1. 131 | Ex hac porro^e satisfactionis doctrina scaturiunt indulgentiae. Nam quod ad satisfaciendum facultatibus nostris deest, 132 istis suffici nugantur^{a 1}: || ^b atque eo prosiliunt insaniae ut dispensationem esse definiant meritorum Christi et martyrum, quam Papa suis bullis partitur². Etsi autem helleboro magis quam argumentis digni sunt^c, || ut non magnum operaepretium sit tam frivolis erroribus refellendis incumbere, qui^d multis arietibus percussi^e sua^f sponte consenescere et ad inclinationem spectare incipiunt: || quia tamen imperitis quibusdam utilis erit brevis refutatio, eam non omittam. || Et sane quod tandiu salvae constiterint indulgentiae^g ac in tam impotenti et furiosa lascivia tam diuturnam impunitatem retinuerint, id vero documento esse potest quam alta errorum nocte immersi fuerint aliquot seculis homines. Videbant se a Papa et suis bulligerulis palam nec dissimulanter ludibrio haberi: quaestuosas nundinationes de animarum suarum salute exerceri, pauculis nummis salutis pretium taxari, nihil gratuitum prostare: hac specie emungi se oblationibus, quae in scorta, in lenones, in 133 comessationes turpiter absumerentur: summos indulgentiarum buccinatores, summos esse contemptores: monstrum istud maiori in dies licentia grassari ac luxuriari, nec finem ullum fieri, plumbum semper novum afferri, novos nummos elici.¹ Excipiebant tamen summa veneratione indulgentias, adorabant, redimebant: et qui cernebant inter alios acutius, existimabant tamen pias esse fraudes, quibus cum fructu aliquo falli possent.² Tandem ubi orbis aliquantum^a sibi sapere permisit, frigent indulgentiae, et paulatim etiam congelascunt, donec plane evanescant.

1. C’est de ceste source de satisfaction, que les indulgences sont venues. Car ils babillent que quand la faculté de satisfaire nous defaut, c’est un moyen d’y suppleer: et se desbordent en telle rage, qu’ils enseignent que le Pape en faisant voller ses bulles çà et là, dispense les merites de Jesus Christ et des Martyrs. Or combien qu’ils soyent plustost dignes d’estre mis entre les mains des medecins, que d’estre conveincus par argumens, mesmes qu’il n’est ja grand besoin de s’amuser à la refutation de tels erreurs, lesquels ayans esté des long temps esbranlez, commencent d’eux-mesmes à dechoir et defaillir, toutesfois pource qu’encores une brieve refutation sera utile pour le regard d’aucuns simples et ignorans, je ne veux pas du tout m’en abstenir. Et de fait, ce que les indulgences se sont si longuement maintenues et conservées, mesme en si grande licence et enormité, nous donne à cognoistre en quelles tenebres et erreurs les hommes ont esté ensevelis par quelques années. Ils se voyoyent apertement moquer et tromper du Pape et de ses porteurs de Rogatons: ils voyoyent marchandise estre faite du salut de leurs ames: que l’achet de Paradis estoit taxé à certains deniers: que rien ne se donnoit gratuitement: que sous ceste couleur on tiroit de leurs bourses les oblations qui estoyent apres vilainement despendues en paillardises, maquerelages et gourmandises: que les plus grans recommandeurs d’indulgences en estoyent pour leur endroit les plus grans contempteurs: que ce monstre de plus en plus croissoit tous les jours, et furieusement s’eslevoit sans fin: qu’on apportoit de jour en jour plomb nouveau pour tirer nouvel argent: neantmoins ils recevoyent les indulgences en grand honneur, ils les adoroyent et achetoyent. Et ceux qui voyoyent plus clair que les autres, pensoyent encore que c’estoyent fraudes salutaires, desquelles ils pouvoyent estre trompez avec quelque fruit. En la fin, quand le monde s’est maintenant permis d’estre un peu plus sage, les indulgences se refroidissent et se gelent, jusqu’à ce qu’elles s’es-vanouissent du tout.

1. 601 This doctrine of satisfaction has given rise to indulgences. For by indulgences they pretend, that the deficiency of our abilities to make satisfaction is supplied, and even proceed to the extravagance of defining them to be the dispensation of the merits of Christ and of the martyrs, which the Pope distributes in his bulls. Now, though such persons are fitter subjects for a mad-house than for arguments, so that it would be of little use to engage in refuting errors so frivolous, which have been shaken by many attacks, and begin of themselves to grow obsolete, and totter towards a fall, yet, as a brief refutation will be useful to some minds hitherto uninformed on the subject, I shall not altogether omit it. And indeed the establishment and long continuance of indulgences, with the unlimited influence retained by them amidst such outrageous and furious licentiousness, may serve to convince us in what a deep night of errors men were immersed for several ages. They saw, that they were themselves objects of the public and undissembled ridicule of the Pope and the dispensers of his bulls; that lucrative bargains were made concerning the salvation of their souls; that the price of salvation was fixed at a trifling sum of money, and nothing presented gratuitously; that under this 602 pretext, contributions were extorted from them, which were vilely consumed on brothels, pimps, and revellings; that the greatest advocates of indulgences were the greatest despisers of them; that this monster was daily making longer strides in licentious power and luxury, and that there was no end, that more trash was continually produced, and more money continually extorted. Yet they received indulgences with the greatest veneration, adored them and purchased them; and those who had more discernment than others, yet considered them as pious frauds, by which they might be deceived with some advantage. At length, since the world has permitted itself to recover a little the exercise of reason, indulgences become more and more discredited, till they altogether disappear.

1. The dogma of satisfaction the parent of indulgences. Vanity of both. The reason of it. Evidence of the avarice of the Pope and the Romish clergy: also of the blindness with which the Christian world was smitten

571 From this dogma of satisfaction that of indulgences takes its rise. For the pretence is, that what is wanting to our own ability is 572hereby supplied; and they go the insane length of defining them to be a dispensation of the merits of Christ, and the martyrs which the Pope makes by his bulls. Though they are fitter for hellebore than for argument,—and it is scarcely worth while to refute these frivolous errors, which, already battered down, begin of their own accord to grow antiquated, and totter to their fall;—yet, as a brief refutation may be useful to some of the unlearned, I will not omit it. Indeed, the fact that indulgences have so long stood safe and with impunity, and wantoned with so much fury and tyranny, may be regarded as a proof into how deep a night of ignorance mankind were for some ages plunged. They saw themselves insulted openly, and without disguise, by the Pope and his bull-bearers; they saw the salvation of the soul made the subject of a lucrative traffic, salvation taxed at a few pieces of money, nothing given gratuitously; they saw what was squeezed from them in the form of oblations basely consumed on strumpets, pimps and gluttony, the loudest trumpeters of indulgences being the greatest despisers; they saw the monster stalking abroad, and every day luxuriating with greater license, and that without end, new bulls being constantly issued, and new sums extracted. Still indulgences were received with the greatest reverence,worshipped, and bought. Even those who saw more clearly than others deemed them pious frauds, by which, even in deceiving, some good was gained. Now, at length, that a considerable portion of the world have begun to rethink themselves, indulgences grow cool, and gradually even begin to freeze, preparatory to their final extinction.

1. Uit deze leer der voldoening verder hebben de aflaten hun oorsprong. Want wat aan ons vermogen tot voldoening ontbreekt, dat wordt, naar zij bazelen, door de aflaten aangevuld, en zij komen tot zulk een dwaasheid, dat ze van de aflaten deze bepaling geven, dat ze zijn de uitdeling van de verdiensten van Christus en der martelaren, die de paus door zijn bullen toedeelt. En ofschoon ze eerder nieskruid¹ nodig hebben dan dat ze bewijzen waardig zijn, zodat het niet zeer de moeite waard is om zich in te spannen tot het weerleggen van zo onbenullige dwalingen, die, reeds door vele slagen gebeukt, vanzelf beginnen te verouderen en tot de val te neigen, zal ik toch, omdat voor sommige onervaren een korte weerlegging nuttig zal zijn, deze niet achterwege laten. En voorzeker, dat de aflaten zo lange tijd ongedeerd in stand gebleven zijn en bij een zo teugelloze en dolzinnige ongebondenheid zo lang ongestraft gebleven zijn, dat kan tot een bewijs strekken in hoe diepe nacht der dwalingen de mensen ettelijk eeuwen gedompeld geweest zijn. Zij zagen, dat ze door de paus en zijn buldragers openlijk en ongeveinsd voor de gek gehouden werden; dat er over de zaligheid hunner zielen winstgevende markten gehouden werden; dat de prijs hunner zaligheid op weinige geldstukjes geschat werd; dat niets kosteloos te krijgen was; dat hun onder deze schijn de offerpenningen afgezet werden om ze schandelijk te verbruiken aan hoeren, koppelaars en braspartijen; dat de grootste loftrompetters der aflaten de grootste verachters waren; dat dat monster met de dag in groter ongebondenheid voortging en steeds meer uitgelaten werd, en dat er geen eind aan gemaakt werd; dat er altijd nieuw lood aangebracht werd, en nieuw geld afgetroggeld. Toch ontvingen zij de aflaten met de grootste eerbied, zij aanbaden ze en kochten ze; en zij, die scherper zagen dan de anderen, meenden toch dat de aflaten een vroom bedrog waren, waardoor ze zich met enig nut konden laten bedriegen. Eindelijk nu de wereld zich veroorloofd heeft een weinig wijs te zijn, worden de aflaten koud en bevriezen ook langzamerhand, totdat ze geheel verdwijnen.

1. 432Erster Abschnitt: Vom Ablaß (1-5). Der Ablaß nach römischer Lehre - und der Unfug, der damit getrieben worden ist!

Aus dieser Lehre von der Genugtuung quillt nun weiter der Ablaß hervor. Was uns nämlich an Fähigkeiten zu solcher Genugtuung mangelt, das kann man nach dem Geschwätz der Römischen durch den Ablaß ergänzen. Ja, sie gehen in ihrer Tollheit so weit, daß sie den Ablaß als Austeilung der Verdienste Christi und der Märtyrer bestimmen, die der Papst mit seinen Bullen vornähme. Nun bedürfen die Vertreter dieser Anschauung allerdings eher des Nießwurz (eines Mittels gegen den Wahnsinn nach damaliger Auffassung), als daß sie etwa eines Beweises würdig wären, und deshalb ist es nicht besonders der Mühe wert, sich mit der Widerlegung so leichtsinniger Irrtümer Arbeit zu machen; denn diese sind ja bereits von vielen Sturmböcken durchstoßen und fangen schon ganz von selber an zu veralten und baufällig zu werden. Trotzdem wird eine kurze Widerlegung für einige unerfahrene Leute von Nutzen sein, und ich will deshalb nicht davon absehen.

Man kann wirklich sagen: daß sich der Ablaß so lange halten, daß er in so zügelloser, wilder Ausgelassenheit so lange ungestraft bleiben konnte - das mag uns wirklich zum Beweis dafür dienen, in was für eine tiefe Nacht des Irrtums die Menschen etliche Jahrhunderte lang versunken gewesen sind. Sie sahen, wie sie vom Papst und seinen Bullenträgern offen und unverhüllt zu Narren gehalten wurden; sie sahen, wie man mit ihrem Seelenheil geldgierigen Schacher trieb, sie nahmen es wahr, wie ihre Seligkeit auf den Preis von wenigen Hellern veranschlagt wurde, aber nichts umsonst zu haben war, - sie hatten es vor Augen, wie man sie unter solchem falschen Schein um Opfergaben prellte, die man dann in Ehebruch und Kuppelei und auf Gelagen schnöde verpraßte; sie wußten wohl, daß die vollbäckigsten Ablaßprediger zugleich die schlimmsten Ablaßverächter waren, sie sahen es, wie dieses Untier von Tag zu Tag mit tollerem Mutwillen wütete und immer ausgelassener wurde und wie solch Treiben doch kein Ende fand, nein, wie alle Tage neues Blei dazukam, neue Groschen den Leuten aus der Tasche gelockt wurden! Das alles sahen sie - aber sie empfingen den Ablaß trotzdem mit höchster Ehrerbietung, beteten ihn an, kauften ihn! Und die, welche schärfer sahen als andere Leute, die meinten doch, es sei das nun eben ein frommer Betrug, von dem man sich immerhin mit einigem Nutzen täuschen lassen könnte! Seitdem sich nun zuletzt die Welt gestattet hat, ein wenig klüger zu werden, da erkaltet der Ablaß, er wird nachgerade zu Eis, bis er gänzlich vergeht.

1. Die Roomse dwaalleer van voldaan en die gevolge daarvan (Afdeling 1-5)

Die Roomse leer in verband met aflaat

859 Uit hierdie leer van voldoening ontstaan verder ook hulle aflaat. Volgens die onsin wat hulle kwytraak, word met die aflaat voldoen aan dit wat ons nie by magte is om ter voldoening te lewer nie. In hulle dwaasheid dartel hulle so rond dat hulle die aflaat as die uitdeling van Christus en die martelare se verdienstes beskryf, wat die pous in sy edikte uitdeel.⁴ Hulle verdien snui⁵ eerder as redenasies, sodat dit geen groot inspanning verg om sulke ligsinnige dwalings te weerlê nie, omdat dit alreeds onder baie aanslae gely het en begin om outyds te word en alreeds op die afdraande pad is. Omdat ’n bondige weerlegging 860 daarvan nogtans vir sekere oningeligtes nuttig sal wees, sal ek dit nie agterweë laat nie. Die feit dat hulle aflaat in elk geval so lank ongedeerd gebly het en in so ’n oordrewe en rasende losbandigheid so lank ongestraf gebly het, bewys trouens in hoe ’n donker nag van dwalings die mense etlike eeue lank gedompel was. Hulle kon sien dat hulle openlik en sonder enige skyn deur die pous en sy buldraers bespot word. Hulle kon raaksien dat daar winsgewende handel met die saligheid van hulle siele gedryf word, dat die prys van hulle saligheid teen ’n paar munte gewaardeer word en dat niks verniet was nie. Hulle kon sien dat hulle uit hulle offers gekul word, dat dit skandelik op hoere, bordele en fuifpartye verkwis word en dat diegene wat hulle monde die meeste vol het oor die aflaat, ook die grootste veragters is.

Hulle kon opmerk dat hierdie monster by die dag in al hoe groter teuelloosheid rondgaan en hulle verswelg en dat daar geen einde aan is nie maar dat daar altyd nuwe lood beskikbaar is om nuwe geld te munt.⁶ Hulle het die aflaat nogtans met die grootste eerbied aanvaar, dit aanbid en gekoop. En mense wat ’n bietjie skerpsinniger as ander daarop gelet het, het tog gedink dat dit vrome bedrog was waarmee hulle maar met ’n mate van voordeel mislei kon word. Toe die wêreld homself uiteindelik toegelaat het om ’n bietjie wysheid te bekom, het hulle aflaat afgekoel en geleidelik selfs gevries, totdat dit heeltemal verdamp het.

1. От учения об удовлетворении ведут своё начало индульгенции. Паписты твердят, что когда нам не хватает способности принести удовлетворение, то индульгенции суть способ восполнить этот недостаток. Они доходят до того, что учат, будто папа, раздавая направо и налево свои буллы, распоряжается тем самым заслугами Иисуса Христа и мучеников (Фома Аквинский. Сумма теологии, III suppl., Q. XXV, art. 1). Хотя, слушая такое, их следовало бы передать в руки врачей, а не убеждать аргументами и хотя уже нет большой необходимости опровергать подобные бредни, которые уже давно поколеблены и начинают проходить сами собой. Однако и теперь какое-то краткое опровержение всё же полезно для простых и несведущих людей. Поэтому я не хотел бы от него уклоняться.

В самом деле, уже то, что индульгенции продержались так долго, причём получили огромное распространение, даёт нам почувствовать, в какую тьму заблуждений может пасть человек и оставаться там долгие годы. Люди видели, что папа и его раздатчики индульгенций (porteurs de Rogatons) открыто их обманывают и над ними же смеются; они видели, что спасение их душ превращено в товар и что рай можно купить за несколько монет, что ничего не даётся бесплатно, что под этим предлогом из них вытягивают деньги, которые потом тратят на распутство, разврат и обжорство, видели, что те, кто больше всех восхваляет индульгенции, - самые большие богохульники, что это чудовищное зрелище с каждым днём собирает всё больше зрителей и продолжается без конца, что с каждым днём появляется всё больше булл, чтобы собрать ещё больше денег. И тем не менее люди считали индульгенции великой честью, обожали их и покупали. А те, кто был прозорливее остальных, считали, что это - спасительный обман, которому они могут поддаться с какой-то пользой. В конце концов, когда люди позволили себе немного поумнеть, продажа индульгенций перестала расти, начала сокращаться и вскоре исчезнет совсем.

2. Verum quoniam plurimi, qui sordes, imposturas, furta, rapacitates (quibus luserunt hactenus, et nos ludificati sunt indulgentiarii) vident, fontem ipsum impietatis non conspiciunt: operaepretium est indicare non solum quales sint indulgentiae, sed quid omnino sint omni macula abstersae. || Thesaurum Ecclesiae vocant^b, Christi et sanctorum Apostolorum Martyrumque merita^{c 3}. Huius horrei radicalem custodiam (ut attigi)^{d 4} Romano Episcopo traditam fingunt, penes quem sit^e tantorum bonorum dispensatio, ut et ipse per se elargiri possit, et^f elargiendi iurisdictionem aliis^g delegare. Hinc nunc plenariae indulgentiae a Papa, nunc certorum annorum: a Cardinalibus, centum dierum: ab Episcopis, quadraginta⁵. || Sunt autem illae^h (ut genuine describam) sanguinis Christi profanatio, Satanaeque ludibrium, quo Christianum populum a Dei gratia, a vita quae est in Christo abducantⁱ, et a vera salutis via avertant^k. Qui enim poterat foedius profanari Christi sanguis, quam dum negatur sufficere ad peccatorum remissionem, ad reconciliationem, ad satisfactionem, nisi velut arescentis et exhausti 134 defectus aliunde suppleatur et sufficiatur? Christo Lex et Prophetae^a omnes (inquit Petrus) testimonium perhibent, quod per ipsum accipienda sit remissio peccatorum [Act. 10. g. 43]; indulgentiae remissionem peccatorum per Petrum, Paulum et Martyres largiuntur. Sanguis Christi emundat nos a peccato, inquit Iohannes [1. Iohan. 1. c. 7]: indulgentiae sanguinem Martyrum faciunt peccatorum^b ablutionem. Christus (inquit Paulus) qui peccatum non noverat, factus pro nobis est peccatum (id est peccati satisfactio) ut iustitia Dei efficeremur in illo [2. Cor. 5. d. 21]: indulgentiae peccatorum satisfactionem in sanguine Martyrum reponunt. Clamabat Paulus et Corinthiis testificabatur, solum Christum pro ipsis crucifixum et mortuum esse [1. Cor. 1. b. 13]: indulgentiae pronuntiant, Paulum et alios pro nobis mortuos. Alibi dicit, Christum acquisivisse Ecclesiam suo sanguine [Act. 20. f. 28]: indulgentiae aliud pretium acquisitionis in Martyrum sanguine statuunt. Una oblatione Christus consummavit in perpetuum sanctificatos, ait Apostolus [Hebr. 10. c. 14]: indulgentiae reclamant, a Martyribus perfici sanctificationem, quae alioqui^c non sufficeret^d. Iohannes dicit sanctos omnes lavisse stolas in sanguine Agni [Apoc. 7. d. 14]: indulgentiae docent lavare stolas^e in sanguine sanctorum.

2. Mais pourtant que plusieurs qui cognoissent les traffiques, tromperies, larrecins, rapacitez lesquelles ont excercé jusques icy les facteurs et traffiqueurs des indulgences, ne voyent point la source de l’impieté qui y est, il est expedient de monstrer icy non seulement quelles sont les indulgences, comme ils en usent: mais du tout que c’est, à les prendre en leur propre et meilleure nature, sans quelque qualité ou vice accidental. Ils appellent le thresor de l’Eglise les merites de Jesus Christ, des Apostres et des Martyrs. De ce thresor ils disent que le Pape a la garde essentielle, comme en la racine, entant qu’il en est le dispensateur pour en eslargir par soymesme ce qui luy plaist, et deleguer aux autres la jurisdiction d’en departir. Et de là viennent les indulgences qu’il donne, maintenant plenieres, maintenant pour certains ans. Item, celles que donnent les Cardinaux pour cent jours, et les Eveques pour quarante. Or tout cela, pour en dire au vray ce qui en est, n’est sinon une pollution du sang de Christ, et une fausseté du diable, pour destourner le peuple Chrestien de la grace de Dieu, et de la vie qui est Christ, et pour le desvoyer du chemin de salut. Car comment pouvoit estre le sang de Christ plus vilainement pollué et deshonnoré, qu’en niant qu’il suffise à la remission des pechez, reconciliation et satisfaction, sinon que le defaut d’iceluy soit suppleé d’autrepart? La Loy et tous les Prophetes, dit sainct Pierre, portent tesmoignage à Christ, qu’en luy doit estre receue la remission des pechez (Act. 10:43); les indulgences ottroyent la remission des pechez par sainct Pierre, sainct Paul, et autres Martyrs. Le sang de Christ nous purge des pechez, dit sainct Jean (1 Jean 1:7); les indulgences font du sang des Martyrs ablution des pechez. Christ, dit sainct Paul, qui n’avoit cogneu nul peché, a esté fait peché pour nous: c’est à dire satisfaction de peché, afin qu’en luy nous fussions faits justice de Dieu (2 Cor. 5:21); les indulgences colloquent la satisfaction de peché au sang des Martyrs. Sainct Paul crioit, testifiant aux Corinthiens qu’un seul Christ estoit crucifié et mort pour eux (1 Cor. 1:13); les indulgences determinent sainct Paul et les autres estre morts pour nous. Et en un autre passage il dit que Christ s’est acquis son Eglise par son sang (Act. 20:28). Les indulgences mettent un autre prix de l’acquisition au sang des Martyrs. Christ, dit l’Apostre, a eternellement parfait par une oblation ceux qu’il a sanctifiez (Hebr. 10:14); les indulgences contredisent, affermans que la sanctification de Christ, qui autrement ne suffisoit point, est parfaite au sang des Martyrs. Sainct Jean dit que tous les saincts ont lavé leurs robbes au sang de l’Agneau (Apoc. 7:14); les indulgences nous enseignent de laver nos robbes au sang des saincts.

2. But since many, who see the pollution, imposture, robbery, and rapacity, with which the dispensers of indulgences have hitherto amused themselves and cajoled us, do not perceive the fountain of all this impiety,—it will be necessary to show, not only the nature of indulgences as commonly used, but what they are in themselves when abstracted from every adventitious blemish. The merits of Christ and of the holy apostles and martyrs, they style “the treasury of the Church.” The principal custody of this repository they pretend to have been delivered, as I have already hinted, to the bishop of Rome, who has the dispensation of such great benefits, so that he can both bestow them himself, and delegate the power of bestowing them to others. Hence from the Pope are received sometimes plenary indulgences, sometimes indulgences for a certain number of years; from Cardinals, for a hundred days; from Bishops, for forty days. But to describe them correctly, they are a profanation of the blood of Christ and a delusion of Satan, by which they seduce Christians from the grace of God and the life which is in Christ, and turn them aside from the right way of salvation. For how could the blood of Christ be more basely profaned, than when it is denied to be sufficient for the remission of sins, for reconciliation and satisfaction, unless its deficiency be supplied from some other quarter? “To him,” says Peter, “give all the prophets witness, that through his name, whosoever believeth on him shall receive remission of sins.”¹⁷⁹⁵ Indulgences dispense remission of sins through Peter, and Paul, and the martyrs. “The blood of Jesus Christ,” says John, “cleanseth us from all sin.”¹⁷⁹⁶ Indulgences make the blood of the martyrs the ablution of sins. Paul says, that Christ, “who knew no sin, was made sin for us;” that is, a satisfaction for sin, “that we might be made the righteousness of God in him.”¹⁷⁹⁷ Indulgences place satisfaction 603 for sins in the blood of the martyrs. Paul declared to the Corinthians, that Christ alone was crucified and died for them.¹⁷⁹⁸ Indulgences pronounce that Paul and others died for us. In another place he says, that Christ “hath purchased the Church with his own blood.”¹⁷⁹⁹ Indulgences assign another price of this purchase, in the blood of the martyrs. The apostle says, that “by one offering Christ hath perfected for ever them that are sanctified.”¹⁸⁰⁰ Indulgences, on the contrary, proclaim that sanctification, which were otherwise insufficient, receives its perfection from the martyrs. John declares that all saints “have washed their robes in the blood of the Lamb.”¹⁸⁰¹ Indulgences teach us to wash our robes in the blood of the saints.

2. View of indulgences given by the Sophists. Their true nature. Refutation of them. Refutation confirmed by seven passages of Scripture.

But since very many who see the vile imposture, theft, and rapine (with which the dealers in indulgences have hitherto deluded and sported with us), are not aware of the true source of the impiety, it may be proper to show not only what indulgences truly are, but also that they are polluted in every part.¹ They give the name of treasury of the Church to the merits of Christ, the holy Apostles and Martyrs. They pretend, as I have said, that the radical custody of the granary has been delivered to the Roman bishop, to whom the dispensation of these great blessings belongs in such a sense, that he can both exercise it by himself, and delegate the power of exercising it to others. Hence we have from the Pope at one time plenary indulgences, at another for certain years; from the cardinals for a hundred days, and from the bishops for forty. These, to describe them truly, are a profanation of the blood of Christ, and a delusion of Satan, by which the Christian people are led away from the grace of God and the life which is in Christ, and turned aside from the true way of salvation. For how could the blood of Christ be more shamefully profaned than 573by denying its sufficiency for the remission of sins, for reconciliation and satisfaction, unless its defects, as if it were dried up and exhausted, are supplemented from some other quarter? Peter’s words are: “To him give all the prophets witness, that through his name whosoever believeth in him shall receive remission of sins,” (Acts 10:43); but indulgences bestow the remission of sins through Peter, Paul, and the Martyrs. “The blood of Jesus Christ his Son cleanseth us from all sin,” says John (1 John 1:7). Indulgences make the blood of the martyrs an ablution of sins. “He has made him to be sin (i.e. a satisfaction for sin) for us who knew no sin,” says Paul (2 Cor. 5:21), “that we might be made the righteousness of God in him.” Indulgences make the satisfaction of sin to depend on the blood of the martyrs. Paul exclaimed and testified to the Corinthians, that Christ alone was crucified, and died for them (1 Cor. 1:13). Indulgences declare that Paul and others died for us. Paul elsewhere says that Christ purchased the Church with his own blood (Acts 20:28). Indulgences assign another purchase to the blood of martyrs. “By one offering he has perfected for ever them that are sanctified,” says the Apostle (Heb. 10:14). Indulgences, on the other hand, insist that sanctification, which would otherwise be insufficient, is perfected by martyrs. John says that all the saints “have washed their robes, and made them white in the blood of the Lamb,” (Rev. 7:14). Indulgences tell us to wash our robes in the blood of saints.

2. Maar aangezien er zeer velen zijn, die de vuilheden, bedriegerijen, dieverijen en roverijen (waarmee de aflaatkramers tot nu toe gespeeld hebben en ons hebben beetgenomen) zien, maar de bron zelf der goddeloosheid niet zien, is het nodig, dat we aantonen niet alleen van welke aard de aflaten zijn, maar ook wat ze eigenlijk zijn, wanneer ze van elke vlek zijn gereinigd. Zij noemen ze de schat der kerk, de verdiensten van Christus en van de heilige apostelen en martelaren. Zij stellen het voor, dat de volkomen bewaking van deze voorraadschuur (zoals ik reeds vermeldde) aan de bisschop van Rome is overgegeven, en dat bij hem de uitdeling van zo grote goederen berust, zodat hij zowel zelf kan wegschenken, alsook het recht om weg te schenken aan anderen kan verlenen. Hierdoor komt het, dat door de paus soms volkomen aflaat, soms aflaat voor een bepaald aantal jaren geschonken wordt, door de kardinalen aflaat voor honderd en door de bisschoppen van veertig dagen. Maar die aflaten zijn (om ze naar waarheid te beschrijven) een ontheiliging van Christus' bloed en een spot van Satan, waardoor ze het Christelijke volk van de genade Gods, van het leven, dat in Christus is, afvoeren en van de ware weg der zaligheid afwenden. Want hoe kon Christus' bloed schandelijker ontheiligd worden, dan doordat geloochend wordt, dat het voldoende is tot vergeving der zonden tot verzoening en tot voldoening, tenzij wat er aan ontbreekt, alsof het verdroogd en uitgeput was, van elders wordt aangevuld en toegevoegd? Aan Christus geven de wet en alle profeten getuigenis, zegt Petrus (Hand. 10:43) dat door Hem vergeving van zonden verkregen moet worden: de aflaten schenken de vergeving der zonden door Petrus, Paulus en de martelaren. "Het bloed van Christus reinigt ons van zonde," zegt Johannes (Joh. 1 Joh. 1:7) de aflaten maken het bloed der martelaren tot afwassing der zonden. "Christus," zegt Paulus (2 Cor. 5:21) " die de zonde niet kende, is voor ons zonde geworden (dat is voldoening der zonde), opdat wij zouden worden rechtvaardigheid Gods in Hem": de aflaten stellen de voldoening der zonden in het bloed der martelaren. Paulus riep en betuigde de Corinthiës (1 Cor. 1:13) dat alleen Christus voor hen gekruist en gestorven was: de aflaten verkondigen, dat Paulus en anderen voor ons gestorven zijn. Elders (Hand. 20:28) zegt hij, dat Christus de kerk verkregen heeft door zijn eigen bloed: de aflaten stellen een andere prijs der verkrijging in het bloed der martelaren. "Met één offerande heeft Christus in eeuwigheid volmaakt degenen, die geheiligd worden," zegt de apostel (Heb. 10:14) de aflaten roepen daartegen in, dat door de martelaren de heiligmaking volmaakt wordt, die anders niet voldoende zou zijn. Johannes zegt (Open. 7:14) dat alle heiligen hun klederen gewassen hebben in het bloed des Lams: de aflaten leren de klederen wassen in het bloed der heiligen.

2. Die Schriftwidrigkeit des Ablasses

Es gibt aber sehr viele Leute, die all den Unflat, all den Betrug, den Diebstahl, den Raub, mit denen uns die Ablaßkrämer bislang betrogen und zu Narren gehalten haben, wohl sehen, aber die eigentliche Quelle dieser Gottlosigkeit nicht bemerken. Es ist also der Mühe wert, wenn wir nicht bloß darlegen, wie der Ablaß beschaffen ist, sondern auch zeigen, was er eigentlich darstellt, wenn er von aller Befleckung gereinigt ist. Die Römischen nennen die Verdienste Christi und der heiligen Apostel und Märtyrer den „Schatz der Kirche“. Die vollkommene Wacht über diese Schatzkammer ist - wie ich bereits kurz erwähnte - nach ihrer erdichteten Darstellung dem römischen Bischof übertragen; und der hat nun die Verwaltung derartig großer Güter inne, daß er sie sowohl selber austeilen, als auch anderen die Vollmacht zu ihrer Austeilung übertragen kann. So erteilt der Papst selbst bald Vollablässe, bald Ablässe für eine bestimmte Zahl von Jahren, die Kardinäle teilen Ablässe auf hundert Tage aus, die Bischöfe auf vierzig Tage!

Aber all diese Ablässe sind - ich will sie beschreiben, wie sie wirklich sind! - tatsächlich 433 eine Entweihung des Blutes Christi, ein höhnischer Betrug des Satans! Sie sollen das Christenvolk von Gottes Gnade, von dem Leben, das in Christus ist, wegführen, sollen es von dem wahren Wege zum Heil abbringen! Denn wie könnte man Christi Blut schändlicher entweihen als durch die Behauptung, es sei zur Vergebung der Sünden, zur Versöhnung, zur Genugtuung nicht vollgenügend, sofern sein Mangel - als ob es also verdorrt, erschöpft wäre! - nicht von anderer Seite aufgefüllt und ersetzt werde! Nach Petrus geben doch das Gesetz und alle Propheten Christus das Zeugnis, daß wir durch ihn „Vergebung der Sünden empfangen sollen“ (Apg. 10,43). Der Ablaß dagegen läßt den Menschen durch Petrus, Paulus und die Märtyrer Vergebung der Sünden zuteil werden! „Das Blut Jesu Christi macht uns rein von aller Sünde“, sagt Johannes (1. Joh. 1,7). Beim Ablaß dagegen findet man die Abwaschung von den Sünden im Blute der Märtyrer! Paulus sagt: „Er hat den, der von keiner Sünde wußte, für uns zur Sünde - das heißt: zur Genugtuung für unsere Sünden! - gemacht, auf daß wir würden Gerechtigkeit Gottes in ihm“ (2. Kor. 5,21). Der Ablaß dagegen läßt die Genugtuung für unsere Sünden auf das Blut der Märtyrer gegründet sein. Paulus hat einst den Korinthern mit lauter Stimme bezeugt, daß allein Christus für sie gekreuzigt und gestorben sei (1. Kor. 1,13). Der Ablaß dagegen verkündigt uns, daß auch Paulus und andere für uns gestorben seien! An anderer Stelle sagt Paulus, Christus habe die Gemeinde erworben mit seinem Blut (Apg. 20,28). Der Ablaß dagegen behauptet, daß es noch einen anderen Preis für dieses „Erwerben“ gibt: nämlich das Blut der Märtyrer! Der Apostel schreibt: „Mit einem Opfer hat er in Ewigkeit vollendet, die geheiligt werden“ (Hebr. 10,14). Der Ablaß erklärt demgegenüber, die Heiligung empfange durch die Märtyrer ihre Vollendung - sonst sei sie nicht ausreichend! Johannes sagt, alle Heiligen hätten ihre Kleider „gewaschen ... in dem Blut des Lammes“ (Apk. 7,14) - der Ablaß aber lehrt uns, wir sollten unsere Kleider im Blut der Heiligen waschen!

2. Die Roomse aflaat is strydig met die Skrif

Daar is egter baie mense wat die gemors, die bedrog, die diefstal en rowery waarmee die aflaatverkopers ons tot nou toe nog bespot en gefop het, sien maar die bron self van sulke goddeloosheid nie kan raaksien nie. Daarom is dit nodig om aan te toon nie alleen wat die aard van hulle aflaat is nie, maar ook wat dit eintlik is as al die smette daarvan weggeneem is.

