1. 393 | Haec vero dum audit humanum ingenium, contineri nequit eius protervia quin velut ad canticum^f classici, varie et supra modum tumultuetur. || Ac multi quidem, acsi invidiam 394 a Deo repellere vellent, electionem ita fatentur ut negent quenquam reprobari¹; sed inscite nimis et pueriliter: quando ipsa electio nisi reprobationi opposita non staret. Dicitur segregare Deus quos adoptat in salutem: fortuito alios adipisci, vel sua industria acquirere quod sola electio paucis confert, plusquam insulse dicetur². Quos ergo Deus praeterit, reprobat: neque alia de causa nisi quod ab haereditate quam filiis suis praedestinat, illos vult excludere. Nec vero tolerabilis est hominum protervia, si Dei verbo fraenari se non sustinet, ubi agitur de incomprehensibili eius consilio quod Angeli ipsi adorant. Atqui nunc audivimus indurationem non minus in manu Dei et arbitrio esse quam misericordiam. Nec vero Paulus, horum quos dixi exemplo, anxie laborat^a ut mendacii patrocinio Deum excuset: tantum admonet figmento nefas esse cum fictore suo rixari [Rom. 9. d. 20]. Iam qui non admittunt, ullos a Deo reprobari, quomodo se expedient ab illa Christi sententia, Omnis arbor quam non plantavit Pater meus, eradicabitur [Matth. 15. b. 13]? Aperte exitio addici et devoveri audiunt quoscunque caelestis Pater dignatus non est quasi sacras arbores in agro suo plantare. Si hoc reprobationis signum esse negant, nihil est tam liquidum quod illis queat probari. Quod si obstrepere non desinunt, contenta sit fidei sobrietas hac Pauli admonitione, non esse causam litigandi cum Deo, si. ab una parte volens ostendere iram, et notam facere potentiam suam, ferat in multa^b tolerantia et lenitate vasa irae apparata in interitum: ab altera autem notas faciat divitias gloriae suae erga vasa misericordiae quae praeparavit in gloriam [Rom. 9. e. 22]³. Observent lectores, ut ansam susurris et obtrectationibus praecidat Paulus, summum dare imperium irae et potentiae Dei: quia iniquum est calculo nostro subiici profunda illa iudicia quae sensus omnes nostros absorbent. Quod respondent adversarii frivolum est, Deum non prorsus reiicere quos in lenitate tolerat: sed suspenso manere erga eos animo, si forte resipiscant⁴. Quasi vero patientiam Deo tribuat Paulus, qua 395 eorum conversionem expectet quos dicit aptatos esse ad interitum. Recte enim Augustinus locum hunc explicans, ubi potentia tolerantiae adiungitur, Deum non sinere, sed virtute sua moderari [Lib. contra Iul. 5. cap. 5]¹. Addunt etiam non abs re vasa irae dici apparata ad interitum, vasa autem misericordiae Deum praeparasse: quia hoc modo salutis laudem Deo adscribit et vendicat: perditionis culpam reiicit in eos qui proprio arbitrio ipsam sibi accersunt^{a 2}. Sed ut illis concedam diversa loquendi forma Paulum asperitatem lenire prioris membri: minime tamen consentaneum est, praeparationem ad interitum alio transferre quam ad arcanum consilium Dei: quod etiam paulo ante in contextu asseritur, Quod Deus excitaverit Pharaonem³, deinde quos vult induret⁴. Unde sequitur absconditum Dei consilium obdurationis esse causam. Hoc saltem obtineo quod tradit Augustinus, ubi ex lupis Deus oves facit, gratia potentiore eos reformare, ut dometur eorum durities; proinde obstinatos ideo non convertit quia potentiorem illam gratiam non exerit Deus, qua non destituitur si eam proferre vellet [Lib. 1. de praedest. Sanct. cap. 2]⁵.

