1. 258 Praedicationi Evangelii aliud affine est fidei nostrae adiumentum in Sacramentis^d: de quibus certam aliquam doctrinam tradi, magnopere nostra refert, unde nos et quem in finem instituta 259 fuerint, et quis eorum nunc usus sit, discamus. Principio animadvertere convenit quid sit Sacramentum. || Videtur autem mihi haec simplex et propria fore definitio, si dixerimus externum esse symbolum, quo benevolentiae erga nos suae promissiones conscientiis nostris Dominus obsignat, ad sustinendam fidei nostrae imbecillitatem: et nos vicissim pietatem erga eum nostram^a tam coram eo et Angelis quam^b apud homines testamur. Licet etiam maiore compendio aliter definire: ut vocetur divinae in nos gratiae testimonium externo signo confirmatum^c, || cum mutua nostrae erga ipsum pietatis^d testificatione. Utramlibet ex his definitionibus eligas, ab illa Augustini, quae sacramentum esse tradit rei sacrae visibile signum¹, aut invisibilis gratiae visibilem formam², sensu nihil differt: rem vero ipsam melius ac certius explicat. Nam quum in illa brevitate sit aliqua obscuritas, in qua multi rudiores hallucinantur^e, volui pluribus verbis pleniorem reddere sententiam, nequid dubitationis haereret.

1. Il y a une autre ayde prochaine et semblable à la predication de l’Evangile, pour soustenir et confermer la foy, assavoir les Sacremens: desquels il nous est grandement utile d’avoir certaine declaration, dont nous apprenions à quelle fin ils ont esté instituez, et comment on en doit user. Premierement, il nous faut entendre que c’est que Sacrement. Or je pense que ceste definition sera propre et simple, si nous disons que Sacrement est un signe exterieur par lequel Dieu seelle en noz consciences les promesses de sa bonne volonté envers nous, pour confermer l’imbecillité de nostre foy: et nous mutuellement rendons tesmoignage tant devant luy et les Anges que devant les hommes, que nous le tenons pour nostre Dieu. On pourra encore plus brievement definir que c’est que Sacrement, disant que c’est un tesmoignage de la grace de Dieu envers nous, confermé par signe exterieur, avec attestation mutuelle de l’honneur que luy portons. Que l’on choisisse laquelle qu’on voudra de ces deux definitions, elle s’accordera quand au sens à ce que dit sainct Augustin, que Sacrement est un signe visible de chose sacrée, ou une forme visible de la grace invisible. Mais j’ay tasché d’en donner plus claire intelligence, declairant plus à plein ce que sainct Augustin avoit plus obscurement touché à cause de la brieveté.

1. 453 Connected with the preaching of the gospel, another assistance and support for our faith is presented to us in the sacraments; on the subject of which it is highly important to lay down some certain doctrine, that we may learn for what end they were instituted, and how they ought to be used. In the first place, it is necessary to consider what a sacrament is. Now, I think it will be a simple and appropriate definition, if we say that it is an outward sign, by which the Lord seals in our consciences the promises of his good-will towards us, to 454support the weakness of our faith; and we on our part testify our piety towards him, in his presence and that of angels, as well as before men. It may, however, be more briefly defined, in other words, by calling it a testimony of the grace of God towards us, confirmed by an outward sign, with a reciprocal attestation of our piety towards him. Whichever of these definitions be chosen, it conveys exactly the same meaning as that of Augustine, which states a sacrament to be “a visible sign of a sacred thing,” or “a visible form of invisible grace;” but it expresses the thing itself with more clearness and precision; for as his conciseness leaves some obscurity, by which many inexperienced persons may be misled, I have endeavoured to render the subject plainer by more words, that no room might be left for any doubt.

1. Of the sacraments in general. A sacrament defined.

491 Akin to the preaching of the gospel, we have another help to our faith in the sacraments, in regard to which, it greatly concerns us that some sure doctrine should be delivered, informing us both of the end for which they were instituted, and of their present use. First, we must attend to what a sacrament is. It seems to me, then, a simple and appropriate definition to say, that it is an external sign,492by which the Lord seals on our consciences his promises of good-will toward us, in order to sustain the weakness of our faith, and we in our turn testify our piety towards him, both before himself, and before angels as well as men. We may also define more briefly by calling it a testimony of the divine favour toward us, confirmed by an external sign, with a corresponding attestation of our faith towards Him. You may make your choice of these definitions, which in meaning differ not from that of Augustine, which defines a sacrament to be a visible sign of a sacred thing, or a visible form of an invisible grace, but does not contain a better or surer explanation. As its brevity makes it somewhat obscure, and thereby misleads the more illiterate, I wished to remove all doubt, and make the definition fuller by stating it at greater length.

1. Naast de prediking van het evangelie hebben wij nog een ander hulpmiddel van ons geloof in de sacramenten, en het is voor ons van groot belang, dat over die sacramenten een vaste lering gegeven wordt, uit welke wij kunnen leren, met welk doel zij ingesteld zijn en wat tegenwoordig hun gebruik is. In de eerste plaats moeten wij onze aandacht er op richten, wat een sacrament is. Mij dan schijnt het toe, dat dit een eenvoudige en eigenlijke definitie zal zijn, wanneer we zeggen, dat het een uitwendig teken is, waardoor de Here de beloften zijner goedgunstigheid jegens ons aan onze consciëntiën verzegelt om de zwakheid van ons geloof te versterken, en wij wederkerig onze vroomheid jegens Hem zowel voor Hem en de engelen als bij de mensen betuigen. Men kan het ook korter anders definiëren, namelijk zo, dat men het noemt een getuigenis van Gods genade jegens ons,bevestigd door een uitwendig teken, met wederkerige betuiging van onze vroomheid jegens Hem. Welke van deze beide definities men ook kiest: ze verschillen in betekenis niets van de definitie van Augustinus, welke zegt, dat een sacrament is een zichtbaar teken van een heilige zaak, of een zichtbare gedaante van een onzienlijke genade; maar de zaak zelf leggen zijn beter en zekerder uit. Want daar in zulk een kortheid een zekere duisternis ligt, waaraan vele onkundigen geen houvast hebben, wilde ik de betekenis met meer woorden voller weergeven, opdat er geen twijfel zou overblijven.

1. 877Erster Abschnitt: Vom Wesen der Sakramente (1-4). Begriffsbestimmungen

Mit der Predigt des Evangeliums ist noch ein anderes Hilfsmittel für unseren Glauben verwandt: es liegt in den Sakramenten. Es ist uns nun hoch vonnöten, daß hierüber eine klare und bestimmte Unterweisung gegeben wird, aus der wir dann lernen können, zu welchem Zweck die Sakramente eingerichtet sind und in welcher Weise man sie heute gebraucht.

Zunächst ist es angebracht, darauf achtzuhaben, was ein Sakrament ist. Ich habe nun den Eindruck, daß es eine einfache und sachgemäße Begriffsbestimmung ist, wenn wir sagen: ein Sakrament ist ein äußeres Merkzeichen (symbolum), mit dem der Herr unserem Gewissen die Verheißungen seiner Freundlichkeit gegen uns versiegelt, um der Schwachheit unseres Glaubens eine Stütze zu bieten, und mit dem wiederum wir unsere Frömmigkeit gegen ihn sowohl vor seinem und der Engel Angesicht als auch vor den Menschen bezeugen. Man kann auch eine noch kürzer zusammenfassende Begriffsbestimmung geben: Sakrament heißt ein mit einem äußeren Zeichen bekräftigtes Zeugnis der göttlichen Gnade gegen uns, bei dem zugleich auf der anderen Seite eine Bezeugung unserer Frömmigkeit Gott gegenüber stattfindet. Welche von diesen beiden Begriffsbestimmungen man nun aber auch wählen mag, so sind beide dem Sinne nach von der des Augustin nicht verschieden, wenn er erklärt, Sakrament sei ein sichtbares Zeichen einer heiligen Sache, oder auch: es sei die sichtbare Gestalt der unsichtbaren Gnade. Jedoch bringen unsere Begriffsbestimmungen die Sache selbst besser und bestimmter zur Aussage. Denn da in solcher Kürze (wie sie Augustin walten läßt) eine gewisse Dunkelheit liegt, die dann vielen weniger Kundigen den Anlaß zu Träumereien bietet, so habe ich mit vielen Worten eine vollständigere Darlegung geben wollen, damit keine Unklarheit übrigbleibt.

1. Die betekenis van die sakramente

1577 Nou verwant aan die verkondiging van die evangelie het ons geloof ook ’n hulpmiddel in die sakramente. Dit is vir ons van groot belang om ’n bepaalde leer in verband daarmee oor te dra sodat ons daaruit kan leer met watter doel hulle ingestel is en wat die huidige gebruik daarvan is. Ten eerste moet ons aandag gee aan wat ’n sakrament is. Dit lyk vir my of dit ’n eenvoudige en egte definisie daarvan sal wees as ons sê dat dit ’n uitwendige teken is waarmee die Here sy beloftes van goedgunstigheid jeens ons aan ons gewetens beseël om die swakheid van ons geloof te onderskraag. Op ons beurt betuig ons (daarmee) ons godsvrug sowel teenoor Hom en die engele as teenoor mense. Ons kan dit ook bondiger anders definieer, naamlik dat dit die getuienis van God se genade jeens ons genoem word wat deur ’n uitwendige teken bekragtig is en hand aan hand gaan met wedersydse getuienis van ons godsvrug jeens Hom.

Watter een van beide definisies jy ook al kies - in betekenis verskil dit niks van Augustinus s’n wat leer dat ’n sakrament ’n sigbare teken van ’n heilige saak is of ’n sigbare gestalte van (God se) onsigbare genade nie.² Augustinus verduidelik die onderwerp egter beter en sekerder. Aangesien daar immers in ’n bondige samevatting tog ’n mate van onduidelikheid is waaroor baie onervare mense vertwyfeld is, was my bedoeling om die betekenis daarvan vollediger in meer woorde weer te gee sodat daar geen twyfel meer daaroor kan bestaan nie.

1. Другим вспомогательным средством поддержания и укрепления нашей веры, близким к проповеди Евангелия, являются таинства. Для нас весьма полезно разъяснить всё, что касается таинств, дабы понять, для какой цели они были установлены и как надлежит ими пользоваться.

Прежде всего необходимо рассмотреть, что такое таинство. Думаю, простое и точное определение будет следующим: таинство есть внешний знак, которым Бог запечатлевает в наших душах (consciences) обетования своей доброй воли по отношению к нам, укрепляя тем самым нашу немощную веру. Мы же со своей стороны свидетельствуем как перед Ним и его Ангелами, так и перед людьми, что признаём Его своим Богом. Можно ещё короче определить, что такое таинство, сказав, что оно есть свидетельство благодати Божьей по отношению к нам, подтверждённое внешним знаком и получающее ответное удостоверение в почитании Бога людьми. Каждый может по своему желанию выбрать любое из этих определений. Оба они согласуются с тем, что говорит св. Августин: таинство есть видимый знак священного (Августин. О катехизации новообращённых, XXVI, 50 (MPL, XL, 344)), или видимый образ невидимой благодати (Августин. Письма, 105 (донатистам), III, 12 (MPL, XXXIII, 401)). Однако я попытался дать более чёткое определение, полнее раскрыв то, что св. Августин затронул лишь слегка по причине краткости изложения.

2. Qua ratione vocabulum hoc usurpaverint veteres in eo^f sensu, non est obscurum. Nam quoties Graecam vocem μυστήριον Latine reddere voluit Vetus interpres^g, praesertim ubi de rebus divinis agebatur^h, transtulit Sacramentum. Sic ad Ephesios, Ut notum faceret nobis sacramentum voluntatis suae. Item, Si tamen audistis dispensationem gratiae Dei, quae data est mihi in vobis, quoniam secundum revelationem notum mihi factum est sacramentum [Ephe. 1. b. 9, et 3. a. 2³]. Ad Colossenses, Mysterium quod absconditum fuit a seculis et generationibus, nunc autem manifestatum est sanctis eius, quibus voluit Dominus notas facere divitias sacramenti huius, etc. [Coloss. 1. d. 26]⁴. Item ad Timotheum, Magnum pietatis sacramentum: Deus manifestatus est in carne [1. Tim. 3. d. 16]. Noluit autem dicere arcanum, nequid rerum magnitudine inferius dicere videreturⁱ. 260 Sacramentum ergo posuit pro arcano, sed rei sacrae. In ea significatione apud Ecclesiasticos scriptores subinde occurrit. || Et satis notum est, quae sacramenta vocantur apud Latinos, Graecis esse mysteria: quae synonymia litem omnem dirimit. || Atque hinc factum est ut ad signa illa quae augustam^a sublimium ac spiritualium rerum repraesentationem haberent, deduceretur. Quod etiam notat alicubi Augustinus, Longum, inquit, esset disputare de varietate signorum: quae quum ad res divinas pertinent, Sacramenta appellantur [Epist. 5. ad Marcellin.]¹.

2. Or il est facile de juger pour quelle raison les anciens Peres ont usé de ce mot en telle signification. Car par tout où le translateur commun du nouveau Testament a voulu exposer en Latin ce mot Grec, Mystere, il a dit Sacrement; comme en l’Epistre aux Ephesiens, Afin de manifester le Sacrement de sa volonté (Ephes. 1:9). Item, Si vous avez entendu la dispensation de la grace de Dieu qui m’a esté commise: c’est que par revelation il m’a declairé son Sacrement (Ephes. 3:2, 3). Item aux Colossiens, Le mystere qui avoit esté caché depuis le commencement, maintenant a esté revelé aux Saincts, ausquels Dieu a voulu demonstrer les richesses de ce Sacrement (Col. 1:26, 27). Item à Timothée, C’est un grand Sacrement, que Dieu a esté manifesté en chair (1 Tim. 3:16). Nous voyons donc que le translateur a usé de ce mot pour Secret des choses sacrées et divines. Et en telle signification l’ont souvent prins les anciens Docteurs de l’Eglise. Et de fait, c’est chose notoire que le Baptesme et la Cene sont appellez mysteres en Grec, tellement qu’il ne faut faire doute que ce ne soyent deux mots d’une mesme signification. Et de là est advenu qu’on l’a aussi prins pour les signes ou ceremonies qui contenoyent representation des choses hautes et spirituelles. Ce qu’aussi sainct Augustin denote en quelque passage, disant, Il seroit long de disputer de la diversité des signes, lesquels quand ils appartiennent aux choses celestes se nomment Sacremens.¹⁴⁶

2. The reason why the ancient fathers used this word in such a sense is very evident. For whenever the author of the old common version of the New Testament wanted to render the Greek word μυστηριον, mystery, into Latin, especially where it related to Divine things, he used the word sacramentum, “sacrament.” Thus, in the Epistle to the Ephesians, “Having made known unto us the mystery of his will.”¹⁰⁹⁵ Again: “If ye have heard of the dispensation of the grace of God which is given me to you-ward; how that by revelation he made known unto me the mystery.”¹⁰⁹⁶ In the Epistle to the Colossians: “The mystery which hath been hid from ages and from generations, but now is made manifest to his saints; to whom God would make known what is the riches of the glory of this mystery.”¹⁰⁹⁷ Again, to Timothy: “Great is the mystery of godliness; God was manifest in the flesh.”¹⁰⁹⁸ In all these places, where the word mystery is used, the author of that version has rendered it sacrament. He would not say arcanum, or secret, lest he should appear to degrade the majesty of the subject. Therefore he has used the word sacrament for a sacred or Divine secret. In this signification it frequently occurs in the writings of the fathers. And it is well known, that baptism and the Lord’s supper, which the Latins denominate sacraments, are called mysteries by the Greeks; a synonymous use of the terms, which removes every doubt. And hence the word sacrament came to be applied to those signs which contained a representation of sublime and spiritual things; which is also remarked by Augustine, who says, “It would be tedious to dispute respecting the diversity of signs, which, when they pertain to Divine things, are called sacraments.”

2. Meaning of the word sacrament.

The reason why the ancients used the term in this sense is not obscure. The old interpreter, whenever he wished to render the Greek term μυστήριον into Latin, especially when it was used with reference to divine things, used the word sacramentum. Thus, in Ephesians, “Having made known unto us the mystery (sacramentum) of his will;” and again, “If ye have heard of the dispensation of the grace of God, which is given me to you-wards, how that by revelation he made known unto me the mystery” (sacramentum) (Eph. 1:9; 3:2). In the Colossians, “Even the mystery which hath been hid from ages and from generations, but is now made manifest to his saints, to whom God would make known what is the riches of the glory of this mystery” (sacramentum) (Col. 1:26). Also in the First Epistle to Timothy, “Without controversy, great is the mystery (sacramentum) of godliness: God was manifest in the flesh” (1 Tim. 3:16). He was unwilling to use the word arcanum (secret), lest the word should seem beneath the magnitude of the thing meant. When the thing, therefore, was sacred and secret, he used the term sacramentum. In this sense it frequently occurs in ecclesiastical writers. And it is well known, that what the Latins call sacramenta, the Greeks call μυστήρια (mysteries). The sameness of meaning removes all dispute. Hence it is that the term was applied to those signs which gave an august representation of things spiritual and sublime. This is also observed by Augustine, “It were tedious to discourse of the variety of signs; those which relate to divine things are called sacraments” (August. Ep. 5. ad Marcell.).

2. Waarom de oude leraars dit woord in die betekenis gebruikt hebben, is niet duister. Want telkens als de oude vertaler het Griekse woord mysterion (verborgenheid) in het Latijn wilde weergeven, voornamelijk waar gehandeld werd over Goddelijke dingen heeft hij het vertaald door het woord sacrament. Zo in de brief aan de Efezen (Ef. 1:9): "Opdat Hij ons bekend zou maken het sacrament van zijn wil." Evenzo (Ef. 3:2): "Indien gij maar gehoord hebt van de bedoeling der genade Gods, die mij gegeven is in u, dat naar de openbaring mij bekend gemaakt is het sacrament." Evenzo aan de Colossenzen (Col. 1:26): "De verborgenheid, die verborgen is geweest van alle eeuwen en geslachten, maar nu geopenbaard is aan zijn heiligen, aan wie God heeft willen bekend maken de rijkdom van dit sacrament" enz. Evenzo aan Timotheus (1 Tim. 3:16): "Het sacrament der Godzaligheid is groot: God is geopenbaard in het vlees." De vertaler heeft niet willen zetten: "verborgenheid", opdat het niet zou schijnen, dat hij iets zou zeide, dat beneden de grootheid der dingen bleef. Hij heeft het woord "sacrament" gezet voor "verborgenheid", namelijk de verborgenheid van een heilige zaak. In die betekenis komt het bij de kerkelijke schrijvers herhaaldelijk voor. En het is genoeg bekend, dat zaken, die bij de Latijnen sacramenten genoemd worden, bij de Grieken mysteriën heten: die gelijkheid van betekenis neemt alle geschil weg. En tengevolge hiervan is het geschied, dat dit woord overgebracht werd op die tekenen, die een verheven aanschouwelijke voorstelling van hoge en geestelijke zaken gaven. dat geeft ook Augustinus¹ ergens te kennen: "Het zou," zegt hij, "te lang vallen om te behandelen over verscheidenheid der tekenen, die, wanneer ze betrekking hebben op Goddelijke zaken, sacramenten genoemd worden.

2. Das Wort „Sakrament"

Aus welchem Grunde die Alten das Wort „Sakrament“ in dem hier vorliegenden Sinne angewandt haben, ist leicht ersichtlich. Denn der alte Übersetzer (der Bibel ins Lateinische) hat überall, wo er das griechische Wort „mysterion“ (Geheimnis) wiedergeben wollte, besonders, wo es sich um göttliche Dinge handelte, die Übersetzung „Sakrament“ (sacramentum) gebraucht. So geschieht es zum Beispiel im Briefe an die Epheser, wenn es heißt: „... um uns das Geheimnis (sacramentum) seines Willens kundzumachen“ (Eph. 1,9; nicht Luthertext). Oder ebenso: „Wie ihr ja gehört habt von dem Amt der Gnade Gottes, die mir an euch gegeben ist, daß mir ist kundgeworden dieses Geheimnis (sacramentum) durch Offenbarung ...“ (Eph. 3,2f.). Ähnlich geschieht es im Kolosserbrief: „Das Geheimnis (sacramentum), das verborgen gewesen ist von der Welt her und von den Zeiten her, nun aber ist es offenbart seinen Heiligen, denen Gott gewollt hat kundtun, welches da sei der herrliche Reichtum dieses Geheimnisses (sacramentum) ...“ (Kol. 1,26f.). Ebenso im (ersten) Brief an Timotheus, wo es heißt: „Kündlich groß ist das gottselige Geheimnis (sacramentum): Gott ist offenbart im Fleisch ...“ (1. Tim. 3,16). Der Übersetzer wollte nun nicht das (verwandte) Wort „arcanum“ (Verborgenes) gebrauchen, um nicht den Eindruck zu erwecken, als sagte er etwas, das hinter der Größe der Dinge zurückblieb, und deshalb setzte er für „Verborgenheit“, und zwar für die Verborgenheit einer heiligen Sache, das Wort „Sakrament“. In dieser Bedeutung kommt das Wort bei den kirchlichen Schriftstellern immer wieder vor. Auch ist es genugsam bekannt, daß das, was die Lateiner „Sakrament“ nennen, bei den Griechen „Mysterion“ heißt, und diese Sinngleichheit der beiden Wörter macht allem Streit ein Ende. Von hier aus ist es dann dazu gekommen, daß das Wort „Sakrament“ 878 auf solche Zeichen übertragen wurde; die eine erhabene Darstellung hoher und geistlicher Dinge boten. Das bemerkt auch Augustin an einer Stelle. Er sagt: „Es würde zu weit führen, wenn wir die Verschiedenheit der Zeichen erörtern wollten, die, wenn sie sich auf göttliche Dinge beziehen, Sakramente genannt werden“ (Brief 136,1,7; an Marcellinus).

2. Die betekenis van die woord ‘sakrament’

Dit is nie onbekend waarom die skrywers van ouds hierdie woord in daardie betekenis gebruik het nie. Wanneer ’n vertaler van ouds die Griekse woord misterie³ in Latyn wou weergee, het hy dit met sakra- 1578 ment vertaal veral wanneer dit oor Goddelike sake handel. So vertaal hy dit byvoorbeeld in die brief aan die Efesiërs: “om die sakrament van sy wil aan ons bekend te maak”.⁴ Net so: “As julle egter gehoor het van die bediening van die genade van God wat in julle aan my verleen is, dat die sakrament volgens openbaring aan my bekend gemaak is”.⁵ En in die brief aan die Kolossensers: “Die verborgenheid wat van eeue en geslagte af verborge was, maar nou aan sy heiliges geopenbaar is, aan wie die Here die rykdom van hierdie sakrament bekend wou maak”,⁶ ensovoorts. Net so in die brief aan Timoteus: “Die sakrament van die godsaligheid is groot: God is in die vlees geopenbaar.”⁷ Die vertaler wou nie die woord geheimenis gebruik nie om te voorkom dat hy iets sê wat onbelangriker is as wat die omvang van die sake vereis. Hy het dus die woord verborgenheid in die plek van geheimenis gestel, maar dan die verborgenheid van ’n heilige saak.

In hierdie betekenis kom dit oral by die kerklike skrywers voor. En dit is bekend genoeg dat dit wat Latynsprekendes sakramente noem, onder Grieksprekendes as misteries bekendstaan. Die woorde is dus sinonieme en ruim alle geskille daaroor uit die weg. En so het dit gebeur dat hierdie woord gebruik is om daardie tekens wat ’n verhewe weergawe van hemelse en geestelike sake is, aan te dui. Augustinus dui dit ook iewers aan wanneer hy sê: “Dit sou lank neem om ’n bespreking van die verskillende tekens te gee. Wanneer sulke tekens op Goddelike sake betrekking het, word hulle sakramente genoem”.⁸

2. Нетрудно понять, почему древние отцы употребляли это слово именно в таком смысле. Ибо везде, где древний переводчик Нового Завета (св. Иероним в Вульгате) хотел передать по-латыни греческое слово «mysterion», он говорил «sacramentum». Например, в Послании к эфесянам: «Открыв нам тайну [sacramentum] Своей воли ...» И ещё: «Как вы слышали о домостроительстве благодати Божьей, данной мне для вас, потому что мне чрез открове­ние возвещена тайна [sacramentum]» (Эф 1:9; 3:2-3). Далее, в Послании к колоссянам: «Тайну, сокрытую от веков и родов, ныне же открытую святым Его, которым благоволил Бог показать, какое богатство славы в тайне сей ...» (Кол 1:26-27). И в Послании к Тимофею: «Великая благочестия тайна: Бог явился во плоти» (1 Тим 3:16).

Как видим, переводчик употребляет слово «sacramentum» для обозначения тайны священного и божественного. Именно в таком смысле его использовали древние учители Церкви. И в самом деле, общеизвестно, что Крещение и Вечеря Господня по-гречески называются «mysteria», так что не подлежит сомнению, что эти два слова совпадают по смыслу. Поэтому слово «таинство» стало употребляться также для обозначения знаков и обрядов, представляющих образы вещей небесных и духовных. О том же говорит св. Августин: «Было бы слишком долго рассуждать о разнообразии знаков, которые, будучи приложены к небесным вещам, именуются таинствами (sacramenta)» (Августин. Письма, 138 (Гарцеллину), I, 7 (MPL, XXXIII, 527)).

3. | Porro ex hac quam posuimus definitione^b intelligimus, nunquam sine praeeunte promissione esse sacramentum, sed ei^c potius tanquam appendicem quandam adiungi, eo fine^d ut promissionem ipsam confirmet^e ac^f obsignet, nobisque^g testatiorem, imo ratam quodammodo^h faciat: quo modoⁱ nostrae ignorantiae ac tarditati primum, deinde^k infirmitati opus esse Deus providet: neque tamen (proprie loquendo)^l tam ut sacrum suum sermonem^m firmet, quam ut nos in ipsius fide stabiliatⁿ. Siquidem Dei veritas per se satis solida certaque est: nec aliunde meliorem confirmationem quam a se ipsa accipere potest. Verum ut^o exigua est et imbecilla nostra fides, ^pnisi undique fulciatur, ac modis omnibus sustentetur, statim concutitur, fluctuatur, vacillat, adeoque labascit^q. Atque ita quidem hic se captui nostro pro immensa sua indulgentia^r attemperat misericors Dominus, ut quando animales sumus, qui humi semper adrepentes, et in carne haerentes, nihil spirituale cogitamus, ac ne concipimus quidem, elementis etiam istis terrenis^s nos ad se deducere non gravetur^t, atque in ipsa carne proponere bonorum spiritualium speculum^u. || Nam si incorporei essemus (ut Chrysostomus ait) nuda et incorporea nobis haec ipsa daret. Nunc quia corporibus insertas habemus animas, sub visibilibus spiritualia tradit [Homil. 261 60 ad populum]¹. || Non quia tales inditae sunt dotes naturis rerum quae in sacramentis nobis proferuntur^a: sed quia in hanc significationem a Deo signatae sunt.

3. En quoy nous voyons que Sacrement n’est jamais sans que la parolle de Dieu precede: mais est à icelle adjousté comme une appendance ordonnée pour la signer, la confirmer, et de plus fort certifier envers nous: comme nostre Seigneur voit qu’il est de mestier à l’ignorance de nostre sens, puis à la tardiveté et infirmité de nostre chair. Or ce n’est pas pource que la Parolle ne soit assez ferme de soymesme, ou qu’elle en puisse avoir meilleure confirmation quant à soy (car la verité de Dieu est par soy seule tant seure et certaine, qu’elle ne peut d’autrepart avoir meilleure confirmation que de soymesme): mais c’est pour nous confirmer en elle. Car nostre foy est tant petite et debile, que si elle n’est appuyée de tous costez, et soustenue par tous moyens, soudain elle est esbralée en toutes pars, agitée, et vacillante. Et d’autant que nous sommes tant ignorans, et tant adonnez et fichez aux choses terriennes et charnelles, que nous ne pensons ny ne pouvons comprendre ne concevoir rien qui soit spirituel: ainsi le Seigneur misericordieux s’accommode en cecy à la rudesse de nostre sens, que mesme par ces elemens terrestres il nous mene à soy, et nous fait contempler mesme en la chair comme en un miroir ses dons spirituels. Car si nous n’estions sensuels et enveloppez de noz corps, comme dit Chrysostome, ces choses nous seroyent données sans figure corporelle: mais pource que nous habitons en noz corps, Dieu nous donne les choses spirituelles sous signes visibles. Non pas pource que les choses qui nous sont proposées pour Sacremens, ayent de leur nature telle qualité et vertu: mais pource qu’elles sont signées et marquées de Dieu pour avoir celle signification.¹⁴⁷

3. 455 Now, from the definition which we have established, we see that there is never any sacrament without an antecedent promise of God, to which it is subjoined as an appendix, in order to confirm and seal the promise itself, and to certify and ratify it to us; which means God foresees to be necessary, in the first place on account of our ignorance and dulness, and in the next place on account of our weakness; and yet, strictly speaking, not so much for the confirmation of his sacred word, as for our establishment in the faith of it. For the truth of God is sufficiently solid and certain in itself, and can receive no better confirmation from any other quarter than from itself; but our faith being slender and weak, unless it be supported on every side, and sustained by every assistance, immediately shakes, fluctuates, totters, and falls. And as we are corporeal, always creeping on the ground, cleaving to terrestrial and carnal objects, and incapable of understanding or conceiving of any thing of a spiritual nature, our merciful Lord, in his infinite indulgence, accommodates himself to our capacity, condescending to lead us to himself even by these earthly elements, and in the flesh itself to present to us a mirror of spiritual blessings. “For if we were incorporeal,” as Chrysostom says, “he would have given us these things pure and incorporeal. Now because we have souls enclosed in bodies, he gives us spiritual things under visible emblems; not because there are such qualities in the nature of the things presented to us in the sacraments, but because they have been designated by God to this signification.”

3. Definition explained. Why God seals his promises to us by sacraments.

From the definition which we have given, we perceive that there never is a sacrament without an antecedent promise, the sacrament being added as a kind of appendix, with the view of confirming and sealing the promise, and giving a better attestation, or rather, in a manner, confirming it. In this way God provides first for our ignorance and sluggishness, and, secondly, for our infirmity; and yet, properly speaking, it does not so much confirm his word as establish us in the faith of it.¹ For the truth of God is in itself sufficiently stable and certain, and cannot receive a better confirmation from any493other quarter than from itself. But as our faith is slender and weak, so if it be not propped up on every side, and supported by all kinds of means, it is forthwith shaken and tossed to and fro, wavers, and even falls. And here, indeed, our merciful Lord, with boundless condescension, so accommodates himself to our capacity, that seeing how from our animal nature we are always creeping on the ground, and cleaving to the flesh, having no thought of what is spiritual, and not even forming an idea of it, he declines not by means of these earthly elements to lead us to himself, and even in the flesh to exhibit a mirror of spiritual blessings. For, as Chrysostom says (Hom. 60, ad Popul.). “Were we incorporeal, he would give us these things in a naked and incorporeal form. Now because our souls are implanted in bodies, he delivers spiritual things under things visible. Not that the qualities which are set before us in the sacraments are inherent in the nature of the things, but God gives them this signification.”

3. Verder begrijpen wij uit de gestelde definitie, dat een sacrament noot is zonder een voorafgaande belofte, maar dat het daaraan veeleer als een zeker aanhangsel toegevoegd wordt met die bedoeling, dat het belofte zelf bevestigd en verzegelt en haar voor ons sterker betuigd, ja in zekere zin bekrachtigd maken zou, zoals God voorziet, dat nodig is eerst voor onze onwetendheid en traagheid en daarna voor onze zwakheid, en toch (om eigenlijke te spreken) niet zozeer om zijn heilig woord te versterken, als wel om ons in het geloof daaraan te bevestigen. Immers Gods waarheid is op zichzelf vast en zeker genoeg, en kan nergens vandaan een betere versterking ontvangen dan van zichzelf. Maar gelijk ons geloof klein is en zwak, wordt het terstond geschokt, heen en weer geslingerd, aan het wankelen gebracht ja zelfs terneer geworpen wordt. En zo past de barmhartige God zich in zijn onmetelijke goedertierenheid aan ons begrip aan, zodat Hij er geen bezwaar tegen heeft ons, die aards zijn, die, daar we altijd over de grond kruipen en aan het vlees hangen, niets geestelijks bedenken, ja zelfs niet in ons opnemen, ook door die aardse elementen tot Hem te leiden, en in het vlees zelf een spiegel der geestelijke goederen voor te stellen. Want indien wij onlichamelijk waren, gelijk Chrysostomus zegt¹, zou Hij ons ook deze dingen bloot en onlichamelijk geven. Maar omdat wij nu zielen hebben, die in lichamen huizen, geeft Hij ons de geestelijke dingen door zichtbare. Niet dat zulke gaven, die ons in de sacramenten worden aangeboden, in de natuur der dingen liggen;maar deze zijn door God betekend tot het dragen van deze betekenis.

3. Wort und Zeichen

Aus der damit aufgestellten Begriffsbestimmung ersehen wir nun weiter, daß ein Sakrament nie ohne eine vorausgehende Verheißung ist, sondern daß es der Verheißung vielmehr gleichsam als Anhängsel zugefügt wird. Dies geschieht zu dem Zweck, daß es die Verheißung selbst bekräftigt und versiegelt und sie für uns besser bezeugt, ja, gewissermaßen gültig sein läßt. Denn Gott sieht vor, daß es zum ersten für unsere Unwissenheit und Trägheit, zum zweiten aber auch für unsere Schwachheit dergestalt erforderlich ist. Dabei hat es aber Gott - um im eigentlichen Sinne zu reden - nicht sowohl nötig, sein heiliges Wort zu bekräftigen, als vielmehr uns im Glauben an sein Wort zu stärken. Denn Gottes Wahrheit ist aus sich selbst heraus fest und sicher genug, und sie kann von anderswoher keine bessere Bekräftigung empfangen als von sich selbst. Da aber unser Glaube gering und schwach ist, so muß er von allen Seiten gestützt und auf allerlei Weise tragfest gemacht werden; sonst gerät er alsbald in Erschütterung, in Schwanken und Wanken, ja, er bricht zusammen. Und hier paßt sich nun der barmherzige Herr in seiner unermeßlichen Güte unserem Fassungsvermögen an. Da wir aber irdische Wesen sind und als solche, allezeit am Boden kriechend und am Fleische hängend, nichts Geistliches zu denken und es nicht einmal aufzufassen vermögen, so macht er es so, daß er keine Beschwernis darin findet, uns auch mit solchen irdischen Elementen zu sich hin zu führen und uns im Fleische selbst einen Spiegel der geistlichen Güter vorzuhalten. Wenn wir nämlich, wie Chrysostomus sagt, unleibhaft wären, so würde uns der Herr diese Güter auch nackt und unleibhaft darreichen. Nun aber, da wir eine Seele haben, die in den Leib eingesenkt ist, so gibt er uns das Geistliche durch das Sichtbare hindurch (Predigt 60 an das Volk). Das kommt nicht etwa daher, daß solche Gaben, die uns in den Sakramenten dargegeben werden, in der Natur der Dinge lägen; nein, sie sind eben von Gott bezeichnet, um diese Bedeutung zu haben.

3. ’n Verklaring van hierdie definisie: Waarom God sy beloftes deur sakramente beseël

Verder kan ons uit die definisie wat ons hierbo geponeer het, aflei dat ’n sakrament nooit sonder ’n belofte wat daaraan voorafgaan, is nie, maar dat dit as ’t ware as ’n aanhangsel daaraan toegevoeg word om juis die belofte te bekragtig en te beseël en dit vir ons sekerder, ja, selfs vaster te maak.⁹ So voorsien God dat ten eerste ons onkunde en traagheid, en ten tweede ons swakheid hulp benodig. En om die waarheid te sê, doen Hy 1579 dit nie om sy heilige Woord te bekragtig nie, maar om ons in ons geloof in sy Woord te versterk. Want die waarheid van God is op sigself vas en seker genoeg en dit kan nie van elders beter bekragtiging as uit Homself ontvang nie. Aangesien ons geloof trouens baie gering en swak is, stort dit dadelik in duie, dit bly vertwyfeld en wankelmoedig en dit kwyn tensy dit van alle kante ondersteun en op elke moontlike manier onderskraag word.

En in sy barmhartigheid pas die Here Hom na sy ontsaglike goedertierenheid so by ons begripsvermoë aan dat Hy geen beswaar het om ons ook met hierdie aardse elemente na Hom toe te lei en juis in die vlees ’n spieël van die geestelike goedere aan ons voor te hou nie¹⁰ hoewel ons diere is wat altyd op die grond rondkruip, aan die vlees verknog bly, en niks geesteliks bedink, of selfs begryp nie.

“As ons immers onliggaamlik is,” soos Chrysostomos sê, “sou Hy hierdie dinge onbedek en liggaamlik aan ons gegee het. Omdat ons nou siele in ons liggame het, dra Hy die geestelike dinge in sigbare dinge aan ons oor”.¹¹ Dit beteken nie dat sulke gawes aan die geaardheid van die dinge wat in die sakramente aan ons voorgesit word, gegee is nie, maar dat dit deur God in hierdie betekenis afgeteken is.

3. Мы видим, что таинству всегда предшествует Слово Божье. Таинство прилагается к Слову и предназначается для того, чтобы служить его обозначением, подкреплением и надёжным удостоверением перед нами. Ибо Господь видит, что это необходимо по причине невежества нашего ума, а также лености и немощи плоти. Дело не в том, что Слово якобы недостаточно твёрдо само по себе или может иметь лучшее подтверждение от чего-либо внешнего по отношению к себе (ведь истина Божья сама по себе настолько несомненна, что наилучшее подтверждение ей - она сама). Дело в том, чтобы укрепить в Слове Божьем нас. Ибо вера наша так слаба и мала, что тотчас колеблется, смущается и сомневается, если не встречает поддержки и подкрепления со всех сторон и всеми средствами. Мы так невежественны и так привязаны к земным и плотским вещам, что не в состоянии ни помыслить, ни представить, ни понять ничего духовного. Поэтому милосердный Господь приноравливается к грубости наших чувствований и посредством этих земных элементов приводит нас к Себе, позволяя в самой плоти, словно в зеркале, созерцать его духовные дары.

Если бы мы не были, как говорит Златоуст, чувственными и облечёнными в тело тварями, те же вещи были бы даны нам вне телесного облика. Но так как мы обитаем в теле, Бог являет нам духовное в видимых знаках (Chrysostomos Iohannes. Basileise, 1530, t. IV, p. 581). Таким образом, предлагаемые в таинствах дары духовны не в силу собственной природы, а потому, что таков запечатлённый в них Богом смысл.

4. | Atque hoc est quod vulgo dicunt, constare sacramentum verbo et externo signo. Verbum enim intelligere debemus, non quod sine sensu et fide insusurratum, solo strepitu, velut magica incantatione, consecrandi elementi vim habeat: sed quod praedicatum intelligere nos faciat quid visibile signum sibi velit. Quod ergo sub Papae tyrannide factitatum est, non caruit ingenti mysteriorum profanatione; putarunt enim satis esse si Sacerdos, populo sine intelligentia obstupente, consecrationis formulam demurmuraret. Imo id data opera caverunt, nequid doctrinae inde ad plebem perveniret; omnia enim Latine pronuntiarunt apud homines illiteratos. Postea eousque erupit superstitio, ut consecrationem non nisi rauco murmure, quod a paucis exaudiretur, rite peragi crederent. At longe aliter^b de verbo sacramentali docet Augustinus, Accedat, inquit, verbum ad elementum, et fiet sacramentum. Unde enim ista tanta virtus aquae ut corpus tangat, et cor abluat, nisi faciente verbo? non quia dicitur, sed quia creditur. Nam et in ipso verbo aliud est sonus transiens, aliud virtus manens. Hoc est verbum fidei quod praedicamus, inquit Apostolus [Rom. 10. b. 8]. Unde in Actis Apostolorum, Fide mundans corda eorum [Act. 15. b. 9]. Et Petrus Apostolus, Sic et nos Baptisma salvos facit, non depositio sordium carnis, sed conscientiae bonae interrogatio [1. Pet. 3. d. 21]. Hoc est verbum fidei quod praedicamus: quo sine dubio, ut mundare possit, consecratur et Baptismus [Homil. in Iohannem 13]^{c 2}. ^d Vides ut praedicationem requirat unde nascatur fides. Nec est quod in hac probatione laboremus, quando minime obscurum est^e quid Christus fecerit, quid nobis facere mandaverit, quid sequuti sint Apostoli, quid purior Ecclesia observaverit^f. || Imo ab initio usque mundi notum est, quoties signum aliquod obtulit Deus sanctis Patribus, inseparabilem fuisse doctrinae copulam sine qua attoniti nudo aspectu sensus nostri redderentur. || Ergo quum de verbo sacramentali fieri mentionem audimus, promissionem intelligamus quae clara voce a 262 ministro praedicata, plebem eo manu ducat quo signum tendit ac nos dirigit.

4. C’est ce qu’on dit communement, que Sacrement consiste en la Parolle et au signe exterieur. Car par la Parolle il ne faut pas entendre un murmure qui se face sans sens et intelligence, en barbotant à la façon des enchanteurs, comme si par cela se faisoit la consecration: mais il nous faut entendre la Parolle qui nous soit preschée, pour nous enseigner et nous faire savoir que veut dire le signe visible. Pourtant ce qui se fait sous la tyrannie du Pape, est une meschante profanation des Sacremens. Car il leur semble advis que c’est assez si le Prestre fait la consecration en murmurant sans sens, le peuple estant là tout esbahy et la gueule bée. Et mesme ils font un mystere de cela, que le peuple n’entende rien à ce qui se dit. Pourtant ils ont composé toutes leurs consecrations en Latin. Puis la superstition est venue jusques là, qu’il leur semble advis que la consecration n’est point deuement faite: sinon en subsillant tout bas, tellement qu’on n’oye pas mesme le son. Or sainct Augustin parle bien autrement des parolles sacramentales: Que la Parolle, dit-il, soit conjointe au signe terrien, et il sera fait Sacrement. Car dont vient telle vertu à l’eau, qu’en touchant le corps elle lave le cœur, sinon en vertu de la Parolle? non point entant qu’on la prononce, mais qu’on la croit. Car c’est autre chose du son qui passe, et de la vertu qui demeure. C’est la Parolle de foy qui est preschée, dit l’Apostre. Pourtant il est dit aux Actes, que Dieu purifie les cœurs par foy: et sainct Pierre dit, que le Baptesme nous sauve, non point en despouillant les ordures de la chair, mais entant que nous avons bonne conscience pour respondre à Dieu. C’est donc la parolle de foy que nous preschons, par laquelle le Baptesme est consacré pour pouvoir nettoyer¹⁴⁸ (Rom. 10:8; Act. 15:9; 1 Pierre 3:21). Voila les mots de sainct Augustin. Or nous voyons qu’il requiert predication aux Sacremens, de laquelle la foy s’ensuyve. Et ne faut point icy user de plus longue probation: veu qu’il est tout notoire que c’est que Jesus Christ a fait, que c’est qu’il nous a commandé de faire, que c’est qu’ont suyvy les Apostres, et que l’Eglise ancienne a observé. Mesme on sait que depuis le commencement du monde, quand Dieu a donné quelque signe aux Peres, il l’a conjoint d’un lien inseparable avec doctrine: pource que sans icelle le regard muet ne peut sinon estonner noz sens. Quand donc il se fait mention des parolles sacramentales, par cela entendons la promesse, laquelle doit estre preschée haut et clair du Ministre, pour mener le peuple où le signe tend.

4. This is what is commonly said, that a sacrament consists of the word and the outward sign. For we ought to understand the word, not of a murmur uttered without any meaning or faith, a mere whisper like a magical incantation, supposed to possess the power of consecrating the elements, but of the gospel preached, which instructs us in the signification of the visible sign. That which is commonly practised under the tyranny of the pope, therefore, involves a gross profanation of the mysteries; for they have thought it sufficient for the priest to mutter over the form of consecration, while the people are gazing in ignorance. Indeed, they have taken effectual care that it should be all unintelligible to the people; for they have pronounced the consecration in Latin, before illiterate men; and have at length carried superstition to such a pitch, as to consider it not rightly performed, unless it be done in a hoarse murmur, which few could hear. But Augustine speaks in a very different manner of the sacramental word. “Let the word,” says he, “be added to the element, and it will become a sacrament. For whence does the water derive such great virtue, as at once to touch the body and purify the heart, 456except from the word? not because it is spoken, but because it is believed. For in the word itself the transient sound is one thing, the permanent virtue is another. ‘This is the word of faith which we preach,’¹⁰⁹⁹ says the apostle. Whence it is said of the Gentiles, in the Acts of the Apostles, that ‘God purifies their hearts by faith.’¹¹⁰⁰ And the apostle Peter says, ‘Baptism doth also now save us, (not the putting away of the filth of the flesh, but the answer of a good conscience towards God.)’¹¹⁰¹ ‘This is the word of faith which we preach,’ by which baptism is consecrated to endue it with a purifying virtue.” We see how he makes the preaching of the word necessary to the production of faith. And we need not labour much to prove this, because it is very plain what Christ did, what he commanded us to do, what the apostles followed, and what the purer Church observed. Even from the beginning of the world, whenever God gave the holy fathers any sign, it is well known to have been inseparably connected with some doctrine, without which our senses would only be astonished with the mere view of it. Therefore, when we hear mention made of the sacramental word, let us understand it of the promise, which, being audibly and intelligibly preached by the minister, instructs the people in the meaning and tendency of the sign.

4. The word which ought to accompany the element, that the sacrament may be complete.

This is commonly expressed by saying that a sacrament consists of the word and the external sign. By the word we ought to understand not one which, muttered without meaning and without faith, by its sound merely, as by a magical incantation, has the effect of consecrating the element, but one which, preached, makes us understand what the visible sign means. The thing, therefore, which was frequently done, under the tyranny of the Pope, was not free from great profanation of the mystery, for they deemed it sufficient if the priest muttered the formula of consecration, while the people, without understanding, looked stupidly on. Nay, this was done for the express purpose of preventing any instruction from thereby reaching the people: for all was said in Latin to illiterate hearers. Superstition afterwards was carried to such a height, that the consecration was thought not to be duly performed except in a low grumble, which few could hear. Very different is the doctrine of Augustine concerning the sacramental word. “Let the word be added to the element, and it will become a sacrament. For whence can there be so much virtue in water as to touch the body and cleanse the heart, unless by the agency of the word, and this not because it is said, but because it is believed? For even in the word the transient sound is one thing, the permanent power another. This is the word of faith which we preach says the Apostle” (Rom. 10:8). Hence, in the Acts of the Apostles, we have the expression, “Purify their hearts by faith” (Acts 15:9). And the Apostle Peter says, “The like figure whereunto even baptism doth now save us (not the putting away of the filth of the flesh, but the answer of a good conscience)” (1 Pet. 3:21). “This is the word of faith which we preach: by which word doubtless baptism also, in order that it may be able to cleanse, is consecrated” (August. Hom. in Joann. 13). You see how he requires preaching to the production of faith. And we need not labour to prove this, since there is not the least room for doubt as to what Christ did, and commanded us to do, as to what the apostles followed, and a purer Church observed. Nay, it is known that, from the very494beginning of the world, whenever God offered any sign to the holy Patriarchs, it was inseparably attached to doctrine, without which our senses would gaze bewildered on an unmeaning object. Therefore, when we hear mention made of the sacramental word, let us understand the promise which, proclaimed aloud by the minister, leads the people by the hand to that to which the sign tends and directs us.

4. En dit is, wat men gemeenlijk zegt, dat een sacrament bestaat uit het woord en het uiterlijk teken. Want onder het woord moeten wij verstaan niet een woord, dat zonder zin en geloof ingefluisterd, alleen door het geluid, als door een toverbezwering, de kracht zou hebben om het teken te heiligen,maar een woord dat, wanneer het gepredikt is, ons doet begrijpen, wat de bedoeling is van het zichtbare teken. Wat dus onder de tirannie van de paus geschied is, geschiedde niet zonder een grote ontheiliging der verborgenheden. Want zij hebben gemeend dat het voldoende was, wanneer een priester, terwijl het volk, zonder het te begrijpen,er verstomd bijstaat, de formule der consecratie mompelde. Ja zij hebben opzettelijk er voor opgepast, dat het volk daaruit in 't geheel geen onderwijzing zou verkrijgen. Want ze zeiden alles in het Latijn bij ongeletterde mensen. Later is de superstitie zover gegaan, dat ze geloofden, dat de consecratie slechts naar behoren volbracht werd, wanneer ze plaats had met een dof gemompel, dat door weinigen gehoord werd. Maar geheel leert Augustinus¹ aangaande het sacramentele woord. "Laat het woord", zegt hij, "komen bij het element, en het zal een sacrament worden: want vanwaar krijgt het water die grote kracht, dat het lichaam aanraakt en het hart afwast anders dan dat het woord dat bewerkstelligt ? Niet omdat het uitgesproken wordt; want ook in het woord zelf is het voorbijgaande geluid wat anders dan de blijvende kracht." "Dit is het woord des geloofs, hetwelk wij prediken." zegt de apostel (Rom. 10:8) daarom staat in de Handelingen der apostelen (Hand. 15:9): "hun harten reinigend door het geloof”; en de apostel Paulus zegt: "Zo behoudt ons ook de Doop, niet die een aflegging is der vuiligheid des lichaams, maar die een vraag is van een goed geweten" (1 Petr. 3:21) "Dit is het woord des geloofs. hetwelk wij prediken, waardoor zonder twijfel ook de Doop geheiligd wordt, zodat hij kan reinigen." Ge ziet, dat hij de prediking eist, opdat het geloof daaruit geboren worde. Wij behoeven ons niet af te tobben om dit te bewijzen, daar geenszins duister is, wat Christus gedaan heeft, wat Hij ons bevolen heeft te doen, wat de apostelen later gedaan hebben en wat de zuivere kerk onderhouden heeft. Ja vanaf het begin der wereld af is het bekend, dat, zo dikwijls als God de heilige vaderen enig teken heeft gegeven, daarvan onafscheidelijk geweest is de band aan de leer, zonder welke onze zinnen door het bloot aanschouwen verbijsterd gemaakt zouden worden. Laat ons dus, wanneer wij van het sacramentele woord melding horen maken, daaronder verstaan de belofte die, met een duidelijke stem door de dienaar gepredikt, het volk bij de hand daarheen leidt, waarop het teken doelt en ons richt.

4.

Dies ist nun der Sinn der gebräuchlichen Redeweise, das Sakrament bestehe aus dem Wort und dem äußeren Zeichen. Wenn wir vom „Wort“ sprechen, so dürfen wir nämlich darunter nicht ein solches verstehen, das, ohne Sinn und ohne Glauben dahergeflüstert, allein durch seinen Klang die Kraft hätte, das „Element“ zu heiligen – wie wenn es sich hier um eine Zauberbeschwörung handelte –; nein, wir müssen hier vielmehr an das Wort denken, das gepredigt wird und uns dadurch erkennen läßt, was das sichtbare Zeichen für einen Sinn hat.

Was also (in dieser Beziehung) unter der Tyrannei des Papstes geschehen ist, das ist nicht ohne eine ungeheuerliche Entheiligung der Geheimnisse (Sakramente) abgegangen: da meinte man nämlich, es sei genug, wenn der Priester unter der starren Verblüffung des Volkes, das von der Sache nichts verstand, die Weiheformel (consecrationis formula) dahermurmelte. Ja, man hat unter dem Papst mit Absicht dafür gesorgt, daß dem Volke aus dieser Handlung nur ja keine Unterweisung zukam, indem man nämlich vor Leuten ohne wissenschaftliche Bildung alles in lateinischer Sprache redete. Hernach ist der Aberglaube soweit gegangen, daß man meinte, die Weihe (Konsekration) werde nur dann nach Gebühr vorgenommen, wenn sie mit einem heiseren Gemurmel geschah, das bloß wenige vernahmen.

Weit anders dagegen lehrt Augustin über das Wort, das beim Sakrament gesprochen wird (verbum sacramentalis). Er sagt: „Es trete das Wort zu dem Element, so wird daraus ein Sakrament. Denn woher kommt diese gewaltige Kraft des Wassers, daß es den Leib berührt und das Herz rein wäscht, anders als 879 aus der Wirkung des Wortes? Und zwar nicht darum, weil es gesprochen, sondern weil es geglaubt wird! Denn auch bei dem Wort selbst ist der verklingende Laut etwas anderes als die bleibende Kraft. ‚Dies ist das Wort vom Glauben, das wir predigen’, sagt der Apostel (Röm. 10,8). Daher heißt es in der Apostelgeschichte: ‚Und reinigte ihre Herzen durch den Glauben ...’ (Apg. 15,9). Und der Apostel Petrus sagt: So macht uns auch die Taufe selig, die nicht das Abtun des Unflats am Fleische ist, sondern die Verantwortung eines guten Gewissens’ (1. Petr. 3,21; nicht Luthertext; Calvin selbst übersetzt statt „Verantwortung“ in Sekt. 24: das Zeugnis ...). Es ist das Wort vom Glauben, das wir predigen, durch das ohne jeglichen Zweifel auch die Taufe geweiht wird, so daß sie zu reinigen vermag“ (Predigten zum Johannesevangelium 80,3).

Man sieht hier, wie Augustin die Predigt fordert, damit aus ihr der Glaube erwachse. Es besteht auch kein Anlaß, daß wir uns damit abmühen, dies zu beweisen; denn es ist deutlich genug, was Christus getan, was er uns zu tun befohlen hat, was die Apostel befolgt haben und was die reinere Kirche innegehalten hat. Ja, es ist bekannt, daß seit Anbeginn der Welt, sooft Gott den heiligen Vätern irgendein Zeichen gegeben hat, damit unzertrennlich auch das Wort verbunden war, ohne das unsere Sinne durch das bloße (d.h. hüllenlose) Anschauen in Verwirrung geraten würden. Wenn wir also das bei dem Sakrament gesprochene Wort (verbum sacramentalis) erwähnen hören, so wollen wir darunter die Verheißung verstehen, die, vom Diener (am Wort) mit klarer Stimme gepredigt, das Volk bei der Hand nimmt und dahin leitet, worauf sich das Zeichen richtet und wohin es uns lenkt.

4. Die verkondiging van die Woord en sakramente

En die mense sê oor die algemeen dat ’n sakrament uit die woord en uit ’n uitwendige teken bestaan. Onder die woord moet ons immers nie iets verstaan wat sonder betekenis en geloof ingefluister is en slegs deur die geluid soos deur ’n towerformule die krag het om die sakrament te heilig nie, maar die verkondigde woord wat ons laat begryp wat die sigbare teken bedoel.¹² Wat dus onder die tirannie van die pousdom gebeur, was nie sonder groot ontheiliging van die sakramente nie. Hulle was trouens van mening dat dit voldoende is as ’n priester die wydings- 1580 formule mompel terwyl die kerkvolk geen begrip daarvan het nie en oorbluf staan. Ja, hulle het opsetlik daarteen gewaak dat niks van die leer by die volk uitkom nie. Hulle het trouens alles in Latyn voor ongeletterdes afgekondig. Die bygeloof het naderhand sover uitgebars dat hulle geglo het dat hierdie wyding nie na behore verrig word tensy dit met ’n hees gemompel wat slegs vir ’n paar mense hoorbaar is, gedoen word nie.

Augustinus leer egter iets heeltemal anders van die woorde van die sakramente. Hy sê: “Laat die Woord by die element kom en dit sal ’n sakrament word. Waarvandaan kry water immers sulke groot krag dat dit die liggaam kan aanraak en die hart skoon kan was tensy dit deur die toedoen van die Woord is? En dit nie omdat die Woord verkondig word nie, maar omdat dit geglo word. Want juis in die Woord is die verbygaande geluid een ding, maar die blywende krag daarvan ’n ander ding. ‘Dit is die Woord van die geloof wat ons verkondig’,¹³ sê die apostel. Daarom staan daar in die Handelinge van die apostels: ‘Terwyl Hy deur die geloof hulle harte rein maak’.¹⁴ Daarom sê die apostel Petrus ook: ‘So red die doop ons ook, nie deur die aflegging van die vuilheid van ons vlees nie, maar as ’n versoek vir ’n goeie gewete’.¹⁵ Dit is die Woord van die geloof wat ons verkondig¹⁶ waardeur ook die doop sonder twyfel geheilig word om in staat te wees om te reinig”.¹⁷

Jy sien dat hy die verkondiging van die Woord vereis sodat die geloof daaruit kan ontstaan. Ons hoef ons ook nie oor hierdie bewys te vermoei nie want dit is glad nie onbekend wat Christus gedoen het, wat Hy ons gebied het om te doen, wat die apostels gevolg het en wat die suiwerder kerk nagekom het nie. Ja, dit is van die begin van die wêreld af bekend dat, so dikwels God die een of ander teken aan die heilige aartsvaders voorgehou het, die een of ander onafskeibare band van onderwysing daaraan verbind is omdat ons sinne, wanneer dit bloot die teken waargeneem het, daarsonder oorbluf sou word. Wanneer ons derhalwe hoor dat van die Woord van die sakramente melding gemaak word, moet ons daaronder die belofte verstaan wat met ’n duidelike stem deur die woordverkondiger verkondig is en hy moet die kerkvolk aan die hand vat en lei na waarheen die teken strek en waarheen dit ons stuur.¹⁸

4. Обычно говорят, что таинство заключается в слове и во внешнем знаке. Под словом следует понимать не бессмысленное и невнятное бормотание на манер заклинаний, словно через него осуществляется некое освящение, но слово, проповедуемое с целью открыть нам смысл видимого знака. Посему то, что совершается под властью папской тирании, есть нечестивая профанация таинств. Нашим противникам кажется достаточным, чтобы священник совершал освящение, бормоча нечто невразумительное, а народ стоял при этом в отупении, с разинутым ртом. И даже больше: они усматривают таинство в том, чтобы паства не понимала ничего из услышанного, поэтому все их освящения совершаются по-латыни. К этому присоединяется суеверная убеждённость, что надлежащий способ освящения состоит в еле слышном шептании - таком, чтобы присутствующие не уловили ни слова.

Между тем св. Августин совершенно иначе говорит о сакраментальном слове: «Пусть слово будет сопряжено с земным знаком, и он станет таинством. Ибо откуда берётся у воды такая сила, что прикосновением к телу она омывает сердце, как не от силы слова? Но не постольку, поскольку его произносят, а поскольку ему верят. Ибо звук и сила - разные вещи: звук проходит, а сила остаётся. Это есть слово веры, которое проповедуем, как сказал апостол (Рим 10:8). Поэтому и в Деяниях сказано, что Бог верою очищает сердца (Деян 15:9). И св. Пётр утверждает, что крещение спасает не омытием плотской нечистоты, но тем, что мы обещаем Богу добрую совесть (1 Пет 3:21). Итак, крещение освящается и обретает силу очищения словом веры, которое мы проповедуем» (Августин. Трактат о Евангелии от Иоанна, LXX, 3 (MPL, XXXV, 1840)).

Так говорит св. Августин. Как видим, при совершении таинств он требует проповеди, за которой следует вера. И здесь не нужны долгие доказательства, ибо всем известно, как поступал Иисус Христос, что Он заповедал нам и чему следовали апостолы и древняя Церковь. Известно и то, что от начала мира, когда Бог явил некие знаки праотцам, Он связал их нерасторжимой связью с учением, потому что в отрыве от учения это бессловесное зрелище только привело бы нас в недоумение. Таким образом, когда речь идёт о сакраментальных словах, мы разумеем под ними обетование, которое должен внятно и громко проповедовать служитель, дабы привести народ туда, куда указывает знак.

5. | Nec audiendi sunt quidam qui contra pugnare conantur arguto magis quam solido dilemmate^a. Aut verbum, inquiunt^b, Dei, quod sacramentum praecedit, scimus esse veram Dei voluntatem, aut nescimus. Si scimus, nihil ex sacramento, quod postea sequitur, novum discimus. Si nescimus, neque id docebit sacramentum, cuius vis omnis^c in verbo sita est¹. Quibus breviter responsum sit, Sigilla, quae diplomatibus aliisque publicis actis appenduntur, per se accepta nihil sunt, utpote quae frustra appensa forent si membrana nihil haberet descriptum; neque tamen ideo non confirmant atque obsignant quod scriptum est, dum scriptis adduntur^d. Neque hanc similitudinem nuper a nobis confictam iactare possunt, quam Paulus ipse usurpavit, Circumcisionem vocans σφραγίδα [Rom. 4. b. 11]; || ubi ex professo contendit^e, non fuisse Circuncisionem Abrahae in iustitiam, sed eius pacti obsignationem cuius fide fuerat iam ante^f iustificatus. Et quid est, obsecro, quod aliquem magnopere offendat, si promissionem doceamus obsignari sacramentis, quum ex ipsis promissionibus palam sit alteram altera confirmari? Nempe ut quaeque est manifestior, ita est ad fulciendam fidem magis idonea. Sacramenta vero et promissiones afferunt clarissimas: et hoc habent prae verbo peculiare, quod eas veluti in tabula depictas nobis ad vivum repraesentant. Neque nos movere debet quae inter sacramenta et diplomatum sigilla obiectari solet distinctio²; quod quum utraque carnalibus huius mundi elementis constent, illa ad promissiones Dei obsignandas sufficere vel paria esse^g nequeant, quae sunt^h spirituales et aeternae: quemadmodum haec ad obsignanda principum edicta de rebus fluxis ac caducis appendi solentⁱ. Siquidem vir fidelis, dum oculis sacramenta obversantur, non in illo carnali spectaculo haeret: sed illis quos indicavi analogiae gradibus, ad sublimia mysteria quae in sacramentis latent, pia consideratione assurgit. 263

5. Et ne sont à escouter aucuns qui arguent par ceste cavillation: Ou nous savons, disent-ils, que la parolle de Dieu, laquelle precede le Sacrement, est la vraye volonté de Dieu: ou nous ne le savons pas. Si nous le savons bien, nous n’apprenons rien de nouveau par le Sacrement subsequent. Si nous ne le savons point, le Sacrement ne le nous pourra pas enseigner, duquel toute la vertu et efficace ne gist qu’en la Parolle. Qu’il leur soit en brief respondu, que les seaux qui sont mis et apposez aux lettres et instrumens publiques, prins en soy ne sont rien: car s’il n’y avoit rien escrit au parchemin, ils ne serviroyent à aucune chose, et en vain y seroyent attachez. Et neantmoins pourtant ils ne laissent point de conferraer, acertener et rendre plus authentique l’Escriture qui est contenue dedans les lettres, quand ils sont à icelles adjoustez. Et ne peuvent dire que ceste similitude soit puis nagueres controuvée par nous, et faite à plaisir: car sainct Paul en a usé, en appellant le Sacrement de la Circoncision par un mot Grec, Sphragida, c’est à dire Séel. Auquel passage il demonstre que la Circoncision n’a pas esté à Abraham pour justice, mais un seai de la paction, en flance de laquelle il estoit ja auparavant justifie (Rom. 4:11). Et pourquoy. je vous prie, cela nous doit-il offenser si nous enseignons la promesse estre seellée par les Sacremens, veu qu’il est manifeste qu’entre les promesses l’une est confermée par l’autre? Car celle qui est la plus manifeste, est la plus propre pour asseurer la foy. Or les Sacremens nous apportent promesses tresclaires, et ont cela particulier outre la Parolle, qu’ils nous les representent au vif, comme en peincture. Et ne nous doit point esmouvoir la diversité qu’on amene entre les Sacremens et les seaux des lettres patentes: assavoir que veu que les uns et les autres consistent en elemens charnels de ce monde, les Sacremens ne peuvent pas servir à seeller les promesses de Dieu qui sont spirituelles, comme font les seaux pour seeller les escrits des Princes, quant aux choses transitoires et caduques. Car l’homme fidele en voyant le Sacrement ne s’arreste point à l’exteriorité, mais d’une saincte consideration s’esleve à contempler les hauts mysteres qui y sont cachez, selon la convenance de la figure charnelle avec la chose spirituelle.

5. Nor ought any attention to be paid to some, who endeavour to oppose this by a dilemma which discovers more subtlety than solidity. They say, Either we know that the word of God which precedes the sacrament is the true will of God, or we do not know it. If we know it, then we learn nothing new from the sacrament which follows. If we do not know it, neither shall we learn it from the sacrament, the virtue of which lies entirely in the word. Let it be concisely replied, that the seals appended to charters, patents, and other public instruments, are nothing, taken by themselves; because they would be appended to no purpose, if the parchment had nothing written upon it; and yet they nevertheless confirm and authenticate what is written on the instruments to which they are annexed. Nor can it be objected that this similitude has been recently invented by us; for it has been used by Paul himself, who calls circumcision a seal,¹¹⁰² σφραγιδα, in a passage where he is professedly contending that circumcision did not constitute the righteousness of Abraham, but was a seal of that covenant, in the faith of which he had already been justified. And what is there that ought to give any man much offence, if we teach that the promise is sealed by the sacraments, while it is evident 457that among the promises themselves one is confirmed by another? For in proportion to its superior clearness, it is the better calculated for the support of faith. Now, the sacraments bring us the clearest promises, and have this peculiarity beyond the word, that they give us a lively representation of them, as in a picture. Nor ought we to regard the objection, frequently urged, from the distinction between sacraments and seals of civil instruments, that while they both consist of the carnal elements of this world, the former cannot be fit to seal the promises of God, which are spiritual and eternal, as the latter are accustomed to be appended to seal the edicts of princes relative to frail and transitory things. For the believer, when the sacraments are placed before his eyes, does not confine himself to that carnal spectacle; but by those steps of analogy which I have indicated, rises in pious contemplation to the sublime mysteries which are concealed under the sacramental symbols.