Hulle noem die verdienstes van Christus, die heilige apostels en die martelare die skat van die kerk.⁷ Soos ek alreeds terloops opgemerk het,⁸ skep hulle die versinsel dat die voile bewaking⁹ van hierdie skuur 861 aan die Roomse biskop oorgedra is en dat die uitdeling van sulke groot seëninge in sy hande is sodat hy dit self kan uitdeel en dat hy die volmag om dit uit te deel aan ander kan toeken. Hieruit kom dan dat die pous soms voile aflaat of soms aflaat vir ’n bepaalde aantal jare skenk; dat die kardinale aflaat vir honderd dae kan gee en die biskoppe vir veertig.¹⁰ Maar om dit nou maar rondborstig te beskryf: die aflaat is ’n ontheiliging van Christus se bloed, ’n bespotting van die Satan waarmee hulle Christene van die genade van God en die lewe wat in Christus is, afrokkel en hulle van die ware weg van saligheid af wegkeer. Want hoe kon Christus se bloed skandeliker ontheilig word as wanneer gesê word dat sy bloed nie genoeg is om ons sondes te vergewe, versoening te

doen en voldoening te lewer nie, as dit nie van elders aangevul en onderskraag word nie - net asof sy bloed uitgedor en van uitputting beswyk het?

Petrus sê: “Die wet en al die profete getuig vir Christus dat vergewing van sondes deur Hom verkry moet word”.¹¹ Hulle aflaat skenk vergiffenis van sondes deur Petrus, Paulus en die martelare.

Johannes sê: “Die bloed van Christus reinig ons van die sonde”.¹² Hulle aflaat maak die bloed van martelare tot ’n afwassing van ons sondes.

Paulus sê: “Christus, wat die sonde nie geken het nie, het vir ons sonde geword (dit is voldoening vir die sonde) sodat ons die geregtigheid van God in Hom kon word”.¹³ Hulle aflaat stel die voldoening vir ons sondes in die bloed van die martelare. Paulus roep uit en getuig vir die Korintiërs dat Christus alleen vir hulle gekruisig is en gesterf het.¹⁴ Hulle aflaat verklaar dat Paulus en ander vir ons gesterf het. Elders sê hy dat Christus deur sy bloed vir Hom ’n kerk verkry het.¹⁵ Hulle aflaat stel egter ’n ander prys vir die verkryging van die kerk, naamlik in die bloed van die martelare.

Die apostel sê: “Met een offerande het Christus tot in ewigheid die wat geheilig is, volmaak”.¹⁶ Daarteenoor skreeu hulle aflaat dat die heilig- 862 making deur martelare volmaak word en dat hierdie heiligmaking nie voldoende sou wees nie.¹⁷ Johannes sê dat al die heiliges hulle klere in die bloed van die Lam gewas het.¹⁸ Hulle aflaat leer ons om ons klere in die bloed van heiliges te was.

2. Однако многие люди, хорошо знающие, что торговля индульгенциями, осуществляющаяся до сих пор, являет собой обман, воровство, алчность, не видят источника этого нечестия. Поэтому необходимо не только показать, что представляют собой индульгенции и как они используются, но и определить их самих по себе, их собственную природу вне каких-либо пороков, которые они за собой повлекли. Их называют сокровищницей Церкви, заслугами Иисуса Христа, апостолов и мучеников. Паписты заявляют, что главным хранителем этих сокровищ является папа, стоящий у источника, который распространяет их и отдаёт кому пожелает, а также передаёт другим исходящие от них права. Отсюда происходят индульгенции, которые он вручает иногда на всю жизнь, иногда на несколько лет; кардиналы - на сто дней, епископы - на сорок.

На самом деле всё это - не что иное, как осквернение крови Христовой, дьявольская ложь, ставящая целью отвратить христианский народ от милости Божьей и от жизни, которая есть Христос, сбить его с пути к спасению. Ибо каким ещё образом можно более тяжко осквернять и бесчестить кровь Христову, нежели отрицая, что её достаточно для прощения грехов, умиротворения и удовлетворения, и провозглашая, что её недостаток может быть восполнен из какого-то другого источника? «О Нём все пророки свидетельствуют, говорит св. Пётр, что всякий верующий в Него получит прощение грехов именем Его» (Деян 10:43).

Индульгенции даруют прощение грехов от имени св. Петра, св. Павла и других мучеников. Но св. Иоанн говорит: «Кровь Иисуса Христа... очищает нас от всякого греха» (1 Ин 1:7). Индульгенции как бы делают кровь мучеников силой, отпускающей грехи. Но св. Павел сказал: «Незнавшего греха Он сделал для нас жертвою за грех, чтобы мы в Нём сделались праведными пред Богом» (2 Кор 5:21). Как на источник удовлетворения индульгенции указывают на кровь мучеников. Но св. Павел, свидетельствуя коринфянам, восклицает, что только Христос распялся и умер за них (1 Кор 1:13). Индульгенции указывают, будто за нас умерли св. Павел и другие святые. Но в другом месте апостол говорит, что Христос приобрёл Себе Церковь своею кровью (Деян 20:28). Другой ценой приобретения считается в связи с индульгенциями кровь мучеников. Однако апостол сказал, что Христос «одним приношением навсегда сделал совершенными освящаемых» (Евр 10:14). Паписты возражают и твердят, что освящение Христом, которого иначе было бы недостаточно, стало совершенным в крови мучеников. Св. Иоанн говорит, что все святые омыли одежды свои кровью Агнца (Отк 7:14); через индульгенции нас учат омывать свои одежды кровью святых.

3. | Praeclare adversus haec sacrilegia^f Leo Romanus Episcopus ad Palaestinos^g, Quanvis (inquit) multorum sanctorum in conspectu Domini pretiosa mors fuerit [Psal. 116,15], nullius tamen insontis occisio propitiatio fuit mundi. Accepere iusti, non dederunt coronas, et de fortitudine fidelium nata sunt exempla patientiae, non dona iustitiae; singulares quippe eorum mortes fuere, nec alterius quispiam debitum suo fine persolvit: quum unus extiterit Dominus Christus, in quo omnes crucifixi, omnes mortui, sepulti, suscitati [Epist. 81]^{h 1}. Quam sententiam, ut erat memorabilis, alibi quoque repetiit [Epist. 95]². Nihil certe clarius ad confodiendum impium hoc dogma desiderari queat. Nec tamen minus apposite Augustinus in eandem 135 sententiam, Etsi fratres (inquit) pro fratribus morimur, nullius tamen sanguis Martyris in peccatorum remissionem funditur: quod fecit Christus pro nobis: neque in hoc quod imitaremur, sed quod gratularemur contulit nobis [Tract. in Iohan. 84]¹. Item alibi, Sicut solus Filius Dei factus est Filius hominis, ut nos secum filios Dei faceret: ita pro nobis solus suscepit sine malis meritis poenam, ut nos per ipsum sine bonis meritis consequeremur indebitam gratiam [Lib. ad Bon. 4. cap. 4]². || Equidem quum tota eorum doctrina ex horrendis sacrilegiis et blasphemiis consuta sit, haec tamen prae aliis prodigiosa est blasphemia. Agnoscant annon haec sint sua placita, Martyres plus morte sua Deo praestitisse ac meritos esse quam sibi opus esset: tantamque illis meritorum largitatem superfuisse quae in alios redundaret. Ne igitur supervacuum sit tantum bonum, commisceri eorum sanguinem sanguini Christi, et ex utroque thesaurum Ecclesiae confici, ad remissionem et satisfactionem peccatorum.³ Atque ita accipiendum quod ait Paulus, Suppleo in corpore meo ea quae desunt passionum Christi pro corpore eius, quod est Ecclesia [Coloss. 1. d. 24]⁴. Quid hoc est, nisi Christo nomen relinquere, caeterum vulgarem sanctulum facere, qui in turba vix dignoscatur? Unum, unum illum praedicari decebat, unum proponi, unum nominari, unum respici quum de obtinenda peccatorum remissione, expiatione, sanctificatione^a agitur. Sed audiamus eorum enthymemata. Ne sine fructu effusus sit sanguis Martyrum, in commune Ecclesiae bonum conferatur⁵. Itane? an vero nullus erat fructus glorificare Deum per mortem? veritati eius suo sanguine subscribere? testificari praesentis vitae contemptu, meliorem se vitam quaerere? fidem Ecclesiae sua constantia confirmare, hostium autem pertinaciam^b frangere? Sed hoc est scilicet, nullum fructum agnoscunt, si solus Christus est propitiator, si solus mortuus est propter peccata nostra, si solus est oblatus pro nostra redemptione. || Nihilominus (inquiunt) coronam victoriae adepti essent Petrus et Paulus si in lectulis defuncti essent sua morte. Quod autem ad sanguinem usque certarunt, id sterile et infructuosum relinquere, iustitiae Dei non quadraret. Quasi vero pro donorum 136 suorum mensura gloriam in servis suis augere Deus non noverit. Utilitas autem satis magna in commune ab Ecclesia percipitur, ubi illorum triumphis accenditur ad pugnandi zelum.

3. Leon evesque de Rome prononce contre tels blasphemes une belle sentence et digne de memoire, en son Epistre aux evesques de Palestine (Epist. 81): Combien, dit-il, que la mort de plusieurs sainets ait esté pretieuse devant Dieu, toutesfois il n’y a nul duquel la mort ait esté la reconciliation du monde. Les justes ont receu couronne pour eux, et non pas donné aux autres: et de leur souffrance nous avons exemples de patience, et non pas le don de justice: car chacun d’eux a souffert pour soy, et nul n’a payé la dette des autres, sinon le Seigneur Jesus, auquel nous sommes tous morts, crucifiez et ensevelis (Epist. 95). Il repete encore les mesmes parolles en un autre lieu. Voulons-nous rien plus clair pour conveincre d’erreur ceste meschante doctrine des indulgences? Combien que nous avons aussi le tesmoignage de sainct Augustin, aussi expres qu’on sauroit demander. Combien, dit-il que nous mourrions pour nos freres, toutesfois le sang de nul martyr n’est espandu en la remission des pechez, comme Jesus Christ l’a espandu pour nous. Car en cela il ne nous a point donné exemple qu’il nous faille ensuyvre: mais nous a donné une grace, de laquelle il le nous faut remercier.³² Item en un autre passage, Comme le Fils de Dieu a esté fait homme pour nous faire enfans de Dieu avec soy: ainsi luy seul a soustenu la peine pour nous, sans avoir commis aucun demerite, afin que par luy nous receussions sans aucun bon merite la grace qui ne nous estoit point deue.³³ Certainement combien que toute leur doctrine soit cousue et tissue d’horribles blasphemes et sacrileges, toutesfois ce blaspheme est outrageux par dessus tous les autres. Qu’ils recognoissent si ce ne sont pas icy leurs conclusions: Que les martyrs par leur mort ont plus deservy de Dieu qu’il ne leur estoit besoin: et qu’ils ont eu telle abondance de merite, qu’il en peut redonder une partie aux autres: et pourtant afin qu’un tel bien ne soit vain et perdu, que leur sang est mis avec celuy de Christ, et que de tous ensemble est fait et accumulé le thresor de l’Eglise pour la remission et satisfaction des pechez: et qu’il faut ainsi prendre ce que dit sainct Paul, Je supplée en mon corps ce qui defaut aux passions de Christ pour son corps, qui est l’Eglise (Col. 1:24). Qu’est cela autre chose, sinon laisser le nom à Christ: au reste, le faire un petit sainct vulgaire, qui ne se puisse à grand’ peine cognoistre en la multitude des antres? Mais il convenoit qu’il fust luy seul presché, demonstré, nommé, regardé, quand il est question d’obtenir la remission des pechez, purgation et satisfaction. Considerons toutesfois leurs argumens: Afin, disent-ils, que le sang des martyrs n’ait pas esté inutilement espandu, qu’il soit communiqué au bien commun de l’Eglise. Comment? N’a-ce pas esté assez grande utilité d’avoir glorifié Dieu par leur mort? d’avoir signé sa verité par leur sang? d’avoir testifié par le contemnement de ceste vie presente qu’ils en cherchoyent une meilleure? d’avoir par leur constance confermé la foy de l’Eglise, et estonné l’obstination des ennemis? Mais certes c’est ce que je vay dire: Ils ne recognoissent nul profit, si Christ seul est Propiciateur, s’il est luy seul mort pour nos pechez, s’il a esté seul offert pour nostre redemption. Si sainct Pierre et sainct Paul, disent-ils, fussent morts en leurs licts, ils n’eussent pas laissé d’obtenir la couronne de victoire. Puis donc qu’ils ont bataillé jusqu’au sang, il ne conviendroit point à la justice de Dieu de laisser cela sans utilité, comme sterile. Voire, comme si Dieu ne savoit pas le moyen d’augmenter la gloire en ses serviteurs, selon la mesure de ses dons. Et le profit qui revient en commun à l’Eglise est assez grand, quand par le triomphe des saincts elle est enflambée à un mesme zele, pour s’esvertuer comme eux.

3. Leo, bishop of Rome, excellently opposes these sacrilegious pretensions in his epistle to the Bishops of Palestine. “Although the death of many saints,” he says, “has been precious in the sight of the Lord, yet the murder of no innocent person has been the propitiation of the world. The righteous have received, not bestowed, crowns; and from the fortitude of the faithful have arisen examples of patience, not gifts of righteousness. For their deaths have been all singular, nor has any one by his death discharged the debt of another; for it is the Lord Christ alone, in whom all are crucified, dead, buried, and raised from the dead.” This passage being worthy of remembrance, he repeats it in another place. Surely nothing clearer can be desired, in confutation of this impious doctrine of indulgences. And Augustine expresses himself with equal propriety to the same purpose. He says, “Although we die, brethren for brethren, yet the blood of no martyr is ever shed for the remission of sins. Christ has done this for us; and in doing it has not given an example in which we should imitate him, but conferred a favour for which we should thank him.” Again, in another place: “As the Son of God alone became the Son of man, to make us with himself sons of God, so he alone, without any demerits, sustained the punishment for us, that we, without any merits, might through him obtain undeserved grace.” Indeed, whilst their whole doctrine is a compound of horrible sacrilege and blasphemies, yet this is a blasphemy more monstrous than the rest. Let them acknowledge whether these be not their opinions, that the martyrs have by their death performed for God, and merited from him, more than was necessary for themselves; that they had so great a redundance of merits, as to superabound to others; that therefore, lest so great a blessing should be superfluous, their blood is commingled with the blood of Christ, and 604 that of both these is formed the treasury of the Church for the remission and expiation of sins; and that in this sense we ought to understand the declaration of Paul, “I fill up that which is behind of the afflictions of Christ in my flesh, for his body's sake, which is the Church.”¹⁸⁰² What is this but leaving Christ a mere name, and in other respects making him an inferior saint of the common order, scarcely distinguishable among the multitude? He alone ought to have been preached, he alone exhibited, he alone mentioned, he alone regarded, in all discourses on the procurement of remission of sins, expiation, and sanctification. But let us hear their grand argument: That the blood of the martyrs may not be shed in vain, let it be applied to the common benefit of the Church. Indeed? Was it no advantage to glorify God by their death? to subscribe to his truth with their blood? to testify by their contempt of the present life, that they sought a better one? by their constancy, to confirm the faith of the Church, and vanquish the obstinacy of their enemies? But this is the fact: they acknowledge no benefit, if Christ alone be the propitiator, if he alone died for our sins, if he alone was offered for our redemption. Peter and Paul, they say, might nevertheless have obtained the crown of victory, if they had expired in their beds. But since they contended even to blood, it would be incompatible with the justice of God to leave this barren or unfruitful. As if God knew not how to augment the glory of his servants according to the extent of his gifts. But the Church in general receives an advantage sufficiently great, when by their triumphs it is inflamed with the same zeal for similar exertions and conflicts.

3. Confirmed also by the testimony of Leo, a Roman Bishop, and by Augustine. Attempts of the Popish doctors to establish the monstrous doctrine of indulgences, and even support it by Apostolical authority. First answer.

There is an admirable passage in opposition to their blasphemies in Leo, a Roman Bishop (ad Palæstinos, Ep. 81). “Although the death of many saints was precious in the sight of the Lord (Ps. 116:15), yet no innocent man’s slaughter was the propitiation of the world. The just received crowns did not give them; and the fortitude of believers produced examples of patience, not gifts of righteousness: for their deaths were for themselves; and none by his final end paid the debt of another, except Christ our Lord, in whom alone all are crucified—all dead, buried, and raised up.” This sentiment, as it was of a memorable nature, he has elsewhere repeated (Epist. 95). Certainly one could not desire a clearer confutation of this impious dogma. Augustine introduces the same sentiment not less appositely: “Although brethren die for brethren, yet no martyr’s blood is shed for the remission of sins: this Christ did for us, and in this conferred upon us not what we should imitate, but what should make us grateful,” (August. Tract. in Joann. 84). Again, in another passage: “As he alone became the Son of God and the Son of man, that he might make us to be with himself sons of God, so he alone, without any ill desert, undertook the penalty for us, that through him we mighty without good desert, obtain undeserved favor,” (ad Bonif. Lib. 4, cap. 4). Indeed, as their whole doctrine is a patchwork of sacrilege and blasphemy, this is the most blasphemous of the whole. Let them acknowledge whether or not they hold the following dogmas: That the martyrs, by their death, performed more to God, and merited 574more than was necessary for themselves, and that they have a large surplus of merits which may be applied to others; that in order that this great good may not prove superfluous, their blood is mingled with the blood of Christ, and out of both is formed the treasury of the Church, for the forgiveness and satisfaction of sins; and that in this sense we must understand the words of Paul: “Who now rejoice in my sufferings, and fill up that which is behind of the afflictions of Christ in my flesh for his body’s sake, which is the Church,” (Col. 1:24). What is this but merely to leave the name of Christ, and at the same time make him a vulgar saintling, who can scarcely be distinguished in the crowd? He alone ought to be preached, alone held forth, alone named, alone looked to, whenever the subject considered is the obtaining of the forgiveness of sins, expiation, and sanctification. But let us hear their propositions. That the blood of martyrs may not be shed without fruit, it must be employed for the common good of the Church. Is it so? Was there no fruit in glorifying God by death? in sealing his truth with their blood? in testifying, by contempt of the present life, that they looked for a better? in confirming the faith of the Church, and at the same time disabling the pertinacity of the enemy by their constancy? But thus it is.They acknowledge no fruit if Christ is the only propitiation, if he alone died for our sins, if he alone was offered for our redemption. Nevertheless, they say, Peter and Paul would have gained the crown of victory though they had died in their beds a natural death. But as they contended to blood, it would not accord with the justice of God to leave their doing so barren and unfruitful. As if God were unable to augment the glory of his servants in proportion to the measure of his gifts. The advantage derived in common by the Church is great enough, when, by their triumphs, she is inflamed with zeal to fight.

3. Voortreffelijk schrijft tegen deze heiligschennis Leo, de bisschop van Rome aan de Palastijnen¹ :" Ofschoon van vele heiligen de dood in Gods oog dierbaar geweest is, is toch de terdoodbrenging van niemand, ook al was hij onschuldig, de verzoening der wereld geweest. De rechtvaardigen hebben kronen ontvangen, niet gegeven, en uit de onverschrokkenheid der gelovigen zijn geboren voorbeelden der lijdzaamheid, niet gaven der gerechtigheid; immers ieders dood had alleen betekenis voor hemzelf en niemand heeft door zijn einde de schuld van een ander betaald: daar er slechts één geweest is, de Here Christus, in wie allen gekruisigd zijn, allen gestorven, begraven en opgewekt." En deze uitspraak heeft hij, daar ze opmerkenswaard was, ook elders herhaald². Ongetwijfeld, er zou niets duidelijkers verlangd kunnen worden om dit goddeloze leerstuk de doodsteek te geven. Toch zegt Augustinus³ niet minder juist in dezelfde zin: "Ook al sterven wij als broeders voor onze broeders, toch wordt van geen enkele martelaar het bloed vergoten tot vergeving der zonden, wat Christus voor ons gedaan heeft; en Hij heeft het gedaan met de bedoeling, niet dat wij het zouden nadoen, maar dat we Hem er voor zouden danken." Evenzo elders⁴ :"Evenals alleen de Zoon Gods een Zoon des mensen geworden is om ons met zich zonen Gods te maken, zo heeft Hij alleen voor ons, zonder dat Hij kwaad verdiend had, de straf op zich genomen, opdat wij door Hem, zonder dat wij goed verdiend hadden, de onverdiende genade zouden verkrijgen." Voorzeker, hoewel hun ganse leer uit huiveringwekkende heiligschenderijen en godslasteringen is saamgelapt, is dit toch wel een godslastering, die in monsterachtigheid boven de andere uitsteekt. Laat hen erkennen, of dit niet hun leer is, dat de martelaren door hun dood meer vervuld en verdiend hebben bij God, dan voor henzelf nodig was, en dat zij een zo grote overvloed van verdiensten over gehad hebben, dat die ook tot anderen kon overvloeien. Dat dus, opdat een zo groot goed niet overtollig zou zijn, hun bloed vermengd wordt met het bloed van Christus en uit dat tweeërlei bloed de schat der kerk bijeengebracht wordt tot vergeving en voldoening der zonden. En dat zo verstaan moet worden wat Paulus zegt (Col. 1:24) "Ik vervul in mijn lichaam datgene, wat er aan het lijden van Christus ontbreekt voor zijn lichaam, dat is de kerk." Wat is dit anders dan aan Christus zijn naam laten, maar Hem overigens tot een gewoon heiligje maken, dat onder de grote massa ternauwernood onderscheiden wordt? Hij, Hij alleen behoorde gepredikt te worden, Hij alleen voorgesteld, Hij alleen genoemd, op Hem alleen gezien te worden, wanneer het gaat over de verkrijging van vergeving der zonden, verzoening en heiligmaking. Maar laat ons horen naar hun eigenaardige bewijsvoering. Opdat het bloed der martelaren niet zonder vrucht vergroten zij, moet het aangewend worden tot algemeen nut der kerk. Zo? Was het dan in 't geheel geen vrucht, dat ze God door hun dood verheerlijkten? Dat ze met hun bloed zijn waarheid ondertekenden? Dat ze door verachting van het tegenwoordige leven getuigen, dat ze een beter leven zochten? Dat ze het geloof der kerk door hun standvastigheid bevestigden en de hardnekkigheid der vijanden braken? Maar dit is het juist, ze erkennen geen enkele vrucht, indien alleen Christus de Verzoener is, indien alleen Hij gestorven is om onze zonden, indien allen Hij opgeofferd is voor onze verlossing. Petrus en Paulus, zeggen zij, zouden evengoed de kroon der overwinning verkregen hebben, als ze op hun legerstede gestorven waren. En daar ze nu ten bloedde toe gestreden hebben, zou het niet te rijmen zijn met de rechtvaardigheid Gods, wanneer dat onvruchtbaar en nutteloos zou blijven. Alsof God naar de mate hunner verdiensten de heerlijkheid in zijn dienstknechten niet wist te vermeerderen! En genoegzame nuttigheid wordt in 't algemeen door de kerk verkregen, wanneer ze door hun triumf ontstoken wordt tot ijver om te strijden.

3. Zeugnisse aus der Alten Kirche gegen den Ablaß

Herrliche Worte hat gegen diesen Raub an Gottes Ehre der Bischof Leo von Rom (Papst Leo I.) in seinem Brief an die Palästinenser gesprochen. Er schreibt: „Gewiß ist der Tod vieler Heiligen ‘wertgehalten vor dem Herrn’ (Ps. 116,15). Aber die Tötung keines einzigen Unschuldigen ist die Versöhnung der Welt gewesen. Die Gerechten haben Kronen empfangen, aber keine gegeben. Aus der Tapferkeit der Gläubigen sind Beispiele der Geduld geworden, aber keine Gaben der Gerechtigkeit. Der Tod jedes einzelnen von ihnen hatte nur Bedeutung für ihn selber, und keiner hat durch sein Ende eines anderen Schuld abgetragen. Denn einzig und allein in Christus, dem Herrn, sind wir alle gekreuzigt, alle gestorben, begraben und wieder auferstanden!“ (Brief 124). Diesen tatsächlich sehr denkwürdigen Ausspruch hat Leo an anderer Stelle noch einmal wiederholt (Brief 165). Klareres ließe sich sicherlich zur Vernichtung jener gottlosen Lehre gar nicht wünschen! Jedoch schreibt auch Augustin ebenso treffend in dem gleichen Sinne: „Gewiß sterben wir Brüder für unsere Brüder; aber trotzdem wird das Blut nicht eines einzigen Märtyrers zur Vergebung der Sünden vergossen; denn das hat Christus für uns getan! Und er hat uns diese Gabe zuteil werden lassen - nicht damit wir sein Tun nachahmten, sondern damit wir uns dankbar daran freuten!“ (Predigten zum Johannesevangelium, 84). Oder an anderer Stelle: „Wie allein der Sohn Gottes zum Menschensohn gemacht worden ist, damit er uns mit sich selber zu Söhnen Gottes machte - so hat auch er allein, ohne Böses verdient zu haben, für uns die Strafe getragen, damit wir, die wir nichts Gutes verdient hatten, durch ihn unverdiente Gnade erlangten!“ (An Bonifacius IV,4,6.)

Von den "Verdiensten" der Märtyrer

Gewiß ist die ganze Lehre der Römischen aus entsetzlichem Raub an Gottes Ehre und furchtbaren Lästerungen zusammengeflickt; aber hier haben wir es doch mit einer besonders grauenhaften Gotteslästerung zu tun. Ich will ihre Lehre zusammenfassen, 434 und sie sollen selbst zusehen, ob sie nicht wirklich so gemeint ist: Die Märtyrer haben danach durch ihren Tod Gott gegenüber mehr geleistet und mehr Verdienste erworben, als sie es für sich selber nötig hatten; sie haben also eine große Fülle von Verdiensten übrigbehalten, die nun anderen zufließen kann. Damit nun ein so großes Gut nicht ohne Nutzen bleibt, so wird ihr Blut mit dem Blute Christi vermengt und aus beiden der „Schatz der Kirche“ gebildet, zur Vergebung der Sünden und zur Genugtuung für sie. In diesem Sinne ist dann auch das Wort des Paulus zu verstehen: „Ich erstatte an meinem Fleisch, was noch mangelt an den Leiden Christi, für seinen Leib, welcher ist die Gemeinde“ (Kol. 1,24; nicht Luthertext). (Soweit der Bericht über die römische Lehre.)

Was bedeutet das nun anders, als daß man Christus zwar den Namen läßt, im übrigen aber aus ihm einen gewöhnlichen Heiligen macht, den man in der großen Schar kaum noch zu erkennen vermag? Und dabei sollte doch er, er ganz allein verkündigt werden, er allein den Menschen vor Augen gestellt, er allein genannt, er allein angeschaut werden, wenn es sich darum handelt, wie wir Vergebung der Sünden, Versöhnung und Heiligung erlangen! Aber wir wollen ihre Beweisführung hören; sie sagen: damit das Blut der Märtyrer nicht nutzlos vergossen sei, so muß es zum gemeinsamen Nutzen der Kirche angewendet werden. Wieso nun? Ist es denn keine Frucht, Gott durch den Tod zu verherrlichen? Ist es nutzlos, seine Wahrheit mit dem eigenen Blut zu unterschreiben? Sollte es ohne Belang sein, durch die Verachtung des gegenwärtigen Lebens zu bezeugen, daß man ein besseres sucht? Sollte es fruchtlos sein, mit der eigenen Beständigkeit den Glauben der Kirche zu stärken, die Halsstarrigkeit der Feinde aber zu brechen? Aber das ist es eben: die Römischen finden keinerlei Frucht, wenn Christus allein der Versöhner ist, wenn er allein für unsere Sünden gestorben ist, wenn er allein als Opfer zu unserer Erlösung dargebracht ist! Sie sagen so: Petrus und Paulus hätten die Krone des Sieges auch dann erlangt, wenn sie im Bette den Tod erlitten hätten; es würde sich aber nicht mit der Gerechtigkeit Gottes zusammenreimen lassen, wenn die Tatsache, daß sie bis aufs Blut gekämpft haben, ohne Wirkung und ohne Frucht bliebe! Als ob es Gott nicht verstünde, seinen Knechten nach dem Maß seiner Gaben auch größere Herrlichkeit zu verleihen! Die Kirche aber empfängt (aus dem Sterben der Märtyrer) insgemein Nutzen genug, wenn sie sich durch den Triumph dieser Männer zum Kampfeseifer entflammen läßt!

3. Getuienis wat bewys dat die Roomse aflaat en verdienste van martelare ’n dwaalleer is

Oor hierdie heiligskennis het Leo, biskop van Rome, baie duidelik aan die Palestyne geskryf.¹⁹ Hy sê: “Hoewel die dood van baie heiliges kosbaar in die oë van die Here was,²⁰ is nie een van hulle, hoe onskuldig hy ook al was, doodgemaak om vir die wêreld versoening te doen nie.

Die regverdiges het krone ontvang maar nie vir ander gegee nie; uit die dapperheid van gelowiges het voorbeelde van lydsaamheid voortgekom en nie gawes van geregtigheid nie. Hulle dood het immers elkeen van hulle afsonderlik geraak en nie een van hulle het met sy dood ’n ander se skuld betaal nie, aangesien daar maar net een Here, Christus, was in wie hulle almal gekruisig, gestorwe, begrawe en opgewek is”.²¹ Dit was ’n gedenkwaardige opvatting, en hy het dit ook elders herhaal.²² Niks duideliker as dit kan seker verlang word om ’n streep deur hierdie leerstelling te trek nie.

Nogtans verklaar Augustinus dit ewe paslik in dieselfde sin en sê: “Broeders, al sou ons vir ons broeders sterf, word geen bloed van ’n martelaar tot vergiffenis van ons sondes vergiet nie. Christus het dit immers vir ons gedoen. En hierin het Hy aan ons geen rede gegee om Hom na te boots nie, maar om Hom dankbaar te wees”.²³ Elders sê hy net so: “Soos die Seun van God alleen Seun van die mens geword het om ons saam met Hom kinders van God te maak, het Hy sonder dat Hy die kwaad verdien het, alleen die straf vir ons gedra, sodat ons wat sonder goeie verdienste was, deur Hom onverdiende genade kon verkry”.²⁴

863 Hoewel hulle hele leer uit verskriklike heiligskennis en laster aanmekaargelap is, is hierdie laster tog onnatuurliker as al die ander. Laat hulle erken of die volgende hulle opvattings is: dat martelare met hulle dood meer aan God gelewer het en meer verdien het as wat hulle vir hulleself nodig gehad het en dat hulle so ’n groot oorvloed verdienstes oorgehad het dat dit na ander mense kon oorvloei. Om dus te voorkom dat so ’n groot gawe nutteloos sou wees, dink hulle dat die bloed van martelare met Christus se bloed gemeng word en dat uit die twee die skat van die kerk ter vergiffenis van en voldoening vir sondes tot stand gebring word?²⁵ Verder: meen hulle dat ons Paulus se verklaring ook so moet verstaan²⁶ wanneer hy sê: “Ek vul in my liggaam aan wat aan die lyding van Christus vir sy liggaam ontbreek, dit is die kerk”?²⁷ Wat is dit anders as om vir Christus net sy Naam oor te laat en om van Hom origens ’n gewone heilige mensie te maak wat nouliks onder die massa heiliges onderskei kan word? Hy alleen, ja, Hy alleen behoort verkondig te word.

Hy alleen moet voorgehou word, Hy alleen moet genoem word. Na Hom alleen moet opgesien word wanneer dit om die verkryging van sondevergiffenis, versoening en heiligmaking gaan.

Maar laat ons luister na hulle bewyse: “Om te verhoed dat die bloed van martelare verniet vergiet is, moet dit tot algemene voordeel van die kerk aangewend word”.²⁸ Ag so? Het dit dan geen voordeel ingehou dat hulle God deur hulle dood verheerlik het nie? Dat hulle met hulle bloed sy waarheid onderteken het nie? Dat hulle daarmee getuig het dat hulle die lewe hier gering ag en ’n beter lewe soek nie? Dat hulle met hulle volharding die geloof van die kerk versterk en die hardkoppigheid van die kerk se vyande verbreek het nie? Maar natuurlik is dit dat hulle geen voordeel erken as Christus alleen die Versoener is, as Hy alleen ter wille van ons sondes gesterf het en as Hy alleen vir ons verlossing geoffer is nie. Nou sê hulle: “Petrus en Paulus sou nietemin die oorwinningskroon behaal het, selfs as hulle op hulle beddens gesterf het. Omdat hulle egter ten bloede toe gestry het, sou dit darem nie met God se geregtigheid strook om dit onvrugbaar en doelloos te laat nie”. Net asof  God nie geweet het om na die maat van sy gawes sy heerlikheid in sy diensknegte te laat toeneem nie! Wanneer die kerk egter deur hulle triomf tot ywer om te stry aangevuur word, verkry dit oor die algemeen genoeg voordeel daaruit.

3. Лев, епископ римский, в Послании к палестинским епископам произнёс против этих кощунств прекрасные слова, которые стоит запомнить: «Хотя смерть множества святых драгоценна пред Богом, однако нет ни одного, чья смерть примирила бы с Ним мир. Праведники получили свой венец, другим он не дан. И их страдания суть для нас пример терпения, а не дар праведности. Ибо каждый из них пострадал за себя, а не заплатил долг остальных; это совершил только Господь Иисус, в котором мы все умерли, все распяты и погребены». Те же слова он повторяет в другом месте. Можно ли отыскать более ясное обличение ложного и зловредного учения об индульгенциях?

Впрочем, у нас есть ещё свидетельство св. Августина, не менее выразительное: «Хотя бы мы и умирали ради наших братьев, ни один мученик не пролил кровь ради прощения грехов - так, как пролил её за нас Иисус Христос. Ибо тем самым Он дал не пример, которому нужно следовать, а милость, за которую нужно благодарить». А также в другом месте: «Как Сын Божий стал человеком, дабы сделать нас вместе с Собою детьми Божьими, так Он один и понёс за нас наказание, не совершив ничего дурного, дабы мы получили через Него безо всяких заслуг милость, которой недостойны».

Хотя всё их учение соткано и скроено из чудовищных кощунств и святотатств, вот кощунство, которое оскорбительнее всех прочих. Пусть они сами скажут, не они ли сделали следующее умозаключение. Мученики своею смертью послужили Богу так много, как им самим не было нужно для спасения; они обладают таким изобилием заслуг, что часть их могут отдать другим. Поэтому, чтобы это достояние не пропало зря, их кровь смешалась с кровью Христовой и это смешение составляет сокровищницу Церкви, содержимое которой употребляется на прощение грехов и удовлетворение за них. В этом смысле якобы и следует понимать слова св. Павла: «Восполняю недостаток в плоти моей скорбей Христовых за тело Его, которое есть Церковь» (Кол 1:24). Что это, как не пренебрежение Христовым именем, - превращать Его в одного из множества святых, так что Его едва можно отличить от других? А ведь, когда стоит вопрос о прощении грехов, об очищении и удовлетворении, должно проповедовать, провозглашать, именовать одного лишь Христа и лишь на Него следует взирать.