1. Or quand l’entendement humain oit ces choses, son intemperance ne se peut tenir de faire troubles et esmotions, comme si une trompette avoit sonné à l’assaut. Icy plusieurs faisans semblant de maintenir l’honneur de Dieu, à ce qu’il ne soit point chargé à tort, confessent bien l’election: et cependant nient qu’aucuns soyent reprouvez. Or cela est trop sot et puerile: veu que l’election ne consisteroit point, si elle n’estoit mise à l’opposite de la reprobation. Il est dit que Dieu separe ceux qu’il adopte à salut; ce sera donc une sottise trop lourde, de dire que ceux qui ne sont point esleus, obtiennent par cas fortuit, ou acquierent par leur industrie ce qui n’est donné d’en haut qu’à peu de gens. Ainsi, ceux que Dieu laisse en eslisant, il les reprouve: et non pour autre cause, sinon qu’il les veut exclurre de l’heritage lequel il a predestiné à ses enfans. Au reste, l’audace des hommes n’est point supportable, si elle ne souffre d’estre bridée par la parolle de Dieu, quand il est question de son conseil incomprehensible, lequel mesmes les Anges adorent. Or nous avons ouy n’agueres, que l’endurcissement est aussi bien en la main et liberté de Dieu, que la misericorde. Et de fait, nous avons aussi veu que sainct Paul ne se tormente pas comme ces frois docteurs, d’excuser Dieu par mensonge. Seulement il remonstre qu’il n’est pas licite à un pot de terre de plaider contre celuy qui l’a formé (Rom. 9:20, 21). Davantage, ceux qui ne peuvent porter que Dieu en reprouve aucuns, comment se desvelopperont-ils de ceste sentence de Christ: Toute arbre que mon Pere n’aura point plantée sera arrachée (Matth. 15:13)? Ils oyent que tous ceux que le Pere n’a daigné planter en son champ comme arbres sacrées, sont ouvertement destinez à perdition. S’ils nient que cela ne soit signe de reprobation, il n’y aura rien si clair qui ne leur soit obscur. Mais s’ils ne cessent d’abbayer ou de gronder, que nostre foy se tienne en ceste sobrieté, d’escouter l’advertissement de sainct Paul: qu’il n’y a de quoy plaider contre Dieu, si d’un costé voulant monstrer son ire et manifester sa puissance, il supporte en grande patience et douceur les instrumens d’ire apprestez à perdition (Rom. 9:22): et de l’autre costé, il demonstre les richesses de sa gloire envers les vaisseaux de misericorde, lesquels il a apprestez à gloire. Notons bien que sainct Paul, pour coupper broche à toutes detractions et murmures, donne à l’ire et à la puissance de Dieu un empire souverain: pource que c’est chose trop desraisonnable d’appeller à conte les jugemens profonds de Dieu, qui engloutissent tous nos sens. La response qu’ils ameinent est frivole, que Dieu ne rejette point du tout ceux qu’il endure en douceur, mais qu’il suspend son affection envers eux, pour voir si d’aventure ils se repentiront. Voire, comme si sainct Paul attribuoit à Dieu une patience, par laquelle il attende la conversion de ceux lesquels il dit estre apprestez à perir. Et sainct Augustin exposant ce passage, note prudemment que quand la patience est conjointe avec sa puissance et vertu, que non seulement il permet, mais qu’il gouverne actuellement⁹⁴. Nos contredisans amenent une autre replique: c’est que sainct Paul, en disant que les vaisseaux d’ire sont apprestez à perdition, adjouste que Dieu a disposé à salut les vaisseaux de misericorde: comme si par ces mots il entendoit que Dieu est autheur du salut des fideles, et que la louange luy en appartient, mais que ceux qui perissent s’apprestent d’eux-mesmes, et par leur franc arbitre, sans estre reprouvez de luy. Mais encore que je leur accorde, que sainct Paul ait voulu par telle façon de parler adoucir ce qui pouvoit estre trouvé rude de prime face: toutesfois il n’y a nul propos d’assigner ceste preparation, par laquelle il est dit que les reprouvez sont destinez à perir, ailleurs qu’au conseil secret de Dieu; comme au mesme lieu sainct Paul l’avoit desja exposé, disant que Dieu a suscité Pharaon: et puis qu’il endurcit ceux qu’il veut, dont il s’ensuit que son conseil incomprehensible est cause de l’endurcissement. Pour le moins j’ay ce poinct gagné avec sainct Augustin, des mots duquel j’useray: c’est que Dieu en faisant les loups brebis, les reforme d’une grace plus forte, pour domter leur dureté: et par ainsi, que les obstinez ne se convertissent point, pource que Dieu ne desploye point pareille grace envers eux, de laquelle il n’est pas destitué, s’il en vouloit user.⁹⁵

