1. 238 Deploranda quidem res est, Ecclesiam, cui inaestimabili sanguinis Christi pretio empta erat libertas, crudeli tyrannide sic fuisse oppressam, et ingenti traditionum congerie fere obrutam: sed privata interim cuiusque amentia ostendit, non sine iustissima causa tantum fuisse divinitus Satanae eiusque ministris permissum. Neque enim satis fuit neglecto Christi imperio quaelibet onera a falsis doctoribus imposita perferre, nisi propria etiam singuli sibi accerserent: adeoque cavernas sibi fodiendo se profundius demergerent. Id factum est dum certatim excogitant vota, ex quibus ad communia vincula maior et arctior obligatio accederet. Quando itaque docuimus, eorum audacia, qui sub Pastorum titulo dominati sunt in Ecclesia, vitiatum fuisse Dei cultum, ubi iniquis suis legibus miseras animas illaquearunt: hic malum affine annectere non intempestivum erit, ut appareat, mundum pro ingenii sui pravitate, quibus potuit obstaculis semper adiumenta repulisse quibus ad Deum adduci debuerat. Porro quo melius pateat gravissimam perniciem ex votis invectam esse, principia iam ante posita teneant lectores. || ^a Docuimus enim primum, quicquid ad vitam pie sancteque instituendam desiderari potest, in Lege esse comprehensum¹. Docuimus rursus Dominum, quo melius nos ab excogitandis novis operibus avocaret, totam iustitiae laudem in simplici voluntatis suae obedientia inclusisse². Haec si vera sunt, iudicare promptum est, fictitios omnes cultus, quos nobis ipsi ad promerendum Deum comminiscimur, minime esse illi acceptos, quantumvis nobis arrideant. Et certe Dominus ipse multis locis non tantum aperte eos respuit, sed graviter abominatur. Hinc exoritur de votis dubitatio quae praeter expressum Dei verbum fiunt, quo loco sint habenda, an nuncupari rite possint ab hominibus Christianis, et quatenus eos obstringant. Nam quod inter homines dicitur promissio, id Dei respectu Votum appellatur. Hominibus autem pollicemur ea quae vel putamus illis fore grata, vel quae ex officio debemus. Longe igitur maiorem in votis 239 observantiam esse decet, quae ad ipsum Deum, cum quo maxime serio agendum est, diriguntur. Hic mirum in modum omnibus seculis grassata est superstitio: ut homines sine iudicio, sine delectu, quicquid in mentem, vel etiam in buccam veniret, Deo protinus voverent. Hinc illae votorum ineptiae, imo prodigiosae absurditates apud Ethnicos, quibus nimis insolenter cum diis suis luserunt. Atque utinam hanc illorum audaciam non imitati essent etiam Christiani. Minime id quidem decuit: sed videmus aliquot seculis nihil fuisse hac improbitate usitatius: ut populus contempta passim Dei Lege, vovendi quicquid per somnium arrisisset, insano studio totus flagraret. Nolo odiose exaggerare, nec sigillatim recensere quam graviter ac quot modis hic peccatum sit: sed hoc obiter dicere visum est, quo melius appareat, nos nequaquam de re supervacua quaestionem instituere quum de votis tractamus.

1. C’est une chose bien à deplorer, que l’Eglise, apres que sa liberté lui a esté acquise d’un prix inestimable, assavoir par le sang de Jesus Christ, ait esté ainsi opprimée de cruelle tyrannie, et accablée d’un amas infini et importable de traditions humaines. Mais cependant la bestise de chacun particulier monstre que Dieu n’a pas lasché en telle sorte la bride à Satan et ses ministres, sans tresjuste cause. Car il n’a pas suffit à ceux qui vouloyent estre veus devots, de mespriser le joug de Christ, et cependant recevoir et porter tels fardeaux qu’il a semblé bon aux faux docteurs: sinon que chacun se filast quelque corde à part, mesme que chacun se fouist quelque puits pour s’y plonger jusques au profond. Cela s’est fait quand chacun a voulu estre le plus habile à se forger des vœuz, pour s’estreindre d’une obligation plus forte qu’il n’y avoit en un si grand nombre de loix et si excessif. Puis donc que nous avons monstré cy dessus que le service de Dieu a esté corrompu par l’arrogance de ceux qui ont dominé sous le tiltre de Pasteurs, quand ils ont enveloppé les povres ames en leurs loix iniques, ce ne sera pas chose hors de propos, de remonstrer icy un autre vice prochain à cestuy-là, auquel on peut appercevoir que le monde est d’esprit si pervers, que tousjours il a tasché par tous obstacles qu’il a peu, de repousser les aydes que Dieu lui donnoit. Mais afin qu’il soit plus aisé de comprendre quels malheurs les vœuz ont apporté, il est besoin que les lecteurs se souviennent des principes qui ont esté mis cy dessus. Car nous avons dit premierement, que tout ce qui est requis à bien et sainctement vivre, est comprins en la Loy. Nous avons dit outreplus, que le Seigneur, afin de nous retirer de ceste curiosité de forger une façon nouvelle de le servir à nostre poste, a enclos toute la louange de justice en la simple obeissance de sa volonté. Si cela est vray, il faut conclurre que tous les services que nous aurons inventez de nous-mesmes pour plaire à Dieu, ne luy seront point agreables, quelque plaisir que nous y prenions. Et de fait, le Seigneur en plusieurs passages non seulement les rejette, mais les a fort en abomination. Cela donc nous engendre une dispute touchant les vœuz qui se font outre la parolle de Dieu expresse, assavoir en quelle estime on les doit avoir: et si un homme Chrestien en peut faire quelcun tel: et s’il en a fait, combien il en est obligé. Car ce que nous appellons Promesse entre les hommes, est nommé Vœu au regard de Dieu. Or nous promettons aux hommes les choses lesquelles nous pensons qu’ils auront à gré, ou lesquelles nous leur devons selon raison et equité. Il faut donc que nous usions encore d’une plus grande discretion aux vœuz, veu qu’ils s’adressent à Dieu, avec lequel il n’est point question de se jouer. Or il y a eu une merveilleuse superstition de tout temps au monde en cest endroit, c’est que les hommes ont voué à Dieu à la volée, sans jugement et sans propos, tout ce qui leur venoit en la fantasie et à la bouche. De là sont venues les folies des vœuz, dont les Payens se sont jouez avec leurs dieux: et non seulement folies, mais absurditez monstrueuses. Et pleust à Dieu que les Chrestiens n’eussent point ensuyvy une telle audace. Il ne se devoit point faire: mais nous voyons qu’il n’y a rien eu de long temps plus commun que ceste outrecuidance: c’est que le peuple laissant et mesprisant la loy de Dieu, a bruslé d’une folle cupidité et insensée apres tout ce qu’il avoit songé. Je ne veux point aggraver ce mal: ne mesme deschiffrer par le menu de quelle enormité on a offensé, et en combien de sortes on a failly en ceste matiere: mais j’ay voulu toucher cecy en brief, afin qu’on sache qu’en traitant des vœuz, nous n’esmouvons pas question superflue et vaine.

1. 432 It is a thing truly to be deplored, that the Church, after its liberty had been purchased by the inestimable price of the blood of Christ, should have been so oppressed with a cruel tyranny, and almost overwhelmed with an immense mass of traditions; but the general frenzy of individuals shows that it has not been without the justest cause, that God has permitted so much to be done by Satan and his ministers. For it was not sufficient for them to neglect the command of Christ, and to endure every burden imposed on them by false teachers, unless they respectively added some of their own, and so sunk themselves deeper in pits of their own digging. This was the 433consequence of their rivalling each other in the contrivance of vows to add a stronger and stricter obligation to the common bonds. As we have shown that the service of God was corrupted by the audacity of those who domineered over the Church under the title of pastors, insnaring unhappy consciences with their unjust laws; it will not be irrelevant here to expose a kindred evil, in order to show that men, in the depravity of their hearts, have opposed every possible obstacle to those means by which they ought to have been conducted to God. Now, to make it more evident that vows have been productive of the most serious mischiefs, it is necessary to remind the readers of the principles already stated. In the first place, we have shown that every thing necessary to the regulation of a pious and holy life is comprehended in the law. We have also shown, that the Lord, in order to call us off more effectually from the contrivance of new works, has included all the praise of righteousness in simple obedience to his will. If these things be true, the conclusion is obvious, that all the services which we invent for the purpose of gaining the favour of God, are not at all acceptable to him, whatever pleasure they may afford to ourselves; and, in fact, the Lord himself, in various places, not only openly rejects them, but declares them to be objects of his utter abomination. Hence arises a doubt respecting vows which are made without the authority of the express word of God, in what light they are to be considered; whether they may be rightly made by Christian men, and how far they are obligatory upon them. For what is styled a promise among men, in reference to God is called a vow. Now, we promise to men either such things as we think will be agreeable to them, or such as we owe them on the ground of duty. There is need, therefore, of far greater care respecting vows, which are addressed to God himself, towards whom we ought to act with the utmost seriousness. But here superstition has prevailed, in all ages, to a wonderful degree, so that, without judgment or discretion, men have precipitately vowed to God whatever was uppermost in their minds, or even on their lips. Hence those fooleries, and even monstrous absurdities of vows, by which the heathen insolently trifled with their gods. And I sincerely wish that Christians had not imitated them in such audacity. This ought never to have been the case; but we see, that for several ages nothing has been more common than this presumption; amidst the general contempt of the law of God, people have been all inflamed with a mad passion for vowing whatever had delighted them in their dreams. I have no wish to proceed to an odious exaggeration, or a particular enumeration of the enormity and varieties of this offence; but I have thought it proper to make these remarks by the way, to show 434that we are not instituting an unnecessary discussion, when we treat of vows.

1. Some general principles with regard to the nature of vows. Superstitious errors not only of the heathen, but of Christians, in regard to vows.

472 It is indeed deplorable that the Church, whose freedom was purchased by the inestimable price of Christ’s blood, should have been thus oppressed by a cruel tyranny, and almost buried under a huge mass of traditions; but, at the same time, the private infatuation of each individual shows, that not without just cause has so much power been given from above to Satan and his ministers. It was not enough to neglect the command of Christ, and bear anyburdens which false teachers might please to impose, but each individual behoved to have his own peculiar burdens, and thus sink deeper by digging his own cavern. This has been the result when men set about devising vows, by which a stronger and closer obligation473might be added to common ties. Having already shown that the worship of God was vitiated by the audacity of those who, under the name of pastors, domineered in the Church, when they ensnared miserable souls by their iniquitous laws, it will not be out of place here to advert to a kindred evil, to make it appear that the world, in accordance with its depraved disposition, has always thrown every possible obstacle in the way of the helps by which it ought to have been brought to God. Moreover, that the very grievous mischief introduced by such vows may be more apparent, let the reader attend to the principles formerly laid down. First, we showed (Book 2 chap. 8 sec. 5) that everything requisite for the ordering of a pious and holy life is comprehended in the law. Secondly, we showed that the Lord, the better to dissuade us from devising new works, included the whole of righteousness in simple obedience to his will. If these positions are true, it is easy to see that all fictitious worship, which we ourselves devise for the purpose of serving God, is not in the least degree acceptable to him, how pleasing soever it may be to us. And, unquestionably, in many passages the Lord not only openly rejects, but grievously abhors such worship. Hence arises a doubt with regard to vows which are made without any express authority from the word of God; in what light are they to be viewed? can they be duly made by Christian men, and to what extent are they binding? What is called a promise among men is a vow when made to God. Now, we promise to men either things which we think will be acceptable to them, or things which we in duty owe them. Much more careful, therefore, ought we to be in vows which are directed to God, with whom we ought to act with the greatest seriousness. Here superstition has in all ages strangely prevailed; men at once, without judgment and without choice, vowing to God whatever came into their minds, or even rose to their lips. Hence the foolish vows, nay, monstrous absurdities, by which the heathen insolently sported with their gods. Would that Christians had not imitated them in this their audacity! Nothing, indeed, could be less becoming; but it is obvious that for some ages nothing has been more usual than this misconduct—the whole body of the people everywhere despising the Law of God,¹ and burning with an insane zeal of vowing according to any dreaming notion which they had formed. I have no wish to exaggerate invidiously, or particularise the many grievous sins which have here been committed; but it seemed right to advert to it in passing, that it may the better appear, that when we treat of vows we are not by any means discussing a superfluous question.

1. Het is wel een betreurenswaardige zaak, dat de kerk, voor welke door de onschatbare prijs van Christus' bloed de vrijheid gekocht was, door een wrede tirannie zo onderdrukt, en door een ontzaglijke hoop van tradities schier overstelpt geweest is; maar intussen toont ieders persoonlijke dwaasheid, dat niet zonder een zeer rechtvaardige oorzaak van Godswege zoveel aan de Satan en zijn dienaren is toegestaan. Immers het was niet genoeg, dat ze de heerschappij van Christus verontachtzaamden en alle mogelijke lasten, die hun door de valse leraars opgelegd werden, droegen, maar ook heeft ieder van hen zich eigen lasten op de hals gehaald, en is zo, door voor zichzelf putten te graven, nog dieper verzonken. Dit is geschied, doordat ze als om strijd geloften uitdachten, door welke ze, behalve door de gemeenschappelijke banden, nog meer en nauwer gebonden werden. Derhalve, daar we geleerd hebben, dat door de stoutmoedigheid van hen, die onder de titel van herders in de kerk geheerst hebben, de dienst van God vervalst is, toen ze door hun onrechtvaardige wetten de arme zielen verstrikt hebben, zal het niet te onpas komen hier verder te spreken over een verwant kwaad, opdat blijke, dat de wereld, naar de boosheid van haar aard, altijd door alle mogelijke hindernissen de hulpmiddelen teruggedreven heeft, waardoor ze tot God gebracht had moeten worden. Verder, opdat des te duidelijker zij, dat door de geloften een zeer zwaar verderf ingevoerd is, moeten de lezers de reeds vroeger vermelde grondbeginselen in het oog houden. Want in de eerste plaats hebben wij geleerd, dat al wat verlangd kan worden tot het leiden van een vroom en heilig leven, in de wet begrepen is. Ten tweede hebben wij geleerd, dat de Here, om ons des te beter van het uitdenken van nieuwe werken weg te roepen, de ganse lof der rechtvaardigheid in de eenvoudige gehoorzaamheid aan zijn wil besloten heeft. Indien dit waar is, kan men gemakkelijk daaruit opmaken, dat alle verzonnen diensten, die wij onszelf verzinnen om ons verdienstelijk te maken bij God, Hem allerminst welbehagelijk zijn, hoezeer ze ons ook toelachen. En ongetwijfeld verwerpt de Here zelf die niet alleen openlijk op vele plaatsen, maar ook verfoeit Hij ze ernstig. Hieruit ontstaat aangaande de geloften, die tegen het uitgedrukte Woord Gods gedaan worden, de vraag, hoe men die moet beschouwen, of ze door Christenen terecht kunnen gedaan worden, en in hoeverre ze hen binden. Want wat onder de mensen belofte genoemd wordt, dat heet ten aanzien van God gelofte. Aan mensen beloven we datgene, waarvan we menen, dat het hun aangenaam zal zijn, of wat we hun uit kracht van plicht schuldig zijn. Een veel groter oplettendheid moet men dus in acht nemen ten aanzien van de geloften, die gericht worden tot God zelf, met wie men op de meest ernstige wijze moet handelen. Hier is in alle eeuwen de superstitie op wonderlijke wijze opgetreden, zodat de mensen zonder oordeel en zonder onderscheid alles, wat hun in de geest of ook in de mond kwam, terstond aan God beloofden. Vanhier die dwaze geloften, ja monsterachtige ongerijmdheden bij de heidenen, waardoor ze al te onbeschaamd met hun goden gesold hebben. En och of ook de Christenen deze vermetelheid der heidenen niet nagevolgd hadden! Dit had wel allerminst betaamd; maar we zien, dat ettelijke eeuwen lang niets gebruikelijker geweest is dan deze boosheid, namelijk dat het volk, allerwege de wet Gods verachtend, geheel en al brandde van een waanzinnige drift om te beloven al wat hun in de droom toelachte. Ik wil niet hatelijk vergroten en ook niet van stuk tot stuk opsommen, hoe ernstig en op hoeveel manieren in dit opzicht gezondigd is; maar het scheen me goed dit terloops te zeggen, opdat des te beter blijke, dat we geenszins naar een overtollige zaak een onderzoek instellen, wanneer wij handelen over de geloften.

1. 860Erster Abschnitt: Gelübde im allgemeinen (1-7). Entartung und Gefahren

Es ist zwar eine beklagenswerte Sache, daß die Kirche, der doch um den unschätzbaren Preis des Blutes Christi die Freiheit erkauft worden ist, dermaßen von grausamer Tyrannei unterdrückt ist und unter einem gewaltigen Haufen von Menschensatzungen fast verschüttet liegt. Jedoch zeigt unterdessen auch der persönliche Aberwitz jedes einzelnen, daß Gott dem Satan und seinen Dienern nicht ohne gerechteste Ursache soweit die Zügel hat schießen lassen. Denn es war noch nicht genug, daß man (allgemein) unter Außerachtlassung der Herrschaft Christi alle und jegliche Lasten ertrug, die einem von falschen Lehrern auferlegt wurden, nein, es hat sich auch jeder einzelne noch seine eigenen Lasten obendrein verschafft und sich so, indem er sich selber eine Grube aushob, nur noch tiefer sinken lassen. Das ist geschehen, indem man sich um die Wette Gelübde ausdenkt, so daß von diesen her zu den alle gemeinsam umschlingenden Fesseln auch noch eine größere und härtere Verpflichtung tritt. Da wir nun dargelegt haben, daß durch die Vermessenheit derer, die in der Kirche unter dem Namen von „Hirten“ die Herrschaft ausgeübt haben, die Verehrung Gottes verdorben worden ist, indem sie die armen Seelen mit ihren unbilligen Gesetzen in Stricke gelegt haben, wird es nicht unangebracht sein, hier einen ähnlich gearteten Mißstand anzufügen, damit es offenbar wird, daß die Welt in der Bosheit ihres Wesens mit allen ihr zur Verfügung stehenden Widerständen allezeit die Hilfsmittel von sich gestoßen hat, mit denen sie hätte zu Gott geführt werden sollen.

Damit es nun deutlicher zutage tritt, daß sich aus den Gelübden ein sehr schlimmer Schaden ergeben hat, muß der Leser die bereits oben aufgestellten Grundsätze festhalten. Wir haben nämlich erstens dargelegt, daß alles, was man für eine fromme und heilige Gestaltung des Lebens (an Anweisungen) verlangen mag, im Gesetz zusammengefaßt ist. Zweitens haben wir gelehrt, daß der Herr, um uns desto besser davon abzuhalten, uns neue „Werke“ zu ersinnen, alles Lob der Gerechtigkeit in dem schlichten Gehorsam gegen seinen Willen beschlossen hat. Ist das aber wahr, so ist damit unmittelbar das Urteil gegeben, daß aller ersonnene Gottesdienst, den wir uns selbst zusammendichten, um uns bei Gott ein Verdienst zu erwerben, ihm durchaus nicht wohlgefällig ist, so sehr wir auch unsere Lust daran haben mögen. Und fürwahr, der Herr verwirft diesen „Gottesdienst“ nicht nur klar und deutlich an vielen Stellen, sondern er ist ihm ernstlich ein Greuel.

Hieraus ergibt sich nun mit Bezug auf die Gelübde, die außerhalb des ausdrücklichen Wortes Gottes geschehen, die Frage, welche Stellung ihnen beizumessen ist, ob ein Christenmensch sie rechtmäßig leisten kann und wie weit er an sie gebunden ist.

Denn was unter den Menschen ein „Versprechen“ heißt, das nennt man im Blick auf Gott ein Gelübde. Menschen versprechen wir nun das, was ihnen nach unserem Dafürhalten angenehm sein wird oder was wir ihnen pflichtmäßig zu leisten schuldig sind. Es gehört sich also, daß wir bei den Gelübden eine noch viel größere Aufmerksamkeit walten lassen, weil sie sich ja an Gott selber richten, mit dem wir doch in höchstem Ernste zu verkehren haben.

Hier hat sich nun zu allen Zeiten der Aberglaube auf wunderliche Weise breitgemacht, so daß die Menschen ohne Urteil und ohne Unterschied alles, was ihnen in den Sinn oder auch in den Mund kam, sogleich Gott gelobten. Daher kommen jene albernen Gelübde, ja, jene ungeheuerlichen Widersinnigkeiten bei den Heiden, mit denen sie auf gar zu freche Weise mit ihren Göttern Spott getrieben haben. Und 861 wollte Gott, daß nicht auch die Christen diese Vermessenheit der Heiden nachgeahmt hätten! Das gehörte sich zwar durchaus nicht, aber wir sehen doch, daß mehrere Jahrhunderte hindurch nichts weiter verbreitet war als diese Schelmerei, daß das Volk in allgemeiner Verachtung des Gesetzes voll und ganz in wahnwitzigem Eifer entbrannt war, alles zu geloben, was ihm im Traum Wohlgefallen hatte. Ich will nicht häßlich übertreiben, will auch nicht im einzelnen aufzählen, wie schwer und auf wie vielfältige Weise man hier gesündigt hat, sondern ich habe es nur richtig gefunden, dies im Vorbeigehen auszusprechen, damit es deutlicher zutage tritt, daß wir keineswegs eine Untersuchung über eine überflüssige Sache anstellen, wenn wir uns jetzt die Gelübde vornehmen.

1. Inleiding: die verskil tussen ’n belofte en ’n gelofte

1551 Dit is weliswaar ’n beklaenswaardige toedrag van sake dat die kerk waarvan die vryheid teen die onskatbare prys van Christus se bloed vrygekoop is, so deur hulle wrede tirannie onderdruk en byna onder hulle ontsaglike hoop tradisies begrawe is. Elkeen (van hulle se) besondere waansinnigheid bewys egter dat om die mees gegronde rede soveel van Godsweë die Satan en sy dienaars toegelaat is. Dit was trouens nie vir hulle genoeg om Christus se heerskappy te verwaarloos en allerlei laste wat deur hulle valse leraars op hulle gelê is, te verdra nie, maar elkeen (van hulle) het selfs sy eie laste vir hom bygehaal, en daarom homself dieper in die afgrond ingedompel deur putte vir homself te grawe. Dit het gebeur terwyl hulle met mekaar gewedywer het om geloftes uit te dink waaruit ’n groter en nouer verbintenis by hulle gewone bande kon bykom. Ons het trouens geleer dat die diens aan God deur die vermetelheid van mense wat onder die benaming ‘herders’ in die kerk heerskappy gevoer het, verkrag is toe hulle arme siele met hulle wette in ’n valstrik gevang het. Dit sal derhalwe nie onvanpas wees om hier ’n euwel wat daaraan grens, by te voeg nie sodat duidelik kan blyk dat die wêreld in ooreenstemming met die ontaarding van sy geaardheid altyd met al die struikelblokke waarmee dit kon, die hulpmiddels waardeur dit na God gelei moes word, verwerp het. Verder moet my lesers die grondbeginsels wat reeds vroeër uiteengesit is, in gedagte hou, sodat beter kan blyk dat die ernstigste verderf deur hulle geloftes ingevoer is.

Ons het trouens in die eerste plek geleer dat alles wat vir ’n vroom en heilige lewe verlang kan word, in die wet saamgevat is.¹ Ten tweede het ons geleer dat die Here die lof van geregtigheid volledig in eenvoudige gehoorsaamheid aan sy wil ingesluit het om ons daarvan te laat afsien om nuwe werke uit te dink.² As hierdie leerstellings waar is, is dit maklik om te oordeel dat alle eiewillige dienste wat ons uitdink om ons by God verdienstelik te maak, Hom glad nie aanstaan nie - al sou dit ons ook hoe behaag. En die Here self het dit nie alleen in baie Skrifverklarings 1552 openlik verwerp nie, maar Hy het ’n hewige hekel daaraan. Hier ontstaan twyfel oor geloftes wat sonder die uitdruklike Woord van God afgelê word, oor hoe ons hulle moet beskou en of dit Christene betaam om dit af te lê en in hoe ’n mate ons daardeur gebind word.

Wat onder mense bekendstaan as ’n belofte, heet ten opsigte van God ’n gelofte. Ons beloof mense immers die dinge wat na ons mening vir hulle aangenaam sal wees, of wat ons kragtens ons plig aan hulle verskuldig is. Derhalwe behoort daar in geloftes ’n baie groter eerbied aanwesig te wees omdat hulle teenoor God afgelê word en ons moet met die grootste erns met Hom omgaan.

Bygeloof hieroor het eeue lank op wonderbaarlike wyse gewoed sodat mense sonder oordeel, sonder onderskeid oor alles wat in hulle gedagtes, of in hulle monde opgekom het, dadelik ’n gelofte aan God afgelê het. Hieruit het daardie sinlose geloftes, ja, daardie wanskape belaglikhede onder die heidene wat uitermatig vermetel met hulle gode die spot gedryf het, ontstaan. Het Christene tog maar nie hulle vermetelheid nageboots nie! Dit was weliswaar hoegenaamd nie betaamlik nie maar ons sien dat vir etlike eeue niks alledaagser as hierdie goddeloosheid was nie, naamlik dat ’n hele volk oral die wet van God verag en met ’n waansinnige ywer om oor alles wat hulle in ’n droom genot verskaf het, ’n gelofte af te lê. Ek wil nie uit haat oordryf nie en ook nie stuk vir stuk opnoem hoe ernstig en op hoeveel maniere hierin gesondig is nie. Maar ek het dit goed gevind om dit hier terloops te sê sodat dit beter kan blyk dat ons hoegenaamd nie ’n oorbodige onderwerp aan die orde stel wanneer ons geloftes behandel nie.

1. Поистине прискорбно, что Церковь, заплатив за свободу дорогой ценой - кровью Иисуса Христа, оказалась под гнётом жестокой тирании и тяжкого бремени нескончаемых человеческих традиций. Но в то же время глупость каждого отдельного человека показывает, что Бог не без причины дал такую волю Сатане и его прислужникам. Ибо тем, кто желал выглядеть благочестивым, мало было презреть иго Христово; им нужно было взвалить на себя ношу, навязанную лжеучителями. Каждый вдобавок плел себе собственную петлю и рыл собственный колодец, чтобы опуститься в него как можно глубже. Я имею в виду, что каждый хотел быть изобретательнее другого в придумывании обетов и связывал себя более крепким обязательством, чем даже налагаемые таким чрезмерным количеством законов и установлений.

Ранее мы показали, что служение Богу было извращено высокомерием и властолюбием так называемых пастырей, опутавших бедные души своими несправедливыми законами. Теперь же будет не лишним указать на другой порок, близкий к первому. Тогда станет очевидным, насколько извращён мирской разум в своих непрестанных трудах любыми способами отринуть средства помощи, подаваемые ему Богом.

Но чтобы лучше понять, какими несчастьями грозят обеты, читатели должны вспомнить принципы, изложенные нами выше. Во-первых, мы сказали, что всё необходимое для благочестивой и святой жизни содержится в Законе. Во-вторых, Господь заключил всю хвалу праведности в простом повиновении его воле, чтобы отвлечь нас от неуёмного желания изобретать новые способы богослужения по собственной прихоти. Если эти принципы верны, следует сделать вывод, что любые формы богослужения, выдуманные нами по собственному разумению с целью угодить Богу, вовсе не угодны Ему, какое бы удовольствие они ни доставляли нам самим. И действительно, во многих местах Писания Господь не только отвергает их, но и выражает отвращение по отношению к ним.

Отсюда возникает вопрос об обетах, даваемых помимо высказанного Богом слова: как мы должны их оценивать, и может ли христианин их давать; а если дал, насколько они обязывают его. Ибо то, что по отношению к людям мы называем обещанием, по отношению к Богу зовётся обетом. Мы обещаем людям то, что, как нам кажется, доставит им удовольствие, или что мы считаем своим долгом по отношению к ним - долгом, основанным на требованиях разума и справедливости. Тем большую осмотрительность следует проявлять в том, что касается обетов: ведь они адресованы Богу, с которым нельзя быть легкомысленным.

Между тем в этой области во все времена существовало поразительное суеверие. Люди давали Богу обеты бездумно, без надобности и размышления, обещая Ему всё, что придёт им на ум и на язык. Отсюда пошло безумие обетов, которыми язычники насмехались над своими богами, - и не просто безумие, но чудовищный абсурд. Бог желал бы, чтобы христиане вовсе не следовали подобной вольности. Она абсолютно недопустима. Однако мы видели, что издавна нет ничего привычнее этой самоуверенной дерзости: народ презирает и оставляет в небрежении Божий Закон, однако выказывает глупое и нелепое рвение во всём, что касается его собственных выдумок. Я не стремлюсь ни умножать это зло, ни подробно разбирать, насколько оно велико и какими путями утверждается. Я лишь хочу кратко упомянуть о нём, чтобы читатель знал: говоря об обетах, мы касаемся предмета отнюдь не лишнего и не маловажного.

2. Porro si nolumus errare iudicando quae vota sint legitima, quae praepostera: tria expendere convenit: nempe quis sit is cui votum nuncupatur: qui simus nos qui vovemus: quo animo denique voveamus. Primum eo spectat ut cogitemus nobis cum Deo esse negotium: quem adeo delectat nostra obedientia, ut ἐθελοθρησκείας omnes^a, quamlibet in oculis hominum speciosae sint ac splendidae, maledictas esse pronuntiet [Colos. 2. d. 23]. Si voluntarii omnes cultus, quos ipsi sine mandato excogitamus, Deo sunt abominabiles, sequitur, nullum ei acceptum esse posse nisi qui eius verbo approbetur. Ergo ne tantum licentiae nobis sumamus, ut audeamus Deo vovere quod nullum testimonium habeat qualiter ab ipso aestimetur. Nam quod Paulus docet, peccatum esse quicquid fit absque fide [Rom. 14. d. 23], quum ad actiones quaslibet extendatur, tunc certe praecipue locum habet ubi cogitationem tuam recta in Deum dirigis. || Imo si in minimis quibusque (ut illic de ciborum discrimine disputat Paulus)^b labimur vel erramus, ubi non praelucet fidei certitudo: quanto plus modestiae adhibendum est ubi rem maximi ponderis aggredimur? || Siquidem nihil magis serium esse nobis decet religionis officiis. Sit igitur haec prima in votis cautio, ut nunquam ad aliquid vovendum descendamus quin certo prius conscientia constituerit, se nihil temere tentare. Tunc autem a temeritatis periculo tuta erit quum Deum sibi habebit praeeuntem, et quasi ex verbo suo dictantem quid factu bonum sit vel inutile.

2. Or si nous ne voulons point errer en jugeant quels vœuz sont legitimes et pervers, il nous convient observer trois choses. Premierement, qui est celuy auquel le vœu s’adresse. Secondement, qui nous sommes, nous qui vouons. Tiercement, de quelle intention c’est que nous vouons. Le premier tend à ce but, que nous pensions que c’est Dieu à qui nous avons affaire, lequel prend tellement plaisir à nostre obeissance, qu’il prononce tous services volontaires, c’est à dire que nous inventons de nostre teste, estre maudits, quelque belle apparence qu’ils ayent devant les hommes (Col. 2:23). Si tous les services de Dieu que nous controuvons outre son commandement luy sont en abomination, il s’ensuit qu’il n’y en a nul qui luy soit agreable, sinon qu’il l’ait approuvé par sa parolle. Pourtant que nous ne prenions point ceste licence d’oser rien vouer à Dieu, qui n’ait tesmoignage aucun de luy. Car ce que dit sainct Paul, que tout ce qui se fait sans foy est peché (Rom. 14:23), comme ainsi soit qu’il s’estende à toutes œuvres, toutesfois lors il a principalement lieu, quand l’homme adresse directement sa pensée à Dieu. Mesmes si nous errons ou trebuschons quant aux moindres choses du monde où il n’y a point certitude de foy, et que nous ne sommes point esclairez par la parolle de Dieu, combien nous convient-il estre plus modestes, quand il est question d’entreprendre chose de si grande importance? Car il n’y a rien de plus grande importance, que ce qui appartient à servir Dieu. Pourtant que ceste soit la premiere reigle quant aux vœuz: que nous n’entreprenions de rien vouer, que nous n’ayons ceste resolution en nostre conscience, que nous n’attendons pas cela temerairement. Or nous serons adonc hors du danger de temerité, quand nous aurons Dieu pour nous guider, nous dictant quasi par sa parolle ce qui est bon de faire, ou mauvais.

2. If we would avoid any error in judging what vows are legitimate, and what are preposterous, it is necessary to consider three things—first, to whom vows are to be addressed; secondly, who we are that make vows; lastly, with what intention vows are made. The first consideration calls us to reflect, that we have to do with God; who takes such pleasure in our obedience, that he pronounces a curse on all acts of will-worship, however specious and splendid they may be in the eyes of men. If God abominates all voluntary services invented by us without his command, it follows, that nothing can be acceptable to him, except what is approved by his word. Let us not, therefore, assume to ourselves such a great liberty, as to presume to vow to God any thing that has no testimony of his approbation. For the maxim of Paul, that “whatsoever is not of faith is sin,”¹⁰⁷² while it extends to every action, is without doubt principally applicable when a man addresses his thoughts directly to God. Paul is there arguing respecting the difference of meats; and if we err and fall even in things of the least moment, where we are not enlightened by the certainty of faith, how much greater modesty is requisite when we are undertaking a business of the greatest importance! For nothing ought to be of greater importance to us than the duties of religion. Let this, then, be our first rule in regard to vows—never to attempt vowing any thing without a previous conviction of conscience, that we are attempting nothing rashly. And our conscience will be secure from all danger of rashness, when it shall have God for its guide, dictating, as it were, by his word, what it is proper or useless to do.

2. Three points to be considered with regard to vows. First, to whom the vow is made—viz. to God. Nothing to be vowed to him but what he himself requires.

If we would avoid error in deciding what vows are legitimate, and what preposterous, three things must be attended to—viz. who474he is to whom the vow is made; who we are that make it; and, lastly, with what intention we make it. In regard in the first, we should consider that we have to do with God, whom our obedience so delights, that he abominates all will-worship, how specious and splendid soever it be in the eyes of men (Col. 2:23). If all will-worship, which we devise without authority, is abomination to God, it follows that no worship can be acceptable to him save that which is approved by his word. Therefore, we must not arrogate such licence to ourselves as to presume to vow anything to God without evidence of the estimation in which he holds it. For the doctrine of Paul, that whatsoever is not of faith is sin (Rom. 14:23), while it extends to all actions of every kind, certainly applies with peculiar force in the case where the thought is immediately turned towards God. Nay, if in the minutest matters (Paul was then speaking of the distinction of meats) we err or fall, where the sure light of faith shines not before us, how much more modesty ought we to use when we attempt a matter of the greatest weight? For in nothing ought we to be more serious than in the duties of religion. In vows, then, our first precaution must be, never to proceed to make any vow without having previously determined in our conscience to attempt nothing rashly. And we shall be safe from the danger of rashness when we have God going before, and, as it were, dictating from his word what is good, and what is useless.

2. Verder, indien wij niet willen dwalen bij het oordelen over de vraag, welke geloften wettig en welke verkeerd zijn, moeten we drie dingen overwegen, namelijk, wie het is, aan wie de gelofte gedaan wordt, wie wij zijn, die de gelofte doen, en eindelijk met welke gezindheid wij die gelofte doen. Het eerste punt wijst daarop, dat wij bedenken, dat we met God te doen hebben, wie onze gehoorzaamheid zozeer behaagt, dat Hij over alle eigenwillige diensten, hoe schoon en schitterend ze in de ogen der mensen ook zijn, de vloek uitspreekt (Col. 2:23) Indien alle eigenwillige diensten, die wij voor Hem zonder zijn gebod uitdenken, voor God verfoeilijk zijn, dan volgt daaruit, dat geen enkele Hem welbehagelijk kan zijn, dan die door zijn Woord goedgekeurd wordt. Laat ons dus voor ons niet zoveel vrijmoedigheid nemen, dat wij Gode durven beloven iets, waarvan we geen getuigenis hebben, hoe het door Hem geacht wordt. Want daar, wat Paulus leert (Rom. 14:23) dat zonde is al wat geschiedt zonder geloof, zich uitstrekt tot alle mogelijke handelingen, komt dat woord vooral dan te pas, wanneer ge uw gedachte regelrecht tot God richt. Ja, wanneer wij in de allerkleinste dingen (zoals Paulus daar handelt over het onderscheid der spijzen) struikelen of dwalen, wanneer de zekerheid des geloofs niet voorlicht, hoeveel meer bescheidenheid moeten we dan aanwenden, wanneer we een zaak van het grootste gewicht ter hand nemen. Immers niets moet voor ons een ernstiger zaak zijn dan de plichten van de godsdienst. Dit zij dus in de geloften de eerste behoedzaamheid, dat wij ons nooit begeven tot het doen van enige gelofte, zonder dat onze consciëntie er eerst van verzekerd is, dat ze niets lichtvaardig onderneemt. En zij zal dan veilig zijn voor het gevaar der lichtvaardigheid, wanneer ze God heeft als haar voorgaande en als het ware uit zijn Woord lerende, wat goed is om te doen of wat onnut.

2. Gott als der, dem wir Gelübde tun

Wenn wir nun bei unserem Urteil darüber, welche Gelübde rechtmäßig und welche verkehrt sind, nicht in die Irre geraten wollen, so müssen wir drei Fragen erwägen. (1.) Wer ist der, dem wir solch Gelübde leisten? (2.) Wer sind wir, die wir ein Gelübde tun? (3.) In welcher Gesinnung sprechen wir ein Gelübde aus?

Die erste Frage will uns darauf hinweisen, daß wir es mit Gott zu tun haben, der solches Wohlgefallen an unserem Gehorsam hat, daß er alle „selbsterwählte Geistlichkeit“, so köstlich und glanzvoll sie auch in den Augen der Menschen sein mag, für verflucht erklärt (Kol. 2,23). Wenn aller eigenwillige Gottesdienst, den wir uns selbst ohne Gottes Gebot ausdenken, vor ihm ein Greuel ist, so ergibt sich daraus, daß ihm kein anderer Gottesdienst wohlgefällig sein kann als der, den sein Wort gutheißt. Deshalb wollen wir uns nicht soviel willkürliche Freiheit herausnehmen, daß wir es wagen, Gott etwas zu geloben, das kein Zeugnis darüber besitzt, wie es von ihm beurteilt wird. Denn wenn das Wort des Paulus: „Was ... nicht aus dem Glauben geht, das ist Sünde“ (Röm. 14,23), sich auf alle und jegliche Werke erstreckt, so hat es jedenfalls in besonderer Weise seine Bedeutung, wo man seine Gedanken geraden Weges auf Gott selber richtet. Ja, wenn wir auch bei den geringsten Dingen - Paulus redet ja an jener Stelle von der Unterscheidung der Speisen - zu Fall kommen und in die Irre geraten, wo uns die Gewißheit des Glaubens nicht voranleuchtet, wieviel Bescheidenheit müssen wir dann erst walten lassen, wo wir an eine Sache von allerhöchster Wichtigkeit herantreten? Denn es gebührt sich doch, daß uns nichts ernster am Herzen liegt als die Pflichten der Religion. Wir müssen also bei unseren Gelübden in erster Linie behutsam darauf achten, daß wir uns niemals daran geben, etwas zu geloben, ohne daß unser Gewissen zunächst sicher davon überzeugt ist, daß es keinen unbesonnenen Schritt tut. vor der Gefahr der Unbesonnenheit wird es aber dann sicher sein, wenn es Gott den sein läßt, der ihm vorangeht und ihm gleichsam aus seinem Wort heraus eingibt, was gut oder was unnütz ist zu tun.

2. Drie aspekte wat by die aflegging van ’n gelofte in aanmerking geneem moet word

As ons verder nie wil dwaal wanneer ons ’n oordeel vel oor watter geloftes wettig en watter verregaande is nie, moet ons drie aspekte in aanmerking neem, naamlik wie dit is aan wie ons die gelofte aflê; wie ons is wat die gelofte aflê en ten slotte, met watter gesindheid ons die gelofte aflê.

Die eerste aspek is gerig daarop dat ons moet nadink daaroor dat ons hier met God te doen het en ons gehoorsaamheid is vir Hom so aangenaam dat Hy verklaar dat alle eiewillige diens³ aan Hom vervloek is al sou dit ook hoe pragtig en voortreflik in die mense se oë wees.⁴ As 1553 alle eiewillige diens wat ons sonder sy gebod uitdink, dan vir God ’n gruwel is, volg daaruit dat geen diens vir Hom aanvaarbaar kan wees tensy dit deur sy Woord bekragtig word nie. Ons moet ons dus nie soveel vryheid aanmatig dat ons sou waag om oor iets wat nie kan getuig hoedanig dit deur Hom geag word, ’n gelofte af te lê nie. Paulus leer immers dat alles wat sonder die geloof geskied, sonde is.⁵ Hoewel dit volstrek tot enige optredef uitgebrei kan word, vind dit tog sekerlik besonderlik plaas wanneer jy jou gedagtes reëlreg op God rig. Ja, as ons dan in die geringste dingetjies struikel of dwaal wanneer geloofsekerheid nie sy lig daaroor laat skyn nie, soos Paulus daar oor die onderskeiding van kos redeneer, hoeveel te meer moet ons nie matigheid aan die dag lê wanneer ons ’n saak van die grootste gewigtigheid aanpak nie? Niks behoort trouens vir ons belangriker te wees as die godsdiens nie. In die geval van geloftes moet die eerste voorsorgmaatreël vir ons dus wees dat ons nooit tot ’n gelofte moet oorgaan voordat ons nie eers in ons gewete vas verseker is dat ons niks onbesonne aanpak nie. Ons gewete sal egter eers vry wees van die gevaar van onbesonnenheid wanneer God dit  lei en as ’t ware uit sy Woord voorsê wat goed is om te doen en wat ondienlik is.

2. Итак, если мы не хотим ошибиться в рассуждении о том, какие обеты законны, а какие нет, нам следует рассмотреть три вещи: во-первых, кому адресован обет; во-вторых, кто мы, этот обет дающие; и в-третьих, из каких побуждений мы даём обет.

Цель первого размышления в том, чтобы понять: мы имеем дело с Богом. А Богу настолько угодно наше повиновение, что Он отвергает любое самовольное, то есть выдуманное нами из головы служение (Кол 2:23), как бы благопристойно ни выглядело оно в глазах людей. Но если все изобретённые нами помимо заповеди Божьей формы служения ненавистны Богу, следовательно, Ему угодно только служение, одобренное его словом. Поэтому не станем позволять себе дерзости давать обеты, о которых у нас нет свидетельства от Бога. Ибо слова св. Павла о том, что всё, что не по вере, грех (Рим 14:23), хотя и относятся ко всем случаям жизни, но в первую очередь к тем, когда человек непосредственно обращается мыслью к Богу. Коль скоро мы ошибаемся или заблуждаемся относительно самых ничтожных мирских вещей, о которых не имеем чёткого свидетельства веры и просвещения Словом Божьим, то насколько осторожнее следует быть, когда речь идёт о столь важном предмете?! Ибо нет ничего важнее, чем всё относящееся к Богу.

Итак, пусть первое правило в отношении обетов будет таково: нельзя давать никаких обетов, пока мы не будем твёрдо уверены в душе, что даём обет не по собственной дерзкой прихоти. А избежать дерзости мы сумеем в том случае, если позволим Богу руководить нами и продиктовать, что хорошо и что плохо.

3. In altero quod hic diximus considerandum, id continetur, ut metiamur vires nostras, ut vocationem nostram intueamur 240 ne beneficium libertatis, quod nobis Deus contulit, negligamus. Nam qui vovet quod vel non est suae facultatis, vel cum vocatione sua pugnat, temerarius est: et qui Dei beneficentiam, qua rerum omnium dominus constituitur, contemnit, ingratus. Quum ita loquor, non intelligo quicquam esse sic in manu nostra positum, ut propriae virtutis fiducia subnixi, illud Deo promittamus. Verissime enim in Arausicano Concilio decretum fuit, nihil rite Deo voveri nisi quod de manu eius acceperimus: quando omnia quae illi offeruntur, mera sunt eius dona [Cap. 11^a]¹. Sed quum Dei benignitate alia nobis data sint, eius aequitate alia negata: mensuram collatae sibi quisque gratiae (ut iubet Paulus) respiciat [Rom. 12. a. 3; 1. Cor. 12. b. 11]. Nihil ergo hic aliud volo, quam vota esse attemperanda ad eum modum, quem tibi sua donatione Deus praescribit: ne si ultra coneris quam ille permittat, teipsum nimis tibi arrogando praecipites. || Exempli gratia, Quum voverent sicarii illi quorum mentio fit apud Lucam, se nihil cibi gustaturos nisi occiso Paulo [Act. 23. c. 12]: etiamsi non fuisset sceleratum consilium, temeritas tamen ipsa minime erat ferenda, quod hominis vitam et mortem subiicerent suae potestati. Sic Iephthe stultitiae suae poenas dedit, quum praecipiti fervore inconsideratum votum concepit^b [Iudic. 11. f. 30]². In quo genere primatum vesanae audaciae tenet caelibatus. || Sacrifici enim^c, monachi et moniales suae infirmitatis obliti^d, caelibatui se pares esse confidunt. Quo autem^e oraculo edocti sunt, constaturam sibi tota vita castitatem, in cuius finem eam vovent? Audiunt de universali hominum conditione Dei vocem, Non est bonum homini esse soli [Gen. 2. c. 18]. Intelligunt, atque utinam non sentirent, peccatum in nobis manens non carere acerrimis aculeis. Illam generalem vocationem qua fiducia excutere audent in totam vitam? quum donum continentiae saepius in certum tempus, prout opportunitas requirit, concedatur. || In tali^f pervicacia ne Deum auxiliatorem expectent: sed meminerint potius eius quod dictum est, Dominum Deum tuum non tentabis [Deut. 6. c. 16]^g. Hoc vero Deum tentare est, contra inditam ab eo naturam^h niti, 241 ac praesentia eius dona spernere acsi nihil ad nos pertinerent^a. Quod isti non modo faciunt, sed matrimonium etiam quod instituere non alienum sua maiestate censuit Deus^b, quod in omnibus honorabile pronuntiavit [Heb. 13. a. 4]: quod Christus Dominus noster sua praesentia sanctificavit, quod primo suo miraculo cohonestare dignatus est [Iohan. 2. a. 2, et b. 9 ¹], pollutionem vocare audent: tantum ut qualemcunque caelibatum miris encomiis tollant. Quasi vero non aliud || caelibatum esse, aliud virginitatem, luculentum ipsi documentum praebeant in sua vita: quam tamen impudentissime Angelicam vocant; || in hoc certe^c Angelis Dei nimium^d iniurii, quibus scortatores, adulteros, et aliquid multo peius ac foedius comparant. Et sane argumentis hic minime opus est, ubi reipsa palam revincuntur. Videmus enim palam^e, quam horrendis poenis huiusmodi arrogantiam, et ex praefidentia^f donorum suorum contemptum passim ulciscatur Dominus. || Et occultioribus prae pudore parco: de quibus hoc ipsum quod intelligitur nimium est^g. || Nihil esse vovendum quod nobis sit impedimento quominus vocationi nostrae serviamus, extra controversiam est. || Quemadmodum si paterfamilias voveat, relictis liberis et uxore, se alia onera suscepturum: vel qui ad gerendum magistratum idoneus est, ubi eligitur, voveat se privatum fore. || Quid autem sibi velit quod de libertate nostra non spernenda diximus, nonnihil habet difficultatis, nisi explicetur. Itaque sic paucis accipe. Quum rerum omnium dominos constituerit nos Deus, et eas sic nobis subiecerit ut omnibus pro nostra commoditate uteremur: non est quod speremus gratum Deo fore officium, si rebus externis, quae nobis adminiculo esse debent, nos in servitutem addicamus. Hoc ideo dico, quod nonnulli laudem humilitatis ex eo captant si se illaqueent multis observationibus, a quibus non frustra nos liberos atque immunes Deus esse voluit. Proinde si hoc periculum volumus effugere, semper meminerimus, ab ea oeconomia, quam Dominus in Ecclesia Christiana instituit, nobis minime esse discedendum.

3. Le contenu de la seconde consideration que nous avons dite, revient à ce point, que nous mesurions noz forces, et que nous regardions nostre vocation, et que nous ne mesprisions point la liberté que Dieu nous a donnée. Car celuy qui voue ce qui n’est point en sa puissance ou qui repugne à sa vocation, est temeraire: et celuy qui mesprise la grace de Dieu, par laquelle il est constitué seigneur et maistre de toutes choses, est ingrat. En disant cela je n’enten pas que nous ayons rien en nostre main, pour le pouvoir promettre à Dieu en fiance de nostre vertu: car c’est à bon droit qu’il a esté decreté au Concile d’Arausique¹³⁸, que nous ne pouvons rien vouer deuement à Dieu, sinon ce que nous aurons receu de sa main: veu que toutes choses que nous luy pouvons offrir, sont dons procedans de luy. Mais comme ainsi soit que Dieu par sa benignité nous ait mis certaines choses en nostre faculté, et qu’il nous ait denié les autres: qu’un chacun suyvant l’admonition de sainct Paul, regarde la mesure de la grace qui luy est donnée (Rom. 12:3; 1 Cor. 12:11). Mon intention est de dire qu’il faut compasser noz vœux à la mesure que Dieu nous ordonne par le don qu’il nous fait, n’attentant point plus qu’il ne nous permet, de peur de nous precipiter en nous attribuant trop. Exemple: Quand ces batteurs de pavé, desquels sainct Luc fait mention aux Actes, vouerent de ne manger jamais un morseau de pain, jusqu’à ce qu’ils eussent tué sainct Paul (Act. 23:12): encore le cas posé que leur intention n’eust pas esté si meschante, leur temerité estoit insupportable, entant qu’ils assujettissoyent à leur pouvoir la vie et la mort d’un homme. Pareillement Jephthé a receu payement digne de sa folie, quand il luy a fallu sacrifier sa fille pour avoir fait un vœu inconsideré en son ardeur (Jug. 11:30). Mais on voit un comble de rage, en ce que tant de gens vouent de ne se marier jamais. Les Prestres, Moynes et Nonains ayant oublié leur infirmité, cuydent qu’ils se pourront bien passer pour toute leur vie de se marier. Et qui leur a revelé qu’ils pourront garder chasteté toute leur vie, à laquelle ils s’obligent à tousjours? Ils oyent la sentence de Dieu, touchant la condition universelle des hommes: c’est qu’il n’est point bon à l’homme d’estre seul (Gen. 2:18). Ils entendent (et pleust à Dieu qu’ils ne le sentissent point) combien les aiguillons d’incontinence sont aspres en leur chair. De quelle hardiesse osent-ils rejetter pour toute leur vie ceste vocation generale, veu que le don de continence est le plus souvent donné à certains temps, selon que l’opportunité le requiert? En telle obstination qu’ils n’attendent point que Dieu leur doive aider: mais plustost qu’ils se souviennent de ce qui est escrit, Tu ne tenteras point le Seigneur ton Dieu (Deut. 6:16). Or cela est tenter Dieu, de s’efforcer contre la nature qu’il nous a donnée, et contemner les moyens qu’il nous presente, comme s’ils ne nous appartenoyent de rien. Ce que ceux-ci non seulement font, mais n’ont point honte d’appeller le mariage, Pollution, duquel nostre Seigneur n’a point pensé l’institution estre indigne de sa majesté: lequel il a prononcé estre honnorable en tous (Hebr. 13:4): lequel Jesus Christ a sanctifié par sa presence, et honnoré par son premier miracle (Jean 2:2 ss.). Et font cela seulement pour magnifier l’estat qu’ils tiennent, c’est de s’abstenir de mariage: comme s’il n’apparoissoit point par leur vie mesme, que c’est bien autre chose d’abstinence de mariage, que de virginité. Et neantmoins ils sont si effrontez, que d’appeller leur vie, Angelique. En quoy certes ils font trop grande injure aux Anges de Dieu, ausquels ils accomparagent paillards et adulteres, et encore beaucoup pires. Et de fait, il ne faut pas icy grans argumens, veu qu’ils sont convaincuz par la verité. Car nous voyons à l’œil, combien par horribles punitions nostre Seigneur punit une telle arrogance et contemnement de ses dons: et ay vergongne de descouvrir ce qui est plus occulte, combien qu’on en sait trop la moitié, tellement que l’air en put. Qu’il ne nous soit loisible de rien vouer qui nous empesche de servir à Dieu en nostre vocation, il n’y a nulle doute. Comme si un pere de famille vouoit de quitter sa femme, et abandonner ses enfans, pour prendre quelque autre charge. Touchant ce que nous avons dit, qu’il ne faut point mespriser nostre liberté, cela seroit un peu obscur à entendre, si nous ne le declairions. Or le sens est tel: Comme ainsi soit que Dieu nous ait constitué maistres de toutes choses, et qu’il les nous ait tellement assujetties que nous en puissions user pour nostre commodité, il ne nous faut point esperer que nous facions un service agreable à Dieu en nous assujettissant en servitude aux choses externes, lesquelles nous doyvent estre en aide. Je dy cela, pource que plusieurs pensent que ce soit une vertu d’humilité, de s’astreindre à plusieurs observations desquelles le Seigneur non sans cause a voulu que nous fussions libres. Pourtant si nous voulons eviter un tel danger, il ne nous faut jamais eslongner de l’ordre que le Seigneur nous a institué en l’Eglise Chrestienne.

3. The second consideration which we have mentioned, calls us to measure our strength, to contemplate our calling, and not to neglect the liberty which God has conferred on us. For he who vows what is not in his power, or is repugnant to his calling, is chargeable with rashness; and he who despises the favour of God, by which he is constituted lord of all things, is guilty of ingratitude. By this remark, I do not intend that we have any thing in our power, so as to enable us to promise it to God in a reliance on our own strength. For, with the strictest regard to truth, it was decreed in the council of Arausium, that nothing is rightly vowed to God but what we have received from his hand, seeing that all the things which are presented to him are merely gifts which he has imparted. But as some things are given to us by the goodness of God, and other things are denied to us by his justice, let every man 435follow the admonition of Paul, and consider the measure of grace which he has received.¹⁰⁷³ My only meaning here, therefore, is, that vows ought to be regulated by that measure which the Lord prescribes to us, by what he has given us; lest, by attempting more than he permits, we precipitate ourselves into danger, by arrogating too much to ourselves. Luke gives us an example in those assassins who vowed “that they would neither eat nor drink till they had killed Paul:”¹⁰⁷⁴ even though the design itself had not been criminal, yet it would have betrayed intolerable rashness, to make a man’s life and death subject to their power. So Jephthah suffered the punishment of his folly, when, in the fervour of precipitation, he made an inconsiderate vow.¹⁰⁷⁵ In vows of this class, distinguished by mad presumption, that of celibacy holds the preëminence. Priests, monks, and nuns, forgetting their infirmity, think themselves capable of celibacy. But by what revelation have they been taught that they shall preserve their chastity all their lifetime, to the end of which their vow reaches? They hear the declaration of God concerning the universal condition of man; “It is not good for man to be alone.”¹⁰⁷⁶ They understand, and I wish they did not feel, that sin remaining in us is attended with the most powerful stimulants. With what confidence can they dare to reject that general calling for their whole life-time, whereas the gift of continence is frequently bestowed for a certain time, as opportunity requires? In such obstinacy let them not expect God to assist them, but rather let them remember what is written: “Thou shalt not tempt the Lord thy God.”¹⁰⁷⁷ Now, it is tempting God, to strive against the nature which he has implanted in us, and to despise the gifts which he presents, as though they were not at all suitable for us. And they not only do this, but even marriage itself, which God has deemed it no degradation of his majesty to institute, which he has pronounced to be “honourable in all,” which our Lord Jesus Christ sanctified with his presence, which he deigned to dignify with his first miracle, they are not ashamed to stigmatize as pollution, for the mere purpose of extolling celibacy, however it may be spent, with the most extravagant encomiums. As though they did not exhibit a striking proof in their own lives, that celibacy is one thing, and that virginity is another; and yet they have the consummate impudence to call such a life angelic. This is certainly doing a great injury to the angels of God, to whom they compare persons guilty of fornication, adultery, and other crimes far more atrocious and impure. And there is not the least need of arguments, when they are clearly convicted by the fact itself. For 436it is very evident what dreadful punishments the Lord generally inflicts on such arrogance, self-confidence, and contempt of his gifts. Modesty forbids me to animadvert on those things which are more secret, of which too much is already known. That we are not at liberty to vow any thing which may hinder us from serving God in our vocation, is beyond all controversy; as if a father of a family should vow that he will desert his wife and children, to undertake some other charge; or as if a person qualified to fill the office of magistrate, on being chosen to it, should vow that he would remain in a private station. But the observation we have made, that our liberty ought not to be despised, has some difficulty, which requires a further explication. Now, the meaning may be briefly explained in the following manner: As God has constituted us lords of all things, and has placed them in subjection to us, in order that we might use them all for our accommodation, we have no reason to hope that we should perform a service acceptable to God, by making ourselves slaves to external things, which ought to be subservient to our assistance. I say this, because some persons consider themselves entitled to the praise of humility, if they entangle themselves with many observances, from which the Lord, for the best of reasons, intended we should be exempt. Therefore, if we would escape this danger, let us always remember, that we are never to depart from that economy which the Lord has instituted in the Christian Church.