Однако рассмотрим доводы папистов. Чтобы кровь мучеников не была пролита зря, говорят они, она должна быть причислена к общему достоянию Церкви. Каким образом? Разве мало пользы в том, что своею смертью они прославили Бога? Засвидетельствовали кровью его истину? Презрением к этой временной жизни доказали, что устремлялись к лучшей? Своею твёрдостью утвердили веру Церкви и поколебали упорство врагов? Однако паписты, конечно же, не видят никакой пользы в том, что один Христос - наш Ходатай, что Он один умер за наши грехи, что только Он предал Себя ради нашего искупления. Если бы св. Пётр и св. Павел, утверждают они, умерли в своих постелях, они всё равно бы удостоились победного венца. Однако поскольку они сражались, пролив свою кровь, то - согласно Божьей справедливости - это не должно остаться бесполезным и бесплодным. Как будто бы у Бога нет способов приумножить славу своих служителей по мере полученных ими дарований. И польза от этого, становящаяся общим достоянием Церкви, достаточно велика: победа святых воспламеняет её на такое же усердие.

4. | Quam vero malitiose Pauli locum detorquent, ubi dicit se supplere in corpore suo ea quae deerant passionum Christi [Colos. 1. d. 24]!¹ Non enim defectum illum supplementumve illud ad redemptionis, satisfactionis, expiationis^a opus refert, sed ad eas afflictiones quibus Christi membra, nempe fideles omnes, exerceri oportet, quandiu in hac carne agent. Dicit ergo hoc restare passionum Christi, quod in seipso semel passus, quotidie in membris suis patitur. Eo nos honore dignatur Christus, ut nostras afflictiones suas reputet ac ducat^b. Quod autem addidit Paulus, pro Ecclesia: non intelligit^c pro redemptione, pro reconciliatione, pro satisfactione Ecclesiae: sed pro aedificatione et profectu. Quemadmodum alibi ait, se sustinere omnia propter electos, ut salutem consequantur, quae est in Christo Iesu [2. Tim. 2. b. 10]. Et Corinthiis scribebat, pro eorum consolatione et salute se perferre quascunque tribulationes patiebatur [2. Cor. 1. b. 6]. || Et continuo ibidem seipsum explicat, quum addit se factum Ecclesiae ministrum, non ad redemptionem, sed secundum dispensationem quae illi commissa erat, ad praedicandum Christi Evangelium.² Quod si alium quoque interpretem requirunt, audiant Augustinum. Passiones (inquit) Christi in solo Christo, ut in capite: in Christo et Ecclesia, ut in toto corpore. Unde dicit membrum unum Paulus, Suppleo in corpore meo quod deest passionibus Christi. Si ergo in membris Christi es, quisquis haec audis, quicquid pateris ab iis qui non sunt Christi membra, deerat passionibus Christi [In Psal. 61.^d]³. Passiones vero Apostolorum pro Ecclesia susceptae quorsum tendant, alibi exponit, Christus mihi ianua est ad vos; quia oves Christi estis, sanguine eius comparatae: agnoscite pretium vestrum, quod a me non datur, sed per me praedicatur. Deinde subnectit, Quo modo ipse^e animam suam posuit, sic et nos debemus animas pro fratribus ponere, ad aedificandam pacem, ad fidem asserendam^f [Tract, in Iohan. 47]⁴. Haec Augustinus^g. || Absit autem ut deesse aliquid putaverit Paulus passionibus Christi quantum ad omnem iustitiae, salutis ac vitae plenitudinem attinet: aut addere aliquid voluerit, qui adeo luculenter 137 et magnifice concionatur, exuberantiam gratiae per Christum tanta largitate effusam, ut omnem vim peccati longe supergressa fuerit [Rom. 5. c. 15]. Hac sola sancti omnes salvi facti sunt, non vitae aut mortis suae merito, quemadmodum Petrus diserte testatur [Act. 15. c. 11]: ut in Deum et Christum eius contumeliosus fuerit qui ullius sancti dignitatem alibi quam in sola Dei misericordia reposuerit. Sed quid hic diutius, perinde atque in re adhuc obscura, moror, quum talia prodigia traducere, vincere sit?

4. Or combien malicieusement corrompent-ils le lieu de sainct Paul, où il a dit qu’il suppleoit en son corps ce qui defailloit des passions de Christ (Col. 1:24)? Car il ne rapporte point ce defaut ne supplement à la vertu de la redemption, purgation, ou satisfaction, mais aux afflictions desquelles il convient que les membres de Christ, c’est assavoir les fideles, soyent exercez tant qu’ils seront en ceste chair. Il dit donc cela rester aux passions de Christ: qu’en ayant une fois souffert en soymesme, il souffre tous les jours en ses membres. Car Christ nous fait tant d’honneur, qu’il estime et appelle noz afflictions siennes. Et ce que sainct Paul adjouste, qu’il souffroit pour l’Eglise: il n’entend pas pour la redemption, reconciliation ou satisfaction de l’Eglise: mais pour l’edification ou accroissement d’icelle: comme il dit en un autre passage qu’il soustient tout pour les esleus, afin qu’ils parviennent au salut qui est en Christ (2 Tim. 2:10). Et comme il est escrit aux Corinthiens, que pour leur consolation et salut il enduroit volontiers les tribulations qu’il portoit (2 Cor. 1:6). Et de fait, il adjouste incontinent apres un mot par lequel il s’explique bien, disant qu’il est ordonné ministre de l’Eglise, non point pour faire la redemption, mais pour prescher l’Evangile selon la dispensation qui luy estoit commise. Si quelcun demande un autre expositeur, qu’il oye sainct Augustin: Les passions de Christ sont en luy seul, comme au chef: en luy et en son Egtise, comme en tout le corps. Pourtant Paul comme l’un des membres, disoit, Je supplée en mon corps ce qui defaut aux passions de Christ. Et pourtant toy qui souffres de ceux qui ne sont point membres de Christ: si tu es membre, tu souffres ce qui defailloit aux passions de Christ.³⁴ Touchant de la fin et de l’efficace de la mort des Apostres, il en traite en un autre passage, parlant ainsi: Christ m’est la porte pour entrer à vous, d’autant que vous estes brebis de Christ acquises par son sang: recognoissez vostre prix, lequel ne vous est point donné de moy, mais presché par moy. Puis il adjouste, Selon que nostre Seigneur Jesus a donné son ame pour nous, ainsi devons-nous exposer noz ames pour noz freres: assavoir, pour l’edification de la paix, et confirmation de la foy.³⁵ Mais n’estimons pas que sainct Paul ait pensé quelque chose defaillir aux passions de Christ, entant qu’il appartient à tout accomplissement de justice, salut et vie: ou qu’il y ait voulu adjouster quelque chose, veu que tant clairement et magnifiquement il tesmoigne que la plenitude de grace par Christ a esté espandue en telle largesse, qu’elle a amplement surmonté toute abondance de peché (Rom. 5:15). Par icelle seule tous les saincts ont esté sauvez, non par le merite de leur vie, ou leur mort, comme sainct Pierre en rend evident tesmoignage (Act. 15:11): tellement que celuy fait injure à Dieu et à son Christ, qui constitue la dignité de quelque sainct autrepart qu’en la misericorde de Dieu. Mais pourquoy m’arreste-je icy tant longuement comme en une chose douteuse, puis que seulement descouvrir tels monstres, c’est les veincre?

4. But how maliciously they pervert that passage of Paul, where he says, “that he fills up in his own flesh that which is behind of the afflictions of Christ!”¹⁸⁰³ For he refers that deficiency and supplement, not to the work of redemption, satisfaction, or expiation, but to those afflictions, with which the members of Christ, even all the faithful, must necessarily be exercised as long as they live in the present state. He says, therefore, that this remains of the afflictions of Christ, that having once suffered in himself, he daily suffers in his members. Christ honors us so far as to consider our afflictions as his. When Paul adds that he suffered “for the Church,” he means not for the redemption, reconciliation, or atonement of the Church, but for its edification and profit. As in another place he says, “I endure all things for the elect's sakes, that they may also obtain the salvation which is in Christ Jesus.”¹⁸⁰⁴ He writes to the Corinthians, that whatever tribulations he 605 endured, he was “afflicted for their consolation and salvation.”¹⁸⁰⁵ And he immediately proceeds to explain himself, by adding, that he was made a minister of the Church, not for its redemption, but according to the dispensation which had been committed to him, to preach the gospel of Christ.¹⁸⁰⁶ But if they require also another expositor, let them attend to Augustine: “The sufferings of Christ,” says he, “are in Christ alone, as in the head; in Christ and the Church, as in the whole body. Whence Paul, one of the members, says, I fill up in my flesh that which is behind of the afflictions of Christ. If you, therefore, whoever you are that read this, are one of the members of Christ, all that you suffer from such as are not members of Christ, was behind in the afflictions of Christ.” But the tendency of the sufferings of the apostles, sustained on account of the Church, is stated by him in another place: “Christ is my door to you; because you are the sheep of Christ, purchased with his blood: acknowledge your price, which is not given by me, but preached by me.” Then he adds, “As he has laid down his life, so we ought also to lay down our lives for the brethren, for the establishment of peace and the confirmation of faith.” This is the language of Augustine. But let it not be imagined, that Paul thought there was any deficiency in the sufferings of Christ, with respect to all the plenitude of righteousness, salvation, and life; or that any addition to them was intended by him, who so clearly and magnificently proclaims, that the “abundance of grace by Christ” was poured forth with such liberality, that it “much more abounded” beyond all the aboundings of sin.¹⁸⁰⁷ It is not by the merit of their own life or death, but by this grace alone, that all the saints have been saved, as Peter expressly testifies;¹⁸⁰⁸ so that he would be guilty of an injurious contempt of God and of his Christ, who should place the worthiness of any saint in any thing else but the mere mercy of God. But why do I dwell any longer on this subject, as though it were still involved in obscurity? whereas the statement of such monstrous notions is of itself a complete refutation of them.

4. Second answer to the passage of an Apostle adduced to support the dogma of indulgences. Answer confirmed by a comparison with other passages, and from a passage in Augustine, explaining the Apostle’s meaning. Another passage from the same Apostle confirming this view.

How maliciously they wrest the passage in which Paul says, that he supplies in his body that which was lacking in the sufferings of Christ! (Col. 1:24). That defect or supplement refers not to the work of redemption, satisfaction, or expiation, but to those afflictions with which the members of Christ, in other words, all believers, behave to be exercised, so long as they are in the flesh. He says, therefore, that part of the sufferings of Christ still remains—viz.that what he suffered in himself he daily suffers in his members. Christ so honors us as to regard and count our afflictions as his own. By the additional words—for the Church, Paul means not for the redemptions or reconciliations or satisfaction of the Church, but for edification and progress. As he elsewhere says, “I endure all things for the elect’s sakes, that they may also obtain the salvation which is in Christ Jesus with eternal glory” (2 Tim. 2:10). He also writes to the Corinthians: “Whether we be afflicted, it is for your consolation and salvation, which is effectual in the enduring of the same sufferings which we also suffer,” (2 Cor. 1:6). In the same place he immediately explains his meaning by adding, that he was made a minister 575of the Church, not for redemption, but according to the dispensation which he received to preach the gospel of Christ. But if they still desire another interpreter, let them hear Augustine: “The sufferings of Christ are in Christ alone, as in the head; in Christ and the Church as in the whole body. Hence Paul, being one member says, ‘I fill up in my body that which is behind of the sufferings of Christ.’ Therefore O hearers whoever you be, if you are among the members of Christ, whatever you suffer from those who are not members of Christ, was lacking to the sufferings of Christ,” (August. in Ps. 16). He elsewhere explains the end of the sufferings of the Apostles undertaken for Christ: “Christ is my door to you,because ye are the sheep of Christ purchased by his blood: acknowledge your price, which is not paid by me, but preached by me,” (August. Tract. in Joann. 47). He afterwards adds, “As he laid down his life, so ought we to lay down our lives for the brethren, to build up peace and maintain faith.” Thus far Augustine. Far be it from us to imagine that Paul thought any thing was wanting to the sufferings of Christ in regard to the complete fulness of righteousness, salvation, and life, or that he wished to make any addition to it, after showing so clearly and eloquently that the grace of Christ was poured out in such rich abundance as far to exceed all the power of sin (Rom. 5:15). All saints have been saved by it alone, not by the merit of their own life or death, as Peter distinctly testifies (Acts 15:11); so that it is an insult to God and his Anointed to place the worthiness of any saint in any thing save the mercy of God alone. But why dwell longer on this, as if the matter were obscure, when to mention these monstrous dogmas is to refute them?

4. Hoe kwaadaardig echter verdraaien ze de plaats van Paulus, waar hij zegt, dat hij in zijn lichaam vervult datgene, wat ontbrak aan het lijden van Christus. Want dat ontbreken of dat vervullen betrekt hij niet op het werk der verlossing, voldoening en verzoening, maar op die verdrukkingen, waardoor de leden van Christus, namelijk alle gelovigen, moeten geoefend worden, zolang zij in dit vlees leven. Hij bedoelt dus, dat van het lijden van Christus dit nog over is, wat Hij, na het eenmaal in zichzelf geleden te hebben, nog dagelijks in zijn leden lijdt. Die eer keurt Christus ons waardig, dat Hij onze verdrukking rekent en houdt voor de Zijne. En dat Paulus toevoegt: voor de kerk, daaronder verstaat hij niet voor de verlossing, voor de voldoening der kerk, maar voor haar opbouwing en bevordering. Gelijk hij elders zegt, dat hij alles verdraagt om de uitverkorenen, opdat zij de zaligheid zouden verkrijgen, die is in Christus Jezus (2 Tim. 2:10) En aan de Corinthiërs schreef hij (2 Cor. 1:6) dat hij tot hun vertroosting en zaligheid alle verdrukkingen verdroeg, die hij leed. En onmiddellijk daarna verklaart hij zijn woorden, doordat hij er aan toevoegt, dat hij een dienaar der kerk geworden is, niet tot verlossing, maar naar de bediening, die hem toevertrouwd was om het evangelie van Christus te prediken. Indien ze ook een andere uitlegger verlangen, laat hen dan luisteren naar Augustinus¹. "Het lijden van Christus," zegt deze, "is in Christus alleen, als in het hoofd; in Christus en de kerk, als in het gehele lichaam; daarom zegt Paulus, die één lid is: ik vervul in mijn lichaam, wat ontbreekt aan het lijden van Christus. Indien dus gij, die dit hoort, tot de leden van Christus behoort, zo ontbrak aan het lijden van Christus al wat gij lijdt van hen, die niet Christus' leden zijn." En waartoe het lijden der apostelen, dat zij voor de kerk verdragen hebben dient, zet hij elders² uiteen: "Christus is mij een deur tot ulieden; omdat gij schapen van Christus zijt, verworven door zijn bloed, moet gij uw prijs bekennen, die door mij niet gegeven wordt, maar gepredikt." Daaraan voegt hij dit toe: " Zoals Hij zijn ziel gesteld heeft, zo moeten ook wij onze zielen stellen voor de broederen om vrede te stichten, om het geloof te bevestigen." Dit zegt Augustinus. Het zij verre, dat Paulus zou gemeend hebben, dat er iets ontbrak aan het lijden van Christus voor wat betreft de ganse volheid der gerechtigheid, der zaligheid en des levens, of dat hij iets zou hebben willen toevoegen, daar hij zo duidelijk en kostelijk predikt, dat de overvloedigheid der genade door Christus met zo grote mildheid is uitgestort, dat ze alle kracht der zonde verre te boven gegaan is (Rom. 5:15) Door haar alleen zijn alle heiligen zalig geworden, niet door de verdienste van hun leven of hun dood, gelijk Petrus uitdrukkelijk getuigt (Hand. 15:11) zodat diegene Gode en zijn Christus smaadheid zou aandoen, die de waardigheid van enige heilige elders zou stellen dan alleen in de barmhartigheid Gods. Maar waartoe houd ik me hierbij langer op, alsof het een nog duistere zaak ware, daar dergelijke monsterachtigheden uiteen te zetten gelijk staat met ze te overwinnen?

4. Widerlegung des gegnerischen Schriftbeweises

Nun ziehen unsere Widersacher eine Paulusstelle heran, wonach der Apostel „an seinem Fleische erstattet, was noch mangelt an den Leiden Christi“ (Kol. 1,24; siehe oben). Aber wie durchtrieben verdrehen sie diese Stelle! Dieses „Mangeln“ und „Erstatten“ bezieht der Apostel doch nicht auf das Werk der Erlösung, der Genugtuung und der Versöhnung, sondern auf die „Trübsale“ (wie Luther übersetzt!), in denen Christi Glieder, nämlich alle Gläubigen, geübt werden müssen, solange sie in diesem Fleische leben. Er sagt also, an den Leiden Christi „mangle“ noch das, was er in sich selbst einmal gelitten hat, aber nun alle Tage in seinen Gliedern leidet! Christus würdigt uns solcher Ehre, daß er unsere Trübsale als die seinigen ansieht und gelten läßt. Wenn aber Paulus hinzusetzt: „für die Gemeinde“, so bedeutet das nicht: zur Erlösung, zur Versöhnung der Gemeinde, zur Genugtuung für die Gemeinde - sondern zu ihrer Erbauung und zu ihrem Wachstum! So sagt er auch an anderer Stelle: „Ich erdulde alles um der Auserwählten willen, auf daß auch sie die Seligkeit erlangen in Christo Jesu ...“ (2. Tim. 2,10). Und an die Korinther schrieb er: „Wir haben Trübsal oder Angst, so geschieht es euch zugute!“ (2. Kor. 1,6). Auch erklärt er in Kolosser 1 gleich darauf selber, was er meint: er sagt da, er sei der Diener der Gemeinde geworden, und zwar nicht zur Erlösung der Gemeinde, sondern „nach dem ... Predigtamt“, das ihm „gegeben“ war, und nach dem er das Evangelium von Christus verkündigen sollte! (Kol. 1,25). Verlangen die 435 Gegner aber nach einem anderen Ausleger, so sollen sie Augustin hören: „Das Leiden Christi“, sagt er, „geschieht (einerseits) in Christus allein, als in dem Haupte, (andererseits) in Christus und der Gemeinde, als in dem ganzen Leibe. Daher spricht ein Glied (der Kirche), nämlich Paulus: ‘Ich erstatte an meinem Fleische, was noch mangelt an den Leiden Christi’. Wenn du also, du Hörer, wer du auch sein magst, zu den Gliedern Christi gehörst, so hat alles, was du von denen erleidest, die nicht Christi Glieder sind, an den ‘Leiden Christi gemangelt’” (Erklärung zu Psalm 61; 4). Wozu aber die Leiden dienen, welche die Apostel für die Kirche auf sich genommen haben, das setzt Augustin an anderer Stelle auseinander: „Christus ist für mich die Tür zu euch; weil ihr die Schafe Christi seid, die er mit seinem Blute erworben hat, so erkennt den Preis, der für euch gezahlt ist - ich zahle diesen Preis nicht, sondern ich verkündige ihn!“ Und dann setzt er gleich hinzu: „Wie er sein Leben für uns gelassen hat, so sollen auch wir unser Leben für die Brüder lassen, und zwar, um den Frieden zu erbauen und um den Glauben zu bekräftigen“ (Predigten zum Johannesevangelium, 47). So hat es Augustin gesagt! Es kann aber gar keine Rede davon sein, daß Paulus gemeint hätte, an den Leiden Christi habe etwas „gemangelt“, sofern es die ganze Fülle der Gerechtigkeit, des Heils und des Lebens betrifft, oder daß er da etwas hätte „erstatten“ wollen - er redet doch selbst so klar und so herrlich davon, wie die überströmende Fülle der Gnade durch Christus so reichlich ausgegossen ist, daß sie alle Gewalt der Sünde weit überwindet! (Röm. 5,15). Allein durch diese Gnade Christi sind alle Heiligen selig geworden, nicht aber durch das Verdienst ihres Lebens und Sterbens, wie es Petrus ausdrücklich bezeugt (Apg. 15,11). Wer also die Würdigkeit irgendeines Heiligen auf etwas anderes gründet als allein auf Gottes Barmherzigkeit, der schmäht Gott und seinen Christus! Aber wozu soll ich mich hier länger aufhalten, als ob die Sache noch dunkel wäre! Derartige Ungeheuerlichkeiten ans Licht zu ziehen, bedeutet ja schon, sie zu überwinden!

4. 864 ’n Weerlegging van die getuienis wat gewoonlik ter ondersteuning van hierdie dwaalleer aangehaal word

Maar hoe kwaadwillig verdraai hulle nie die verwysing na Paulus wanneer hy sê dat hy in sy liggaam vervul wat aan die lyding van Christus ontbreek nie!²⁹ Want hy pas die gebrek of vervulling nie op die werk van verlossing, voldoening en versoening toe nie, maar op die verdrukkings waarmee die ledemate van Christus, naamlik al die gelowiges, geoefen moet word so lank hulle in hierdie vlees lewe. Hy sê dus dat dit nog van Christus se lyding oor is dat dit wat Hy eenmaal in Homself gely het, nog elke dag in sy lede gely word. Christus ag ons die eer waardig om ons verdrukkings as sy eie te beskou en te reken. Paulus voeg egter by: vir die kerk. Daaronder verstaan hy nie vir verlossing, vir versoening of vir voldoening van die kerk nie maar vir die stigting en bevordering van die kerk. So sê hy ook elders dat hy alles verduur ter wille van die uitverkorenes sodat hulle die saligheid wat in Christus Jesus is, kan verkry.³⁰ En aan die Korintiërs het hy geskryf dat hy al die ellendes wat hy verduur het, ter wille van hulle vertroosting en saligheid verdra het.³¹ En dadelik daarna stel hy sy eie standpunt wanneer hy byvoeg dat hy ’n dienaar van die kerk geword het nie om dit te verlos nie maar volgens die bediening wat aan hom opgedra is om die evangelie van Christus te verkondig.³²

 Maar as hulle dan nog ’n ander vertolker nodig het, laat hulle dan na Augustinus luister. Hy sê: “Die lyding van Christus is in Christus alleen soos in die Hoof, maar in Christus en die kerk soos in die hele liggaam. Daarom sê Paulus, een lid hiervan: ‘Ek vervul in my liggaam wat in die lyding van Christus ontbreek’. As jy wat hierdie woorde hoor, dus onder die lede van Christus is, ontbreek alles aan die lyding van Christus wat jy ly van diegene wat nie onder die lede van Christus is nie”.³³ Elders verklaar hy trouens wat die doel is van die lyding van die apostels wat hulle ter wille van die kerk ondergaan het. Hy sê: “Christus is vir my ’n deur³⁴ na julle toe, want julle is Christus se skape wat deur sy bloed verkry is. Ken dan julle prys, wat nie deur my gegee word nie maar deur my verkondig word”. Daarna voeg hy by: “Soos Hy sy eie lewe neergelê het, so behoort ons ook ons lewe ter wille van ons broeders neer te lê, om vrede te bou en die geloof te handhaaf ’.³⁵

865 Tot sover Augustinus. Paulus het immers hoegenaamd nie gedink dat daar iets aan die lyding van Christus ontbreek het in soverre dit die volheid van geregtigheid, saligheid en die lewe aangaan nie. Hy wou ook hoegenaamd niks bydra nie, omdat hy so duidelik en pragtig verkondig dat die oorvloed van genade met so ’n groot milddadigheid deur Christus uitgestort is dat dit al die mag van die sonde ver te bowe gegaan het.³⁶ Soos Petrus uitdruklik getuig, het al die heiliges deur hierdie genade alleen salig geword en nie deur die verdienste van hulle lewe of sterwe nie,³⁷ sodat dat elkeen wat die agting vir enige van die heiliges elders as net in die barmhartigheid van God alleen stel, God en sy Gesalfde beledig. Maar waarom verwyl ek nog langer op hierdie onderwerp net asof dit nog vaag is, aangesien die blote vermelding van sulke gedrogte alreeds oorwinning beteken?

4. Как коварно искажают они то место у св. Павла, где он говорит, что восполняет в своём теле недостаток скорбей Христовых (Кол 1:24)! Ведь он имеет в виду не недостаток и не восполнение силы искупления, очищения и удовлетворения, а скорби, которым неизбежно подвергаются члены тела Христова, то есть верующие, пока пребывают в смертной плоти. Тем самым апостол говорит, что частью скорбей, которые перенёс Христос сам по Себе, Он доныне страждет в своих членах. Ибо Христос воздал нам такую честь, что назвал наши скорби своими. И слова св. Павла о том, что он страдает ради Церкви, не означают, что он страдает ради её искупления, примирения с Богом и принесения удовлетворения. Он страдает для её строительства и умножения, как и говорит в другом месте, что он всё терпит ради избранных, дабы они получили спасение в Иисусе Христе (2 Тим 2:10); и как он пишет коринфянам, что ради их утешения и спасения он с радостью переносит скорби, выпадающие на его долю (2 Кор 1:6). Действительно, св. Павел тут же поясняет, что он поставлен служителем Церкви не для искупления, а для проповеди Евангелия, как это и вверено ему Богом [Кол 1:25-29].

Если кто-либо требует более чёткого объяснения, то пусть послушает св. Августина: «Христос страдал один -- как Глава; его страдания распространяются на Церковь - как на всё тело. Поэтому Павел - как один из членов - говорил: я восполняю недостаток в плоти моей скорбей Христовых. И поэтому если ты, член Христов, терпишь от тех, кто не суть члены, то ты восполняешь недостаток Христовых страданий». Касаясь назначения и действенности смерти апостолов, св. Августин в другом месте говорит так: «Христос для меня - дверь, чтобы войти к вам, ибо вы - овцы стада Христова, приобретённые его кровью. Узнайте же вашу цену, которая заплачена за вас не мною, но мною проповедана». И добавляет: «Подобно тому, как наш Господь Иисус предал душу свою за нас, так и мы должны отдавать души за братьев, то есть для установления мира и утверждения веры». Так что не будем думать, что св. Павел полагал, будто в страданиях Христа чего-то недостаёт в смысле полноты праведности, спасения и жизни; или будто он хотел что-то к ним добавить. Ведь он ясно и великолепно засвидетельствовал, что полнота благодати Христовой излита с такой щедростью, что она намного превосходит изобилие греха (Рим 5:15 сл.). Только ею спасены все святые, а отнюдь не заслугами своей жизни или смерти, о чём убедительно свидетельствовал также и св. Пётр (Деян 15:11). Так что всякий, кто рассматривает достоинство какого-либо святого вне Божьей милости, оскорбляет Бога и Христа его. Но зачем так долго на этом останавливаться, как на некоей сомнительной вещи, когда одно лишь снятие покровов с этих чудовищ означает победу над ними?

5. Porro, ut tales abominationes praetereamus, quis docuit Papam plumbo et membranae^a gratiam Iesu Christi includere, quam Dominus verbo Evangelii dispensari voluit? Sane aut mendax Dei Evangelium esse oportet, aut mendaces indulgentias. Nam Evangelio Christum^b, cum omni affluentia bonorum caelestium, cum omnibus suis meritis, omni sua iustitia, sapientia, gratia, nulla exceptione, nobis offerri^c || testis est Paulus, quum dicit depositum esse apud ministros verbum reconciliationis, quo hac legationis forma fungantur, ceu Christo per ipsos hortante, Obsecramus, reconciliamini Deo. Eum qui peccatum non noverat, pro nobis peccatum fecit, ut iustitia Dei efficeremur in illo [2. Cor. 5. d. 18]¹. || Et quid valeat Christi κοινωνία, quae (eodem Apostolo teste) fruenda nobis in Evangelio offertur [1. Cor. 1. b. 9^d], norunt fideles. || Contra^e indulgentiae demensum aliquod gratiae^f ex armario Papae reclusum, plumbo, membranae, loco etiam affigunt, a verbo Dei avellunt. || Siquis autem originem requirat, hinc videtur hic abusus emanasse, quod quum iniungerentur olim severiores satisfactiones poenitentibus quam ut ab omnibus ferri possent, qui poenitentia sibi imposita gravari se ultra modum sentiebant, petebant ab Ecclesia relaxationem. Remissio, quae talibus fiebat, Indulgentia vocabatur.² Ubi autem satisfactiones ad Deum transtulerunt, ac compensationes esse dixerunt quibus se redimant homines a iudicio Dei, simul etiam indulgentias eo traxerunt ut essent expiatoria remedia, quae nos poenis meritis liberent.³ Illas vero, quas retulimus blasphemias, tanta impudentia confinxerunt, ut nullum praetextum habere queant. 138

5. Finalement, encores que nous dissimulions telles abominations, qui est-ce qui a enseigné le Pape d’enclorre la grace de Jesus Christ en plomb et parchemin, laquelle le Seigneur a voulu estre distribuée par la parolle de l’Evangile? Certes il faut ou que la parolle de Dieu soit mensongiere, ou que les indulgences ne soyent que tromperie. Car Christ nous est offert en l’Evangile avec toute l’affluence des biens celestes, avec tous ses merites, toute sa justice, sapience et grace, sans exception aucune. Sainct Paul en est tesmoin, quand il dit que la parolle de reconciliation a esté mise en la bouche des Ministres, afin qu’ils portassent ceste ambassade au monde de par Christ: Nous vous prions de vous reconcilier à Dieu: car il a fait sacrifice pour le peché, celuy qui n’estoit point pecheur: afin qu’en luy nous eussions justice (2 Cor. 5:18, 21). Et de fait, les fideles savent que vaut la communication de Christ, laquelle nous est offerte en l’Evangile pour en jouir, comme sainct Paul mesme le testifle (1 Cor. 1:9). Au contraire, les indulgences tirent de l’armoire du Pape la grace de Christ en certaine mesure, l’attachent à plomb, parchemin, et certain lien, la divisant de la parolle de Dieu. Si quelcun desire d’en savoir l’origine, il semble que l’abus soit venu de la coustume qu’en avoit jadis: c’est, d’autant que les satisfactions qu’on imposoit aux penitens estoyent si dures et si fascheuses, que tous ne les pouvant pas porter, ceux qui s’en sentoyent trop grevez demandoyent à l’Eglise quelque relasche: ce qu’on leur remettoit de la rigueur se nommoit Indulgence. Depuis qu’on a translaté les satisfactions à Dieu, et a-on fait accroire que c’estoyent comme recompenses: ou payemens pour acquitter les hommes en son jugement, un erreur a tiré l’autre. Car on a pensé que les indulgences fussent comme remedes pour delivrer les pecheurs des peines dont ils sont redevables envers Dieu. Touchant des blasphemes qu’ont forgé les Papistes sur ceste matiere, ils n’ont nulle couleur ny apparence.

5. Now, to pass from such abominations, who taught the Pope to enclose in lead and parchment the grace of Jesus Christ, which the Lord designed to be dispensed by the word of the gospel? Either the gospel of God must be false, or their indulgences fallacious. For that Christ is offered to us in the gospel, with all his plenitude of heavenly blessings, with all his merits, with all his righteousness, wisdom, and grace, without any exception, is testified by Paul, when he says, “God hath committed unto us the word of reconciliation. 606 Now, then, we are ambassadors for Christ, as though God did beseech you by us; we pray you in Christ's stead, be ye reconciled to God. For he hath made him, who knew no sin, to be sin for us; that we might be made the righteousness of God in him.”¹⁸⁰⁹ And believers know the meaning of that “fellowship of Christ,”¹⁸¹⁰ which, according to the testimony of the same apostle, is offered to our enjoyment in the gospel. Indulgences, on the contrary, produce a certain allowance of grace from the Pope's repository, fix it to lead and parchment, and even to a particular place, and separate it from the word of God. Now, if any one inquire the origin of this abuse, it seems to have arisen from an ancient custom, that when more severe satisfactions were imposed on penitents than could possibly be borne by all, they who felt themselves oppressed beyond measure, petitioned the Church for some relaxation of rigour. The remission granted to such persons was called indulgence. But when they transferred satisfactions to God, and said that they were compensations, by which men might redeem themselves from the judgment of God, they also converted these indulgences into expiatory remedies, to deliver us from deserved punishments. But the blasphemies which we have mentioned have been fabricated with such consummate impudence, that they have not even the least appearance of plausibility.

5. The Pope’s profane thirst for filthy lucre exposed. The origin of indulgences.

Moreover, to say nothing of these abominations, who taught the Pope to enclose the grace of Jesus Christ in lead and parchment, grace which the Lord is pleased to dispense by the word of the Gospel? Undoubtedly either the Gospel of God or indulgences must be false. That Christ is offered to us in the Gospel with all the abundance of heavenly blessings, with all his merits, all his righteousness, wisdom, and grace, without exception, Paul bears witness when he says,“Now then we are ambassadors for Christ, as though God did beseech you by us: we pray you in Christ’s stead, be ye reconciled to God. For he has made him to be sin for us, who knew no sin; that we might be made the righteousness of God in him,” (2 Cor. 5:20, 21). And what is meant by the fellowship (κοινονία) of Christ, which according to the same Apostle (1 Cor. 1:9) is offered to us in the Gospel, all believers know. On the contrary, indulgences, bringing forth some portion of the grace of God from the armory of the Pope, fix it to lead, parchment, and a particular place, but dissever it from the word of God. When we inquire into the origin of this abuse, it appears to have arisen from this, that when in old times the satisfactions imposed on penitents were too severe to be borne, those who felt themselves burdened beyond measure by the penance imposed, 576petitioned the Church for relaxation. The remission so given was called indulgence. But as they transferred satisfactions to God, and called them compensations by which men redeem themselves from the justice of God, they in the same way transferred indulgences, representing them as expiatory remedies which free us from merited punishment. The blasphemies to which we have referred have been feigned with so much effrontery that there is not the least pretext for them.

5. Verder, om dergelijke afschuwelijkheden voorbij te gaan, wie heeft de paus geleerd de genade van Jezus Christus, welke de Here door het woord des evangelies uitgedeeld wilde zien, in lood en perkament in te sluiten? Gewis, òf het evangelie Gods moet leugenachtig zijn, òf de aflaten zijn leugenachtig. Want dat Christus met al de overvloed der hemelse goederen, met al zijn verdiensten, met al zijn gerechtigheid, wijsheid en genade, zonder enige uitzondering, ons door het evangelie wordt aangeboden, getuigt Paulus, wanneer hij zegt, dat de dienaren het woord der verzoening is toevertrouwd, opdat ze deze vorm van gezantschap zouden waarnemen, alsof Christus door hen vermaande: "wij bidden u, laat u met God verzoenen" (2 Cor. 5:18) "Die, die geen zonde kende, heeft Hij zonde voor ons gemaakt, opdat wij zouden worden rechtvaardigheid Gods in Hem." En wat de gemeenschap met Christus vermag, die, volgens getuigenis van dezelfde apostel (1 Cor. 1:9) in het evangelie ons te genieten aangeboden wordt, weten de gelovigen. De aflaten daarentegen halen een afgemeten deel der genade uit de voorraadkamer van de paus te voorschijn, hechten het aan lood, perkament en ook aan een bepaalde plaats en scheuren het af van Gods Woord. En indien men vraagt naar de oorsprong hiervan: dit misbruik schijnt hieruit voortgekomen te zijn, dat oudtijds, wanneer aan boetenden voldoeningen opgelegd werden, die te streng waren dan dat een ieder ze dragen kon, zij, die gevoelden, dat ze door de hun opgelegde boetedoening boven mate bezwaard werden, aan de kerk om verlichting vroegen. De ontheffing, die zulken kregen, werd aflaat genoemd. Toen ze echter de voldoeningen overbrachten op God, en zeiden, dat ze vergoedingen waren, waardoor de mensen zich van het oordeel Gods loskochten, hebben ze ook de aflaten in die richting getrokken, dat ze verzoeningsmiddelen zouden zijn om ons te bevrijden van de verdiende straffen. En die godslasteringen, die wij vermeld hebben, hebben zij met zo grote onbeschaamdheid verzonnen, dat ze geen voorwendsel ter verontschuldiging kunnen aanwenden.