1. 163 When the human mind hears these things, its petulance breaks all restraint, and it discovers as serious and violent agitation as if alarmed by the sound of a martial trumpet. Many, indeed, as if they wished to avert odium from God, admit election in such a way as to deny that any one is reprobated. But this is puerile and absurd, because election itself could not exist without being opposed to reprobation. God is said to separate those whom he adopts to salvation. To say that others obtain by chance, or acquire by their own efforts, that which election alone confers on a few, will be worse than absurd. Whom God passes by, therefore, he reprobates, and from no other cause than his determination to exclude them from the inheritance which he predestines for his children. And the petulance of men is intolerable, if it refuses to be restrained by the word of God, which treats of his incomprehensible counsel, adored by angels themselves. But now we have heard that hardening proceeds from the Divine power and will, as much as mercy. Unlike the persons I have mentioned, Paul never strives to excuse God by false allegations; he only 164declares that it is unlawful for a thing formed to quarrel with its maker.⁵⁰⁰ Now, how will those, who admit not that any are reprobated by God, evade this declaration of Christ: “Every plant which my heavenly Father hath not planted, shall be rooted up?”⁵⁰¹ Upon all whom our heavenly Father has not deigned to plant as sacred trees in his garden, they hear destruction plainly denounced. If they deny this to be a sign of reprobation, there is nothing so clear as to be capable of proof to such persons. But if they cease not their clamour, let the sobriety of faith be satisfied with this admonition of Paul, that there is no cause for quarrelling with God, if, on the one hand, willing to show his wrath, and to make his power known, he endures, “with much long-suffering, the vessels of wrath fitted to destruction;” and on the other, makes “known the riches of his glory on the vessels of mercy, whom he had afore prepared unto glory.”⁵⁰² Let the reader observe that, to preclude every pretext for murmurs and censures, Paul ascribes supreme dominion to the wrath and power of God; because it is unreasonable for those deep judgments, which absorb all our faculties, to be called in question by us. It is a frivolous reply of our adversaries, that God does not wholly reject the objects of his long-suffering, but remains in suspense towards them, awaiting the possibility of their repentance; as though Paul attributed patience to God, in expectation of the conversion of those whom he asserts to be fitted to destruction. For Augustine, in expounding this passage, where power is connected with patience, justly observes, that God’s power is not permissive, but influential. They observe, also, that it is not said without meaning, that the vessels of wrath are fitted to destruction, but that God prepared the vessels of mercy; since by this mode of expression, he ascribes and challenges to God the praise of salvation, and throws the blame of perdition upon those who by their choice procure it to themselves. But though I concede to them, that Paul softens the asperity of the former clause by the difference of phraseology, yet it is not at all consistent to transfer the preparation for destruction to any other than the secret counsel of God; which is also asserted just before in the context, that “God raised up Pharaoh, and whom he will he hardeneth.” Whence it follows, that the cause of hardening is the secret counsel of God. This, however, I maintain, which is observed by Augustine that when God turns wolves into sheep, he renovates them by more powerful grace to conquer their obduracy; and therefore the obstinate are not converted, because God exerts not that mightier grace, of which he is not destitute, if he chose to display it.

1. Error of those who deny reprobation. 1. Election opposed to reprobation. 2. Those who deny reprobation presumptuously plead with God, whose counsels even angels adore. 3. They murmur against God when disclosing his counsels by the Apostle. Exception and answer. Passage of Augustine.

