesem Fehler nicht abstehe, ausgeschlossen werden.

44. Dat die nagmaal dikwels gevier moet word, is uit talryke bronne duidelik

Die redenasies wat ons tot dusver in verband met die sakrament 1747 aangevoer het, bewys oorvloedig dat dit ingestel is, nie om net een maal per jaar ontvang te word nie,³⁵⁹ en dit maar toevallig soos dit tans oor die algemeen die gebruik is nie. Nee, dit is ingestel sodat alle Christene dit herhaalde kere moet nuttig om herhaalde kere die lyding van Christus in herinnering te roep. Hulle roep dit in herinnering om sowel hulle geloof te onderskraag en te versterk as om hulle aan te spoor om God te bely, sy lof te sing en sy goedheid te verkondig; om mekaar ten slotte daardeur tot wedersydse liefde te voed en onderling dit aan mekaar te betuig wanneer hulle hierdie liefdesband in die eenheid van die liggaam van Christus bemerk. Want so dikwels as wat ons in die teken van die liggaam van die Here deel, verbind ons mekaar die een aan die ander asof dit ’n pand is wat ons gee en ontvang, tot al die liefdespligte sodat geeneen van ons iets sou toelaat waardeur hy sy medebroer leed kon aandoen, of iets agterweë sou laat waardeur hy hom behulpsaam kan wees wanneer die nood dit vereis en hy die vermoë het om dit te doen nie.

In Handelinge vertel Lukas dat dit die gebruik van die apostoliese kerk was wanneer hy vertel dat die gelowiges volhard het in die leer van die apostels, in die deelname aan en die breek van die brood en in gebed.³⁶⁰ Dit moet juis so geskied dat geen vergadering van die kerk mag plaasvind sonder die Woord, gebede, deelname aan die nagmaal en aalmoese nie. Na aanleiding van Paulus se verduideliking kan ons aflei dat dit ook die instelling onder die Korintiërs was³⁶¹ en dit staan vas dat dit vir baie eeue lank in gebruik was.

Die ou kanons wat die mense aan Anacletus en Calixtus toeskryf, het trouens hieruit ontstaan. Dit is naamlik dat almal wat nie van die kerk weggehou wou word nie, aan die nagmaal moes deelneem nadat die wyding afgehandel is.³⁶² En in die ou kanons wat as die Apostoliese kanons bekendstaan, kom die volgende voor: Dat diegene wat nie tot die einde aanhou en nie die heilige gemeenskap ontvang nie, tereggewys moes word as mense wat onrus in die kerk veroorsaak.³⁶³ By die konsilie van Antiochië is ook beslis dat diegene wat die kerk betree, nadie Skrif(verkondiging) luister en hulle dan van die gebruik van die nagmaal weerhou, uit die kerk uitgeban moes word totdat hulle hierdie sonde verbeter het.³⁶⁴ En hoewel hierdie besluit in die eerste Toletaanse 1748 konsilie versag is, of ten minste met sagter woorde uitgedruk is, word daarin nogtans bepaal dat diegene wat wel na die preek luister, maar van wie nooit gevind word dat hulle aan die nagmaal deelneem nie, vermaan moet word; indien hulle hulle na hierdie vermaning nog van die  nagmaal weerhou, dat hulle dan uit die kerk geweer moet word.³⁶⁵

44. Всё сказанное до сих пор об этом таинстве явно показывает: оно было установлено не для того, чтобы принимать его один раз в год (таково предписание Четвёртого Латеранского собора (1215), канон 21 (см. Hefele-Leclercq, op. cit., v.5, p. 1349 s.)), и то по обязанности, как это стало обычным в наше время. Нет, оно было предназначено для частого употребления всеми христианами, чтобы напоминать им о страстях Иисуса Христа. Это напоминание и памятование должно поддерживать и укреплять их веру, побуждать их ко хвале Господу и прославлению Его благости. Наконец, оно призвано утверждать и питать их взаимную любовь, дабы они проявляли её друг к другу, сознавая себя соединёнными любовью в единстве Тела Иисуса Христа. Ибо всякий раз, когда мы приобщаемся символу Тела Господня, мы словно заключаем между собой договор, принимая на себя взаимные обязательства по исполнению дел любви. В силу этого договора никто из нас не должен делать ничего, что могло бы задеть брата, и не упускать ничего, что могло бы стать для него помощью и поддержкой всегда, когда возникает такая возможность и необходимость.

Св. Лука сообщает в Деяниях апостолов, что именно таков был обычай Апостольской Церкви: верующие постоянно пребывали в учении апостолов, в общении, то есть в раздаче милостыни, в преломлении хлеба и в молитвах (Деян 2:42). Отсюда возникло неизменное правило, что ни одно собрание Церкви невозможно без проповеди Слова, милостыни, участия в Вечере и молитвах. Из Посланий св. Павла нетрудно заключить, что такой же порядок установился в Церкви коринфян, где он соблюдался, как известно, ещё долгое время спустя. Ибо оттуда идут те древние каноны, авторами которых считают Анаклета и Каликста. В них предписывается обязательное, под угрозой отлучения, участие всех христиан в Вечере после освящения даров (Decretum Gratiani, III(De consecratione), dist.I, c. 59, 1, 1311, где по Псевдо-Исидору цитируется Анаклет (третий Папа римский, 76-78), послание 11. Ссылка на Каликста является ошибочной.). Так называемые Апостольские правила тоже устанавливают, что все покидающие собрание до его окончания и не вкусившие таинства должны быть наказаны как возмутители Церкви (Апостольские правила, 9-10 (MPG, CXXXVII, 53)). Следуя этому правилу, Антиохийский собор (Первый Антиохийский собор (341) с. 2 (см. Hefele-Leclercq, op. cit., v. 1, p. 715)) установил, что всякий, кто вступает в Церковь, слушает проповедь, но уклоняется от участия в Вечере, должен быть отлучён вплоть до исправления. Толедский собор (Первый Толедский собор (400), c. 13 (цитируемый в вышеупомянутом Decretum Gratiani, III (De consecratione), dist.2, c. 20 - MPL, LXXXIV, 331)) смягчил данное предписание, однако сохранил его суть. Канон этого собора гласит: все те, кто отказывается от причастия таинству по окончании проповеди, должны быть предупреждены. Если же они не пожелают внять предупреждению, надлежит исторгнуть их из лона Церкви.

45. His scilicet constitutionibus volebant sancti viri retinere ac tueri frequentem communionis usum, ab ipsis Apostolis traditum: quem fidelibus maxime salutarem esse, vulgi autem negligentia sensim obsolescere videbant. De aetate autem sua testatur Augustinus, Huius, inquit, rei sacramentum unitatis corporis Domini alicubi quotidie, alicubi certis intervallis dierum, in Dominica mensa praeparatur, et de mensa illa sumitur: quibusdam ad vitam, aliis ad exitium [In 6. cap. Iohan. tract. 26^b]². Et in Epistola ad Ianuarium priore, Alii quotidie communicant corpori et sanguini Dominico, alii certis diebus accipiunt, alibi nullus dies intermittitur quo non offeratur^c, alibi Sabbatho tantum et Dominico, alibi nonnisi Dominico³. Quoniam autem, ut diximus, plebs interdum remissior erat, instabant sancti viri severis obiurgationibus, ne connivere ad hanc socordiam viderentur. Tale exemplum est apud Chrysostomum in Epistolam ad Ephesios, Non est dictum ei qui convivium dehonestabat, Quare recubuisti? sed, Quare ingressus es [Matth. 22. b. 12]? Quisquis mysteriorum particeps non est, improbus est, et impudens quod hic adstat. Quaeso, siquis ad convivium vocatus venerit, manus laverit, discubuerit, visus fuerit se ad edendum comparare, deinde nihil gustet, nonne contumelia et convivium afficiet et convivatorem? Sic tu, inter eos stans^d qui oratione se ad sumendum sacrosanctum cibum praeparant, te unum esse ex eorum numero, eo ipso quod non abscessisti confessus es, tandem non participas: nonne satius foret te non comparuisse? Indignus sum, inquis. Ergo nec communione orationis dignus eras, quae est ad sumendum sacrum mysterium praeparatio^e [In cap. 1. homil. 26]^{f 4}. 412

45. Il est aisé à voir que par ces statuts les saincts Peres ont voulu entretenir l’usage frequent de la Cene, tel qu’il avoit esté institué depuis le temps des Apostres: d’autant qu’ils le voyoyent estre profitable au peuple de Dieu, et neantmoins que par negligence on le delaissoit petit à petit. Sainct Augustin rend tesmoignage quant à son temps, parlant ainsi²⁰¹: Ce Sacrement de l’unité que nous avons au corps du Seigneur, se celebre en quelques Eglises journellement, aux autres par certains jours; et les uns le prennent à leur salut, les autres à leur damnation. Item en l’Epistre premiere à Januarius, En quelques Eglises il ne se passe jour qu’on ne reçoyve le Sacrement du corps et du sang du Seigneur: aux autres on ne le reçoit que le Samedy et le Dimanche; aux autres on ne le reçoit que le Dimanche seulement. Or pource que le peuple ne s’acquittoit gueres bien de son devoir, comme nous avons dit, les saincts Peres reprenoyent asprement une telle nonchalance: afin qu’il ne semblast point advis qu’ils l’approuvassent. Et de cela nous en avons un exemple de sainct Chrysostome en l’Epistre aux Ephesiens, où il dit, Il n’a pas esté dit à celuy qui faisoit deshonneur au banquet, Pourquoy t’es-tu assis? mais, Pourquoy es-tu entré? Celuy donc qui assiste icy, et ne participe point au Sacrement, est audacieux et effronté. Je vous prie, si quelcuu estoit appellé en un banquet, et qu’il se lavast, qu’il s’assist, et se disposast à manger, et puis ne goustast rien, ne feroit-il point deshonneur au banquet, et à celuy qui l’auroit convié? Tu assistes icy entre ceux qui par oraison se preparent à recevoir le Sacrement, et entant que tu; ne te retires point tu te confesses estre de leur nombre, et à la fin tu ne participes point avec eux: ne seroit-il point meilleur que tu n’y fusses point comparu? Tu me diras que tu es indigne: je te respon que tu n’es pas donc digne de prier, veu que c’est une preparation à recevoir ce sainct mystere²⁰².

45. 580 These decrees were evidently passed by the holy fathers with a view to retain and perpetuate the frequent celebration of the communion, which had been transmitted by the apostles themselves, and which they perceived to be highly beneficial to believers, but by negligence to be gradually falling into general disuse. Augustine testifies respecting the age in which he lived, when he says, “The sacrament of this thing, that is, of the unity of the body of our Lord, is prepared on the table of the Lord, in some places daily, in other places on appointed days, at stated intervals of time; and is thence received by some to life, by others to destruction.” And in his first epistle to Januarius: “Some receive the body and blood of the Lord every day, and others receive them on certain days; in some Churches, not a day passes without the administration of the sacrament; in others, it is administered only on Saturday and Sunday; and in others only on Sunday.” But the people in general, being, as we have observed, sometimes too remiss, the holy fathers stimulated them with severe reproofs, that they might not appear to connive at such negligence. Of this we have an example in a homily of Chrysostom, on the Epistle to the Ephesians: “To him who dishonoured the feast, it is not said, Wherefore didst thou sit down? but, How camest thou in hither?¹³²⁵ Whoever is present here, and is not a partaker of the mysteries, is wicked and impudent. I appeal to you, if any one be invited to a feast, and come, wash his hands, sit down, and apparently make every preparation for partaking of it, and after all taste nothing,—will he not offer an insult both to the feast and to him who has provided it? So you, who appear among them who, by prayer prepare themselves to receive the sacred food, who by the very circumstance of not departing, confess yourself to be one of their number, and after all do not participate with them, would it not have been better for you not to have made your appearance among them? You will tell me you are unworthy. Neither then were you worthy of the communion of prayer, which is a preparation for the reception of the holy mystery.”

45. Frequent communion in the time of Augustine. The neglect of it censured by Chrysostom.

By these enactments, holy men wished to retain and ensure the use of frequent communion, as handed down by the apostles themselves; and which, while it was most salutary to believers, they saw gradually falling into desuetude by the negligence of the people. Of his own age, Augustine testifies: “The sacrament of the unity of our Lord’s body is, in some places, provided daily, and in others at certain intervals, at the Lord’s table; and at that table some partake to life, and others to destruction” (August. Tract. 26, in Joann. 6). And in the first Epistle to Januarius he says: “Some communicate daily in the body and blood of the Lord; others receive it on certain days: in some places, not a day intervenes on which it is not offered: in others, it is offered only on the Sabbath and the Lord’s day: in others, on the Lord’s day only.” But since, as we have said, the people were sometimes remiss, holy men urged them with severe rebukes, that they might not seem to connive at their sluggishness. Of this we have an example in Chrysostom, on the Epistle to the Ephesians (Hom. 26). “It was not said to him who dishonoured the feast, Why have you not taken your seat? ‘But how camest thou in?’ (Mt. 22:12). Whoever partakes not of the sacred rites is wicked and impudent in being present: should any one who was invited to a feast come in, wash his hands, take his seat, and seem to prepare to eat, and thereafter taste nothing, would he not, I ask, insult both the feast and the entertainer? So you, standing among those who prepare themselves by prayer to take the sacred food, profess to be one of the number by the mere fact of your not going away, and yet you do not partake,—would it not have been better not to have made your appearance? I am unworthy, you say. Then neither were you worthy of the communion of prayer, which is the preparation for taking the sacred mystery.”

45. Door deze bepalingen wilden de heilige mannen bewaren en in stand houden het veelvuldig gebruik van het Avondmaal, dat door de apostelen was overgeleverd, daar ze zagen, dat het voor de gelovigen zeer heilzaam was, maar door de onachtzaamheid van het volk langzamerhand in onbruik begon te geraken. Van zijn tijd getuigt Augustinus aldus¹: "Het sacrament van deze zaak, namelijk van de eenheid, met het lichaam des Heren, wordt op sommige plaatsen dagelijks, op andere met bepaalde tussenruimten van tijd op de tafel des Heren bereid, en van die tafel ontvangen, sommigen ten leven, anderen ten verderf." En in de eerste brief aan Januarius²: "Sommigen oefenen dagelijks gemeenschap met het lichaam en bloed des Heren, anderen ontvangen het op bepaalde dagen, op sommige plaatsen gaat geen dag voorbij, waarop het niet aangeboden wordt, op andere geschiedt het alleen op zaterdag en zondag, op weer andere alleen op zondag". En aangezien, zoals we zeiden, het volk soms wat slap was, drongen de heilige mannen aan met gestrenge berispingen, opdat het niet zou schijnen, dat ze deze nalatigheid door de vingers zagen. Daarvan hebben we een voorbeeld bij Chrysostomus in zijn uitlegging van de brief aan de Efezen³: "Tot hem, die de maaltijd onteerde, is niet gezegd: waarom hebt gij u aangezet? maar: waarom zijt ge binnengekomen! Alwie geen deel heeft aan de verborgenheden, is brutaal en onbeschaamd, dat hij hier aanwezig is; ik vraag u, indien iemand, die tot een maaltijd genodigd is, komt, zijn handen wast, aan tafel gaat zitten, en zich schijnt klaar te maken om te gaan eten, maar dan niets eet, zal die niet de maaltijd en de gastheer smaad aandoen! Zo hebt ook gij, wanneer gij u bevindt te midden van hen, die door gebed zich voorbereiden tot het ontvangen van de heilige maaltijd, daardoor dat gij niet weggegaan zijt, beleden, dat gij een der hunnen zijt, en toch neemt gij geen deel aan de maaltijd: zou het niet beter geweest zijn, dat ge niet verschenen waart! Ik ben onwaardig, zegt ge; maar dan waart ge ook niet waardig deel te nemen aan het gebed, dat de voorbereiding is tot het ontvangen van het heilige sacrament.'