3. Second, Who we are that vow. We must measure our strength, and have regard to our calling. Fearful errors of the Popish clergy by not attending to this. Their vow of celibacy.

In the second point which we have mentioned as requiring consideration is implied, that we measure our strength, that we attend to our vocation so as not to neglect the blessing of liberty which God has conferred upon us. For he who vows what is not within his means, or is at variance with his calling, is rash, while he who contemns the beneficence of God in making him lord of’ all things, is ungrateful. When I speak thus, I mean not that anything is so placed in our hand, that, leaning on our own strength, we may promise it to God. For in the Council of Arausica (cap. 11) it was most truly decreed, that nothing is duly vowed to God save what we have received from his hand, since all things which are offered to him are merely his gifts. But seeing that some things are given to us by the goodness of God, and others withheld by his justice, every man should have respect to the measure of grace bestowed on him, as Paul enjoins (Rom. 12:3; 1 Cor. 12:11).All then I mean here is, that your vows should be adapted to the measure which God by his gifts prescribes to you, lest by attempting more than he permits, you arrogate too much to yourself, and fall headlong. For example, when the assassins, of whom mention is made in the Acts, vowed “that they would neither eat nor drink till they had killed Paul” (Acts 23:12), though it had not been an impious conspiracy, it would still have been intolerably presumptuous, as subjecting the life and death of a man to their own power. Thus Jephthah suffered for his folly, when with precipitate fervour he made a rash vow (Judges 11:30). Of this class, the first place of475insane audacity belongs to celibacy. Priests, monks, and nuns, forgetful of their infirmity, are confident of their fitness for celibacy.¹ But by what oracle have they been instructed, that the chastity which they vow to the end of life, they will be able through life to maintain? They hear the voice of God concerning the universal condition of mankind, “It is not good that the man should be alone” (Gen. 2:18). They understand, and I wish they did not feel that the sin remaining in us is armed with the sharpest stings. How can they presume to shake off the common feelings of their nature for a whole lifetime, seeing the gift of continence is often granted for a certain time as occasion requires? In such perverse conduct they must not expect God to be their helper; let them rather remember the words, “Ye shall not tempt the Lord your God” (Deut. 6:16). But it is to tempt the Lord to strive against the nature implanted by him, and to spurn his present gifts as if they did not appertain to us. This they not only do, but marriage, which God did not think it unbecoming his majesty to institute, which he pronounced honourable in all, which Christ our Lord sanctified by his presence, and which he deigned to honour with his first miracle, they presume to stigmatise as pollution, so extravagant are the terms in which they eulogise every kind of celibacy; as if in their own life they did not furnish a clear proof that celibacy is one thing and chastity another. This life, however, they most impudently style angelical, thereby offering no slight insult to the angels of God, to whom they compare whoremongers and adulterers, and something much worse and fouler still.² And, indeed, there is here very little occasion for argument, since they are abundantly refuted by fact. For we plainly see the fearful punishments with which the Lord avenges this arrogance and contempt of his gifts from overweening confidence. More hidden crimes I spare through shame; what is known of them is too much. Beyond all controversy, we ought not to vow anything which will hinder us in fulfilling our vocation; as if the father of a family were to vow to leave his wife and children, and undertake other burdens; or one who is fit for a public office should, when elected to it, vow to live private. But the meaning of what we have said as to not despising our liberty may occasion some difficulty if not explained. Wherefore, understand it briefly thus: Since God has given us dominion over all things, and so subjected them to us that we may use them for our convenience, we cannot hope that our service will be acceptable to God if we bring ourselves into bondage to external things, which ought to be subservient to us. I say this, because476some aspire to the praise of humility, for entangling themselves in a variety of observances from which God for good reason wished us to be entirely free. Hence, if we would escape this danger, let us always remember that we are by no means to withdraw from the economy which God has appointed in the Christian Church.

3. Het tweede punt, dat, naar we zeiden, overwogen moet worden, houdt dit in, dat wij onze krachten meten, dat wij zien op onze roeping, en dat we niet de weldaad der vrijheid, die God ons geschonken heeft, veronachtzamen. Want wie belooft hetgeen niet in zijn macht is of met zijn roeping strijdt, die is lichtvaardig, en wie Gods weldadigheid, door welke hij gesteld wordt tot een heer over alle dingen, veracht, die is ondankbaar. Wanneer ik zo spreek, bedoel ik niet, dat er iets zo in onze macht gelegen is, dat wij, steunend op het vertrouwen in onze eigen kracht, dat aan God zouden kunnen beloven. Want ten zeerste naar waarheid is op het concilie te Arausio besloten, dat niets naar behoren aan God beloofd wordt, dan hetgeen wij uit zijn hand ontvangen hebben, daar alle dingen, die Hem geofferd worden, zijn loutere gaven zijn. Maar daar door Gods goedertierenheid sommige dingen ons gegeven, en naar zijn gerechtigheid andere ons onthouden zijn, moet een ieder, gelijk Paulus gebiedt (Rom. 12:3; 1 Cor.12:11) zien op de mate der hem geschonken genade. Ik wil hier dus niets anders dan dat de geloften gematigd worden naar die maat, welke God u door zijn gave voorschrijft, opdat gij niet, wanneer ge meer poogt dan Hij toestaat, door uzelf teveel aan te matigen in het verderf stort. Bijvoorbeeld, toen die sluipmoordenaars, van wie melding gemaakt wordt bij Lucas (Luc. Hand. 23:12) de gelofte deden, dat zij geen spijs zouden smaken, voordat Paulus was gedood, was, ook al zou dat geen misdadig plan geweest zijn, toch hun lichtvaardigheid zelf geenszins te verdragen, omdat ze het leven en de dood van een mens aan hun eigen macht onderwierpen. Zo heeft Jeftha de straf voor zijn dwaasheid ontvangen (Richt. 11:30) toen hij in blinde ijver een onberaden gelofte deed. In deze soort van geloften staat het celibaat bovenaan wat betreft dolzinnige vermetelheid. Want de priesters, monniken en nonnen vergeten hun eigen zwakheid en vertrouwen, dat zij de ongehuwde staat kunnen dragen. Maar door welke Godsspraak is hun geleerd, dat ze hun ganse leven de kuisheid zullen bewaren, terwijl ze haar beloven tot het einde huns levens toe? Zij horen Gods Woord aangaande de algemene toestand der mensen: "Het is niet goed, dat de mens alleen zij" (Gen. 2:18) Zij begrijpen, en och of ze het niet ondervonden!, dat de zonde, die in ons blijft, niet is zonder zeer scherpe prikkels. Door vertrouwen durven ze dan die algemene roeping voor hun ganse leven uitschudden, daar de gave der onthouding meermalen, naardat de gelegenheid het eist, verleend wordt? Laat hen in zulk een hardnekkigheid God niet als helper verwachten, maar laat hen veeleer denken aan wat gezegd is: "Gij zult de Here, uw God, niet verzoeken." En dit is God verzoeken: in te gaan tegen de door Hem ingeplante natuur, en zijn tegenwoordige gaven versmaden, alsof ze ons niets aangingen. En zij doen niet alleen dat, maar zij durven ook het huwelijk, welke instelling God niet geacht heeft strijdig te zijn met zijn majesteit, hetwelk Hij onder allen eerbaar verklaard heeft (Heb. 13:4) hetwelk Christus onze Heer door zijn tegenwoordigheid geheiligd heeft (Joh. 2:2 e.v.), hetwelk Hij waardig gekeurd heeft het met zijn eerste wonder te eren, een bevlekking noemen: alleen om hun celibaat, hoe dat ook zij, met wonderbare lofprijzingen te verheffen. Alsof ze er zelf in hun leven niet een duidelijk bewijs van gaven, dat het celibaat iets anders is dan maagdelijkheid; en toch noemen ze hun leven zeer onbeschaamd een leven als der engelen. Hierin doen ze ongetwijfeld de engelen Gods al te groot onrecht, dat ze hoereerders, overspelers en nog veel slechters en vuilers met hen vergelijken. En hier zijn voorzeker bewijzen allerminst nodig, daar ze door de zaak zelve openlijk van schuld overtuigd worden. Want wij zien openlijk met welke vreselijke straffen de Here een dergelijke aanmatiging en verachting zijner gaven tengevolge van vermetelheid, herhaaldelijk straft. De meer verborgen dingen verzwijg ik schaamshalve: wat men ervan begrijpt, is nog te veel. Dat men niets moet beloven, dat ons kan verhinderen onze roeping te dienen, is buiten kijf. Gelijk wanneer een huisvader de gelofte doet, dat hij zijn kinderen en vrouw zal verlaten en andere lasten op zich nemen; of dat hij, die geschikt is een overheidsambt te bekleden, de gelofte doet, dat hij, wanneer hij gekozen wordt, ambteloos burger zal blijven. Maar wat de bedoeling is van hetgeen wij zeiden, dat we onze vrijheid niet moeten verachten, daarin is enige moeilijkheid gelegen, indien het niet nader uitgelegd wordt. Verneem dat dan aldus in weinig woorden. Daar God ons gesteld heeft tot heren over alle dingen, en ze ons zo onderworpen heeft, dat wij ze alle tot ons voordeel zouden gebruiken, moeten wij niet hopen, dat het een Gode aangename dienst zal zijn, indien wij ons tot slaaf maken van de uiterlijke dingen, die ons tot hulp behoren te zijn. Dit zeg ik daarom, omdat sommigen de lof der nederigheid daaruit trachten te verwerven, dat ze zich verstrikken in veel onthoudingen, van welke God niet tevergeefs gewild heeft, dat wij vrij en verschoond zouden zijn. Daarom moeten wij, wanneer we aan dit gevaar willen ontkomen, altijd bedenken, dat we geenszins moeten afwijken van die orde, welke de Here in de Christelijke kerk heeft ingesteld.

3. Der Mensch, der das Gelübde leistet

Bei dem zweiten Punkt, den wir nach unseren obigen Ausführungen hier zu erwägen haben, geht es darum, daß wir (1.) unsere Kräfte messen, (2.) unseren Beruf im Auge behalten und (3.) das Gnadengeschenk der Freiheit, das uns Gott gewährt hat, nicht beiseite lassen. Denn wer etwas gelobt, das nicht in seinem Vermögen steht oder das seinem Beruf widerspricht, der ist vorwitzig, und wer Gottes Freundlichkeit verachtet, die ihn zum Herrn über alle Dinge einsetzt, der ist undankbar. Wenn ich so rede, so meine ich damit nicht, es wäre irgend etwas dergestalt in unsere Hand gelegt, daß wir es, gestützt auf das Vertrauen zu unserer eigenen Kraft, Gott zu geloben vermöchten. Denn es war in höchstem Maße wahrheitsgemäß, wenn man auf dem Konzil zu Orange (529) den Beschluß faßte, wir könnten Gott nichts rechtmäßig geloben, als was wir aus seiner Hand empfangen hätten, weil ja alles, was wir ihm darbrächten, seine reine Gabe sei (Kap. 11). Aber da uns das eine aus Gottes Freundlichkeit 862 gegeben, das andere aus seiner Billigkeit verweigert ist, so soll jeder nach der Weisung des Paulus das Maß der ihm gewährten Gnade berücksichtigen (Röm. 12,3; 1. Kor. 12,11).

(1.) Ich habe also hier nichts anderes im Sinn, als daß man seine Gelübde dem Maß angleicht, das einem Gott durch sein Geschenk vorgezeichnet hat, damit man nicht mehr wagt, als er zugestanden hat, und dabei ins Verderben rennt, indem man sich gar zu viel anmaßt. Ich will es an einem Beispiel deutlich machen. Bei Lukas werden Meuchelmörder erwähnt, die ein Gelübde taten, keine Speise zu sich zu nehmen, ehe sie den Paulus umgebracht hätten (Apg. 23,12). Selbst wenn es sich hier nun nicht um einen frevelhaften Ratschlag gehandelt hätte, so wäre doch der Vorwitz dieser Männer in keiner Weise zu ertragen, weil sie ja Leben und Tod eines Menschen ihrer eigenen Gewalt unterstellten. Ebenso wurde auch Jephthah für seine Torheit bestraft, als er in überstürztem Eifer ein unbedachtes Gelübde tat (Richt. 11,30f.). Bei dieser Gruppe von Gelübden steht der Zölibat in wahnwitziger Vermessenheit an oberster Stelle. Denn die Priester, Mönche und Nonnen vergessen ihre Schwachheit und trauen sich zu, sie seien in der Lage, den Zölibat innezuhalten. Welches Offenbarungswort aber hat die denn gelehrt, sie sollten ihr ganzes Leben in beständiger Keuschheit verbringen, wie sie ja solche Keuschheit bis zum Ende ihres Lebens geloben? Sie vernehmen doch über den allgemeinen Zustand der Menschen Gottes Stimme, die da spricht: „Es ist nicht gut, daß der Mensch allein sei“ (Gen. 2, 18)! Sie erkennen es, und wollte Gott, sie erführen es nicht auch, daß die Sünde, die in uns bleibt, nicht ohne sehr scharfe Stacheln ist. Woher nehmen sie denn die Zuversicht, jenen allgemeinen Beruf (der uns in die Ehe weist) für ihr ganzes Leben von sich zu werfen? Und das, wo doch die Gabe der Enthaltsamkeit zumeist nur für bestimmte Zeit gewährt wird, je, wie es die Gelegenheit erfordert! Sie sollen nicht erwarten, daß ihnen Gott in solcher Halsstarrigkeit als Helfer zur Seite stehen werde, nein, sie sollen sich lieber an das Wort erinnern: „Du sollst den Herrn, deinen Gott, nicht versuchen“ (Deut. 6,16; Luthertext richtig: Einzahl). Das aber heißt Gott versuchen, wenn man sich gegen die Natur stemmt, die er uns eingegeben hat, und wenn man seine gegenwärtigen Gaben verachtet, als hätten sie mit uns nichts zu tun. Die Papisten aber tun nicht nur dies, sondern sie wagen es auch noch, die Ehe eine Befleckung zu nennen, obwohl es Gott nicht im Widerspruch zu seiner Majestät befunden hat, sie einzurichten, obwohl er sie bei allen für ehrbar erklärt hat (Hebr. 13,4), obwohl Christus, unser Herr, sie mit seiner Gegenwart geheiligt und sich herbeigelassen hat, sie mit seinem erstem Wunder zu ehren (Joh. 2,2.6-11). Und jene entehrende Bezeichnung für die Ehe brauchen die Papisten nur, um mit wunderlichen Lobreden jedweden Zölibat zu erheben. Als ob sie nicht selbst mit ihrem Lebenswandel einen deutlichen Beweis dafür erbrächten, daß Zölibat und Jungfräulichkeit zwei verschiedene Dinge sind! Trotzdem nennen sie ihr Leben in höchster Unverschämtheit „engelgleich“. Damit tun sie den Engeln ganz sicher furchtbares Unrecht an, indem sie Hurer, Ehebrecher und noch etwas viel Schlimmeres und Gemeineres mit ihnen vergleichen. Hier bedarf es nun in der Tat durchaus keines Beweises, da sie durch die Sache selbst klar und deutlich überführt werden. Denn wir sehen es offen vor uns, mit was für furchtbaren Strafen der Herr allerorten solche Anmaßung und solche aus gar zu großem Selbstvertrauen stammende Verachtung seiner Gaben ahndet. Dabei will ich aus Schamgefühl die verborgeneren Dinge noch mit Schonung übergehen; denn schon das, was man von ihnen weiß, geht zu weit.

(2.) Unzweifelhaft dürfen wir nichts geloben, was uns daran hindern könnte, unserem Beruf zu dienen. Das wäre z.B. der Fall, wenn ein Hausvater das Gelübde täte, Weib und Kind zu verlassen und andere Lasten auf sich zu nehmen, oder wenn einer, der geschickt ist, ein obrigkeitliches Amt zu führen, und auch dazu erwählt wird, das Gelübde tun wollte, amtlos zu bleiben.

863 (3.) Wir sprachen dann auch davon, daß wir unsere Freiheit nicht verachten sollen. Was das bedeutet, ist einigermaßen schwierig, wenn es nicht näher entfaltet wird. Hierüber möge man also folgende kurze Ausführungen vernehmen. Da uns Gott zu Herren über alle Dinge gesetzt und sie uns dergestalt Untertan gemacht hat, daß wir sie alle zu unserem Vorteil gebrauchen sollen, so haben wir keinen Anlaß zu der Erwartung, es werde ein Gott wohlgefälliger Dienst sein, wenn wir uns zu Knechten der äußeren Dinge machen, die uns doch als Hilfen dienen sollen. Das sage ich deshalb, weil manche Leute das Lob der Demut daraus zu erlangen trachten, daß sie sich in die strenge Innehaltung vieler Satzungen verstricken, von denen wir doch nach Gottes nicht grundlosem Willen frei und ledig sein sollen. Wollen wir also dieser Gefahr entgehen, so müssen wir stets bedenken, daß wir von der Ordnung, die der Herr in der christlichen Kirche eingerichtet hat, in keiner Weise abweichen dürfen.

3. Wie ons is wat die gelofte aflê

Die tweede aspek waaraan ons oorweging moet skenk, is, soos ons gesê het, daarin geleë dat ons ons kragte moet oorweeg en ons roeping in aanmerking moet neem om nie die weldaad van vryheid wat God aan ons verleen het, te verontagsaam nie. Iemand wat trouens ’n gelofte aflê wat nie binne sy vermoë is nie of met sy roeping bots, tree onbesonne op - en iemand wat God se weldaad waardeur Hy as Here oor alles gestel word, veronagsaam, is ondankbaar. Wanneer ek so praat, bedoel ek nie daarmee dat ons by magte is om in die steun en vertroue op eie kragte iets aan God te beloof nie. By die Konsilie van Orange is trouens met die grootste waarheid besluit dat niks na behore aan God beloof kan word behalwe as ons dit uit sy hand ontvang het nie aangesien alles wat Hom aangebied word, louter gawes van Hom af is.⁶ Aangesien sommige goed egter uit goedertierenheid van God aan ons gegee is, en ander dinge volgens sy geregtigheid van ons weerhou is, moet elkeen, soos Paulus beveel, die maat van genade wat hom gegun is, in ag neem.⁷ Ek bedoel 1554 dus niks anders as dat jy jou geloftes by daardie maat moet aanpas wat God aan jou geskenk en aan jou voorgeskryf het om te voorkom dat jy verder probeer gaan as wat Hy jou toelaat en jy jouself deur jou te veel aan te matig tot ’n val bring nie. Die volgende is voorbeelde hiervan: die moordenaars waarvan in Lukas melding gemaak word, het ’n gelofte afgelê dat hulle nie sal eet voordat Paulus doodgemaak is nie.⁸ Selfs al sou hulle voorneme self nie ’n misdaad gewees het nie, was hulle ligsinnigheid nogtans ondraaglik omdat hulle ’n mens se lewe en dood aan hulle mag onderworpe gemaak het. So is Jefta vir sy dwaasheid gestraf toe hy in ylingse vurigheid ’n onbesonne gelofte afgelê het.⁹

Onder hierdie groep neem die gelofte om nie te trou nie (selibaat) die eerste plek vir waansinnige roekeloosheid in. Priesters,¹⁰ monnike en nonne vergeet hulle swakheid trouens en vertrou dat hulle opgewasse is om ongetroud te bly. Deur watter uitspraak van God is hulle egter geleer om hulle hele lewe vir hulle ’n toestand van kuisheid te bepaal en ’n gelofte met die doel af te lê? Oor die algemene toestand van mense hoor hulle die volgende uitspraak van God: dat dit nie vir die mens goed is om alleen te wees nie.¹¹ Hulle begryp dit wel, en het hulle dit tog maar ook ervaar dat die sonde wat in ons bly, nie sonder die skerpste prikkels is nie! Met watter selfvertroue kan hulle waag om hierdie algemene roeping hulle lewe lank van hulle af te skud aangesien die gawe van weerhouding ’n mens meer dikwels net vir ’n tyd vergun word namate omstandighede dit vereis? Hulle moet nie verwag dat God hulle in so ’n hardnekkigheid sal help nie maar hulle moet eerder sy uitspraak in gedagte hou: “Jy moet die Here jou God nie versoek nie”.¹² Dit is inderdaad ’n versoeking van God om teen die natuur wat in ons ingeskape is, te streef en sy teenwoordige gawes te verag asof dit niks met ons te doen het nie. Hulle (die pousdom) doen dit nie alleen nie, maar hulle waag ook om die huwelik ‘besoedeling’ te noem. Maar God het dit by die instelling daarvan nie vreemd aan sy majesteit geag nie¹³ omdat Hy verklaar het dat dit in alle opsigte eerbaar is,¹⁴ en Christus ons Here dit ook deur sy teenwoordigheid geheilig en waardig geag het om dit met sy eerste wonderwerk te vereer.¹⁵

En hulle doen dit nie alleen nie, maar verhef hulle selibaat, hoedanig dit ook al is, met verbasende lofliedere! Net asof hulle nie in hulle eie lewe 1555 duidelike getuienis lewer dat selibaat een ding is en maagdelikheid iets anders nie! En met die grootste onbeskaamdheid noem hulle dit nogtans die lewe van engele! Hierin doen hulle die engele van God beslis ’n groot onreg aan, omdat hulle hoere, owerspeliges en iets selfs veel slegter en afstootliker as dit met die engele vergelyk.¹⁶ Ons het in elk geval hier geen redenasies nodig nie omdat die werklikheid self hulle oop en bloot aan die kaak stel. Ons sien immers duidelik met watter verskriklike strawwe die Here Hom op ’n aanmatigende houding van hierdie aard en op die veragting van sy gawes vanweë ’n uitermatige selfvertroue wreek. Uit skaamte spaar ek maar hulle meer verborge oortredings want net om daarvan bewus te wees, is reeds te veel!

Daar kan geen geskil daaroor wees dat ons geen gelofte mag aflê wat van so ’n aard is dat dit ons verhinder om ons roeping te dien nie. Dit gebeur as ’n vader van ’n huisgesin byvoorbeeld ’n gelofte aflê om sy kinders en sy vrou te verlaat en ander laste op hom te neem, of as iemand wat bekwaam is om ’n openbare amp te beklee, ’n gelofte aflê dat hy dit nie sal aanneem wanneer hy daartoe verkies word nie.

Ons het gesê dat ons ons vryheid nie moet verag nie. Die betekenis daarvan hou egter enigsins problème in as dit nie verduidelik word nie. In ’n paar woorde is die betekenis daarvan dus soos volg. Aangesien God ons as heersers oor alle dinge aangestel het, en Hy dit op so ’n wyse aan ons ondergeskik gemaak het dat ons dit alles tot ons voordeel moet aanwend, het ons geen grond om te verwag dat ons God ’n aangename diens sal bewys as ons ons aan uiterlike dinge wat vir ons ’n hulpmiddel behoort te wees, verslaaf nie. Ek sê dit omdat sommige mense lof vir hulle ootmoedigheid probeer bekom as hulle hulle in baie onderhoudings verstrengel terwyl dit God se wil was dat ons daarvan vry en ontslae moes wees. As ons hierdie gevaar daarom wil vermy, moet ons altyd daaraan gedagtig wees dat ons glad nie van die orde¹⁷ wat die Here in die Christelike kerk ingestel het, moet afwyk nie.

3. Цель второго рассмотрения в том, чтобы мы взвешивали свои силы и следовали своему призванию, не презирая дарованной Богом свободы. Ибо кто даёт обет сверх своих сил или отвергает своё призвание, тот поступает дерзко: а кто презирает милость Божью, в силу которой поставлен хозяином и господином всех вещей, тот неблагодарен. Я вовсе не предполагаю, будто мы имеем что-то в своей власти, что можем обещать Богу, уповая на собственные силы. Оранжский собор совершенно справедливо постановил, что мы можем обещать Богу лишь то, что получили из его рук, ибо всё, что у нас есть, происходит от Него (Второй Оранжский собор (529), с. 11). Но так как Бог по своему благоволению дал нам одни способности, а других не дал, то каждый должен следовать предостережению св. Павла и соблюдать меру дарованной ему благодати (Рим 12:3; 1 Кор 12:11).

Я хочу сказать, что надлежит соразмерять наши обеты с даром, предустановленным нам Богом, и не пытаться обещать более того, что в наших силах, дабы не упасть и не расшибиться. Пример: убийцы, о которых св. Лука упоминает в Деяниях апостолов, поклялись не есть ни куска хлеба, пока не убьют св. Павла (Деян 23:12). Даже если бы их намерение не было столь злодейским, всё равно их дерзость была недопустима, так как они присвоили себе власть над жизнью и смертью человека. Равным образом Иеффай получил по заслугам за своё безумие, когда вынужден был принести в жертву собственную дочь во исполнение безрассудно данного обета (Суд 11:30-31). Однако наибольшее неистовство обнаруживают те, кто даёт обет пожизненного воздержания от брака. Священники, монахи и монахини, забыв о своей немощи, думают, что смогут обходиться без брака всю жизнь. Но кто сказал им, что у них достанет сил всю жизнь хранить целомудрие, в чём дают они вечный обет? Разве не слышат они, что говорит Бог об общем состоянии человека: «Не хорошо быть человеку одному» (Быт 2:18)? Разве не знают (дай Бог, чтобы не чувствовали), как жала вожделений впиваются им в плоть? Как же дерзают они на всю жизнь отвергать это универсальное призвание? Ведь дар воздержания чаще всего даётся на время, ввиду необходимости. Пусть же не надеются в своём упорстве на помощь Бога, а лучше вспомнят, что сказано: «Не искушайте Господа, Бога вашего» (Втор 6:16). Но восставать против данной нам от Бога природы и презирать подаваемые Им средства помощи как нам не принадлежащие - значит искушать Бога. Они же не только поступают таким образом, но и не стыдятся называть брак скверной. Брак, который Господь не считал недостойным своего величия установлением и провозгласил честным у всех (Евр 13:4); который Иисус Христос освятил своим присутствием и почтил своим первым чудом (Ин 2:2-9)! И поступают они так лишь для того, чтобы возвеличить собственное состояние, то есть воздержание от брака. Словно сама их жизнь не свидетельствует о том, что воздержание от брака и девственность - совершенно разные вещи. И однако они упорно стоят на своём, вплоть до того, что называют свою жизнь ангельской. Тем самым они наносят глубокое бесчестье Ангелам Божьим, сравнивая с ними блудников и прелюбодеев, а то и худших грешников. В действительности здесь нет нужды в долгом доказательстве, ибо их опровергает сама жизнь. Разве не очевидно, какими страшными карами карает Господь подобное самомнение и хулу, возводимую на его дары? Разве не вызывают стыд их тайны, из которых знать даже половину - слишком много, ибо они заражают самый воздух?

Нет сомнения, что мы не должны обещать Богу ничего, что помешало бы нам служить Ему по нашему призванию - как если бы некий отец семейства дал обет оставить жену и детей, чтобы взять на себя другое бремя. Что касается наших слов о том, что не следует презирать данной нам свободы, они для лучшего понимания нуждаются в пояснении. Смысл таков: коль скоро Бог поставил нас хозяевами всех вещей и подчинил их нам таким образом, что мы можем пользоваться ими для своего удобства, не следует думать, будто мы угодим Богу, если будем порабощены внешними вещами, которые, наоборот, должны быть нашими помощниками. Я говорю это потому, что многие почитают за добродетель смирения принуждать себя к соблюдению многочисленных запретов, в отношении которых Господь не без основания предпочёл предоставить нам свободу. Поэтому, если мы хотим избежать подобной опасности, нельзя удаляться от порядка, установленного Господом в христианской Церкви.

4. Nunc venio ad illud quod tertio loco posui: multum scilicet referre quo animo votum nuncupes si velis ipsum Deo approbari. Nam quia Dominus cor, non externam speciem intuetur, fit ut 242 eadem res, mutato animi proposito, nunc placeat ei acceptaque sit, nunc vehementer displiceat. Vini abstinentiam si ita voves quasi in ea subsit aliquid sanctimoniae, superstitiosus es: si in alium finem non perversum respicis, nemo potest improbare. Sunt autem, quantum possum iudicare, quatuor fines ad quos vota nostra rite dirigentur; quorum duos, docendi causa, ad praeteritum tempus refero, duos reliquos ad futurum. Ad praeteritum tempus pertinent vota quibus vel nostram erga Deum gratitudinem pro acceptis beneficiis testamur, vel ad iram eius deprecandam, ipsi a nobis poenam ob admissa delicta exigimus. Priora vocemus, si placet, exercitia gratiarum actionis: altera, poenitentiae. Prioris generis exemplum habemus in decimis, quas vovebat Iacob^a, si Dominus eum incolumen ab exilio in patriam reduceret [Gene. 28. d. 20]¹. Praeterea in sacrificiis veteribus pacificorum, quae pii Reges ac duces, iustum bellum suscepturi vovebant se reddituros si victoria potiti essent: aut certe quum maiori aliqua difficultate premebantur, si Dominus eos liberasset. Sic intelligendi sunt omnes loci in Psalmis qui de votis loquuntur [Psal. 22. d. 26^b, et 56. c. 13, et 116. b. 14. 18]. Eiusmodi vota hodie quoque nobis in usu esse possunt, quoties nos Dominus vel a clade aliqua, vel a morbo difficili, vel ab alio quovis discrimine eripuit. Neque enim a pii hominis officio tunc abhorret, votivam oblationem, velut solenne recognitionis symbolum, Deo consecrare: ne ingratus erga eius benignitatem videatur. Secundum genus quale sit, uno duntaxat familiari exemplo ostendere sufficiet. Siquis in aliquod flagitium gulae vitio prolapsus sit, nihil obstabit quominus ad castigandam intemperiem lautitiis omnibus possit ad aliquod tempus renuntiare, idque facere voto adhibito, quo^c arctiore vinculo se astringat. Neque tamen sic perpetuam legem iis statuo qui similiter deliquerint: sed ostendo quid facere illis liceat, qui tale votum sibi utile esse censuerint. Sic igitur eiusmodi votum licitum facio, ut liberum interim relinquam.

4. Je vien maintenant à la troisieme consideration que j’ay mise: c’est que pour approuver noz vœuz à Dieu, il faut bien adviser à quelle intention nous les faisons. Car d’autant que Dieu regarde le cœur, et non pas l’apparence exterieure, de là il advient qu’une mesme chose, selon que le propos sera divers, luy sera quelque fois agreable, et quelque fois luy desplaira grandement. Si quelcun voue de s’abstenir de boire vin, comme si en cela il y avoit quelque saincteté, il sera à bon droit condamné de superstition. S’il regarde à une autre fin qui ne soit point mauvaise, nul ne le pourra reprouver. Or selon que je puis juger, il y a quatre fins ausquelles se doivent rapporter tous noz vœuz. Pour donner plus claire intelligence de cela, nous dirons que les deux appartiennent au temps passé, les deux autres au temps à venir. Les vœux, dy-je, regardent au temps passé, quand par iceux nous faisons à Dieu recognoissance des benefices que nous tenons de luy, ou par lesquels nous chastions les vices que nous avons commis, afin d’en obtenir pardon. Les premiers, nous les pourrons appeller Vœuz d’action de grace: les seconds, nous les pourrons appeller Vœuz de penitence. Quant est du premier genre, nous en avons un exemple au vœu que fit Jacob, en promettant à Dieu les decimes qu’il acquerroit en la terre d’Orient, s’il luy faisoit la grace de retourner en la terre de sa nativité (Gen. 28:20). Nous en avons aussi un exemple commun aux sacrifices qu’on appelloit Des pacifiques, que les saincts Rois ou gouverneurs allans à la guerre promettoyent à Dieu de luy rendre, s’il leur donnoit la victoire contre leurs ennemis: ou bien que le peuple estant en quelque affliction, vouoit à Dieu, s’il en estoit delivré par sa grace. Et en ce sens faut prendre tous les passages des Pseaumes qui parlent des vœuz (Ps. 22:26; 56:13; 116:14, 18). Nous pouvons aujourdhuy aussi bien user de telle espece de vœuz, toutes fois et quantes que Dieu nous delivre de quelque calamité ou maladie dangereuse, ou autre peril. Car cela n’est pas repugnant à l’office d’un bon Chrestien, de presenter en tel cas à Dieu quelque oblation qu’il aura vouée, seulement pour recognoissance du benefice qu’il a receu, pour n’estre point ingrat à sa bonté. Quant à la seconde espece, il suffira de demonstrer par un exemple familier quelle elle est. Prenons le cas que quelcun par son intemperance et gourmandise soit tombé en quelque peché: il ne nuira de rien quand il renoncera pour un temps à toutes delices, pour corriger ce vice d’intemperance auquel il se sent autrement enclin. Il n’y a aussi nul inconvenient qu’il face vœu sur cela, afin de se lier plus estroitement. Toutesfois je n’impose point loy à ceux qui auront failly en quelque sorte, de faire tous un semblable vœu: mais seulement je demonstre ce qui seroit licite à quelcun de faire, quand il penseroit que cela luy seroit utile. Parquoy je dy qu’un tel vœu est sainct et legitime, sans prejudicier à la liberté d’un chacun d’en faire comme il voudra.

4. I proceed now to the third consideration which I mentioned; that it is of great importance with what intention a vow is made, if we wish it to be approved by God. For as the Lord regards the heart, and not the external appearance, it happens that the same action, performed with different designs, is sometimes acceptable to him, and sometimes highly displeasing. If any one vow abstinence from wine, as if there were any holiness in such abstinence, he is chargeable with superstition; if this be done for any other end which is not improper, no one can disapprove of it. Now, as far as I am able to judge, there are four ends to which our vows may be rightly directed. For the sake of further elucidation, I refer two of them to the time past, and the other two to the future. To the time past belong those vows by which we either testify our gratitude to God for benefits received, or, in order to deprecate his wrath, inflict punishment on ourselves for sins that we have committed. The former may be called vows of thanksgiving; the latter, vows of penitence. Of the former we have an example in Jacob, who vowed to give to God the tenth of all he should acquire, if the Lord would bring him again from his exile to his father’s house in peace.¹⁰⁷⁸ We have other examples of 437the same kind in the ancient peace-offerings, which used to be vowed by pious kings and generals, entering on just wars, to be offered in case they should obtain the victory; or by persons labouring under more than common difficulty, in case the Lord would deliver them. Thus we are to understand all those places in the Psalms which speak of vows.¹⁰⁷⁹ Vows of this kind may also be now used among us, whenever God delivers us from any great calamity, from a severe disease, or from any other danger. For on such occasions, it is not inconsistent with the duty of a pious man to consecrate to God some oblation that he has vowed, merely as a solemn token of grateful acknowledgment, that he may not appear unthankful for his goodness. The nature of the second species of vows will sufficiently appear from only one familiar example. If a person has fallen into any crime through the vice of intemperance, nothing prevents him from correcting that vice by a temporary renunciation of all delicacies, and enforcing this abstinence by a vow, to lay himself under the stronger obligation. Yet I impose no perpetual law on those who have been guilty of such an offence; I only point out what they are at liberty to do, if they think that such a vow would be useful to them. I consider a vow of this kind, therefore, as lawful, but, at the same time, as left to the free choice of every individual.

4. Third point to be attended to—viz. the intention with which the vow is made. Four ends in vowing. Two of them refer to the past, and two to the future. Examples and use of the former class.

I come now to my third position—viz that if you would approve your vow to God, the mind in which you undertake it is of great moment. For seeing that God looks not to the outward appearance but to the heart, the consequence is, that according to the purpose which the mind has in view, the same thing may at one time please and be acceptable to him, and at another be most displeasing. If you vow abstinence from wine, as if there were any holiness in so doing, you are superstitious; but if you have some end in view which is not perverse, no one can disapprove. Now, as far as I can see, there are four ends to which our vows may be properly directed; two of these, for the sake of order, I refer to the past, and two to the future. To the past belong vows by which we either testify our gratitude toward God for favours received, or in order to deprecate his wrath, inflict punishment on ourselves for faults committed. The former, let us if you please call acts of thanksgiving; the latter, acts of repentance. Of the former class, we have an example in the tithes which Jacob vowed (Gen. 28:20), if the Lord would conduct him safely home from exile; and also in the ancient peace-offerings which pious kings and commanders, when about to engage in a just war, vowed that they would give if they were victorious, or, at least, if the Lord would deliver them when pressed by some greater difficulty. Thus are to be understood all the passages in the Psalms which speak of vows (Ps. 22:26; 56:13; 116:14, 18). Similar vows may also be used by us in the present day, whenever the Lord has rescued us from some disaster or dangerous disease, or other peril. For it is not abhorrent from the office of a pious man thus to consecrate a votive offering to God as a formal symbol of acknowledgment that he may not seem ungrateful for his kindness. The nature of the second class it will be sufficient to illustrate merely by one familiar example. Should any one, from gluttonous indulgence, have fallen into some iniquity, there is nothing to prevent him, with the view of chastising his intemperance, from renouncing all luxuries for a certain time, and in doing so, from employing a vow for the purpose of binding himself more firmly. And yet I do not lay down this as an invariable law to all who have similarly offended; I merely show what may be lawfully done by those who think that such a vow will be useful to them. Thus while I hold it lawful so to vow, I at the same time leave it free.

4. Nu kom ik tot hetgeen ik in de derde plaats gesteld heb, namelijk dat het van groot belang is met welke gezindheid men een gelofte doet, wanneer men wil, dat ze Gode aangenaam is. Want daar de Here het hart aanziet en niet de uiterlijke schijn, geschiedt het, dat dezelfde zaak, naargelang het voornemen des gemoeds veranderd wordt, Hem nu eens behaagt en aangenaam is, en dan weer heftig mishaagt. Indien ge de belofte doet u van wijn te onthouden, alsof daarin enige heiligheid gelegen was, zijt ge superstitieus; indien gij ziet op een ander niet verkeerd doel, kan niemand het afkeuren. Er zijn, voor zover ik kan oordelen, vier doeleinden, op welke onze geloften naar behoren zullen gericht worden, van welke ik twee, ter wille van het onderricht, betrek op het verleden, en de beide andere op de toekomst. Op het verleden slaan de geloften, door welke wij onze dankbaarheid jegens God voor ontvangen weldaden betuigen, of van onszelf straf eisen wegens begane misdaden om Gods toorn af te bidden. Laat ons de eerste, indien ge wilt, oefeningen der dankbaarheid noemen, de andere oefeningen der boetvaardigheid. Van de eerste soort hebben we een voorbeeld in de tienden, die Jacob beloofde, indien de Here hem behouden uit de ballingschap in zijn vaderland zou terugvoeren (Gen. 28:20) Bovendien in de oude vredesofferanden, die vrome koningen en veldheren, wanneer ze op het punt stonden een rechtvaardige oorlog te ondernemen, beloofden te zullen geven, wanneer ze de overwinning behaalden, of althans wanneer ze door een of andere grote moeilijkheid gedrukt werden, indien de Here hen verloste. Zo moeten verstaan worden alle plaatsen in de psalmen, die over geloften spreken (Ps. 22:26; 56:13; 116:14,18) Dergelijke geloften kunnen ook wij tegenwoordig gebruiken, zo dikwijls als de Here ons van enige ramp, of van een zware ziekte, of van enig ander gevaar verlost heeft. Immers het is dan niet vreemd aan de plicht van een vroom man om een gelofte offer, als een openbaar teken van erkentelijkheid, aan God te wijden, opdat hij niet ondankbaar schijne jegens zijn goedertierenheid. Van welke aard de tweede soort is, zal voldoende door slechts één gemeenzaam voorbeeld kunnen worden aangetoond. Indien iemand door de fout zijner gulzigheid tot een boze daad gekomen is, zal er geen bezwaar tegen zijn, dat hij, om zijn onmatigheid te bestraffen, zich voor enige tijd alle lekkernijen ontzegt, en dat doet met gebruikmaking van een gelofte, om zich daardoor met des te nauwer band te binden. Maar toch stel ik voor hen, die zo gezondigd hebben, geen voortdurende wet; maar ik toon alleen aan wat zij mogen doen, die oordelen dat zulk een gelofte nuttig voor hen is. Ik maak dus zulk een gelofte zo geoorloofd, dat ik haar intussen toch vrij laat.

4. In welcher Absicht sollen wir Gelübde tun?

Jetzt komme ich auf das zu sprechen, was ich oben an dritter Stelle nannte: es kommt sehr darauf an, in welcher Gesinnung man ein Gelübde tut, wenn anders man wünscht, daß es Gott wohlgefällig sei. Denn der Herr sieht das Herz an und nicht die äußere Erscheinung, und daher kommt es, daß ihm die gleiche Sache bei verändertem Vorsatz unseres Herzens bald gefällt und angenehm ist, bald auch heftig mißfällt. Wenn man ein Gelübde leistet, keinen Wein zu trinken, und dabei so tut, als ob darin irgendwelche Heiligkeit läge, so ist man ein abergläubischer Mensch; hat man aber bei solchem Gelübde einen anderen, nicht verkehrten Zweck im Auge, so kann es niemand mißbilligen.

Es gibt nun, soweit ich zu beurteilen vermag, vier Zwecke, auf die unsere Gelübde rechtmäßig gerichtet sein können; zwei von ihnen beziehe ich zu besserer Unterweisung auf die Vergangenheit, die beiden übrigen auf die Zukunft.

Auf die Vergangenheit beziehen sich erstens die Gelübde, mit denen wir unsere Dankbarkeit gegen Gott für empfangene Wohltaten bezeugen, zweitens solche, mit denen wir um begangener Missetaten willen an uns selber Strafe üben, um Gottes Zorn abzubitten. Die Gelübde der ersten Art wollen wir, wenn man will, als Übungen der Dankbarkeit (Dankgelübde) bezeichnen, die der zweiten Art als Übungen der Buße (Bußgelübde).

Ein Beispiel für die erste Gruppe haben wir in dem Zehnten, den Jakob gelobte, wenn der Herr ihn wohlbehalten aus der Verbannung in die Heimat zurückführen würde (Gen. 28,20.22). Ein weiteres Beispiel bieten uns die Friedensopfer des Alten Bundes, wie sie fromme Könige und Feldherrn, die im Begriff standen, einen gerechten Krieg zu führen, darzubringen gelobten, wenn sie den Sieg erlangen würden, oder jedenfalls, wie sie sie unter dem Druck einer größeren Not gelobten, wenn der Herr sie frei machen würde. In diesem Sinne müssen wir alle Stellen in den Psalmen verstehen, die von Gelübden handeln (Ps. 22,26; 56,13; 116,14.18). Derartige Gelübde können auch heutzutage bei uns in Übung stehen, sooft uns der Herr aus einer Niederlage oder aus einer schweren Krankheit oder aus irgendeiner anderen Gefahr errettet hat. Denn dann steht es nicht im Widerspruch zu der Pflicht eines frommen Menschen, Gott ein Gelübdeopfer als feierliches Zeichen seiner Dankbarkeit zu weihen, um seiner Freundlichkeit gegenüber nicht undankbar zu erscheinen.

Um zu zeigen, von welcher Art die Gelübde der zweiten Gruppe sind, wird ein einziges bekanntes Beispiel genügen. Wenn jemand durch seine Schlemmerei in eine Schandtat geraten ist, so besteht kein Hindernis dagegen, daß er sich zur Strafe für seine Unmäßigkeit eine Zeitlang alle Leckerbissen versagen könnte und das dann auch unter Anwendung eines Gelübdes täte, um sich dadurch mit einem festeren Bande zu verpflichten. Damit stelle ich aber für solche, die sich in solcher Weise vergangen haben, kein bleibendes Gesetz auf, sondern ich zeige nur, was diejenigen tun dürfen, die zu der Überzeugung gekommen sind, daß ihnen ein derartiges Gelübde von 864 Nutzen sei. Ich sehe also ein solches Gelübde als erlaubt an, jedoch so, daß ich es unterdessen frei bleiben lasse.

4. Die regte gesindheid by die aflegging van ’n gelofte

Nou kom ek by die onderwerp wat ek derde geponeer het, naamlik dat dit van groot belang is met watter gesindheid jy ’n gelofte aflê as jy wil hê dat God dit moet goedkeur. Omdat die Here immers ons harte ondersoek, en nie ’n uiterlike skyn nie, sal een en dieselfde saak Hom nou behaag en dan weer hewig mishaag as jy jou gesindheid en voorneme verander. As jy byvoorbeeld ’n gelofte aflê om jou van wyn te weerhou 1556 asof in so ’n onthouding iets heiligs is, is jy bygelowig. As jy egter jou oë op ’n ander doel rig wat nie verwronge is nie, kan niemand jou daarvoor kwalik neem nie.

Sover ek kan oordeel, is daar vier doelstellings waarop ons geloftes behoorlik gemik kan wees. Om dit te verstaan, betrek ek twee hiervan op die verlede en twee op die toekoms. Tot die verlede behoort geloftes waarmee ons òf dank jeens God betuig vir die weldade wat ons van Hom ontvang het, òf onsself straf vanweë oortredings wat ons begaan het om sy toorn af te bid. Laat ons, as dit jou geval, die eerste geloftes geloftes van dankbetoon noem, en laasgenoemdes geloftes van roubetoon. ’n Voorbeeld van eersgenoemdes vind ons in die tiendes wat Jakob beloof het as die Here hom veilig uit ballingskap na sy vaderland sou terugbring.¹⁸ Hierbenewens kom dit ook voor in die geval van die eertydse vredesoffers waaroor godvrugtige konings en leiers, wanneer hulle ’n wettige oorlog sou onderneem, die gelofte afgelê het dat hulle sulke offers sal bring as hulle die oorwinning sou behaal, òf as die Here hulle sou verlos wanneer hulle deur die een of ander groter probleem geknel word. So moet ons al die verwysings in die psalms waar daar van geloftes gepraat word, verstaan.¹⁹

Ons kan ook vandag nog sulke geloftes aflê so dikwels die Here ons van die een of ander ramp, of van ’n moeitevolle siekte of van die een of ander gevaar verlos. Dit is trouens dan ook nie vreemd aan ’n godvrugtige mens se plig om die beloofde offer as ’n plegtige teken van erkentenis aan God te wy om te voorkom dat hy ondankbaar jeens sy milddadigheid sou lyk nie.

Wat die aard van die tweede soort gelofte is, sal ek met slegs een enkele bekende voorbeeld voldoende aantoon. As iemand byvoorbeeld vanweë gulsigheid in die een of ander oortreding verval het, sal niks hom verhinder om hom ’n tyd lank alle lekkernye te ontsê om sy gebrek aan selfbeheersing te bestraf nie, en ’n gelofte af te lê om dit te doen om hom met ’n nouer band daartoe te verbind nie. Ek stel dit nogtans nie as ’n ewige wet vir diegene wat ’n dergelike oortreding begaan het nie, maar ek toon slegs aan wat sulke mense mag doen wat meen dat so ’n gelofte vir hulle doelmatig is. Ek stel ’n gelofte van so ’n aard dus toelaatbaar en laat intussen vryheid (vir elkeen om daaroor te besluit).

4. Теперь перехожу к третьему пункту: чтобы наши обеты были угодны Богу, следует обратить внимание на то, из каких побуждений мы их даём. Ведь Бог смотрит в наше сердце, а не на видимость, и потому одно и то же действие может быть порой Ему приятно, а порой нет, в зависимости от нашего побуждения. Так, если некто даёт обет не пить вина, видя в этом своего рода святость, он будет осуждён за суеверие. Если же цель обета другая, вовсе не дурная, то никто не сможет его осудить.

Как мне кажется, существует всего четыре цели, которые мы должны преследовать, давая обеты. Для большей вразумительности скажем, что две из них относятся к прошедшему времени, а две другие - к будущему. К прошедшему времени относятся обеты, которые мы приносим Богу в знак признательности за его благодеяния или которыми наказываем наши пороки, дабы получить от Него прощение. Первые можно назвать благодарственными обетами, вторые - покаянными. Примером обетов первого рода может послужить обет Иакова, пообещавшего Богу десятую часть от всего, что он обретёт на Востоке, если Бог дарует ему милость вернуться на родную землю (Быт 28:21-22). Другой общеизвестный пример - так называемые мирные жертвы. Их обещали Богу святые цари и правители перед военными походами, если Он дарует им победу над врагами; или обещал народ, утративший милость Бога и поражённый каким-либо бедствием. В этом смысле надлежит понимать все те места псалмов, где речь идёт об обетах (Пс 21/22:26; 55/56:13; 115/116:9). Мы и сегодня можем обращаться к обетам этого рода всякий раз, когда Бог избавляет нас от несчастья, опасной болезни или иной угрозы. Доброму христианину отнюдь не воспрещается в подобных случаях принести Богу какой-нибудь обещанный дар исключительно в знак признательности за полученное благодеяние, дабы не выказать неблагодарности за его доброту.

Что касается обетов второго рода, то пояснить их природу можно одним простым примером. Скажем, некий человек согрешил по причине невоздержанности и сластолюбия. Ему не повредит отказаться на время от любых удовольствий, чтобы исправить тот порок невоздержанности, склонность к которому он в себе чувствует. Нет ничего неподобающего и в том, чтобы он дал соответствующий обет с целью связать себя более строгим обязательством. Однако я никоим образом не предписываю всем согрешившим неуклонное правило приносить подобные обеты. Я лишь хочу показать, что, если человек полагает его полезным для себя, он на законном основании может к нему прибегнуть. Поэтому и утверждаю, что такой обет свят и законен, однако не посягаю на свободу каждого человека поступать сообразно собственному мнению.

5. Quae in futurum tempus conferuntur vota, partim ut diximus, eo tendunt, ut reddamur cautiores: partim ut quibusdam veluti stimulis ad officium excitemur. Videt aliquis se adeo proclivem esse in certum vitium, ut in re alias non mala sibi temperare^d nequeat quin protinus in malum delabatur: nihil absurdum faciet, si eius rei usum ad aliquod tempus sibi voto 243 praecidat. Quemadmodum siquis periculosum sibi esse hunc vel illum corporis ornatum agnoscat, et tamen cupiditate illectus vehementer appetat, quid melius faciat quam ut fraenum sibi iniiciendo, hoc est necessitatem abstinendi imponendo, sese omni dubitatione liberet? Similiter siquis vel obliviosus sit, vel piger ad necessaria pietatis officia, cur non suscepto voto, et memoriam expergefaciat, et pigritiam excutiat? In utroque speciem esse paedagogiae fateor: sed eo ipso quod sunt infirmitatis adminicula, a rudibus et imperfectis non sine utilitate usurpantur. Proinde quae ad unum ex his finibus respiciunt vota, praesertim in rebus externis, legitima esse dicemus, si modo et Dei approbatione sint suffulta, et vocationi nostrae conveniant, et ad facultatem gratiae nobis a Deo datae sint limitata.

5. Quant aux vœux, qui regardent le temps à venir, les uns, comme j’ay dit, tendent à nous rendre plus soigneux à eviter les dangiers: les autres sont pour nous inciter à faire nostre devoir. Exemple: Quelcun se verra tellement enclin à un vice, qu’il ne pourra pas tenir moyen ni attrempance en une chose laquelle de soy ne sera que bonne: il ne fera point mal, renonçant par vœu à en user à certain temps. Comme si quelcun voit qu’il ne puisse user d’un accoustrement sans vaine gloire ou autre vanité, et neantmoins qu’il convoite et appete fort d’en user, il ne peut mieux faire que de se brider, s’imposant la necessité de s’en abstenir, pour coupper la broche à sa convoitise. Semblablement, si quelcun est oublieux ou nonchalant à s’acquiter de ce qui est de l’office d’un Chrestien, pourquoy ne pourra-il corriger sa nonchalance, s’astreignant par vœu à faire ce qu’il a accoustumé d’oublier? Je confesse bien qu’en l’une et en l’autre il y a comme une instruction puerile: mais par cela nous pouvons dire que ce sont aides à l’infirmité des rudes et imparfaits, dont ils se peuvent servir licitement. Pourtant tous les vœuz qui regarderont à l’une de ces fins, principalement les vœuz des choses externes, nous les tiendrons pour bons, moyennant qu’ils ayent approbation de Dieu pour leur appuy, et qu’ils conviennent à nostre vocation, et qu’ils soyent compassez à la grace que Dieu nous a faite.

5. Vows which regard the future, as I have observed, have for their object, partly to render us more cautious of danger, partly to stimulate us to the performance of duty. For example; a person perceives himself to be so prone to a certain vice, that, in something not otherwise evil, he cannot restrain himself from falling into sin; he will commit no absurdity, if he should deny himself the use of that thing for a season by a vow. If any one be convinced that this or the other ornament of dress is dangerous to him, and yet feel excessive desire for it, he cannot do better than restrain himself by imposing a necessity of abstinence, in order to free himself from all hesitation. So, if any one be forgetful or negligent of the necessary duties of piety, why may he not arouse his memory, and shake off his negligence by the imposition of a vow? In both cases, I confess, there is an appearance of pupilage; but, considered as helps of infirmity, such vows may be used with advantage by the inexperienced and imperfect. Vows, therefore, which respect one of these ends, especially those relating to external things, we shall affirm to be lawful, if they be supported by the approbation of God, if they be suitable to our calling, and if they be limited by the ability of grace which God has given us.

5. End of vows which refer to the future.

The vows which have reference to the future tend partly, as we have said, to render us more cautious, and partly to act as a kind of stimulus to the discharge of duty. A man sees that he is so prone to a certain vice, that in a thing which is otherwise not bad he cannot restrain himself from forthwith falling into evil: he will477not act absurdly in cutting off the use of that thing for some time by a vow. If, for instance, one should perceive that this or that bodily ornament brings him into peril, and yet allured by cupidity he eagerly longs for it, what can he do better than by throwing a curb upon himself, that is, imposing the necessity of abstinence, free himself from all doubt? In like manner, should one be oblivious or sluggish in the necessary duties of piety, why should he not, by forming a vow, both awaken his memory and shake off his sloth? In both, I confess, there is a kind of tutelage, but inasmuch as they are helps to infirmity, they are used not without advantage by the ignorant and imperfect. Hence we hold that vows which have respect to one of these ends, especially in external things, are lawful, provided they are supported by the approbation of God, are suitable to our calling, and are limited to the measure of grace bestowed upon us.

5. De geloften, die betrekking hebben op de toekomst, hebben deels, gelijk we zeiden, de bedoeling, dat wij voorzichtiger worden, deels dat wij als het ware door zekere prikkels tot onze plicht worden opgewekt. Indien iemand ziet, dat hij een zo grote neiging heeft tot een bepaalde fout, dat hij zich in een overigens niet slechte zaak niet in toom kan houden, maar terstond tot kwaad vervalt, dan zal hij niets ongerijmds doen, wanneer hij zich het gebruik van die zaak voor een bepaalde tijd door een gelofte ontzegt. Gelijk wanneer iemand inziet, dat deze of gene versiering des lichaams gevaarlijk voor hem is, en hij toch, door begeerte verlokt, er hevig naar verlangt, wat zou die beter kunnen doen dan door zichzelf een breidel aan te leggen, dat is zich de noodzaak van onthouding op te leggen, zich van alle aarzeling te bevrijden? Evenzo indien iemand vergeetachtig is, of traag tot het doen van de plichten der vroomheid, waarom zou hij niet door het doen van een gelofte zijn geheugen wakker schudden en zijn traagheid uitdrijven? Ik erken, dat in beide geloften een schijn van kinderlijke opvoeding gelegen is, maar juist omdat ze ondersteuningen der zwakheid zijn, worden ze door onervarenen en onvolmaakten niet zonder nut gebruikt. Daarom zullen wij de geloften, die een van deze doeleinden beogen, voornamelijk in uitwendige zaken, wettige noemen, mits ze op Gods goedkeuring gegrond zijn en overeenkomen met onze roeping en het vermogen van de ons door God geschonken gave niet te boven gaan.

5.

Die Gelübde, die sich auf die Zukunft beziehen, haben teilweise (1.), wie gesagt, den Zweck, daß wir vorsichtiger werden, teilweise (2.) sollen sie uns auch gleichsam als Ansporn dienen, um uns zu unserer Pflicht aufzumuntern.

(1.) Wenn jemand sieht, daß er zu einem bestimmten Laster dermaßen geneigt ist, daß er sich bei einer sonst nicht schlechten Sache nicht im Zaum zu halten vermag, sondern gleich in etwas Böses gerät, so tut er nichts Widersinniges, wenn er sich durch ein Gelübde den Gebrauch dieser Sache für eine Zeitlang entzieht. Wenn also zum Beispiel jemand erkennt, daß ihm dieser oder jener leibliche Zierat gefährlich ist, und wenn er dann doch, von der Gier verlockt, heftig danach verlangt, was könnte der Besseres tun, als daß er sich einen Zaum anlegt, das heißt: sich den Zwang zum Verzicht auferlegt und sich dadurch von allen Bedenken befreit?

(2.) Oder ebenso: wenn jemand vergeßlich oder träge ist zur Erfüllung der notwendigen Pflichten der Frömmigkeit, weshalb soll der nicht ein Gelübde tun und dadurch sein Gedächtnis auffrischen und seine Faulheit austreiben?

In diesen beiden Arten von Gelübden, das gebe ich zu, kommt eine Art Kindererziehung zum Vorschein; aber eben deshalb, weil sie Stützen für die Schwachheit sind, werden sie von Unerfahrenen und Unvollkommenen nicht ohne Nutzen angewandt.