5. Error of those who attempt to separate the word, or promise of God, from the element.

Nor are those to be listened to who oppose this view with a more subtle than solid dilemma. They argue thus: We either know that the word of God which precedes the sacrament is the true will of God, or we do not know it. If we know it, we learn nothing new from the sacrament which succeeds. If we do not know it, we cannot learn it from the sacrament, whose whole efficacy depends on the word. Our brief reply is: The seals which are affixed to diplomas, and other public deeds, are nothing considered in themselves, and would be affixed to no purpose if nothing was written on the parchment, and yet this does not prevent them from sealing and confirming when they are appended to writings. It cannot be alleged that this comparison is a recent fiction of our own, since Paul himself used it, terming circumcision a seal (Rom. 4:11), where he expressly maintains that the circumcision of Abraham was not for justification, but was an attestation to the covenant, by the faith of which he had been previously justified. And how, pray, can any one be greatly offended when we teach that the promise is sealed by the sacrament, since it is plain, from the promises themselves, that one promise confirms another? The clearer any evidence is, the fitter is it to support our faith. But sacraments bring with them the clearest promises, and, when compared with the word, have this peculiarity, that they represent promises to the life, as if painted in a picture. Nor ought we to be moved by an objection founded on the distinction between sacraments and the seals of documents—viz. that since both consist of the carnal elements of this world, the former cannot be sufficient or adequate to seal the promises of God, which are spiritual and eternal, though the latter may be employed to seal the edicts of princes concerning fleeting and fading things. But the believer, when the sacraments are presented to his eye, does not stop short at the carnal spectacle, but by the steps of analogy which I have indicated, rises with pious consideration to the sublime mysteries which lie hidden in the sacraments.

5. En men moet niet luisteren naar sommigen, die met een meer scherpzinnig dan steekhoudend bewijs daartegen trachten te strijden. Of wij weten, zo zeggen zij, dat het woord Gods, dat aan het sacrament voorafgaat, de ware wil Gods is, of we weten het niet. Indien wij het weten, leren wij uit het sacrament, dat daarna volgt is, niets nieuws. Indien wij het niet weten,zal ook het sacrament, welks ganse kracht in het woord gelegen is, het niet leren. Daarop moge dit in het kort geantwoord worden: de zegels, die aan oorkonden en andere openbare stukken gehangen worden, zijn op zichzelf niets, daar ze tevergeefs aangehangen zouden zijn, indien het perkament geen geschrift bevatte; en toch bevestigen en verzegelen zij hetgeen geschreven is, wanneer zij aan de geschriften worden toegevoegd. En zij kunnen niet zeggen, dat deze gelijkenis eerst nu door ons uitgevonden is, daar Paulus zelf haar gebruikt heeft, toen hij de belijdenis een zegel noemde (Rom. 4:11) Waar hij met opzet beweert, dat de besnijdenis Abraham niet was tot rechtvaardigheid, maar tot verzegeling van het verbond, door het geloof waarin hij reeds tevoren gerechtvaardigd was. En wat voor reden is er vraag ik u, dat het iemand zeer zou ergeren, wanneer wij leren, dat de belofte verzegeld wordt door de sacramenten, daar het uit de beloften zelf duidelijk is, dat de ene door de andere bevestigd wordt ? Namelijk, naarmate een belofte duidelijker is, is ze ook meer geschikt om het geloof te schragen. De sacramenten nu brengen ook zeer duidelijk beloften aan, en hebben boven het woord dit bijzondere, dat ze die beloften, als op een schilderij geschilderd, ons naar het leven voor ogen stellen. En wij moeten ons niet laten bewegen door het onderscheid tussen de sacramenten en de zegels der oorkonden, dat men pleegt aan te voeren,namelijk dat, daar beide bestaan uit stoffelijke elementen dezer wereld, de sacramenten niet voldoende kunnen zijn of in staat om de beloften Gods, die geestelijk en eeuwig zijn, te verzegelen, evenals de zegels plegen aangehangen te worden om besluiten der vorsten te verzegelen aangaande voorbijgaande en vergankelijke dingen.Want wanneer de sacramenten een gelovige voor ogen komen, blijft hij niet aan dat stoffelijke schouwspel hangen, maar langs de trappen der vergelijking, die ik heb aan gewezen, klimt hij met vrome overweging op tot de verheven verborgenheden, die in de sacramenten schuilen.

5. Zweiter Abschnitt Gegen die Unterschätzung der Sakramente (5-13). Die Sakramente als Siegel

Man darf auch nicht auf die Leute hören, die hiergegen mit einem Entweder-Oder anzukämpfen suchen, das mehr scharfsinnig als stichhaltig ist. Sie sagen: Entweder wir wissen, daß Gottes Wort, wie es dem Sakrament voraufgeht, Gottes wahrhaftiger Wille ist, oder wir wissen es nicht. Wenn wir es wissen, so lernen wir aus dem dann folgenden Sakrament nichts Neues. Wissen wir es aber nicht, so wird es uns auch das Sakrament nicht lehren, weil seine Kraft ja voll und ganz im Worte liegt. Hierauf will ich kurz antworten. Die Siegel, die man an Amtsurkunden und anderen öffentlichen Schriftstücken befestigt, sind an und für sich betrachtet nichts, weil sie ja vergebens daran aufgehängt wären, wenn auf dem Pergament nichts geschrieben stünde; und doch ist es so, daß sie das Geschriebene bekräftigen und versiegeln, wenn sie solchen Schriftstücken zugefügt werden. Jene Leute können auch nicht behaupten, dies Gleichnis sei erst neuerdings von uns aufgebracht; denn Paulus hat es selbst gebraucht, indem er die Beschneidung ein „Siegel“ nennt (Röm. 4,11). An dieser Stelle behauptet er mit voller Absicht, die Beschneidung des Abraham sei nicht zwecks Erwerb der Gerechtigkeit geschehen, sondern sie stelle vielmehr ein Siegel des Bundes dar, an den Abraham geglaubt hat, so daß er in diesem Glauben gerechtfertigt war. Und ich möchte doch wissen, was für ein Anlaß dazu bestehen soll, daß jemand gewaltig daran Anstoß nimmt, wenn wir lehren, daß die Verheißung durch die Sakramente versiegelt wird – wo doch aus den Verheißungen selbst klar hervorgeht, daß eine durch die andere ihre Bekräftigung erfährt! Denn je deutlicher eine Verheißung ist, desto geeigneter ist sie auch, um dem Glauben eine Stütze zu bieten. Die Sakramente aber tragen uns die deutlichsten Verheißungen zu und haben außerdem vor dem Worte noch den besonderen Vorzug, daß sie diese Verheißungen wie in einem Bilde abmalen und sie uns dergestalt lebenswahr vergegenwärtigen. Man pflegt nun freilich einen Unterschied zwischen den Sakramenten und den an die Urkunden gehängten Siegeln anzuführen, indem man sagt: beide bestehen aus den fleischlichen Elementen dieser 880 Welt, und deshalb können also die Sakramente nicht ausreichen und nicht in der Lage sein, die Verheißungen Gottes, die geistlich und ewig sind, derart zu versiegeln, wie die Anhängung von Siegeln zur Bekräftigung von fürstlichen Verordnungen zu dienen pflegt, die sich auf unbeständige und vergängliche Dinge beziehen, von diesem Einwand sollen wir uns nun aber nicht irremachen lassen. Denn wenn einem gläubigem Manne die Sakramente vor die Augen treten, so bleibt er nicht an jenem fleischlichen Schaubild hängen, sondern steigt auf den oben dargelegten Stufen der Entsprechung (analogia – zwischen der geistlichen Bedeutung und dem sichtbaren Zeichen) in frommer Betrachtung zu den erhabenen Geheimnissen empor, die in den Sakramenten verborgen liegen.

5. 1581 Diegene wat poog om die woord of die belofte van ‘n sakrament weg te neem, verkondig dwaalleer

Ons moet ook nie luister na diegene wat eerder met spitsvondige as grondige redenasies poog om hierdie leer te bestry nie. Hulle sê: “Ons weet, of ons weet nie dat die Woord van God wat die sakrament voorafgaan, die ware wil van God is. As ons dit weet, leer ons niks nuuts uit die sakrament wat daarna volg nie. As ons dit nie weet nie, sal die sakrament waarvan die voile krag in die Woord geleë is, ons dit ook nie leer nie!”¹⁹

Ons antwoord hulle bondig soos volg: Die seëls wat aan staatsdokumente en ander staatsaktes geheg word, is, as hulle op sigself geneem word, van geen waarde nie aangesien sulke seëls verniet daaraan geheg sou wees as die papier niks het wat daarop geskryf is nie. En tog bekragtig en beseël sulke seëls dit wat geskryf is wanneer dit by die skrif gevoeg word.

Hulle kan nie spog dat hierdie vergelyking onlangs nog deur ons versin is nie omdat Paulus dit self ook gebruik wanneer hy die besnydenis ’n seël noem.²⁰ Daar voer hy uitdruklik aan dat die besnydenis nie aan Abraham gegee is tot geregtigheid nie maar om die verbond te verseël, en omdat hy daarin geglo het, is hy reeds vroeër regverdig gemaak. En watter rede, vra ek jou, is daar dat iemand hom bitterlik kan vererg as ons leer dat (God se) belofte deur die sakramente beseël word aangesien dit juis uit sy beloftes duidelik is dat die een die ander bekragtig? Dit beteken naamlik dat, namate elke belofte duideliker is, dit ook meer geskik is om die geloof te onderskraag. Die sakramente bring inderdaad die beloftes die duidelikste na vore en het in vergelyking met die Woord dit as besondere eienskap dat hulle die beloftes soos op ’n skildery lewendig vir ons uitbeeld.

Die beswaar wat gewoonlik teen die vergelyking tussen die sakramente en die seëls op staatsdokumente geopper word, behoort ook geen invloed op ons te hê nie.²¹ Dit is naamlik dat, aangesien beide uit die vleeslike elemente van hierdie wêreld bestaan, die sakramente nie voldoende of sterk genoeg kan wees om die beloftes van God te beseël nie omdat sy beloftes geestelik en ewig is. Net so: dat seëls gewoonlik aan verganklike en tydelike dinge geheg word om die edikte van vorste 1582 te beseël. Want wanneer die sakramente ’n gelowige voor oë kom, steek hy nie in die vleeslike aanskouing daarvan vas nie, maar wanneer hy godvrugtig daaroor nagedink het, styg hy met die ooreenstemmende trappe wat ek aangedui het, op tot die verhewe geheimenis wat in die sakramente verskuil is.

5. Не нужно слушать тех, кто прибегает к такому софизму: мы якобы либо знаем, что Слово Божье, предшествующее таинству, есть воля Бога, либо не знаем. Если мы это знаем, то последующее таинство не сообщает нам ничего нового; если же не знаем, таинство не сможет научить нас, ибо вся его сила и действенность заключена в Слове.

На это уместно кратко ответить, что и печати, прилагаемые к письмам и государственным документам, сами по себе ничего не значат. Ведь если на пергаменте ничего не написано, печать бесполезна. Но когда печать прилагается к написанному тексту, она подтверждает и удостоверяет его подлинность. И пусть наши противники не говорят, что такое уподобление измыслено нами: к нему прибегал уже св. Павел, когда называл таинство обрезания греческим словом «sphragis», то есть «печать» (Рим 4:11). Апостол доказывает, что для Авраама обрезание явилось не причиной праведности, а печатью Завета, верою в который он был оправдан ещё до обрезания. И почему, спрашивается, нас должно смущать учение о том, что обетование запечатлено таинствами? Очевидно, что одно обетование подтверждается другим, и более явное из них оказывается более подходящим для удостоверения веры. Но ведь именно таинства представляют собой самые ясные обетования и к тому же, помимо и в отличие от Слова, имеют ту особенность, что являют нам изображение как бы вживе. И пусть нас не беспокоят обычные ссылки на различие между таинствами и светскими печатями: дескать, и те и другие состоят из плотских элементов мира сего; но именно поэтому таинства не могут запечатлевать духовные обетования Бога таким же образом, каким печати удостоверяют указы властителей, касающиеся вещей земных и преходящих. Это возражение не достигает цели, потому что верующий человек при виде таинств не останавливается на их внешней стороне, а поднимается в священном созерцании к сокрытым в них высшим тайнам, следуя условному соответствию между плотским образом и духовной реальностью.

6. | Et quando Dominus promissiones suas foedera nuncupat [Gene. 6. d. 18, et 9. b. 9, et 17. a. 2^a]: sacramenta, symbola foederum: ab ipsis hominum foederibus simile adduci potest^b. Porca caesa quid efficiat nisi verba intercederent? imo nisi praeirent? Nam porcae saepius caeduntur citra ullum interius aut sublimius mysterium. Quid dextera data, quum manus hostiliter non raro conserantur? At^c ubi verba praeierint, talibus sane symbolis foederum leges sanciuntur, quanvis prius verbis conceptae, conditae, decretae. Sacramenta igitur exercitia sunt quae certiorem verbi Dei fidem nobis faciunt: et quia carnales sumus, sub rebus carnalibus exhibentur: ut ita pro tarditatis nostrae captu nos erudiant, et perinde ac pueros paedagogi manu ducant. Hac ratione Augustinus sacramentum verbum visibile nuncupat [In Iohan. homil. 80^d; Lib. 19 contra Faustum]^{e 1}: quod Dei promissiones velut in tabula depictas repraesentet, et sub aspectum graphice atque εἰκονικῶς^f expressas statuat. Aliae quoque similutudines afferri possunt quibus sacramenta planius designentur, ut si vocemus fidei nostrae columnas. Quo enim modo aedificium suo quidem fundamento stat et incumbit, subiectis tamen columnis certius stabilitur: ita fides in verbo Dei, non secus ac fundamento residet; sed quum accedunt sacramenta, ipsis adhuc ceu columnis, solidius innititur. Aut si dicamus specula in quibus gratiae Dei divitias, quas nobis elargitur, contemplari liceat; illic^g enim sese nobis (ut iam dictum est)² manifestat quantum nostrae hebetudini agnoscere datum est, || suamque erga nos benevolentiam et amorem expressius quam verbo testatur^h.

6. Et puis que nostre Seigneur appelle ses promesses, Convenances et Appointemens (Gen. 6:18; 9:9; 17:21): et les Sacremens, Marques et Enseignemens de convenances: on peut tirer et prendre une similitude des convenances et appointemens des hommes. Les Anciens pour confirmation de leurs appointemens, avoyent accoustumé de tuer une truye. Qu’eust fait une truye tuée, si les mots de l’appointement ne fussent quant et quant intervenus, et mesme auparavant n’eussent procedé? Car on tue bien souvent des truyes sans signifier autre mystere. Pareillement qu’est-ce par soy que de toucher en la main, veu que bien souvent plusieurs touchent aux mains de leurs ennemis pour leur mal faire? et toutesfois quand les parolles d’amitié et convenance ont esté premises, elles sont conformées par tel signe, encore qu’auparavant elles ayent esté proposées, faites et arrestées. Les Sacremens donc nous sont des exercices pour nous rendre plus certains de la parolle et des promesses de Dieu. Et par ce que nous sommes charnels, aussi il nous sont donnez en choses charnelles, afin qu’ainsi ils nous instruisent selon la capacité de nostre rudesse, et nous adressent et conduisent comme pedagogues font les petits enfans. A ceste cause Sacrement est appellé par sainct Augustin, Parolle visible, pour autant qu’il nous demonstre comme en une peincture les promesses de Dieu, et nous les represente au vif.¹⁴⁹ Nous pouvons aussi user d’autres similitudes, pour pleinement designer les Sacremens, comme en les appellant Pilliers de nostre foy. Car ainsi qu’un edifice se porte et se soustient sur son fondement, et toutesfois quand on y adjouste par dessous les pilliers, il en est rendu plus seur et plus ferme: en ceste maniere aussi nostre foy se repose et soustient sur la parolle de Dieu, comme sur son fondement: mais quand les Sacremens y sont adjoustez, ils luy servent ainsi que de pilliers, sur lesquels elle s’appuye plus fort, et s’y conferme encore mieux. Ou autrement en les appellant Miroirs, ausquels nous puissions contempler les richesses de la grace de Dieu, lesquelles il nous eslargist. Car par iceux Sacremens, comme desja devant a esté dit, il se manifeste à nous selon qu’il est donné à nostre sens hebeté de le pouvoir cognoistre, et nous testifie son bon vouloir envers nous plus expressement que par la parolle.

6. And since the Lord calls his promises covenants, and the sacraments seals of covenants, we may draw a similitude from the covenants of men. The ancients, in confirmation of their engagements, were accustomed to kill a sow. But what would have been the slaughter of a sow, if it had not been accompanied, and even preceded, by some words? For sows were often slaughtered without any latent or sublime mystery. What is the contact of one man’s right hand with that of another, since hands are not unfrequently joined in hostility? But when words of friendship and compact have preceded, the obligations of covenants are confirmed by such signs, notwithstanding they have been previously conceived, proposed, and determined in words. Sacraments, therefore, are exercises, which increase and strengthen our faith in the word of God; and because we are corporeal, they are exhibited under corporeal symbols, to instruct us according to our dull capacities, and to lead us by the hand as so many young children. For this reason Augustine calls a sacrament “a visible word;” because it represents the promises of God portrayed as in a picture, and places before our eyes an image of them, in which every lineament is strikingly expressed. Other similitudes may also be adduced for the better elucidation of the nature of sacraments; as if we call them pillars of our faith; for as an edifice rests on its foundation, and yet, from the addition of pillars placed under it, receives an increase of stability, so faith rests on the word of God as its foundation; but when the sacraments are added to it as pillars, they bring with them an accession of strength. Or if we call them mirrors, in which we may contemplate the riches of grace which God imparts to us; for in the sacraments, as we have already observed, he 458manifests himself to us as far as our dulness is capable of knowing him, and testifies his benevolence and love towards us more expressly than he does by his word.

6. Why sacraments are called Signs of the Covenant.

As the Lord calls his promises covenants (Gen. 6:18; 9:9; 17:2), and sacraments signs of the covenants, so something similar may be inferred from human covenants. What could the slaughter of a hog effect, unless words were interposed or rather preceded? Swine are often killed without any interior or occult mystery. What could be gained by pledging the right hand, since hands are not unfrequently joined in giving battle? But when words have preceded, then by such symbols of covenant sanction is given to laws, though previously conceived, digested, and enacted by words. Sacraments,495therefore, are exercises which confirm our faith in the word of God; and because we are carnal, they are exhibited under carnal objects, that thus they may train us in accommodation to our sluggish capacity, just as nurses lead children by the hand. And hence Augustine calls a sacrament a visible word (August. in Joann. Hom. 89), because it represents the promises of God as in a picture, and places them in our view in a graphic bodily form (August. cont. Faust. Lib. 19). We might refer to other similitudes, by which sacraments are more plainly designated, as when they are called the pillars of our faith. For just as a building stands and leans on its foundation, and yet is rendered more stable when supported by pillars, so faith leans on the word of God as its proper foundation, and yet when sacraments are added leans more firmly, as if resting on pillars.Or we may call them mirrors, in which we may contemplate the riches of the grace which God bestows upon us. For then, as has been said, he manifests himself to us in as far as our dulness can enable us to recognise him, and testifies his love and kindness to us more expressly than by word.

6. En daar de Here zijn beloften verbonden noemt en de sacramenten der tekenen verbonden, kan van de verbonden der mensen zelf een gelijkenis aangevoerd worden. Wat zou een geslachte zeug voor betekenis gehad hebben, indien er geen woorden bijgekomen waren, ja zelfs voorafgegaan waren ? Want meermalen worden zeugen geslacht zonder enige diepe of hoge verborgenheid. Wat zou het aanvatten van de rechterhand betekenen, daar men niet zelden elkander op vijandige wijze bij de hand grijpt ? Maar wanneer er woorden zijn voorafgegaan,worden ongetwijfeld door zulke tekenen de bepalingen der verbondenheid bekrachtigd, hoewel die bepalingen eerst in woorden vervat, vastgesteld en besloten zijn. De sacramenten zijn dus oefeningen, die voor ons de trouw van Gods Woord zekerder maken; en omdat wij vleselijk zijn, worden ze onder vleselijke dingen betoond, om ons zo naar het begrip van onze traagheid te onderwijzen en evenals leermeesters de kinderen bij de hand te leiden. Daarom noemt Augustinus¹ het sacrament een zichtbaar woord, omdat het Gods beloften als op een schilderij geschilderd voor ogen stelt, en als in een beeld uitgedrukt te aanschouwen geeft. Ook andere gelijkenissen kunnen aangebracht worden, waardoor de sacramenten duidelijker worden aangewezen, zo wanneer wij ze noemen de pilaren van ons geloof. Want evenals een gebouw wel staat en rust op het fundament, maar toch vaster bevestigd wordt door pilaren, die er onder gezet worden, zo rust het geloof op Gods Woord, evenals op een fundament; maar wanneer de sacramenten erbij komen, steunt het daarop als op pilaren nog vaster. Of wanneer we zeggen, dat de sacramenten spiegels zijn, waarin men de rijkdom die Hij ons schenkt, kan aanschouwen. Want in de sacramenten openbaart Hij zich aan ons(gelijk reeds gezegd is) voorzover het aan onze stompzinnigheid gegeven is Hem te kennen, en betuigt Hij zijn goedertierenheid en liefde jegens ons daarin uitdrukkelijker door zijn Woord.

6. Die Sakramente als Bundeszeichen

Da nun der Herr seine Verheißungen Bündnisse nennt (Gen. 6,18; 9,9; 17,2) und die Sakramente Zeichen dieser Bündnisse, so läßt sich eben aus den Bündnissen der Menschen ein Gleichnis anführen. Denn was sollte wohl die Schlachtung einer Sau für eine Wirkung haben, wenn nicht Worte dazukämen, ja, wenn sie nicht vorausgingen? Gar oft werden doch Säue geschlachtet, ohne daß dabei ein tieferes oder erhabeneres Geheimnis obwaltet. Was soll der Handschlag (an und für sich) für eine Wirkung haben, wo man doch nicht selten auch im feindlichen Sinne miteinander „handgemein“ wird? Wo aber Worte vorangegangen sind, da werden unzweifelhaft durch solche Zeichen die Bündnisbedingungen bekräftigt, obwohl sie schon zuvor mit Worten abgefaßt, festgestellt und beschlossen sind. Die Sakramente sind also Übungen, die uns das Wort Gottes gewisser verbürgen, und weil wir fleischlich sind, so werden sie unter fleischlichen Dingen dargeboten, um uns dergestalt nach dem Auffassungsvermögen unserer trägen Art zu erziehen und uns, wie die Lehrmeister mit Kindern zu tun pflegen, bei der Hand zu leiten. In diesem Sinne bezeichnet Augustin das Sakrament als „sichtbares Wort“ (Predigten zum Johannesevangelium 80,3; Gegen den Manichäer Faustus 19,16), weil es uns ja Gottes Verheißungen wie auf einem Bilde dargestellt vergegenwärtigt und sie uns in gemaltem und bildhaftem Ausdruck vor Augen stellt.

Es lassen sich auch noch andere Gleichnisse vorbringen, die dazu dienen, die Sakramente deutlicher zu bestimmen. So geschieht es zum Beispiel, wenn wir sie als Säulen unseres Glaubens bezeichnen. Denn wie ein Bauwerk zwar auf seinem Fundament errichtet ist und ruht, aber durch die Untersetzung von Säulen noch sicherer gestützt wird, so ruht der Glaube auf dem Worte Gottes als auf seinem Fundament, aber wenn die Sakramente hinzukommen, so wirken diese obendrein noch wie Säulen, auf die er sich fester stützt. Ein ähnliches Gleichnis haben wir auch, wenn wir die Sakramente als „Spiegel“ bezeichnen, in denen sich die Reichtümer der Gnade Gottes anschauen lassen, die er uns gewährt. Denn in den Sakramenten offenbart er sich uns, wie bereits dargetan, so weit, als es unserer Kurzsichtigkeit gegeben ist, ihn zu erkennen, und in ihnen bezeugt er sein Wohlwollen und seine Liebe gegen uns deutlicher, als es im Worte geschieht.

6. Die sakramente as seëls van die verbond

En omdat die Here sy beloftes verbonde noem,²² en die sakramente die tekens van sy verbonde, kan dit met die verbonde van mense vergelyk word.²³ Watter krag sou dit immers gehad het om ’n sog te slag as die woorde (van die verbond) nie bygekom, ja, daaraan voorafgegaan het nie? Soe word trouens baie dikwels geslag sonder dat daaraan ’n dieper of verhewener geheimenis geheg word. Wat sou dit beteken om die regterhand te gee terwyl hande dikwels uit vyandskap gegryp word? Maar wanneer woorde daaraan voorafgaan, word die bepalings van verbonde deur sulke tekens bekragtig hoewel die voorwaardes eers in woorde uitgedruk, gemaak en besluit is.

Sakramente is dus oefeninge wat ons geloof in die Woord van God sekerder maak en omdat ons vleeslik is, word hulle onder vleeslike dinge aan ons getoon om ons vanweë ons trae bevatlikheid te onderwys en ons soos kinders aan die hand van ’n onderwyser te lei.

Augustinus noem ’n sakrament die sigbare woord²⁴ omrede dit die beloftes van God soos op ’n skildery weergee en dit hierdie beloftes grafies en lewendig²⁵ uitgedruk voor oë stel. Ook ander vergelykings kan aangevoer word waardeur die sakramente nog duideliker beskryf word, byvoorbeeld as ons hulle die pilare van ons geloof noem. Soos ’n gebou trouens op sy eie fondament staan en rus, maar nogtans vaster geanker is as pilare onder die gebou opgerig is, so rus geloof op die Woord van God soos op ’n fondament. Maar wanneer die sakramente daarby kom, steun dit nog vaster daarop soos op pilare. Of as ons byvoorbeeld sê dat die sakramente spieëls is waarin ons die rykdom van die genade van God wat Hy aan ons skenk, kan waarneem.²⁶ Want, soos 1583 ons reeds gesê het,²⁷ openbaar Hy Hom in die sakramente aan ons in soverre dit ons afgestompte verstand gegun is om Hom te leer ken en dit betuig uitdrukliker as die Woord sy goedgunstigheid en sy liefde jeens ons.

6. Господь называет свои обетования «заветами» и «договорами» (Быт 6:18), а таинства - знаками договоров. На этом основании мы можем сравнить их с договорами между людьми. У древних существовал обычай в подтверждение договора закалывать свинью. Но что значила бы заколотая свинья, если бы ей не сопутствовали, более того, не предшествовали слова договора? Ведь свиней то и дело закалывают, отнюдь не вкладывая в это какого-либо таинственного смысла. И что означало само по себе соприкосновение рук? Ведь очень часто руки касались врага, чтобы причинить ему зло! Но когда соприкосновению рук предшествовали слова дружбы и договора, они обретали в этом знаке подтверждение, хотя были высказаны и приняты ещё до него.

Таким образом, таинства для нас суть действия, удостоверяющие обетования Слова Божьего. А поскольку мы создания плотские, то и они даны нам в плотских вещах, чтобы наставлять нас соответственно возможностям нашего грубого разумения и направлять, как направляют педагоги малых детей. Св. Августин потому называл таинство «видимым словом» (Августин. Трактат о Евангелии от Иоанна, LXXX, 3 (MPL, XXXV, 1840); Против Фауста-манихея, XIX, 16 (MPL,XLII, 557)), что оно в образе являет нам обетования Бога. Можно привести и другие сравнения для обозначения таинств - например, назвать их столпами веры. Подобно тому как здание опирается на фундамент, однако, будучи подкреплено столпами, становится прочнее, так и наша вера: опирается, как на фундамент, на Слово Божье, но при добавлении таинств, подобных столпам, делается ещё крепче и прочнее. Или же можно сравнить таинство с зеркалом, в котором нашему созерцанию открываются данные нам сокровища благодати Божьей. Ибо через таинства, как ужебыло оказано, Бог являет Себя нам (в той мере, в какой нашему слабому разумению дано его познать) и свидетельствует о своём благорасположении к нам с большей очевидностью, нежели в Слове.

7. | Nec satis apposite ratiocinantur, dumⁱ ex eo contendunt non esse testimonia gratiae Dei, quia impiis quoque porriguntur^k, qui tamen Deum nihilo sibi magis propitium inde sentiunt, sed graviorem potius damnationem contrahunt³. Nam eodem argumento nec Evangelium esset testimonium gratiae Dei, quod a multis auditur ac spernitur: nec Christus demum 264 ipse, qui a compluribus visus est ac cognitus, quorum paucissimi eum receperunt. || Simile etiam in diplomatibus spectare licet; siquidem bona pars multitudinis αὐθεντικὸν illud sigillum, utcunque a Principe ad consignandam voluntatem suam^a profectum esse noverit, irridet tamen atque eludit: alii velut rem ad se minime pertinentem, susque deque habent: alii etiam execrantur, ut conspecta hac tam pari amborum conditione magis ac magis illa superius a me usurpata similitudo arridere debeat. || Itaque certum est nobis a Domino misericordiam, ac gratiae suae pignus^b cum sacro suo verbo, tum sacramentis offerri; verum non apprehenditur nisi ab his qui^c verbum et sacramenta certa fide accipiunt: qualiter omnibus in salutem oblatus a Patre ac propositus^d Christus, non tamen ab omnibus agnitus exceptusque est. Id quum alicubi indicare Augustinus vellet, dixit, Verbi efficaciam in sacramento proferri; non quia dicitur, sed quia creditur^{e 1}. || Proinde Paulus dum apud fideles verba facit, sic de sacramentis disserit ut in illis Christi communionem includat; ut quum dicit, Quicunque baptizati estis, Christum induistis [Galat. 3. d. 27]. Item, Unum corpus et unus Spiritus sumus omnes qui in Christo baptizati sumus [1. Cor. b. 12]^{2 f}. Quum vero de praepostero sacramentorum usu loquitur, nihilo plus illis^g tribuit quam frigidis et inanibus figuris; quo significat, utcunque impii ac hypocritae sua perversitate divinae gratiae in sacramentis effectum vel opprimant, vel obscurent^h, vel impediant, id tamen minime obstare quominus ubi et quoties Deoⁱ placet, et verum de Christi communicatione testimonium afferant, et hoc ipsum quoque exhibeat praestetque Spiritus ipsius^k Dei^l quod promittunt. || Constituimus ergo sacramenta vere nominari testimonia gratiae Dei, ac veluti quaedam benevolentiae, qua erga^m nos affectus est, sigilla: quae ipsam nobis obsignandoⁿ, fidem nostram hoc modo sustinent^o, alunt, confirmant, adaugent. || Quae vero contra hanc sententiam obiectari a nonnullis solent rationes, nimis frivolae enervesque sunt. Aiunt^p meliorem fidem nostram 265 fieri non posse, si bona est; non enim esse fidem nisi quae inconcusse, firmiter, indistracte Dei misericordiae innititur¹. Quibus satius fuerat cum Apostolis orare ut Dominus sibi augeret fidem [Luc. 17, a. 5], quam talem fidei perfectionem secure^a obtendere^b, quam nemo unquam ex filiis hominum assequutus est, nemo assequetur in hac vita. Respondeant qualem ei fuisse fidem existiment qui dicebat, Credo domine, adiuva incredulitatem meam [Marc. 9. d. 24]. Nam et illa, utcunque inchoata fides, bona erat, et melior sublata incredulitate fieri poterat, Sed nullo certiore argumento quam sua ipsorum conscientia refelluntur^c. Nam si peccatores se fatentur (quod velint nolint, inficiari nequeunt) id ipsum fidei suae imperfectioni imputent necesse est.

7. C’est aussi mal argué à ceux qui pretendent les Sacremens n’estre point tesmoignages de la grace de Dieu, pourtant que bien souvent ils sont receus des mauvais, qui toutestois pour cela n’en sentent de rien plus Dieu leur estre favorable, mais on acquierent tousjours plus grieve damnation. Car par mesme raison l’Evangile ne seroit point aussi tesmoignage de la grace de Dieu: car elle est ouye de plusieurs qui la mesprisent. Ne finalement Jesus Christ mesme, lequel a esté veu et cogneu de plusieurs, desquels bien peu l’ont receu. Le semblable se peut voir aux lettres patentes des Princes. Car une grande partie du peuple, combien qu’elle sache que le seau authentique qui est apposé, est venu du Prince, neantmoins ne laisse point de le contemner. Les uns le laissent là comme une chose n’appartenant de rien à soy, les autres mesmes l’ont en execration: tellement qu’en reputant une telle convenance, il ne se peut faire que nous n’approuvions la similitude cy dessus mise. Parquoy il est trescertain que nostre Seigneur, tant en sa saincte parolle qu’en ses Sacremens, nous presente à tous sa misericorde, et la grace de sa bonne volonté; mais elle n’est acceptée que de ceux qui reçoyvent et la Parolle et les Sacremens en certaine foy; comme nostre Seigneur Jesus Christ a esté du Pere offert et presenté à tous pour salut, mais il n’a pas esté recogneu et receu de tous. Sainct Augustin en quelque lieu voulant denoter cela, a dit que la vertu de la Parolle qui est au Sacrement, gist non pas en ce qu’elle est prononcée, mais en ce qu’elle est creue et receue¹⁵⁰. Pourtant sainct Paul parlant des Sacremens entre les fideles, en dispute tellement qu’il enclost en iceux la communion de Jesus Christ, comme quand il dit: Vous tous qui avez esté baptisez, avez vestu Christ (Gal. 3:27). Item, Nous sommes un corps et un esprit, d’autant que nous avons esté baptisez en Christ (1 Cor. 12:13). Aucontraire, quand il taxe l’usage mauvais et pervers des Sacremens, il ne leur attribue non plus qu’à des figures vaines et inutiles. Enquoy il signifie que combien que les meschans et les hypocrites aneantissent ou empeschent la vertu et l’effect de la grace de Dieu aux Sacremens, toutesfois que cela ne repugne point que les Sacremens, toutes fois et quantes qu’il plaist à Dieu, n’apportent vray tesmoignage de la communion de Jesus Christ, et que le sainct Esprit n’exhibe à la verité ce qu’ils promettent. Nous concluons donc que les Sacremens sont vrayement nommez Tesmoignages de la grace de Dieu, et comme seaux de la faveur qu’ils nous porte, lesquels la signans en nous, consolent par ce moyen nostre foy, la nourrissent, conferment et augmentent. Et les raisons qu’aucuns ont voulu alleguer aucontraire, sont trop frivoles et debiles. Les uns disent que si nostre foy est bonne, elle ne se pourroit faire meilleure: car ce n’est point foy, sinon qu’elle s’appuye et arreste sur la misericorde de Dieu si fermement, qu’elle n’en puisse estre desmeue ne distraite. Ausquels il estoit beaucoup meilleur de prier avec les Apostres, que le Seigneur leur augmentast la foy (Luc. 17:5), que nullement se vanter d’une telle perfection de foy, laquelle jamais nul des hommes n’a eue, n’y aura en ceste vie. Qu’ils respondent quelle foy ils pensent avoir esté en celuy qui disoit, Je croy, Seigneur, aide mon incredulité (Marc 9:24). Car ceste foy aucunement encommencée estoit bonne, et pouvoit encore estre faite meilleure par la diminution de l’incredulité. Mais ils ne peuvent estre refutez par nuls plus certains argumens, que par leur propre conscience: Car s’ils se confessent pecheurs (ce que veuillent ou non ils ne peuvent nier) necessairement il faut qu’ils en imputent la faute à l’imperfection de leur foy.

7. Nor is there any force in their reasoning, when they contend that the sacraments are not testimonies of the grace of God, because they are often administered to the wicked, who yet do not, in consequence of this, experience God to be more propitious to them, but rather procure to themselves more grievous condemnation. For, by the same argument, neither would the gospel be a testimony of the grace of God, because it is heard by many who despise it, nor even Christ himself, who was seen and known by multitudes, of whom very few received him. A similar observation may be applied to royal edicts; for great numbers of people despise and deride that seal of authentication, notwithstanding they know that it proceeded from the monarch to confirm his will; some utterly disregard it, as a thing not relating to them; others even hold it in execration; so that a survey of the correspondence of the two cases ought to produce greater approbation of the similitude which I have before used. Therefore it is certain that the Lord offers us his mercy, and a pledge of his grace, both in his holy word and in the sacraments; but it is not apprehended except by those who receive the word and sacraments with a certain faith; as the Father has offered and presented Christ to all for salvation, but he is not known and received by all. Augustine, intending to express this sentiment, somewhere says, that the efficacy of the word is displayed in the sacrament, “not because it is spoken, but because it is believed.” Therefore Paul, when he is addressing believers, speaks of the sacraments so as to include in them the communion of Christ; as when he says, “As many of you as have been baptized into Christ, have put on Christ.”¹¹⁰³ Again: “By one Spirit are we all baptized into one body.”¹¹⁰⁴ But when he speaks of the improper use of the sacraments, he attributes no more to them than to vain and useless figures; by which he signifies that, however impious persons and hypocrites, by their perversion of the sacraments, may destroy or obscure the effect of Divine grace in them, yet that, notwithstanding this, whenever and wherever God pleases, they afford a true testimony of the communion of Christ, and the Spirit of God himself exhibits and performs the very thing which they promise. We conclude, therefore, that sacraments are truly called testimonies of the grace of God, and are, as it were, seals of the benevolence he bears to us, which, by confirming it to our minds, sustain, cherish, strengthen, and increase our faith. The reasons which 459some are in the habit of objecting against this sentiment are exceedingly weak and frivolous. They allege, that if our faith be good, it cannot be made better; for that there is no real faith except that which rests on the mercy of God, without any wavering, instability, or distraction. It would have been better for such persons to pray, with the apostles, that the Lord would increase their faith,¹¹⁰⁵ than confidently to boast of such a perfection of faith, as no one of the sons of men ever yet attained, or ever will attain, in this life. Let them answer what kind of faith they suppose him to have possessed, who said, “Lord, I believe; help thou mine unbelief.”¹¹⁰⁶ For even that, though yet only in its commencement, was a good faith, and capable of being improved by the removal of unbelief. But there is no argument which more fully refutes them than their own conscience; for if they confess themselves sinners, which, whatever they may wish, they cannot deny, they must be obliged to impute it to the imperfection of their faith.

7. They are such signs, though the wicked should receive them, but are signs of grace only to believers.

It is irrational to contend that sacraments are not manifestations of divine grace toward us, because they are held forth to the ungodly also, who, however, so far from experiencing God to be more propitious to them, only incur greater condemnation. By the same reasoning, the gospel will be no manifestation of the grace of God, because it is spurned by many who hear it; nor will Christ himself be a manifestation of grace, because of the many by whom he was seen and known, very few received him. Something similar may be seen in public enactments. A great part of the body of the people deride and evade the authenticating seal, though they know it was employed by their sovereign to confirm his will; others trample it under foot, as a matter by no means appertaining to them; while others even execrate it: so that, seeing the condition of the two things to be alike, the appropriateness of the comparison which I made above ought to be more readily allowed. It is certain, therefore, that the Lord offers us his mercy, and a pledge of his grace, both in his sacred word and in the sacraments; but it is not apprehended save by those who receive the word and sacraments with firm faith: in like manner as Christ, though offered and held forth for salvation to all, is not, however, acknowledged and received by all. Augustine, when intending to intimate this, said that the efficacy of the word is produced in the sacrament, not because it is spoken, but because it is believed. Hence Paul, addressing believers, includes communion with Christ, in the sacraments, as when he says, “As many of you as have been baptized into Christ have put on Christ” (Gal. 3:27). Again, “For by one Spirit we are all baptized into one body” (1 Cor. 12:13). But when he speaks of a preposterous use of the sacraments, he attributes nothing more to them than to frigid, empty figures; thereby intimating, that however the ungodly and hypocrites may, by their perverseness, either suppress, or obscure, or impede496the effect of divine grace in the sacraments, that does not prevent them, where and whenever God is so pleased, from giving a true evidence of communion with Christ, or prevent them from exhibiting, and the Spirit of God from performing, the very thing which they promise. We conclude, therefore, that the sacraments are truly termed evidences of divine grace, and, as it were, seals of the good-will which he entertains toward us. They, by sealing it to us, sustain, nourish, confirm, and increase our faith. The objections usually urged against this view are frivolous and weak. They say that our faith, if it is good, cannot be made better; for there is no faith save that which leans unshakingly, firmly, and undividedly, on the mercy of God. It had been better for the objectors to pray, with the apostles, “Lord, increase our faith” (Luke 17:5), than confidently to maintain a perfection of faith which none of the sons of men ever attained, none ever shall attain, in this life. Let them explain what kind of faith his was who said, “Lord, I believe; help thou mine unbelief” (Mark 9:24). That faith, though only commenced, was good, and might, by the removal of the unbelief, be made better. But there is no better argument to refute them than their own consciousness. For if they confess themselves sinners (this, whether they will or not, they cannot deny), then they must of necessity impute this very quality to the imperfection of their faith.

7. En zij redeneren ook niet passend genoeg, wanneer ze beweren, dat de sacramenten geen getuigenissen zijn van Gods genade, omdat ze ook aan de goddelozen toegediend worden,die echter niet gevoelen, dat God hun daardoor genadiger is, maar zich veeleer een zwaardere verdoemenis op de hals halen. Want volgens eenzelfde bewijs zou ook het evangelie geen getuigenis zijn van Gods genade, omdat het door velen gehoord en veracht wordt; en eindelijk ook Christus zelf niet, die door verscheidene gezien en gekend is, van wie slechts zeer weinigen Hem hebben aangenomen. Hetzelfde kan men ook zien bij de oorkonden. Want een groot deel der menigte lacht en spot met dat authentieke zegel, hoewel ze weten, dat het afkomstig is van de vorst om zijn wil te verzegelen, anderen geven er niet om, als een zaak die hun niet aangaat; anderen verwensen het zelfs, zodat, wanneer men let op deze zo gelijke toestand van beiden,die boven door mij gebruikte gelijkenis ons hoe langer hoe meer moet aanstaan. Het is dus zeker, dat ons door de Here zijn barmhartigheid en het pand zijner genade aangeboden wordt zowel door zijn heilig Woord als door de sacramenten. Maar zij worden niet aangegrepen dan door hen, die het Woord en de sacramenten met vast geloof aannemen. Gelijk Christus, hoewel Hij door de Vader allen tot zaligheid wordt aangeboden en voorgesteld, toch niet door allen erkend en aangenomen wordt. Wanneer Augustinus dit ergens te kennen geven wil, zegt hij, dat de krachtdadigheid des Woords in het sacrament betoond wordt, niet omdat het gesproken, maar omdat het geloofd wordt. Daarom handelt Paulus, wanneer hij tot de gelovigen spreekt, zo over de sacramenten, dat hij de gemeenschap met Christus in de sacramenten insluit. Zo wanneer hij zegt:"Zo velen als gij in Christus gedoopt zijt, hebt gij Christus aan gedaan" (Gal. 3:27) Evenzo:"Wij allen, die in Christus gedoopt zijn, zij een lichaam en een geest" (1 Cor. 12:13) En wanneer hij over het verkeerde gebruik der sacramenten spreekt, kent hij aan de sacramenten niets meer toe dan aan de ijdele en zinledige figuren, waarmee hij te kennen geeft, dat, hoezeer ook de goddelozen en huichelaars door hun verkeerdheid de uitwerking van Gods genade in de sacramenten onderdrukken of verduisteren of verhinderen, dit toch niet belet, dat zij, wanneer en zo dikwijls als het Gode behaagd, een waar getuigenis aanbrengen aangaande de gemeenschap met Christus, en dat de geest van God zelf ook ditzelfde schenkt en volbrengt, wat de sacramenten beloven. Wij stellen dus vast, dat de sacramenten terecht genoemd worden getuigenissen van de genade Gods en als het ware zegelen van zijn goedertierenheid jegens ons, die, doordat ze ons die goedgunstigheid verzegelen, ons geloof op die manier ondersteunen, voeden,versterken en vermeerderen. De redeneringen, die door sommigen tegen deze mening ingebracht plegen te worden, zijn al te onbeduidend en krachteloos. Zij zeggen, dat ons geloof, indien het goed is, niet beter kan worden,want dat het geen geloof is, indien het niet ongeschokt, krachtig en onafscheidelijk steunt op Gods barmhartigheid. het was beter voor het geweest, dat ze met de apostelen baden, dat Here hun geloof vermeerderde (Luc. 17:5) dan dat ze zulk een volmaaktheid des geloofs onbekommerd voorwenden, welke nooit iemand in dit leven bereiken zal. Laat hen antwoorden, wat voor geloof ze menen, dat hij gehad heeft die zeide: Ik geloof, Here, kom mijn ongelovigheid te hulp" (Marc. 9:24) Want ook dat geloof, al was het ook eerst aangevangen, was goed, en kon toch door wegneming van de ongelovigheid nog beter worden. Maar door geen enkel zekerder bewijs worden zij weerlegd, dan door hun eigen consciëntie. Want indien zij bekennen, dat ze zondaars zijn, wat ze, of ze willen of niet, niet kunnen loochenen, moeten ze dat wel aan de onvolmaaktheid van hun eigen geloof toeschrijven.

7. Der Empfang der Sakramente durch Gottlose ist kein Beweis gegen ihre Bedeutung

Es ist auch keine hinreichend angemessene Beweisführung, wenn die obengenannten Theologen behaupten, die Sakramente seien keine Zeugnisse der Gnade Gottes, und zwar darum nicht, weil sie ja auch Gottlosen dargereicht würden. Tatsächlich ist es doch so, daß die Gottlosen auf Grund der Sakramente keineswegs zu dem Empfinden kommen, Gott sei ihnen in höherem Maße gnädig, sondern sich vielmehr eine um so ernstere Verdammnis zuziehen. Denn nach dem gleichen Beweis wäre ja auch das Evangelium kein Zeugnis der Gnade Gottes, weil es von vielen gehört und verachtet wird. Ja, auch Christus 881 selber wäre dann kein Zeugnis der Gnade Gottes; denn er ist doch von sehr vielen Leuten gesehen und gekannt worden, unter denen nur sehr wenige waren, die ihn annahmen.

Ähnliches läßt sich auch an den Urkunden beobachten. Denn jenes Siegel, das den Urheber beglaubigen soll, wird von sehr vielen Leuten aus der großen Menge verlacht und verspottet, obwohl sie wissen, daß es von dem Fürsten zur Versiegelung seines Willens ausgegangen ist; andere messen ihm keinerlei Bedeutung bei, als ob es eine Sache wäre, die sie nichts anginge, andere gibt es, die es verfluchen! Sakramente und Siegel unterliegen also völlig gleichen Bedingungen, und wenn wir das sehen, so muß uns das weiter oben von uns angewandte Gleichnis mehr und mehr einleuchten.

Es ist also gewiß, daß uns der Herr seine Barmherzigkeit und ein Unterpfand seiner Gnade sowohl durch sein Wort darbietet als auch durch die Sakramente. Beides wird aber nur von solchen ergriffen, die das Wort und die Sakramente mit gewissem Glauben annehmen, wie ja auch Christus vom Vater allen zum Heil dargeboten und vor Augen gestellt, aber doch nicht von allen erkannt und angenommen worden ist. In der Absicht, dies darzulegen, hat Augustin an einer Stelle den Satz ausgesprochen: „Die Wirkkraft des Wortes wird im Sakrament zum Vorschein gebracht, und zwar nicht, weil das Wort geredet, sondern weil es geglaubt wird“ (Predigten zum Johannesevangelium 80,3).

Daher kommt es, daß Paulus, wenn er zu Gläubigen spricht, in der Weise von den Sakramenten redet, daß er die Gemeinschaft mit Christus in sie einschließt. So tut er es zum Beispiel, wenn er sagt: „Denn wieviel euer ... getauft sind, die haben Christum angezogen“ (Gal. 3,27). Oder ebenso, indem er schreibt: „Ein Leib und ein Geist sind wir alle, die wir in Christus getauft sind“ (1. Kor. 12,12f.; nicht Luthertext). Redet er dagegen von dem verkehrten Gebrauch der Sakramente, so gibt er ihnen keinen anderen Wert als bedeutungslosen und inhaltsleeren Abbildern. Damit gibt er zu verstehen: so sehr auch die Gottlosen und Heuchler in ihrer Verkehrtheit die Wirkung der Sakramente unterdrücken, verdunkeln oder behindern mögen, so steht doch nichts dawider, daß diese Sakramente, wo und sooft es Gott gefällt, ein wahrhaftes Zeugnis von der Gemeinschaft mit Christus liefern und der Geist Gottes auch eben das darreicht, was die Sakramente verheißen. Wir stellen also fest, daß es der Wahrheit entspricht, wenn die Sakramente als Zeugnisse der Gnade Gottes und gleichsam als Siegel der Freundlichkeit bezeichnet werden, die Gott gegen uns im Herzen trägt, als Siegel, die uns solche Freundlichkeit Gottes versiegeln und dadurch unseren Glauben stützen, erhalten, festigen und mehren.

Die Gründe aber, die manche Leute gegen diesen Satz beibringen, sind völlig unbedeutend und kraftlos. Sie sagen, wenn unser Glaube gut sei, so könne er eben nicht besser werden; denn er sei doch nur dann Glaube, wenn er sich unerschüttert, fest und unabbringbar auf Gottes Barmherzigkeit stütze. Wer so redet, der hätte besser daran getan, mit den Aposteln darum zu beten, der Herr möge ihm den Glauben mehren (Luk. 17,5), als unbekümmert eine solche Vollkommenheit des Glaubens zu behaupten, wie sie nie einer von den Menschenkindern erreicht hat und auch niemand in diesem Leben erreichen wird. Sie sollen mir doch sagen, was für einen Glauben denn nach ihrer Meinung jener Mann gehabt hat, der da sprach: „Ich glaube, lieber Herr, hilf meinem Unglauben“ (Mark. 9,24). Denn obwohl der Glaube dieses Mannes noch gar in den Anfängen steckte, so war er doch gut und konnte durch Behebung des Unglaubens besser werden. Aber zur Widerlegung dieser Leute gibt es keinen kräftigeren Beweis als ihr eigenes Gewissen; denn wenn sie bekennen, daß sie Sünder sind – und das können sie doch nicht leugnen, ob sie nun wollen oder nicht –, so müssen sie eben diese Tatsache unumgänglich der Unvollkommenheit ihres Glaubens zuschreiben!

7. ’n Weerlegging van die bewering dat die sakramente nie getuies van die genade van God kan wees nie omdat goddelose mense ook daaraan deelneem

Hulle redeneer ook nie paslik genoeg wanneer hulle na aanleiding hiervan volhou dat die sakramente nie getuienisse van die genade van God is nie omdat dit ook aan goddelose mense uitgedeel word en hulle gevoel God nogtans daarom niks genadiger teenoor hulle nie maar haal hulle eerder ’n swaarder verdoemenis op die hals.²⁸ Volgens hierdie redenasie sou nog die evangelie getuienis van die genade van God bied omdat dit deur baie mense gehoor en (nogtans) verag word, nog Christus self uiteindelik wat deur baie mense gesien en erken is maar ’n uiters klein getal van hulle het Hom aangeneem. Ons kan ook iets soortgelyk in die geval van staatsdokumente sien. Hoewel ’n groot deel van ’n volk weet dat ’n outentieke²⁹ seël van ’n vors af kom om sy wil te beseël, dryf hulle nogtans die spot daarmee en maak dit belaglik. Sommiges staan onverskillig daarteenoor asof dit ’n saak is wat hulle nie aangaan nie, en ander vervloek dit selfs. Die gevolg is dat, aangesien die toedrag van sake in beide gevalle (sakramente en seëls) so opsigtelik is, die vergelyking wat ek tevore gebruik het, ons al hoe meer en meer behoort aan te staan.

Dit is derhalwe seker dat die Here sy barmhartigheid en die pand van sy genade sowel in sy Woord as in die sakramente vir ons aanbied. Dit word egter slegs aangegryp deur diegene wat sy Woord en die sakramente met ’n vaste geloof aanneem, net soos Christus deur die Vader vir alle mense tot hulle saligheid aangebied en voorgehou word, maar Hy nogtans nie deur almal erken en aanvaar is nie.

Toe Augustinus dit elders wou aantoon, het hy gesê dat die krag van die Woord in die sakrament aan die lig gebring word - nie omdat dit uitgespreek word nie, maar omdat dit geglo word.³⁰ Wanneer Paulus die gelowiges toespreek, bespreek hy die sakramente daarom so dat hy die gemeenskap met Christus daarby insluit. Hy sê byvoorbeeld: “Julle 1584 almal wat gedoop is, het julle met Christus beklee”.³¹ Net so: “Ons wat gedoop is, is almal een liggaam en een gees”.³² Wanneer hy trouens van die verkeerde gebruik van die sakramente praat, ken hy daaraan niks meer toe as aan koue sinlose gestaltes nie. Daarmee dui hy aan dat, al sou goddelose mense en veinsers deur hulle verwrongenheid die werking van God se genade in die sakramente òf onderdruk, òf verduister òf belemmer, dit nogtans nie verhinder dat, wanneer en so dikwels dit God behaag, hulle ook ware getuienis van die gemeenskap met Christus lewer nie, en dat die Gees van God self ook getuig en lewer wat die sakramente beloof.

Ons stel dus vas dat die sakramente tereg getuienisse van die genade van God genoem word en soos sekere seëls van sy goedgunstigheid is wat Hy jeens ons bewys het. Juis deur ons geloof te beseël, ondersteun die sakramente ons geloof, voed dit, versterk dit en laat dit toeneem.

Die redenasies wat gewoonlik deur sommiges teen hierdie opvatting geopper word, is alte ligsinnig en kragteloos. Hulle sê dat ons geloof nie beter kan word as dit reeds goed is nie. Hulle beweer dat daar trouens geen geloof is tensy dit onbeweeglik, standvastig en onafskeidelik op God se barmhartigheid berus nie.³³ Dit sou vir hulle beter gewees het om saam met die apostels te bid dat die Here hulle geloof meer moet laat word³⁴ eerder as om onbekommerd so ’n geloofsvolmaaktheid voor te hou as wat geen mensekind nog ooit bereik het of ooit in hierdie lewe sal bereik nie. Laat hulle antwoord watter soort geloof die een gehad het wat uitgeroep het: “Ek glo Here, kom my ongeloof te hulp”.³⁵ Want hoewel sy geloof maar net begin het, was dit ook goeie geloof, en dit kon nogtans beter word deur die ongelowigheid uit die weg te ruim. Maar hulle word deur geen beslister bewys as hulle eie gewetens weerlê nie. Want as hulle erken dat hulle sondaars is - en dit moet hulle teen wil en dank -, moet hulle noodwendig die skuld daarvoor aan die onvolmaaktheid van hulle geloof gee.

7. Несостоятелен и другой довод, на основании которого некие люди пытаются опровергнуть утверждение, что таинства суть свидетельства благодати Божьей. А именно: очень часто к ним допускаются нечестивцы, которые, однако, в результате не ощущают большей благосклонности Бога - напротив, стяжают ещё более суровое осуждение. Но ведь на том же основании можно было бы сказать, что и Евангелие не является свидетельством благодати Божьей, так как презираемо многими из тех, кто его слышал; не является и сам Иисус Христос, которого видели и знали очень многие люди, однако приняли весьма немногие. То же самое верно в отношении указов властителей. Значительная часть народа знает о том, что они скреплены подлинной печатью государя, и тем не менее не перестает их хулить. Одни считают, что они к ним не относятся, другие вообще их отвергают. Так что приходится признать приведённое выше сравнение уместным.

Итак, несомненно, что Господь как в своём священном Слове, так и в таинствах являет всем нам благоволение своего милосердия и благодати. Однако воспринимает их лишь тот, кто непоколебимо верует Слову и таинствам. Несомненно также и то, что Господь наш Иисус Христос был явлен Отцом для спасения всех людей, но не всеми был узнан и признан. Именно это имеет в виду св. Августин, когда говорит, что сила Слова, пребывающая в таинстве, заключается не в его произнесении, а в той вере, с какой оно принимается (Августин. Трактат о Евангелии от Иоанна, LXXX, 3 (MPL, XXXV, 1840)).

Соответственно и св. Павел, говоря верующим о таинствах, трактует их таким образом, что усматривает в этих таинствах причастность к Иисусу Христу. Например, он говорит: «Все вы, во Христа крестившиеся, во Христа облеклись» (Гал 3:27). И ещё: «Все мы составляем одно тело и один дух, ибо крестились во Христа» (1 Кор 12:12-13). И наоборот: когда св. Павел осуждает нечестивое и извращенное употребление таинств, он отказывается видеть в них что-либо, кроме пустых и бесполезных образов. Тем самым он хочет сказать, что лицемеры и нечестивцы уничтожают или умаляют в таинствах силу и действенность благодати Божьей. Однако это не мешает таинствам служить истинным свидетельством причастности к Иисусу Христу всякий раз, когда это угодно Богу, как не мешает Св. Духу являть обетованную в них истину.

Итак, мы заключаем, что таинства по праву зовутся свидетельствами благодати Божьей и печатями его благоволения к нам. Запечатлевая в нас эту благодать и благоволение, они тем самым утешают, питают, укрепляют и умножают нашу веру. А доводы, которыми кое-кто хочет это опровергнуть, слабы и тщетны. Так, некоторые утверждают, что коль скоро наша вера хороша, она не может сделаться лучше. Ибо лишь та вера может называться верой, которая столь твёрдо опирается на Божье милосердие, что неспособна уклониться в сторону или поколебаться (Zwingli U. De vera et falsa religione (1525) (CR, Zwingli III, p. 761)). Этим людям было бы гораздо полезнее вместе с апостолами помолиться Господу об умножении своей веры (Лк 17:5), чем хвалиться таким совершенством веры, какого в земной жизни никогда не было и не будет ни у одного человека. Пусть ответят: каковой полагают они веру у того, кто воскликнул: «Верую, Господи! Помоги моему неверию!» (Мк 9:24)? Ибо эта зародившаяся вера была хороша, но могла стать лучше через уменьшение неверия. Но ничто не опровергает их убедительнее, чем их собственная совесть. Ведь если они признают себя грешниками (а они не могут этого отрицать, хотят они того или нет), то обязательно должны приписать свою греховность несовершенству собственной веры.

8. At respondit, inquiunt, Philippus Eunucho, Baptizari eum^d licere si ex toto corde crederet [Act. 8. g. 37]. Quem hic locum habet baptismi confirmatio, ubi fides totum cor implet?² Rursum ipsos interrogo, annon bonam cordis sui partem fide vacuam sentiunt, annon nova quotidie incrementa agnoscunt? Gloriabatur ille^e, se discendo fieri senem³. Nos igitur ter miseri Christiani, si nihil proficiendo senes fimus, quorum fides per omnes aetatum gradus progredi debet, donec adolescat in virum perfectum [Eph. 4. d. 13]. Itaque in hoc loco ex toto corde credere, non est perfecte Christo credere^f: sed ex animo duntaxat et syncera mente illum amplecti: non eo saturum esse, sed ardenti affectu esurire, sitire, et ad^g eum suspirare. Hic mos est Scripturae, ut toto corde fieri dicat, quod syncere et ex animo fieri significat. Cuius rationis sunt ista, In toto corde meo exquisivi te.^h Confitebor tibi in toto corde meo, et similia [Psal. 119. 10; et 111. a. 1, et 138. a. 1]. || Quemadmodum contra, ubi fraudulentos ac fallaces obiurgat, illis cor et cor exprobrare soletⁱ [Psal. 12. a. 3]. || Subiiciunt deinde^k, Si fides per sacramenta augeatur, frustra datum esse Spiritum sanctum, cuius virtus atque opus est inchoare, tueri, consummare fidem⁴. Quibus equidem fateor, proprium ac solidum Spiritus sancti 266 opus fidem esse, a quo illuminati Deum ac benignitatis eius thesauros agnoscimus, et sine cuius lumine mens nostra adeo caeca est ut nihil conspicere, adeo stupida ut nihil subodorari rerum spiritualium possit. Verum pro uno Dei beneficio quod ipsi praedicant, nos tria perpendimus. Nam primum verbo suo nos docet et instituit Dominus: deinde sacramentis confirmat: postremo sancti sui Spiritus lumine mentibus nostris illucet: et aditum in corda nostra verbo ac sacramentis aperit, quae alioqui aures duntaxat percellerent, et oculis obversarentur, interiora minime afficerent.

8. Mais ils disent, Philippe respondit à l’Eunuque, que s’il croyoit de tout son cœur, il luy estoit licite d’estre baptizé (Act. 8:37). Et quel lieu doit icy avoir la confirmation du Baptesme, où la foy occupe et emplit tout le cœur? Pour respondre, d’autre part je leur demande, Ne sentent-ils point une bonne partie de leur cœur estre desnuée et vuide de foy? Ne cognoissent-ils point en eux tous les jours quelque nouveau accroissement de foy? Un Payen se glorifioit qu’il devenoit vieil en apprenant. Nous Chrestiens donc sommes plus que miserables, si nous vieillissons sans rien profiter, desquels la foy doit avoir ses aages, par lesquels elle aille tousjours en avant, jusques à ce qu’elle grandisse en homme parfait (Ephes. 4:13). Pourtant en ce lieu, Croire de tout son cœur, n’est pas estre parfaitement fiché à Jesus Christ: mais est seulement l’embrasser de bon courage, et de zele non feinct: n’estre point comme soulé de luy, mais d’ardente affection en avoir comme faim et soif, et souspirer apres luy. C’est une maniere tant et plus commune de parler de l’Escriture, qu’elle dit estre fait de tout le cœur, ce qu’elle veut signifier estre fait de bon courage et sans feintise. Tels sont ces passages: En tout mon cœur, je t’ay cherché. Item, je te loueray en tout mon cœur: et autres semblables (Ps. 119:10; 111:1; 138:1). Comme au contraire, reprenant les hypocrites et trompeurs, elle a coustume de leur reprocher qu’ils ont cœur et cœur, c’est à dire le cœur double (Ps. 12:3). Ils adjoustent en apres, que si la foy estoit augmentée par les Sacremens, le sainct Esprit auroit esté donné en vain, duquel l’œuvre et la vertu est de commencer, confermer et parfaire la foy. Je leur confesse que la foy est propre et entiere œuvre du sainct Esprit, par lequel estans illuminez, nous recognoissons Dieu et les grans thresors de sa benignité et sans la lumiere duquel nostre esprit est tellement aveuglé, qu’il ne peut rien voir: tellement desprouveu de tout sentiment, qu’il ne peut rien flairer des choses spirituelles. Mais pour une grace de Dieu qu’ils considerent, nous en recognoissons trois. Car premierement, nostre Seigneur nous enseigne et instruit par sa parolle. Secondement, il nous confirme par ses Sacremens. Tiercement, par la lumiere de son sainct Esprit il esclaire nostre entendement, et donne entrée en nos cœurs et à la Parolle et aux Sacremens, lesquels autrement battroyent seulement aux oreilles, et se presenteroyent aux yeux, mais ils ne penetreroyent et n’esmouve-royent point le dedans.

8. But they say, Philip answered the eunuch, that he might be baptized “if” he “believed with all” his “heart.”¹¹⁰⁷ And what room, they ask, is there here for the confirmation of baptism, where faith fills the whole heart? On the other hand, I ask them, whether they do not feel a large part of their heart destitute of faith, and whether they do not daily know some fresh increase of it. A heathen gloried that he grew old in learning. We Christians are miserable indeed if we grow old in making no improvement, whose faith ought to be advancing from one stage to another till its attainment of perfect manhood. “To believe with all the heart,” therefore, in this passage, is not to believe Christ in a perfect manner, but only signifies embracing him with sincerity of soul and firmness of mind; not to be filled with him, but to hunger, thirst, and sigh after him with ardent affection. It is the custom of the Scriptures to say that any thing is done with the whole heart which is done with sincerity of mind, as in these and other passages: “With my whole heart have I sought thee;” “I will praise the Lord with my whole heart.”¹¹⁰⁸ On the contrary, when it rebukes the fraudulent and deceitful, it reproaches them with “a double heart.”¹¹⁰⁹ Our adversaries further allege, that if faith be increased by the sacraments, the Holy Spirit must have been given in vain, whose work and influence it is to commence, to confirm, and to consummate faith. I confess that faith is the peculiar and entire work of the Holy Spirit, by whose illumination we know God and the treasures of his goodness, and without whose light our mind is too blind 460to be capable of any sight, and too stupid to be capable of the least relish of spiritual things. But instead of one favour of God, which they mention, we acknowledge three. For, first, the Lord teaches and instructs us by his word; secondly, he confirms us by his sacraments; lastly, he illuminates our minds by the light of his Holy Spirit, and opens an entrance into our hearts for the word and sacraments; which otherwise would only strike the ears and present themselves to the eyes, without producing the least effect upon the mind.

8. Objections to this view answered.

But Philip, they say, replied to the eunuch who asked to be baptized, “If thou believest with all thine heart thou mayest” (Acts 8:37). What room is there for a confirmation of baptism when faith fills the whole heart? I, in my turn, ask them, Do they not feel that a good part of their heart is void of faith—do they not perceive new additions to it every day? There was one who boasted that he grew old while learning. Thrice miserable, then, are we Christians if we grow old without making progress, we whose faith ought to advance through every period of life until it grow up into a perfect man (Eph. 4:13). In this passage, therefore, to believe with the whole heart, is not to believe Christ perfectly, but only to embrace him sincerely with heart and soul; not to be filled with him, but with ardent affection to hunger and thirst, and sigh after him. It is usual in Scripture to say that a thing is done with the whole heart, when it is done sincerely and cordially. Of this description are the following passages:—“With my whole heart have I sought thee” (Ps. 119:10); “I will confess unto thee with my whole heart,” &c. In like manner, when the fraudulent and deceitful are rebuked, it is said “with flattering lips, and with a double heart, do they speak” (Ps. 12:2). The objectors next add—“If faith is increased by means of the sacraments, the Holy Spirit is given in vain, seeing it is his office to begin, sustain, and consummate our faith.” I admit, indeed, that faith is the proper and entire work of the Holy Spirit, enlightened by whom we recognise God and the treasures of his grace, and without whose illumination our mind is so blind that it can see nothing, so stupid that it has no relish for spiritual things. But497for the one Divine blessing which they proclaim we count three. For, first, the Lord teaches and trains us by his word; next, he confirms us by his sacraments; lastly, he illumines our mind by the light of his Holy Spirit, and opens up an entrance into our hearts for his word and sacraments, which would otherwise only strike our ears, and fall upon our sight, but by no means affect us inwardly.