45.

Durch diese Bestimmungen wollten nämlich die heiligen Männer den häufigen Gebrauch des Abendmahls aufrechterhalten und verteidigen, wie er von den Aposteln selbst überliefert war. Sie sahen eben, daß er für die Gläubigen höchst heilsam war, durch die Nachlässigkeit der Menge jedoch nach und nach in Abgang geraten mußte, über seine Zeit aber gibt uns Augustin folgendes Zeugnis: „Das Sakrament (= Zeichen) dieser Sache, das heißt der Einheit des Leibes des Herrn, wird an manchen Orten Tag für Tag, an anderen in bestimmten Abständen auf dem Tisch des Herrn bereitet und von jenem Tisch her empfangen, von einigen zum Leben, von anderen zum Verderben“ (Predigten zum Johannesevangelium 26,15). Und in seinem ersten Brief an Januaris schreibt er: „Die einen halten alle Tage mit dem Leib und Blut des Herrn Gemeinschaft, die anderen empfangen sie an bestimmten Tagen, an manchen Orten geht kein Tag vorbei, wo nicht das Abendmahl dargeboten wird, an anderen geschieht es bloß samstags und sonntags, wieder an anderen ausschließlich an Sonntagen“ (Brief 54,11,2; an Januaris). Da nun, wie gesagt, das Volk zuweilen recht lässig war, so setzten die heiligen Männer mit strengem Tadel Nachdruck hinter ihre Forderung, damit es nicht den Anschein hatte, als sähen sie solcher Trägheit durch die Finger. Ein Beispiel dieser Art findet sich bei Chrysostomus in seiner Auslegung des Briefes an die Epheser; da heißt es: „Zu dem Manne, der das Gastmahl entehrte, wurde nicht gesagt: ‚Warum hast du dich zu Tische gesetzt?’, sondern: ‚Warum bist du hereingekommen?’ (Matth. 22,12; nicht Luthertext). Jeder, der an den Geheimnissen (Sakramenten) nicht teilnimmt, ist unredlich und unverschämt, daß er hier anwesend ist. Ich frage: wenn jemand auf Einladung 987 zu einem Gastmahl kommt, die Hände wäscht, sich zu Tische setzt und den Eindruck erweckt, als schicke er sich zum Essen an – und dann nichts anrührt, tut der nicht dem Gastmahl wie dem Gastgeber Schmach an? So ist es auch mit dir: du stellst dich unter denen ein, die sich durch Gebet zum Empfang des heiligen Mahles vorbereiten, hast auch dadurch, daß du nicht weggegangen bist, bekannt, daß du einer aus ihrer Schar bist, und nimmst dann schließlich doch nicht an dem Mahle teil! Wäre es da nicht besser gewesen, du wärest überhaupt nicht erschienen? Du sagst: Ich bin unwürdig. Dann warst du also auch nicht würdig, an dem Gebet teilzuhaben, das die Vorbereitung zum Empfang des heiligen Geheimnisses (Sakraments) darstellt“ (zum ersten Kapitel des Epheserbriefs 3,5).

45. Die kerkvaders se getuienis in verband met die gebruik van die nagmaal

Deur hierdie bepalings wou hierdie heilige manne natuurlik die herhaalde gebruik van die deelname in die nagmaal behou en beskerm soos dit deur die apostels aan hulle oorgelewer is omdat hulle kon sien dat dit vir die gelowiges baie heilsaam was en deur die onverskilligheid van die gewone mense in onbruik verval het. Augustinus getuig hiervan oor sy eie tyd wanneer hy sê: “Die sakrament van die eenheid van die liggaam van die Here word op sommige plekke daagliks en op ander plekke met bepaalde tussenposes op die tafel van die Here voorberei en van die tafel af ontvang - vir sommige tot die lewe en vir ander tot die verderf’.³⁶⁶ En in sy eerste brief aan Januarius sê hy: “Sommige mense deel elke dag in die liggaam en die bloed van die Here; ander ontvang dit op bepaalde dae; op sommige plekke gaan geen dag verby waarop dit nie voorgesit word nie; op sommige plekke word dit net Saterdag en Sondag voorgesit en op sommige plekke net op Sondag”.³⁶⁷

Omdat die gewone mense egter, soos ons gesê het, soms baie laks was, het hierdie heiliges hulle met streng berispings tereggewys om te voorkom dat die indruk sou ontstaan dat hulle hierdie traagheid oor die hoof sien. So ’n voorbeeld kom by Chrysostomos in sy kommentaar oor die brief aan die Efesiërs voor wanneer hy sê: “Vir iemand wat die nagmaal oneer aangedoen het, is nie gevra: ‘Waarom het jy aangesit?’ nie, maar: ‘Waarom het jy ingekom?’.³⁶⁸ Elkeen wat nie aan die sakramente deelneem nie, is onbeskaamd en verwaand omdat hy daar aanwesig is. Nou vra ek jou: as iemand na die feesmaal uitgenooi is en hy kom daarheen; hy was sy hande en hy sit by die tafel aan en hy wek die indruk dat hy hom gereedmaak om te eet, maar hy daarna niks eet nie, sal hy dan nie die ete sowel as die gasheer beledig nie? Wanneer jy onder diegene staan wat hulle deur gebed voorberei om die heilige voedsel te ontvang, 1749 en jy bely het dat jy een van hulle is omdat jy die byeenkoms nie verlaat het nie, maar jy neem nogtans nie aan die nagmaal deel nie, sou dit dan nie beter gewees het dat jy jou nie daarvoor voorberei het nie? Jy sê: ‘Ek is dit nie waardig nie’. Maar dan was jy ook nie die gebedsgemeenskap waardig wat jou voorberei het om die heilige sakrament te ontvang nie”.³⁶⁹

45. Очевидно, что посредством этих установлений святые отцы хотели утвердить частое проведение Вечери, потому что видели в этом пользу для народа Божьего. Такой обычай установился со времени апостолов, однако по небрежению был постепенно оставлен. Св. Августин так свидетельствует относительно его времени: «Таинство соединения с Телом Господа совершается в одних Церквах ежедневно, в других в определённые дни, и одни принимают его во спасение, другие - в осуждение себе» (Августин. Трактат о Евангелии от Иоанна, XXVI, 15 (MPL, XXXV, 1614)). И ещё, в первом письме Януарию: «В одних Церквах не проходит дня без принятия таинства Тела и Крови Господних; в других его принимают по субботам и воскресеньям» (Августин. Письма, 54 (Януарию), II, 2 (MPL, XXXIII, 200)). Но поскольку народ, как уже было сказано, не слишком прилежно исполнял свой долг, святые отцы сурово порицали подобное небрежение, дабы не показалось, что они его одобряют. Свидетельство тому - послание св. Иоанна Златоуста эфесянам, где говорится: «Бесчестящему пир не сказали: "Зачем ты за столом?", но: "Зачем ты вошёл?" Итак, кто находится здесь, но не участвует в таинстве, тот дерзок и бесстыден. Я спрашиваю вас: если некто придёт на званый пир, и умоется, и возляжет, и приготовится есть, но ничего не вкусит, не нанесёт ли он тем самым бесчестье пиру, на который приглашён? Ты находишься здесь среди тех, кто молитвой приуготовляется к принятию таинства. И коль скоро ты не уходишь, значит, признаёшь себя одним из их числа, - но в конечном счёте отказываешься причащаться вместе с ними! Не лучше было бы тебе вовсе не приходить? Ты скажешь, что недостоин. Я же отвечу тебе, что тогда ты недостоин и молиться, ибо молитва есть приуготовление к принятию св. таинства» (Иоанн Златоуст. Комм. на Послание к эфесянам, гл. I, гомилия III, 5 (MPG, LXII, 29-30)).

46. | ^a Et sane haec consuetudo quae semel quotannis communicare iubet, certissimum est Diaboli inventum: cuiuscunque tandem ministerio invecta fuerit. Aiunt Zepherinum^b eius decreti fuisse authorem¹, quod tale fuisse nequaquam credibile est^c quale nunc habemus. Ille enim, suo instituto, non forte pessime Ecclesiae consulebat, ut tum erant tempora. Minime enim dubium est quin tum sacra Coena proponeretur fidelibus quoties in coetum convenirent: nec dubium etiam^d quin bona eorum pars communicaret; sed quum vix unquam eveniret ut omnes simul communicarent, esset vero necesse eos qui permixti erant profanis et idololatris, externo aliquo symbolo fidem suam testari: diem illum, ordinis et politiae causa, vir sanctus statuerat, quo totus Christianorum populus^e fidei confessionem participatione Coenae Domini ederet. ^f Probum^g alioqui Zepherini institutum male detorsit posteritas, quum certa lex de una quotannis communicatione posita est²: qua factum est, ut fere omnes, quum semel communicaverunt, quasi in reliquum anni tempus pulchre defuncti, in utramque aurem securi dormiant. Longe aliter factum oportuit: singulis ad minimum hebdomadibus proponenda erat Christianorum coetui mensa Domini³, declarandae promissiones quae nos in ea spiritualiter pascerent: nullus quidem necessitate cogendus, sed cohortandi omnes et stimulandi: obiurgandus etiam ignavorum torpor. Omnes gregatim, ut famelici, ad tales lautitias convenirent^h. Non iniuria igitur 413 principio conquestus sum, Diaboli arte intrusam hanc consuetudinem: quae, dum unum anni diem praescribit, in totum annum socordes reddit. || Videmus quidem perversum hunc abusum Chrysostomi tempore iam obrepsisse: sed videre simul licet quantopere ipsi displicuerit. Conqueritur enim gravibus verbis eo quem nuper citavi loco^{a 1}, tantam esse huius rei inaequalitatem, quod aliis anni temporibus saepenumero, nec quum mundi essent, accederent: in Paschate, etiam immundi. Deinde exclamat, O consuetudinem, o praesumptionem! Frustra ergo habetur quotidiana oblatio: frustra stamus ad altare. Nemo est qui simul participet². Tantum abest ut authoritate sua interposita comprobarit.

46. Sainct Augustin aussi et sainct Ambroise condamnent fort ce vice qui estoit survenu de leur temps desja aux Eglises Orientales, que le peuple assistoit seulement pour voir celebrer le Sacrement, et non pas pour y participer. Et certes ceste coustume, laquelle commande de communiquer une fois l’an, est une trescertaine invention du diable, par quiconques elle ait esté mise sus. On dit que Zepherin Evesque de Rome a esté autheur de ceste ordonnance, laquelle je ne croy point avoir esté telle de son temps que nous l’avons maintenant Touchant de luy, possible est que par son institution il ne prouvoyoit pas mal à son Eglise, comme le temps estoit lors. Car il n’y a point de doute que lors la saincte Cene ne fust proposée aux fideles toutes fois et quantes qu’ils convenoyent ensemble en leur congregation, et qu’une bonne partie d’eux ne communiquast: mais pource qu’a peine jamais il n’advenoit que tous ensemble à une fois communiquassent; et d’autrepart qu’il fust necessaire qu’eux, qui estoyent meslez entre les infideles et idolatres, tesmoignassent leur foy par quelque signe exterieur: à ceste cause le sainct homme avoit institué c? jour-là, pour ordre et police, auquel tout le peuple des Chrestiens de Rome, par la participa tion de la Cene de nostre Seigneur, fist confession de sa foy. Au reste, pour cela ils ne laissoyent d’aussi souvent communiquer. Mais l’institution de Zepherin, laquelle estoit autrement bonne, a esté destournée à mal de longue main par les successeurs, quand une certaine loy a esté mise d’une communication en l’année: par laquelle il a esté fait que quasi tous, quand ils ont une fois communiqué, comme s’estans tresbien acquittez pour tout le reste de l’année, s’endorment. Or il falloit bien qu’on fist autrement. On devoit à tout le moins chacune sepmaine une fois proposer à la congregation des Chrestiens, la Cene de nostre Seigneur: et devoyent estre declairées les promesses lesquelles en icelle nous repaissent et nourrissent spirituellement. Nul certes n’estoit à contraindre de la prendre, mais tous en devoyent estre exhortez: et ceux qui en eussent esté negligens, reprins et corrigez. Lors tous ensemblement, comme affamez fussent convenuz à tel repas. Non sans cause donc dés le commencement j’ay par complainte dit, que ceste coustume laquelle en nous ordonnant un jour de l’année nous rend paresseux et endormiz pour tout le reste du temps, a esté apportée par l’astuce du diable. Il est vray que desja cest abuz commençoit à venir en avant du temps de Chrysostome: mais on voit combien il le reprouve. Car il se plaind fort de ce que le peuple ne recevoit point le Sacrement au reste de l’année, encore qu’il y fust disposé: et qu’à Pasques ils le recevoyent mesme sans preparation. Et sur cela il s’escrie: O meschante coustume! O presomption! c’est donc en vain que nous sommes tous les jours à l’autel, veu qu’il n’y a nul qui participe de ce que nous offrons.