Wir werden also sagen, daß Gelübde, die einem unter diesen Zwecken dienen, vor allem in äußerlichen Dingen, rechtmäßig sind, wenn sie nur auf Gottes Billigung gestützt sind, zu unserem Beruf passen und nach dem Vermögen begrenzt sind, das uns die von Gott uns dargereichte Gnade verleiht.

5. Geloftes wat op die toekoms sien

Geloftes wat met die oog op die toekoms afgelê word, het, soos ek gesê 1557 het, deels die strekking om ons versigtiger te maak, en deels om ons as ’t ware met sekere prikkels tot ons plig aan te por. As iemand byvoorbeeld sien dat hy so geneig is tot ’n bepaalde gebrek dat hy homself in iets wat andersins nie sleg is nie, nie kan beheer sonder om dadelik in kwaad te verval nie, sal hy nie iets verkeerd doen as hy hom die gebruik van so iets ’n tyd lank ontneem nie. As iemand byvoorbeeld agterkom dat die een of ander versiering van sy liggaam vir hom gevaar inhou, en hy deur sy begeerte verlei, nogtans heftig daarna smag, wat beters kan hy doen as hom te beteuel, dit beteken, om hom die dwang van weerhouding op te lê en hom van alle vertwyfeling daaroor te vrywaar? Net so as iemand vergeetagtig is en hy traag is om noodsaaklike pligte van godsvrug na te kom, waarom sou hy dan nie ’n gelofte aflê, sy geheue suiwer en sy traagheid van hom afskud nie? Ek erken dat daar in albei hierdie gevalle skynbaar kinderlike tug is maar juis omdat hulle hulpmiddels vir mense in hulle swakheid is, word sulke middels nuttig deur onervare en onvolmaakte mense gebruik. Ons sal dus sê dat geloftes wat op een van hierdie doelstellings gerig is, en besonderlik op uiterlike aangeleenthede, wettige geloftes is mits hulle deur God se goedkeuring ondersteun is, met ons roeping ooreenstem en mits dit tot die vermoë van die genadegawe wat deur God aan ons geskenk is, beperk is.

5. Что касается обетов, связанных с будущим, то одни, как было сказано, имеют целью предостеречь нас от опасности, а другие - побудить к исполнению долга. Например, человек чувствует в себе склонность к пороку неумеренности в чём-либо, что само по себе не дурно. Для него будет полезно дать обет вовсе отказаться на время от этой вещи. Скажем, этот человек не может наряжаться, не испытывая при этом тщеславия или иного суетного чувства, и тем не менее не в силах устоять перед соблазном. Для него лучше всего будет обуздать и заглушить в себе эту страсть, предписав себе воздержание от роскошных нарядов. Точно так же, если кто-нибудь проявляет забывчивость в исполнении христианского долга, почему бы ему не исправить своё нерадение, дав обет обязательного исполнения того, что он обычно забывает?

Я согласен с тем, что и в том и в другом случае мы имеем дело со своего рода педагогическими мерами. Поэтому можно сказать, что это вспомогательные средства, к которым на законном основании могут прибегать в своей немощи люди малообразованные и несовершенные.

Итак, любые обеты, имеющие в виду одну из указанных целей, и особенно обеты относительно внешних вещей, следует считать благочестивыми, если они поддерживаются Богом, соответствуют нашему призванию и отвечают благодати, дарованной нам Богом.

6. Iam nec difficile est colligere quid de votis in universum sentiendum sit. Unum est votum fidelium omnium commune, quod in Baptismo nuncupatum, Catechismo ac Coenae sumptione confirmamus, et quasi sancimus^a; sunt enim sacramenta tanquam syngraphae, quibus Dominus misericordiam nobis suam atque ex ea vitam aeternam defert: nos vicissim illi obedientiam pollicemur. Haec tamen^b voti formula vel certe summa, quod Satanae renuntiantes, Deo nos in servitutem addicimus, ut sanctis eius mandatis obediamus, non autem obsequamur pravis carnis nostrae desideriis. Hoc votum quum a Scriptura testimonium habet, imo a filiis Dei omnibus exigatur, quin sanctum sit et salutare dubitari non debet. Nec obstat quod perfectam legis obedientiam, quam exigit Deus a nobis, nemo in hac vita praestat. Quando enim haec stipulatio in foedere gratiae est inclusa, sub quo et remissio peccatorum et Spiritus sanctificationis continetur: pollicitatio quam illic facimus, et cum veniae deprecatione, et cum auxilii postulatione coniuncta est. In iudicandis particularibus votis tres superiores regulas memoria tenere necesse est: unde tuto licebit, quale sit unumquodque votum, aestimare. Neque tamen ea ipsa vota, quae sancta esse assero, sic commendare me putes, ut quotidiana esse velim. Nam etsi nihil praecipere de numero aut tempore audeo: siquis tamen consilio meo obtemperet, nonnisi sobria et temporaria suscipiet. Si enim ad multa vota nuncupanda subinde erumpas, tota religio ipsa assiduitate vilescet, et proclivis erit in superstitionem lapsus. Si perpetuo voto te obstringas, aut 244 magna molestia taedioque solves, aut etiam diuturnitate fatigatus, violare aliquando audebis.

6. Maintenant il n’est pas difficile de conclurre que c’est qu’il faut generalement sentir des vœuz. Il y a un vœu commun entre les fideles, lequel a esté fait pour nous au Baptesme, et le confermons en faisant protestation de nostre foy, et en recevant la Cene. Car les Sacremens sont comme instrumens de contracts, par lesquels Dieu nous promet sa misericorde, et par icelle la vie eternelle: nous d’autre costé luy promettons obeissance. Or le contenu ou la somme de ce vœu que nous faisons au Baptesme, est de renoncer à Satan, pour nous adonner au service de Dieu, afin que nous soyons obeissans à ses saincts commandemens, n’obtemperans point anx desirs pervers de nostre chair. Il ne faut douter que ce vœu ne soit sainct et utile, veu que Dieu l’approuve en l’Escriture, et mesme qu’il le requiert de tous ses enfans. Et à cela ne contrevient point, que nul n’accomplist en la vie presente une telle obeissance que Dieu requiert de nous. Car d’autant que la stipulation que Dieu fait en exigeant de nous que nous le servions, est enclose sous l’alliance de grace, laquelle contient remission des pechez et regeneration, pour nous faire nouvelles creatures, la promesse que nous faisons là presuppose que nous requerons à Dieu tousjours pardon de noz fautes, et qu’il subvienne à nostre foibiesse par son sainct Esprit. Touchant les vœuz particuliers, quand il nous souviendra des trois reigles que nous avons mises cy dessus, nous pourrons bien discerner aisément quels ils seront. Toutesfois que nul ne pense que je vueille tellement priser les vœuz, mesme ceux que je dy estre bons, que je conseille d’en user journellement. Car combien que je n’ose rien determiner du nombre ne du temps, toutesfois quiconque me voudra croire, en usera sobrement. Car si quelcun est legier à beaucoup vouer et souvent, cela sera cause qu’il n’observera pas tant diligemment ses vœuz, et y a grand dangier qu’il ne decline à superstition. Si quelcun se lie de vœu perpetuel, il ne s’en acquitera point sans grand’peine et fascherie: ou estant lassé à la longue, il quittera tout.

6. 438 It will not now be difficult to conclude what ideas ought to be entertained of vows universally. There is one vow common to all believers, which is made in baptism, and confirmed and established by us in the profession of our faith in the Catechism, and in the reception of the Lord’s supper. For the sacraments resemble covenants, or instruments of agreement, by which God conveys his mercy to us, and in it eternal life; and we, on the other hand, promise him obedience. Now, the form, or at least the sum of the vow is, that, renouncing Satan, we devote ourselves to the service of God, to obey his holy commands, and not to follow the corrupt inclinations of the flesh. This vow being sanctioned by the Scripture, and even required of all the children of God, it ought not to be doubted that it is holy and useful. It is no objection to this, that no man in the present life performs the perfect obedience which God requires of us; for as this stipulation is included in the covenant of grace, which contains both remission of sins and the spirit of sanctification, the promise which we then make is connected with, and presupposes our supplication for mercy, and our solicitation for assistance. In judging of particular vows, it is necessary to remember the three rules which we have given, which will enable us to form a correct estimate of the nature of every vow. Yet I would not be thought to carry my recommendation, even of those vows which I maintain to be holy, so far as to wish their daily use. For though I venture to determine nothing respecting the number or time, yet, if any person would follow my advice, he will make none but such as are sober, and of short duration. For if any one often recur to the making of many vows, all religion will be injured by their frequency, and there will be great danger of falling into superstition. If any one bind himself by a perpetual vow, he will not discharge it without great trouble and difficulty; or, wearied by its long continuance, he will at length violate it altogether.

6. The doctrine of vows in general. Common vow of Christians in Baptism, &c. This vow sacred and salutary. Particular vows how to be tested.

It is not now difficult to infer what view on the whole ought to be taken of vows. There is one vow common to all believers, which taken in baptism we confirm, and as it were sanction, by our Catechism,¹ and partaking of the Lord’s Supper. For the sacraments are a kind of mutual contracts by which the Lord conveys his mercy to us, and by it eternal life, while we in our turn promise him obedience. The formula, or at least substance, of the vow is, That renouncing Satan we bind ourselves to the service of God, to obey his holy commands, and no longer follow the depraved desires of our flesh. It cannot be doubted that this vow, which is sanctioned by Scripture, nay, is exacted from all the children of God, is holy and salutary. There is nothing against this in the fact, that no man in this life yields that perfect obedience to the law which God requires of us. This stipulation being included in the covenant of grace, comprehending forgiveness of sins and the spirit of holiness, the promise which we there make is combined both with entreaty for pardon and petition for assistance. It is necessary, in judging of particular vows, to keep the three former rules in remembrance:from them any one will easily estimate the character of each single vow. Do not suppose, however, that I so commend the vows which I maintain to be holy that I would have them made every day. For though I dare not give any precept as to time or number, yet if any one will take my advice, he will not undertake any but what are sober and temporary. If you are ever and anon launching out into numerous vows, the whole solemnity will be lost by the frequency, and you will readily fall into superstition. If you bind yourself by a perpetual vow, you will have great trouble and annoyance in getting free, or, worn out by length of time, you will at length make bold to break it.

6. Nu is het ook niet moeilijk meer hieruit op te maken, wat men over de geloften in het algemeen moet denken. Er is één gemeenschappelijke gelofte van alle gelovigen, die bij de Doop gedaan is en welke wij door de onderwijzing in de Christelijke leer en het gebruik van het Avondmaal versterken en als het ware bekrachtigen. Want de sacramenten zijn als handschriften, waardoor de Here ons zijn barmhartigheid en daaruit het eeuwige leven schenkt, en wij van onze kant Hem gehoorzaamheid beloven. De formule van de gelofte, of althans de hoofdinhoud is deze, dat wij de duivel afzweren en ons Gode tot dienstbaarheid toewijden om zijn heilige geboden te gehoorzamen en niet aan de slechte begeerte van ons vlees gehoor te geven. Daar deze gelofte haar getuigenis uit de Schrift heeft, ja van alle kinderen Gods geëist wordt, mag er niet aan getwijfeld worden, dat ze heilig en heilzaam is. Hierbij staat niet in de weg de omstandigheid, dat niemand de volmaakte gehoorzaamheid aan de wet, die God van ons eist, in dit leven volbrengt. Want daar deze gelofte in het verbond der genade is ingesloten, waarin ook de vergeving der zonden en de Geest der heiligmaking begrepen is, is de belofte, die wij daar doen, met het smeken om vergiffenis en het vragen om hulp verbonden. Bij het beoordelen van bijzondere geloften is het nodig de drie bovenstaande regels in gedachtenis te houden, en daaruit kunnen wij veilig oordelen, hoedanig iedere gelofte is. Maar toch moet men niet menen, dat ik die geloften, van welke ik verzeker, dat ze heilig zijn, zo aanbeveel, dat ik zou willen, dat ze dagelijks gedaan werden. Want ofschoon ik niets durf voorschrijven aangaande het aantal of de tijd, zal men toch, wanneer men aan mijn raad gehoor geeft, slechts zelden en alleen voor een tijdlang geloften doen. Want indien men herhaaldelijk komt tot het doen van veel beloften, zal de onderhouding door de voortdurende herhaling verslappen, en men er gemakkelijk toe komen te vervallen tot superstitie. Indien ge u door een voortdurende gelofte bindt, zult ge haar of met grote moeite en tegenzin betalen, of, door de lange duur afgemat, het zelfs wagen haar soms te schenden.

6. Rechtmäßige Gelübde im allgemeinen

Nun ist es auch nicht schwer, aus dem Obigen zu entnehmen, was wir allgemein von den Gelübden zu halten haben. Ein Gelübde ist allen Gläubigen gemeinsam: das ist bei der Taufe gesprochen, und es wird von uns bekräftigt und gleichsam unverbrüchlich verbürgt, wenn wir den Katechismus lernen (daraufhin unseren Glauben bekennen) und das Abendmahl empfangen. Denn die Sakramente sind gleichsam Verschreibungen, in denen der Herr uns seine Barmherzigkeit und daraus das ewige Leben schenkt und wir ihm wiederum Gehorsam versprechen. Die Formel oder jedenfalls der Hauptinhalt dieses Gelübdes sieht so aus: wir schwören dem Satan ab und begeben uns Gott zu Knechten, um seinen heiligen Geboten zu gehorchen, nicht aber den bösen Gelüsten unseres Fleisches zu folgen. Da dieses Gelübde ein Zeugnis von der Schrift her besitzt, ja, von allen Kindern Gottes gefordert wird, so darf man nicht daran zweifeln, daß es heilig und heilsam ist. Dem steht auch nicht entgegen, daß niemand in diesem Leben den vollkommenen Gehorsam gegen das Gesetz leistet, den Gott von uns verlangt. Denn dieses Gelübde ist in den Gnadenbund mit eingeschlossen, in dem auch die Vergebung der Sünden und die Heiligung des Geistes enthalten ist, und deshalb ist das versprechen, das wir dabei ablegen, mit dem Flehen um Vergebung und dem Verlangen nach Hilfe verbunden.

Bei der Beurteilung der besonderen Gelübde ist es erforderlich, die drei oben genannten Regeln im Gedächtnis zu behalten; von daher wird man mit Sicherheit entscheiden können, von welcher Art jedes einzelne Gelübde ist. Trotzdem aber soll man nicht meinen, ich wollte die Gelübde, von denen ich behaupte, daß sie heilig sind, dergestalt anempfehlen, daß ich den Wunsch hätte, sie geschähen alle Tage. Denn obwohl ich es nicht wage, eine Vorschrift über Zahl oder Zeit der Gelübde zu geben, so wird man doch, wenn man meinem Rate folgt, solche Gelübde nur in mäßiger Zurückhaltung und zeitlicher Begrenzung leisten. Denn wenn man immer wieder dazu übergeht, zahlreiche Gelübde zu tun, dann wird eben 865 durch solche fortgesetzte Wiederholung die ganze Religion gemein werden, und man wird sehr leicht in Aberglauben verfallen. Bindet man sich durch ein fortwährendes Gelübde, so wird man es entweder (bloß) mit viel Beschwernis und Ärger ableisten oder auch, durch die lange Dauer ermüdet, von Zeit zu Zeit zu durchbrechen wagen.

6. Geloftes van Christene

Nou is dit nie meer moeilik om af te lei wat ons gevoel oor geloftes in die algemeen moet wees nie. Een gemeenskaplike gelofte van alle gelowiges is die gelofte wat by die doop afgelê word, wat deur die kategismus en die gebruik van die nagmaal bekragtig en as ’t ware verseël word. Die sakramente is trouens soos handtekeninge²⁰ waarmee die Here sy barmhartigheid en daaruit die ewige lewe aan ons gee. Op ons beurt beloof ons dat ons Hom sal gehoorsaam. Dit is ’n vorm, of in elk geval ’n samevatting, van die gelofte dat ons die Satan verwerp en ons in diens aan God oorgee om aan sy heilige gebooie gehoorsaam te wees en om nie die bose begeertes van ons vlees te gehoorsaam nie.²¹ Daar moet geen twyfel daaroor bestaan dat hierdie gelofte heilig en heilsaam is nie terwyl dit op Skrifgetuienis berus, ja, van al God se kinders geëis word. Dat niemand die volmaakte gehoorsaamheid aan die wet wat God van ons eis, in hierdie lewe kan volbring nie, vorm ook geen struikelblok daarvoor nie. Omdat hierdie bepaling immers in die genadeverbond 1558 ingesluit is²² waaronder sowel sondevergiffenis as die Gees van heiligmaking saamgevat word, is die gelofte wat ons daar maak, sowel met ’n pleidooi om genade as met ’n versoek om sy bystand verbind.

Ons moet die drie voorgaande reëls in gedagte hou by die beoordeling van besondere geloftes. Na aanleiding daarvan sal ons veilig kan oordeel hoedanig elke gelofte is. Jy moet nogtans nie dink dat ek sulke geloftes wat ek verklaar heilig is, so ophemel dat ek sou wil hê dat dit daagliks moet gebeur nie. Hoewel ek trouens nie waag om ’n getal of ’n tyd daarvoor voor te skryf nie, sal iemand slegs nugter geloftes op ’n bepaalde tyd aflê as hy na my raad luister. Want as jy gedurigdeur uitbars daarin om geloftes af te lê, sal jou eerbied deur die gedurige herhaling daarvan heeltemal waardeloos word en dit sal neig om in bygeloof te verval. As jy jou deur ’n ewige gelofte verbind, sal jy dit òf met groot ergernis en teensin nakom, òf jy sal selfs deur die langdurigheid daarvan vermoei word en waag om dit soms te skend.

6. Теперь нетрудно сделать вывод о том, что мы должны думать об обетах вообще. Есть один обет, общий для всех верующих, который даётся при крещении. Его мы подтверждаем исповеданием веры и участием в Вечере Господней. Ибо таинства суть как бы орудия договора, посредством которых Бог обещает нам своё милосердие, а через него и вечную жизнь; а мы, со своей стороны, обещаем Богу покорность. Содержание и главный смысл обета, даваемого при крещении, заключается в отречении от Сатаны. Мы предаёмся служению Богу, чтобы повиноваться его святым заповедям, а не следовать порочным желаниям плоти. Святость и полезность этого обета не подлежат сомнению, так как Бог одобряет его в Писании и даже требует от всех своих детей. Этому нисколько не противоречит тот факт, что в земной жизни никто не способен достичь такого совершенного повиновения, какого требует от нас Бог. Дело в том, что требование Бога о служении Ему является одним из условий Завета, основанного на благодати (alliance de grace); другое условие Завета - прощение грехов и второе рождение, через которое мы становимся новой тварью. Поэтому данное нами обещание предполагает, что мы просим у Бога прощения прегрешений и помощи от Св. Духа в нашей немощи.

Что касается частных обетов, то надлежит помнить о трёх вышеназванных правилах, и тогда мы сумеем без труда различать их природу. Однако не следует думать, будто я настолько ценю обеты, даже благочестивые, что советую давать их ежедневно. Не отваживаюсь высказывать какие-либо определения относительно их числа или продолжительности. Однако всякий, кто верит мне, будет практиковать их с умеренностью. Ибо если человек легко и часто даёт обеты, это может стать причиной небрежения в их соблюдении, а также впадения в суеверие. Если же он связывает себя вечным обетом, то будет исполнять его с великим трудом и скорбями, а по прошествии длительного времени всё равно нарушит.

7. Iam nec obscurum est, quanta superstitione in hac parte laboraverit mundus aliquot seculis. Alius se abstemium fore vovebat: quasi vini abstinentia cultus esset per se Deo gratus. Alius ieiunio, alius carnis abstinentiae se astringebat ad certos dies, quibus singularem aliquam prae aliis religionem subesse sibi vana opinione finxerat. Quaedam etiam longe magis puerilia nuncupabantur: etsi non a pueris. Fuit enim hoc pro magna sapientia habitum, votivas peregrinationes ad sanctiora loca suscipere, ac interdum vel pedibus iter conficere, vel corpore seminudo, quo plus meriti ex lassitudine acquireretur. Haec et similia, quorum incredibili studio mundus aliquandiu aestuavit, si secundum eas quas antea posuimus regulas examinentur, non tantum inania deprehendentur ac nugatoria, sed plena manifestae impietatis. Utcunque enim iudicet caro, nihil magis abominatur Deus quam cultus fictitios. Accedunt perniciosae illae et damnatae opiniones^a: quod hypocritae, ubi talibus nugis defuncti sunt, credunt se non vulgarem iustitiam sibi comparasse: summam pietatis in externis observationibus reponunt: alios omnes despiciunt qui apparent earum rerum minus curiosi.

7. Davantage, on sait quelle superstition a regné longtemps au monde en cest endroit L’un vouoit de ne point boire du vin, comme si ceste abstinence estoit un service de soy agreable à Dieu: l’autre s’obligeoit à jusner: l’autre à ne point manger chair en certains jours, ausquels il imaginoit faussement qu’il y avoit plus grande saincteté qu’aux autres. Il y avoit encore d’autres vœuz plus infantiles: ja soit qu’ils ne se fissent pas des petits enfans. Car on a estimé pour grande sagesse, de vouer des pelerinages çà et là, voire de faire le chemin à pied, ou y aller à demy nud, pour acquerir plus de merite par le travail. Si on examine aux reigles que nous avons mises cy dessus, toutes ces choses, ausquelles le monde a esté merveilleusement adonné, on trouvera que non seulement elles sont vaines et folles, mais qu’il y a impieté manifeste. Car comment qu’en juge le sens humain, Dieu n’a rien en plus grande abomination, que les services qu’on luy forge à plaisir. Il y a puis apres les meschantes opinions et damnables qui sont en la pluspart: c’est que les hypocrites s’estans acquitez de tels fatras, se font accroire qu’ils se sont acquis une justice excellente, pensant que la substance de la Chrestienté soit située en ces choses exterieures, et mesprisent tous ceux qui n’en tiennent pas si grand conte qu’ils voudroyent.

7. Now, it is evident what great superstition has for some ages prevailed in the world on this subject. One person vowed that he would drink no wine; as though abstinence from wine were a service in itself acceptable to God. Another obliged himself to fast; another to abstain from meat on certain days, which he had falsely imagined to possess some peculiar sanctity beyond others. There were some vows far more puerile, though not made by children. For it was esteemed great wisdom to vow pilgrimages to places of more than common holiness, and to perform the journey either on foot, or with the body half naked, that the merit might be augmented by the fatigue. These, and similar vows, with an incredible rage for which the 439world has long been inflamed, examined according to the rules which we have laid down, will not only be found to be vain and nugatory, but replete with manifest impiety. For whatever may be the judgment of the flesh, God holds nothing in greater abomination than services of human invention. The following pernicious and execrable opinions are also entertained; hypocrites, when they have performed these fooleries, suppose themselves to have attained a high degree of righteousness; they place the whole substance of piety in external observances; and they despise all who discover less concern about these things than themselves.

7. Great prevalence of superstition with regard to vows.

It is now easy to see under how much superstition the world has laboured in this respect for several ages. One vowed that he would be abstemious, as if abstinence from wine were in itself an acceptable service to God. Another bound himself to fast, another to478abstain from flesh on certain days, which he had vainly imagined to be more holy than other days. Things much more boyish were vowed though not by boys. For it was accounted great wisdom to undertake votive pilgrimages to holy places, and sometimes to perform the journey on foot, or with the body half naked, that the greater merit might be acquired by the greater fatigue. These and similar things, for which the world has long bustled with incredible zeal, if tried by the rules which we formerly laid down, will be discovered to be not only empty and nugatory, but full of manifest impiety. Be the judgment of the flesh what it may, there is nothing which God more abhors than fictitious worship. To these are added pernicious and damnable notions, hypocrites, after performing such frivolities, thinking that they have acquired no ordinary righteousness, placing the substance of piety in external observances, and despising all others who appear less careful in regard to them.

7. Het is ook niet verborgen, aan hoe grote superstitie de wereld in dit stuk ettelijke eeuwen lang geleden heeft. De een deed de gelofte, dat hij zich van wijn zou onthouden, alsof de onthouding van wijn een op zich zelf Gode aangename dienst was. Een ander verbond zich voor bepaalde dagen tot vasten, een ander tot onthouding van vlees, door een ijdele mening zich verbeeldend, dat daarin meer dan in andere dingen een bijzondere godsdienstigheid gelegen was. Sommige nog veel kinderachtiger geloften werden gedaan, ofschoon niet door kinderen. Want dit werd voor grote wijsheid gehouden, dat men de gelofte deed pelgrimstochten naar heilige plaatsen te ondernemen, en soms met deze bepaling, dat men de reis of te voet of met halfnaakt lichaam zou volbrengen, opdat uit de vermoeidheid des te meer verdienste zou verkregen worden. Wanneer deze en dergelijke geloften, die een tijdlang met ongelofelijke ijver door de wereld nagejaagd zijn, onderzocht worden naar de regels die wij boven gesteld hebben, zullen ze niet alleen ijdel en beuzelachtig bevonden worden, maar ook vol van kennelijke goddeloosheid. Want hoe het vlees ook oordeelt, God verfoeit niets méér dan verzonnen diensten. Daarbij komen nog die verderfelijke en vervloekte meningen, dat de huichelaars, wanneer ze zulke beuzelingen volbracht hebben, geloven, dat ze zich een meer dan gewone rechtvaardigheid verworven hebben; de hoofdsom der vroomheid stellen ze in uiterlijke onderhoudingen; ze verachten alle anderen, die in zulke dingen minder belang blijken te stellen.

7. Verkehrte Gelübde

Nun ist es nicht verborgen, mit was für einem großen Aberglauben sich die Welt in diesem Stück manche hundert Jahre lang herumgeschlagen hat. Der eine tat das Gelübde, keinen Wein mehr zu trinken, als ob der Verzicht auf den Wein einen Gottesdienst darstellte, der Gott an und für sich wohlgefällig wäre. Der andere verpflichtete sich für bestimmte Tage zum Fasten oder zum Verzicht auf Fleisch, weil er sich in eitlem Wahn vormachte, in diesen Dingen läge mehr als in anderen ein einzigartiger Gottesdienst. Manche Gelübde tat man auch, die noch viel kindischer waren - wenn es auch nicht Kinder waren, die sie leisteten! Man hielt es nämlich für große Weisheit, auf ein Gelübde hin Wallfahrten zu heiligen Stätten zu unternehmen und zuweilen auch die Reise zu Fuß oder mit halbnacktem Leibe zurückzulegen, um sich mit der Ermüdung desto mehr Verdienst zu erwerben. Wenn wir solche und ähnliche Gelübde, um welche die Welt eine Zeitlang mit unglaublichem Eifer entbrannt war, nach den oben aufgestellten Regeln prüfen, so werden sie nicht nur sinnlos und läppisch befunden werden, sondern auch erfüllt von offenkundiger Gottlosigkeit. Denn wie das Fleisch auch urteilen mag, so ist vor Gott doch nichts mehr ein Greuel als selbstersonnener Gottesdienst. Dazu kommen dann noch jene verderblichen und verfluchten Wahnmeinungen, daß die Heuchler, sobald sie solch Possenzeug fertiggebracht haben, nun des Glaubens sind, sie hätten sich eine ungewöhnliche Gerechtigkeit erworben, den wesentlichen Bestand der Frömmigkeit in dem Einhalten solch äußerlicher Dinge erblicken und alle anderen Menschen verachten, die sich anscheinend um dergleichen Sachen weniger Mühe geben.

7. Hierdie nugter reël vir die aflegging van opregte geloftes is reeds eeue lank misken

Nou is dit ook aan almal bekend onder hoe ’n groot bygelowigheid die wêreld al etlike eeue lank oor hierdie onderwerp gebuk gaan. Die een het ’n gelofte afgelê dat hy hom van wyn sal onthou - net asof onthouding van wyn ’n diens is wat op sigself vir God behaaglik is! ’n Ander een het hom deur te vas, en ’n ander deur hom van vleis te onthou tot bepaalde dae verbind. Hulle het hulle met hierdie grondelose opvatting verbeel dat sulke dae bo ander dae uitsonderlike eerbied verdien. Daar is ook geloftes afgelê wat baie kinderagtiger was - hoewel dit nie deur kinders afgelê is nie. Dit is immers as groot wysheid beskou om beloofde pelgrimstogte na baie heilige plekke te onderneem en soms ook om te voet of halfkaal die tog te maak om vanweë uitputting nog groter verdienste te bekom. As hierdie en dergelike geloftes waarvan die wêreld geruime tyd reeds met ongelooflike belangstelling kook, aan die reëls wat ons hierbo gestel het,²³ getoets word, sal bevind word dat hulle nie alleen holklinkende en sinlose geloftes is nie, maar ook dat hulle vol openlike goddeloosheid is. Want hoe die vlees ook al daaroor oordeel: God verafsku niks meer as eiewillige godsdiens nie. Hierby kom ook hulle verderflike en verdoemde opvattings want hierdie geveinsdes glo dat wanneer hulle sulke onsinnighede verrig het, hulle vir hulle 1559 buitengewone geregtigheid bekom het. Verder stel hulle die toppunt van godsvrug in sulke uiterlike onderhoudings en verag almal wat nie met groter nuuskierigheid sulke dinge ondersoek nie.

7. Известно, какое суеверие долго царило в мире относительно этих вещей. Один давал обет не пить вина, как если бы такое воздержание само по себе являлось угодным Богу служением; другой обязывался поститься; третий - не есть мяса в определённые дни, которым ложно приписывал большую святость, чем остальным. Существовали и ещё более «детские» обеты, хотя давали их отнюдь не дети. Так, большой мудростью считалось дать обет паломничества в то или другое место, причём совершить его пешком или в полураздетом виде, дабы стяжать большую заслугу своим трудом.

Если приложить те правила, которые были изложены выше, ко всем этим столь ценным в мире вещам, то окажется, что они суть проявления не только тщеславия и неразумия, но и явного нечестия. Ибо как бы ни судил о них человеческий разум, для Бога нет большей мерзости, чем самодовольное служение. Кроме того, широко распространено ещё одно нечестивое и вредное мнение: лицемеры полагают, будто исполнением всех этих мелочных предписаний достигают совершенной праведности. Они думают, что сущность христианства заключается в подобных внешних вещах, и презирают всех тех. кто не ценит их так, как им того бы хотелось.

8. Singulas formas enumerare nihil attinet. Sed quia vota monastica maiori in veneratione habentur quod videntur publico Ecclesiae iudicio approbata: de iis breviter dicendum est. Principio, nequis longi temporis praescriptione defendat monachismum qualis hodie est, notandum est, fuisse olim in monasteriis longe aliud vivendi institutum. Qui se ad summam austeritatem et patientiam volebant exercere, eo concedebant. Qualem enim sub Lycurgi legibus fuisse Lacedaemoniorum disciplinam narrant, tunc talis erat apud monachos, ac multo etiam rigidior. Humi dormiebant^b: potus erat aqua: cibus panis: herbae ac radiculae, praecipuae lautitiae in oleo et ciceribus^c. Ab omni delicatiore victu et corporis cultu abstinebant. Haec hyperbolica videri possent nisi ab oculatis et expertis testibus traderentur, Gregorio Nazianzeno, Basilio et Chrysostomo¹. || Talibus vero rudimentis se ad maiora munera praeparabant. Monastica 245 enim collegia fuisse tunc veluti seminaria ordinis Ecclesiastici, cum illi, quos nuper nominavimus, satis claro documento sunt (nam omnes in monasteriis educati, illinc ad Episcopale munus vocati sunt) tum alii complures eorum^a aetate magni ac praestantes viri. Et Augustinus illud suo quoque tempore fuisse usitatum ostendit, ut Ecclesiae clericos coenobia ministrarent; nam monachos Caprariae insulae sic alloquitur, Vos autem fratres exhortamur in Domino ut propositum vestrum custodiatis et in finem perseveretis: acsi quando^b operam vestram mater Ecclesia desideraverit, nec elatione avida suscipiatis, nec blandiente desidia respuatis: sed miti corde obtemperetis Deo. Nec vestrum otium necessitatibus Ecclesiae praeponatis: cui parturienti si nulli boni ministrare vellent, quomodo nasceremini non inveniretis [Epist. 81]¹. Loquitur autem de ministerio quo fideles spiritualiter renascuntur. Item ad Aurelium^c, Et ipsis lapsus occasio^d, et ordini clericorum fit indignissima iniuria, si desertores monasteriorum ad militiam clericatus eliguntur: quum ex iis qui in monasterio permanent, non tamen nisi probatiores ac meliores in clerum assumere soleamus. Nisi forte, sicut vulgus dicit, Malus choraules bonus est symphoniacus: ita et de nobis^e iocabitur, Malus monachus, bonus clericus est: Nimis dolendum, si ad tam ruinosam superbiam monachos surrigamus, et tam gravi contumelia clericos dignos putemus: quum aliquando etiam bonus monachus vix bonum clericum faciat, si adsit ei sufficiens continentia, et tamen desit necessaria doctrina [Epist. 76]². Ex his locis apparet, pios homines sese ad Ecclesiae gubernationem monastica disciplina solitos fuisse praeparare, quo aptiores et melius formati tantum munus subirent. Non quod omnes ad hunc finem pervenirent, aut etiam tenderent, quum maiori ex parte essent homines illiterati: sed qui idonei erant seligebantur.

8. Il n’est ja mestier de deschiffrer par le menu toutes les especes: mais pource qu’on a en plus grande reputation les vœux monastiques, d’autant qu’ils semblent estre approuvez par l’authorité commune de l’Eglise, j’en traiteray ici brievement. Pour le premier, afin que nul ne maintienne la moynerie telle qu’elle est aujourdhuy, sous couleur d’ancienneté et de longue possession, il faut noter qu’il y avoit bien une autre façon de vivre anciennement aux monasteres. Ceux qui se vouloyent exercer en grande austerité de vie, se retiroyent là. Et tout ainsi que nous lisons aux histoires des Lacedemoniens, qu’ils avoyent une discipline en leur vie, fort dure et aspre: aussi avoyent les Moynes de ce temps-là voire mesme plus rigoureuse et estroite. Ils dormoyent à terre sans lict ne couche: ils ne beuvoyent que de l’eau, et ne mangeoyent autre viande que pain bis, des herbes et racines: leurs plus grandes friandises estoyent de l’huyle, ou des poiz et des feves: ils n’usoyent d’aucunes viandes delicates, et s’abstenoyent tant qu’il estoit possible de tout ce qui appartenoit à l’aisance et soulagement du corps. Ces choses sembleront advis incroyables, sinon que ceux qui les ont veues et experimentées en rendissent tesmoignage, comme Gregoire Nazanzien, Basile et sainct Chrysostome. C’estoyent les rudimens, par lesquels ils se preparoyent à un estat plus excellent. Car les colleges ou assemblées de Moynes estoyent lors comme semence, pour fournir l’Eglise de bons ministres: de laquelle chose ces trois que j’ay nommez sont tesmoins: veu que de la vie monastique ils ont esté appeliez pour estre Evesques: et aussi plusieurs autres notables personnages de leur temps. Pareillement, sainct Augustin monstre qu’encore de son temps ceste coustume duroit, qu’on prenoit gens des monasteres pour servir à l’Eglise: car il escrit en ceste sorte à un college de Moynes: Nous vous exhortons en nostre Seigneur, freres, de garder vostre propos, et de perseverer jusques en la fin, et si l’Eglise vostre mere a quelque fois besoin de vous, ne soyez point convoiteux par outrecuidance de recevoir la charge qu’elle vous imposera, et ne la refusez aussi par paresse, mais obeissez à Dieu gracieusement; ne preferez point vostre loisir aux necessitez de l’Eglise, à laquelle, si les saincts qui ont esté devant vous n’eussent servy pour luy aider à enfanter ses enfans, elle ne vous eust point enfanté¹³⁹. Or il parle du ministere, par lequel les fideles renaissent spirituellement. Il escrit aussi à Aurelius en une autre Epistre: Quand on reçoit en l’ordre de clergé les Moynes qui se sont desbauchez de leur monastere, on donne occasion aux autres de faire le semblable, et fait on grande injure à l’estat Ecclesiastique: veu mesme que de ceux qui perseverent au monastere, nous n’avons accoustumé de prendre que les meilleurs et les plus approuvez. Et le faut ainsi faire, sinon que nous vueillons estre en proverbe du peuple: c’est, comme on dit qu’un mauvais menestrier sera bon musicien, aussi qu’on dise qu’un meschant Moyne sera bon ministre. C’est une chose trop desordonnée, d’eslever les Moynes en tel orgueil, et de faire si grand opprobre au clergé: veu mesme que quelque fois à grand’peine un bon Moyne est suffisant pour estre en l’ordre Ecclesiastique, assavoir s’il a temperance de vie, et s’il n’a point la doctrine requise à tel office¹⁴⁰. Il appert de ces passages que plusieurs bons personnages se preparoyent en la vie monastique pour venir au gouvernement de l’Eglise, afin d’estre plus aptes et mieux disposez pour s’acquiter de leur devoir: non pas que tous parvinssent à tel but, voire mesme qu’ils y tendissent: veu qu’aucontraire, pour la plus grand’part c’estoyent des gens simples et sans lettres: mais on elisoit ceux qui estoyent idoines.

8. To enumerate all the particular kinds of vows, would answer no good purpose. But, because monastic vows are held in very high veneration, as they seemed to be sanctioned by the public authority of the Church, it is proper to make a few brief remarks respecting them. In the first place, that no one may defend monachism, as it exists in the present day, under the pretence of ancient and long-continued prescription, it must be observed, that the mode of life in monasteries, in ancient times, was very different from what it is now. They were the retreats of those who wished to habituate themselves to the greatest austerity and patience; for the discipline attributed to the Lacedæmonians, under the laws of Lycurgus, was equalled, and even considerably exceeded in rigour, by that which was then practised among the monks. They slept on the ground without any beds or couches; they drank nothing but water; their food consisted entirely of bread, herbs, and roots; their principal dainties were oil, pease, and beans. They abstained from all delicacy of victuals and ornaments of the body. These things might be thought incredible, if they were not attested by persons who saw and experienced them, Gregory of Nazianzum, Basil, and Chrysostom. But it was by such probationary discipline that they prepared themselves for higher offices. For that the monastic colleges were at that time the seminaries, from which the Church was furnished with ministers, is sufficiently evident from the examples of those whom we have mentioned, who were all educated in monasteries, and from that situation were called to the episcopal office, as well as of many other great and excellent men of their age. And Augustine shows that the same custom of supplying ministers for the Church from the monasteries continued in his time; for the monks of the Island of Capraria are addressed by him in the following manner: “We exhort you in the Lord, brethren, that you keep your purpose, and persevere to the end; and that, if at any time your mother the Church shall have need of your labour, you neither undertake the charge with eager pride, nor refuse it with flattering indolence; but that you obey 440God with gentleness of heart; not preferring your leisure to the necessities of the Church, whom, if no good men had been disposed to assist in the production of her children, you cannot discover how you could yourselves have been born.” He here speaks of the ministry, which is the means of the regeneration of believers. Again, in an epistle to Aurelius, he says: “It causes an occasion of falling to themselves, and a most injurious indignity to the ecclesiastical order, if the deserters of monasteries are chosen to clerical offices; while of those who remain in the monastery, we are accustomed to promote to such offices only the best and most approved. Unless, perhaps, as the common people say, A bad dancer is a good musician, so it should be jocularly said of us, A bad monk will be a good minister. It is too much to be lamented, if we stimulate monks to such ruinous pride, and think the clergy deserving of such heavy disgrace; whereas, sometimes even a good monk will hardly make a good priest, if he has sufficient continence, and yet is deficient in necessary learning.” From these passages it appears that pious men were accustomed to prepare themselves, by monastic discipline, for the government of the Church, that they might be the better qualified to undertake such an important office. Not that all monks attained this end; or even aimed at it; for they were in general illiterate men, but those who were qualified were selected.

8. Vows of monks. Contrast between ancient and modern monasticism.

It is of no use to enumerate all the separate forms. But as monastic vows are held in great veneration, because they seem to be approved by the public judgment of the Church, I will say a few words concerning them. And, first, lest any one defend the monachism of the present day on the ground of the long prescription, it is to be observed, that the ancient mode of living in monasteries was very different. The persons who retired to them were those who wished to train themselves to the greatest austerity and patience. The discipline practiced by the monks then resembled that which the Lacedemonians are said to have used under the laws of Lycurgus, and was even much more rigorous. They slept on the ground, their drink was water, their food bread, herbs, and roots, their chief luxuries oil and pulse. From more delicate food and care of the body they abstained. These things might seem hyperbolical were they not vouched by experienced eye witnesses, as Gregory Nazianzen, Basil, and Chrysostom. By such rudimentary training they prepared themselves for greater offices. For of the fact that monastic colleges were then a kind of seminaries of the ecclesiastical order, both those whom we lately named are very competent witnesses (they were all brought up in monasteries, and thence called to the episcopal office), as well as several other great and excellent men of their age. Augustine also shows that in his time the monasteries were wont to furnish the Church with clergy. For he thus addresses the monks of the island of Caprae: “We exhort you, brethren in the Lord, to keep your purpose, and persevere to the end; and if at any time our mother Church requires your labour, you will neither undertake it with eager elation, nor reject it from the blandishment of sloth, but with meek hearts obey God. You will not prefer your own ease to the necessities of the Church. Had no good men been willing to minister to her when in travail, it would have been impossible for you to be born”¹ (August. Ep. 82). He is speaking479of the ministry by which believers are spiritually born again. In like manner, he says to Aurelius (Ep. 76), “It is both an occasion of lapse to them, and a most unbecoming injury to the clerical order, if the deserters of monasteries are elected to the clerical warfare, since from those who remain in the monastery our custom is to appoint to the clerical office only the better and more approved. Unless, perhaps, as the vulgar say, A bad chorister is a good symphonist, so, in like manner, it will be jestingly said of us, A bad monk is a good clergyman. There will be too much cause for grief if we stir up monks to such ruinous pride, and deem the clergy deserving of so grave an affront, seeing that sometimes a good monk scarcely makes a good clerk; he may have sufficient continence, but be deficient in necessary learning.” From these passages, it appears that pious men were wont to prepare for the government of the Church by monastic discipline, that thus they might be more apt and better trained to undertake the important office: not that all attained to this object, or even aimed at it, since the great majority of monks were illiterate men. Those who were fit were selected.

8. De vormen een voor een op te sommen is niet nodig. Maar omdat de kloostergeloften in groter eer staan, daar ze door het openbaar oordeel der kerk schijnen goedgekeurd te zijn, moet ik daarover in het kort spreken. In de eerste plaats moet, opdat niemand het monnikenwezen, zoals het tegenwoordig is, verdedige door te wijzen op zijn hoge ouderdom, vermeld worden, dat oudtijds in de kloosters een geheel andere levenswijze geweest is. Zij, die zich wilden oefenen tot een zeer grote gestrengheid en lijdzaamheid, begaven zich erheen. Want zodanig als men verhaalt dat onder de wetten van Lycurgus de tucht der Spartanen geweest is, zo was ze toen bij de monniken en nog veel strenger. Zij sliepen op de grond, hun drank was water, hun spijs brood, kruiden en worteltjes, hun voornaamste weelde bestond uit olie en erwten. Van alle fijnere levensmiddelen en lichaamsverzorging onthielden zij zich. Dit zou overdreven gezegd kunnen schijnen, wanneer het niet door getuigen, die het gezien en ervaren hadden, overgeleverd werd, namelijk door Gregorius van Nazianzus, Basilius en Chrysostomus. En door zulke eerste proeven bereidden zij zich voor tot hogere ambten. Want dat de kloostergemeenschappen toen als het ware kweekplaatsen waren van de geestelijke stand, bewijzen niet alleen zij genoegzaam duidelijk, die wij zoëven noemden (want zij zijn alle drie in kloosters opgevoed en vandaar tot het bisschopsambt geroepen), maar ook verscheiden andere grote en voortreffelijke mannen van hun tijd. En Augustinus¹ toont aan, dat het ook in zijn tijd gebruikelijk geweest is, dat de kloosters aan de kerk haar dienaren leverden. Want hij spreekt de monniken van het eiland Capraria aldus aan: "En wij vermanen u, broeders in de Here, dat gij bij uw voornemen blijft en ten einde toe volhardt; en indien onze moeder, de kerk, te eniger tijd uw dienst verlangt, neemt die dan niet aan door begerige grootsheid, noch versmaadt hem door vleiende gemakzucht, maar gehoorzaamt God met een zachtmoedig hart, en stelt uw gemak niet boven de nood der kerk, want indien goede mannen haar niet hadden willen dienen, toen zij in barensnood was, zoudt gij geen gelegenheid gevonden hebben om geboren te worden." Hij spreekt namelijk over de dienst, waardoor de gelovigen geestelijk wedergeboren worden. Evenzo zegt hij tot Aurelius² : "Indien zij, die de kloosters verlaten, tot de dienst der geestelijkheid gekozen worden, wordt hun gelegenheid geboden tot de val en geschiedt de stand der geestelijken een zeer groot onrecht, daar wij van hen, die in hun klooster blijven, slechts de meest beproefden en de besten tot de kerkedienst plegen te nemen: of er zal, gelijk men pleegt te zeggen: "een slecht fluitist in het koor is een goed muzikant", zo ook van ons schertsenderwijs gezegd worden: "een slecht monnik is een goed dienaar"; het zou al te betreurenswaardig zijn, indien wij de monniken zouden opheffen tot een zo verderfelijke hovaardij en de dienaren een zo ernstige smaad waardig rekenen, daar soms ook een goede monnik ternauwernood een goede dienaar kan worden, indien hij een voldoende ingetogenheid heeft, maar hem de noodzakelijke geleerdheid ontbreekt." Uit deze plaatsen blijkt, dat vrome mannen zich tot het besturen der kerk door de kloostertucht plachten voor te bereiden, opdat ze, des te bekwamer en beter gevormd, een zo groot ambt op zich zouden nemen. Niet dat allen tot dit einddoel kwamen, of zelfs ernaar streefden, daar ze grotendeels ongeletterde mensen waren; maar wie geschikt waren, werden uitgekozen.

8. Zweiter Abschnitt: Das Mönchsgelübde (8-21). Das Mönchtum der Alten Kirche

Die einzelnen Formen (solcher falschen Gelübde) aufzuzählen wäre ohne Belang. Da nun aber die Klostergelübde eine höhere Wertschätzung genießen, weil es den Anschein hat, sie wären durch das öffentliche Urteil der Kirche gebilligt, so muß ich auf sie doch noch kurz eingehen.

Zunächst: damit niemand das Mönchtum, wie es heute ist, unter dem Vorwand alter Herkunft verteidigt, so muß ich darauf hinweisen, daß früher in den Klöstern eine wesentlich andere Lebensweise geherrscht hat. In die Klöster begaben sich solche Leute, die sich zu höchster Strenge und Geduld üben wollten. Denn eben solche Zucht, wie sie nach unseren Berichten bei den Lakedämoniern unter den Gesetzen des Lykurg bestanden haben soll, herrschte auch unter den Mönchen, ja, eine noch viel strengere. Sie schliefen auf dem Erdboden, tranken nur Wasser, aßen Brot, Kräuter und Wurzeln, ihre vornehmsten Leckerbissen bestanden in Öl und Erbsen. Auf alle köstlicheren Lebensmittel und auf alle feinere Wartung des Leibes verzichteten sie. Diese Schilderung könnte übertrieben erscheinen, wenn es nicht von Zeugen so berichtet würde, die es gesehen und erfahren haben, nämlich von Gregor von Nazianz, Basilius und Chrysostomus. Was ich nun eben berichtete, das waren aber nur die Anfängerübungen, mit denen sich die Mönche zu wichtigeren Aufgaben vorbereiteten. Denn die Mönchsgenossenschaften waren damals gleichsam Pflanzstätten des kirchlichen Standes (d.h. des „Klerus“). Ein hinreichend deutlicher Beweis dafür sind einerseits die oben genannten Männer (Gregor, Basilius, Chrysostomus) - denn sie sind allesamt in Klöstern erzogen und dann von da aus in das Bischofsamt berufen worden -, andererseits aber auch zahlreiche andere bedeutende und hervorragende Männer ihrer Zeit. Und Augustin bezeugt, daß es auch zu seiner Zeit üblich gewesen ist, daß die Klöster der Kirche ihre Kleriker lieferten; denn er redet die Mönche von der Insel Capraria folgendermaßen an: „Euch aber, ihr Brüder, ermahnen wir in dem Herrn, daß ihr 866 eurem Vorsatz treu bleibet und bis ans Ende dabei beharret; und wenn einst eure Mutter, die Kirche, eures Dienstes begehren wird, so übernehmt ihn nicht in herrschsüchtiger Überheblichkeit und verschmäht ihn auch nicht in schmeichlerischer Bequemlichkeit, sondern leistet Gott mit sanftmütigem Herzen Gehorsam. Stellet auch nicht eure Muße über die Erfordernisse der Kirche; denn wenn es keine guten Leute gegeben hätte, die ihr in ihren Geburtswehen hätten dienend beistehen wollen, so hättet ihr auch keine Möglichkeit gehabt, zur Welt zu kommen“ (Brief 48; an Eudoxius). Er spricht hier nämlich von dem Amt, durch das die Gläubigen geistlich wiedergeboren werden. Ebenso schreibt er an Aurelius: „Wenn Leute das Kloster verlassen und man dann solche zum Kriegsdienst des Klerikeramtes erwählt, so bietet man ihnen selbst Gelegenheit zum Fall und läßt dem Stande der Kleriker empörendstes Unrecht widerfahren. Denn wir pflegen doch aus dem Kreise derer, die im Kloster bleiben, nur die besterprobten und tüchtigsten in den Klerus aufzunehmen. Sonst müßte es schon zugehen, wie der Volksmund sagt: ‚Ein schlechter Pfeifer ist ein guter Musikant in der Kapelle’, und man müßte von uns spottend sagen: ‚Ein schlechter Mönch ist ein guter Kleriker’. Es wäre doch gar zu beklagenswert, wenn wir die Mönche zu einer so verderbenbringenden Hoffart wollten emporsteigen lassen und die Kleriker einer so harten Schmähung für würdig erachteten. Denn manchmal gibt auch ein guter Mönch kaum einen guten Kleriker, nämlich wenn er zwar genügend Enthaltsamkeit besitzt, aber es doch an der notwendigen Gelehrsamkeit fehlen läßt“ (Brief 60; an Aurelius). Aus diesen Stellen ergibt sich deutlich, daß sich fromme Männer unter der klösterlichen Zucht auf die Leitung der Kirche vorzubereiten pflegten, um dann mit besserer Eignung und besserer Bildung solch wichtiges Amt zu übernehmen. Nicht, daß alle zu diesem Ziel gelangt wären oder auch nur hätten gelangen wollen - denn die Mönche waren zum größeren Teil wissenschaftlich ungebildete Leute -, sondern es wurden diejenigen ausgewählt, die dazu geeignet waren.

8. Die ontstaan en ontwikkeling van die monnike se gelofte

Dit is van geen belang om elke vorm van sulke geloftes afsonderlik op te noem nie. Omdat kloostergeloftes egter meer geëerbiedig word omdat hulle oënskynlik volgens openbare oordeel van die (Roomse) kerk goedgekeur is, moet ons kortliks daaroor praat.²⁴ Om ten eerste te voorkom dat iemand die monnikamp soos dit vandag is, met ’n langdradige beskrywing sou verdedig, moet ons daarop let dat die lewe in die kloosters eertyds heeltemal anders was. Mense wat die grootste strengheid en lydsaamheid wou beoefen, het hulle daarheen begewe. Die mense vertel dat soos die dissipline wat die Spartane onder die wette van Lycurgos gehad het,²⁵ ook destyds onder die monnike gegeld het, maar selfs nog strawwer. Hulle het op die grond geslaap; hulle het net water gedrink; brood was hulle kos; groente en wortels, olie en ertjies was hulle belangrikste lekkernye. Hulle het hulle van alle sagter voedsel en liggaamsversorging weerhou. Hierdie stellings sou die indruk van oordrywing kon skep as dit nie was dat dit deur ooggetuies en mense wat dit self ervaar het, vertel word nie, soos Gregorius van Nazianze, Basilius en Chrysostomos.²⁶ Met sulke basiese beginsels het hulle hulle trouens vir die belangriker ampte voorberei.

Dat die kloostergroepe destyds as ’t ware saadbeddings van die kerklike orde was - almal wat in die kloosters opgelei is, is immers daarvandaan na hulle ampte as biskoppe beroep -, getuig nie alleen die kerkvaders wat ek so pas genoem het nie, maar ook ander belangrike en uitmuntende manne wat hulle tydgenote was. Augustinus toon aan dat dit ook in sy tyd gebruiklik was dat die kloosters die geestelikes aan die kerk moes voorsien. Hy spreek die monnike van Sisilië trouens soos volg aan: “Ons 1560 spoor julle broeders egter in die Here aan om by julle voorneme te bly en tot die einde daarin te volhard; want as julle moeder, die kerk, julle diens benodig, moet julle dit nie met gierige uitgelatenheid aanneem of met kruiperige traagheid weier nie, maar gehoorsaam God met ’n sagmoedige hart. Moenie julle eie belang bo die nood van die kerk stel nie. As goeie manne die kerk nie in sy barensnood wou dien nie, sou julle immers niks kon vind om self daarin gebore te word nie”.²⁷ Hy praat hier van die diens waardeur gelowiges geestelik weergebore word. Net so skryf hy aan Aurelius: “As drosters van die kloosters tot die geestelikes se krygsdiens verkies word, bied dit vir hulle self ’n geleentheid om te val en dit doen die geestelike orde ook die onwaardigste onreg aan aangesien ons gewoonlik slegs die meer beproefdes en beste van diegene wat in die kloosters bly, in die geestelike stand opneem - behalwe miskien as ons, soos die gewone mense sê: ‘’n Slegte fluitspeler is ’n goeie sanger’,²⁸ net so met onsself die spot sou dryf en sê: ‘n Slegte monnik is ’n goeie geestelike!’ Dit sou al te droewig wees as ons monnike tot so ’n vernietigende hooghartigheid sou verhef en as ons sou dink dat geestelikes so ’n ernstige belediging verdien, want ’n goeie monnik is soms beswaarlik ’n goeie geestelike as hy voldoende selfbeheersing het, maar tekortskiet in die noodsaaklike leer”.²⁹

Uit hierdie aanhalings is dit duidelik dat godvrugtige manne hulle gewoonlik deur die kloosterdissipline voorberei het om oor die kerk te regeer sodat hulle bekwamer en beter gevorm so ’n belangrike amp kon vervul. Nie dat hulle almal hierdie doel bereik, of dit selfs nagestreef het nie, aangesien die meerderheid van hulle ongeletterde mense was. Diegene wat egter daarvoor bekwaam was, is gewoonlik gekies.

8. Нет нужды подробно разбирать здесь все виды обетов. Но ввиду того, что наибольшим почётом пользуются монашеские обеты, поддерживаемые авторитетом Церкви, подвергнем их краткому рассмотрению.

Во-первых, следует сказать, что как бы сегодняшнее монашество ни прикрывалось древностью, в прежние времена в монастырях был принят совершенно иной образ жизни. В монастырь уходили те, кто хотел упражнять себя в крайней строгости. Всё, что мы читаем о спартанцах с их суровой и жёсткой дисциплиной, применимо и к монахам раннехристианского времени - только принятые у них правила были ещё строже и неумолимее. Монахи спали на голой земле, пили одну лишь воду и не имели другой пищи, кроме чёрного хлеба, трав и корней. Их величайшими лакомствами были растительное масло, горох и бобы. Они отвергали какие бы то ни было изысканные кушанья и по мере возможности воздерживались от всего, что доставляет наслаждение телу. Этот образ жизни казался бы невероятным, если бы о нём не свидетельствовали его последователи, например, Григорий Назианзин, Василий Великий и св. Иоанн Златоуст. Таковы были испытания, какими они приготовляли себя к более высокому служению. Ибо в то время монашеские общины, или братства, служили как бы семинарией, поставлявшей Церкви служителей. Тому свидетели - трое названных отцов, от монастырской жизни призванных к епископству, а также многие другие выдающиеся личности той эпохи.

Равным образом св. Августин подтверждает, что и в его время существовал обычай призывать монахов к церковному служению. Он пишет одному своему коллеге из монахов: «Призываем вас в Господе, братья, хранить решимость и неотступность до конца. И если однажды вы понадобитесь Церкви, матери вашей, не принимайте возлагаемое на вас бремя высокомерно и не отвергайте его из лени, но благодарно повинуйтесь Богу. Не предпочитайте ваш досуг нуждам Церкви: ведь если бы святые, которые были прежде вас, не служили ей, помогая рождению её детей, она не родила бы вас» (Августин. Письма, 48 (Евдоксию), 2 (MPL, XXXIII, 188)).