5. Der Ablaß bestreitet die Einheit und die umfassende Wirkung der Gnade Christi

Wir wollen also solche Greuel fahren lassen. Aber weiter: wer hat denn den Papst gelehrt, die Gnade Jesu Christi, die nach dem Willen des Herrn durch das Wort des Evangeliums ausgeteilt werden soll, in Blei und Pergament einzuschließen? So muß also notwendig entweder das Evangelium Gottes lügen - oder aber der Ablaß! Denn im Evangelium wird uns Christus dargeboten mit der ganzen Fülle der himmlischen Güter, mit all seiner Gerechtigkeit, Weisheit und Gnade, und zwar ohne jede Einschränkung. Dafür ist Paulus Zeuge; denn nach seinen Ausführungen ist den Dienern das „Wort der Versöhnung“ anvertraut, und die Botschaft dieser Diener soll - gleich als ob Christus selbst durch sie vermahnte - so lauten: „So bitten wir nun ... Lasset euch versöhnen mit Gott. Denn er hat den, der von keiner Sünde wußte, für uns zur Sünde gemacht, auf daß wir würden in ihm die Gerechtigkeit, die vor Gott gilt“ (2. Kor. 5,18ff.). Und die Gläubigen wissen, was die „Gemeinschaft ... Jesu Christi“ vermag, deren Genuß uns nach dem Zeugnis des nämlichen Apostels im Evangelium angeboten wird (1. Kor. 1,9). Der Ablaß nimmt dagegen aus der Schatzkammer des Papstes einen festgesetzten Teil der Gnade, bindet sie an Blei und Pergament, auch an einen bestimmten Ort - und reißt sie von Gottes Wort los!

Vom Ursprung des Ablasses

Fragt man aber nach dem Ursprung dieses Mißbrauchs, so scheint er aus folgendem entstanden zu sein: Vor Zeiten wurden den Büßenden zuweilen derart harte Genugtuungen auferlegt, daß diese nicht für jeden zu ertragen waren; die Leute nun, die sich durch die ihnen auferlegte Bußleistung über das Maß beschwert fühlten, baten die Kirche um Milderung. Der Nachlaß, der solchen Leuten zuteil wurde, wurde „Ablaß“ genannt. Sobald man nun aber diese genugtuenden Werke (von der Kirche) auf Gott übertrug (vgl. III,4,39) und sie für Ablösungsleistungen erklärte, mit denen sich die Menschen vom Urteil Gottes loskaufen könnten - da hat man auch den Ablaß in der gleichen Richtung gezerrt und von ihm gesagt, er sei ein Sühnemittel, 436 das uns von den verdienten Strafen freimache! Dabei hat man aber die Gotteslästerungen, von denen ich berichtete, mit solcher Schamlosigkeit erdacht, daß es dafür keine Entschuldigung geben kann.

5. Die aflaat is strydig met die eenheid en werking van die genade van Christus

Om nou maar sulke afstootlikhede agterweë te laat: Wie het die pous verder geleer om die genade van Jesus Christus in lood en papier toe te sluit terwyl dit die Here se wil was dat hierdie genade deur die woord van die evangelie uitgedeel moes word? Maar dan moet die evangelie van God in elk geval leuenagtig wees, of hulle aflaat moet leuenagtig wees. Want Paulus getuig dat Christus deur die evangelie met al die oorvloed hemelse seëninge, met al sy verdienstes, met al sy geregtigheid, wysheid en genade sonder uitsondering vir ons aangebied word wanneer hy sê dat die woord van versoening aan woordbedienaars opgedra is, om hierdie soort boodskap te bring net asof Christus ons deur hulle vermaan: “Ons bid julle, laat julle met God versoen. Hy het Hom wat die sonde nie geken het nie, sonde gemaak vir ons sodat ons in Hom die geregtigheid van God gemaak kon word”.³⁸ Gelowiges weet ook wat die krag is van die gemeenskap ³⁹ van Christus wat volgens die getuienis van dieselfde apostel in die evangelie vir ons aangebied word om te geniet.⁴⁰ Daarteenoor heg hulle aflaat ’n maat van genade wat uit die arsenaal van die pous ontbloot is, aan lood, perkament en selfs aan ’n plek vas en skeur dit van God se Woord af. As iemand egter na die oorsprong hiervan vra, het hierdie misbruik skynbaar daaruit ontstaan dat mense wat berou gehad het, eertyds sulke streng voldoenings opgelê is dat almal dit nie kon verduur nie. Toe het sekere mense 866 agtergekom dat hulle uitermatig belas word deur die berou wat hulle opgelê is en die kerk versoek om dit ligter te maak. Die verligting wat aan sulke mense verleen is, het as aflaat bekend gestaan. Toe hulle egter hulle voldoenings op God afgeskuif het en beweer het dat dit vergeldings was waarmee mense hulleself van God se oordeel kon loskoop, het hulle terselfdertyd ook hulle aflaat saamgesleep sodat dit as versoeningsmiddels kon dien om ons van ons verdiende straf te verlos.⁴¹ Hulle het trouens die laster waarvan ons vertel het, met so ’n groot skaamteloosheid versin dat hulle geen dekmantel daarvoor kan hê nie.

Die Roomse leer in verband met die vaevuur (Afdeling 6-10)

5. С другой стороны, если мы умолчим об этих гнусностях, то кто объяснит, как папа запечатал в свинец и пергамент благодать Иисуса Христа, которую Господь пожелал распространить словом Евангелия? Так что либо слово Божье - лживо, либо индульгенции - один лишь обман. Ибо в Евангелии нам дан Христос со всем изобилием небесных благ, со всеми своими заслугами, праведностью, мудростью и благодатью - без всякого исключения. Об этом свидетельствует св. Павел, когда говорит, что в уста служителей Христовых вложено слово примирения, дабы они несли его в мир от имени Христова: «Просим [вас]: примиритесь с Богом. Ибо незнавшего греха Он сделал для нас жертвою за грех, чтобы мы в Нём сделались праведными пред Богом» (2 Кор 5:20-21). В самом деле, верующие знают, что значит общение (греч. koinonia) Иисуса Христа, предложенное нам в Евангелии, как об этом свидетельствует тот же св. Павел (1 Кор 1:9). В полную противоположность этому индульгенции как бы извлекают милость Христа из шкафа папы, связывают её свинцом, пергаментом и привязывают к определённому месту, разделяя тем самым Слово Божье.

Если кто-то желает знать происхождение индульгенций, то, по-видимому, это злоупотребление возникло из старого обычая: тогда требования удовлетворения, возлагавшиеся на кающихся, были столь тяжки и суровы, что многие были не в состоянии их выполнить и просили у Церкви определённого послабления; отступление от строгостей именовалось «индульгенцией».

После того, как удовлетворения были отнесены к Богу и людей заставили поверить, что это возмещение или плата за избавление от его суда, одно заблуждение повлекло за собой другое. Люди стали думать, что индульгенции суть средство освободить грешников от наказаний, которые они заслужили у Бога. Что же касается кощунств, придуманных на сей счёт папистами, то они лишены всяких оснований и всякой логики.

6. | Iam nec de suo Purgatorio molesti nobis sint¹: quod hac securi fractum, dirutum, et a fundamentis prorsus eversum est. Neque enim quibusdam assentior, qui dissimulandum hac in parte censent, et mentionem Purgatorii omittendam, ex qua acres (ut aiunt) pugnae oriuntur, minimum aedificationis referri potest². Equidem et ipse tales nugas negligendas consulerem, nisi seria ducerent. Sed quum ex^a multis blasphemiis constructum sit purgatorium, et novis quotidie fulciatur, quum multas et graves offensiones suscitet: profecto connivendum non est. Illud forte utcunque ad tempus dissimulari poterat, quod sine Dei verbo curiosa audacique temeritate excogitatum erat: quod de ipso creditum erat nescio quibus revelationibus Satanae arte confictis: quod ad ipsius confirmationem aliquot Scripturae loci inscite detorti erant. Quanquam non^b fert Dominus humanam audaciam sic in abditos iudiciorum suorum recessus perrumpere: et severe prohibuit, neglecta voce sua, sciscitari a mortuis veritatem [Deut. 18. c. 11]: nec verbum suum tam irreligiose contaminari permittit. Demus tamen, illa omnia tolerari aliquantisper potuisse ut res non magni momenti; at ubi peccatorum expiatio alibi quam in Christi sanguine quaeritur, ubi satisfactio alio transfertur, periculosissimum silentium. Clamandum ergo non modo vocis sed gutturis ac laterum contentione, purgatorium exitiale Satanae esse commentum, quod Christi crucem evacuat, || quod contumeliam Dei misericordiae non ferendam irrogat^c, || quod fidem nostram labefacit et evertit. Quid enim^d illis est purgatorium nisi quae post mortem a defunctorum animis pendatur pro peccatis satisfactio^e? || ut diruta satisfaciendi opinione, ipsum ab imis radicibus extemplo evertatur. || Quod si proxima disputatione plus quam perspicuum est, Christi sanguinem unicam esse pro fidelium peccatis satisfactionem, expiationem, purgationem³: quid superest nisi Purgatorium meram esse eamque horribilem^f in 139 Christum blasphemiam? Praetereo sacrilegia quibus quotidie defenditur, offendicula quae in religione parit, aliaque innumera, quae ex tali impietatis fonte prodiisse conspicimus^a.

6. Maintenant pareillement, qu’ils ne nous rompent plus la teste de leur purgatoire, lequel est par ceste coignée coupé, abbattu et renversé jusques à la racine. Car je n’approuve point l’opinion d’aucuns, qui pensent qu’on doive dissimuler ce poinct, et se garder de faire mention du purgatoire: dont grandes noises, comme ils disent, s’esmeuvent, et peu d’edification en vient. Certes je seroye bien aussi d’advis qu’on laissast tels fatras derriere, s’ils ne tiroyent grande consequence apres eux: mais veu que le purgatoire est construit de plusieurs blasphemes, et est de jour en jour appuyé encore de plus grans, et suscite de grans scandales, il n’est pas mestier de dissimuler. Cela possible se pouvoit dissimuler pour un temps, qu’il a esté inventé sans la parolle de Dieu, voire avec folle et audacieuse temerité inventé: qu’il a esté receu par revelations je ne say quelles, forgées de l’astuce de Satan: que pour le confirmer on a meschamment corrompu aueuns lieux de l’Escriture. Combien que nostre Seigneur ne repute point une faute legiere, que l’humaine audace entre ainsi temerairement aux secrets de ses jugemens: et a rigoureusement defendu de demander la verité aux morts (Deut. 18:11), en contemnant sa voix, et ne permet pas que sa parolle soit si irreveremment traitée. Donnons neantmoins que toutes ces choses se puissent tolerer pour quelque temps, comme si elles estoyent de petite importance. Mais quand la purgation des pechez se cherche ailleurs qu’en Christ, quand la satisfaction est transferée autrepart qu’à luy, il est dangereux de se taire: il faut donc crier à haute voix que purgatoire est une fiction pernicieuse de Satan, laquelle fait un opprobre trop grand à la misericorde de Dieu, anneantist la croix de Christ, dissipe et subvertist nostre foy. Car qu’est-ce que leur est purgatoire, sinon une peine que souffrent les ames des trepassez en satisfaction de leurs pechez? Tellement que si on oste la fantasie de satisfaire, leur purgatoire s’en va bas. Or si de ce que nous avons par cy devant disputé, il est fait plus que manifeste que le sang de Christ est une seule purgation, oblation et satisfaction pour les pechez des fideles: que reste-il plus, sinon que le purgatoire soit un pur et horrible blaspheme contre Jesus Christ? Je passe icy beaucoup de mensonges et sacrileges, desquels il est tous les jours soustenu et defendu, les scandales qu’il engendre en la religion, et autres maux innumerables qui sont sortis de ceste source d’impiete.

6. Nor let them now trouble us any more about their purgatory, since it is utterly demolished by this argument. For I cannot coincide with some, who think it best to be silent on this point, and to omit the mention of purgatory, from which, they say, many sharp contentions arise, but very little edification results. Indeed, I should myself be of opinion that such trifles are unworthy of notice, if they did not consider them as matters of importance. But since purgatory has been erected with a multitude of blasphemies, and is daily propped by new ones, and since it excites many and grievous offences, it really must not pass without notice. It might be possible for a time to conceal that it was a fiction of curious and presumptuous temerity, unsupported by the word of God; that it was accredited by I know not what revelation invented by the subtlety of Satan; that for its confirmation some passages of Scripture were absurdly perverted. The Lord, however, suffers not human presumption thus violently to break into the hidden recesses of his judgment;¹⁸¹¹ and has severely prohibited the neglect of his word and the inquiry after truth among the dead; and does not permit his word to be thus irreverently dishonoured. Nevertheless, admitting that all these things 607 might for a short time have been tolerated as matters of small importance, yet when expiation of sins is sought any where but in the blood of Christ, when satisfaction is transferred to any other, silence becomes dangerous in the extreme. Therefore we should exclaim with all our might, that purgatory is a pernicious fiction of Satan, that it makes void the cross of Christ, that it intolerably insults the Divine mercy, and weakens and overturns our faith. For what is their purgatory, but a satisfaction for sins paid after death by the souls of the deceased? Thus the notion of satisfaction being overthrown, purgatory itself is immediately subverted from its very foundations. But if it has been fully evinced, that the blood of Christ is the only satisfaction, expiation, and purgation for the sins of the faithful, what is the necessary inference, but that purgatory is nothing but a horrible blasphemy against Christ? I pass by the sacrilegious pretences with which it is daily defended, the offences which it produces in religion, and the other innumerable evils which we perceive to have proceeded from such a source of impiety.

6. Examination of the fictitious purgatory of the Papists. 1. From the nature of the thing itself. 2. From the authority of God. 3. From the consideration of the merit of Christ, which is destroyed by this fiction. Purgatory, what it is. 4. From the impiety teeming from this fountain.

Their purgatory cannot now give us much trouble, since with this ax we have struck it, thrown it down, and overturned it from its very foundations. I cannot agree with some who think that we ought to dissemble in this matter, and make no mention of purgatory, from which (as they say) fierce contests arise, and very little edification can be obtained. I myself would think it right to disregard their follies did they not tend to serious consequences. But since purgatory has been reared on many, and is daily propped up by new blasphemies; since it produces many grievous offenses, assuredly it is not to be connived at, however it might have been disguised for a time, that without any authority from the word of God, it was devised by prying audacious rashness, that credit was procured for it by fictitious revelations, the wiles of Satan, and that certain passages of Scripture were ignorantly wrested to its support. Although the Lord bears not that human presumption should thus force its way to the hidden recesses of his judgments; although he has issued a strict prohibition against neglecting his voice, and making inquiry at the dead (Deut. 18:11), and permits not his word to be so erroneously contaminated. Let us grant, however, that all this might have been tolerated for a time as a thing of no great moment; yet when the expiation of sins is sought elsewhere than in the blood of Christ, and satisfaction is transferred to others, silence were most perilous. We are bound, therefore, to raise our voice to its highest pitch, and cry aloud that purgatory is a deadly device of Satan; that it makes void the cross of Christ; that it offers intolerable insult to the divine mercy; that it undermines and overthrows our faith. For what is this purgatory but the satisfaction for sin paid after death by the souls of the dead? Hence when this idea of satisfaction is refuted, purgatory itself is forthwith completely overturned.¹ But if it is perfectly clear, from what was lately said, that the blood of Christ is the only satisfaction, expiation, and cleansing for the sins of believers, what remains but to hold that purgatory is mere blasphemy, horrid blasphemy against Christ? I say nothing of the sacrilege by which it is daily defended, the offenses which it begets in religion, and the other innumerable evils which we see teeming forth from that fountain of impiety.

6. Laat hen verder ons ook niet lastig vallen met hun vagevuur, dat door deze bijl gebroken, omvergehaald en geheel en al van de fundamenten af is neergeworpen. Want ik ben het niet eens met sommigen, die menen, dat men in dit stuk maar wat over het hoofd moet zien, en van het vagevuur maar niet moet spreken, waaruit (zoals ze zeggen) heftige strijd ontstaat en zeer weinig opbouwing kan worden verkregen. Ook ik zelf zou aanraden dergelijke onbenulligheden te laten lopen, indien zij ze niet voor iets ernstigs hielden. Maar daar het vagevuur uit veel lasteringen is samengesteld en dagelijks door nieuwe geschraagd wordt, daar het vele zware ergernissen verwekt, moet men het waarlijk niet door de vingers zien. Men had wellicht dit op een of andere wijze een tijdlang kunnen laten passeren, dat het buiten Gods Woord om door nieuwsgierige en stoutmoedige vermetelheid uitgedacht was; dat men aangaande het vagevuur geloof geschonken had aan een soort van door duivelskunst verzonnen openbaringen; dat tot bevestiging ervan enige Schriftplaatsen op onkundige wijze verdraaid waren, hoewel de Here niet duldt, dat menselijke stoutmoedigheid zo doorbreekt in de verborgen schuilhoeken zijner oordelen, en streng verboden heeft (Deut. 18:11) om, met terzijdestelling van zijn stem, bij de doden te speuren naar de waarheid, en niet toestaat, dat zijn Woord zo oneerbiedig bezoedeld wordt. Laat ons echter toegeven, dat dit alles een tijdlang had kunnen geduld worden, als een zaak van niet groot gewicht; maar wanneer de verzoening der zonden elders gezocht wordt dan in het bloed van Christus, wanneer de voldoening naar elders wordt overgebracht, dan is zwijgen zeer gevaarlijk. Men moet dus uitroepen niet alleen met inspanning van de stem, maar ook van de keel en de longen, dat het vagevuur een verderfelijk verzinsel van Satan is, dat het kruis van Christus ijdel maakt, dat aan Gods barmhartigheid een niet te dragen smaad aandoet, dat ons geloof aan het wankelen brengt en terneerwerpt. Want wat is voor hen het vagevuur anders dan een voldoening, die na de dood door de zielen der afgestorvenen betaald wordt voor hun zonden? Zodat, wanneer de mening om te voldoen terneergeworpen is, het vagevuur terstond tot de grond toe vernield is. Indien door de zoëven voorgedragen uiteenzetting meer dan duidelijk is, dat het bloed van Christus de enige voldoening, verzoening en reiniging is voor de zonden der gelovigen, wat blijft er dan anders over dan dat het vagevuur een loutere en huiveringwekkende godslastering is tegen Christus? Ik ga voorbij de heiligschenderijen, waardoor het dagelijks verdedigd wordt, de ergernissen, die het in de godsdienst verwekt, en de ontelbare andere zaken, die wij uit zulk een bron der goddeloosheid hebben zien voortkomen.

6. Zweiter Abschnitt: Vom Fegefeuer (6-10). Der Widerspruch gegen die Lehre vom Fegefeuer ist notwendig

Auch mit ihrem Fegefeuer sollen uns die Römischen keine Beschwernis bereiten; denn das ist mit dem gleichen Beil zerschlagen, zerstört und bis auf den Grund ganz und gar umgestürzt. Es gibt nun Leute, die da meinen, man sollte ihnen in diesem Stück durch die Finger sehen, sollte die Erwähnung des Fegefeuers beiseite lassen, weil aus ihr - wie man dann sagt - scharfe Streitigkeiten erwachsen, aber sehr wenig Erbauung erlangt werden kann. Diesen Leuten kann ich mich nicht anschließen. Freilich würde auch ich anraten, dieses Geschwätz zu übergehen, wenn es nicht so ernste Folgen nach sich zöge. Aber dieses Fegefeuer ist aus vielen Gotteslästerungen errichtet und wird alle Tage mit neuen gestützt, es erregt auch viele und schwere Anstöße, und deshalb kann man hier durchaus keine Schonung walten lassen. Man hätte es immerhin vielleicht eine Zeitlang übersehen können, daß die Lehre vom Fegefeuer ohne Gottes Wort in vorwitziger, kühner Vermessenheit erdacht worden ist, daß man bezüglich des Fegefeuers wer weiß welchen von des Satans Kunst bewirkten „Offenbarungen“ Glauben geschenkt hat, daß man zu ihrer Bekräftigung eine ganze Anzahl von Schriftstellen ganz töricht verdreht hat! Und das, obwohl der Herr es nicht leidet, daß menschliche Vermessenheit solchermaßen in die verborgenen Abgründe seiner Gerichte einbricht, obwohl er es streng verboten hat, unter Geringschätzung seines Wortes von den Toten die Wahrheit zu erforschen (Deut. 18,11), und obwohl er es nicht verstattet, daß man sein Wort so schamlos besudelt! Aber geben wir selbst zu, man hätte all dies eine Zeitlang als nicht sehr belangreiche Sache dulden können, so ist doch solches Schweigen ein sehr gefährlich Ding, sobald die Versöhnung für unsere Sünden anderswo gesucht wird, als im Blute Christi, und die Genugtuung auf jemanden anders übertragen wird! Wir müssen also Stimme und Kehle und Lunge gewaltig anstrengen und es laut ausrufen: das Fegefeuer ist eine verderbenbringende Erdichtung des Satans, es macht das Kreuz Christi eitel, es tut Gottes Barmherzigkeit unerträgliche Schmach an, es erschüttert unseren Glauben und stößt ihn um! Denn was ist nach römischer Lehre das Fegefeuer anders als eine Genugtuung, die die Seelen der Verstorbenen nach ihrem Tode für ihre Sünden leisten müssen? Ist also der Wahn zerstört, wir müßten genugtuende Strafen erleiden, so ist auch das Fegefeuer sogleich bis auf die Wurzel zerstört! Wenn es aber auf Grund unserer vorausgehenden Erörterung mehr als deutlich geworden ist, daß Christi Blut die einzige Genugtuung für die Sünden der Gläubigen ist, die einzige Sühne, die einzige Reinigung - was bleibt dann anders übrig, als daß das Fegefeuer nichts weiter ist als eine furchtbare Lästerung Christi? Dabei lasse ich den vielerlei Frevel beiseite, mit dem man es heutzutage verteidigt, auch die Anstöße, die daraus in der Religion erwachsen und viele andere Dinge, die wir aus einer solchen Quelle der Gottlosigkeit haben bervorbrechen sehen:

6. Die noodsaaklikheid daarvan om die Roomse leer in verband met die vaevuur te weerlê

Nou moet hulle ons ook nie oor hulle vaevuur lastig val nie.⁴² Dit is immers met hierdie byl verbreek, afgetakel en heeltemal tot op die fondamente vernietig. Ek stem tewens ook nie met sommige mense saam wat meen dat ons moet maak asof hierdie onderwerp nie bestaan nie en dat ons moet nalaat om van die vaevuur te praat omdat dit, soos hulle sê, tot hewige rusies aanleiding gee en weinig opbouends kan bydra.⁴³ Ek sou hulle inderdaad ook aanraai om sulke onsin in die wind te slaan as dit nie was dat hulle dit as ernstig beskou het nie. Maar aangesien hulle vaevuur uit baie belasterings gebou is en daagliks nog deur nuwe laster ondersteun word, terwyl dit baie ernstige aanstoot verwek, moet ons dit inderdaad nie oor die hoof sien nie. Mense kon wel vir ’n tyd lank veins dat dit sonder die Woord van God met nuuskierige en roekelose onbesonnenheid uitgedink is. Mense kon dit wel wegveins dat aan ’n vaevuur geglo is as ’n soort openbaring wat deur die listigheid van die Satan saamgeflans is, en enkele Skrifverwysings is ook onverstandig verdraai om dit te bevestig. Die Here verdra nogtans nie dat die mens se roekeloosheid so in die verborge dieptes van sy oordele inbars nie.

Hy het dit ook streng verbied dat mense sy stem minag en die waarheid by dooies soek.⁴⁴ Hy laat trouens nie toe dat sy Woord so oneerbiedig bemors word nie.

Laat ons nogtans toegee dat al die dinge ’n rukkie geduld kon word as iets wat nie van soveel belang was nie. Wanneer die versoening van sondes egter elders as in die bloed van Christus gesoek word wanneer 867 voldoening op iemand anders afgeskuif word, dan is dit uiters gevaarlik om daaroor te swyg. Ons moet dus nie alleen ons stem nie maar ook ons keel en ons longe inspan en skreeu dat die vaevuur ’n verderflike versinsel van die Satan is, omdat dit Christus se kruis doelloos maak, omdat dit God se barmhartigheid ondraaglike smaad toedien en omdat dit ons geloof laat struikel en vernietig. Want wat is die vaevuur vir hulle anders as voldoening wat na die dood deur die siele van gestorwenes vir hulle sondes betaal word?⁴⁵ Die gevolg is dat die vaevuur dadelik wortel en tak tot niet gemaak word wanneer die opvatting van voldoening afgebreek is. As dit dan volgens die uiteensetting hierbo⁴⁶ meer as duidelik is dat die bloed van Christus die enigste voldoening, versoening en reiniging vir gelowiges se sondes is, wat bly dan anders oor as net dat die vaevuur loutere en verskriklike laster teen Christus is? Ek laat die heiligskennis waarmee dit daagliks verdedig word, agterweë, asook die aanstoot wat dit in die godsdiens verwek en ontelbare ander dinge waarvan ons sien dat dit uit so ’n bron van boosheid voortgekom het.

6. Также, пускай они не забивают нам головы своим чистилищем, которое опрокинуто, повержено и срублено у основания тем же топором. Я не разделяю мнения тех, кто считает, что здесь предпочтительнее умолчание, что лучше вообще не упоминать о чистилище, ибо это, как они говорят, лишь вызывает много шума и не приводит к каким-либо положительным утверждениям. Я тоже предпочёл бы не обращать внимания на подобные глупости, если бы паписты не выводили из них далеко идущих следствий. Но поскольку учение о чистилище состоит из множества кощунств и каждый день к ним прибавляются новые и поскольку оно возбуждает распри, о нём нельзя умалчивать. По-видимому, лишь непродолжительное время можно было скрывать, что оно придумано без опоры на Слово Божье, но с безумной и наглой дерзостью вытащено из неведомо каких откровений, исходящих от козней Сатаны; поэтому, чтобы найти для него подтверждение, паписты злостно извратили некоторые места Писания.

А ведь наш Господь почитает тяжким грехом, когда человеческое существо дерзко посягает на тайны его суда, и строго запрещает вопрошать об истине у мёртвых (Втор 18:11), не прислушиваясь к голосу Бога, и не позволяет толковать его Слово без должного почтения. Предположим тем не менее, что какое-то время все эти вещи можно терпеть, как если бы они не имели большого значения. Но когда очищения от грехов ищут где-то помимо Христа, когда удовлетворение обращено не к Нему, то молчать становится опасно. Значит, нужно громко кричать о том, что чистилище - это вредоносная выдумка Сатаны, которая наносит очень тяжкое оскорбление Божьему милосердию, уничтожает крест Христов, ослабляет и подрывает нашу веру.

Что такое в их понимании чистилище, как не наказание, которое претерпевают души умерших в удовлетворение за свои грехи? Если отбросить фантазии насчёт удовлетворения, то чистилище исчезнет. Если из того что мы обсудили выше, со всей очевидностью следует, что единственное очищение, жертва и удовлетворение за грехи верующих - в крови Христовой, то не является ли чистилище лишь страшным кощунством против Иисуса Христа? Я оставляю в стороне ложные измышления и богохульства, которые изо дня в день сочиняют и защищают паписты в связи с этим учением, вероучительные распри, которые оно порождает, и прочее великое зло, которое исходит из этого источника нечестия.

7. | Quos tamen e Scriptura locos arripere falso et perperam solent, illis e manibus excutere operaepretium est. Quum Dominus (inquiunt) peccatum in Spiritum sanctum, neque in hoc neque in futuro seculo remittendum asseverat [Matt. 12. e. 32; Marc. 3. d. 28¹; Luc. 12. b. 10], ex eo simul innuit, quorundam esse in futuro seculo peccatorum remissionem². Verum quis non videat, Dominum illic de peccati culpa loqui? Quod si ita est, quid ad eorum Purgatorium, utpote quorum illic poena, ex eorum opinione, luitur, culpam in praesenti vita remissam esse non inficiantur? Ne tamen adhuc nobis obstrepant, planiorem habebunt solutionem. Quum Dominus spem omnem veniae praecidere vellet tam flagitiosae nequitiae, non satis habuit dicere, nunquam remissum iri: sed quo magis amplificaret, partitione usus est, qua et iudicium complexus est quod sentit in hac vita uniuscuiusque conscientia, et postremum illud quod palam in resurrectione feretur; acsi diceret. Vos a malitiosa rebellione, non secus ac praesentissimo exitio, cavete. Nam qui oblatam Spiritus lucem destinato extinguere conatus fuerit, neque in hac vita, quae peccatoribus ad conversionem data est, veniam consequetur, neque ultimo die, quo per Angelos Dei agni ab hoedis segregabuntur, et regnum caeleste omnibus scandalis repurgabitur. Proferunt deinde illam ex Matthaeo parabolam, Concordiam habe cum adversario tuo: ne quando te ille iudici tradat, iudex lictori, lictor carceri: unde non exeas donec persolveris ultimum quadrantem [Matt. 5. d. 25]³. Si iudex hoc loco Deum significat, litigator Diabolum, lictor Angelum, carcer Purgatorium, libenter dabo manus. Verum si nulli non constat, voluisse illic Christum ostendere quot periculis ac malis se obiiciant qui summum ius obstinate pertentare malunt quam ex aequo et bono agere, quo vehementius ad aequam concordiam suos exhortaretur: ubi, quaeso, reperietur Purgatorium?

7. Toutesfois il est besoin de leur arracher des mains les tesmoignages de l’Escriture, que faussement ils ont coustume de pretendre. Quand le Seigneur, disent-ils, prononce que le peché contre le sainct Esprit ne sera remis ny en ce monde ny en l’autre (Matth. 12:32; Marc 3:28; Luc 12:10): il denote qu’aucuns pechez seront remis en l’autre monde. Pour response, je demande s’il n’est pas evident que le Seigneur parle là de la coulpe de peché. Si ainsi est, cela ne sert de rien à leur purgatoire: car ils disent qu’on y reçoit la punition des pechez, dont la coulpe a esté remise en ceste vie mortelle. Neantmoins afin de leur fermer du tout la bouche, je leur bailleray encore solution plus claire. Pource que le Seigneur vouloit oster toute esperance de pouvoir obtenir pardon d’un crime tant execrable, il n’a pas esté content de dire qu’il ne seroit jamais remis: mais pour amplifier il a usé de ceste division, mettant d’une part le jugement que la conscience d’un chacun sent en la vie presente, et d’autrepart le jugement dernier qui sera publié au jour de la resurrection. Comme s’il disoit, Gardez-vous de combatre contre Dieu d’une malice destinée, car une telle rebellion emporte la mort eternelle: car quiconque se sera efforcé de propos deliberé d’esteindre la lumiere de l’Esprit à luy presentée, n’obtiendra pardon ny en ceste vie, laquelle est assignée aux pecheurs pour se convertir: ny au dernier jour, auquel les Anges de Dieu separeront les agneaux des boucs, et purgeront le royaume de Dieu de tout scandale. Ils amenent aussi ceste parabole de sainct Matihieu, Accorde avec ta partie adverse, afin qu’elle ne t’ameine devant le juge, et le juge ne te livre au sergeant, et le sergeant ne te mette en prison: dont tu ne puisses apres sortir devant qu’avoir payé jusques à la derniere maille (Matth. 5:25, 26). Je respon que si le Juge signifie Dieu en ce passage, la partie adverse signifie le diable, le sergeant un Ange, la prison purgatoire; je leur donne gagné. Mais si c’est une chose notoire, que Christ a voulu là monstrer à combien de dangiers s’exposent ceux qui ayment mieux poursuyvre leurs querelles et procez jusqu’au dernier bout, que de transiger amiablement, afin de nous inciter par cest advertissement à demander tousjours concorde avec tout le monde: où est-ce que sera là trouvé purgatoire? Bref, que le passage soit regardé et prins en sa simple intelligence, et il n’y sera rien trouvé de ce qu’ils pretendent.

7. It is worth while, however, to wrest out of their hands those passages of Scripture, which they have falsely and corruptly pressed into their service. The assertion of the Lord, that the sin against the Holy Ghost “shall not be forgiven, neither in this world, neither in the world to come,”¹⁸¹² implies, they say, that there is a forgiveness of some sins in the world to come. But who does not see, that the Lord there speaks of the guilt of sin? And if this be the case, what has it to do with their purgatory, for there they suppose punishment to be inflicted for sins, the guilt of which they do not deny to have been forgiven in the present life? But to prevent all further cavils, they shall have a plainer answer. When the Lord intended to cut off from such flagitious iniquity all hope of pardon, he thought it not sufficient to say that it should never be forgiven; but for the sake of further amplification he adopted a distinction, comprehending both the judgment which the conscience of every individual feels in this life, and that final judgment which will be publicly held at the resurrection; as though he had said, “Beware of malicious rebellion, as of immediate perdition; for he who shall have purposely endeavoured to extinguish the offered light of the Spirit, shall never obtain pardon, neither in this life, which is allotted to sinners for their conversion, nor in the last day, when the lambs shall be separated from the goats by the angels of God, and the kingdom of heaven shall be purged from every offence.” They next adduce this parable from Matthew: “Agree with thine 608 adversary; lest at any time the adversary deliver thee to the judge, and the judge deliver thee to the officer, and thou be cast into prison. Thou shalt by no means come out thence, till thou hast paid the uttermost farthing.”¹⁸¹³ If in this place the judge signify God, the adversary the devil, the officer an angel, the prison purgatory, I will readily submit to them. But if it be evident to every one, that Christ there intended to show to how many dangers and calamities persons exposed themselves, who prefer obstinately exerting the rigour of the law, to acting upon the principles of equity and kindness, in order the more earnestly to exhort his disciples to an equitable concord, pray where will purgatory be found?

7. Exposition of the passages of Scripture quoted in support of purgatory. 1. Of the Impardonable sin, from which it is inferred that there are some sins afterwards to be forgiven. 2. Of the passage as to paying the last farthing.