225 The human mind, when it hears this doctrine, cannot restrain its petulance, but boils and rages as if aroused by the sound of a trumpet. Many professing a desire to defend the Deity from an invidious charge admit the doctrine of election, but deny that any one226is reprobated (Bernard. in Die Ascensionis, Serm. 2). This they do ignorantly and childishly since there could be no election without its opposite reprobation. God is said to set apart those whom he adopts for salvation. It were most absurd to say, that he admits others fortuitously, or that they by their industry acquire what election alone confers on a few. Those, therefore, whom God passes by he reprobates, and that for no other cause but because he is pleased to exclude them from the inheritance which he predestines to his children. Nor is it possible to tolerate the petulance of men, in refusing to be restrained by the word of God, in regard to his incomprehensible counsel, which even angels adore. We have already been told that hardening is not less under the immediate hand of God than mercy. Paul does not, after the example of those whom I have mentioned, labour anxiously to defend God, by calling in the aid of falsehood; he only reminds us that it is unlawful for the creature to quarrel with its Creator. Then how will those who refuse to admit that any are reprobated by God explain the following words of Christ? “Every plant which my heavenly Father has not planted shall be rooted up,” (Mt. 15:13). They are plainly told that all whom the heavenly Father has not been pleased to plant as sacred trees in his garden, are doomed and devoted to destruction. If they deny that this is a sign of reprobation, there is nothing, however clear, that, can be proved to them. But if they will still murmur, let us in the soberness of faith rest contented with the admonition of Paul, that it can be no ground of complaint that God, “willing to show his wrath, and to make his power known, endured with much long-suffering the vessels of wrath fitted for destruction: and that he might make known the riches of his glory on the vessels of mercy, which he had afore prepared unto glory,” (Rom. 9:22, 23). Let my readers observe that Paul, to cut off all handle for murmuring and detraction, attributes supreme sovereignty to the wrath and power of God; for it were unjust that those profound judgments, which transcend all our powers of discernment, should be subjected to our calculation. It is frivolous in our opponents to reply, that God does not altogether reject those whom in levity he tolerates, but remains in suspense with regard to them, if per adventure they may repent; as if Paul were representing God as patiently waiting for the conversion of those whom he describes as fitted for destruction. For Augustine, rightly expounding this passage, says that where power is united to endurance, God does not permit, but rules (August. Cont. Julian., Lib. 5, c. 5).They add also, that it is not without cause the vessels of wrath are said to be fitted for destruction, and that God is said to have prepared the vessels of mercy, because in this way the praise of salvation is claimed for God, whereas the blame of perdition is thrown upon those who of their own accord bring it upon themselves. But were I to concede that by the different forms of expression Paul softens the harshness of the former clause, it by no means follows, that he transfers the preparation for destruction to any other cause than the227secret counsel of God. This, indeed, is asserted in the preceding context, where God is said to have raised up Pharaoh, and to harden whom he will. Hence it follows, that the hidden counsel of God is the cause of hardening. I at least hold with Augustine that when God makes sheep out of wolves, he forms them again by the powerful influence of grace, that their hardness may thus be subdued, and that he does not convert the obstinate,because he does not exert that more powerful grace, a grace which he has at command, if he were disposed to use it (August. de Prædest. Sanct., Lib. 1, c. 2).