8. Maar, zeggen ze, Philippus heeft aan de kamerling geantwoord, dat hij gedoopt mocht worden, indien hij van ganser harte geloofde (Hand. 8:37) Welke plaats heeft hier de bevestiging door de Doop, wanneer het ganse hart vervult? Van mijn kant vraag ik hun, of ze niet beseffen, dan een groot deel van hun hart zonder geloof is, of ze niet erkennen, dat het geloof dagelijks toeneemt? Een bekende man¹ roemde, dat hij oud werd al lerend. Dan zijn wij Christenen wel driewerf ongelukkig, indien wij oud worden zonder vordering te maken, terwijl ons geloof door alle trappen des levens moet voortgaan, totdat het opwast tot een volkomen man (Ef. 4:13) Dus betekent op deze plaats "volmaakt in Christus geloven", maar alleen Hem van harte en met een oprecht gemoed omhelzen, niet van hem verzadigd zijn, maar met brandende genegenheid hongeren en dorsten en naar hem zuchten. Dit is de gewoonte van de Schrift, dat ze zegt, dat van ganser harte geschiedt hetgeen oprecht en met lust geschiedt. Van die aard zijn die woorden:"Ik heb U met gans mijn hart gezocht;ik zal U belijden van ganser harte" en dergelijke (Ps. 119:10; 111:1; 138:1.) Gelijk ze daartegen, wanneer ze bedriegers en leugenaars berispt, hun pleegt te verwijten, dat ze een dubbel hart hebben. Verder zeggen ze, dat, indien het geloof door de sacramenten vermeerderd wordt, de Heilige Geest tevergeefs gegeven is, wiens kracht en werk het is het geloof te beginnen, te beschermen en te voltooien. ik erken wel, dat het geloof het eigen en krachtig werk van de Heilige Geest is, door wie wij verlicht worden om God en de schatten zijner goedertierenheid te bekennen, en zonder wiens licht ons verstand zo blind is, dat het niets kan zien, en zo stomp, dat het geen reuk kan hebben van de geestelijke dingen. Maar in plaats van de ene weldaad Gods, die zij prediken, overwegen wij drie weldaden. Want in de eerste plaats leert en onderwijst God ons door zijn Woord; vervolgens versterkt Hij ons door de sacramenten, en eindelijk verlicht Hij onze harten door het licht van zijn Heilige Geest en opent ons hart voor het woord en de sacramenten, en eindelijk verlicht Hij onze harten door het licht van Zijn heilige Geest en opent ons voor het woord en de Sacramenten, die anders slechts de oren zouden treffen en niet de ogen vertonen, maar het binnenste niet zouden roeren.

8. 882Inwiefern kann von einer Kräftigung des Glaubens durch die Sakramente die Rede sein?

Ja, sagen sie, aber Philippus hat doch dem „Kämmerer“ die Antwort gegeben, er könne getauft werden, wenn er von ganzem Herzen glaube (Apg. 8,37)! Was soll nun die Bestärkung (des Glaubens) durch die Taufe hier noch für einen Platz finden, wo doch der Glaube das ganze Herz erfüllt? Ich möchte sie nun aber meinerseits fragen, ob sie es denn nicht merken, daß ein großer Teil ihres Herzens noch leer ist an Glauben, und ob sie denn nicht erkennen, daß der Glaube tagtäglich aufs neue wächst. Es war doch einst einer, der sich rühmte, er würde über seinem Lernen zum alten Manne. Wenn wir Christen also alte Leute würden, ohne unterdessen vorwärtszukommen, so wären wir dreifach elendige Menschen, wo doch unser Glaube durch alle Altersstufen hindurch fortschreiten muß, bis er zu einem Dasein als „vollkommener Mann“ erwächst (Eph. 4,13). Wenn es also an jener Stelle heißt (Apg. 8,37): „von ganzem Herzen glauben“ so bedeutet das nicht: vollkommen an Christus glauben, sondern nur: ihn von Herzen und mit aufrichtigem Gemüte annehmen; es bedeutet nicht, daß man von ihm gesättigt ist, sondern daß man in glühendem Eifer hungert, dürstet und sich nach ihm sehnt. Die Schrift hat ja die Gepflogenheit, daß sie davon spricht, es geschehe etwas „von ganzem Herzen“, wenn sie zu verstehen geben will, daß es aufrichtig und mit rechtem Willen geschieht. In diesem Sinne heißt es: „Ich suche dich von ganzem Herzen“ (Ps. 119,10), oder: „Ich danke dem Herrn von ganzem Herzen“ (Ps. 111,1; 138,1), oder ähnlich. In der nämlichen Weise pflegt die Schrift, wo sie Betrüger oder Lügner tadelt, solchen Menschen den Vorwurf zu machen, sie hätten ein doppeltes (Luther: uneiniges) Herz (Ps. 12,3).

Die obengenannten Leute sagen nun aber weiter so: wenn der Glaube durch die Sakramente eine Mehrung erfährt, so ist der Heilige Geist umsonst gegeben; denn es ist doch seine Kraft und sein Werk, den Glauben anzufangen, zu erhalten und zu vollenden! Ich gebe ihnen nun allerdings zu, daß der Glaube das eigentliche und vollkömmliche Werk des Heiligen Geistes ist: sind wir von ihm erleuchtet, so erkennen wir Gott und die Schätze seiner Güte, ohne sein Licht aber ist unser Verstand derart blind, daß er von den geistlichen Dingen nichts erschauen, und derart stumpf, daß er von ihnen nicht einmal einen Geruch empfangen kann. Jedoch ziehen wir statt der einen Wohltat Gottes, die jene Theologen predigen, ihrer drei in Betracht. Denn erstens lehrt und unterweist uns der Herr durch sein Wort, zweitens stärkt er uns durch die Sakramente, und endlich erleuchtet er unseren Verstand durch das Licht seines Heiligen Geistes und eröffnet durch ihn dem Wort und den Sakramenten den Zugang zu unserem Herzen; andernfalls nämlich würden sie bloß an unser Ohr klingen oder uns vor die Augen gestellt werden, aber das Innere in keiner Weise berühren.

8. ’n Weerlegging van die besware wat teen hierdie leer ingebring word

“Maar”, sê hulle, “Filippus het dan die ontmande (Etiopiër) geantwoord dat hy gedoop mag word as hy van ganser harte geglo het.³⁶ Watter 1585 pîek is daar hier vir versterking deur die doop wanneer die geloof die hele hart vul?”³⁷

Aan die ander kant is my vraag aan hulle of hulle die gevoel het dat ’n groot deel van hulle harte sonder geloof is en of hulle erken dat daarin daagliks nuwe groei is? ’n Bekende heiden roem daarop dat hy al lerende oud word.³⁸ Ons Christene is derhalwe driekeer bejammerenswaardig as ons oud word sonder om enige vordering te maak terwyl ons geloof deur al die trappe van ons ouderdom behoort te vorder totdat dit in ’n volmaakte man gegroei het.³⁹ Die Van ganser harte glo’ in hierdie aanhaling beteken dus nie om volmaak in Christus te glo nie maar slegs om Hom van harte en met ’n opregte gemoed te omhels; om nie van Hom versadig te wees nie, maar met brandende begeerte na Hom te honger, na Hom te dors en na Hom te streef. Dit is ’n gebruik van die Skrif om te sê dat iets van ganser harte gebeur en dit dui aan dat iets opreg en van harte gedoen word. Die volgende dien as bewys hiervan: “Ek het U van ganser harte gesoek”; “Ek sal van ganser harte aan U bely”, en dergelike voorbeelde.⁴⁰ Net so verwyt die Skrif bedrieglike en geveinsdes aan die ander kant dat hulle twee harte het as dit hulle bestraf,⁴¹ Hulle voeg verder by dat, as geloof deur die sakramente vermeerder word, is die Heilige Gees verniet aan ons gegee aangesien dit die Heilige Gees se werk is om die geloof te begin, te beskerm en te volbring. Dit erken ek weliswaar, naamlik dat geloof die Heilige Gees se werk is. As ons deur Hom verlig is, herken ons God en die skatte van sy goedgunstigheid. Sonder sy verligting is ons verstand so blind dat dit niks kan raaksien nie, so onnosel dat dit geen reuk van die geestelike dinge kan kry nie, Maar in plaas van een gawe van God soos hulle verkondig, ag ons drie gawes ter oorweging. In die eerste plek leer en onderrig die Here ons immers deur sy Woord; ten tweede versterk Hy ons deur sy sakramente; en ten slotte verlig Hy ons verstand met die lig van sy Heilige Gees en Hy maak vir die Woord en die sakramente ’n toegang tot ons harte oop. Andersins sou dit slegs maar teen ons ore vasgeslaan het en voor ons oë rondgesweef het sonder om ons innerlike gemoed hoegenaamd te ontroer,⁴²

8. Наши противники возражают: мол, Филипп сказал евнуху, что если тот верует от всего сердца, то может креститься (Деян 8:37). И где же здесь подтверждение крещением, если вера уже наполняет всё сердце? В ответ и я со своей стороны задам им вопрос: разве не чувствуют они, что сердце их не целиком заполнено верой? Разве не ощущают, что с каждым днём в сердце совершается новое приращение веры? Один язычник хвалится тем, что состарился в познании (Катон Старший. См. Цицерон. О старости, 8, 26). Выходит, мы, христиане, более чем достойны сожалений, если старимся, не извлекая для себя никакой пользы. Между тем вера наша должна иметь свой возраст и непрерывно возрастать, доколе не возрастёт в мужа совершенного (Эф 4:17). Поэтому слова «веруешь от всего сердца» [Деян 8:37] означают не быть в совершенстве приверженным Иисусу Христу, а лишь стремиться к Нему искренне и непритворно. Другими словами, это значит не пресытиться Христом, но пламенно жаждать и алкать Его и стремиться к Нему. Таков обычный способ выражения в Писании: оно называет сделанным от всего сердца всё то, что совершается искренне и непритворно. Например: «Всем сердцем моим ищу Тебя» (Пс 118/119:10). Или: «Славлю Тебя, Господи всем сердцем моим» (Пс 110/111:1; 137/138:1) и другие подобные места. И наоборот: осуждая лицемеров и притворщиков, Писание обычно упрекает их в том, что у них «двойное сердце» (Пс 11/12:2/3).

Далее, наши противники заявляют, что если вера умножается таинствами, то нам напрасно был дан Святой Дух, действием и силой которого должна зарождаться, укрепляться и совершенствоваться вера. Я согласен с тем, что вера есть собственно и всецело деяние Св. Духа. Будучи просвешены от Него, мы познаём Бога и великие сокровища его благоволения, а без просвещения Духом Святым наш дух настолько слеп, что не может увидеть ничего; настолько бесчувствен, что совсем неспособен вдохнуть вещи духовные. Но вместо одного дара благодати Божьей, признаваемого нашими противниками, мы признаём три. Во-первых, Господь наставляет и научает нас своим Словом. Во-вторых, Он укрепляет нас таинствами. В-третьих, светом своего Святого Духа Он просвещает наш разум и открывает доступ в наши сердца Слову и таинствам, которые в противном случае только касались бы ушей и являлись глазам, но не затрагивали и не волновали бы глубин нашего существа.

9. Quamobrem de confirmatione augmentoque^a fidei monitum velim lectorem (quod iam minime dubiis verbis expressisse mihi videor¹) id ministerium sic me sacramentis assignare, non quasi arcanam vim nescio quam illis perpetuo insitam putem, qua fidem per se promovere aut confirmare valeant: sed quia sunt in hoc a Domino instituta, ut stabiliendae augendaeque fidei serviant. Caeterum munere suo tum rite demum perfunguntur, ubi interior ille magister Spiritus accesserit: cuius unius virtute et corda penetrantur, et affectus permoventur, et sacramentis in animas nostras aditus patet. Si desit ille, nihil sacramenta plus praestare mentibus nostris possunt quam si vel solis splendor caecis oculis affulgeat, vel surdis auribus vox insonet. Itaque sic inter Spiritum sacramentaque partior, ut penes illum agendi virtus resideat, his ministerium duntaxat relinquatur: idque sine Spiritus actione inane ac frivolum: illo vero intus agente vimque suam exerente^b, multae energiae refertum. Nunc clarum est, qualiter secundum hanc sententiam^c pia mens in fide^d per sacramenta confirmetur: nempe quo modo solis fulgore vident oculi, vocis sono aures audiunt: e quibus, neque illi quovis lumine quicquam afficerentur, nisi inditam haberent aciem quae suapte sponte illustraretur: et haec^e clamore quolibet nequicquam pulsarentur, nisi ad audiendum natae aptaeque forent. Atqui si verum est quod semel inter nos definitum esse convenit, quod in oculis nostris visus efficit ad lucem conspiciendam, quod in auribus auditus ad percipiendam vocem: id esse in cordibus nostris Spiritus sancti opus, ad fidem et concipiendam, et sustinendam, et fovendam, et stabiliendam: utrunque perinde consequitur, Neque sacramenta hilum proficere sine Spiritus sancti virtute, et nihil obstare quominus in 267 cordibus iam ante a praeceptore illo edoctis, fidem et robustiorem et auctiorem reddant. || Hoc tantum interest, quod audiendi videndique facultas naturaliter auribus et oculis indita est: Christus^a autem praeter naturae modum speciali gratia idem in animis nostris agit.

9. Pourtant je veux que les lecteurs soyent advertis que ce que j’attribue aux Sacremens l’office de confermer et augmenter la foy, n’est pas que j’estime qu’ils ayent une vertu perpetuelle de ce faire: mais pource qu’ils sont instituez de Dieu a ceste fin. Au reste, ils produisent lors leur efficace, quand le Maistre interieur des ames y adjouste sa vertu: par laquelle seule les cœurs sont percez, et les affections touchées pour y donner entrée aux Sacremens. Si cestuy-là defaut, ils ne peuvent non plus apporter aux esprits, que la lumiere du soleil aux aveugles, ou une voix sonante à sourdes oreilles. Pourtant je mets ceste difference entre l’Esprit et les Sacremens, que je recognoy la vertu resider en l’Esprit, ne laissant rien davantage aux Sacremens, sinon qu’ils soyent instrumens dont le Seigneur use envers nous: et tels instrumens, qui seroyent inutiles et vains sans l’operation de l’Esprit: neantmoins qu’ils sont pleins d’efficace quand l’Esprit besoigne par dedans. Maintenant il est evident comment, selon mon opinion, la foy est par les Sacremens confermée: assavoir comme les yeux voyent par la lueur du soleil, et les oreilles oyent par le son de la voix. Certes la lumiere ne feroit rien envers les yeux, sinon que la faculté de voir y fust pour la recevoir: ne la clameur aux oreilles, sinon que l’ouye leur fust donnée de nature. Or si c’est chose veritable (comme elle doit estre resolue entre nous) que l’operation du sainct Esprit pour engendrer, entretenir, conserver et establir la foy, est pareille à la veue de l’œil, et à l’ouye de l’oreille, l’un et l’autre s’ensuit tresbien, Que les Sacremens ne profitent de rien sans la vertu d’iceluy: et neantmoins que cela n’empesche rien, qu’aux cœurs ja par luy enseignez, la foy ne soit corroborée et augmentée par les Sacremens. Il y a seulement ceste difference, que nos yeux et oreilles ont naturellement la faculté de voir et ouyr: mais le sainct Esprit a ce mesme office en nos ames d’une grace speciale outre le cours de nature.

9. With respect to the confirmation and increase of faith, therefore, I wish the reader to be apprized, and I conceive I have already expressed, in language too plain to be misunderstood, that I assign this office to the sacraments; not from an opinion of their possessing a perpetual inherent virtue, efficacious of itself to the advancement or confirmation of faith; but because they have been instituted by the Lord for the express purpose of promoting its establishment and augmentation. But they only perform their office aright when they are accompanied by the Spirit, that internal Teacher, by whose energy alone our hearts are penetrated, our affections are moved, and an entrance is opened for the sacraments into our souls. If he be absent, the sacraments can produce no more effect upon our minds than the splendour of the sun on blind eyes, or the sound of a voice on deaf ears. I make such a distinction and distribution, therefore, between the Spirit and the sacraments, that I consider all the energy of operation as belonging to the Spirit, and the sacraments as mere instruments, which, without his agency, are vain and useless, but which, when he acts and exerts his power in the heart, are fraught with surprising efficacy. Now, it is evident how, according to this opinion, the faith of a pious mind is confirmed by the sacraments; namely, as the eyes see by the light of the sun, and the ears hear by the sound of a voice: the light would have no effect upon the eyes, unless they had a natural faculty capable of being enlightened; and it would be in vain for the ears to be struck with any sound, if they had not been naturally formed for hearing. But if it be true, as we ought at once to conclude, that what the visive faculty is in our eyes towards our beholding the light, and the faculty of hearing is in our ears towards our perception of sound, such is the work of the Holy Spirit in our hearts for the formation, support, preservation, and establishment of our faith; then these two consequences immediately follow—that the sacraments are attended with no benefit without the influence of the Holy Spirit; and that, in hearts already instructed by that Teacher, they still subserve the confirmation and increase of faith. There is only this difference, that our eyes and ears are 461naturally endued with the faculties of seeing and hearing, but Christ accomplishes this in our hearts by special and preternatural grace.

9. No secret virtue in the sacraments. Their whole efficacy depends on the inward operation of the Spirit.

Wherefore, with regard to the increase and confirmation of faith, I would remind the reader (though I think I have already expressed it in unambiguous terms), that in assigning this office to the sacraments, it is not as if I thought that there is a kind of secret efficacy perpetually inherent in them, by which they can of themselves promote or strengthen faith, but because our Lord has instituted them for the express purpose of helping to establish and increase our faith. The sacraments duly perform their office only when accompanied by the Spirit, the internal Master, whose energy alone penetrates the heart, stirs up the affections, and procures access for the sacraments into our souls. If he is wanting, the sacraments can avail us no more than the sun shining on the eyeballs of the blind, or sounds uttered in the ears of the deaf. Wherefore, in distributing between the Spirit and the sacraments, I ascribe the whole energy to him, and leave only a ministry to them; this ministry, without the agency of the Spirit, is empty and frivolous, but when he acts within, and exerts his power, it is replete with energy. It is now clear in what way, according to this view, a pious mind is confirmed in faith by means of the sacraments—viz. in the same way in which the light of the sun is seen by the eye, and the sound of the voice heard by the ear; the former of which would not be at all affected by the light unless it had a pupil on which the light might fall; nor the latter reached by any sound, however loud, were it not naturally adapted for hearing. But if it is true, as has been explained, that in the eye it is the power of vision which enables it to see the light, and in the ear the power of hearing which enables it to perceive the voice, and that in our hearts it is the work of the Holy Spirit to commence, maintain, cherish, and establish faith, then it follows, both that the sacraments do not avail one iota without the energy of the Holy Spirit; and that yet in hearts previously taught by that preceptor, there is nothing to prevent the sacraments from strengthening and increasing faith. There is only this difference, that the faculty of seeing and hearing is naturally implanted in the eye and ear; whereas, Christ acts in our minds above the measure of nature by special grace.

9. Daarom zou ik willen, dat de lezer zich herinnerde, wat ik reeds met geenszins twijfelachtige woorden, naar ik meen, heb uitgedrukt aangaande de versterking en vermeerdering des geloofs, namelijk dat ik deze dienst aan de sacramenten niet zo toeschrijf, alsof ik meende, dat in de sacramenten voortdurend de een of andere verborgen kracht gelegen is, waardoor ze op zichzelf de kracht zouden hebben om het geloof te bevorderen of te versterken; maar dat ik hun die dienst toeschrijf, omdat ze door de Here zijn ingesteld om te dienen tot bevestiging en vermeerdering van het geloof. Verder volbrengen ze eerst dan hun ambt naar behoren, wanneer die inwendige leermeester, de geest, er bij komt, door wiens kracht alleen de harten doordrongen en de genegenheden bewogen worden en voor de sacramenten de toegang tot onze zielen openstaat. Indien Hij ontbreekt, kunnen de sacramenten aan onze harten niets méér leveren, dan wanneer de glans der zon schittert voor blinde ogen, of de stem klinkt voor doven oren. Dus maak ik tussen de Geest en de sacramenten deze verdeling, dat bij de Geest de kracht om te werken berust, maar aan de sacramenten slechts de dienst wordt gelaten, en dat wel een dienst, die zonder de werking van de Geest ijdel en van geen betekenis is,maar vervult van kracht, wanneer de geest inwendig werkt en zijn macht betoont. Nu is duidelijk, hoe volgens deze opvatting een vroom hart door de sacramenten in het geloof versterkt wordt, namelijk zoals de ogen zien door de glans der zon en de oren horen door het geluid van de stem; van welke de eerste niet door enig licht ook maar enigszins zouden worden getroffen, indien ze niet een ingeschapen gezichtsvermogen hadden, dat uit eigen beweging het licht opvangt en de laatste door geluid tevergeefs zouden worden getroffen, indien ze niet geschikt gemaakt waren om te horen. Indien het dus waar is (wat eenmaal onder ons vast moet staa) dat, hetgeen in onze ogen het gezicht bewerkt, zodat ze het licht kunnen zien, en in onze oren het gehoor, zodat ze de stem kunnen vernemen, datzelfde in onze harten het werk van de Heilige Geest is tot het aanvangen, steunen, voeden en bestendigen van het geloof, dan volgen daaruit evenzeer deze beide dingen, ten eerste, dat de sacramenten geen gezweem van vordering, aanbrengen zonder de kracht des Heiligen Geestes en ten tweede, dat niets verhindert,dat ze in harten,die reeds tevoren door die leermeester onderricht zijn, het geloof krachtiger en groter maken. Slechts dit onderscheid is er, dat het vermogen om te horen en te zien van nature in de ogen en oren ingeschapen is, maar dat Christus boven de mate der natuur hetzelfde door zijn bijzondere genade in onze harten werkt.

9.

Wenn ich nun von einer Stärkung und Mehrung des Glaubens durch die Sakramente spreche, so möchte ich also, daß sich der Leser – wie ich es bereits mit sehr klaren Worten ausgesprochen zu haben hoffe – auf folgendes aufmerksam machen läßt: schreibe ich den Sakramenten diesen Dienst zu, so ist es nicht so, als ob ich der Meinung wäre, es wohnte ihnen fortdauernd ich weiß nicht was für eine verborgene Kraft inne, durch die sie in der Lage wären, den Glauben aus sich heraus zu fördern und zu stärken; nein, dieser Dienst begründet sich darauf, daß die Sakramente von dem Herrn dazu eingesetzt sind, zur Festigung und Mehrung des Glaubens zu dienen.

Im übrigen vollbringen sie ihr Amt nur dann recht, wenn jener innerliche Lehrmeister, der Heilige Geist, hinzutritt, von dessen Kraft allein die Herzen durchdrungen und die Empfindungen bewegt werden und den Sakramenten ein Zugang zu unserer Seele offensteht. Ist der Heilige Geist nicht dabei, so können die Sakramente unseren Herzen nicht mehr schenken, als wenn der Glanz der Sonne blinden Augen erstrahlt oder eine Stimme an taube Ohren klingt. Zwischen 883 dem Geist und den Sakramenten teile ich also dergestalt, daß bei dem Geist die Kraft zum Wirken liegt, den Sakramenten aber ausschließlich der Dienst überlassen bleibt, und zwar der Dienst, der ohne die Wirkung des Geistes leer und wesenlos bleibt, aber von großer Kraft erfüllt ist, wenn der Geist im Inneren am Werke ist und seine Kraft offenbart.

Jetzt ist es deutlich, in welcher Weise nach der hier vorgetragenen Auffassung ein frommes Herz durch die Sakramente im Glauben gestärkt wird: das geschieht eben in der Weise, wie auch die Augen durch den Glanz der Sonne sehen und die Ohren beim Klang einer Stimme hören. Nun würden aber die Augen von keinerlei Licht irgendwie berührt, wenn sie nicht eine ihnen innewohnende Sehkraft besäßen, die nun von selbst das Licht erfaßt, und die Ohren würden vergeblich von irgendwelchem Klang getroffen, wenn sie nicht zum Hören geboren und zubereitet wären. Das, was nun in unseren Augen die Sehkraft bewirkt, die uns in den Stand setzt, das Licht zu erfassen, und was in unseren Ohren das Gehör schafft, das uns fähig macht, eine Stimme zu vernehmen, das ist in unseren Herzen das Werk des Heiligen Geistes, das sich darin auswirkt, den Glauben anzufangen, zu stützen, zu erhalten und zu festigen. Wenn dies nun wahr ist – und es sollte für uns ein für allemal feststehen –, dann ergibt sich daraus ebenso auch folgende doppelte Tatsache: einerseits richten die Sakramente ohne die Kraft des Heiligen Geistes nicht das mindeste aus, und andererseits steht nichts dawider, daß sie in unserem Herzen, das schon vorher von jenem Lehrmeister (d.h. dem Heiligen Geiste) unterwiesen ist, den Glauben kräftiger und größer machen. Dabei besteht nur ein Unterschied: das Vermögen zum Hören und Sehen ist unseren Ohren und Augen von Natur mitgegeben, während Christus dagegen in besonderer Gnade, über das Maß der Natur hinaus, solche Wirkung in unserem Herzen hervorbringt.

9. Die geloof word deur die sakramente vanweë die kragtige werking van die Heilige Gees versterk

Daarom sou ek graag wou hê dat die leser oor die versterking en die toe- 1586 name in die geloof gewaarsku moet wees - en dit lyk vir my asof ek dit reeds in ondubbelsinnige woorde uitdruklik gestel het⁴³ -, dat ek nie so ’n diens aan die sakramente toeskryf asof ek reken dat daarin die een of  ander geheime krag ingesluit is waardeur dit op sigself by magte is om die geloof te bevorder of te versterk nie, maar omdat hulle deur die Here ingestel is om te dien om die geloof te versterk en te laat toeneem.

Verder verrig hulle hulle taak eers dan na behore wanneer die innerlike Leermeester,⁴⁴ naamlik die Gees, bykom. Deur sy krag alleen dring dit ons harte binne, word ons gevoelens ontroer en maak Hy vir die sakramente ’n toegang tot ons gemoedere oop. As die Gees ontbreek, kan die sakramente nie meer in ons harte doen as wanneer die son sy glans op die blinde oë van ’n blinde laat skyn nie, of wanneer ’n stem op die dowe ore van ’n dowe weerklink nie.

Ek maak dus so onderskeid tussen die Gees en die sakramente dat die krag om te werk by die Gees is, en dat vir die sakramente slegs diens gelaat word wat sonder die werk van die Gees nutteloos en ydel is,⁴⁵ maar vol van baie krag is wanneer die Gees innerlik werk en sy krag uitoefen.⁴⁶

Nou is dit duidelik hoe ’n godvrugtige gemoed volgens hierdie opvatting deur die sakramente in die geloof versterk word, naamlik soos die oë deur die glans van die son kan sien en die ore deur die klank van ’n stem kan hoor. Hiervan sou die oë deur geen lig hoegenaamd gevul kon word as hulle nie ’n aangebore gesigsvermoë gehad het wat vanself verlig kan word nie; en die ore sou deur geen klank hoegenaamd getref kon word as dit nie was dat hulle ontstaan het en die vermoë het om te hoor nie. En as dit waar is - en dit behoort nou eenmaal onder ons bepaald te wees -, dat die gesigsvermoë in ons oë veroorsaak dat ons lig kan sien, en dat die gehoorvermoë in ons ore veroorsaak dat ons ’n stem kan hoor, so is dit ook die werk van die Heilige Gees in ons harte om die geloof te begin, dit te onderhou, te koester en te versterk.

Hieruit volg ook die volgende twee stellings, naamlik dat die sakramente geen haarbreedte voordeel inhou sonder die krag van die Heilige Gees nie, en dat dit nie verhinder dat hulle die geloof in ons harte wat tevore reeds deur die Heilige Gees as Onderwyser daarin onderrig is, kragtiger kan maak en laat groei nie. Daar is slegs hierdie verskil, 1587 naamlik dat die vermoë om te hoor en te sien van nature in ons ore en ons oë ingeskape is, maar Christus werk sonder beperking van die natuur deur sy besondere genade in ons harte.

9. Поэтому хочу предупредить читателей о том, что, признавая за таинствами способность подтверждать и умножать веру, я отнюдь не считаю, что они обладают ею сами по себе: они таковы лишь потому, что Бог установил их для этой цели. К тому же они действенны только тогда когда с ними соединяется действие внутреннего Наставника душ - Святого Духа. Ибо только через Него таинства проникают в сердца и чувства людей. В его отсутствие они столь же недоступны нашему духу, как солнечный свет слепым или звучащий голос глухим. Поэтому я различаю Дух и таинства, полагая, что действенность последних заключена в Духе. Таинства же суть просто орудия, которые Господь применяет по отношению к нам, причём такие орудия, которые вне действия Духа были бы тщетны и бесполезны, но становятся весьма эффективными, когда внутри них действует Дух.

Теперь понятно, каким образом, по моему мнению, вера получает подтверждение от таинств: так же, как глаза видят благодаря сиянию солнца, а уши слышат благодаря звучанию голоса. Разумеется, свет был бы недоступен глазам, если бы они не обладали способностью его воспринимать, как и звук был бы недоступен ушам, если бы способность слышать не была дана им по природе. Итак, если верно (как это должно быть решено между нами), что действием Св. Духа, которым порождается, поддерживается, сохраняется и укрепляется вера, подобно зрению по отношению к глазам и слуху по отношению к ушам, то одно следует из другого: таинства приносят пользу только благодаря силе Св. Духа. Однако это не противоречит тому, что вера в уже просвещённых Духом сердцах укрепляется и умножается через таинства. Разница лишь в том, что способность видеть и слышать присуща нашим глазам и ушам по природе, а Св. Дух совершает своё действие в наших душах в силу особой благодати, помимо естественного хода вещей.

10. | Quo et illae quae nonnullos anxios tenent^b obiectiones simul dissolvuntur. Si fidei seu incrementum seu confirmationem creaturis adscribimus^c, iniuriam fieri Spiritui Dei^d, quem solum eius authorem agnoscere decebat¹. Neque enim interim illi et confirmationis et incrementi laudem eripimus: quin potius idipsum quod fidem auget atque firmat, nihil esse aliud asserimus, quam interiori sua illustratione mentes nostras comparare ad suscipiendam eam quae a sacramentis proponitur confirmationem. Quod si adhuc nimium obscure dictum est, similitudine hac quam adducam^e, fiet plane dilucidum. Siquem verbis ad aliquid agendum persuadere instituas, rationes omnes excogitabis quibus in tuam sententiam pertrahatur ac pene subigatur, consilio tuo ut obtemperet. Verum nihildum actum est, nisi ipse vicissim perspicaci sit acutoque iudicio, quo in rationibus tuis quantum insit momenti expendere queat: nisi docili etiam sit ingenio, et ad auscultandum doctrinae parato, nisi postremo eam de fide prudentiaque tua opinionem condeperit, quae ad subscribendum cuiusdam sit illi instar praeiudicii. Nam et sunt praefracta plurima capita quae nullis unquam rationibus flectas: et ubi suspecta fuerit fides, ubi contempta autoritas, parum apud dociles proficitur. Adsint rursum illa omnia: efficient profecto ut illis ipsis consiliis auditor^f cui consulis acquiescat, quae erat alioqui irrisurus. Id quoque operis agit in nobis Spiritus; nam ne verbum frustra aures percellat, ne frustra oculos sacramenta verberent, Deum esse ostendit qui nobis istic loquitur, cordis nostri pervicaciam emollit, atque ad eam quae Domini verbo debetur obedientiam componit. Denique externa illa et verba et sacramenta ab auribus in animam transmittit. Confirmant ergo fidem nostram et verbum et sacramenta, dum bonam Patris caelestis erga nos voluntatem nobis ob oculos ponunt, cuius cognitione et tota fidei nostrae firmitudo consistit et robur augescit: confirmat Spiritus, dum eam animis nostris confirmationem insculpendo, efficacem 268 reddit. || Interea prohiberi non potest Pater luminum, quin sicut corporeos oculos solis radiis, ita mentes nostras sacramentis, quasi intermedio fulgore illustret.

10. Par laquelle raison sont aussi solues les objections qu’ont accoustumé aucuns de faire: c’est si nous attribuons l’accroissement ou confirmation de foy aux Creatures, qu’en cela nous faisons injure à l’Esprit de Dieu, lequel seul il faut recognoistre autheur d’icelle. Car nous ne luy ravissons point en ce faisant, la louange qui luy appartient, veu que mesme ce qui est dit confermer et augmenter, n’est autre chose qu’appareiller par son illumination nostre esprit à recevoir la confirmation qui est proposée aux Sacremens. Et si cela est encore trop obscurement dit, il sera esclairci par ceste similitude. Si on veut persuader quelcun à faire une chose, on meditera toutes les raisons par lesquelles il soit attiré à celle sentence, et quasi soit contraint d’obtemperer. Mais encores il n’y a rien de fait, si le personnage auquel on a affaire, n’est d’un jugement vif et aigu, pouvant comprendre quel poids il y a aux raisons qu’on luy amene: s’il n’est pareillement de nature docile, et enclin a obeir à bonne doctrine: si finalement il n’a conceu une telle opinion de la loyauté et prudence de celuy qui luy donne conseil, qu’elle luy forme un demy jugement pour recevoir ce qui luy sera baillé. Car il y a plusieurs dures testes qu’on ne pourra jamais fleschir par aucune raison. Quand la preudhommie est suspecte, ou l’authorité contemptible, on ne profite de rien, voire envers ceux qui sont aisez à mener: aucontraire, que toutes ces choses soyent ensemble conjoinctes, elles feront que le conseil qu’on baille sera volontairement receu, lequel autrement eust esté mesprisé. L’operation du sainct Esprit est pareille en eux. Car afin que la Parolle ne batte point en vain les oreilles, ou que les Sacremens ne soyent point en vain presentez aux yeux, il declaire que c’est Dieu qui parle là, et amolist la dureté de nostre cœur, pour nous apprester à l’obeissance, laquelle est deue à sa parolle. Finalement, il transfere aux oreilles de l’esprit, tant les parolles que les Sacremens. Il n’y a donc nulle doute que tant la Parolle que les Sacremens ne conferment nostre foy, en nous remonstrant à veue d’œil la bonne volonté de nostre Pere celeste envers nous: en l’intelligence de laquelle consiste la fermeté de nostre foy, et toute la force repose. L’Esprit aussi conferme la foy, entant qu’il imprime en nostre cœur icelle confirmation pour luy donner efficace. Cependant le Pere des clartez n’est pas empesché qu’il ne puisse esclairer nos ames par le moyen des Sacremens, comme il esclaire nos yeux corporels par les rayons du soleil.

10. This reasoning will also serve for a solution of the objections with which some persons are greatly disturbed; that if we attribute to creatures either the increase or confirmation of faith, we derogate from the Spirit of God, whom we ought to acknowledge as its sole Author. For we do not, at the same time, deny him the praise of its confirmation and increase; but we assert that the way in which he increases and confirms our faith is by preparing our minds, by his inward illumination, to receive that confirmation which is proposed in the sacraments. If the way in which this has been expressed be too obscure, it shall be elucidated by the following similitude. If you intend to persuade a person to do a certain act, you will consider all the reasons calculated to draw him over to your opinion, and to constrain him to submit to your advice. But you will make no impression upon him, unless he possess a perspicuous and acute judgment, to be able to determine what force there is in your reasons; unless his mind also be docile, and prepared to listen to instruction; and lastly, unless he have conceived such an opinion of your fidelity and prudence as may prepossess him in favour of your sentiments. For there are many obstinate spirits, never to be moved by any reasons; and where a person’s fidelity is suspected, and his authority despised, little effect will be produced, even with those who are disposed to learn. On the contrary, let all these things be present, and they will insure the acquiescence of the person advised, in those counsels which he would otherwise have derided. This work also the Spirit effects within us. Lest the word should assail our ears in vain,—lest the sacraments should in vain strike our eyes,—he shows us that it is God who addresses us in them; he softens the hardness of our hearts, and forms them to that obedience which is due to the word of the Lord; in fine, he conveys those external words and sacraments from the ears into the soul. Our faith is confirmed, therefore, both by the word and by the sacraments, when they place before our eyes the good-will of our heavenly Father towards us, in the knowledge of which all the firmness of our faith consists, and by which its strength is augmented; the Spirit confirms it, when he makes this confirmation effectual by engraving it on our minds. In the mean time, the Father of lights cannot be prohibited from illuminating our minds by means of the lustre of the sacraments, as he enlightens our bodily eyes with the rays of the sun.

10. Objections answered. Illustrated by a simile.

In this way, also, we dispose of certain objections by which some anxious minds are annoyed. If we ascribe either an increase or confirmation of faith to creatures, injustice is done to the Spirit of God, who alone ought to be regarded as its author. But we do not rob him of the merit of confirming and increasing faith; nay, rather, we maintain that that which confirms and increases faith, is nothing else than the preparing of our minds by his internal illumination to receive498that confirmation which is set forth by the sacraments. But if the subject is still obscure, it will be made plain by the following similitude: Were you to begin to persuade a person by word to do something, you would think of all the arguments by which he may be brought over to your view, and in a manner compelled to serve your purpose. But nothing is gained if the individual himself possess not a clear and acute judgment, by which he may be able to weigh the value of your arguments; if, moreover, he is not of a docile disposition, and ready to listen to doctrine; if, in fine, he has no such idea of your faith and prudence as in a manner to prejudice him in your favour, and secure his assent. For there are many obstinate spirits who are not to be bent by any arguments; and where faith is suspected, or authority contemned, little progress is made even with the docile. On the other hand, when opposite feelings exist, the result will be, that the person whose interests you are consulting will acquiesce in the very counsels which he would otherwise have derided. The same work is performed in us by the Spirit. That the word may not fall upon our ear, or the sacraments be presented to our eye in vain, he shows that it is God who there speaks to us, softens our obdurate hearts, and frames them to the obedience which is due to his word; in short, transmits those external words and sacraments from the ear to the soul. Both word and sacraments, therefore,confirm our faith, bringing under view the kind intentions of our heavenly Father, in the knowledge of which the whole assurance of our faith depends, and by which its strength is increased; and the Spirit also confirms our faith when, by engraving that assurance on our minds, he renders it effectual. Meanwhile, it is easy for the Father of lights, in like manner as he illumines the bodily eye by the rays of the sun, to illumine our minds by the sacraments, as by a kind of intermediate brightness.

10. Daarmee worden tevens de tegenwerpingen, die sommigen beangstigen, weerlegd. Indien wij de toeneming of versterking van het geloof, zo zeggen ze, aan creaturen toeschrijven, dan geschied onrecht aan Gods Geest, die we alleen als de auteur daarvan behoorden te kennen. Maar wij ontroven Hem intussen niet de lof, dat Hij het geloof versterkt en doet toenemen; ja zelfs verzekeren wij veeleer, dat juist dit, dat Hij het geloof vermeerdert en versterkt niets anders is, dan dat Hij met zijn inwendige verlichting onze harten bereidt tot het aannemen van die versterking, die door de sacramenten wordt voorgesteld. Indien dit nog te duister gezegd is, zal het door de volgende gelijkenis, die ik zal aanvoeren, geheel helder worden. Indien gij voorneemt iemand door woorden te overreden tot het doen van iets, zult gij alle redeneringen uitdenken, waardoor hij tot uw mening wordt overgehaald en bijna gedwongen wordt aan uw raad gehoor gegeven. Maar het is al vergeefse moeite, indien hij op zijn beurt geen doorzicht en scherp oordeel heeft, waardoor hij in staat is na te gaan, welk gewicht er in uw redenering schuilt, indien hij ook niet een aard heeft, die leerzaam is en bereid naar lering te luisteren, en eindelijk indien hij niet zulk een mening aangaande uw zuivere bedoeling en verstand heeft opgevat, dat die hem als het ware van te voren gunstig stemt om toe te geven. Want er zijn zeer veel stroeve mensen, die ge nooit door enige redenering zoudt kunnen buigen; en wanneer uw goede trouw verdacht is, of wanneer uw gezag geminacht wordt, bereikt ge weinig zelfs bij leerzame mensen. Maar wanneer aan de andere kant dat alles aanwezig is, dan zal dat voorwaar bewerken, dat hij, die uw raadgevingen aanhoort, zich bij die raad neerlegt, terwijl hij ander zou bespot hebben. Dit werk nu doet in ons de Geest. Want opdat het woord niet tevergeefs in onze oren zou klinken, en de sacramenten niet tevergeefs onze ogen zouden treffen, toont Hij, dat het God is, die daar tot ons spreekt, verzacht Hij de hardnekkigheid van ons hart, en stemt het tot de gehoorzaamheid, die aan het Woord des Heren verschuldigd is. Kortom, Hij brengt de uiterlijke woorden en sacramenten van de oren in de ziel over. Dus versterken èn het woord èn de sacramenten ons geloof, doordat ze ons de goede wil van de Hemelse Vader jegens ons voor ogen stellen, door wiens kennis de ganse sterkte van ons geloof staat en de kracht des geloofs toeneemt; de Geest versterkt ons geloof, doordat Hij doordat Hij die versterking in ons hart ingrift en krachtig maakt. Ondertussen kan de Vader der lichten niet verhindert worden, om evenals Hij onze lichamelijke ogen verlicht met de stralen der zon, zo ook onze harten te verlichten door de sacramenten, als door een tussenkomende glans.

10.

Damit werden zugleich auch manche Einwände widerlegt, wie sie viele Menschen in Angst halten. So sagt man: wenn wir behaupteten, daß Kreaturen zum Wachstum und zur Bekräftigung des Glaubens dienen könnten, so geschehe damit dem Geiste Gottes Unehre; denn man müsse doch ihn allein als den Geber solchen Wachstums und solcher Bekräftigung anerkennen. (Dieser Einwand erledigt sich.) Denn wenn wir so reden, so nehmen wir doch damit dem Heiligen Geiste das Lob, daß er unseren Glauben festige und wachsen lasse, keineswegs fort; nein, wir behaupten vielmehr, daß eben dies Werk der Mehrung und Festigung unseres Glaubens nichts anderes ist, als daß er mit der von ihm gewirkten innerlichen Erleuchtung unsere Herzen zubereitet, damit sie jene Kräftigung empfangen, die uns von den Sakramenten an die Hand gegeben wird.

Was etwa an dem bisher Ausgeführten noch gar zu dunkel war, das wird durch das folgende Gleichnis, das ich jetzt anführen will, völlig klarwerden. Wenn du dir vornimmst, einen Menschen mit Worten dazu zu überreden, daß er irgend etwas tut, dann wirst du dir alle Gründe überlegen, durch die er zu deiner Ansicht herübergezogen und geradezu genötigt werden könnte, deinem Rate willfährig zu sein. Aber alle Mühe ist vergebens, wenn er nicht seinerseits von durchschauendem, scharfem Urteilsvermögen ist, um damit zu der Erwägung befähigt zu sein, welches Gewicht deinen Gründen beizumessen ist; alle Mühe wird umsonst sein, wenn er nicht seinem Wesen nach belehrbar und zum Anhören einer Unterweisung bereit ist – und wenn er schließlich von deiner Zuverlässigkeit und Klugheit nicht jene Meinung hat, die für ihn gleichsam ein vorläufiges Urteil bilden könnte, das ihn dazu brächte, zu allem seine Zustimmung zu geben. Denn es gibt sehr viele hartköpfige Menschen, die du nie mit irgendwelchen Gründen wirst lenken können; und wo deine Zuverlässigkeit in Verdacht gezogen, wo deine Autorität verachtet ist, da wird sich auch bei belehrbaren Leuten wenig ausrichten lassen. Auf der anderen Seite: wo die genannten Voraussetzungen alle vorliegen, da werden sie sicherlich die Wirkung haben, daß sich 884 der Mann, dem du deine Ratschläge zu Gehör bringst, auf sie verläßt, während er sie im anderen Falle verlacht haben würde. Eben dies Werk tut bei uns der Heilige Geist: damit nämlich das Wort nicht vergebens an unsere Ohren klingt und die Sakramente nicht umsonst vor unsere Augen treten, so weist er darauf hin, daß es Gott ist, der darin mit uns redet, er erweicht die Widerspenstigkeit unseres Herzens und bereitet es zu dem Gehorsam zu, der dem Worte des Herrn gebührt. Kurz, er trägt jene äußerlichen Worte und Sakramente von den Ohren in die Seele hinein.

Das Wort wie auch die Sakramente bekräftigen also unseren Glauben, indem sie uns den guten Willen des himmlischen Vaters gegen uns vor Augen stellen, durch dessen Erkenntnis die ganze Festigkeit unseres Glaubens Bestand gewinnt und seine Kraft zunimmt. Der Geist dagegen bekräftigt unseren Glauben, indem er solche (durch Wort und Sakramente gewirkte) Bekräftigung in unsere Herzen eingräbt und sie dadurch wirksam macht. Indessen kann man dem Vater des Lichts nicht verbieten, daß er, wie er unsere leiblichen Augen mit den Strahlen der Sonne hell macht, so auch unsere Herzen durch die Sakramente erleuchtet, gleichsam wie durch einen vermittelnden Lichtschein.

10. ‘n Weerlegging van die beswaar dat die Gees veronreg word as aardse dinge wasdom in die geloof veroorsaak

Hierdeur word terselfdertyd ook die besware wat sommiges besorg hou, uit die weg geruim. Hulle sê dat as ons die groei of die toename van die geloof aan skepsels toeskryf, die Gees van God veronreg word omdat ons Hom alleen as die Skepper daarvan moet erken. Ons neem intussen egter nie die lof van die Gees dat Hy die geloof versterk en vermeerder, van Hom weg nie. Ons betoog eerder dat juis die feit dat Hy die geloof laat toeneem en versterk, niks anders is as om ons harte deur sy innerlike verligting voor te berei om die versterking (van die geloof) wat in die sakramente aan ons voorgesit word, op te neem nie.

As dit nog te onduidelik gestel is, sal dit aan die hand van die volgende vergelyking wat ek sal voorhou, baie duidelik word. As jy van plan is om iemand met woorde te oorreed om iets te doen, sal jy al jou planne uitdink om hom na jou raad te trek en byna daartoe te dwing om jou raad te gehoorsaam. Dit sou inderdaad vrugteloos wees as hy nie op sy beurt ’n skrander en skerpsinnige oordeelsvermoë het om in staat te wees om te oorweeg hoeveel gewig daar in jou redenasies aanwesig is nie; as hy verder ’n leergierige geaardheid het wat gereed is om na jou onderrig te luister, en as hy ten slotte so ’n opvatting van jou betroubaarheid en jou verstandigheid het dat hy as ’t ware vooraf oordeel om jou raad te aanvaar. Daar is trouens uiters baie koppige mense wat jy nooit met enige redenasie kan beînvloed nie. En wanneer jou geloofwaardigheid onder verdenking is, wanneer jou gesag geminag word, maak jy weinig vordering selfs by leergierige mense.

Maar gestel nou dat dit alles wel by hom aanwesig is; dan sal dit inderdaad veroorsaak dat iemand wat jy van raad bedien, hom by jou raadgewings sal berus terwyl hy andersins die spot daarmee sou dryf. Die werk doen die Heilige Gees ook in ons. Om immers te voorkom dat die Woord tevergeefs in ons ore weerklink, en om te voorkom dat die sakramente ons oë verniet tref, toon Hy dat dit God is wat daar met ons praat, en Hy versag die hardnekkigheid van ons hart en rig dit in vir die gehoorsaamheid wat aan die Woord van God verskuldig is. Kortom: Hy voer sowel die uiterlike woorde as die sakramente deur ons ore tot in ons siele. Sowel die Woord as die sakramente versterk derhalwe ons geloof wanneer hulle die goeie wil van ons hemelse Vader ons voor oë stel en die voile bestendigheid van ons geloof berus daarop om Hom te 1588 ken en die krag van ons geloof neem daardeur toe. Die Heilige Gees versterk ons geloof wanneer Hy die versterking in ons harte ingraveer en dit kragtig maak. Intussen kan die Vader van die ligte⁴⁷ nie verhinder word om ons gemoedere met die sakramente soos met ’n glans wat tussenbeide kom, te verlig nie, netsoos ons liggaamlike oë deur die son se strale.

10. Тем самым опровергается ряд обычно выдвигаемых возражений. В частности, что если мы приписываем умножение или укрепление веры предметам, то тем самым якобы наносим оскорбление Духу Божьему, который один должен считаться источником такого умножения и укрепления. На самом деле подобной хвалою мы не похищаем у Св. Духа ничего из Ему принадлежащего. Ведь даже то, что мы называем укреплением и умножением, есть не что иное, как подготовка нашего духа через просвещение Духом Божьим к принятию сего укрепления, предлагаемого в таинствах.

Если такое объяснение всё ещё непонятно, поясним нашу мысль следующим сравнением. Например, мы хотим убедить другого человека в необходимости что-то сделать. Для этого нам необходимо обдумать все доводы, какими мы сумеем склонить его к нашему мнению и как бы вынудим этому мнению подчиниться. Однако мы ничего не добьёмся, если человек, с которым мы имеем дело, не обладает живым и острым умом, позволяющим взвесить все приводимые доводы; далее, если он не обладает послушным нравом и склонностью следовать добрым наставлениям; если, наконец, у него не сложится такое мнение о благоразумии и порядочности дающего совет, что он не будет наполовину уже готов принять то, что ему предлагают. Ведь есть немало тупоголовых упрямцев, которых не склонить никакими доводами. В то же время если возникают сомнения в честности или авторитетности убеждающего, он не достигнет ничего даже с теми, кого легко убедить. И наоборот: при сочетании всех указанных условий совет будет добровольно принят, хотя в противном случае им бы пренебрегли.

Подобным образом совершается и действие Св. Духа. Чтобы слово не напрасно входило в уши, а таинства не напрасно являлись глазам, Он возвещает нам, что это слово - Слово Бога, и смягчает наши сердца, приуготовляя их к должному повиновению Слову. Наконец, именно Св. Дух сообщает нашему слуху и душе действие как слов, так и таинств. Так что нет никакого сомнения в том, что и слово, и таинства укрепляют нашу веру, со всей очевидностью являя нам благоволение Небесного Отца. В постижении этого благоволения и заключается крепость и сила нашей веры. Так, Дух упрочивает веру, запечатлевая в нашем сердце её подтверждение и тем самым придавая ей действенность. В то же время ничто не препятствует Отцу светов [Иак 1:17] просветить наши души посредством таинств - подобно тому, как Он просвещает наши телесные глаза солнечными лучами.

11. | Quam externo verbo proprietatem subesse docuit Dominus, quum in parabola semen appellavit [Matt. 13. a. 4¹; Luc. 8. b. 15²]. Quemadmodum enim semen, si in desertam neglectamque agri partem deciderit, nihil aliud quam emorietur: si vero in segetem apte laboratam atque excultam iactum fuerit, suum cum optimo^a foenore fructum referet: ita verbum Dei^b, si in duram aliquam cervicem inciderit, velut in arenam^c proiectum, sterilescet: si animam nactum fuerit caelestis Spiritus manu subactam, fructuosissimum erit. Atqui si eadam est seminis verbique ratio, ut e semine frumentum et nasci et augescere et conscendere ad maturitatem^d dicimus: cur non et fidem e verbo initium, incrementum, perfectionem accipere dicamus? || Utrunque Paulus diversis locis optime explicat. Nam^e dum Corinthiis reducere in memoriam vult, quam efficaciter usus sit Deus sua opera [1. Cor. 2. a. 4.], gloriatur se habere ministerium Spiritus [2.^f Cor. 3. b. 6]: perinde acsi individuo nexu cum sua praedicatione coniuncta esset vis Spiritus sancti, ad mentem intus illuminandam et permovendam. At vero quum alibi admonere vult, quid per se valeat Dei verbum ab homine praedicatum, ipsos ministros agricolis comparat, qui, ubi laborem ac industriam in excolenda terra posuerint, nihil amplius quod faciant habent. Quid autem aratio et satio et rigatio prodessent, nisi quod satum est caelesti beneficio vegetaretur? Itaque concludit, et eum qui plantat, et eum qui rigat, nihil esse: sed omnia esse Deo adscribenda qui solus dat incrementum [1. Cor. 3. b. 6.]³. Spiritus ergo potentiam exerunt in sua praedicatione Apostoli, quatenus Deus ordinatis a se organis ad spiritualis gratiae suae explicationem utitur^g. Ea tamen retinenda est distinctio, ut quid homo per se valeat, quid Dei proprium sit meminerimus.

11. Que ceste proprieté soit en la parolle exterieure, le Seigneur Jesus le demonstre quand il l’appelle Semence. Car comme la semence, si elle tombe en quelque endroit desert, et qui ne soit point labouré, se perd sans rien produire: aucontraire, si elle est jettée en un champ bien labouré, rapporte son fruict en abondance: ainsi la parolle de Dieu, si elle tombe en quelque dure cervelle et rebelle, demeure sterile, comme la semence jettée au gravier de la mer: mais si elle trouve une ame bien apprestée par l’operation du sainct Esprit, elle est feconde et fertile en fruit (Matth. 13:4; Luc 8:15). Or s’il y a si bonne similitude entre la semence et la Parolle: comme nous disons que le blé croist, procede et vient en perfection de la semence, pourquoy ne dirons-nous aussi bien que la foy prend son commencement, accroissement et perfection de la Parolle? Sainct Paul exprime tresbien l’un et l’autre en divers passages. Quand il reduit en memoire aux Corinthiens, en quelle efficace Dieu s’est servi de sa predication, il se glorifie que son ministere a esté spirituel, comme si la vertu du sainct Esprit eust esté conjoincte avec sa predication, pour leur illuminer les entendemens et esmouvoir leurs cœurs (1 Cor. 2:4). Mais en un autre passage, les voulant admonnester que c’est que vaut la parolle de Dieu, quand elle est preschée par un homme, il accompare les prescheurs à des laboureurs, lesquels apres avoir travaillé et prins peine à cultiver la terre, ne peuvent faire autre chose. Or que seroit-ce d’avoir cultivé, semé et arrousé: ou que profiteroit tout cela, si Dieu ne donnoit sa vertu d’en haut? Pourtant il conclud que celuy qui plante n’est rien, ne celuy qui arrouse: mais qu’il faut tout attribuer à Dieu, qui donne l’accroissement (1 Cor. 3:6). Les Apostres donc preschent avec efficace du sainct Esprit, entant que Dieu s’en sert comme d’instrumens. Mais il faut tousjours tenir ceste distinction: c’est qu’il nous souvienne que c’est que l’homme peut de soy, et ce qui est propre à Dieu.

11. That there is this property in the external word, our Lord has shown in a parable, by calling it “seed.”¹¹¹⁰ For 462as seed, if it fall on a desert and neglected spot of ground, will die without producing any crop, but if it be cast upon a well manured and cultivated field, it brings forth its fruit with an abundant increase,—so the word of God, if it fall upon some stiff neck, will be as unproductive as seed dropped upon the sea-shore; but if it light upon a soul cultivated by the agency of the heavenly Spirit, it will be abundantly fruitful. Now, if the word be justly compared to seed,—as we say that from seed, corn grows, increases, and comes to maturity,—why may we not say that faith derives its commencement, increase, and perfection, from the word of God? Paul, in different places, excellently expresses both these things. For, with a view to recall to the recollection of the Corinthians with what efficacy God had attended his labours, he glories in having the ministry of the Spirit, as if there were an indissoluble connection between his preaching and the power of the Holy Spirit operating to the illumination of their minds, and the excitement of their hearts.¹¹¹¹ But in another place, with a view to apprize them how far the power of the word of God extends, merely as preached by man, he compares ministers to husbandmen; who, when they have employed their labour and industry in cultivating the ground, have nothing more that they can do. But what would ploughing, and sowing, and watering, avail, unless heavenly goodness caused the seed to vegetate? Therefore he concludes, “Neither is he that planteth any thing, neither he that watereth; but God, that giveth the increase.”¹¹¹² The apostles, then, in their preaching, exerted the power of the Spirit, as far as God made use of the instruments appointed by himself for the exhibition of his spiritual grace. But we must always keep in view this distinction, that we may remember how far the power of man extends, and what is exclusively the work of God.

11. Of the increase of faith by the preaching of the word.

This property our Lord showed to belong to the external word, when, in the parable, he compared it to seed (Mt. 13:4; Luke 8:15). For as the seed, when it falls on a deserted and neglected part of the field, can do nothing but die, but when thrown into ground properly laboured and cultivated, will yield a hundred-fold; so the word of God, when addressed to any stubborn spirit, will remain without fruit, as if thrown upon the barren waste, but when it meets with a soul which the hand of the heavenly Spirit has subdued, will be most fruitful. But if the case of the seed and of the word is the same, and from the seed corn can grow and increase, and attain to maturity, why may not faith also take its beginning, increase, and completion from the word? Both things are admirably explained by Paul in different passages. For when he would remind the Corinthians how God had given effect to his labours, he boasts that he possessed the ministry of the Spirit (1Cor. 2:4); just as if his preaching were inseparably connected with the power of the Holy Spirit, in inwardly enlightening the mind, and stimulating it. But in another passage, when he would remind them what the power of the word is499in itself, when preached by man, he compares ministers to husbandmen, who, after they have expended labour and industry in cultivating the ground, have nothing more that they can do. For what would ploughing, and sowing, and watering avail, unless that which was sown should, by the kindness of Heaven, vegetate? Wherefore he concludes, that he that planteth, and he that watereth is nothing, but that the whole is to be ascribed to God, who alone gives the increase. The apostles, therefore, exert the power of the Spirit in their preaching, inasmuch as God uses them as instruments which he has ordained for the unfolding of his spiritual grace. Still, however, we must not lose sight of the distinction, but remember what man is able of himself to do, and what is peculiar to God.

11. Dat het uiterlijke woord deze eigenschap heeft, heeft de Here geleerd, toen Hij het in de gelijkenis een zaad noemde (Matt. 13:4) Want evenals het zaad, wanneer het in een woest en verwaarloosd deel van de akker gevallen is, niets anders kan dan sterven, maar indien het in een goed bewerkt en verzorgd zaaiveld geworpen is,zijn vrucht met zeer goede winst zal opbrengen, zo zal ook het woord Gods, wanneer het op een hard hart gevallen is, onvruchtbaar zijn, alsof het op zand geworpen was, maar wanneer het een ziel aangetroffen heeft, die door de hand van de hemelse Vader bewerkt is, zal het zeer vruchtbaar zijn. En indien het met het woord evenzo gaat als met het zaad, waarom zouden wij dan niet, evenals wij zeggen, dat het graan uit het zaad ontstaat, toeneemt en tot rijpheid komt, ook zeggen, dat het geloof uit het woord zijn begin, wasdom en volmaking ontvangt? Beide zaken legt Paulus op verschillende plaatsen zeer goed uit. Want wanneer hij de Corintiërs (1 Cor. 2:4) er aan herinneren wil, hoe krachtig God van zijn arbeid gebruik heeft gemaakt, roemt hij,dat hij de bediening des, geestes heeft, alsof de kracht van de Heilige Geest door een onverbrekelijke band met zijn prediking verbonden was om de harten inwendig te verlichten en te bewegen. Maar wanneer hij elders (1 Cor. 3:6) er op wil wijzen, wat Gods Woord opzichzelf vermag wanneer het door een mens gepredikt wordt, vergelijkt hij de dienaren bij landbouwers, die, wanneer ze hun arbeid en ijver aan het bewerken van de aarde besteed hebben, niets meer te doen hebben. En wat zou ploegen, zaaien en natmaken het gezaaide niet door de hemelse weldaad vruchtbaar gemaakt werd? Hij besluit dus, dat degene, die plant en degene, die nat maakt, niets zijn; maar dat alles aan God toegeschreven moet worden, die alleen de wasdom geeft. Dus tonen de apostelen de kracht des Geestes in hun prediking, inzoverre God de door Hem geordineerde werktuigen gebruikt tot de uitlegging van zijn geestelijke genade. Toch moet men dit onderscheid vasthouden, opdat wij bedenken, wat de mens op zichzelf vermag,en wat alleen Gode eigen is.

11. Wort und Sakrament wirken gleichermaßen zur Kräftigung unseres Glaubens

Daß dem äußeren Worte diese Eigenschaft (unseren Glauben zu kräftigen und zu mehren) innewohnt, das hat der Herr dargetan, indem er es als „Samen“ bezeichnete (Matth. 13,3-23; Luk. 8,5-15). Denn wenn ein Samenkorn in ein wüst liegendes und vernachlässigtes Stück Land gefallen ist, so kann es nicht anders als ersterben; hat man es aber in ein gehörig bearbeitetes und gepflegtes Saatfeld geworfen, so wird es mit bestem Gewinn seine Frucht hervorbringen. Ebenso bleibt das Wort Gottes, wenn es auf irgendeinen harten Nacken fällt, ohne Frucht, wie wenn es gleichsam auf den Sand geworfen wäre; trifft es aber eine Seele an, die von der Hand des Geistes vom Himmel unter den Pflug genommen ist, so wird es reichste Frucht tragen. Wenn es nun aber um den Samen und um das Wort ganz gleich bestellt ist, und ferner das Korn aus dem Samen geboren wird, wächst und zur Reife kommt, – weshalb sollen wir dann nicht ebenso sagen, daß der Glaube aus dem Worte Ursprung, Wachstum und Vollendung empfängt?

Beides setzt Paulus an verschiedenen Stellen trefflich auseinander. Er will den Korinthern ins Gedächtnis zurückrufen, wie wirksam Gott seinen Dienst benutzt habe (1. Kor. 2,4), und zu diesem Zweck rühmt er sich, das „Amt des Geistes“ innezuhaben (2. Kor. 3,6), gleich als ob mit seiner Predigt durch ein unlösbares Band die Kraft des Heiligen Geistes verbunden wäre, um das Herz innerlich zu erleuchten und zu bewegen. An anderer Stelle aber will er darauf aufmerksam machen, was das vom Menschen gepredigte Wort aus sich selbst heraus für eine Kraft hat, und dazu vergleicht er die Diener (d.h. die Prediger) mit Ackerleuten, die ihre Arbeit und ihren Fleiß daran wenden, das Land zu bebauen, aber dann weiter nichts zu tun haben. Was würde auch Pflügen und Säen und Begießen nützen, wenn das Gesäte nicht durch himmlische Wohltat fruchtbar gemacht würde? Von hier aus kommt Paulus zu dem Ergebnis, daß sowohl der, der da pflanzt, als auch der, der da begießt, nichts ist, sondern alles Gott zugeschrieben werden muß, der allein das Gedeihen gibt (1. Kor. 3,6-9). Die Apostel machen also in ihrer Predigt die Macht des Geistes offenbar, soweit Gott die von ihm verordneten Werkzeuge zur Entfaltung seiner geistlichen Gnade benutzt. Und doch müssen wir jenen Unterschied festhalten, daß wir bedenken, was der Mensch aus sich selbst heraus vermag, und was Gott eigen ist.

11. Woordverkondiging en die werk van die Heilige Gees moet egter onderskei word

Die Here het ons geleer dat hierdie eienskap in die uiterlike woord aanwesig is toe Hy die Woord in ’n gelykenis saad genoem het.⁴⁸ Want as saad op ’n woeste verwaarloosde deel van die land val, kan dit nie anders as om te sterf nie. Maar as dit op ’n gepas bewerkte en versorgde koringland gegooi word, sal dit sy vrug met die beste wins oplewer. Net so sal die Woord van God onvrugbaar wees as dit op ’n stroewe hardnekkige mens val asof dit op die sand gegooi is. Maar as dit ’n siel gevind het wat deur die hand⁴⁹ van die hemelse Gees geskool is, sal dit uiters vrugbaar wees. Maar as die verhouding tussen saad en die Woord dieselfde is, waarom sou ons dan nie, net soos ons verklaar dat koring uit die saad spruit, daaruit groei en tot rypheid kom, kon sê dat die geloof ook uit die Woord sy begin, sy wasdom en sy volmaaktheid kry nie?

Op verskillende plekke (in die Skrif) verklaar Paulus beide hierdie aspekte die beste. Want wanneer hy die Korintiërs daaraan wil herinner hoe kragdadig God sy werk gebruik het,⁵⁰ roem hy dat hy die bediening van die Gees het⁵¹ asof die krag van die Heilige Gees met ’n onverbreekbare band met sy prediking verbind was om harte innerlik te verlig en te ontroer. Maar wanneer hy ons elders wil leer waartoe die Woord van God in staat is as dit deur ’n mens verkondig word, vergelyk hy bedienaars (van die Woord) met boere wat, wanneer hulle hulle arbeid en inspanning daaraan bestee het om die grond te bewerk, niks meer het  om te doen nie.⁵² Wat sou ploeg, saai en natmaak egter gebaat het, as die gesaaides nie deur die hemelse seën aan die groei gehou is nie? Hy kom gevolglik tot die slotsom dat hy wat plant en hy wat natmaak, niks is nie, maar dat dit alles aan God toegeskryf moet word wat alleen wasdom daaraan gee.⁵³ Die apostels bewys dus die krag van die Gees in hulle 1589 prediking in soverre God van hulle as instrumente gebruik maak wat bestem is om sy geestelike genade te verklaar. Nogtans moet ons hierdie onderskeid altyd in gedagte hou sodat ons kan onthou wat die mens op sigself vermag, en wat God toekom.

11. Об этом свойстве внешнего слова свидетельствует Господь Иисус, называя его семенем (Мф 13:3-23; Лк 8:5-15). Когда семя падает на бесплодную и невозделанную почву, оно пропадает; но будучи брошено на возделанную почву, в изобилии плодоносит. Так и Слово Божье: если упадёт в упрямую и непокорную душу, остаётся бесплодно, как брошенное в морской песок семя; но если найдёт душу, приуготовленную действием Св. Духа, то прорастает и в изобилии приносит плоды. Мы говорим о пшенице, что она произрастает из зерна, зреет и достигает спелости. Но коль скоро семя и Слово столь схожи между собой, почему нельзя сказать и о вере, что она произрастает, умножается и достигает совершенства, беря начало в Слове? Св. Павел в различных местах прекрасно поясняет и то и другое. Так, напоминая коринфянам, что проповедь его есть действенное орудие Бога (1 Кор 2:4), он хвалится тем, что его служение -служение Духа. Ибо с его проповедью соединена сила Св. Духа, просвещающая разум и трогающая сердца людей. Но в другом месте, где апостол объясняет коринфянам, что есть Слово Божье, проповедуемое людьми, он сравнивает проповедников с земледельцами, которые могут только возделать и обработать почву, не более того. Но какой прок был бы от этого возделывания, посева и орошения, если бы Бог не благословил посевы свыше? Поэтому, заключает св. Павел, причиной урожая следует считать не пахаря и не сеятеля, но одного лишь Бога, дающего силу роста (1 Кор 3:6-9).

Итак, апостолы проповедуют действием Св. Духа - постольку, поскольку Бог пользуется ими как орудиями. Но следует постоянно помнить об этом различении, то есть о том, что человек может сам по себе, а что есть действие Бога.