Августин имеет в виду служение, посредством которого верующие переживают второе, духовное рождение. В другом письме, адресованном Аврелию, он пишет: «Когда в состав клира принимаются монахи, сбежавшие из монастыря, то тем самым и другим подаётся повод к такому же поступку. Всё это весьма оскорбительно для церковного звания, ибо из подвизающихся в монастырях мы обыкновенно выбираем не самых лучших и надёжных. Между тем следовало бы выбирать именно их, если мы не хотим, чтобы о нас отзывались согласно народной пословице: о плохом солисте в насмешку говорят, что из него выйдет хороший музыкант. Так и о нас скажут, что из плохого монаха выйдет хороший оркестрант. Превозносить в гордыне монахов и наносить столь тяжкое оскорбление клиру противно всякому порядку. Порой и хороший монах, ведущий умеренную жизнь, вряд ли может быть хорошим священником, если он не имеет нужных для этого знаний» (Его же. Письма, 60 (Аврелию), 1 (МРL, XXXIII, 228)).

Отсюда явствует, что многие достойные люди подготовлялись монашеской жизнью к будущему управлению Церковью. Не все достигали этой цели, не все и стремились к ней; наоборот, монахи большей частью были людьми простыми и необразованными. Но отбирали тех, кто был пригоден для церковного служения.

9. Duobus tamen praecipue locis veteris monastices formam nobis depingit. Libro de moribus ecclesiae catholicae³, ubi adversus Manichaeorum calumnias eius professionis sanctimoniam opponit^f: et altero cui titulum fecit, De opere monachorum⁴: ubi in degeneres quosdam monachos, qui institutum illud corrumpere 246 coeperant, invehitur. Ego hic eorum quae tradit summam ita colligam, ut verbis quoque eius, quoad licebit, utar: Contemptis, inquit, mundi huius illecebris, in communem vitam castissimam sanctissimamque congregati, simul aetatem agunt, viventes in orationibus, lectionibus, disputationibus: nulla superbia tumidi, nulla pervicacia turbulenti, nulla invidentia lividi. Nemo quicquam possidet proprium: nemo cuiquam onerosus est. Operantur manibus ea quibus et corpus pasci possit, et mens a Deo impediri non possit. Opus autem suum tradunt eis quos Decanos vocant. Illi autem Decani cum magna sollicitudine omnia disponentes^a rationem uni reddunt, quem Patrem vocant. Hi vero Patres non solum sanctissimi moribus, sed etiam divina doctrina excellentissimi, omnibus rebus excelsi^b, nulla superbia consulunt iis quos filios vocant, magna sua in iubendo authoritate, magna ipsorum in obtemperando voluntate. Conveniunt autem diei tempore extremo de suis quisque habitaculis, dum adhuc ieiuni sunt, ad audiendum illum Patrem: et conveniunt ad singulos Patres, terna ut minimum hominum millia^c (de Aegypto potissimum et Oriente loquitur) corpus deinde reficitur, quantum saluti et salubritati sat est: coercente unoquoque concupiscentiam ne se profundat vel in ea ipsa quae praesto sunt, parca et vilissima. Ita non solum a carnibus et vino abstinent pro sufficientia domandarum libidinum, sed ab iis quae tanto concitatius ventris et gutturis provocant appetitum, quanto quasi mundiora nonnullis videntur. Quo nomine solet turpe desiderium exquisitorum ciborum quod a carnibus alienum est, ridicule turpiterque defendi. Quicquid necessario victui redundat (redundat autem plurimum ex operibus manuum, et epularum restrictione) tanta cura egentibus distribuitur, quanta non ab ipsis, qui distribuunt, comparatum est. Nullo enim modo satagunt ut haec sibi abundent: sed omni modo agunt ut non apud se remaneat quod abundaverit [De moribus Eccles. catho. cap. 31]¹. Deinde commemorata austeritate, cuius ipse exempla et Mediolani et alibi viderat, Inter haec (inquit) nemo urgetur in aspera, quae ferre non potest: nulli quod recusat imponitur: nec ideo condemnatur a caeteris, quod in eorum imitatione se fatetur invalidum; meminerunt enim quantopere commendata sit charitas: meminerunt omnia munda mundis, etc. [Tit. 1. d. 15]. Itaque non reiiciendis 247 generibus ciborum, quasi pollutis, sed concupiscentiae perdomandae, et dilectioni fratrum retinendae invigilat omnis industria. Meminerunt, Esca ventri et venter escis, etc. [1. Cor. 5. c. 13]. Multi tamen firmi propter infirmos abstinent. Multis non est causa ista faciendi: sed quod viliore victu et minime sumptuoso se sustentare placet. Itaque iidem ipsi, qui sani sibi^a temperant, si ratio valetudinis cogat, aegroti sine ulla formidine accipiunt. Multi vinum non bibunt: nec tamen se eo inquinari putant: nam languidioribus, et qui sine ipso nequeunt salutem corporis obtinere, humanissime praeberi faciunt: et nonnullos stulte recusantes fraterne admonent ne vana superstitione debiliores citius quam sanctiores fiant. Ita pietatem sedulo exercent: corporis vero exercitationem ad exiguum tempus pertinere noverunt. Charitas praecipue custoditur: charitati victus, charitati sermo, charitati habitus, charitati vultus aptatur. Coitur in unam conspiraturque charitatem: hanc violare, tanquam Deum, nefas ducitur: huic siquis resistit, eiicitur atque vitatur: hanc siquis offendit, uno die durare non sinitur [Ibidem^b, cap. 33]¹. Quoniam his verbis, veluti in tabula, qualis olim fuerit monastice, repraesentasse visus est sanctus ille vir, ea, tametsi longiora, huc inserere non piguit: quod me longiorem aliquanto fore cernebam, si ex diversis eadem colligerem, quantumvis studerem compendio.

9. Or sainct Augustin nous descrit quasi en une peinture, la forme de la moynerie ancienne, principalement en deux lieux, assavoir au livre qu’il a intitulé, Des mœurs de l’Eglise catholique: où il defend les Moynes Chrestiens contre les calomnies et fausses accusations des Manichées. Item, en un autre livre qu’il a intitulé, Du labeur des Moynes: où il reprend et corrige les Moynes qui avoyent corrompu leur estat. Je cueilliray icy tellement la somme de ce qu’il dit là, que j’useray mesme de ses mots tant qu’il me sera possible: Contemnans, dit-il, les delices et plaisirs mondains, ils meinent ensemble une vie tressaincte et treschaste, vivans en oraisons, en lectures et en conferences, sans enfleure d’orgueil, sans rebellion ne noise, sans envie: nul ne possede rien de propre, et nul n’est en charge à ses prochains: ils travaillent de leurs mains au labeur qui peut entretenir leurs corps, sans empescher leur esprit qu’il ne soit ententif à Dieu. Puis mettent leurs ouvrages entre les mains de ceux qu’ils appellent Doyens: et iceux ayans retiré argent de cela, en rendent conte à celuy qui est nommé Pere entre eux. Or les Peres sont personnages non seulement saincts quant à la vie, mais excellens en la doctrine de Dieu, et ayans preeminence en vertu aussi bien qu’en puissance, ils gouvernent leurs fils sans aucun orgueil, et comme ils ont authorité à leur commander, aussi leurs fils sont fort volontaires à leur obeir. Or sur le vespre chacun sort de sa celle, et s’assemblent tous en un, estans encore à jeun, afin d’ouyr leur Pere (et adjouste quant et quant, qu’en Egypte et au pays d’Orient chacun Pere avoit environ trois mille Moynes en sa charge); apres ils prennent leur refection corporelle entant qu’il est requis pour la santé: et chacun restreind sa concupiscence, afin de n’user sinon sobrement mesmes des viandes qui leur sont mises au devant, lesquelles ne sont point en grande quantité, ne gueres friandes. Ainsi, non seulement ils s’abstiennent de chair et de vin, pour domter leur concupiscence charnelle, mais aussi des autres choses lesquelles provoquent d’autant plus l’appetit à gourmandise et friandise, qu’elles semblent advis plus pures et plus sainctes à d’aucuns: en quoy ils se font ridicules, d’autant qu’ils prisent qu’on mange viandes exquises, moyennant qu’ils s’abstiennent de manger chair. Le surplus qui leur demeure outre leur nourriture (car il leur en demeure beaucoup, tant pource qu’ils travaillent diligemment, qu’à cause de leur sobrieté) ils le distribuent plus diligemment aux povres qu’ils ne sont soigneux à le gagner. Car il ne leur chaut d’avoir abondance, mais toute leur solicitude est de ne rien reserver de ce qui leur abonde.¹⁴¹ Puis apres ayant recité l’austerité qu’il avoit veu tant à Milan qu’ailleurs: En telle rigueur de vie, dit-il, nul n’est contreint à porter un fardeau plus pesant qu’il ne peut, ou qu’il refuse de porter: et celuy qui est plus debile que les autres, n’est point pourtant condamné d’eux. Ils savent bien tous combien la charité est recommandée: ils savent bien que toutes viandes sont nettes à ceux qui sont nets (Tit. 1:15). Pourtant toute leur industrie est, non pas de rejetter aucunes viandes comme pollues, mais à domter leur concupiscence, et s’entretenir en bonne dilection. Ils ont souvenance de ceste sentence, que le ventre est pour les viandes, et les viandes pour le ventre (1 Cor. 6:13). Toutesfois plusieurs qui sont fermes s’abstiennent à cause des infirmes: plusieurs ont une autre raison, assavoir pource qu’ils aiment de se nourrir de viandes grossieres et non somptueuses. Pourtant ceux qui en santé s’abstiennent d’une viande, n’en font point difficulté d’en manger estans malades. Plusieurs ne boivent point de vin: toutesfois ils n’en penseroyent point estre contaminez. Car eux mesmes ordonnent qu’on en baille à ceux qui sont de complexion debile, et ne peuvent autrement entretenir leur santé. S’il y a quelques uns qui refusent d’en boire, ils les admonestent fraternellement qu’ils ne se facent point par vaines superstitions plus debiles que saincts. Ainsi ils s’exercent soigneusement à la crainte de Dieu. Quant à l’exercice du corps, ils savent bien qu’il profite pour un petit de temps seulement. La charité est principalement gardée: à icelle on accommode les vivres, les parolles, les accoustremens et les contenances: chacun conspire là en une charité, et a-on en horreur de la violer, autant que Dieu. Si quelcun resiste à icelle, il est jeté hors: si quelcun contrevient à icelle, on ne l’endure pas un seul jour.¹⁴² Jusques icy j’ay raconté les parolles de sainct Augustin, ausquelles pource qu’il est representé comme en une peinture quelle estoit la moynerie du temps passé, je les ay bien voulu produire icy: pource aussi que si j’eusse voulu recueillir ceste somme de divers autheurs, j’eusse esté beaucoup plus long, encore que j’eusse estudié à brieveté.

9. But Augustine has given us a portraiture of the ancient monachism, principally in two places; in his treatise On the Manners of the Catholic Church, in which he defends the sanctity of that profession against the calumnies of the Manichæans; and in another book, On the Labour of Monks, in which he inveighs against some degenerate monks, who had begun to corrupt that order. The different things which he states, I shall here collect in a brief summary, using, as far as possible, his own words. “Despising the allurements of this world, united in a common life of the strictest chastity and holiness, they spend their time together, living in prayers, in readings, and in conferences, neither inflated with pride, nor turbulent with obstinacy, nor pale with envy. No one possesses any thing of his own; no one is burdensome to another. By the labour of their hands, they procure those things which are sufficient to support the body, without hindering the mind from devotion to God. Their work they deliver to those who are called Deans. These Deans dispose of every thing with great care, and render an account to one, whom they call Father. Most holy in their manners, preëminent in divine learning, and excelling in every virtue, these Fathers, without any pride, consult the welfare of those whom they call children, commanding them with great authority, and obeyed by them with 441great cheerfulness. At the close of the day, while yet fasting, every one comes forth from his cell, and they all assemble to hear the Father; and each of these Fathers is surrounded by at least three thousand men,” (he is speaking chiefly of Egypt and the East;) “there they take some bodily refreshment, as much as is sufficient for life and health; every one restraining his appetite that he may make but a sparing use even of the provisions placed before him, which are in small quantities, and of the plainest description. That they not only abstain from animal food and from wine, in order to repress libidinous desires, but from such things as stimulate the appetite with greater power, in proportion to the opinion entertained by some persons of their purity; under which pretence a vile longing after exquisite meats, with the exception of animal food, is wont to be ridiculously and shamefully defended. Whatever remains beyond their necessary food, (and the surplus is considerable, both from the diligence of their hands, and from the abstemiousness of their meals,) is distributed to the poor, with greater care than if it had been earned by those who distribute it. For they are not anxious to have an abundance of these things, but all their concern is, that none of their abundance may remain with them.” Afterwards, having mentioned their austerity, of which he had seen examples at Milan and other places, he says, “In these circumstances, no one is urged to austerities which he is unable to bear; there is no imposition on any one, of that which he refuses; nor is he condemned by the rest, because he confesses himself too weak to imitate them; for they remember the high commendations given of charity; they remember that to the pure, all things are pure.¹⁰⁸⁰ Therefore all their industry is exerted, not in rejecting certain kinds of food as polluted, but in subduing concupiscence and preserving the love of the brethren. They remember that it is said, Meats for the belly, and the belly for meats; but God shall destroy both it and them.¹⁰⁸¹ Yet many strong persons abstain on account of the weak. Many have a different reason for doing it; they are fond of living on meaner and less sumptuous food. These persons, therefore, who are abstemious when in perfect health, if a state of indisposition requires, partake, without any fear, when they are sick. Many drink no wine; but this is not from an apprehension of being defiled with it; for they most humanely cause it to be given to those who are languid, and cannot obtain health of body without it; and some, who foolishly refuse it, they admonish, with brotherly affection, to beware lest their vain superstition debilitate them rather than promote their holiness. 442Thus they diligently exercise themselves in piety: but they know that the exercise of the body extends only to a short time. Charity is principally observed; to charity the food, the conversation, the apparel, the countenance, are subservient. They all assemble and combine into one charity; to violate this, is accounted unlawful, and a sin against God; if any one resist charity, he is expelled and shunned; if any one offend against it, he is not suffered to remain a single day.” As Augustine appears, in these passages, to have exhibited a portraiture of the true character of ancient monachism, I have thought proper, notwithstanding their length, to insert them here; for I saw that, however I might study brevity, yet I should go into still greater length, if I were to collect the same things from different authors.

9. Portraiture of the ancient monks by Augustine.

Augustine, in two passages in particular, gives a portraiture of the form of ancient monasticism. The one is in his book, De Moribus Ecclesiœ Catholicœ (On the Manners of the Catholic Church), where he maintains the holiness of that profession against the calumnies of the Manichees; the other in a treatise, entitled, De Opere Monachorum (On the Work of Monks), where he inveighs against certain degenerate monks who had begun to corrupt that institution.I will here give a summary of what he there delivers, and, as far as I can, in his own words: “Despising the allurements of this world, and congregated in common for a most chaste and most holy life, they pass their lives together, spending their time in prayer, reading, and discourse, not swollen with pride, not turbulent through petulance, not livid with envy. No one possesses anything of his own: no one is burdensome to any man. They labour with their hands in things by which the body may be fed, and the mind not withdrawn from God. The fruit of their labour they hand over to those whom they call deans. Those deans, disposing of the whole with great care, render an account to one whom they call father. These fathers, who are not only of the purest morals, but most distinguished for divine learning, and noble in all things, without any pride, consult those whom they call their sons, though the former have full authority to command, and the latter a great inclination to obey. At the close of the day they assemble each from his cell, and without having broken their fast, to hear their father, and to the number of three thousand at least (he is speaking of Egypt and the East) they assemble under each father. Then the body is refreshed, so far as suffices for safety and health, every one curbing his concupiscence so as not to be profuse in the scanty and very mean diet which is provided.480Thus they not only abstain from flesh and wine for the purpose of subduing lust, but from those things which provoke the appetite of the stomach and gullet more readily, from seeming to some, as it were, more refined. In this way the desire of exquisite dainties, in which there is no flesh, is wont to be absurdly and shamefully defended. Any surplus, after necessary food (and the surplus is very great from the labour of their hands and the frugality of their meals), is carefully distributed to the needy, the more carefully that it was not procured by those who distribute. For they never act with the view of having abundance for themselves, but always act with the view of allowing no superfluity to remain with them” (August. De Mor. Eccl. Cath. c. 31). Afterwards describing their austerity, of which he had himself seen instances both at Milan and elsewhere, he says, “Meanwhile, no one is urged to austerities which he is unable to bear: no one is obliged to do what he declines, nor condemned by the others, whom he acknowledges himself too weak to imitate. For they remember how greatly charity is commended: they remember that to the pure all things are pure (Tit. 1:15). Wherefore, all their vigilance is employed, not in rejecting kinds of food as polluted, but in subduing concupiscence, and maintaining brotherly love. They remember, ‘Meats for the belly, and the belly for meats,’ &c. (1 Cor. 6:13). Many, however strong, abstain because of the weak. In many this is not the cause of action; they take pleasure in sustaining themselves on the meanest and least expensive food. Hence the very persons who in health restrain themselves, decline not in sickness to use what their health requires. Many do not drink wine, and yet do not think themselves polluted by it, for they most humanely cause it to be given to the more sickly, and to those whose health requires it; and some who foolishly refuse, they fraternally admonish, lest by vain superstition they sooner become more weak than more holy. Thus they sedulously practice piety, while they know that bodily exercise is only for a short time. Charity especially is observed: their food is adapted to charity, their speech to charity, their dress to charity, their looks to charity. They go together, and breathe only charity: they deem it as unlawful to offend charity as to offend God; if any one opposes it, he is cast out and shunned; if any one offends it, he is not permitted to remain one day” (August. De Moribus Eccl. Cath. c. 33). Since this holy man appears in these words to have exhibited the monastic life of ancient times as in a picture, I have thought it right to insert them here, though somewhat long, because I perceive that I would be considerably longer if I collected them from different writers, however compendious I might study to be.

9. Op twee plaatsen voornamelijk schildert hij ons de gedaante van het oude kloosterleven, namelijk in het boek "Over de zeden der katholieke kerk", waarin hij de heiligheid van het kloosterleven stelt tegenover de lasteringen der Manichaeën, en in een ander boek getiteld "Over het werk der monniken", waarin hij uitvaart tegen sommige ontaarde monniken, die de instelling begonnen te bederven. Ik zal de hoofdzaak van wat hij leert zo vermelden, dat ik ook zijn eigen woorden zoveel mogelijk zal gebruiken. Terwijl ze de verlokkingen dezer wereld versmaden, zegt hij¹, en zich verzameld hebben tot een gemeenschappelijk zeer kuis en heilig leven, brengen zij met elkander hun leven door, levende in bidden, lezen en bespreken, van geen trots gezwollen, door geen hardnekkigheid oproerig, door geen nijd afgunstig. Niemand bezit iets als zijn eigendom, niemand is iemand tot last. Met hun handen werken zij tot verkrijging van datgene, waarmede hun lichaam gevoed kan worden en waardoor hun geest niet van God afgehouden kan worden. En hun werk stellen zij ter hand aan hen, die zij dekens noemen. En die dekens regelen alles met grote nauwkeurigheid en leggen rekenschap af aan één man, die zij vader noemen. En deze vaders, die niet alleen zeer heilig van zeden zijn, maar ook zeer uitnemend in de Goddelijke leer, en uitmuntend in alle dingen, zorgen zonder enige hovaardij voor hen, die ze zonen noemen, terwijl ze groot gezag hebben in het bevelen en de anderen grote gewilligheid in het gehoorzamen. Tegen het einde van de dag komen zij, een ieder uit zijn woning, te zamen, terwijl ze nog nuchter zijn, om die vader te horen; en tot iedere vader komen minstens drieduizend mensen (hij spreekt voornamelijk over Egypte en het Oosten) ; daarna versterken zij hun lichaam, voorzover genoeg is voor de gezondheid en de welstand, waarbij een ieder zijn begeerte bedwingt, opdat hij zich niet te buiten ga zelfs in de sobere en eenvoudige spijzen, die ter beschikking staan. Zo onthouden zij zich niet alleen van vlees en wijn om in staat te zijn hun lusten te bedwingen, maar ook van die dingen, die de begeerte van maag en keel des te meer opwekken, naarmate ze sommigen reiner schijnen te zijn. Onder welke naam de schandelijke begeerte naar uitgezochte spijzen, omdat ze zich niet uitstrekt naar vlees, op belachelijke en schandelijke wijze pleegt verdedigd te worden. Wat er meer is dan de noodzakelijk leeftocht (en er is zeer veel meer ten gevolge van het werk hunner handen en de beperking in de maaltijden) wordt met nog groter zorg aan de behoeftigen uitgedeeld dan waarmee zij, die het uitdelen, het gewonnen hebben. Want op generlei wijze doen ze hun best, dat zij er overvloed van hebben, maar zij leggen het er op alle manieren op aan, dat niet bij hen blijft datgene, waarvan ze overvloed hebben. Nadat hij daarna verhaald heeft van hun strengheid, waarvan hij zelf voorbeelden gezien had te Milaan en elders, zegt hij² : "Ondertussen wordt niemand gedwongen tot moeilijke dingen, die hij niet dragen kan; niemand wordt iets opgelegd, dat hij weigert, en niemand wordt door de anderen veroordeeld, omdat hij erkent niet in staat te zijn de anderen na te volgen; want zij bedenken, hoezeer de liefde is aanbevolen, zij bedenken, dat de reinen alle dingen rein zijn enz. Daarom is al hun naarstigheid gericht niet op het verwerpen van sommige soorten van spijzen, alsof die bezoedeld waren, maar op het beteugelen der begeerte en het behouden van de liefde tot de broederen. Zij bedenken, dat de spijs er is voor de buik en de buik voor de spijzen enz. Toch onthouden vele sterken zich terwille van de zwakken. Velen hebben die reden niet om dat te doen; maar ze doen het, omdat het hun behaagt zich te onderhouden met eenvoudiger en goedkope spijs. Dus dezelfden, die, wanneer ze gezond zijn, zich onthouden, nemen, wanneer hun gezondheidstoestand hen er toe dwingt, bij ziekte die spijzen zonder enige vrees. Velen drinken geen wijn, en toch menen ze niet, dat ze door wijn verontreinigd worden, want aan degenen, die zwak zijn en die zonder wijn de gezondheid van het lichaam niet kunnen in stand houden, verschaffen ze die zeer vriendelijk, en sommigen, die dwaselijk weigeren, vermanen zij op broederlijke wijze, dat ze niet door ijdele superstitie eerder zwakker dan heiliger worden. Zo oefenen zij zich naarstig in vroomheid, en zij weten, dat de oefening des lichaams slechts dient voor een kleine tijd. Voornamelijk wordt de liefde door hen bewaard, aan de liefde wordt de leeftocht, aan de liefde de gesprekken, aan de liefde de kledij, en aan de liefde de gelaatsuitdrukking dienstbaar gemaakt. Zij komen samen en stemmen samen tot één liefde; haar te schenden wordt voor zonde gerekend, alsof men God schond; wie zich verzet tegen de liefde, wordt uitgeworpen en vermeden; indien iemand haar kwetst, wordt hij geen dag langer geduld." Daar die heilige man met deze woorden, als op een schilderij, schijnt afgebeeld te hebben, hoe het monnikwezen oudtijds geweest is, heeft het me niet verdroten ze, ofschoon ze wat lang zijn, hier in te voegen, omdat ik zag, dat ik wat te wijdlopig zou zijn, wanneer ik dit alles uit verschillende schrijvers bijeenbracht, ook al zou ik mij toegelegd hebben op kortheid.

9.

Es gibt aber vor allem zwei Stellen, an denen Augustin die Gestalt des alten Klosterlebens schildert. Das geschieht einmal in seinem Buche „Von den Sitten der katholischen Kirche“, in welchem er den Schmähungen der Manichäer die Heiligkeit des Mönchsberufs entgegenstellt, und dann zum anderen in einem weiteren Buch, dem er den Titel „Von dem Werk der Mönche“ gegeben hat und in dem er gegen einige entartete Mönche, die diese Einrichtung zu verderben begannen, scharf losfährt. Ich will also hier den wesentlichen Inhalt der von ihm uns gebotenen Berichte wiedergeben, und zwar so, daß ich dabei auch, soweit es angeht, seine eigenen Worte gebrauche. Er sagt: „Unter Verachtung der Lockungen dieser Welt schließen sich die Mönche zu einem gemeinsamen Leben von höchster Keuschheit und Heiligkeit zusammen, sie führen ihr Dasein nun miteinander, leben in Gebeten, Lesungen und Lehrgesprächen, sind von keiner Hoffart aufgeblasen, von keiner Halsstarrigkeit aufrührerisch und von keinem Neid scheelsüchtig. Keiner hat irgendwelchen eigenen Besitz, keiner fällt irgend jemand zur Last. Mit den Händen erarbeiten sie sich, was dazu dient, ihren Leib zu erhalten, und was ihren Geist doch nicht von Gott fernhalten kann. Ihr Werk stellen sie unter die Leitung von solchen, die sie ‚Dekane’ nennen. Diese ‚Dekane’ aber ordnen alles mit großer Sorgfalt an und geben wiederum einem Manne Rechenschaft, den sie als ‚Vater’ bezeichnen. Diese ‚Väter’ sind nun nicht nur von höchster Heiligkeit in ihren Sitten, sondern auch von hervorragender Kenntnis der göttlichen Lehre und ausgezeichnet in allen Dingen; sie sorgen ohne jeglichen Hochmut für die anderen, die sie ‚Söhne’ nennen, und zwar durch ihre große Autorität im Gebieten und durch deren große Willigkeit im Gehorchen. Gegen Ende des Tages - und das ist eine Zeit, wo sie noch nichts zu sich genommen haben! - kommen sie nun zusammen, jeder aus seiner Behausung, um den Worten jener ‚Väter’ zu lauschen, und es versammeln sich bei jedem ‚Vater’ dreitausend oder wenigstens tausend Menschen - Augustin redet vornehmlich von Ägypten und vom Osten. Danach stärken sie dann den Leib, soweit es für Wohlergehen und Gesundheit erforderlich 867 ist, und dabei hält jeder einzelne seine Begehrlichkeit im Zaum, um sich auch bei den spärlichen und äußerst schlichten Nahrungsmitteln nicht gehen zu lassen, die zur Verfügung stehen. So verzichten sie nicht nur auf Fleisch und Wein, um ausreichend in der Lage zu sein, ihre Begierden zu bändigen, sondern auch auf solche Dinge, die um so mehr dazu dienen, den Magen und den Gaumen zu heftiger Begehrlichkeit zu reizen, je mehr sie manchem als rein erscheinen. Denn unter diesem Namen („rein“) pflegt man ja die schmählichste Begierde nach auserlesenen Speisen lächerlich und schändlich zu verteidigen, weil sie doch mit dem Fleischgenuß nichts zu tun habe. Was über den notwendigen Lebensunterhalt hinaus vorhanden ist - und es bleibt bei ihrer Hände Arbeit und bei ihrer Einschränkung im Essen sehr viel übrig -, das wird mit einer Sorgfalt an die Bedürftigen ausgeteilt, die noch größer ist als jene, mit der es die, welche diese Verteilung vornehmen, erworben haben. Denn es kommt ihnen nicht entscheidend darauf an, daß sie an solchen Dingen Überfluß haben, sondern sie mühen sich in jeder Weise darum, daß das, woran sie Überfluß haben, nicht bei ihnen verbleibt“ (Von den Sitten der katholischen Kirche 31,67). Dann erwähnt er die Strenge der Mönche, für die er selbst in Mailand und an anderen Orten Beispiele zu sehen bekommen hatte, und sagt: „Unterdessen wird niemand zu harten Übungen gedrängt, die er nicht zu ertragen vermag, keinem wird etwas auferlegt, dessen er sich weigert, es wird auch keiner von den anderen verdammt, weil er bekennt, nicht in der Lage zu sein, um es ihnen gleichzutun; denn sie bedenken, wie sehr uns die Liebe anempfohlen wird, sie behalten im Gedächtnis, daß dem Reinen alles rein ist ... (Tit. 1,15). All ihren Fleiß verwenden sie wachsam darauf, nicht etwa bestimmte Arten von Speisen zu verwerfen, als ob sie befleckt wären, sondern die Gier zu bändigen und die brüderliche Liebe zu erhalten. Sie gedenken an das Wort: ‚Die Speise dem Bauche und der Bauch der Speise ...’ (1. Kor. 6,13). Jedoch üben viele Starke die Enthaltsamkeit um der Schwachen willen. Viele haben keine Ursache, dergleichen zu tun; (sie tun es aber) weil es ihnen gefällt, sich mit recht einfacher und ganz billiger Speise zu erhalten. So kommt es, daß die gleichen Leute, die bei voller Gesundheit Enthaltsamkeit üben, die betreffenden Speisen im Falle der Krankheit ohne Bedenken annehmen, wenn es ihr Gesundheitszustand erfordert. Viele trinken keinen Wein; aber sie meinen nicht, sich damit zu beflecken; denn sie sorgen in größter Freundlichkeit dafür, daß den Schwachen und denen, die ohne ihn die Gesundheit ihres Leibes nicht zu erhalten vermögen, Wein gereicht wird; auch ermahnen sie manche Leute, die den Wein töricht ablehnen, in brüderlicher Weise, sie sollten nicht durch eitlen Aberglauben eher schwächer als heiliger werden. So wenden sie allen Fleiß daran, Frömmigkeit zu üben, und dabei wissen sie, daß sich die Übung des Leibes nur auf kurze Zeit erstreckt. Vor allem aber wird die Liebe gewahrt; der Liebe wird der Lebensunterhalt, der Liebe das Reden, der Liebe die Kleidung und der Liebe der Gesichtsausdruck dienstbar gemacht. Zu einer Liebe kommt man zusammen, und zu einer Liebe verschwört man sich; sie zu verletzen, das gilt als Frevel, wie wenn man Gott selber schändete, wer sich ihr widersetzt, der wird ausgestoßen und gemieden, wer sie bricht, der darf nicht einen einzigen Tag mehr bei ihnen bleiben“ (Ebenda 33,70-73). Mit diesen Worten scheint mir jener heilige Mann wie in einem Bilde den einstigen Zustand des Klosterlebens dargestellt zu haben, und deshalb hat es mich nicht verdrossen, sie hier trotz ihrer erheblichen Ausführlichkeit einzufügen; denn ich habe bemerkt, daß ich trotz meines Strebens nach kurzer Zusammenfassung noch mehr ins Weite geraten würde, wenn ich diese Mitteilungen aus verschiedenen Schriftstellern zusammentragen wollte.

9. Augustinus se beskrywing van die kloosterlewe

Augustinus beskryf egter besonderlik op twee plekke die vorm van die kloosterlewe van ouds vir ons, naamlik in sy boek Die gewoontes van die algemene kerk waarin hy die heiligheid van sy roeping teen die valse beskuldigings van die Manicheërs verdedig en in ’n tweede boek wat hy betitel Die werk van monnike waarin hy heftig uitvaar teen sekere bedorwe monnike wat begin het om hierdie instelling te verbreek. Ek sal hier so ’n samevatting van sy leer gee dat ek ook sover moontlik sy eie woorde gebruik. Hy sê: “Hulle het die verlokkings van hierdie wêreld verag, byeengekom om saam die kuisste en heiligste lewe te voer, en 1561 saam te woon en te lewe in gebede, lesings en besprekings. Hulle was nie met hoogmoed opgeblase, met hardnekkigheid oproerig en met afguns jaloers nie. Niemand van hulle het sy eie besittings gehad nie en niemand was vir ’n ander ’n oorlas nie. Met hulle hande het hulle gewerk vir die dinge waarmee hulle hulle liggame kon voed en hulle verstand nie van God weggehou kon word nie.”

“Hulle het gewerk vir mense wat as dekens bekendgestaan het. Hierdie dekens het alles met groot sorgvuldigheid gereël en aan een van hulle wat hulle vader genoem het, rekenskap gegee. Hierdie vaders was inderdaad in hulle sedes nie alleen uiters heilige manne nie, maar hulle het uitgetroon in hulle kennis van die Goddelike leer en in alles uitgemunt en sonder hooghartigheid die belange van diegene wat hulle hulle kinders noem, behartig. Hulle het groot gesag gehad wanneer hulle bevele gegee het, maar hulle ‘kinders’ het ewe groot gewilligheid aan die dag gelê om hulle te gehoorsaam.”

“Teen die einde van die dag wanneer hulle nog nie geëet het nie, het hulle van hulle huise af bymekaar gekom om na hulle vader hierbo te luister. So kom ten minste drieduisend mense by elke vader afsonderlik bymekaar - hy praat hier veral van Egipte en die Ooste. Daarna verkwik hulle hulle liggame vir sover dit vir hulle gesondheid en welstand genoegsaam is. Elkeen bedwing sy eie begeerte om nie oordadig te wees nie of om spaarsamig en uiters suinig te wees met die goed wat beskikbaar is. So onthou hulle hulle nie alleen van vleis en wyn tot dinge wat voldoende is om hulle begeertes in bedwang te hou nie, maar ook van voedsel wat die maag en keel soveel vinniger aanpor namate dit vir sommiges reiner lyk. Met hierdie woord word die skandelike begeerte na gesogte voedselsoorte wat van vleis verskil, gewoonlik belaglik en  skandelik verdedig. Alles wat van hulle noodsaaklike voeding oorbly - en daar is inderdaad uiters baie oorskiet omdat hulle met hulle hande werk, en hulle hulle beperk in hulle etes -, deel hulle met net soveel sorgvuldigheid onder die behoeftiges uit as wat dit deur die wat dit uitdeel, bekom is. Hulle vermoei hulle egter nie om oorskiet te hê nie, maar hulle span hulle op elke moontlike manier in om nie oorskiet by hulle te laat bly nie”.³⁰

Daarop vermeld hy die strengheid waarvan hy self voorbeelde in Milaan en elders gesien het. Hy sê: “Niemand word gedwing tot ’n strengheid wat hy nie kan verduur nie; niemand word ’n las opgelê wat hy weier nie; en niemand word deur die res veroordeel wanneer hy erken dat hy te swak is om hulle na te boots nie; hulle hou immers in gedagte hoeveel die liefde aangeprys word; hulle onthou dat alles vir rein mense, rein 1562 is,³¹ ensovoorts. Gevolglik waak hulle met alle ywer daaroor, nie om sekere soorte kos te verwerp asof dit onrein is nie, maar om hulle begeertes te beteuel en broederliefde te behou. Hulle onthou dat kos vir die maag, en die maag vir kos bedoel is.”³²

“Baie wat sterk is, onthou hulle nogtans ter wille van die wat swak is. Baie het geen rede om dit te doen nie, maar hulle onthou hulle omdat dit hulle geval om hulle met baie goedkoop kos wat glad nie uitspattig is nie, te onderhou. Derhalwe kan juis diegene wat, wanneer hulle gesond is, hulle van voedsel onthou, dit sonder enige vrees neem as hulle siek is en hulle gesondheidstoestand hulle daartoe dwing. Baie drink nie wyn nie en tog dink hulle nie dat hulle hulle verontreinig as hulle wyn drink nie want hulle sorg dat dit wel met die grootste beleefdheid voorgesit word vir diegene wat uitgeput is en nie daarsonder die gesondheid van hulle liggame kan herwin nie. En hulle vermaan sommiges wat dit onverstandig van die hand wys, om nie vanweë ’n sinnelose bygeloof vinniger swakker as heiliger te word nie. So oefen hulle hulle versigtig in godsvrug en hulle weet dat die oefening van hulle liggaam baie geringe tyd in beslag neem.”

“Liefde word besonderlik onder hulle gehandhaaf; hulle voedsel word aangepas by hulle liefde; hulle gesprekke, hulle kleredrag en hulle gelaatsuitdrukking word by die liefde aangepas. Hulle gaan in een liefde op en is daarin eensgesind. As iemand hierdie liefde skade aandoen, ag hulle dit as ’n sonde asof God leed aangedoen word. As iemand hom hierteen verset, word hy uitgedryf en vermy; as iemand hieroor aanstoot neem, word hy nie toegelaat om een dag daar te bly nie”.³³

Omdat hierdie heilige man dit goedgevind het om met hierdie woorde ’n beeld soos ’n skildery te skets van hoedanig die kloosterlewe eertyds was, is ek nie spyt dat ek dit hier ingevoeg het nie al sou dit effens lank wees. Ek het egter bemerk het dat ek ietwat te lank daarmee besig sou wees as ek dieselfde redenasies uit verskillende bronne bymekaar sou maak, aangesien ek net in ’n samevatting belangstel.

9. Св. Августин живо рисует образ древнего монашества главным образом в двух книгах. Первая называется «О нравах кафолической Церкви» («De moribus ecclesiae catholicae») и посвящена защите христианских монахов от клеветы и ложных обвинений со стороны манихеев. Вторая книга носит название «О монашеском труде» («De opera monachiorum»); здесь Августин порицает и наставляет тех, кто не хранит чистоты монашеского состояния. Я постараюсь суммировать сказанное Августином, используя по мере возможности его собственные слова: «Презирая мирские удовольствия и наслаждения, они [монахи] сообща ведут самую святую и целомудренную жизнь, проводя время в молитвах, чтении и беседах, не ведая ни порывов гордости, ни распрей и ссор, ни зависти. Ни один из них не имеет собственности, ни один не в тягость ближним. Они своим трудом добывают пропитание для тела, духом же внимают Богу. Затем они вручают плоды своих трудов деканам, а те, выручив за них деньги, отчитываются перед тем, кого они называют отцом. Отцы отличаются не только святой жизнью, но и знанием божественного учения. Обладая превосходством как в добродетели, так и в силе, они руководят своими детьми без малейшей гордости: первые обладают властью повелевать, вторые добровольно им подчиняются. Под вечер они выходят из своих келий и собираются вместе, всё ещё соблюдая пост, чтобы послушать отца». (Августин добавляет, что в Египте и странах Востока на попечении каждого отца находилось около трёх тысяч монахов.) «Затем они вкушают телесную пищу - постольку, поскольку это необходимо для здоровья. Причём каждый обуздывает желания, чтобы не взять сверх меры даже той пищи, которая им предложена; а она не отличается ни обилием, ни изысканностью. Так, они воздерживаются не только от мяса и вина, дабы укротить плотскую похоть, но и от прочих вещей, вызывающих тем большее стремление к чревоугодию, чем чище и святее они кажутся некоторым. Этим некоторые люди обнаруживают свою глупость, оправдывая допущение изысканных яств воздержанием от мяса. Излишек, остающийся от их [монахов] пропитания (а он достаточно велик, ибо они работают прилежно, а едят умеренно), распределяется среди нуждающихся с большим тщанием, чем было приложено к его добыванию. Но забота их не о том, чтобы иметь изобилие, но о том, чтобы не оставлять себе ничего лишнего» (Августин. О монашеском труде, XXXIII, 70-73 (MPL, XXXII, 1339-1341)).

Затем, повествуя о суровости, которую он видел в Медиолане и других местах, Августин говорит: «При такой строгости никого не принуждают нести более тяжкое бремя, чем в его силах, или бремя, которое он отказывается брать на себя. И тот, кто слабее остальных, не осуждается ими. Им известна заповедь любви; им известно, что для чистого всё чисто (Тит 1:15). Поэтому всё их усердие направлено не на отвержение некоторых видов пищи как нечистых, а на усмирение похоти и поддержание между собою братской любви. Они помнят о том, что чрево для пищи и пища для чрева (1 Кор 6:13). Тем не менее многие из тех, кто крепок, соблюдают воздержание ради немощных; а многие воздерживаются по другой причине - например, потому, что им нравится грубая и непритязательная пища. Притом те, кто в добром здравии воздерживается от какой-либо еды, безо всяких угрызений совести принимают её во время болезни. Многие не пьют вина, однако вовсе не считают его нечистым, но сами велят давать вино братьям слабого сложения, которые нуждаются в нём для сохранения здоровья. А кто отказывается от вина, того они по-братски увещевают, дабы из-за пустого суеверия этот человек не стяжал вместо святости немощь. Так они прилежно упражняются в страхе Божьем. Что касается упражнения тела, им хорошо известно, что оно полезно лишь на краткое время. Главное - хранение любви: пища, слова, нравы и обычаи - всё сообразуется с нею. Каждый - соработник другого в любви и страшится совершить преступление против неё как против Бога. Кто сопротивляется любви, тот изгоняется прочь; кто поступает вопреки ей, того не терпят и дня».

Таковы слова св. Августина. Они столь живо представляют монашество прошлого, что мне захотелось повторить их здесь. Ибо если бы я пожелал суммировать сказанное другими авторами, это заняло бы гораздо больше времени и места, несмотря на всё моё стремление к краткости.

10. Hic autem mihi propositum non est totum istud argumentum persequi, sed obiter tantum indicare non modo quales habuerit vetus Ecclesia monachos, sed qualis tunc fuerit monastica professio: ut ex comparatione iudicare possint sani lectores, quid frontis habeant qui ad sustinendum praesentem monachismum, antiquitatem allegant. Augustinus, dum sanctum ac legitimum monachismum nobis deformat, omnem rigidam exactionem vult abesse earum rerum quae nobis verbo Domini liberae relinquuntur². Atqui nihil est quod hodie severius exigatur. Scelus enim inexpiabile esse ducunt siquis in colore aut specie vestis, siquis in genere cibi, siquis in aliis frivolis ac frigidis ceremoniis vel minimum a praescripto deflexerit. Augustinus fortiter contendit non licere monachis de alieno otiosis vivere. Tale exemplum suo tempore extitisse negat bene constituti monasterii [De opere Monachorum^c]³. Nostri praecipuam sanctimoniae suae partem in otio collocant. Nam si 248 otium illis tollas, ubi erit illa contemplativa vita, qua se alios omnes excellere et ad Angelos propius accedere gloriantur? Augustinus denique monachismum requirit qui nihil aliud sit quam exercitium adiumentumque ad pietatis officia, quae Christianis omnibus commendantur^a. Quid? quum summam, adeoque prope unam eius regulam facit charitatem, an putamus conspirationem laudare, qua pauci homines inter se devincti, ab universo Ecclesiae corpore separentur?¹ Imo vero eos exemplo suo reliquis vult praelucere ad servandam Ecclesiae unitatem. In utroque adeo diversa est praesentis monachismi ratio, ut vix quicquam magis dissimile, ne dicam contrarium, reperias. Siquidem monachi nostri non contenti ea pietate cuius unius studio suos esse perpetuo intentos Christus iubet, novam nescio quam imaginantur, cuius meditatione sint aliis omnibus perfectiores.

10. Or mon intention n’est pas de poursuivre au long cest argument, mais de monstrer en brief quels ont esté les Moynes en l’Eglise ancienne: et non seulement cela, mais quelle a esté la profession de moynerie: afin que les lecteurs de bon jugement, en faisant comparaison de l’une à l’autre, puissent juger quelle impudence c’est à d’aucuns d’alleguer l’ancienneté pour maintenir la moynerie telle qu’elle est de present. Sainct Augustin en descrivant quelle est la moynerie saincte et bonne, rejette loin d’icelle toute rigueur de commander ou exiger les choses lesquelles Dieu nous laisse en liberté par sa parolle. Or il n’y a rien qu’on exige aujourdhuy plus estroitement. Car ils tiennent cela quasi pour un crime irremissible, si quelcun decline tant petit que ce soit de leurs ordonnances, ou en habillement, ou en viandes, ou en autres ceremonies frivoles. Sainct Augustin debat fort et ferme, qu’il n’est pas licite aux Moynes de vivre en oysiveté aux despens d’autruy: et dit que de son temps il n’y avoit nul monastere bien policé, où les Moynes ne vesquissent de leur labeur.¹⁴³ Ceux de maintenant mettent la principale partie de leur saincteté en oysiveté. Car si on leur oste leur oysiveté, que deviendra la vie contemplative, pour laquelle ils pensent estre excellens par dessus les autres, et mesmes s’estiment prochains des Anges? Finalement, sainct Augustin requiert une forme de moynerie, qui ne soit sinon comme un exercice et aide, pour entretenir les hommes en la crainte de Dieu et en la vraye Chrestienté. Davantage, quand il dit que la charité est la principale reigle, et quasi seule qu’ils doyvent observer, il ne prise pas une conspiration que feront quelques uns à part pour se lier ensemble, en se separant du corps de l’Eglise: mais aucontraire, il veut que les Moynes monstrent exemple aux autres de garder unité Chrestienne entre tous. Or la façon de la moynerie du temps present est tant loin de ces choses, qu’à grand’ peine trouveroit-on rien plus contraire. Car noz Moynes n’estans point contens de la saincteté, à laquelle Jesus Christ veut que tous ses serviteurs appliquent du tout et entierement leur estude, ils en imaginent une nouvelle, par laquelle ils se font plus parfaits que tous les autres.

10. My design here is not to pursue the whole argument, but merely to point out, by the way, the characters of the monks who belonged to the ancient Church, and the nature of the monastic profession at that period, that the judicious readers may be able, from a comparison, to judge of the effrontery of those who plead antiquity in support of the monachism of the present day. When Augustine gives us a description of holy and legitimate monachism, he excludes from it all rigid exaction or imposition of those things which the Lord in his word has left free. But there is nothing at the present day more severely enforced. For they consider it a crime, never to be expiated, for any one to deviate in the minutest particular from the rules prescribed in the colour or shape of their apparel, the kind of food, or other frivolous and uninteresting ceremonies. Augustine strenuously contends, that it is not lawful for monks to live in idleness at the expense of others. He denies that there was such an example to be found in his time in any well regulated monastery. The present monks place the principal part of their sanctity in idleness. For if they were divested of idleness, what would become of that contemplative life, in which they boast of excelling other men, and of making near approaches to the life of angels? In fine, Augustine requires a monachism which would be no other than an exercise and assistance in the duties of piety, which are enjoined on all Christians. What! when he represents charity as the principal and almost only rule of it, can we suppose him to be commending a conspiracy, by which a few men are closely united to each other, and separated from the whole body of the Church? On the contrary, he would have them to enlighten others by their example, in order to the preservation of the unity of the Church. In both these respects, the nature of modern monachism is so different, that it is scarcely possible to find any thing more dissimilar or opposite. For, not content with that 443piety, to the study of which Jesus Christ commands his servants constantly to devote themselves, our present monks imagine I know not what new kind of piety, in the meditation of which they are become more perfect than all others.

10. Degeneracy of modern monks. 1. Inconsiderate rigour. 2. Idleness. 3. False boast of perfection.

Here, however, I had no intention to discuss the whole subject. I only wished to show, by the way, what kind of monks the early Church had, and what the monastic profession then was, that from the contrast sound readers might judge how great the effrontery is of those who allege antiquity in support of present monkism. Augustine,481while tracing out a holy and legitimate monasticism, would keep away all rigorous exaction of those things which the word of the Lord has left free. But in the present day nothing is more rigorously exacted. For they deem it an inexpiable crime if any one deviates in the least degree from the prescribed form in colour or species of dress, in the kind of food, or in other frivolous and frigid ceremonies. Augustine strenuously contends that it is not lawful for monks to live in idleness on other men’s means. (August. De Oper. Monach.) He denies that any such example was to be found in his day in a well-regulated monastery. Our monks place the principal part of their holiness in idleness. For if you take away their idleness, where will that contemplative life by which they glory that they excel all others, and make a near approach to the angels? Augustine, in fine, requires a monasticism which may be nothing else than a training and assistant to the offices of piety which are recommended to all Christians. What? When he makes charity its chief and almost its only rule, do we think he praises that combination by which a few men, bound to each other, are separated from the whole body of the Church? Nay, he wishes them to set an example to others of preserving the unity of the Church. So different is the nature of present monachism in both respects, that it would be difficult to find anything so dissimilar, not to say contrary. For our monks, not satisfied with that piety, on the study of which alone Christ enjoins his followers to be intent, imagine some new kind of piety, by aspiring to which they are more perfect than all other men.

10. Nu is het mijn bedoeling niet om hier dat ganse onderwerp te behandelen, maar slechts om terloops aan te wijzen niet alleen hoedanige monniken de oude kerk gehad heeft, maar ook hoe toen het beroep van monnik geweest is: opdat de verstandige lezers uit de vergelijking kunnen beoordelen, hoe onbeschaamd zij zijn, die om het tegenwoordige monnikendom staande te houden de oudheid aanhalen. Wanneer Augustinus ons het heilige en wettige kloosterleven tekent, wil hij dat daaraan vreemd zal zijn elk star eisen van die dingen, die ons in Gods Woord vrij gelaten worden. Maar er is niets, dat tegenwoordig strenger geëist wordt. Want ze menen, dat het een onverzoenbaar misdrijf is, wanneer iemand in kleur of vorm van kleding, in soort van spijs, of in andere onbeduidende en nietsbetekenende ceremoniën ook maar het minst van het voorschrift afwijkt. Augustinus¹ beweert met klem, dat het de monniken niet geoorloofd is werkeloos te leven van het goed van een ander. Hij ontkent, dat er in zijn tijd daarvan in een goed ingericht klooster een voorbeeld geweest is. De tegenwoordige monniken stellen het voornaamste deel van hun heiligheid in lediggang. Want indien men hun de lediggang ontneemt, waar zal dan dat beschouwend leven blijven, waardoor zij, gelijk ze roemen, boven alle anderen uitblinken en dichter komen bij de engelen? Augustinus eindelijk eist een kloosterleven, dat niets anders is dan een oefening en een steun tot het verrichten van de plichten der vroomheid, die aan alle Christenen aanbevolen worden. Wanneer hij de liefde stelt als de hoogste, ja schier de enige regel van het kloosterleven, zullen wij dan denken, dat hij een samenspanning prijst, waardoor enige weinige mensen zich onder elkaar verbinden en zich van het ganse lichaam der kerk afscheiden? Integendeel, hij wil, dat de monniken door hun voorbeeld de overige mensen voorlichten om de eenheid der kerk te bewaren. In beide opzichten is de toestand van het tegenwoordige monnikendom zozeer verschillend, dat men ternauwernood iets zou kunnen vinden, dat meer ongelijk is, om niet te zeggen tegengesteld. Immers de monniken van onze tijd, niet tevreden met die vroomheid, waarnaar Christus gebiedt dat de zijnen voortdurend met ijver zullen jagen, verzinnen de een of andere nieuwe vroomheid, door welke te overdenken zij, volmaakter menen te zijn dan alle anderen.

10. Vergleich des älteren Mönchtums mit dem späteren

Ich habe nun hier die Absicht, nicht etwa diesen ganzen Fragenkreis durchzusprechen, sondern nur im Vorbeigehen aufzuzeigen, was für Mönche die Alte Kirche besessen hat, und auch, wie damals der Mönchsberuf ausgesehen hat, damit verständige Leser auf Grund des Vergleichs ein Urteil darüber gewinnen können, wie 868 frech die Leute handeln, die zur Stützung des gegenwärtigen Mönchtums auf die alte Zeit verweisen. Bei der Schilderung, die uns Augustin von dem heiligen und rechtmäßigen Mönchtum entwirft, hat er den Willen, daß alles scharfe Fordern solcher Dinge fernbleibt, die uns von dem Worte des Herrn frei überlassen werden. Nun gibt es aber nichts, was heutzutage mit größerer Strenge verlangt würde. Denn man hält es für eine unsühnbare Freveltat, wenn jemand in der Farbe oder dem Aussehen des Gewandes, in der Art der Speisen oder in anderen wertlosen und unbedeutenden Zeremonien auch nur im mindesten von der Vorschrift abweicht. Augustin betont mit Nachdruck, daß die Mönche nicht das Recht haben, von anderer Leute Gut ein müßiges Leben zu führen. Er erklärt, daß ein solcher Fall zu seiner Zeit in keinem wohlgeordneten Kloster vorgekommen sei (Von dem Werk der Mönche 23,27). Unsere heutigen Mönche dagegen sehen das wichtigste Stück ihrer Heiligkeit im Müßiggang! Denn wenn man ihnen den Müßiggang wegnimmt - wo soll dann jenes „beschauliche Leben“ (contemplativa vita) bleiben, vermöge dessen sie, wie sie sich rühmen, alle anderen Menschen übertreffen und näher an die Engel herankommen? Und schließlich: Augustin fordert ein Mönchtum, das nichts anderes sein soll als eine Übung und eine Stütze für die (Erfüllung der) Verpflichtungen der Frömmigkeit, die allen Christenmenschen ans Herz gelegt werden. Er erklärt doch die Liebe für die höchste, ja, geradezu für die einzige Regel des Mönchslebens, und wieso können wir nun da annehmen, er würde eine Rotterei loben, in der sich einige wenige Menschen miteinander verbinden und sich dadurch von dem gesamten Leibe der Kirche absondern? Nein, im Gegenteil: er will doch, daß die Mönche den übrigen Christen mit ihrem Beispiel voranleuchten, um die Einheit der Kirche zu bewahren! In beiden Stücken ist unser gegenwärtiges Mönchtum dermaßen anders geartet, daß man kaum etwas Verschiedeneres, um nicht zu sagen: Widersprechenderes, finden wird. Denn unsere Mönche geben sich nicht mit jener Frömmigkeit zufrieden, nach der Christi Jünger auf seinen Befehl hin in beständigem Streben allein trachten sollen, und ersinnen sich ich weiß nicht was für eine neue, um im Trachten nach ihr vollkommener zu sein als alle anderen.

10. Die eertydse monnike en hulle lewenswyse

Ek is egter nie van voorneme om die hele redenasie hier deur te trek nie maar slegs om terloops aan te dui, nie alleen wat die aard van die 1563 monnike was wat die kerk van ouds gehad het nie, maar ook hoedanig die kloosterroeping destyds was. My doel daarmee is dat lesers met ’n gesonde verstand uit ’n vergelyking (daarvan met die huidige) kan oordeel hoe verwaand diegene is wat die ou tyd aanvoer om die huidige monnikamp te verdedig.

Wanneer Augustinus vir ons die heilige en wettige monnikamp skets, wil hy hê dat alle onbuigsame eise oor die dinge wat in die Woord van die Here vir ons vry gelaat word, ver weg moet wees. En tog is daar vandag niks wat met groter strengheid geëis word nie! Hulle beskou dit trouens as ’n onvergeeflike oortreding as iemand ten opsigte van die kleur of styl van sy klere, as iemand ten opsigte van die aard van sy kos, en as iemand in ander ligsinnige en kil seremonies selfs in die geringste mate van hulle voorskrif afwyk. Augustinus voer heftig aan dat dit monnike nie geoorloof is om op ’n ander se koste luilekker te leef nie. Hy verklaar dat daar in sy tyd nie so ’n voorbeeld in ’n goedgeordende klooster te voorskyn gekom het nie.³⁴

Maar ons monnike stel die belangrikste aspek van hulle heiligheid in ’n luilekker lewe! As jy immers hulle luilekker lewe wegneem, waar is dan hulle lewe van nadenke waarop hulle roem dat hulle alle ander mense oortref en waarmee hulle kastig tot by die engele nader. Augustinus vereis kortom ’n biskopamp wat niks anders is as oefening en bystand vir die pligte van godsvrug wat by alle Christene aanbeveel word nie.

Hoe dan nou? Maak hy die liefde die hoogste en amper die enigste reël van die kloosterlewe? Of dink ons dat hy dit as ’n sameswering lof toeswaai waardeur ’n paar mense wat onderling aan mekaar verbind is, hulle van die hele liggaam van die kerk afsonder?³⁵ Nee, hy wil hê dat hulle met hulle voorbeeld vir die res ’n lig moet wees om die eenheid van die kerk te handhaaf.

In beide opsigte is die toedrag van die huidige monnikamp so verskillend hiervan dat jy beswaarlik iets aantref wat meer daarvan verskil- om nou nie te sê strydig daarmee nie! Ons monnike is immers nie tevrede met daardie soort godsvrug in die ywer waarvan Christus diegene wat aan Hom behoort, gebied om hulle voortdurend mee besig te hou nie. Hulle versin egter die een of ander soort nuwe godsvrug, in die oordenking waarvan hulle dan volmaakter as alle ander mense sou wees!

10. Не собираюсь, однако, пускаться в долгие рассуждения на эту тему. Я лишь хотел коротко сказать о том, каковы были монахи, а также монашеское исповедание в ранней Церкви, чтобы здравомыслящие читатели могли сравнить и увидеть, насколько бесстыдно ссылаться на древность в оправдание нынешнего монашества. Описывая святое и благочестивое монашество, св. Августин отвергает любые жёсткие правила относительно вещей, предоставленных Словом Божьим нашему свободному выбору (То же самое говорит о монашеских обетах Лютер: «Что не заповедано Писанием, является рискованным и не может быть рекомендовано никому, а тем более навязано в качестве правила» (Werke, В, 6, S. 540)).

Между тем сегодня нет более строгих требований, чем эти. У монахов считается за непростительный грех малейшее отклонение от предписаний в том, что касается облачения, пищи или других пустяков. Св. Августин твёрдо и решительно заявлял, что монахам непозволительно жить в праздности за чужой счёт, и свидетельствовал, что в его время во всяком благоустроенном монастыре они кормились собственным трудом (Августин. Цит. соч.,XXIII, 27 (MPL, XL, 569)). А нынешние монахи большую часть своей святости полагают в безделье. Ведь если отнять у них досуг, во что обратится та созерцательная жизнь, из-за которой они считают себя выше других и почти равными Ангелам? Наконец, св. Августин признаёт лишь такое монашество, которое представляет собой упражнение и вспомогательное средство для поддержания в людях страха Божьего и подлинной христианской веры. Кроме того, когда он называет любовь главным и чуть ли не единственным обязательным правилом, он имеет в виду отнюдь не частное согласие немногих, которые объединяются между собой, обособляясь от тела Церкви. Напротив, он хочет, чтобы монахи являли другим пример христианского единства всех людей. Между тем нынешний образ жизни монахов настолько далёк от этих требований, что вряд ли найдётся что-либо сильнее им противоречащее. Ибо наши монахи не довольствуются святостью, к которой, по желанию Иисуса Христа, всеми силами должны стремиться его служители, но выдумывают новую святость и считают, что она делает их святее всех остальных.