46. Augustine and Ambrose unite in condemning the practice which in their time had already been adopted in the Eastern Churches, for the people to attend as spectators of the celebration of the sacrament, and not to partake of it. And that custom, which enjoins believers to communicate only once a year, is unquestionably an invention of the devil, whoever were the persons by whom it was introduced. It is said that Zepherinus, bishop of Rome, was the author of that decree; which there is not the least reason for believing to have 581been such as is now represented. It is probable that the regulation which he made was not ill calculated for the interest of the Church under the circumstances of those times. For there is no doubt that the sacred supper was then set before the faithful whenever they assembled for worship; nor is there any more doubt that the principal part of them used to communicate; but as it would scarcely ever happen that all could communicate together, and it was necessary that those who were mixed with unbelievers and idolaters, should testify their faith by some external sign,—that holy man, for the sake of order and discipline, appointed that day for all the Christians at Rome to make a public confession of their faith by a participation of the Lord’s supper. The regulation of Zepherinus was good in itself, but was grossly perverted by his successors, when they made a certain law that there should be one communion in a year; the consequence of which has been, that almost all men, when they have communicated once, resign themselves to lethargic repose, as if they had fairly excused themselves for all the rest of the year. A very different practice ought to have been pursued. At least once in every week the table of the Lord ought to have been spread before each congregation of Christians, and the promises to have been declared for their spiritual nourishment; no person ought to have been compelled to partake, but all ought to have been exhorted and stimulated, and those who were negligent, to have been reproved. Then all, like persons famished, would have assembled in crowds to such a banquet. I have sufficient reason for complaining that it was the artifice of the devil that introduced this custom, which, by prescribing one day in a year, renders men slothful and careless all the rest of the time. We see that this abuse had already begun to prevail in the time of Chrysostom, but we see at the same time how greatly it displeased him. For in the place which I have just quoted, he severely complains of a great inequality in this matter, that oftentimes people would not come to the sacrament all the rest of the year, notwithstanding they were prepared, but that they would come at Easter even without preparation. Then he exclaims, “O custom! O presumption! In vain, then, is the daily oblation; in vain do we stand at the altar. There is no one to partake with us.” So far is such a practice from being sanctioned by the authority of Chrysostom.

46. The Popish injunction to communicate once a-year an execrable invention.

Most assuredly, the custom which prescribes communion once a-year is an invention of the devil, by what instrumentality soever it may have been introduced. They say that Zephyrinus was the author of the decree, though it is not possible to believe that it was the same as we now have it. It may be, that as times then were, he did not, by his ordinance, consult ill for the Church. For there cannot be a doubt that at that time the sacred Supper was dispensed to the faithful at every meeting; nor can it be doubted that a great part of them communicated. But as it scarcely ever happened that all could communicate at the same time, and it was necessary that those who were mingled with the profane and idolaters, should testify their faith by some external symbol, this holy man, with a view to order and government, had appointed that day, that on it the whole of Christendom might give a confession of their faith by partaking of the Lord’s Supper. The ordinance of Zephyrinus, which was otherwise good, posterity perverted, when they made a fixed law of one communion in the year. The consequence is, that almost all, when they have once communicated, as if they were discharged as to all the rest of the year, sleep on secure. It ought to have been far otherwise. Each week, at least, the table of the Lord ought to have been spread for the company of Christians, and the promises declared on which we might then spiritually feed. No one, indeed, ought to be forced, but all ought to be exhorted and stimulated; the torpor of the sluggish, also, ought to be rebuked, that all, like persons famishing, should come to the feast. It was not without cause, therefore, I complained, at the outset, that this practice had been introduced by the wile of the devil; a practice which, in prescribing one day in the year, makes the whole year one of sloth. We see, indeed, that this perverse abuse had already crept in in the time of Chrysostom; but we, also, at the same time, see how much it displeased him. For he complains in bitter terms, in the passage which I lately quoted, that there is so great an inequality in this matter, that they did not approach often, at other times of the year, even when prepared, but only at Easter, though unprepared. Then he exclaims: “O custom! O presumption! In vain, then, is the daily oblation made: in vain do we stand at the altar. There is none who partakes along with us.” So far is he from having approved the practice by interposing his authority to it.

46. En ongetwijfeld, deze gewoonte, die gebiedt éénmaal 's jaars te communiceren, is een zeer gewisse uitvinding van de duivel, door wiens dienst ze dan ook ingevoerd moge zijn, Men zegt, dat Zepherinus de auteur van dit besluit geweest is, maar het is niet te geloven, dat het zo geweest is, als het nu is. Want hij zorgde wellicht door zijn inzetting niet slecht, gelijk de tijden toen waren. Want het is niet twijfelachtig, dat toen het heilig Avondmaal de gelovigen voorgezet werd, telkens als ze saamvergaderden, en het is ook niet twijfelachtig, dat een goed deel van hen communiceerde. Maar daar het nauwelijks ooit geschiedde, dat allen tegelijk communiceerden, en het toch nodig was, dat zij, die vermengd waren onder onheiligen en afgodendienaars, door enig uiterlijk teken hun geloof betuigden, had de heilige man, ter wille van de orde en de regering, die dag vastgesteld, opdat het ganse volk de Christenen op die door deelneming aan des Heren Avondmaal belijdenis des geloofs zou doen. Deze overigens goede inzetting van Zepherinus heeft de nakomelingschap ten kwade gekeerd, toen een vaste wet over het communiceren éénmaal 's jaars is gemaakt; waardoor het geschied is, dat bijna allen, wanneer ze éénmaal gecommuniceerd hebben, alsof ze voor de overige tijd des jaars keurig hun plicht gedaan hebben, rustig op beide oren slapen. Men had geheel anders behoren te doen: minstens eens per week had de tafel des Heren moeten worden aangericht voor de vergadering der Christenen, de beloften hadden moeten worden verklaard, die ons aan die tafel geestelijk voeden; niemand had wel gedwongen moeten worden, maar allen hadden moeten worden aangespoord en aangezet, ook had de slapheid der tragen moeten worden berispt. Allen zouden zo gezamenlijk, als hongerigen, samenkomen tot zulke heerlijke genietingen. Niet ten onrechte heb ik dus in het begin geklaagd, dat deze gewoonte door de listigheid van de duivel ingevoerd is: die, doordat ze één dag van het jaar voorschrijft, de mensen voor een gans jaar zorgeloos maakt. Wij zien wel, dat dit verkeerde misbruik reeds ten tijde van Chrysostomus ingeslopen was, maar tevens kunnen we zien, hoezeer het hem mishaagd heeft. Want gij klaagt met ernstige woorden op de zoëven aangehaalde plaats, dat in deze zaak zulk een ongelijkheid heerst, dat ze dikwijls op andere tijden van het jaar, zelfs als ze rein waren, niet toetraden, maar in de Paastijd zelfs als ze onrein waren. Dan roept hij uit: "O, gewoonte, o vermetelheid! vergeefs is dus de dagelijkse offerande; tevergeefs staan wij aan het altaar; niemand is er, die met ons er deel aan krijgt." Zover is het er vandaan, dat hij met zijn gezag dat zou hebben goedgekeurd.

46.

Unzweifelhaft ist diese Gepflogenheit, die da gebietet, einmal im Jahre Abendmahl zu feiern, ein ganz sicheres Fündlein des Teufels, durch wessen Dienst sie auch am Ende aufgebracht worden sein mag! Man sagt, Zephyrinus (von Rom) sei der Urheber dieser Bestimmung gewesen; aber es ist durchaus nicht anzunehmen, daß diese damals so gewesen ist, wie wir sie heute vor uns haben. Denn Zephyrinus hat durch seine Einrichtung vielleicht nicht gar so übel für die Kirche gesorgt, so wie dazumal die Zeiten waren. Es unterliegt nämlich nicht dem geringsten Zweifel, daß damals (um die Wende des 2. und 3. Jahrhunderts) den Gläubigen das Heilige Abendmahl jedesmal vorgelegt wurde, wenn sie sich zur Versammlung beieinanderfanden, und es ist auch nicht zweifelhaft, daß ein erheblicher Teil von ihnen kommunizierte. Nun kam es aber kaum jemals vor, daß alle miteinander das Abendmahl feierten, und andererseits war es doch notwendig, daß sie angesichts ihrer Vermengung unter unheilige und abgöttische Menschen mit irgendeinem äußeren Merkzeichen ihren Glauben bekundeten; daher hatte der heilige Mann um der Ordnung und des Regiments willen jenen Tag festgesetzt, an dem das ganze Volk der Christen durch das Teilhaben am Abendmahl des Herrn ein Bekenntnis seines Glaubens ablegen sollte. Diese im übrigen anerkennenswerte Einrichtung des Zephyrinus hat dann die spätere Zeit übel verkehrt: da hat man nämlich ein bestimmtes Gesetz aufgestellt, nach welchem jeder (mindestens) einmal im Jahre am Abendmahl teilnehmen mußte; dadurch ist es dahin gekommen, daß fast alle, wenn sie einmal kommuniziert hatten, nun der Meinung waren, als ob sie für den Rest des Jahres ihrer Pflicht sein ledig seien, und unbekümmert auf beiden Ohren schliefen. Ganz anders hätte es geschehen müssen: mindestens jede Woche einmal hätte der Versammlung der Christen der Tisch des Herrn bereitet werden müssen, dann hätte man die Verheißungen erklären sollen, die uns am Tisch des Herrn geistlich zu nähren bestimmt sind, und dann hätte man zwar niemanden mit Zwang nötigen, aber alle ermahnen und anspornen und auch die Schläfrigkeit der Faulen tadeln sollen. So hätten alle gemeinschaftlich als hungrige Leute zu diesem köstlichen Mahl zusammenkommen sollen. Nicht zu Unrecht habe ich mich daher zu Anfang (dieser Sektion) beklagt, daß diese Gepflogenheit durch des Teufels List aufgebracht sei, diese Gepflogenheit, die einen Tag im Jahre vorschreibt und die Menschen dadurch für das ganze Jahr nachlässig macht. Wir sehen zwar, daß dieser verkehrte Mißbrauch schon zur Zeit des Chrysostomus eingeschlichen ist; aber man kann zugleich sehen, wie sehr er das mit Widerwillen aufgenommen hat. Er klagt nämlich an der oben angeführten Stelle mit ernsten Worten, es bestehe hier eine derartige Ungleichartigkeit, daß die Leute oftmals zu anderen Zeiten des Jahres nicht zum Abendmahl kämen, auch wenn sie rein seien, zur Osterzeit jedoch auch dann kommunizieren wollten, wenn sie unrein seien. Dann ruft er aus: „O Gewohnheit, o Halsstarrigkeit! So geschieht also das tägliche Opfer umsonst, so stehen wir umsonst am Altar: Niemand ist da, der mit uns zugleich das Abendmahl nähme“ (zum ersten Kapitel des Epheserbriefs 3,4). So wenig kann die Rede davon sein, daß Chrysostomus diesen Mißbrauch mit seiner Autorität bekräftigt hätte!

46. Die Roomse gebruik om slegs eenmaal per jaar nagmaal te vier, is deur die duiwel uitgevind

En hierdie gewoonte wat mense beveel om een keer per jaar in die nagmaal te deel, is baie beslis ’n uitvinding van die duiwel deur wie se toedoen dit tog ingevoer is. Die mense sê dat Zepherinus die bewerker van hierdie beslissing was,³⁷⁰ maar ons kan beswaarlik glo dat dit destyds was soos dit nou is. Hy het trouens soos tye destyds was, die belang van die kerk met sy instelling na die beste van sy vermoë behartig. Daar bestaan immers geen twyfel daaroor dat die heilige nagmaal destyds aan die gelowiges voorgesit is so dikwels as wat hulle vergader het nie; daar is eweneens geen twyfel daaroor dat die grootste deel van hulle wel daaraan deelgeneem het nie. Aangesien dit egter beswaarlik ooit gebeur het dat almal saam daaraan deelneem, was dit inderdaad noodsaaklik dat diegene wat met onheilige afgodedienaars vermeng was, met die een of ander uiterlike teken hulle geloof moes betuig. Om hierdie rede het hierdie heilige man ’n dag bepaal met die oog op die orde en beleid waarop die hele Christenvolk belydenis van hulle geloof kon doen deur aan die nagmaal van die Here deel te neem. Die nageslag het egter die instelling van Zepherinus wat andersins opreg was, kwaadwillig verdraai toe ’n bepaalde reël aangeneem is in verband daarmee om eenmaal per jaar aan die nagmaal deel te neem.³⁷¹ Die gevolg daarvan was dat hulle vir die res van die jaar onbesorg op albei ore geslaap het³⁷² asof hulle hulle plig vir die res van die jaar pragtig nagekom het wanneer hulle eenkeer aan die nagmaal deelgeneem het.

Hulle moes egter heeltemal anders gehandel het. Die tafel van die Here moes ten minste eenmaal per week vir die vergadering van Christene gedek word³⁷³ en die beloftes wat ons geestelik daarin voed, moes aan 1750 hulle voorgedra gewees het. Niemand moet weliswaar onder dwang verplig word om daaraan deel te neem nie, maar almal moet aangespoor en aangepor word om dit wel te doen. Die traagheid van luiaards moet egter ten strengste tereggewys word. Almal moet gesamentlik soos honger mense by sulke genietinge byeenkom.

Ek het dus nie in die begin ten onregte gekla dat hierdie gewoonte deur die lis van die duiwel aan die mense opgedring is nie. Terwyl dit slegs een dag van die jaar voorskryf, maak dit hulle vir die hele jaar traak-mynie-agtig. Ons sien dat hierdie verwronge misbruik weliswaar reeds in Chrysostomos se tyd ingesluip het maar ons kan ook sien hoe ’n groot afkeer hy daarvan gehad het. Hy kla trouens met gewigtige woorde in die aanhaling wat ek so pas gemaak het,³⁷⁴ dat daar so ’n groot onewewigtigheid oor hierdie saak bestaan het dat mense selfs nie wanneer hulle rein was, op ander tye van die jaar tot die nagmaal toegetree het nie, maar dat selfs onrein mense tydens die Paasfees dit wel gedoen het. Daarna roep hy uit: “O, gewoonte! O, verwaandheid! Die daaglikse offer is dus tevergeefs; ons staan tevergeefs by die altaar! Daar is niemand om dit met ons te deel nie!”³⁷⁵ Verre sy dit daarvan dat hy dit op sy gesag goedgekeur het!

46. Св. Августин и св. Амвросий тоже сурово порицают порочную практику, уже установившуюся в их время в Восточных Церквах, - практику, согласно которой народ лишь присутствовал при совершении таинства, но не участвовал в нём (Августин. О нагорной проповеди, II, 7, 26 (MPL, XXXIV, 1280); Амвросий. Проповеди, 25, 6 (MPL, XVII, 678)). Не подлежит сомнению, что обычай, предписывающий причащаться один раз в год, - изобретение дьявола, кто бы ни ввёл его в употребление. Говорят, что такое правило было установлено римским епископом Зеферином (папа в 199-217 гг.). Думаю, однако, что в ту эпоху оно имело другой смысл. Быть может, по тем временам установление было небесполезно для его Церкви. Нет сомнения, что тогда Святая Вечеря предлагалась верующим всякий раз, когда они собирались вместе, всей общиной, и что значительная часть присутствовавших участвовала в ней. Но вряд ли когда-нибудь случалось, чтобы все причащались одновременно. С другой стороны, было необходимо, чтобы живущие среди идолопоклонников и неверных свидетельствовали о своей вере каким-нибудь внешним знаком. По этой причине святой епископ установил определённый день, когда весь христианский народ Рима исповедовал свою веру участием в Вечере Господней. Но это отнюдь не означало отмены частых причащений.