12. | Adeo autem Sacramenta confirmationes sunt fidei nostrae, ut nonnunquam Dominus, quando rerum ipsarum, quae in Sacramentis ab eo promissae erant^h, fiduciam tollere vult, Sacramenta ipsa auferat. Quum Adam immortalitatis dono 269 spoliat et abdicat, Non colligat, inquit, de fructu vitae, ne vivat in aeternum [Gen. 3. d. 22]. Quid audimus? an suam Adae incorruptionem, a qua iam deciderat, restituere poterat fructus ille? Minime; sed hoc perinde est acsi dixisset, Ne vana fiducia fruatur si promissionis meae symbolum teneat: excutiatur illi quod spem aliquam immortalitatis facere posset. Hac ratione quum Apostolus Ephesios hortatur^a ut^b se meminerint^c fuisse hospites testamentorum, alienos a consortio Israelis, sine Deo, sine Christo [Ephes. 2. c. 12], dixit non fuisse participes Circuncisionis¹. Quo metonymice significat, a promissione ipsa exclusos qui tesseram promissionis non accepissent. Ad eorum vero alterum obiectum, Dei gloriam ad creaturas derivari, quibus tantum virtutis attribuitur, sicque eatenus diminui², respondere promptum est, nullam in creaturis virtutem a nobis reponi. Hoc duntaxat dicimus, Deum mediis ac instrumentis, quae expedire ipse prospicit, uti: ut eius gloriae omnia obsequantur, quando omnium ipse Dominus est et arbiter. Ergo ut per panem caeteraque alimenta corpora nostra pascit: ut per solem mundum illuminat: ut per ignem calefacit: nec tamen aut panis, aut sol, aut ignis aliquid sunt nisi quatenus sub iis instrumentis benedictiones suas nobis dispensat: ita spiritualiter per Sacramenta fidem alit, quorum unicum officium est, eius^d promissiones oculis nostris spectandas subiicere, imo nobis earum esse pignora^e. Et ut nostrum est in caeteris creaturis, quae Dei liberalitate et beneficentia^f usibus nostris destinatae sunt, quarumque ministerio bonitatis suae munera nobis largitur, nihil fiduciae defigere, nec quasi boni nostri causas admirari et praedicare: ita neque in Sacramentis haerere fiducia nostra debet, nec Dei gloria in ipsa transferri: sed omissis omnibus, ad ipsum et Sacramentorum et rerum omnium authorem surgere et fides et confessio debent.

12. Or il est si vray que les Sacremens sont confirmation de nostre foy, qu’aucune fois Dieu, quand il veut oster la fiance des choses qui estoyent promises aux Sacremens, oste mesmes les Sacremens. Quand il despouille et rejette Adam du don d’immortalité, il dit, Qu’Adam ne recueille point du fruit de vie, afin qu’il ne vive eternellement (Gen. 3:22). Qu’est-ce que nous oyons? Ce fruit pouvoit-il rendre et restituer à Adan l’incorruption, de laquelle il estoit desja decheut? Nenny: mais cela est autant comme s’il eust dit, Le signe de ma promesse qui luy peut faire quelque esperance d’immortalité, luy soit osté, afin qu’il ne prenne plus vaine confiance. Par une mesme raison aussi l’Apostre, quand il exhortoit les Ephesiens qu’ils eussent souvenance d’avoir esté estrangers des promesses, esloignez de la compagnie d’Israel, sans Dieu, sans Christ, il dit qu’ils n’ont point esté participans de la Circoncision (Ephes. 2:11, 12). En quoy il signifie qu’ils estoyent exclus de la promesse, puis qu’ils n’en avoyent point eu le mereau. Ils font une autre objection: que la gloire de Dieu est transferée aux creatures, ausquelles on attribue tant de vertu: et qu’ainsi elle est d’autant diminuée. Il est facile d’y respondre, Que nous ne mettons point aucune vertu aux creatures, mais seulement disons que Dieu use de tels moyens et instrumens qu’il voit luy-mesme estre convenables: afin que toutes choses servent à sa gloire, puis qu’il est de toutes choses Seigneur et Maistre. Comme donc il nourrist nos corps de pain et autres viandes, comme il esclaire le monde par le soleil, comme il l’eschauffe par le feu, et neantmoins ne le pain, ne le soleil, ne le feu ne font rien, sinon entant que sous tels moyens il nous eslargist ses benedictions: ainsi pareillement il repait et nourrit spirituellement la foy par les Sacremens, lesquels n’ont autre office que de nous representer les promesses d’iceluy devant nos yeux, et mesme nous en estre gage. Et comme nous ne devons mettre aucune fiance aux autres creatures, lesquelles par la bonne volonté de Dieu sont destinées à nos usages, et par le service desquelles il nous eslargist les dons de sa bonté, et ne les devons avoir en admiration ne glorifier comme causes de nostre bien: ainsi nostre confiance ne se doit arrester aux Sacremens, et la gloire de Dieu ne leur doit point estre transferée: mais en delaissant et nous destournant de toutes choses, et nostre foy et nostre confession doyvent s’eslever et s’adresser à celuy qui est autheur et des Sacremens et de tous autres biens.

12. Now, it is so true that the sacraments are confirmations of our faith, that sometimes, when the Lord intends to take away the confidence of those things which had been promised in the sacraments, he removes the sacraments themselves. When he deprived Adam of the gift of immortality, he expelled him from the garden of Eden, saying, “Lest he put forth his hand, and take also of the tree of life, and eat, and live for ever.”¹¹¹³ What can be the meaning of this language? Could the fruit restore to Adam the incorruption from which he had now fallen? Certainly not. But it was the same as if the Lord had said, Lest he should cherish a vain confidence, if he retain the symbol of my promise, let him be deprived of that which might give him some hope of immortality. For 463the same reason, when the apostle exhorts the Ephesians to “remember that” they “were without Christ, being aliens from the commonwealth of Israel, and strangers from the covenant of promise, having no hope, and without God in the world,” he states that they were not partakers of circumcision;¹¹¹⁴ thereby signifying that not having received the sign of the promise, they were excluded from the promise itself. To the other objection which they make, that the glory of God is transferred to creatures to whom so much power is attributed, and thereby sustains a proportionate diminution, it is easy to answer, that we place no power in creatures; we only maintain that God uses such means and instruments as he sees will be suitable, in order that all things may be subservient to his glory, as he is the Lord and Ruler of all. Therefore, as by bread and other aliments he feeds our bodies, as by the sun he enlightens the world, as by fire he produces warmth,—yet bread, the sun, and fire, are nothing but instruments by which he dispenses his blessings to us,—so he nourishes our faith in a spiritual manner by the sacraments, which are instituted for the purpose of placing his promises before our eyes for our contemplation, and of serving us as pledges of them. And as we ought not to place any confidence in the other creatures, which, by the liberality and beneficence of God, have been destined to our uses, and by whose instrumentality he communicates to us the bounties of his goodness, nor to admire and celebrate them as the causes of our enjoyments,—so neither ought our confidence to rest in the sacraments, or the glory of God to be transferred to them; but, forsaking all other things, both our faith and confession ought to rise to him, the Author of the sacraments and of every other blessing.

12. In what way, and how far, the sacraments are confirmations of our faith.

The sacraments are confirmations of our faith in such a sense, that the Lord, sometimes, when he sees meet to withdraw our assurance of the things which he had promised in the sacraments, takes away the sacraments themselves. When he deprives Adam of the gift of immortality, and expels him from the garden, “lest he put forth his hand and take also of the tree of life, and live for ever” (Gen. 3:22). What is this we hear? Could that fruit have restored Adam to the immortality from which he had already fallen? By no means. It is just as if he had said, Lest he indulge in vain confidence, if allowed to retain the symbol of my promise, let that be withdrawn which might give him some hope of immortality. On this ground, when the apostle urges the Ephesians to remember, that they “were without Christ, being aliens from the commonwealth of Israel, and strangers from the covenants of promise, having no hope, and without God in the world” (Eph. 2:12), he says that they were not partakers of circumcision. He thus intimates metonymically, that all were excluded from the promise who had not received the badge of the promise. To the other objection—viz. that when so much power is attributed to creatures, the glory of God is bestowed upon them, and thereby impaired—it is obvious to reply, that we attribute no power to the creatures. All we say is, that God uses the means and instruments which he sees to be expedient, in order that all things may be subservient to his glory, he being the Lord and disposer of all. Therefore, as by bread and other aliment he feeds our bodies, as by the sun he illumines, and by fire gives warmth to the world, and yet bread, sun, and fire are nothing, save inasmuch as they are instruments under which he dispenses his blessings to us; so in like manner he spiritually nourishes our faith by means of the sacraments, whose only office is to make his promises visible to our eye, or rather, to be pledges of his promises. And as it is our duty in regard to the other creatures which the divine liberality and kindness has destined for our use, and by whose instrumentality he bestows the gifts of his goodness upon us, to put no confidence in them, nor to admire and extol them as the causes of our mercies; so neither ought our confidence to be fixed on the sacraments, nor ought the glory of God to be transferred to them, but passing beyond them all, our faith and500confession should rise to Him who is the Author of the sacraments and of all things.

12. De sacramenten nu zijn zozeer versterkingen van ons geloof, dat soms de Here, wanneer Hij het vertrouwen in de dingen, die in de sacramenten door Hem beloofd waren, wil wegnemen, de sacramenten zelf wegneemt. Wanneer Hij Adam berooft van de gave der onsterfelijkheid en hem daaruit verstoot, zegt hij: "Dat hij niet neme van de vrucht des levens,opdat hij niet leve in eeuwigheid" (Gen. 3:22) Wat horen wij ? Kon die vrucht aan Adam zijn overderfelijkheid, van welke hij reeds was afgevallen, teruggeven ? Geenszins: maar dit is hetzelfde, alsof Hij gezegd had: laat hem, opdat hij geen ijdel vertrouwen koestere, indien hij het teken mijner belofte houdt, ontnomen worden hetgeen hem enige hoop op onsterfelijkheid kan geven. Daarom heeft de apostel, toen hij de Efeziërs vermaande (Ef. 2:12) dat zij zouden bedenken dat ze vreemdelingen geweest waren van de testamenten, en vreemd van het burgerschap Israëls, zonder God en zonder Christus, gezegd, dat ze geen deel hadden aan de besnijdenis. Daarmee geeft hij door metonymie te kennen, dat zij, die het teken der belofte niet gekregen hadden, van de belofte zelf uitgesloten waren. Op hun andere tegenwerping, dat Gods eer op de creaturen, aan wie zo grote kracht wordt toegekend, overgebracht wordt en daardoor inzoverre verminderd wordt, is gemakkelijk te antwoorden, namelijk dit, dat door ons geen kracht gesteld wordt in de creaturen. Dit alleen zeggen wij, dat God de middelen en instrumenten gebruikt, waarvan Hij zelf voorziet, dat ze nuttig zijn, opdat alles zou meewerken tot zijn eer, daar Hij de Heer en beschikker is over alles. Gelijk Hij dus door brood en de overige spijzen onze lichamen voedt, gelijk Hij door de zon de wereld verlicht, gelijk Hij door het vuur verwarmt, en toch het brood, of de zon, of het vuur niets zijn, behalve in zoverre Hij door die instrumenten ons zijn zegeningen toedeelt, zo voedt Hij geestelijk het geloof door de sacramenten, wier enige taak het is zijn beloften ons voor ogen te stellen, ja voor ons daarvan de panden te zijn. En evenals het onze plicht is op de overige creaturen, die door Gods milddadigheid en goedertierenheid tot ons gebruik bestemd zijn, geen vertrouwen te stellen en ze niet te bewonderen en te prijzen alsof ze de oorzaken waren van onze welstand, zo mag ons vertrouwen ook niet aan de sacramenten hangen, en mag Gods eer niet op hen worden overgebracht, maar met terzijdestelling van alles moeten ons geloof en onze belijdenis opklimmen tot de Auteur zelf der sacramenten en van alle dingen.

12.

Was nun die Sakramente betrifft, so sind sie in solchem Maße Bekräftigung unseres Glaubens, daß der Herr manchmal, wenn er die Zuversicht auf die Dinge wegnehmen will, die er in den Sakramenten verheißen hat, die Sakramente selbst wegnimmt. Als er dem Adam die Gabe der Unsterblichkeit nimmt und ihn daraus 885 verstößt, da sagt er: „... daß er nicht ... breche von der Frucht des Lebens und lebe ewiglich“ (Gen. 3,22). Was hören wir nun hier? War denn etwa diese „Frucht“ imstande, dem Adam die Unsterblichkeit wiederzugeben, die er bereits verloren hatte? Nein, durchaus nicht! Aber es ist so, als ob Gott gesagt hätte: damit Adam kein eitles Vertrauen in sich nährt, wenn er noch das Merkzeichen meiner Verheißung besitzt, so soll ihm weggenommen werden, was ihm einige Hoffnung auf Unsterblichkeit bereiten könnte. In diesem Sinne spricht sich auch Paulus aus; er ermahnt die Epheser, sie sollten sich daran erinnern, daß sie Fremdlinge gewesen seien gegenüber den Verheißungen, „außer der Bürgerschaft Israels“, ohne Gott, ohne Christus (Eph. 2,12), und dabei sagt er auch, sie seien der Beschreibung nicht teilhaftig gewesen (Eph. 2,11). Damit gibt er durch Einsetzung des einen Begriffs für einen Verwandten (metonymice) zu verstehen, daß sie, indem sie das Unterpfand der Verheißung nicht empfangen hatten, auch von der Verheißung selbst ausgeschlossen waren.

Die obengenannten Theologen machen nun, wie gesagt (vgl. Anfang der Sektion 10), noch einen weiteren Einwand. Sie meinen, unsere Ansicht übertrage die Ehre Gottes auf Kreaturen: diese bekämen soviel Kraft zugesprochen, und damit geschehe der Ehre Gottes im gleichen Maße Eintrag. Hierauf ist leicht zu antworten: wir legen in die Kreaturen überhaupt keine Kraft hinein: Nur dies sagen wir: Gott benutzt Mittel und Werkzeuge, von denen er selbst voraussteht, daß sie nützlich sind; es soll seiner Ehre alles dienstbar sein, da er selbst ja Herr und Lenker über alles ist. Wie er also durch Brot und andere Speisen unseren Leib erhält, wie er durch die Sonne die Welt hell macht, wie er sie durch das Feuer erwärmt, – und wie doch weder das Brot noch die Sonne, noch das Feuer etwas sind, als allein insofern er durch Vermittlung dieser Werkzeuge seine Segnungen an uns austeilt, so nährt er auch geistlich unseren Glauben durch die Sakramente, deren einziges Amt es ist, uns seine Verheißungen sichtbar vor Augen zu stellen, ja, ihre Unterpfänder für uns zu sein. Und wie es unsere Pflicht ist, an die übrigen Kreaturen, die durch Gottes Wohltätigkeit für unseren Gebrauch bestimmt sind und durch deren Dienst er uns die Geschenke seiner Güte zukommen läßt, keinerlei Vertrauen zu heften und sie nicht als Ursachen unseres Wohlergehens zu bewundern und zu preisen, so darf unser Vertrauen sich auch nicht an die Sakramente hängen, und Gottes Ehre darf nicht auf sie übertragen werden, sondern unser Glaube und unser Bekenntnis müssen das alles beiseite lassen und zu dem Geber selbst, der uns die Sakramente wie auch alle Dinge geschenkt hat, emporsteigen!

12. In hoeverre die sakramente 'n versterking van ons geloof is

Die sakramente is egter net in soverre versterkings van ons geloof dat die Here soms die sakramente self wegneem wanneer Hy die vertroue juis op die dinge wat Hy in die sakramente aan ons beloof het, wil wegneem. Wanneer Hy Adam die gawe van onsterflikheid ontneem en hom dit ontsê, verklaar Hy dat hy nie van die vrug van die lewe mag neem nie sodat hy nie vir ewig mag leef nie.⁵⁴ Wat hoor ons? Kon die vrug Adam se onbedorwenheid waarvan hy reeds afvallig geraak het, weer in ere herstel? Hoegenaamd nie! Dit is immers asof Hy gesê het: “Hy mag nie ydel vertroue (op onsterflikheid) aan die dag lê as hy die teken van My belofte hou nie. Laat daarom ook dit wat hom enigsins hoop op onsterflikheid kan laat koester, van hom weggeneem word”. Wanneer die apostel die Efesiërs daarom wil vermaan om daaraan te dink dat hulle eertyds vreemdelinge aan die verbonde was, en vreemd aan die geselskap van Israel, sonder God en sonder Christus,⁵⁵ het hy gesê dat hulle geen deel in die besnydenis gehad het nie.⁵⁶ Daarmee gee hy by wyse van metonimia te kenne dat diegene van die belofte self uitgesluit is wat nie die teken van die belofte ontvang het nie.

Dit is maklik om te antwoord op hulle tweede beswaar, naamlik dat die heerlikheid van God na skepsels afgelei word omdat aan hulle soveel mag toegeken word, en dat sy heerlikheid so verminder word.⁵⁷ Ons stel naamlik geen krag in skepsels nie. Ons sê slegs dat God middele en instrumente gebruik wat Hy voorsien doelmatig is sodat alles sy heerlikheid kan dien omdat Hy die Here en Regter van alle dinge is. Soos Hy ons liggame dus deur brood en ander voedsel voed, soos Hy die wêreld deur die son verlig; soos Hy ons deur vuur verwarm, en nôg brood, nôg die son, nôg vuur, iets anders as instrumente is waardeur Hy sy seëninge aan ons uitdeel, net so voed Hy ons geloof geestelik deur die sakramente. Die enigste taak daarvan is om sy beloftes ons voor oë te stel; ja, dat dit vir ons pande van sy beloftes is. En soos ons in ander skepsels wat deur die milddadigheid en goedertierenheid van God bestem is om 1590 deur ons gebruik te word, en deur die diens waarvan Hy ons die gawes van sy goedertierenheid skenk, geen vertroue moet stel en hulle as oorsake van ons eiendom moet bewonder en verhef nie, so moet ons ook geen vertroue op die sakramente stel en die heerlikheid van God op hulle oordra nie. Ons moet alle ander dinge laat vaar en ons geloof en belydenis moet tot Hom as die Skepper van sowel die sakramente as van alle dinge opstyg.

12. Тот факт, что таинства служат подтверждением нашей веры, настолько истинен, что когда Бог желает лишить людей надежды на обетование, явленное в таинствах, Он их лишает самих таинств. Когда Он отказал Адаму в даре бессмертия, то сказал: пусть Адам не вкушает плода от древа жизни, дабы не жить вечно (Быт 3:22). Что это значит? Может быть, плод жизни мог восстановить утраченную нетленность Адама? Вовсе нет! Этими словами Бог как бы сказал: знак моего обетования, который мог бы внушить Адаму некоторую надежду на бессмертие, отнимается у него, дабы не питал он тщетной надежды. По той же причине апостол, напоминая эфесянам, что некогда они были безбожниками, вне Христа, вне заветов обетования и общества Израильского (Эф 2:12), говорит, что они были необрезанными. Это значит, что они были исключены из обетования, так как не имели его внешнего знака.

Наши противники приводят ещё одно возражение: дескать, слава Божья переносится на творения и умаляется тем, что столько власти приписывается твари. Ответить им нетрудно: мы вовсе не приписываем никакой власти творениям. Мы лишь утверждаем, что Бог использует те средства и орудия, какие Сам считает нужными для того, чтобы всё сущее служило его славе, ибо Он есть Господь и Судья всего сотворённого. Он питает наши тела хлебом и другой пищей, освещает мир солнцем, согревает огнём, но ни хлеб, ни солнце, ни огонь ничего не совершают сами по себе: они лишь средства, какими Бог подаёт своё благословение. Точно так же Он духовно поддерживает и питает веру таинствами. У них нет иного предназначения, кроме как зримо являть нам Божьи обетования и служить их залогом. И как в отношении прочих вещей, по благоволению Божьему предназначенных для нашего употребления и служащих орудиями его благих даров, мы не должны ни питать упований, ни прославлять их как причины нашего блага - так и в отношении таинств. Наше упование не должно останавливаться на таинствах, и не следует переносить на них славу Божью. Но вера наша и упование должны отрешиться от всего тварного и вознестись к Тому, кто является Творцом как таинств, так и всех прочих благ.

13. Quod autem ex ipso demum^g Sacramenti nomine argumentum nonnulli afferunt, minime firmum est^h. Sacramentum, inquiunt, quum multas habeat apud probatos authores significationes, unam tantum habet quae signis conveniat: nempe qua solenne illud iuramentum significat quod miles Imperatori 270 praestat quum militiae initiatur. Ut enim militari illo sacramento fidem suam obstringunt Imperatori^a novi milites, et militiam profitentur: ita^b nostris signis Christum Imperatorem profitemur, et sub eius signis nos militare testamur¹. Addunt similitudines quibus rem magis dilucidam reddant². Ut toga Romanos^c a palliatis Graecis discernebat^d: ut ipsi inter se ordines Romae suis symbolis distinguebantur: Senatorius ab equestri, purpura et lunatis calceis: rursum a plebeio Equester, annulo: ita nos symbola nostra gestamus quae nos a profanis^e discernant^f. At ex superioribus abunde liquet^g, veteres qui Sacramentorum nomen signis indiderunt, minime respexisse quis fuisset verbi huius usus Latinis scriptoribus: sed novam hanc significationem pro suo commodo affinxisse, qua simpliciter sacra signa designarent³. Quod si altius argutari volumus, videri possunt eadem analogia nomen hoc ad eiusmodi significationem transtulisse qua nomen fidei ad eum sensum^h in quo nunc usurpatur. Quum enim fides sit in praestandis promissis veritas: fidem tamen dixerunt certitudinem, seuⁱ certam persuasionem quae de ipsa veritate haberetur. Ad hunc modum, quum sacramentum sit militis, quo se suo Imperatori vovet: fecerunt Imperatoris, quo milites in ordines recipiat. Dominus enim per Sacramenta se nobis in Deum fore pollicetur, et nos sibi fore in populum. Verum tales argutias omittimus: quando satis^k planis argumentis probasse mihi videor^l, nihil aliud spectasse, quam ut significarent signa haec sanctarum et spiritualium rerum esse^m. Similitudines quas afferunt de externis 271 insignibus^a, recipimus quidem^b, sed non ferimus, quod posterius est in Sacramentis, ab illis primum atque adeo unum constitui. Est autem hoc primum, ut fidei nostrae apud Deum serviant: posterius, ut confessionem nostram apud homines testentur. Secundum hanc posteriorem rationem valent illae similitudines. || Maneat interea prius illud: quia alioqui frigerent mysteria (ut visum est) nisi fidei nostrae adminicula essent, doctrinaeque appendices in eundem usum et finem destinatae.

13. Et ce que finalement du nom mesmes de Sacrement ils cherchent couverture à leur erreur, c’est une raison trop debile. Car ils disent que combien que Sacrement és autheurs Latins ait beaucoup de significations, toutesfois il n’en a qu’une qui soit convenante, ne qui appartienne aux signes: c’est assavoir qu’il signifie le solennel jurement que le gendarme fait à son Prince ou Capitaine, quand il est enrollé et receu en bande. Car comme par ce jurement les nouveaux gendarmes obligent leur foy à leur Prince ou Capitaine, et se promettent à luy, s’advouans estre de sa gendarmerie: ainsi nous aussi par nos signes confessons Jesus Christ estre nostre Capitaine, ettestifions que nous guerroyons sous son enseigne. Ils adjoustent des similitudes pour rendre leur dire plus clair et plus evident. Comme en la guerre on recognoist les François et les Anglois les uns des autres, parce que les François portent la croix blanche, et les Anglois la croix rouge: comme aussi les Romains estoyent discernez des Grecs par diversité d’accoustremens: et davantage, comme les estats de Rome estoyent distinguez l’un de l’autre par leurs propres signes, c’est assavoir les Senateurs des Chevaliers par les habits de pourpre et les souliers rons, et d’autrepart, les Chevaliers du populaire par un anneau: ainsi nous avons noz signes par lesquels nous sommes distinguez et discernez des infideles et estrangiers de nostre religion. Mais il appert par ce qui a esté dit, que les Anciens, qui ont donné le nom de Sacrement à nos signes, n’ont point regardé en quelle signification les escrivains Latins avoyent usé de ceste diction: ains pour leur commodité luy ont attribué ceste nouvelle, par laquelle simplement ils ont voulu designer les signes sacrez. Et si nous le voulons subtiliser plus haut, il est à penser qu’ils ont transferé ce nom à ceste signification, par mesme raison et similitude qu’ils ont fait le nom de foy à celle signification en laquelle maintenant nous en usons. Car combien que foy proprement signifie la verité qu’on a à tenir sa promesse, toutesfois ils l’ont prinse pour signifier la certitude ou certaine persuasion qu’on a de celle verité. En ceste maniere, combien que Sacrement soit le jurement par lequel le gendarme se promet et s’oblige à son Capitaine, ils l’ont prins pour signifier le signe dont le Capitaine use pour recevoir ses gendarmes en sa bende et solde. Car le Seigneur par ses Sacremens nous promet qu’il sera nostre Dieu, et que nous luy serons son peuple. Mais nous delaissons telles subtilitez, puis que par bien clairs argumens je pense avoir monstré que les Anciens n’ont eu autre esgard en appellant nos signes, Sacremens, que de signifier que ce sont signes de choses sainctes et spirituelles. Nous recevons bien les similitudes qu’ils proposent, estans tirées des marques ou livrées des gendarmes: mais nous n’endurons point que ce qui est le moindre és Sacremens, soit par eux constitué en premier lieu, et mesme qu’ils n’y recognoissent autre chose. Or ceste consideration doit estre principale aux Sacremens, qu’ils sont pour servir à nostre foy envers Dieu: la seconde, qu’ils sont pour tesmoigner nostre confession envers les hommes. Et selon ceste derniere raison sont bonnes et bien convenantes lesdites similitudes, moyennant que le premier nous demeure: car autrement les Sacremens n’auroyent gueres de vigueur, s’ils ne servoyent à soustenir nostre foy, et qu’ils ne fussent accessoires de la doctrine.

13. The argument which some persons adduce from the very name of sacrament is destitute of any force;—though the word sacrament has various significations in authors of the first authority, yet it has but one which has any agreement or connection with signs or standards, (signa;) that is, when it denotes the solemn oath taken by a soldier to his commander when he enters on a military life. For as by the military oath new soldiers bind themselves to their commander, and assume the military profession, so by our signs we profess Christ to be our Leader, and declare that we fight under his banners. They add similitudes for the further elucidation of their opinion. As the dress of the Romans, who wore gowns, distinguished them from the Greeks, who wore cloaks; as the different orders among the Romans were distinguished from each other by their respective badges, the senatorial order from the 464equestrian by purple habits and round shoes, and the equestrian from the plebeian by a ring; as French and English ships of war are known by flags of different colours, the French flags being white and the English red; so we have our signs or badges to distinguish us from unbelievers. But from the observations already made, it is evident that the ancient fathers, who gave our signs the name of sacraments, were not at all guided by the previous use of this word in Latin writers; but that they gave it a new sense for their own convenience, simply denoting sacred signs. And if we wish to carry our researches any further, it may be found that they transferred this name to the signification now given, on the same principle of analogy which induced them to transfer the word faith to the sense in which it is now used. For as faith properly signifies truth in the fulfilment of promises, yet they have applied it to the assurance or certain persuasion which a person has of the truth itself; so, as a sacrament is an oath by which a soldier binds himself to his leader, they have applied it to the sign by which the leader receives soldiers into his army. For by the sacraments the Lord promises that he will be our God, and that we shall be his people. But we pass over such subtleties, as I think I have proved by sufficient arguments that the ancients had no other view, in their application of the word sacrament, than to signify that the ceremonies to which they applied it were signs of holy and spiritual things. We admit the comparison deduced from external badges, but we cannot bear that the last and least use of the sacraments should be represented as their principal and even sole object. The first object of them is, to assist our faith towards God; the second, to testify our confession before men. The similitudes which have been mentioned are applicable to this secondary design, but the primary one ought never to be forgotten; for otherwise, as we have seen, these mysteries would cease to interest us, unless they were aids of our faith, and appendices of doctrine, destined to the same use and end.

13. Some regard the sacraments as mere signs. This view refuted.

There is nothing in the argument which some found on the very term sacrament. This term, they say, while it has many significations in approved authors, has only one which is applicable to signs—namely, when it is used for the formal oath which the soldier gives to his commander on entering the service. For as by that military oath recruits bind themselves to be faithful to their commander, and make a profession of military service; so by our signs we acknowledge Christ to be our commander, and declare that we serve under his standard. They add similitudes, in order to make the matter more clear. As the toga distinguished the Romans from the Greeks, who wore the pallium; and as the different orders of Romans were distinguished from each other by their peculiar insignia; e. g., the senatorial from the equestrian by purple, and crescent shoes, and the equestrian from the plebeian by a ring, so we wear our symbols to distinguish us from the profane. But it is sufficiently clear from what has been said above, that the ancients, in giving the name of sacraments to signs, had not at all attended to the use of the term by Latin writers, but had, for the sake of convenience, given it this new signification, as a means of simply expressing sacred signs. But were we to argue more subtilely, we might say that they seem to have given the term this signification in a manner analogous to that in which they employ the term faith in the sense in which it is now used. For while faith is truth in performing promises, they have used it for the certainty or firm persuasion which is had of the truth. In this way, while a sacrament is the act of the soldier when he vows obedience to his commander, they made it the act by which the commander admits soldiers to the ranks. For in the sacraments the Lord promises that he will be our God, and we that we will be his people. But we omit such subtleties, since I think I have shown by arguments abundantly plain, that all which ancient writers intended was to intimate, that sacraments are the signs of sacred and spiritual things. The similitudes which are drawn from external objects (chap. 15 sec. 1), we indeed admit; but we approve not, that that which is a secondary thing in sacraments is by them made the first, and indeed the only thing. The first thing is, that they may contribute to our faith in God; the secondary, that they may attest our confession before men. These similitudes are applicable to the secondary reason. Let it therefore remain a fixed point, that mysteries would be frigid (as has been seen) were they not helps to our faith, and adjuncts annexed to doctrine for the same end and purpose.

13. Het bewijs eindelijk, dat sommigen aanvoeren uit het woord sacrament, zo zeggen ze, bij goede schrijvers veel betekenissen heeft, heeft slechts één betekenis, die bij de tekenen past: namelijk de betekenis, volgens welke het die plechtige eed aanduid, die de soldaat aan de veldheer doet, wanneer hij in krijgsdienst treedt. Want evenals de nieuwe soldaten, door die krijgseed hun trouw toezeggen aan de veldheer en betuigen, dat ze in dienst getreden zijn, zo erkennen wij door onze tekenen Christus als onze veldheer en betuigen wij, dat wij, dat wij onder zijn vaandel dienen. Zij voegen hieraan nog gelijkenissen toe om de zaak duidelijker te maken. Evenals de toga de Romeinen onderscheidde van de Grieken, die een Griekse mantel droegen; evenals de standen zelf te Rome door hun tekenen werden onderscheiden, de senatorenstand van de ridderstand door het purper en de met een zilveren maantje versierde schoenen, de ridderstand wederom van de gewone burgers door een ring: zo dragen wij onze tekenen, die ons onderscheiden van de onheiligen. Maar uit het vorige blijkt overvloedig, dat de oude leraars, die de naam sacramenten aan de tekenen hebben gegeven, allerminst er op gelet hebben, welk gebruik van dit woord bij de latijnse schrijvers gemaakt werd, maar dat zij er voor hun gemak deze nieuwe betekenis aan gegeven hebben, om daardoor eenvoudig de heilige tekenen aan te wijzen. Indien wij de zaak dieper willen beredeneren, kunnen we wellicht zeggen, dat zij aan dit woord een zodanige betekenis aan hebben geschonken op dezelfde wijze als zij het woord fides (vertrouwen en geloof) de betekenis gaven, in welke het nu gebruikt wordt. Want hoewel fides betekent de waarheid in het volbrengen van beloften, hebben ze toch fides genoemd de zekerheid, of vaste overtuiging, die men aan gaande de waarheid zelf had. Op dezelfde wijze hebben zij, hoewel het woord sacrament de krijgseed betekent van een soldaat, waarmee hij zich in dienst stelt van zijn veldheer, het gemaakt tot een woord van de Veldheer, waarmee Hij de soldaten in zijn gelederen opneemt. Want de Here belooft door de sacramenten, dat Hij tot een God zal zijn en dat wij Hem tot een volk zullen zijn. Maar dergelijke spitsvondige redeneringen laten wij varen, daar ik meen door voldoend duidelijke bewijzen te hebben aangetoond, dat de oude leraars niets anders bedoeld hebben dan te kennen geven, dat de sacramenten tekenen zijn van heilige en geestelijke zaken. De gelijkenissen, die ze aanbrengen aangaande de uiterlijke onderscheidingstekenen, nemen wij wel aan, maar wij aanvaarden niet, dat wat bij de sacramenten in de laatste plaats komt, door hen in de eerste, ja enige plaats gesteld wordt. Dit nu is het eerste, dat ze ons geloof bij God dienen, en het laatste, dat ze van onze belijdenis bij de mensen getuigen. Bij die laatste betekenis zijn die vergelijkingen van kracht. Intussen moet dat eerste blijven: want anders zouden (gelijk gezien is) de verborgenheden van geen betekenis zijn, indien ze niet de hulpmiddelen van ons geloof waren en de aanhangsels der leer, tot hetzelfde gebruik en doel bestemd.

13. Die Sakramente sind erst in zweiter Linie Bekenntniszeichen

Endlich gibt es manche Leute, die (zur Bekräftigung der hier abgelehnten Ansicht) einen Beweis vorbringen, der sich auf das Wort „Sakrament“ gründet. Aber dieser Beweis ist nicht stichhaltig. Dies Wort, so sagen sie, hat bei den anerkannten (römischen) Schriftstellern vielerlei Bedeutungen; aber darunter ist nur eine, die zu den Zeichen paßt: das ist nämlich jene, bei der „Sakrament“ einen feierlichen Eidschwur bedeutet, wie ihn der Soldat dem Feldherrn leistet, wenn er in den Kriegsdienst eintritt. Denn wie die neu eintretenden Soldaten mit diesem Kriegseid ihre Treue an den Feldherrn binden und das Bekenntnis ablegen, daß sie nun Soldaten sein wollen, so bekennen wir mit unseren Zeichen Christus als unseren Feldhauptmann und bezeugen, daß wir unter seinen Zeichen Kriegsdienst tun. Jene Theologen fügen hier auch noch Gleichnisse an, um damit die Sache klarer zu machen. Wie die Toga, so sagen sie, die Römer von den Griechen unterschied, die ihren griechischen Mantel trugen, und wie sich zu Rom die Stände untereinander durch die ihnen eigenen Zeichen unterschieden, der Angehörige einer senatorischen Familie von dem Ritter durch den Purpur und die sichelförmige Verzierung an den Schuhen, der Ritter wiederum von dem Mann aus dem gewöhnlichen 886 Volke durch den Ring – so tragen auch wir unsere Merkzeichen, die uns von den Weltleuten unterscheiden sollen.

Nun geht es aber aus unserer obigen Darlegung mehr als deutlich hervor, daß die Alten (d.h. die Kirchenväter), die den Zeichen den Namen „Sakramente“ beilegten, dabei durchaus keinen Bedacht darauf genommen haben, in welchem Sinne die (nicht kirchlichen) lateinischen Schriftsteller dieses Wort gebrauchten, sondern daß sie, wie es ihnen zuträglich erschien, diese neue Bedeutung an das Wort geheftet haben, um mit ihm einfach auf die heiligen Zeichen hinzuweisen.

Wollen wir unseren Scharfsinn tiefer dringen lassen, so läßt es sich vielleicht so ansehen: wenn die Kirchenväter den Begriff „Sakrament“ so gewendet haben, daß er die genannte Bedeutung bekam, so sind sie dabei genau entsprechend verfahren wie auch bei dem Wort „Glaube“ (fides), so daß es den Sinn bekam, in dem es heute gebraucht wird; denn „Glaube“ bedeutet eigentlich die „Wahrheit“ (= Wahrhaftigkeit) in der Erfüllung von Zusagen; trotzdem aber haben die Alten unter Glauben die Gewißheit oder die sichere Überzeugung verstanden, die man der Wahrheit selbst entgegenbrachte. In der gleichen Weise ist es mit dem Wort „Sakrament“ zugegangen: obwohl es eigentlich den Eidschwur bedeutet, mit dem sich der Soldat seinem Feldherrn angelobt, hat man daraus einen Schwur des Feldherrn gemacht, kraft dessen er die Soldaten in seine Schar aufnimmt. Denn durch die Sakramente verheißt der Herr, er wolle unser Gott sein und wir sollten sein Volk sein.

Aber wir lassen solch spitzfindige Untersuchungen beiseite, da ich mit zureichend deutlichen Gründen bewiesen zu haben glaube, daß die Alten mit ihrer Verwendung von „Sakrament“ nichts anderes im Auge gehabt haben, als zum Ausdruck zu bringen, daß die Sakramente Zeichen von heiligen und geistlichen Dingen sind. Die Gleichnisse von den äußeren Standeszeichen, die jene Leute vorbringen, lassen wir zwar gelten, aber wir dulden es nicht, daß sie das, was bei den Sakramenten an untergeordneter Stelle steht, zum Ersten oder Einzigen an ihnen machen. Das Erste an den Sakramenten aber ist doch das, daß sie unserem Glauben vor Gott dienen, und das Untergeordnete, daß sie unser Bekenntnis vor den Menschen bezeugen. In dem zuletzt genannten Sinne haben die angeführten Gleichnisse ihre Geltung. Unterdessen aber soll jenes erste bestehen bleiben; denn die Sakramente würden, wie wir sahen, sonst bedeutungslos werden, wenn sie nicht Hilfsmittel für unseren Glauben wären und Anhängsel an die Lehre, die dem gleichen Gebrauch und Zweck dienstbar sein sollen (wie diese).

13. ’n Verwerping van die opvatting dat die oorspronklike betekenis van die woord ‘sakrament’ as ’n soldate-eed die inhoud van die sakramente bepaal

Die feit dat party mense juis uit die betekenis van die woord sakrament ’n bewys hiervoor aanvoer, staan glad nie op vaste grond nie. Hulle sê: “Hoewel die woord sakrament baie betekenisse onder vooraanstaande skrywers het, het dit nogtans net een aanduiding wat met tekens ooreenstem, naamlik die betekenis waarvolgens dit die plegtige eed aandui wat ’n soldaat aan die keiser aflê wanneer hy met militêre diens begin. Soos nuwe soldate hulle trou aan die keiser verbind deur daardie militêre eed, so erken ons Christus ook as ons Leier en ons getuig dat ons onder sy vaandel veg”.⁵⁸ Om die onderwerp nog duideliker te maak, voeg hulle ook vergelykings daarmee by, byvoorbeeld dat ’n toga die Romeine van die Grieke wat in mantels geklee was, onderskei het; dat stande onder die Romeine deur hulle eie tekens onderskei is; dat die senatorestand van die ridderorde onderskei is deur purperklere en maanvormige skoene; dat die ridderorde weer van die gewone mense onderskei is deur ’n ring. Net so dra ons ons eie tekens wat ons van onheilige mense onderskei.

Maar uit die voorgaande uiteensetting is dit oorvloedig duidelik dat die skrywers van ouds wat die betekenis tekens aan die woord sakramente gegee het, hoegenaamd nie die betekenis wat die woord onder Latynse skrywers gehad het, in aanmerking geneem het nie. Dit is ook duidelik dat hulle na goeddunke ’n nuwe betekenis aan die woord geheg het om doodeenvoudig heilige tekens aan te dui.⁵⁹ Maar as ons ernstiger daaroor 1591 wil redeneer, kan gesien word dat hulle na aanleiding van dieselfde analogie die woord sakrament op so ’n betekenis oorgedra het as waarmee hulle die woord geloof in die betekenis misbruik waarin dit tans misbruik word. Want hoewel geloof die trou in die uitvoer van beloftes beteken, beweer hulle nogtans dat geloof die sekerheid, of ’n sekere oortuiging is juis oor die waarheid. Hoewel ’n sakrament ’n soldaat se eed is waarmee hy hom aan sy keiser wy, het hulle dit so omskep in die eed van ons Keiser waarvolgens Hy sy soldate in sy rangordes opneem. Die Here beloof immers deur die sakramente dat Hy vir ons ’n God en ons vir Hom ’n volk sal wees.⁶⁰

Maar ons laat sulke spitsvondighede daar. Dit lyk immers vir my asof ek met redenasies wat duidelik genoeg is, bewys het dat die skrywers van ouds geen ander doel gehad het as om aan te dui dat die sakramente tekens van heilige en geestelike dinge is nie.⁶¹

Die vergelykings wat hulle oor die uitwendige onderskeidingstekens aanvoer, aanvaar ons wel, maar ons verdra nie dat hulle dit wat laaste in die sakramente is, as die belangrikste en as sodanig as die enigste aspek daarvan poneer nie. Die belangrikste aspek daarvan is naamlik dat die sakramente ons geloof voor God moet dien en die onbelangrikste aspek daarvan is dat dit van ons belydenis by die mense moet getuig. Hulle vergelykings is wel geldig ten opsigte van die laaste betekenis. Intussen moet die voorgaande betekenis egter vas bly staan want die sakramente sou andersins verstyf soos ons gesien het, tensy hulle hulpmiddels vir ons geloof is en aanhangsels by die leer wat vir dieselfde gebruik en doel bestem is.

13. Наконец, наши противники пытаются прикрыть своё заблуждение исходя из самого латинского термина «sacramentum» («таинство»). Но и этот довод слишком слаб. Они говорят, что, хотя слово «sacramentum» употребляется у латинских авторов во множестве значений, лишь одно из них имеет отношение к знакам. Это значение воинской присяги, которую торжественно приносит новобранец своему государю или военачальнику, когда поступает на военную службу. Подобно тому как новобранцы, принося присягу, обязуются верой и правдой служить государю или военачальнику, так и мы особыми знаками свидетельствуем о том, что признаём Иисуса Христа своим Главой и готовы сражаться под его знаменем. (Здесь Кальвин, по-видимому, полемизирует с Цвингли.)

Они поясняют своё утверждение некоторыми сравнениями. Так, на войне французов отличали от англичан по тому признаку, что первые носили белый крест, а вторые красный. Римляне отличались от греков одеждой. Особые знаки были присущи каждому из римских сословий: сенаторы отличались от всадников пурпурными тогами и полукруглыми сандалиями; всадники от плебса - кольцом. Так и у нас есть свои знаки, которые отличают и отделяют нас от неверующих и иноверцев. Однако из всего вышесказанного очевидно, что, когда древние назвали словом «sacramentum» христианские знаки, они исходили не из его значений у латинских писателей, а для собственного удобства придали ему новое значение. «Sacramentum» стало просто названием священных знаков. Если пуститься в более тонкие изыскания, то можно сделать вывод, что такое значение термин «sacramentum» получил на том основании, на каком слову «вера» (fides) был придан нынешний смысл. «Вера» в собственном смысле прежде означала верность данному обещанию; однако позднее это слове стало обозначать убеждённость, отсутствие сомнений в такой верности. Так и термин «sacramentum» первоначально означал присягу, то есть приносимую новобранцем клятву верности военачальнику. Но затем он стал указывать на тот знак, каким военачальник принимает новобранцев в своё войско. Ибо Господь через свои таинства (sacramenta) даёт нам обетование, что Он будет нашим Богом, а мы его народом.

Но оставим эти тонкости. Думаю, я вполне ясными доводами сумел показать, что древние, называя христианские знаки таинствами (sacramenta), не имели других соображений, кроме желания обозначить этим словом святые и духовные вещи. Так что мы готовы согласиться с предлагаемыми сравнениями (из области как отличительных признаков, так и военной службы), но решительно возражаем против того, чтобы наименее важное в таинствах выдвигалось на первый план и даже провозглашалось в них единственно значимым. В отношении таинств главным надлежит считать следующее: таинства установлены для того, чтобы, во-первых, укреплять нашу веру перед Богом и, во-вторых, свидетельствовать о нашем исповедании перед людьми. Если помнить об этом, то в соответствии со вторым названным предназначением таинств можно признать вышеупомянутые сравнения разумными и уместными. Но сила и действенность таинств обусловлена тем, что они укрепляют веру и служат вспомогательными средствами сохранения вероучения.

14. | Rursum admonendi sumus, ut isti vim Sacramentorum enervant, usumque prorsus evertunt: ita ab adversa parte stare alios qui arcanas nescio quas virtutes sacramentis affingunt quae nusquam illis a Deo insitae leguntur. Quo errore periculose falluntur simpliciores et imperiti, dum et Dei dona quaerere docentur ubi reperiri minine possunt, et a Deo sensim abstrahuntur, ut pro eius veritate^c meram amplexentur vanitatem^d. Magno enim consensu sophisticae scholae^e tradiderunt, Sacramenta novae Legis, hoc est, quae nunc in usu sunt Christianae Ecclesiae, iustificare et conferre gratiam, modo non ponamus obicem peccati mortalis¹. Quae sententia dici non potest quam sit exitialis et pestilens, eoque magis quod multis ante seculis magna Ecclesiae iactura in bona orbis parte obtinuit. Plane certe diabolica est; nam dum iustitiam citra fidem pollicetur, animas in exitium^f praecipites agit: || deinde quia iustitiae causam a Sacramentis ducit, miseras hominum mentes, in terram suapte sponte plus satis inclinatas, hac superstitione illigat, ut in spectaculo rei corporeae potius quam in Deo ipso acquiescant. Quae duo utinam adeo comperta non haberemus: tantum abest ut longa probatione indigeant. Quid vero est Sacramentum citra fidem sumptum, nisi certissimum Ecclesiae exitium? Nam quum nihil inde extra promissionem sit expectandum: promissio autem non minus iram incredulis minetur quam fidelibus gratiam offerat^g: fallitur qui plus aliquid per Sacramenta sibi conferri putat, quam quod verbo Dei oblatum, 272 vera fide percipiat. Ex quo alterum etiam conficitur, non pendere ex Sacramenti participatione salutis fiduciam, acsi iustificatio sita illic foret: quam in uno Christo repositam, nihilo minus Evangelii praedicatione quam Sacramenti obsignatione, nobis communicari scimus: ac sine hac posse in solidum constare. Usque adeo verum est quod ab Augustino quoque scribitur, Invisibilem sanctificationem sine visibili signo esse posse, et visibile rursum signum sine vera sanfctificatione [Lib. 3. de quaest. Vet. test.]¹. || Induunt enim (ut ipse quoque alibi scribit) homines Christum aliquando^a usque ad Sacramenti perceptionem, aliquando^a usque ad vitae sanctificationem. Atque illud primum et bonis et malis potest esse commune: hoc autem alterum, proprium est bonorum ac piorum [Lib. 5. de Baptis. contra Donat, ca. 24]².

14. D’autrepart, il nous faut estre advertils que comme ceux-ci destruisent l’efficace des Sacremens, et en abolissent l’usage: aussi il y en a aucontraire qui attribuent aux Sacremens quelques je ne say quelles vertus secrettes, qu’on ne lit point jamais leur avoir esté données de Dieu. Par lequel erreur sont deceus et trompez les simples et ignorans, d’autant qu’ils s’accoustument de chercher les dons et graces de Dieu où elles ne se peuvent nullement trouver, et sont peu à peu destournez et retirez de luy, pour suyvre pures vanitez au lieu de ia verité d’iceluy. Car les escoles des Sophistes d’un commun consentement ont determiné que les Sacremens de la nouvelle Loy, c’est à dire ceux desquels l’Eglise Chrestienne use maintenant, justifient et conferent grace, si nous n’y mettons object ou empeschement de peché mortel. On ne pourroit assez declairer combien est pernicieuse ceste opinion: et ce d’autant plus que par si longues années au grand detriment de l’Eglise elle a esté receue, et dure encore en une bien grande partie du monde. Certes elle est pleinement diabolique. Car d’autant qu’elle promet justice sans la foy, elle envoye et dejette les consciences en confusion et damnation. Davantage, faisant le Sacrement comme cause de justice, elle lie et enveloppe les entendemens humains en ceste superstition, qu’ils se reposent plustost en une chose corporelle qu’en Dieu: veu qu’ils sont naturellement trop plus enclins en la terre qu’il ne faudroit. Desquels deux vices il seroit à desirer que nous n’eussions pas si grande experience: tant s’en faut qu’il y ait mestier de grande probation. Et qu’est-ce que Sacrement prins sans foy, sinon la ruyne de l’Eglise? Car puis qu’il n’en faut rien attendre sinon en vertu de la promesse, laquelle ne denonce pas moins l’ire de Dieu aux incredules, qu’elle presente sa grace aux fideles, celuy qui pense recevoir des Sacremens autre bien que celuy qu’il accepte par foy, comme il luy est presenté de la parolle, s’abuse grandement. Dont aussi se peut inferer le reste, que la fiance de salut ne depend point de la participation des Sacremens, comme si la justice y estoit colloquée, laquelle nous savons estre située en Jesus Christ seul, et ne nous estre pas moins communiquée par la predication de l’Evangile que par la testification des Sacremens, sans laquelle elle peut entierement consister. Tellement est veritable ce que dit sainct Augustin, que le signe visible souvent apparoist sans la sanctification invisible: et derechef, la sanctification sans le signe visible¹⁵¹. Car comme luy-mesme dit en un autre lieu, les hommes reçoyvent aucune fois Jesus Christ jusques à la seule reception des Sacremens, aucune fois jusques à la sanctification de vie¹⁵². Le premier de ces deux est commun aux bons et aux mauvais: le second est propre et particulier seulement aux fideles.

14. On the other hand, we require to be apprized, that as these persons weaken the force of the sacraments, and entirely subvert their use, so there are others of a contrary party, who attribute to the sacraments I know not what latent virtues, which are nowhere represented as communicated to them by the word of God. By this error the simple and inexperienced are dangerously deceived, being taught to seek the gifts of God where they can never be found, and being gradually drawn away from God to embrace mere vanity instead of his truth. For the sophistical schools have maintained, with one consent, that the sacraments of the new law, or those now used in the Christian Church, justify and confer grace, provided 465we do not obstruct their operation by any mortal sin. It is impossible to express the pestilent and fatal nature of this opinion, and especially as it has prevailed over a large part of the world, to the great detriment of the Church, for many ages past. Indeed, it is evidently diabolical; for by promising justification without faith, it precipitates souls into destruction: in the next place, by representing the sacraments as the cause of justification, it envelops the minds of men, naturally too much inclined to the earth, in gross superstition, leading them to rest in the exhibition of a corporeal object rather than in God himself. Of these two evils I wish we had not had such ample experience as to supersede the necessity of much proof. What is a sacrament, taken without faith, but the most certain ruin of the Church? For as nothing is to be expected from it, but in consequence of the promise, which denotes God’s wrath against unbelievers as much as it offers his grace to believers,—the person who supposes that the sacraments confer any more upon him than that which is offered by the word of God, and which he receives by a true faith, is greatly deceived. Hence also it may be concluded, that confidence of salvation does not depend on the participation of the sacraments, as though that constituted our justification, which we know to be placed in Christ alone, and to be communicated to us no less by the preaching of the gospel than by the sealing of the sacraments, and that it may be completely enjoyed without this participation. So true is the observation, which has also been made by Augustine, that invisible sanctification may exist without the visible sign, and, on the contrary, that the visible sign may be used without real sanctification. For, as he also writes in another place, “Men put on Christ, sometimes by the reception of a sacrament, sometimes by sanctification of life.” The first case may be common to the good and the bad; the second is peculiar to believers.

14. Some again attribute too much to the sacraments. Refutation.

On the other hand, it is to be observed, that as these objectors impair the force, and altogether overthrow the use of the sacraments, so there are others who ascribe to the sacraments a kind of secret virtue, which is nowhere said to have been implanted in them by God. By this error the more simple and unwary are perilously deceived,501while they are taught to seek the gifts of God where they cannot possibly be found, and are insensibly withdrawn from God, so as to embrace instead of his truth mere vanity. For the schools of the Sophists have taught with general consent that the sacraments of the new law, in other words, those now in use in the Christian Church, justify, and confer grace, provided only that we do not interpose the obstacle of mortal sin. It is impossible to describe how fatal and pestilential this sentiment is, and the more so, that for many ages it has, to the great loss of the Church, prevailed over a considerable part of the world. It is plainly of the devil: for, first, in promising a righteousness without faith, it drives souls headlong on destruction; secondly, in deriving a cause of righteousness from the sacraments, it entangles miserable minds, already of their own accord too much inclined to the earth, in a superstitious idea, which makes them acquiesce in the spectacle of a corporeal object rather than in God himself. I wish we had not such experience of both evils as to make it altogether unnecessary to give a lengthened proof of them. For what is a sacrament received without faith, but most certain destruction to the Church? For, seeing that nothing is to be expected beyond the promise, and the promise no less denounces wrath to the unbeliever than offers grace to the believer, it is an error to suppose that anything more is conferred by the sacraments than is offered by the word of God, and obtained by true faith. From this another thing follows—viz. that assurance of salvation does not depend on participation in the sacraments, as if justification consisted in it. This, which is treasured up in Christ alone, we know to be communicated, not less by the preaching of the Gospel than by the seal of the sacrament, and may be completely enjoyed without this seal. So true is it, as Augustine declares, that there may be invisible sanctification without a visible sign, and, on the other hand, a visible sign without true sanctification (August. de Quæst. Vet. Test. Lib. 3). For, as he elsewhere says, “Men put on Christ, sometimes to the extent of partaking in the sacrament, and sometimes to the extent of holiness of life” (August. de Bapt. Cont. Donat. cap. 24). The former may be common to the good and the bad, the latter is peculiar to the good.

14. Aan de andere kant moeten wij er aan herinnerd worden, dat, evenals zij de kracht der sacramenten verzwakken en hun nut geheel wegnemen, zo ook daartegenover staan anderen, die alle mogelijke geheime krachten aan de sacramenten toedichten, waarvan men nergens leest, dat ze door God in hen gelegd zijn. Door die dwaling worden de eenvoudigen en onervarenen op gevaarlijke wijze bedrogen, doordat hun geleerd wordt Gods gaven te zoeken, waar ze die geenszins kunnen vinden, en ze worden langzamerhand van God afgetrokken, zodat ze in plaats van zijn waarheid louter ijdelheid omhelzen. Want de Sofistenscholen hebben met grote eenstemmigheid geleerd, dat de sacramenten der nieuwe wet, dat is die, die nu in de Christelijke kerk in gebruik zijn, rechtvaardig maken en genade aanbrengen, als wij maar niet de versperring van een dodelijke zonde in de weg stellen. Men kan niet zeggen, hoe dodelijk en verderfelijk deze opvatting is, en dat des te meer, omdat ze veel eeuwen geleden tot grote schade der kerk in een aanzienlijk deel der wereld vaste voet gekregen heeft. Ongetwijfeld is ze geheel en al duivels. Want doordat ze rechtvaardigheid belooft zonder het geloof, drijft ze de zielen hals over kop in het verderf; en verder, aangezien ze de oorzaak der rechtvaardigheid aan de sacramenten ontleent, bindt zij de arme zielen der mensen, die uit eigen beweging reeds meer dan genoeg naar de aarde neigen, aan deze superstitie, dat ze meer berusten in het aanschouwen van een lichamelijke zaak dan in God zelf. Och, of we deze twee dingen niet zozeer uit ervaring wisten: zover is het er vandaan, dat ze een lang bewijs nodig hebben! Wat nu is een sacrament, dat zonder geloof ontvangen wordt, anders dan een zeer gewis verderf der kerk ? Want daar uit het sacrament niets buiten de belofte om te verwachten is, en de belofte evenzeer de ongelovigen met toorn dreigt als ze de gelovigen genade aanbiedt, bedriegt hij zich die meent, dat hem door de sacramenten iets meer wordt toegebracht, dan hetgeen hem door Gods Woord wordt aangeboden en wat hij met een waar geloof aanneemt. Daaruit wordt ook uit een tweede waarheid besloten, namelijk dat het vertrouwen der zaligheid niet hangt aan het deelhebben aan het sacrament, alsof de rechtvaardigmaking daarin gelegen was, van welke we weten, dat ze in Christus alleen is weggelegd en ons niet minder door de prediking van het Evangelie dan door de verzegeling van het sacrament medegedeeld wordt, en dat ze ook zonder deze laatste ten volle bestaan kan. Inzoverre is het waar, wat ook door Augustinus geschreven wordt¹, dat de onzichtbare heiligmaking zonder zichtbaar teken kan zijn, en aan de andere kant het zichtbare teken zonder ware heiligmaking. Want de mensen (gelijk ook elders² schrijft) doen somtijds zover, dat ze komen tot heiligmaking des levens. En het eerste kunnen goeden en slechten gemeen hebben, maar het laatste is de goeden en vromen eigen.

14. Dritter Abschnitt: Gegen die abergläubische Uberschätzung der Sakramente (14-17). Der Irrtum einer zauberhaften Sakramentsauffassung

Umgekehrt müssen wir aber auf folgendes aufmerksam gemacht werden: wie die zuletzt genannten Leute die Kraft der Sakramente schwächen und ihren Gebrauch voll und ganz abschaffen, so stehen auf der entgegengesetzten Seite andere, die den Sakramenten ich weiß nicht was für verborgene Kräfte andichten, von denen man nirgendwo zu lesen bekommt, daß sie von Gott in sie hineingelegt wären. Durch diesen Irrtum werden einfältige und unerfahrene Leute gefährlich betrogen, indem man sie einerseits Gottes Gaben zu suchen lehrt, wo sie durchaus nicht zu finden sind, und sie andererseits nach und nach von Gott abzieht, so daß sie statt seiner Wahrheit lauter Eitelkeit annehmen. So haben nämlich die Schulen der Klüglinge (der Scholastiker) in großer Einmütigkeit die Lehre vertreten, die Sakramente des „neuen Gesetzes“, das heißt die Sakramente, die heutzutage bei der christlichen Kirche in Übung stehen, verschafften uns die Rechtfertigung und gewährten uns die Gnade, wofern wir nicht eine „Todsünde“ begingen und dadurch ihrer Wirkung einen Riegel vorschöben. 887 Wie todbringend und verderblich diese Meinung ist, das läßt sich gar nicht in Worte fassen, und zwar um so mehr, als sie sich schon vor vielen Jahrhunderten unter großem Schaden für die Kirche in einem wesentlichen Teil des Erdkreises durchgesetzt hat. Jedenfalls ist sie entschieden teuflisch; denn indem sie eine Gerechtigkeit ohne den Glauben verspricht, stürzt sie die Seelen kopfüber ins Verderben hinein, und da sie ferner die Ursache der Gerechtigkeit von den Sakramenten herleitet, so verstrickt sie die armen Menschenseelen, die schon an und für sich mehr als genug auf die Erde gerichtet sind, in den Aberglauben, daß sie sich auf den Anblick einer leiblichen Sache statt auf Gott selbst verlassen. Wollte Gott, daß wir dies beides nicht so genau aus Erfahrung wüßten! So wenig kann jedenfalls die Rede davon sein, daß es etwa eines ausführlichen Beweises bedürfte! Was ist denn ein Sakrament, das man ohne den Glauben empfängt, anders als das völlig sichere verderben der Kirche? Denn von dem Sakrament her ist doch nichts außerhalb der Verheißung zu erwarten, und die Verheißung droht den Ungläubigen nicht weniger den Zorn an, als sie den Gläubigen die Gnade darreicht. Wer also meint, es würde ihm durch die Sakramente mehr zuteil, als was ihm im Worte Gottes dargeboten wird und was er dann mit wahrem Glauben ergreift, der betrügt sich selbst.

Daraus ergibt sich dann auch ein Zweites: die Zuversicht auf das Heil hängt nicht von der Teilnahme am Sakrament ab, als ob darin die Rechtfertigung läge; denn wir wissen, daß die Rechtfertigung allein in Christus beruht und uns nicht weniger durch die Predigt des Evangeliums als durch die Versiegelung mitgeteilt wird, die uns die Sakramente gewähren, und daß sie auch ohne solche Versiegelung vollkömmlich bestehen kann. Insoweit ist es wahr, was auch Augustin schreibt: „Die unsichtbare Heiligung kann ohne das sichtbare Zeichen sein, und auf der anderen Seite kann das sichtbare Zeichen ohne die wahre Heiligung sein“ (Fragen zum Heptateuch III, 84). „Denn die Menschen ziehen“, wie Augustin ebenfalls an anderer Stelle sagt, „Christus bisweilen soweit an, daß sie die Sakramente empfangen, bisweilen auch soweit, daß ihr Leben geheiligt wird. Das erstere kann nun Guten und Bösen gemeinsam sein; das letztere dagegen ist den Guten und Frommen (allein) eigen“ (Von der Taufe gegen die Donatisten V,24,34).

14. Ons moet egter daarteen waak om nie aan die sakramente meer toe te dig as wat in die Skrif daaraan toegeskryf word nie

Aan die ander kant moet ons egter vermaan word dat, soos die bogenoemde mense die krag van die sakramente verswak en die nut daarvan heeltemal wegneem, daarteenoor ander staan wat die een of ander geheime mag aan die sakramente toedig waarvan ons nêrens lees dat dit deur God aan die sakramente gegee is nie. Eenvoudiges en ongeleerdes word deur hierdie dwaling gevaarlik mislei en geleidelik van God af weggetrek wanneer hulle geleer word om God se gawes te soek waar dit volstrek nie te vinde is nie sodat hulle in plaas van God se waarheid louter ydelheid omhels. Die skole van die Sofiste het trouens eendragtig 1592 geleer dat die sakramente van die nuwe wet, dit is die sakramente wat tans in die Christelike kerk in gebruik is, ons regverdig kan maak en aan ons genade kan gee, mits ons nie ’n versperring in die weg daarvan plaas deur ’n doodsonde te begaan nie.⁶² Ons kan nie sê hoe dodelik en verderflik hierdie opvatting is nie, des te meer omdat dit vir baie eeue lank tot groot skade van die kerk in ’n groot deel van die wêreld vastrapplek gekry het. Dit is beslis duidelik ’n duiwelse opvatting. Wanneer dit trouens geregtigheid sonder die geloof beloof, dryf dit ons siele halsoorkop die verderf in. Omdat dit verder die oorsaak van die geregtigheid van die sakramente weglei,⁶³ verstrik dit met hierdie bygeloof die arme siele van mense wat alreeds meer as genoeg vanself na die aarde neig, sodat hulle eerder op die aanskouing van die aardse saak as op God self steun.

Het ons tog maar nie hierdie twee dinge so aangetref nie - dan sou hulle nie ’n lang bewys nodig gehad het nie. Wat is ’n sakrament wat sonder die geloof ontvang word, anders as die baie besliste ondergang van die kerk? Aangesien ons immers niks moet verwag wat buite die belofte daarvan geleë is nie, en die belofte ongelowiges nie minder met sy toorn dreig as wat dit die gelowiges genade aanbied nie, kom iemand bedroë daarvan af as hy reken dat iets meer deur die sakramente vir hom aangebied word as wat deur die Woord van God aangebied word en wat hy met ’n opregte geloof aanneem.

Na aanleiding hiervan word ook ’n tweede dwaling weerlê, naamlik dat die vertroue op saligheid nie van deelname aan die sakramente afhang asof regverdigmaking daarin geleë is nie. Ons weet trouens dat die regverdigmaking in Christus alleen weggelê is en dat ons nie minder deur die verkondiging van die evangelie daarin deel as deur die beseëling van die sakrament nie, en dat die regverdigmaking sonder hierdie beseëling nog ten voile kan bestaan. Wat ook deur Augustinus geskryf word, is tog so waar, naamlik dat die onsigbare heiligmaking sonder die sigbare teken kan bestaan, en die sigbare teken op sy beurt sonder die ware heiligmaking.⁶⁴ Want, soos hy elders skryf, beklee mense hulle soms so met Christus dat hulle die sakrament, en soms so dat hulle heiligmaking van die lewe ontvang. En sowel goeie as slegte mense kan in die eerste hiervan deel. Maar die tweede hiervan kom 1593 slegs goeie en godvrugtige mense toe.⁶⁵

14. С другой стороны, мы должны помнить о том, что наряду с этими людьми, отвергающими таинства и разрушающими их действенность, есть и другие заблуждающиеся. Эти последние приписывают таинствам некую тайную силу; но мы нигде не сможем прочитать о том, чтобы она была дана им Богом. Своим ошибочным учением эти люди обманывают и сбивают с толку простецов и невежд, которые приучаются искать дары благодати Божьей там, где её невозможно найти, и в результате постепенно отвращаются от Бога, следуя пустым мечтаниям вместо божественной истины. Так, софистические школы дружно утверждают, что новозаветные таинства (то есть таинства, ныне практикуемые христианской Церковью) оправдывают и сообщают благодать, если мы не воздвигнем перед ними препятствия в виде смертного греха.

Нет слов, чтобы выразить пагубность подобного мнения для Церкви - тем более, что оно принималось в течение стольких лет и всё ещё сохраняет силу в значительной части мира. Оно вполне и несомненно должно быть признано бесовским, так как обещает праведность без веры и тем самым ввергает души в смятение и гибель. Кроме того, люди, которые разделяют это мнение, называя таинство причиной праведности, запутывают человеческий рассудок в суеверном убеждении, будто оправдание обретается не в Боге, а в телесных вещах. А ведь человек и так по природе куда более склонен к земле, чем нужно. Эти два порока отнюдь не требуют долгого доказательства: напротив, хотелось бы, чтобы мы не были так близко знакомы с ними на собственном опыте. Что есть таинство, принятое без веры, как не разрушение Церкви? Любая надежда действительна лишь в силу обетования, которое возвещает нам как гнев Божий в отношении неверующих, так и его милость к верующим. Поэтому кто надеется получить от таинств некое благо, отличное от явленного в Слове и доставляемого верой, тот жестоко ошибается.

Отсюда нетрудно сделать и следующий вывод: достоверность спасения не зависит от участия в таинствах, как если бы в них заключалось оправдание. Мы знаем, что она в одном лишь Иисусе Христе и сообщается проповедью Евангелия не меньше, чем свидетельством таинств, печатью, без которой вполне можно обойтись. Так что верно сказал св. Августин: видимый знак часто предстаёт без видимого освящения и, наоборот, освящение - без видимого знака (Августин. Вопросы по Семикнижию [первые семь книг Библии], III, 84 (MPL, XXXIV, 713)). Ибо, как он сам говорит в другом месте, люди порой принимают Иисуса Христа лишь принятием таинств, а порой - вплоть до освящения жизни. Первое свойственно как праведным, так нечестивым; второе - отличительный признак только верующих (Он же. О крещении, V, XXIV, 34 (MPL, XLIII, 193)).