11. Hoc si negant, scire ab illis velim, cur ordinem suum perfectionis titulo unum dignentur, et eundem omnibus Dei vocationibus adimant². Neque me latet illa sophistica solutio, non ideo sic vocari quia perfectionem in se contineat, sed quia ad acquirendam perfectionem sit omnium optimus³. Quum se apud plebem venditare, quum rudibus ac ignaris adulescentulis laqueum iniicere, quum privilegia sua asserere, quum in aliorum contumeliam, suam dignitatem extollere volunt, iactant se esse in statu perfectionis. Quum propius urgentur quam ut inanem hanc arrogantiam tueri queant, ad istum cuniculum suffugiunt, se nondum perfectionem esse consequutos, in eo tamen statu esse quo ad ipsam prae aliis aspirant. Interim manet illa in plebe admiratio, quasi sola vita monastica sit Angelica, perfecta, ab omni vitio repurgata. Hoc praetextu quaestuosissimas nundinas exercent; illa autem moderatio in paucis libris sepulta manet. Hanc esse intolerandam ludificationem^b quis non videt? Sed perinde cum ipsis agamus acsi nihil plus tribuerent suae professioni quam vocando statum adipiscendae perfectionis. Sane hoc illi nomen deferendo tanquam speciali nota ab aliis vitae generibus distinguunt. Et quis hoc ferat ut tantus honor transferatur ad institutum, nusquam vel una syllaba approbatum: 249 eodem indignae censeantur omnes Dei vocationes, sacro eius ore non modo praeceptae, sed insignibus elogiis ornatae? Et quanta, obsecro, iniuria fit Deo, quum omnibus vitae generibus ab eo ordinatis, eius testimonio laudatis, commentitium nescio quod^a antefertur?

11. S’ils me nient cela, je leur demande, Pourquoy est-ce qu’ils appellent leur ordre Estat de perfection, estant ce tiltre à toutes les vocations ordonnées de Dieu? Je n’ignore pas leur solution sophistique: assavoir qu’ils ne l’appellent pas ainsi, d’autant qu’il contienne en soy perfection, mais pource qu’il est le plus propre pour acquerir perfection. Quand ils veulent en se prisant decevoir le simple peuple, quand ils veulent attirer en leurs rets les povres enfans, quand ils veulent recommander leurs privileges, quand ils veulent magnifier leur dignité en mesprisant les autres, ils se vantent d’estre en estat de perfection. Quand on les presse de pres, en sorte qu’ils ne peuvent maintenir une telle arrogance, ils recourent à ce subterfuge, disans qu’ils ne sont point encore parvenuz à perfection, mais qu’ils sont en un estat pour y aspirer par dessus les autres. Cependant ils s’entretiennent en ceste reputation vers le peuple, que leur vie est angelique, parfaite et nette de tous vices: et par ce moyen ils attirent la farine au moulin, et vendent leur saincteté bien cherement; cependant ceste glose est cachée, et comme ensevelie en peu de livres. Qui est-ce qui ne voit qu’ils se moquent de Dieu et du monde, en ce faisant? Toutesfois prenons le cas qu’ils attribuent seulement cela à leur estat, qu’il est pour aspirer à perfection. Si est-ce encore qu’en luy attribuant un tel honneur, ils le distinguent comme par une marque speciale d’entre toutes les autres façons de vivre. Et qui est-ce qui pourra porter cela, qu’un tel honneur soit donné à un estat qui ne fut jamais approuvé de Dieu par une seule syllabe: et que les sainctes vocations de Dieu lesquelles non seulement il a commandées de sa bouche, mais aussi ornées de tiltres excellens, en soyent privées et excluses comme indignes? Je vous prie combien grande injure fait-on à Dieu, quand on prefere à tous les estats qu’il a ordonnez et approuvez par son tesmoignage, un qui soit forgé des hommes, et dont on n’ait nulle approbation?

11. If they deny this, I would wish them to inform me why they dignify their order alone with the title of perfection, and deny this character to all the callings appointed by God. I am not unacquainted with their sophistical solution, that it is so called, not as containing perfection in it, but because it is the best calculated of all callings for the attainment of perfection. When they wish to elevate themselves in the estimation of the people, to entrap inexperienced and ignorant youths, to assert their privileges, to extol their own dignity to the degradation of others, they boast of being in a state of perfection. When they are so closely pressed, that they cannot defend such empty arrogance, they have recourse to this subterfuge—that they have not yet attained perfection, but that they are in a condition more favourable than any others for aspiring towards it. In the mean time they retain the admiration of the people, as though the monastic life, and that alone, were angelic, perfect, and purified from every blemish. Under this pretext they carry on a most lucrative traffic; but their moderation lies buried in a few books. Who does not see that this is an intolerable mockery? But let us argue the case as if they really attributed no higher honour to their profession, than to call it a state adapted to the attainment of perfection. Still, by giving it this designation, they distinguish it, as by a peculiar mark, from all other modes of life. And who can bear that such honour should be transferred to an institution, which has never received from God even a single syllable of approbation, and that such indignity should be cast on all the other callings of God, which have not only been enjoined, but adorned with signal commendations by his most holy word? And what an outrageous insult is offered to God, when a mere human invention is preferred beyond all the kinds of life which he has appointed and celebrated by his own testimony!

11. This idea of monastic perfection refuted.

If they deny this, I should like to know why they honour their own order only with the title of perfection, and deny it to all other divine callings.¹ I am not unaware of the sophistical solution that their order is not so called because it contains perfection in itself, but because it is the best of all for acquiring perfection. When they would extol themselves to the people; when they would lay a snare for rash and ignorant youth; when they would assert their privileges and exalt their own dignity to the disparagement of others, they boast that they are in a state of perfection. When they are too closely pressed to be able to defend this vain arrogance, they betake themselves to the subterfuge that they have not yet obtained perfection, but that they are in a state in which they aspire to it more than others; meanwhile, the people continue to admire as if the monastic life alone were angelic, perfect, and purified from every vice. Under this pretence they ply a most gainful traffic, while their moderation lies buried in a few volumes.² Who sees not that this482is intolerable trifling? But let us treat with them as if they ascribed nothing more to their profession than to call it a state for acquiring perfection. Surely by giving it this name, they distinguish it by a special mark from other modes of life. And who will allow such honour to be transferred to an institution of which not one syllable is said in approbation, while all the other callings of God are deemed unworthy of the same, though not only commanded by his sacred lips, but adorned with distinguished titles? And how great the insult offered to God, when some device of man is preferred to all the modes of life which he has ordered, and by his testimony approved?

11. Indien ze dit loochenen, zou ik van hen wel eens willen weten, waarom zij hun stand alleen de titel der volmaaktheid waardig achten, en die aan alle andere roepingen Gods ontnemen. Hun spitsvondig antwoord is voor mij niet verborgen, namelijk, dit, dat hun stand niet zo genoemd wordt, omdat hij de volmaaktheid in zich bevat, maar omdat hij de beste van alle is tot het verkrijgen der volmaaktheid. Wanneer ze zich bij het volk willen aanprijzen, wanneer ze ongeleerde en onwetende jongelingetjes willen verstrikken, wanneer ze hun voorrechten willen verdedigen, wanneer ze tot smaad van anderen hun eigen waardigheid willen verheffen, dan beroemen ze zich er op, dat zij in de staat der volmaaktheid zijn. Wanneer ze te zeer in het nauw gebracht worden, dan dat ze deze ijdele aanmatiging kunnen staande houden, dan nemen ze de wijk naar deze loopgraaf, dat ze de volmaaktheid nog niet verkregen hebben, maar dat ze toch in die staat zijn, door welke zij meer dan anderen naar haar streven. Intussen blijft bij het volk die bewondering, alsof alleen het kloosterleven een leven is als der engelen, volmaakt en van alle gebrek gezuiverd. Onder dit voorwendsel beoefenen zij een zeer winstgevende handel. En die beperking blijft in weinig boeken begraven liggen. Wie ziet niet, dat dit een onverdragelijke bespotting is? Maar laat ons met hen handelen, alsof ze aan hun beroep geen hoger waarde toekenden, dan dat ze het een staat noemen tot het verkrijgen van de volmaaktheid. Ongetwijfeld, door aan hun beroep deze naam te geven onderscheiden ze het als door een bijzonder merkteken van de andere soorten des levens. En wie zou dat verdragen, dat een zo grote eer wordt toegekend aan een instelling, die nergens ook maar met één woord wordt goedgekeurd? En dat zulk een eer onwaardig geacht worden alle roepingen Gods, die door zijn heilige mond niet alleen geboden zijn, maar ook met treffelijke lofwoorden versierd? En hoe groot onrecht, vraag ik u, geschiedt Gode, wanneer een of andere verzonnen levenswijze gesteld wordt boven alle levenswijzen, die door Hem geordineerd en door zijn getuigenis geprezen zijn?

11. Das Mönchtum - ein Stand der Vollkommenheit?

Wenn sie das bestreiten, so möchte ich gern von ihnen wissen, warum sie denn allein ihren Stand für würdig erachten, als „vollkommen“ bezeichnet zu werden, und warum sie diesen Ehrentitel allen anderen Berufungen Gottes absprechen. Es ist mir auch jene sophistische Antwort nicht unbekannt, man nenne das Mönchtum nicht darum so, weil es die Vollkommenheit in sich beschlösse, sondern weil es von allen der beste Stand sei, um die Vollkommenheit zu erlangen. Wenn sich die Mönche beim Volke rühmen wollen, wenn sie unkundige und unwissende junge Menschlein in ihre Stricke ziehen, ihre Vorrechte verteidigen und ihre Würde zur Unehre anderer Leute emporheben wollen, dann erklären sie rühmend, sie seien im Stande der Vollkommenheit! Wenn man ihnen dann so nahe zusetzt, daß sie diese eitle Anmaßung nicht mehr aufrechterhalten können, dann nehmen sie ihre Zuflucht zu dem Schutzgraben (d.h. zu der Hilfsbehauptung), sie hätten allerdings die Vollkommenheit noch nicht erreicht, lebten aber in dem Stande, in dem sie mehr als andere Leute nach ihr trachteten. Währenddessen aber bleibt im Volke jene Bewunderung bestehen, als ob allein das Klosterleben engelgleich, vollkommen und von allen Gebrechen gereinigt sei! Unter diesem Vorwand treiben sie den gewinnsüchtigsten Handel - und jene Einschränkung (ihrer Ansprüche) bleibt unterdessen in einigen wenigen Büchern begraben! Wer bemerkt nicht, daß dies ein unerträglicher Spott ist? Aber wir wollen mit ihnen so verfahren, als ob sie ihrem Beruf nicht mehr zusprächen, als sie es dann tun, wenn sie ihn den 869 Stand zur Erlangung der Vollkommenheit nennen. Denn wenn sie ihm diesen Namen geben, so unterscheiden sie ihn doch damit unzweifelhaft wie mit einem besonderen Kennzeichen von jeder anderen Art der Lebensführung. Und wer will es dulden, daß diese große Ehre einer Einrichtung beigelegt wird, die nirgendwo auch nur mit einer einzigen Silbe gutgeheißen ist, und daß man der nämlichen Ehre alle Berufungen Gottes unwürdig erachtet, die doch mit seinem heiligen Munde nicht nur geboten, sondern auch mit den herrlichsten Lobsprüchen ausgezeichnet sind? Und dann, das möchte ich doch fragen, was geschieht doch Gott für ein schlimmes Unrecht, wenn man allen Arten der Lebensgestaltung, die von ihm angeordnet und durch sein Zeugnis gepriesen sind, ich weiß nicht was für eine erdichtete vorzieht?

11. ’n Weerlegging van die opvatting dat monnike volmaak is

As hulle dit ontken, sou ek graag van hulle wil weet waarom hulle hulle 1564 orde alleen die beskrywing ‘volmaaktheid’ waardig ag en alle ander roepings van God hierdie beskrywing ontneem.³⁶ Hulle bedrieglike oplossing is ook nie vir my onbekend nie, naamlik dat hulle orde so genoem word, nie omdat dit die volmaaktheid in hom inbegrepe het nie, maar omdat hulle orde kamtig die beste van almal sou wees om volmaaktheid te bereik.³⁷ Wanneer hulle hulle aan die gewone mense opdring, wanneer hulle strikke vir onervare en onkundige jongmense stel, wanneer hulle op besondere voorregte aandring, wanneer hulle hulle aansien tot vernedering van ander wil verhef, roem hulle daarop dat hulle in ’n toestand van volmaaktheid is! Wanneer hulle nog harder in ’n hoek gedruk word sodat hulle hierdie sinnelose verwaandheid nie langer kan verdedig nie, neem hulle hulle toevlug tot die loopgraaf dat hulle nog nie hierdie volmaaktheid verkry het nie maar dat hulle nogtans in so ’n toestand is dat hulle meer as ander mense daarna kan streef. Intussen bly die bewondering onder gewone mense asof die kloosterlewe soos die lewe van engele is, volmaak en van alle gebreke gesuiwer. Onder hierdie dekmantel bedryf hulle die winsgewendste handel en die bogenoemde selfbeheersing bly in enkele boeke begrawe. Wie kan nie sien dat dit ondraaglike bespotting is nie?

Maar laat ons met hulle handel asof hulle aan hulle nering niks meer toeken as die roeping tot ’n staat om volmaaktheid te verkry nie. Deur hierdie beskrywing daaraan te heg, onderskei hulle hulle lewe asof met ’n besonderse teken van ander soorte lewens. En wie sou kon duld dat so ’n groot eer oorgedra word op ’n instelling wat nêrens (in die Skrif) deur een lettergreep goedgekeur is nie? en dat al die roepings van God deur dieselfde beskrywing onwaardig geag word terwyl dit nie alleen deur sy eie mond voorgeskryf is nie, maar ook met uitsonderlike lofbetuigings versier is? En hoe ’n groot onreg, bid ek jou, word God nie aangedoen wanneer een of ander soort hersenskim bo alle soorte lewens wat deur Hom ingestel is, en deur sy getuienis lof toegeswaai is, gestel word nie?

11. Если они станут мне возражать, я спрошу: на каком основании они называют монашеское состояние совершенным, лишая этого титула все установленные Богом призвания? Мне известен их софизм: дескать, они называют его так не потому, что оно заключает в себе совершенство, а потому, что оно ближе всего подводит к стяжанию совершенства (Фома Аквинский. Сумма теологии, II, 2, qu. 184, art. 3).

Итак, когда они хотят самовозвеличиванием обмануть простецов, заманить в свои сети несмышлёных детей и защитить свои привилегии, когда превозносят своё достоинство и презирают других, - тогда они хвалятся совершенством монашеского состояния. Когда же их прижмут к стенке, так что они уже не в силах сохранять подобное высокомерие, они прибегают к хитрой уловке и заявляют, что ещё не достигли совершенства, однако имеют больше оснований надеяться на него, чем другие. А между тем они поддерживают в народе мнение о монашестве как об ангельской жизни, совершенной и чистой от всяческих пороков и тем самым загребают зерно на свою мельницу, дорого продавая собственную святость. А оговорка (о том, что они лишь стремятся к совершенству) спрятана и затеряна в немногих книгах. Так не очевидно ли, что они насмехаются над Богом и миром? Даже если предположить, что они признают за монашеским состоянием всего лишь стремление к совершенству, всё равно ему приписывается сугубая честь, выделяющая его особым знаком из всех остальных способов существования. Но допустимо ли, чтобы подобная честь придавалась состоянию, которое никогда, ни единым звуком не было одобрено Богом? Допустимо ли, чтобы святые Божьи призвания, не только заповеданные его устами, но и украшенные превосходными титулами, исключались из совершенства как недостойные? Какое же кощунство - ничем не подкреплённую выдумку людей возвеличивать как состояние, установленное и подтверждённое божественными свидетельствами!

12. Age, calumniam esse dicant quod antea tradidi, non esse contentos praescripta a Deo regula. Atqui etiamsi taceam, ipsi plus satis se accusant; aperte enim docent se plus oneris suscipere, quam suis Christus imposuerit: quoniam scilicet Evangelica consilia de diligendis inimicis, de non appetenda vindicta, de non iurando, etc. [Matt. 5. g. 44]¹ se servaturos promittant: quibus non sunt communiter astricti Christiani². In eo quam nobis antiquitatem obtendent? Nulli unquam veterum hoc venit in mentem: omnes una voce clamant, nullam penitus voculam a Christo emissam, cui non sit necessario obtemperandum. Et haec ipsa nominatim, quae isti boni interpretes Christum consuluisse duntaxat nugantur, iussa esse, nulla dubitatione ubique docent³. Sed quia hunc pestilentissimum errorem esse supra docuimus^{b 4}, satis hic sit breviter notasse, ea opinione fundatum esse monachismum qui nunc est, quam merito pii omnes execrari debent: ut scilicet fingatur aliqua esse perfectior vivendi regula, quam ista communis, universae ecclesiae a Deo tradita. Huic fundamento quicquid superstruitur, nonnisi abominabile esse potest.

12. Qu’ils reprouvent, s’ils peuvent, cela comme une calomnie: c’est qu’ils ne sont point contens de la reigle que Dieu a donnée aux siens. Or quand je ne le diroye pas, ils s’accusent d’eux mesmes: Car ils enseignent ouvertement, qu’ils se chargent d’un plus pesant fardeau que Jesus Christ n’a imposé à ses disciples, entant qu’ils promettent de garder les conseils Evangeliques, ausquels les Chrestiens ne sont point communement astreints. Or ils appellent Conseils, quand Jesus Christ dit que nous aymions noz ennemis, que nous n’appetions point vengeance, que nous ne jurions point (Matth. 5:34–44), etc. Mais quelle ancienneté nous allegueront-ils en ce poinct? car cela ne vint jamais en pensée à nul des Anciens. Tous ensemble protestent d’un commun consentement, que Jesus Christ n’a jamais dit un seul mot auquel nous ne soyons tenus d’obtemperer: mesme nommément ils tiennent sans aucune difficulté, que ces sentences dont il est question, sont vrais commandemens. Mais pource que nous avons ja monstré cy dessus que c’est un erreur pestilent, qu’une telle opinion qu’ils ont, en appelant Simples conseils les choses qui nous sont du tout commandées, il suffira d’avoir icy brievement touché que la moynerie, telle qu’elle est à present, est fondée sur une opinion laquelle à bon droit doit estre en execration à tous fideles: c’est d’imaginer qu’il y ait une reigle plus parfaite de bien vivre, que celle que Jesus Christ a donné en commun à toute son Eglise. Tout ce qui est edifié sus un tel fondement, ne peut estre qu’abominable.

12. Now, let them charge me with a calumny in what I have already alleged, that they are not content with the rule which God has prescribed to his servants. Though I were silent on the subject, they furnish more than sufficient ground for their own accusation; for they openly teach that they take upon themselves a greater burden than Christ laid upon his disciples, because they promise to keep the evangelical counsels, which inculcate the love of our enemies, and prohibit the desire of revenge and profane swearing, and which, 444they say, are not binding on Christians at large. What antiquity will they plead here? This notion never entered into the mind of one of the ancients. They all, with one consent, declare that there was not a syllable uttered by Christ which we are not bound to obey; and without any hesitation they uniformly and expressly represent the passages in question as commands, which these sagacious interpreters pretend to have been delivered by Christ merely as counsels. But as we have already shown that this is a most pestilent error, it may suffice to have briefly remarked here, that the monachism which exists at present, is founded on the opinion, which justly deserves to be execrated by all believers, that some rule of life may be imagined more perfect than the common one given by God to all the Church. Whatever superstructure is raised on this foundation, cannot but be abominable.

12. Arguments for monastic perfection. First argument answered.

But let them say I calumniated them when I declared that they were not contented with the rule prescribed by God. Still, though I were silent, they more than sufficiently accuse themselves; for they plainly declare that they undertake a greater burden than Christ has imposed on his followers, since they promise that they will keep evangelical counsels regarding the love of enemies, the suppression of vindictive feelings, and abstinence from swearing, counsels to which Christians are not commonly astricted. In this what antiquity can they pretend? None of the ancients ever thought of such a thing: all with one voice proclaim that not one syllable proceeded from Christ which it is not necessary to obey. And the very things which these worthy expounders pretend that Christ only counselled they uniformly declare, without any doubt, that he expressly enjoined. But as we have shown above, that this is a most pestilential error, let it suffice here to have briefly observed that monasticism, as it now exists, founded on an idea which all pious men ought to execrate—namely, the pretence that there is some more perfect rule of life than that common rule which God has delivered to the whole Church. Whatever is built on this foundation cannot but be abominable.

12. Welaan, laat hen zeggen, dat het laster is, wat ik tevoren gezegd heb, dat zij niet tevreden zijn met de door God voorgeschreven regel. En toch, ook al zweeg ik, dan beschuldigen zij zich zelf meer dan voldoende. Want ze leren openlijk, dat ze meer last op zich nemen, dan Christus hun opgelegd heeft: en wel omdat ze de vermaningen van het evangelie over het liefhebben der vijanden, over het niet begeren van wraak, over het niet zweren enz. beloven te zullen houden, aan welke de Christenen in het algemeen niet gebonden zijn. Welke leraars uit de oudheid zullen ze dienaangaande ons voor de voeten werpen? Geen enkele der oude leraars is dit ooit in de geest gekomen: allen roepen eenstemmig uit, dat Christus in 't geheel geen enkel woordje gesproken heeft, waaraan men niet noodzakelijk moet gehoorzamen. En zonder enige twijfeling leren zij overal, dat met name deze leringen geboden zijn, van welke die fraaie uitleggers bazelen, dat Christus ze slechts aangeraden heeft. Maar omdat wij boven geleerd hebben, dat dit een zeer verderfelijke dwaling is, moge het hier genoeg zijn, dat ik in het kort er op gewezen heb, dat het tegenwoordige monnikenwezen gegrond is op een mening, die terecht alle vromen verfoeien: namelijk dat men verzint, dat er een volmaakter regel is om te leven, dan die algemene, die door God aan de ganse kerk gegeven is. Al wat op dit fundament gebouwd wordt, kan niet anders dan verfoeilijk zijn.

12.

Nun, sie mögen sagen, was ich eben vorgebracht habe, nämlich daß sie sich mit der von Gott vorgeschriebenen Regel nicht zufriedengeben, das sei eine Lästerung. Aber selbst wenn ich schweige, so klagen sie sich doch selber mehr als genug an. Denn sie lehren doch offen, sie nähmen eine größere Last auf sich, als sie Christus den Seinen auferlegt habe, weil sie nämlich gelobten, die „evangelischen Ratschläge“ zu halten, nämlich daß wir unsere Feinde lieben, keine Vergeltung begehren, nicht schwören sollten und so fort (Matth. 5,33ff.) - und an diese „evangelischen Ratschläge“ seien doch die Christen nicht allesamt gebunden! Was für eine „alte Zeit“ wollen sie uns nun hierbei als Vorwand zeigen? Denn dergleichen ist niemals einem von den Alten in den Sinn gekommen; sie erklären doch alle wie aus einem Munde, daß Christus nicht ein einziges Wort gesprochen hat, dem wir nicht notwendig zu gehorchen hätten! Und daß nun namentlich jene Worte, die nach dem Geschwätz dieser wackeren Ausleger bloß Ratschläge Christi darstellen sollen, tatsächlich Weisungen seien, das lehren die Alten allenthalben ohne jegliches Bedenken. Aber weil ich schon oben dargelegt habe, daß es sich hier um einen höchst verderbenbringenden Irrtum handelt, so mag es hier genug sein, kurz angedeutet zu haben, daß sich das Mönchtum, so wie es heute ist, auf eine Meinung gründet, die allen Frommen verdientermaßen ein Greuel sein muß, nämlich darauf, daß man sich einbildet, es gäbe irgendeine vollkommenere Lebensregel als jene allgemeine, die Gott der gesamten Kirche vorgeschrieben hat. Alles, was auf dieses Fundament gebaut wird, das kann nicht anders als abscheulich sein.

12. Die eerste bewys dat hierdie opvatting vals is

Maar kom nou, laat hulle sê dat die beskuldiging wat ek tevore tot hulle gerig het, vals is, naamlik dat hulle nie met die reël wat deur God voorgeskryf is, tevrede is nie. En tog kla hulle hulleself meer as genoeg aan selfs al sou ek stilbly. Hulle leer trouens openlik dat hulle ’n groter las op hulle skouers neem as wat Christus op diegene wat aan Hom behoort, gelê het omdat hulle naamlik beloof dat hulle die evangeliese 1565 vermanings in verband met liefde teenoor vyande, om nie wraak te soek nie, en om nie ’n eed te sweer nie,³⁸ sal handhaaf terwyl Christene oor die algemeen nie daaraan gebind is nie.

Watter geleerdes uit die ou tyd sal hulle met die oog daarop aan ons voorhou? Dit het nooit in enigeen van die skrywers van ouds se gedagtes opgekom nie; hulle roep trouens eenstemmig uit dat Christus volstrek geen woordjie gerep het waaraan hulle nie noodgedwonge gehoorsaam moet wees nie. En sonder om daaroor te twyfel, leer hulle oral dat die dinge uitdruklik gebooie is wat, soos hierdie goeie vertolkers versin, Christus slegs aangeraai het.³⁹

Maar omdat ons hierbo geleer het⁴⁰ dat dit ’n uiters verderflike dwaling is, sou dit voldoende wees om die aandag kortliks hierop te gevestig het. Dit is naamlik dat die monnikamp op die opvatting gegrond is - en alle gelowiges hoort dit te vervloek -, dat die een of ander lewensreël versin kan word wat volmaakter is as die algemene lewensreël wat deur God aan die hele kerk gegee is. Alles wat op hierdie fondament gebou word, kan niks anders as afstootlik wees nie.

12. Если хотят, пусть назовут клеветой моё утверждение: они не довольствуются правилом, которое Бог дал верным Ему. Но если бы я и не сказал этого, они сами себя обвиняют. Ибо вполне открыто заявляют, что несут бремя более тяжкое, чем возложенное Иисусом Христом на учеников, так как дают обет соблюдать евангельские советы, которые не предписываются христианам в качестве обязательных (Там же. II, 1, qu. 108, art. 4; 2, qu. 184, art. 3). Советами же они называют слова Иисуса Христа о том, что нужно возлюбить врагов наших, не стремиться к мести, не клясться и так далее (Мф 5:33 сл.). Но на какую древность могут они сослаться в связи с этим? Никому из древних никогда не приходило в голову ничего подобного. Все древние согласно утверждают, что мы должны повиноваться каждому слову Иисуса Христа; а изречения, о которых идёт речь, считались у них настоящими заповедями (Иоанн Златоуст. Об угрызениях совести, I, 4 (MPG, XLVII, 399); Против хулителей монашеской жизни, III, 14 (MPG, XLVII, 372); Августин. О христианском учении, I, XXX, 32 (MPL, XXXIV, 31); Григорий Великий. Гомилии на Евангелие, кн. II, гом. XXVII (MPL, LXXVI, 1205)).

Но мы уже ранее показали, что точка зрения наших противников на заповеди как на простые советы есть не что иное, как нечестивое заблуждение. Поэтому здесь достаточно коротко сказать следующее: монашество в его нынешнем виде основано на мнении, которое с полным основанием должно быть ненавистно всем верующим. Это мнение - выдумка о том, что есть более совершенное правило благочестивой жизни, нежели данное Иисусом Христом всей Церкви в целом. Всё, что воздвигнуто на подобном основании, непременно не что иное, как мерзость.

13. Verum aliud suae perfectionis argumentum afferunt quod sibi firmissimum esse putant. Dixit enim Dominus adulescenti de perfectione iustitiae interroganti, Si vis perfectus esse, vende omnia quae habes, et da pauperibus [Matth. 19. c. 21]. Id an faciant ipsi, nondum disputo; demus hoc illis in praesentia. Perfectos igitur se factos iactant, omnia sua relinquendo⁵. Si 250 in hoc sita est perfectionis summa quid sibi vult quod Paulus docet, eum qui omnia sua distribuerit pauperibus nisi charitatem habet, nihil esse [1. Cor. 13. b. 3]? Qualis ista est perfectio, quae, si abest charitas, in nihilum cum homine redigitur? Hic respondeant necesse est, summum hoc quidem, sed non unicum esse perfectionis opus. Verum hic quoque reclamat Paulus, qui non dubitat charitatem sine eiusmodi renuntiatione facere vinculum perfectionis [Colos. 3. c. 14]. Si certum est, inter magistrum et discipulum nihil esse dissensionis, alter autem clare negat hominis perfectionem in eo consistere ut suis omnibus renuntiet, et rursum sine eo constare asserit: videndum est qualiter accipiendum sit illud Christi, Si vis perfectus esse, vende omnia quae habes. Porro minime obscurus erit sensus, si expendamus (quod in omnibus Christi concionibus observare semper convenit) ad quem dirigantur haec verba. Adulescens interrogat quibus operibus ingredietur in vitam aeternam [Luc. 10. e. 25]¹. Christus quia de operibus rogabatur, eum remittit ad Legem²; et merito: est enim via aeternae vitae, si in se consideretur: nec aliunde invalida est ad salutem nobis afferendam, quam ex nostra pravitate. Hoc responso declaravit Christus, se non aliam vitae formandae rationem tradere quam quae in Lege Domini tradita olim fuerat. Ita et testimonium Legi divinae reddebat, quod esset perfectae iustitiae doctrina: et simul calumniis occurrebat, ne videretur nova aliqua vivendi regula, ad Legis defectionem populum incitare. Iuvenis non mali quidem animi, sed vana confidentia tumidus, se omnia Legis praecepta a puero servasse respondet³. Certo certius est immenso spatio procul ab eo abfuisse, quo se pervenisse iactabat. Et si vera fuisset gloriatio, nihil illi defuisset ad summam perfectionem. Supra enim demonstratum est, quod in se contineat Lex perfectam iustitiam: et hoc ipsum inde patet, quod via aeternae salutis vocatur eius observatio⁴. Ut edoceretur quantulum in ea iustitia profecisset, quam se implevisse nimis audacter responderat, operaepretium fuit familiare eius vitium^a excutere. Divitiis autem quum abundaret, cor illis affixum habebat. Ergo quia vulnus hoc secretum non sentiebat, a Christo lancinatur. Vade, inquit, vende omnia quae habes^b. Si tam bonus fuisset custos Legis quam putabat, non discederet moestus^c, hoc verbo audito⁵. 251 Nam qui Deum diligit ex toto corde, quicquid cum eius dilectione pugnat, non tantum habet pro stercore, sed tanquam exitiale abominatur. Ergo quod divitem avarum relinquere iubet Christus omnia quae habet, perinde est acsi ambitiosum omnibus honoribus, voluptuosum omnibus deliciis, impudicum omnibus libidinis instrumentis iuberet renuntiare. Sic ad particularem mali sui sensum revocandae sunt conscientiae, quae nullo generalis admonitionis sensu tanguntur. Frustra igitur hypothesin istam ad generalem interpretationem trahunt, acsi Christus hominis perfectionem in renuntiatione bonorum statueret: quum nihil aliud voluerit hoc dicto, quam iuvenem sibi ultra modum placentem ad sentiendum ulcus suum adigere: ut intelligeret se longo adhuc intervallo abesse a perfecta Legis obedientia, quam sibi alias falso arrogabat. Fateor hunc locum fuisse a quibusdam ex Patribus male intellectum, atque hinc natam esse voluntariae paupertatis affectationem: qua^a illi demum beati putabantur qui abdicatis omnibus rebus terrenis, nudi se Christo devoverent¹. Sed confido bonis omnibus et non contentiosis satisfactum iri hac mea explicatione, ut de mente Christi nihil ambigant.

13. Toutesfois ils ameinent un autre argument de leur perfection, lequels ils pensent estre tresferme: assavoir que nostre Seigneur dit au jeune homme qui l’interroguoit quelle estoit la parfaite justice, Va, et si tu veux estre parfait, ven tout ce que tu as, et donne-le aux povres (Matth. 19:21; Luc 10:26). Je ne dispute point encore s’ils font cela: prenons le cas pour maintenant, qu’ils le facent. Ils se vantent donc d’estre parfaits en quittant tout leur bien: mais si la perfection gist en ce seul point, qu’est-ce que veut dire ceste sentence de sainct Paul, que celuy qui aura distribué tous ses biens aux povres, n’est rien sinon qu’il ait charité (1 Cor. 13:3)? Quelle est ceste perfection, laquelle est reduite à neant avec son homme quand charité n’est point conjoincte avec? Il leur convient de respondre icy, veuillent-ils ou non: que de quitter tous ses biens, encore que ce soit le principal œuvre de perfection, toutesfois que ce n’est pas le tout. Mais encore sainct Paul contredit à cela, en testifiant que la charité est le lien de perfection (Col. 3:14), sans qu’on renonce à ses biens en telle sorte. S’il n’y a point de different entre le Maistre et le Disciple, puis que sainct Paul ouvertement proteste que la perfection de l’homme ne consiste point en cela, qu’il renonce à tous ses biens, et d’autrepart dit qu’elle peut estre sans qu’on face un tel renoncement: il faut voir comment se doit exposer ceste sentence de Jesus Christ, Va, et si tu veux estre parfait, ven tout ce que tu as. Or le sens ne sera point obscur, si nous considerons à qui c’est que ces parolles s’adressent: ce qui se doit considerer en toutes les responses de nostre Seigneur. Le jeune homme interrogue ce qu’il fera pour entrer en la vie eternelle (Luc. 10:25). Jesus Christ, pource que la question est touchant les œuvres, le renvoyé à la Loy: et ce à bon droit. Car si on la considere en soy, c’est la voye de vie: et ce qu’elle n’est pas suffisante pour nous donner salut, cela provient de nostre perversité. Par ceste reponse, Jesus Christ declaire qu’il n’estoit pas venu pour enseigner autre façon de bien vivre, que celle que Dieu avoit anciennement baillée en la Loy. Et en ce faisant il rendoit tesmoignage à la Loy de Dieu, qu’elle monstroit quelle est la parfaite justice: et obvioit par un mesme moyen aux calomnies, à ce qu’on ne luy imposast qu’il vousist induire le peuple par une nouvelle reigle, à se revolter de l’obeissance de la Loy. Le jeune homme n’estant pas autrement de mauvais cœur, mais estant enflé d’une vaine outrecuidance, replique qu’il a fait tous les commandemens dés son enfance. Or il est trescertain qu’il estoit encore bien loin du but là où il se vantoit d’estre parvenu: et si son dire eust esté vray, il ne luy eust rien defailly à la souveraine perfection. Car il a esté demonstré cy dessus, que la Loy contient en soy une parfaite justice: et il appert de ce passage, où l’observation d’icelle est nommée l’entrée à la vie eternelle. Mais pour enseigner ce jeune homme, combien peu il avoit profité en la justice laquelle il se vantoit si hardiment d’avoir accomply, il falloit sonder le vice qui estoit caché en son cœur. Car comme ainsi soit qu’il fust riche, il avoit son affection cachée en ses richesses. Pourquoy entant qu’il ne sentoit point ce mal secret, Jesus Christ le touche où il le faut toucher, en luy disant qu’il vende tous ses biens. S’il eust esté tant bon observateur de la Loy qu’il pensoit, il ne s’en fust pas allé triste apres avoir ouy ceste response. Car celuy qui aime Dieu de tout son cœur, non seulement estime pour fiente tout ce qui repugne à l’amour de luy, mais le fuit comme pernicieux. Pourtant quand Jesus Christ commande à ce riche avari-cieux de vendre tous ses biens, c’est autant comme s’il commandoit à un ambitieux de renoncer à tous honneurs: à un homme voluptueux de renoncer à toutes delices: à un paillard, de renoncer à toutes choses qui le peuvent induire à mal faire. C’est ainsi qu’il faut ramener les consciences à un sentiment particulier de leurs vices, quand on n’y profite de rien par admonitions generales. Noz gens donc qui alleguent ce passage pour priser l’estat de moynerie, s’abusent en prenant un cas particulier pour doctrine generale, comme si Jesus Christ constituoit la perfection en cela, qu’un homme renonce à ses biens: comme ainsi soit qu’il ait seulement pretendu de contraindre ce jeune homme, qui se plaisoit par trop, de sentir son mal: assavoir qu’il entendist combien il estoit encore loin de la parfaite obeissance de la Loy, laquelle il s’attribuoit faussement. Je confesse que ce lieu a esté mal entendu par aucuns des Peres, et que de là est venu qu’on estimoit une grande vertu, d’appeter une povreté volontaire: d’autant qu’on tenoit pour bien-heureux cemx qui se demettoyent de toutes choses terriennes pour se vouer tout nuds à Christ. Mais j’espere que tous lecteurs debonnaires et non contentieux seront satisfaits de l’exposition que j’ay donnée, tellement qu’ils ne douteront point que c’est le vray sens.

13. But they adduce another argument in proof of their perfection, which they consider as most conclusive; our Lord said to the young man who inquired what was the perfection of righteousness, “If thou wilt be perfect, go and sell that thou hast, and give to the poor.”¹⁰⁸² Whether they do this, I shall not now dispute; let us at present put the case that they do. They boast, therefore, that they have been made perfect by forsaking all that they have. If the whole of perfection consist in this, what does Paul mean, when he says, “Though I bestow all my goods to feed the poor, and have not charity, I am nothing?”¹⁰⁸³ What kind of perfection is that which is reduced to nothing by the absence of charity? Here they will be obliged to answer, that though this is the principal, yet it is not the only work of perfection. But here also they are contradicted by Paul, who hesitates not to make “charity,” without any such renunciation, “the bond of perfection.”¹⁰⁸⁴ If it is certain, that there is no discordance between the Master and the disciple,—and Paul explicitly denies the perfection of a man to consist in the renunciation of his property, and, on the other hand, asserts that it may exist without that relinquishment,—it is necessary to examine in what sense we are to understand the declaration of Christ, “If thou wilt be perfect, go and sell that thou hast.” Now, there will be no obscurity in the sense, if we consider, what ought always to be considered in all the discourses of Christ, to whom the words are addressed. A young man inquires, “What good thing shall I do, that I may inherit eternal life?”¹⁰⁸⁵ As the question related to works, Christ refers him to the law; and that justly; for, considered in itself, it is the way of eternal life, 445and is not otherwise insufficient to conduct us to salvation, than in consequence of our depravity. By this answer Christ declared, that he taught no other system of life than that which had anciently been delivered in the law of God. Thus he at the same time gave a testimony to the divine law as the doctrine of perfect righteousness, and precluded all calumnies, that he might not appear, by inculcating a new rule of life, to incite the people to a departure from the law. The young man, not indeed from badness of heart, but infected with vain confidence, replies respecting the precepts of the law, “All these things have I kept from my youth up.”¹⁰⁸⁶ It is certain beyond all doubt, that he was at an immense distance from that which he boasted of having attained; and had his boast been true, he would have wanted nothing necessary to complete perfection. For it has been already proved that the law contains in itself a perfect righteousness; and it appears from this passage that the observance of it is called the entrance into eternal life. To teach him how little proficiency he had made in that righteousness, which he too confidently replied that he had fulfilled, it was necessary to investigate and expose a vice which lay concealed in his heart. He abounded in riches, and his heart was fixed on them. Because he was not sensible of this secret wound, therefore, Christ probes it. “Go,” says he, “sell all that thou hast.” If he had been so good an observer of the law as he imagined, he would not have gone away sorrowful on hearing this answer. For he who loves God with all his heart, not only esteems as worthless whatever is inconsistent with his love, but also abominates it as pernicious. Therefore, when Christ commands a rich and avaricious man to relinquish all his wealth, it is just the same as if he commanded an ambitious man to renounce all his honours, a voluptuous man to abandon all his delicacies, and an unchaste man to forsake all the instruments of temptation. Thus consciences, which receive no impression from general admonitions, require to be recalled to a particular sense of their own guilt. It is in vain, therefore, to extend this particular argument to a general maxim, as though Christ placed all the perfection of man in the renunciation of his possessions, whereas he only meant by this direction to drive this young man, who betrayed such excessive self-complacency, into a sense of his malady, that he might perceive himself to be still very far from the perfect obedience of the law, to which he arrogantly and falsely pretended. I confess that this passage was misunderstood by some of the fathers, and that their misconstruction gave rise to an affectation of voluntary poverty; so that 446they were supposed to be the only happy persons, who renounced all earthly things, and devoted themselves entirely to Christ. But I trust that the explication which I have given will be satisfactory to all good and peaceable persons, so as to leave them in no doubt of the true meaning of Christ.

13. Second argument answered.

But they produce another argument for their perfection, and deem it invincible. Our Lord said to the young man who put a question to him concerning the perfection of righteousness, “If thou wilt be perfect, go and sell that thou hast, and give to the poor” (Mt. 19:21). Whether they do so, I do not now dispute. Let us grant for the present that they do. They boast, then, that they have become perfect by abandoning their all. If the sum off perfection consists in this, what is the meaning of Paul’s doctrine, that though a man should give all his goods to feed the poor, and have not charity, he is nothing? (1 Cor. 13:3). What kind of perfection is that which, if charity be wanting, is with the individual himself reduced to nothing? Here they must of necessity answer that it is indeed the highest, but is not the only work of perfection. But here again Paul interposes; and hesitates not to declare that charity, without any renunciation of that sort, is the“bond of perfectness” (Col. 3:14). If it is certain that there is no disagreement between the scholar and the master, and the latter clearly denies that the perfection of a man consists in renouncing all his goods, and on the other hand asserts that perfection may exist without it, we must see483in what sense we should understand the words of Christ, “If thou wilt be perfect, go and sell that thou hast.” Now, there wil1 not be the least obscurity in the meaning if we consider (this ought to be attended to in all our Saviour’s discourses) to whom the words are addressed (Luke 10:25). A young man asks by what works he shall enter into eternal life. Christ, as he was asked concerning works, refers him to the law. And justly; for, considered in itself, it is the way of eternal life, and its inefficacy to give eternal life is owing to our depravity. By this answer Christ declared that he did not deliver any other rule of life than that which had formerly been delivered in the law of the Lord. Thus he both bore testimony to the divine law, that it was a doctrine of perfect righteousness, and at the same time met the calumnious charge of seeming, by some new rule of life, to incite the people to revolt from the law. The young man, who was not ill-disposed, but was puffed up with vain confidence, answers that he had observed all the precepts of the law from his youth. It is absolutely certain that he was immeasurably distant from the goal which he boasted of having reached. Had his boast been true, he would have wanted nothing of absolute perfection. For it has been demonstrated above, that the law contains in it a perfect righteousness. This is even obvious from the fact, that the observance of it is called the way to eternal life. To show him how little progress he had made in that righteousness which he too boldly answered that he had fulfilled, it was right to bring before him his besetting sin. Now, while he abounded in riches, he had his heart set upon them.Therefore, because he did not feel this secret wound, it is probed by Christ—“Go,” says he, “and sell that thou hast.” Had he been as good a keeper of the law as he supposed, he would not have gone away sorrowful on hearing these words. For he who loves God with his whole heart, not only regards everything which wars with his love as dross, but hates it as destruction (Phil. 3:8). Therefore, when Christ orders a rich miser to leave all that he has, it is the same as if he had ordered the ambitious to renounce all his honours, the voluptuous all his luxuries, the unchaste all the instruments of his lust. Thus consciences, which are not reached by any general admonition, are to be recalled to a particular feeling of their particular sin. In vain, therefore, do they wrest that special case to a general interpretation, as if Christ had decided that the perfection of man consists in the abandonment of his goods, since he intended nothing more by the expression than to bring a youth who was out of measure satisfied with himself to feel his sore, and so understand that he was still at a great distance from that perfect obedience of the law which he falsely ascribed to himself. I admit that this passage was ill understood by some of the Fathers;¹ and hence arose an affectation of voluntary poverty, those only being thought484blest who abandoned all earthly goods, and in a state of destitution devoted themselves to Christ. But I am confident that, after my exposition, no good and reasonable man will have any dubiety here as to the mind of Christ.

13. Maar ze komen aan met een ander bewijs voor hun volmaaktheid, waarvan ze menen, dat het voor hen zeer sterk is. Want de Here heeft tot de jongeling, die Hem ondervroeg over de volmaakte rechtvaardigheid, gezegd: "Zo gij wilt volmaakt zijn, verkoop alles, wat gij hebt, en geef het de armen" (Matt. 19:21; Luc.10:26) Of zij dit doen, daarover spreek ik niet. Laat ons hun dit thans toegeven. Zij roemen dus, dat ze volmaakt zijn geworden door al het hunne te verlaten. Indien de hoofdsom der volmaaktheid hierin gelegen is, wat bedoelt Paulus dan, wanneer hij leert (1 Cor. 13:3) dat hij, die al het zijne aan de armen uitgedeeld heeft, niets is, wanneer hij de liefde niet heeft? Wat is dat voor een volmaaktheid, die, wanneer de liefde er niet is, met de mens te niet gaat? Hier moeten ze noodzakelijkerwijs antwoorden, dat dit wel het hoogste, maar niet het enige werk der volmaaktheid is. Maar ook hier spreekt Paulus tegen (Col. 3:14) die niet aarzelt de liefde, zonder een dergelijk verlaten der goederen, te maken tot de band der volmaaktheid. Indien het zeker is, dat er tussen de Meester en de discipel geen tegenspraak is, en de discipel duidelijk ontkent, dat 's mensen volmaaktheid daarin bestaat, dat hij al het zijne verlaat, en wederom verzekert, dat ze zonder die verlating bestaat, dan moeten we zien, hoe men het woord van Christus moet opvatten: "zo gij volmaakt wilt zijn, verkoop alles, wat ge hebt". De betekenis nu zal allerminst duister zijn, indien we overwegen (wat men bij alle prediking van Christus altijd moet in acht nemen), tot wie deze woorden gericht worden. De jongeling vraagt, door welke werken hij tot het eeuwige leven zal ingaan. Christus verwijst hem, omdat hij vroeg aangaande de werken, naar de wet. En terecht, want zij is de weg tot het eeuwige leven, indien ze op zichzelf beschouwd wordt; en van nergens elders mist zij het vermogen om ons de zaligheid aan te brengen, dan uit onze boosheid. Door dit antwoord heeft Christus verklaard, dat Hij geen andere wijze leert om het leven in te richten, dan die in de wet des Heren oudtijds gegeven was. Zo gaf Hij aan de Goddelijke wet getuigenis, dat ze de leer was der volmaakte rechtvaardigheid, en tevens ging Hij in tegen de laster, opdat Hij niet door een of andere nieuwe levensregel het volk zou schijnen aan te zetten tot afvalligheid van de wet. De jongeling, die wel niet boos van hart was, maar door een ijdel vertrouwen opgeblazen, antwoordt, dat hij alle geboden der wet van jongs af gehouden heeft. Het is meer dan zeker, dat hij onmetelijk ver af was van datgene, waartoe hij roemde reeds gekomen te zijn. En, indien zijn roemen waar geweest was, zou hem niets ontbroken hebben tot de hoogste volmaaktheid. Want boven is aangetoond, dat de wet de volmaakte rechtvaardigheid in zich houdt, en dit blijkt daaruit, dat haar onderhouding de weg tot de eeuwige zaligheid genoemd wordt. Opdat hem dus geleerd zou worden, hoe weinig hij in die rechtvaardigheid gevorderd was, van welke hij al te stoutmoedig geantwoord had, dat hij haar vervuld had, was het nodig zijn gemeenzaam gebrek bij hem uit te drijven. En daar hij overvloed had van rijkdom, had hij zijn hart daaraan gehecht. Daar hij deze verborgen wond niet voelde, wordt hij dus door Christus gekwetst. "Ga heen," zegt Hij, "verkoop alles, wat gij hebt." Indien hij een zo goed bewaarder der wet geweest was, als hij meende, zou hij, na het horen van dit woord, niet bedroefd weggegaan zijn. Want wie God van ganser harte liefheeft, houdt niet alleen voor drek al wat tegen de liefde tot God strijdt, maar verfoeit het als iets dodelijks. Dat dus Christus de rijke gierigaard gebiedt te verlaten alles, wat hij heeft, is hetzelfde alsof Hij een eerzuchtige beval alle eer, een genotzuchtige alle genietingen, een onkuise alle werktuigen der lust vaarwel te zeggen. Zo moeten de consciëntiën, die door geen enkel besef van de algemene vermaning geroerd worden, gebracht worden tot het bijzonder besef van hun eigen zonde. Tevergeefs geven ze dus deze uitspraak een algemene uitlegging, alsof Christus de volmaaktheid van de mens stelde in het verlaten der goederen, daar Hij met die woorden niets anders bedoelde dan de jongeling, die zichzelf bovenmate behaagde, te brengen tot het gevoelen van zijn wonde, opdat hij zou begrijpen, dat hij nog zeer ver verwijderd was van de volmaakte gehoorzaamheid aan de wet, die hij zich anders ten onrechte aanmatigde. Ik erken, dat deze plaats door sommigen der vaderen verkeerd begrepen is, en dat hieruit het streven naar vrijwillige armoede ontstaan is, door welke diegenen eerst voor zalig gehouden werden, die, na afstand gedaan te hebben van alle aardse goederen, zich naakt aan Christus overgaven. Maar ik vertrouw, dat aan alle goede en niet twistgierige mensen genoegdoening zal geschonken worden door deze mijn uitlegging, zodat ze over de bedoeling van Christus in geen twijfel zullen verkeren.

13.

Aber sie bringen noch einen anderen Beweis für ihre Vollkommenheit herbei und meinen, der sei nun ganz stark. Denn der Herr hat doch dem Jüngling, der ihn nach der vollkommenen Gerechtigkeit fragte, die Antwort gegeben: „Willst du vollkommen sein, so gehe hin, verkaufe alles, was du hast, und gib’s den Armen“ (Matth. 19,21).

Ob sie das nun selber tun, das will ich noch nicht zur Erörterung stellen - wir wollen es ihnen für den Augenblick zugeben! Sie erheben also den Anspruch, sie seien vollkommen geworden, indem sie all ihren Besitz verließen. Wenn nun darin die Hauptsumme der Vollkommenheit liegt - was hat es dann zu bedeuten, daß Paulus lehrt, wenn einer „alle seine Habe den Armen gäbe“ „und hätte der Liebe nicht“, so sei er nichts (1. Kor. 13,3)? Was ist das für eine Vollkommenheit, die, wenn die Liebe nicht dabei ist, mit dem Menschen zusammen zu nichts wird? Hier müssen sie nun notwendig antworten, dies sei zwar das höchste, aber nicht das einzige Werk der Vollkommenheit. Aber auch hier erhebt der Apostel Einspruch, indem er ohne Zögern die Liebe für das „Band der Vollkommenheit“ erklärt - auch ohne solchen Verzicht auf die irdischen Güter (Kol. 3,14)! Wenn es nun sicher ist, daß zwischen dem Meister und seinem Jünger kein Gegensatz besteht, und wenn der letztere offen bestreitet, daß die Vollkommenheit des Menschen darin bestehe, daß er auf 870 all seine Güter verzichtet, und auf der anderen Seite behauptet, daß sie ohne solchen Verzicht Bestand hat, so müssen wir zusehen, in welchem Sinne das Wort Christi zu verstehen ist: „Willst du vollkommen sein, so verkaufe alles, was du hast...” (Matth. 19,21).

Der Sinn wird durchaus klarwerden, wenn wir - was bei allen Reden Christi stets beachtet werden muß - erwägen, an wen sich diese Worte richten. Der Jüngling stellt doch die Frage, mit welchen Werken er in das ewige Leben eingehen könnte (Luk. 10,25; eigentlich Matth. 19,16). Weil Christus damit nach den Werken befragt wird, so verweist er ihn an das Gesetz. Und das mit Recht; denn das Gesetz ist, wenn man es an und für sich betrachtet, der Weg zum ewigen Leben, und es ist nur deshalb untüchtig, uns das Heil zu verschaffen, weil wir böse sind. Mit dieser Antwort machte Christus deutlich, daß er keine andere Art und Weise der Lebensgestaltung lehrte als die, die einst im Gesetz des Herrn gegeben worden war. Damit gab er dem göttlichen Gesetz das Zeugnis, daß es die Lehre der vollkommenen Gerechtigkeit darstellte, und trat zugleich den Lästerungen entgegen: es sollte nicht den Anschein haben, als ob er das Volk durch irgendeine neue Lebensregel zum Abfall vom Gesetz aufreizte.

Nun gab der Jüngling, der zwar nicht übler Gesinnung, aber von eitlem Selbstvertrauen aufgeblasen war, zur Antwort, er habe alle Gebote des Gesetzes von Jugend auf gehalten (Matth. 19,20). Es ist mehr als gewiß, daß er von dem Ziel, das er schon erreicht zu haben sich rühmte, noch durch einen unermeßlichen Abstand getrennt war. Wenn nun sein Rühmen wahrheitsgemäß gewesen wäre, so hätte ihm nichts zur höchsten Vollkommenheit gemangelt. Denn es wurde oben nachgewiesen, daß das Gesetz die vollkommene Gerechtigkeit in sich beschließt, und das gleiche geht auch deutlich daraus hervor, daß ja seine Innehaltung als Weg zur ewigen Seligkeit bezeichnet wird. Um ihn nun darüber zu belehren, wie wenig weit er es in der Gerechtigkeit gebracht hatte, deren Erfüllung er in seiner Antwort allzu kühnlich behauptete, war es erforderlich, das ihm persönlich anhängende Gebrechen näher auszubreiten. Er war nun aber ein sehr reicher Mann, und deshalb hatte er sein Herz an den Reichtum gehängt. Weil er also diese verborgene Wunde nicht fühlte, so stach ihm Christus hinein. „Geh hin“, sagte er zu ihm, „und verkaufe alles, was du hast.“ Wenn er das Gesetz nun so gut gehalten hätte, wie er meinte, dann wäre er, als er dies Wort gehört hatte, nicht traurig davon gegangen (Matth. 19,22)! Denn wer Gott von ganzem Herzen liebt, der hält alles, was zur Liebe zu Gott im Widerspruch steht, nicht nur für Dreck, sondern verabscheut es als etwas Verderbliches.

Wenn also Christus diesem reichen Geizhals befiehlt, alles zu verlassen, was er hat, so ist das genau dasselbe, als wenn er einem ehrsüchtigen Menschen die Weisung gäbe, auf alle Ehren, einem vergnügungssüchtigen, auf alle Genüsse, und einem Unkeuschen, auf alle Werkzeuge seiner Lust zu verzichten. So müssen die Gewissen, die sich von keinem Empfinden einer allgemeinen Ermahnung berühren lassen, zu dem besonderen Empfinden der eigenen Sünde gebracht werden. Es ist also vergebens, wenn die Papisten aus diesem Sonderfall eine allgemeine Auslegung machen, als ob Christus die Vollkommenheit eines Menschen im Verzicht auf den Besitz gesehen hätte, während er doch mit diesem Ausspruch nichts anderes wollte, als den Jüngling, der an sich selbst über die Maßen Gefallen hatte, zum Empfinden seiner Wunde zu führen, damit er erkennen sollte, daß er noch durch einen weiten Abstand von jenem vollkommenen Gehorsam gegen das Gesetz entfernt war, den er sich sonst zu Unrecht zusprach.

Ich gebe zu, daß diese Stelle von einigen unter den (Kirchen-) Vätern unrichtig verstanden worden und daß daraus jene Vorliebe für die freiwillige Armut erwachsen 871 ist, in der man nur solche Leute für selig hielt, die auf alle irdischen Güter verzichtet hatten und sich Christus nackt angelobten. Ich bin aber der Zuversicht, daß alle gutwilligen und nicht streitsüchtigen Leser sich mit dieser meiner Erläuterung zufriedengeben werden, so daß sie sich über die Absicht Christi in keinem Zweifel befinden.