Однако со временем благое для своей эпохи установление Зеферина было обращено во зло его преемниками. Был принят закон, согласно которому причащаться следует один раз в год. В результате почти все, кто раз в году причастился, в остальное время года почивают, словно люди, исполнившие свой долг. Следовало бы по меньшей мере еженедельно предлагать собранию христиан Вечерю Господню и провозглашать обетования, которыми она нас духовно питает и насыщает. Никого не нужно против воли принуждать к участию в ней, но всех надлежит к тому призывать; кто выкажет пренебрежение к таинству, должен подвергнуться осуждению и исправлению. Тогда все христиане, словно мучимые голодом, спешили бы на эту трапезу. Так что я не без причины с самого начала с сожалением говорил, что обычай причащаться единожды в году, побуждающий нас к лени и праздности во всё остальное время, есть хитрая уловка дьявола. Правда, обнаружилось это зло уже во времена Златоуста; но мы видим, как сурово он его осуждал. Златоуст горько сетовал на то, что в остальное время года народ не принимает таинство, хотя оно ему предлагается, да и на Пасху вкушает его без приуготовления. Он восклицает: «О злой обычай! О высокомерие! Значит, напрасно проводим мы все дни у жертвенника, ибо никто не участвует в том, что мы предлагаем» (Иоанн Златоуст. Комм. на Послание к эфесянам, гл. I, гомилия III, 4 (MPG, LXII, 29)).

47. | Ex eadem prodiit officina et altera constitutio, quae dimidiam Conae partem meliori populi Dei numero vel furata est, vel eripuit: nempe symbolum sanguinis, quod laicis et profanis (his scilicet titulis Dei haereditatem insigniunt) interdictum, paucis rasis et unctis in peculium cessit³. Edictum aeterni Dei est ut omnes bibant^b, quod homo nova et contraria lege antiquare et abrogare audet, edicens ne omnes bibant. Ac ne sine ratione adversus Deum suum pugnent tales legislatores, pericula obtendunt quae accidere possent si omnibus passim exponeretur sacer hic calix⁴; acsi ab aeterna Dei sapientia prospecta ea et animadversa non essent. Deinde, argute scilicet ratiocinantur, unum pro duobus esse satis. Nam si corpus est (inquiunt) totus Christus est, qui a suo corpore iam divelli non potest. Ergo et corpus sanguinem per concomitantiam^c complectitur⁵. En sensus nostri cum Deo consensum, ubi vel tantillum laxis habenis lascivire ferocireque coepit. Dominus, panem ostendens, corpus suum esse dicit: calicem dum ostendit, sanguinem vocat. Humanae rationis audacia contra reclamat, panem esse sanguinem, vinum esse corpus; acsi Dominus nulla causa corpus suum a sanguine et verbis et signis distinxisset: et unquam fando auditum esset, corpus Christi, aut sanguinem, Deum et hominem appellari. Sane si designare se totum voluisset, 414 dicere poterat, Ego sum: qualiter loqui in Scripturis consuevit^a: non autem, Hoc est corpus meum, Hic est sanguis meus. || Sed fidei nostrae infirmitati succurrere volens, calicem seorsum a pane statuit, ut doceat se ad potum non minus quam cibum sufficere. Nunc tollatur pars una, nonnisi dimidium alimentorum in eo reperiemus. Ergo, ut verum sit quod obtendunt, sanguinem esse in pane per concomitantiam, et corpus rursum in calice¹: confirmatione tamen fidei, quam Christus ut necessariam tradit, pias animas fraudant. Itaque, argutiis eorum valere iussis, retinenda nobis est utilitas quae in duplici arrha ex Christi ordinatione percipitur.

47. D’une mesme invention est procedée une autre constitution, laquelle a ravy et soustrait une moitié de la Cene à la meilleure partie du peuple de Dieu, c’est assavoir le signe du sang: lequel pour estre reservé en propre à je ne say combien de tonduz et gressez, a esté défendu aux laies et profanes Car ils baillent tels tiltres et noms à l’heritage de Dieu. L’edict et ordonnance de Dieu eternel est, que tous en boyvent: l’homme l’ose casser et annuler par nouvelle loy et contraire, ordonnant que tous n’en boyvent. Et tels legislateurs, afin qu’il ne semble qu’ils combatent contre Dieu sans raison, alleguent les inconveniens qui pourroyent advenir, s’il estoit abandonné à tous: comme si cela n’eust point esté preveu n’apperceu par la sapience eternelle de Dieu. Davantage, ils deduisent subtilement, que l’un sufftst pour les deux. Car si c’est le corps, disent-ils, c’est tout Jesus Christ, qui ne peut desja plus estre disjoinct ne separé de son corps: donc, le corps contient le sang. Voyla l’accord de nostre sens avec Dieu, puis que tant peu que ce soit il commence comme à bride avallée de s’escarmoucher et voltiger. Nostre Seigneur monstrant le pain, le dit estre son corps: et monstrant la couppe, il l’appelle son sang. L’audace de la raison et sagesse humaine au contraire replique, que le pain est le sang, et le vin est le corps: comme si sans cause et sans propos nostre Seigneur eust distingué et par parolles et par signes, son corps de son sang: et comme s’il avoit jamais esté ouy, que le corps de Jesus Christ ou son sang fust appellè Dieu et homme. Certes s’il eust voulu designer toute sa personne, il eust dit, Ce suis je, comme il a accoustumé de parler en l’Escriture: et non pas, Cecy est mon corps, Cela est mon sang. Mais en voulant subvenir à l’infirmité de nostre foy, il a separé le calice d’avec le pain, pour monstrer que luy seul nous suffit, tant pour manger que pour boire. Maintenant quand l’une des parties en est ostée, nous n’y trouvons plus que la moitié de nostre nourriture. Parquoy encore que ce qu’ils pretendent fust vray, c’est que le sang est avec le pain: si estr-ce qu’ils fraudent les ames fideles de ce que Jesus Christ leur a donné comme necessaire pour confirmation de leur foy. Ainsi laissans là leur sotte subtilité, gardons bien qu’on ne nous oste le profit qui nous revient de la double arre que Jesus Christ nous a ordonnée.

47. From the same source proceeded another regulation, which has robbed or deprived the principal part of the people of God of one half of the sacred supper; I mean the symbol of the blood, which has been interdicted to the laity and the profane,—for by these titles they distinguish the Lord’s heritage,—and has become the peculiar privilege of the few who have received 582ecclesiastical unction and tonsure. The ordinance of the eternal God is, “Drink ye all of it;” which man has repealed and abrogated by a new and contrary law, ordaining that all shall not drink of it. And these legislators, that they may not appear to resist their God without reason, plead the dangers which might result if this sacred cup were indiscriminately presented to all; as though those dangers had not been foreseen and considered by the eternal wisdom of God. In the next place, they argue with great subtlety, that one is sufficient for both. For, if it be the body, they say, it is the whole of Christ, who cannot now be separated from his body. The body, therefore, contains the blood. See how human reason is at variance with God, when it has once been left to its own vagaries. Exhibiting the bread, our Lord says, “This is my body;” exhibiting the cup, he says, “This is my blood.” The audacity of human reason contradicts this, and affirms that the bread is the blood, and that the wine is the body; as if the Lord had distinguished his body from his blood, both by words and by signs, without any cause, and as if it had ever been heard that the body or blood of Christ was called God and man. Certainly, if he had intended to designate his whole person, he might have said, “It is I,” as the Scripture tells us he did on other occasions; and not, “This is my body; this is my blood.” But, with a view to aid the weakness of our faith, he exhibits the bread and the cup separately, to teach us that he is sufficient for drink as well as for food. Now, let one of these parts be taken away, and we shall find only half of our nourishment in him. Though it were true, then, as they pretend, that the blood is in the bread, and the body in the cup, yet they defraud the souls of believers of that confirmation which Christ has delivered as necessary for them. Therefore, leaving their subtleties, let us hold fast the benefit which arises from the double pledge which Christ has ordained.

47. Communion in one kind proved to be an invention of Satan.

From the same forge proceeded another constitution, which snatched or robbed a half of the Supper from the greater part of the people of God—namely, the symbol of blood, which, interdicted to laics and profane (such are the titles which they give to God’s heritage), became the peculiar possession of a few shaven and anointed individuals. The edict of the eternal God is, that all are to drink. This an upstart dares to antiquate and abrogate by a new and contrary law, proclaiming that all are not to drink. And that such legislators may not seem to fight against their God without any ground, they make a pretext of the dangers which might happen if603the sacred cup were given indiscriminately to all: as if these had not been observed and provided for by the eternal wisdom of God. Then they reason acutely, forsooth, that the one is sufficient for the two. For if the body is, as they say, the whole Christ, who cannot be separated from his body, then the blood includes the body by concomitance. Here we see how far our sense accords with God, when to any extent whatever it begins to rage and wanton with loosened reins. The Lord, pointing to the bread, says, “This is my body.” Then pointing to the cup, he calls it his blood. The audacity of human reason objects and says, The bread is the blood, the wine is the body, as if the Lord had without reason distinguished his body from his blood, both by words and signs; and it had ever been heard that the body of Christ or the blood is called God and man. Certainly, if he had meant to designate himself wholly, he might have said, It is I, according to the Scriptural mode of expression, and not, “This is my body,” “This is my blood.” But wishing to succour the weakness of our faith, he placed the cup apart from the bread, to show that he suffices not less for drink than for food. Now, if one part be taken away, we can only find the half of the elements in what remains. Therefore, though it were true,as they pretend, that the blood is in the bread, and, on the other hand, the body in the cup, by concomitance, yet they deprive the pious of that confirmation of faith which Christ delivered as necessary. Bidding adieu, therefore, to their subtleties, let us retain the advantage which, by the ordinance of Christ, is obtained by a double pledge.

47. Uit diezelfde werkplaats komt ook die andere instelling, die de helft van het Avondmaal aan het beste deel van Gods volk ontstolen of ontrukt heeft: namelijk het teken de bloeds, dat aan de leken en onheiligen (want met deze namen versieren ze het erfdeel Gods) verboden is, en aan weinigen, die geschoren en gezalfd zijn, tot een bezitting is gegeven. Het bevel des eeuwigen Gods is, dat allen drinken; hetwelk de mens door een nieuwe en tegenovergestelde wet durft afschaffen en terzijde stellen, gebiedend, dat niet allen drinken. En opdat zulke wetgevers niet zonder reden tegen hun God schijnen te strijden, wenden ze de gevaren voor, die zouden kunnen ontstaan, wanneer aan allen zonder onderscheid deze heilige beker zou worden voorgezet. Alsof die door de eeuwige wijsheid Gods niet voorzien en opgemerkt waren. Bovendien redeneren zij, naar ze menen scherpzinnig, zo, dat één genoeg is voor beide. Want indien Christus' lichaam er is, zeggen ze, is de gehele Christus er, die van zijn lichaam niet kan worden losgemaakt. Dus omvat het lichaam door vergezelschapping het bloed. Ziehier de overeenstemming van ons verstand met God, wanneer het maar een weinig met losse teugels losbandig en onstuimig begint te zijn. De Here, het brood tonend, zegt, dat het zijn lichaam is; terwijl Hij de beker toont, noemt Hij die zijn bloed. De vermetelheid der menselijke rede roept daartegen in, dat het brood zijn bloed en de wijn zijn lichaam is. Alsof de Here zonder reden zijn lichaam van zijn bloed zowel met woorden als met tekenen had onderscheiden, en alsof men ooit had horen zeggen, dat het lichaam van Christus of zijn bloed, God en mens genoemd wordt. Ongetwijfeld had Hij, wanneer Hij zichzelf geheel had willen aanduiden, kunnen zeggen: "Ik ben het", zoals Hij gewoon is in de Schrift te spreken; en niet: "Dit is mijn lichaam, dit is mijn bloed." Maar daar Hij de zwakheid van ons geloof te hulp wilde komen, heeft Hij de drinkbeker afzonderlijk gesteld van het brood, om te leren, dat Hij tot drank evenzeer voldoende is als tot spijs. Laat nu één deel weggenomen worden, dan zullen wij slechts de helft van het voedsel in Hem vinden. Dus, ook al zou waar zijn wat zij voorwenden, dat het bloed in het brood is door vergezelschapping, en wederom het lichaam in de drinkbeker, dan beroven ze toch de vrome zielen van de versterking huns geloofs, welke Christus leert als noodzakelijk. Daarom moeten wij, na hun scherpzinnigheden te hebben laten varen, het nu behouden, dat uit het dubbele pand naar Christus' ordinantie verkregen wordt.

47. 988Die Kelchentziehung

Aus der gleichen Werkstatt (nämlich aus der des Teufels) ist auch die andere Satzung hervorgegangen, die dem besseren Teil des Volkes Gottes die Hälfte des Abendmahls gestohlen oder entzogen hat, nämlich das Merkzeichen des Blutes, das man den „Laien“ und „Weltlichen“ – mit diesen Titeln zeichnet man nämlich Gottes Erbe (1. Petr. 5,3) aus – versagt und nur einigen wenigen geschorenen und gesalbten Leuten in Besitz gegeben hat. Das Gebot des ewigen Gottes geht dahin, daß „alle“ trinken sollen (Matth. 26,27); dies Gebot aber wagt der Mensch durch ein neues und entgegengesetztes Gesetz veraltet zu machen und abzuschaffen, indem er verordnet, es sollten nicht alle trinken!

Und damit solche Gesetzgeber nicht ohne Ursache wider ihren Gott streiten, so schützen sie Gefahren vor, die eintreten könnten, wenn man diesen geweihten Kelch durchweg allen reichte – als ob diese von Gottes ewiger Weisheit nicht vorhergesehen und bemerkt worden wären!

Ferner stellen sie natürlich spitzfindig die Schlußfolgerung an, das eine Element sei genug für beide. Denn wenn der Leib da ist, so sagen sie, so ist es der ganze Christus, der ja von seinem Leibe nicht losgerissen werden kann. So schließt also der Leib vermöge des wechselseitigen Beieinanderseins (concomitantia) das Blut mit ein. Da sieht man, wie unser Sinn mit Gott „einig“ geht, wo er doch schon bei der geringsten Lockerung der Zügel ausgelassen und unbändig zu werden beginnt! Der Herr zeigt auf das Brot und sagt: „Das ist mein Leib“, er weist auf den Kelch und sagt: „Das ist mein Blut ...“ Die Vermessenheit der menschlichen Vernunft erhebt dagegen Einspruch und behauptet, das Brot sei das Blut und der Wein sei der Leib – als ob der Herr ohne jede Ursache mit Worten und Zeichen seinen Leib und sein Blut voneinander unterschieden hätte, und als ob man je hätte sagen hören, daß Christi Leib oder Blut „Gott und Mensch“ genannt würde! Hätte er sich ganz bezeichnen wollen, so hätte er doch unzweifelhaft sagen können: „Das bin ich“, wie er in der Schrift zu sprechen gewohnt war, nicht aber: „Das ist mein Leib. Das ist mein Blut.“ Er wollte aber der Schwachheit unseres Glaubens zu Hilfe kommen und stellte deshalb den Kelch gesondert neben das Brot, um zu lehren, daß er zum Tranke nicht weniger genug sei als zur Speise. Nimmt man nun einen Teil weg, so werden wir in ihm bloß die halbe Nahrung finden! Selbst wenn wir den Fall setzen, ihre Behauptung, vermöge des „wechselseitigen Beieinanderseins“ sei das Blut im Brote und der Leib wiederum im Kelch, wäre richtig, so rauben sie eben doch den frommen Seelen die Bekräftigung des Glaubens, die Christus als notwendig lehrt. Wir sollen also ihre Spitzfindigkeiten fahrenlassen und den Nutzen behalten, der auf Grund der Anordnung Christi in dem zwiefachen Unterpfand empfangen wird!