15. Hinc illa, si rite intelligatur, inter Sacramentum et rem sacramenti ab eodem Augustino saepius notata distinctio³; neque enim significat duntaxat, figuram et veritatem illic contineri, sed non ita cohaerere quin separari queant: ac in ipsa etiam coniunctione oportere semper discerni rem a signo, ne ad alterum transferamus quod alterius est. De separatione loquitur quum scribit, in solis electis efficere Sacramenta quod figurant [De Baptis. parvulorum]⁴. Item ubi de Iudaeis sic scribit, Sacramenta quum essent omnibus communia, non erat communis gratia: quae virtus est Sacramentorum; sic et^b nunc commune est omnibus lavacrum regenerationis: sed ipsa gratia qua membra Christi cum suo capite regenerantur, non omnibus est communis [In Psal. 78]⁵. Rursus alibi de Coena Domini, Nos quoque visibilem cibum hodie accipimus^c: sed aliud est Sacramentum, aliud virtus Sacramenti. Quid est^d quod multi de altari accipiunt et moriuntur, et accipiendo moriuntur? Nam et buccella Dominica venenum fuit Iudae: non quia malum accepit, sed quia bonum male malus accepit [In Iohan. homil. 26]⁶. Paulo post, Huius rei Sacramentum, id est unitatis corporis et sanguinis Christi, alicubi quotidie, alicubi 273 certis dierum intervallis in mensa Dominica praeparatur: et de ea sumitur quibusdam^a ad vitam, quibusdam ad exitium. Res vero ipsa, cuius et Sacramentum est, omnibus ad vitam, nulli ad exitium, quicunque eius particeps fuerit^{b 1}. Et aliquanto ante dixerat, Non morietur, qui manducaverit: sed qui pertinet ad virtutem sacramenti, non ad visibile sacramentum: qui manducat intus, non foris: qui manducat corde, non qui premit dente². Hic ubique audis, Sacramentum sic a sua veritate separari indignitate sumentis, ut nihil maneat praeter inanem et inutilem figuram. Ut autem non signum veritate vacuum, sed rem cum signo habeas: verbum quod illic inclusum est, fide apprehendas oportet. Sic quantum in Christi communicatione proficies per Sacramenta, tantum ex illis capies utilitatis.

15. A quoy se rapporte la distinction que met aussi le mesme Docteur entre Sacrement et la chose, moyennant qu’on l’entende bien. Car il ne signifie pas seulement que la figure et la verité sont comprinses au Sacrement, mais qu’elles ne sont pas tellement liées ensemble, que l’une ne puisse estre sans l’autre. Et mesmes quand elles sont conjointes, qu’il faut tellement discerner la chose du signe, qu’on ne transfere point à l’un ce qui est propre à l’autre. Touchant de la separation, il en parle, quand il dit que les Sacremens n’ont leur effect sinon aux esleus¹⁵³. Item en un autre passage parlant des Juifs: Combien, dit-il, que les Sacremens fussent communs à tous, la grace toutesfois n’estoit pas commune, laquelle est la vertu des Sacremens. Ainsi maintenant le Sacrement de regeneration est commun à tous: mais la grace par laquelle nous sommes faits membres de Christ pour estre regenerez, n’est pas commune à tous¹⁵⁴. Item parlant de la Cene du Seigneur, Nous avons bien aujourdhuy receu tous la viande visible: mais c’est autre chose du Sacrement, et autre chose de la vertu d’iceluy. Dont vient cela, que plusieurs viennent à l’autel, et prennent à leur condamnation ce qu’ils reçoyvent? Car le morseau de pain que donna nostre Seigneur à Judas, luy fut poison: non pas qu’il fust mauvais, mais d’autant que l’homme qui le prenoit estans mauvais, le prenoit mal. Un peu apres, Le Sacrement de cecy, c’est à dire de l’unité spirituelle que nous avons avec Christ, nous est presenté à la table du Seigneur aux uns à vie, aux autres à mort: mais la chose dont il est figure, est à vie à tous, et ne peutestre à mort. Or il avoit dit un peu auparavant, Celuy qui en aura mangé ne mourra point: mais j’enten celuy qui aura la verité du Sacrement, et non pas le Sacrement visible: qui l’aura mangé au dedans, et non pas dehors: qui l’aura mangé du cœur, et non point masché des dents¹⁵⁵. Nous voyons en tous ces passages, comme il testifle que la verité du Sacrement est tellement separée de la figure par l’indignité de ceux qui le reçoyvent mal, qu’il n’y demeure que la figure vuide et inutile. Celuy donc qui veut avoir le signe avec la chose, et non pas vuide de sa verité, doit apprehender par foy la parolle qui est là enclose. Et ainsi, d’autant que l’homme profitera par les Sacremens en la communication de Christ, il recevra autant de profit d’iceux.

15. Hence that distinction, if it be well understood, which is frequently stated by Augustine, between a sacrament and the matter of a sacrament. For his meaning is, not only that a sacrament contains a figure, and some truth signified by that figure, but that their connection is not such as to render them inseparable from each other; and even when they are united, the thing signified ought always to be distinguished from the sign, that what belongs to the one may not be transferred to the other. He speaks of their separation, when he observes, that “the sacraments produce the effect which they represent, in the elect alone.” Again, when he is speaking of the Jews: “Though the sacraments were common to all, the grace which is the power of the sacrament was not common; so now, also, the washing of regeneration is common to all; but the grace 466itself, by which the members of Christ are regenerated with their Head, is not common to all.” Again, in another place, speaking of the Lord’s supper: “We also in the present day receive visible meat; but the sacrament is one thing, and the power of the sacrament is another. How is it that many receive of the altar and die, and die in consequence of receiving? For the morsel of bread given by the Lord to Judas was poison; not because Judas received an evil thing, but because, being a wicked man, he received a good thing in a sinful manner.” A little after: “The sacrament of this thing, that is, of the unity of the body and blood of Christ, is prepared on the table of the Lord, in some places daily, in other places on appointed days, at stated intervals of time; and is thence received, by some to life, by others to destruction. But the thing signified by this sacrament is received, not to destruction, but to life, by every one who partakes of it.” He had just before said, “He shall not die, who eats; I refer not to the visible sacrament, but to the power of the sacrament; who eats internally, not externally; he who eats in his heart, not he who presses with his teeth.” In all these passages we find it maintained, that a sacrament is separated from the truth signified in it, by the unworthiness of a person who receives it amiss, so that there is nothing left in it but a vain and useless figure. In order to enjoy the thing signified together with the sign, and not a mere sign destitute of the truth it was intended to convey, it is necessary to apprehend by faith the word which is contained in it. Thus, in proportion to the communion we have with Christ by means of the sacraments, will be the advantage which we shall derive from them.

15. Refutation confirmed by a passage from Augustine.

Hence the distinction, if properly understood, repeatedly made by Augustine between the sacrament and the matter of the sacrament. For he does not mean merely that the figure and truth are therein contained, but that they do not so cohere as not to be separable, and that in this connection it is always necessary to distinguish the thing from the sign, so as not to transfer to the one what belongs to the other.¹ Augustine speaks of the separation when he says that in the elect alone the sacraments accomplish what they represent (Augustin. de Bapt. Parvul.). Again, when speaking of the Jews, he says, “Though the sacraments were common to all, the grace was not common: yet grace is the virtue of the sacraments. Thus, too, the laver of regeneration is now common to all, but the grace by which502the members of Christ are regenerated with their head is not common to all” (August. in Ps. 78).Again, in another place, speaking of the Lord’s Supper, he says, “We also this day receive visible food; but the sacrament is one thing, the virtue of the sacrament another. Why is it that many partake of the altar and die, and die by partaking? For even the cup of the Lord was poison to Judas, not because he received what was evil, but being wicked he wickedly received what was good” (August. in Joann. Hom. 26). A little after, he says, “The sacrament of this thing, that is, of the unity of the body and blood of Christ, is in some places prepared every day, in others at certain intervals at the Lord’s table, which is partaken by some unto life, by others unto destruction. But the thing itself, of which there is a sacrament, is life to all, and destruction to none who partake of it.” Some time before he had said, “He who may have eaten shall not die, but he must be one who attains to the virtue of the sacrament, not to the visible sacrament; who eats inwardly, not outwardly; who eats with the heart, and not with the teeth.” Here you are uniformly told that a sacrament is so separated from the reality by the unworthiness of the partaker, that nothing remains but an empty and useless figure. Now, in order that you may have not a sign devoid of truth, but the thing with the sign, the Word which is included in it must be apprehended by faith. Thus, in so far as by means of the sacraments you will profit in the communion of Christ, will you derive advantage from them.

15. Van hier komt dat onderscheid, indien met het juist verstaat, dat door dezelfde Augustinus meermalen aangegeven wordt tussen het sacrament en de zaak van het sacrament. Immers hij geeft niet slechts te kennen, dat de figuur en de waarheid in het sacrament verbonden zijn, maar ook, dat ze niet zo met elkander samenhangen, dat ze niet gescheiden kunnen worden, en dat ook in de saamvoeging zelf altijd de zaak van het teken moet onderscheiden worden, opdat we niet op het een overbrengen wat van het ander is. Over de scheiding spreekt hij, wanneer hij schrijft¹, dat de sacramenten alleen in de uitverkorenen bewerken, hetgeen zij betekend. Evenzo waar hij over de Joden schrijft² : Hoewel de sacramenten aan allen gemeen waren, was toch de genade, die de kracht is der sacramenten, niet gemeen: zo is ook nu het bad der wedergeboorte aan allen gemeen, maar de genade zelf, waardoor de ledematen van Christus met hun Hoofd wedergeboren worden, is niet allen gemeen,'' Wederom schrijft hij elders³ over het Avondmaal des Heren: Ook wij ontvangen tegenwoordig de zichtbare spijze; maar iets anders is het sacrament, iets anders de kracht van het sacrament: hoe komt het, dat velen van het altaar ontvangen en sterven en wel sterven, doordat ze ontvangen ? Want ook de bete des Heren was voor Judas vergif, niet omdat hij iets kwaads ontving, maar omdat hij, die kwaad was, iets goeds kwaad ontving.'' En een weinig later: Het sacrament van deze zaak, namelijk van de eenheid des lichaams en des bloeds van Christus, wordt in sommige plaatsen dagelijks, in andere plaatsen met geregelde tussenpozen op de tafel des Heren bereid, en van die tafel wordt het door sommigen te dode; maar de zaak zelf, waarvan het sacrament is, strekt allen, die haar deelachtig zijn ten leven, en niemand ten verderve.'' En een weinig te voren had hij gezegd: Wie er van gegeten heeft, zal niet sterven, namelijk hij, die deel heeft aan de kracht van het sacrament, die inwendig eet, niet die uitwendig eet, die eet met het hart, niet die eet met de tanden.'' Hier hoort gij overal, dat het sacrament door de onwaardigheid van hem, die het beter gebruikt, zo afgescheiden wordt van de waarheid, die het betekent, dat niets blijft dan een ijdele en onnuttige figuur. Opdat ge dan niet het teken zonder de waarheid, maar de zaak met het teken moogt hebben, is het nodig, dat ge het woord, dat erin besloten is, met het geloof aangrijpt. Zo zult ge evenwel nut hebben uit de sacramenten, als ge door de sacramenten vordering zult maken in de gemeenschap met Christus.

15. Sache und Zeichen können auseinandertreten

Daher kommt auch – wenn man sie recht versteht – die von dem nämlichen Augustin häufig vermerkte Unterscheidung zwischen dem Sakrament und der von dem Sakrament bezeichneten Sache (res sacramenti). Denn diese gibt nicht nur zu verstehen, daß Bild und Wahrheit vom Sakrament miteinander umschlossen werden, sondern auch, daß sie nicht so sehr miteinander zusammenhängen, daß sie nicht getrennt werden könnten, und daß auch in der Verbundenheit selbst stets die Sache von dem Zeichen unterschieden werden muß, damit wir nicht auf das eine übertragen, was dem anderen eigen ist.

Von der Trennung (von Zeichen und Sache) spricht er, wenn er schreibt, die Sakramente bewirkten das, was sie abbilden, allein in den Auserwählten. Ebenso spricht er von der Trennung, indem er sich über die Juden folgendermaßen ausläßt: „Obgleich die Sakramente allen gemeinsam waren, so war doch die Gnade nicht allen gemein – und sie ist doch die Kraft der Sakramente! Ebenso ist auch heute das Bad der Wiedergeburt (Tit. 3,5) allen gemeinsam; aber die Gnade selbst, vermöge deren die Glieder Christi mit ihrem Haupte wiedergeboren werden, ist nicht allein gemeinsam“ (zu Ps. 77,2). Wiederum schreibt er an anderer Stelle über das Abendmahl des Herrn: „Auch wir empfangen heute eine sichtbare Speise; aber das Sakrament ist etwas anderes als die Kraft des Sakraments. Wie kommt es, daß viele das Sakrament vom Altar empfangen und doch sterben, ja, daß sie durch den Empfang des Sakraments sterben? Denn auch der Bissen, den der Herr dem Judas gab, 888 wurde diesem zum Gift, und zwar nicht, weil Judas etwas Böses erhalten hätte, sondern weil er als Böser das Gute übel empfing“ (Predigten zum Johannesevangelium 26,11). Etwas nachher schreibt er: „Das Sakrament, das diese Sache meint, nämlich die Einheit am Leibe und Blute Christi, wird mancherorten alle Tage, mancherorten auch in bestimmten Zeitabständen auf dem Tisch des Herrn bereitet, und vom Tisch empfangen es einige zum Leben, andere zum Verderben. Die Sache selbst aber, deren Sakrament (und Zeichen) es ist, gereicht allen, die ihrer teilhaftig geworden sind, zum Leben und keinem zum Verderben“ (Predigten zum Johannesevangelium 26,15). Etwas vorher hatte er gesagt: „Wer davon gegessen hat, der wird nicht sterben – das ist aber der, der zu der Kraft des Sakraments gehört, nicht zum sichtbaren Sakrament, der es innerlich ißt, nicht äußerlich, der es mit dem Herzen ißt, und nicht der, der es mit den Zähnen zerdrückt“ (Predigten zum Johannesevangelium 26,12). Hier bekommen wir allenthalben zu hören: das Sakrament wird durch die Unwürdigkeit dessen, der es empfängt, dergestalt von seiner Wahrheit abgetrennt, daß nichts übrigbleibt als ein leeres und nutzloses Bild. Damit man nun nicht ein Zeichen hat, das der Wahrheit entledigt ist, sondern vielmehr die Sache mitsamt dem Zeichen, muß man das Wort, das darin eingeschlossen ist, im Glauben ergreifen. In dem Maße also, als man durch die Sakramente in der Gemeinschaft mit Christus weiterkommt, wird man aus ihnen Nutzen ziehen.

15. Die onderskeid tussen die sakrament en die saak van die sakrament

As ons dit na behore begryp, ontstaan hieruit die onderskeid tussen ’n sakrament en die saak van die sakrament wat baie dikwels deur dieselfde Augustinus gemaak word.⁶⁶ Hy gee immers te kenne nie alleen dat die beeld en die werklike inhoud in die sakrament saamgevat word nie, maar ook dat hulle so met mekaar saamhang dat hulle nie geskei kan word nie. Hy sê egter dat juis in die samevoeging daarvan altyd tussen die saak en die teken onderskei moet word om te voorkom dat ons iets wat die een toekom, aan die ander een toeskryf. Hy praat van skeiding wanneer hy skryf dat die sakramente slegs in die uitverkorenes verrig wat hulle beteken.⁶⁷ Net so wanneer hy van die Jode skryf: “Hoewel die sakramente aan almal gemeenskaplik is, was die genade wat die krag van die sakramente is, nie gemeenskaplik nie; so is die afwassing van die wedergeboorte⁶⁸ aan almal gemeenskaplik, maar juis die genade waarmee die lede van Christus met hulle Hoof wederbaar word, is nie aan almal gemeenskaplik nie”.⁶⁹ Aan die ander kant skryf hy elders van die nagmaal van die Here: “Ons ontvang ook vandag sigbare voedsel, maar die sakrament is een ding en die krag van die sakrament iets anders. Wat beteken dit dat baie mense iets van die altaar af ontvang en sterf, en juis sterf omdat hulle dit ontvang? Die ete van die Here was trouens ook vir Judas gif, maar omdat hy sleg was het hy iets wat goed was, sleg ontvang”.⁷⁰

’n Bietjie later skryf hy: “Die sakrament van hierdie saak, dit is van die eenheid van die liggaam en die bloed van Christus, word op sommige plekke daagliks, en op ander plekke met bepaalde tussenposes op die tafel van die Here voorberei. Sommige mense neem daarvan tot die lewe en sommiges tot die verderf. Maar juis die saak waarvan dit ’n sakrament is, dien vir almal wat daaraan deelneem, tot die lewe en vir geeneen tot verderf nie”. En ’n rukkie vroeër het hy gesê: “Wie daarvan eet, sal nie sterf nie; maar dit is slegs hy wat deel in die krag van die sakrament en 1594 nie in die sigbare sakrament nie; dit is hy wat inwendig daarvan eet, en nie uitwendig nie; dit is hy wat met sy hart eet en nie met sy tande daaraan kou nie”.⁷¹ Hier hoor jy oral dat die sakrament vanweë onwaardigheid van die een wat dit neem, so van die ware inhoud daarvan losgemaak word dat niks anders as ’n leë nuttelose teken daarvan oorbly nie. Om dus nie die teken sonder die ware inhoud te hê nie, maar om die ware saak en die teken tesame te hê, moet jy die Woord wat daarby ingesluit is, in die geloof aangryp. So sal jy deur die sakramente in die gemeenskap van Christus soveel vordering daarin maak as wat jy voordeel daaruit put.

15. С этим связано различение, проводимое тем же учителем между таинством и вещью, участвующей в таинстве (при условии правильной понимания этого различения) (Он же. Трактат о Евангелии от Иоанна, XXIV, 11-12, 15 (MPL, XXXV, 1611 p.); Проповеди, 272 (MPL, XXXVIII, 1246 p.); О катехизации новообращённых, XXVI, 50 (MPL, XL, 344)). Оно предполагает, что истина и образ не только являются составляющими таинства, но между ними установлена такая связь, что одно не может существовать без другого. Но даже когда они так связаны между собой, надлежит отличать вещь от знака и не переносить свойства одного на другое.

О разделении св. Августин говорит в том месте, где утверждает: таинства действенны исключительно по отношению к избранным. (Эта ссылка на Августина вновь встречается в гл. XVII, 34 и в гл. XIX, 16 настоящей книги. Кальвин помечает её следующим образом: «De Bapt. pavulorum». Та же цитата со ссылкой на ту же книгу Августина дословно воспроизводится в «Сентенциях» Петра Ломбардского (IV, I; MPL, CXCII, 846). По-видимому, именно оттуда, не обращаясь к оригиналу, заимствовал её Кальвин. В противном случае он по своему обыкновению указал бы номер книги и главы. Эта ссыпка на Августина весьма неопределённа. Издание «Сентенций» 1916 г. (Quarrachi-Firenze) отсылает к сочинению Августина «О заслугах грешников и отпущении грехов» (II, XXVII, 44). П.Бартуказывает тот же трактат, но книгу I, гл. XXI, 30. Однако если, строго говоря, в этих двух местах у Августина и можно отыскать идею, выраженную у Петра Ломбардского и затем у Кальвина, всё равно приходится признать, что высказывание именно в такой форме, с использованием характерного слова «избранные», у св. Августина не обнаружено. Идея, что таинства «действенны исключительно по отношению к избранным», была существенно важна для Кальвина.) И ещё, говоря о евреях: «Хотя таинства едины для всех, благодать, составляющая действие (vertu) таинств, не является общей. Так, таинство возрождения обращено ко всем, но благодать, действием которой мы становимся членами тела Христова, дабы возродиться, не является всеобщей» (Августин. Толк. Пс 78, 2 (MPL,XXXVI, 983-984)). И ещё относительно Вечери Господней: «Мы все сегодня получили видимую пищу; но одно дело - таинство, а другое - его действие. Как же случается, что многие подходят к жертвеннику и принимают таинство себе в осуждение? Ведь и тот хлеб, который наш Господь дал Иуде, сделался для него ядом: не потому, что был плох, а потому, что принявший его человек, будучи злым, принял его во зло» (Он же. Трактат о Евангелии от Иоанна, XXVI, 11 (MPL,XXXV, 1611)). И немного ниже: «Это таинство, то есть таинство духовного соединения со Христом, предлагается нам на столе Господа - одним в жизнь, другим в смерть. Но то, образом чего оно является, может быть для всех только в жизнь, но не в смерть» (Там же, 15 (MPL, XXXV, 1614)). Ибо, как утверждает чуть выше св. Августин, «кто вкусит его, не умрёт вовек. Но я говорю о том, кто воспримет истину таинства, а не видимое таинство, кто вкусит его внутренним, а не внешним образом; кто вкусит сердцем, а не просто прожуёт губами» (Там же, 12 (MPL, XXXV, 1614)).

Как видим, в этих высказываниях св. Августин свидетельствует о том, что недостойность тех, кто принимает таинство во зло себе, отделяет истину таинства от его образа, оставляя образ пустым и бесполезным. Поэтому тот, кто хочет получить знак таинства, не выхолощенный от истины, но вместе с нею, должен верою постигать заключённое в этом знаке Слово. И тогда он получит пользу от таинства, ибо через него сможет приобщиться ко Христу.

16. Id si est obscurius propter brevitatem, pluribus verbis exponam. Christum Sacramentorum omnium materiam, vel (si mavis) substantiam esse dico: quando in ipso totam habent^c suam soliditatem, nec quicquam extra ipsum promittunt; || quo minus tolerabilis error est Petri Lombardi, qui diserte ea iustitiae et salutis causas facit quorum partes sunt [Lib. 4. Senten. distinct. 1]³. Itaque causis omnibus quas sibi fingit hominis ingenium, valere iussis, nos in hac unica retineri decet. || Quantum igitur tum ad veram Christi notitiam^d in nobis fovendam, confirmandam, augendam, tum ad eum plenius possidendum, fruendasque eius divitias, illorum ministerio adiuvamur, tantum apud nos efficaciae habent; id autem fit ubi quod illic offertur, vera fide suscipimus. Ergone, inquies, id efficiunt sua ingratitudine impii, ut irrita sit Dei ordinatio, ac in nihilum cedat? Respondeo, non sic intelligendum quod dixi, quasi ab eius qui recipit conditione aut^e arbitrio^f vis et veritas Sacramenti pendeat. Manet enim firmum quod Deus instituit, naturamque suam retinet, utcunque varient homines: sed quum aliud sit offerre, aliud recipere: nihil obstat quo minus consecratum verbo Domini symbolum sit re vera quod dicitur, vimque suam conservet: nulla tamen inde utilitas ad hominem scelestum ac impium perveniat. Sed hanc quaestionem paucis verbis bene solvit Augustinus, Si carnaliter (inquit) accipis, spirituale esse 274 non desinit: sed tibi non est¹. Quemadmodum vero Sacramentum rem esse nihili, si a veritate sua separatur, superioribus locis ostendit Augustinus [Homil. in Iohannem 26]²: sic alibi in ipsa quoque coniunctione, distinctione opus esse admonet, ne in externo signo nimis haereamus. Ut literam sequi (inquit) et signa pro rebus accipere, servilis infirmitatis est: sic inutiliter signa interpretari, male vagantis erroris est [Lib. 3. De doctr. Christ. cap. 9]³. Duo ponit vitia quae hic cavenda sint: Alterum, dum ita accipimus signa acsi frustra data essent, nostraque malignitate arcanas eorum significationes elevando aut extenuando efficimus nequem nobis fructum afferant. Alterum, dum mentes ultra visibile signum non erigendo, ad ipsum transferimus eorum bonorum laudem quae nonnisi ab uno Christo nobis conferuntur^a, idque per Spiritum sanctum, qui nos facit Christi ipsius participes: || et quidem adiuvantibus externis signis, quae, si nos ad Christum invitant, ubi alio torquentur, indigne evertitur tota eorum utilitas.

16. Si cela est obscur à cause de la brieveté, je le declaireray plus au long. Je dy que Jesus Christ est la matiere ou la substance de tous les Sacremens, d’autant que tous ont en luy fermeté, et ne promettent rien hors luy. Et d’autant moins est supportable l’erreur du maistre des Sentences, lequel nommément les tient pour cause de justice et salut¹⁵⁶. Comme ainsi soit qu’ils ne tendent sinon à exclurre toutes causes que se forge l’entendement humain, pour nous retenir en Jesus Christ. D’autant donc que nous sommes aidez par iceux, soit pour nourrir, confermer et augmenter en nous la cognoissance de Jesus Christ, soit pour le nons faire posseder plus pleinement et jouyr de ses biens, autant ont-ils d’efficace envers nous, et non plus. Cela se fait quand nous recevons en vraye foy ce qui nous y est offert. Quelcun demandera, Comment donc les meschans peuvent-ils faire par leur ingratitude, que l’ordonnance de Dieu soit vaine, et qu’elle perde sa vertu? Je respon que je n’enten pas ce que j’ay dit, comme si la force et la verité du Sacrement dependoit de la condition ou nature de celuy qui les reçoit: car ce que Dieu a institué une fois demeure ferme, et retient tousjours sa proprieté, comment que ce soit que les hommes varient. Mais d’autant que c’est autre chose d’offrir que de recevoir, il n’y a nul inconvenient qu’un Sacrement de nostre Seigneur ne soit vrayement ce qu’il est dit et recité estre, et qu’il ne retienne sa vertu, et toutesfois qu’un homme meschant n’en sente nulle utilité. Mais sainct Augustin soud tresbien ceste question en peu de parolles: Si tu le reçois, dit-il, charnellement, il ne laisse point d’estre spirituel, mais ce n’est pas à toy¹⁵⁷. Or comme ce sainct Docteur a monstré au passage que nous avons allegué, que le Sacrement n’est rien quand il est separé de sa verité: aussi il admonnesté autre part qu’en conjoignant l’un avec l’autre, il nous faut bien adviser de ne nous point amuser par trop au signe externe: Comme, dit-il, c’est un vice d’infirmité servile, de suyvre la lettre, et prendre les signes au lieu des choses: aussi c’est un erreur, de prendre les signes en sorte qu’il n’en revienne nulle utilité¹⁵⁸. Il met deux vices desquels il nous faut garder: l’un est, quand nous prenons les signes comme s’ils avoyent esté donnez en vain, et qu’en aneantissant la vertu par nostre fausse interpretation, nous faisons perir le fruict qui nous en devoit venir: l’autre est, quand n’eslevant point nos entendemens plus haut qu’au signe visible, nous leur donnons la gloire des graces lesquelles nous sont conferées de Jesus Christ seulement: voire par son Esprit, lequel nous fait participans de luy: voire avec l’ayde des signes externes: lesquels, s’ils nous convient à Jesus Christ, quand on les tire ailleurs, toute leur utilité est mise bas.

16. If this be obscure in consequence of its brevity, I will explain it more at large. I affirm that Christ is the matter, or substance, of all the sacraments; since they have all their solidity in him, and promise nothing out of him. So much more intolerable is the error of Peter Lombard, who expressly makes them causes of righteousness and salvation, of which they are parts. Leaving all causes, therefore, of human invention, we ought to adhere to this one cause. As far as we are assisted by their instrumentality, to nourish, confirm, and increase our faith in Christ, to obtain a more perfect possession of him and an enjoyment of his riches, so far they are efficacious to us; and this is the case when we receive by true faith that which is offered in them. Do the impious, then, it will be said, by their ingratitude, frustrate the ordinance of God, and cause it to come to nothing? I reply, that what I have said is not to be understood as implying, that the virtue and truth of a sacrament depends on the condition or choice of him who receives it. For what God has instituted continues unshaken, 467and retains its nature, however men may vary; but as it is one thing to offer, and another to receive, there is no incongruity in maintaining, that a symbol, consecrated by the word of the Lord, is in reality what it is declared to be, and preserves its virtue, and yet that it confers no benefit on a wicked and impious person. But Augustine happily solves this question in a few words: he says, “If thou receive it carnally, still it ceases not to be spiritual; but it is not so to thee.” And, as in the passages already cited, this father shows that the symbol used in a sacrament is of no value, if it be separated from the truth signified by it, so, on the other hand, he states that it is necessary to distinguish them, even where they are united, lest our attention be confined too much to the external sign. “As to follow the letter,” says he, “and to take the signs instead of the things signified, betrays servile weakness, so it is the part of unsteadiness and error to interpret the signs in such a manner as to derive no advantage from them.” He mentions two faults, against which it is necessary to guard. One is, when we take the signs as if they were given in vain, and disparaging or diminishing their secret significations by our perverse misconstruction, exclude ourselves from the advantage which we ought to derive from them. The other is, when, not elevating our minds beyond the visible sign, we transfer to the sacraments the praise of those benefits, which are only conferred upon us by Christ alone, and that by the agency of the Holy Spirit, who makes us partakers of Christ himself, by the instrumentality of the external signs which invite us to Christ, but which cannot be perverted to any other use, without a shameful subversion of all their utility.

16. Previous views more fully explained.

If this is obscure from brevity, I will explain it more at length. I say that Christ is the matter, or, if you rather choose it, the substance of all the sacraments, since in him they have their whole solidity, and out of him promise nothing. Hence the less toleration is due to the error of Peter Lombard, who distinctly makes them causes of the righteousness and salvation of which they are parts (Sent. Lib. 4 Dist. 1). Bidding adieu to all other causes of righteousness which the wit of man devises, our duty is to hold by this only. In so far, therefore, as we are assisted by their instrumentality in cherishing, confirming, and increasing the true knowledge of Christ, so as both to possess him more fully, and enjoy him in all his richness, so far are they effectual in regard to us. This is the case when that which is there offered is received by us in true faith. Therefore, you will ask, Do the wicked, by their ingratitude, make the ordinance of God fruitless and void? I answer, that what I have said is not to be understood as if the power and truth of the sacrament depended on the condition or pleasure of him who receives it. That which God instituted continues firm, and retains its nature, however men may vary; but since it is one thing to offer, and another to receive, there is nothing to prevent a symbol, consecrated by the word of the Lord, from being truly what it is said to be, and preserving its power, though it may at the same time confer no benefit on the wicked and ungodly. This question is well solved by Augustine in a few words: “If you receive carnally, it ceases not to503be spiritual, but it is not spiritual to you” (August. Hom. in Joann. 26). But as Augustine shows in the above passages that a sacrament is a thing of no value if separated from its truth; so also, when the two are conjoined, he reminds us that it is necessary to distinguish, in order that we may not cleave too much to the external sign. “As it is servile weakness to follow the latter, and take the signs for the thing signified, so to interpret the signs as of no use is an extravagant error” (August. de Doct. Christ. Lib. 3 c. 9). He mentions two faults which are here to be avoided; the one when we receive the signs as if they had been given in vain, and by malignantly destroying or impairing their secret meanings, prevent them from yielding any fruit—the other, when by not raising our minds beyond the visible sign, we attribute to it blessings which are conferred upon us by Christ alone, and that by means of the Holy Spirit, who makes us to be partakers of Christ, external signs assisting if they invite us to Christ; whereas, when wrested to any other purpose, their whole utility is overthrown.

16. Indien dit wat duister is door de kortheid, zal ik het uitvoeriger uitleggen. Ik zeg, dat Christus de materie, of, als ge dat liever wilt, de substantie is van alle sacramenten, aangezien zij in Hem hun ganse vastheid hebben en niets beloven buiten Hem. Des te minder is het daarom de dwaling te verdragen van Petrus Lombardus¹, die de sacramenten uitdrukkelijk maakt tot oorzaken van de gerechtigheid en zaligheid, van welke zij delen zijn. Wij moeten dus alle oorzaken, die het menselijk vernuft zichzelf verzint, laten varen en ons bij deze enige oorzaak houden. Zoveel als wij dus door de sacramenten gesteund worden zowel om de ware kennis van Christus in ons te voeden, te versterken en te vermeerderen, alsook om Hem voller te bezitten en om zijn rijkdommen te genieten, zoveel uitwerking hebben ze bij ons. En dit geschied, wanneer wij hetgeen in de sacramenten wordt aan geboden, met een waar geloof aannemen. Bewerken dan, zult ge zeggen, de goddelozen door hun ondankbaarheid dit, dat de ordinantie Gods zonder uitwerking is en te niet gaat ? Hierop antwoord ik, dat hetgeen ik gezegd heb, niet zo verstaan moet worden, alsof de kracht en de waarheid van het sacrament afhangt van de staat of het oordeel van hem, die het ontvangt. Want hetgeen God ingesteld heeft, blijft vast en behoudt zijn natuur, ook al veranderen de mensen; maar, daar aanbieden iets anders is dan aannemen, verhinderd niets, dat het teken, dat door des Heren Woord geheiligd is, inderdaad is, wat het genoemd wordt, en zijn kracht behoudt, maar dat toch geen nut eruit voortkomt voor een boos en goddeloos mens. Maar deze kwestie lost Augustinus met weinig woorden goed op², als hij zegt: "Indien gij het vleselijk ontvangt, houdt het niet op geestelijk te zijn, maar het is dat niet voor u." En evenals Augustinus in de bovenvermelde plaatsen aantoont, dat het sacrament van geen waarde is, indien het van zijn waarheid wordt afgescheiden, zo wijst hij er elders³ op, dat ook bij de verbinding zelf een teken blijft hangen. "Gelijk het van slaafse zwakheid getuigt," zegt hij, "de letter te volgen en de tekenen te nemen in plaats van de zaken, zo is het een slechte dwaling de tekenen te nemen in plaats van de zaken, zo is het een slechte dwaling de tekenen op onnutte wijze uit te leggen." Hij stelt twee fouten, waarvoor men zich hier moet hoeden: de ene, wanneer wij de tekenen zo nemen, alsof ze vergeefs gegeven waren, en we door onze kwaadaardigheid hun verborgen betekenissen verzwakken of verkleinen en daardoor bewerken, dat ze ons geen vrucht aanbrengen. De tweede, wanneer we onze geest niet boven het zichtbare teken opheffen en op het teken de lof van die goederen overbrengen, die ons slechts door Christus alleen toegebracht worden, en dat door de Heilige Geest, die ons Christus zelf deelachtig maakt, en wel door de hulp der uiterlijke tekenen; en wanneer die, indien ze ons tot Christus noden, elders heen gedraaid worden, dan wordt hun ganse nut op onwaardige wijze vernietigd.

16. Die Sakramente haben für uns im Glauben an Christus Bedeutung

Wenn diese Darlegungen um ihrer Kürze willen noch zu unklar sind, so will ich sie noch mit mehr Worten ausführen. Ich behaupte: Christus ist die Materie oder, wenn man es so lieber will, die Substanz aller Sakramente; denn all ihren Bestand haben sie in ihm, und außer ihm verheißen sie nichts. Um so weniger ist der Irrtum des Petrus Lombardus zu ertragen, der die Sakramente ausdrücklich für die Ursache der Gerechtigkeit und Seligkeit erklärt, von denen sie (doch tatsächlich) Teile sind (Sentenzen IV,1,5). Wir sollen daher billigerweise alle Ursachen fahrenlassen, die sich der Verstand des Menschen erdichtet, und uns bei dieser einzigen (nämlich bei Christus) festhalten lassen. Soweit uns also der Dienst der Sakramente dazu verhilft, daß einerseits die wahre Erkenntnis Christi in uns erhalten, gefestigt und gemehrt werde, und wir andererseits ihn völliger besitzen und seine Reichtümer genießen, soweit geht ihre Wirkung an uns. Das geschieht aber, wenn wir das, was uns in den Sakramenten dargeboten wird, in wahrem Glauben annehmen.

Bringen es nun also die Gottlosen, so wird man fragen, mit ihrer Undankbarkeit fertig, daß Gottes Anordnung ihre Geltung einbüßt und zunichte wird? Ich antworte darauf: was ich gesagt habe, ist nicht so zu verstehen, als ob die Kraft oder die Wahrheit des Sakraments von dem Zustand oder auch von dem Gutdünken dessen abhängig wäre, der es empfängt. Denn was Gott eingerichtet hat, das bleibt fest bestehen und behält seine Natur bei, wie sehr sich auch die Menschen verändern mögen. Aber Anbieten und Annehmen sind zwei verschiedene Dinge, und deshalb steht dem nichts entgegen, daß das Merkzeichen, das durch das Wort des Herrn geheiligt ist, mit der Tat ist, was es dem Namen nach sein soll, und daß es seine Kraft behält – während doch aus ihm für einen nichtsnutzigen und gottlosen Menschen keinerlei Nutzen erwächst. Aber diese Frage löst Augustin mit wenigen Worten tadellos; er sagt: „Wenn du es fleischlich empfängst, so hört es nicht auf, geistlich zu sein – aber für dich ist es nicht geistlich.“

Wie er aber an den oben angegebenen Stellen darlegt, daß das Sakrament eine Sache ohne jeglichen Belang ist, wenn es von seiner Wahrheit getrennt wird (vgl. Predigten zum Johannesevangelium 26,11f.15; vorige Sektion), so macht er anderwärts darauf aufmerksam, daß auch bei der Verbindung von Zeichen und Sache eine Unterscheidung notwendig ist, damit wir an dem äußeren Zeichen nicht 889 allzu fest hängen bleiben. „Wie es von knechtischer Schwäche zeugt“, sagt er, „dem Buchstaben anzuhängen und Zeichen für die Dinge zu nehmen, so ist es auch ein Zeichen von übel umschweifendem Irrtum, die Zeichen nutzlos auszulegen“ (Von der christlichen Unterweisung III,9). Er nennt zwei Fehler, die es zu vermeiden gilt; der eine besteht darin, daß wir die Zeichen so auffassen, als ob sie umsonst gegeben wären, und dann in unserer Bosheit ihre verborgenen Bedeutungen verkleinern oder herabsetzen und dadurch bewirken, daß sie uns keine Frucht zutragen; den anderen Fehler begehen wir dann, wenn wir unsere Sinne nicht über das sichtbare Zeichen hinaus in die Höhe erheben und damit auf das Zeichen den Lobpreis für die Güter übertragen, die uns einzig und allein von Christus gewährt werden, und zwar durch den Heiligen Geist, der uns Christi selbst teilhaftig macht. Dies Werk (des Heiligen Geistes) geschieht nun unter Beihilfe der äußeren Zeichen; werden diese aber, wo sie uns doch zu Christus einladen, in eine andere Richtung gedreht, so wird ihr gesamter Nutzen schmachvoll abgeschafft.

16. ’n Vollediger uiteensetting van hierdie standpunt

As dit vanweë die bondigheid daarvan nog baie onduidelik is, sal ek dit breedvoeriger verduidelik. Ek sê dat Christus die stof, of as jy dit liewer wil, die wese van al die sakramente is omdat hulle in Hom voile bestendigheid het en omdat hulle sonder Hom niks beloof nie.⁷²

Daarom is Petrus Lombardus se dwaling des te ondraagliker wanneer hy die sakramente uitdruklik die oorsaak van die geregtigheid en saligheid maak terwyl hulle net dele daarvan is.⁷³ Ons moet dus alle oorsake wat die verstand van die mens versin, laat vaar en aan Christus as die enigste oorsaak daarvan hou. Ons word dus deur hulle diens soveel gehelp om enersyds die ware kennis van Christus in ons te koester, te versterk en te laat toeneem, en Hom andersyds vollediger in besit te neem en sy rykdom te geniet as wat hulle krag onder ons het. Dit gebeur egter wanneer ons dit wat in die sakramente aangebied word, met ’n waaragtige geloof aanneem.

Nou sal jy vra: “Veroorsaak goddelose mense dan deur hulle ondankbaarheid dat God se instelling tot niet gaan en tot ’n einde kom?” My antwoord daarop is dat dit wat ek gesê het, nie so verstaan moet word asof die krag en waarheid van die sakrament van die toestand of die oordeel van die een wat dit ontvang, afhang nie. Wat God trouens ingestel het, bly vas staan en behou sy aard al sou mense ook hoe verander. Aangesien dit egter een ding is om iets aan te bied en ’n ander ding om dit te ontvang, verhinder niks dat die teken wat deur die Woord van God geheilig is, in werklikheid is wat dit genoem word en sy krag handhaaf nie, maar dat geen voordeel daarvan ’n misdadiger en goddelose mens bereik nie. Maar Augustinus los hierdie vraagstuk goed op met ’n paar woorde. Hy 1595 sê: “As jy dit vleeslik ontvang, hou dit nie op om geestelik te wees nie. Maar dit is nie vir jou geestelik nie”.⁷⁴ En soos Augustinus in die voorgaande aanhalings bewys het dat ’n sakrament iets van geen belang is as dit van die werklike inhoud daarvan losgemaak word nie,⁷⁵ so vermaan hy ons ook elders dat ons, ook waar hulle saamgevoeg is, tussen hulle moet onderskei om te voorkom dat ons alte veel aan die uiterlike teken daarvan bly kleef. Hy sê: “Soos dit kenmerkend van slaafse swakheid is om die letter te volg en die teken in plaas van die saak self te ontvang, so is dit ’n kenmerk van onbeheerde dwaling om die tekens nutteloos te vertolk”.⁷⁶ Hy poneer twee gebreke waarteen ons hier moet waak: die een is wanneer ons die tekens so verstaan asof dit tevergeefs gegee is, en deur ons kwaadwilligheid die verborge betekenisse daarvan uit die weg ruim of verswak, en sodoende veroorsaak dat dit geen vrug vir ons dra nie. Die tweede gebrek is wanneer ons deur nie ons verstand bo die sigbare teken te verhef nie, die lof vir die goeie juis op die sakrament oordra terwyl dit slegs deur Christus alleen aan ons verleen word - en dit deur die Heilige Gees wat ons deelgenote aan Christus self maak. Dit gebeur ook met die hulp van uiterlike tekens en as hulle ons na Christus uitnooi maar elders heen weggedraai word, word die hele voordeel daarvan onwaardig vernietig.

16. Если это из-за краткости изложения непонятно, объясню данный предмет подробнее. Я утверждаю, что Иисус Христос есть материя, или субстанция, всех таинств, поскольку все они находят основание в Нем и ничего не обещают помимо Него.

Тем более нетерпимо заблуждение автора «Сентенций», который явно считает таинства источником праведности и спасения (Пётр Ломбардский. Сентеции, IV, dist. 1, 5 (MPL, CXCII, 840)).

На самом же деле они указывают на необходимость исключить все изобретаемые человеческим разумом причины, чтобы удержать нас в Иисусе Христе. Таинства действенны в отношении нас лишь постольку - и не более того, - поскольку служат вспомогательными средствами, предназначенными либо питать, укреплять и умножать в нас знание Иисуса Христа, либо сообщать нам более полное обладание этим знанием и пользование его благами. А это происходит тогда, когда мы в истинной вере принимаем даруемое.

Нас могут спросить: возможно ли, чтобы из-за неблагодарности злых Божье установление оказалось тщетным и утратило свою силу? Мой ответ: всем вышесказанным я отнюдь не утверждаю, будто истина и действенность таинства зависят от состояния или естества того, кто его принимает. Ибо однажды установленное Богом остаётся прочным и сохраняет свои качества независимо от изменчивых свойств людей. Но одно дело - предлагать, а другое - принимать. Поэтому нет ничего несообразного в том, что таинство Господа нашего поистине есть то, что о нём говорится: оно всегда сохраняет свою силу; но в то же время нечестивец не ощущает от него никакой пользы. Св. Августин очень хорошо разрешает эту проблему в немногих словах: «Если ты принимаешь [таинство] по плоти, оно не перестаёт быть духовным, но это духовное - не для тебя» (Августин. Трактат о Евангелии от Иоанна, XXVII, 6 (MPL, XXXV, 1618)).

В высказывании, которое мы упоминали выше, этот святой учитель показал, что таинство - ничто в отрыве от истины. А в другом месте он предупреждает, что, соединяя одно с другим, мы должны остерегаться чрезмерной приверженности внешнему знаку: «Порок рабской немощи проявляется как в том, чтобы следовать букве и предпочитать знаки вещей самим вещам, так и в том, чтобы ошибочно считать знаки вовсе бесполезными» (Там же). Св. Августин указывает на два порока, которых нам следует избегать. Первый состоит в том, что мы полагаем знаки данными напрасно и, уничтожая их действенность ложным толкованием, одновременно губим плоды, которые они должны были бы нам принести. Другой порок проявляется в том, что мы не поднимаемся разумом выше видимого знака и приписываем ему всю славу благодатных даров, которые даёт нам один лишь Иисус Христос - Святой Дух. Дух делает нас причастниками Христа с помощью внешних знаков. Но если отделить их от Иисуса Христа, то в них не окажется никакой пользы.

17. | Quamobrem fixum maneat, non esse alias Sacramentorum quam verbi Dei partes: quae sunt offere nobis ac proponere Christum, et in eo caelestis gratiae thesauros: nihil autem conferunt aut prosunt nisi fide accepta^b; || non secus ac vinum, vel oleum, vel alius liquor quamlibet large infundas, effluet tamen ac peribit nisi aperto vasis ore: vas autem ipsum undique perfusum, inane nihilominus ac vacuum manebit. || Cavendum praeterea ne in errorem huius^c affinem nos abducant quae ad amplificandam Sacramentorum dignitatem paulo magnificentius a veteribus scripta sunt: ut scilicet arbitremur || latentem aliquam virtutem Sacramentis adnexam affixamque esse, quo^d ipsa per se Spiritus sancti gratias nobis conferant^e, quemadmodum vinum in cratere propinatur: quum hoc tantum illis divinitus iniunctum sit munus^f, testificari nobis ac sancire^g Dei in nos benevolentiam: nec ulterius proficiant nisi accesserit Spiritus sanctus qui mentes ac corda nostra aperiat, nosque huius testimonii capaces reddat; ubi etiam variae distinctaeque Dei gratiae luculenter eminent. Sacramenta enim, || (ut supra attigimus)⁴ id sunt nobis a Deo quod ab hominibus rerum laetarum 275 nuntii, vel arrhae in pactis sanciendis: utpote^a quae non a se^b quidem largiantur^c aliquid gratiae, sed renuntient et ostendant, || atque (ut sunt arrhae et tesserae) rata apud nos faciant || quae divina largitate nobis data sunt. Spiritus sanctus (quem non omnibus promiscue Sacramenta advehunt, sed quem Dominus peculiariter suis confert) is est qui Dei gratias secum affert, qui dat Sacramentis in nobis locum, qui efficit ut fructificent. || Quanquam autem Deum ipsum^d praesentissima Spiritus sui virtute, suae institutioni adesse non inficiamur: ne infructuosa sit et inanis quam ordinavit Sacramentorum administratio, interiorem tamen Spiritus gratiam, ut ab externo ministerio distincta est, seorsum reputandam et cogitandam asserimus^e. || Praestat igitur vere Deus quicquid signis promittit ac figurat: nec effectu suo carent signa, ut verax et fidelis probetur eorum author. Tantum hic quaeritur, propriane et intrinseca (ut loquuntur) virtute operetur Deus, an externis symbolis resignet suas vices. Nos vero contendimus, quaecunque adhibeat organa, primariae eius operationi nihil decedere. || Id quum docetur de Sacramentis, et eorum dignitas praeclare commendatur, et usus aperte indicatur, et utilitas abunde praedicatur, et modus in iis omnibus optimus retinetur, ut neque deferatur illis quicquam quod non oportet, neque rursum quod illis convenit detrahatur. Interim illud tollitur figmentum quo iustificationis causa virtusque Spiritus sancti elementis ceu vasculis ac plaustris includitur¹: et praecipua illa vis quae ab aliis praetermissa fuit², diserte explicatur^f. || Hic quoque notandum est, quod externa actione figurat ac testatur minister, Deum intus peragere: ne ad hominem mortalem trahatur quod Deus sibi uni vendicat. Id etiam prudenter admonet Augustinus, Quomodo (inquit) et Moses sanctificat et Deus? non Moses pro Deo: sed Moses visibilibus Sacramentis per ministerium suum, Deus autem invisibili gratia per Spiritum sanctum: ubi totus etiam fructus est visibilium Sacramentorum. Nam sine ista sanctificatione invisibilis gratiae, visibilia ista Sacramenta quid prosunt [Quaest. Vet. test. lib. 3 ca. 84]³? 276

17. Pourtant retenons ceste conclusion, que les Sacremens n’ont autre office que la parolle de Dieu: c’est de nous offrir et presenter Jesus Christ: et en luy les thresors de sa grace celeste. Et ne servent ou profitent de rien sinon à ceux desquels ils sont prins et receuz par foy: tout ainsi que du vin, ou de l’huile, ou quelque autre liqueur s’espanchera à terre quand on la jettera sur un vaisseau, sinon que la bouche soit ouverte: et le vaisseau estant mouillé dehors, demeurera sec et vuyde dedans. En outre, il nous faut donner de garde que nous ne tombions en un autre erreur prochain, en lisant ce que les Anciens, pour amplifier la dignité des Sacremens, en ont honnorablement parlé: tellement que nous pensions quelque vertu secrette y estre annexée et attachée jusques là, qu’en iceux les graces du sainct Esprit soyent distribuées et administrées, comme le vin est donné en une couppe ou tasse: où seulement tout leur office est de nous tesmoigner et confermer la benevolence et faveur de Dieu envers nous, et ne profitent à rien plus outre si le sainct Esprit ne vient, qui ouvre noz entendemens et noz cœurs, et nous rende capables de ce tesmoignage. En quoy aussi clairement apparoissent diverses graces de Dieu, et distinctes. Car les Sacremens, comme nous avons touché cy dessus, nous servent de la part de Dieu d’une mesme chose, que les messagers de bonnes nouvelles de par les hommes: c’est assavoir non pas pour nous conferer le bien, mais seulement nous annoncer et demonstrer les choses qui nous sont données par la liberalité de Dieu: ou bien nous sont arres pour les ratifier. Le sainct Esprit, qui n’est pas à tous indifferemment apporté par les Sacremens, mais lequel Dieu donne peculierement aux siens, est celuy qui apporte les graces de Dieu avec soy, qui donne lieu en nous aux Sacremens, et les y fait fructifier. Or combien que nous ne nions pas que le Seigneur assiste à son institution par une vertu trespresente de son Esprit, à ce que l’administration des Sacremens qu’il a ordonnée, ne soit vaine et infructueuse: toutesfois nous enseignons que la grace interieure de l’Esprit; comme elle est distincte du ministere exterieur, aussi doit estre considerée separément d’iceluy. Dieu donc accomplit ce qu’il promet és figures, et les signes ne sont pas sans leur effect, pour monstrer entant que besoing est, que l’autheur d’iceux est veritable et fidelle: seulement il est question de savoir si Dieu besoigne par sa vertu propre et intrinseque, comme on dit, ou s’il resigne son office aux signes externes. Or j’ay cecy pour resolu, que quelques instrumens qu’il applique à son usage, ce n’est point pour deroguer en façon qui soit à sa vertu souveraine. Quand telle doctrine est baillée des Sacremens, leur dignité est suffisamment esclaircie, et l’usage demonstré, et l’utilité recommandée. Cependant il y a une bonne moderation gardée en tout et par tout, de ne leur point deferer plus qu’il ne faut, et ne leur rien oster de ce qu’il leur convient. Cependant, ceste fausse imagination est abbatue, d’enfermer dedans les Sacremens la vertu de nous justifier, et les graces du sainct Esprit, comme s’ils en estoyent des vaisseaux, et ce qui a esté omis par les autres, est clairement exprimé: assavoir qu’ils sont instrumens par lesquels Dieu besoigne selon qu’il luy plaist. Il nous convient aussi noter, que c’est Dieu qui accomplit au dedans ce que le ministre figure et testifie par l’acte exterieur: afin que nous ne tirions point à un homme mortel ce que Dieu se reserve. Et de cela sainct Augustin nous advertit prudemment: Comment, dit-il, Dieu et Moyse sanctifient-ils tous deux? Or Moyse ne sanctifie point au lieu de Dieu, mais seulement en signes visibles selon son ministere: mais Dieu sanctifie de grace invisible par son Esprit. En quoy aussi gist toute la vertu des Sacremens visibles. Car dequoy proflteroyent-ils, si ce n’estoit ceste sanctification invisible¹⁵⁹?

17. Wherefore let us abide by this conclusion, that the office of the sacraments is precisely the same as that of the word of God; which is to offer and present Christ to us, and in him the treasures of his heavenly grace; but they confer no advantage or profit without being received by faith; just as wine, or oil, or any other liquor, though it be poured plentifully on a vessel, yet will it overflow and be lost, unless the mouth of the vessel be open; and the vessel itself, though wet on the outside, will remain dry and empty within. It is also necessary to guard against being drawn into an error allied to this, from reading the extravagant language used by the fathers with a view to exalt the dignity of the sacraments; lest we should suppose there is some secret power annexed and attached to the sacraments, so that they communicate the grace of the Holy Spirit, just as wine is given in the cup; whereas the only office assigned to them by God, is to testify and confirm his benevolence towards us; nor do they impart any benefit, unless they are accompanied by the Holy Spirit to open our 468minds and hearts, and render us capable of receiving this testimony: and here, also, several distinct favours of God are eminently displayed. For the sacraments, as we have before hinted, fulfil to us, on the part of God, the same office as messengers of joyful intelligence, or earnests for the confirmation of covenants on the part of men; they communicate no grace from themselves, but announce and show, and, as earnests and pledges, ratify, the things which are given to us by the goodness of God. The Holy Spirit, whom the sacraments do not promiscuously impart to all, but whom God, by a peculiar privilege, confers upon his servants, is he who brings with him the graces of God, who gives the sacraments admission into our hearts, and causes them to bring forth fruit in us. Now, though we do not deny that God himself accompanies his institution by the very present power of his Spirit, that the administration of the sacraments which he has ordained may not be vain and unfruitful, yet we assert the necessity of a separate consideration and contemplation of the internal grace of the Spirit, as it is distinguished from the external ministry. Whatever God promises and adumbrates in signs, therefore, he really performs; and the signs are not without their effect, to prove the veracity and fidelity of their Author. The only question here is, whether God works by a proper and intrinsic power, as it is expressed, or resigns the office to external symbols. Now, we contend, that whatever instruments he employs, this derogates nothing from his supreme operation. When this doctrine is maintained respecting the sacraments, their dignity is sufficiently announced, their use plainly signified, their utility abundantly declared, and a proper moderation is preserved in all these particulars, so that nothing is attributed, which ought not to be attributed to them, and nothing that belongs to them is denied; while there is no admission of that figment, which places the cause of justification and the power of the Spirit in the sacramental elements, as in so many vehicles; and that peculiar power which has been omitted by others is clearly expressed. Here, also, it must be remarked, that God accomplishes within, that which the minister represents and testifies by the external act; that we may not attribute to a mortal man what God challenges exclusively to himself. Augustine has judiciously suggested the same sentiment. “How,” says he, “do Moses and God both sanctify? Not Moses instead of God. Moses does it with visible signs, by his ministry. God does it with invisible grace, by his Holy Spirit. Here also lies all the efficacy of visible sacraments. For what avail those visible sacraments without that sanctification of invisible grace?”

17. The matter of the sacrament always present when the sacrament is duly administered.

Wherefore, let it be a fixed point, that the office of the sacraments differs not from the word of God; and this is to hold forth and offer Christ to us, and, in him, the treasures of heavenly grace. They confer nothing, and avail nothing, if not received in faith, just as wine and oil, or any other liquor, however large the quantity which you pour out, will run away and perish unless there be an open vessel to receive it. When the vessel is not open, though it may be sprinkled all over, it will nevertheless remain entirely empty. We must be aware of being led into a kindred error by the terms, somewhat too extravagant, which ancient Christian writers have employed in extolling the dignity of the sacraments. We must not suppose that there is some latent virtue inherent in the sacraments by which they, in themselves, confer the gifts of the Holy Spirit upon us, in the same way in which wine is drunk out of a cup, since the only office divinely assigned them is to attest and ratify the benevolence of the Lord towards us; and they avail no farther than accompanied by the Holy Spirit to open our minds and hearts, and make us capable of receiving this testimony, in which various distinguished graces are clearly manifested. For the sacraments, as we lately observed (chap. 13 sec. 6; and 14 sec. 6, 7), are to us what messengers of good news are to men, or earnests in ratifying pactions. They do not of themselves bestow any grace, but they announce and manifest it, and, like earnests and badges, give a ratification of the gifts which the divine liberality has bestowed upon us. The Holy Spirit, whom the sacraments do not bring promiscuously to all, but whom the Lord specially confers on his people, brings the gifts of God along with him, makes way for the sacraments, and causes them to bear fruit. But though we deny not that God, by the immediate agency of his Spirit, countenances his own ordinance, preventing the administration of the sacraments which he has instituted from being fruitless and vain, still we maintain that the internal grace of the Spirit, as504it is distinct from the external ministration, ought to be viewed and considered separately. God, therefore, truly performs whatever he promises and figures by signs; nor are the signs without effect, for they prove that he is their true and faithful author. The only question here is, whether the Lord works by proper and intrinsic virtue (as it is called), or resigns his office to external symbols? We maintain, that whatever organs he employs detract nothing from his primary operation. In this doctrine of the sacraments, their dignity is highly extolled, their use plainly shown, their utility sufficiently proclaimed, and moderation in all things duly maintained; so that nothing is attributed to them which ought not to be attributed, and nothing denied them which they ought to possess. Meanwhile, we get rid of that fiction by which the cause of justification and the power of the Holy Spirit are included in elements as vessels and vehicles, and the special power which was overlooked is distinctly explained. Here, also, we ought to observe, that what the minister figures and attests by outward action, God performs inwardly, lest that which God claims for himself alone should be ascribed to mortal man. This Augustine is careful to observe: “How does both God and Moses sanctify? Not Moses for God, but Moses by visible sacraments through his ministry, God by invisible grace through the Holy Spirit. Herein is the whole fruit of visible sacraments; for what do these visible sacraments avail without that sanctification of invisible grace? ”

17. Laat daarom dit vast blijven, dat de taak der sacramenten geen andere is dan die van Gods Woord, namelijk dat ze ons Christus aanbieden en voorstellen en in Hem de schatten der hemelse genade. Maar ze schenken niets en zijn niet tot enig voordeel, tenzij ze door het geloof worden aangenomen. Evenals wijn, of olie, of een andere vloeistof, ook al schenkt ge die rijkelijk uit, toch zal ze wegvloeien en verloren gaan, wanneer de mond van het vat niet geopend is, en het vat zelf, hoewel aan alle kanten overgoten, toch zonder inhoud en ledig zal blijven. Bovendien moeten wij ons er voor hoeden, dat we niet tot een andere, aan deze gelijke, dwaling gebracht worden door hetgeen de oude leraars een weinig al te prachtig tot verheerlijking van de waardigheid der sacramenten geschreven hebben, namelijk dat we zouden menen, dat aan de sacramenten een of andere verborgen kracht verbonden en vastgehecht is, waardoor zij opzichzelf ons de gaven des Heiligen Geestes zouden schenken, gelijk ons de wijn in de drinkschaal gegeven wordt; want van Godswege is hun slechts deze taak opgelegd, dat ze de goedertierenheid Gods jegens ons betuigen en bevestigen, en niet verder van nut zijn dan slechts wanneer de Heilige Geest er bij komt om ons verstand en hart te openen en ons geschikt te maken tot het vatten van dit getuigenis. Daarin vallen ook verscheidene en onderscheidene gaven Gods duidelijk in 't oog. Want gelijk we boven hebben aangeroerd, de sacramenten zijn voor van Gods zijde wat van de kant van mensen tijdingen zijn van blijde dingen, op panden bij het bekrachtigen van verbonden: daar ze van zichzelf wel geen genade schenken, maar melden en tonen en (wijl ze panden kentekenen zijn) bij ons bekrachtigen, hetgeen ons door de Goddelijke milddadigheid gegeven is. De Heilige Geest, die de sacramenten niet aan allen zonder onderscheid aan brengen, maar die God in het bijzonder aan de zijnen schenkt, is degene, die Gods gaven met zich brengt, die aan de sacramenten in ons plaats geeft en die bewerkt, dat ze vrucht dragen. En ofschoon wij niet loochenen, dat God zelf door de zeer krachtige werking van zijn Geest zijn instelling steunt, opdat de bediening der sacramenten, die Hij geordineerd heeft, niet onvruchtbaar en ijdel zou zijn, zo beweren wij toch dat de innerlijke genade des Geestes, evenals ze van de uiterlijke bediening onderscheiden is, afzonderlijk overwogen en overdacht moet worden. God schenkt dus in waarheid al wat Hij door de tekenen belooft en afbeeldt; en de tekenen missen hun uitwerking niet, opdat bewezen worde, dat hun Auteur waarachtig en getrouw is. Dit is slechts de vraag, of God door zijn eigen en (gelijke men zegt) innerlijke kracht werkt, of dat Hij zijn werk aan de uiterlijke tekenen overdraagt. Wij nu beweren dat God, welke werktuigen Hij ook gebruikt, in 't minst geen afstand doet van zijn voornaamste werking. Wanneer dit over de sacramenten geleerd wordt, wordt hun waardigheid heerlijk aangeprezen, hun gebruik openlijk aangewezen, hun nut overvloedig verkondigd, en bij dat alles een zeer goede maat gehouden, zodat hun niets wordt opgedragen, dat niet behoort, en aan de andere kant niets ontnomen, dat hun toekomt. Intussen wordt het verzinsel weggenomen, dat hetwelk de oorzaak der rechtvaardigmaking en de kracht des Heiligen Geestes in de tekenen als in vaten en wagens wordt ingesloten, en die voornaamste kracht, die door de anderen over het hoofd is gezien, duidelijk uitgelegd. Hier moet ook opgemerkt worden, dat God innerlijk volbrengt, hetgeen de dienaar door de uiterlijke handeling afbeeldt en betuigt: opdat niet aan een sterfelijk mens wordt toegeschreven datgene, waarop God voor zich alleen aanspraak maakt. Hierop wijs ook Augustinus¹ op verstandige wijze, als hij zegt:"Hoe heiligt zowel Mozes als God? Mozes heiligt niet in plaats van God, maar Mozes doet het met zichtbare sacramenten door zijn dienst, maar God met onzichtbare genade door de Heilige Geest, waarin ook de ganse vrucht der zichtbare sacramenten gelegen is. Want welk voordeel doen die zichtbare sacramenten zonder die heiligmaking der onzichtbare genade ?"

17.

Deshalb muß es fest stehen bleiben, daß die Sakramente keine andere Aufgabe haben als das Wort Gottes. Diese Aufgabe besteht darin, uns Christus darzubieten und vor Augen zu stellen und in ihm alle Schätze der himmlischen Gnade. Die Sakramente gewähren und nutzen uns aber nichts, wenn sie nicht im Glauben empfangen werden. Ich will ein Beispiel bilden: man kann Wein oder Wasser oder sonst irgendeine Flüssigkeit reichlich ausgießen, so wird doch alles verfließen und verlorengehen, wenn die Mündung des Gefäßes nicht offen ist, und das Gefäß selbst wird dann wohl um und um übergossen sein, aber doch leer und hohl bleiben.

Außerdem müssen wir uns noch hüten, nicht in einen anderen Irrtum zu verfallen, der dem eben genannten ähnlich ist: dazu könnten uns nämlich die ein wenig zu großartigen Äußerungen verführen, die bei den Alten geschrieben stehen, um die Würde der Sakramente zu verherrlichen. Dieser Irrtum würde darin bestehen, daß wir der Meinung wären, an die Sakramente sei irgendeine verborgene Kraft geknüpft oder angeheftet, vermöge deren sie uns aus sich selbst heraus die Gnadengaben des Heiligen Geistes zuteil werden lassen könnten, so wie man Wein im Milchkrug reicht. Tatsächlich aber ist ihnen von Gott nur dies eine Amt aufgetragen worden, uns Gottes Freundlichkeit gegen uns zu bezeugen und zu bekräftigen, und sie können uns nicht weiter von Nutzen sein als allein, wenn der Heilige Geist hinzutritt, der unseren Verstand und unser Herz öffnet und für solches Zeugnis auffassungsfähig macht. Da leuchten dann auch die mannigfaltigen und verschiedenen Gaben Gottes strahlend auf. Denn die Sakramente sind, wie ich bereits oben andeutete, für uns von Gott her das, was von den Menschen her die Boten fröhlicher Geschehnisse sind oder die Pfänder bei der Bekräftigung von Bündnissen; denn sie gewähren uns zwar aus sich selbst heraus nicht irgendwelche Gnade, sondern machen das, was uns aus Gottes Freigebigkeit geschenkt ist, bekannt, weisen darauf hin und, da sie ja Pfänder und Kennzeichen sind, bekräftigen sie es bei uns. Der Heilige Geist, den die Sakramente nicht etwa unterschiedslos allen zutragen, sondern den der Herr den Seinen insonderheit zuteil werden läßt, der ist es, der Gottes Gnadengaben mit sich bringt, der den Sakramenten in uns Raum schafft, und der es bewirkt, daß sie Frucht tragen.

Freilich leugnen wir nicht, daß Gott selbst mit der wirksamsten Kraft seines Geistes seiner Stiftung zur Seite steht, damit die von ihm verordnete Austeilung der Sakramente nicht unfruchtbar und eitel ist. Aber wir behaupten doch, daß die innerliche Gnade des Geistes, die ja von dem äußerlichen Amt unterschieden ist, dementsprechend auch für sich beachtet und bedacht werden muß. Gott gewährt also in Wahrheit alles, was er in den Zeichen verheißt und 890 bildlich darstellt, und die Zeichen bleiben nicht ohne Wirkung, damit es sich erweist, daß ihr Geber wahrhaftig und treu ist. Es geht hier nur um die Frage, ob Gott aus seiner eigenen oder, wie man sagt, aus der ihm innewohnenden Kraft heraus wirkt – oder ob er den äußeren Merkzeichen seine Stellvertretung überläßt. Wir behaupten nun aber, daß er, welche Werkzeuge er auch anwenden mag, doch von seinem alles begründenden Wirken keineswegs Abstand nimmt.