1. Maar wanneer het menselijk vernuft dit hoort, kan zijn onbeschaamdheid er niet van afgehouden worden om, als op de klank der krijgstrompet, op allerlei wijze en bovenmate in opschudding te geraken. Velen belijden, alsof zij de blaam van God wilden afwenden, de verkiezing zo, dat ze loochenen, dat iemand verworpen wordt. Maar dat is al te onverstandig en kinderlijk: want de verkiezing zelf zou niet blijven bestaan, wanneer ze niet stond tegenover de verwerping. Er wordt gezegd, dat God afzondert hen, die Hij aanneemt tot zaligheid: het zou dwaasheid zijn te zeggen, dat de anderen bij toeval verkrijgen, of door hun inspanning verwerven, wat alleen de verkiezing aan weinigen schenkt. Hen dus, die God voorbijgaat, verwerpt Hij, en dat om geen andere oorzaak dan omdat Hij hen van het erfdeel, dat Hij voor zijn kinderen verordineert, wil uitsluiten. En de onbeschaamdheid der mensen is niet te verdragen, als zij zich niet laat breidelen door Gods Woord, wanneer er gehandeld wordt over zijn onbegrijpelijke raad, die zelfs de engelen aanbidden. Maar we hebben nu gehoord, dat de verharding evenzeer in Gods hand en goeddunken ligt als de barmhartigheid. En Paulus doet ook niet, naar het voorbeeld van hen, die ik noemde, angstvallig zijn best om God met behulp van een leugen te verontschuldigen: hij wijst er slechts op, dat het niet geoorloofd is, dat het maaksel twist met zijn Maker (Rom. 8:20) Hoe zullen verder zij, die niet toestaan, dat sommigen door God verworpen worden, zich redden van deze uitspraak van Christus (Matt. 15:13) "Alle plant, die mijn Vader niet geplant heeft, zal uitgeroeid worden. "Zij horen, dat openlijk aan het verderf toegewezen en gewijd worden allen, die de hemelse Vader niet waardig gekeurd heeft hen als heilige bomen in zijn akker te planten. Indien zij loochenen, dat dit een teken is van de verwerping, is niets zo duidelijk, dat men het hun zou kunnen bewijzen. En indien zij niet ophouden tegen te spreken, moge de soberheid van het geloof tevreden zijn met deze vermaning van Paulus (Rom. 9:22) dat er geen oorzaak is om te twisten met God, indien Hij aan de ene zijde, zijn toorn willende bewijzen, en zijn macht bekend maken, met grote verdraagzaamheid en lankmoedigheid de vaten des toorns verdraagt, die bereid zijn ten verderve, en aan de andere kant de rijkdom zijner heerlijkheid bekend maakt aan de vaten der barmhartigheid, die Hij te voren bereid heeft ter heerlijkheid. De lezers mogen opmerken, dat Paulus, om de gelegenheid tot gemor en laster af te snijden, het hoogste gezag toekent aan de toorn en de macht Gods: daar het onrecht zou zijn, dat aan ons oordeel zouden onderworpen worden die diepe oordelen, die al onze zinnen verzwelgen. Van geen betekenis is wat onze tegenstanders antwoorden, dat God niet geheel en al verwerpt hen, die Hij in zijn lankmoedigheid verdraagt, maar dat Hij over hen zijn oordeel opschort, voor het geval ze wellicht tot inkeer komen. Alsof Paulus aan God een lijdzaamheid toeschrijft, waarmee Hij de bekering afwacht van hen, die, naar hij zegt, ten verderve beschikt zijn. Want terecht zegt Augustinus¹, deze plaats uitleggend, dat God, wanneer zijn macht gevoegd wordt bij zijn verdraagzaamheid, niet toelaat, maar door zijn kracht bestuurt. Zij voegen daaraan toe, dat niet zonder reden gezegd wordt, dat de vaten des toorns ten verderve bereid zijn, maar dat God de vaten der barmhartigheid te voren bereid heeft: omdat hij op die manier de lof der zaligheid aan God toeschrijft en toeëigent, maar de schuld der verderving werpt op hen, die haar door hun eigen goeddunken over zich brengen. Maar ofschoon ik hun toegeef, dat Paulus door die verschillende manier van spreken de hardheid van het eerste lid verzacht, is het toch allerminst passend de voorbereiding ten bederve naar iets anders over te brengen dan naar de verborgen raad Gods; wat ook een weinig te voren in het tekstverband beweerd wordt, dat God Farao verwekt heeft, en vervolgens dat Hij verhard, wie Hij wil. Daaruit volgt, dat de verborgen raad Gods de oorzaak der verharding is. Ik houd mij tenminste aan hetgeen Augustinus² leert, dat God, wanneer Hij van wolven schapen maakt, hen door een krachtiger genade hervormt, opdat hun hardheid getemd worde. Derhalve bekeert God daarom de hardnekkigen niet, omdat Hij die krachtiger genade niet betoont, die Hem niet zou ontbreken, wanneer Hij haar wilde aan de dag brengen.

1. 635Erwählung, - aber keine Verwerfung?

Wenn dies die menschliche Vernunft hört, so läßt sich ihre Unverschämtheit nicht Länger davon abhalten, nun, wie auf ein Trompetensignal hin, in verschiedener Art und über alles Maß hinaus in lärmende Aufregung zu geraten.