47. Die Roomse gebruik om die kerkvolk slegs die brood, en nie die wyn nie, voor te sit, is eweneens van duiwelse oorsprong

Uit dieselfde smidswinkel het ook ’n tweede bepaling te voorskyn gekom wat ’n groot deel van God se volk beroof of ontruk het van die helfte van die nagmaal.³⁷⁶ Dit is naamlik die teken van sy bloed wat vir leke en onheilige mense - met sulke benamings teken hulle die erfdeel van God -,³⁷⁷ verbode is, en slegs ’n paar geskeerde en gesalfde mense toekom. Dit is ’n gebod van die ewige God dat almal daarvan moet 1751 drink,³⁷⁸ maar die mens waag om dit met ’n nuwe en teenstrydige wet tot niet te maak en af te skaf deur te beveel dat nie almal dit mag drink nie. En om te voorkom dat hierdie wetgewers sonder rede teen hulle God baklei, hou hulle die gevare voor wat sou kon voorval as hierdie heilige beker sonder onderskeid aan almal voorgesit sou word. Net asof sulke gevare nie deur die ewige wysheid van God voorsien en opgemerk is nie!

Verder redeneer hulle natuurlik spitsvondig dat een deel van die nagmaal voldoende is vir altwee. Hulle sê: “Indien sy liggaam daar is, is Christus ten voile daar omdat Hy nie van sy liggaam losgeskeur kan word nie. Gevolglik vat sy liggaam ook sy bloed saam wat dit vergesel”.³⁷⁹ Kyk net die ooreenstemming van ons verstand met God wanneer dit selfs in die geringste mate vrye toom gegee word en begin om losbandig wees en te woed.

Die Here toon die brood aan hulle en sê dat dit sy liggaam is. Wanneer Hy die beker aan hulle toon, noem Hy dit sy bloed. Maar uit vermetelheid roep die mens se rede daarenteen uit dat die brood sy bloed, en die wyn sy liggaam is - net asof die Here sonder rede sy liggaam met sowel sy woorde as tekens van sy bloed onderskei het! En net asof daar ooit gehoor is dat gesê word dat die liggaam van Christus of sy bloed God en mens genoem word! As Hy Hom ten voile wou aandui, kon Hy gesê het: “Dit is Ek”, soos Hy gewoonlik in die Skrifte praat,³⁸⁰ en nie: “Dit is my liggaam; dit is my bloed” nie. Maar omdat Hy ons swak geloof te hulp wou kom, het Hy die beker afsonderlik van die brood gestel om ons te leer dat Hy ewe veel in ons behoefte na drank as na voedsel voorsien. Laat nou een deel daarvan weg - dan sal ons slegs die helfte van hierdie voedsel daarin aantref. Al sou dit wat hulle voorhou, dus waar wees, naamlik dat sy bloed in die brood aanwesig is omdat dit sy liggaam vergesel, en sy liggaam ook in die beker aanwesig is, beroof hulle godvrugtige siele nogtans van die versterking van hulle geloof wat Christus as ’n noodsaaklike behoefte oorgedra het. Weg dus met hulle spitsvondighede; ons moet ons hou by die voordeel wat ons in die dubbele pand volgens Christus se instelling ontvang.

47.  Из того же источника происходит и другое установление, отнявшее половину Вечери у большей части народа Божьего. Я говорю о «Символе веры, причащение которому было сохранено для значительного числа помазанных и носящих тонзуру, но воспрещено людям светским и мирянам (Констанцский собор (1415), sess. XII (см. Hefele-Leclercq, op. cit., v. 7, p. 284-285); Фома Аквинский. Сумма теологии, III, qu. 80, art. 12.) (как они называют наследие Божье - 1 Пет 5:3). Предписание вечного Бога гласит, что символ крови должны пить все. Человек же дерзает отменить предписание Бога и ввести новый, противоположный закон, который предписывает пить не всем, А чтобы не казалось, что эти законодатели безосновательно выступают против Бога, они ссылаются на опасные последствия, которые может иметь общедоступность символа крови (Фома Аквинский. Сумма теологии, III, qu. 76, art. 1, 3;II, 3.). Как будто их не предвидела заранее вечная мудрость Бога!

Кроме того, они софистически рассуждают, что одного символа достаточно вместо двух. Ведь Тело, говорят они, есть весь Иисус Христос, который не может быть отделён от Своего Тела; а оно содержит кровь (Констанцский собор: per concomitantiam (loc.cit.) (Hefele-Leclercq, ibid.)). Вот каково согласие нашего разума с Богом, когда этому разуму хотя бы чуть-чуть ослабляют поводья и попускают фантазировать! Господь, показывая хлеб, называет его Cвоим Телом, а показывая чашу, называет её Cвоей Кровью. Человек же по дерзости ума и собственному высокомерию заявляет, что хлеб есть Кровь, вино есть Тело. Словно Господь беспричинно и бесцельно отделил словом и знаком Свою Плоть от Крови, и словно хоть однажды кто-нибудь слышал, чтобы Тело или Кровь Иисуса Христа назывались Богом и человеком! Если бы Он хотел обозначить Себя целиком, Он бы несомненно сказал: «Я есмь» (как Он обычно говорит в Писании), а не: «Сие есть Тело Моё: сия есть Кровь Моя».

Но, принимая во внимание немощь нашей веры, Он отделил чашу от хлеба, чтобы показать, что Его одного достаточно как для еды, так и для питья. Когда же одна из этих частей отнимается, у нас остаётся только половина пищи. Поэтому даже если бы утверждение наших противников о нераздельности Крови и Тела было верным, они всё равно отнимают у душ верующих то, что дал им Иисус Христос как необходимое средство укрепления их веры.

Итак, оставим эти нелепые софизмы и остережёмся, чтобы никто не лишил нас пользы, доставляемой нам, как двойным залогом, заповедью Иисуса Христа.

48. | Equidem scio, Satanae ministros (ut solenne illis est Scripturas ludibrio habere) hic^b cavillari. || Primum causantur, ex simplici facto non esse ducendam regulam qua Ecclesia ad perpetuam observationem obligetur². At mentiuntur quum simplex factum esse dicunt; neque enim porrexit tantum calicem Christus: sed instituit ut Apostoli sic in posterum facerent. Praecipientis enim verba sunt, Bibite ex hoc calice omnes³. Et Paulus sic factum esse commemorat, ut pro certo instituto commendet⁴. Alterum^c effugium est, || solos Apostolos in huius Coenae participationem a Christo admissos, quos iam in sacrificorum ordinem^d allegerat et cooptaverat^{e 5}. Velim tamen mihi ad quinque postulata respondeant: quibus elabi non poterunt quin facile cum suis mendaciis revincantur. Primum, quo oraculo revelatam habent hanc solutionem, tam alienam a verbo Dei? Scriptura duodecim recenset qui accubuerint cum Iesu: sed non ita Christi dignitatem obscurat, ut sacrificos eos appellet; de quo nomine postea suo loco⁶. Etsi^f duodecim tum dedit, praecepit tamen ut sic facerent: nempe ut sic inter se distribuerent. Secundo, cur meliore illo seculo, ab Apostolis ad mille usque annos postea, sine exceptione omnes fiebant utriusque symboli participes? Ignorabatne vetus Ecclesia quos Christus convivas ad Coenam suam admisisset? Perditissimae impudentiae fuerit hic restitare et tergiversari. Extant Ecclesiasticae historiae, extant veterum libri, qui aperta huius rei testimonia 415 suggerunt^a. || Caro (inquit Tertullianus) corpore et sanguine Christi pascitur, ut anima de Deo saginetur [Lib. de resur. car.]^{b 1}. Quomodo huiusmodi manibus (dicebat Ambrosius Theodosio) sacrum Domini corpus suscipies? Qua audacia poculum sanguinis pretiosi ore tuo participabis^c [Refert Theodorit. lib. 3. cap. 18]^{b 2}? Hieronymus, Sacerdotes, qui eucharistiam conficiunt, et sanguinem Domini populo distribuunt³ [Hieronym. in 2. Malach.]^{d 4}. Chrysostomus, Non sicut in veteri Lege partem quidem sacerdos comedebat, partem vero populus: verum omnibus corpus unum proponitur et poculum unum. Ea quae sunt Eucharistiae, communia sunt omnia inter Sacerdotem et populum [Chrysost. in^e 2. Cor. cap. 8. homil. 18^f]⁵. Id ipsum Augustinus plurimis locis testatur⁶.

48. Je say bien que les ministres de Satan (comme leur bonne coustume est d’avoir l’Escriture en mocquerie) icy se mocquent et cavillent: premierement, que d’un simple faict il ne faut pas tirer une reigle perpetuelle, pour astreindre l’Eglise à l’observer. Mais je dy qu’ils mentent meschamment, allegans que c’est un simple fait. Car Jesus Christ n’a point seulement donné le calice à ses Apostres mais leur a aussi commandé de faire ainsi pour l’advenir. Car ces parolles emportent ordonnance expresse: Beuvez tous de ce calice. Et sainct Paul ne raconte pas cela seulement comme ayant esté fait, mais pour une ordonnance certaine. Leur second subterfuge est, que Jesus Christ admit seulement ses Apostres à la participation de ceste Cene: lesquels il avoit desja ordonnez et consacrez en l’ordre de Sacrificateurs, qu’ils nomment ordre de Prestrise. Mais je voudroye qu’ils me respondissent à cinq demandes, desquelles ils ne pourront eschapper, qu’ils ne soyent finalement avec leurs mensonges conveincus. Premierement, de quel oracle leur a esté revelée ceste solution tant esioignée de la parolle de Dieu? L’Escriture en recite douze qui furent assis avec Jesus Christ: mais elle n’obscurcist pas tellement la dignité de Jesus Christ, qu’elle les appelle Sacrificateurs: duquel nom nous parlerons apres en son lieu. Et combien qu’il donnast lors le Sacrement à douze, toutesfois il leur commanda qu’ils fissent ainsi: assavoir, qu’ils le distribuassent ainsi entre eux. Secondement, pourquoy au meilleur temps qui ait esté en l’Eglise, depuis le temps des Apostres jusques à mille ans apres, sans exception tous estoyent faits participans des deux parties du Sacrement? L’Eglise ancienne ignoroit-elle quelle compagnie Jesus Christ eust admise à sa Cene? Ce seroit une trop grande impudence de reculer icy, ou tergiverser. Les histoires Ecclesiastiques et les livres des Anciens se voyent, qui donnent bien apperts tesmoignages de cecy. Nostre corps, dit Tertullien, est repeu de la chair et du sang de Jesus Christ: afin que l’ame soit nourrie de Dieu²⁰³. Et sainct Ambroise disoit à l’empereur Theodose, Comment prendras-tu de tes mains sanglantes le corps du Seigneur? Comment oseras-tu boire son sang²⁰⁴? Sainct Hierome: les Prestres, dit-il, qui consacrent le pain de la Cene, et distribuent le sang du Seigneur au peuple²⁰⁵. Sainct Chrysostome: Nous ne sommes point comme en la vieille Loy, où le Prestre mangeoit sa portion, et le peuple avoit le reste: mais icy un mesme corps est donné à tous, et un mesme calice: et tout ce qui est en l’Eucharistie est commun au Prestre et au peuple²⁰⁶. Et de cela il y en a plusieurs tesmoignages en sainct Augustin.

48. I am aware of the cavils advanced on this subject by the ministers of Satan, who are accustomed to treat the Scripture with contempt. In the first place, they plead, that a simple act affords no sufficient ground from which to deduce a rule of perpetual obligation on the observance of the Church. But it is false to call it a simple act; for Christ not only gave the cup to his apostles, but also commanded them to do the same in time to come. For it is the language of command, “Drink ye all of it.” And Paul mentions its having been practised in such a way as fully implies its being a positive ordinance. The second subterfuge is, that Christ admitted none but the apostles to a participation of this supper, whom he had already chosen and admitted into the order of sacrificing priests. But I would wish them to give me answers to five questions, 583from which they will not be able to escape, but their misrepresentations will be easily refuted. First; By what oracle have they obtained this solution, so inconsistent with the word of God? The Scripture mentions twelve who sat down with Jesus; but it does not obscure the dignity of Christ so as to call them sacrificing priests—a name which I shall notice in the proper place. Though he then gave the sacrament to the twelve, yet he commanded that they should do the same; that is, that they should distribute it among them in a similar manner. Secondly; why, in that purer period, for almost a thousand years after the apostles, were all, without exception, admitted to the participation of both symbols? Was the ancient Church ignorant what guests Christ had admitted to his supper? Any hesitation or evasion would betray the most consummate impudence. Ecclesiastical histories and works of the fathers are still extant, which furnish clear testimonies of this fact. Tertullian says, “The flesh is fed with the body and blood of Christ, that the soul may be nourished by God.” Ambrose said to Theodosius, “With such hands how will you receive the sacred body of the Lord? With what audacity will you drink his sacred blood?” Jerome says, “The priests consecrate the eucharist and distribute the Lord’s blood to the people.” Chrysostom says, “It is not as it was under the ancient law, when the priest ate one part, and the people another; but to all is presented one body and one cup. Every thing in the eucharist is common to the priest and to the people.” And the same is attested in various places by Augustine.