Wenn man in dieser Weise über die Sakramente lehrt, dann wird ihre Würde herrlich gepriesen, ihr Gebrauch deutlich angezeigt, ihr Nutzen überreich verherrlicht - und zugleich bei dem allem das beste Maß innegehalten, so daß ihnen nichts beigelegt wird, das ihnen nicht billig zukommt, und ihnen auch andererseits nichts abgesprochen wird, was ihnen gehört. Damit wird auch jenes Hirngespinst abgetan, bei dem die Ursache der Rechtfertigung und die Kraft des Heiligen Geistes in die Elemente wie in Gefäße oder Wagen eingeschlossen wird – und es wird zugleich jene vornehmste Kraft der Sakramente, die andere Leute beiseite gelassen haben, ausdrücklich dargelegt.

Hier müssen wir auch noch bemerken, daß das, was der Diener (am Wort) in seiner äußerlichen Handlung abbildet und bezeugt, von Gott selbst im Inneren gewirkt wird, damit nicht das, was er sich für sich allein vorbehält, auf einen sterblichen Menschen übertragen werde. Darauf macht in verständiger Weise auch Augustin aufmerksam; er sagt: „Wie kann es kommen, daß Mose heiligt – und auch Gott? Mose tut es nicht an Gottes Statt. Nein, er handelt mit sichtbaren Sakramenten durch seinen Dienst, Gott aber in unsichtbarer Gnade durch den Heiligen Geist, und darin liegt auch die ganze Frucht der sichtbaren Sakramente. Denn was sollen die wohl nützen ohne solche Heiligung durch die unsichtbare Gnade?“ (Fragen zum Heptateuch III,84).

17. As die sakramente na behore bedien word, gaan die saak en die inhoud van die sakramente hand aan hand

Laat dit daarom vas bly staan dat die funksie van die sakramente nie verskil van dié van die Woord van God nie, naamlik om Christus, en in Hom die skatte van die hemelse genade, vir ons aan te bied en aan ons voor te hou nie. Dit hou egter geen wins of voordeel in tensy ons dit deur die geloof ontvang nie. Dit is netsoos in die geval van wyn of olie of enige ander vloeistof wat sal afloop en verlore sal gaan as die vat se opening nie oop is nie al giet jy dit ook vrylik. Al sou dit oral teen die vat aflocp, sal die vat egter hol en leeg bly.

Hierbenewens moet ons ook waak dat die dinge wat deur die skrywers van ouds ietwat grootser beskryf is om die aansien van die sakramente te vergroot, ons nie tot ’n dwaling wat hieraan grens, verlei nie. Dit is naamlik dat ons nie moet dink dat daar die een of ander verskuilde krag aan die sakramente verbind en geheg is waardeur hulle vanself die genade van die Heilige Gees aan ons verleen, en soos wyn in ’n beker te 1596 drinke aan ons voorgesit word nie. Van Godsweë is slegs hierdie taak op die sakramente gelê om God se welwillendheid jeens ons te betuig en te bekragtig. En hulle hou geen verdere voordeel in nie tensy die Heilige Gees bykom om ons verstand en ons harte oop te maak en ons vir hierdie getuienis ontvanklik te maak. Hierin kom die verskeie en onderskeie gawes van God ook duidelik na vore. Want, soos ons hierbo daaraan geraak het,⁷⁷ is hulle vir ons van God af soos boodskappers van blye nuus van mense, of soos ’n borg wanneer ’n ooreenkoms bekragtig word. Hoewel dit inderdaad nie op sigself iets van die genade aan ons skenk nie, maar die boodskap daarvan bring en aantoon, en, aangesien hulle die borge en pande daarvan is, maak hulle die dinge wat deur God se milddadigheid aan ons gegee is, by ons vas en seker. Die Heilige Gees wat die sakramente nie sonder onderskeid aan almal bring nie, maar wat die Here besonderlik net aan die wat aan Hom behoort, gee, is die een wat God se genadegawes met Hom meebring, en ons die geleentheid vir die sakramente bied en veroorsaak dat hulle vrug dra. Ons ontken nogtans nie dat God self met die uiterste nabyheid van die krag van sy Gees by sy instelling aanwesig is nie. Om egter te voorkom dat die bediening van die sakramente wat Hy daarvoor bestem het, nie vrugteloos en leeg sou wees nie, verklaar ons nogtans dat ons die innerlike genade van sy Gees afsonderlik moet oordink en oorweeg.

God volbring dus werklik alles wat Hy met tekens beloof en uitbeeld. Hierdie tekens is ook nie sonder gevolg nie sodat dit bewys dat Hy die waaragtige en getroue Insteller daarvan is. Hier ontstaan slegs die vraag of God deur sy eie en inwendige krag soos die mense dit uitdruk, werk, en of Hy sy werk aan uiterlike tekens oorgee. Ons opvatting is inderdaad dat, al sou Hy van watter instrumente ookal gebruik maak, dit geen afbreuk aan sy primêre werkverrigting maak nie.⁷⁸ Wanneer dit van die sakramente geleer word, word sowel die aansien daarvan voortreflik aangeprys, en die gebruik daarvan oop en bloot aangedui as die voordeel daarvan oorvloedig verkondig en die beste maatstaf in dit alles behou word sodat niks daaraan toegeken word wat nie daaraan toegeken moet word nie, en aan die ander kant, dat niks daarvan weggeneem word wat daarby hoort nie. Intussen word die verdigsel uit die weg geruim waarvolgens die oorsaak van die regverdigmaking en die krag van die Heilige Gees enersyds in die elemente soos in vaatjies en waentjies⁷⁹ ingesluit word, en andersyds word die belangrikste krag daarvan wat deur ander skrywers buite rekening gelaat is,⁸⁰ uitdruklik verduidelik. 1597 Hier moet ons ook daarop let dat God inwendig volbring wat sy dienaar deur ’n uitwendige handeling uitbeeld en getuig,⁸¹ sodat niks wat God vir Hom self opeis, op ’n sterflike mens oorgedra mag word nie.

Augustinus se vermaning hieroor is verstandig. Hy vra: “Hoe maak Moses sowel as God heilig? Moses maak nie heilig in God se plek nie, maar Moses heilig deur die sigbare sakramente deur sy diens, maar God maak heilig deur sy onsigbare genade deur die Heilige Gees en daarin is ook die voile vrug van die sigbare sakramente. Watter voordeel hou daardie sigbare sakramente trouens sonder die heiligmaking van die onsigbare genade in?”⁸²

17. Итак, будем придерживаться вывода, что у таинств то же предназначение, что и у Слова Божьего: они предлагают и представляют нам Иисуса Христа, а в нём - сокровища Его небесной благодати. Причём они действенны и полезны лишь для тех, кто принимает их с верой. Так, вино, масло или любая другая жидкость прольётся на землю, если сосуд, вкоторый её наливают, окажется закрытым. Сам же сосуд увлажнится снаружи, а внутри останется сух и пуст.

Кроме того, нам следует остерегаться другого близкого к этому заблуждения. Когда мы читаем о том, как благоговейно отзывались о таинствах древние, стремясь подчеркнуть их достоинство, не нужно думать, будто таинствам придавалась некая скрытая сила и будто в них подаются и распределяются дары Св. Духа, как вино подаётся в чаше или в кубке. На самом деле они только свидетельствуют и подтверждают Божье благоволение и милость к нам и действенны лишь постольку, поскольку с ними соединяется Св. Дух, который открывает наши разум и сердце и сообщает нам способность к восприятию этого свидетельства. В таинствах также ясно обнаруживается разнообразие даров Божьих. Ибо таинства, как уже говорилось выше, играют ту же роль в отношениях между Богом и человеком, как и добрые вестники в отношениях между людьми: они призваны не вручать нам само благо, но либо возвещать и свидетельствовать о том, что даровано нам щедростью Бога, либо подтверждать эти дары. Св. Дух не безразлично сообщается через таинства, но Бог особо подаёт Его своим верным. Именно Дух несёт с Собою дары благодати Божьей, сообщая нам способность к восприятию таинств, а таинствам - плодотворность. Мы не отрицаем, что Господь поддерживает Своё установление силой присутствия Св. Духа, так что предписанное Им совершение таинств не остаётся тщетным и бесплодным. Однако мы настаиваем на том, что внутренняя благодать Духа отлична от внешнего служения и должна рассматриваться отдельно от него.

Итак, Бог исполняет обещанное Им в видимых образах; в этом действии участвуют знаки: они являют, согласно необходимости, что Он есть их истинный и верный Творец. Вопрос лишь в том, действует ли Бог, как говорится, собственной внутренней силой или ограничивается в своём действии внешними знаками. Я считаю бесспорным, что, какими бы орудиями Бог ни пользовался, это никоим образом не умаляет силы Его собственного суверенного действия.

В таком учении о таинствах достаточно ясно раскрывается их достоинство, способ употребления и польза. В то же время во всём соблюдается должная умеренность, чтобы не приписывать им больше необходимого и не отнимать у них того, что им принадлежит. С другой стороны, опровергается ложное измышление, согласно которому в таинствах, словно в сосудах, заключена сила, способная принести нам оправдание и дар Св. Духа. Таким образом чётко выражается то, что упустили остальные, а именно: таинства суть орудия, коими Бог пользуется по Своему усмотрению.

Следует также заметить, что именно Бог совершает изнутри то, что служитель представляет и о чём свидетельствует внешним актом, дабы мы не приписывали смертному человеку прерогативы Бога. О том же благоразумно предупреждает св. Августин: «Каким образом Бог и Моисей оба освящают? Моисей освящает не вместо Бога, но только видимыми знаками, соответственно своему служению; Бог же освящает невидимой благодатью, через Своего Духа. В этом же заключается и вся действенность видимых таинств. Что пользы было бы в них безэтого невидимого освящения?» (Августин. Вопросы по Семикнижию, III, 84 (MPL, XXXIV, 712). В конечном счёте это невидимое освящение есть не что иное, как наше соединение со Христом, инкорпорация во Христа...)

18. | Sacramenti nomen, ut de eius ratione hactenus disseruimus, omnia generaliter signa complectitur quae unquam hominibus mandavit^a Deus, ut certiores securosque de promissionum suarum veritate redderet. Ea vero in rebus naturalibus nonnunquam extare voluit, nonnunquam in miraculis exhibuit. Prioris generis exempla sunt, ut quum Adae et Hevae arborem vitae in arrhabonem immortalitatis dedit, ut eam secure sibi promitterent, quandiu ederent ex illius fructu [Gene. 2. c. 17, et 3. a. 3]¹. Et quum caelestem arcum Noe et eius posteritati in monumentum statuit, posthac se diluvio non dissipaturum terram [Gene. 9. c. 13]: haec Adam et Noe pro Sacramentis habuerunt. Non quod arbor praestaret illis^b immortalitatem, quam sibi ipsa dare non poterat: aut arcus coercendis aquis foret efficax (qui solaris duntaxat radii repercussio est in oppositas nubes)² sed quia notam a verbo Dei insculptam habebant, ut documenta essent testamentorum eius ac sigilla. Et antea quidem arbor erat arbor: arcus, arcus; ubi inscripta fuerunt verbo Dei, indita est nova forma: ut inciperent esse quod prius non erant. Haec ne frustra dici quis existimet, arcus ipse hodie quoque nobis testis est eius foederis quod pepigit Dominus cum Noe: quem quoties intuemur, hanc Dei promissionem in eo legimus, terram diluvio nunquam perditum iri. Itaque siquis philosophaster, quo fidei nostrae simplicitatem rideat, talem colorum varietatem ex reflexis radiis et opposita nube oriri naturaliter contendat: fateamur quidem, sed ipsius stuporem rideamus, qui Deum naturae dominum et praesidem^c non agnoscat: qui pro suo arbitrio elementis omnibus in obsequium gloriae suae utatur. Quod si soli, stellis, terrae, lapidibus, huiusmodi monumenta impressisset, illa omnia Sacramenta nobis forent. Cur enim rude ac signatum argentum non eiusdem sunt pretii, quum idem prorsus sit metallum? nempe quia illud nihil habet praeter naturam: forma publica percussum, nummus fit, et novam taxationem recipit. Et Deus suas creaturas verbo suo signare non poterit, ut fiant Sacramenta, quae prius nuda erant elementa? Secundi generis exempla fuerunt, || quum Abrahae lucem in clibano fumigante ostendit [Gene. 15. d. 17]: || quum vellus rore irrigavit, sicca terra: rursum terram irroravit, intacto vellere, ad pollicendam Gedeoni victoriam [Iudic. 6. g. 37]³: quum umbram horologii retrorsum decem lineis retraxit, ad promittendam Ezechiae incolumitatem [2. Reg. 20. b. 9⁴; 277 Iesa. 38. b. 7]. Haec quando fiebant ad sublevandam ac stabiliendam fidei illorum imbecillitatem, Sacramenta quoque erant.

18. Le nom de Sacrement, comme nous en avons parlé jusques icy, comprend generalement tous les signes que Dieu a jamais assignez et donnez aux hommes, afin de les acertener et asseurer de la verité de ses promesses. Et aucunesfois il les a voulu estre en choses naturelles, aucunesfois il les a voulu presenter en miracles. De la premiere forme les exemples sont: comme quand il donna l’arbre de vie à Adam et Eve, pour arre d’immortalité, afin qu’ils se tinssent asseurez de l’avoir, tant qu’il mangeroient du fruict de cest arbre (Gen. 2:17 et 3:3). Et quand il proposa l’arc du ciel à Noé pour signe et enseigne à luy et à sa posterité, qu’il ne perdroit jamais plus la terre par deluge (Gen. 9:13). Adam et Noé ont eu ces choses pour Sacremens: non pas que l’arbre leur donnast immortalité, laquelle elle ne se pouvoit donner à elle-mesme: ne que l’arc qui n’est seulement qu’une reverberation des rais du Soleil encontre les nuées, eust la vertu de retenir et arrester les eaux: mais par ce qu’ils avoyent la marque engravée en eux par la parolle de Dieu, pour estre enseignes et seaux de ses promesses. Et certes auparavant l’arbre estoit arbre, et l’arc estoit arc, mais apres qu’ils ont esté marquez par la parolle de Dieu, il leur a esté baillé nouvelle forme pour commencer d’estre ce que devant ils n’estoyent pas. Et afin que quelcun n’estime pas cecy estre dit en vain, l’arc mesme nous est encore aujourdhuy tesmoing de celle promesse et convenance que Dieu accorda avec Noé: et toutes fois et quantes que nous le regardons, nous cognoissons en luy celle promesse de Dieu, que la terre jamais ne sera perdue par deluge. Parquoy si quelque Philosophe volant, pour se mocquer de la simplicité de nostre foy, dit que celle varieté de couleurs que fait l’are, provient naturellement de la reverberation des rais du soleil et de la nuée opposite, nous aurons à luy confesser: mais nous pourrons reprendre son ignorance en ce, qu’il ne recognoist point Dieu estre le Seigneur de nature, qui selon sa volonté use de tous elemens pour s’en servir à sa gloire. Et si au soleil, aux estoiles, à la terre, aux pierres il eust engravé et donné telles marques et enseignes, tout cela nous seroit Sacremens. Car pour quelle cause ne sont d’un mesme prix et valeur l’argent en masse, et celuy qui est marqué et monnoyé, puis que c’est du tout un mesme metail? c’est pource que le premier n’a rien outre sa nature: et l’autre, qui est frappé du coing publique, est fait argent monnoyé, et reçoit nouvelle taxe de valeur. Et Dieu ne pourra-il point par sa parolle signer et marquer ses creatures, afin qu’elles soyent faites Sacremens, où elles n’estoyent rien auparavant que nuds et purs elemens? Les exemples de la seconde maniere ont esté, comme quand il a donné la vision à Abraham d’une lampe ardente au milieu d’un four embrasé avec fumée espesse (Gen. 15:17), et quand il arrousa la peau sans que la terre sentist quelque rousée: et quand au contraire il arrousa la terre, la peau demeurant seiche, pour promettre la victoire à Gedeon (Juges 6:37): et quand il recula de dix lignes l’horologe, pour promettre santé à Ezechias (2 Rois 20:9; Is. 38:7, 8). Puis que ces choses estoyent faites pour soustenir, conforter et confirmer l’imbecillité de ia foy de ceux-là, elles leur estoyent aussi Sacremens.

18. The term sacrament, as we have hitherto treated of 469its nature, comprehends generally all the signs which God has ever given to men, to certify and assure them of the truth of his promises. These he has been pleased to place in natural things, and sometimes to exhibit in miracles. Examples of the former kind are such as these: when he gave Adam and Eve the tree of life, as a pledge of immortality, which they might assure themselves of enjoying as long as they should eat of the fruit of that tree;¹¹¹⁵ and when he “set” his “bow in the cloud,” as a token to Noah and his posterity, that there should “no more be a flood to destroy the earth.”¹¹¹⁶ These Adam and Noah had as sacraments. Not that the tree would actually communicate immortality to them, which it could not give to itself; or that the rainbow, which is merely a refraction of the rays of the sun on the opposite clouds, would have any efficacy in restraining the waters; but because they had a mark impressed upon them by the word of God, constituting them signs and seals of his covenants. The tree and the rainbow both existed before, but when they were inscribed with the word of God, they were endued with a new form, so that they began to be something that they were not before. And that no one may suppose this to be spoken in vain, the bow itself continues to be a witness to us in the present age, of that covenant which God made with Noah: whenever we behold it, we read this promise of God in it, that he would never more destroy the earth with a flood. Therefore, if any smatterer in philosophy, with a view to ridicule the simplicity of our faith, contend that such a variety of colours is the natural result of the refraction of the solar rays on an opposite cloud, we must immediately acknowledge it, but we may smile at his stupidity in not acknowledging God as the Lord and Governor of nature, who uses all the elements according to his will for the promotion of his own glory. And if he had impressed similar characters on the sun, on the stars, on the earth, and on stones, they would all have been sacraments to us. Why is not silver of as much value before it is coined, as it is after, since the metal is the very same? The reason is, that it has nothing added to its natural state; stamped with a public impression, it becomes money, and receives a new valuation. And shall not God be able to mark his creatures with his word, that they may become sacraments, though before they were mere elements? Examples of the second kind were exhibited, when God showed Abraham “a smoking furnace and a burning lamp;”¹¹¹⁷ when he watered the fleece with dew while the earth remained dry, and afterwards bedewed the earth without wetting the fleece, to promise victory to Gideon;¹¹¹⁸ when “he 470brought the shadow ten degrees backward in the dial,”¹¹¹⁹ to promise recovery to Hezekiah. As these things were done to support and establish the weakness of their faith, they also were sacraments.

18. Extensive meaning of the term sacrament.

The term sacrament, in the view we have hitherto taken of it, includes, generally, all the signs which God ever commanded men to use, that he might make them sure and confident of the truth of his promises. These he was pleased sometimes to place in natural objects—sometimes to exhibit in miracles. Of the former class we have an example, in his giving the tree of life to Adam and Eve, as an earnest of immortality, that they might feel confident of the promise as often as they ate of the fruit. Another example was, when he gave the bow in the cloud to Noah and his posterity, as a memorial that he would not again destroy the earth by a flood. These were to Adam and Noah as sacraments: not that the tree could give Adam and Eve the immortality which it could not give to itself; or the bow (which is only a reflection of the solar rays on the opposite clouds) could have the effect of confining the waters; but they had a mark engraven on them by the word of God, to be proofs and seals of his covenant. The tree was previously a tree, and the bow a bow; but when they were inscribed with the word of God, a new form was given to them: they began to be what they previously were not. Lest any one suppose that these things were said in vain, the bow is even in the present day a witness to us of the covenant which God made with Noah (Calv. in Gen. 9:6). As often as we look upon it, we read this promise from God, that the earth will never be destroyed by a flood. Wherefore, if any philosophaster, to deride the simplicity of our faith, shall contend that the variety of505colours arises naturally from the rays reflected by the opposite cloud, let us admit the fact; but, at the same time, deride his stupidity in not recognising God as the Lord and governor of nature, who, at his pleasure, makes all the elements subservient to his glory. If he had impressed memorials of this description on the sun, the stars, the earth, and stones, they would all have been to us as sacraments. For why is the shapeless and the coined silver not of the same value, seeing they are the same metal? Just because the former has nothing but its own nature, whereas the latter, impressed with the public stamp, becomes money, and receives a new value. And shall the Lord not be able to stamp his creatures with his word, that things which were formerly bare elements may become sacraments? Examples of the second class were given when he showed light to Abraham in the smoking furnace (Gen. 15:17), when he covered the fleece with dew while the ground was dry; and, on the other hand, when the dew covered the ground while the fleece was untouched, to assure Gideon of victory (Judges 6:37); also, when he made the shadow go back ten degrees on the dial, to assure Hezekiah of his recovery (2 Kings 20:9; Isa. 38:7). These things, which were done to assist and establish their faith, were also sacraments.

18. De naam sacrament, gelijk wij tot nu toe over zijn wezen gehandeld hebben, omvat in het algemeen alle tekenen, die God ooit aan de mensen bevolen heeft om hen te verwittigen en zeker te maken van de waarheid van zijn beloften. Soms heeft Hij gewild, dat die tekenen in natuurlijke zaken bestonden, soms heeft Hij ze vertoond in wonderen. Van de eerste soort zijn onder andere dit voorbeelden, toen Hij aan Adam en Eva de boom des levens tot een onderpand der onsterfelijkheid gegeven heeft, opdat zij zich die onbekommerd zouden beloven, zolang zijn van zijn vrucht zouden eten (Gen. 2:17; 3:3) Ook toen Hij de regenboog voor Noach en zijn volgelingen tot een gedenkteken stelde, dat Hij de aarde niet meer door een zondvloed zou verwoesten (Gen. 9:13) Deze dingen hebben Adam en Noach tot de sacramenten. Niet omdat die boom hun de onsterfelijkheid zou schenken, die hij zichzelf niet kon geven, of omdat de regenboog, die slechts de weerkaatsing is van de zonnestralen op de tegenoverhangende wolken, in staat zou zijn om de wateren te bedwingen, maar omdat zee een door Gods woord ingegrift teken hadden, dat ze de bewijzen en zegelen van zijn verbond zouden zijn. De boom was wel tevoren een boom en een boog een boog, maar toen ze door Gods Woord getekend werden, is hun een nieuwe gedaante gegeven, opdat ze zouden aanvangen te zijn, wat ze vroeger niet waren. Opdat niemand mene, dat dit te vergeefs gezegd wordt, is de regenboog ons ook tegenwoordig nog tot een getuige van het verbond, dat de Here met Noach gemaakt heeft, en zo dikwijls als we die zien, lezen wij daarin deze belofte Gods, dat de aarde nooit door de zondvloed ten onder zal gaan. Indien dus enige schijn filosoof om de eenvoudigheid van ons geloof te bespotten, zou beweren, dat zulk een verscheidenheid van kleuren op natuurlijke wijze ontstaat uit de weerkaatsing der stralen op de tegenoverhangende wolk, laat ons dat dan wel erkennen, maar laat ons lachen om zijn domheid, dat hij God niet erkent als Heer en de bestuurder der natuur, die naar zijn goeddunken alle elementen gebruikt tot de dienst zijner heerlijkheid. Indien Hij in de zon, de sterren, de aarde en de stenen dergelijke herinneringstekenen had ingedrukt, zouden die alle ons tot sacramenten zijn. Want waarom is ongemunt en gemunt zilver niet van de zelfde waarde, hoewel het toch geheel hetzelfde metaal is? Wel, omdat het ongemunt zilver niets heeft dan zijn natuur; maar wanneer het door het officieel stempel geslagen is, wordt het een geldstuk, en ontvangt het een nieuwe waarde. En zou God dan door zijn woord zijn schepselen niet kunnen tekenen, opdat ze sacramenten worden, terwijl ze tevoren blote elementen waren? De voorbeelden van de tweede soort waren deze, toen Hij aan Abraham in een rokende oven vuur liet zien (Gen. 15:17) toen Hij de vacht met de dauw bevochtigde, terwijl de aarde droog bleef, en wederom de aarde bevochtigde, terwijl de vacht onaangeroerd bleef, om aan Gideon de overwinning te beloven (Richt. 6:37) toen Hij de schaduw van de zonnewijzer tien strepen achterwaarts deed gaan, om aan Hizkia gezondheid te beloven (Jes. 38:7; 2 Kon.20:9) Daar deze dingen geschiedden om de zwakheid van hun geloof te hulp te komen en te bevestigen, waren het ook sacramenten.

18. Vierter Abschnitt: Die Sakramente des Alten und die des Neuen Bundes (18-26). Sakramente im weiteren Sinne

Der Begriff „Sakrament“ umfaßt in dem Sinne, wie wir ihn bisher dargelegt haben, allgemein sämtliche Zeichen, die Gott je den Menschen aufgetragen hat, um sie der Wahrheit seiner Verheißungen gewiß und sicher zu machen. Zuweilen haben diese Zeichen nun nach seinem Willen in natürlichen Dingen bestanden, zuweilen hat er sie auch in Wundern an den Tag gebracht.

Beispiele für die erste Art sind unter anderem folgende Geschehnisse. Gott gab dem Adam und der Eva den „Baum des Lebens“ zum Unterpfand der Unsterblichkeit, damit sie sich auf solche Unsterblichkeit unbekümmert Hoffnung machten, solange sie von der Frucht dieses Baumes aßen (Gen. 2,9; 3,22). Für Noah und seine Nachkommen stellte er den Regenbogen als ein Denkzeichen dafür auf, daß er fernerhin die Erde nicht wieder durch eine Sintflut verwüsten wollte (Gen. 9,13). Diese Zeichen sind für Adam und Noah Sakramente gewesen. Nicht, daß der Baum ihnen die Unsterblichkeit gewährt hätte, die er sich doch selbst nicht zu geben vermochte, oder daß der Regenbogen, der bloß ein Widerschein des Sonnenscheins an gegenüberliegenden Wolken ist, in der Lage gewesen wäre, die Wassermassen zurückzuhalten. Nein, es waren Sakramente, weil beide ein Zeichen trugen, das durch Gottes Wort in sie eingegraben war, damit sie Beweise und Siegel der Bundschlüsse Gottes wären. Auch war zuvor der Baum ein Baum und der Bogen ein Bogen; als sie aber von Gottes Wort gezeichnet waren, da wurde ihnen eine neue Gestalt zuteil, so daß sie nun anfingen, etwas zu sein, was sie vorher nicht gewesen waren. Damit nicht jemand meint, dies werde umsonst ausgesprochen, so ist der Bogen auch heute noch, für uns, ein Zeuge des Bundes, den der Herr mit Noah geschlossen hat, und sooft wir ihn anschauen, lesen wir an ihm die Verheißung Gottes, daß die Erde nie durch eine Sintflut untergehen soll. Wenn also irgendein Scheinphilosoph die Einfalt unseres Glaubens verlachen will und dazu die Behauptung aufstellt, daß solche Vielheit von Farben auf natürliche Weise aus dem Widerschein von Strahlen und einer gegenüberliegenden Wolke 891 entstünde, so wollen wir das wohl gelten lassen – aber wir lachen nun unsererseits über seinen Stumpfsinn, der Gott nicht als den Herrn und Lenker der Natur erkennt, der alle Elemente nach seinem Ermessen zur Dienstleistung an seiner Herrlichkeit benutzt. Wenn er der Sonne, den Sternen, der Erde und den Steinen solche Denkzeichen aufgeprägt hätte, dann wären sie alle für uns Sakramente. Denn weshalb ist rohes und gemünztes Silber nicht von gleichem Werte, obgleich es doch (in beiden Fällen) das nämliche Metall ist? Eben deshalb nicht, weil das rohe Silber nichts besitzt als seine Natur, das Silber dagegen, das mit dem amtlichen Prägestempel geschlagen ist, eine Münze wird und eine neue Bewertung empfängt. Und dann sollte Gott nicht in der Lage sein, seine Geschöpfe mit seinem Wort zu zeichnen, so daß sie zu Sakramenten werden, während sie zuvor bloße Elemente waren?

Beispiele für die zweite Gruppe von Zeichen waren es, als Gott dem Abraham an einem rauchenden Ofen einen Feuerschein zeigte (Gen. 15,17), als er, um dem Gideon den Sieg zu verheißen, das Fell mit Tau befeuchtete, während die Erde trocken blieb, und wiederum die Erde mit Tau bedeckte, während das Fell unberührt blieb (Richt. 6,37f.), und als er den Schatten der Sonnenuhr zehn Strich rückwärts gehen ließ, um dem Hiskia die Verheißung zu geben, daß er gesund werden sollte (2. Kön. 20,9-11; Jes. 38,7). Da diese Ereignisse geschahen, um der Schwachheit des Glaubens dieser Menschen Hilfe und Festigung zu verleihen, so waren auch sie Sakramente.

18. Voorbeelde van buitengewone tekens wat God die mens gegee het om hom te verseker van die waarheid van sy beloftes

Soos ons tot dusver oor die betekenis van die woord sakrament geredeneer het, vat die woord oor die algemeen al die tekens saam wat God ooit aan mense opgedra het om hulle sekerder en geruster oor die waarheid van sy beloftes te maak. Sulke tekens wou Hy soms in natuurlike dinge na vore bring, en soms het Hy dit in wonderwerke aan die lig gebring. Voorbeelde van die eerste groep is byvoorbeeld toe Hy die boom van die lewe as ’n borg vir onsterflikheid aan Adam en Eva gegee het om onsterflikheid vir hulleself te beloof solank hulle van die vrug daarvan geëet het.⁸³ So ook toe Hy die reënboog as ’n gedenkteken vir Noag en sy nageslag ingestel het om hierna nie die aarde met ’n sondvloed uit te wis nie.⁸⁴ Adam en Noag het dit as sakramente beskou.

Dit beteken nie dat die boom die onsterflikheid wat hy nie aan homself kon bied, aan hulle kon lewer nie, of dat die reënboog wat slegs ’n weerkaatsing is van sonstrale teen die wolke wat daarteenoor staan, die  krag sou hê om die water in bedwang te hou nie, maar omdat hulle dit as ’n teken beskou het wat deur God se Woord ingegrif is om as bewyse en tekens van sy verbonde te dien. Vooraf was die boom net ’n boom en die reënboog net ’n reënboog; toe hulle egter deur God se Woord opgeteken is, is nuwe gestalte aan hulle verleen sodat hulle begin het om iets te wees wat hulle tevore nie was nie.

Om te voorkom dat iemand sou dink dat dit verniet gesê word: die reënboog is vandag nog ook vir ons ’n getuie van die verbond wat die Here met Noag gesluit het. So dikwels as wat ons dit sien, lees ons daarin 1598 hierdie belofte van God dat die aarde nooit as gevolg van ’n sondvloed sal vergaan nie. As die een of ander wysneus om die eenvoud van ons geloof te bespot, dus aanvoer dat so ’n verskeidenheid kleure van nature vanweë die weerkaatsing van die sonstrale en die wolke daarteenoor ontstaan, erken ons dit weliswaar, maar ons sou oor sy stompsinnigheid lag omdat hy God nie as die Here en Regeerder van die natuur erken wat al die elemente na sy goeddunke in diens van sy heerlikheid gebruik nie.⁸⁵

Maar as Hy sulke gedenktekens op die son, die sterre, die aarde en op klippe sou afgedruk het, sou dit alles vir ons sakramente gewees het. Waarom het ru silwer en gemunte silwer nie dieselfde waarde nie terwyl hulle volkome een en dieselfde metaal is? Dit is natuurlik omdat ru silwer niks anders as die aard van silwer het nie maar wanneer dit in algemene vorm gemunt is, word dit geld en ontvang nuwe waarde. En sal God sy skepsels nie deur sy Woord kan teken sodat hulle sakramente word terwyl hulle tevore blote elemente was nie?

Voorbeelde van die tweede groep is toe Hy ’n lig in ’n rokende oond aan Abraham getoon het;⁸⁶ toe Hy die vel met dou natgemaak het maar die grond droog laat bly het; en toe weer die grond natgemaak, maar die vel nie aangeraak het nie om aan Gideon die oorwinning te beloof;⁸⁷ toe Hy die skadu van die sonhorlosie tien grade teruggetrek het om aan Hiskia gesondheid te beloof.⁸⁸ Omdat hierdie dinge gebeur het om hulle swak geloof te hulp te kom en dit te versterk, was dit ook sakramente.

18. Слово «таинства» в том смысле, в каком мы употребляли его до сих пор, относится вообще ко всем знамениям, которые Бог когда-либо давал людям с целью удостоверить истинность своих обетовании. В одних случаях Он пожелал явить эти знамения в естественных вещах, в других предпочёл представить их в виде чудес. Пример первого рода: повествование о том, как Бог дал Адаму и Еве древо жизни в залог бессмертия, дабы они, вкусив его плодов, не сомневались в обладании вечной жизнью (Быт 2:9; 3:22). Другой пример: Бог положил в радуге знамение Ною и его потомству о том, что не будет более опустошать землю потопом (Быт 9:13). Эти знамения для Адама и Ноя были таинствами. Не то чтобы древо жизни могло стать источником бессмертия: само по себе оно не было способно принести подобный плод; и не то чтобы радуга, будучи всего лишь отражением солнечных лучей от облаков, обладала силой останавливать и удерживать воды. Но в них запечатлелось слово Божье, в силу которого они стали знамением и печатью Его обетования. До того дерево было просто деревом, а радуга - радугой. Но после того как в них запечатлелось слово Божье, они обрели новую форму и стали тем, чем не были прежде. А чтобы никто не посчитал, что это слово было произнесено всуе, радуга и сегодня свидетельствует нам об этом обетовании Бога и Его завете с Ноем. И всякий раз, когда мы её видим, мы узнаём в ней обещание Бога не губить больше землю потопом. Так что если какой-нибудь выскочка-философ, желая посмеяться над наивностью нашей веры, скажет, что радужное многоцветье возникает естественным образом вследствие отражения солнечных лучей от встречного облака, мы с ним согласимся. Однако его невежество обнаруживается в том, что он не признаёт Бога Господином природы, который по собственной воле пользуется всеми её элементами, обращая их к Своей славе. Если бы Бог запечатлел подобными знамениями солнце, звёзды, землю, камни, то все эти природные сущие сделались бы для нас таинствами. Ведь почему серебро в слитках и в монете, хотя и представляет собой один и тот же металл, имеет разную цену и стоимость? Потому что в первом нет ничего, кроме естества, второе же, будучи запечатлено чеканом государства, становится монетой и ценится уже иначе. Так разве Бог не может отметить и запечатлеть Своим словом творения, дабы они сделались таинствами, хотя прежде были всего лишь элементами?

Примеры второго рода - повествование о том, как Бог дал Аврааму видение пламени и густого дыма из раскалённой печи (Быт 15:17); или когда Бог увлажнил росою шерсть, оставив землю сухой; и наоборот, оставил сухою шерсть, а росой увлажнил землю в обетование победы Гедеона (Суд 6:37-40); или когда Он возвратил тень на десять ступеней назад в обетование исцеления царя Езекии (4 Цар 20:9-11; Ис 38:7). Поскольку эти чудеса были сотворены с целью поддержать и укрепить немощную веру этих людей, они тоже стали для них таинствами.

19. Verum praesentis instituti est, de his Sacramentis peculiariter disserere^a quae Dominus ordinaria esse voluit in sua Ecclesia^b, ad alendos in unam fidem uniusque fidei confessionem suos cultores ac servos^c. || Nam (ut verbis Augustini utar) in nullum nomen religionis, seu verum, seu falsum, coagulari homines possunt, nisi aliquo signaculorum vel Sacramentorum visibilium consortio colligentur [Lib. 19.^d contra Faustum Manich. cap. 11]¹. Hanc ergo necessitatem quum optimus Pater provideret, certa pietatis exercitia instituit ab initio servis suis: quae postea Satan ad impios et superstitiosos cultus transferendo, multis modis depravavit ac corrupit. Hinc illae gentilium initiationes in sua sacra, et caeteri degeneres ritus: qui tametsi erroris erant ac superstitionis pleni, indicio tamen ipsi quoque simul erant, non posse in professione religionis homines externis eiusmodi signis carere. Verum quia nec verbo Dei subnixa erant, nec ad eam veritatem referebantur quae omnibus signis proposita esse debet, indigna sunt quae commemorentur ubi mentio fit de sacris symbolis quae^e a Deo^f sunt instituta, nec a suo fundamento deflexerunt: nempe^g ut sint verae pietatis adiumenta^h. || Constant autem non simplicibus signis, qualia erant arcus et arbor: sed ceremoniisⁱ; || aut (si mavis) signa quae hic dantur, ceremoniae sunt. || Quemadmodum autem superius dictum est², esse a Domino testimonia gratiae ac salutis; ita a nobis vicissim || sunt^k professionis notae, quibus palam in Dei nomen iuramus, fidem illi vicissim nostram obstringentes. Scite ergo Chrysostomus ipsa alicubi pactiones nuncupat^l, quibus et Deus nos sibi confoederat, et nos^m in vitae puritatem ac sanctimoniam obstringimur³: || quia hic mutua inter Deum et nos interponitur stipulatio. || Ut enim illic seⁿ pollicetur Dominus inducere ac delere^o siquid delinquendo noxae ac poenae contractum a nobis^p fuerit, nosque sibi reconciliat in Filio unigenito 278 ^a; ita ad pietatis ac innocentiae studium hac^b professione illi nos vicissim^c obligamus; || ut dicere merito^d possis Sacramenta huiusmodi ceremonias esse, quibus || exercere vult populum suum Deus^e ad fidem intus primum fovendam, excitandam, confirmandam: || deinde testandam^f apud homines^g religionem.

19. Mais ce qu’avons proposé pour le present, est de traiter specialement des Sacremens, lesquels nostre Seigneur a constituez et voulu estre ordinaires en son Eglise, pour nourrir et entretenir les siens en une foy, et en la confession d’icelle. Car comme dit sainct Augustin, les hommes ne se peuvent unir en quelque religion que ce soit, ou vraye ou fausse, sinon par le moyen de quelques Sacremens¹⁶⁰. Dieu donc voyant dés le commencement ceste necessité, avoit ordonné à ses serviteurs certaines ceremonies, pour estre exercices de leur religion, lesquelles Satan a depuis depravées et corrompues en plusieurs sortes, les transferant à des superstitions meschantes. De là sont venues toutes les façons de faire des Payens, dont ils ont usé en leur idolatrie. Or combien qu’il n’y eust qu’erreur et pollution, toutesfois ils nous sont tesmoignages que les hommes ne se peuvent passer de signes externes, quand ils veulent protester d’avoir quelque religion. Or tous les signes qu’ont eu les Payens, d’autant qu’ils n’estoyent point fondez en la parolle de Dieu, et ne se rapportoyent point à la verité, laquelle est le but de tous Sacremens, ne sont point dignes de venir en conte, ne qu’on en face mention aucune, quand il est question des Sacremens que nostre Seigneur a ordonnez, et qui sont demeurez en leur pureté, n’estans point retirez du vray fondement, pour estre aides de pieté et religion. On iceux consistent non seulement en signes, mais en ceremonies: ou si quelcun aime mieux ainsi dire, Les signes qui y sont donnez, sont ceremonies. Or comme il a esté dit cy dessus, qu’ils nous sont donnez de Dieu pour tesmoignages de sa grace en nostre salut: aussi d’autre costé ce sont enseignes de nostre profession, par lesquelles nous nous advouons publiquement à Dieu, luy obligeans nostre foy. Pourtant Chrysostome parle tresbien, en les appellant Pactions, par lesquelles la cedule de nostre dette est effacée: et d’autrepart, Obligez, par lesquels nous nous rendons detteurs de vivre purement et sainctement, pource qu’il y a stipulation mutuelle interposée entre Dieu et nous. Car comme nostre Seigneur remet en iceux toute la dette, de laquelle nous sommes chargez pour les fautes et offenses par nous commises, et nous reconcilie à soy en son Fils unique: aussi mutuellement nous nous obligeons à luy de le servir en saincteté et innocence de vie. Tellement qu’on peut definir tels Sacremens estre ceremonies, par lesquelles le Seigneur veut exercer son peuple: premierement à entretenir, exerciter et confermer la foy au dedans du cœur: en apres, pour testifier la religion devant les homems.

19. But our present design is to treat particularly of those sacraments which the Lord has appointed to be ordinarily used in his Church, to keep his worshippers and servants in one faith and in the confession of the same. “For,” to use the language of Augustine, “men cannot be united in any profession of religion, whether true or false, unless they are connected by some communion of visible signs or sacraments.” Our most merciful Father, therefore, foreseeing this necessity, did, from the beginning, institute for his servants certain exercises of piety, which Satan afterwards depraved and corrupted in a variety of ways, transferring them to impious and idolatrous worship. Hence those initiations of the heathen into their mysteries, and the rest of their degenerate rites, which, though fraught with error and superstition, at the same time furnish an evidence that such external signs are indispensable to a profession of religion. But as they were neither founded on the word of God, nor referred to that truth which ought to be the object of all religious emblems, they are unworthy of notice, where mention is made of the sacred symbols which have been instituted by God, and which have never been perverted from their original principle, which constitutes them aids of true piety. Now, they consist not of mere signs, like the rainbow and the tree of life, but in ceremonies; or, rather, the signs which are here given are ceremonies. And, as we have before observed, as they are testimonies of grace and salvation on the part of the Lord, so on our part they are badges of our profession, by which we publicly devote ourselves to God, and swear obedience and fidelity to him. Chrysostom, therefore, somewhere properly calls them compacts, by which God covenants with us, and we bind ourselves to purity and sanctity of life; because a mutual stipulation is made in them between God and us. For as the Lord promises to obliterate and efface all the guilt and punishment that we have incurred by sin, and reconciles us to himself in his only begotten Son, so we, on our parts, by this profession, bind ourselves to him, to serve him in piety and innocence of life; so that such sacraments may justly be described as ceremonies by which God is pleased to exercise his people, in the first place, to nourish, excite, and confirm faith in their hearts; and in the next place, to testify their religion before men.

19. The ordinary sacraments in the Church. How necessary they are.

But my present purpose is to discourse especially of those sacraments which the Lord has been pleased to institute as ordinary sacraments in his Church, to bring up his worshippers and servants in one faith, and the confession of one faith. For, to use the words of Augustine, “In no name of religion, true or false, can men be assembled, unless united by some common use of visible signs or sacraments” (August. cont. Faustum, Lib. 9 c. 11). Our most merciful Father,foreseeing this necessity, from the very first appointed certain exercises of piety to his servants; these, Satan, by afterwards transferring to impious and superstitious worship, in many ways corrupted and depraved. Hence those initiations of the Gentiles into their mysteries, and other degenerate rites. Yet, although they were full of error and superstition, they were, at the same time, an indication that men could not be without such external signs of religion. But, as they were neither founded on the word of God, nor bore reference to that truth which ought to be held forth by all signs, they are unworthy of being named when mention is made of the sacred symbols which were instituted by God, and have not been perverted from their end—viz. to be helps to true piety. And they consist not of simple signs, like the rainbow and the tree of life, but of ceremonies, or (if you prefer it) the signs here employed are ceremonies. But since, as has been said above, they are testimonies of grace and salvation from the Lord, so, in regard to us, they are marks of profession by which we openly swear by the name of God, binding ourselves to be faithful to him. Hence Chrysostom somewhere shrewdly gives them the name of pactions, by which God enters into covenant with us, and we become bound to holiness and purity of life, because a mutual stipulation is here interposed between506God and us. For as God there promises to cover and efface any guilt and penalty which we may have incurred by transgression, and reconciles us to himself in his only begotten Son, so we, in our turn, oblige ourselves by this profession to the study of piety and righteousness. And hence it may be justly said, that such sacraments are ceremonies, by which God is pleased to train his people, first, to excite, cherish, and strengthen faith within; and, secondly, to testify our religion to men.

19. Maar het behoort tot de verhandeling, die ik thans houd, dat ik in het bijzonder spreek over die sacramenten, waarvan de Heere gewild heeft, dat ze in zijn kerk in gebruik zouden zijn, om degenen, die Hem eren en dienen te voeden tot één geloof en de belijdenis van het enige geloof. Want, om de woorden van Augustinus¹ te gebruiken, de mensen kunnen tot geen enkele religie, hetzij een ware, hetzij een valse, verenigd worden, wanneer ze niet door enig deelgenootschap van zichtbare tekenen of sacramenten worden verbonden. Daar de zeer goede Vader dus deze noodzakelijkheid voorzag, heeft Hij van den beginnen bepaalde oefeningen der vroomheid voor zijn dienstknechten ingesteld; welke de Satan later op goddeloze en superstitieuze diensten overgebracht en op vele wijzen misvormd en bedorven heeft. Van hier die inwijdingen der heidenen in hun heilige handelingen, en die andere verbasterde ceremoniën, die, ofschoon ze vol waren van dwaling en supersitie, toch tevens zelf tot een aanwijzing waren, dat de mensen in het belijden van een godsdienst dergelijke tekenen niet kunnen missen. Maar omdat ze niet steunden op Gods Woord, en niet teruggebracht werden tot die waarheid, die in alle tekenen voor ogen gesteld moet worden, zijn ze onwaardig om in herinnering gebracht te worden, wanneer melding gemaakt wordt van de heilige tekenen, die door God ingesteld zijn en niet van hun fundament zijn afgeweken, namelijk dat ze hulpmiddelen zouden zijn der ware vroomheid. Zij nu bestaan niet uit eenvoudige tekenen, zoals de regenboog en de boom waren, maar uit ceremoniën; of, wanneer ge liever wilt, de tekenen, die hier gegeven worden, zijn ceremoniën. En evenals boven gezegd is, dat ze van de zijde des Heeren getuigenissen der genade en zaligheid zijn, zo zijn ze van onze kant wederkerig merktekenen van onze openlijke verklaring, waardoor we openlijk in Gods naam zweren, Hem wederkerig onze trouw toezeggende. Terecht noemt dus Chrysostomus ze ergens verbintenissen, door welke God zich met ons verbindt en wij verplicht worden tot reinheid en heiligheid des levens; want hier wordt tussen God en ons een wederkerig contract gemaakt. Want evenals de Heere daarin belooft, dat Hij zal doorschrappen en uitwissen alle schuld en straf, die wij door ons zondigen ons op de hals hebben gehaald, en Hij ons met zich verzoent in zijn eniggeboren Zoon, zo verbinden wij ons wederkerig door onze openlijke verklaring tot het streven naar vroomheid en onschuldigheid, zodat men terecht zou kunnen zeggen, dat de sacramenten zulke ceremoniën zijn, waardoor God zijn volk erin wil oefenen in de eerste plaats het innerlijk geloof te voeden, op te wekken en te versterken, en vervolgens zijn religie voor de mensen te betuigen.

19. Die eigentlichen Sakramente

Jedoch ist es die Aufgabe der hier geführten Erörterung, in besonderer Weise auf jene Sakramente einzugehen, die nach dem Willen des Herrn in seiner Kirche in regelmäßigem Gebrauch stehen sollen, um seine Diener und Knechte zu einem Glauben und zum Bekenntnis dieses einen Glaubens heranzufordern. „Denn“ – um Augustins Worte zu gebrauchen – „die Menschen können zu keinerlei Religion, sie sei nun wahr oder falsch, zusammenwachsen, wenn sie nicht durch ein gemeinsames Teilhaben an sichtbaren Zeichen miteinander verbunden werden“ (Gegen den Manichäer Faustus XIX,11). Da unser herrlicher Vater also diese Notwendigkeit vorsah, so hat er seit Anbeginn für seine Knechte bestimmte Übungen der Frömmigkeit eingerichtet. Diese hat dann der Satan auf gottlose und abergläubische Gottesdienste übertragen und damit in vielfältiger Weise entstellt und verdorben. Hierher kommen die Handlungen, mit denen die Heiden in ihre heiligen Dinge eingeweiht wurden, und auch die übrigen entarteten Gebräuche, die zwar von Irrtum und Aberglauben erfüllt, aber doch zugleich auch selbst ein Zeichen dafür waren, daß die Menschen bei dem Bekenntnis einer Religion solcher Zeichen nicht entraten können. Aber weil sich diese Bräuche nicht auf das Wort Gottes stützten und auch keine Beziehung zur Wahrheit fanden, die doch allen Zeichen als Ziel vorschweben muß, so sind sie nicht würdig, Erwähnung zu finden, wo man der heiligen Merkzeichen gedenkt, die von Gott eingerichtet und von ihrem Fundament nicht abgewichen sind, das heißt davon, daß sie Hilfsmittel für die wahre Frömmigkeit darstellen sollten.

Diese bestehen nun nicht in einfachen Zeichen, wie es der Regenbogen und der Baum (des Lebens) waren, sondern in Zeremonien; oder, wenn man es so lieber will: die Zeichen, die hier gegeben werden, sind Zeremonien. Und ebenso wie sie nach unserer obigen Darlegung von dem Herrn aus Zeugnisse der Gnade und des Heils sind, so sind sie wiederum von uns aus Merkzeichen unseres Bekenntnisses, mit denen wir öffentlich auf Gottes Namen schwören und unsererseits unsere Treue an ihn binden. Es ist daher treffend, wenn Chrysostomus diese Zeichen an einer Stelle (vertragliche) Versprechungen nennt, in denen uns einerseits Gott mit sich verbündet und wir uns andererseits zur Reinheit und Heiligkeit unseres Lebens verpflichten. Denn es wird ja hier tatsächlich zwischen Gott und uns eine gegenseitige Vertragsbindung aufgerichtet. Wie hier 892 nämlich der Herr verheißt, daß er alles durchstreichen und tilgen will, was wir uns durch unsere Verfehlungen an Schuld und Strafe zugezogen haben, und wie er uns in seinem eingeborenen Sohne mit sich versöhnt, so leisten wir ihm andererseits durch dies Bekenntnis die Verpflichtung zum Trachten nach Frömmigkeit und Unschuld. Man kann also mit gutem Grunde sagen, daß die Sakramente solche Zeremonien sind, durch die Gott sein Volk zum ersten darin üben will, den Glauben im Inneren zu nähren, zu erwecken und zu bekräftigen, und zum zweiten, seine Religion auch vor den Menschen zu bekennen.

19. Die behoefte aan gewone sakramente in die kerk

Maar die doel van my huidige onderneming is om besonderlik oor die sakramente te praat wat die Here gewoonlik in sy kerk wou laat bestaan om diegene wat hom aanbid en dien, tot een geloof en tot die belydenis van een geloof te voed. Want, om Augustinus se woorde te gebruik, mense kan in geen godsdiens, òf dit nou waar òf vals is, saamgebind word tensy hulle deur die een of ander deelname in tekens of sakramente bymekaargebring word nie.⁸⁹ Aangesien ons beste Vader dus hierdie noodsaaklikheid voorsien het, het Hy in die begin bepaalde oefeninge 1599 in godvrugtigheid vir sy diensknegte ingestel. Die Satan het dit later op baie maniere op goddelose en bygelowige godsdienste oorgedra en dit onteer en bederf.⁹⁰ Hieruit het die inwydings van die heidene in hulle godsdienste en ander ontaarde seremonies ontstaan. En hoewel hulle vol dwaling en bygeloof was, was hulle nogtans tegelyk ’n aanduiding daarvan dat mense in hulle beoefening van die godsdiens nie sonder sulke uitwendige tekens kan klaarkom nie. Omdat hulle egter nie op God se Woord gesteun het en hulle nie op die waarheid wat in alle tekens voorgehou behoort te word, gerig was nie, verdien hulle nie om vermeld te word wanneer heilige tekens vermeld word wat deur God ingestel is om hulpmiddels vir ware godsvrug te wees wat nie van hulle fondament afgewyk het nie.

Sakramente bestaan egter nie uit eenvoudige tekens soos die reënboog en die boom (van die lewe) nie, maar uit seremonies of, as jy dit verkies: die tekens wat hier gegee word, is seremonies. Soos egter vroeër gesê is,⁹¹ is hulle van die kant van die Here getuienisse van sy genade en ons saligheid, en van ons kant is hulle tekens van ons roeping waarvolgens ons in die openbaar by God se Naam sweer en ons trou aan Hom verbind. Iewers noem Chrysostomos dit derhalwe verstandig kontrakte waarmee God ons aan Hom verbind en ons ons verplig tot ’n suiwer en heilige lewe omdat hierdie bepaling onderling tussen God en ons gestel word.⁹² Soos die Here trouens daar beloof om ons skuld en straf te skrap en uit te wis as ons deur te sondig ons dit op die hals gehaal het, en Hy ons in sy eniggebore Seun met Hom versoen, so stel ons ons deur hierdie belydenis onder verpligting om ons vir godsvrug en onskuld te beywer. Gevolglik sou jy tereg kon sê dat die sakramente sulke seremonies is waardeur God sy volk wil oefen ten eerste om die geloof binne-in te voed, op te wek en te versterk, en ten tweede, om ons godsdiens voor die mense te bely.

19. Однако теперь мы намерены особо говорить о тех таинствах, которые Господь установил и пожелал сделать ординарными в своей Церкви, дабы питать и поддерживать преданных Ему в вере и в исповедании веры. Ибо люди, как утверждает св. Августин, не могут иначе объединиться в какой бы то ни было религии, истинной или ложной, кроме как посредством таинств (Августин. Против Фауста-манихея, XIX, 11 (MPL, XLII, 355)). Поэтому Бог, изначально видя такую необходимость, предписал своим служителям совершение определённых обрядов, которые должны были стать для них упражнениями в вере. Позднее Сатана всеми возможными средствами исказил и извратил эти обряды, превратив их в нечестивые суеверия. Отсюда произошли всякого рода культовые действия, к которым в своём идолопоклонстве прибегают язычники. Однако даже эти действия, будучи всего лишь заблуждением и нечестием, свидетельствуют о том, что люди не могут обойтись без внешних знаков, когда желают заявить о своей принадлежности к некоторой религии.

Но поскольку языческие знаки не опираются на слово Божье и не соотносятся с истиной, как с конечной целью всякого таинства, их можно не принимать во внимание и не упоминать, когда речь идёт о таинствах предписанных Господом. Эти таинства сохранили свою чистоту и не утратили истинного основания, по-прежнему оставаясь вспомогательными средствами веры и благочестия. Они заключаются не только в знаках, но и в обрядах, или, лучше сказать, явленные в них знаки суть обряды. С одной стороны, они даны нам Богом для того, чтобы, как сказано выше свидетельствовать о благодати спасения.

С другой стороны, они суть знаки нашего исповедания, в котором мы публично посвящаем себя Богу и обязуемся быть Ему верными. Златоуст весьма точно именует их договорами, отменяющими наше долговое обязательство, а также соглашениями, в силу которых мы обязуемся вести честную и святую жизнь (Chrysostomos I. Homilia ad naeophytos. Basileia, 1530, II, p. 82), поскольку это предусматривается взаимной договорённостью между Богом и нами. В таинствах Господь прощает нам долг, заключающийся в наших грехах и заблуждениях, и примиряет нас с Собою в Своём единственном Сыне; мы же, со своей стороны, обязуемся служить Ему святой и чистой жизнью.

Таким образом, эти таинства можно определить как обряды, которыми Господь хочет упражнять свой народ. Они предназначены для того, чтобы, во-первых, поддерживать и укреплять веру в сердцах, а во-вторых, свидетельствовать о вероисповедании перед людьми.

20. | Haec etiam ipsa diversa fuerunt pro varia temporis ratione secundum^h dispensationem qua Domino visum est his aut illis modis sese hominibus exhibere. Abrahae enim et eius posteritati mandata est Circuncisio [Gene. 17. b. 10]: cui postea purificationes et sacrificia aliique ritusⁱ ex Lege Mosaica addita sunt [In Levitico.]¹. Haec Iudaeorum fuerunt Sacramenta ad Christi usque adventum: quo abrogatis illis Sacramenta duo instituta, quibus nunc Christiana Ecclesia utitur, Baptismus et Coena Domini [Matt. 28. d. 19, et 26. c. 26²]. || Loquor autem de iis quae in usum totius Ecclesiae sunt instituta. Nam impositionem manuum, qua Ecclesiae ministri in suum munus initiantur³, ut non invitus patior vocari Sacramentum, ita inter ordinaria Sacramenta^k non numero. Reliqua autem quae vulgo recensentur^l, quo loco habenda sint, mox videbimus⁴. || Quanquam in eundem, in quem nunc nostra intendunt, scopum, et vetera illa spectarunt, nempe ut ad Christum dirigerent, et pene manu ducerent: aut ipsum potius ceu imagines repraesentarent, ac cognoscendum proferrent^m. Quum enim iam ante docuerimus⁵, esse quaedam sigilla quibus promissiones Dei obsignantur: sit autem certissimum, nullam unquam Dei promissionem hominibus oblatam nisi in Christo [2.ⁿ Cor. 1. d. 20]: ut de aliqua Dei promissione nos doceant, Christum ostendant necesse est. || Quo pertinet caeleste illud tabernaculi et legalis cultus exemplar, quod Mosi obiectum fuit in monte⁶. || Unum duntaxat discrimen est, quod illa Christum promissum, quum adhuc expectaretur, adumbrarunt, haec iam praestitum et exhibitum testantur. 279

20. Ces Sacremens mesmes aussi ont esté divers, selon la dispensation du temps, par laquelle il a pleu au Seigneur se reveler et manifester aux hommes en diverses manieres. Car à Abraham et à sa posterité la Circoncision fut commandée, à laquelle apres par la Loy Mosaique furent adjoustez les ablutions et sacrifices et autres figures (Gen. 17:10; Levit. 1:2). Ç’ont esté les sacremens des Juifs jusques à l’avenement de nostre Seigneur Jesus Christ: auquel ceux-là ont esté aboliz, et deux autres instituez, desquels l’Eglise Chrestienne use maintenant: c’est à savoir, le Baptesme et la Cene du Seigneur (Matth. 28:19; 26:26). Je parle des Sacremens donnez pour l’usage commun de toute l’Eglise: car touchant de l’Imposition des mains, par laquelle les Ministres ou Pasteurs sont receuz en leur office, comme je permets bien volontiers qu’on la nomme Sacrement: aussi je ne la tien point entre les Sacremens ordinaires qui sont donnez pour tous. Touchant des autres qui ont esté tenuz communement, il en sera traité cy apres. Combien que les anciens Sacremens des Juifs ayent tendu à une mesme fin et à un mesme but que font aussi maintenant les deux nostres: c’est à dire, d’envoyer et conduire à Jesus Christ: ou plustost comme images, de le presenter et donner à cognoistre. Car puis que (comme nous avons desja devant monstré) les Sacremens sont comme seaux, desquels les promesses de Dieu sont seellées, et qu’il est certain que nulle promesse de Dieu n’a esté faite aux hommes, sinon en Jesus Christ (2 Cor. 1:20): il faut necessairement que les Sacremens, pour nous enseigner et admonester des promesses de Dieu, nous monstrent Jesus Christ. Ce qui a esté signifié par le patron du tabernacle et de tous ses ornemens, qui fut monstré à Moyse en la montagne (Ex. 25:40). Il y a seulement une difference entre ces Sacremens anciens et nouveaux: c’est que ceux-là ont prefiguré le Christ promis, quand encore on l’attendoit à venir: et les nostres nouveaux tesmoignent et enseignent qu’il a desja esté donné et exhibé.

20. And even the sacraments have been different according 471to the varieties of different periods, and corresponding to the dispensation by which it has pleased the Lord to manifest himself in different ways to mankind. For to Abraham and his posterity circumcision was commanded; to which the law of Moses afterwards added ablutions, sacrifices, and other rites. These were the sacraments of the Jews till the coming of Christ; which was followed by the abrogation of these, and the institution of two others, which are now used in the Christian Church; namely, baptism and the supper of the Lord. I speak of those which were instituted for the use of the whole Church; for as to the imposition of hands, by which the ministers of the Church are introduced into their office, while I make no objection to its being called a sacrament, I do not class it among the ordinary sacraments. What opinion ought to be entertained respecting those which are commonly reputed the five other sacraments, we shall see in a subsequent chapter. Those ancient sacrifices, however, referred to the same object towards which ours are now directed, their design being to point and lead to Christ, or rather, as images, to represent and make him known. For as we have already shown that they are seals to confirm the promises of God, and it is very certain that no promise of God was ever offered to man except in Christ,—in order to teach us any thing respecting the promises of God, they must of necessity make a discovery of Christ. This was the design of that heavenly pattern of the tabernacle and model of the legal worship, which was exhibited to Moses in the mount. There is only one difference between those sacraments and ours: they prefigured Christ as promised and still expected; ours represent him as already come and manifested.

20. The sacraments of the Old and of the New Testament. The end of both the same —viz. to lead us to Christ.

Now these have been different at different times, according to the dispensation which the Lord has seen meet to employ in manifesting himself to men. Circumcision was enjoined on Abraham and his posterity, and to it were afterwards added purifications and sacrifices, and other rites of the Mosaic Law. These were the sacraments of the Jews even until the advent of Christ. After these were abrogated, the two sacraments of Baptism and the Lord’s Supper, which the Christian Church now employs, were instituted. I speak of those which were instituted for the use of the whole Church. For the laying on of hands, by which the ministers of the Church are initiated into their office, though I have no objection to its being called a sacrament, I do not number among ordinary sacraments. The place to be assigned to the other commonly reputed sacraments we shall see by-and-by. Still the ancient sacraments had the same end in view as our own—viz. to direct and almost lead us by the hand to Christ, or rather, were like images to represent him and hold him forth to our knowledge. But as we have already shown that sacraments are a kind of seals of the promises of God, so let us hold it as a most certain truth, that no divine promise has ever been offered to man except in Christ, and that hence when they remind us of any divine promise, they must of necessity exhibit Christ. Hence that heavenly pattern of the tabernacle and legal worship which was shown to Moses in the mount. There is only this difference, that while the former shadowed forth a promised Christ while he was still expected, the latter bear testimony to him as already come and manifested.

20. Deze sacramenten zijn ook verschillend geweest naar gelang van de verschillende tijdsomstandigheden en naar de bedeling, door welke het de Heere goed toescheen zich op deze of die wijze aan de mensen te vertonen. Want aan Abraham en zijn nakomelingen is de besnijdenis bevolen, aan welke later de reinigingen en offeranden en andere ceremoniën uit de Mozaische wet toegevoegd zijn. Dit waren de sacramenten der Joden tot de komst van Christus toe; en toen die daardoor waren afgeschaft, zijn er twee sacramenten ingesteld, welke de Christelijke kerk nu gebruikt, de Doop en het Avondmaal des Heeren. Ik spreek van die sacramenten, die ten gebruike van de ganse kerk zijn ingesteld. Want ook al duld ik niet ongaarne, dat de oplegging der handen, door welke de dienaren der kerk in hun dienst ingewijd worden, een sacrament genoemd wordt, zo tel ik het toch niet onder de gewone sacramenten. En waarvoor de overige, die gemeenlijk tot de sacramenten gerekend worden, moeten worden gehouden, zullen we later zien. Ofschoon, ook die oude sacramenten hebben op hetzelfde doel gezien, waarop nu de onze richten, namelijk dat ze tot Christus zouden voeren en bijna bij de hand leiden, of veeleer Hem als beelden voor ogen zouden stellen en Hem zouden tonen om Hem te leren kennen. Want daar we reeds tevoren geleerd hebben, dat de sacramenten zekere tekenen zijn, waardoor de beloften Gods verzegeld worden, en daar het volkomen zeker is, dat nooit enige belofte Gods de mens aangeboden is dan in Christus, is het noodzakelijk dat, indien ze ons aangaande enige belofte Gods zullen onderwijzen, ze Christus vertonen. Daarop heeft betrekking dat hemelse voorbeeld van de tabernakel en van de dienst der wet, dat aan Mozes op de berg getoond is. Slechts dit ene onderscheid is er, dat die oude sacramenten de beloofde Christus, terwijl Hij nog verwacht werd, hebben afgetekend, en de sacramenten van het Nieuwe Testament van Hem getuigen als reeds gezonden en geopenbaard.

20.

Diese Sakramente waren auch je nach den verschiedenen Zeitumständen verschieden, gemäß der Ordnung, in der es dem Herrn gefallen hat, sich bald auf die eine, bald auf die andere Weise den Menschen kundzugeben.

So ist dem Abraham und seiner Nachkommenschaft die Beschneidung aufgetragen worden (Gen. 17,10), und zu ihr kamen dann später Reinigungen, Opfer und andere Gebräuche auf Grund des mosaischen Gesetzes hinzu (Lev. 11-15; Lev. 1-10). Dies waren die Sakramente der Juden bis zum Kommen Christi.

Durch das Kommen Christi sind sie abgeschafft worden, und nun wurden zwei Sakramente eingerichtet, die heute bei der christlichen Kirche in Übung stehen, nämlich die Taufe und das Abendmahl des Herrn (Matth. 29,19; 26,26-28). Ich spreche nun hier von den Sakramenten, die dazu eingerichtet sind, von der gesamten Kirche geübt zu werden. Denn ich lasse es zwar nicht ungern gelten, daß man auch die Handauflegung, mit der die Diener der Kirche in ihr Amt eingewiesen werden, als Sakrament bezeichnet, aber ich zähle sie doch nicht zu den ordentlichen Sakramenten. Welche Bedeutung man aber den übrigen „Sakramenten“ geben soll, die man allgemein als solche aufzählt, das werden wir bald sehen.

Christus als der eigentliche Inhalt der alttestamentlichen Sakramente

Allerdings bezogen sich auch jene alten Sakramente auf den gleichen Richtpunkt, dem heute die unsrigen dienstbar sind: sie sollten nämlich zu Christus führen und geradezu bei der Hand zu ihm hinleiten, oder besser: sie sollten ihn gleich Bildern vergegenwärtigen und ihn kundmachen, damit er erkannt würde. Denn wir haben ja schon zuvor dargetan, daß die Sakramente gewissermaßen Siegel darstellen, mit denen die Verheißungen Gottes versiegelt werden, und es ist ferner völlig sicher, daß den Menschen nie irgendeine Verheißung Gottes zuteil geworden ist als allein in Christus (2. Kor. 1,20); sollen uns also die Sakramente von irgendeiner Verheißung Gottes Kunde geben, so müssen sie uns notwendig Christus zeigen! Hier ist jenes himmlische Urbild der Hütte und des im Gesetz vorgeschriebenen Gottesdienstes zu nennen, das dem Mose auf dem Berge vor Augen gehalten wurde (Ex. 25,9.40; 26,30). Zwischen den Sakramenten des Alten und denjenigen des Neuen Bundes besteht nur der eine Unterschied, daß jene den verheißenen Christus andeuteten, als er noch erwartet wurde, diese dagegen Christus als den bezeugen, der uns bereits gewährt und offenbart ist.