Einige möchten dem Anschein nach jede Verunglimpfung von Gott fernhalten und bekennen die Erwählung so, daß sie dabei bestreiten, es würde irgendwer verworfen. Aber das ist doch gar zu unverständig und kindisch: denn die Erwählung selbst hätte ohne die ihr gegenüberstehende Verwerfung keinen Bestand. Es heißt doch, daß Gott die aussondert, die er zum Heil aufnimmt; da wäre es doch mehr als ungereimt, wenn man sagte, die anderen erlangten durch Zufall oder erwürben sich mit ihrer eigenen Mühe, was doch allein die Erwählung wenigen Menschen zuteil werden läßt. Die Gott also übergeht, die verwirft er, und zwar aus keinem anderen Grunde als dem, daß er sie von dem Erbteil, das er seinen Kindern vorbestimmt, ausschließen will. Unerträglich ist aber die Unverschämtheit der Menschen, wenn sie sich von Gottes Wort nicht am Zügel halten läßt, wo es sich um seinen unbegreiflichen Ratschluß handelt, den selbst die Engel anbeten. Aber wir haben doch eben gehört, daß die Verstockung nicht weniger in Gottes Hand und Ermessen steht, als das Erbarmen (Röm. 9,14ff.). Paulus verfährt nun nicht nach dem Beispiel derer, von denen ich sprach: er müht sich nicht ängstlich darum, Gott unter dem Schutz einer Lüge zu entschuldigen, nein, er erinnert nur daran, daß es einem Gebild nicht gebührt, mit seinem Bildner zu rechten! (Röm. 9,20). Wie wollen sich auch diese Leute, die nicht annehmen wollen, daß Gott irgendwen verwerfe, dem Wort Christi entwinden, der da spricht: „Alle pflanzen, die mein himmlischer Vater nicht pflanzte, die werden ausgereutet“? (Matth. 15,13). Da hören sie doch, daß alle, die der himmlische Vater nicht gewürdigt hat, sie wie heilige Bäume in seinen Garten zu pflanzen, offen und klar dem Verderben überantwortet und preisgegeben werden! Wenn sie bestreiten, daß dies ein Zeichen der Verwerfung sei, dann ist nichts so klar, daß man es ihnen beweisen könnte.

Wenn sie nun nicht aufhören zu widersprechen, so soll doch die Bescheidenheit des Glaubens mit der Mahnung des Paulus zufrieden sein, daß wir keine Ursache haben, mit Gott zu hadern, wenn er auf der einen Seite „seinen Zorn erzeigen“ und „seine Macht kundtun“ wollte und deshalb „mit großer Geduld“ die „Gefäße des Zorns“ trug, „die da zugerichtet sind zur Verdammnis“, - und wenn er auf der anderen Seite „den Reichtum seiner Herrlichkeit an den Gefäßen der Barmherzigkeit“ kundtut, „die er bereitet hat zur Herrlichkeit“ (Röm. 9,22f.). Die Leser wollen bemerken, wie der Apostel, um alles Murren und alle Mißgunst von vornherein abzuschneiden, die oberste Befehlsgewalt dem Zorn und der Macht Gottes einräumt; denn es wäre ja unbillig, wenn diese tiefverborgenen Gerichte, die all unsere Sinne verschlingen, unserem Urteil unterworfen sein sollten!

Was unsere Widersacher darauf entgegnen, ist leichtfertig; sie behaupten, wen Gott in seiner Geduld erträgt, den verwerfe er nicht durchaus, sondern seine Gesinnung gegen ihn bleibe in der Schwebe, ob er sich vielleicht doch noch bekehre. Als ob Paulus Gott eine Geduld zuschriebe, in der er die Bekehrung solcher Menschen abwarte, von denen er doch sagt, sie seien „zugerichtet zur Verdammnis“! Denn es ist richtig, wenn Augustin diese Stelle so auslegt: wenn doch Gottes Macht neben seiner Geduld stehe (Röm. 9,22), so lasse Gott nicht zu, sondern er walte selbst mit seiner Kraft! (Gegen Julian V,3,13). Die Widersacher erklären nun weiter: es sei doch nicht ohne Ursache, wenn es von den Gefäßen des 636 Zorns einfach heiße, sie seien „zugerichtet zur Verdammnis“, von den Gefäßen der Barmherzigkeit dagegen, Gott habe sie „bereitet zur Herrlichkeit“; denn auf diese Weise, so sagt man, schreibt er das Lob für das Heil Gott zu und behält es ihm vor, während er dagegen die Schuld für das verderben auf die wirft, die es sich mit eigenem Gutdünken zugezogen haben. Aber wenn ich ihnen nun auch zugebe, der Apostel mildere durch die verschiedenartige Redeweise die Härte des ersten Aussagegliedes, so ist es doch keineswegs sachentsprechend, das „Zurichten zur Verdammnis“ auf jemanden anders zu übertragen als auf Gottes verborgenen Ratschluß; es heißt, Gott habe den Pharao erweckt (Röm. 9,17) und er verstocke, welchen er wolle! (Röm. 9,16). Daraus ergibt sich, daß Gottes verborgener Rat die Ursache der Verstockung ist. Wenigstens will ich an dem festhalten, was Augustin lehrt: Wenn Gott aus Wölfen Schafe macht, so wendet er mächtigere Gnade daran, sie zu erneuern, damit nämlich ihre Verhärtung gezähmt wird; er bekehrt also die Verstockten deshalb nicht, weil er diese mächtigere Gnade nicht an ihnen wirken läßt; denn diese würde ihm nicht fehlen, wenn er sie beweisen wollte!