48. Subterfuges of the Papists refuted.

I am aware, indeed, how the ministers of Satan, whose usual practice is to hold the Scriptures in derision, here cavil.¹ First, they allege that from a simple fact we are not to draw a rule which is to be perpetually obligatory on the Church. But they state an untruth when they call it a simple fact. For Christ not only gave the cup, but appointed that the apostles should do so in future. For his words contain the command, “Drink ye all of it.” And Paul relates, that it was so done, and recommends it as a fixed institution. Another subterfuge is, that the apostles alone were admitted by Christ to partake of this sacred Supper, because he had already selected and chosen them to the priesthood. I wish they would answer the five following questions, which they cannot evade, and which easily refute them and their lies. First, By what oracle was this solution so much at variance with the word of God revealed to them? Scripture mentions twelve who sat down with Jesus, but it does not so derogate from the dignity of Christ as to call them priests. Of this appellation we shall afterwards speak in its own place. Although he then gave to twelve, he commanded them to “do this;” in other words, to distribute thus among themselves. Secondly, Why during that purer age, from the days of the apostles downward for a thousand years, did all, without exception, partake of both symbols?604Did the primitive Church not know who the guests were whom Christ would have admitted to his Supper? It were the most shameless impudence to carp and quibble here. We have extant ecclesiastical histories, we have the writings of the Fathers, which furnish clear proofs of this fact. “The flesh,” says Tertullian, “feeds on the body and blood of Christ, that the soul may be satiated by God” (Tertull. de Resurr. Carnis.). “How,” says Ambrose to Theodosius, “will you receive the sacred body of the Lord with such hands? how will you have the boldness to put the cup of precious blood to your lips?” Jerome speaks of “the priests who perform the Eucharist and distribute the Lord’s blood to the people” (Hieron.in Malach. cap. 2). Chrysostom says, “Not as under the ancient law the priest ate a part and the people a part, but one body and one cup is set before all. All the things which belong to the Eucharist are common to the priest and the people” (Chrysost. in Cor. cap. 8, Hom. 18). The same thing is attested by Augustine in numerous passages.

48. Ik weet wel, dat de dienaren van de Satan, gelijk het hun gewoonte is met de Schrift te spotten, hier uitvluchten hebben. In de eerste plaats voeren ze aan, dat uit een enkele daad geen regel getrokken moet worden, door welke de kerk tot eeuwige onderhouding gebonden wordt. Maar ze liegen, wanneer ze zeggen, dat het een enkele daad is: immers Christus heeft niet alleen de drinkbeker uitgereikt, maar ook ingesteld, dat de apostelen zo in het vervolg moesten doen. Want het zijn de woorden van iemand, die gebiedt: "Drinkt allen uit deze drinkbeker." En Paulus vermeldt deze daad zo, dat hij haar als een vaste instelling aanprijst. De tweede uitvlucht is deze, dat alleen de apostelen door Christus toegelaten zijn tot het deelhebben aan dit Avondmaal, die Hij reeds tot de rang der priesters had aangenomen en gekozen. Maar toch zou ik wel willen, dat zij mij op vijf vragen antwoordden, waaraan ze niet zullen kunnen ontkomen, of ze zullen gemakkelijk te zamen met hun leugens weerlegd worden. Ten eerste, door welke Godsspraak is hun deze oplossing, die zo vreemd is aan Gods Woord, geopenbaard? De Schrift somt er twaalf op, die met Jezus hebben aangezeten; maar zij verduistert Christus' waardigheid niet zo dat ze hen priesters noemt. Over die naam later te zijner plaatse. Ofschoon Hij het Avondmaal toen aan de twaalf gegeven heeft, heeft Hij hun toch geboden, dat ze zo zouden doen, namelijk dat ze het zo onder elkander zouden uitdelen. Ten tweede, waarom hebben, in die betere tijd, van de apostelen af tot duizend jaren daarna, zonder uitzondering allen deel gehad aan beide tekenen? Wist de oude kerk niet, wie Christus als disgenoten aan zijn Avondmaal had toegelaten? Het zou van zeer verdorven onbeschaamdheid getuigen, hier tegen te streven en uitvluchten te zoeken. Er bestaan kerkgeschiedenissen, er bestaan boeken der ouden, die duidelijke getuigenissen van deze zaak geven. "Ons vlees," zegt Tertullianus¹,"wordt door het lichaam en bloed van Christus gevoed, opdat onze ziel tegoed gedaan worde van God." "Hoe zult gij," zeide Ambrosius tot Theodosius², "met zulke handen het heilige lichaam des Heren ontvangen? Met welk een vermetelheid zult gij met uw mond deel hebben aan de beker van het kostbare bloed?" Hieronymus zegt³: "De priesters, die het Avondmaal bedienen en het bloed des Heren aan het volk uitdelen." Chrysostomus⁴ : Het is niet zoals in de oude wet, waar de priester een deel at, en het volk een deel; maar aan allen wordt één lichaam voorgezet en één beker. Hetgeen tot het Avondmaal behoort, is gemeen tussen priester en volk." Ditzelfde getuigt ook Augustinus op zeer vele plaatsen.

48.

Ich weiß freilich, daß die Diener des Satans entsprechend ihrem Brauch, mit der Heiligen Schrift ihren Spott zu treiben, hier Ausflüchte machen. Zunächst berufen sie sich darauf, aus einer einfachen Tatsache ließe sich keine Regel ableiten, kraft deren die Kirche zu einem fortwährenden Brauch verpflichtet würde. Es ist aber eine Lüge, wenn sie behaupten, es handle sich hier bloß um eine einfache Tatsache; denn Christus hat nicht nur den Kelch gereicht, sondern auch festgesetzt, daß die Apostel für die Folgezeit so verfahren sollten. Er gibt doch eine Vorschrift, wenn er sagt: „Trinket alle aus diesem Kelch“ (Matth. 26,27; erweitert). Und Paulus erwähnt, daß es sich hier um eine Tatsache gehandelt hat, doch so, daß er dies Verfahren Christi zugleich als eine feste Einrichtung anbefiehlt (1. Kor. 11,25).

Die zweite Ausflucht besteht in der Behauptung, Christus habe zum Teilhaben an diesem (ersten) Abendmahl doch ausschließlich die Apostel zugelassen, die er bereits in den Stand der Priester eingereiht und aufgenommen hätte.

989 Ich möchte nun aber, daß sie mir auf fünf Fragen Antwort gäben, denen sie nicht entwischen können, sondern bei denen sie samt ihren Lügen mit Leichtigkeit widerlegt werden.

Erstens: mit welchem Orakel ist ihnen eigentlich diese Lösung offenbart worden, die doch mit dem Worte Gottes so gar wenig zu tun hat? Die Schrift nennt zwölf Jünger, die mit Christus zu Tische gesessen hätten; aber sie verdunkelt Christi Würde nicht derart, daß sie sie als „Priester“ bezeichnete – ein Titel, von dem später an dem dafür passenden Ort noch die Rede sein wird! Obwohl Christus nun damals das Sakrament diesen Zwölf gegeben hat, wies er sie doch an, sie sollten ihrerseits „solches tun“, das heißt das Abendmahl in dieser Weise untereinander austeilen.

Zweitens: wie ist es denn gekommen, daß in jener besseren Zeit, nämlich von den Aposteln an noch etwa weitere tausend Jahre hindurch, alle ohne Ausnahme der beiden Merkzeichen teilhaftig wurden? Wußte etwa die Alte Kirche nicht, welche Menschen Christus zu seinem Abendmahl als Tischgenossen zugelassen hatte? Es wäre doch ein Zeichen von heillosester Unverschämtheit, hier zu zaudern oder Ausflüchte zu suchen: Es sind Darstellungen der Kirchengeschichte vorhanden, dazu auch die Bücher der alten Kirchenlehrer, die uns hierfür ganz klare Zeugnisse geben. „Das Fleisch“, so sagt Tertullian, wird mit Christi Leib und Blut gespeist, damit die Seele von Gott her gesättigt werde“ (Von der Auserstehung des Fleisches 8). „Wieso willst du“, so sagt Ambrosius zu (dem Kaiser) Theodosius, „mit solchen Händen den heiligen Leib Christi empfangen? Woher nimmst du die Vermessenheit, mit deinem Munde an dem Kelch dieses köstlichen Blutes teilzuhaben?“ (Theodoret, Kirchengeschichte V,18). Hieronymus spricht von „Priestern, die das Abendmahl (eucharistia) bereiten und das Blut des Herrn an das Volk austeilen“ (zu Maleachi 2). Und Chrysostomus sagt: „Bei uns geht es nicht wie unter dem alten Gesetz, wo einen Teil der Priester aß, den anderen das Volk; nein, allen wird ein Leib und ein Kelch gereicht. Was zum Abendmahl gehört, das ist alles für Priester und Volk gemeinsam“ (Predigten zum zweiten Korintherbrief 18,3). Das nämliche bezeugt auch Augustin an sehr vielen Stellen.

48. ‘n Weerlegging van die Roomse regverdiging vir die gebruik van slegs die brood by die nagmaal

Ek weet wel dat die dienaars van die Satan ook hier ’n uitvlug het omdat 1752 hulle die gewoonte het om die Skrif te bespot. Ten eerste voer hulle die redenasie aan dat ons nie uit ’n enkele optrede ’n reël moet aflei waardeur die kerk vir ewig gebind word nie. Maar hulle lieg tog wanneer hulle sê dat dit ’n enkele daad is want Christus het nie alleen die drinkbeker vir hulle aangegee nie, maar ook bepaal dat die apostels dit in die toekoms so moes doen. Dit is trouens woorde van iemand wat ’n bevel gee wanneer Hy sê: “Drink almal uit hierdie beker”.³⁸¹ En Paulus vertel ook dat dit so gedoen is sodat hy dit as ’n vaste instelling kan aanprys.³⁸²

Hulle tweede uitvlug is dat slegs die apostels deur Christus toegelaat is om aan hierdie nagmaal deel te neem³⁸³ omdat Hy hulle reeds tot die orde van offerpriesters verkies en daarin opgeneem het. Ek wil egter hê dat hulle my op die volgende vyf vrae moet antwoord. Daaruit sal hulle nie kan ontsnap sonder om met hulle leuens aan die kaak gestel te word nie. Ten eerste: deur watter Godspraak is hierdie oplossing wat so vreemd is aan die Woord van God, aan hulle geopenbaar? Die Skrif meld dat daar twaalf was wat saam met Jesus by die tafel aangesit het.³⁸⁴ Dit verduister Christus se waardigheid egter nie so dat dit hulle ‘offerpriesters’ noem nie. Oor hierdie woord sal ons later op die regte plek praat.³⁸⁵ Hoewel Hy toe die beker aan die twaalf gegee het, het Hy hulle nogtans beveel om ook so te doen, naamlik om die nagmaal so onder mekaar uit te deel.

Ten tweede: waarom het almal in daardie beter tyd sedert die apostels tot bykans ’n duisend jaar daarna sonder uitsondering aan beide die tekens van die nagmaal deelgeneem? Of het die kerk van ouds nie geweet wie Christus as deelgenote tot sy nagmaal toegelaat het nie? Om daarteen te stribbel en ’n uitvlugkans te soek sou ’n kenmerk van uiterste onbeskaamdheid wees! Daar bestaan kerkgeskiedenisse-, daar is nog boeke van die ou skrywers beskikbaar wat duidelike getuienis hiervan voorsien. Tertullianus sê: “Ons vlees word deur die liggaam en die bloed van Christus gevoed sodat ons siel deur God versadig word”.³⁸⁶ Ambrosius weer het vir Theodosius gesê: “Hoe sal u die heilige liggaam van die Here met sulke hande ontvang? Met watter vermetelheid sal u die beker van sy kosbare bloed met u mond deel?”³⁸⁷ Hieronymus het opgemerk: “Die priesters wat die nagmaal bedien en die bloed van die 1753 Here aan die kerkvolk uitdeel”.³⁸⁸ Chrysostomos sê: “Die priester eet weliswaar nie soos onder die wet van ouds, ’n deel en die volk ’n deel nie; maar een liggaam en een beker word inderdaad hier aan almal voorgesit. Alles wat tot die nagmaal behoort, is ook gemeenskaplik aan die priester en die volk”.³⁸⁹ Op baie plekke lewer Augustinus ook dieselfde getuienis.³⁹⁰

48.  Мне хорошо известно, что служители Сатаны (в обычаях которых насмехаться над Евангелием) и здесь насмехаются и клевещут. Прежде всего они заявляют, что из одного-единственного факта нельзя вывести вечное правило, обязательное для всей Церкви. Но я утверждаю, что их ссылка на якобы единственный факт - злонамеренная ложь. Ибо Иисус Христос не просто предложил чашу апостолам, но велел им творить сие и в будущем. В Его словах даётся заповедь: «Пейте из неё [чаши] все» [Мф 26:27]. И св. Павел говорит об этом не как о единичном факте прошлого, но как о непреложной заповеди [1 Кор 1 1:28].

Вторая уловка наших противников заключается в утверждении, будто Иисус Христос пригласил к участию в Вечере только апостолов, уже как бы ординированных и посвящённых в сан «святителей» (sacrificateurs), как они называют священнический сан (Eck J. Enchiridion, c. X, E 5a). Но пусть ответят мне на пять вопросов - и все их лживые измышления будут без труда опровергнуты.

Во-первых, какой оракул открыл им сию истину, столь далёкую от слова Божьего? Писание упоминает двенадцать апостолов, возлегших за трапезу с Иисусом Христом, но не умаляет достоинство Иисуса Христа настолько, чтобы назвать их «святителями» (об этом именовании мы ещё будем говорить в своё время). И хотя Христос дал таинство этим двенадцати, Он, однако, заповедал им поступать так же, то есть распределять его таким же образом между собой.

Во-вторых, почему в наилучшие времена, какие знала Церковь, - в течение тысячелетия, следующего за апостольской эпохой, - все христиане без исключения причащались обеим частям таинства? Разве древняя Церковь не знала, кого пригласил Иисус Христос к Своей Вечере? Уклоняться от ответа или отделываться отговорками было бы здесь слишком большим бесстыдством. Сочинения по церковной истории и книги древних отцов недвусмысленно свидетельствуют об этом: «Наши тела, - говорит Тертуллиан, - питаются Плотью и Кровью Иисуса Христа, чтобы душа насытилась Богом» (Тертуллиан. О воскресении плоти, 8 (MPL, II, 852)). Св. Амвросий говорил императору Феодосию: «Как примешь ты в свои обагрённые кровью руки Тело Господа? Как отважишься пить его Кровь?» (Феодорит. Церковная история, V, 18 (в MPG отсутствует))

Св. Иероним упоминает священников, освящающих хлеб Вечери и раздающих Кровь Господа народу (Иероним. Толкование на пророка Софонию, III; Толкование на пророка Малахию, II (MPL, XXV, 1375, 1561)).

Св. Иоанн Златоуст говорит: «У нас - не как при Ветхом Законе, когда священник ел свою часть, а народ получал остальное. У нас одно и то же дано всем, и одна и та же чаша. И всё то, что есть в Евхаристии, является общим для священника и народа» (Иоанн Златоуст. Беседа о Послании к коринфянам, гомилия 18, 3 (MPG, LXI, 527)). О том же имеется множество свидетельств у св. Августина.