Those passages of Scripture on which it is their wont falsely and iniquitously to fasten, it may be worth while to wrench out of 577their hands.¹ When the Lord declares that the sin against the Holy Ghost will not be forgiven either in this world or the world to come, he thereby intimates (they say) that there is a remission of certain sins hereafter. But who sees not that the Lord there speaks of the guilt of sin? But if this is so, what has it to do with their purgatory, seeing they deny not that the guilt of those sins, the punishment of which is there expiated, is forgiven in the present life? Lest, however, they should still object, we shall give a plainer solution. Since it was the Lord’s intention to cut off all hope of pardon from this flagitous wickedness, he did not consider it enough to say, that it would never be forgiven, but in the way of amplification employed a division by which he included both the judgment which every man’s conscience pronounces in the present life, and the final judgment which will be publicly pronounced at the resurrection; as if he had said, Beware of this malignant rebellion,as you would of instant destruction; for he who of set purpose endeavors to extinguish the offered light of the Spirit, shall not obtain pardon either in this life, which has been given to sinners for conversion, or on the last day when the angels of God shall separate the sheep from the goats, and the heavenly kingdom shall be purged of all that offends. The next passage they produce is the parable in Matthew: “Agree with thine adversary quickly, whiles thou art in the way with him; lest at any time the adversary deliver thee to the judge, and the judge deliver thee to the officer, and thou be cast into prison. Verily, I say unto thee, Thou shalt by no means come out thence, till thou hast paid the uttermost earthing,” (Mt. 5:25, 26). If in this passage the judge means God, the adversary the devil, the officer an angel, and the prison purgatory, I give in at once. But if every man sees that Christ there intended to show to how many perils and evils those expose themselves who obstinately insist on their utmost right, instead of being satisfied with what is fair and equitable, that he might thereby the more strongly exhort his followers to concord, where, I ask, are we to find their purgatory?²

7. De plaatsen echter, die zij valselijk en verkeerd uit de Schrift plegen aan te grijpen, is het nodig hun uit de handen te wringen. Wanneer de Here, zo zeggen zij, betuigt, dat de zonde tegen de Heilige Geest noch in deze noch in de toekomende eeuw vergeven zal worden (Matt. 12:32; Marc.3:28; Luc.12:10) dan geeft Hij daardoor tevens te kennen, dat er voor sommige zonden in de toekomende eeuw vergeving is. Maar wie zou niet zien, dat de Here daar spreekt van de schuld der zonde? En indien dat zo is, wat betekent dat dan voor hun vagevuur, daar ze niet loochenen, dat in het tegenwoordige leven de schuld vergeven is van die zonden, welker straf naar hun mening daar betaald wordt? Opdat ze ons echter niet nog tegenspreken, zullen ze een duidelijker wederlegging ontvangen. Toen de Here alle hoop op vergiffenis van een zo schandelijke slechtheid wilde afsnijden, achtte Hij het niet voldoende te zeggen, dat ze nooit vergeven zou worden; maar om het nog sterker te zeggen, gebruikte Hij een verdeling, waaronder Hij saamvatte het oordeel, dat in dit leven ieders geweten gevoelt, en het laatste oordeel, dat openlijk bij de opstanding geveld zal worden; alsof Hij zeide: hoedt u voor boosaardige wederspannigheid als van een zeer gewis verderf. Want wie het aangeboden licht des Geestes met opzet tracht uit te blussen, zal noch in dit leven, dat de zondaren tot bekering gegeven is, vergiffenis verkrijgen, noch op de jongste dag, wanneer door de engelen Gods de lammeren van de bokken gescheiden zullen worden en het Koninkrijk der hemelen van alle ergernissen zal worden gezuiverd. Verder voeren zij aan de gelijkenis uit Mattheüs (Matt. 5:25) Heb eensgezindheid met uw wederpartijder, opdat hij u niet misschien de rechter overlevere, en de rechter de dienaar en de dienaar de kerker, waar gij niet uit zult komen, totdat gij de laatste penning zult betaald hebben." Indien de rechter op deze plaats God betekent, de wederpartij de duivel, de dienaar een engel, de kerker het vagevuur, dan zal ik mij gaarne gewonnen geven. Maar indien het voor een ieder vaststaat, dat Christus daar heeft willen aantonen, aan hoeveel gevaren en rampen zij zich blootstellen, die liever hardnekkig het hoogste recht willen op de proef stellen, dan handelen naar billijkheid en goedheid, opdat Hij daardoor de zijnen des te krachtiger tot billijke eendracht zou aansporen: waar, vraag ik u, zal dan het vagevuur gevonden worden?

7. Der gegnerische Schriftbeweis

Es ist aber der Mühe wert, den Römischen die Schriftstellen aus der Hand zu schlagen, die sie hier fälschlich und verkehrt an sich zu reißen pflegen.

a) Zunächst sagen sie: Der Herr erklärt doch mit solchem Ernst, daß die Sünde wider den Heiligen Geist weder in dieser Welt noch in der zukünftigen vergeben werden soll (Matth. 12,32; Mark. 3,28f.; Luk. 12,10). Damit gibt er zugleich zu verstehen, daß es gewisse Sünden gibt, die in der zukünftigen Welt vergeben werden. Aber wer bemerkt denn nicht, daß der Herr hier von der Sündenschuld redet? Wenn es aber so ist, was hat diese Sache dann mit ihrem Fegefeuer zu tun? Denn dort soll man doch nach ihrer Einbildung für die Sünden Strafe erleiden, deren Schuld einem - wie sie selbst nicht leugnen - im gegenwärtigen Leben vergeben ist! Damit sie uns nun aber nicht weiter belästigen, so sollen 437 sie eine noch klarere Widerlegung haben. Der Herr wollte jener lästerlichen Bosheit (nämlich der Sünde wider den Heiligen Geist) jede Hoffnung auf Vergebung abschneiden, und deshalb war es ihm nicht genug, zu erklären, sie werde niemals vergeben werden; nein, um es noch stärker auszusprechen, wandte er eine Teilung an, in die er einerseits das Urteil einbegreift, das schon in diesem Leben jeder Mensch in seinem Gewissen empfindet, anderseits aber auch das letzte Urteil, das bei der Auferstehung öffentlich ergeht. Er will also etwa sagen: Hütet euch vor dem boshaften Widerstreben als vor dem ganz sicheren Verderben! Denn wer sich untersteht, das Licht des Heiligen Geistes, das ihm angeboten ist, mit voller Absicht auszulöschen, der wird weder in diesem Leben, das den Sündern zur Bekehrung gegeben ist, Vergebung erlangen, noch auch am jüngsten Tage, wenn Gottes Engel die Schafe von den Böcken scheiden und das Himmelreich von allen Ärgernissen gereinigt wird!

b) Ferner bringen die Römischen ein Gleichnis aus dem Matthäusevangelium vor: „Sei willfährig deinem Widersacher, ... auf daß dich der Widersacher nicht dermaleinst überantworte dem Richter, und der Richter überantworte dich dem Diener, und werdest in den Kerker geworfen ... Du wirst nicht von dannen herauskommen, bis du auch den letzten Heller bezahlest“ (Matth. 5,25f.). Wenn an dieser Stelle unter dem Richter Gott zu verstehen ist, unter dem Widersacher der Teufel, unter dem Diener ein Engel und unter dem Kerker das Fegefeuer - dann will ich mich gern geschlagen geben. Aber es steht doch für jedermann fest, daß Christus hier zeigen will, wieviel Gefahren und Übel sich Menschen bereiten, die hartnäckig das schärfste Recht durchsetzen wollen, statt in Billigkeit und Güte ihre Sache zu betreiben, und daß er dies sagt, um die Seinen möglichst eindringlich zu billiger Eintracht zu ermahnen! Wenn es aber so ist, so möchte ich doch gerne wissen, wo man dann das Fegefeuer finden will!

7. ’n Weerlegging van sogenaamde Skrifgetuienis vir die bestaan van ’n vaevuur

Tog is dit die moeite werd om die verwysings wat hulle gewoonlik vals en verkeerd uit die Skrif gryp, uit hulle hande te klap. Hulle sê: “Toe die Here verklaar het dat sonde teen die Heilige Gees nie in hierdie eeu en ook nie in die toekomstige eeu vergewe sal word nie,⁴⁷ het Hy terselfdertyd te kenne gegee dat daar wel vergiffenis van sekere sondes in die toekomstige eeu is”.⁴⁸ Maar wie kan nie sien dat die Here daar van sondeskuld praat nie? As dit so is, wat dra dit dan by tot hulle vaevuur, aangesien hulle nie ontken dat die skuld vir hulle sondes waarvoor die straf volgens hulle opvatting daar betaal word, in die huidige lewe vergewe is nie?

Om nogtans te verhoed dat hulle ons nog in die rede val, sal hulle ’n duideliker oplossing kry. Toe die Here alle hoop op vergiffenis vir so ’n skandelike goddeloosheid wou afsny, was dit nie vir Hom genoeg om net te sê dat dit nooit vergewe sal word nie. Maar om dit nog sterker te stel maak Hy van ’n verdeling gebruik waarin Hy sowel die oordeel insluit wat die gewete van elkeen in hierdie lewe ervaar, as die laaste 868 oordeel wat in die opstanding openlik gevel sal word. Dit is asof Hy gesê het: “Waak teen arglistige opstandigheid asof dit teen onmiddellike verderf is”. Want iemand wat poog om die lig van die Gees wat hom aangebied is, doelbewus uit te doof, sal nie vergiffenis kry nie - nie in hierdie lewe, wat aan sondaars gegee is om hulle te bekeer, en ook nie op die laaste dag, waarop die lammers van God deur die engele van die bokke geskei sal word en die koninkryk van die hemele van alle struikelblokke gesuiwer sal word nie.

Verder voer hulle die bekende gelykenis uit Matteus aan waar Christus sê: “Wees eensgesind met jou teenstander sodat hy jou nie miskien aan ’n regter oorgee, en die regter jou aan die balju en die balju jou in die tronk gooi wat jy nie sal verlaat voordat jy die laaste duit betaal het nie”.⁴⁹ As die woord regter in hierdie verwysing God beteken en aanklaer duiwel, as balju engel beteken en tronk die vaevuur, sal ek met graagte handdoek ingooi. Maar as dit vir almal duidelik is dat Christus daar wou aantoon aan hoeveel gevare en rampe mense hulle blootstel wat liewer hardkoppig die letter van die wet⁵⁰ op die proef wil stel as om billik en goed op te tree, om sodoende die wat aan Hom behoort, kragtiger tot kalm eensgesindheid aan te spoor - waar is hulle vaevuur dan te vinde? vra ek jou.⁵¹

7. И всё-таки нужно вырвать из их рук свидетельства Писания, на которые они имеют привычку ссылаться, извращая их смысл. Когда Господь, говорят они, провозглашает, что грех против св. Духа не простится людям ни в сём веке, ни в будущем (Мф 12:32; Мк 3:29; Лк 12:10) то это значит, что некоторые грехи будут прощены в мире ином. Прежде чем им ответить, я спрошу: разве не очевидно, что Господь говорит здесь о вине за грех? Если это так, то это ничуть не свидетельствует в пользу их чистилища. Ведь они твердят, что там принимают наказание за грехи, вина за которые прощена в этой смертной жизни. Чтобы заткнуть им рот раз и навсегда, я приведу более ясный довод. Так как Господь пожелал отнять у людей всякую надежду на прощение столь чудовищного преступления, Он не ограничился словами, что оно никогда не будет прощено; Он подчеркнул это противопоставлением, сказав, с одной стороны, о суде совести, который каждый человек ощущает в этой жизни, а с другой стороны, о последнем суде, который произойдёт в день воскресения. Он как бы сказал: остерегайтесь бороться против Бога посредством преднамеренного зла, ибо такой мятеж влечёт за собою вечную смерть. Каждый, кто добровольно будет стараться погасить открытый ему свет Духа, не получит прощения ни в земной жизни, которая дана людям для того, чтобы обратиться, ни в последний день, когда Ангелы Божьи отделят овец от козлищ и очистят Царство Божье от всякой скверны.

Паписты ссылаются также на притчу у св. Матфея: «Мирись с соперником своим скорее, ... чтобы соперник не отдал тебя судье, а судья не отдал бы тебя слуге, и не ввергли бы тебя в темницу; ... ты не выйдешь оттуда, пока не отдашь до последнего кодранта» (Мф 5:25-26). Я отвечаю, что если бы в этом отрывке судья означал Бога, соперник - дьявола, слуга - Ангела, а тюрьма - чистилище, то я признал бы их правоту. Но в данном случае очевидно, что Христос просто хотел показать, какие опасности подстерегают тех, кто предпочитает доводить ссоры и тяжбы до последнего предела, а не решать их по-дружески. Тем самым Он хотел побудить нас всегда стремиться к согласию с другими. Так при чём здесь чистилище? Короче, этот отрывок следует воспринимать в его прямом значении и не искать в нём того, чего ищут схоласты.

8. Petunt^b ex Pauli dicto argumentum, ubi caelestium, terrestrium et infernorum genua Christo flecti affirmat [Philip. 2. 140 b. 10]¹. Infernos enim non posse intelligi, qui aeternae damnationi addicti sunt, pro confesso assumunt². Proinde superest ut sint animae in Purgatorio laborantes. Non pessime ratiocinarentur si Apostolus verum pietatis cultum^a per geniculationem designaret: sed quum simpliciter doceat, delatam esse Christo dominationem qua subiugandae sint universae creaturae: quid obstat quominus per infernos, Diabolos intelligamus, qui sane ad Domini tribunal sistentur, iudicem suum agnituri, cum terrore et trepidatione? Qualiter eandem prophetiam Paulus ipse alibi interpretatur, Omnes (inquit) sistemur ad tribunal Christi. Scriptum est enim, Vivo ego, mihi flectetur omne genu, etc. [Rom. 14. b. 10]³. Atqui in eum modum interpretari non licet, quod in Apocalypsi habetur, Omnem creaturam, quae in caelo, et quae super terram, et quae sub terra, et quae in mari, et quae in ipsis sunt, omnia audivi dicentia, Sedenti in throno, et Agno, benedictio et honor et gloria et potestas in secula seculorum [Apoca. 5. d. 13]⁴. Id quidem facile concedo; sed quales hic creaturas recenseri putant? Certo enim certius est, et ratione carentes et inanimatas comprehendi. Quo non aliud affirmatur quam singulas orbis partes, a summo caelorum vertice ad usque terrae centrum, suo modo creatoris gloriam enarrare. Quod ex Machabaeorum historia [2. Machab. 12. g. 43] proferunt⁵, responsione non dignabor, ne opus illud videar in sacrorum librorum catalogum referre. || At Augustinus pro canonico recepit. Primum quam certa fide? Scripturam (inquit) Machabaeorum non habent Iudaei sicut Legem, Prophetas, et Psalmos, quibus testimonium perhibet Dominus tanquam testibus suis, dicens, Oportebat impleri omnia quae scripta sunt in Lege, et Psalmis, et Prophetis de me [Luc. 24. f. 44]. Sed recepta est ab Ecclesia non inutiliter, si sobrie legatur vel audiatur, etc. [Contra secund. Gauden. epist. cap. 23]⁶. Hieronymus autem sine dubitatione, minime valere eius authoritatem ad asserenda dogmata docet^{b 7}. Et ex libello illo vetusto qui sub nomine Cypriani de expositione Symboli inscribitur, aperte constat 141 locum nullum in veteri Ecclesia habuisse¹. Et quid frustra hic contendo? Quasi author ipse non satis ostendat quantum sibi deferendum sit, quum veniam in fine precatur, siquid minus bene dixerit [2. Mach. 15. g. 39^a]. Certe qui scripta sua indigere venia fatetur, Spiritus sancti oracula non esse clamat. || Adde quod non alio nomine laudatur Iudae^b pietas, nisi quia spem firmam de ultima resurrectione habuerit, ubi oblationem misit pro mortuis Hierosolymam. Neque enim ad pretium redemptionis trahit scriptor historiae quod ille egit: sed ut consortes aeternae vitae essent cum reliquis fidelibus qui pro patria et religione^c occubuerant. Superstitione quidem et praepostero zelo non caruit hoc factum: sed plusquam fatui sunt qui sacrificium legale ad nos usque trahunt: quando adventu Christi scimus cessare quae in usu tunc fuerunt.

8. Ils prennent aussi une probation de ce que dit sainct Paul, que tout genouil se fleschira devant Christ, tant de ceux qui sont au ciel, comme en terre, et aux enfers (Phil. 2:10): car ils prennent cela pour tout resolu, que par ceux d’enfer on ne peut entendre ceux qui sont en la mort eternelle: pourtant il reste que ce soyent les ames de purgatoire. Ce ne seroit point mal argué à eux, si par le mot d’Agenouillement l’Apostre signifioit la vraye adoration que rendent les fideles à Dieu. Mais veu que simplement il enseigne que Jesus Christ a receu la seigneurie souveraine du Pere sur toutes creatures, quel mal y a-il, que par ceux d’enfer nous entendions les diables, lesquels certes comparoistront au throne du Seigneur, pour le recognoistre leur juge avec terreur et tremblement? comme sainct Paul mesme expose en un autre lieu ceste prophetie: Nous viendrons tous, dit-il, au throne de Christ (Rom. 14:10). Car le Seigneur dit, que tout genouil fleschira devant luy, etc. Ils repliqueront qu’on ne peut ainsi exposer ce qui est dit en l’Apocalypse: J’ay ouy toutes creatures, tant celestes que terrestres, et qui sont sous terre et en la mer, disans, Louange, honneur et gloire, et puissance és siecles des siecles à celuy qui est assis au throne, et à l’Agneau (Apoc. 5:13). Cela je leur concede volontiers: mais de quelles creatures pensent-ils qu’il soit icy parlé? Il est plus que certain que mesme celles qui n’ont ame ny intelligence y sont comprises. Pourtant il n’est autre chose signifié, sinon que toutes les parties du monde, depuis le comble du ciel jusques au centre de la terre, chacune en son endroit, magnifient la gloire de leur Createur. Je ne donneray nulle response à ce qu’ils produisent de l’histoire des Machabées (2 Mach. 12:43), afin qu’il ne semble que je veuille advouer ce livre-là pour canonique. Ils diront que sainct Augustin le reçoit comme canonique: mais je demande, En quelle certitude? Les Juifs, dit-il, ne tiennent point l’histoire des Machabées comme la Loy et les Prophetes et les Pseaumes, ausquels le Seigneur rend tesmoignage comme à ses tesmoins, en disant qu’il falloit que ce qui a esté escrit de luy en la Loy, aux Pseaumes et aux Prophetes, fut accomply: Toutesfois l’Eglise, dit-il, l’a receu, et non sans utilité, moyennant qu’on le lise sobrement³⁶ (Luc 24:44). Sainct Hierome sans difficulté prononce que ce n’est pas un livre qui doyve avoir authorité, pour y prendre fondement, pour y prendre quelque doctrine ou article de foy. Et en l’exposition da Symbole, qu’on attribue à sainct Cyprien, laquelle est ancienne, de quelque autheur qu’elle soit, il est demonstré que pour lors on ne l’avoit point pour un livre canonique. Mais je suis mal advisé de me debatre en vain. Car l’autheur mesme demonstre combien on luy doit deferer, quand il prie qu’on luy pardonne, s’il a dit quelque chose à la traverse (2 Mach. 15:38). Certes celuy qui confesse d’avoir mestier qu’on le supporte, et qu’on luy pardonne, proteste assez par cela, que ce qu’il dit ne doit pas estre tenu pour un arrest du sainct Esprit. Il y a davantage, qu’en ce qu’ils alleguent pour eux, seulement la pieté de Judas Machabée est louée, en ce que pour l’esperance qu’il avoit de la derniere resurrection, il a envoye oblation pour les morts en Jerusalem. Car l’autheur de l’histoire, quel qu’il soit, ne tire pas la devotion de Judas jusques là, qu’il voulut racheter les pechez par son offerte: mais afin que ceux au nom desquels il offroit, fussent accompagnez aux fideles qui estoyent morts pour maintenir la vraye religion. Ce fait n’a point esté sans un zele inconsideré: mais ceux qui tirent à nostre temps un sacrifice fait sous la Loy, sont doubles fols: veu qu’il est certain que toutes telles choses qui estoyent lors en usage, ont pris fin à la venue de Christ.

8. They derive an argument from the language of Paul, where he has affirmed, “that at the name of Jesus every knee should bow, of things in heaven, and things in earth, and things under the earth.”¹⁸¹⁴ For they assume it as granted, that “things (or persons) under the earth” cannot be understood of those who are consigned to eternal damnation. It follows, therefore, that they must be the souls suffering in purgatory. Their reasoning would not be very bad, if, by genuflection, the apostle designed truly pious worship; but since he simply teaches, that dominion is committed to Christ, by which all creatures must be subjugated, why may we not understand this phrase of the devils, who will indeed stand at the tribunal of the Lord, and acknowledge him as their Judge with fear and trembling? As Paul himself elsewhere explains the same prophecy: “We shall all stand,” says he, “before the judgment seat of Christ. For it is written, As I live, saith the Lord, every knee shall bow to me,” &c.¹⁸¹⁵ But they reply, we cannot give the same kind of interpretation to this passage in the Revelation: “Every creature which is in heaven, and on the earth, and under the earth, and such as are in the sea, and all that are in them, heard I saying, Blessing, and honour, and glory, and power, be unto him that sitteth upon the throne, and unto the Lamb for ever and ever.”¹⁸¹⁶ This I readily concede; but what creatures do they suppose to be here enumerated? for it is very certain, that the expressions comprehend creatures both irrational and inanimate. It is a mere declaration that all the parts of the world, from the summit of the heavens to the centre of the earth, celebrate, in their respective ways, the glory of the Creator. What they produce from the history of the Maccabees, I shall not honour with an answer, that I may not be supposed to place that work in the catalogue of sacred books. But Augustine, they say, received it as canonical. I inquire, first, With what degree of credit did he 609 receive it? He says, “The history of the Maccabees is not esteemed by the Jews as the law, and the prophets, and the Psalms, to which the Lord gives a testimony, as being witnesses concerning him, saying, ‘All things must be fulfilled, which were written in the law of Moses, and in the prophets, and in the Psalms, concerning me.’¹⁸¹⁷ But it has been received by the Church, and not altogether unprofitably, if it be read or heard with sobriety,” &c. Jerome, without any scruple, inculcates, that its authority is of no force in the support of doctrines. And from that old treatise on the Exposition of the Creed, which is ascribed to Cyprian, it clearly appears that it was not admitted in the ancient Church. But why am I now contending to no purpose? as though the author himself did not sufficiently show what deference is due to him, when, at the conclusion, he begs pardon if he should have spoken any thing improperly. Certainly he who confesses that his writings need pardon, proclaims them not to be the oracles of the Holy Spirit. Besides, the piety of Judas Maccabeus is commended on no other ground, but because he had a firm hope of the final resurrection, when he sent to Jerusalem an oblation for the dead. Nor does the historian represent this oblation as intended to be a price of redemption, but that those in whose names it was offered might be partakers of eternal life with the rest of the faithful who had died in defence of their country and religion. This action was accompanied, indeed, by superstition and preposterous zeal; but they are more than infatuated who apply to us a sacrifice offered under the law; since we know, that all such ancient usages ceased at the advent of Christ.

8. 3. The passage concerning the bending of the knee to Christ by things under the earth. 4. The example of Judas Maccabaeus in sending an oblation for the dead to Jerusalem.

They seek an argument in the passage in which Paul declares, that all things shall bow the knee to Christ, “things in heaven, and things in earth, and things under the earth,” (Phil. 2:10). They take it for granted, that by “things under the earth,” cannot be meant those who are doomed to eternal damnation, and that the only remaining conclusion is, that they must be souls suffering in purgatory. They would not reason very ill if, by the bending of the knee, the Apostle designated true worship; but since he simply says that Christ has received a dominion to which all creatures are subject, what prevents 578us from understanding those “under the earth” to mean the devils, who shall certainly be sisted before the judgment-seat of God, there to recognize their Judge with fear and trembling? In this way Paul himself elsewhere interprets the same prophecy: “We shall all stand before the judgment-seat of Christ. For it is written, As I live, saith the Lord,every knee shall bow to me, and every tongue shall confess to God,” (Rom. 14:10, 11). But we cannot in this way interpret what is said in the Apocalypse: “Every creature which is in heaven, and on the earth, and under the earth, and such as are in the sea, heard I saying, Blessing, and honor, and glory, and power, be unto him that sitteth upon the throne, and unto the Lamb, for ever and ever,” (Rev. 5:13). This I readily admit; but what kinds of creatures do they suppose are here enumerated? It is absolutely certain, that both irrational and inanimate creatures are comprehended. All, then, which is affirmed is, that every part of the universe, from the highest pinnacle of heaven to the very centre of the earth, each in its own way proclaims the glory of the Creator.

To the passage which they produce from the history of the Maccabees (1 Macc. 12:43), I will not deign to reply, lest I should seem to include that work among the canonical books. But Augustine¹ holds it to be canonical. First, with what degree of confidence? “The Jews,” says he, “do not hold the book of the Maccabees as they do the Law, the Prophets, and the Psalms, to which the Lord bears testimony as to his own witnesses, saying, Ought not all things which are written in the Law, and the Psalms, and the Prophets, concerning me be fulfilled? (Luke 24:44). But it has been received by the Church not uselessly, if it be read or heard with soberness.” Jerome, however,unhesitatingly affirms, that it is of no authority in establishing doctrine; and from the ancient little book, De Expositione Symboli; which bears the name of Cyprian, it is plain that it was in no estimation in the ancient Church. And why do I here contend in vain? As if the author himself did not sufficiently show what degree of deference is to be paid him, when in the end he asks pardon for any thing less properly expressed (2 Macc. 15:38). He who confesses that his writings stand in need of pardon, certainly proclaims that they are not oracles of the Holy Spirit. We may add, that the piety of Judas is commended for no other reason than for having a firm hope of the final resurrection, in sending his oblation for the dead to Jerusalem. For the writer of the history does not represent what he did as furnishing the price of redemption, but merely that they might be partakers of eternal life, with the other saints who had fallen for their country and religion. The act, indeed,was not free from superstition and misguided zeal; but it is mere fatuity to extend the legal sacrifice to us, seeing we are assured that the sacrifices then in use ceased on the advent of Christ.

8. Zij ontlenen ook een bewijs aan de woorden van Paulus, waar hij zegt, dat de knieën van degenen, die in de hemel, en die op de aarde en die onder de aarde zijn, zich buigen voor Christus (Filip. 2:10) Want dat onder degenen, die onder de aarde zijn niet verstaan kunnen worden zij, die tot de eeuwige verdoemenis zijn veroordeeld, nemen zij als een uitgemaakte zaak aan. Dan blijft dus over, dat het de zielen zijn, die in het vagevuur gepijnigd worden. Zij zouden niet slecht redeneren, indien de apostel door de kniebuiging de ware dienst der vroomheid aanduidde; maar daar hij eenvoudig leert, dat aan Christus een heerschappij verleend is, waaraan alle schepselen zich onderwerpen moeten, wat verhindert dan dat we onder degenen, die onder de aarde zijn, de duivelen verstaan, die gewis voor des Heren rechterstoel zullen gesteld worden en Hem met schrik en beving als hun rechter zullen erkennen? Gelijk Paulus zelf dezelfde profetie elders (Rom. 14:10) uitlegt:" Allen," zegt hij, "zullen wij voor de rechterstoel van Christus gesteld worden; want er is geschreven: Ik leef, voor mij zal alle knie zich buigen enz." Maar, zo zeggen ze, men mag zo toch niet uitleggen, wat in de Openbaring (Open. 5:13) staat: "Alle schepselen, dat in de hemel is, en op de aarde, en onder de aarde, en dat in de zee is, en alles wat in die is, hoorde ik zeggen: Hem, die op de troon zit, en het Lam, zij de dankzegging, en de eer, en de heerlijkheid, en de kracht in alle eeuwigheid." Dat stem ik geredelijk toe; maar hoedanige schepselen menen zij, dat hier opgesomd worden? Want het is meer dan zeker, dat er onder verstaan worden de schepselen, die de rede missen en die onbezield zijn. En daardoor wordt niets anders betuigd, dan dat alle delen der wereld, van de hoogste top der hemelen af tot het middelpunt der aarde toe op hun wijze de heerlijkheid des Scheppers verkondigen. Wat zij te voorschijn halen uit de geschiedenis der Maccabeën (2 Macc.12:43) zal ik geen antwoord waardig keuren, opdat ik niet de schijn hebbe, dat werk te rekenen tot de heilige boeken,. Maar Augustinus, zullen ze zeggen, heeft het als kanoniek aanvaard¹.Maar met welke vaste overtuiging? "Het geschrift der Maccabeën," zegt hij, "hebben de Joden niet zoals zij de wet, de profeten en de psalmen hebben, aan welke de Here getuigenis geeft als aan zijn getuigen, zeggende: alles moest vervuld worden wat van Mij geschreven is in de wet, de psalmen en de profeten (Luc. 24:44) maar het is door de kerk niet zonder nut aangenomen, indien het met ingetogenheid gelezen of aangehoord wordt enz." En Hieronymus leert zonder aarzeling, dat het gezag van dat boek niet de minste waarde heeft tot bevestiging van leerstukken. En uit dat oude boekje, dat op naam van Cyprianus staat en getiteld is: "De uitlegging van de artikelen des geloofs", blijkt openlijk, dat het in de oude kerk geen gezag heeft gehad. Maar waartoe strijd ik hier tevergeefs? Alsof de schrijver zelf niet voldoende aantoont, welke waarde men aan hem moet hechten, daar hij in het slot vergeving vraagt voor het geval, dat hij iets minder goed gezegd heeft (2 Macc.15:38) Ongetwijfeld, wie erkent, dat zijn geschriften vergeving nodig hebben, spreekt daarmee duidelijk uit, dat ze geen Godsspraken van de Heilige Geest zijn. Daar komt bij, dat de vroomheid van Judas om geen andere reden geprezen wordt, dan omdat hij een vaste hoop had aangaande de laatste opstanding, toen hij een offer naar Jeruzalem zond voor de doden. Want de schrijver van deze geschiedenis vat het niet zo op, dat, wat Judas deed, diende tot prijs voor hun verlossing, maar opdat ze met de overige gelovigen, die voor hun vaderland en godsdienst gestorven waren, deel zouden hebben aan het eeuwige leven. Deze daad was niet zonder bijgeloof en verkeerde ijver; maar meer dan dwaas zijn zij, die aan een offerande der wet betekenis toekennen tot op onze tijd, daar wij weten, dat wat toen in gebruik was, door de komst van Christus, opgehouden is.

8.

c) Ein weiteres Beweismittel entnehmen die Römischen dem Wort des Paulus, nach dem sich vor Christus beugen sollen „alle derer Knie, die im Himmel und auf Erden und unter der Erde sind“ (Phil. 2,10). Sie nehmen dabei von vornherein als ausgemacht an, daß unter denen, „die unter der Erde sind“, nicht solche verstanden werden könnten, die zur ewigen Verdammnis verurteilt sind. Also bleibt nur die Möglichkeit übrig, daß es die Seelen sind, die sich im Fegefeuer quälen. Das wäre nun keine üble Beweisführung, wenn der Apostel unter dem „Beugen der Knie hier die wahre Verehrung verstünde, wie sie aus Frömmigkeit geschieht. Aber er lehrt doch tatsächlich, daß Christus die Herrschaft übertragen ist, der alle Kreatur unterworfen werden soll. Dann aber hindert uns nichts, unter denen, „die unter der Erde sind“, die Teufel zu verstehen, die ganz gewiß vor den Richterstuhl des Herrn werden treten müssen, um ihn in Schrecken und Zittern als ihren Richter anzuerkennen. Die gleiche Prophetenstelle (auf die er sich auch Phil. 2,10 bezieht, nämlich Jes. 45,23) erläutert Paulus selbst an anderer Stelle ebenso: „Wir werden alle vor den Richtstuhl Christi dargestellt werden; denn es steht geschrieben: so wahr als ich lebe ... mir sollen alle Knie gebeugt werden ...“ (Röm. 14,10f.).

Da macht man aber den Einwand, es gäbe eine Stelle aus der Offenbarung des Johannes, die sich in dieser Weise nicht deuten ließe, nämlich: „Und alle Kreatur, die im Himmel und auf Erden und unter der Erde ist und im Meer, und alles was darinnen ist, hörte ich sagen: Dem, der auf dem Stuhl sitzt, und dem Lamm sei Lob und Ehre und Preis und Gewalt von Ewigkeit zu Ewigkeit!“ (Apk. 5,13). Das gebe ich ohne weiteres zu; aber was für Kreaturen sind nun nach ihrer Meinung an dieser Stelle aufgezählt? Es ist nämlich gewisser als gewiß, daß hier von den vernunftlosen und unbeseelten Geschöpfen die Rede ist. Es wird hier nichts anderes behauptet, als daß die einzelnen Teile der Welt, von der höchsten Höhe des Himmels bis zum Mittelpunkt der Erde, auf ihre Weise die Ehre des Schöpfers verkünden sollen.

d) Dann bringt man noch eine Stelle aus der Geschichte der Makkabäer vor (2. Makk. 12,43). Aber das würdige ich keiner Entgegnung, um nicht den Eindruck 438 zu erwecken, als ob ich dieses Werk zu den Büchern der Heiligen Schrift zählte. Aber - so wendet man ein - Augustin hat es doch als kanonisch anerkannt! Aber ich frage zunächst: mit was für einer Gewißheit hat er das getan? Er sagt: „Die Schrift der Makkabäer hat bei den Juden nicht die gleiche Stellung wie das Gesetz, die Propheten und die Psalmen, denen der Herr das Zeugnis gegeben hat, sie seien gleichsam seine Zeugen, indem er sprach: ‘Es muß noch alles erfüllt werden, was von mir geschrieben ist im Gesetz Mose’s, in den Propheten und in den Psalmen’ (Luk. 24,44). Daß dieses Buch aber von der Kirche angenommen worden ist, das ist nicht ohne Nutzen geschehen, wenn man es besonnen liest oder hört ...“ (Gegen Gaudentius I,31,38). Hieronymus aber lehrt ohne allen Zweifel, daß das Ansehen dieses Buches keine Kraft habe, um daraus Kirchenlehren zu beweisen. Und aus einem alten Buch mit dem Titel „Auslegung des Glaubensbekenntnisses“, das dem Cyprian zugeschrieben wird, geht deutlich hervor, daß das Makkabäerbuch in der Alten Kirche keine Autorität gehabt hat. Was streite ich mich aber hier nutzlos herum! Als ob der Verfasser selber nicht deutlich zeigte, wieviel Ansehen ihm zukommt, indem er am Schlusse um Verzeihung bittet, sofern er etwas weniger gut ausgesprochen hätte (2. Makk. 15,39). Wenn einer aber bekennt, daß seine Schrift der Verzeihung bedarf, dann spricht er doch damit ohne Zweifel laut aus, daß es sich dabei nicht um Offenbarungsworte des Heiligen Geistes handelt! Auch wird die Frömmigkeit des Judas Makkabäus - als er nämlich ein Opfer für die Toten nach Jerusalem sandte - nur deshalb gelobt, weil er eine feste Hoffnung bezüglich der letzten Auferstehung hatte (2. Makk. 12,43). Denn der Verfasser der Geschichte deutet das, was Judas getan hat, nicht darauf, daß er mit seiner Gabe etwa die Erlösung jener Toten erkaufen wollte, sondern darauf, daß er den Wunsch hatte, es möchten die Männer, die für Vaterland und Glauben gefallen waren, mit den übrigen Gläubigen zusammen am ewigen Leben teilhaben! Freilich war diese Tat nicht frei von Aberglauben und falschem Eifer. Mehr als Narren sind aber Leute, die solch einem unter dem Gesetz stehenden Opfer eine Beziehung bis auf unsere Zeit geben wollen: denn wir wissen, daß durch Christi Kommen aufgehört hat, was damals in Übung war.