20. Sakramente van die Ou Testament en sakramente van die Nuwe Testament

Hierdie sakramente was self ook verskillend na gelang die verskil in die tydsgewrig volgens die bedeling waarin die Here dit goedgevind het om Hom op hierdie of daardie manier aan die mense te openbaar. Vir 1600 Abraham en sy nageslag is die besnydenis opgedra.⁹³ Later is volgens die Mosaïese wet hierby die reinigingsoffers, bloedoffers en ander seremonies gevoeg.⁹⁴ Dit was die sakramente van die Jode tot Christus se koms. Van die tyd af is hulle afgeskaf en slegs twee sakramente is ingestel, naamlik die doop en die nagmaal van die Here en hiervan maak dieChristelike kerk tans nog gebruik.⁹⁵

 Ek praat nou van daardie sakramente wat ingestel is om in die hele kerk gebruik te word. Handoplegging waarvolgens bedienaars in hulle amp bevestig word,⁹⁶ tel ek nie onder die gewone sakramente nie hoewel dit nie teen my sin is dat dit ook ’n sakrament genoem word nie. Ons sal weldra sien hoe ons die res wat algemeen as sakramente beskou word, moet ag.⁹⁷ En tog was daardie sakramente van ouds op dieselfde doel gerig as waarop ons sakramente tans gerig is, naamlik om ons na Christus te stuur en ons byna aan die hand na Hom toe te lei; of eerder om Hom in beelde weer te gee en Hom na vore te bring sodat ons Hom kan leer ken. Aangesien ons trouens vroeër reeds geleer het⁹⁸ dat die sakramente sekere seëls is waarmee die beloftes van God beseël word, en dit baie beslis seker is dat geen belofte van God ooit die mense aangebied is anders as in Christus nie,⁹⁹ moet hulle Christus noodwendig vir ons aantoon om ons iets oor die een of ander belofte van God te leer.¹⁰⁰ Hierop sien daardie hemelse voorbeeld van die tabernakel en die diens van die wet wat op die berg aan Moses getoon is.¹⁰¹ Tussen hulle is daar slegs die een onderskeid, naamlik dat die beloftes van die Ou Testament die beloofde Christus afgeskadu het terwyl Hy nog afgewag is, maar dat  die huidige sakramente getuig dat Hy reeds gestuur en geopenbaar is.

20. Сами эти таинства тоже изменялись, потому что в зависимости от времени, в которое Господу было угодно являть Себя людям, Он делал это различным образом. Так, Аврааму и его потомству было заповедано обрезание (Быт 17: 10). Позднее Моисеев закон добавил к нему омовение, жертвоприношения и другие обряды (Лев 1-15). Таковы были таинства евреев вплоть до пришествия Господа нашего Иисуса Христа. Этим пришествием прежние таинства были отменены и установлены два других, которые совершаются в христианской Церкви доныне: Крещение и Вечеря Господня (Мф 28:19; 26:26-28). Я говорю о таинствах, данных всей Церкви. Что же касается рукоположения, которым вводятся в должность служители и пастыри, я не возражаю против именования его таинством, но не причисляю к ординарным таинствам, которые даны всем христианам. О прочих обрядах, обычно признаваемых таинствами, речь пойдёт ниже.

Прежние иудейские таинства имели ту же конечную цель, что и наши, а именно: направлять и вести к Иисусу Христу или, скорее, образно представлять Его и сделать доступным познанию. Ибо таинства (как было показано выше) суть как бы печати, которыми запечатлеваются Божьи обетования, а всякое Божье обетование даётся людям не иначе, как в Иисусе Христе (2 Кор 1:20). Поэтому для того, чтобы явить и знаменовать обетования Бога, таинства обязательно должны представлять нам Иисуса Христа. Именно это означал образец скинии и всех её украшений, данный Моисею на горе [Исх 25:9, 40; 26:30]. Между древними и новыми таинствами есть только одно различие: первые предваряли образ обетованного Христа ещё до его пришествия; вторые же свидетельствуют и представляют Христа, уже явившегося в земном облике.

21. Haec ubi per partes ac sigillatim declarata fuerint, multo clariora fient. Circuncisio Iudaeis symbolum erat quo admonerentur, quicquid ex hominis semine prodit, hoc est universam^a hominum naturam corruptam esse, putationeque habere opus; praeterea documentum ac memoriale, quo sese confirmarent in promissione Abrahae data, de semine benedicto in quo benedicendae essent omnes nationes terrae [Gen. 22. d. 18]: a quo et sua ipsis benedictio expectanda erat. Porro salutare illud semen (quemadmodum a Paulo docemur) erat Christus [Galat. 3. c. 16], in quo solo recepturos se confidebant quod in Adam perdiderant. Quare illis erat Circuncisio, quod Abrahae fuisse tradit Paulus, signaculum scilicet iustitiae fidei [Rom. 4. b. 11]: hoc est sigillum quo certius confirmarentur, suam fidem, qua semen ipsum expectabant, sibi a Deo pro iustitia acceptam ferri. || Sed nos meliore alibi occasione Circuncisionis Baptismique comparationem longius prosequemur¹. || Baptismata et purificationes suam illis immunditiem, spurcitiam, pollutionem ante oculos ponebant^b, qua in sua natura contaminati erant: aliud vero lavacrum pollicebantur, quo omnes extergerentur et abluerentur eorum sordes [Hebr. 9. a. I,² et d. 14]. Et hoc lavacrum Christus erat: cuius sanguine abluti [1. Iohan. 1. c. 7; Apocal. 1. a. 5], eius puritatem afferimus in conspectum Dei, ut inquinamenta omnia nostra tegat^c. Sacrificia illos suae iniquitatis arguebant, simulque docebant, necessariam esse aliquam satisfactionem quae iudicio^d Dei solveretur³. Fore ergo summum quendam Pontificem, inter Deum et homines mediatorem, qui Deo^e satisfaceret per sanguinis effusionem, ac hostiae immolationem, quae in remissionem peccatorum sufficeret^f. Hic summus Sacerdos fuit Christus [Hebr. 4. d. 14, et 5. a. 5, et 9. c. 11]: proprium ipse sanguinem effudit, victima ipse fuit; se enim Patri obedientem in mortem obtulit [Philip. 2. a. 8]: qua obedientia hominis inobedientiam abolevit quae Dei indignationem provocaverat [Rom. 5. d. 19].

21. Quand toutes ces choses auront esté declairées chacune à part, elles en seront beaucoup plus clairement entendues. Premierement, la Circoncision estoit aux Juifs un signe, pour les admonnester que tout ce qui provient de la semence d’homme, c’est à dire toute la nature de l’homme, est corrompue: et qu’elle a besoin d’estre circoncise et taillée. Davantage, elle leur estoit une certification et souvenance pour les confirmer en la promesse faite à Abraham, de la semence benite: en laquelle devoyent estre benites toutes les nations de la terre, et de laquelle ils devoyent aussi attendre leur benediction (Gen. 22:18). Or ceste semence salutaire, ainsi que nous enseigne sainct Paul, estoit Jesus Christ (Gal. 3:16): auquel seul ils esperoyent recouvrer ce qu’ils avoyent perdu en Adam. Parquoy la Circoncision leur estoit ce que sainct Paul dit qu’elle avoit esté à Abraham, c’est à dire un seel de la justice de foy (Rom. 4:11), par lequel ils fussent de plus en plus confirmez que leur foy, en laquelle ils attendoyent ceste semence benite, leur estoit et seroit tousjours imputée de Dieu à justice. Mais nous poursuyvrons en un autre passage plus proprement la comparaison de la Circoncision et du Baptesme. Les ablutions et purifications leur demonstroyent leur immondicité, leur ordure, leur pollution, par laquelle ils estoyent en leur nature souillez, maculez et infects, et aussi leur promettoyent un autre lavement, par lequel ils seroyent purifiez et nettoyez de leurs macules et infections: et ce lavement estoit Jesus Christ: par le sang duquel nous sommes purgez et mondifiez, par les playes duquel nous sommes gueriz, tellement que noz souilleures sont cachées, afin que nous apportions une vraye pureté devant Dieu (Hebr. 9:1, 14; 1 Jean 1:7; Apoc. 1:6; 1 Pierre 2:24). Les sacrifices les arguoyent et conveinquoyent de leurs pechez et iniquité, et ensemble leur enseignoyent qu’il leur estoit necessaire que quelque satisfaction en fust faite à la justice de Dieu: et que pource il seroit un grand Prestre et Evesque, Mediateur entre Dieu et les hommes, lequel contenteroit icelle justice de Dieu par effusion de sang et immolation d’un sacrifice lequel seroit acceptable pour la remission des pechez. Ce grand Prestre a esté Jesus Christ, l’effusion a esté de son sang, luy mesmes a esté le sacrifice (Hebr 4:14; 5:5; 9:11). Car il s’est offert au Pere, obeissant jusques à la mort: par laquelle obeissance il a aboly la desobeissance de l’homme (Phil. 2:8; Rom. 5:19), qui avoit provoqué et irrité l’indignation de Dieu.

21. All these things will be considerably elucidated by a particular detail. In the first place, circumcision was a sign to the Jews to teach them that whatever is produced from human seed—that is, the whole nature of man—is corrupt, and requires to be pruned: it was likewise a testification and memorial to confirm them in the promise given to Abraham respecting the blessed seed, in whom all the nations of the earth were to be blessed, and from whom their own blessing was also to be expected.¹¹²⁰ Now, that blessed seed, as Paul informs us, was Christ, on whom alone they relied for recovering that which they had lost in Adam. Wherefore circumcision was the same to them as Paul declares it to have been to Abraham, even “a seal of the righteousness of faith;”¹¹²¹ that is, a seal for the further assurance that their faith, with which they expected that seed, would be imputed by God to them for righteousness. But the comparison between circumcision and baptism we shall have 472more suitable occasion for pursuing in another place. Ablutions and purifications placed before their eyes their uncleanness and pollution, by which they were naturally contaminated, and promised another ablution, by which they would be purified from all their defilement; and this ablution was Christ, washed in whose blood we bring his purity into the presence of God to cover all our impurities.¹¹²² Their sacrifices accused and convicted them of their iniquity, and, at the same time, taught the necessity of some satisfaction to be made to the Divine justice, and that, therefore, there would come a great High Priest, a Mediator between God and men, who was to satisfy the justice of God by the effusion of blood and the oblation of a sacrifice, which would be sufficient to obtain the remission of sins. This great High Priest was Christ; he shed his own blood, and was himself the victim; was obedient to his Father even unto death, and by his obedience obliterated the disobedience of man, which had provoked the indignation of God.¹¹²³

21. This apparent in the sacraments of the Old Testament.

When these things are explained singly and separately, they will be much clearer. Circumcision was a sign by which the Jews were reminded that whatever comes of the seed of man—in other words, the whole nature of man—is corrupt, and requires to be cut off; moreover, it was a proof and memorial to confirm them in the promise made to Abraham, of a seed in whom all the nations of the earth should be blessed, and from whom they themselves were to look for a blessing.That saving seed, as we are taught by Paul (Gal. 5:16), was Christ, in whom alone they trusted to recover what they had lost in Adam. Wherefore circumcision was to them what Paul says it was to Abraham—viz. a sign of the righteousness of faith (Rom. 9:11):—viz. a seal by which they were more certainly assured that their faith in waiting for the Lord would be accepted by God for righteousness. But we shall have a better opportunity elsewhere (chap. 16 sec. 3, 4) of following out the comparison between circumcision507and baptism.¹ Their washings and purifications placed under their eye the uncleanness, defilement, and pollution with which they were naturally contaminated, and promised another laver in which all their impurities might be wiped and washed away. This laver was Christ, washed by whose blood we bring his purity into the sight of God, that he may cover all our defilements. The sacrifices convicted them of their unrighteousness, and at the same time taught that there was a necessity for paying some satisfaction to the justice of God; and that, therefore, there must be some high priest, some mediator between God and man, to satisfy God by the shedding of blood, and the immolation of a victim which might suffice for the remission of sins. The high priest was Christ: he shed his own blood, he was himself the victim: for in obedience to the Father, he offered himself to death, and by this obedience abolished the disobedience by which man had provoked the indignation of God (Phil. 2:8; Rom.5:19).

21. Deze dingen zullen veel duidelijker worden, wanneer ze stuk voor stuk en een voor een verklaard zijn. De besnijdenis was voor de Joden een teken, waardoor ze er op gewezen werden, dat alwat uit des mensen zaad voortkomt, dat is de ganse natuur der mensen, verdorven is en besnoeiing nodig heeft; bovendien was de besnijdenis een bewijs en herinneringsteken, waardoor zij zich versterkten in de belofte aan Abraham gegeven (Gen. 22:18) over het gezegende zaad, in hetwelk alle volkeren der aarde zouden gezegend worden en van hetwelk ook zij zelf hun zegening te verwachten hadden. Dat heilrijke zaad nu, gelijk Paulus ons leert (Gal. 3:16) was Christus, in wie alleen zij vertrouwden terug te zullen krijgen, wat ze in Adam verloren hadden. Daarom was de besnijdenis voor hen, wat ze volgens Paulus voor Abraham geweest is (Rom. 4:11) namelijk een zegel van de rechtvaardigheid des geloofs, dat is een zegel, waardoor ze des te vaster er van verzekerd werden, dat hun geloof, waarmee zij dat zaad verwachtten, hun door God tot rechtvaardigheid gerekend werd. Maar wij zullen elders bij een betere gelegenheid de vergelijking van de besnijdenis en de Doop uitvoeriger behandelen. De wassingen en reinigingen stelden hun hun onreinheid, vuilheid en bevlekking voor ogen, waarmee zij in hun natuur bezoedeld waren; en zij beloofden hun een ander bad, waardoor al hun vuilheid afgewist en afgewassen zou worden (Heb. 9:1,14) En dit bad was Christus: wanneer wij door diens bloed gewassen zijn, brengen wij zijn reinheid voor het aangezicht Gods, opdat zij al onze onreinheid moge bedekken (1 Joh. 1:7; Openb.1:5) De offeranden toonden hun hun ongerechtigheid en leerden hun tevens, dat er enige voldoening nodig was om aan Gods oordeel betaald te worden. Dat er dus een zekere Hogepriester zou zijn, de Middelaar tussen God en de mensen, die Gode genoegdoening zou schenken door de uitstorting van zijn bloed en door de offering van een offerande, die tot vergeving der zonden genoeg zou zijn. Deze Hogepriester was Christus (Heb. 4:14; 5:5; 9:11; Fil.2:8; Rom.5:19) Hij heeft zijn eigen bloed gestort, Hij is zelf de offerande geweest. Want Hij heeft zichzelf gehoorzaam de Vader tot de dood geofferd, door welke gehoorzaamheid Hij de ongehoorzaamheid van de mens, die Gods verontwaardiging verwekt had, te niet heeft gemaakt.

21.

Wenn diese Dinge Stück für Stück und in ihren Einzelheiten erklärt sind, so werden sie viel deutlicher werden.

Die Beschneidung war für die Juden ein Merkzeichen, das sie darauf aufmerksam machen sollte, daß alles, was aus dem Samen des Menschen hervorgeht, das heißt die gesamte Natur des Menschen, verderbt ist und des Beschneidens bedarf; zudem war sie ein Beweis und ein Erinnerungszeichen, mit dem sie sich in der Verheißung stärken sollten, die dem Abraham gegeben war, der Verheißung von dem gesegneten Samen, in dem „alle Völker auf Erden gesegnet werden“ sollten (Gen. 22,16), und von dem sie ja auch für sich selbst ihren Segen erwarten durften. Dieser heilbringende Same war aber nun, wie wir von Paulus gelehrt werden, Christus (Gal. 3,16), in dem allein sie wiederzuerlangen hofften, was sie in Adam verloren hatten. Die Beschneidung war also für sie das, was sie nach der Lehre des Paulus 893 für Abraham gewesen ist, nämlich ein „Siegel der Gerechtigkeit des Glaubens“ (Röm. 4,11), das heißt: ein Siegel, vermöge dessen sie gewisser darin bestärkt werden sollten, daß ihnen ihr Glaube, mit dem sie jenen Samen erwarteten, von Gott für Gerechtigkeit gerechnet wurde. Wir werden aber den Vergleich zwischen Beschneidung und Taufe an anderer Stelle bei besserer Gelegenheit weiter verfolgen.

Waschungen und Reinigungen führten den Menschen des Alten Bundes ihre Unreinheit, Unflätigkeit und Beflecktheit vor Augen, mit der sie in ihrer Natur, besudelt waren; sie sagten ihnen aber auch ein anderes Bad zu, durch das all ihr Schmutz abgewischt und fortgewaschen werden sollte (Hebr. 9,10.14). Dies neue Bad nun war Christus, und durch sein Blut reingewaschen (1. Joh. 1,7; Apk. 1,5) tragen wir seine Reinheit vor Gottes Angesicht, damit es all unsere Befleckung bedeckt.

Die Opfer überführten die Alten von ihrer Ungerechtigkeit und lehrten sie zugleich, daß irgendeine Genugtuung erforderlich sei, kraft deren dem Urteil Gottes Genüge geleistet würde. Sie erfuhren hier also, daß ein oberster Priester kommen werde, ein Mittler zwischen Gott und den Menschen, der Gott durch das Vergießen seines Blutes und durch die Darbietung eines Opfers, das zur Vergebung der Sünden hinreichte, Genugtuung verschaffte. Dieser oberste Priester war Christus (Hebr. 4,14; 5,5; 9,11): er vergoß sein eigenes Blut, er war selbst das Opfer; denn er erwies sich dem Vater gehorsam bis in den Tod (Phil. 2,8) und hat durch diesen Gehorsam den Ungehorsam des Menschen abgetan, der Gottes Zorn hervorgerufen hatte (Röm. 5,19).

21. ’n Vertolking van die sakramente van die Ou Testament

Hierdie stellings sal baie duideliker word wanneer hulle deeltjie vir deeltjie en stukkie vir stukkie behandel is. Die besnydenis was vir die Jode ’n teken waardeur hulle vermaan is dat alles wat uit die saad van die mens voortkom, dit is die hele natuur van die mens, bedorwe is en dat dit afgesny moet word. Daarbenewens was dit ook ’n bewys en gedenkteken waardeur hulle hulle kon versterk in die belofte wat aan Abraham gegee is, naamlik oor die geseënde saad waarin al die volke van die 1601 aarde geseën is,¹⁰² en waaruit hulle ook hulle seën moes verwag. Soos Paulus leer, was hierdie heilsame saad Christus¹⁰³ op wie alleen hulle vertrou het dat hulle weer sal terugkry wat hulle in Adam verloor het. Daarom was die besnydenis vir hulle wat dit vir Abraham was, soos Paulus ook leer, naamlik ’n seël van die geregtigheid van die geloof.¹⁰⁴ Dit beteken ’n seël waardeur hulle met groter sekerheid verseker kon word dat hulle geloof waarmee hulle hierdie saad verwag het, hulle deur God tot geregtigheid toegereken sal word. Maar ons sal ’n vergelyking tussen die besnydenis en die doop by geleentheid elders breedvoeriger en beter behandel.¹⁰⁵

Die wassing- en reinigingseremonies het hulle vuilheid, onreinheid en besmetting waarmee hulle in hulle natuur besmet was, hulle voor oë gestel. Dit het hulle ’n ander afwassing beloof waardeur al hulle vuilheid afgewas en weggespoel sou word.¹⁰⁶ Hierdie afwassing was Christus deur wie se bloed ons gewas is¹⁰⁷ en deur wie se bloed ons sy reinheid voor die aangesig van God bring om al ons smette te bedek.¹⁰⁸ Die bloedoffers het hulle aangekla van hulle ongeregtigheid en hulle tegelyk geleer dat die een of ander voldoening daarvoor nodig was om die oordeel van God te betaal.¹⁰⁹ Dit het beloof dat daar ’n Hoëpriester sal wees as Middelaar tussen God en die mense om aan God voldaan te gee deur die vergieting van sy bloed en die offerande van sy offer om voldoening te gee tot vergiffenis van sondes. Hierdie Hoëpriester was Christus.¹¹⁰ Hy het sy eie bloed gestort en Hy was self die offerande. Hy het Homself uit gehoorsaamheid aan die Vader in die dood geoffer¹¹¹ en deur sy gehoorsaamheid die ongehoorsaamheid van die mens wat die gramskap van God verwek het, tot niet gemaak.¹¹²

21. Если все эти вещи изложить по отдельности, они станут гораздо понятнее. Обрезание было для евреев, во-первых, знаком, который предупреждал: всё происходящее от семени человеческого, то есть всё человеческое естество, подверглось порче и должно быть обрезано и усечено. Во-вторых, обрезание служило им напоминанием и подтверждением данного Аврааму обетования о том, что Бог благословит семя его и в этом семени благословятся все народы земли (Быт 22:18), в том числе и сами евреи. Но это спасительное семя есть, по учению св. Павла, Иисус Христос (Гал 3:16); в Нём одном они надеялись обрести утраченное в Адаме. Поэтому обрезание было для них тем, чем, как говорит св. Павел, было оно для Авраама: печатью праведности через веру (Рим 4:11). Благодаря обрезанию они всё более убеждались в том, что их вера, в которой они ожидали этого благословенного семени, вменяется и всегда будет вменяться им в праведность Богом. Более подробно сравнение обрезания и крещения мы проведём в другом месте.

Омовения и очищения указывали евреям на их нечистоту, скверну и мерзость, через которую загрязнилась и запятналась сама природа, Но в то же время они обещали им иное омовение, которое очистит их от скверны и нечистоты (Евр 9:10-14). Это омовение - Иисус Христос. Его Кровь очистила нас от грехов (1 Ин 1:7; Отк 1:5), его раны исцелили нас (1 Пет 2:24). Скверна наша скрылась, чтобы мы могли явить Богу истинную чистоту [Христа]. («Христа» добавлено в латинской версии.)

Жертвоприношения должны были убедить евреев в их греховности и нечестии. В совокупности они означали, что Божье правосудие требует некоторого удовлетворения. Им должен стать великий Священник и Епископ, Посредник между Богом и людьми. Он удовлетворит божественное правосудие пролитием крови и принесением жертвы, которую Бог согласится принять ради прощения грехов. Таким первосвященником стал Иисус Христос: пролилась Его кровь, и жертвою сделался Он Сам (Евр 4:14; 5:5; 9:11). Ибо Он предложил Себя Отцу, будучи послушен даже до смерти (Флп 2:8), и своим послушанием уничтожил непослушание человека, вызвавшее Божий гнев и возмущение (Рим 5:19).

22. Quantum ad nostra attinet, Christum eo clarius nobis offerunt quo propius manifestatus est hominibus: ex quo a Patre vere, qualis promissus fuerat, exhibitus fuit. Baptisma 280 enim nobis quod purgati et abluti simus^a testificatur: Coena eucharistiae, quod redempti. In aqua figuratur ablutio: in sanguine satisfactio. Haec duo in Christo reperiuntur, qui (ut ait Ioannes) venit in aqua et sanguine [1. Iohan. 5. b. 6.]: hoc est, ut purgaret et redimeret. Cuius rei testis quoque est Spiritus Dei. Imo tres in uno^b sunt testes, Aqua, Sanguis et Spiritus¹. In aqua et sanguine purgationis et redemptionis habemus testimonium: Spiritus vero primarius testis huiusmodi testimonii certam nobis fidem facit^c. Sublime istud mysterium praeclare nobis in Christi cruce ostensum est, quum aqua et sanguis effluxerunt ex sacro eius latere [Iohan. 19. f. 34]: quod eam ob causam iure Augustinus Sacramentorum nostrorum fontem vocavit [Homil. in Iohannem 120^d, et saepe alias.]^{e 2}; de quibus tamen paulo fusius disserendum erit^f. || Quin^g uberior etiam Spiritus gratia hic se proferat, si tempus cum tempore compares, non dubium est. Nam id ad regni Christi gloriam pertinet: sicuti ex pluribus locis, ac praesertim ex septimo Iohannis capite colligimus³. || Quo sensu accipere oportet illud Pauli, umbras fuisse sub Lege, corpus in Christo [Coloss. 2. c. 17]. Neque eius consilium est exinanire suo effectu testimonia gratiae, in quibus olim Patribus se veracem probare Deus voluit, non secus ac hodie nobis in Baptismo et sacra Coena, sed comparative, magnifacere quod nobis datum est, ne cui mirum esset Christi adventu abolitas esse Legis ceremonias.

22. Quant à noz deux Sacremens, ils nous presentent d’autant plus clairement Jesus Christ, qu’il a esté manifesté de plus pres aux hommes, depuis que vrayement il a esté donné et revelé tel qu’il avoit esté promis du Pere. Car le Baptesme nous rend tesmoignage que nous sommes purgez et lavez: et la Cene de l’Eucharistie, que nous sommes rachetez. En l’eau nous est figurée ablution: au sang, satisfaction. Ces deux choses sont trouvées en Jesus Christ: lequel, comme dit sainct Jean, est venu en eau et en sang (1 Jean 5:6), c’est à dire, pour purger et racheter. De ce est tesmoin l’Esprit de Dieu: ou plustost trois en sont tesmoins ensemble, L’eau, le sang et l’Esprit. En l’eau et au sang nous avons le tesmoignage de nostre purgation et redemption: et le sainct Esprit, qui est principal tesmoin, nous approuve certainement ce tesmoignage, nous le fait croire, entendre et recognoistre; car autrement ne le pourrions comprendre. Ce haut mystere nous a bien esté monstre, quand du sacré costé de Jesus Christ pendant en la croix, est sailly sang et eau (Jean 19:34). Lequel costé à ceste cause sainct Augustin a tresbien dit estre la source et fontaine dont sont issuz noz Sacremens,¹⁶¹ desquels ils nous faut encores un peu plus amplement traiter. Davantage, il n’y a nulle doute, si on compare un temps avec l’autre, que la grace du sainct Esprit ne se monstre icy plus amplement. Car cela est bien convenable pour magnifier la gloire du regne de Christ: comme il appert de plusieurs passages, et sur tout du septieme chapitre de sainct Jean, Il faut prendre en ce sens le dire de sainct Paul, qu’il n’y a eu qu’ombres sous la Loy, et que le corps est en Christ (Col. 2:17). Car son intention n’est pas d’aneantir l’effect des signes anciens, ausquels Dieu s’est voulu monstrer veritable envers les Peres, comme aujourdhuy envers nous au Baptesme et en la Cene: mais il a voulu magnifier par comparaison ce qui nous est donné, afin que nul ne s’esbahist de ce que les ceremonies de la Loy ont esté abolies à l’advenement de Christ.

22. Our two sacraments present us with a clearer exhibition of Christ, in proportion to the nearer view of him which men have enjoyed since he was really manifested by the Father in the manner in which he had been promised. For baptism testifies to us our purgation and ablution; the eucharistic supper testifies our redemption. Water is a figure of ablution, and blood of satisfaction. These things are both found in Christ, who, as John says, “came by water and blood;”¹¹²⁴ that is, to purify and redeem. Of this the Spirit of God is a witness; or, rather, “there are three that bear witness, the Spirit, the Water, and the Blood.”¹¹²⁵ In the water and the blood we have a testimony of purgation and redemption; and the Spirit, as the principal witness, confirms and secures our reception and belief of this testimony. This sublime mystery was strikingly exhibited on the cross, when blood and water issued from Christ’s sacred side; which, on this account, Augustine has justly called “the fountain of our sacraments;” of which we are yet to treat more at large. And there is no doubt, if we compare one time with another, but that the more abundant grace of the Spirit is also here displayed. For that belongs to the glory of the kingdom of Christ; as we gather from various places, and especially from the seventh chapter of John. In this sense we must understand that passage where Paul, speaking of the legal institutions, says, “which are a shadow of things to come, but the body is of Christ.”¹¹²⁶ His design in this declaration is, not to deny the efficacy of those testimonies of grace, in which God was formerly pleased 473to attest his veracity to the fathers, as he does to us now in baptism and the sacred supper, but to represent the comparative superiority of what has been given to us, that no one might wonder at the ceremonies of the law having been abolished at the advent of Christ.

22. Apparent also in the sacraments of the New Testament.

In regard to our sacraments, they present Christ the more clearly to us, the more familiarly he has been manifested to man. ever since he was exhibited by the Father, truly as he had been promised. For Baptism testifies that we are washed and purified; the Supper of the Eucharist that we are redeemed. Ablution is figured by water, satisfaction by blood. Both are found in Christ, who, as John says, “came by water and blood;” that is, to purify and redeem. Of this the Spirit of God also is a witness. Nay, there are three witnesses in one, water, Spirit, and blood. In the water and blood we have an evidence of purification and redemption, but the Spirit is the primary witness who gives us a full assurance of this testimony. This sublime mystery was illustriously displayed on the cross of Christ, when water and blood flowed from his sacred side (John 19:34); which, for this reason, Augustine justly termed the fountain of our sacraments (August. Hom. in Joann. 26). Of these we shall shortly treat at greater length. There is no doubt that, it you compare time with time, the grace of the Spirit is now more abundantly displayed. For this forms part of the glory of the kingdom of Christ, as we gather from several passages, and especially from the seventh chapter of John. In this sense are we to understand the words of Paul, that the law was “a shadow of good things to come, but the body is of Christ” (Col. 2:17). His purpose is not to declare the inefficacy of those manifestations of grace in which God was pleased to prove his truth to the patriarchs, just as he proves it to us in the present day in Baptism and the Lord’s Supper, but to contrast the two, and show the great value of what is given to us, that no one may think it strange that by the advent of Christ the ceremonies of the law have been abolished.

22. Wat onze sacramenten betreft, die bieden ons Christus des te duidelijker aan, naarmate Hij de mensen nader is geopenbaard, sedert Hij door de Vader waarlijk gegeven is, zoals Hij beloofd was. Want de Doop betuigt ons, dat we gereinigd en afgewassen zijn, het Avondmaal, dat wij verlost zijn. In het water wordt de afwassing afgebeeld, in het bloed de genoegdoening. Deze twee worden in Christus gevonden, die, gelijk Johannes zegt (1 Joh. 5:6) gekomen is in water en bloed, dat is, opdat Hij zou reinigen en verzoenen. Daarvan is ook de Geest Gods getuige. Ja drie zijn te zamen getuigen, het water, het bloed en de Geest. In het water en het bloed hebben we het getuigenis van de reiniging en de verlossing; de Geest echter maakt als de voornaamste getuige het vertrouwen op dit getuigenis voor ons vast. Deze verheven verborgenheid is ons voortreffelijk getoond in het kruis van Christus, toen water en bloed vloeiden uit zijn heilige zijde (Joh. 19:34) welke verborgenheid om die reden Augustinus terecht de bron van onze sacramenten genoemd heeft¹. Maar toch zal over die sacramenten een weinig uitvoeriger gehandeld moeten worden. Het is niet twijfelachtig, dat, indien men tijd met tijd vergelijkt, ook de genade des Geestes zich hier overvloediger vertoont. Want die heeft betrekking op de heerlijkheid van Christus' Koninkrijk, gelijk wij uit veel plaatsen, en vooral uit het zevende hoofdstuk van Johannes opmaken. In die zin moet men opvatten het woord van Paulus, dat er onder de wet schaduwen geweest zijn, maar dat het lichaam is in Christus (Col. 2:17) En zijn plan is niet om te bewerken, dat hij de getuigenissen der genade te niet zou doen, in welke God oudtijds zich aan de vaderen als de Waarachtige heeft willen bewijzen, evenals Hij dat tegenwoordig aan ons doet in de Doop en het Avondmaal, maar zijn bedoeling is door vergelijking groot te maken wat ons gegeven is, opdat het voor niemand wonderlijk zou zijn, dat door Christus' komst de ceremoniën der wet zijn afgeschaft.

22. Die Sakramente des Neuen Bundes

Was nun unsere (heutigen) Sakramente betrifft, so bieten sie uns Christus um so klarer dar, als er ja den Menschen auch näher offenbart ist, seitdem er vom Vater in Wahrheit so dargezeigt worden ist, wie er verheißen war. Denn die Taufe bezeugt uns, daß wir gereinigt und abgewaschen sind, und das Heilige Abendmahl, daß wir erlöst sind. Im Wasser wird die Abwaschung bildlich dargestellt, im Blute die Genugtuung. Dies beides findet man in Christus, der, wie Johannes sagt, gekommen ist „mit Wasser und Blut“ (1. Joh. 5,6), das heißt: der gekommen ist, um zu reinigen und zu erlösen. Dafür ist auch der Geist Gottes Zeuge. Ja, es sind drei, die es zusammen bezeugen, das Wasser, das Blut und der Geist (1. Joh. 5,7f.). Im Wasser und im Blute haben wir das Zeugnis unserer Reinigung und unserer Erlösung, der Geist aber gibt uns als der oberste Zeuge die Gewißheit des Glaubens an solches Zeugnis. Dies erhabene Geheimnis ist uns herrlich (in jenem Geschehnis) am Kreuze Christi vor Augen gestellt, als Wasser und Blut aus seiner heiligen Seite flossen (Joh. 19,34), die Augustin aus diesem Grunde auch mit Recht den Brunnquell unserer Sakramente genannt hat (Predigten zum Johannesevangelium 120,2; zu Psalm 40,10; zu Psalm 126,7; zu Psalm 138,2; Predigt 5,3).

Von diesen unseren Sakramenten aber müssen wir noch ein wenig ausführlicher sprechen. Daß sich hier auch die Gnade des Geistes reichlicher bezeugt (als bei den alten Sakramenten), das ist, wenn man Zeit mit Zeit vergleicht, keinem Zweifel unterworfen. Denn das gehört zur Herrlichkeit des Reiches Christi, wie wir es aus vielen Stellen, insbesondere aus dem siebenten Kapitel des Evangeliums Johannis entnehmen (Joh. 7,38f.). In diesem Sinne muß man auch das Wort des Paulus verstehen, unter dem Gesetz hätten „Schatten“ bestanden, in Christus dagegen sei der. „Körper“ (Kol. 2,17). Er hat an dieser Stelle nicht die Absicht, die Zeugnisse der Gnade, mit denen sich Gott vorzeiten den Vätern gegenüber als der Wahrhaftige erweisen wollte, genau wie heute uns gegenüber in der Taufe und im Heiligen Abendmahl, ihrer Wirkung zu entledigen, sondern er will im Wege des Vergleichs das rühmen, was uns gegeben ist, damit sich niemand 894 darüber verwundert, daß durch Christi Kommen die Zeremonien des Gesetzes abgeschafft sind.

22. Die sakramente van die Nuwe Testament

Sover dit ons sakramente aangaan, hou hulle Christus duideliker aan ons voor namate Hy nader aan die mens geopenbaar is sedert die tyd waarop Hy waarlik deur die Vader geopenbaar is soos Hy beloof is. Die doop getuig trouens vir ons dat ons gereinig en gewas is. Die nagmaal getuig 1602 vir ons dat ons verlos is. In die waterword die afwassing en in die bloed voldoening uitgebeeld. Hierdie twee word in Christus aangetref wat soos Johannes sê, in water en bloed gekom het.¹¹³ Dit beteken om ons te reinig en te verlos. Die Gees van God is ook hiervan ’n getuie. Ja, hierdie drie: water, bloed en Gees getuig saam daarvan.¹¹⁴ In die water en die bloed het ons getuienis van ons reiniging en verlossing, maar die Gees wat die belangrikste getuie is, maak ons geloof in hierdie getuienis vas en seker. Hierdie verhewe geheimenis is in Christus se kruis voortreflik vir ons aangetoon toe water en bloed uit sy heilige sy gevloei het.¹¹⁵ En om hierdie rede het Augustinus dit met reg die oorsprong van ons sakramente genoem.¹¹⁶

Hieroor sal ek nogtans ’n bietjie breedvoeriger praat. As jy tyd met tyd vergelyk, bestaan daar geen twyfel daaroor dat die genade van die Gees Hom hier oorvloediger openbaar nie. Dit sien trouens op die heerlikheid van die ryk van Christus soos ons uit verskeie skrifverwysings, en veral uit die sewende hoofstuk van Johannes kan aflei.¹¹⁷ In hierdie betekenis moet ons ook Paulus se verklaring opneem, naamlik dat daar onder die wet skadu’s was, maar die liggaam in Christus.¹¹⁸ Hy is nie van plan om die getuienisse van die genade hulle krag te ontneem waarin God Hom eertyds aan die aartsvaders as waaragtige God wou bewys nie. So bewys Hy Hom vandag ook aan ons in die doop en die heilige nagmaal. Hy doen dit egter vergelykenderwys om dit wat ons gegee is, groot te maak sodat dit vir niemand meer ’n wonder is dat die seremonies van die wet deur die koms van Christus afgeskaf is nie.

22. Что касается наших двух таинств, они тем яснее представляют Иисуса Христа, что Он явился людям вблизи, поистине данный и открытый им так, как обещал Отец. Крещение свидетельствует о нашем омовении и очищении; Евхаристическая трапеза - о нашем искуплении. Вода представляет собой образ омовения, кровь - удовлетворения. И то и другое дано в Иисусе Христе, пришедшем, по словам св. Иоанна, водою и кровью (1 Ин 5:6), то есть для очищения и искупления. Тому свидетель - Дух Божий; вернее, три свидетеля в совокупности: вода, кровь и Дух. Вода и кровь суть свидетельства нашего очищения и искупления, Св. Дух как главный свидетель подтверждает первые два свидетельства, предоставляя нам возможность уверовать в них, понять их и принять (ибо в противном случае они остались бы для нас непостижимыми). Это высочайшее таинство явилось нам, когда из пронзённых рёбер распятого Иисуса Христа истекли кровь и вода (Ин 19:34). Эту рану св. Августин весьма точно называет источником наших таинств (Августин. Трактат о Евангелии от Иоанна, XV, 8; CXX, 2 (MPL, XXXV, 1513, 1953); Толк. Пс 40, 10 (MPL, XXXVI, 461); Толк. Пс 126, 7 (MPL,XXXVII, 1672, 1785); Проповеди, 5, 7 (MPL, XXXVIII, 55)), о чём нам ещё предстоит говорить подробнее.

Кроме того, если мы сравним одно время с другим, не останется никаких сомнений, что благодать Св. Духа теперь явилась полнее. Это соответствует возвеличиванию Царства Христова, что явствует из многих мест, и особенно из седьмой главы Евангелия от Иоанна. Именно в этом смысле нужно понимать слова св. Павла о том, что во времена Закона была лишь тень будущего, а тело - во Христе (Кол 2:17). Он сказал это не с целью уничтожить действие древних знамений, истинность которых Богу было угодно явить праотцам, как ныне Он являет нам истинность Крещения и Вечери. Цель св. Павла заключалась в том, чтобы этим сравнением возвеличить дарованное нам, дабы никто не сомневался: обряды Закона отменяются с пришествием Христа.

23. | Scholasticum autem illud^h dogma (ut hocⁱ quoque obiter perstringam) quo tam longum discrimen inter veteris ac novae Legis Sacramenta notatur, perinde acsi illa non aliud quam Dei gratiam adumbrarint, haec vero praesentem conferant⁴: penitus explodendum est. Siquidem nihilo splendidius de illis Apostolus quam de his^k loquitur, quum docet Patres eandem nobiscum spiritualem escam manducasse: et escam illam Christum interpretatur [1. Cor. 10. a. 3]. Quis inane ausit facere signum illud 281 quod veram Christi communionem Iudaeis exhibebat? Et status causae quam illic agit Apostolus, pro nobis non obscure militat; nam || nequis frigida Christi cognitione, inanique Christianismi titulo, ac externis insignibus fretus, Dei^a || iudicium contemnere audeat: divinae severitatis exempla in Iudaeis spectanda exhibet: || ut easdem quas illi dederunt, poenas, sciamus nobis imminere, si iisdem vitiis indulgeamus. Iam ut apta esset comparatio, oportuit ostendere nihil esse inaequalitatis inter nos et ipsos in iis bonis quibus falso gloriari nos vetabat. Ergo primum in Sacramentis pares nobis^b || facit: nec ullam praerogativae particulam nobis relinquit quae animos ad spem impunitatis facere queat. || Nec vero Baptismo nostro plus tribuere fas est quam ipse alibi Circuncisioni tribuit, quum vocat sigillum iustitiae fidei [Rom. 4. b. 11]. Quicquid ergo nobis hodie in Sacramentis exhibetur, id in suis olim recipiebant Iudaei, Christum scilicet cum spiritualibus suis divitiis. Quam habent nostra virtutem, eam quoque in suis sentiebant: ut scilicet essent illis divinae erga se benevolentiae sigilla in spem aeternae salutis. || Si dextri fuissent interpretes epistolae ad Hebraeos, non ita fuissent hallucinati: sed quum illic legerent legalibus ceremoniis expiata non fuisse peccata, imo veteres umbras nihil habuisse momenti ad iustitiam [Hebr. 10. a. 1], neglecta comparatione quae illic tractatur, dum hoc unum arripiunt, Legem per se nihil profuisse suis cultoribus, putarunt simpliciter figuras veritate vacuas fuisse¹. Apostoli vero consilium est Legem ceremonialem in nihilum redigere, donec ad Christum ventum fuerit, a quo solo pendet tota ullius efficacia.

23. Au surplus, de ce que les Docteurs de l’escole mettent une grande difference entre les Sacremens de la vieille et nouvelle loy, comme si les premiers n’eussent que figuré en l’air la grace de Dieu, les seconds la donnoyent presentement: ceste doctrine est du tout à rejetter. Car l’Apostre ne parle point plus hautement des uns que des autres, enseignant que noz Peres de l’ancien Testament ont mangé une mesme viande spirituelle que nous (1 Cor. 10:3): et expose que ceste viande a esté Christ. Qui estce qui osera dire le signe vuide et sans substance, qui demonstroit aux Juifs la vraye communion de Jesus Christ? Et à cecy aide la circonstance de la cause que demene l’Apostre en ce passage-là. Car afin qu’aucuns sous ombre de la grace de Dieu ne contemnent sa justice: il propose les exemples de sa rigueur et severité, comme il l’a declairée sur les Juifs. Et afin que nul ne se peust preferer, comme s’il avoit quelque privilege davantage, il previent ceste objection, les rendant du tout pareils à nous. Et notamment il monstre ceste equalité aux Sacremens, qu’ils sont communs tant aux uns comme aux autres. Et de fait, il n’est pas licite d’attribuer plus au Baptesme, que le mesme Apostre attribue en un autre lieu à la Circoncision, l’appellant Seel de la justice de foy (Rom. 4:11). Pourtant tout ce que nous avons aujourdhuy en noz Sacremens, les Juifs l’avoyent anciennement aux leurs, assavoir Jesus Christ avec ses richesses spirituelles. Et la vertu qu’ont noz Sacremens a esté aux anciens, assavoir d’estre signes et confirmations de la bonne volonté de Dieu pour le salut des hommes. S’ils eussent bien entendu la dispute demenée en l’Epistre aux Hebrieux, ils ne se fussent pas ainsi trompez: mais pource qu’ils lisoyent que les pechez n’ont point esté effacez par les ceremonies legales, mesmes qu’il n’y a point eu vertu aux ombres anciennes pour apporter justice (Hebr. 10:1), laissans la comparaison qu’ils devoyent bien noter, ils se sont attachez à ce mot, que la Loy n’a de rien profité à ses observateurs. Ainsi ont pensé qu’il n’y eust que des figures vaines et vuydes de substance. Or l’intention de l’Apostre est simplement d’aneantir la Loy ceremoniale, sinon d’autant qu’elle est reduite à Christ, duquel elle prend toute son efficace.

23. I will just observe by the way, that the doctrine of the schools, which asserts such a wide difference between the sacraments of the old and new law, as though the former merely prefigured the grace of God, and the latter actually communicated it, ought to be altogether exploded. For the apostle speaks in a manner equally as honourable of the former as of the latter, when he states that the fathers, in the time of Moses, “did all eat the same spiritual meat”¹¹²⁷ with us, and explains that meat to be Christ. Who will dare to call that an empty sign, which exhibited to the Jews the real communion of Christ? And the state of the case, which the apostle is there discussing, is clearly in favour of our argument. For, that no man might dare to despise the judgment of God, in a reliance on a speculative knowledge of Christ, and the mere name of Christianity, with its external signs, he exhibits the examples of Divine severity displayed among the Jews, to teach us that the same punishments which they suffered await us, if we indulge in the same sins. Now, that the comparison might be pertinent, it was necessary to show that there was no inequality between us and them in those privileges of which he forbids us to indulge unfounded boasts. First, therefore, he shows them to have been equal to us in the sacraments, and leaves not a particle of superiority capable of exciting in our minds the least hope of impunity. Nor is it right to attribute to our baptism any thing more than he attributes to circumcision, when he calls it “a seal of the righteousness of faith.”¹¹²⁸ Whatever is presented to us in the present day in our sacraments, was anciently received by the Jews in theirs—even Christ and his spiritual riches. Whatever power our sacraments have, they also experienced the same in theirs: they were seals of the Divine benevolence to them, confirming their hope of eternal salvation. If the advocates of the opinion which we are opposing had been skilful interpreters of the Epistle to the Hebrews, they would not have been so deceived; but when they read there that sins were not expiated by the legal ceremonies, and that the ancient shadows had no power to confer righteousness,—neglecting the comparison intended to be drawn, and confining their attention to this single consideration, that the law in itself was unprofitable to its observers, they have simply concluded that the figures were destitute of 474any truth. But the design of the apostle was to represent the ceremonial law as of no value till it was referred to Christ, on whom alone depended all its efficacy.

23. Impious doctrine of the Schoolmen as to the difference between the Old and the New Testaments.

The Scholastic dogma (to glance at it in passing), by which the difference between the sacraments of the old and the new dispensation508is made so great, that the former did nothing but shadow forth the grace of God, while the latter actually confer that it, must be altogether exploded. Since the apostle speaks in no higher terms of the one than of the other, when he says that the fathers ate of the same spiritual food, and explains that that food was Christ (1 Cor.10:3), who will presume to regard as an empty sign that which gave a manifestation to the Jews of true communion with Christ? And the state of the case which the apostle is there treating militates strongly for our view. For to guard against confiding in a frigid knowledge of Christ, an empty title of Christianity and external observances, and thereby daring to contemn the judgment of God, he exhibits signal examples of divine severity in the Jews, to make us aware that if we indulge in the same vices, the same punishments which they suffered are impending over us. Now, to make the comparison appropriate, it was necessary to show that there is no inequality between us and them in those blessings in which he forbade us to glory. Therefore, he first makes them equal to us in the sacraments, and leaves us not one iota of privilege which could give us hopes of impunity. Nor can we justly attribute more to our baptism than he elsewhere attributes to circumcision, when he terms it a seal of the righteousness of faith (Rom. 4:11). Whatever, therefore, is now exhibited to us in the sacraments, the Jews formerly received in theirs—viz. Christ, with his spiritual riches. The same efficacy which ours possess they experienced in theirs—viz. that they were seals of the divine favour toward them in regard to the hope of eternal salvation. Had the objectors been sound expounders of the Epistle to the Hebrews, they would not have been so deluded, but reading therein that sins were not expiated by legal ceremonies, nay, that the ancient shadows were of no importance to justification, they overlooked the contrast which is there drawn, and fastening on the single point, that the law in itself was of no avail to the worshipper, thought that they were mere figures, devoid of truth. The purpose of the apostle is to show that there is nothing in the ceremonial law until we arrive at Christ, on whom alone the whole efficacy depends.

23. Het leerstuk der Scholastieken (om ook dit terloops aan te roeren), waardoor een zo groot onderscheid aangewezen wordt tussen de sacramenten der oude en die der nieuwe wet, alsof de eerste niet anders dan Gods genade afbeeldden, maar de laatste haar daadwerkelijk aanbrachten, moet geheel en al afgekeurd worden. Immers de apostel spreekt niets heerlijker van de laatste dan van de eerste, wanneer hij leert (1 Cor. 10:3) dat de vaderen dezelfde geestelijke spijze gegeten hebben als wij, en onder die spijze Christus verstaat. Wie zou dat tot een ijdel teken durven maken, hetwelk de Joden de ware gemeenschap met Christus verschafte? En de stand der zaak, over welke de apostel daar handelt, strijdt zeer duidelijk voor ons. Want opdat niemand, vertrouwend op een nietsbetekenende kennis van Christus, en op een ijdele titel van Christendom en op uiterlijke kentekenen, Gods oordeel zou durven verachten, geeft hij in de Joden voorbeelden van Goddelijke gestrengheid te aanschouwen, opdat wij zouden weten, dat ons dezelfde straffen, die hen getroffen hebben, boven het hoofd hangen, indien wij aan dezelfde zonden toegeven. Opdat nu de vergelijking zou passen, moest hij aantonen, dat er geen ongelijkheid is tussen ons en hen in die goederen, waarop hij ons verbood valselijk te roemen. Dus maakt hij hen in de eerste plaats tot onze gelijken in de sacramenten, en hij laat ons geen enkel deeltje van voorrecht, dat ons moed zou kunnen geven tot de hoop, dat we ongestraft zullen blijven. En inderdaad is het ons niet geoorloofd aan onze Doop meer toe te schrijven, dan hij zelf elders aan de besnijdenis toeschrijft, wanneer hij die noemt een zegel der rechtvaardigheid des geloofs (Rom. 4:11) Alwat ons dus tegenwoordig in de sacramenten gegeven wordt, ontvingen oudtijds de Joden in de hunne, namelijk Christus met zijn geestelijke rijkdommen. Dezelfde kracht, die de onze hebben, gevoelden zij ook in de hunne, namelijk, dat ze daar waren als zegels der Goddelijke goedgunstigheid jegens hen tot de hoop der eeuwige zaligheid. Indien ze goede uitleggers geweest waren van de brief aan de Hebreën, zouden ze zich niet zo vergist hebben; maar dewijl ze daarin lazen (Heb. 10:1) dat zonden door de ceremoniën der wet niet werden verzoend, ja dat de oude schaduwen in het geheel geen betekenis hadden tot rechtvaardigheid, zo hebben ze, met verwaarlozing van de vergelijking, die daar getrokken wordt, doordat ze alleen dit ene aangrijpen, dat de wet op zichzelf haar dienaren geen voordeel gebracht heeft, gemeend, dat de figuren eenvoudig van waarheid ontbloot waren. Maar de bedoeling van de apostel is aan te tonen, dat de ceremoniële wet van geen waarde is, totdat men tot Christus komt, aan wie alleen haar ganse werking hangt.

23. Gleichheit und Ungleichheit der "alten" und der "neuen" Sakramente

Die scholastische Lehrmeinung aber – um auch die noch im Vorbeigehen zu berühren –, nach der zwischen den Sakramenten des „alten“ und denen des „neuen Gesetzes“ ein so großer Unterschied bestehen soll, als ob jene die Gnade Gottes bloß angedeutet hätten, diese sie dagegen als gegenwärtig darböten, ist voll und ganz zu verwerfen. Denn wenn Paulus lehrt, die Väter hätten mit uns die gleiche geistliche Speise gegessen, und wenn er erläuternd erklärt, diese Speise sei Christus (1. Kor. 10,5), so spricht er von dem Sakrament des Alten Bundes ebenso machtvoll wie von den heutigen. Wer wollte es auch wagen, jenes Zeichen für inhaltlos zu erklären, das doch den Juden die wahre Gemeinschaft mit Christus darbot? Auch streitet der Stand der Erörterung, die Paulus an dieser Stelle führt, völlig klar für uns. Denn Paulus will verhindern, daß es jemand im Vertrauen auf eine wesenlose Erkenntnis Christi, auf den leeren Namen des Christentums und auf die äußerlichen Zeichen wagt, Gottes Urteil zu verachten. Dazu bringe er die Beweise göttlicher Strenge vor, die sich an den Juden sehen lassen: wir sollen eben wissen, daß die gleichen Strafen, die sie haben über sich ergehen lassen müssen, auch uns drohen, wenn wir uns den gleichen Lastern hingeben. Damit nun aber der Vergleich paßte, mußte er zeigen, daß hinsichtlich der Güter, deren wir uns nach seiner Weisung nicht fälschlich rühmen sollen, zwischen uns und den Juden keine Ungleichartigkeit besteht. Daher erklärt er zunächst, daß sie uns in den Sakramenten gleich sind, und läßt uns nicht ein Stückchen eines Vorrechts übrig, das uns etwa zu der Hoffnung Mut machen könnte, wir würden (im Falle solcher Verachtung des Gerichts Gottes) ungestraft bleiben. Auch dürfen wir ja unserer Taufe nicht mehr zuschreiben, als Paulus an anderer Stelle der Beschneidung beigelegt hat, indem er sie ein „Siegel der Gerechtigkeit des Glaubens“ nennt (Röm. 4,11). Alles also, was uns heute in den Sakramenten dargeboten wird, das empfingen vorzeiten die Juden in den ihrigen, nämlich Christus mit seinen geistlichen Reichtümern. Die Kraft, die unsere Sakramente haben, die empfanden sie auch in den ihrigen, nämlich, daß sie ihnen als Siegel des göttlichen Wohlwollens gegen sie dienten, zur Hoffnung auf die ewige Seligkeit. Wären die Scholastiker geschickte Ausleger des Briefes an die Hebräer gewesen, so wären sie nicht dermaßen in Wahngebilde verfallen; tatsächlich aber haben sie nun in diesem Brief gelesen, mit den Zeremonien des Gesetzes seien die Sünden nicht gesühnt worden, ja, die alten Schatten hätten keinerlei Bedeutung für die Gerechtigkeit (Hebr. 10,1), und dann haben sie den Vergleich, der dort zur Verhandlung steht, beiseite gelassen, nur den einen Satz an sich gerissen, daß das Gesetz seinen Dienern aus sich heraus keinen Nutzen gebracht hat – und darüber die Meinung gewonnen, es habe sich da einfach um Bilder, gehandelt, die an Wahrheit leer gewesen wären. Die Absicht des Apostels dagegen ist es, dem Zeremonialgesetz jeglichen Wert abzusprechen, bis man zu Christus kommt, auf dem allein seine ganze Wirkkraft beruht.

23. Die Skolastici se leer dat die sakramente van die Ou en die Nuwe Testament van mekaar verskil, is daarom verkeerd

En om dit ook maar terloops aan te roer, moet ons die leerstelling van die Skolastici volstrek verwerp. Daarvolgens word so ’n groot onderskeid tussen die sakramente van die Ou en die Nuwe Testament gemaak asof die sakramente van die Ou Testament niks anders as die genade van God afgeskadu het nie, maar dat die sakramente van die Nuwe Testament die genade nou aan ons verleen.¹¹⁹ Die apostel praat trouens niks 1603 voortrefliker van eersgenoemdes as van laasgenoemdes wanneer hy leer dat die aartsvaders dieselfde geestelike voedsel as ons geëet het nie en hy vertolk hierdie geestelike voedsel as Christus.¹²⁰ Wie sou waag om dit as ’n niksseggende teken voor te stel terwyl dit die ware gemeenskap met Christus vir die Jode aangebied het? En die kern van die saak wat die apostel daar behandel, stry ook duidelik vir ons. Want om te voorkom dat iemand wat steun op ’n lou kennis van Christus, op ’n niksseggende titel van Christelikheid en op uiterlike tekens, sou waag om God se oordeel te verag, gee hy voorbeelde van God se strengheid teenoor die Jode sodat ons kan weet dat dieselfde strawwe waarmee Hy hulle gestraf het, ook oor ons hang as ons aan dieselfde sondes vrye teuels gee. Om nou sy vergelyking paslik te laat wees, moes hy aantoon dat daar geen ongelykheid tussen ons en hulle is ten opsigte van daardie goed waarop hy ons verbied het om valslik te roem nie. In die eerste plek stel hy hulle in die sakramente aan ons gelyk en hy laat ons geen deeltjie van die voordeel sodat ons gemoedere kan hoop dat ons ongestraf sal bly nie.

En ons mag inderdaad nie aan ons doop meer toeskryf as wat hy elders aan die besnydenis toeken wanneer hy dit ’n seël van die geregtigheid van die geloof noem nie.¹²¹ Alles wat derhalwe vandag in die sakramente aan ons voorgesit word, het die Jode ook eertyds in hulle sakramente ontvang, dit is naamlik Christus met al sy geestelike rykdomme. Die krag wat ons sakramente het, het hulle ook in hulle s’n ervaar, naamlik dat hulle vir hulle seëls van God se goedgunstigheid jeens hulle was om te hoop op die ewige lewe. As hulle vaardige vertolkers van die brief aan die Hebreërs was, sou hulle nie so in die duister rondgetas het nie. Aangesien hulle egter daar gelees het dat geen versoening vir sondes deur die seremonies van die wet gedoen is nie, ja, dat die skadu’s van ouds van geen belang vir geregtigheid was nie,¹²² het hulle die vergelyking wat daar behandel word, in die wind geslaan. Terwyl hulle slegs hierdie een aspek aangryp, naamlik dat die wet geen voordeel ingehou het vir die wat dit onderhou het nie,¹²³ het hulle eenvoudig gedink dat die gestaltes van die waarheid ontbloot was.¹²⁴ Die apostel se voorneme is egter om die seremoniële wet tot niet te maak sodat die mens by Christus kan kom van wie alleen die hele krag daarvan afhang.

23. Утверждаемое схоластической догмой резкое различие между ветхозаветными и новозаветными таинствами - будто бы первые представляют собой лишь бесплотный образ благодати Божьей, а вторые являют ее вживе - должно быть целиком отвергнуто. Апостол отнюдь не превозносит вторые над первыми, но замечает, что наши ветхозаветные праотцы ели ту же духовную пищу, что и мы, и пищей этой был Христос (1 Кор 10:3). Кто дерзнёт назвать пустым и бессодержательным знак, в котором евреям было явлено истинное причастие Иисусу Христу? Такое толкование подкрепляется общей темой рассуждений апостола в этом месте. А именно: для того чтобы никто не умалял справедливости Бога, прикрываясь его благодатью, он приводит примеры божественной строгости и суровости по отношению к евреям. А чтобы никому не пришло в голову, будто у нас есть некоторые привилегии в этом отношении, св. Павел во всём приравнивает праотцев к нам. Он подчёркивает это равенство в таинствах, общих как им, так и нам. В самом деле, нельзя приписать крещению больше достоинства, чем то, которое апостол приписывает в другом месте обрезанию, называя его печатью праведности через веру (Рим 4:11).

Таким образом, всё, что мы имеем сегодня в наших таинствах, евреи в древности имели в своих - Иисуса Христа и его духовные богатства. Та же сила, которая заключена в наших таинствах, была и в древних - сила знамения и подтверждения благоволения Бога к спасению людей. Если бы наши противники внимательнее прислушались к рассуждениям, содержащимся в Послании к евреям, они бы не впали в подобное заблуждение. Но они ограничились чтением того, что грехи не уничтожаются обрядами Закона и что вообще Закон как тень будущих благ неспособен дать праведность (Евр 10:1). Оставив без внимания сравнение, которое должны были бы заметить, они ухватились за одно слово: будто Закон не принёс никакой пользы тем, кто его соблюдал. Так, они сделали вывод, что Закон предлагал лишь бессодержательные образы. Между тем апостол хотел лишь упразднить обрядовые предписания Закона, поскольку они обратились в ничто с пришествием Христа, от Которого зависела их действенность.

24. | At obiicient^c quae de Circuncisione literae apud Paulum leguntur, || eam nullo loco esse apud Deum, nihil conferre, inanem esse. Eiusmodi enim sententiae || illam longe infra Baptismum nostrum deprimere videntur^{d 2}. Minime vero. Id enim ipsum de Baptismo iure diceretur. Quin etiam dicitur, primum a Paulo ipso^e, ubi ostendit Deum nihil morari externam ablutionem qua in religionem initiamur [1. Cor. 10. a. 5], nisi animus intus et repurgetur, et in puritate ad ultimum perseveret: deinde a Petro, dum Baptismi veritatem non in externa positam ablutione testatur, sed bono conscientiae testimonio [1. Pet. 3. 282 d. 21]. || At videtur alio etiam loco Circuncisionem manu factam penitus contemnere, dum eam cum Christi Circuncisione comparat [Coloss. 2. b. 11]. Respondeo, neque hoc loco aliquid extenuari de eius dignitate. Illic contra eos disputat Paulus, qui eam velut necessariam requirebant, quum esset iam abrogata. Monet igitur fideles ut omissis veteribus umbris, in veritate insistant. Urgent (inquit) isti magistri, ut corpora vestra circuncidantur. Atqui spiritualiter circuncisi estis secundum animam et corpus. Habetis igitur rei exhibitionem^a, quae longe potior est quam umbra. Poterat autem quispiam contra excipere, non ideo spernendam esse figuram quia rem haberent: quando et apud Patres fuisset illa depositio veteris hominis de qua loquebatur: quibus tamen non fuisset externa Circuncisio supervacua. Hanc obiectionem praevertit, quum addit continuo, fuisse Colossenses Christo consepultos per Baptismum. Quo significat id hodie esse Baptismum Christianis quod veteribus erat Circuncisio; || ideoque sine illius iniuria non posse hanc iniungi Christianis.

24. Mais on pourra alleguer ce qu’il dit aux Romains, de la Circoncision: assavoir, qu’elle n’est en aucune reputation par soy, et ne profite à rien devant Dieu (Rom. 2:25; 1 Cor. 7:19, Gal. 6:15): où il semble qu’il la face beaucoup inferieure au Baptesme: ce qui n’est pas vray. Car toutes les choses qui sont là contenues, se pourroyent aussi à bon droit dire du Baptesme: mesme en sont dites, premierement par sainct Paul, quand il enseigne que Dieu ne se soucie point de l’ablution externe (1 Cor. 10:5), sinon que le courage soit purgé par dedans, et persevere en pureté jusques en la fin. Secondement par sainct Pierre, quand il tesmoigne que la verité du Baptesme ne gist pas en la purgation exterieure, mais en la bonne conscience (1 Pierre 3:21). Mais on repliquera, qu’il semble bien advis qu’en un autre lieu il mesprise du tout la Circoncision faite de main d’homme, la comparant à la Circoncision spirituelle de Christ (Col. 2:11). Je respon que ce passage là ne derogue non plus à sa dignité. Sainct Paul dispute là contre ceux qui contraignoyent les fideles à se circoncir, comme si c’eust esté chose necessaire, combien que la Circoncision estoit desja abolie. Il admonneste donc les fideles de ne s’amuser plus à ces ombres anciennes, mais à la verité: Ces docteurs, dit-il, vous pressent que vous soyez circonciz en voz corps. Or vous estes circonciz spirituellement tant selon le corps que selon l’ame: vous avez donc une fermeté qui est beaucoup meilleure que l’ombre. Or quelcun pourroit repliquer à l’encontre, qu’il ne falloit point pourtant mespriser la figure, combien qu’on eust la chose: veu que les Peres de l’ancien Testament avoyent esté circonciz d’esprit et de cœur, et toutesfois le Sacrement ne leur avoit point esté superflu. Il anticipe donc ceste objection, en disant que nous sommes enseveliz avec Christ par le Baptesme. En quoy il denote que le Baptesme est aujourdhuy aux Chrestiens, ce qu’estoit aux anciens la Circoncision: et par ainsi qu’on ne peut contraindre les Chrestiens à estre circoncis, sans faire injure au Baptesme.

24. But they will allege what Paul says of the “circumcision in the letter,”¹¹²⁹ that it is in no estimation with God; that it confers no advantage; that it is in vain; for such a representation they conceive to degrade it far below baptism. But this is not true; for all that he says of circumcision might justly be affirmed of baptism. And it is actually asserted; first by Paul himself, where he shows that God regards not the external ablution by which we enter on the profession of religion, unless the heart be purified within, and persevere in piety to the end; and, secondly, by Peter, when he declares the truth of baptism to consist, not in “the putting away of the filth of the flesh, but the answer of a good conscience.”¹¹³⁰ It will be objected, that Paul seems in another place utterly to despise “the circumcision made with hands,” when he compares it with “the circumcision of Christ.”¹¹³¹ I reply, that that passage derogates nothing from its dignity. Paul is there disputing against those who required it as still necessary, after it had been abrogated. He therefore admonishes believers to leave the ancient shadows, and adhere to the truth. These teachers, he says, urge you to be circumcised in your bodies. But you have been spiritually circumcised both in body and soul: you have the substance itself, therefore, which is better than the shadow. Some one might object to this, that the figure was not to be despised in consequence of their having the substance; for that the fathers under the Old Testament had experienced the circumcision of the heart, and the putting off of the old man, of which the apostle was speaking, and yet that external circumcision had not been unnecessary or useless to them. He anticipates and supersedes this objection, by immediately adding, that the Colossians had been “buried with Christ in baptism;” by which he signifies that baptism is to Christians what circumcision was to the ancient believers, and consequently that circumcision cannot be imposed upon Christians without injury to baptism.

24. Scholastic objection answered.

But they will found on what Paul says of the circumcision of the letter,¹ and object that it is in no esteem with God; that it confers nothing, is empty; that passages such as these seem to set it far beneath our baptism. But by no means. For the very same thing might justly be said of baptism. Indeed, it is said; first by Paul himself, when he shows that God regards not the external ablution by which we are initiated into religion, unless the mind is purified inwardly, and maintains its purity to the end; and, secondly, by Peter, when he declares that the reality of baptism consists not in external ablution, but in the testimony of a good conscience. But it seems that in another passage he speaks with the greatest contempt of circumcision made with hands, when he contrasts it with the circumcision509made by Christ. I answer, that not even in that passage is there anything derogatory to its dignity. Paul is there disputing against those who insisted upon it as necessary, after it had been abrogated. He therefore admonishes believers to lay aside ancient shadows, and cleave to truth. These teachers, he says, insist that your bodies shall be circumcised. But you have been spiritually circumcised both in soul and body. You have, therefore, a manifestation of the reality, and this is far better than the shadow. Still any one might have answered, that the figure was not to be despised because they had the reality, since among the fathers also was exemplified that putting off of the old man of which he was speaking, and yet to them external circumcision was not superfluous. This objection he anticipates, when he immediately adds, that the Colossians were buried together with Christ by baptism, thereby intimating that baptism is now to Christians what circumcision was to those of ancient times; and that the latter, therefore, could not be imposed on Christians without injury to the former.