13. ’n Verdere bewys

Maar hulle voer ook ’n ander bewys vir hulle volmaaktheid aan en hulle reken dat dit op die stewigste gronde staan. Want toe die jongman die Here oor volmaakte geregtigheid uitgevra het, het Hy hom geantwoord: “As jy volmaak wil wees, verkoop alles wat jy het en gee dit vir die armes”.⁴¹ Ek bespreek nog nie of hulle dit doen nie; laat ons hulle dit vir die huidige toegee. Hulle roem dus daarop dat hulle volmaak geword het deur al hulle eiendom te versaak.⁴² As die toppunt van volmaaktheid hierin geleë is, wat beteken dit wat Paulus leer, naamlik dat iemand wat al sy goed onder die armes uitgedeel het, niks is as hy nie die liefde het nie?⁴³ Watter soort volmaaktheid is dit wat, as die liefde daarin ontbreek, tot niet gaan en die mens daarmee saam? Hierop moet hulle noodwendig antwoord dat dit weliswaar die hoogste, maar nie die enigste werk van volmaaktheid is nie! Maar Paulus verhef sy stem ook hierteen omdat 1566 hy nie aarsel om die liefde sonder so ’n afstanddoening van goed ’n band van volmaaktheid te noem nie.⁴⁴

As dit vasstaan dat daar geen verskil tussen die Meester en sy dissipel bestaan nie, en die een duidelik verklaar dat die volmaaktheid van die mens daarin bestaan dat hy van al sy goed afstand moet doen, en die ander poneer dat dit wel daarsonder kan bestaan, moet ons ondersoek instel na hoe ons die volgende woorde van Christus moet opneem: “As jy volmaak wil wees, verkoop alles wat jy het”.⁴⁵ Voorts sal die betekenis glad nie duister wees as ons oorweeg aan wie hierdie woorde gerig is nie - iets wat ons in al Christus se preke altyd in aanmerking behoort te neem. Die jongman vra deur watter werke hy die ewige lewe sal ingaan.⁴⁶ Omdat Christus oor werke uitgevra word, verwys Hy hom na die wet.⁴⁷ Tereg ook, want die wet is die pad tot die ewige lewe as dit op sigself oorweeg word; en dit word nie uit ’n ander bron ongeldig gemaak om aan ons die saligheid te verleen as net vanweë ons eie bedorwenheid nie. Christus verklaar met hierdie antwoord dat Hy nie ’n ander metode van lewensvorming voorhou as wat eertyds in die wet van die Here voorgehou is nie. So lewer Hy vir die wet van God getuienis dat dit die leer van die volmaakte geregtigheid is. En tegelyk gaan Hy die valse beskuldigings teen om te voorkom dat dit sou lyk asof Hy met ’n nuwe lewensreël die volk tot opstand aanhits.

Die jongman het wel nie ’n slegte gesindheid gehad nie, maar hy was opgeblase van leë selfvertroue en antwoord dat hy al die voorskrifte van die wet van sy jeug af gehoorsaam het.⁴⁸ Dit is baie beslis en seker dat hy nog onmeetlik ver weg was van dit waarop hy roem dat hy dit reeds bereik het. As sy roem waar was, sou niks hom met die oog op die hoogste volmaaktheid ontbreek het nie. Ons het immers hierbo aangedui dat die wet die volmaakte geregtigheid daarin inbegrepe het, en dit blyk ook duidelik uit die feit dat die gehoorsaamheid daaraan die pad tot ewige saligheid genoem word.⁴⁹ Om dus geleer te word hoe weinig vordering hy gemaak het in daardie geregtigheid waarvan hy uitermatig roekeloos antwoord dat hy dit reeds volbring het, was dit nodig om sy bekende gebrek van hom weg te neem. Hy was trouens hart en siel verknog aan sy rykdom waarvan hy ’n oorvloed gehad het. Omdat hy dusnie van hierdie verborge letsel bewus was nie, word dit deur Christus oopgevlek. Hy sê: “Gaan, verkoop alles wat jy het”.⁵⁰ As hy die wet dan so goed as wat hy gedink het, gehoorsaam het, sou hy nie bedroef 1567 weggegaan het toe hy hierdie woorde gehoor het nie. Iemand wat God trouens van harte liefhet, sal alles wat met die liefde vir Hom bots, nie slegs as gemors beskou nie maar dit ook as dodelik verafsku. Dat Christus die ryk gierigaard beveel om alles wat hy het te verlaat, het dus dieselfde krag asof Hy ’n eersugtige mens aansê om van al sy eer, ’n wellustige mens om van al sy genietinge, en ’n onkuise mens om van alle middels tot losbandigheid af te sien.

So moet ons gewete opgeroep word tot ’n besonderse bewuswording van sy sonde omdat dit geen besef van ’n algemene vermaning daartoe het nie. Hulle trek dus sonder rede Christus se uitspraak deur as ’n algemene vertolking asof Christus die volmaaktheid van die mens in die afstanddoening van sy goed gestel het, terwyl Hy daarmee niks anders bedoel het nie as om die jongman wat buitengewoon selftevrede was, so ver te bring dat hy sy eie wonde moes ervaar en kon weet dat hy nog baie ver weg was van volmaakte gehoorsaamheid aan die wet wat hy hom andersins valslik aangematig het.

Ek erken dat hierdie Skrifverwysing nie goed deur sommige van die kerkvaders begryp is nie en dat ’n vertoon van vrywillige armoede hieruit ontstaan het waarvolgens mense gereken het dat hulle nou eintlik geluksalig is as hulle van al hulle aardse goed afstand gedoen en hulle van aardse besittings kaalgestroop aan Christus gewy het.⁵¹ Maar ek vertrou dat hierdie vertolking van my alle goeie mense wat nie strydlustig is nie, tevrede sal stel sodat hulle nie oor Christus se bedoeling sou twyfel nie.

13. Однако наши противники приводят ещё один довод в защиту монашеского совершенства, который кажется им неотразимым. Они имеют в виду ответ Господа юноше, спросившему Его, как достигнуть совершенной праведности: «Пойди, продай имение твоё и раздай нищим» (Мф 19:21).

Не буду сейчас спорить о том, поступают ли таким образом наши противники: допустим, что да. Итак, они претендуют на совершенство на том основании, что отказываются от имущества (Eck J. Enchiridion, XVIII, H 3a). Но если совершенство заключается в этом, почему тогда св. Павел говорит, что раздавшему всё своё имение нет в том никакой пользы, если он не имеет любви (1 Кор 13:3)? Что это за совершенство, которое обращается в ничто вместе с самим его обладателем, коль скоро не сопряжено с любовью? Хотят они того или нет, им придётся ответить, что отказ от имущества - главное, но не единственное условие совершенства. Но св. Павел противоречит и этому заявлению, свидетельствуя, что любовь есть связь совершенств (Кол 3:14), пусть даже ей не сопутствует отречение от имущества. Между Учителем и учеником нет расхождения, а св. Павел открыто утверждает, что совершенство человека не в отказе от имущества и может наличествовать и тогда, когда такого отказа нет, - значит, нам нужно рассмотреть, каков смысл сказанного Иисусом Христом: «Пойди, продай имение твоё».

Смысл этих слов вполне прояснится, если мы примем во внимание, кому они адресованы (как и надлежит поступать в отношении всех ответов Господа). Юноша спрашивает, что нужно сделать, чтобы войти в жизнь вечную. Поскольку вопрос задан о делах, Иисус Христос отсылает спросившего к Закону. И это вполне оправданно: ведь Закон сам по себе есть путь жизни; и если его не достаточно для нашего спасения, причина тому - наша порочность. Своим ответом Иисус Христос показал: Он пришёл не для того, чтобы учить какому-то иному образу благочестивой жизни, отличному от издавна заповеданного Богом в Законе. Тем самым Он засвидетельствовал, что Божий Закон есть учение о совершенной праведности, и в то же время уклонился от наветов, обвинявших его в желании проповедовать народу новое правило и неповиновение Закону.

Юноша - вообще-то неплохой в душе, но исполненный пустого самомнения - отвечает, что следует всем заповедям с детства. Однако нет сомнений в том, что он ещё очень далек от цели, которую считает достигнутой. А ведь если его слова правдивы, он ни в чём не уклонился от высшего совершенства. Ибо ранее было доказано, что Закон заключает в себе совершенную праведность; да и здесь (Мф 19:17-22) соблюдение Закона предстаёт как врата в жизнь вечную. Но чтобы указать юноше на то, как мало преуспел он в той праведности, которую поспешил считать достигнутой, нужно было вскрыть гнездящийся в его сердце порок. Ибо юноша был богат и питал тайную привязанность к своему богатству. Однако сам он не чувствовал этой скрытой болезни, и потому Иисус Христос затронул его в том месте, где и следовало затронуть, сказав, чтобы он продал всё имение своё. Если бы юноша был действительно таким ревностным последователем Закона, каким почитал себя, он не отошёл бы с печалью, услышав подобный ответ. Ибо кто от всего сердца любит Бога, тот не только не ценит всего, что мешает любви к Нему, но избегает этого как пагубы.

Таким образом, когда Иисус Христос велит скупому продать всё своё имущество, это равносильно тому, как если бы Он велел честолюбцу отречься от всех почестей, сластолюбцу - от всех наслаждений, развратнику - от всего, что способно побудить его ко греху. Именно так надлежит пробуждать совесть каждого человека к осознанию им своих особых пороков, когда не помогают общие увещевания. Так что наши уважаемые противники неправомочно ссылаются на это место в подтверждение ценности монашеского состояния, принимая частный случай за общее учение. Дескать, Иисус Христос полагает совершенство в отказе от имущества. На деле же Христос лишь хотел заставить этого слишком самодовольного юношу почувствовать собственный недуг, то есть понять, насколько он ещё далёк от совершенного повиновения Закону, которое ложно себе приписывал.

Должен признать, что это место было неверно понято и некоторыми из отцов Церкви. Отсюда пошло ошибочное мнение о том, что стремление к добровольной бедности есть великая добродетель; так что тех, кто отказался от всех земных благ и в наготе посвящал себя Богу, считали блаженными.

Надеюсь, что благожелательные, не склонные к распрям читатели будут удовлетворены моим объяснением и не усомнятся, что оно раскрывает истинный смысл слов Иисуса.

14. Quanquam nihil minus cogitarunt Patres, quam stabilire eiusmodi perfectionem quae postea a cucullatis Sophistis fabrefacta fuit^b, ut duplicem Christianismum sic erigerent. Nondum enim natum erat sacrilegum illud dogma quod professionem monastices Baptismo comparat, imo palam asserit, formam esse secundi Baptismi. Ab hac blasphemia quis dubitet Patres toto animo abhorruisse? Iam illud extremum quod apud veteres monachos fuisse dicit Augustinus, ut scilicet totos se ad charitatem accommodarent², quid opus est verbis demonstrare esse ab hac novitia professione alienissimum? Res ipsa loquitur, eos omnes qui in coenobia concedunt, discessionem ab Ecclesia facere. Quid enim? annon se a legitima fidelium societate separant, peculiare sibi ministerium et privatam sacramentorum administrationem asciscendo? Quid est Ecclesiae communionem dissipare, si hoc non est? Atque (ut eam quam coepi facere comparationem persequar, et semel claudam) quid simile hac in parte habent cum veteribus monachis? Illi tametsi separatim ab aliis habitabant, non tamen habebant separatam Ecclesiam: 252 sacramenta participabant cum aliis: ad solennes conventus se sistebant^{a 1}: illic pars plebis erant. Isti privatum sibi altare erigendo, quid aliud quam vinculum unitatis abruperunt? Nam et se ab universo Ecclesiae corpore excommunicarunt, et ordinarium contempserunt ministerium, quo pacem ac charitatem voluit Dominus inter suos conservari. Itaque quot sunt hodie monasteria, tot esse dico schismaticorum conventicula, qui turbato Ecclesiastico ordine, a societate fidelium legitima sunt execti. Et ne obscura esset ista discessio, varia factionum nomina sibi indiderunt. Nec ipsos puduit in eo gloriari quod sic execratur Paulus ut satis exaggerare non possit [1. Cor. 1. b. 12², et 3. a. 4]. Nisi forte Christum fuisse a Corinthiis divisum arbitramur, quum alius alio doctore superbiret: et nunc sine ulla Christi iniuria fieri quod pro Christianis alios Benedictinos, alios Franciscanos, alios Dominicanos vocari audimus: et ita vocari, ut ipsi, dum affectant a vulgo Christianorum distingui, hos titulos pro religionis professione fastuose sibi sumant.

14. Combien qu’il s’en faille beaucoup que ce fust l’intention des Peres, d’estabiir une telle perfection qu’ont depuis forgée les Moynes en leur cahuet, pour constituer une double Chrestienté. Car ceste meschante doctrine n’estoit point encore née, laquelle fait comparaison entre le Baptesme et la moynerie: et mesme afferme que la moynerie est une espece de second Baptesme. Qui est-ce qui ne cognoit que les saincts Peres ont du tout en horreur un tel blaspheme? Touchant de la charité à laquelle sainct Augustin dit que les anciens Moynes ont rapporté toute leur vie, qu’est-il question de monstrer que cela est du tout contraire à la profession des Moynes de nostre temps? La chose est toute patente, que ceux qui entrent en un cloistre pour se faire Moynes, se separent et alienent de l’Eglise. Qu’ainsi soit, ils font un gouvernement à part, et une administration des Sacremens separée des autres. Si cela n’est dissiper la communion de l’Eglise, je ne say quelle plus grande dissipation il y peut avoir. Et afin de suyvre la comparaison que nous avons commencé de faire et de venir à la fin en telle conclusion, qu’est-ce qu’ils ont de semblable en cest endroit avec les Moynes anciens? Car anciennement les Moynes, encore qu’ils habitassent arriere des autres, n’avoyent pas pourtant une Eglise separée: ils recevoyent les Sacremens avec les autres, ils venoyent aux jours solennels ouyr le sermon et faire les prieres en la compagnie des fideles, et estoyent là comme une portion du peuple. Ceux-cy du temps present, en se dressant un autel à part, ont rompu le lien d’unité. Car ils se sont excommuniez du corps de l’Eglise: ils ont contemné le ministere ordinaire, par lequel Dieu a voulu que paix et charité fust entretenue entre les siens. Parquoy autant qu’il y a aujourdhuy de monasteres au monde, je dy que ce sont autant de conventicules de schismatiques, qui ont troublé l’ordre de l’Eglise, pour se retrencher de la compagnie legitime des fideles. Et pour monstrer encore plus ouvertement un tel divorce qu’ils faisoyent, ils se sont imposez divers noms de sectes: et n’ont point eu honte de se glorifier en ce que sainct Paul a en si grande execration que rien plus: sinon qu’on vousist dire que Jesus Christ eust esté divisé entre les Corinthiens, quand chacun se glorifloit en son propre Docteur (1 Cor. 1:12; 3:4), et que maintenant il ne soit rien derogué à l’honneur de Jesus Christ, quand les uns se nomment Franciscains, les autres de sainct Dominique, et les autres de sainct Benoist: mesme qu’ils usurpent ces tiltres pour faire une profession speciale, en laquelle ils soyent distinguez de la reste des Chrestiens.

14. Nothing, however, was further from the intention of the fathers, than to establish such a perfection as has since been fabricated by these hooded sophisters, which goes to set up two kinds of Christianity. For no one had then given birth to that sacrilegious dogma, which compares the monastic profession to baptism, and even openly asserts it to be a species of second baptism. Who can doubt that the fathers would have sincerely abhorred such blasphemy? As to the concluding observation of Augustine, respecting the ancient monks, that they devoted themselves wholly to charity, what need is there for a word to be said to demonstrate it to be altogether inapplicable to this modern profession? The fact itself declares, that all who retire into monasteries separate themselves from the Church. For do they not separate themselves from the legitimate society of believers, by taking to themselves a peculiar ministry and a private administration of the sacraments? What is a disruption of the communion of the Church, if this be not? And to pursue the comparison which I have commenced, and to conclude it at once, what resemblance have they in this respect to the monks of ancient times? Though they lived in a state of seclusion from other men, they had no separate Church; they received the sacraments with others; they attended the solemn assemblies to hear preaching, and to unite in prayers with the company of believers; and there they formed a part of the people. In erecting a private altar for themselves, what have the present monks done, but broken the bond of unity? For they have excommunicated themselves from the general body of the Church, and have shown contempt of the ordinary ministry, by which it has pleased God that peace and charity should be preserved among his servants. All the present monasteries, therefore, I maintain to be so many conventicles of schismatics, who disturb the order of the Church, and have been cut off from the legitimate society of believers. And to place this division beyond all doubt, they have assumed various names of sects; and have not been ashamed to glory in that which Paul execrates beyond all possibility of exaggeration. Unless we suppose that Christ was divided by the Corinthians, when every one boasted of his particular teacher;¹⁰⁸⁷ and that it is now no derogation from the honour of Christ, when, instead of the name of 447Christians, some are called Benedictines, others Franciscans, others Dominicans; and when they haughtily assume these titles to themselves as the badges of their religious profession, from an affectation of being distinguished from the general body of Christians.

14. Absurdity of representing the monastic profession as a second baptism.

Still there was nothing with the Fathers less intended than to establish that kind of perfection which was afterwards fabricated by cowled monks, in order to rear up a species of double Christianity. For as yet the sacrilegious dogma was not broached which compares the profession of monasticism to baptism, nay, plainly asserts that it is the form of a second baptism. Who can doubt that the Fathers with their whole hearts abhorred such blasphemy? Then what need is there to demonstrate, by words, that the last quality which Augustine mentions as belonging to the ancient monks—viz. that they in all things accommodated themselves to charity—is most alien from this new profession? The thing itself declares that all who retire into monasteries withdraw from the Church. For how? Do they not separate themselves from the legitimate society of the faithful, by acquiring for themselves a special ministry and private administration of the sacraments? What is meant by destroying the communion of the Church if this is not? And to follow out the comparison with which I began, and at once close the point, what resemblance have they in this respect to the ancient monks? These, though they dwelt separately from others, had not a separate Church; they partook of the sacraments with others, they attended public meetings, and were then a part of the people. But what have those men done in erecting a private altar for themselves but broken the bond of unity? For they have excommunicated themselves from the whole body of the Church, and contemned the ordinary ministry by which the Lord has been pleased that peace and charity should be preserved among his followers. Wherefore I hold that as many monasteries as there are in the present day, so many conventicles are there of schismatics, who have disturbed ecclesiastical order, and been cut off from the legitimate society of the faithful. And that there might be no doubt as to their separation, they have given themselves the various names of factions. They have not been ashamed to glory in that which Paul so execrates, that he is unable to express his detestation too strongly. Unless, indeed, we suppose that Christ was not divided by the Corinthians, when one teacher set himself above another (1 Cor. 1:12, 13; 3:4); and that now no injury is done to Christ when, instead of Christians, we hear some called Benedictines, others Franciscans, others Dominicans, and so called, that while they affect to be distinguished from the common body of Christians, they proudly substitute these names for a religious profession.

14. Trouwens, de vaderen hebben aan niets minder gedacht dan aan het bevestigen van zulk een volmaaktheid, als later door kapdragende sofisten gefabriceerd is, om zo een dubbel Christendom op te richten. Want toen was nog niet dat heiligschennend leerstuk ontstaan, dat het beroep van het monnikendom met de Doop vergelijkt, ja zelfs openlijk bezweert, dat het een vorm is van een tweede doop. Wie zou er aan twijfelen, dat de vaderen aan deze lastering van ganser harte vreemd geweest zijn? En wat betreft het laatste, dat volgens Augustinus' woorden bij de oude monniken geweest is, namelijk dat ze zich geheel en al voegden naar de liefde: waartoe zou het nodig zijn met woorden te bewijzen, dat dit geheel vreemd is aan het tegenwoordige nieuwe beroep van monnik? De zaak zelf zegt het, dat allen, die in kloosters gaan, zich afscheiden van de kerk. Immers scheiden zij zich af niet van het wettige gezelschap der gelovigen door zichzelf een bijzondere dienst en een afzonderlijke bediening der sacramenten aan te nemen? Wanneer dit niet is de gemeenschap der kerk uiteenrukken, wat is het dan? En (om de vergelijking, die ik begonnen ben te maken voort te zetten en eenmaal te beëindigen) wat hebben ze in dit opzicht gemeen met de oude monniken? Die hadden, ofschoon ze afgescheiden van de anderen woonden, toch geen afgezonderde kerk: zij deelden de sacramenten met de anderen, zij verschenen in de openbare bijeenkomsten, daar waren zij een deel van het volk. Maar wat hebben de nieuwe monniken door voor zich een bijzonder altaar op te richten anders gedaan dan de band der eenheid verbreken? Want zij hebben zich van het gehele lichaam der kerk afgesneden en de gewone dienst versmaad, door welke de Here gewild heeft, dat de vrede en de liefde onder de zijnen zou bewaard worden. Dus zeg ik, dat zoveel kloosters er tegenwoordig zijn, er evenzovele vergaderplaatsen van scheurmakers zijn, die met verstoring van de orde der kerk van het wettig gezelschap der gelovigen afgesneden zijn. En opdat die afzondering niet duister zou zijn, hebben ze zich verschillende namen van partijen gegeven. En zij hebben zich niet geschaamd te roemen in datgene, wat Paulus zozeer verfoeit (1 Cor. 1:12; 3:4) dat hij het niet sterk genoeg kan zeggen. Of het moest zijn, dat we wel menen, dat Christus door de Corinthiërs verdeeld was, daar de een zich verhovaardigde op deze, de ander op die leraar, maar dat het nu geschiedt zonder dat aan Christus onrecht gedaan wordt, dat we in plaats van Christenen sommigen Benedictijnen, anderen Franciscanen, weer anderen Dominicanen horen noemen en zo noemen, dat zij zelf, terwijl ze van de grote massa der Christenen begeren afgescheiden te worden, zich deze namen vol trots aannemen naar gelang van hun godsdienstig beroep.

14.

Allerdings haben die Väter an nichts weniger gedacht als daran, solch eine „Vollkommenheit“ zu bekräftigen, wie sie dann hernach kuttentragende Klüglinge zusammengeschmiedet haben, um auf diese Weise ein zwiefaches Christentum aufzurichten. Denn damals war jene heiligtumsschänderische Lehre noch nicht aufgekommen, die das Klostergelübde mit der Taufe vergleicht, ja, sogar offen behauptet, es sei eine Art von zweiter Taufe. Wer will daran zweifeln, daß die (Kirchen-) Väter eine solche Lästerung von ganzem Herzen verabscheut haben?

Was aber die letzte Eigentümlichkeit der alten Mönche betrifft, von der Augustin berichtet, nämlich daß sie sich voll und ganz nach der Liebe richteten - wozu ist es nötig, mit Worten aufzuweisen, daß diese mit der neuartigen Gestalt des Mönchsberufs rein nichts zu tun hat? Die Tatsachen selbst sprechen es aus, daß alle, die sich in die Klöster begeben, eine Absonderung von der Kirche vornehmen. Wieso denn - scheiden sie sich etwa nicht von der rechtmäßigen Gemeinschaft der Gläubigen ab, indem sie sich ein besonderes (kirchliches) Amt und eine gesonderte Austeilung der Sakramente zulegen? Wenn das nicht heißt, die Gemeinschaft der Kirche auseinanderzureißen - was dann? Und weiter - um die oben begonnene Vergleichung fortzusetzen und einmal abzuschließen -: was haben sie in diesem Stück für Ähnlichkeit mit den alten Mönchen? Diese wohnten zwar gesondert von den anderen, aber eine besondere Kirche hatten sie trotzdem nicht, sie teilten die Sakramente mit den anderen, stellten sich zu den öffentlichen Versammlungen ein und waren dabei ein Teil des Volks (d.h. der Gemeinde). Die heutigen Mönche aber haben sich einen eigenen, gesonderten Altar errichtet - und was haben sie damit anders getan als das Band der Einheit zerrissen? Denn sie haben sich aus dem gesamten Leibe der Kirche ausgeschlossen und das geordnete Amt verachtet, durch das nach dem Willen des Herrn Friede und Liebe unter den Seinen aufrechterhalten werden sollen. Ich behaupte also: soviel Klöster es heute gibt, soviel Rotten von Abtrünnigen (Schismatikern) gibt es, die die kirchliche Ordnung gestört und sich von der rechtmäßigen Gemeinschaft der Gläubigen abgeschnitten haben. Und damit ihre Abscheidung nicht verborgen bleibt, haben sie sich vielartige Parteinamen zugelegt. Auch haben sie sich nicht geschämt, sich dessen zu rühmen, was Paulus, so sehr verabscheut, daß er es gar nicht scharf genug ausdrücken kann (1. Kor. 1,12f.; 3,4). Wir müßten sonst schon der Meinung sein, von den Korinthern zwar sei Christus „zerteilt“ worden, weil sich der eine Lehrer hochmütig über den anderen stellte, jetzt aber könne es ohne jede Beleidigung Christi zugehen, daß wir es zu hören bekommen, wie die einen Benediktiner, die anderen Franziskaner, wieder andere Dominikaner heißen statt Christen, und zwar so, daß sie selbst, indem sie danach haschen, von der großen Menge der Christen unterschieden zu werden, solche Titel geradezu als Bekenntnis der Religion hochmütig an sich reißen!

14. Kritiek teen die monnikamp en kloosterlewe

En tog het die kerkvaders niks minder in gedagte gehad as om so ’n volmaaktheid te bevestig nie hoewel dit later deur hierdie wysneus Sofiste met hulle monnikkappies so misvorm is om ’n tweevoudige Christendom daarop op te rig. Die lasterlike leerstelling wat die kloosterlewe met die doop vergelyk, of liewer openlik verklaar dat dit ’n vorm van ’n tweede doop is, het immers toe nog nie ontstaan nie. Wie kan daaroor twyfel dat die kerkvaders van ganser harte ’n afkeer van hierdie laster gehad het? Wat die laaste stelling betref wat, soos Augustinus sê, onder die monnike van ouds gegeld het, naamlik dat hulle hulle geheel en al na die liefde geskik het.⁵² is dit regtig nodig om woordeliks te bewys dat dit iets is wat heeltemal vreemd is aan hierdie nuwe monnikroeping? Die werklikheid spreek vanself, naamlik dat almal wat kloosters betree, 1568 hulle van die kerk afsonder.

Hoe dan so? Sonder hulle hulle dan nie van die wettige gemeenskap van die gelowiges af deur vir hulle ’n besonderse amp en private bediening van die sakramente toe te eien nie? As dit nie verbreking van die gemeenskap met die kerk is nie, wat is dit dan? En om die vergelyking waarmee ek begin het, deur te trek en terselfdertyd af te sluit: watter ooreenstemming het hulle in hierdie opsig met die monnike van ouds? Hoewel die monnike van ouds afgesonder van ander mense gewoon het, het hulle tog nie ’n afsonderlike kerk gehad nie. Hulle het die sakramente met ander mense gedeel;⁵³ hulle het in die plegtige vergaderings verskyn en daar was hulle deel van die kerkvolk. Wat het hulle anders gedoen as om die band van eenheid te verbreek deur vir hulle ’n privaat altaar op te rig? Hulle het hulle immers enersyds van die universele liggaam van die kerk afgesny en andersyds die gewone diens geminag waardeur dit die Here se wil was dat vrede en liefde onder diegene wat aan Hom behoort, bewaar moet word. Ek verklaar daarom dat daar net soveel vergaderings van skeurmakers is as wat daar vandag kloosters is omdat hulle die kerklike orde versteur het en van die wettige gemeenskap van die gelowiges afgesny is. En om hulle skeuring duidelik te laat blyk, het hulle verskillende name aan hulle sektes gegee. En hulle het hulle nie geskaam om te roem op dit wat Paulus so verfoei dat hy dit nie genoeg kan beklemtoon nie.⁵⁴ Behalwe as ons miskien dink dat Christus deur die Korintiërs verdeel is. toe die een hom op die een, en die ander hom op ’n ander leraar beroem het?⁵⁵ En dat Christus nou nie beledig word wanneer ons hoor dat sommiges in plaas van Christene Benediktyners, en ander Fransiskaners en nog ander Dominikaners genoem word nie, en dat hulle so heet om vir hulleself hierdie titels as hulle godsdienstige roeping hooghartig toe te eien, wanneer hulle daarna streef om van gewone Christene onderskei te word.

14. При этом нет ничего более чуждого намерению отцов, чем то «совершенство», которое было позднее изобретено монахами в их кельях и привело к утверждению двойного христианства. В то время ещё не родилось нечестивое учение, почти приравнивающее крещение к монашеству и утверждающее, что монашество есть своего рода второе крещение. Кто может сомневаться, что подобное святотатство привело бы отцов в ужас?

Что касается любви, которая была, по свидетельству Августина, мерилом всей жизни древних монахов, нужно ли рассказывать, что нет ничего более противоположного исповеданию нынешнего монашества? Совершенно очевидно, что всякий поступающий в монастырь, чтобы стать монахом, отделяется и удаляется от Церкви. Монахи устанавливают у себя особое управление и совершают таинства отдельно от других. Если это не разрушение церковного общения, то я не знаю, что можно назвать разрушением. Чтобы продолжить начатое сравнение и прийти к окончательному выводу, зададимся вопросом: что общего в этом у нынешних монахов с древними? В древности монахи, хотя и жили отдельно от других, не имели особой Церкви: они причащались таинств вместе со всеми, в праздничные дни приходили слушать проповедь и молиться, в обществе верующих и вообще вели себя как часть народа Божьего (Апостольские правила, II, 57; VIII, 13 (MPG, I, 733, 1110)).

А нынешние монахи воздвигают себе отдельный алтарь, разрывая узы единства. Они отлучают себя от тела Церкви и презирают обычное служение, посредством которого Бог пожелал поддерживать мир и любовь среди своих детей. И потому я утверждаю, что сегодня сколько существует в мире монастырей, столько существует и обителей схизматиков, которые возмущают церковный порядок и отделяются от законного сообщества верующих. А чтобы ещё сильнее подчеркнуть это разделение, они присваивают себе различные сектантские имена, не стыдясь хвалиться тем, что более всего было ненавистно св. Павлу: он говорил, что Иисус Христос разделяется у коринфян, когда каждый хвалится именем своего собственного учителя (1 Кор 1:12 сл.; 3:4). А ныне разве не умаляется честь Иисуса Христа, когда одни называют себя францисканцами, другие - доминиканцами, третьи - бенедиктинцами? Более того, они узурпируют эти имена в знак особого исповедания, отличающего их от всех прочих христиан.

15. Haec quae hactenus inter veteres et nostrae aetatis monachos discrimina recensui, non in moribus sunt, sed in ipsa professione. Proinde meminerint lectores, fuisse me de monachismo potius quam de monachis loquutum, et ea vitia notasse non quae in paucorum vita haerent, sed quae ab ipso vivendi instituto separari nequeunt. In moribus autem quanta sit discrepantia, quid attinet sigillatim exponere? Hoc constat, nullum esse hominum ordinem magis omni vitiorum turpitudine inquinatum: nusquam magis fervent factiones, odia, studia partium, ambitus^b. In paucis quidem coenobiis pudice vivitur: si pudicitia vocanda est ubi eatenus reprimitur libido ne palam sit infamis: decimum tamen quodque vix reperias, quod non lupanar sit potius quam castitatis sacrarium. At in victu qualis frugalitas? Non aliter porci in haris saginantur. Sed ne querantur se nimis inclementer a me tractari, non ulterius pergo. Quanquam in his paucis quae attigi, nihil esse accusatorie dictum fatebitur quicunque rem ipsam novit. Augustinus, quum tanta castitate, secundum eius testimonium, excellerent monachi, queritur tamen multos esse errones^c, qui malis artibus et imposturis simpliciores pecunia emungant, ^dqui reliquias 253 Martyrum circunferendo turpes nundinationes exerceant imo pro Martyrum reliquiis, quorumlibet mortuorum ossa venditent: qui multis similibus flagitiis ignominiam ordini inurant [De opere Monachorum, in fine]¹. Ut se nullos vidisse meliores praedicat, quam qui in monasteriis profecerint: ita deplorat nullos se deteriores vidisse, quam qui in monasteriis defecerint². Quid diceret, si hodie conspiceret tot ac tam deploratis vitiis exundare, et quodammodo crepare omnia fere coenobia? Ego nihil nisi quod omnibus est notissimum dico. Neque tamen ad omnes sine ulla prorsus exceptione pertinet haec vituperatio. Quemadmodum enim nunquam adeo bene constituta fuit in monasteriis sancte vivendi regula et disciplina, quin extarent aliqui fuci longe aliis dissimiles: ita non sic hodie a sancta illa antiquitate monachos degenerasse dico, quin aliquos in suo grege bonos adhuc habeant; sed hi pauci et dispersi in illa ingenti malorum et improborum multitudine delitescunt: nec contemnuntur modo, sed etiam petulanter incessuntur, interdum etiam crudeliter tractantur ab aliis: qui (ut est in Milesiorum proverbio)^a nemini apud se bono locum esse debere credunt³.

15. Les differences que j’ay notées jusques icy entre les Moynes anciens et ceux de nostre temps, ne sont point quant aux mœurs, mais en la profession. Pourtant que les lecteurs notent que j’ay plustost parlé de l’estat de moynerie, que des Moynes: que les vices que j’ay taxez ne sont pas seulement en la vie d’aucuns particuliers, mais sont conjoints inseparablement à la façon de vivre telle qu’elle est aujourdhuy. Combien est grande la diversité entre les mœurs, il n’est ja mestier le deschiffrer par le menu: tant y a que chacun voit qu’il n’y a estat aujourdhuy au monde tant depravé en toutes sortes, ne tant desbordé en toute corruption: où il y’ait tant de bandes, tant de haines, tant de brigues, tant d’ambition, avec les practiques qui la suyvent. Il est vray qu’en quelque peu de convens on vit chastement, si on doit nommer Chasteté, quand la concupiscence est reprimée devant les hommes, tellement que la turpitude n’apparoisse point. Toutesfois je dy une chose, qu’à grand’peine trouvera-on de dix cloistres l’un, qui ne soit plustost un bordeau qu’un domicile de chasteté. Quant au vivre, quelle sobrieté y a-il? On n’engresse point autrement les porceaux en l’auge. Mais afin qu’ils ne se plaignent que je les traite trop rudement, je ne passeray point outre. Combien qu’en ce petit que j’ay touché, chacun qui sait que c’est, verra bien que je n’ai rien adjousté à la simple verité. Nous avons veu quel tesmoignage sainct Augustin rend aux Moynes de son temps, d’avoir esté d’une saincteté excellente. Toutesfois il se complaind qu’il y en avoit entre eux des coureurs et affronteurs, qui sucçoyent la substance du simple peuple par leurs finesses: qu’il y en avoit aussi de porteurs de rogatons, qui exerçoyent foires deshonnetes, en portant çà et là des reliques des Martyrs, ou bien, comme il dit, en monstrant des os tels quels, pour os de Martyrs: et d’autres semblables qui par leurs meschancetez diffamoyent l’ordre de moynerie. Item, comme il confesse qu’il n’a point veu de meilleurs personnages que ceux qui avoyent bien profité aux monasteres: aussi il se complaind qu’il n’en a jamais veu de pires que ceux qui y avoyent esté corrompus¹⁴⁴. Que diroit-il s’il voyoit quasi tous les convens pleins de tant de vices et si enormes, tellement qu’ils ne peuvent plus s’ils n’en crevent? Je ne dy rien qui ne soit notoire à chacun. Toutesfois je n’enten pas que ce blasme soit sur tous sans exception aucune. Car comme la reigle et police de bien vivre n’a jamais si bien esté ordonnée aux monasteres, qu’il n’y eust tousjours quelques canailles meslez parmi les bons: aussi faut-il entendre que les Moynes de present n’ont pas du tout tellement degeneré de la saincteté des anciens, qu’il n’y en ait encore quelques bons meslez parmy la troupe des meschans: mais le nombre en est bien petit, et sont si clair semez, qu’ils sont cachez en la multitude infinie des mauvais. Davantage, non seulement ils sont mesprisez, mais injuriez et molestez, voire mesme cruellement traitez: d’autant que c’est une conspiration entre eux de ne souffrir point un homme de bien en leur compagnie.

15. The differences which I have stated, between the ancient monks and those of the present age, relate not to manners, but to the profession itself. Let it, therefore, be remembered by the readers, that I have spoken of monachism rather than of monks, and have censured those faults which are not merely chargeable on the lives of a few, but which are inseparable from the life itself. The great dissimilarity of their manners can hardly require a particular representation. It is obvious, that there is no order of men more polluted with all the turpitude of vice; none more disgraced by factions, animosities, cabals, and intrigues. In some few convents, indeed, they live in chastity; if chastity it must be called, where concupiscence is so far restrained as not to be publicly infamous; but it is scarcely possible to find one convent in ten, which is not rather a brothel than a sanctuary of chastity. What frugality is there in their food? They are exactly like so many swine fattening in a sty. But lest they should complain that I handle them too roughly, I proceed no further; though in the few particulars upon which I have touched, whoever knows the matter of fact will acknowledge that I have confined myself to the simple truth. Augustine, at a time when, according to his own testimony, monks were so eminent for the strictest chastity, yet complains that there were many vagabonds among them, who, by wicked arts and impostures, extorted money from the unwary, who exercised a scandalous traffic by carrying about the relics of martyrs, and even sold the bones of any dead men as the bones of martyrs, and who brought disgrace on the order by a great number of similar crimes. As he declares that he had seen no better men than those who had been improved in monasteries, so he complains that he had seen no worse men than those who had been corrupted in monasteries. What would he say, at the present day, to see almost all monasteries, not only filled, but overflowing, with so many and such desperate vices? I say nothing but what is notorious to every person; though this censure is not applicable to all without any exception. For as the rule and discipline of holy living has never been so well established in monasteries, but that there were always some drones very different from the rest, so I do not say that the monks of the present day have so far degenerated from that holy antiquity, that there are not still some good men among their body; but they are 448few, dispersed and concealed among a vast multitude of the wicked and abandoned; and they are not only held in contempt, but insulted and molested, and sometimes even treated with cruelty by the rest; who, according to a proverb of the Milesians, think that no good man ought to be suffered to remain among them.

15. Corrupt manners of monks.

The differences which I have hitherto pointed out between the ancient monks and those of our age are not in manners, but in profession. Hence let my readers remember that I have spoken of monachism rather than of monks; and marked, not the vices which cleave to a few, but vices which are inseparable from the very mode of life. In regard to485manners, of what use is it to particularise and show how great the difference? This much is certain,¹ that there is no order of men more polluted by all kinds of vicious turpitude; nowhere do faction, hatred, party-spirit, and intrigue, more prevail. In a few monasteries, indeed, they live chastely, if we are to call it chastity, where lust is so far repressed as not to be openly infamous; still you will scarcely find one in ten which is not rather a brothel than a sacred abode of chastity. But how frugally they live? Just like swine wallowing in their sties. But lest they complain that I deal too unmercifully with them, I go no farther; although any one who knows the case will admit, that in the few things which I have said, I have not spoken in the spirit of an accuser. Augustine though he testifies, that the monks excelled so much in chastity, yet complains that there were many vagabonds, who, by wicked arts and impostures, extracted money from the more simple, plying a shameful traffic, by carrying about the relics of martyrs, and vending any dead man’s bones for relics, bringing ignominy on their order by many similar iniquities. As he declares that he had seen none better than those who had profited in monasteries; so he laments that he had seen none worse than those who had backslidden in monasteries. What would he say were he, in the present day, to see now almost all monasteries overflowing, and in a manner bursting, with numerous deplorable vices? I say nothing but what is notorious to all; and yet this charge does not apply to all without a single exception; for, as the rule and discipline of holy living was never so well framed in monasteries as that there were not always some drones very unlike the others; so I hold that, in the present day, monks have not so completely degenerated from that holy antiquity as not to have some good men among them; but these few lie scattered up and down among a huge multitude of wicked and dishonest men, and are not only despised, but even petulantly assailed, sometimes even treated cruelly by the others, who, according to the Milesian proverb, think they ought to have no good man among them.

15. Deze punten van verschil tussen de oude monniken en die van onze tijd, die ik tot dusver heb opgesomd, liggen niet in de zeden, maar in het beroep zelf. Daarom mogen de lezers bedenken, dat ik meer gesproken heb van het monnikenwezen dan van de monniken, en gewezen heb niet op de gebreken, die het leven van weinigen aankleven, maar op die, welke niet gescheiden kunnen worden van de levenswijze zelf. Wat heeft het voor nut, afzonderlijk uiteen te zetten, hoe groot het verschil in de zeden is? Dit staat vast, dat er geen klasse van mensen is, die méér met de schandelijkheid van alle gebreken bezoedeld is; nergens woelen in meerdere mate kliekgeest, haat, partijschappen en eerzucht. In enige weinige kloosters leeft men wel kuis, indien het kuisheid genoemd mag worden, wanneer de lust in zoverre onderdrukt wordt, dat hij niet tot openlijke schande komt; maar toch zult ge er ternauwernood één op de tien vinden, dat niet veeleer een bordeel is dan een heiligdom der kuisheid. En wat voor eenvoud is er in de leeftocht? De varkens in de varkenskotten worden op dezelfde wijze vetgemest. Maar, opdat ze niet zouden klagen, dat ze al te hardvochtig door mij behandeld worden, ga ik niet verder. Trouwens een ieder, die de zaak zelf kent, zal erkennen, dat in het weinige, dat ik aangeroerd heb, niets overdreven gezegd is. Hoewel de monniken, volgens het getuigenis van Augustinus¹, zeer uitmuntten in kuisheid, klaagt hij toch, dat er veel vagebonden waren, die door hun boze kunstgrepen en bedriegerijen eenvoudige mensen geld afpersten, die de reliquieën der martelaren ronddroegen en daarin schandelijke handel dreven, ja in plaats van de reliquieën der martelaren de beenderen van alle mogelijke dode mensen te koop boden, en die door vele dergelijke wandaden hun stand schande aandeden. Evenals hij verklaart, dat hij geen betere mensen gezien heeft dan hen, die in de kloosters vordering gemaakt hebben, zo klaagt hij, dat hij geen slechtere gezien heeft, dan hen, die in de kloosters achteruit gegaan zijn. Wat zou hij zeggen, indien hij tegenwoordig zou zien, dat bijna alle kloosters van zoveel en zo jammerlijke gebreken overvloeien en als het ware kraken? Ik zeg niets dan wat aan allen zeer goed bekend is. En toch betreft deze berisping niet allen zonder enige uitzondering. Want evenals de regel en tucht om heilig te leven in de kloosters nooit zo goed ingericht is geweest, of er waren toch wel enige slechte monniken, die veel verschilden van de anderen, zo zeg ik, dat de monniken tegenwoordig niet zo ontaard zijn van die heilige oudheid, of ze hebben in hun gezelschap nog wel enige goede; maar deze goeden zijn weinige en verspreid en gaan schuil tussen die grote menigte slechten en bozen, en zij worden niet alleen geminacht, maar ook moedwillig bejegend en soms zelfs wreed behandeld door de anderen, die (gelijk het spreekwoord der Milesiërs zegt) geloven, dat voor een goede bij hen geen plaats mag zijn.

15. Die Entartung des Lebenswandels der Mönche

Diese Unterschiede zwischen den alten Mönchen und denen unserer Zeit, wie ich sie bis hierher aufgeführt habe, liegen nicht in den Sitten, sondern in dem Beruf selbst. Der Leser möge also bedenken, daß ich eher vom Mönchtum als von den Mönchen gesprochen und dabei auf solche Laster hingewiesen habe, die nicht dem Lebenswandel einiger weniger ankleben, sondern sich von der herrschenden Lebensordnung selbst nicht trennen lassen.

872 Was hat es nun aber für einen Zweck, im einzelnen darzulegen, was für ein großer Gegensatz in den Sitten besteht? Das steht fest, daß es keine Gruppe von Menschen gibt, die schlimmer von aller Schandbarkeit der Laster besudelt wäre. Nirgendwo wogen Parteiungen, Haß, Rottereisucht und Ehrsucht schlimmer als bei den Mönchen. Gewiß, in einigen wenigen Klöstern lebt man noch keusch - wenn man unter Keuschheit etwas verstehen will, wobei man die Gier soweit zurückdrängt, daß sie nicht öffentlich ruchbar wird. Aber man wird kaum ein Kloster unter zehn finden, das nicht eher ein Hurenhaus als ein Heiligtum der Keuschheit wäre! Und wie sieht es mit der Einfachheit im Lebensunterhalt aus? Jedenfalls werden die Schweine im Koben nicht anders gemästet! Aber damit sie sich nicht beklagen, sie würden von mir allzu rauh angepackt, will ich nicht weitermachen. Allerdings wird jeder, der die Verhältnisse selbst kennt, mir zugeben, daß von dem wenigen, das ich berührt habe, nichts im (übertreibenden) Anklageton geredet ist.

Obwohl sich nach Augustins Zeugnis die Mönche (seiner Zeit) durch so große Keuschheit auszeichneten, so klagt er doch, daß sich unter ihnen zahlreiche Landstreicher befänden, die den einfältigeren Leuten mit bösen Kunstgriffen und Betrügereien das Geld aus der Tasche zögen, mit dem Herumtragen der Reliquien von Märtyrern schnöden Handel trieben, ja, die Gebeine irgendwelcher Verstorbenen als Reliquien von Märtyrern verkauften und durch viele andere Freveltaten ihrem Stande ein Schandmal aufbrennten (Von dem Werk der Mönche 28,36). Und wie er auf der einen Seite erklärt, er hätte keine besseren Menschen gesehen als die, die in den Klöstern Fortschritte gemacht hätten, so beklagt er es auf der anderen Seite, keine übleren gesehen zu haben als solche, die in den Klöstern auf Abwege geraten seien (Brief 78). Was würde er wohl sagen, wenn er heutzutage fast alle Klöster von so vielen und so heillosen Lastern überfließen, ja, schier bersten sähe? Ich sage nichts, als was allen Leuten durchaus bekannt ist!

Trotzdem bezieht sich dieser Tadel nicht auf alle Mönche ohne jegliche Ausnahme. Denn wie die Regel und Zucht zu einem heiligen Lebenswandel in den Klöstern niemals so gut eingerichtet war, daß es nicht auch einige Drohnen dabei gegeben hätte, die den anderen recht unähnlich waren, so behaupte ich, daß die Mönche heutzutage nicht so sehr von der heiligen Art der alten Zeit abgekommen sind, daß sie in ihrer Schar nicht auch einige Gute hätten. Aber diese Guten sind wenige an der Zahl, sie sind zerstreut und bleiben unter jener gewaltigen Menge von Bösen und Nichtsnutzigen verborgen, auch werden sie nicht allein verachtet, sondern auch unverschämt geschmäht, zuweilen auch von den anderen grausam behandelt, die - wie ein Sprichwort der Leute von Milet besagt - der Meinung sind, es dürfe kein Guter bei ihnen einen Platz haben!

15. Hedendaagse monnike verskil nie alleen in roeping nie, maar ook in sedes van die monnike van ouds

Hierdie verskille tussen die monnike van ouds en dié van ons tyd wat ek tot dusver opgenoem het, is nie in hulle sedes geleë nie, maar juis in hulle roeping. Daarom moet my lesers in gedagte hou dat ek eerder van die monnikamp as van monnike gepraat het, en dat ek die aandag 1569 gevestig het op daardie gebreke wat nie aan die lewens van ’n paar van hulle kleef nie, maar op gebreke wat juis nie van hulle lewensinstelling losgemaak kan word nie.

Maar van watter belang is dit om stukkie vir stukkie te verduidelik hoe ’n groot verskil daar in hulle sedes voorkom? Dit is alombekend dat daar geen groep mense is wat meer besoedel met elke skandelike gebrek is nie. Nêrens kook dit meer van sektes, haat, partye en eersug nie. In ’n paar kloosters leef hulle wel kuis - as dit kuisheid genoem kan word wanneer hulle hulle wellustigheid sodanig onderdruk dat dit nie ’n openlike skande is nie. Jy sou nogtans beswaarlik een uit elke tien kloosters kon vind wat nie eerder ’n bordeel as ’n heiligdom van kuisheid is nie!

Maar watter soort spaarsin lê hulle in hulle voedsel aan die dag? Hulle word nie anders as varke in varkhokke volgestop nie. Maar om te voorkom dat hulle sou kla dat hulle te hardhandig deur my behandel word, gaan ek nie verder hiermee nie hoewel elkeen wat die werklikheid ken, sal erken dat ek in hierdie paar sake wat ek aangeroer het, geen valse aanklag gemaak het nie.

Hoewel die monnike van Augustinus se tyd soos hy getuig, in so ’n groot kuisheid uitgestaan het, kla hy nogtans dat daar baie niksnutte rondgaan wat met lis en bedrog geld van die eenvoudiger mense afpers, en wat die relikwieë van martelaars ronddra en skandelike handel daarmee dryf - ja, hulle verkoop die bene van enigeen wat dood is, as die reste van martelaars -, en hulle brandmerk hulle orde met vele dergelike oortredings. Soos hy verklaar dat hy nie beter mense gesien het as diegene wat in die kloosters gevorder het nie, so kla hy ook dat hy nie slegter mense gesien het as diegene wat in die kloosters misluk het nie.⁵⁶ Wat sou hy gesê het as hy vandag kon sien dat amper al die kloosters van soveel en sulke groot jammerlike gebreke oorloop en daarvan dreun? Ek sê nie iets wat nie aan almal welbekend is nie. En tog het hierdie laakbare gedrag nie volstrek sonder uitsondering op hulle almal betrekking nie. Die reël en dissipline om heilig te lewe was trouens nooit so goed gevestig in die kloosters dat daar nie tog sekere bedrieërs wat heeltemal van die res verskil het, na vore gekom het nie. Net so sê ek dat die monnike vandag nie so van die heilige monnike van die ou tyd ontaard het dat hulle nie nog sommiges onder hulle het wat goed is nie. Maar hulle is maar net ’n paar en ver uit mekaar, en hulle kruip onder ’n menigte slegte en goddelose monnike weg. Hulle word egter nie alleen verag nie, maar ook brutaal aangeval en soms wreed deur ander monnike 1570 behandel omdat hulle, soos die spreekwoord van Milete lui, nie glo dat daar onder hulle plek vir ’n goeie mens behoort te wees nie.⁵⁷

15. Указанные различия между древними и нынешними монахами касаются не нравов, а исповедания. Читателям следует заметить, что я говорил до сих пор не столько о монахах, сколько о монашестве, и названные мною пороки присущи не частной жизни отдельных людей, а неотделимы от самого монашеского образа жизни в его сегодняшнем состоянии. О том же, насколько велико различие в нравах, нет нужды толковать подробно: всякий видит, что нет сегодня в мире большего беспорядка, испорченности, склок, ненависти и честолюбивых притязаний со всеми вытекающими отсюда практическими следствиями, чем в монашестве.

Конечно, в некоторых немногочисленных обителях сохраняется чистота нравов - если можно назвать чистотой внешнее подавление вожделений, дабы скверна не вышла наружу. И всё равно из десяти монастырей вряд ли найдётся один, который можно назвать приютом чистоты, а не борделем. Что касается образа жизни, о какой умеренности может идти речь? Даже свиньи у кормушек не наедаются так, как монахи. Не буду продолжать, дабы меня не обвинили в чрезмерной недоброжелательности. Однако любой знакомый с положением дел человек согласится, что до сих пор я ни словом не погрешил против истины.

Мы видели, что св. Августин свидетельствует о совершенной святости монахов своего времени. Тем не менее он сетует, что среди них встречаются бродяги и проходимцы, высасывающие у простого народа деньги своими уловками: разносчики всякой дряни, ведущие бесчестную торговлю мощами святых мучеников (или, по словам Августина, выдающие неизвестно чьи кости за кости мучеников) и прочие подобные субъекты, позорящие своим нечестием монашеское звание (Августин. О монашеском труде, XXVIII, 36 (MPL, LX, 575)). Августин признаётся, что не видел лучших людей, чем те, кто нашёл для себя пользу в монастырях, но не видел людей худших, чем испортившихся опять-таки в монастырях (Его же. Письма, 78 (Гиппонской церкви), 9 (MPL, XXXVII, 272)). Что сказал бы он о нынешних обителях, где процветают самые чудовищные пороки?

Я говорю лишь о том, что известно каждому. Однако я не утверждаю, что из всего этого святотатства нет исключений. Как прежде благоустроение и упорядоченность монастырской жизни не исключали появления среди благочестивых монахов некоторого количества негодяев, так и ныне вырождение древней святости не исключает появления некоторых благочестивых людей среди толпы нечестивцев. Однако число их невелико, и посеяны они так редко, что теряются в огромном множестве плевел. К тому же их презирают, более того - оскорбляют, уязвляют и даже подвергают жестокому обращению. Ибо против них направлен заговор всех остальных - не допустить присутствия в своём обществе благочестивого человека.

16. Hac veteris et hodierni monachismi comparatione effecisse me quod volui confido, ut appareat, cucullatos nostros ad professionis suae defensionem, primae Ecclesiae exemplum falso praetexere: quandoquidem ab illis non minus differunt quam simiae ab hominibus. Interim non dissimulo, vel in illa quam Augustinus commendat prisca forma esse nonnihil quod mihi parum placeat. In externis rigidioris desciplinae exercitiis non fuisse superstitiosos concedo: at immodicam affectationem et κακοζηλίαν non abfuisse dico. Pulchrum fuit, abdicatis facultatibus, omni terrena sollicitudine carere: at pluris a Deo fit familiae pie regendae cura, ubi sanctus paterfamilias, omni avaritia, ambitione, aliisque carnis cupidiatibus solutus et liber, hoc habet sibi propositum, ut in certa vocatione Deo serviat. Pulchrum est in secessu, procul hominum consuetudine, philosophari: at Christianae mansuetudinis non est, quasi odio humani generis, in desertum et solitudinem confugere, et simul ea officia deserere quae Dominus in primis mandavit^b. Etiam si demus nihil aliud fuisse mali in ea professione, hoc certe non 254 mediocre malum fuit, quod exemplum inutile et periculosum in Ecclesiam induxit.

16. Je pense avoir fait par ceste comparaison de la Moynerie ancienne et de celle du temps present, ce que je pretendoye: c’est qu’il apparoisse que c’est faussement que nos caphars alleguent l’exemple de l’Eglise primitive, pour couverture et defense de leur estat; veu qu’il n’y a point moins de difference entre eux et les Moynes anciens, qu’entre les hommes et les singes. Cependant, je ne nie pas que mesme en ceste description que fait sainct Augustin, il n’y ait quelque chose qui me desplaise. J’accorde bien que les Moynes n’estoyent pas superstitieux en ceste austerité externe qu’ils tenoyent: mais je dy qu’en cela il y avoit une affectation folle, et une folle cupidité d’ensuyvre les uns les autres. Il semble advis une belle chose de quitter tous ses biens, pour estre à delivre de toute solicitude terrienne: mais Dieu estime plus, qu’un homme estant pur de toute avarice, ambition et autres concupiscences charnelles, ait le soin de bien et sainctement gouverner sa famille, ayant ce but et ce propos de servir à Dieu en une vocation juste et approuvée. C’est une chose de belle apparence, qu’un homme se retire des compagnies communes pour philosopher en son secret: mais cela ne convient point à la dilection Chrestienne, qu’un homme, comme par haine du genre humain, s’enfuye en un desert pour là demeurer solitaire, en s’abstenant des choses que nostre Seigneur requiert principalement de nous tous: c’est à dire, d’aider l’un à l’autre. Encore que nous concedions qu’il n’y ait eu autre mal en telle profession de vivre, cestuy-là sans autre a esté assez grand, qu’elle a introduit un exemple en l’Eglise dangereux et nuisible.

16. By this comparison of ancient and modern monachism I trust I have succeeded in my design of evincing the fallacy of the plea, which the present men of the hood allege in defence of their profession, from the example of the primitive Church; as they differ from the early monks just as apes do from men. At the same time, I admit that even in the ancient system which Augustine commends, there is something which I cannot altogether approve. I grant, they discovered no superstition in the external exercises of a too rigid discipline; but I maintain that they were not free from excessive affectation and misguided zeal. It seemed a good thing to forsake their property in order to exempt themselves from all earthly solicitude; but God sets a higher value on pious exertions for the government of a family, when a holy father of a family, free from all avarice, ambition, and other corrupt passions, devotes himself to this object, that he may serve God in a particular calling. It is a beautiful thing to live the life of a philosopher in retirement, at a distance from the society of men; but it is not the part of Christian charity for a man to act as if he hated all mankind, withdrawing to the solitude of a desert, and abandoning the principal duties which the Lord has commanded. Though we should grant that there was no other evil in this profession, yet certainly this was not a small one, that it introduced a useless and pernicious example into the Church.

16. Some defects in ancient monasticism.

By this contrast between ancient and modern monasticism, I trust I have gained my object, which was to show that our cowled monks falsely pretend the example of the primitive Church in defence of their profession; since they differ no less from the monks of that period than apes do from men. Meanwhile I disguise not that even in that ancient form which Augustine commends, there was something which little pleases me. I admit that they were not superstitious in the external exercises of a more rigorous discipline, but I say that they were not without a degree of affectation and false zeal. It was a fine thing to cast away their substance, and free themselves from all worldly cares; but God sets more value on the pious management of a household, when the head of it, discarding all avarice,486ambition, and other lusts of the flesh, makes it his purpose to serve God in some particular vocation. It is fine to philosophise in seclusion, far away from the intercourse of society; but it ill accords with Christian meekness for any one, as if in hatred of the human race, to fly to the wilderness and to solitude, and at the same time desert the duties which the Lord has especially commanded. Were we to grant that there was nothing worse in that profession, there is certainly no small evil in its having introduced a useless and perilous example into the Church.