8. Hulle Skrijbewyse uit Filippense, Openbaring en Makabeërs

Hulle put ook ’n bewys uit Paulus se woorde waar hy verklaar dat die knieë van die wat in die hemel, die wat op die aarde en die wat onder die aarde is, voor Christus sal buig.⁵² Hulle neem dit immers as ’n uitgemaakte saak op dat onder die wat onder die aarde is, nie die mense verstaan kan word wat tot die ewige verdoemenis veroordeel is nie. Daarom bly daar net oor dat dit die siele moet wees wat in die vaevuur ly. Hulle bewys sou nie te sleg gewees het as die apostel met kniebuiging die ware beoefening van godsvrug aangedui het nie. Aangesien hy egter doodeenvoudig leer dat aan Christus ’n heerskappy gegee is waaraan alle skepsels hulle moet onderwerp, wat verhinder ons dan om onder die wat onder die aarde is, die duiwels te verstaan, wat sekerlik voor die Here se regbank gedaag sal word en God met skrik en bewing 869 as hulle Regter sal erken. Paulus self verklaar dieselfde profesie elders net so. Hy sê: “Ons sal almal voor Christus se regbank gedaag word. Want daar is geskryf: Ek leef, en elke knie sal voor my buig”, ensovoorts.⁵³ Maar dit wat in Openbaring staan, mag volgens hulle nie so geïnterpreteer word nie. Daar staan: “Elke skepsel wat in die hemel en op die aarde en onder die aarde en wat op die see is, en alles wat in hulle is, hulle almal het ek hoor sê: Aan Hom wat op die troon sit, en aan die Lam kom die seën, die eer, die heerlikheid en mag toe tot in ewigheid”.⁵⁴ Dit gee ek wel maklik toe. Maar watter soort skepsels, dink hulle, word hier vermeld? Dit staan immers soos ’n paal bo water dat redelose en lewelose skepsels hier verstaan word. Daardeur word slegs bevestig dat die hele wêreld van die kruin van die hemel af tot by die middelpunt van die aarde op sy eie manier die heerlikheid van die Skepper vertel.⁵⁵

Die verwysing wat hulle uit die geskiedenis van die Makkabeërs aanvoer,⁵⁶ ag ek nie ’n antwoord waardig nie, sodat dit nie miskien die indruk wek dat ek die boek in die lys van heilige boeke opneem nie.“

Maar” (maak hulle beswaar) “Augustinus het dit dan as ’n kanonieke boek aanvaar!” Hoe geloofwaardig is dit in die eerste plek? Hy sê: “Die Jode beskou die geskrif van die Makkabeërs nie soos hulle die wet, die profete en die psalms sien nie. Die Here getuig trouens van die wet, die profete en die psalms asof hulle sy getuienis openbaar wanneer Hy sê dat alles vervul moes word wat in die wet, die psalms en die profete geskryf is.⁵⁷ Maar dit sal tot voordeel deur die kerk aanvaar word as gelowiges dit maar net nugter lees of daarna luister”, ensovoorts.⁵⁸ Hieronymus het egter geen twyfel daaroor nie, en hy leer dat die boek se gesag hoegenaamd geen krag dra om die leer te bevestig nie.⁵⁹ En uit die  ou boekie wat onder die naam van Cyprianus uitgegee word en as ’n Verduideliking van die Geloofsbelydenis⁶⁰ bekend staan, blyk dit duidelik dat die boek in die kerk van ouds geen plek gehad hetnie.

Maar waarom stry ek verniet hieroor? Net asof die skrywer self nie 870 genoegsaam aantoon hoeveel gesag aan hom geheg moet word wanneer hy aan die einde verskoning vra as hy miskien iets gesê het wat minder goed is nie.⁶¹ Iemand wat in elk geval erken dat sy geskrifte verskoning nodig het, roep daarmee uit dat dit nie profesieë van die Heilige Gees is nie. Hierby kom nog dat die godsvrug van Judas daarin aangeprys word slegs omdat hy vas op die laaste opstanding gehoop het toe hy ’n offer vir die dooies na Jerusalem gestuur het.⁶² Want die skrywer van hierdie geskiedenis laat Judas se daad nie op die prys vir sy verlossing slaan nie maar daarop dat hulle gedeel het in die ewige lewe saam met ander gelowiges wat vir hulle vaderland en hulle godsdiens⁶³ gesterf het. Hierdie daad was wel nie sonder bygelowigheid en verkeerde ywer nie, maar mense wat betekenis heg aan’n offer van die wet, is gekker as gek. Ons weet immers dat die gebruik wat toe gegeld het, met die koms van Christus tot ’n einde gekom het.

8. Они также видят подтверждение своей доктрины в словах св. Павла о том, чтобы перед Христом «преклонилось всякое колено небесных, земных и преисподних» (Флп 2:10). Они считают установленным, что под «преисподними» нельзя понимать преданных вечной смерти; следовательно, это души чистилища. Такой аргумент мог бы свидетельствовать в их пользу, если бы под словом «преклонилось» апостол разумел истинное поклонение, которое воздают Богу верующие. Но поскольку здесь он учит о том, что Иисус Христос получил от Отца суверенную власть на всеми созданиями, то что нам мешает понимать под «преисподними» бесов, которые, безусловно, предстанут перед престолом Господа, дабы со страхом и трепетом признать в Нём Судью? Сам св. Павел говорит об этом в своём пророчестве: «Все мы предстанем на суд Христов. Ибо написано: "живу Я, говорит Господь, предо Мною преклонится всякое колено..."» (Рим 14:10 сл.).

Они отвечают, что таким образом невозможно истолковать слова Апокалипсиса: «И всякое создание, находящееся на небе и на земле, и под землёю и на море, и всё, что в них, слышал я, говорило: Сидящему на престоле и Агнцу благословение и честь, и слава и держава во веки веков» (Отк 5:13). Я охотно соглашаюсь с ними. Но о каких созданиях, по их мнению, здесь идёт речь? Более чем очевидно, что в этом отрывке имеются в виду даже те создания, которые не имеют ни души, ни разума. Это означает лишь то, что все создания, от вершины небес до центра земли, каждое на своём месте, прославляют своего Создателя.

Я ничего не стану отвечать на то, что они выводят из истории Маккавеев (2 Мак 12:43), дабы не создавалось впечатления, что я признаю эту книгу канонической. Они говорят, что св. Августин считал её таковой. Но с какой степенью достоверности? - спрашиваю я. Евреи, говорит св. Августин, относились к истории Маккавеев не так, как к книгам Закона, Псалмов и Пророков. Сам Господь называет их свидетельствами о Себе и провозглашает, что исполнилось всё написанное о Нём в Законе, Псалмах и Пророках (Лк 24:44). Однако Церковь, добавляет св. Августин, приняла Книги Маккавейские, и не без пользы, лишь бы их читали со здравым смыслом. Св. Иероним прямо заявляет, что это не те книги, которые обладают достаточным авторитетом, чтобы принять их за основу и почерпнуть из них какое-то учение или правило веры. Из толкования Символа веры, которое приписывают св. Киприану и которое, несомненно, имеет весьма древнее происхождение, кто бы ни был его автором, следует, что в те времена эти книги не считались каноническими. Но я не настроен попусту спорить. Ведь сам автор этих книг показывает, в какой степени заслуживает уважения его труд, когда в конце просит простить его, если он что-либо изложил превратно (2 Мак 15:39). Очевидно, что просящий с снисхождении и извинении тем самым заявляет, что написанное им не следует воспринимать как суждение Св. Духа.

Кроме того, единственное, на что они обращают внимание в этих книгах, - это восхваление благочестия Иуды Маккавея за его надежду на окончательное воскресение, выразившуюся в принесении жертвы за умерших в Иерусалиме. Но автор этой истории, кем бы он ни был, не делает из набожности Иуды вывода, будто тот желал своим предложением искупить чьи-то грехи; он лишь желал, чтобы те, от имени которых он жертвовал, были причислены к верующим, которые умерли, защищая истинную веру. Этот акт был не свободен от неразумного усердия. Но те, кто в наше время совершает жертвоприношения, положенные по Закону, - сумасшедшие вдвойне, ибо все тогдашние священнодействия окончились с пришествием Христа.

9. | Verum habent invictum cuneum in Paulo, qui non ita facile percelli queat^d. Siquis superaedificat, inquit, super fundamentum hoc, aurum, argentum, lapides pretiosos, ligna, foenum, stipulam: uniuscuiusque opus quale sit, dies Domini manifestabit: quod in igne revelabitur; et uniuscuiusque opus quale sit, ignis probabit. Si cuius opus arserit, detrimentum patietur; ipse autem salvus erit: sed quasi per ignem [1. Cor. 3.^e c. 12^f]. Quis (inquiunt)^g ille ignis esse potest nisi purgatorius, per quem peccatorum sordes absterguntur, quo puri ingrediamur in regnum Dei?² Atqui alium esse senserunt veterum plerique, nempe tribulationem seu crucem, per quam Dominus suos examinat, ne in carnis sordibus acquiescant [Chrysost. August. et alii.]^{h 3}: idque multo probabilius quam purgatorium confingendo. Quanquam nec illis assentior: quia mihi videor certiorem multo et lucidiorem eius loci intelligentiam assequutus. || Antequam tamen eam profero, velim mihi respondeant putentne Apostolis ac Sanctis omnibus per hunc ignem purgatorium transeundum 142 fuisse. Negabunt, scio; nimis enim absonum foret eos purgari oportuisse quorum merita ultra mensuram ad universa Ecclesiae membra redundare somniant. Verum Apostolus hoc affirmat; neque enim dicit, quorundam opus probatum iri, sed omnium^a. Neque hoc meum argumentum est, sed Augustini, qui sic interpretationem illam oppugnat. Et (quod magis absurdum est) non dicit transituros ob quaelibet opera^b: sed si Ecclesiam^c summa fidelitate aedificarint, mercedem recepturos, ubi opus eorum igni fuerit examinatum [Enchirid. ad Laurent. 68.]¹. || Principio, videmus Apostolum metaphora usum esse, quum doctrinas hominum capite excogitatas, lignum, foenum, et stipulam vocavit. Ratio quoque metaphorae prompta est: nempe quod velut lignum, statim atque igni admotum fuerit, consumitur et deperditur, sic neque illae perdurare poterunt, quum eas examinari contigerit. Porro eiusmodi examen a Spiritu Dei proficisci neminem latet. Quo igitur filum metaphorae prosequeretur, ac partes iusta correlatione inter se aptaret, ignem appellavit examen Spiritus sancti. Perinde enim atque aurum et argentum, quo propius ad ignem admoventur, eo certiorem probitatis puritatisque probationem referunt: ita Domini veritas, quo exactius spirituali examine expenditur, eo maiorem sumit authoritatis confirmationem. Quemadmodum foenum, lignum, stipula, igni admota, corripiuntur in subitam consumptionem: ita hominum inventa, Domini verbo non stabilita, Spiritus sancti examen ferre nequeunt, quin concidant protinus et dispereant. Denique si commentitiae doctrinae, ligno, foeno, stipulae comparantur, quod instar ligni, foeni, stipulae comburantur ab igne, et corrumpantur in interitum, non autem conficiuntur aut profligantur nisi a Domini Spiritu: sequitur, Spiritum esse ignem illum a quo probabuntur; cuius probationem vocat Paulus diem Domini, vulgato Scripturae usu. Dies enim Domini esse dicitur quoties suam praesentiam hominibus aliquo modo manifestat. Tum vero potissimum facies eius lucet ubi veritas eius illucet. Iam evictum est, non alium esse ignem Paulo, quam Spiritus sancti examen. Quomodo autem per ignem illum salvi fiunt qui operis iacturam patiuntur? Idipsum intelligere non erit difficile, si consideremus de quo genere hominum loquatur. Siquidem eos Ecclesiae architectos 143 notat qui retento legitimo fundamento, disparem materiam superstruunt: hoc est, qui non deflectentes a praecipuis et necessariis fidei capitibus, in minoribus nec ita periculosis hallucinantur, commenta sua Dei verbo admiscentes. Tales, inquam, operis iacturam facere oportet, abolitis eorum commentis: ipsi autem salvi fiunt, sed quasi per ignem, hoc est, non quod eorum ignorantia et hallucinatio coram Domino sit probabilis: sed quia Spiritus sancti gratia et virtute ab illa repurgantur. Proinde quicunque auream divini verbi puritatem isto purgatorii stercore infecerunt, operis iacturam facere necesse est.

9. Mais ils ont une forteresse invincible en sainct Paul, quand il dit, Si quelcun en edifiant met sur le fondement or, ou argent, ou pierres precieuses, ou bois, ou foin, ou chaume, l’œuvre d’un chacun sera manifestée par le jour du Seigneur, d’autant qu’il sera revelé en feu: et le feu discernera quelle sera l’œuvre d’un chacun. Si l’œuvre de quelcun brusle, il en fera perte: quant à luy, il en sera sauvé, toutesfois par le feu (1 Cor. 3:12, 15). De quel feu parle, disent-ils, sainct Paul, sinon de purgatoire, par lequel noz macules sont lavées, afin que nous entrions purs au royaume de Dieu? Je respon, que plusieurs mesmes des Anciens l’ont autrement exposé, prenans le nom de Feu pour croix et tribulation, par laquelle le Seigneur examine les siens pour les purger de toutes leurs ordures.³⁷ Et de fait, cela est beaucoup plus vray semblable, que d’imaginer un Purgatoire. Combien que je ne reçoy ceste opinion, pource qu’il me semble advis que j’en ay une plus certaine et plus claire. Mais devant que venir là, je leur demande s’ils pensent qu’il ait fallu que les Apostres et tous les saincts ayent passé par ce feu de purgation. Je suis asseuré qu’ils le lieront Car ce seroit une chose trop absurde, de confesser que ceux qui ont eu tant de merites superfluz, qu’ils en ont peu eslargir à toute l’Eglise, comme ces resveurs l’imaginent, ayent eu besoin d’estre purgez. Or sainct Paul ne dit pas que l’ouvrage d’aucun sera esprouvé, mais de tous: auquel nombre universel sont enclos les Apostres. Ce ne suis-je pas qui fay cest argument, mais c’est sainct Augustin, en reprouvant par iceluy l’exposition que font aujourdhuy noz adversaires.³⁸ Il y a encore plus, que sainct Paul ne dit pas que ceux qui passeront par le feu endureront pour leurs pechez: mais il dit que ceux qui auront edifié l’Eglise de Dieu le plus fidelement qu’il est possible, recevront leur loyer apres que leur ouvrage aura esté esprouvé par feu. Premierement nous voyons que l’Apostre a usé de metaphore ou similitude, en appellant les doctrines forgées au cerveau des hommes, foin, et bois, et chaume. La raison aussi de ceste similitude est evidente: assavoir, que comme le bois, incontinent qu’on l’approche du feu, est consumé, ainsi telles doctrines humaines ne pourront consister nullement, quand elles viendront en examen. Or c’est chose notoire, que cest examen se fait par le sainct Esprit. Afin donc de poursuyvre ceste similitude, et approprier une partie à l’autre: il a appellé l’examen du sainct Esprit, Feu. Car tout ainsi que l’or et l’argent, d’autant plus qu’on les approche du feu, sont plus certainement esprou-vez, à ce qu’on puisse cognoistre leur pureté: en telle sorte la verité de Dieu, d’autant qu’elle est plus diligemment considerée par examen spirituel, est par cela mieux confermée en son authorité. Comme bois, chaume et foin, quand on les met au feu, sont incontinent esprins pour estre redigez en cendre: ainsi toutes inventions humaines qui ne sont establies en la parolle de Dieu, ne peuvent porter l’examen de l’Esprit, qu’elles ne soyent destruites et aneanties. En sommes, si les doctrines controuvées sont à comparager au bois, au chaume et au foin, d’autant que comme bois, chaume et foin elles sont bruslées par le feu, et reduites à neant: et qu’il soit ainsi qu’elles ne sont destruites et dissipées sinon par l’Esprit de Dieu, il s’ensuit donc que l’Esprit est le feu par lequel elles sont esprouvées. Ceste espreuve est nommée par sainct Paul, Jour du Seigneur, selon l’usage de l’Escriture, laquelle parle ainsi toutes fois et quantes que le Seigneur en quelque maniere que ce soit, manifeste aux hommes sa presence. Or principalement sa face nous reluist, quand sa verité nous est esclarcie. Nous avons desja prouvé que ce feu ne signifie autre chose en sainct Paul, que l’examen du sainct Esprit. Maintenant il reste d’entendre comment seront sauvez par le feu ceux qui feront la perte de leur ouvrage. Ce qui ne sera point difficile, si nous considerons de quel genre d’hommes il parle là. Car il fait mention de ceux qui en voulant edifier l’Eglise, retiennent le bon fondement, mais y adjoustent matiere diverse, et laquelle ne respond point: c’est à dire qu’ils ne se destournent point des principaux et necessaires articles de la foy, neantmoins s’abusent en d’aucunes choses, meslant les songes humains parmy la verité de Dieu. Il faut donc que telle maniere de gens facent la perte de leur ouvrage: c’est à dire, que ce qu’ils ont adjousté du leur parmy la parolle de Dieu, perisse etsoit mis sous le pied. Cependant leur personne sera sauvée: c’est à dire, non point que leur erreur et ignorance soit approuvée de Dieu, mais que nostre Seigneur par la grace de son Esprit les en retire et delivre. Parquoy tous ceux qui ont contaminé la sacrée pureté des Escritures par ceste fiente et ordure de Purgatoire, il faut qu’ils laissent perir leur ouvrage.

9. But they find in Paul an invincible argument, which cannot be so easily answered. “If any man,” says he, “build upon this foundation gold, silver, precious stones, wood, hay, stubble, every man's work shall be made manifest; for the day shall declare it, because it shall be revealed by fire; and the fire shall try every man's work, of what sort it is. If any man's work shall be burned, he shall suffer loss; but he himself shall be saved; yet so as by fire.”¹⁸¹⁸ What can this be, they ask, but purgatorial fire, by which the pollution of sins is cleansed, that we may enter pure into the kingdom of God? But most of the fathers were of a different opinion, understanding the word “fire” to mean tribulation, or the cross, by which the Lord tries his children, to purify them from all carnal pollution; and this is much more probable than the notion of purgatory. I cannot, however, coincide with them; for I think I have discovered a far more certain and lucid interpretation 610 of this passage. But before I state it, I could wish them to answer this question—whether they suppose it was necessary for the apostles and all the saints to pass through this purgatorial fire. I know they will answer in the negative; for it were too absurd, that purification should be necessary to those whose redundant merits they vainly imagine to superabound to all the members of the Church. But the apostle affirms this; for he says, not that the work of some, but that the work of all, shall be proved. Nor is this my own argument, but Augustine's, who thus opposes the interpretation now adopted by our adversaries. And, what would be still more absurd, he says, not that they shall pass through the fire on account of any works, but that if they have edified the Church with perfect fidelity, they shall receive a reward, when their work shall have been tried by fire. In the first place, we see that the apostle uses a metaphor, when he calls doctrines of human invention “wood, hay, stubble.” The reason of the metaphor also is evident; that as wood, immediately on being placed in contact with fire, consumes and wastes away, so neither will those doctrines be able to abide the test of examination. Now, it is well known that such an examination proceeds from the Spirit of God. Therefore, to pursue the thread of the metaphor, and to adapt the parts by a proper relation to each other, he gives the Holy Spirit's examination the appellation of fire. For as gold and silver afford a more certain proof of their goodness and purity in proportion to their proximity to the fire, so Divine truth receives the stronger confirmation of its authority, in proportion to the strictness of spiritual examination by which it is investigated. As wood, hay, and stubble, brought into contact with fire, are speedily consumed, so the inventions of men, unsupported by the word of God, cannot bear the examination of the Holy Spirit, but must immediately fall to the ground. Finally, if false doctrines are compared to wood, hay, and stubble, because, like wood, hay, and stubble, they are consumed by fire and entirely destroyed, and if they are overcome only by the Spirit of the Lord, it follows that the Spirit is that fire by which they will be proved. This trial Paul calls the day, or the day of the Lord, according to the common phraseology of Scripture. For that is called the day of the Lord, whenever he manifests his presence to men. Now, we enjoy most of the light of his countenance when we are favoured with the radiance of his truth. It has been evinced that Paul means no other fire than the examination of the Holy Spirit. But how are they saved by the fire, who suffer the loss of their work? This it will not be difficult to comprehend, if we consider of what class of men he is speaking. For he characterizes them as builders of the 611 Church, who retain their legitimate foundation, but raise the superstructure of unequal materials: they are such as do not deviate from the principal and essential articles of the faith, but err in inferior and less important ones, mixing their own inventions with the word of God. Such, I say, must suffer the loss of their work, by their inventions being destroyed; but they are themselves saved, yet so as by fire; that is, not because their ignorance and error can be approved by the Lord, but because they are purified from them by the grace and power of the Holy Spirit. Wherefore, whoever have corrupted the pure gold of the Divine word with this filth of purgatory, must necessarily suffer the loss of their work.

9. 5. Of the fire which shall try every man’s work. The sentiment of the ancient theologians. Answer, containing a reductio ad absurdum. Confirmation by a passage of Augustine. The meaning of the Apostle. What to be understood by fire. A clear exposition of the metaphor. The day of the Lord. How those who suffer loss are saved by fire.

But, it seems, they find in Paul an invincible support, which cannot be so easily overthrown. His words are, “Now if any man build upon this foundation gold, silver, precious stones, wood, hay, stubble; every man’s work shall be made manifest: for the day shall declare it, because it shall be revealed by fire; and the fire shall try every man’s work of what sort it is. If any man’s work shall be burnt, he shall suffer loss: but he himself shall be saved; yet so as by fire,” (1 Cor. 3:12-15). What fire (they ask) can that be but the fire of purgatory, by which the defilements of sin are wiped away, in order that we may enter pure into the kingdom of God? But most of the Fathers¹ give it a different meaning—viz. the tribulation or cross by which the Lord tries his people, that they may not rest satisfied with the defilements of the flesh. This is much more probable than the fiction of a purgatory. I do not, however, agree with them, for I think I see a much surer and clearer meaning to the passage. But, before I produce it, I wish they would answer me, whether they think the Apostle and all the saints have to pass through this purgatorial fire? I am aware they will say, no; for it were too absurd to hold that purification is required by those whose superfluous merits they dream of as applicable to all the members of the Church. But this the Apostle affirms; for he says, not that the works of certain persons, but the works of all will be tried.² And this is not my argument, but that of Augustine, who thus impugns that interpretation.³ And (what makes the thing more absurd) he says, not that they will pass through fire for certain works, but that even if they should have edified the Church with the greatest fidelity, they will receive their reward after their works shall have been tried by fire. First, we see that the Apostle used a metaphor when he gave the names of wood, hay, and stubble, to doctrines of man’s device. The ground of the metaphor is obvious—viz. that as wood when it is put into the fire is consumed and destroyed, so neither will those doctrines be able to endure when they come to be tried. Moreover, every one sees that the trial is made by the Spirit of God. Therefore, in following out the thread of the metaphor, and adapting its parts properly to each other, he gave the name of fire to the examination of the Holy Spirit. For, just as silver and gold, the nearer they are brought to the fire, give stronger proof of their genuineness and purity, so the Lord’s truth, the more thoroughly it is submitted to spiritual examination, has its authority the better confirmed. As hay, wood, and stubble, when the fire is applied to them, are suddenly consumed, so the inventions of man, not founded on the word of God, cannot stand the trial of the Holy Spirit, but forthwith give way and perish. In fine, if spurious doctrines 580are compared to wood, hay, and stubble, because, like wood, hay, and stubble, they are burned by fire and fitted for destruction, though the actual destruction is only completed by the Spirit of the Lord, it follows that the Spirit is that fire by which they will be proved. This proof Paul calls the day of the Lord; using a term common in Scripture. For the day of the Lord is said to take place whenever he in some way manifests his presence to men, his face being specially said to shine when his truth is manifested. It has now been proved, that Paul has no idea of any other fire than the trial of the Holy Spirit. But how are those who suffer the loss of their works saved by fire? This it will not be difficult to understand, if we consider of what kind of persons he speaks. For he designates them builders of the Church, who, retaining the proper foundation, build different materials upon it; that is, who, not abandoning the principal and necessary articles of faith, err in minor and less perilous matters, mingling their own fictions with the word of God. Such, I say, must suffer the loss of their work by the destruction of their fictions. They themselves, however, are saved, yet so as by fire; that is, not that their ignorance and delusions are approved by the Lord, but they are purified from them by the grace and power of the Holy Spirit. All those, accordingly, who have tainted the golden purity of the divine word with the pollution of purgatory must necessarily suffer the loss of their work.

9. Maar zij hebben een onoverwinnelijk wapen in Paulus, dat niet zo gemakkelijk terneergeslagen kan worden. "Indien iemand," zo zegt hij (1 Cor. 3:12) "op dit fundament bouwt, goud, zilver, kostelijke stenen, hout, hooi, stoppelen, hoe een ieders werk is, zal de dag des Heren aan het licht brengen; want het zal in het vuur geopenbaard worden, en hoedanig eens ieders werk is, zal het vuur beproeven; zo iemands werk zal branden, die zal schade lijden, hij zelf echter zal behouden worden, maar als door vuur." Wat, zeggen zij, kan dat voor een vuur zijn dan het vagevuur, waardoor de smetten der zonden worden afgewist, opdat wij zuiver mogen ingaan in het Koninkrijk Gods? Maar verscheidenen van de ouden¹ hebben gemeend, dat het een ander vuur is, namelijk de verdrukking of het kruis, waardoor de Here de zijnen beproeft, opdat ze niet in de vuilheid des vleses zouden berusten; en dat menen zij met veel groter waarschijnlijkheid dan gelegen is in het verzinnen van het vagevuur. Ofschoon ik het ook met hen niet eens ben, want het schijnt me toe, dat ik een veel zekerder en duidelijker inzicht in die plaats verkregen heb. Voordat ik dat echter te voorschijn breng, zou ik wel willen, dat ze mij antwoordden of zij menen, dat de apostelen en alle heiligen door dit vagevuur heen hebben moeten gaan. Zij zullen zeggen van neen, dat weet ik; want het zou al te dwaas klinken, dat zij gereinigd hadden moeten worden, van wie ze dromen, dat hun bovenmatige verdiensten overvloeien tot alle leden der kerk. Maar de apostel zegt van ja; immers hij zegt niet, dat sommiger werk beproefd zal worden, maar aller werk. Ook dit is niet een bewijs van mij, maar van Augustinus², die zo die uitlegging bestrijdt. En (wat nog ongerijmder is) hij zegt niet dat ze door het vuur zullen gaan om alle mogelijke werken; maar indien ze de kerk met zeer grote getrouwheid gebouwd hebben, dat ze dan loon zullen ontvangen, wanneer hun werk door het vuur beproefd zal zijn. In de eerste plaats zien wij, dat de apostel figuurlijk sprak, wanneer hij de leringen, die door de hoofden van mensen uitgedacht zijn, hout, hooi en stoppelen noemde. De reden van deze beeldspraak ligt ook voor de hand: namelijk dat, evenals hout, zodra als het met vuur in aanraking gebracht wordt, wordt verteerd en vernietigd, zo ook die leringen niet zullen kunnen duren, wanneer ze beproefd worden. Verder is het voor niemand verborgen, dat een dergelijke beproeving uitgaat van de Geest Gods. Om dus de draad van de beeldspraak vast te houden, en de delen in juiste onderlinge verhouding tot elkaar te stellen, heeft hij de beproeving door de Heilige Geest vuur genoemd. Want evenals goud en zilver, hoe dichter ze bij het vuur gebracht worden, des te zekerder bewijs van hun echtheid en zuiverheid geven, zo ontvangt ook de waarheid des Heren, hoe nauwkeuriger ze door een geestelijke beproeving wordt onderzocht, een des te grotere versterking van haar gezag. Evenals hooi, hout en stoppelen, wanneer ze in het vuur geworpen worden, aangetast worden tot plotselinge vertering, zo kunnen ook de uitvindsels der mensen, die niet door des Heren Woord bevestigd zijn, de beproeving des Heiligen Geestes niet verdragen, zonder terstond in een te storten en te vergaan. Kortom, indien de verzonnen leringen vergeleken worden met hout, hooi en stoppelen, omdat ze evenals hout, hooi en stoppelen door het vuur verbrand en vernietigd worden ten ondergang, maar ze niet vernield of vernietigd worden anders dan door de Geest des Heren, dan volgt daaruit, dat de Geest dat vuur is, waardoor ze beproefd zullen worden. En zijn beproeving noemt Paulus de dag des Heren, naar het gewone gebruik der Schrift. Want er wordt gesproken van de dag des Heren, telkens als de Here zijn tegenwoordigheid aan de mensen op enigerlei wijze openbaart. En dan licht zijn aangezicht het meest, wanneer zijn waarheid haar licht verspreidt. Nu is geheel en al bewezen, dat Paulus onder vuur niets anders verstaat dan de beproeving des Heiligen Geestes. Maar hoe worden zij dan door dat vuur behouden, die schade lijden aan hun werk? Dit zal niet moeilijk te begrijpen zijn, wanneer we bedenken, over welke soort van mensen hij spreekt. Immers hij duidt hen als bouwmeesters der kerk aan, die het echte fundament behouden, maar daarop ongelijk materiaal bouwen, dat is, die niet afwijken van de voornaamste en noodzakelijkste hoofdstukken des geloofs, maar in de mindere en niet zo gevaarlijke mistasten, doordat ze hun eigen verzinsels vermengen met Gods Woord. Zulken, zeg ik, moeten schade lijden aan hun werk, doordat hun verzinsels vernietigd worden; zij zelf echter worden behouden, maar als door vuur, dat is niet omdat hun onwetendheid en mistasting voor God goedkeurenswaard is, maar omdat ze door de genade en de kracht des Heiligen Geestes daarvan gezuiverd worden. Daarom moeten allen die de gulden zuiverheid van Gods Woord bezoedeld hebben met de drek van dat vagevuur, schade lijden aan hun werk.

9.

e) Eine unbesiegliche Waffe haben die Römischen aber an Paulus - und die ist nicht so leicht zu zerbrechen. Paulus sagt nämlich: „So aber jemand auf diesen Grund bauet Gold, Silber, edle Steine, Holz, Heu, Stoppeln, so wird eines jeglichen Werk offenbar werden; der Tag wird’s klar machen; denn er wird durch’s Feuer offenbar werden, und welcherlei eines jeglichen Werk sei, wird das Feuer bewähren ... Wird aber jemandes Werk verbrennen, so wird er Schaden leiden, er selbst aber wird selig werden, so doch wie durchs Feuer“ (1. Kor. 3,12. 13. 15). Was soll das nun - so fragen die Römischen - anders für ein Feuer sein als das des Fegefeuers, das die Sündenbefleckung verzehrt, damit wir rein in Gottes Reich eingehen? Die meisten unter den Kirchenvätern haben allerdings angenommen, es sei ein anderes Feuer gemeint, nämlich Trübsal oder Kreuz, durch die der Herr die Seinigen prüft, damit sie in den Befleckungen des Fleisches keine Ruhe finden (so Chrysostomus, Augustin und andere). Diese Ansicht ist viel glaubhafter, als wenn man sich ein Fegefeuer erdenkt! Freilich stimme ich auch diesen Kirchenvätern nicht zu; denn ich glaube eine viel sichere und klarere Deutung dieser Stelle gefunden zu haben.

Bevor ich diese Deutung vorbringe, möchte ich aber wissen, ob die Römischen denn glauben, daß auch die Apostel und alle Heiligen durch dieses Fegefeuer hindurch gemußt hätten. Sie werden das verneinen - das weiß ich wohl. Es wäre ja auch allzu ungereimt, wenn die Männer, deren über das Maß hinausgehende Verdienste nach der Träumerei der Papisten auf sämtliche Glieder der Kirche überströmen, selbst solcher Reinigung bedurft hatten! Der Apostel aber behauptet das! Er sagt nämlich nicht, das Werk einiger Gläubiger solle der Bewährung unterworfen werden, sondern das Werk aller! (Vers 13). Das ist nun nicht ein Beweisstück von mir, sondern es stammt von Augustin, der auf diese Weise jener Deutung der 439 Stelle entgegentritt. Und - was noch merkwürdiger ist! - Paulus sagt nicht, sie müßten wegen irgendwelcher beliebigen Werke durchs Feuer gehen; nein, sie sollen, wenn sie die Kirche mit höchster Treue erbaut haben, ihren Lohn empfangen, wenn lhr Werk im Feuer bewährt ist! (Augustin, Handbüchlein an Laurentius,68.)