49. Sed quid de re notissima disputo? Legantur omnes Graeci et Latini scriptores: passim occurrent eiusmodi testimonia⁷. Neque obsolevit haec consuetudo, dum aliqua integritatis gutta in Ecclesia superfuit. Gregorius, quem ultimum Romae Episcopum fuisse iure dicere possis, sua aetate servatum fuisse docet, 416 Quis sit sanguis agni, iam non audiendo, sed bibendo didicistis¹, Eius sanguis in fidelium ora profunditur². Imo quadringentis post eius mortem annis, quum iam omnia degenerassent, adhuc duravit. Neque enim id pro more duntaxat, sed pro lege inviolabili habebatur. Vigebat enim tunc divinae institutionis reverentia: nec sacrilegium esse dubitabant, separare quae essent a Domino coniuncta. Sic enim loquitur Gelasius^a, Comperimus quod quidam sumpta tantummodo corporis sacri portione, a calice abstineant: qui proculdubio, quoniam nescio qua superstitione videntur adstricti, aut integra sacramenta percipiant, aut ab integris arceantur [Refertur De consecra. dist. 2. cap. Comperimus] ^{b 3}. Divisio enim istius mysterii sine grandi sacrilegio non admittitur. Audiebantur illae Cypriani rationes, quae sane Christianam mentem permovere debent. Quomodo, inquit, docemus aut provocamus eos in confessione Christi sanguinem fundere, si militaturis sanguinem eius denegamus? Aut quomodo facimus ad martyrii poculum idoneos, si non eos ad bibendum Domini poculum prius in Ecclesia iure communionis^c admittimus [^dSerm. 5. De lapsis⁴]? Quod autem ad sacerdotes restringunt Canonistae illud Gelasii decretum⁵, magis puerile est cavillum quam ut refutari debeat.

49. Mais qu’est-ce que je dispute d’une chose tant evidente? Qu’on lise tous les Docteurs Grecs et Latins, il n’y a celuy qui n’en parle. Ceste coustume ne s’est point abolie cependant qu’il est demeuré en l’Eglise une seule goutte d’integrité. Mesmes sainct Gregoire, lequel à bon droit on peut nommer le dernier Evesque de Rome, monstre qu’on la tenoit encore de son temps, quand il dit, Vous avez apprins que c’est du sang de l’Agneau: non point en oyant parler d’iceluy, mais en le beuvant Car il se boit de tous les fideles en la Cene. Qui plus est, elle a duré quatre cens ans apres: combien que tout fust desja corrompu. Car on ne la tenoit point seulement comme coustume, mais comme une loy inviolable. L’institution de nostre Seigneur estoit adonc encore en reverence, et ne doutoit on point que ce ne fust un sacrilege, de separer les choses que Dieu avoit conjointes: comme aussi les parolles de Gelasius Evesque de Rome le portent, Nous avons entendu, dit-il, qu’aucuns recevans seulement le corps du Seigneur, s’abstiennent du Calice: lesquels d’autant qu’ils pechent par superstition, doyvent estre contraints de recevoir le Sacrement entier, ou qu’on les rejette du tout. Car la division de ce mystere ne peut estre sans un grand sacrilege²⁰⁷. On consideroit lors les raisons qu’amene sainct Cyprien, comme de fait elles sont bien suffisantes pour esmouvoir tous cœurs Chrestiens. Comment, dit-il, exhorterons-nous le peuple d’espandre son sang pour la confession de Christ, si nous luy denions le sang d’iceluy quand il doit combatre? ou comment le ferons nous capable à boire le calice de martyre, sinon que l’admettions à boire premierement le Calice du Seigneur²⁰⁸. Touchant ce que les Canónistes glosent, qu’il est parlé des Prestres en la sentence de Gelasius, c’est une chose tant sotte et puerile, qu’il n’est ja mestier d’en parler.

49. But why do I dispute about a thing that is so evident? Let any one read all the Greek and Latin fathers, and he will find them abound with such testimonies. Nor did this custom fall into disuse while a particle of purity remained in the Church. Gregory, who may be justly called the last bishop of Rome, shows that it was observed in his time. He says, “You have now learned what the blood of the Lamb is, not by hearing, but by drinking. His blood is drunk by the faithful.” And it even continued for four hundred years after his death, notwithstanding the universal degeneracy which had taken place. Nor was it considered merely as a custom, but as an inviolable law. For the Divine institution was then reverenced, and no doubt was entertained of the criminality of separating things which the Lord had united. For Gelasius, bishop of Rome, speaks in the following manner: “We have understood that some, only receiving the Lord’s body, abstain from the cup; who, as they appear to be enslaved by an unaccountable superstition, should, without doubt, either receive the sacrament entire, or entirely abstain from it. For no division of this mystery can be made without great sacrilege.” Attention 584was paid to those reasons of Cyprian, which surely ought to be sufficient to influence a Christian mind. He says, “How do we teach or stimulate them to shed their blood in the confession of Christ, if we refuse his blood to them who are about to engage in the conflict? Or how do we prepare them for the cup of martyrdom, if we do not first admit them, by the right of communion, to drink the cup of the Lord in the Church?” The canonists restrict the decree of Gelasius to the priests, but this is too puerile a cavil to need any refutation.

49. The practice of the early Church further considered.

But why dispute about a fact which is perfectly notorious? Look at all Greek and Latin writers. Passages of the same kind everywhere occur. Nor did this practice fall into desuetude so long as there was one particle of integrity in the Church. Gregory, whom you may with justice call the last Bishop of Rome, says that it was observed in his age.¹ “What the blood of the Lamb is you have learned, not by hearing, but by drinking it. His blood is poured into the mouths of the faithful.” Nay, four hundred years after his death, when all things had degenerated, the practice still remained. Nor was it regarded as the custom merely, but as an inviolable law. Reverence for the divine institution was then maintained, and they had no doubt of its being sacrilege to separate what the Lord had joined. For Gelasius thus speaks: “We find that some taking only the portion of the sacred body, abstain from the cup. Undoubtedly let those persons, as they seem entangled by some strange superstition, either receive the whole sacrament, or be debarred from the whole. For the division of this mystery is not made without great sacrilege” (De Consec. Dist. 2). Reasons were given by Cyprian, which surely ought to weigh with Christian minds. “How,” says he, “do we teach or incite them to shed their blood in confessing Christ, if we deny his blood to those who are to serve; or how do we make them fit for the cup of martyrdom, if we do not previously admit them by right of communion in the Church, to drink the cup of the Lord?” (Cyprian, Serm. 5, de Lapsis). The attempt of the Canonists to restrict the decree of Gelasius to priests is a cavil too puerile to deserve refutation.

49. Maar waartoe spreek ik over een zaak, die zeer goed bekend is? Laat men alle Griekse en Latijnse schrijvers lezen: overal zal men dergelijke getuigenissen aantreffen. En deze gewoonte is niet afgesleten, zolang er een druppel gaafheid in de kerk overgebleven is. Gregorius, die men met recht de laatste bisschop van Rome zou kunnen noemen, leert, dat ze in zijn tijd bewaard is: "Gij hebt," zegt hij, "niet meer door te horen, maar door te drinken geleerd wat het bloed des Lams is; zijn bloed wordt in de monden der gelovigen gegoten." Ja zij heeft nog vierhonderd jaren na zijn dood geduurd, toen alles reeds ontaard was. Immers het werd niet slechts voor een gewoonte, maar voor een onschendbare wet gehouden. Want toen was de eerbied voor de Goddelijke instelling van kracht: en men twijfelde er niet aan, dat het heiligschennis was te scheiden hetgeen door de Here verbonden was. Want aldus spreekt Gelasius¹: "Wij hebben bevonden, dat sommigen slechts een deel van het heilig lichaam nemen en zich van de beker onthouden; en daar zij zonder twijfel door ik weet niet welke superstitie bevangen zijn, moeten zij of de sacramenten in hun geheel ontvangen, of van de sacramenten in hun geheel worden afgehouden; want een deling van dit sacrament wordt zonder grote heiligschennis niet toegelaten." Men hoorde de redenen van Cyprianus², die ongetwijfeld een Christelijk gemoed moeten bewegen. "Hoe," zegt hij, leren wij hun, of wekken wij hen op om in de belijdenis van Christus hun bloed te storten, indien wij hun, die zullen strijden, zijn bloed ontzeggen? Of hoe maken wij hen bekwaam tot de beker van het martelaarschap, indien wij hen niet toelaten om eerst in de kerk volgens het recht der gemeenschap de drinkbeker des Heren te drinken?" Dat de canonisten dat besluit van Gelasius beperken tot de priesters is een te kinderachtige uitvlucht, dan dat het zou behoeven weerlegd te worden.

49.

Aber wozu führe ich hier eine Auseinandersetzung über eine völlig bekannte Sache? Man lese alle griechischen und lateinischen Schriftsteller (der älteren Kirche), so werden einem immer wieder derartige Zeugnisse begegnen. Und diese Übung ist nicht in Abgang geraten, solange in der Kirche noch ein Tropfen von reinem Wesen übrig war. Gregor (I.), von dem man mit Recht sagen könnte, er sei der letzte Bischof von Rom gewesen, lehrt, daß man diese Gepflogenheit auch zu seiner Zeit innegehalten hat. „Was das Blut des Lammes ist“, sagt er, „das habt ihr nun nicht durch Hören, sondern durch Trinken erfahren.“ Oder auch: „Sein Blut wird in den Mund der Gläubigen eingegossen.“ Ja, diese Sitte dauerte noch vierhundert Jahre nach seinem Tode fort, als bereits alles entartet war. Denn diese Einrichtung galt eben nicht nur als eine Sitte, sondern als unverletzliches Gesetz. Es war eben damals noch die Ehrfurcht vor der göttlichen Stiftung lebendig, und man zweifelte nicht daran, daß es ein Gottesraub sei, wenn man das, was der Herr verbunden hatte, auseinanderriß. Spricht sich doch Gelasius (von Rom) folgendermaßen aus: „Wir haben erfahren, daß manche bloß ein Stück des heiligen Leibes nehmen, sich aber des Kelches enthalten; diese sollen nun, da sie in irgendwelchem Aberglauben befangen zu sein scheinen, unstreitig entweder die Sakramente ungeteilt empfangen oder vom ungeteilten Sakrament ferngehalten werden“ (Brief 37; wiedergegeben Decretum Gratiani III, Von der Konsekration 2,12). Eine Zerteilung dieses Geheimnisses (Sakraments) kann eben nicht ohne furchtbare Heiligtumsschändung eintreten! Man vernahm doch auch die Gründe des Cyprian, die einen christlichen Sinn sicherlich bewegen müssen; er 990 sagt: „Wieso sollen wir diese Menschen lehren und auffordern, über dem Bekenntnis Christi ihr Blut zu vergießen, wenn wir ihnen, wo sie ihren Kriegsdienst leisten sollen, Christi Blut versagen? Und wie sollen wir sie zu dem Kelch des Martyriums geschickt machen, wenn wir sie nicht zuvor dazu zulassen, in der Kirche kraft des Rechtes der Gemeinschaft den Kelch des Herrn zu trinken?“ (Von den Abgefallenen 25). Daß nun aber die kirchlichen Rechtsgelehrten jene (oben erwähnte) Verordnung des Gelasius auf die Priester einschränken, das ist eine zu kindische Ausflucht, als daß sie einer Widerlegung bedürfte.

49. Verdere getuienis uit die werke van die kerkvaders

Maar waarom redeneer ek oor ’n saak wat uiters bekend is? Almal moet maar die Griekse en Latynse skrywers lees. Oral sal hulle sulke getuienis teenkom.³⁹¹ Hierdie gewoonte het ook nie in onbruik verval so lank daar ’n druppeltjie opregtheid in die kerk oorgebly het nie. Gregorius wat jy met reg die laaste biskop van Rome kon noem, leer dat hierdie gewoonte ook in sy tyd gehandhaaf is. Hy sê: “Julle het nie deur te luister nie, maar deur te drink geleer wat die bloed van die Lam is”;³⁹² “Sy bloed word in die mond van die gelowiges uitgestort”.³⁹³ Ja, dit het nog vierhonderd jaar na sy dood voortgeduur toe alles alreeds slegter geword het. Dit is trouens nie slegs as ’n gewoonte beskou nie maar as ’n onskendbare wet. Toe was die eerbied vir God se instelling immers nog kragtig en hulle het nie getwyfel dat dit heiligskennis was om dinge wat deur die Here saamgevoeg is, te skei nie. Gelasius praat immers soos volg: “Ons het bevind dat sommige mense slegs ’n deel van sy heilige liggaam neem en hulle van die beker weerhou; aangesien hulle skynbaar ongetwyfeld deur die een of ander bygeloof verstrik is, moet hulle òf die hele sakrament ontvang, òf hulle moet hulle heeltemal daarvan weerhou”.³⁹⁴ ’n Verdeling van hierdie sakrament vind immers nie sonder groot heiligskennis plaas nie.

Mense kon ook luister na Cyprianus se redenasies wat ’n Christenverstand beslis moet beïnvloed. Hy sê: “Hoe leer of doen ons ’n beroep op mense om hulle bloed vir die belydenis van Christus te stort, maar hulle weier sy bloed wanneer hulle tot die stryd toetree? Of hoe ag ons hulle geskik vir die drinkbeker van ’n martelaar as ons hulle nie vooraf volgens 1754 die reg van gemeenskap in die kerk toelaat om uit die beker van die Here te drink nie?”³⁹⁵ Dat die Kanoniste hierdie dekreet van Gelasius tot die priesters beperk,³⁹⁶ is te kinderagtig om weerlê te word.

49.  Но к чему спорить о столь очевидном предмете? Возьмите любого из греческих или латинских учителей - нет ни одного, кто не говорил бы об этом. Такой обычай действовал в Церкви, пока в ней сохранялась хоть одна неповреждённая частица. Св. Григорий (имеется в виду Григорий Великий (Двоеслов), папа римский в 590-604 гг. (Григорий I)), которого, если быть справедливым, можно назвать последним римским епископом, свидетельствует о том, что в его время обычай этот ещё оставался в силе: «Вы узнали о том, что есть Кровь Агнца, не через слышание о ней, но через её питие ... Ибо её пьют во время Вечери все верующие» (Григорий Великий. Гомилии на Евангелие, II, гомилия 22, 7 (MPL, LXXVI, 1178a-b); Диалоги, IV, 58 (MPL, LXXVII, 425)). Более того, этот обычай ещё сохранялся четыреста лет спустя, когда всё в Церкви уже было извращено. Ибо его считали не просто обычаем, но нерушимым законом. Тогда ещё уважалось установление Господа и не возникало сомнений относительно того, что разделять соединённые Богом вещи - святотатство. О том же говорит римский епископ Геласий (папа в 492-496 гг.): «До нас дошло, что некоторые принимают только тело Господне, но воздерживаются от Чаши. Таковых, поскольку они грешат суеверием, надлежит принуждать к принятию таинства целиком, или же вовсе запрещать принимать его. Ибо разделение сего Таинства не может не быть великим святотатством» (Helasius. Epist. 37 (ad Maioricum et lohannem) (см. Tiel A. Epistolae Romanorum Pontificum, genuinae. Braunsberg, 1867, t. 1., p. 451)). Следует принять во внимание также доводы, приводимые св. Киприаном. Поистине, их одних вполне достаточно, чтобы тронуть сердце любого христианина: «Каким образом, - говорит св. Киприан, - призовём мы народ проливать кровь за исповедание Христа, если отказываем в Крови Христовой народу, обязанному сражаться? Или как мы пробудим в нём способность испить чашу мученичества, если не дадим ему прежде испить чашу Господню?» (Cyprianus. Epist. 57, II, 2 (MPL, III, 883)) Что же касается замечаний знатоков канонического права о том, что в сентенции Геласия речь идёт о священниках (Decretum Gratiani III, De consecratione, 2, c. 2), оно столь наивно и глупо, что нет смысла о нём говорить.