16. Ik vertrouw, dat ik door deze vergelijking van het oude en het nieuwe monnikendom bewerkt heb, wat ik wilde, namelijk dat blijkt, dat onze kapdragers tot het verdedigen van hun beroep ten onrechte het voorbeeld van de eerste kerk voorwenden, daar ze van de oude monniken niet minder verschillen dan apen van mensen. Intussen ontveins ik me niet, dat ook in die oude vorm, die Augustinus aanprijst, iets is, dat mij weinig behaagt. Ik geef toe, dat ze in de uiterlijke oefeningen van hun strenge tucht niet superstitieus geweest zijn, maar ik zeg, dat het hun niet ontbroken heeft aan onmatige gezochtheid en verkeerde navolging. Het was schoon, om, na afstand gedaan te hebben van onze goederen, vrij te zijn van alle aardse bekommerdheid, maar de zorg om een huisgezin vromelijk te regeren wordt door God hoger geacht, wanneer een heilig huisvader, los en vrij van alle hebzucht, eerzucht en andere begeerten des vleses, zich dit als voornemen gesteld heeft, dat hij in een bepaalde roeping God dient. Het is schoon in de afzondering, ver van de omgang de mensen, te filosoferen, maar het is geen blijk van Christelijke zachtmoedigheid, wanneer men, als uit haat jegens het menselijk geslacht, naar een eenzame woestijn de toevlucht neemt, en tevens de plichten verlaat, welke de Here in de eerste plaats geboden heeft. Ook al zouden we toegeven, dat er in het monnikenwezen geen ander kwaad geweest is, dan was dit in ieder geval geen gering kwaad, dat een onnuttig en gevaarlijk voorbeeld in de kerk ingevoerd heeft.

16. Bedenken gegen das altkirchliche Mönchtum

Mit diesem Vergleich zwischen dem alten und dem heutigen Mönchtum hoffe ich erreicht zu haben, was ich wollte, nämlich daß es offenbar wird, daß unsere heutigen Kuttenträger zur Verteidigung ihres Berufs zu Unrecht das Beispiel der ursprünglichen Kirche zum Vorwand nehmen; denn sie sind doch von jenen alten Mönchen nicht weniger verschieden als Affen von Menschen.

Indessen will ich nicht verschweigen, daß sich auch in jener ursprünglichen Form des Mönchtums, die Augustin so preist, manches findet, das mir sehr wenig gefallen will. Ich gebe zwar zu, daß sie bei den äußerlichen Übungen ihrer recht strengen Zucht nicht abergläubisch gewesen sind, aber ich behaupte doch, daß es dabei nicht ohne maßlose Künstelei und falsche Nachahmung abgegangen ist. Es war schön, auf alles Vermögen zu verzichten und dann aller irdischen Sorge ledig zu gehen, aber höher gilt vor Gott die Sorge um ein frommes Hausregiment, wo es sich ein heiliger Hausvater, von allem Geiz, aller Ehrsucht und allen Begierden des Fleisches gelöst und frei, zum Vorsatz genommen hat, in einem bestimmten Berufe Gott zu dienen! Es ist schön, in der Einsamkeit, fern von dem Verkehr mit 873 den Menschen, zu philosophieren, aber es ist kein Zeichen von christlicher Sanftmut, sich gleichsam aus allgemeinem Menschenhaß in die Wüste und die Einsamkeit zurückzuziehen und damit zugleich jene Pflichten zu verlassen, die uns der Herr in erster Linie aufgetragen hat. Selbst wenn wir zugeben wollten, daß es im Mönchsberuf sonst keinen Mißstand gegeben hätte, so war das jedenfalls kein geringes Übel, daß er ein nutzloses und gefährliches Beispiel in die Kirche einführte.

16. Die monnike van ouds het egter ook gebreke gehad

Ek vertrou dat ek met hierdie vergelyking tussen die monnikamp van ouds en dié van vandag bereik het wat ek wou, naamlik dat ons kappiedraers valslik die voorbeeld van die eertydse kerk voorhou om hulle beroep te verdedig omdat hulle net soveel van hulle verskil as ape van mense.

Intussen ontken ek nie dat daar in die eertydse vorm van die monnikamp wat Augustinus aanprys, enkele dinge is wat my glad nie aanstaan nie. Ek gee wel toe dat hulle in die uitwendige beoefening van hulle baie streng dissipline nie bygelowig was nie, maar ek sê dat ’n onmatige aanstellerigheid en eersug⁵⁸ hulle nie ontbreek het nie. Dit was pragtig dat hulle van al hulle goed afgesien het en dat hulle van alle aardse bekommernis vry was. Maar die sorge om ’n gesin godvrugtig te regeer word deur God van meer waarde geag. Dit is wanneer ’n heilige vader van ’n gesin,  losgemaak en vry van alle hebsug, eersug en ander begeertes van die vlees, as doelstelling het om God in ’n bepaalde roeping te dien. Dit is voortreflik om in afsondering ver van die gewoel van mense af te filosofeer, maar dit is nie ’n kenmerk van Christelike vriendelikheid om as ’t ware uit afkeer van die mensdom jou toevlug tot ’n woestyn en eensaamheid te neem en terselfdertyd die pligte te versaak wat die Here besonderlik aan jou opgedra het nie. Selfs al sou ons toegee dat daar geen ander euwel in hierdie roeping (van die monnike was) nie, was dit beslis geen middelmatige euwel dat dit ’n waardelose en gevaarlike voorbeeld in die kerk ingevoer het nie.

16. Думаю, что этим сравнением древнего и нынешнего монашества я достиг своей цели: показал, что наши друзья в рясах неправомочно ссылаются на пример ранней Церкви в защиту своего звания, ибо между ними и монахами древности разница не меньшая, чем между обезьянами и людьми.

Однако не стану отрицать, что и в описании св. Августина кое-что мне не нравится. Я готов согласиться с тем, что в то время монахи не были суеверны в отношении внешней суровости. Тем не менее они проявляли в этой области неразумную экзальтацию и столь же неразумную страсть ко взаимному подражанию. Отказаться от собственности, чтобы избавиться от всех земных хлопот, кажется хорошим делом; однако Бог предпочитает, чтобы человек, будучи свободен от жадности, честолюбия и прочих плотских вожделений, заботился о добром и святом управлении своим семейством с целью служить Богу в праведном и благочестивом призвании. Когда человек удаляется от повседневного общения с людьми, чтобы наедине с собой предаться философским размышлениям, это тоже считается хорошим делом. Но когда он бежит в пустыню, словно гонимый ненавистью к роду человеческому, и живёт там в одиночестве, уклоняясь от главной заповеди Божьей - заповеди помогать друг другу - это противоречит христианской любви. Даже если признать, что в исповедании подобного образа жизни нет иных зол, достаточно и того, что оно являет Церкви опасный и вредный пример.

17. Nunc igitur videamus cuiusmodi sint vota, quibus in praeclarum hunc ordinem hodie initiantur monachi. Primum, quia novum et fictitium cultum promerendi Dei causa instituere illis animus est: abominationi esse apud Deum quicquid vovent, ex superioribus concludo¹. Deinde, quia nullo vocationis Dei intuitu, nullaque eius approbatione, vivendi genus quale libet sibi ipsi comminiscuntur: temerarium ideoque illicitum ausum esse dico: quia nihil habet ipsorum conscientia quo se apud Deum sustineat: et quicquid non est ex fide, peccatum est [Rom. 14. d. 23]². Praeterea, quum ad multos simul perversos atque impios cultus, quos hodiernus monachatus sub se continet, se ipsos astringant, eos non Deo consecrari, sed daemonio, contendo. Cur^a enim Prophetae dicere licuerit, Israelitas filios suos immolasse daemoniis et non Deo [Deut. 32. c. 17; Psal. 106. f. 37], tantum ob id quod verum Dei cultum profanis ceremoniis corruperant: ^bidem de monachis dicere non liceat, qui una cum cucullo mille impiarum superstitionum laqueum sibi induunt? Iam quae votorum species? Virginitatem Deo perpetuam promittunt, quasi cum Deo ante pepigerint ut se a coniugii necessitate liberaret. Non est quod causentur, se non nisi gratia Dei fretos votum hoc nuncupare³; nam quum ipse non omnibus dari pronuntiet [Matt. 19. b. 11]⁴, fiduciam specialis doni concipere^c nostrum non est. Qui habent, eo utantur; siquando se a carne sua inquietari sentiunt, confugiant ad eius opem cuius sola virtute possunt resistere. Si non proficiunt, ne remedium quod ipsis offertur contemnant. Certa enim Dei voce citantur ad coniugium, quibus continendi facultas denegatur [1. Cor. 7. b. 9]. Continentiam appello, non qua corpus solum a scortatione purum servatur, sed qua mens impollutam castitatem servat. Neque enim externam tantum lasciviam, sed animi quoque ustionem caveri Paulus praecipit. Hoc, inquiunt, ab ultima memoria fuit observatum, ut se alligarent continentiae voto, qui totos se Domino dicare vellent⁵. Fateor certe antiquitus quoque receptum fuisse hunc morem: sed eam aetatem sic ab omni 255 vitio liberam fuisse non concedo, ut pro regula habendum sit quicquid tunc factum est. Et paulatim irrepsit inexorabilis illa severitas, ut post conceptum votum, nullus poenitentiae locus fieret. Quod ex Cypriano constat. Si se ex fide Christo dicaverunt virgines, pudice et caste, sine ulla fabula, perseverent. Ita fortes et stabiles praemium virginitatis expectent, Si autem perseverare nolunt, vel non possunt, melius est^a nubant, quam in ignem delictis^b suis cadant [Epist. 11]¹. Quibus probris non lacerarent nunc eum, qui continentiae votum tali aequitate temperare vellet? Longe ergo ab illo vetusto more discesserunt, qui non modo nullam admittunt moderationem aut veniam siquis praestando voto impar deprehendatur: sed gravius peccare nullo pudore pronuntiant, si accepta uxore carnis intemperantiae medetur, quam si scortando corpus et animam cotaminet.

17. Voyons maintenant quels sont les vœuz par lesquels les Moynes de nostre temps entrent en leur estat. Premierement, d’autant que leur intention est de forger un nouveau service de Dieu à leur poste, pour luy complaire et acquerir sa grace: je conclu, suyvant ce qui a esté dit, que tout ce qu’ils vouent n’est qu’abomination devant Dieu. Secondement, puis qu’ils controuvent une façon de vivre, sans avoir aucun esgard à la vocation de Dieu, et sans en chercher aucune approbation de luy, je dy que c’est une hardiesse temeraire, et par ce moyen illicite, d’autant que leur conscience n’a sur quoy s’appuyer devant Dieu: et tout ce qui est sans foy, est peché (Rom. 14:23). Tiercement, veu qu’ils s’astreignent à plusieurs façons de faire perverses et meschantes, comme sont les idolatries qui se commettent en tous les convens, je dy que par cela ils ne se consacrent point à Dieu, mais au diable. Car puis que le Prophete reprend les Israelites d’avoir immolé leurs enfans aux diables, non pas à Dieu (Deut. 32:17; Ps. 106:37), seulement pour ceste raison qu’ils avoyent corrompu le vray service de Dieu par ceremonies vicieuses, pourquoy ne me licite d’en dire autant des Moynes, lesquels en vestant leur froc s’enveloppent en mille superstitions? Mais encore quel est le contenu des vœuz? Ils promettent à Dieu de garder virginité perpetuelle, comme s’ils avoyent ja eu paction avec luy qu’il les doive exempter de la necessité de se marier. Et ne faut pas qu’ils repliquent qu’ils ne font ce vœu sinon qu’en se confiant de la grace de Dieu. Car puis que luy mesme prononce que cela n’est point donné à tous (Matth. 19:11), ce n’est point à nous à faire de concevoir qu’il nous fera ce don. Que ceux qui l’ont en usent. S’ils se sentent molestez des aiguillons de leur chair, qu’ils recourent à l’aide de celuy par la vertu seule duquel ils peuvent resister. S’ils ne profitent de rien en ce faisant, qu’ils ne rejettent point le remede qui leur est offert. Car tous ceux à qui la faculté de se contenir est deniée, sont clairement appellez de Dieu au mariage. J’appelle Continence, non pas quand le corps seulement est gardé pur et net de paillardise, mais quand l’ame se maintient en chasteté impollue. Car sainct Paul ne defend pas seulement l’impudicité externe, mais aussi la bruslure interieure du cœur (1 Cor. 7:9). Cela, disent-ils, a esté de tout temps en usage, que ceux qui se vouloyent du tout dedier à Dieu, se sont astreints par vœu à garder continence. Je confesse certes que ceste coustume est fort ancienne: mais je n’accorde pas que les Anciens mesmes ayent esté si purs de tout vice, qu’il faille recevoir et tenir pour reigle tout ce qu’ils ont fait. Davantage, ceste rigueur tant extreme, de ne permettre nullement à ceux qui ont voué, de s’en repentir, est venue petit à petit par succession de temps: ce qui appert par sainct Cyprien, lequel dit ainsi: Si les vierges se sont dediées d’un bon cœur à Christ, qu’elles perseverent en chasteté sans feintise: estans ainsi fortes et constantes, qu’elles attendent le loyer de leur virginité. Si elles ne veulent, ou ne peuvent perseverer, il vaut mieux qu’elles se marient, que d’estre precipitées au feu par leurs delices.¹⁴⁵ Si quelcun vouloit ainsi moderer le vœu de virginité, quelles vilainies luy diroit-on ne seroit-il point deschiré par pieces? Parquoy la façon de nostre temps est bien loin de la coustume ancienne: veu que non seulement le Pape et toute sa sequelle n’admettent nulle moderation ne relasche, si quelcun se trouve n’avoir point la faculté d’accomplir son vœu: mais n’ont point de honte de prononcer que celuy qui se marie pour remedier à l’intemperance de sa chair, peche plus grievement que s’il se contaminoit et corps et ame par paillardise.

17. Let us now examine the nature of the vows by which monks in the present day are initiated into this celebrated order. In the first place, their design is to institute a new service, in order to merit the favour of God; therefore I conclude, from the principles already established, that whatever they vow is an abomination in the sight of God. Secondly, without any regard to the calling of God, and without any approbation from him, they invent for themselves a new mode of life, in conformity with their own inclinations; therefore I maintain it to be a rash and unlawful attempt, because their consciences have nothing to rest upon before God, and “whatsoever is not of faith, is sin.”¹⁰⁸⁸ Thirdly, they bind themselves to many corrupt and impious services, comprehended in the monachism of the present day; therefore I contend, that they 449are not consecrated to God, but to the devil. For why was it lawful for the prophet to say of the Israelites, that “they sacrificed unto devils, not to God,”¹⁰⁸⁹ only because they had corrupted the true worship of God with profane ceremonies; and why shall it not be lawful for us to say the same of the monks, whose assumption of the hood is accompanied with the yoke of a thousand impious superstitions? Now, what is the nature of their vows? They promise to God to maintain perpetual virginity, as if they had previously stipulated with him that he should exempt them from the necessity of marriage. They have no room to plead, that they make this vow merely in a reliance on the grace of God; for as he declares that it is not given to all men,¹⁰⁹⁰ we have no right to entertain a confidence that we shall receive the special gift. Let those who possess it use it: if they experience disquietude from the stimulations of passion, let them have recourse to his aid by whom alone they can be strengthened to resist. If they are unsuccessful, let them not despise the remedy which is offered to them. For those who are denied the gift of continence, are undoubtedly called to marriage by the voice of God. By continence I mean, not a mere abstinence of the body from fornication, but an unpolluted chastity of mind. For Paul enjoins the avoidance not only of external impurity, but also of the internal burning of libidinous desire.¹⁰⁹¹ It has been a custom, they say, from time immemorial, for persons who intended to devote themselves entirely to the Lord, to bind themselves by a vow of continence. I confess that this custom was practised in the early ages; but I cannot admit those ages to have been so free from every fault, that whatever was done then must be received as a rule. And it was only by degrees that in process of time things were carried to such an extreme of rigour that no one, after having made the vow, was permitted to recall it. This is evident from Cyprian. “If virgins have faithfully dedicated themselves to God, let them persevere in modesty and chastity without any disguise. Thus, being firm and constant, they may expect the reward of virginity. But if they will not, or cannot persevere, it is better for them to be married, than with their pleasure to fall into the fire.” With what reproaches would they now hesitate to stigmatize a person who would wish to introduce such a reasonable limitation of the vow of continence? They have widely departed, therefore, from the ancient custom, in refusing to admit the least moderation or relaxation, if any one be found incapable of performing the vow; and not only so, but they are not ashamed to pronounce that he commits a greater sin, 450if he remedies his intemperance by taking a wife, than if he contaminates his body and soul with fornication.

17. General refutation of monastic vows.

Now, then, let us see the nature of the vows by which the monks of the present day are initiated into this famous order. First, as their intention is to institute a new and fictitious worship with a view to gain favour with God, I conclude from what has been said above, that everything which they vow is abomination to God. Secondly, I hold that as they frame their own mode of life at pleasure, without any regard to the calling of God, or to his approbation, the attempt is rash and unlawful; because their conscience has no ground on which it can support itself before God; and “whatsoever is not of faith is sin” (Rom. 14:23). Moreover, I maintain that in astricting themselves to many perverse and impious modes of worship, such as are exhibited in modern monasticism, they consecrate themselves not to God but to the devil. For why should the prophets have been permitted to say that the Israelites sacrificed their sons to devils and not to God (Deut.32:17; Ps. 106:37), merely because they had corrupted the true worship of God by profane ceremonies; and we not be permitted to say the same thing of monks who, along with the cowl, cover themselves with the net of a thousand impious superstitions? Then what is their species of vows? They offer God a promise of perpetual virginity, as if they had previously made a compact with him to free them from the necessity of marriage. They cannot allege that they make this vow trusting entirely to the grace of God; for, seeing he declares this to be a special gift not given to all (Mt. 19:11), no man has a right to assume that the gift will be his. Let those who have it use it; and if at any time they feel the infirmity of the flesh, let them have recourse to the aid of him by whose power alone they can resist. If this avails not, let them not despise the remedy which is offered to them. If the faculty of continence is denied, the voice of God distinctly calls upon them to marry. By continence I mean not merely that by which the body is kept pure from fornication, but that by which the mind keeps its chastity untainted. For Paul enjoins caution not only against external lasciviousness, but also burning of mind (1 Cor. 7:9). It has been the practice (they say) from the remotest period, for those who wished to devote themselves entirely to God, to bind themselves by a vow of continence. I confess that the custom is ancient, but I do not admit that the age when it commenced was so free from every defect that all that was then done is to be regarded as a rule. Moreover, the inexorable rigour of holding that after the vow is conceived there is487no room for repentance, crept in gradually. This is clear from Cyprian. “If virgins have dedicated themselves to Christian faith, let them live modestly and chastely, without pretence. Thus strong and stable, let them wait for the reward of virginity. But if they will not, or cannot persevere, it is better to marry, than by their faults to fall into the fire.” In the present day, with what invectives would they not lacerate any one who should seek to temper the vow of continence by such an equitable course? Those, therefore, have wandered far from the ancient custom who not only use no moderation, and grant no pardon when any one proves unequal to the performance of his vow, but shamelessly declare that it is a more heinous sin to cure the intemperance of the flesh by marriage, than to defile body and soul by whoredom.

17. Laat ons dan nu zien van welke aard de geloften zijn, waardoor tegenwoordig de monniken in deze voortreffelijke stand worden ingewijd. In de eerste plaats, daar het hun bedoeling is een nieuwe en verzonnen dienst in te stellen om zich verdienstelijk te maken bij God, besluit ik uit hetgeen ik tevoren gezegd heb, dat al wat zij beloven een gruwel is voor God. Vervolgens, daar zij, zonder er op te letten of God hen er toe roept en of Hij het goedkeurt, een levenswijze uitdenken zoals hun bevalt, zeg ik, dat het een lichtvaardig en daarom ongeoorloofd waagstuk is, omdat hun consciëntie niets heeft, waarop ze voor God kan steunen, en al wat niet uit het geloof is, zonde is. Bovendien, daar zij zich verbinden tot veel verkeerde en goddeloze diensten, die het hedendaagse monnikenwezen in zich bevat, beweer ik, dat ze niet aan God, maar aan de duivel gewijd worden. Want waarom zou het de profeten geoorloofd geweest zijn te zeggen (Deut. 32:17) dat de Israëlieten hun kinderen aan de duivel geofferd hebben en niet aan God alleen hierom, omdat ze de ware dienst van God door onheilige ceremoniën verdorven hadden: en waarom zou men dan hetzelfde niet van de monniken mogen zeggen, die zich, tegelijk met hun kap, een strik van duizend goddeloze superstitiën aantrekken? En wat is de aard van hun geloften? Zij beloven aan God een voortdurende maagdelijke reinheid, alsof ze tevoren met God het verbond gemaakt hadden, dat Hij hen van de noodzakelijkheid van het huwelijk zou bevrijden. Zij moeten niet aanvoeren, dat zij deze gelofte slechts doen, vertrouwend op de genade Gods. Want daar Hij zelf verklaart, dat dit niet aan alle gegeven wordt (Matt. 19:11) is het ons niet geoorloofd het vertrouwen op te vatten, dat ons die bijzondere gave geschonken wordt. Wie haar hebben, laat die haar gebruiken. Indien zij te eniger tijd gevoelen, dat ze door hun vlees verontrust worden, laat hen dan de toevlucht nemen tot de hulp van Hem, door wiens kracht alleen zij weerstand kunnen bieden. Indien ze niet vorderen, laat hen dan het middel niet versmaden, dat hun wordt aangeboden. Want zij, aan wie het vermogen der onthouding wordt ontzegd, worden door een ontwijfelbare stem Gods tot het huwelijk geroepen (1 Cor. 7:9) Ik noem onthouding niet die, waardoor het lichaam alleen zuiver wordt gehouden van hoererij, maar die, door welke de geest een onbevlekte kuisheid bewaart. Immers Paulus leert, dat men zich niet alleen moet hoeden voor een uiterlijke wellust, maar ook voor een branden des gemoeds. Dit, zeggen ze, is zover de herinnering reikt onderhouden, dat zij, die zich geheel aan de Here wilden wijden, zich verbonden door de gelofte van onthouding. Ik erken weliswaar, dat deze gewoonte ook van oudsher gebruikelijk geweest is, maar ik geef niet toe, dat die tijd zozeer van alle gebrek vrij geweest is, dat al wat toen gedaan werd voor een regel gehouden moet worden. En langzamerhand is die onverbiddelijke gestrengheid ingeslopen, dat na het doen van de gelofte, geen gelegenheid meer bestond om haar te herroepen. Dat blijkt uit de woorden van Cyprianus¹ : "Indien maagden zich uit het geloof aan Christus gewijd hebben, laat hen dan kuis en rein, zonder enige opspraak volharden; laat hen zo, sterk en standvastig, de prijs der maagdelijkheid verwachten; maar indien ze niet willen of kunnen volharden, is het beter, dat ze trouwen, dan dat ze door hun genietingen in het vuur vallen." Met welk een smaad zouden ze niet nu hem verscheuren, die de gelofte der onthouding met zulk een billijkheid zou willen matigen? Zij zijn dus ver van die oude gewoonte afgeweken, daar ze niet alleen geen enkele matiging of toegevendheid toelaten, indien iemand niet in staat bevonden wordt om zijn gelofte te houden, maar ook zonder schaamte verklaren, dat hij zwaarder zondigt, wanneer hij door het nemen van een vrouw het gebrek aan zelfbeheersing zijns vleses geneest, dan wanneer hij zijn lichaam en ziel bezoedelt met hoererij.

17. Die Mönchsgelübde, insbesondere das Keuschheitsgelübde

Nun wollen wir also zusehen, was das für Gelübde sind, mit denen heutzutage die Mönche in diesen „herrlichen“ Stand eingeweiht werden.

Erstens: da sie im Sinne haben, einen neuen und selbsterdachten Gottesdienst einzurichten, um sich damit bei Gott ein Verdienst zu erwerben, so schließe ich aus dem oben Dargelegten, daß alles, was sie geloben, vor Gott ein Greuel ist.

Und dann: weil sie ihren Blick durchaus nicht auf Gottes Berufung und auf seine Billigung richten, sondern sich eine Lebensart nach ihrem eigenen Gutdünken ersinnen, so behaupte ich, daß dies ein vorwitziges und deshalb unstatthaftes Wagnis ist, da ihr Gewissen keinen Grund hat, auf den es sich vor Gott stützen könnte, und da alles, was nicht aus dem Glauben kommt, Sünde ist (Röm. 14,23).

Und da sie sich außerdem zugleich zu zahlreichen verkehrten und gottlosen „Gottesdiensten“ verpflichten, wie sie das heutige Mönchtum in sich begreift, so behaupte ich, daß sie nicht Gott, sondern dem Teufel geweiht werden. Die Propheten durften sagen, die Kinder Israels hätten ihre Söhne den Teufeln und nicht Gott geopfert (Deut. 32,17; Ps. 106,37), und zwar allein aus dem Grunde, daß sie die wahre Verehrung Gottes mit ihren unheiligen Zeremonien verdorben hatten - weshalb sollte man nun von den Mönchen nicht das gleiche sagen dürfen, die sich zugleich mit der Kutte die Verstrickung in tausend gottlose, abergläubische Gebräuche umlegen?

Und wie sehen nun die Gelübde aus? Sie versprechen Gott die fortwährende Jungfräulichkeit - als ob sie zuvor mit ihm vertraglich vereinbart hätten, daß er sie von der Notwendigkeit der Ehe befreite! Sie haben auch keinen Anlaß zu dem Einwand, dieses Gelübde täten sie allein im Vertrauen auf die Gnade Gottes. Denn er erklärt doch selbst, daß diese Gnade nicht allen gegeben wird (Matth. 19,11f.), und deshalb steht es uns nicht zu, im Blick auf diese besondere Gnadengabe Vertrauen zu fassen. Die sie besitzen, die sollen von ihr Gebrauch machen, und wenn sie einmal empfinden, daß sie von ihrem Fleisch beunruhigt werden, so sollen sie ihre Zuflucht zur Hilfe dessen nehmen, in dessen Kraft allein sie widerstehen können. Kommen sie nicht vorwärts, so sollen sie die Arznei, die ihnen dargeboten wird, nicht verachten. Jedenfalls nämlich werden die, denen das Vermögen zur Enthaltsamkeit nicht gewährt wird, durch ein unzweifelhaftes Wort Gottes zur Ehe aufgerufen (1. Kor. 7,9). Enthaltsamkeit nenne ich nicht das, wodurch allein der Leib von der Hurerei rein erhalten wird, sondern das, worin die Gesinnung unbefleckte Keuschheit bewahrt. Denn wir sollen uns nach der Weisung des Paulus nicht nur vor der äußerlichen Zuchtlosigkeit hüten, sondern auch vor dem Brand unseres Herzens. Ja, sagen sie, man hat es aber doch seit unvordenklichen Zeiten so gehalten, daß sich die, welche sich dem Herrn ganz weihen wollten, an das Gelübde der Enthaltsamkeit banden. Ich gebe allerdings zu, daß diese Gepflogenheit auch von alters her im Schwang gewesen ist, aber ich kann es nicht anerkennen, daß jene Zeit so sehr von allen Gebrechen frei gewesen wäre, daß man alles, was damals gemacht worden ist, für eine Regel halten könnte. Auch hat sich (erst) nach und nach jene unerbittliche Strenge eingeschlichen, daß nach Ablegung des Gelübdes keine Möglichkeit zur Zurücknahme mehr bestand. Das geht aus den Worten des Cyprian hervor: „Wenn sich Jungfrauen aus dem Glauben heraus Christus geweiht haben, so sollen sie 874 keusch und züchtig, ohne alles Gerede dabei verharren. So sollen sie wacker und standhaft den Lohn ihrer Jungfrauschaft erwarten. Wenn sie aber nicht dabei beharren wollen oder können, so ist es besser, sie freien, als daß sie mit ihren Missetaten ins Feuer stürzen“ (Brief 4,2). Mit was für Vorwürfen würden sie wohl heute einen Mann quälen, der mit solcher Billigkeit das Gelübde der Enthaltsamkeit mildern wollte? Man ist also heute von jener alten Sitte weit abgewichen, indem man nicht nur keinerlei Milderung oder Nachsicht walten lassen will, wenn jemand untüchtig befunden wird, sein Gelübde zu halten, sondern gar ohne jede Scham erklärt, es sei eine schlimmere Sünde, wenn er ein Weib nähme, um die Ungezügeltheit seines Fleisches zu heilen, als wenn er Leib und Seele mit Hurerei besudelte!

17. Weerlegging van die monnikgelofte

Laat ons dus nou kyk na die aard van die geloftes waarmee monnike vandag in hierdie voortreflike orde ingelyf word. Ten eerste, omdat hulle bedoeling is om ’n nuwe en eiewillige diens in te stel om verdienstelik te wees voor God, lei ek uit die voorgaande redenasies af dat al die geloftes wat hulle aflê, voor God ’n gruwel is.⁵⁹ Ten tweede, 1571 omdat hulle ’n lewenswyse versin wat hulle geval sonder om in aanmerking te neem of God hulle daartoe roep, en of Hy dit goedkeur, verklaar ek dat dit ’n roekelose en onwettige waagstuk is omdat hulle gewete niks het waarop dit voor God kan steun nie. En alles wat nie uit die geloof is nie, is sonde.⁶⁰

Daarbenewens is my opvatting dat hulle hulle nie aan God toewy nie maar aan die duiwel omdat hulle hulle met baie verwronge en goddelose dienste wat die hedendaagse monnikamp bevat, verbind. Terwyl die profeet immers mag sê dat die Israeliete hulle kinders aan die duiwels en nie aan God geoffer het nie⁶¹ bloot omdat hulle die ware diens aan God met onheilige seremonies bederf het, sou ons dan nie dieselfde van die monnike mag sê omdat hulle duisend strikke saam met hulle kappies aantrek nie?

Maar wat is nou die aard van hulle geloftes? Hulle beloof God ewige maagdelikheid net asof hulle vooraf met God ooreengekom het dat Hy hulle van die noodsaaklikheid om te trou moet vrywaar. Hulle het geen grond om die verskoning aan te voer dat hulle hierdie gelofte slegs uit vertroue op God se genade onderneem nie.⁶² Aangesien Hy self verklaar dat hierdie gawe nie aan alle mense gegee word nie,⁶³ betaam dit ons nie om te vertrou dat ons hierdie besondere gawe het nie. Laat diegene wat dit wel het, dit toepas. Maar as hulle ervaar dat hulle vanweë hulle vlees onrustig word, laat hulle hulle toevlug neem tot sy hulp deur wie se krag alleen hulle dit kan weerstaan. As hulle dan nie slaag nie, moet hulle nie die geneesmiddel wat hulle aangebied word, versmaai nie. Want diegene wat die vermoë tot selfbeheersing ontsê word, word deur God se stem uitdruklik tot die huwelik geroep.⁶⁴ Ek noem dit selfbeheersing, nie waardeur die liggaam alleen suiwer van hoerery gehou word nie, maar waardeur die gees onbevlekte reinheid behou. Paulus beveel ons trouens nie alleen om uitwendige losbandigheid nie maar ook gloeiende hartstog te vermy.

“Dit was van die gryse verlede af ’n instelling dat diegene wat hulle heeltemal aan die Here wou wy, hulle met ’n gelofte van selfbeheersing daartoe verbind het”, sê hulle.⁶⁵ Ek erken beslis dat die ou tyd ook hierdie gewoonte aangeneem het, maar ek gee nie toe dat daardie tyd so van alle gebreke gevrywaar was dat ons alles wat toe plaasgevind het as ’n reël moet beskou nie. En geleidelik het die onverbiddelike streng- 1572 heid ingesluip dat, nadat iemand die gelofte afgelê het, geen geleentheid vir berou daaroor gelaat is nie. Dit blyk duidelik uit Cyprianus se stelling: “As maagde hulle uit hulle geloof aan Christus gewy het, moet hulle rein en suiwer sonder enige opspraakwekkendheid daarin volhard. So moet hulle kragtig en standvastig die loon vir hulle maagdelikheid afwag; as hulle egter nie daarmee wil of kan volhard nie, is dit beter dat hulle trou eerder as om vanweë hulle begeertes in die vuur te val”.⁶⁶ Met watter smadelike verwyte sou hulle nie nou iemand wat sy gelofte tot selfbeheersing met so ’n billikheid wou versag, uit mekaar geskeur het nie! Hulle het dus ver van die eertydse gewoonte afgewyk omdat hulle nie alleen geen matigheid toelaat of genade skenk as iemand miskien betrap word dat hy nie by magte is om sy gelofte gestand te doen nie, maar ook omdat hulle sonder enige skaamte verklaar dat iemand swaarder sondig as hy ’n vrou neem om die onbeheerstheid van sy vlees te genees eerder as om deur te hoer sy liggaam en sy siel te verontreinig.

17. Теперь посмотрим, каковы те обеты, через которые нынешние монахи вступают в это звание. Во-первых, намерение монахов состоит в том, чтобы изобретать по своей прихоти некое новое служение. Поэтому всё, что они обещают, есть мерзость перед Богом. Во-вторых, они выдумывают некий новый образ жизни, не оглядываясь на божественное призвание и не пытаясь найти ему подтверждение от Бога. Поэтому я утверждаю, что их выдумки дерзки, самовольны и незаконны, так как ни на чём не основаны перед Богом; а всё, что не по вере, есть грех (Рим 14:23). В-третьих, они придерживаются испорченного и нечестивого образа действий - например, идолослужения, которое совершается во всех монастырях. Поэтому я утверждаю, что они посвящают себя не Богу, а дьяволу. Ибо если пророк упрекал израильтян в том, что они приносили своих детей в жертву бесам, а не Богу по той причине, что истинное богослужение было искажено порочными обрядами (Втор 32:17; Пс 105/106:37), то почему мне не дозволено сказать, что и монахи, надевая свои рясы, облекаются во множество суеверий?

Но каково содержание их обетов? Они обещают Богу хранить вечную девственность - как если бы уже договорились с Ним о том, что Он избавит их от потребности в браке. И пусть не говорят в ответ, что приносят этот обет в уповании на благодать Божью (Eck J. Enchiridion, XIX, H6a; Clichtove. Antilutherus, I, XXI, fol. 10a). Ибо сам Бог заявляет, что не всем дан сей дар (Мф 19:11), и мы не должны полагаться на то, что он будет предоставлен нам. Пускай пользуются им те, у кого он есть. Если они почувствуют нетерпение плоти, пусть прибегнут к помощи Того, чья сила одна может дать им устоять. Если же они не получат поддержки, пусть не отвергают предлагаемого им целительного средства. Ибо все, кому отказано в способности воздержания, прямо призваны Богом к браку. Воздержанием я называю не только сохранение тела чистым и незапятнанным от блуда, но и сохранение нетронутым целомудрия души. Ибо св. Павел осуждает не только внешнее бесстыдство, но и разжигание сердца (1 Кор 7:9).

Наши противники возражают, что во все времена желающие всецело посвятить себя Богу давали обет воздержания (Propugnaculum Ecclesiae adversus Lutheranos. Coloniae (Koln), 1526, II, VIII, fol. LXXXVI, B p.).

Конечно, я должен признать, что этот обычай весьма древний. Однако я не согласен с тем, что сами древние были настолько непорочны, что надлежит принимать и считать за непреложный закон всё, что они делали. Кроме того, крайне суровое правило, запрещающее давшему обет отречься от него, вошло в обиход не сразу, а постепенно, с течением времени. Так, св. Киприан говорит: «Если девственницы от чистого сердца посвящают себя Христу, пусть неотступно хранят неложное целомудрие. Будучи тверды и постоянны, они могут ожидать награды своей девственности. Но если не хотят или не могут сохранить неотступность, пусть лучше выходят замуж, чем попадут в огонь из-за своих услаждений» (Cyprianus. Epist. IV (ad Pomponium), II, 3 (MPL, IV, 380)).

Если кто-нибудь вознамерился бы ограничить таким образом обет девственности, каких бы гнусностей ни наговорили ему! Его бы просто разорвали в клочья! Так что обычай нашего времени весьма далёк от древнего. Папа и его свита не только не допускают никакого снисхождения и послабления для давших обет, но отказавшимся, будучи не в силах его исполнить, они не стыдятся заявлять, что человек, который женится для усмирения плотской невоздержанности, грешит более тяжко, чем предающий тело и душу мерзости блуда.

18. Verum instant adhuc, et sub Apostolis usitatum fuisse tale votum ostendere conantur: quia Paulus viduas, quae semel in publicum ministerium receptae nuberent, primam fidem abnegare dicat [1. Tim. 5. b. 12]². Ego vero illis minime nego, viduas quae sese suasque Ecclesiae operas addicerent, perpetui caelibatus legem simul suscepisse: non quia in eo religionem aliquam statuerent, ut postea fieri coeptum est: sed quoniam nisi sui iuris et iugo maritali solutae, functionem illam sustinere non possent. Quod si data fide ad novas nuptias respectarent, quid hoc erat aliud, quam Dei vocationem excutere? Non igitur mirum quod talibus desideriis lascivire in Christum eas dicit. Postea vero amplificandi causa subiungit, adeo ipsas quod Ecclesiae pollicitae sunt non praestare, ut primam quoque fidem in Baptismo datam violent ac irritam faciant: in qua hoc comprehenditur ut vocationi quisque suae respondeat. Nisi forte hoc mavis intelligere, quod, veluti amisso pudore, omnem deinde honestatis curam abiicerent, ad omnem lasciviam et petulantiam se prostituerent, licentiosa dissolutaque vita nihil minus quam Christianas mulieres prae se ferrent; qui sensus mihi perplacet. Respondemus ergo, quae tunc ad publicum ministerium recipiebantur viduae, eas sibi perpetui caelibatus conditionem imposuisse: si postea nuberent, facile intelligimus accidisse quod dicit Paulus, ut, proiecto pudore, insolentiores fierent quam deceret mulieres Christianas. Ita non solum peccasse, fidem Ecclesiae datam fallendo: sed a communi piarum mulierum lege 256 descivisse. Sed primum nego, alia ratione professas esse caelibatum, nisi quia coniugium cum ea quam subibant functione minime conveniret: ac omnino se ad caelibatum astrinxisse, nisi quatenus ferret vocationis suae necessitas. Deinde ita obligatas non concedo fuisse quin illis tunc quoque satius esset nubere quam vel carnis aculeis sollicitari, vel in aliquam prolabi obscoenitatem. Tertio eam aetatem dico a Paulo praescribi, quae sit communiter extra periculum^a: praesertim quum eas tantum deligi iubeat, quae unico matrimonio contentae, continentiae specimen iam ante praebuerint. Votum autem caelibatus non alia ratione improbamus, nisi quia et pro cultu perperam aestimatur, et temere ab iis nuncupatur, quibus continendi potestas facta non est.

18. Mais ils ont encore une autre replique, s’efforçans de monstrer qu’une telle maniere de vœu a esté en usage, mesme du temps des Apostres: d’autant que sainct Paul dit que les vefves, lesquelles apres avoir esté receues au service publique de l’Eglise, se marioyent, rompoyent leur premiere foy ou promesse (1 Tim. 5:12). Je ne nie pas que les vefves, lesquelles ils prenoyent pour servir à l’Eglise, se submettoyent quant et quant à ceste condition de ne se point marier: non point pour mettre quelque saincteté en cela, comme on a depuis fait: mais pource qu’elles ne se pouvoyent point acquiter d’une telle charge, sinon estans en liberté, et non liées par mariage. Que si apres avoir fait telle promesse à l’Eglise elles pensoyent à se marier, elles renonçoyent par ce moyen à la vocation de Dieu. Ce n’est point donc de merveille que l’Apostre dit qu’icelles, en convoitant de se marier, regimboyent contre Christ. Apres, pour amplifier encore davantage, il adjouste que tant s’en falloit qu’elles accomplissent ce qu’elles avoyent promis à l’Eglise, qu’elles rompoyent mesme la premiere promesse faite au Baptesme: en laquelle est contenu ce poinct, que chacun doit servir à Dieu en l’estat où il est appellé: sinon que quelcun aymast mieux entendre, qu’ayans quasi perdu toute honte, elles ne se soucioyent plus d’bonnesteté, et s’abandonnoyent à toutes dissolutions: tellement qu’elles ne ressembloyent nullement à femmes Chrestiennes. Lequel sens me plaist tresbien. Pourtant je respon à noz adversaires, que les vefves qu’on recevoit lors au service de l’Eglise, s’astreignoyent bien à ceste necessité de ne se plus marier. S’il advenoit qu’elles se mariassent, nous pouvons bien penser qu’elles se monstroyent telles que dit sainct Paul: c’est qu’ayans rejetté toute honte, elles s’abandonnoyent à une insolence non convenable à femmes Chrestiennes. Et ainsi, que non seulement elles pechoyent en rompant leur promesse faite à l’Eglise, mais en delaissant la condition de femmes Chrestiennes. Mais je nie pour le premier, que les vefves vouassent pour lors de vivre en estat de continence pour autre cause, sinon d’autant que le mariage ne convenoit point à l’office auquel elles se presentoyent. Mesme je nie qu’elles eussent autre consideration, que de s’acquiter de la charge que portoit leur estat. Secondement, je nie qu’elles ayent esté astreintes en telle sorte, qu’il ne leur fust encore plustost permis de se marier que d’estre bruslées de concupiscence, ou de tomber en quelque vilainie. Tiercement, je dy que sainct Paul determine un aage, lequel est communement hors du danger d’incontinence, defendant d’en recevoir qu’elles n’ayent soixante ans: mesmement quand il adjouste encore plus, que celles qu’on reçoit n’ayent point esté mariées qu’une fois, et que par ce moyen elles ayent desja donné une approbation de leur continence. Or nous ne reprouvons point le vœu de s’abstenir de mariage, que pour ces deux causes: c’est que faussement on l’estime un service agreable à Dieu: item, qu’il se fait temerairement de ceux qui n’ont point la puissance de le garder.

18. But they still pursue the argument, and endeavour to show that vows of this kind were in use in the times of the apostles; because Paul says that widows who, after having been received into the public service of the church, married, had “cast off their first faith.”¹⁰⁹² I do not deny that widows who dedicated themselves and their services to the Church, thereby entered into a tacit obligation never to marry again; not because they placed any religion in such abstinence, as began to be the case afterwards; but because they could not discharge that office without being at their own disposal, free from the restraint of marriage. But if, after having pledged their faith, they contemplated a second marriage, what was this but renouncing the calling of God? It is no wonder, therefore, if he says that with such desires “they wax wanton against Christ.” Afterwards, by way of amplification, he subjoins, that they failed of performing what they had promised to the Church, so that they even violated and annulled their first faith pledged in baptism; which includes an engagement from every one to fulfil the duties of his calling. Unless it be thought better to understand the meaning to be, that having, as it were, lost all shame, they would thenceforward have no longer any regard for virtue, but would abandon themselves to every kind of profligacy, and in a licentious and dissolute life exhibit the greatest contrariety to the character of Christian women—an interpretation which I much approve. We reply, therefore, that those widows, who were then received into the service of the Church, imposed on themselves the condition of perpetual widowhood; if they afterwards married, we easily understand their situation to have been as Paul states, that, casting off shame, they betrayed an insolence unbecoming Christian women; and that thus they not only sinned in breaking their faith pledged to the Church, but in departing from the common obligations of pious females. But first, I deny that they engaged to remain in a state of widowhood for any other reason than because marriage would be altogether incompatible with the office which they undertook; or that they bound themselves to widowhood at all, except as far as the necessity of their vocation should require. Secondly, I do not admit that their profession was so binding, but that even then it was better for them to marry than to be inflamed with concupiscence, or to be guilty of any impurity of conduct. Thirdly, I observe that Paul prescribes that age which is generally beyond all danger, forbidding any to be received under threescore 451years old; and especially when he directs that the choice shall be limited to those who have been content with one marriage, and have thus already given proof of their continence. And we condemn the vow of celibacy for no other reason, but because it is unjustly considered as a service acceptable to God, and is rashly made by those who have not the power to keep it.

18. Refutation continued.

But they still insist and attempt to show that this vow was used in the days of the apostles, because Paul says that widows who marry after having once undertaken a public office, “cast off their first faith” (1 Tim. 5:12). I by no means deny that widows who dedicated themselves and their labours to the Church, at the same time came under an obligation of perpetual celibacy, not because they regarded it in the light of a religious duty, as afterwards began to be the case, but because they could not perform their functions unless they had their time at their own command, and were free from the nuptial tie. But if, after giving their pledge, they began to look to a new marriage, what else was this but to shake off the calling of God? It is not strange, therefore, when Paul says that by such desires they grow wanton against Christ. In further explanation he afterwards adds, that by not performing their promises to the Church, they violate and nullify their first faith given in baptism; one of the things contained in this first faith being, that every one should correspond to his calling. Unless you choose rather to interpret that, having lost their modesty, they afterwards cast off all care of decency, prostituting themselves to all kinds of lasciviousness and pertness, leading licentious and dissolute lives, than which nothing can less become Christian women. I am much pleased with this exposition. Our answer then is, that those widows who were admitted to a public ministry came under an obligation of perpetual celibacy, and hence we easily understand how, when they married, they threw off all modesty, and became more insolent than became Christian women that in this way they not only sinned by violating the faith given to the Church, but revolted from the common rule of pious women. But, first, I deny that they had any other reason for professing celibacy than just because marriage was altogether inconsistent with the function which they undertook. Hence they bound themselves to celibacy only in so far as the nature of their function required. Secondly, I do not admit that they were bound to celibacy in such a sense that it was not better for them to marry than to suffer by the incitements of the flesh, and fall into uncleanness. Thirdly, I hold that what Paul enjoined was in the common case free from danger,488because he orders the selection to be made from those who, contented with one marriage, had already given proof of continence. Our only reason for disapproving of the vow of celibacy is, because it is improperly regarded as an act of worship, and is rashly undertaken by persons who have not the power of keeping it.

18. Maar zij houden nog verder aan, en trachten aan te tonen, dat onder de apostelen zulk een gelofte gebruikelijk geweest is, omdat Paulus zegt (1 Tim. 5:12) dat de weduwen, die trouwden, nadat ze eenmaal tot de openbare dienst waren aangenomen, haar eerste geloof verzaakten. Ik ontken allerminst, dat de weduwen, die zich en haar diensten aan de kerk wijdden, tevens ook de wet van een voortdurend celibaat op zich namen, niet omdat ze daarin enige godsdienst stelden, zoals men later begonnen is te doen, maar omdat ze die dienst niet konden waarnemen, tenzij ze haar eigen meesteres waren en vrij van het huwelijksjuk. Indien ze, na haar woord gegeven te hebben, naar een nieuw huwelijk omzagen, wat was dat anders dan Gods roeping van zich schudden? Het is dus geen wonder, dat Paulus zegt, dat ze door zulke verlangens weelderig worden tegen Christus. En later voegt hij nog ter uitbreiding toe, dat zij zozeer in gebreke blijven te doen, wat ze de kerk beloofd hebben, dat ze ook haar eerste woord, bij de Doop gegeven, schenden en teniet maken, in welk woord dit begrepen is, dat een ieder aan zijn roeping beantwoorden zal. Tenzij ge liever dit zo wilt verstaan, dat ze, als het ware na verlies van alle schaamte, vervolgens ook elke zorg voor haar eerbaarheid afwierpen, zichzelf prijsgaven tot alle losbandigheid en uitgelatenheid, en door haar los en ongebonden leven niets minder toonden, dan dat ze Christelijke vrouwen waren. Deze betekenis behaagt mij zeer. Wij antwoorden dus, dat de weduwen, die toen aangenomen werden tot de openbare dienst, zich de voorwaarde oplegden, dat ze voortdurend ongehuwd zouden blijven; indien ze later trouwden, begrijpen wij gemakkelijk, dat gebeurd is wat Paulus zegt, dat ze met aflegging van alle ingetogenheid onbeschaamder werden dan Christelijke vrouwen paste. Dat ze zo niet alleen gezondigd hebben door de trouw, die ze aan de kerk geschonken hadden, te breken, maar dat ze ook van de algemene wet van vrome vrouwen afgeweken waren. Maar in de eerste plaats ontken ik, dat ze om een andere reden beloofd hebben ongehuwd te blijven, dan omdat het huwelijk met de dienst, die zij op zich namen, allerminst overeenkwam, en ik zeg, dat ze zich alleen tot de ongehuwde staat verbonden hebben in zoverre als de noodzaak van haar roeping het meebracht. Vervolgens zeg ik, dat ze niet zo gebonden waren, dat het niet ook dan nog beter voor haar was te trouwen dan door de prikkels des vleses gekweld te worden of tot enige onzedelijkheid te vervallen. In de derde plaats zeg ik, dat door Paulus voorgeschreven wordt, weduwen van zulk een leeftijd te kiezen, die gemeenlijk buiten gevaar is, vooral daar hij beveelt, slechts haar te kiezen, die, met één huwelijk tevreden geweest zijnde, reeds tevoren het bewijs van haar ingetogenheid gegeven hadden. De gelofte dan van het celibaat keuren wij om geen andere reden af dan omdat ze verkeerdelijk voor een stuk van de godsdienst gehouden wordt en lichtvaardig gedaan wordt door hen, die de macht der onthouding niet ontvangen hebben.

18.

Aber sie lassen noch nicht locker und suchen nachzuweisen, daß auch unter den Aposteln ein derartiges Gelübde gebräuchlich gewesen sei, weil ja Paulus von den Witwen, die wieder in die Ehe traten, nachdem sie einmal in das öffentliche Amt (der Gemeinde) aufgenommen waren, die Behauptung aufstellt, sie hätten „den ersten Glauben gebrochen“ (1. Tim. 5,12). Ich bestreite ihnen nun durchaus nicht, daß die Witwen, die sich und ihren Dienst der Kirche zur Verfügung stellten, einmal das Gesetz dauernder Ehelosigkeit auf sich genommen hatten, und zwar nicht, weil sie darin irgendwelchen Gottesdienst sahen, wie man das später zu tun angefangen hat, sondern weil sie ihrer Amtsaufgabe nur zu genügen vermochten, wenn sie ihre eigenen Herren und frei vom ehelichen Joch waren. Wenn sie sich nun aber nach ihrem Treugelöbnis nach einer neuen Ehe umsahen, - was war das anders, als daß sie Gottes Berufung von sich warfen? Es ist daher kein Wunder, daß Paulus sagt, sie seien mit solchem Verlangen „geil geworden wider Christum“ (1. Tim. 5,11). Nachher aber fügt er dann zur stärkeren Betonung hinzu, sie hielten ihr der Kirche gegebenes Versprechen so gar nicht ein, daß sie damit zugleich auch ihre erste Treuzusage, die sie bei der Taufe gegeben hätten, verletzten und ungültig machten, jene Treuzusage, zu der es doch auch gehört, daß sich jeder seinem Beruf entsprechend verhält. Andernfalls müßte man es schon lieber so verstehen wollen, daß sie, gleichsam nach Verlust jedes Schamgefühls, hernach auch alles Trachten nach einem ehrbaren Wandel von sich abgeworfen, sich aller und jeder Ungebundenheit und Leichtfertigkeit hingegeben und durch ihren zügellosen und unordentlichen Lebenswandel nichts weniger an den Tag gelegt hätten als die Art von christlichen Frauen. Diese Deutung gefällt mir sehr.

Wir geben also (auf jenen Einwand) folgende Antwort: die Witwen, die damals in den öffentlichen Dienst (der Kirche) aufgenommen wurden, haben sich die Bestimmung auferlegt, dauernd ehelos zu bleiben; wenn sie nun nachher freiten, so ist es, wie wir leicht begreifen, zu dem gekommen, was Paulus sagt, nämlich daß sie alle Scham von sich warfen und mutwilliger wurden, als es christlichen Frauen geziemt; so haben sie denn nicht nur dadurch gesündigt, daß sie das Wort brachen, das sie der Kirche gegeben hatten, sondern sie sind ja auch von dem gemeinsamen Gesetz abgewichen, das für alle frommen Frauen gilt. Aber ich bestreite zunächst, daß sie die Ehelosigkeit aus einem anderen Grunde gelobt hätten als allein deshalb, weil sich die Ehe mit der Aufgabe, die sie übernahmen, durchaus nicht vertrug, auch leugne ich, daß sie sich zur Ehelosigkeit irgendwie anders verpflichtet hätten, als allein soweit es die Notwendigkeit ihres Berufs mit sich brachte. Zum Zweiten gebe ich nicht zu, daß sie derart gebunden gewesen sind, daß es nicht auch dann noch besser für sie gewesen wäre, in die Ehe zu treten, als von den Stacheln des Fleisches gemartert zu werden oder in irgendwelche Unsittlichkeit zu verfallen. Zum Dritten behaupte ich, daß Paulus in seiner Vorschrift ein Lebensalter festsetzt, das im allgemeinen außerhalb der Gefahr steht (nämlich sechzig Jahre 1. Tim. 5,9), vor allem, wo er gebietet, nur solche zu wählen, die mit einer einzigen Ehe zufrieden gewesen sind und schon vorher einen Beweis ihrer Enthaltsamkeit geliefert haben. 875 Wir verwerfen aber das Gelübde der Ehelosigkeit nur deshalb, weil man es fälschlich für einen Gottesdienst hält und weil es vorwitzig von solchen abgelegt wird, denen das Vermögen zur Enthaltsamkeit nicht zuteil geworden ist.

18. ’n Verklaring van Paulus se stelling dat jong weduwees af gewys moet word omdat hulle hulle eerste geloof verwerp het

Maar hulle dring nog verder aan en poog om te bewys dat so ’n eed onder die apostels gebruiklik was. Paulus sê immers dat weduwees wat trou nadat hulle een maal in die openbare diens (van die kerk) aangeneem is, hulle eerste geloof verwerp⁶⁷ Ek ontken inderdaad glad nie vir hulle dat weduwees wat hulleself en al hulle werk een maal aan die kerk gewy het, tegelyk die voorwaarde om ewig ongetroud te bly, aanvaar het nie - nie omdat hulle dan daarin die een of ander godsdiens gestel het soos later begin gebeur het nie, maar omdat hulle hierdie taak nie kon verrig tensy hulle selfstandig en vry van die juk van ’n huwelik was nie.⁶⁸ Maar as hulle dan, nadat hulle hulle erewoord gegee het, vir ’n nuwe huwelik begin rondloer het, wat sou dit anders wees as om die roeping van God van hulle af te skud? Geen wonder dus dat hy sê dat hulle vanweë sulke begeertes losbandig word teenoor Christus nie.⁶⁹ Om hierop uit te brei voeg hy trouens daarna by dat hulle die beloftes wat hulle teenoor die kerk gemaak het, in so ’n mate nie tot uitvoer bring nie dat hulle ook die eerste belofte wat hulle in die doop gemaak het,⁷⁰ 1573 skend en tot niet maak omdat dit in die doop vervat is dat elkeen aan sy roeping moet beantwoord. Miskien sou jy verkies om dit so te verstaan dat hulle, asof hulle alle skaamte verloor het, meteens ook alle bekommernis om eerbaar te leef laat vaar en hulle vir elke losbandigheid en wellustigheid te koop aanbied, en deur hulle losbandige losse lewe nie in die minste toon dat hulle Christelike vrouens is nie. Hierdie betekenis geval my baie.

Ons antwoord derhalwe dat weduwees wat destyds in die openbare (kerk)diens opgeneem is, die voorwaarde om vir altyd ongetroud te bly, op hulleself gelê het. Ons kan maklik begryp dat gebeur het soos Paulus sê, as hulle daarna getrou het, naamlik dat hulle alle skaamte verwerp en onbeskaamder geword het as wat Christelike vrouens betaam het.⁷¹ So het hulle nie alleen gesondig deur die trou wat hulle die kerk beloof het, te verbreek nie, maar hulle het ook van die algemene voorwaarde van godvrugtige vrouens afgewyk. Maar ten eerste sê ek dat hulle om geen ander rede beloof het om ongetroud te bly nie as omdat die huwelik volstrek nie met die werk wat hulle onderneem het, strook nie en dat hulle hulle geheel en al nie verbind het om ongetroud te bly anders as in soverre die noodsaaklikheid van hulle roeping dit vereis het nie. Ten tweede gee ek nie toe dat hulle so verbind is dat dit nie ook destyds vir hulle beter sou gewees het om te trou eerder as om deur die prikkels van hulle vlees gekwel te word of in die een of ander onwelvoeglikheid te verval nie. Ten derde sê ek dat ’n leeftyd deur Paulus voorgeskryf word wat oor die algemeen buite gevaar is, veral aangesien hy beveel dat daardie weduwees gekies moet word wat tevrede was met een huwelik en reeds ’n voorbeeld van selfbeheersing gelewer het. Ons keur die gelofte om ongetroud te bly egter om geen ander rede af as net omdat dit verkeerdelik as diens beskou word en sonder nadenke afgelê word deur diegene wat nie die vermoë om hulleself te beheer, ontvang het nie.