Zunächst sehen wir, daß der Apostel hier ein Gleichnis braucht: er hat die Lehren, die sich die Menschen in ihrem eigenen Kopfe ausgedacht haben, als „Holz, Heu, Stoppeln“ bezeichnet. Der Sinn dieses Gleichnisses ist unschwer zu ermitteln: wie Holz, wenn man es an das Feuer bringt, sogleich verzehrt wird und vergeht, so werden auch jene (vom Menschen selbst erdachten) Lehren keinen Bestand haben, wenn sie erprobt werden. Nun ist es aber jedermann deutlich, daß eine solche Prüfung vom Geiste Gottes vollzogen wird. Um also den Faden des Gleichnisses weiterzuspinnen und die einzelnen Stücke recht aneinander anzupassen, hat Paulus jene Prüfung durch den Heiligen Geist als „Feuer“ bezeichnet. Denn wie sich Gold und Silber, je näher man sie ans Feuer heranbringt, desto gewisser in ihrer Echtheit und Reinheit bewähren, so empfängt auch die Wahrheit des Herrn, je schärferer geistlicher Prüfung sie unterworfen wird, eine desto klarere Bekräftigung ihrer Autorität. Wie aber andererseits Heu, Holz und Stoppeln, wenn man sie ans Feuer bringt, ergriffen und plötzlich verzehrt werden, so können auch Menschensündlein, die im Worte des Herrn nicht gegründet sind, die Prüfung durch den Heiligen Geist nicht aushalten, sondern sie fallen in sich zusammen und vergehen. Kurz, wenn diese selbsterdachten Lehren mit Holz, Heu und Stoppeln verglichen werden, weil sie gleich Holz, Heu und Stoppeln vom Feuer verbrannt und zunichte gemacht werden, und wenn andererseits solche Zerstörung und Ausrottung dieser Lehren einzig und allein durch den Heiligen Geist erfolgt, - so ergibt sich, daß der Heilige Geist dieses „Feuer“ ist, in welchem sie „bewährt“ werden sollen. Diese Bewährung durch den Heiligen Geist nennt Paulus (Vers 13) den „Tag“ des Herrn, und zwar nach der gewohnten Ausdrucksweise der Schrift. Denn jedesmal, wenn der Herr auf irgendeine Weise den Menschen seine Gegenwart kundtut, so sagt die Schrift, das sei der „Tag des Herrn“. Vornehmlich aber leuchtet uns sein Angesicht dann, wenn seine Wahrheit ihr Licht erstrahlen läßt. Damit ist völlig bewiesen, daß für Paulus das „Feuer“ nichts anderes ist als die Prüfung durch den Heiligen Geist.

Wie sollen nun aber durch dieses Feuer die Menschen, die an ihren Werken Schaden leiden müssen, selbst gerettet werden? (Vers 15). Das wird nicht schwer zu begreifen sein, wenn wir bedenken, von was für Menschen der Apostel spricht. Er meint nämlich die Baumeister der Kirche, die wohl den rechten „Grund“ der Kirche (Vers 11 und 12a) beibehalten, auf ihm aber sehr verschiedene Dinge „bauen“; sie weichen also nicht von den hauptsächlichen und notwendigen Stücken des Glaubens ab, sondern verfallen bei geringeren und nicht so gefährlichen in Träumerei, indem sie das Wort Gottes mit ihren eigenen Hirngespinsten vermischen. Solche Leute, sage ich, müssen nun an ihrem Werk Schaden leiden, und zwar dadurch, daß ihre Hirngespinste abgetan werden, „sie selbst aber werden selig, so doch wie durch’s Feuer“. Das heißt: nicht etwa wird ihre Unwissenheit und Träumerei vor dem Herrn gebilligt, sondern sie werden durch die Gnade und Kraft des Heiligen Geistes von ihr gereinigt! All die Leute also, die z.B. die goldene Reinheit des Wortes Gottes mit diesem Kot des Fegefeuers besudelt haben - die müssen an ihrem Werk Schaden leiden!

9. ’n Regsinnige vertolking van 1 Kor. 3

Volgens hulle het hulle egter in Paulus ’n onoorwinlike wapen wat nie so maklik platgeslaan kan word nie. Hy sê: “As iemand op hierdie fondament bou goud, silwer, kosbare stene, hout, hooi en stoppels, die dag van die Here sal aan die lig bring hoedanig elkeen se werk is omdat dit in vuur geopenbaar sal word en vuur op die proef sal stel hoedanig elkeen se werk is. As iemand se werk verbrand, sal hy skade ly. Hy self sal egter gered word, maar dit sal wees asof dit deur vuur is”.⁶⁴ Nou sê hulle: “Wat kan die vuur nou anders wees as die vaevuur waardeur die vuilheid van ons sondes weggeneem word sodat ons rein in die koninkryk van God kan ingaan?”⁶⁵ En tog het die meeste skrywers van ouds gevoel dat dit ’n ander vuur is, naamlik die verdrukking of die kruis waardeur die Here die wat aan Hom behoort, beproef om nie in die vuilheid van hulle vlees te berus nie, en dat dit baie waarskynliker is as die versinsel van ’n vaevuur.⁶⁶

Tog stem ek nie met hulle saam nie, want dit lyk vir my asof ek ’n baie se- 871 kerder en duideliker begrip van hierdie verwysing het. Voordat ek dit egter aan die orde stel, sou ek graag wou hê dat hulle my moet antwoord op die vraag of hulle dink dat die apostels en al die heiliges ook deur hierdie reinigende vuur moes gaan. Ek weet hulle sal sê: “Nee!” Dit sou immers nie rym dat mense gereinig moes word van wie se verdienste hulle droom dat dit na al die lede van die kerk oorvloei nie. Die apostel sê egter: “Ja!”, want hy sê nie dat sommige mense se werk beproef sal word nie maar almal s’n.⁶⁷ Dit is nie my redenasie nie, maar Augustinus s’n wat daardie interpretasie so bestry.⁶⁸ En - iets wat nog belagliker is - hy sê nie dat hulle vanweë enige werk deur die vuur sal gaan nie, maar dat hulle wanneer hulle werk met vuur beproef word, beloon sal word as hulle met die grootste getrouheid aan die kerk gebou het.⁶⁹ In die eerste plek sien ons dat die apostel ’n metafoor gebruik het toe hy die leerstellings wat uit die mens se kop uitgedink is, hout, hooi en stoppels genoem het. Die rede vir die metafoor is ook voor die hand liggend, naamlik net soos hout dadelik verteer en vernietig word wanneer dit in die vuur gegooi word, net so sal hulle leerstellings ook nie stand kan hou as dit op die proef gestel word nie. Verder is dit aan niemand onbekend dat so ’n beproewing van die Gees van God kom nie.

Om dus die draad van sy beeldspraak voort te sit en die onderafdelings daarvan reg met mekaar te korreleer en by mekaar aan te pas, het hy die beproewing van die Heilige Gees ’n vuur genoem. Want hoe nader goud en silwer aan ’n vuur gebring word, hoe sekerder bewys hulle hulle egtheid en suiwerheid. Net so word die gesag van die Here se waarheid des te meer bevestig namate dit aan noukeuriger geestelike ondersoek onderwerp word. Soos hooi, hout en stoppels skielik aan die brand slaan en in vlamme opgaan as dit in die vuur gegooi word, so kan uitvindsels van die mens wat nie op die Woord van die Here gegrond is nie, nie die beproewing van die Heilige Gees deurstaan sonder om dadelik in duie te stort en tot niet te gaan nie.

Kortom: as versonne leerstellings met hout, hooi en stoppels vergelyk word, omdat hulle net soos hout, hooi en stoppels deur ’n vuur verbrand en vernietig word maar slegs deur die Gees van die Here verwoes en vernietig word, volg daaruit dat die Gees die vuur is waardeur hulle op die proef gestel sal word. Die beproewing van die vuur noem Paulus die dag van die Here soos dit algemeen in die Skrif gebruiklik is. Want so dikwels as wat die Here sy teenwoordigheid op die een of ander manier 872 aan mense bekend maak, word daar gesê dat dit die dag van die Here is. Sy aangesig skitter trouens besonderlik wanneer sy waarheid glinster. Nou is bewys dat vuur vir Paulus niks anders as die beproewing van die Heilige Gees is nie. Maar hoe kan mense wat aan hulle werk skade ly, deur daardie vuur verlos word? Om dit te verstaan sal ook nie moeilik wees as ons die soort mens in aanmerking neem van wie hy praat nie. Hy beskryf immers die argitekte van die kerk wat die rêgte fondament daarvan behou maar met materiaal wat nie daarmee ooreenstem nie, daarop bou. Dit is mense wat nie van die belangrikste en noodsaaklikste hoofpunte van die geloof afwyk nie maar tog in die minder belangrike punte wat nie so gevaarlik is nie, dwaal en hulle eie breinkinders met die Woord van God vermeng. Sulke mense, sê ek, moet aan hulle werk skade ly en hulle breinkinders tot niet maak. Hulle word egter self verlos maar asof dit deur vuur is. Dit beteken nie dat hulle onkunde en dwaling voor die Here aanneemlik is nie maar dat hulle deur die genade en krag van die Heilige Gees daarvan gesuiwer word. Almal wat die goue suiwerheid van God se Woord met daardie gemors van ’n vaevuur besmet, moet daarom noodwendig aan hulle werk skade ly.

9. Схоласты считают своей неприступной крепостью следующие слова св. Павла: «Строит ли кто на этом основании из золота, серебра, драгоценных камней, дерева, сена, соломы, - каждого дело обнаружится; ибо день [Господень] покажет, потому что в огне открывается, и огонь испытывает дело каждого, каково оно есть... У кого дело сгорит, тот потерпит урон; впрочем, сам спасется, но так, как бы из огня» (1 Кор 3:12-13, 15).

О каком огне, вопрошают они, говорит св. Павел, если не об огне чистилища, которым очищается наша скверна, дабы мы вошли в Царстве Божье чистыми? Я отвечаю: даже многие из древних толковали это место по-другому, считая «огнём» крест и горести, которыми Господь испытывает своих верных, чтобы очистить их от всякой скверны. И это гораздо правдоподобнее, нежели воображать тут чистилище, хотя я и не принимаю этого толкования, так как считаю, что у меня есть более ясное и основательное.

Но прежде чем его изложить, я спрошу их, необходимо ли пройти через этот огонь чистилища апостолам и святым. Я убеждён, что они ответят отрицательно. Ибо было бы слишком нелепо признать, что люди, которые имеют столько сверхдолжных заслуг, что могут, как это себе воображают схоласты, поделиться ими со всею Церковью, нуждались в очищении. Но ведь св. Павел говорит, что обнаружатся не дела каких-то отдельных людей, но дело каждого, а следовательно, и апостолов. Это не мой довод, а св. Августина, приведённый им при опровержении толкования, которое сейчас отстаивают наши противники. Более того, св. Павел не говорит, что испытываемые огнём будут страдать за свои грехи; он говорит, что те, кто строил Божью Церковь, будучи верен до последнего предела, получат свою награду после того, как их дело будет испытано огнём.

Прежде всего мы видим, что апостол, употребив метафору или сравнение, назвал учения, выдуманные людьми, деревом, сеном и соломой. Основание для такого сравнения очевидно, ибо, как огонь, едва загоревшись, тотчас пожирает дерево, так и человеческие учения не смогут устоять, как только подвергнутся испытанию. Существенно, что это испытание будет произведено Св. Духом. Развивая сравнение и связывая отдельные его части, св. Павел называет испытание, которое производит Св. Дух, огнём. Золото и серебро, несомненно, выдержат испытание огнём, благодаря чему можно судить об их чистоте; так и Божья истина, подвергнувшись самому суровому духовному испытанию, станет от этого лишь ещё более авторитетной. И как дерево, сено и солома, брошенные в огонь, тотчас пожираются им и обращаются в золу, так и человеческие изобретения, не укоренённые в Слове Божьем, не смогут выдержать испытания Духом и будут ниспровергнуты и уничтожены.

Итак, если учения, противоречащие Писанию, сравниваются с деревом, сеном и соломой, поскольку они, как дерево, сено и солома, сжигаются огнём и обращаются в ничто и поскольку это производит сам Дух Божий, то отсюда следует, что Дух и есть тот огонь, которым они испытываются. Это испытание, в соответствии с традицией Писания, св. Павел называет днём Господним; Писание всегда использует это выражение, когда речь идёт о явлении Господом своего присутствия людям, какой бы вид оно ни принимало. Лик Бога сияет более всего тогда, когда нам открывается его истина. Итак, мы показали, что огонь у св. Павла означает не что иное, как испытание Св. Духом. Теперь нам следует понять, каким образом спасутся из огня те, дело которых потерпит урон. Это будет нетрудно, если мы выясним, о какого рода людях говорит здесь апостол. Он имеет в виду тех, кто желая построить Церковь, созидает её на добром основании, однако добавляет к нему вещи, не соответствующие этой цели. То есть они не отходят от основных и обязательных предметов веры, хотя и ошибаются в отдельных пунктах, смешивая с Божьей истиной человеческие мечтания. Такие люди неизбежно потерпят урон в своём деле: то, что они добавили от себя к Слову Божьему, будет попрано и погибнет. Однако сами они спасутся - не в том смысле, что их заблуждения и неведение будут приняты Богом, а в том, что Господь по благодати своего Духа освободит их от заблуждений. Следовательно, дело тех, кто осквернил святую чистоту Писания навозом и отбросами своего «чистилища», обречено на погибель.

10. | At vetustissima fuit Ecclesiae observatio¹. Hanc obiectionem solvit Paulus, dum suam quoque aetatem in ea sententia comprehendit, ubi denuntiat, iacturam operis sui facere oportere omnes qui in Ecclesiae structura aliquid fundamento minus consentaneum posuerint². Quum ergo mihi obiiciunt adversarii, ante mille et trecentos annos usu receptum fuisse ut precationes fierent pro defunctis³, eos vicissim interrogo, quo Dei verbo, qua revelatione, quo exemplo factum sit. Neque enim hic Scripturae testimonia desunt tantum: sed quaecunque illic leguntur Sanctorum exempla, nihil tale ostendunt. De luctu et officio sepulturae habentur illic multae et interdum longae narrationes: de precibus ne minimum quidem apicem videas. Atqui quo maioris momenti res est, eo magis debuerat commemorari; atque ipsi etiam veteres^a qui preces fundebant pro mortuis, et mandato Dei, et legitimo exemplo hic se destitui videbant⁴. Cur ergo audebant? In eo dico aliquid humani passos esse: ideoque ad imitationem trahendum non esse contendo quod fecerunt. Nam quum nihil operis debeant aggredi fideles, nisi certa conscientia, ut Paulus praecipit [Rom. 14. d. 23], in oratione potissimum requiritur haec certitudo. Credibile tamen est aliqua ratione ad id impulsos: nempe solatium quaerebant quo sublevarent suum moerorem: et inhumanum videbatur non edere coram Deo aliquod suae erga mortuos dilectionis testimonium. 144 Ad hunc affectum quam sit propensum hominis ingenium, omnes experiuntur^a. || Fuit etiam instar facis recepta consuetudo, quae ardorem multorum animis iniiceret. Scimus apud cunctas Gentes, et seculis omnibus iusta fuisse soluta mortuis, et lustratas quotannis fuisse eorum animas^b. Etsi autem his praestigiis stultos mortales delusit Satan, fallendi tamen occasionem ex recto principio sumpsit: mortem non esse interitum, sed transitum ex hac vita ad^c alteram. Nec dubium est quin gentiles etiam ipsa superstitio convictos apud Dei tribunal teneat, quod futurae vitae, quam se credere profitebantur, curam negligerent. Iam ne deteriores essent profanis hominibus Christiani, puduit eos^d nullum mortuis officium praestare, acsi penitus extincti forent. Hinc male consulta sedulitas: quia si pigri essent in curandis funeribus, in epulis et oblationibus, putabant se magno probro expositum iri. Quod autem ex perversa aemulatione fluxerat, novis subinde incrementis sic auctum est, ut praecipua sanctitas Papatus sit mortuis laborantibus opem afferre. || Verum aliud solatium longe melius ac solidius suppeditat Scriptura, quum beatos mortuos testatur qui in Domino moriuntur [Apoc. 14. c. 13]. Et rationem addit: quia ex eo requiescunt a laboribus suis. Amori autem nostro non debemus eousque indulgere, ut perversum orandi morem in Ecclesia erigamus. || Certe quisquis mediocri prudentia pollet, facile agnoscit, quicquid de hac re legitur apud veteres, publico mori et vulgi imperitiae fuisse datum. Abrepti etiam ipsi, fateor, in errorem fuerunt: nempe ut inconsiderata credulitas privare iudicio solet hominum mentes. Interea quam dubitanter preces pro mortuis commendent lectio ipsa demonstrat^e. Monicam matrem suam in libris confessionum Augustinus narrat vehementer rogasse ut sui memoria in peragendis mysteriis fieret ad altare. Anile scilicet votum quod filius non exegit ad normam Scripturae: sed pro naturae affectu probari aliis voluit¹. Liber autem De cura pro mortuis 145 agenda, ab eo compositus tot haesitationes continet, ut suo frigore merito debeat stulti zeli calorem extinguere, siquis mortuorum patronus esse appetat; frigidis certe verisimilitudinibus securos reddet qui prius erant solliciti¹. Haec enim una est fultura, quia invaluit consuetudo ut preces adhibeantur pro mortuis, non esse spernendum hoc officium. Caeterum ut concedam vetustis Ecclesiae scriptoribus pium esse visum suffragari mortuis, regula quae fallere nequit semper tenenda est, fas non esse in precibus nostris quicquam afferre proprium, sed vota nostra Dei verbo subiicienda esse: quia penes eius arbitrium est praescribere quid peti velit. Nunc quum tota Lex et Evangelium ne una quidem syllaba libertatem suggerant orandi pro mortuis, profanatio invocationis Dei est tentare plusquam nobis praecipiat^a. || Verum ne glorientur adversarii nostri quasi veterem Ecclesiam erroris sui sociam^b habeant, dico esse longum discrimen. Agebant illi memoriam mortuorum, ne viderentur omnem de ipsis curam abiecisse: sed simul fatebantur se dubitare de ipsorum statu; de purgatorio certe adeo nihil asserebant, ut pro re incerta haberent^{c 2}. Isti^d quod de purgatorio somniarunt, pro fidei dogmate haberi sine quaestione postulant. Illi parce et tantum ut defungerentur, in communione sacrae Coenae suos mortuos Deo^e commendabant^{f 3}. Hi mortuorum curam assidue urgent: et importuna praedicatione efficiunt ut omnibus charitatis officiis praeferatur⁴. || Quinetiam nonnulla veterum testimonia proferre nobis haud difficile esset, quae totas illas pro mortuis preces, quae tunc usitatae erant, manifeste evertunt. Quale est hoc Augustini: quum resurrectionem carnis et aeternam gloriam expectari docet ab omnibus: requiem vero, quae post mortem sequitur, tunc unumquenque accipere, si 146 dignus est, quum moritur. Itaque pios omnes non minus quam Prophetas et Apostolos et Martyres statim a morte, beata quiete frui testatur [Homil. in Iohan. 49]¹. Si talis est eorum conditio, quid illis, obsecro, conferent nostrae preces? || Crassiores illas superstitiones, quibus simplicium animos fascinarunt, omitto: quae tamen sunt innumerae, et pleraeque adeo portentosae, ut nullo honesto colore praetexere ipsas possint^a. Illas quoque turpissimas nundinationes taceo, quas in tanto mundi stupore^b sua libidine exercuerunt. Nam nec ullus futurus esset finis, et sine commemoratione satis habebunt hic pii lectores unde conscientias suas stabiliant.

10. Noz adversaires repliqueront que ceste opinion a esté tenue de toute ancienneté en l’Eglise: mais sainct Paul sous ceste objection, comprenant son temps mesme en ceste sentence, où il denonce que tous ceux qui auront adjouste quelque chose en l’edifice de l’Eglise qui ne sera point correspondant au fondement, auront travaillé en vain, et auront perdu leur peine. Pourtant quand noz adversaires m’allegueront que ceste coustume a esté receue en l’Eglise desja devant treze cens ans, de prier pour les trespassez: je leur demanderay d’autre coste, selon quelle parolle de Dieu, et par quelle revelation, et suyvant quel exemple cela a esté fait. Car non seulement ils n’ont nuls tesmoignages de l’Escriture: mais il n’y a là nul exemple de fidele, qui s’accorde à une telle façon de faire. L’Escriture raconte souventesfois et bien au long, comment les fideles ont plouré la mort de leurs parens, et comment ils les ont ensevelis: mais qu’ils ayent prié pour eux, il n’en est nouvelles. Or d’autant que c’estoit une chose de plus grande consequence que le pleur, ne la sepulture, elle meritoit bien d’estre plustost mentionnée. Et de fait les anciens Peres de l’Eglise Chrestienne, qui ont prié pour les morts, voyoyent bien qu’ils n’avoyent nul commandement de Dieu de ce faire, ny exemple legitime. Comment donc, dira quelcun, l’osoyent-ils entreprendre? Je dy qu’ils ont esté hommes en cest endroit: et pourtant qu’il ne faut point tirer en imitation ce qu’ils ont fait. Car comme ainsi soit que les fideles ne doyvent rien attenter qu’en certitude de conscience, comme dit sainct Paul (Rom. 14:23): telle certitude est principalement requise en oraison. On repliquera, qu’il est vray semblable qu’ils ayent esté induits à cela par quelque raison. Je respon, que ça esté une affection humaine qui les a meuz, d’autant qu’ils cherchoyent allegement de leur douleur: et il leur sembloit advis que c’estoit chose inhumaine, de ne monstrer aucun signe d’amour envers leurs amis trespassez. Nous experimentons tous comment nostre nature est encline à ceste affection-là. La coustume aussi a esté comme un fallot pour allumer le feu en beaucoup de gens. Nous savons que ç’a esté une façon commune à toutes gens et en tous aages, de faire obseques aux trespassez, et purger les ames, comme ils cuy-doyent. Et pour ce faire avoyent un jour solennel chacun an. Or combien que Satan ait abusé les povres gens par telles illusions, si estce qu’il a prins occasion de sa tromperie de ce principe qui est vray, que la mort n’abolit point du tout l’homme: mais qu’elle est un passage de ceste vie caduque à une autre. Et n’y a doute que telle superstition mesme ne rende les Payens conveincus devant le siege judicial de Dieu, en ce qu’ils n’ont eu nul soin de la vie à venir, laquelle ils ont fait profession de croire. Or les Chrestiens, afin de ne sembler pires que les gens profanes, ont eu honte de ne faire aussi bien les services aux trespassez. Voila dont est venue ceste folle diligence et inconsiderée: c’est qu’ils ont craint de s’exposer en grand’ opprobre, s’ils n’usoyent de beaucoup de ceremonies et pompes, et s’ils ne faisoyent offertes pour soulager les ames de leurs parens et amis. Ce qui estoit ainsi procedé d’une singerie perverse, s’est si bien augmenté peu à peu, que la principale saincteté des Papistes est d’avoir les morts pour recommandez, et leur subvenir. Mais l’Escriture nous donne bien une meilleure consolation, en prononçant que ceux qui sont morts en nostre Seigneur sont bien heureux: adjoustant la raison, qu’ils se reposent de toutes leurs peines (Apoc. 14:13). Or ce n’est pas bien fait de tellement lascher la bride à nostre affection, que nous introduisions en l’Eglise une façon perverse de prier Dieu. Certes quiconque sera de moyen esprit et prudence, jugera aisement que les Anciens, en traitant de ceste matiere, se sont conformez par trop à l’opinion et sottise du vulgaire. Je confesse, selon que les esprits estans preoccupez d’une credulité volage sont souvent aveuglez, que mesmes les Docteurs ont esté embrouillez de la fantasie commune: mais cependant on voit par leurs livres que ce n’est pas sans scrupule qu’ils parlent de prier pour les trespassez, comme gens mal asseurez et qui sont comme en branle. Sainct Augustin au livre de ses Confessions recite, que Monique sa mere pria fort à son trespas qu’on fist memoire d’elle à la communion de l’autel: mais je dy que c’est un souhait de vieille, lequel son fils estant esmeu d’humanité n’a pas bien compassé à la reigle de l’Escriture, en le voulant faire trouver bon. Le il vre qu’il a composé tout expres de cest argument, et qu’il a intitulé, du soin pour les morts, est enveloppé en tant de doutes, qu’il doit suffire pour refroidir ceux qui y auroyent devotion. Pour le moins en voyant qu’il ne s’aide que de conjectures bien legeres et foibles, on verra qu’on ne se doit point fort empescher d’une chose où il n’y a nulle importance. Car voicy le seul fondement où il s’appuye: c’est qu’on ne doit pas mespriser ce qui a esté receu de long temps, et est communement accoustumé. Au reste, encore que j’accorde que les Docteurs anciens ayent estimé qu’on ne deust pas rejetter les suffrages pour les morts, si devons-nous tenir la reigle laquelle ne peut faillir: c’est qu’il n’est licite de rien mettre en avant en noz prieres, que nous ayons forgé de nous-mesmes: mais plustost devons assujettir noz desirs et requestes à Dieu, pource que l’authorité luy appartient de nous dire ce que nous luy devons demander. Or puis qu’il n’y a pas une seule syllabe en toute la Loy et l’Evangile qui nous donne congé de prier pour les morts, je dy que d’attenter plus qu’il ne nous a permis, c’est profaner son nom. Mais encore afin que noz adversaires ne se glorifient d’avoir l’Eglise ancienne pour compagne en cest erreur: je dy qu’il y a grande difference. Anciennement on faisoit memoire des trespassez, afin qu’il ne semblast advis qu’on les eust oublié du tout. Mais les Peres anciens ont confessé qu’ils ne savoyent rien de l’estat d’iceux. Certes tant s’en faut qu’ils affermassent rien de Purgatoire, qu’ils n’en parloyent qu’en doute. Ces nouveaux prophetes veulent qu’on tienne leur songe pour article de foy, duquel il ne soit licite de s’enquerir. Les anciens Peres ont fait quelque mention des morts en leurs prieres sobrement et peu souvent, et comme par forme d’acquit: les Papistes sont tousjours apres, preferans ceste superstition à toutes œuvres de charite. Mesme il ne me seroit pas difficile d’amener quelques tesmoignages des Anciens, qui renversent toutes les prieres qui se faisoyent adonc pour les trespassez: comme quand sainct Augustin dit, que tous attendent la resurrection de la chair et la vie eternelle: mais que du repos qui vient apres la mort, ceux qui en sont dignes en jouissent.³⁹ Et pourtant, que tous fideles ont un tel repos que les Prophetes, Apostres et Martyrs, si tost qu’ils sont decedez. Si leur condition est telle, je vous prie, qu’est-ce que noz prieres leur apporteront davantage? Je laisse à parler de tant de lourdes superstitions dont ils ont ensorcellé les simples gens: et toutesfois il y auroit matiere asses ample de les pourmener en ceste campagne, veu qu’ils n’ont nulle couleur pour s’excuser, qu’ils ne soyent conveincus d’estre les plus vilains trompeurs qui furent jamais. Je laisse aussi les vilaines trafiques et marchandises qu’ils ont fait des ames à leur plaisir, pendant que le monde a esté hebeté. Car ce ne seroit jamais fait, si je vouloye deduire ce propos au long. Et d’autre part les fideles ont asses en ce que j’ay dit, pour se resoudre en leurs consciences.

10. Our opponents will reply, that it has been a very ancient opinion in the Church. Paul removes this objection when he comprehends even his own age in this sentence, where he denounces, that all must suffer the loss of their work, who, in the structure of the Church, should place any thing not corresponding to the foundation. When our adversaries, therefore, object to me, that to offer prayers for the dead has been the practice of more than thirteen hundred years, I inquire of them, on the contrary, by what word of God, by what revelation, by what example, it is sanctioned. For they are not only destitute of any testimonies of Scripture in favour of it, but none of the examples of the saints there recorded exhibit any thing like it. Respecting mourning and funeral offices, it contains many and sometimes long accounts; but of prayers for persons deceased, you cannot discover the smallest hint. But the greater the importance of the subject, so much the rather ought it to have been particularly mentioned. Even the fathers themselves, who offered up prayers for the dead, saw that they had neither a Divine command, nor a legitimate example, to justify the practice. Why, then, did they presume to adopt it? In this, I say, they discovered themselves to be but men; and therefore I contend, that what they did ought not to be enforced for the imitation of others. For since believers ought not to undertake any thing without an assurance of conscience, according to the direction of Paul,¹⁸¹⁹ this assurance is chiefly requisite in prayer. Yet it will be urged, It is probable that they were impelled to it by some reason. I reply, Perhaps they sought some consolation to alleviate their sorrow, and it might appear inhuman not to give some testimony of their love towards the dead in the presence of God. The propensity of the human mind to this affection, all men know by experience. The custom, also, when received, was like a flame, kindling ardour in the minds of multitudes. We 612 know that funeral rites have been performed to the dead among all nations, and in every age, and that lustrations have been annually made for their departed spirits. For though Satan has deluded foolish mortals with these fallacies, yet he has borrowed the occasion of the deception from a true principle—that death is not an annihilation, but a transition from this life into another. Nor can it be doubted, but that even superstition itself convicts the heathen before the tribunal of God, for neglecting all the concerns of a future life, which they professed to believe. Now, Christians, because they would not be inferior to the heathen, were ashamed to perform no services for the dead, as though they had wholly ceased to exist. Hence that inconsiderate officiousness; because if they were negligent in attending to funerals, feasts, and oblations, they were afraid they should expose themselves to great disgrace. What first proceeded from a perverse emulation, has been so repeatedly augmented by novel additions, that the principal sanctity of Popery consists in relieving the distresses of the dead. But the Scripture administers another consolation, far better and more substantial, when it declares that “Blessed are the dead which die in the Lord;” and adds as a reason, “that they may rest from their labours.”¹⁸²⁰ But we ought not to indulge our own affection so far as to introduce a corrupt method of praying into the Church. Certainly, he that has but a moderate share of penetration, will easily discover all that we find on this subject in the fathers to have been in compliance with general practice and vulgar ignorance. I confess, they were also involved in the error themselves, from an inconsiderate credulity which frequently deprives the human mind of its judgment. But in the mean time, the mere reading of them demonstrates with what hesitation they recommend prayers for the dead. Augustine, in his Book of Confessions, relates that Monica, his mother, had vehemently entreated to be remembered in the celebration of the mysteries at the altar. This was the wish of an old woman, which her son did not examine by the standard of Scripture; but from his natural affection for her, wished it to gain the approbation of others. But the treatise composed by him, on Care for the Dead, contains so many hesitations, that it ought by its coolness to extinguish the heat of imprudent zeal. If any one desires to be an intercessor for the dead, this treatise, with its frigid probabilities, will certainly remove all the solicitude he may have previously experienced. For this is its only support, that since it has been customary to pray for the dead, it is a duty not to be despised. But though I concede, that the ancient writers of the Church esteemed it a pious act 613 to pray for the dead, yet we must always remember a rule which can never deceive—that it is not right for us in our prayers to introduce any thing of our own, but that our desires must be submitted to the word of God; because he chooses to prescribe what he designs we should ask. Now, since there is not a syllable, in all the law or the gospel, which allows us to pray for the dead, it is a profane abuse of the name of God, to attempt more than he enjoins. But that our adversaries may not glory, as though the ancient Church were associated with them in their error, I assert that there is a considerable difference between them. The ancients preserved the memory of the dead, that they might not seem to have cast off all concern for them; but they at the same time confessed their uncertainty concerning their state. Respecting purgatory they asserted nothing, but considered it as quite uncertain. The moderns expect their reveries concerning purgatory to be admitted as unquestionable articles of faith. The fathers, in the communion of the sacred supper, merely recommended their deceased friends to the mercy of God. The Papists are incessantly urging a concern for the dead; and by their importunate declamations cause it to be preferred to all the duties of charity. Besides, it would not be difficult for us to produce some testimonies from the fathers which manifestly overthrow all those prayers for the dead which were then used. Such is this of Augustine; when he teaches that all men expect the resurrection of the body and eternal glory, and that every individual enters on the fruition of that rest which follows after death, if he is worthy of it when he dies. Therefore he declares that all the pious, as well as the prophets, apostles, and martyrs, enjoy a blessed repose immediately after death. If such be their condition, what advantage will our prayers confer on them? I pass over those grosser superstitions with which they have fascinated the minds of the simple; which nevertheless are innumerable, and for the most part so monstrous, that they cannot be varnished over by any honest pretext. I omit, also, that most disgraceful traffic which they licentiously carried on while the world was in such a state of stupidity. For I should never arrive at a conclusion, and I have already furnished the pious reader with sufficient to establish his conscience.

10. The doctrine of purgatory ancient, but refuted by a more ancient Apostle. Not supported by ancient writers, by Scripture, or solid argument. Introduced by custom and a zeal not duly regulated by the word of God. Ancient writers, as Augustine, speak doubtfully in commending prayer for the dead. At all events, we must hold by the word of God, which rejects this fiction. A vast difference between the more ancient and the more modern builders of purgatory. This shown by comparing them.

But the observance of it in the Church is of the highest antiquity. This objection is disposed of by Paul, when, including even his own age in the sentence, he declares, that all who in building the Church have laid upon it something not conformable to the foundation, must suffer the loss of their work. When, therefore, my opponents object, that it has been the practice for thirteen hundred years to offer prayers for the dead, I, in return, ask them, by what word of God, by what revelation, by what example it was done? For here not only are passages of Scripture wanting, but in the examples of all the saints of whom we read, nothing of the kind is seen. We have numerous, and sometimes long narratives, of their mourning and sepulchral rites, but not one word is said of prayers.¹ But the more important the matter was, the more they ought to have dwelt upon it. Even those who in ancient times offered prayers for the dead, saw that they were not supported by the command of God and legitimate example. Why then did they presume to do it? I hold that herein they suffered the common lot of man, and therefore maintain, that what they did is not to be imitated. Believers ought not to engage in any work without a firm conviction of its propriety, as Paul enjoins581(Rom. 14:23); and this conviction is expressly requisite in prayer. It is to be presumed, however, that they were influenced by some reason; they sought a solace for their sorrow, and it seemed cruel not to give some attestation of their love to the dead, when in the presence of God. All know by experience how natural it is for the human mind thus to feel.