50. | Tertio, cur de pane simpliciter dixit ut ederent: de calice, ut omnes biberent? ^e Acsi Satanae calliditati ex destinato occurrere voluisset. Quarto, si sua Coena Dominus solos sacrificos (ut ipsi volunt) dignatus est, quis unquam hominum ausus esset vocare in participationem extraneos, qui a Domino exclusi essent? et participationem quidem eius doni cuius penes se potestas non esset, nullo eius mandato qui solus dare poterat? Imo qua id fiducia hodie usurpant, ut plebeculae symbolum Christi corporis distribuant, si nullum habent Domini vel mandatum vel exemplum? Quinto, an mentiebatur Paulus, quum dicebat Corinthiis, se accepisse a Domino quod illis tradiderat^f? Nam postea traditionem declarat, ut omnes promiscue utroque^g 417 symbolo communicarent¹. Quod si a Domino Paulus acceperat, omnes sine discrimine admittendos: videant a quo acceperint qui universam pene Dei plebem abigunt; quando iam Deum authorem praetendere non possunt, apud quem non est Est et non [2. Cor. 1. d. 19]^a. Et adhuc tales abominationes nomine Ecclesiae praetexere audent, et hoc praetextu defendere^b; quasi vero aut isti Antichristi Ecclesia sint, qui Christi doctrinam et institutiones tam ex facili proterunt, dissipant, abrogant: aut Apostolica Ecclesia Ecclesia non fuerit, in qua tota vis religionis effloruit.

50. Tiercement, Pourquoy dit Jesus Christ simplement du pain, qu’ils en mangeassent: mais de la coupe, que tous universellement en beussent? ce qu’ils firent. Comme s’il eust voulu expressement prevenir et obvier à ceste malice diabolique. Quartement, Si nostre Seigneur, comme ils pretendent, a reputé dignes de sa Cene les seuls Sacrificateurs, qui eust jamais esté l’homme si hardy et audacieux, d’oser appeller en la participation d’icelle les autres, qui en eussent esté exclus par nostre Seigneur: attendu que celle participation est un don, sur lequel nul n’eust seu avoir puissance, sans le mandement de celuy qui seul le pouvoit donner? Mesmes en quelle audace entreprennent-ils aujourdhuy de distribuer au populaire le signe du corps de Jesus Christ, s’ils n’en ont point ou commandement, ou exemple de nostre Seigneur? Quintement, Assavoir si sainct Paul mentoit, quand il disoit aux Corinthiens, qu’il avoit apprins du Seigneur ce qu’il leur avoit enseigné (1 Cor. 11:23)? Car apres il declaire l’enseignement avoir esté, que tous indifferemment communicassent des deux parties de la Cene. Et si sainct Paul avoit apprins de nostre Seigneur, que tous sans discretion ou difference y devoyent estre admis: que ceux qui en deboutent et rejettent quasi tout le peuple de Dieu, regardent de qui ils l’ont apprins, puis que desja ils ne peuvent alleguer Dieu pour autheur, auquel il n’y a point d’ouy et nenny (2 Cor. 1:19): c’est à dire, qui ne se change ne contredit point. Et encore on couvre telles abominations du nom et tiltre de l’Eglise: et sous telle couverture on les defend: comme si ces Antechrists estoyent l’Eglise, lesquels si facilement mettent sous le pied, dissipent et abolissent la doctrine et les institutions de Jesus Christ: ou comme si l’Eglise Apostolique, en laquelle a esté toute la fleur de Chrestienté, n’eust point esté Eglise.

50. Thirdly; Why did Christ, when he presented the bread, simply say, “Take, eat;” but when he presented the cup, “Drink ye all of it;” as if he expressly intended to guard against the subtlety of Satan? Fourthly; If, as our adversaries pretend, our Lord admitted to his supper none but sacrificing priests, what man can be found so presumptuous as to invite to a participation of it strangers whom the Lord has excluded? and to a participation of that gift, over which they could have no power, without any command from him who alone could give it? And with what confidence do they now take upon them to distribute to the people the symbol of the body of Christ, if they have neither the command nor example of the Lord? Fifthly; Did Paul affirm what was false, when he said to the Corinthians, “I have received of the Lord that which also I delivered to you?”¹³²⁶ For he afterwards declares what he had delivered, which was, that all, without any distinction, should communicate in both symbols. If Paul had “received of the Lord,” that all were to be admitted without any distinction, let them consider from whom they have received, who exclude almost all the people of God; for they cannot now pretend their doctrine to have originated from God, with whom is “not yea and nay.”¹³²⁷ And yet they dare to shelter such abominations under the name of the Church, and to defend them under that pretext; as if the Church could consist of those antichrists, who so easily trample under foot, mutilate, and abolish the doctrine and institutions of Christ; or as if the apostolic Church, in which true religion displayed all its influence, were not the true Church.

50. Conclusion.

Thirdly, Why did our Saviour say of the bread simply, “Take, eat,” and of the cup, “drink ye all of it;” as if he had purposely intended to provide against the wile of Satan? Fourthly, If, as they will have it, the Lord honoured priests only with his Supper, what man would ever have dared to call strangers, whom the Lord had excluded,605to partake of it, and to partake of a gift which he had not in his power, without any command from him who alone could give it? Nay,what presumption do they show in the present day in distributing the symbol of Christ’s body to the common people, if they have no command or example from the Lord? Fifthly, Did Paul lie when he said to the Corinthians, “I have received of the Lord that which also I delivered unto you?” (1 Cor. 11:23). The thing delivered, he afterwards declares to be, that all should communicate promiscuously in both symbols. But if Paul received of the Lord that all were to be admitted without distinction,let those who drive away almost the whole people of God see from whom they have received, since they cannot now pretend to have their authority from God, with whom there is not “yea and nay” (2 Cor. 1:19, 20). And yet these abominations they dare to cloak with the name of the Church, and defend under this pretence, as if those Antichrists were the Church who so licentiously trample under foot, waste, and abrogate the doctrine and institutions of Christ, or as if the Apostolic Church, in which religion flourished in full vigour, were not the Church.

50. In de derde plaats, waarom heeft Hij van het brood eenvoudig gezegd, dat ze het moesten eten, en van de drinkbeker, dat ze allen daaruit moesten drinken? Alsof Hij met voordracht de listigheid van Satan had willen tegengaan. In de vierde plaats, indien de Here alleen priesters zijn Avondmaal heeft waardig gekeurd, zoals zij willen, wie der mensen zou dan ooit vreemden, die door de Here uitgesloten waren, tot deelgenootschap hebben durven roepen? En dat wel een deelgenootschap aan een gave, waarover de macht niet bij hem berustte, en zonder enige opdracht van Hem, die haar alleen geven kan? Ja, met wat voor een vertrouwen hebben ze tegenwoordig het gebruik, dat ze het teken van Christus' lichaam aan het gewone volk uitdelen, indien zij geen enkel gebod of voorbeeld des Heren hebben? In de vijfde plaats: loog Paulus, toen hij tot de Corinthiërs zeide, dat hij van de Here ontvangen had, hetgeen hij hun had overgegeven? Want daarna verklaart hij hetgeen hij overgegeven had, namelijk dat allen zonder onderscheid deel zouden hebben aan beide tekenen. Indien Paulus van de Here ontvangen had, dat allen zonder onderscheid toegelaten moesten worden, laat dan hen, die bijna het ganse volk Gods wegdrijven, zien, van wie zij dat ontvangen hebben; aangezien ze nu niet kunnen voorwenden, dat God de auteur is, bij wie niet is ja en neen. En nog durven ze dergelijke verfoeiselen bemantelen met de naam der kerk, en met die dekmantel verdedigen, alsof die antichristen de kerk waren, die Christus' leer en instellingen zo gemakkelijk vertreden, verstrooien en afschaffen, of alsof de apostolische kerk, in welke de ganse kracht der religie gebloeid heeft, geen kerk geweest was.

50.

Ich frage drittens: Warum hat der Herr von dem Brot einfach gesagt, die Jünger sollten es essen, von dem Kelch aber: „Trinket alle daraus“ (Matth. 26,27)? Es ist doch so, als ob er der Schalkheit des Satans mit vorbedacht hätte entgegentreten wollen!

Viertens: Wenn der Herr – wie die Papisten das wollen – bloß Priester seines Abendmahls gewürdigt hat, so möchte ich wissen, wer unter den Menschen es dann je gewagt hätte, Außenstehende (d.h. „Laien“) zur Teilnahme an diesem Mahl herbeizurufen, die der Herr doch ausgeschlossen hätte, und zwar noch zur Teilnahme an einer Gabe, über die dem Menschen keine Gewalt zustand, ohne jegliche Weisung dessen, der solche Gabe allein zu geben vermochte! Ja, aus welcher Zuversicht nehmen sie sich denn heutzutage das Recht, daß sie das Merkzeichen des Leibes Christi an das „Laienvolk“ austeilen, wenn sie doch weder eine Weisung noch ein Beispiel des Herrn dazu haben?

Fünftens: Hat etwa Paulus gelogen, als er zu den Korinthern sagte: „Ich habe es von dem Herrn empfangen, das ich euch gegeben habe“ (1. Kor. 11,23)? Er setzt nämlich nachher auseinander, was er ihnen „gegeben“ hatDie Messe alsLästerungChristi, nämlich (unter anderem) dies, daß sie alle ohne Unterschied beide Merkzeichen im Abendmahl empfangen sollten. Hatte es nun aber Paulus „von dem Herrn empfangen“, daß alle ohne Unterschied zugelassen werden sollten, so sollen die, welche fast das gesamte Volk Gottes wegweisen, wohl zusehen, von wem sie das „empfangen“ haben! Denn Gott können sie nun nicht mehr als Urheber vorschützen: bei ihm gibt es nicht „Ja und Nein“ (2. Kor. 1,19). Nun wagen sie aber immer noch, für solche Abscheulichkeiten den Namen der Kirche vorzuschützen und sie unter diesem Vorwand zu verteidigen – als ob diese Antichristen, die Christi Lehre und Stiftung so leichtfertig zertreten, zerstören und abschaffen, die Kirche wären, oder als ob die apostolische Kirche, in der die ganze Kraft der Religion in Blüte stand, keine Kirche gewesen wäre!

50. Die derde, vierde en vyfde vraag aan die pousdom oor die gebruik van slegs die brood, en nie die wyn nie, deur die gewone kerkvolk

Ten derde: waarom het Christus doodeenvoudig van die brood gesê dat hulle daarvan moes eet, en van die beker dat almal daarvan moes drink?³⁹⁷ Dit is asof Hy doelbewus die geslepenheid van die Satan wou teengaan.

Ten vierde: as die Here slegs offerpriesters soos hulle dit noem, sy eetmaal waardig geag het, wie sou ooit kon waag om vreemdelinge wat deur die Here daarvan uitgesluit is, te nooi om daaraan deel te neem? - en dit weliswaar om deel te neem aan ’n gawe waaroor hy geen mag het nie en waarvan hy geen gebod het van Hom wat alleen dit kon gee nie? Ja, met watter vertroue misbruik hulle dit vandag om die teken van die liggaam van Christus aan die gewone mense uit te deel as hulle geen gebod of voorbeeld van die Here daarvoor het nie?

Ten vyfde: het Paulus dan gelieg toe hy vir die Korintiërs gesê het dat hyvan die Here ontvang het wat hy aan hulle oorgelewer het?³⁹⁸ Hy verklaar immers daarna wat hierdie oorlewering is, naamlik dat almal sonder  onderskeid in beide hierdie tekens moes deel.³⁹⁹ Maar as Paulus dit vandie Here ontvang het dat almal sonder onderskeid tot die nagmaal toegelaat moes word, moet diegene wat byna die hele kerkvolk van God daarvan wegdryf, sien van wie hulle dit ontvang het want hulle kan nou nie meer voorgee dat God die Skepper daarvan is nie omdat sy ja, ja is en sy nee, nee.⁴⁰⁰ En hulle waag werklik nou nog om sulke afstootlikhede onder die naam ‘kerk’ te verdoesel en met hierdie dekmantel te verdedig asof hierdie Antichriste waarlik die kerk is terwyl hulle die leer van Christus en sy instellings met soveel gemak vertrap, verwoes en afskaf. Of daardie apostoliese kerk waarin die voile krag van die godsdiens gebloei het, was nie waarlik die kerk nie!

50.  В-третьих, почему Иисус Христос просто сказал о хлебе, чтобы его ели, а о чаше - чтобы из неё пили все [Мф 26:26-27] (что и было сделано)? Он словно намеренно хотел предупредить и предотвратить это дьявольское ухищрение.

В-четвёртых, если Господь (как утверждают наши противники) счёл достойными своей Вечери одних только святителей, нашёлся ли бы такой дерзкий человек, который решился бы призвать к участию в ней других людей, исключённых Господом? Ведь такое участие - дар, которым никто не вправе распоряжаться без воли Того единственного, Кто мог его дать. И почему они с такой уверенностью раздают сегодня народу символ Тела Христова, если не имеют на этот счёт заповеди или примера Господа?

В-пятых, разве св. Павел лгал, когда говорил коринфянам, что принял от самого Господа то, чему их учил [1 Кор 11-23]? А учил он тому, что все без различия должны приобщаться обеим частям Вечери. Но если св. Павел принял от Самого Господа, что к чаше должны допускаться все, без различия и разделения, пусть те, кто отрешает от неё почти весь народ Божий, посмотрят, от кого идёт их учение. Они не смогут приписать его Богу: ведь в Боге не найти «да» и «нет» [2 Кор 1:19]. Другими словами, Бог не изменяет и не противоречит самому Себе. И они ещё прикрывают подобные мерзости именем Церкви и защищают их под этим прикрытием! Как будто можно назвать Церковью этих антихристов, с такой лёгкостью попирающих, разрушающих и уничтожающих учение и установления Иисуса Христа! Или как будто Апостольская Церковь, заключавшая в себе весь цвет христианства, вовсе не была Церковью!