18. Однако наши противники опять возражают, силясь доказать, что подобный обет был в ходу уже с апостольских времён. Так, они ссылаются на слова св. Павла, что вдовы, призванные к публичному служению Церкви, но вновь вышедшие замуж, отрекаются от первоначальной веры и обещания (1 Тим 5:11 сл.) (Clichtove. Antilutherus, I, XXI, fol. 39b; De Castro. Adversus omneshaereses, XIV (Votum), fol. 210e-f). Не отрицаю, что вдовы, принятые в церковное служение, принимали на себя обязательство не выходить более замуж: не потому, что в этом усматривали некую святость, а потому, что исполнять своё служение они могли, только будучи свободными и не связанными браком. Если, дав такое обещание Церкви, они потом собирались замуж, то тем самым отрекались от Божьего призвания. Неудивительно, что апостол говорит: желая вновь вступить в брак, они впадают в противность Христу. Более того, ниже он добавляет, что своим отказом исполнить обещанное Церкви они отвергают и первый обет, данный при крещении [1 Тим 5:12]. Но он имеет в виду, что каждый должен служить Богу в том состоянии, к какому призван [1 Кор 7:20]. Или - если кто-то предпочитает такое понимание - они уже не заботятся о благопристойности, почти утратив всякий стыд, и предаются распущенности, так что вовсе перестают походить на христианок. Такой смысл мне не по душе. Поэтому отвечу нашим противникам, что вдовы, которых принимали в то время в служение, были обязаны соблюдать обет безбрачия. Если же они выходили замуж, то, надо полагать, оказывались таковыми, каковыми называет их св. Павел: забывшими стыд и предавшимися невоздержанности, что не подобает христианкам. Что их грех заключался не только в нарушении данного Церкви обета, но и в забвении того, как должны вести себя христианские женщины [1 Кор 11:3 сл.].

Однако я отрицаю, во-первых, что вдовы давали обет воздержания по иной причине, кроме как несоответствие замужнего состояния принятому ими служению. Яотрицаю также, что запрет на брак простирался шире, нежели того требовало исполнение обязанностей, связанных с церковным служением. Во-вторых, я отрицаю, что принуждение доходило до того, что вдовам скорее позволялось сгорать от вожделения и впадать в какие-нибудь гнусности, чем выходит замуж. В-третьих, св. Павел запрещает принимать в церковное служение вдовиц моложе шестидесяти лет, указывая возраст, которому обычно не грозит невоздержанность Кроме того, апостол добавляет, что такие вдовицы должны быть замужем только один раз, чем уже подтвердили свою способность к воздержанию [1 Тим 5:9].

Итак, мы осуждаем обет воздержания от брака по следующим двум причинам: во-первых, брак можно считать угодным Богу служением; во вторых, обет безбрачия дерзают давать те, кто не имеет сил для исполнения обещанного.

19. Ad moniales vero qui trahere licuit hunc Pauli locum? Creabantur enim diaconissae^b, non ut cantionibus aut murmure non intellecto Deum demulcerent, reliquum temporis viverent otiosae: sed ut publico Ecclesiae ministerio erga pauperes defungerentur, ut omni studio, sedulitate, diligentia, in officia charitatis incumberent. Non vovebant caelibatum, ut cultum inde aliquem exhiberent Deo quod a nuptiis abstinerent: sed tantum quod^c essent ad exequendum suum munus expeditiores. Denique non vovebant vel ineunte adulescentia, vel medio adhuc aetatis flore, ut sero postea experimento discerent quantum se in praecipitium^d dedissent: sed quum omne periculum superasse viderentur, non minus tutum quam sanctum votum nuncupabant. Verum ut duo priora non urgeam, dico nefas fuisse ad vovendam continentiam recipi mulieres ante annum sexagesimum: quum Apostolus solas sexagenarias admittat¹, iuniores nubere et liberos parere iubeat². Ergo nec illa primum duodecim, deinde viginti, postea triginta annorum facta relaxatio³ ullo modo excusari potest: et multo minus tolerabile est quod miserae puellae, antequam vel per aetatem se nosse potuerint, vel ullum sui experimentum capere, ut in illos maledictos laqueos se induant, non tantum fraude inducuntur, sed vi ac minis compelluntur. In reliquis duobus votis^{e 4} impugnandis non insistam. Hoc tantum dico: praeterquam quod non paucis 257 superstitionibus sunt implicita (ut hodie res habent) in hoc composita esse videntur, ut qui ea nuncupant, Deo illudant et hominibus. Sed ne videamur singulas particulas nimis maligne exagitare, illa generali, quae superius posita est¹, confutatione contenti erimus.

19. Mais encore, de quoy appartient ce passage de sainct Paul aux Nonnains? Car on eslisoit les vefves au service de l’Eglise, non pas pour resjouir Dieu de chansons ou de barbotemens non entendus, vivans le reste du temps en oisiveté: mais pour servir aux povres au nom de toute l’Eglise, et s’employer du tout à offices de charité. Elles ne vouoyent point de vivre hors l’estat de mariage, pource qu’elles pensassent que ce fust un service plaisant à Dieu, que de s’abstenir de se marier, mais seulement pour estre plus à delivre à faire leur devoir à la charge qu’elles prenoyent. Finalement, elles ne faisoyent point un tel vœu ou en leur premiere jeunesse, ou estans encore en fleur d’aage, pour experimenter puis apres quand il eust esté trop tard, en quel abysme elles s’estoyent precipitées: mais quand il estoit vray-semblable qu’elles estoyent ja hors du danger d’incontinence, elles faisoyent le vœu de se contenir. Toutesfois, encore que je ne m’arreste point au reste, ce seul poinct suffira: c’est qu’il n’estoit point licite de recevoir une femme à faire vœu de continence devant l’aage de soixante ans, puis que l’Apostre l’avoit defendu, commandant aux plus jeunes de se marier (1 Tim. 5:9). Pourtant, ce qu’on est depuis venu à quarante huit ans, et apres à quarante, et consequemment à trente, pour assigner un nouveau terme de faire un tel vœu, ne se peut nullement excuser. C’est donc une chose encore moins tolerable, que les povres fillettes, devant qu’elles ayent eu le loisir de se cognoistre, etdevant qu’elles ayent experimenté leur portée, non seulement sont induites par finesse et pratiques cauteleuses, mais aussi contreintes par force de se mettre au col ce malheureux lien. Quant est des autres deux vœuz que font les Moynes et Nonnains, assavoir de povreté et d’obeissance, je n’en feray plus long procés: je diray seulement ce mot, qu’outre ce qu’ils sont enveloppez avec beaucoup de superstitions, selon que les choses sont aujourdhuy disposées, il semble proprement advis qu’ils soyent faits pour se moquerde Dieu et des hommes. Mais afin qu’il ne semble que je soye trop rigoureux en espluchant par le menu toutes les parties, contentons-nous de la refutation generale que j’ay mise cy dessus.

19. But how was it possible to apply this passage of Paul to nuns? For widows were appointed deaconesses, not to charm God by songs or unintelligible murmurs, and to spend the rest of their time in idleness; but to serve the poor on behalf of the whole Church, and to employ themselves with all attention, earnestness, and diligence, in the duties of charity. They made a vow of widowhood, not with a view of performing any service to God in abstaining from marriage, but merely that they might be more at liberty for the discharge of their office. Lastly, they made this vow, not in their youth, nor in the flower of their age, to learn afterwards, by late experience, over what a precipice they had thrown themselves; but, when they appeared to have passed all danger, they made a vow equally consistent with safety and with piety. But, not to urge the two former considerations, it is sufficient to observe, that it was not allowable for women to be admitted to make vows of continence before the age of sixty years; since the apostle says, “Let not a widow be taken into the number under threescore years old.” “I will that the younger women marry and bear children.”¹⁰⁹³ The subsequent admission of this vow at the age of forty-eight years, then forty years, and then thirty, can by no means be excused; and it is still more intolerable that unhappy girls, before they are old enough to be capable of knowing or having any experience of themselves, should be inveigled by fraud and compelled by threats to entangle themselves in those execrable snares. I shall not stay to oppose the other two vows, made by monks and nuns, of poverty and obedience. I will only observe, that beside the many superstitions with which, under existing circumstances, they are interwoven, they appear to be framed for the purpose of mocking both God and men. But that we may not seem too severe in agitating every particular point, we shall content ourselves with the general repetition already given.

19. Refutation continued.

But what ground can there be for applying this passage to nuns? For deaconesses were appointed, not to soothe God by chantings or unintelligible murmurs, and spend the rest of their time in idleness; but to perform a public ministry of the Church toward the poor, and to labour with all zeal, assiduity, and diligence, in offices of charity. They did not vow celibacy, that they might thereafter exhibit abstinence from marriage as a kind of worship rendered to God,but only that they might be freer from encumbrance in executing their office. In fine, they did not vow on attaining adolescence, or in the bloom of life, and so afterwards learn, by too late experience, over what a precipice they had plunged themselves, but after they were thought to have surmounted all danger, they took a vow not less safe than holy. But not to press the two former points, I say that it was unlawful to allow women to take a vow of continence before their sixtieth year, since the apostle admits such only, and enjoins the younger to marry and beget children. Therefore, it is impossible, on any ground, to excuse the deduction, first of twelve, then of twenty, and, lastly, of thirty years. Still less possible is it to tolerate the case of miserable girls, who, before they have reached an age at which they can know themselves, or have any experience of their character, are not only induced by fraud, but compelled by force and threats, to entangle themselves in these accursed snares. I will not enter at length into a refutation of the other two vows. This only I say, that besides involving (as matters stand in the present day) not a few superstitions, they seem to be purposely framed in such a manner, as to make those who take them mock God and men. But lest we should seem, with too malignant feeling, to attack every particular point, we will be contented with the general refutation which has been given above.

19. En hoe heeft men deze plaats van Paulus op de nonnen kunnen betrekken? Want de diakonessen werden gekozen niet om door gezang of onbegrepen gemompel God te strelen en de overige tijd in ledigheid te leven, maar om de openbare dienst der kerk jegens de armen waar te nemen en zich met alle ijver, naarstigheid en vlijt toe te leggen op de plichten der liefde. Zij deden niet de gelofte van ongehuwd te blijven, om God enige eredienst te bewijzen, doordat ze zich onthielden van het huwelijk, maar slechts opdat ze vaardiger zouden zijn tot het volbrengen van haar ambt. Eindelijk deden zij haar gelofte niet of in het begin van haar jongedochterschap of nog midden in de bloei van haar jaren, opdat ze daarna door een te late ondervinding zouden leren, in welk een gevaar ze zich begeven hadden; maar wanneer ze alle gevaar schenen overwonnen te hebben, dan deden ze een even veilige als heilige gelofte. Maar, om op de eerste twee punten niet de nadruk te leggen, ik zeg, dat het ongeoorloofd was om vrouwen toe te laten tot de gelofte der onthouding voor haar zestigste jaar, daar de apostel alleen vrouwen van zestig jaar toelaat en de jongeren beveelt te trouwen en kinderen te baren. Dus kan ook dat op generlei wijs verontschuldigd worden, dat men er eerst twaalf, toen twintig en later dertig jaren afgedaan heeft; en nog veel minder is het te verdragen, dat arme meisjes, voordat ze zichzelf vanwege haar leeftijd kunnen kennen, of enige ervaring van zichzelf kunnen hebben, niets slechts door bedrog er toe gebracht, maar ook door geweld en bedreigingen er toe gedrongen worden zich die vervloekte strikken om te doen. Met het bestrijden van de twee overige beloften zal ik me niet bezig houden. Slechts dit zeg ik: behalve dat ze in niet weinig superstitiën verwikkeld zijn, zoals de zaken tegenwoordig staan, schijnen ze hierop aangelegd te zijn, dat zij, die de geloften doen, God en de mensen bespotten. Maar opdat we niet de schijn hebben ieder stukje afzonderlijk al te boosaardig aan te vallen, zullen wij met de algemene weerlegging, die boven gegeven is, tevreden zijn.

19.

Woher hat man aber das Recht genommen, die Paulusstelle auf die Nonnen zu beziehen?

Denn die dienenden Witwen (diaconissae) wählte man nicht, damit sie Gott mit Gesängen und unverstandenem Geplärr schmeichelten und die übrige Zeit der Muße lebten, sondern damit sie den öffentlichen Dienst der Kirche an den Armen verrichteten und mit allem Eifer, aller Sorgfalt und allem Fleiß den Pflichten der Liebe oblägen. Sie gelobten die Ehelosigkeit nicht, um mit ihrem Verzicht auf die Ehe Gott irgendeinen Dienst zu erzeigen, sondern nur, um zur Ausübung ihres Amtes freier zu sein. Und schließlich gelobten sie die Ehelosigkeit nicht in der Frühzeit ihrer Jungfrauschaft, auch noch nicht mitten in der Blüte ihrer Jahre, um dann nachher zu spät aus Erfahrung zu lernen, in was für einen Abgrund sie sich begeben hatten; nein, wenn sie alle Gefahr überstanden zu haben schienen, dann legten sie ihr ebenso gefahrloses wie heiliges Gelübde ab. Aber - um auf die beiden ersten Punkte nicht scharf zu drängen - ich behaupte, daß es ein Frevel ist, Frauen vor ihrem sechzigsten Lebensjahr zum Gelübde der Enthaltsamkeit zuzulassen, da Paulus allein die sechzigjährigen zuläßt, den jüngeren dagegen gebietet, sie sollten freien und Kinder zur Welt bringen (1. Tim. 5,9.14). Daher läßt sich die Herabsetzung des Zulassungsalters zunächst um zwölf, dann um zwanzig und schließlich um dreißig Jahre auf keinerlei Weise entschuldigen, und noch viel weniger ist es zu ertragen, daß man arme Mägdlein, ehe sie sich ihres Alters halben selber kennen oder von sich selbst irgendwelche Erfahrung haben können, nicht nur mit Betrug dazu verführt, sondern mit Gewalt und Drohungen dazu zwingt, sich in diese verfluchten Stricke hineinzubegeben.

Auf die Ablehnung der beiden anderen Gelübde (Armut, Gehorsam) will ich mich nicht einlassen. Ich sage nur dies: abgesehen davon, daß sie, wie die Dinge heute liegen, in nicht wenig Aberglauben verwickelt sind, scheinen sie dazu gemacht zu sein, daß die, welche sie leisten, mit Gott und Menschen ihren Spott treiben. Aber damit es nicht den Anschein hat, als wollten wir jedes einzelne Stückchen gar zu boshaft aufscheuchen, so wollen wir uns mit der oben gegebenen allgemeinen Widerlegung begnügen.

19. ‘n Bespreking van die posisie van nonne

Maar hoe kon hulle hierdie uitspraak van Paulus deurtrek na nonne? Want weduwees is diakonesse gemaak, nie om met liedjies of ’n onverstaanbare gemompel God te streel en die res van die tyd ledig deur te bring nie, maar om openbare kerkdiens teenoor die armes te verrig, en hulle met alle ywer, toewyding en noukeurigheid op hulle liefdespligte toe te lê. Hulle het nie ’n gelofte afgelê om ongetroud te bly om deur hulle van die huwelik te weerhou, die een of ander diens aan God te bewys nie, maar slegs om meer ongehinderd te wees om hulle taak uit 1574 te voer. Kortom: hulle het nie hierdie gelofte òf in die begin van hulle jeugjare, òf in die fleur van hulle lewe afgelê om later deur laat ervaring te leer aan watter gevaar hulle hulle uitgelewer het nie, maar toe hulle skynbaar alle gevare oorwin het, het hulle hierdie gelofte wat ewe veilig as heilig is, afgelê.

Maar om nou nie die eerste twee redes aan hulle op te dring nie, sê ek dat dit onbehoorlik is dat vrouens aanvaar word om hierdie eed van onthouding af te lê voordat hulle sestig jaar oud is aangesien die apostel slegs sestigjarige vrouens toelaat⁷² en hy jonger vroue beveel om te trou en kinders voort te bring.⁷³ Gevolglik kan geen verskoning daarvoor aangebied word dat daar ’n verslapping eers van twaalf, toe van twintig en later van dertig jaar plaasgevind het nie.⁷⁴ En dit is nog ondraagliker dat arme dogters voordat hulle hulleself kan leer ken òf deur hulle ouderdom, òf voordat hulle enige ervaring van hulleself kan opdoen, nie alleen met bedrog mislei word nie, maar ook met geweld en dreigemente gedwing word om hulle in daardie vervloekte strikke te verwar.⁷⁵

Ek sal nie daarop staan om die orige twee geloftes te bestry nie.⁷⁶ Ek sê slegs dat benewens die feit dat hulle, soos omstandighede vandag is, met baie bygelowe verstrengel is, en skynbaar daarop afgestem is dat diegene wat daardie geloftes aflê, met God en die mense die spot moet dryf. Maar om te voorkom dat ek die indruk wek dat ek elke afsonderlike deeltjie al te kwaadwillig oprakel, sal ons tevrede wees met die voorgaande algemene weerlegging wat vroeër gestel is.⁷⁷

19. Но какое отношение это место из Послания св. Павла имеет к монахиням? Ведь вдовы избирались на церковное служение не для того, чтобы развлекать Бога песнопениями или невразумительным бормотанием, проводя остальное время в праздности, а для того, чтобы служить бедным от имени всей Церкви, целиком отдаваясь делам милосердия. Эти вдовы давали обет безбрачия не потому, что усматривали в воздержании от брака некое угодное Богу служение, а лишь для того, чтобы иметь больше свободы для исполнения принятого на себя долга. Наконец, они давали такой обет не в первой молодости и не в пору расцвета, рискуя потом, когда будет уже слишком поздно, осознать, в какую пучину они себя ввергли, но в том возрасте, когда, по всей вероятности, их уже миновала опасность невоздержания. Но даже если не останавливаться на других сторонах вопроса, достаточно того, что было запрещено принимать обет воздержания от женщин моложе шестидесяти лет. Этот запрет был установлен апостолом, который предписал более молодым женщинам повторное замужество [1 Тим 5:9,14]. Потому последующее снижение предельного возраста для принесения такого обета до сорока восьми лет, затем до сорока, а позднее и до тридцати (Сарагосский собор (380), с. 8; Халкидонский собор (451), с. 15; Агдский собор (506), с. 19; Гиппонский собор (393), с. 5 (установил возраст в 25 лет); Третий Карфагенский собор, с. 4) ничем не оправдано. Ещё менее допустимо, что молодым девушкам, не успевшим познать себя и испытать свои возможности, набрасывают на шею эту злосчастную петлю, действуя то хитростью и обманом, а то и прямым насилием.

Что касается двух других монашеских обетов - бедности и послушания, - не стану о них долго рассуждать. Скажу лишь, что они не только окружены множеством суеверий (если судить по современному положению дел), но и представляются насмешкой над Богом и людьми. А чтобы не возникло впечатления, будто я чрезмерно суров в своём подробном рассмотрении всех монашеских обетов, ограничусь высказанным ранее их общим осуждением.

20. Cuiusmodi legitima sint et accepta Deo vota, satis expositum esse arbitror. Quia tamen interdum rudes ac timidae conscientiae, etiam ubi votum aliquod displicet ac improbatur, de obligatione nihilominus dubitant, et graviter excruciantur, quum et violare datam Deo fidem horrent, et verentur econverso ne servando magis peccent: hic succurrendum illis est, quo se possint ab hac difficultate eripere. Ut autem semel omnem scrupulum tollam: dico omnia non legitima nec rite concepta vota, ut apud Deum nihili sunt, sic nobis irrita esse debere. Nam si in humanis contractibus ea tantum promissa nos obligant in quibus is, cum quo contrahimus, vult nos habere obligatos: absurdum est, ad ea praestanda nos adigi, quae a nobis minime Deus requirit: praesertim quum non aliter recta sint opera nostra nisi ubi Deo placent, et hoc conscientiae testimonium habent quod placeant. Manet enim illud fixum, Quicquid non est ex fide, peccatum est [Rom. 14. d. 23]. Quo intelligit Paulus, quod cum dubitatione susceptum est opus, propterea vitiosum esse, quod omnium bonorum operum radix est fides, qua certi sumus illa Deo accepta esse. Ergo si nihil nisi hac certitudine aggredi licet homini Christiano, cur non, siquod^a temere susceperint ignorationis vitio, ab errore postea liberati desistant? Eiusmodi quum sint vota inconsiderate suscepta, non modo nihil obligant, sed necessario sunt rescindenda. Quid autem, quod non tantum pro nihilo aestimantur in conspectu Dei, sed abominationi quoque sunt? ut prius demonstratum est². Supervacuum est de re non necessaria longius disserere. Hoc unum argumentum ad pacandas et omni scrupulo liberandas pias conscientias abunde esse mihi videtur: quaecunque non ex puro fonte emanant opera, et in legitimum finem diriguntur, a Deo repudiari: et ita repudiari ut non^b minus in illis pergere, quam ipsa inchoare nos vetet. Inde enim conficitur, quae ab errore et superstitione profecta sunt vota, et nullius esse apud Deum momenti, et a nobis deserenda.

20. Je pense avoir suffisamment declairé quels sont les vœuz legitimes et agreables à Dieu: mais pource qu’il y a quelque fois des consciences craintives, lesquelles encore qu’un vœu leur desplaise, et qu’elles cognoissent qu’il merite d’estre reprouvé, sont neantmoins en doute, assavoir si elles ne sont point tenues à le garder, et que cela leur est cause d’un grand torment, quand d’un costé elles craignent de fausser une promesse faite à Dieu, et de l’autre costé elles ont peur de pecher plus grievement en la gardait qu’en la rompant: il est besoin de leur subvenir en cest endroit, afin de les despescher d’une telle difficulté. Or pour leur oster brievement tout scrupule, je dy que tous vœuz illicites et faits contre droit et raison, tout ainsi que devant Dieu ils sont de nulle valeur, aussi qu’on les doit tenir pour non faits. Car si aux contracts qui se font entre les hommes, il n’y a autres promesses obligatoires, que celles ausquelles celuy avec lequel on contracte se veut tenir pour les advouer: c’ est chose absurde et contre toute raison, de dire que nous soyons contreints à observer ce que Dieu ne demande point de nous: mesmement veu que noz œuvres ne sont autrement bonnes, sinon entant qu’elles plaisent à Dieu, et ont ce tesmoignage de la conscience de l’homme, que Dieu les accepte. Car ceste conclusion demeure tousjours, que ce qui se fait sans foy, est peché (Rom. 14:23). Enquoy sainct Paul entend que tout ce qui s’entreprend avec conscience douteuse, est vicieux, d’autant que la seule foy est la racine de toutes bonnes œuvres: la foy, dy-je, par laquelle nous sommes certains qu’elles sont agreables à Dieu. S’il n’est donc licite à l’homme Chrestien de rien attenter, sinon avec telle certitude: qui empeschera que celuy qui aura fait un vœu par ignorance, ayant cogneu son erreur, desiste de le garder? Puis qu’ainsi est, les vœuz faits inconsiderément, non seulement n’obligent point, mais necessairement doyvent estre rescindez. Or il y a encore plus, c’est que non seulement ils sont de nulle estime devant Dieu, mais luy sont en abomination, comme il a esté monstre par cy devant. Ce seroit une dispute superflue d’en traiter plus au long. Cest argument seul me semble bien advis suffisant pourappaiser toutes consciences fideles, et les delivrer de tout scrupule: c’est que toutes les œuvres qui ne procedent point d’une pure fontaine, et ne sont point reduites à leur droite fin, sont rejettées de Dieu: et tellement rejettées, qu’il ne nous defend pas moins d’y perseverer que de les entreprendre du commencement. Car de cela il faut conclurre que tous vœuz qui sont produits d’erreur et superstition, ne sont d’aucune valeur devant Dieu, et que nous les devons laisser là.

20. The nature of those vows which are legitimate and acceptable to God, I think, has been sufficiently declared. Yet as timid and inexperienced consciences, even after they are dissatisfied with a vow, and convinced of its impropriety, nevertheless feel doubts respecting the obligation, and are grievously 452distressed, on the one hand, from a dread of violating their promise to God, and, on the other, from a fear of incurring greater guilt by observing it, it is necessary here to offer them some assistance to enable them to extricate themselves from this difficulty. Now, to remove every scruple at once, I remark, that all vows, not legitimate or rightly made, as they are of no value with God, so they ought to have no force with us. For if in human contracts no promises are obligatory upon us, but those to which the party with whom we contract wishes to bind us, it is absurd to consider ourselves constrained to the performance of those things which God never requires of us; especially as our works cannot be good unless they please God, and are accompanied with the testimony of our conscience that he accepts them. For this remains a fixed principle, that “whatsoever is not of faith, is sin;”¹⁰⁹⁴ by which Paul intends, that whatever work is undertaken with doubts, is consequently sinful, because all good works spring from faith, by which we are assured of their acceptance with God. Therefore, if it be not lawful for a Christian man to attempt any thing without this assurance, and if any one through ignorance has made a rash vow, and afterwards discovered his error, why should he not desist from the performance of it? since vows inconsiderately made, not only are not binding, but ought of necessity to be cancelled; and, also, as they are not only of no value in the sight of God, but are an abomination to him, as we have already demonstrated. It is useless to argue any longer on a subject which does not require it. This one argument appears to me sufficient to tranquillize pious consciences, and to liberate them from every scruple—That all works not proceeding from a pure source, and directed to a legitimate end, are rejected by God, and rejected in such a manner that he forbids our continuance, as much as our commencement, of them. Hence we may conclude, that vows which have originated in error and superstition, are of no value with God, and ought to be relinquished by us.

20. Do such vows of celibacy bind the conscience? This question answered.

The nature of the vows which are legitimate and acceptable to God, I think I have sufficiently explained. Yet, because some ill-informed and timid consciences, even when a vow displeases, and is condemned, nevertheless hesitate as to the obligation, and are grievously tormented, shuddering at the thought of violating a pledge given to God, and, on the other hand, fearing to sin more by keeping it,—we must here come to their aid, and enable them to escape from this difficulty. And to take away all scruple at once, I say that all vows not legitimate, and not duly conceived, as they are of no account with God, should be regarded by us as null. (See Calv. ad Concil. Trident.) For if, in human contracts, those promises only are binding in which he with whom we contract wishes to have us bound, it is absurd to say that we are bound to perform things which God does not at all require of us, especially since our works can only489be right when they please God, and have the testimony of our consciences that they do please him. For it always remains fixed, that “whatsoever is not of faith is sin” (Rom. 14:23). By this Paul means, that any work undertaken in doubt is vicious, because at the root of all good works lies faith, which assures us that they are acceptable to God. Therefore, if Christian men may not attempt anything without this assurance, why, if they have undertaken anything rashly through ignorance, may they not afterwards be freed, and desist from their error? Since vows rashly undertaken are of this description, they not only oblige not, but must necessarily be rescinded. What, then, when they are not only of no estimation in the sight of God, but are even an abomination, as has already been demonstrated? It is needless farther to discuss a point which does not require it. To appease pious consciences, and free them from all doubt, this one argument seems to me sufficient—viz. that all works whatsoever which flow not from a pure fountain, and are not directed to a proper end, are repudiated by God, and so repudiated, that he no less forbids us to continue than to begin them. Hence it follows, that vows dictated by error and superstition are of no weight with God, and ought to be abandoned by us.

20. Wat voor soort van geloften wettig en Gode aangenaam zijn, is, naar ik meen, voldoende uiteengezet. Maar omdat somtijds onervaren en vreesachtige consciëntiën, ook wanneer enige gelofte hun mishaagt en door hen afgekeurd wordt, niettemin over de verbintenis twijfelen en er zwaar door gekweld worden, daar zij er voor terugdeinzen hun aan God gegeven woord te schenden en aan de andere kant vrezen, dat ze door het te houden nog meer zondigen, moet hun hier hulp geboden worden, opdat ze zich aan deze moeilijkheid kunnen ontworstelen. En om in ééns alle bezwaar uit de weg te ruimen, zeg ik, dat alle geloften, die niet wettig zijn en niet naar behoren zijn gedaan, evenals ze bij God van geen waarde zijn, zo ook bij ons ongeldig moeten wezen. Want indien bij menselijke contracten alleen die beloften ons verbinden, in welke degene, met wie wij het contract aangaan, ons voor verbonden wil houden, is het ongerijmd, dat wij gedwongen zouden worden tot het volbrengen van die dingen, welke God geenszins van ons eist; temeer daar onze werken niet anders goed zijn, dan wanneer ze Gode behagen en dit getuigenis van de consciëntie hebben, dat ze Hem behagen. Want dit blijft vast: "Al wat uit het geloof niet is, dat is zonde" (Rom. 14:23) Daaronder verstaat Paulus, dat het werk, dat met twijfeling ondernomen is, daarom zondig is, omdat het geloof de wortel is van alle goede werken, door hetwelk wij er zeker van zijn, dat ze Gode welbehagelijk zijn. Indien dus een Christen niets mag ondernemen dan met deze zekerheid, waarom zou hij dan niet, wanneer hij iets in onwetendheid lichtvaardig op zich genomen heeft, later, als hij van zijn dwaling bevrijd is, er van mogen afzien? En daar nu onberaden gedane beloften van die aard zijn, verbinden zij niet alleen niet, maar moeten ze noodzakelijk verbroken worden. En wat zullen wij er dan van zeggen, dat ze niet alleen voor Gods aanschijn voor niets geacht worden, maar Hem ook tot een gruwel zijn, gelijk tevoren aangetoond is? Het is overbodig over een onnodige zaak langer te handelen. Dit ene bewijs schijnt mij meer dan genoeg te zijn om de vrome consciëntiën gerust te stellen en van alle bezwaar te bevrijden, namelijk dat alle werken, die niet uit een zuivere bron opwellen en niet op een wettig doel gericht worden, door God verworpen worden, en wel zo verworpen worden, dat Hij ons evenzeer verbiedt in die werken voort te gaan als ze aan te vangen. Want daaruit komt men tot het besluit, dat de geloften, die hun oorsprong nemen in dwaling en superstitie, bij God van geen waarde zijn en door ons moeten verlaten worden.

20. Sind unzulässige Gelübde verbindlich?

Welcherlei Gelübde rechtmäßig und Gott wohlgefällig sind, das ist nach meiner Ansicht jetzt hinreichend dargelegt. Nun gibt es aber zuweilen unkundige und furchtsame Gewissen, die sich auch da, wo ihnen ein Gelübde mißfällt oder sie es ablehnen, nichtsdestoweniger über seine Verbindlichkeit Bedenken hingeben und sich furchtbar martern, weil sie einerseits davor zurückschrecken, das Gott gegebene Wort zu brechen, und andererseits befürchten, sich durch das Halten des Gelübdes noch mehr zu versündigen. Diesen muß also hier Hilfe geschafft werden, damit sie sich aus dieser Schwierigkeit herausreißen können.

Um aber mit einem Schlag jegliches Bedenken zu beheben, so sage ich dies: vor Gott sind alle unerlaubten und unrechtmäßig geleisteten Gelübde nichtig, und ebenso müssen sie also auch für uns ungültig sein. Wenn uns nämlich bei menschlichen Verträgen nur solche Zusagen binden, an die uns unser Vertragspartner gebunden halten will, so ist es widersinnig, daß wir gezwungen werden, etwas zu leisten, was Gott keineswegs von uns verlangt, vor allem, wo doch unsere Werke nur dann recht sind, wenn sie Gottes Wohlgefallen finden und das Zeugnis unseres Gewissens besitzen, daß sie es tun. Denn es bleibt fest bestehen: „Was ... nicht aus dem Glauben geht, das ist Sünde“ (Röm. 14,23). Damit meint Paulus: ein Werk, das wir unter Bedenken angreifen, ist deshalb sündig, weil der Glaube die Wurzel aller guten Werke ist, der Glaube, in dem wir die Gewissheit 876 haben, daß diese Werke Gott wohlgefällig sind. Wenn also ein Christenmensch nichts ohne diese Gewißheit anpacken darf, weshalb soll er dann nicht, wenn er aus Unwissenheit etwas unbesonnen übernommen hat, hernach davon Abstand nehmen, wenn er von seinem Irrtum frei geworden ist? Da nun aber die unbedacht geleisteten Gelübde von dieser Art sind, so tragen sie nicht nur keinerlei Verbindlichkeit an sich, sondern sind notwendig zu brechen! Was sollen wir aber erst sagen, wenn wir daran denken, daß sie vor Gott nicht nur für nichts geachtet werden, sondern auch ein Greuel sind, wie ich oben nachgewiesen habe? Es ist überflüssig, über eine unnötige Sache weiter zu reden. Um die frommen Gewissen zu beruhigen und von allen Bedenken zu befreien, scheint mir dieser eine Beweisgrund vollauf zu genügen: alle Werke, die nicht aus einer reinen Quelle hervorfließen und nach einem rechtmäßigen Ziele ausgerichtet sind, werden von Gott verworfen, und zwar so verworfen, daß er uns nicht weniger verbietet, in ihnen fortzufahren, als sie zu beginnen. Daraus nämlich ergibt sich die Folgerung: Gelübde, die aus Irrtum und Aberglauben hervorgegangen sind, haben bei Gott gar keine Bedeutung und müssen dementsprechend auch von uns beiseite gelassen werden.

20. Geloftes wat nie uit die geloof is nie, is sonde

Ek meen dat voldoende uiteengesit is watter soort geloftes reg en vir God behaaglik is. Omdat mense met ’n onervare en bang gewete egter soms ook wanneer ’n gelofte hulle nie geval nie en hulle dit afkeur, nietemin twyfel oor hulle verbintenis daaraan, en hulle ook heftig gefolter word omdat hulle terugdeins daarvan om die trou wat hulle teenoor God afgelê het, te verbreek, en omdat hulle aan die ander kant 1575 ook bang is dat hulle meer sal sondig deur hulle gelofte te hou, moet ons hulle ook te hulp kom om hulle in staat te stel om hulle van hierdie probleem te verlos. Om egter vir eens en vir altyd hierdie probleem uit die weg te ruim: ek verklaar dat alle geloftes wat onregmatig en onbehooriik afgelê is, net soos dit voor God geen waarde het nie, so ook onder ons ongeldig behoort te wees. Want as slegs daardie beloftes in die geval van ooreenkomste met mense ons verbind aan dinge waaraan iemand met wie ons ’n kontrak aangaan, wil hê dat ons verbind moet wees, is dit ongerymd dat ons gedwing kan word om beloftes gestand te doen wat God allermins van ons eis - veral aangesien ons werke slegs wettig is as hulle God behaag en hulle die getuienis van ons gewete het dat hulle God behaag.

Dit bly dus onwrikbaar vas dat alles wat nie uit die geloof is nie, sonde is.⁷⁸ Hieronder verstaan Paulus dat elke werk wat met vertwyfeling onderneem is, juis daarom gebrekkig is, en dat geloof die wortel van alle goeie werke is omdat ons deur die geloof seker is dat ons werke deur God aangeneem is. As geen Christen ’n werk sonder hierdie sekerheid mag aanpak nie, waarom sou hulle dan nie, wanneer hulle die een of ander werk uit onkunde en ondeurdag aanpak, nie daarvan kan afsien wanneer hulle van hulle dwaling bevry is nie? Aangesien sulke geloftes onnadenkend afgelê is, plaas hulle nie alleen geen verpligting op mense nie, maar hulle moet noodwendig herroep word. Want wat daarvan dat hulle nie alleen voor God se aangesig van nul en gener waarde geag word nie, maar dat hulle ook vir Hom ’n gruwel is soos vroeër aangetoon is?⁷⁹

Dit is oorbodig om verder oor ’n onderwerp wat nie so noodsaaklik is nie, uit te wei. Dit lyk vir my asof net hierdie een redenasie voldoende is om vroom gewetens te kalmeer en hulie van alle problème te verlos: alle werke wat nie uit ’n suiwer bron ontspring en op ’n grondige doelstelling gerig is nie, word deur God verwerp; en dit word so verwerp dat Hy ons nie minder verbied om daarmee voort te gaan as om daarmee te begin nie. Daaruit maak ons die afleiding dat geloftes wat uit dwaling en bygeloof ontstaan, by God geen waarde het nie, en deur ons laat vaar moet word.

20. Думаю, я достаточно хорошо объяснил, какие обеты законны и угодны Богу. Но порой встречаются боязливые люди: даже если данный обет им не по душе и они знают, что он заслуживает осуждения, они все равно мучаются сомнением, следует ли его соблюдать. С одной стороны, они страшатся нарушить данное Богу обещание, а с другой - опасаются исполнением обета согрешить более, чем его нарушением. По этой причине нужно прийти им на помощь, дабы вызволить из подобного затруднения.

Прежде всего для успокоения их совести скажу, что все незаконные, противные разуму и праву обеты не имеют никакой ценности в глазах Бога и должны считаться недействительными. Коль скоро договоры, заключаемые между людьми, обязательны лишь в том случае, когда противная сторона признаёт их обязательными для неё, то тем более абсурдно полагать, будто мы вынуждены выполнять то, чего Бог вовсе от нас не требует. Тем более что наши дела хороши лишь постольку, поскольку угодны Богу и поскольку совесть человека свидетельствует, что они принимаются. Ибо остаётся непреложным условие, согласно которому всё, что не по вере, - грех (Рим 14:23). Св. Павел имеет в виду, что любое дело, предпринимаемое в сомнениях и при угрызениях совести, порочно; одна лишь вера есть корень всех добрых дел - вера, дающая нам несомненную уверенность в богоугодности наших поступков.

Итак, если христианину позволено совершать лишь то, в отношении чего у него есть такая уверенность, что мешает давшему обет по незнанию, но осознавшему его ошибочность, отказаться от его соблюдения Неразумные обеты не только не являются обязательными, но подлежат безоговорочной отмене. Они не только не представляют никакой ценности в глазах Бога, но и мерзки Ему, как было показано выше.

Было бы излишней тратой времени говорить об этом дальше. Один единственный довод уже кажется мне достаточным, чтобы удовлетворить совесть верующих и освободить их от всех сомнений: любые дела берущие начало не в чистом источнике веры и не сводимые к благой цели, отвергаются Богом. Причём отвергаются таким образом, что Бог так же категорически запрещает нам упорствовать в них, как и вообще приниматься за их осуществление. Отсюда следует заключить, что обеты, порождённые заблуждением и суеверием, не имеют никакой ценности перед Богом и нам следует отказаться от них.

21. Habebit praeterea qui hanc tenebit solutionem, quo adversus improborum calumnias eos defendat qui ex monachismo 258 ad honestum aliquod vivendi genus concedunt. Fractae fidei et periurii graviter accusantur, quod vinculum (ut vulgo creditur) insolubile, quo erant Deo et Ecclesiae obligati, abruperint¹. At ego nullum fuisse vinculum dico, ubi quod homo confirmat, Deus abrogat. Deinde, ut demus fuisse obligatos, quum ignoratione Dei et errore impliciti tenerentur: nunc postquam veritatis notitia sunt illuminati, simul Christi gratia liberos^a esse dico. Nam si tantam efficaciam habet crux Christi, ut a Legis divinae maledictione, qua vincti detinebamur, nos absolvat [Galat. 3. b. 13^b]: quanto magis ab extraneis vinculis (quae nihil sunt quam captiosa Satanae retia) nos eruet? Quibuscunque ergo Christus Evangelii sui luce affulget, non dubium est, quin ab omnibus eos laqueis expediat, quibus se per superstitionem induerant. Quanquam nec illis deest altera defensio, si ad caelibatum non fuerunt idonei^c. Nam si votum impossibile certum est animae exitium, quam servatam vult Deus, non perditam: sequitur in eo minime esse permanendum. Quam autem impossibile sit votum continentiae iis qui singulari dono praediti non sunt, antea docuimus²: et experientia, me tacente, loquitur; neque enim est ignotum quanta obscoenitate scateant omnia fere monasteria. Et siqua videntur honestiora magisque verecunda esse aliis, non ideo tamen casta sunt, quod impudicitiae malum intus premunt ac continent. Ita scilicet horrendis exemplis hominum audaciam ulciscitur Deus, quum suae infirmitatis immemores, repugnante natura id affectant quod est illis denegatum, et contemptis remediis quae Dominus illis ad manum dederat, contumacia et obstinatione incontinentiae morbum superare se posse confidunt. Quid enim aliud quam contumaciam esse dicemus, ubi quis admonitus coniugio sibi opus esse, idque sibi a Domino remedii loco dari, non modo id contemnit, sed etiam sacramento se adigit ad contemptum?

21. Ceste solution sera aussi pour respondre aux calomnies des meschans qui accusent ceux qui sont sortis de la moynerie pour se mettre en quelque honneste estat. Ils leur imposent d’avoir rompu leur foy et de s’estre parjurez: d’autant qu’ils ont rompu, comme ils disent, un lien indissoluble, par lequel ils estoyent astreints envers Dieu et son Eglise. Or je dy qu’il n’y a nul lien, quand Dieu casse et rescinde ce que l’homme conferme. Secondement, encore que je concede qu’ils fussent obligez pour le temps qu’ils vivoyent en erreur et ignorance de Dieu, je dy que par la grace de Jesus Christ ils ont esté delivrez de telle obligation, quand Dieu les a illuminez en leur faisant cognoistre sa verité. Car si la mort de nostre Seigneur Jesus a telle efficace, qu’elle nous rachette de la malediction de la Loy de Dieu, en laquelle nous estions (Gal. 3:13): combien plus nous doit-elle delivrer et absoudre des liens humains, qui ne sont que filets de Satan pour nous surprendre? Pourtant, quiconque a receu ceste grace d’estre illuminé par la clairté de l’Evangile, il n’y a nulle doute qu’il ne soit despestré de tous les liens ausquels il estoit enveloppé par superstition. Combien que ceux qui ont esté Moynes ont encore une autre excuse quant au mariage, s’ils n’avoyent point la puissance de se contenir: et autant en est-il des Nonnains. Car si un vœu impossible est la ruine et perdition des ames, lesquelles Dieu veut sauver, et non point perdre: il s’ensuit qu’il ne faut point perseverer en iceux. Or que le vœu de continence soit impossible à garder à ceux qui n’ont point grace speciale de Dieu pour ce faire, nous l’avons desja declairé cy dessus: et l’experience en crie, encore que je m’en teusse. Car chacun sait bien de quelles ordures sont pleins tous les cloistres. Et s’il y en a quelques uns qui semblent un petit plus honnestes que les autres, si ne sont ils pourtant plus chastes, d’autant que l’impudicité est cachée au dedans. Voila comment Dieu se venge par horribles punitions de l’audace des hommes, quand mescognoissans leur infirmité ils appatent de parvenir maugré nature à ce qui leur est denié, et quand en mesprisant les remedes que Dieu leur donnoit à la main, ils se confient de surmonter le vice d’incontinence par leur contumace et obstination. Car comment appellerons nous cela sinon Contumace, quand quelcun estant adverty de Dieu qu’il a besoing de se marier, et que le mariage luy est donné de Dieu comme un remede, non seulement il le mesprisé, mais aussi s’oblige par serment à le rejetter?

21. This solution will furnish an answer to the calumnies of the wicked, in defence of those who leave monachism for some honourable way of life. They are heavily accused of breach of faith and perjury; having broken, as it is commonly supposed, the indissoluble bond which held them to God and the Church. But I maintain that there is no bond, where that which man confirms is abrogated by God. Besides, though we should grant that they were bound while they were involved in error and ignorance of God,—now, since they have been enlightened with the knowledge of the truth, I maintain that the 453grace of Christ has delivered them from the obligation. For if the cross of Christ possesses such efficacy as to deliver us from the curse, under which we were held by the law of God, how much more, then, shall it extricate us from other bonds, which are nothing but delusive snares of Satan! Whomsoever, therefore, Christ illuminates with the light of his gospel, there is no doubt that he liberates them from all the snares in which they had entangled themselves by superstition. Though they are not at a loss for another defence, if they are not qualified to live in celibacy. For if an impossible vow be the ruin of souls, which it is the will of the Lord to save and not to destroy,—it follows that it is not right to persevere in it. But the impossibility of an observance of the vow of continence by those who are not endued with a special gift, we have already shown, and without my saying a word, experience itself declares; for it is notorious what extreme impurity prevails in almost all monasteries; and if any of them appear more virtuous and modest than the rest, it does not follow that they are really more chaste, because they conceal the vice of unchastity. Thus God inflicts awful punishments on the audacity of men, when, forgetting their weakness, they covet, in opposition to nature, that which is denied them, and, despising the remedies which God had put into their hands, indulge a contumacious and obstinate presumption that they are able to overcome the vice of incontinence. For what shall we call it but contumacy, when any one who is admonished that he stands in need of marriage, and that it has been given to him by the Lord as a remedy, not only contemns it, but binds himself by an oath to persevere in that contempt?

21. Those who abandon the monastic profession for an honest living, unjustly accused of breaking their faith.

He who understands this solution is furnished with the means of repelling the calumnies of the wicked against those who withdraw from monasticism to some honest kind of livelihood. They are grievously charged with having perjured themselves, and broken their faith, because they have broken the bond (vulgarly supposed to be indissoluble) by which they had bound themselves to God and the Church. But I say, first, there is no bond when that which man confirms God abrogates; and, secondly, even granting that they were bound when they remained entangled in ignorance and error, now, since they have been enlightened by the knowledge of the truth, I hold that they are, at the same time, free by the grace of Christ. For if such is the efficacy of the cross of Christ, that it frees us from the curse of the divine law by which we were held bound, how much more must it rescue us from extraneous chains, which are nothing but the wily nets of Satan? There can be no doubt, therefore, that all on whom Christ shines with the light of his Gospel, he frees from all the snares in which they had entangled themselves through superstition. At the same time, they have another defence if they were unfit for celibacy. For if an impossible vow is certain destruction to the soul, which God wills to be saved and not destroyed, it follows that it ought by no means to be adhered to. Now, how impossible the vow of continence is to those who have not received it by special gift, we have shown, and experience, even were I silent, declares: while the great obscenity with which almost all monasteries teem is a thing not unknown. If any seem more decent and modest than others, they are not, however, chaste. The sin of unchastity urges, and lurks within. Thus it is that God, by fearful examples, punishes the audacity of men, when, unmindful of their490infirmity, they, against nature, affect that which has been denied to them, and despising the remedies which the Lord has placed in their hands, are confident in their ability to overcome the disease of incontinence by contumacious obstinacy. For what other name can we give it, when a man, admonished of his need of marriage, and of the remedy with which the Lord has thereby furnished, not only despises it, but binds himself by an oath to despise it?

21. Bovendien zal hij, die deze beantwoording kent, stof hebben om tegen de lasteringen der bozen hen te verdelgen, die uit het monnikendom zich begeven tot enige eerzame levenswijze. Zij worden ernstig beschuldigd van woordbreuk en meineed, omdat ze de, naar men algemeen gelooft, onverbrekelijke band, waarmede zij aan God en de kerk verbonden waren, afgebroken hebben. Maar ik zeg, dat er geen band geweest is, wanneer God te niet doet, wat de mens vaststelt. Vervolgens, ook al zouden wij toegeven, dat ze verbonden waren, toen ze vastgehouden werden in de strikken van onwetendheid aangaande God en van dwaling, zo zeg ik, dat ze nu, nadat ze verlicht zijn door de kennis der waarheid, tegelijkertijd vrij zijn door de genade van Christus. Want indien het kruis van Christus zo grote kracht heeft, dat het ons bevrijdt van de vloek der Goddelijke wet, waardoor wij gebonden werden gehouden, hoeveel meer zal het ons dan ontrukken aan vreemde banden, die niets anders zijn dan de bedriegelijke netten van de Satan? Het is dus niet twijfelachtig, dat Christus allen, die Hij beschijnt met het licht van zijn evangelie, van al die strikken losmaakt, waarin zij zich door superstitie gestoken hadden. Trouwens, het ontbreekt hun niet aan een tweede bewijs tot verdediging, indien ze niet in staat waren tot het houden van het celibaat. Want indien een onmogelijke gelofte een zekere ondergang is der ziel, welke God behouden wil hebben en niet wil verloren doen gaan, dan volgt daaruit, dat men geenszins in die gelofte moet volharden. En hoe onmogelijk de gelofte der onthouding is voor hen, die met die bijzondere gave niet toegerust zijn, hebben we vroeger geleerd, en leert, ook al zweeg ik, de ervaring. Immers het is niet onbekend van hoe grote onkuisheid bijna alle kloosters vol zijn. En indien sommige eerbaarder en ingetogener schijnen te zijn dan andere, dan zijn ze toch niet daarom kuis, omdat ze het kwaad der onkuisheid inwendig onderdrukken en in toom houden. Zo straft ongetwijfeld God door huiveringwekkende voorbeelden de stoutmoedigheid der mensen, wanneer ze niet gedachtig aan hun eigen zwakheid, terwijl hun natuur er zich tegen verzet, streven naar hetgeen hun ontzegd is, en, met verachting van de middelen, die de Here hun ter hand gesteld had, vertrouwen door onbuigzaamheid en hardnekkigheid de ziekte van hun gebrek aan zelfbeheersing te kunnen overwinnen. Want hoe zullen wij het anders noemen dan hardnekkigheid, wanneer iemand, die de vermaning gekregen heeft, dat het huwelijk voor hem nodig is, en dat dit hem door de Here als geneesmiddel gegeven wordt, dit niet alleen veracht, maar zelfs met een eed zichzelf dwingt tot verachting?

21. Über den Bruch des Mönchsgelübdes

Wer diese Antwort festhält, der wird außerdem auch die Möglichkeit haben, solche Menschen gegen die Schmähungen nichtsnutziger Leute zu verteidigen, die das Mönchtum verlassen und sich in eine ehrbare Lebensweise begeben. Man beschuldigt sie heftig, sie hätten ihr Wort gebrochen und wären Meineidige, weil sie das nach allgemeiner Ansicht unlösbare Band zerrissen hätten, mit dem sie Gott und der Kirche verpflichtet waren. Ich behaupte dagegen, daß gar kein „Band“ bestanden hat, wo doch Gott (in diesem Fall) für nichtig erklärt, was der Mensch in Kraft setzt. Und dann: wenn wir selbst zugeben, sie seien verpflichtet gewesen, als sie von der Unkenntnis Gottes und dem Irrtum in Banden gehalten wurden, so behaupte ich doch, daß sie jetzt, nachdem sie von der Erkenntnis der Wahrheit erleuchtet sind, zugleich durch Christi Gnade frei sind. Denn wenn das Kreuz Christi solche Wirkkraft hat, daß es uns von dem Fluch des göttlichen Gesetzes frei macht, von dem wir in Banden gehalten wurden (Gal. 3,13), wieviel mehr wird es uns dann aus solchen fremden Fesseln herausreißen, die doch nichts anderes sind, als Fangnetze des Teufels! Es steht also außer Zweifel, daß Christus alle, denen er durch das Licht seines Evangeliums strahlend erscheint, von allen Stricken losmacht, in die sie sich aus Aberglauben verwickelt haben.

Freilich fehlt es ihnen, wenn sie nicht in der Lage waren, den Zölibat zu halten, auch nicht an einem weiteren Verteidigungsmittel. Denn ein unerfüllbares Gelübde bedeutet das sichere Verderben der Seele, und Gott will doch, daß sie erhalten bleibt und nicht verlorengeht. Daraus ergibt sich, daß man in solch einem Gelübde durchaus nicht verharren soll. Wie unerfüllbar aber das Gelübde der Enthaltsamkeit für solche ist, die mit der besonderen Gabe (Matth. 19,11f.) nicht ausgerüstet sind, das habe ich oben dargelegt, und die Erfahrung bezeugt es, auch wenn ich schweige; denn es ist sehr wohl bekannt, von wieviel Unsittlichkeit fast alle Klöster übervoll sind. Und wenn einige Klöster ehrbarer und sittsamer zu sein scheinen als andere, so sind sie doch nicht deshalb keusch, weil sie das Übel der Unkeuschheit im Inneren unterdrücken und niederhalten! So ahndet eben Gott mit schrecklichen Strafexempeln die Vermessenheit der Menschen, wenn sie nicht an ihre Schwachheit denken und gegen den Widerstand der Natur nach etwas trachten, das ihnen verwehrt ist, und wenn sie unter Verachtung der Heilmittel, die ihnen der Herr an die Hand gegeben hatte, die Zuversicht haben, sie könnten durch Trotz und Eigensinn das Gebrechen ihrer Ungezügeltheit überwinden. Denn wie sollen wir es anders als Trotz nennen, wenn jemand darauf aufmerksam gemacht ist, daß er die Ehe nötig hat und daß sie ihm von dem Herrn als Heilmittel gegeben wird, und sie dann trotzdem nicht nur verachtet, sondern sich noch durch einen Eid zur Verachtung verpflichtet?

21. Die beskuldiging dat diegene wat die pousdom verlaat het, hulle gelofte verbreek het, is daarom ongeldig

Daarbenewens sal iemand wat hierdie oplossing (van die probleem) 1576 verstaan, iets hê om diegene wat hulle van die monnikamp af na ’n eerbare soort lewe wend, teen die valse beskuldiging van goddelose mense te verdedig. Hulle word heftig daarvan beskuldig dat hulle hulle trou verbreek het en van meineed omdat hulle die onverbreekbare band, soos algemeen geglo word, waardeur hulle aan God en die kerk verbind was, verbreek het.⁸⁰ Ek sê egter dat daar geen band bestaan wanneer God iets wat die mens bekragtig, tot niet maak nie. Ten tweede: gestel nou maar dat ons toegee dat hulle wel onder verpligting geplaas is, hoewel hulle deur hulle onkunde van God en deur dwaling verstrik geknel word, verklaar ek dat hulle nou, nadat hulle deur die kennis van die waarheid verlig is, tegelyk deur die genade van Christus daarvan verlos is. Want as die kruis van Christus soveel krag het dat dit ons van die vloek van God se wet waardeur ons vasgeknel was, kan verlos,⁸¹ hoeveel te meer sal dit ons nie red van uiterlike bande wat niks anders as nette van die Satan is nie? Daar bestaan derhalwe geen twyfel daaroor dat Christus almal wat Hy met die lig van sy evangelie bestraal, van al die valstrikke bevry waarmee hulle hulle uit bygelowigheid verbind het nie. En selfs as sommiges nie bekwaam was om altyd ongetroud te bly nie, ontbreek dit hulle nie aan ’n tweede vorm van verdediging nie. Want as ’n bepaalde onmoontlike gelofte die verderf van ’n siel beteken - en dit is God se wil dat dit bewaar moet bly en nie verlore moet gaan nie -, volg daaruit dat ’n mens glad nie daarby moet hou nie. Ons het tevore geleer hoe onmoontlik ’n gelofte tot weerhouding (van die huwelik) vir mense is wat nie met hierdie besondere gawe begaafd is nie,⁸² en selfs al sou ek daaroor swyg, sê ons ervaring dit vir ons. Dit is trouens welbekend hoe vol onwelvoeglikheid amper al die kloosters is. En as sekere kloosters nog eerbaarder en beskeier as ander is, is hulle nogtans nie daarom suiwer nie omdat hulle die euwel van onkuisheid binne die kloosters indwing en daar hou. Natuurlik wreek God Hom met verskriklike voorbeelde op die vermetelheid van mense wanneer hulle hulle swakheid vergeet en strydig met hulle natuur na iets streef wat hulle nie gegee is nie,⁸³ en wanneer hulle die geneesmiddels versmaai wat die Here hulle gegee het en met veragting en hardnekkigheid vertrou dat hulle die kwaal van onbeheerstheid kan oorwin. Wat sal ons dit dan anders as veragting noem wanneer iemand, ten spyte daarvan dat hy vermaan is dat hy aan ’n huwelik behoefte het, en dat dit as geneesmiddel deur God aan hom gegee word, dit nie alleen verag nie maar homself ook met ’n eed daartoe dwing om dit te verag?

21. Этот вывод может служить также ответом на клевету нечестивцев выдвигающих обвинения против тех, кто покинул монашество ради вступления на тот или иной благочестивый жизненный путь. Их обвиняют в измене вере и в клятвопреступлении, так как они якобы разорвали нерасторжимые узы, коими связали себя с Богом и его Церковью (Eck J. Enchiridion,XVIII, H 2a-b; Clichtove. Antilutherus, I, XXXI, fol. 39b). Я же заявляю, во-первых, что нет никаких уз там, где Бог расторгает и отменяет утверждаемое людьми. Во-вторых, даже если признать, что эти люди были связаны некими узами, поскольку жили в заблуждении и неведении Бога, то благодатью Иисуса Христа они освобождены от подобного обязательства, ибо просвещены Богом к познанию истины. Ведь если смерть Господа нашего Иисуса искупает нас от проклятий Закона Божьего, в коем мы пребывали прежде [Гал 3:13], то тем более она освобождает нас от уз человеческих, которые суть сети Сатаны, предназначенные для нашего уловления. Поэтому всякий получивший благодать просвещения светом Евангелия не сомневается в том, что свободен от всех уз, опутывавших его в силу суеверия.

А бывшие монахи, как и монахини, имеют ещё одно оправдание для вступления в брак, если не могут воздерживаться. Ибо если непосильный обет гибелен для души, которую Бог желает спасти, а отнюдь не погубить, то следует сделать вывод о недопустимости упорства в его соблюдении. А тот факт, что обет воздержания непосилен для тех, кто не имеет от Бога особого дара, был доказан выше. Даже если бы мы промолчали, сама жизнь громко свидетельствует об этом. Всем известно, какой грязи полны монастыри. Если же и найдутся немногие, кто окажется чуть порядочнее остальных, они всё равно далеки от целомудрия; просто их нечистота скрыта внутри. Таковы страшные кары, какими Бог наказывает дерзость людей, когда они отказываются признать собственную немощь и стремятся вопреки естеству добиться того, в чём им отказано. Пренебрегая целительными средствами, которые предоставляет им Бог, они надеются преодолеть порок невоздержания собственным упрямством и настойчивостью. Ибо как иначе, если не упрямством, назвать такое поведение, когда человек предупреждён Богом, что имеет нужду в браке и что брак дан ему как целительное средство, тем не менее не только пренебрегает им, но и даёт клятвенное обещание отказаться от него?