Received custom too was a kind of torch, by which the minds of many were inflamed. We know that among all the Gentiles, and in all ages, certain rites were paid to the dead, and that every year lustrations were performed for their manes. Although Satan deluded foolish mortals by these impostures, yet the means of deceiving were borrowed from a sound principle—viz. that death is not destruction, but a passages from this life to another. And there can be no doubt that superstition itself always left the Gentiles without excuse before the judgment-seat of God, because they neglected to prepare for that future life which they professed to believe. Thus, that Christians might not seem worse than heathens, they felt ashamed of paying no office to the dead, as if they had been utterly annihilated. Hence their ill advised assiduity; because they thought they would expose themselves to great disgrace, if they were slow in providing funeral feasts and oblations.What was thus introduced by perverse rivalship, ever and anon received new additions, until the highest holiness of the Papacy consisted in giving assistance to the suffering dead. But far better and more solid comfort is furnished by scripture when it declares, “Blessed are the dead that die in the Lord;” and adds the reason, “for they rest from their labors,” (Rev. 14:13). We ought not to indulge our love so far as to set up a perverse mode of prayer in the Church. Surely every person possessed of the least prudence easily perceives, that whatever we meet with on this subject in ancient writers, was in deference to public custom and the ignorance of the vulgar. I admit they were themselves also carried away into error, the usual effect of rash credulity being to destroy the judgment. Meanwhile the passages themselves show, that when they recommended prayer for the dead it was with hesitation. Augustine relates in his Confessions, that his mother, Monica, earnestly entreated to be remembered when the solemn rites at the altar were performed; doubtless an old woman’s wish, which her son did not bring to the test of Scripture, but from natural affection wished others to approve. His book, De Cura pro Mortals Agenda, On showing Care for the Dead, is so full of doubt, that its coldness may well extinguish the heat of a foolish zeal. Should any one, in pretending to be a patron of the dead, deal merely in probabilities, the only effect will be to make those indifferent who were formerly solicitous.¹

The only support of this dogma is, that as a custom of praying for the dead prevailed, the duty ought not to be despised. But granting that ancient ecclesiastical writers deemed it a pious thing to assist the dead, the rule which can never deceive is always to be observed—viz. that we must not introduce anything of our own into our prayers, but must keep all our wishes in subordination to the word of God, because it belongs to Him to prescribe what he wishes us to ask.Now, since the whole Law and Gospel do not contain one syllable which countenances the right of praying for the dead, it is a profanation of prayer to go one step farther than God enjoins. But, lest our opponents boast of sharing their error with the ancient Church, I say, that there is a wide difference between the two. The latter made a commemoration of the dead, that they might not seem to have cast off all concern for them; but they, at the same time, acknowledged that they were doubtful as to their state; assuredly they made no such assertion concerning purgatory as implied that they did not hold it to be uncertain. The former insist, that their dream of purgatory shall be received without question as an article of faith. The latter sparingly and in a perfunctory manner only commended their dead to the Lord, in the communion of the holy supper. The former are constantly urging the care of the dead, and by their importunate preaching of it, make out that it is to be preferred to all the offices of charity. But it would not be difficult for us to produce some passages from ancient writers,¹ which clearly overturn all those prayers for the dead which were then in use. Such is the passage of Augustine, in which he shows that the resurrection of the flesh and eternal glory is expected by all, but that rest which follows death is received by every one who is worthy of it when he dies. Accordingly, he declares that all the righteous, not less than the Apostles, Prophets, and Martyrs, immediately after death enjoy blessed rest. If such is their condition, what, I ask, will our prayers contribute to them?² I say nothing of those grosser superstitions by which they have fascinated the minds of the simple; and yet they are innumerable, and most of them so monstrous, that they cannot cover them with any cloak of decency. I say nothing, moreover, of those most shameful traffickings, which they plied as they listed while the world was stupefied. For I would never come to an end; and, without enumerating them, the pious reader will here find enough to establish his conscience.

10. Maar, zo zeggen ze, het is een zeer oude opvatting van de kerk geweest. Deze tegenwerping ontzenuwt Paulus, doordat hij ook zijn tijd in die uitspraak insluit, waarin hij betuigt, dat allen schade aan hun werk moeten lijden, die bij de bouw der kerk iets geplaatst hebben, dat minder goed past bij het fundament. Wanneer mijn tegenstanders mij dus voor de voeten werpen, dat het voor dertienhonderd jaar gebruikelijk geweest is om voor de doden te bidden, dan vraag ik hun op mijn beurt, volgens welk woord van God, welke openbaring, welk voorbeeld dat geschied is. Immers hier ontbreken niet alleen getuigenissen der Schrift, maar ook alle voorbeelden der heiligen, die men daar leest, tonen niets van die aard. Over de rouw en de eerbewijzen der begrafenis vindt men daar vele en somtijds lange verhalen; maar van gebeden leest men daar zelfs geen zweem. En toch, van hoe groter gewicht deze zaak is, des te meer had ze behoren vermeld te worden. En ook de ouden zelf, die voor de doden baden, zagen, dat ze hierin verstoken waren van een gebod Gods en een wettig voorbeeld. Waarom durfden zij het dan te doen? Ik zeg, dat hun daarin iets menselijks overkomen is, en daarom beweer ik, dat wat zij gedaan hebben, niet ter navolging genomen moet worden. Want daar de gelovigen geen werk ter hand moeten nemen anders dan met een verzekerde consciëntie, zoals Paulus leert (Rom. 14:23) wordt vooral in het gebed deze verzekerdheid geëist. Toch is het gelofelijk, dat ze door een bepaalde reden daartoe gedreven zijn; namelijk deze, dat ze troost zochten, om daarmee hun smart te verlichten en dat het hun onmenselijk scheen voor God geen getuigenis af te leggen van hun liefde jegens de doden. Dat 's mensen aard tot deze aandoening geneigd is, ervaart een ieder. Er was ook een algemene gewoonte, die als een fakkel de brand stak in veler gemoederen. Wij weten, dat bij alle volkeren en in alle tijden lijkplechtigheden voor de doden gehouden werden en dat hun zielen jaarlijks door offers verzoend werden. En ofschoon Satan door deze begoochelingen de dwaze mensen bespot heeft, heeft hij toch de gelegenheid om hen te bedriegen genomen uit een juist beginsel, namelijk dit, dat de dood niet een ondergang is, maar een overgang uit dit leven in een ander. En het is niet twijfelachtig, of de heidenen staan ook door dit bijgeloof schuldig voor de rechterstoel Gods, omdat zij de zorg voor het toekomende leven, waarin zij betuigden te geloven, veronachtzaamden. En om nu niet slechter te zijn dan de onheilige mensen, hebben de Christenen er zich voor geschaamd geen dienst te bewijzen aan de doden, alsof die geheel en al te niet gegaan waren. Vanhier die slecht overwogen ijver: want indien ze traag zouden zijn in het verzorgen der lijkplechtigheden, in de dodenmalen en offers, meenden zij zich aan grote verwijten te zullen blootstellen. En wat uit een verkeerde navolging voortgekomen was, is door nieuwe toevoegsels allengs zo vermeerderd dat de voornaamste heiligheid van het pausdom is de doden die gepijnigd worden, hulp te brengen. Maar de Schrift schaft een andere troost, die veel beter e n vaster is, wanneer ze betuigt, dat die doden zalig zijn, die in de Here sterven (Open. 14:13) En zij voegt de reden daaraan toe: omdat ze van die tijd af rusten van hun arbeid. En wij moeten aan onze liefde niet zover toegeven, dat wij een verkeerde wijze van bidden in de kerk zouden invoeren. Voorwaar, al wie maar een weinig verstand heeft, ziet gemakkelijk in, dat al wat over deze zaak bij de ouden te lezen staat, toegegeven is aan de algemene gewoonte en aan het onverstand van de grote massa. Ook zij, ik erken het, zijn tot dwaling meegesleurd, zoals namelijk onberaden lichtgelovigheid de geest der mensen van oordeel pleegt te beroven. Intussen toont het lezen van hun geschriften, hoe weifelend zij de gebeden voor de doden aanprijzen. Augustinus vertelt in de boeken der Belijdenissen, hoe dringend zijn moeder Monnica gevraagd had, dat men harer zou gedenken bij het volbrengen der verborgenheden aan het altaar. Kennelijk de wens van een oude vrouw, die haar zoon niet onderzocht naar de regel der Schrift, maar die hij naar zijn natuurlijke aandoening door anderen goedgekeurd wilde zien. Maar het boek, dat hij schreef over de zorg voor de doden, bevat zoveel aarzelingen, dat het door zijn koudheid terecht de gloed van dwaze ijver behoort uit te blussen; indien iemand begeerde de voorspraak der doden te zijn, zou hij waarlijk door de kille waarschijnlijkheden de bekommernis wegnemen van hen, die tevoren bekommerd waren. Want dit is het enige steunsel, dat, omdat de gewoonte in gebruik gekomen is om voor de doden te bidden, deze plicht niet veracht mag worden. Maar ofschoon ik toegeef, dat het de oude schrijvers der kerk een vrome daad toescheen om de doden te steunen, moet de regel, die niet bedriegen kan, altijd vastgehouden worden, dat het niet geoorloofd is in onze gebeden iets van onszelf aan te brengen, maar dat onze wensen aan Gods Woord moeten onderworpen worden: want het staat aan zijn oordeel voor te schrijven wat Hij wil hebben, dat gevraagd wordt. Daar nu de ganse wet en het evangelie met geen lettergreep de vrijheid bieden om voor de doden te bidden, is het een ontheiliging van de aanroeping Gods, wanneer men meer beproeft, dan Hij ons beveelt. Opdat echter onze tegenstanders niet zouden roemen, dat ze de oude kerk in hun dwaling tot bondgenote hebben, zeg ik, dat er een groot verschil is. Zij hielden de gedachtenis hunner doden, opdat ze niet alle zorg voor hen zouden schijnen afgelegd te hebben; maar tegelijkertijd erkenden zij, dat ze weifelden aangaande hun staat. Omtrent het vagevuur verzekerden zij zeker niets, zo zelfs, dat zij het voor een onzekere zaak hielden. Maar dezen eisen, dat wat zij over het vagevuur gedroomd hebben, zonder tegenspreken gehouden wordt voor een leerstuk des geloofs. Genen bevalen bij de gemeenschapsoefening van het heilig Avondmaal hun doden aan God aan spaarzamelijk en slechts om hun plicht te doen. Dezen zijn onophoudelijk bezig met de zorg voor de doden en bewerken door hun listige prediking, dat die gesteld wordt boven alle plichten der liefde. Ja zelfs zou het niet moeilijk voor ons zijn enige getuigennissen der ouden voor de dag te brengen, die geheel die gebeden voor de doden, die toen in gebruik waren, duidelijk omverwerpen. Zoals dit getuigenis van Augustinus is¹, wanneer hij leert, dat de opstanding des vleses en de eeuwige heerlijkheid door allen verwacht wordt, maar dat de rust, die na de dood volgt, door een ieder, wanneer hij haar waardig is, dan ontvangen wordt, wanneer hij sterft. Dus betuigt hij, dat alle vromen niet minder dan de profeten en de apostelen en martelaren terstond na de dood de zalige rust genieten. Indien hun toestand zo is, wat zullen dan, vraag ik u, onze gebeden hun toebrengen? Ik ga die grovere bijgelovigheden, waarmede zij de gemoederen der eenvoudigen betoverd hebben, voorbij: en toch zijn die talloos en de meeste zo monsterachtig, dat ze die met geen enkele schijn van eerlijkheid kunnen bemantelen. Ik zwijg ook van die zeer schandelijke handel, die ze bij zo grote verdwazing der wereld naar hun lust hebben gedreven. Want er zou geen einde aan zijn en ook zonder vermelding zullen de vrome lezers hier genoeg hebben, om daarmede hun consciëntiën te steunen.

10. Die Berufung auf die Alte Kirche kann den Römischen nichts helfen

Aber - so wendet man weiter ein - es handelt sich doch hier um eine althergebrachte Meinung der Kirche. Diese Einrede macht Paulus zunichte, indem er auch seine Zeit mit unter den Satz einbegreift, in welchem er bezeugt, alle Menschen, dic beim Bau der Kirche etwas aufbrächten, das weniger zum Fundament der Kirche paßt, müßten notwendig an ihrem Werk Schaden leiden.

440 Die Widersacher halten mir aber vor, schon vor dreizehnhundert Jahren habe der Brauch bestanden, für die Verstorbenen zu beten. Da frage ich aber zurück, auf Grund welches Wortes Gottes, welcher Offenbarung, welches Beispiels das denn geschehen sei. Denn hier fehlt es nicht nur gänzlich an Zeugnissen aus der Heiligen Schrift, sondern auch alle Vorbilder der Heiligen, von denen man da liest, weisen nichts dergleichen auf. Man findet da wohl viele und mitunter lange Berichte über die Trauerübungen und über die Art des Begräbnisses, aber von einem Gebet für die Verstorbenen ist auch nicht das mindeste zu bemerken. Da die Sache aber von so großer Wichtigkeit ist, so hätte man sie um so mehr erwähnen müssen. Aber selbst die unter den Alten, die wirklich solche Gebete für die Verstorbenen verrichteten, sahen, daß ihnen dabei Gottes Auftrag und ein rechtmäßiges Beispiel fehlte! Weshalb wagten sie es dann aber? Ich behaupte, daß ihnen dabei etwas Menschliches widerfahren ist, und ich bestehe darauf, daß man deshalb aus ihrem Tun keinerlei Beispiel zur Nacheiferung machen darf. Denn die Gläubigen sollen nach der Anweisung des Paulus kein Werk angreifen, wenn sie dabei kein ruhiges Gewissen haben (Röm. 14,23) - und diese Gewißheit ist dann doch vornehmlich beim Gebet erforderlich. Man könnte allerdings sagen: es ist doch anzunehmen, daß sie durch eine bestimmte Ursache dazu getrieben worden sind. Ja, sie suchten eben einen Trost, um ihren Schmerz zu lindern, und es erschien ihnen auch unmenschlich, vor Gott keinerlei Zeugnis von ihrer Liebe zu den Verstorbenen von sich zu geben. Wie sehr die Natur des Menschen zu solcher Gesinnung geneigt ist, das erfährt ja jedermann.

Auch gab es (damals) eine allgemeine Gewohnheit, die wie eine Fackel das Feuer in vielen Herzen angezündet hat! Wir wissen, daß man bei allen Völkern und zu allen Zeiten den Toten Opfergaben gereicht und daß man ihre Seelen alle Jahre gereinigt hat. Obwohl aber der Teufel durch dergleichen Blendwerk mit den törichten Menschen sein Spiel trieb, so nahm er doch den Anlaß zu diesem Betrug aus einem richtigen Grundsalz, nämlich aus der Einsicht, daß der Tod nicht Vergehen ist, sondern der Übergang aus diesem Leben in ein anderes. Und ohne allen Zweifel wird dieser Aberglaube selbst die Heiden vor Gottes Richtstuhl als schuldig überführen, weil sie die Sorge um dieses ewige Leben, an das sie zu glauben bekannten, vernachlässigt haben! Die Christen wollten nun aber nicht schlimmer sein als unheilige Menschen, und deshalb schämten sie sich, den Verstorbenen keinerlei Dienst zu erweisen - als ob sie gänzlich ausgelöscht wären! Daher kommt denn diese übelberatene Geschäftigkeit: die Christen meinten, wenn sie faul darin wären, für ein feierliches Leichenbegängnis zu sorgen, Totenmähler und Totenopfer zu halten, so würden sie sich schweren Vorwürfen aussetzen. Was aber aus diesem verkehrten Wetteifer (mit den Heiden) hervorgegangen war, das hat dann immer neuen Zuwachs erhalten und ist so sehr gesteigert worden, daß im Papsttum die vornehmste Heiligkeit darin besteht, den Verstorbenen in ihrer Pein Hilfe zu bringen. Die Schrift aber schenkt uns doch einen anderen, weit besseren und stärkeren Trost, indem sie uns bezeugt: „Selig sind die Toten, die in dem Herrn sterben“ (Apk. 14,13). Sie fügt auch den Grund gleich zu: „Denn sie ruhen von ihrer Arbeit.“ Unserer Liebe aber dürfen wir nicht soweit nachgeben, daß wir dabei in der Kirche eine verkehrte Gebetssitte aufrichten!

Wer auch nur ein wenig Kenntnis der Dinge besitzt, der wird sicher leicht erkennen, daß alles, was man bei den Alten in dieser Sache zu lesen bekommt, der allgemeinen Sitte und der Unerfahrenheit der Menge zugegeben worden ist. Ich gestehe, daß sie auch selber in diesen Irrtum mit hineingerissen waren, wie denn unbesonnene Leichtgläubigkeit allgemein den Menschengeist um seine Urteilsfähigkeit zu bringen pflegt. Unter wieviel Zweifeln sie indessen die Gebete für die Verstorbenen empfehlen, das zeigt sich, wenn man ihre Äußerungen liest. In seinen „Bekenntnissen“ berichtet Augustin, daß seine Mutter Monika leidenschaftlich darum gebeten habe, man möge ihrer am Altar bei der Feier des heiligen Mahles gedenken. Das war ein Wunsch, wie man ihn bei einer alten Frau wohl erwarten kann. Ihr Sohn hat ihn nun 441 aber nicht an dem Maßstab der Schrift gemessen, sondern aus natürlicher Hinneigung zu seiner Mutter gewünscht, die anderen möchten ihn billigen! Das Buch: „von der Fürsorge für die Toten“, das er geschrieben hat, enthält dermaßen viele Unsicherheiten, daß es mit seiner Kälte mit Recht die Hitze eines törichten Eifers auslöschen sollte, sofern jemand ein Anwalt der Toten zu sein begehrt; es wird sicherlich mit seinen abgeschmackten Vermutungen die Menschen, die zuvor besorgt waren, von ihrer Besorgnis befreien! Seine einzige Stütze ist nämlich diese: da die Gewohnheit, für die Toten zu beten, nun einmal aufgekommen sei, so dürfe man diese Pflicht nicht verachten.

Ich will aber zugestehen, daß es den alten Schriftstellern der Kirche fromm erschienen ist, den Toten Beistand zu leisten. Aber es ist doch als untrügliche Regel stets festzuhalten, daß wir nicht das Recht haben, in unseren Gebeten etwas Eigenes vorzubringen, sondern daß unsere Wünsche dem Worte Gottes unterworfen werden müssen; denn bei seinem Urteil steht es, vorzuschreiben, um was er gebeten werden soll! Nun gibt uns aber das ganze Gesetz und das ganze Evangelium nicht mit einer einzigen Silbe die Freiheit an die Hand, für die Toten zu beten, und deshalb bedeutet es eine Entweihung der Anrufung Gottes, wenn wir uns hier mehr zu tun unterstehen, als er uns vorschreibt!

Damit sich aber unsere Widersacher nicht rühmen, als ob sie sich mit ihrem Irrtum in der Gesellschaft der Alten Kirche befänden, so behaupte ich, daß da doch ein großer Unterschied besteht. Die Alten gedachten der Verstorbenen, um nicht den Eindruck zu erwecken, als hätten sie alle Sorge um sie von sich geworfen; zugleich aber gestanden sie ein, daß sie im Zweifel waren, wie es um die Toten stünde; jedenfalls stellten sie über das Fegefeuer keine sicheren Behauptungen auf, ja, sie hielten es für eine ungewisse Sache. Unsere heutigen Widersacher dagegen verlangen, daß man ihre Träumereien vom Fegefeuer ohne Widerrede als Glaubenslehre gelten läßt! Die Alten befahlen Gott bei der gemeinsamen Feier des heiligen Mahles ihre Toten, und zwar wortkarg und nur, um ihrer Pflicht nachzukommen. Unsere Widersacher dagegen dringen heftig auf die Fürsorge für die Toten und bewirken mit ihrer ungestümen Predigt, daß man diese allem Dienst der Liebe vorzieht.

Es wäre uns aber auch nicht schwer, einige Zeugnisse von Kirchenvätern vorzubringen, die all diese Gebete für die Toten, wie sie damals in Übung waren, offen verwerfen. Von dieser Art ist ein Ausspruch Augustins: er lehrt, daß alle auf die Auferstehung des Fleisches und die ewige Herrlichkeit warten, daß aber die Ruhe, die nach dem Tode folgt, von jedem, der ihrer würdig ist, in dem Augenblick seines Todes empfangen wird. Er bezeugt also, daß alle Frommen nicht weniger als die Propheten und Apostel und Märtyrer gleich nach ihrem Tode selige Ruhe genießen (Predigten zum Johannesevangelium, 49). Wenn es aber so um sie bestellt ist, so möchte ich doch nur zu gern wissen, wozu ihnen dann unsere Fürbitte noch nütze sein soll!

Gröbere abergläubische Irrtümer, mit denen die Papisten die Herzen einfältiger Leute betört haben, lasse ich hier beiseite; sie sind aber unzählbar und zumeist ganz ungeheuerlich, so daß sie sie mit keiner ehrbaren Farbe beschönigen können. Auch will ich von dem schnöden Schacher schweigen, den sie bei solcher Betörtheit der Welt nach ihrem Gelüsten haben treiben können. Man kann nämlich da an kein Ende kommen, und der fromme Leser wird hier auch ohne die Aufzählung solcher Dinge genug finden, um sein Gewissen zu stärken!

10. Die Roomse verweer dat die gebede vir die dooies ook in die kerk van ouds in gebruik was, is ongegrond

“Maar dit was dan ’n baie ou gewoonte in die kerk”,⁷⁰ sou hulle beswaar kon aanteken. Paulus ruim hierdie beswaar uit die weg wanneer hy sy eie tyd ook in hierdie uitspraak insluit en verklaar dat almal aan hulle werk moet skade ly wat iets in die struktuur van die kerk opgerig het wat nie met die fondament daarvan ooreenstem nie.⁷¹ Wanneer my teenstanders dus die beswaar teen my opper dat dit ’n gebruik was wat eenduisend driehonderd jaar lank in die kerk gegeld het dat gebede vir die dooies afgelê is,⁷² vra ek hulle op my beurt volgens watter Woord van God, volgens watter openbaring, volgens watter voorbeeld dit gebeur het. Want Skrifgetuienis ontbreek nie alleen hier nie, maar al die voorbeelde van heiliges wat daarin te lees is, bewys ook nie dat daar so iets was nie. Daar is baie en soms ook lang verhale van rou en 873 begrafnisdiens, maar van gebede vir die dooies kan ’n mens selfs nie eens die geringste sweem bemerk nie.

In die mate waarin dit ’n belangriker onderwerp was, moes dit tog meer vermelding verdien het. Selfs die mense van ouds⁷³ wat nog gebede vir die dooies afgelê het, het gesien dat hulle hierin geen gebod van God en wettige voorbeeld gehad het nie.⁷⁴ Waarom het hulle dan gewaag om dit te doen? Ek verklaar dat hulle daarin aan iets mensliks gely het en ek hou vol dat ons dit wat hulle gedoen het, nie moet na-aap nie. Aangesien gelowiges immers geen werk moet aanpak as hulle gewete nie daarvan seker is nie, soos Paulus sê, word hierdie sekerheid veral in ’n gebed vereis.⁷⁵

Tog kan ons glo dat hulle deur ’n bepaalde rede daartoe aangedryf is. Dit kon naamlik gewees het dat hulle vertroosting gesoek het om hulle droefheid te verlig en dat dit miskien onmenslik kon lyk dat hulle nie een of ander getuienis van hulle liefde vir die dooies voor God lewer nie. Almal het ervaring van die geneigdheid van die mens om so te voel. Toe die gewoonte eers aanvaar is was dit soos ’n vonk wat baie mense se gemoedere aangevuur het. Ons weet dat plegtighede vir die dooies onder al die heidene en in alle eeue gehou is en dat hulle siele elke jaar met offers gereinig is. Hoewel die Satan die mense in hulle dwaasheid met hierdie oëverblindery bespot het, het hy tog die geleentheid om hulle om die bos te lei uit ’n regte beginsel geput, naamlik dat die dood nie die einde is nie maar ’n oorgang uit hierdie lewe na ’n ander. Daar kan geen twyfel daaroor bestaan dat ook die heidene vir hierdie bygeloof voor God se regbank skuldig is nie, omdat hulle hulle nie oor die toekomstige lewe bekommer het nie, hoewel hulle verklaar het dat hulle daarin glo. Om dus nou nie slegter as onheiliges te wees nie was die Christene skaam om nie ’n diens vir die dooies te hou nie, net asof hulle heeltemal dood was. Hieruit het hulle ondeurdagte bedrywigheid ontstaan. Hulle het trouens gedink dat hulle hulle aan’n groot skande sou blootstel as hulle traag sou wees om vir hulle begrafnisdienste, - eetmale en -offers te sorg. En dit wat uit ’n verdraaide na-apery voortgevloei het, het van tyd tot tyd met nuwe byvoegings so gegroei en die stadium bereik dat dit die belangrikste heiligheid van die pousdom is om die dooies in hulle pyniging te hulp te snel.

Maar die Skrif voorsien aan ons ’n heeltemal ander vertroosting wat veel beter en bestendiger is wanneer dit getuig dat die dooies salig is wat in die Here sterf.⁷⁶ Die Skrif voeg ook die rede daarvoor by, naamlik dat 874 hulle van daardie tyd af van hulle arbeid rus. Ons moet ons liefde vir die afgestorwenes ook nie sulke vrye teuels gee dat ons ’n verdraaide gewoonte van gebed in die kerk invoer nie. Iemand wat maar net ’n klein bietjie verstand het, kan in elk geval maklik merk dat alles wat in verband met hierdie onderwerp by die skrywers van ouds te lese is, aan ’n algemene gewoonte en algemene onverstandigheid toegeskryf is. Ek erken dat hulle self ook op die dwaalweg meegesleur is, naamlik dat ’n ondeurdagte liggelowigheid gewoonlik mense se verstand van hulle goeie oordeel beroof. As ons hulle boeke lees, toon dit intussen met hoeveel twyfel hulle gebede vir die dooies aanbeveel.⁷⁷ Augustinus vertel in sy Belydenisse dat sy moeder Monica hom driftig versoek het dat haar nagedagtenis in die uitdeling van die geheimenisse by die altaar gehuldig moes word.⁷⁸ Natuurlik was dit die wens van ’n ou vrou, en haar seun het haar versoek nie aan die norm van die Skrif getoets nie, maar vanweë sy natuurlike toegeneentheid wou hy hê dat ander dit moes goedkeur. Sy boek Plegtighede vir dooies⁷⁹ bevat egter soveel twyfel dat dit met reg die vuur van so ’n dwase toewyding met die kilheid daarvan moes uitblus. As iemand nog die begeerte koester om ’n verdediger van die aanbidding van dooies te wees, sou hy die mense wat eers daaroor bekommerd was, sekerlik met die koue waarskynlikhede (in hierdie boek) onbesorg kan maak. Want die een steunpilaar daarin is dat die gewoonte om vir die dooies te bid so in krag toegeneem het dat hierdie plig daarom nie geminag moet word nie.

Om verder maar toe te gee dat die ou skrywers van die kerk gedink het dat dit godvrugtig is om aan die dooies guns te bewys, moet ons altyd die reël onthou wat nie kan faal nie, naamlik dat ons in ons gebede niks van ons eie mag bydra nie maar dat ons ons begeertes aan God se Woord moet onderwerp, omdat dit in sy goeddunke geleë is om voor te skryf wat Hy gevra wil hê. Aangesien die hele wet en evangelie nie eens een enkele lettergreep bydra tot die vryheid om vir die dooies te bid nie, is dit ’n ontheiliging van die aanroeping van God om meer te probeer vra as wat Hy ons gebied. Maar om te verhoed dat ons teenstanders sou roem asof die kerk van ouds aan hulle dwaling medepligtig was, sê ek dat daar ’n groot verskil is. Hulle het die nagedagtenis van die dooies gehuldig sodat dit nie moes lyk asof hulle alle sorg vir hulle laat vaar het nie; maar terselfdertyd het hulle erken dat hulle getwyfel het oor die status van die 875 dooies. In verband met die vaevuur het hulle in elk geval dermate niks bygedra nie dat hulle dit as ’n onderwerp beskou het waaroor daar onsekerheid bestaan het.⁸⁰ Maar die mense⁸¹ eis dat dit wat hulle in verband met die vaevuur gedroom het, sonder bevraagtekening as geloofsdogma beskou moet word. Die mense van ouds het hulle dooies selde en slegs om hulle nie heeltemal te los nie, in die gemeenskap van die heilige nagmaal aan God opgedra.⁸² Hierdie mense dring voortdurend die sorg vir die dooies aan ons op, en met hulle lastige verkondiging daarvan veroorsaak hulle dat die sorg vir die dooies bo al die liefdespligte gestel word.⁸³ Ja, dit sou selfs nie vir ons moeilik wees om enkele getuienisse van die skrywers van ouds aan die orde te stel wat al die gebruiklike gebede vir dooies duidelik verwerp nie. So is byvoorbeeld Augustinus se getuienis wanneer hy leer dat die opstanding van die vlees en die ewige heerlikheid deur almal verwag word maar dat elkeen die rus wat na die dood volg, ontvang as hy dit waardig is wanneer hy sterf. Gevolglik getuig hy dat al die godvrugtiges, net soos die profete, die apostels en die martelare, dadelik na hulle dood die geluksalige rus geniet.⁸⁴ As dit dan hulle toestand is, wat, vra ek jou, sal ons gebede nog vir hulle kan bydra?

Ek laat hulle growwer bygelowe waarmee hulle die gemoedere van eenvoudiges betower, agterweë. Dit is nogtans so talryk en meestal so grotesk dat hulle dit nie met eerbare tinte kan verdoesel nie.⁸⁵ Ek verswyg ook maar die skandelike handel wat hulle na hartelus bedryf het terwyl die hele wêreld so stomgeslaan is. Want daar sou geen einde aan  wees nie, en godvrugtige lesers sal hier genoeg hê om hulle gewete te versterk sonder dat ek dit vermeld.

10. Наши противники возразят, что этот взгляд издревле существовал в Церкви. Но это возражение снимает сам св. Павел. Ведь приведённый отрывок, где он объявляет, что все, кто прибавляет к зданию Церкви что-либо не соответствующее её основанию, трудятся напрасно и потерпят в своём деле урон, относится и к его времени [1 Кор 3:11-15]. Поэтому, когда противники указывают мне, что уже тринадцать веков назад в Церкви утвердился обычай молиться за умерших, то я спрашиваю, согласно какому слову Бога, какому откровению и примеру было это сделано. Ибо в Писании не только нет никакого повеления, но нет и ни одного примера, чтобы верующий поступал подобным образом. На протяжении всего Писания часто рассказывается, как верующие оплакивали смерть своих близких и как они их погребали; но нигде не говорится о том, что они молились за них. А ведь поскольку молитва имела бы для них гораздо более важные последствия, нежели плач или погребение, то она тем более была бы достойна упоминания.

И действительно, древние отцы Христианской Церкви, молившиеся за усопших, хорошо понимали, что на то у них нет ни Божьего повеления, ни законного примера. Как же они, спросит кто-нибудь, осмелились это делать? Я отвечу, что в данном случае они были просто людьми и поэтому здесь им не следует подражать. Ибо верующие должны всего ожидать лишь будучи уверены в своей совести, как говорит св. Павел (Рим 14:22), и такая уверенность прежде всего требуется в молитве. Возразят, что на то у них, вероятно, были какие-то основания. Я отвечаю, что ими двигало чисто человеческое чувство, ибо они искали облегчения своей боли. Им казалось бесчеловечным не выказать какого-либо знака любви к умершим близким. Все мы знаем по опыту, как склонна к подобным проявлениям наша природа.

Этот обычай стал словно факелом, который воспламенил множество людей. Мы знаем, что во все времена у всех народов были общепринятые обычаи погребения усопших и очищения души, которые они и старались соблюдать. На этот случай у них каждый год имелся определённый праздничный день. Сатана часто совращает бедных людей подобными иллюзиями; но здесь он воспользовался для обмана истиной - истиной о том, что смерть не уничтожает всего человека, а представляет собой переход от этой тленной жизни к жизни иной.

Несомненно, этот предрассудок не спасает язычников от осуждения Божьим судом, ибо они нисколько не заботятся о будущей жизни, в которую, по их заявлениям, верят. Но христиане, чтобы не казаться хуже язычников, устыдились того, что они не воздают своим усопшим подобных почестей. Вот откуда пришло это неуместное, безумное усердие: они испугались подвергнуться поношению, если не будут устраивать торжественных церемоний и приносить жертвы ради упокоения душ их родных и друзей. То, что возникло из извращённого обезьянничанья, постепенно разрослось до такой степени, что главным священнодействием у папистов стали службы ради умерших, якобы способные им помочь.

Однако Писание даёт нам лучшее утешение, провозглашая, что блаженны умирающие в Господе, и добавляя, что они успокоятся от трудов своих (Отк 14:13). Посему не следует давать такую волю своим чувствам, чтобы привносить в Церковь ложный вид молитвы.

Безусловно, даже человек, не обладающий большим умом и проницательностью, легко заметит, что древние, рассуждая на эту тему, слишком легко соглашались с настроением и глупостью простого народа. Поскольку умы, склонные к легковерию, вообще часто подвержены ослеплению, я сознаю, что даже учители были сбиты с толку заразившей всех фантазией. Однако из их книг всё же очевидно, что они не без большого внутреннего сомнения говорили о молитвах за усопших, словно люди не твёрдо убежденные и сильно колеблющиеся. Св. Августин в своей «Исповеди» рассказывает, как его мать Моника умоляла помянуть её в алтаре во время причащения. Но то было пожеланием старухи, к которому сын её, движимый чисто человеческими чувствами, не приложил мерило Писания и в котором он нашёл что-то доброе. Книга, специально написанная им на эту тему и озаглавленная «О попечении о мёртвых», полна стольких сомнений, что они должны были бы остудить пыл тех, кто слишком привязан к этому попечению. По крайней мере, видя в ней лишь лёгкие намеки и предположения, не следует чересчур беспокоиться о том, что не имеет никакого значения. Вот единственное основание, на которое опирается св. Августин: нельзя пренебрегать тем, что унаследовано от древности и общепринято.

К тому же, хотя я признаю, что древние учители полагали неподобающим отказываться от молитв за умерших, правило, которого мы должны держаться, непреложно: недопустимо в наших молитвах ставить на первое место то, что мы придумали сами; напротив, нам следует подчинять свои желания и просьбы воле Бога, ибо в его власти сказать нам, о чём нужно Его просить. А поскольку ни в Законе, ни в Евангелии нет ни единого слова, разрешающего молиться за умерших, то я утверждаю, что посягать на большее, нежели нам позволено, значит бесчестить имя Божье.

Но дабы наши противники не кичились тем, что у них в союзниках древняя Церковь, я отмечу одно существенное различие. В древности об усопших вспоминали для того, чтобы не складывалось впечатления, будто о них совсем забыли. Древние отцы признавались, что ничего не знают об их состоянии. Они, разумеется, ничего не утверждали относительно чистилища, во всяком случае, высказывались об этом с большим сомнением. А наши новые пророки желают, чтобы их фантазии воспринимались как предмет веры, о котором непозволительно вопрошать. Древние отцы вспоминали в своих молитвах умерших, но сдержанно и нечасто, словно по обязанности; паписты ставят этот предрассудок впереди всех дел милосердия.

Мне даже было бы нетрудно привести несколько свидетельств древних, в которых отвергаются молитвы за усопших, принятые в их время. Так, св. Августин говорит, что все ожидают воскрешения плоти и вечной жизни; но покой после смерти снизойдёт лишь на тех, кто его достоин. И поэтому покой сразу после смерти обретут все верующие - подобно пророкам, апостолам и мученикам. Но если их ожидает такой удел, то что ещё, спрашиваю я вас, могут дать им наши молитвы?

Я не буду говорить о тяжких суевериях, которыми паписты заморочили простых людей, хотя есть немало такого, в чём их можно было бы обвинить, тем более, что им нечем прикрыться и отвергнуть обвинение в самом гнусном обмане, который когда-либо совершался. Я оставляю в стороне мерзкую торговлю, предметом которой ради собственной выгоды они сделали души людей, пока мир пребывал в изумлении. Если бы я начал это делать, я бы никогда не закончил. Но и без того верующим достаточно сказанного мною, чтобы решить эти вопросы в согласии со своей совестью.