24. Maar zij zullen hiertegen inbrengen hetgeen over de besnijdenis der letter bij Paulus gelezen wordt, namelijk dat die niets betekent bij God, dat die niets aanbrengt en ijdel is. Want dergelijke uitspraken schijnen de besnijdenis ver beneden onze Doop te doen dalen. Maar zo is het allerminst. Want ditzelfde zou ook met recht over de Doop gezegd worden. Ja zelfs wordt het gezegd, in de eerste plaats door Paulus zelf (1 Cor. 10:5) waar hij aantoont, dat God zich niet bekommert om de uiterlijke afwassing, waardoor wij in de religie ingewijd worden, tenzij ook het hart innerlijk wordt gereinigd en tot het laatste toe in die reinheid volhardt; vervolgens door Petrus (1 Petr. 3:21) wanneer hij betuigt, dat de waarheid van de Doop niet in de uiterlijke afwassing gelegen is, maar in het goede getuigenis der consciëntie. Maar hij schijnt ook op een andere plaats de besnijdenis, die met de hand geschiedt, geheel te verachten, wanneer hij die vergelijkt met de besnijdenis van Christus (Col. 2:11) Ik antwoord, dat ook op die plaats van haar waardigheid niets wordt afgedaan. Paulus redetwist daar tegen hen, die de besnijdenis eisten als noodzakelijk, hoewel ze reeds afgeschaft was. Hij vermaant dus de gelovigen, dat ze de oude schaduwen zullen laten varen en zich toeleggen op de waarheid. Deze meesters, zegt hij, dringen er op aan, dat uw lichamen besneden zullen worden. Maar gij zijt geestelijk besneden naar ziel en lichaam. Dus is u de zaak zelf gegeven, die veel beter is dan de schaduw. Maar iemand zou hiertegen kunnen inbrengen, dat de figuur niet daarom veracht mocht worden, omdat ze de zaak zelf hadden, daar ook bij de vaderen geweest was die aflegging van de oude mens, waarover hij sprak, hoewel toch de uiterlijke besnijdenis voor hen niet overbodig geweest is. Deze tegenwerping voorkomt Paulus, doordat hij terstond toevoegt, dat de Colossenzen met Christus begraven waren door de Doop. Daarmee geeft hij te kennen, dat de Doop tegenwoordig voor de Christenen is, wat de besnijdenis was voor de ouden, en dat daarom de laatste de Christenen niet kan worden opgelegd zonder aan de eerste onrecht te doen.

24.

Die Scholastiker halten uns aber die Worte entgegen, die bei Paulus über die Beschneidung des Buchstabens zu lesen stehen, nämlich, daß sie vor Gott keinen Wert habe, keinen Nutzen bringe und eitel sei (Röm. 2,25; 1. Kor. 7,19; Gal. 6,15). Solche Aussagen scheinen die Beschneidung doch tief unter unsere Taufe hinabzudrücken. Ich antworte darauf: nein, durchaus nicht. Denn das nämliche hätte mit Recht auch von der Taufe gesagt werden können. Ja, es wird tatsächlich von ihr gesagt, und zwar zuerst von Paulus selbst, indem er darlegt, daß sich Gott um die äußerliche Abwaschung, durch die wir unsere Aufnahme in die Religion empfangen, keineswegs kümmert, wenn nicht unser Herz innerlich gereinigt wird und auch bis zum Äußersten in solcher Reinheit verharrt (1. Kor. 895 10,5). Zum Zweiten wird es auch von Petrus ausgesprochen, indem dieser bezeugt, daß die Wahrheit der Taufe nicht in der äußerlichen Abwaschung liegt, sondern in dem Zeugnis eines guten Gewissens (1. Petr. 3,21).

Aber – so wendet man ein – Paulus scheint doch außerdem an anderer Stelle die mit der Hand vollzogene Beschneidung voll und ganz zu verachten, indem er sie (zu ihrem Nachteil) mit der Beschneidung Christi vergleicht (Kol. 2,11). Ich antworte darauf, daß auch an dieser Stelle der Würde der Beschneidung keinerlei Eintrag geschieht. Paulus streitet hier gegen solche Leute, die die Beschneidung gleichsam als notwendig verlangten, während sie doch bereits abgeschafft war. Daher ermahnt er die Gläubigen, sie sollten die alten Schatten fahrenlassen und fest bei der Wahrheit beharren. Jene Lehrmeister, so sagt er, drängen darauf, daß eure Leiber beschnitten werden. Ihr aber seid geistlich beschnitten, nach Seele und Leib. Ihr habt also die Offenbarung der Sache – und die ist weit wichtiger als der Schatten! Nun hätte aber demgegenüber jemand einwenden können: wenn sie auch die Sache hätten, so sei deshalb doch das Bild nicht zu verachten; denn auch bei den Vätern hätte es jene Ablegung des alten Menschen gegeben, von der das Bild redete, und trotzdem sei für sie die äußerliche Beschneidung nicht überflüssig gewesen. Diesem Einwand kommt Paulus zuvor, indem er gleich hinzufügt, die Kolosser seien durch die Taufe mit Christus begraben (Kol. 2,12). Damit gibt er zu verstehen, daß die Taufe heute für die Christen das darstellt, was für die Alten die Beschneidung war, und daß deshalb die Beschneidung den Christen nicht auferlegt werden kann, ohne daß der Taufe Unrecht widerfährt.

24. ’n Weerlegging van die Skolastici se opvatting dat die ‘besnydenis van die letter’ van geen waarde is nie

Maar hulle sal beswaar maak dat dit wat by Paulus gelees kan word oor 1604 die besnydenis van die letter,¹²⁵ van geen belang is voor God nie, dat dit geen voordeel inhou nie en dat dit sinloos is. Want op die oog af druk sulke verklarings die besnydenis ver onder ons doop af.¹²⁶ Hoegenaamd nie! Want dit sou ook met reg van die doop gesê kon word. Ja, dit word ook van ons doop gesê, ten eerste deur Paulus self wanneer hy aantoon dat God Hom nie laat ophou deur die uiterlike afwassing waardeur ons in die godsdiens ingelyf word nie tensy ons gemoed ook innerlik gereinig word en tot die einde toe in reinheid volhard.¹²⁷ Ten tweede deur Petrus wanneer hy getuig dat die waarheid van die doop nie in die uitwendige afwassing geleë is nie, maar in die goeie getuienis van die gewete.¹²⁸

“Maar dit lyk asof hy ook elders die besnydenis wat met die hand gedoen word, heeltemal minag wanneer hy dit vergelyk met die besnydenis van Christus.”¹²⁹ My antwoord daarop is dat ook in hierdie verwysing geen afbreuk aan die aansien daarvan gedoen word nie. Paulus redeneer daar teen mense wat die besnydenis vereis het asof dit noodsaaklik was hoewel dit reeds afgeskaf is. Hy vermaan die gelowiges dus om al die skadu’s van ouds te laat vaar en op die waarheid aan te dring. Hy sê byna: “Julle meesters dring daarop aan dat julle liggame besny moet word. En tog is julle na siel en liggaam geestelik besny. Julle het dus die openbaring van die werklikheid wat baie beter is as die skadu daarvan”. Iemand sou hierteen die beswaar kon opper dat die beeld nie daarom geminag moet word nie omdat hulle die werklike saak gehad het. Want die aflegging van die oue mens waarvan hy praat, het ook onder die aartsvaders gegeld en die uiterlike besnydenis was tog nie vir hulle oorbodig nie. Die apostel verydel hierdie beswaar wanneer hy onmiddellik byvoeg dat die Kolossensers deur die doop saam met Christus begrawe is.¹³⁰ Daarmee gee hy te kenne dat die doop vandag vir Christene is wat die besnydenis vir die mense van ouds was en dat die besnydenis daarom nie Christene opgelê kan word sonder om die doop te verontreg nie.

24. Нам могут возразить, сославшись на то, что св. Павел говорит об обрезании в Послании к римлянам. А именно: обрезание само по себе не имеет ценности и ничего не значит перед Богом (Рим 2:25 сл.) [1 Кор 7:19; Гал 6:15]. Создаётся впечатление, будто в этом тексте апостол ставит обрезание гораздо ниже крещения. Но в действительности это не так.

Всё, что говорится здесь об обрезании, может быть с полным правом сказано и о крещении. И это действительно сказано: во-первых, св. Павлом - там, где он учит, что Бог не обращает внимания на внешнее омовение (1 Кор 10:5-9), если сердце не очистится внутри и не будет неотступно хранить чистоту до конца; во-вторых, св. Петром, свидетельствующим, что истина крещения не во внешнем омовении, а в доброй совести (1 Пет 3:21).

Нам могут возразить, что в другом месте св. Павел высказывает полное пренебрежение к обрезанию, сделанному рукой человека, сравнивая его с духовным обрезанием во Христе (Кол 2:11). Я отвечу, что и это место ни в чём не принижает достоинства обрезания. Св. Павел выступает здесь против тех, кто заставлял христиан подвергаться обрезанию как необходимой процедуре, хотя в то время оно уже было отменено. Поэтому апостол предупреждает верующих, чтобы они не увлекались тенями прошлого, а были обращены к истине. Эти учители, говорит он, заставляют вас совершать обрезание по плоти. Но вы уже обрезаны духовным обрезанием как по плоти, так и душевно, и уже имеете достоверность гораздо более несомненную, чем её тень.

Некоторые могут возразить, что всё равно не следовало бы пренебрегать образом, даже имея живую реальность. Ведь и ветхозаветные праотцы были обрезаны в душе и сердце, однако таинство обрезания было для них отнюдь не лишним. Св. Павел предупреждает подобное возражение говоря, что мы погребены со Христом в крещении. Тем самым он указывает, что ныне крещение для христиан есть то же, чем было для древних обрезание. Поэтому принуждать христиан к обрезанию значит бесчестить крещение.

25. | At quod sequitur, et iam nuper citavi^{b 1}, difficilius est ad solvendum^c, Iudaicas omnes ceremonias fuisse umbras rerum futurarum, corpus esse in Christo²: longe vero difficillimum quod multis capitibus epistolae ad Hebraeos^d tractatur, sanguinem pecudum non pertigisse ad conscientias³: Legem habuisse umbram futurorum bonorum, non imaginem rerum⁴: cultores ex ceremoniis Mosaicis nihil perfectionis fuisse consequutos⁵, et similia. Repeto quod iam attigi^{e 6}, Paulum non ideo umbratiles facere ceremonias quod nihil haberent solidi, sed quia eorum complementum, usque ad Christi exhibitionem, quodammodo suspensum erat. Deinde non de efficacia, sed potius de modo significandi hoc intelligendum esse dico. Donec enim manifestatus est in carne Christus, omnia signa velut absentem eum adumbrabant: utcunque virtutis suae suique adeo ipsius praesentiam fidelibus intus exereret. Sed hoc maxime observare convenit, in his omnibus locis Paulum non simpliciter, sed per contentionem loqui. Quoniam illi certamen erat cum pseudoapostolis, qui in ceremoniis solis, nullo Christi respectu, pietatem sitam 283 esse volebant^a: ad eos confutandos satis erat duntaxat tractare quid per se valeant ceremoniae. Hunc quoque scopum sequutus est author epistolae ad Hebraeos. Meminerimus ergo hic de ceremoniis, non in sua vera et nativa significatione acceptis, sed ad falsam pravamque interpretationem detortis non de legitimo earum usu, sed de superstitionis abusu disputari. Quid igitur mirum, si separatae a Christo ceremoniae omni virtute exuuntur? In nihilum enim redigitur quicquid est signorum ubi res signata tollitur. Sic Christus, ubi negotium habebat cum iis qui manna nihil aliud quam cibum ventris fuisse cogitabant, sermonem accommodat crassae eorum opinioni, dicitque se meliorem cibum administrare, qui animas ad spem immortalitatis pascat [Iohan. 6. c. 27]. Quod si clariorem solutionem requiris, huc tendit omnium summa. Primo totum illum ceremoniarum apparatum, qui in Lege Mosaica fuit, nisi ad Christum dirigatur, rem esse evanidam ac nihili. Deinde, sic in Christum respexisse ut eo demum in carne manifestato, complementum suum habuerint^b Postremo, eius adventu oportuisse abrogari, non secus atque umbra in perspicua solis luce evanescit. || Sed quia^c longiorem adhuc de ea re^d sermonem in eum locum differo quo Baptismum cum Circuncisione conferre institui¹, parcius nunc^e attingo.

25. Mais on fera encores un autre argument, que puis apres il adjouste que toutes les ceremonies Judaiques ont esté ombres des choses advenir, et que le corps est en Christ mesme. Ce qui est traité depuis le septieme chapitre de l’Epistre aux Hebrieux jusques en la fin du dixieme, est encores plus apparent à ce propos: veu que là il est dit, que le sang des bestes brutes n’attouchoit point à la conscience. Item, que la Loy avoit seulement l’ombre des biens advenir, non pas l’effigie expresse. Item, que les observateurs de la Loy Mosaique ne pouvoyent par icelle obtenir perfection (Hebr. 9:9; 10:2, 4). Je respon, comme desja ci dessus, que sainct Paul n’appelle point les ceremonies, Ombres, comme si elles n’eussent rien eu de ferme ne de solide: mais pource que l’accomplissement d’icelles estoit suspendu jusques en la manifestation de Christ. Je dy davantage, qu’il ne traite point de l’efficace ou vertu des ceremonies, mais plustost de la façon de signifier. Car jusques à ce que Christ a esté revelé en chair, les Sacremens du vieil Testament l’ont figuré comme absent: combien qu’il ne laissast point de faire sentir en iceux la presence de sa grace et de soymesmes à ses fideles. Mais le principal qui est à noter, c’est que sainct Paul ne parle pas simplement de la chose, mais à esgard à ceux contre lesquels il dispute. Pource donc qu’il combatoit contre les faux Apostres, qui constituoyent la Chrestienté aux seules ceremonies, sans avoir esgard à Christ, il suffisoit pour les refuter, de deduire que c’est que vallent les ceremonies par soy. C’est aussi le but qu’a regardé l’autheur de l’Epistre aux Hebrieux. Qu’il nous souvienne donc qu’il n’est point icy question des ceremonies prises en leur signification vraye et naturelle, mais destournées en une fausse interpretation et perverse: que la dispute n’est point de l’usage legitime d’icelles, mais de l’abus de la superstition. Ce n’est pas donc de merveille, si les ceremonies estans ainsi separées de Christ, sont despouillées de toute vertu: car tous les signes sont reduits à neant, quand la chose signifiée en est ostée. En ceste maniere Jesus Christ ayant affaire avec ceux qui n’estimoyent autre chose de la Manne, sinon que ç’avoit esté une viande pour repaistre le ventre, accommode et conforme sa parolle à leur rudesse, disant qu’il leur donnera une meilleure viande pour les nourrir en l’esperance d’immortalité (Jean 6:27). Si quelcun veut avoir la solution plus clairement, voicy où revient la somme: Pour le premier, toutes les ceremonies qui ont esté en la Loy de Moyse, ne sont que fumée et vanité, si on ne les rapporte à Christ. Secondement, que Christ en a tellement esté le but et la fin, que quand il a esté revelé en chair, elles ont deu cesser et estre cachées. Finalement, qu’il falloit qu’elles fussent abolies à l’advenement de Christ: tout ainsi que l’ombre s’esvanouist quand la plaine clairté du soleil domine. Toutesfois pource que je differe à tenir plus long propos de ceste matiere au lieu où j’ay deliberé de comparer le Baptesme avec la Circoncision, je la touche maintenant plus brievement.

25. But our objectors proceed to allege, that a still stronger argument in their favour arises from what follows, which I have lately quoted,—that all the Jewish ceremonies were “a shadow of things to come, but the body is of Christ;”¹¹³² and that the strongest argument of all is what is contained in the Epistle to the Hebrews, that the blood of beasts did not reach the conscience, that “the law” had “a shadow of good things to come, and not the very image of the 475things, and that the worshippers could never attain perfection from the Mosaic ceremonies.”¹¹³³ I repeat what I have already suggested, that Paul called the ceremonies shadows, not as if they had nothing solid in them, but because their accomplishment had been deferred till the manifestation of Christ. In the next place, I remark that this is to be understood, not of the efficacy of the ceremonies, but rather of the mode of representation. For till Christ was manifested in the flesh, all the signs prefigured him as absent; however, he displayed his power, and consequently himself, as present in the hearts of believers. But the principal thing to be observed is, that in all these places Paul is not speaking of the subject, considered simply in itself, but with reference to those against whom he is contending. As he was combating the false apostles, who maintained piety to consist in the ceremonies alone, without any regard to Christ,—nothing more was necessary for their confutation, than to discuss what value ceremonies possess of themselves. This also was the object pursued by the author of the Epistle to the Hebrews. Let us remember, therefore, that the question here does not respect ceremonies, taken in their true and natural signification, but as distorted by a false and perverse interpretation; the controversy is not about the legitimate use, but the superstitious abuse of them. What wonder, then, is it, if ceremonies, separated from Christ, are divested of all their virtue? For all signs are reduced to nothing, when the thing signified is taken away. So when Christ was addressing those who supposed the manna to have been mere food for the body, he accommodated his discourse to their gross notion, and said that he would give them better food, to nourish their souls with the hope of immortality.¹¹³⁴ If a clearer solution be required, all that has been said may be comprised in these three observations: first, that all the ceremonies of the law of Moses, unless they were directed to Christ, were vain and useless; secondly, that they had reference to Christ, so that when he was manifested in the flesh, they received their accomplishment; lastly, that it was necessary for them to be abolished at his advent, as a shadow vanishes in the clear light of the sun. But as I defer the more extended discussion of this subject to the chapter in which I intend to compare baptism with circumcision, I touch the more briefly upon it here.

25. Another objection answered.

But there is more difficulty in explaining the passage which follows, and which I lately quote¹ —viz. that all the Jewish ceremonies were shadows of things to come, but the body is of Christ (Col. 2:17). The most difficult point of all, however, is that which is discussed in several chapters of the Epistle to the Hebrews—namely, that the blood of beasts did not reach to the conscience; that the law was a shadow of good things to come, but not the very image of the things (Heb. 10:1); that worshippers under the Mosaic ceremonies obtained no degree of perfection, and so forth. Irepeat what I have already hinted, that Paul does not represent the ceremonies as shadowy because they had nothing solid in them, but because their completion was in a manner suspended until the manifestation of Christ.² Again, I hold that the words are to be understood not of their efficiency, but rather of the mode of significancy. For until Christ was manifested in the flesh, all signs shadowed him as absent, however he might inwardly exert the presence of his power, and consequently of his person on believers. But the most important observation is, that in all these passages Paul does not speak simply but by way of reply. He was contending with false apostles, who maintained that piety consisted in mere ceremonies, without any respect to Christ; for their refutation it was sufficient merely to consider what effect ceremonies have in themselves. This, too, was the scope of the author of the Epistle to the Hebrews. Let us remember, therefore, that he is here treating of ceremonies not taken in their true and native signification, but when wrested to a false and vicious interpretation, not of the legitimate use, but of the superstitious abuse of them. What wonder, then, if ceremonies,when separated from Christ, are devoid of all virtue? All signs become null when the thing signified is taken away. Thus Christ, when addressing those who thought that manna510was nothing more than food for the body, accommodates his language to their gross opinion, and says, that he furnished a better food, one which fed souls for immortality. But if you require a clearer solution, the substance comes to this: First, the whole apparatus of ceremonies under the Mosaic law, unless directed to Christ, is evanescent and null. Secondly, these ceremonies had such respect to Christ, that they had their fulfilment only when Christ was manifested in the flesh. Lastly, at his advent they behoved to disappear, just as the shadow vanishes in the clear light of the sun. But I now touch more briefly on the point, because I defer the future consideration of it till I come to the place where I intend to compare baptism with circumcision.

25. Maar hetgeen volgt en kort te voren reeds door mij werdt aangehaald, is moeilijker op te lossen, namelijk dat alle Joodse ceremoniën schaduwen geweest zijn van toekomende dingen, en dat het lichaam in Christus is; maar verreweg het moeilijkste is wat in veel hoofdstukken van de brief aan de Hebreën behandeld wordt, dat het bloed der dieren zich niet heeft uitgestrekt tot de consciëntiën, dat de wet gehad heeft de schaduw der toekomende goederen, niet het beeld der dingen zelf, dat de onderhouders uit de Mozaïsche ceremoniën niet de volmaaktheid hebben verkregen en dergelijke dingen meer. Ik herhaal wat ik al aangeroerd heb, dat Paulus de ceremoniën schaduwachtig noemt niet omdat ze geen vastheid hadden, maar omdat hun vervulling, tot op de verschijning van Christus, in zekere zin zwevend was. Bovendien zeg ik, dat dit verstaan moet worden niet van hun werking maar veeleer van de manier van hun aanduiding. Want voor de tijd, dat Christus geopenbaard is in het vlees, schaduwen alle tekenen Hem af als een afwezige, hoewel Hij de tegenwoordigheid van zijn kracht, ja ook van Hemzelf aan de gelovigen innerlijk te kennen gaf. Maar hierop moet men vooral letten, dat Paulus op al deze plaatsen niet eenvoudig spreekt, maar dat hij strijdt. Want daar hij strijd te voeren had met de valse apostelen, die beweerden, dat in de ceremoniën alleen, zonder rekening te houden met Christus, de vroomheid gelegen was, was het, om hen te weerleggen, voldoende alleen de vraag te behandelen, wat de ceremoniën op zichzelf vermogen. Hierop heeft ook de schrijver van de brief aan de Hebreën zich gericht. Laat ons dus bedenken, dat hier over de ceremoniën, niet in hun ware en oorspronkelijke betekenis genomen, maar verdraaid tot een valse en verkeerde uitlegging en niet over hun wettig gebruik, maar over het misbruik der superstitie, gehandeld wordt. Wat wonder is het dan, indien de ceremoniën, van Christus afgescheiden, van alle kracht beroofd worden ! Want alle teken wordt tot niets gemaakt, wanneer de betekenende zaak weggenomen wordt. Zo past ook Christus, toen Hij te doen had met hen, die dachten, dat het manna niets anders was dan een spijs voor de buik, zijn woorden aan aan hun grove mening en zegt (Joh. 6:27) dat Hij een betere spijs geeft, die de zielen voedt tot de hoop der onsterfelijkheid. En indien ge een duidelijker oplossing vraagt: de hoofdsom van alles komt hierop neer. Ten eerste, dat die ganse toerusting der ceremoniën, die in de Mozaïsche wet was, een ijdele en nietswaardige zaak is, indien ze niet op Christus gericht wordt. Vervolgens, dat de ceremoniën zo op Christus gezien hebben, dat ze eerst toen Hij in het vlees geopenbaard was, hun vervulling gekregen hebben. Ten slotte, dat ze door zijn komst afgeschaft moesten worden, evenals de schaduw in het heldere licht der zon verdwijnt. Maar aangezien ik de breedvoerige bespreking van deze zaak uitstel tot die plaats, waar ik van plan ben de Doop met de besnijdenis te vergelijken, spreek ik er nu slechts in 't kort van.

25.

Weit schwieriger zu lösen ist dagegen die Frage, die uns durch eine dann folgende Stelle aufgegeben wird, die ich auch bereits angeführt habe; da heißt es nämlich, alle jüdischen Zeremonien seien „Schatten von dem“ gewesen, „das zukünftig war“, der „Körper selbst“ dagegen sei „in Christo“ (Kol. 2,17). Bei weitem am schwersten klarzustellen ist jedoch das, was in vielen Kapiteln des Briefes an die Hebräer verhandelt wird: da lesen wir, das Blut der Tiere habe die Gewissen nicht berührt (Hebr. 9,12f.), das Gesetz habe „den Schatten von den zukünftigen Gütern“ gehabt, nicht aber das Bild der Dinge selbst (Hebr. 10,1; 8,5), die Diener des Gesetzes hätten aus den von Mose eingesetzten Zeremonien keinerlei Vollkommenheit erlangt (Hebr. 7,19; 9,9; 10,1), und dergleichen mehr. Hier wiederhole ich nun, was ich bereits angedeutet habe: Paulus erklärt die Zeremonien nicht deshalb für schattenhaft, weil sie nichts Festes hätten, sondern weil ihre Erfüllung bis zur Offenbarung Christi gleichsam in der Schwebe war. Ferner behaupte ich, daß jene Stelle (Kol. 2,17) nicht im Blick auf die Wirkkraft der Zeremonien zu verstehen ist, sondern vielmehr im Blick auf die Art des in ihnen liegenden Hinweises. Denn ehe Christus im Fleische geoffenbart war, deuteten ihn alle Zeichen gleichsam als abwesend schattenhaft an, obwohl er den Gläubigen innerlich die Gegenwärtigkeit seiner Kraft, ja, seiner selbst zu erkennen gab. Vor allem aber muß man darauf achten, daß Paulus an allen diesen Stellen nicht beziehungslos redet, sondern im Zuge einer Auseinandersetzung; denn er hatte mit falschen Aposteln zu kämpfen, die der Meinung waren, allein in den Zeremonien liege die Frömmigkeit, ohne jede Rücksicht auf Christus; zur Widerlegung solcher Leute war es also genug, wenn er bloß der Frage nachging, was die Zeremonien an und für sich für einen Wert hätten. Dem gleichen Richtpunkt ist auch der Verfasser des Briefes an die Hebräer gefolgt.

Wir wollen also bedenken, daß die Erörterung sich hier nicht um die Zeremonien dreht, sofern sie in ihrer wahren, ursprünglichen Bedeutung verstanden werden, sondern vielmehr, sofern sie im Sinne einer falschen und verkehrten Auslegung verdreht sind; es geht hier nicht um den rechtmäßigen Gebrauch der Zeremonien, sondern um den Mißbrauch, den der 896 Aberglaube mit ihnen treibt. Was soll also verwunderliches daran sein, wenn die Zeremonien bei solcher Absonderung von Christus jeglicher Kraft verlustig gehen? Denn alle und jegliche Zeichen werden nichtig, wenn man die Sache wegnimmt, auf die sie hinweisen. Als Christus es einmal mit Menschen zu tun hatte, die da meinten, das Manna sei nichts anderes gewesen, als eine Speise für den Leib, da paßte er deshalb seine Worte an deren grobe Meinung an und sagte, er gebe durch seinen Dienst eine bessere Speise, welche die Seelen zur Hoffnung auf die Unsterblichkeit nährte (Joh. 6,27).

Will man eine klarere Lösung haben, so geht die Sache ihrem wesentlichen Inhalt nach auf folgendes hinaus: Erstens ist jener ganze Aufwand an Zeremonien, der im mosaischen Gesetz bestanden hat, eine wesenlose und nichtige Sache, wenn er nicht auf Christus gerichtet ist. Zweitens haben diese Zeremonien in der Weise die Richtung auf Christus gehabt, daß sie erst damals ihre Erfüllung fanden, als er im Fleische geoffenbart war. Und schließlich mußten sie mit dem Kommen Christi notwendig abgeschafft werden, genau wie der Schatten verblaßt, wenn das Licht der Sonne erstrahlt. Jedoch schiebe ich eine noch ausführlichere Erörterung über diesen Punkt bis an die Stelle auf, an der ich die Taufe mit der Beschneidung zu vergleichen beabsichtige. Deshalb begnüge ich mich hier mit einer kurzen Erwähnung.

25. ’n Verklaring van Skrifgedeeltes wat die hele wet en die seremonies skynbaar wegneem

Maar wat daarop volg, en wat ek reeds onlangs aangehaal het,¹³¹ is ’n 1605  probleem wat moeiliker is om op te los. Dit is naamlik dat al die Jode se seremonies skadu’s van toekomstige dinge was, maar dat die beliggaming daarvan in Christus was.¹³² Maar dit wat in baie hoofstukke van die brief aan die Hebreërs behandel word, is verreweg die moeilikste, naamlik dat die bloed van diere nie tot die Jode se gewetens gereik het nie;¹³³ dat die wet ’n skadu van die toekomstige seëninge gehad het, en nie ’n beeld van die dinge self nie;¹³⁴ dat die onderhouers van die wet geen volmaaktheid uit die Mosaïese seremonies verkry het nie,¹³⁵ en dergelike besware. Ek herhaal wat ek reeds aangeroer het,¹³⁶ naamlik dat Paulus nie die seremonies skadu’s noem omdat hulle geen vastigheid gehad het nie, maar omdat hulle vervulling in ’n sekere sin opgeskort is totdat Christus geopenbaar is. Verder verklaar ek dat dit nie van hulle werking verstaan moet word nie, maar eerder van die wyse van tekening. Want al die tekens het Christus afgeskadu asof hy afwesig was totdat Hy in die vlees geopenbaar is hoewel Hy die nabyheid van sy krag en daarom sy eie nabyheid innerlik aan die gelowiges bewys het. Ons moet egter besonderlik daarop let dat Paulus in al hierdie aanhalings nie eenvoudig praat nie maar wel by wyse van polemiek. Hy was trouens in ’n stryd gewikkel met valse apostels wat die opvatting gehuldig het dat godsvrug sonder inagneming van Christus in seremonies alleen geleë was. Om hulle te weerlê, was dit vir hom voldoende om ’n behandeling te gee van wat die seremonies op sigself kon vermag.

Die skrywer van die brief aan die Hebreërs het ook hierdie doelstelling gevolg. Ons moet derhalwe in gedagte hou dat hier oor die seremonies, wat nie in hulle ware en egte betekenis opgeneem is nie, maar in ’n vals en verkeerde vertolking verdraai is, nie oor die wettige gebruik daarvan nie, maar oor die misbruik van bygeloof, geredeneer word. Wat is dan wonderlik daaraan dat die seremonies van al hulle krag gestroop word as hulle van Christus losgemaak word? Alle tekens gaan immers tot niet wanneer die getekende saak weggeneem word. Toe Christus te doen gehad het met mense wat gedink het dat manna niks anders as kos vir die maag was nie, het Hy sy redenasie so by hulle growwe opvatting aangepas en gesê dat Hy beter voedsel voorsit om siele in die hoop op onsterflikheid te voed.¹³⁷

As jy ’n duideliker oplossing verlang, het dit alles kortliks die volgende strekking: Ten eerste: die voile toerusting van die seremonies wat in die Mosaïese wet opgeteken is, is iets vaag en van geen waarde nie tensy dit 1606 op Christus gerig word. Ten tweede: die seremonies het so op Christus gesien dat hulle eers vervul is toe Hy in die vlees geopenbaar is. Ten slotte: die seremonies moes deur sy koms afgeskaf word netsoos ’n skadu in helder sonlig verdwyn. Omdat ek egter ’n langer bespreking van hierdie onderwerp uitstel tot die geleentheid waar ek my voorgeneem het om die doop met die besnydenis te vergelyk,¹³⁸ roer ek dit nou kortliks aan.

25. Наши противники могут привести ещё один довод: дескать, ниже св. Павел добавляет, что все иудейские обряды суть только тень будущего, а тело - во Христе [Кол 2:17]. Ещё более очевидно, по их мнению, сказанное в Послании к евреям, начиная с седьмой главы и до конца десятой: кровь жертвенных животных не затрагивает совести [Евр 9:1 сл.]; закон был лишь тенью будущих благ, а не самим образом вещей [Евр 8:4-5; 10:1]; последователи Моисеева закона не могли через него прийти к совершенству [Евр 7:9; 9:10; 1-:1].

Как и выше, я отвечу, что, во-первых, Павел называет иудейские обряды тенями не потому, что в них не было ничего надёжного и прочного, а потому, что их исполнение было отложено до явления Христа. Во-вторых, речь идёт не о силе или действенности обрядов, а, скорее, о способе обозначения. Ибо до того как Христос явился во плоти, ветхозаветные таинства представляли Его как отсутствующего, хотя и давали верующим ощутить присутствие Его благодати и Его Самого. Но главным образом нужно отметить тот факт, что св. Павел не просто рассуждает о данном предмете, а ведёт спор. Выступая против лжеапостолов, полагающих христианство в одних лишь обрядах, без обращения ко Христу, он должен был в опровержение их взглядов показать, чего стоят обряды сами по себе. Именно эту цель преследовал автор Послания к евреям. Итак, надлежит помнить, что здесь речь идёт не о подлинном и естественном значении обрядов, а об их ложном, искажённом толковании; что оспаривается не их законное использование, а суеверные злоупотребления. Нет ничего удивительного в том, что обряды, будучи отделены от Христа, оказываются лишёнными всякой истины; ведь любой знак обращается в ничто, если отнять у него означаемое. Так, Иисус Христос, имевший дело с людьми, которые видели в манне лишь пищу для насыщения чрева, приноравливает свои слова к их тупоумию и говорит, что даст им лучшую пищу, дабы питать их надеждой на бессмертие (Ин 6:27).

Если же кому-то нужен ещё более ясный довод, вот он. Во-первых, все обряды Моисеева закона - только дым и тщета, если они не связаны со Христом. Во-вторых, Христос есть их цель и завершение, так что с Его явлением во плоти они должны были исполниться и прекратиться. Наконец, они должны были исчезнуть с пришествием Христа точно так же, как тень исчезает при свете полуденного солнца. Однако более подробное рассмотрение этого предмета я намерен отложить до того места, где буду сравнивать крещение с обрезанием.

Поэтому сейчас ограничусь этими краткими замечаниями.

26. | Forte^f miseros istos Sophistas deceperunt^g immodica etiam^h illa Sacramentorum encomia, quae de signis nostrisⁱ apud veteres leguntur. Quale est illud^k Augustini, Quod veteris Legis Sacramenta Salvatorem^l tantum promittebant: nostra vero dant salutem^m [In prooemio enar. psal. 73]². Has et similes dicendi figuras quum non animadverterent hyperbolicas esseⁿ, et ipsi hyperbolica sua dogmata^o promulgarunt: sed prorsus alieno sensu a veterum scriptis. Non enim aliud illic voluit Augustinus^p, quam quod idem alibi^q scribit, Sacramenta Mosaicae Legis Christum praenuntiasse: nostra vero annuntiare [Quaest. supra Nume. cap. 33]^{3 r}. || Et contra Faustum^s, Fuisse 284 illas^a promissiones rerum complendarum: haec indicia completarum [Lib. 19. cap. 14]¹; || acsi diceret, illa figurasse quum adhuc expectaretur: nostra velut praesentem exhibere qui iam praestitus est. || Porro de modo significandi loquitur, sicut et alibi indicat, Lex (inquit) et Prophetae Sacramenta habebant praenuntiantia rem futuram: nostri vero temporis Sacramenta venisse contestantur, quod illa venturum praedicabant [Lib. 2. contra lit. Petil, c. 37]². Quid autem de re et efficacia senserit, pluribus locis explicat; ut quum dicit, sacramenta Iudaeorum^b || in signis fuisse diversa: in re quae significatur, paria; diversa specie visibili, paria^c virtute spirituali [Homil. in Iohannem 26.]³. || Item, In signis diversis eadem fides: sic in signis diversis, ut in verbis diversis: quia verba sonos mutant per tempora: et utique nihil aliud sunt verba quam signa. Bibebant Patres eundem spiritualem potum; nam corporalem non eundum. Videte ergo, fide manente, signa variata. Ibi petra Christus: nobis Christus quod in altari ponitur: et illi pro magno sacramento biberunt aquam profluentem e petra: nos quid bibamus norunt fideles. Si visibilem speciem intendas, aliud est: si intelligibilem significationem, eundem potum spiritualem biberunt [Homil. in Iohannem 45]⁴. Alibi, Idem in mysterio cibus et potus illorum qui noster: sed significatione idem, non specie; quia idem ipse Christus illis in petra figuratus, nobis in carne manifestatus [In Psal. 77.]^{5 d}. Quanquam hac quoque in parte aliquid differentiae esse concedimus^e. Utraque enim paternam Dei in Christo^f benevolentiam ac Spiritus sancti gratias nobis offerri testantur: sed nostra illustrius ac luculentius. In utrisque Christi exhibitio: sed in his uberior ac plenior, nempe prout fert illud de quo supra disseruimus Veteris et Novi testamenti discrimen⁶. Atque id est quod voluit idem Augustinus (quem ut optimum ex tota antiquitate et fidelissimum testem saepius citamus) quum tradit, Christo revelato sacramenta fuisse 285 instituta, numero pauciora, significatione augustiora, virtute praestantiora [Lib. 19. contra Faustum, cap. 13¹; De Doctrina Christ. lib. 3²; Epist. ad Ianuarium³]. || Huius quoque rei breviter admonitos esse lectores expedit, quicquid de opere operato nugati sunt Sophistae⁴, non modo falsum esse, sed pugnare cum sacramentorum natura, quae instituit Deus ut fideles, vacui bonorum omnium et inopes, nihil praeter mendicitatem eo afferant. Unde sequitur, ea recipiendo nihil istos agere unde laudem mereantur, vel in hac actione (quae eorum respectu mere passiva est) nullum illis posse opus adscribi.^a

26. Possible est que ce que ces povres Sophistes sont tombez en cest erreur, est qu’ils ont esté trompez et abusez par les excessives louanges des Sacremens, qu’on lit és anciens Docteurs: comme est ce que dit sainct Augustin, que les Sacremens de la vieille Loy promettoyent seulement salut: mais que les nostres le donnent.¹⁶² Or n’appercevans point que telles manieres de parler estoyent hyperboliques, c’est à dire excessives, ils ont aussi de leur part semé et divulgué leurs conclusions hyperboliques: mais ce du tout en autre sens que les Anciens ne l’avoyent prins en leurs escrits. Car en ce lieu-là sainct Augustin n’a pas voulu dire autre chose, que ce que luy-mesme en un autre passage¹⁶³ escrit: c’est assavoir, les sacremens de la Loy Mosaique avoir preannoncé Jesus Christ, et les nostres annoncé. Item contre Faustus Manichéen,¹⁶⁴ qu’iceux contenoyent promesses des choses à venir, ceux-cy sont enseignes des choses accomplies,¹⁶⁵ comme s’il disoit que ceux-là ont figuré Jesus Christ quand encores on l’attendoit advenir: mais que les nostres le monstrent present, apres qu’il est desja venu et nous a esté donné.¹⁶⁶ Or il parle de la façon de signifier, comme on le peut cognoistre par un autre lieu, quand il dit, La Loy et les Prophetes ont eu des Sacremens pour denoncer au paravant ce qui estoit à venir: noz Sacremens annoncent, que ce qui estoit lors promis est advenu.¹⁶⁷ Touchant de l’efficace et de la verité, il demonstre bien en plusieurs passages ce qu’il en a senty: comme quand il dit, les Sacremens des Juifs en signes avoir esté divers: mais en la chose qui est signifiée, avoir esté pareils: divers en visible apparence, pareils et uns en vertu et efficace spirituelle. Item, Nostre foy et celle des Peres est une en signes divers, voire en signes divers comme en parolles diverses: car les mots changent leurs sous selon la diversité des temps: et les parolles n’ont autre effect que les signes. Les Peres donc anciens ont beu un mesme breuvage spirituel que nous, combien que leur breuvage corporel fust autre. Ainsi les signes ont esté changez, sans le changement de foy. La pierre leur estoit adonc Jesus Christ: et ce qui nous est presenté à l’autel, c’est Jesus Christ. Ce leur a esté un grand mystere que l’eau qu’ils ont beu, venant de la pierre: les fideles savent ce que nous beuvons. Si on regarde l’apparence visible, il y a difference: si on regarde la signification interieure, c’est tout un. Item, Nostre viande et nostre breuvage est un avec celuy des Peres anciens, quant au mystere: c’est à dire, quant à ce qui est signifié, non pas quant au signe apparent. Car c’est un mesme Jesus Christ qui leur a esté figuré en la pierre, et qui nous a esté manifesté en chair.¹⁶⁸ Jusques icy j’ay recité les tesmoignages de sainct Augustin. Au reste, je confesse bien qu’il y quelque difference quant à ce poinct, entre les Sacremens anciens et les nostres. Car comme ainsi soit que tant les uns que les autres testifient que l’amour paternel de Dieu nous est offert en Christ, avec les graces du sainct Esprit: les nostres en rendent un tesmoignage plus clair et evident. Semblablement Jesus Christ s’est bien communiqué aux Peres par les signes anciens, mais il se communique plus pleinement à nous par ceux qu’il nous donne, selon que le requiert la nature du nouveau Testament, au prix du vieil. Et c’est ce que le mesme Docteur a voulu dire, lequel j’allegue volontiers entre les autres, comme le plus fidele et le plus certain: assavoir, que depuis la revelation de Jesus Christ, Dieu nous a donné des Sacremens moins en nombre qu’il n’avoit fait au peuple d’Israel, plus eminens en signification, et plus excellens en vertu.¹⁶⁹ Il est bon que les lecteurs soyent advertis en passant encores d’un poinct: c’est que tout ce que les Sophistes ont gazouillé de l’œuvre ouvrée, qu’ils appellent en leur gergon, non seulement est faux, mais repugnant à la nature des Sacremens: lesquels Dieu a instituez, afin que nous estans desprouveus de tous biens, venions vers luy pour mendier, n’ápportans rien qui soit qu’une simple confession de nostre disette. Dont il s’ensuit, qu’en recevant les Sacremens nous ne meritons aucune louange: et mesmes, pource que c’est un acte passif au regard de nous, qu’il n’est licite de nous y rien attribuer. J’appelle Acte passif, pource que Dieu fait le tout, et seulement nous recevons. Or les Sorbonistes veulent que nous y ouvrions de nostre costé, afin que nous ne soyons pas sans meriter en partie.

26. It is possible that these miserable sophists have been led into this error by the extravagant encomiums on the sacraments which are found in the writings of the fathers; as when Augustine says, that “the sacraments of the old law only promised the Saviour, but ours give salvation.” Not 476observing that these and other similar forms of expression were hyperbolical, they, also, on their part, have promulgated their hyperbolical dogmas, but in a sense altogether foreign from the writings of the fathers. For the meaning of Augustine in that passage was the same as in another, where he says, “The sacraments of the Mosaic law announced Christ as afterwards to come; ours announce him as already come.” Again: “They were promises of things to be fulfilled; these are signs of things accomplished;” as if he had said, that the old sacraments prefigured Christ while he was yet expected, but that ours exhibit him as present, since he has already come. Besides, he speaks of the mode of representation, as he also shows in another place, where he says, “The law and the prophets had sacraments announcing something future; but what they celebrated as about to come, the sacraments of our time announce as already come.” His sentiments respecting their truth and efficacy he declares in several places; as when he says, “The sacraments of the Jews were different from ours in the signs; in the thing signified, they were equal; different in visible form, equal in spiritual efficacy.” Again: “In different signs, the same faith; in different signs, just as in different words; because words change their sounds in different times, and words are no other than signs. The fathers drank the same spiritual drink as we; though their corporeal drink was different. See, then, the signs have been varied without any change in the faith. To them the Rock was Christ; to us, that which is placed on the altar is Christ. And as a great sacrament, they drank the water flowing from the Rock; what we drink, believers know. If we consider the visible form, there was a difference; if we regard the intelligible signification, they drank the same spiritual drink.” In another place: “In the mystery their meat and drink were the same as ours; but the same in signification, not in form; because the very same Christ was prefigured to them in the Rock, and has been manifested to us in the flesh.” Yet in this respect, also, we admit that there is some difference between their sacraments and ours. For both testify that the paternal benevolence of God is offered to us in Christ, together with the graces of the Holy Spirit; but ours testify it in a more clear and evident manner. In both there is an exhibition of Christ, but the exhibition of him in ours is richer and fuller, corresponding to the difference between the Old Testament and the New, of which we have already treated. And this is what was intended by Augustine, whom I quote more frequently than any other, as the best and most faithful writer of antiquity, when he states, that after the revelation of Christ, sacraments were instituted, “fewer in number, more noble in 477signification, and more excellent in efficacy.” It is right, also, just to apprize the readers, that all the jargon of the sophists respecting the work wrought (opus operatum) is not only false, but repugnant to the nature of the sacraments; which God has instituted, in order that believers, being poor and destitute of every good, may come to them simply confessing their wants, and imploring him to supply them. Consequently, in receiving the sacraments, they perform nothing at all meritorious, and the action itself being, as far as they are concerned, merely passive, no work can be attributed to them in it.

26. Sacraments of the New Testament sometimes excessively extolled by early Theologians. Their meaning explained.

Those wretched sophists are perhaps deceived by the extravagant eulogiums on our signs which occur in ancient writers: for instance, the following passage of Augustine: “The sacraments of the old law only promised a Saviour, whereas ours give salvation” (August. Proem. in Ps. 73). Not perceiving that these and similar figures of speech are hyperbolical, they too have promulgated their hyperbolical dogmas, but in a sense altogether alien from that of ancient writers. For Augustine means nothing more than in another place where he says, “The sacraments of the Mosaic law foretold Christ, ours announce him” (Quæst. sup. Numer. c. 33). And again, “Those were promises of things to be fulfilled, these indications of the fulfilment” (Contra Faustum, Lib. 19 c. 14); as if he had said, Those figured him when he was still expected, ours, now that he has arrived, exhibit him as present. Moreover, with regard to the mode of signifying, he says, as he also elsewhere indicates, “The Law and the Prophets had sacraments foretelling a thing future, the sacraments of our time attest that what they foretold as to come has come” (Cont. Liter. Petil. Lib. 2 c. 37). His sentiments concerning the reality and efficacy, he explains in several passages, as when he says, “The sacraments of the Jews were different in the signs, alike in the things signified; different in the visible appearance, alike in spiritual power” (Hom. in Joann. 26). Again, “In different signs there was the same faith: it was thus in different signs as in different words, because the words change the sound according to times, and yet words are nothing else than signs. The fathers drank of the same spiritual drink, but not of the same corporeal drink. See then, how, while faith remains, signs vary. There the rock was Christ; to us that is Christ which is placed on the altar. They as a great sacrament drank of the water flowing from the rock: believers know what we drink. If you look at the visible appearance there was a difference; if at the intelligible signification, they drank of the same spiritual drink.” Again, “In this mystery their food and drink are the same as ours; the same in meaning, not in form, for the same Christ was figured to them in the rock; to us he has been manifested in the flesh” (in Ps. 77). Though we grant that in this respect also there is some difference. Both testify that511the paternal kindness of God, and the graces of the Spirit, are offered us in Christ, but ours more clearly and splendidly. In both there is an exhibition of Christ, but in ours it is more full and complete, in accordance with that distinction between the Old and New Testaments of which we have discoursed above. And this is the meaning of Augustine (whom we quote more frequently, as being the best and most faithful witness of all antiquity), where he says that after Christ was revealed, sacraments were instituted, fewer in number, but of more august significancy and more excellent power (De Doct. Christ. Lib. 3; et Ep. ad Janur.). It is here proper to remind the reader, that all the trifling talk of the sophists concerning the opus operatum,¹² is not only false. but repugnant to the very nature of sacraments, which God appointed in order that believers, who are void and in want of all good. might bring nothing of their own, but simply beg. Hence it follows, that in receiving them they do nothing which deserves praise, and that in this action (which in respect of them is merely passive³ ) no work can be ascribed to them.

26. Wellicht zijn deze arme sofisten ook bedrogen door dc onmatige lofprijzing der sacramenten, die men over onze tekenen bij de oude schrijvers leest. Zoals wat Augustinus¹ zegt, dat de sacramenten der oude wet de Zaligmaker slechts beloofden, maar de onze de zaligheid geven. Daar ze niet bemerkten, dat deze en dergelijke wijzen van spreken overdreven waren, hebben zij ook zelf hun overdreven leerstukken afgekondigd, maar ;n een zin, die geheel afwijkt van die van de geschriften der ouden. Want Augustinus heeft daar niets anders bedoeld, dan wat hij elders² schrijft, dat de sacramenten der Mozaïsche wet hebben verkondigd, dat Christus komen zou, de onze echter verkondigen, dat Hij gekomen is. En tegen Faustus³, dat de oude sacramenten beloften waren van dingen, die nog vervuld moesten worden, maar de tegenwoordige aanwijzingen van dingen, die vervuld zijn; alsof hij wilde zeggen, dat de oude sacramenten Christus hebben afgebeeld, toen Hij nog verwacht werd, maar de onze Hem als tegenwoordig vertonen, daar Hij reeds gegeven is. Verder spreekt hij over de wijze der aanduiding, gelijk hij ook elders aantoont⁴. "De wet," zegt hij, "en de profeten hadden de sacramenten, die een toekomstige zaak van te voren aankondigden, maar de sacramenten van onze tijd betuigen, dat gekomen is datgene, waarvan genen voorzegden, dat het komen zou." En wat zijn opvatting was aangaande de betekende zaak en de kracht der oude sacramenten, legt hij op meer dan één plaats uit. Zo wanneer hij zegt⁵, dat de sacramenten der Joden in de tekenen verschillend waren, maar in de zaak, die aangeduid wordt, gelijk; dat zij verschillend waren in zichtbare gedaante, maar gelijk in geestelijke kracht. Evenzo⁶ : "In verschillende tekenen hetzelfde geloof, namelijk evenzo in verschillende tekenen, als in verschillende woorden, omdat de woorden hun klank veranderen met de tijden, en de woorden immers niets anders zijn dan tekenen; de vaderen dronken dezelfde geestelijke drank, maar niet dezelfde lichamelijke drank als wij: ziet dus, dat, terwijl het geloof blijft, de tekenen veranderd zijn; toen was de steenrots Christus, voor ons is Christus hetgeen op het altaar gelegd wordt; en zij hebben als een groot sacrament het water gedronken, dat uit de steenrots vloeide; wat wij drinken, weten de gelovigen: indien ge let op de zichtbare gedaante, is het wat anders; maar indien ge let op de betekenis, die er door aangeduid wordt, hebben zij dezelfde geestelijke drank gedronken." Elders⁷ : "Hun spijs en drank is in het sacrament dezelfde als de onze, maar dezelfde ten aanzien van de betekenis, niet van de gedaante, want dezelfde Christus is voor hen afgebeeld in de steenrots, maar voor ons geopenbaard in het vlees." Hoewel wij toegeven, dat ook in dit opzicht enig verschil is. Want beide soorten van sacramenten betuigen, dat Gods Vaderlijke goedgunstigheid in Christus en de gaven des Heiligen Geestes ons worden aangeboden, maar de onze doen dat helderder en duidelijker. In beide wordt Christus getoond, maar in de onze rijker en voller, namelijk in overeenstemming met het onderscheid van het Oude en het Nieuwe Testament, waarover wij boven gehandeld hebben. En dit is het, wat dezelfde Augustinus (die we als de beste en meest betrouwbare getuige uit de ganse oudheid meermalen aanhalen) bedoelde, wanneer hij leert⁸, dat na de openbaring van Christus sacramenten zijn ingesteld in getal geringer, in betekenis heerlijker, en in kracht voortreffelijker. Ook hierop is het nuttig, dat de lezers in het kort gewezen worden, dat alwat de sofisten gebazeld hebben over het opus operatum, het gewerkte werk, niet alleen onjuist is, maar ook in strijd met de aard der sacramenten, welke God ingesteld heeft, opdat de gelovigen, ledig van alle goed en arm, niets anders daarheen zouden aanbrengen dan hun grote armoede. Daaruit volgt, dat ze, wanneer ze de sacramenten ontvangen, niets doen, waardoor ze lof verdienen, of dat hun in deze handeling (bij welke zij geheel lijdelijk zijn) geen enkel werk kan worden toegeschreven.

26.

Vielleicht haben sich diese armseligen Klüglinge auch von den maßlosen Lobreden über die Sakramente täuschen lassen, die man bei den Alten mit Bezug auf unsere (heutigen) Zeichen zu lesen bekommt. So findet sich bei Augustin der Satz, die Sakramente des „alten Gesetzes“ hätten den Retter bloß verheißen, die unsrigen dagegen gewährten das Heil (zu Ps. 73,2). Da die Scholastiker nicht bemerkten, daß diese und ähnliche Redefiguren übertreibenden Charakter tragen, so haben sie auch ihrerseits ihre übertriebenen Lehrmeinungen von sich gegeben, aber in einem völlig anderen Sinn, als ihn die Schriften der Alten hatten. Denn Augustin hat an der obengenannten Stelle nichts anderes im Sinne gehabt, als was er auch an anderer Stelle schreibt, nämlich die Sakramente des mosaischen Gesetzes hätten Christus zuvor verkündigt, die unsrigen dagegen sagten ihn (als gegenwärtig) an (Fragen zum Heptateuch IV,33). Im gleichen Sinne heißt es in seiner Schrift gegen Faustus, die alten Sakramente seien Verheißungen solcher Dinge gewesen, die erst in Erfüllung gehen sollten, die unsrigen dagegen seien Hinweise auf solche, die bereits ihre Erfüllung gefunden hätten (Gegen den Manichäer Faustus XIX,14). Er will also gleichsam sagen: die alten Sakramente haben Christus bildlich dargestellt, als er noch erwartet wurde, die heutigen dagegen erzeigen ihn als den Gegenwärtigen, da er uns ja bereits gegeben ist. Er redet nun aber von der Art des Hinweises, der in den Sakramenten liegt, wie er sie auch an anderer Stelle aufzeigt, wenn er sagt: „Das Gesetz und die Propheten hatten Sakramente, die eine zukünftige Sache zuvor ansagten, die Sakramente unserer Zeit aber bezeugen, daß das gekommen ist, was jene noch als zukünftig verkündigten“ (Gegen die Briefe des Petilian II,37,87). Was er aber über die Sache und die Wirkung gedacht hat (die den alten Sakramenten eigen war), das setzt er an mehreren Stellen auseinander; so zum Beispiel, wenn er sagt, die Sakramente der Juden seien in ihren Zeichen verschieden gewesen, in der von ihnen angedeuteten Sache dagegen gleich, sie seien verschieden gewesen nach ihrer sichtbaren Erscheinung, aber gleich nach ihrer geistlichen Kraft (Predigten zum Johannesevangelium 26,12). Ebenso sagt er: „Bei verschiedenen Zeichen bleibt doch der gleiche Glaube. Denn mit der Verschiedenheit der Zeichen ist es ebenso bestellt wie mit der Verschiedenheit von Worten. Die Worte nämlich verändern im Wechsel der Zeiten ihren Klang, und überhaupt sind ja Worte nichts anderes als Zeichen. Die Väter haben den gleichen geistlichen Trank getrunken (wie wir), jedoch nicht den gleichen leiblichen. Ihr seht also, wie bei gleich bleibendem Glauben die Zeichen verändert sind. 897 Bei ihnen war der Fels (aus dem sie tranken 1. Kor. 10) Christus, für uns ist das, was uns auf dem Altar dargeboten wird, Christus. Sie haben als großes Sakrament das Wasser getrunken, das aus dem Felsen floß, und was wir trinken, das ist den Gläubigen bekannt. Betrachtet man die sichtbare Erscheinung, so ist es etwas anderes, richtet man sein Augenmerk aber auf die Bedeutung, die damit dem Verständnis nahegebracht wird, so haben sie den gleichen geistlichen Trank getrunken wie wir“ (Predigten zum Johannesevangelium 45,9). An anderer Stelle heißt es: „Bei den Geheimnissen (Sakramenten) war ihre Speise und ihr Trank der gleiche, den auch wir haben; aber die Gleichheit liegt in der Bedeutung und nicht in der Erscheinung; denn es ist der gleiche Christus, der ihnen in dem Felsen bildlich dargestellt war und uns im Fleische geoffenbart ist“ (zu Psalm 77,2).

Allerdings geben wir zu, daß es auch in diesem Stück einige Verschiedenheit zwischen den alten und den heutigen Sakramenten gibt. Beide bezeugen, daß uns die in Christus uns zukommende väterliche Freundlichkeit Gottes und die Gaben des Heiligen Geistes dargeboten werden; aber unsere heutigen Sakramente tun das leuchtender und klarer. In beiden wird Christus dargezeigt; aber das geschieht in unseren Sakramenten reichlicher und völliger, eben gemäß jener Unterschiedenheit des Alten vom Neuen Testament, von der wir oben bereits geredet haben. Das ist es, was Augustin – den wir als den besten und zuverlässigsten Zeugen der ganzen alten Zeit häufiger anführen – im Sinne hat, wenn er lehrt, nach der Offenbarung Christi seien Sakramente eingerichtet worden, die zwar der Zahl nach geringer (als die früheren), hinsichtlich ihrer Bedeutung dagegen erhabener und in ihrer Kraft vortrefflicher seien (Gegen Faustus XIX,13; Von der christlichen Unterweisung III,9,13; Brief 54,1 an Januarius).

Es ist angebracht, daß der Leser auch noch kurz darauf hingewiesen werde, daß alles, was sich die Klüglinge von dem einmal gewirkten Werk (opus operatum) zusammengeschwatzt haben, nicht nur falsch ist, sondern auch zu der Natur der Sakramente im Widerspruch steht. Gott hat die Sakramente doch eingerichtet, damit die Gläubigen, leer an allen Gütern und als arme Leute, nichts herzubringen als ihre Bettlerschaft. Daraus geht hervor, daß sie also mit dem Empfang der Sakramente nichts vollbringen, wodurch sie sich Lob verdienen könnten, und daß ihnen bei dieser Handlung – die im Blick auf sie von der Art ist, daß sie nicht wirken sondern empfangen – keinerlei Werk zugeschrieben werden kann.

26. ’n Weerlegging van getuienis uit die werke van die skrywers van ouds waarmee die Sofiste hulle opvatting bewys

Miskien het die onmatige lof vir die sakramente wat oor ons tekens by die skrywers van ouds te lees is, die arme Sofiste mislei. Augustinus verklaar byvoorbeeld dat die sakramente van die wet van ouds slegs die Verlosser beloof het, maar dat ons sakramente waarlik saligheid gee.¹³⁹ Aangesien hulle nie daarop let dat hierdie en soortgelyke stellings ’n stylfiguur van oordrywing is nie, het hulle self hulle oordrewe leerstellings bekend gestel, maar in ’n betekenis wat heeltemal vreemd is aan die geskrifte van die skrywers van ouds. Augustinus bedoel trouens niks anders as wat hy elders skryf nie, naamlik dat die sakramente van die Mosaïese wet Christus verkondig het, maar dat ons sakrament Hom aankondig.¹⁴⁰ En teen Faustus sê hy dat die sakramente beloftes was van dinge wat nog vervul moes word, maar dat ons sakramente tekens is van beloftes wat reeds vervul is.¹⁴¹ Dit is asof hy gesê het dat die ou sakramente Hom afgeskadu het terwyl daar nog op Hom gewag is, maar dat ons sakramente Hom openbaar asof Hy teenwoordig is omdat Hy reeds gegee is.

Verder praat hy ook van die manier waarop hulle Hom afgeteken het, soos hy ook elders aandui. Hy sê: “Die wet en die profete het sakramente gehad wat die toekoms aangekondig het, maar die sakramente van ons tyd getuig dat. Hy gekom het terwyl hulle verkondig het dat Hy nog sal kom”.¹⁴² Hy verklaar op baie plekke wat sy gevoel oor die werklike saak en die krag (van die ou sakramente) was soos wanneer hy sê dat die sakramente van die Jode in tekens van ons s’n verskil het, maar in die werklike inhoud wat geteken word, met ons s’n gelyk was; dat hulle 1607 verskil het in sigbare gestalte, maar dat hulle in geestelike krag gelyk was.¹⁴³ Net so: “In tekens wat (van ons s’n) verskil, het (die Jode) dieselfde geloof gehad; soos hulle dit in verskillende tekens gehad het, so ook in verskillende woorde, want die woorde het in (verskillende) tye van klank verander, en die woorde is niks anders as die tekens nie. Die aartsvaders het dieselfde geestelike drank (as ons) gedrink maar nie dieselfde liggaamlike drank nie. Let dus daarop dat die geloof gebly het al het die tekens verskil. Daar was die rots Christus;¹⁴⁴ nou is Christus vir ons dit wat op die altaar gelê word; hulle het as ’n belangrike sakrament die water wat uit die rots vloei, gedrink; as gelowiges weet ons wat ons nou drink. As jy jou oë vestig op die sigbare gestalte daarvan, is dit anders (as ons s’n); as jy egter op die betekenis wat daaronder verstaan word, let, het hulle dieselfde geestelike drank (as ons) gedrink”.¹⁴⁵ Elders sê hy: “In die geheimenis was hulle voedsel en drank dieselfde as wat ons het; maar hulle was in betekenis dieselfde en nie in gestalte nie want dieselfde Christus is vir hulle in’n rots afgeteken, maar vir ons is Hy in die vlees geopenbaar”.¹⁴⁶

Ons gee nogtans toe dat hierin ook ’n mate van verskil is. Want beide (Testamente) getuig dat die vaderlike goedgunstigheid van God en die genade van die Heilige Gees in Christus ons aangebied word, maar ons s’n betuig dit voortrefliker en duideliker. In beide word Christus aan ons getoon,¹⁴⁷ maar in ons sakramente is hy oorvloediger en vollediger, naamlik in soverre die Ou en die Nuwe Testamente verskil waaroor ons vroeër gepraat het.¹⁴⁸ En dit is wat dieselfde Augustinus vir wie ons as die heel beste en betroubaarste getuie uit die hele ou tyd baie dikwels aangehaal het, bedoel het toe hy geleer het dat die sakramente ingestel is nadat Christus geopenbaar is; hoewel hulle in getal minder was, was hulle grootser in betekenis en uitnemender in krag.¹⁴⁹

 My lesers moet ook kortliks oor hierdie onderwerp gewaarsku wees, dat al die onsin wat die Sofiste oor ’n gewerkte werk¹⁵⁰ kwytgeraak het, nie 1608 alleen vals is nie, maar dat dit ook strydig is met die aard van die sakramente wat God ingestel het sodat gelowiges wat reeds sonder alle goeie dinge en hulpeloos is, niks anders as ’n bedelaar daarheen moet bring nie. Daaruit volg dat hulle deur die sakrament te ontvang niks doen op grond waarvan hulle lof verdien nie, of dat aan hulle in hierdie handeling wat ten opsigte van hulleself bloot passief is, geen werk toegeskryf kan word nie.

26. Возможно, этих бедных софистов ввели в заблуждение чрезмерные хвалы таинствам, воздаваемые в сочинениях прежних учителей. Например, св. Августин говорит, что таинства древнего Закона только обещали спасение, в то время как наши таинства его дают (Августин. Толк. Пс 73, 2 (MPL, XXXII, 931)). Они же, не чувствуя гиперболичности, то есть чрезмерности такого способа выражения, со своей стороны насаждали и распространяли собственные гиперболизированные выводы, однако вкладывали в них совсем иной смысл, нежели древние. По существу в указанном месте св. Августин хотел лишь повторить сказанное им в другом месте, а именно: таинства Моисеева закона предвещали Иисуса Христа, а наши возвещают Его (Он же. Вопросы по Семикнижию, IV, 33 (MPL 732); Письма, 138 (Марцеллину), I, 8 (MPL, XXXVIII, 528)). И в сочинении против Фауста-манихея Августин говорит, что ветхозаветные таинства содержали обетования будущего, а наши содержат знаки исполнившегося (Он же. Против Фауста-манихея, XIX, 14 (MPL, XLIII, 356)).

Это равносильно тому, как если бы он сказал, что первые изображали Иисуса Христа, когда Его пришествие только ожидалось, а вторые являют Его присутствие после того, как Он уже приходил и был нам дан. Таким образом, св. Августин говорит о способе обозначения, что очевидно из следующего высказывания: «Закон и пророки имели таинства для того, чтобы предвещать будущее. Наши таинства возвещают, что прежде обещанное наступило» (Он же. Против посланий Петилиана, II, XXXVII, 87 (MPL, XLIII, 289)).

Что касается истинности и действенности таинств, то св. Августин излагает своё понимание этих вещей во многих местах. Например, он говорит, что иудейские таинства по знакам были отличны от наших, но по означаемому совпадали с нашими: отличны по видимости, но одни и те же по силе и духовному воздействию (Он же. Трактат о Евангелии от Иоанна, XXVI, I сл. (MPL,XXXV, 1612)). И ещё: «Наша вера и вера праотцев едина при различии знаков - точнее, при различии знаков и слов. Ибо с ходом времени слова изменяют звучание, а по своему действию они суть то же, что знаки. Таким образом, древние праотцы пили то же духовное питьё, что и мы, хотя их телесное питьё было другим. Так и знаки: они претерпели изменение, но вера не изменилась. Для них камень был Иисусом Христом (1 Кор 10:4); для нас же предлагаемое на жертвеннике есть Иисус Христос. Для них была великой тайной исшедшая из скалы вода, которую они пили - а верующие знают, что мы пьём. Если смотреть на видимую сторону, здесь есть различие; но если смотреть на внутреннее значение, оно одно и то же» (Там же, LXV, 9 (MPL,XXXV, 1723)). И ещё: «Наша пища и питьё те же, что и у древних праотцев в том, что касается таинства, то есть означаемого, а не видимого знака. Ибо один и тот же Иисус Христос был изображён у них в камне и явлен нам во плоти» (Он же. Толк. Пс 77, 2 (MPL, XXXVI, 983)).

До сих пор я цитировал св. Августина. Но я признаю, что между древними таинствами и нашими есть некоторое различие в следующем смысле: хотя те и другие свидетельствуют о том, что отеческая любовь Бога открывается нам во Христе вместе с благодатью Св. Духа, тем не менее в наших таинствах это свидетельство яснее и очевиднее. Равным образом, хотя Иисус Христос сообщался праотцам через древние знамения, Он полнее сообщается нам через те знаки, которые Сам даёт нам, как того требует природа Нового Завета в сравнении с Ветхим. Именно это хотел сказать всё тот же учитель, которого я упоминаю охотнее прочих как более верного и надёжного. А именно: после пришествия Иисуса Христа данные нам таинства уступают таинствам народа Изральского по числу, но превосходят их по значению и силе (Августин. Против Фауста-манихея, XIX, 13 (MPL, XLII, 355); О христианском учении, III, IX, 3 (MPL,XXXIV, 71); Письма, 54, 1(MPL, XXXIII, 200)).

Следует предупредить читателей ещё об одном: всё то, что эти софисты измышляют относительно opus operatum (совершённого дела) (как они называют это на своём жаргоне (таинство сообщает благодать через совершённые дела)), не только ложно, но и противно природе таинств. Они были установлены Богом для того, чтобы мы, совлекшись всего, что имеем, предстали перед Ним просителями, которые не могут предложить ничего, кроме своей нищеты. Отсюда следует, что, принимая таинства, мы не заслуживаем никакой похвалы. Более того, поскольку это с нашей стороны пассивный акт, нам не позволено ничего приписывать себе. Яназываю этот акт пассивным потому, что всё совершает Бог, а мы только принимаем. Между тем схоласты из Сорбонны утверждают, что мы содействуем Ему, дабы здесь хотя бы отчасти можно было усмотреть и нашу заслугу.