1. Uitverkiesing en verwerping is albei uitdrukking van God se wil (Afdeling 1-3)

Uitverkiesing kan nie sonder verwerping bestaan nie

1191 Maar wanneer die mens se vernuf hierdie dinge te hore kom, kan sy skaamteloosheid nie beteuel word om op verskillende maniere en uitermatig oproerig te word asof dit by die aanhoor van ’n krygstrompet is nie.¹ En asof hulle die blaam daarvoor van God wil afwend, bely baie mense weliswaar die uitverkiesing op so ’n manier dat hulle nogtans ontken dat iemand verwerp word.² Dit is egter te onverstandig en kinderagtig want die uitverkiesing self sou nie staande kon bly as dit nie teenoor verwerping gestel is nie.³ Daar word gesê dat God diegene wat Hy tot hulle saligheid aanneem, afsonder. Dit sal dus meer as dwaas wees om te beweer dat ander dit wat die uitverkiesing aan min mense gee, toevallig verkry of deur hulle ywer verwerf. Die mense wat God dus verbygaan, verwerp Hy en dit om geen ander rede as dat Hy hulle van die erfenis wat Hy vir sy kinders bestem het, wil uitsluit nie. Die mens se voortvarendheid is trouens ondraaglik as dit nie verdra om deur God se Woord beteuel te word wanneer dit om sy onbegryplike raadsplan gaan wat selfs die engele self eerbiedig nie. En tog het ons nou verneem⁴ dat verharding nie minder as barmhartigheid in God se hand en in sy oordeel is nie. Paulus swoeg trouens ook nie angsvallig om soos die mense van wie ek gepraat het,⁵ God met behulp van ’n leuen te verontskuldig nie. Hy rig slegs die vermaning dat dit die maaksel nie geoorloof is om met sy Maker te twis nie.⁶

1192 Maar hoe sal die mense wat nie toegee dat sommiges deur God verwerp word nie, hulle kan loswoel uit die volgende uitspraak van Christus: “Elke boom wat my Vader nie geplant het nie, sal uitgeroei word”?⁷ Hulle hoor dat almal wat die hemelse Vader nie waardig geag het om as heilige bome in sy tuin te plant nie, oop en bloot aan die verderf toegesê en gewy word. As hulle ontken dat dit ’n teken van verwerping is, is niks so duidelik as dat dit vir hulle bewys kan word nie. Maar as hulle nie ophou lawaai nie, laat die nugterheid van die geloof dan met hierdie vermaning van Paulus tevrede wees: dat daar geen rede is om met God te twis as Hy aan die een kant sy toorn wil wys en sy mag bekend wil maak en die voorwerpe van sy toorn wat vir die verderf voorberei is, met groot geduld en lankmoedigheid verdra nie; en ook nie as Hy aan die ander kant die rykdom van sy heerlikheid jeens die voorwerpe van sy barmhartigheid wat Hy vir heerlikheid voorberei het, bekend maak nie.⁸

My lesers moet daarop let dat Paulus die geleentheid vir fluisterstories en geskinder afsny wanneer Hy aan God se toorn en mag die hoogste gesag⁹ gee, omdat dit onbillik is dat daardie diep oordele wat al ons sinne verbyster, aan ons oordeel onderwerp word. Ons teenstanders se antwoord is oppervlakkig, naamlik dat God diegene wat Hy met lankmoedigheid verdra, nie heeltemal verwerp nie maar dat sy gemoed in afwagting jeens hulle bly ingeval hulle miskien tot inkeer kom.¹⁰ Net asof Paulus ’n soort verdraagsaamheid aan God toeskryf waarmee Hy die bekering van mense afwag wat, soos hy sê, vir die verderf bestem is. Augustinus vertolk hierdie aanhaling reg wanneer hy God se mag aan sy verdraagsaamheid verbind en sê dat God met sy mag nie toelaat nie maar bestier.¹¹

Hulle voeg hierby ook dat daar nie sonder rede van voorwerpe van sy toorn wat vir die verderf voorberei is, gepraat word nie maar dat God voorwerpe van barmhartigheid voorberei het. So skryf hy trouens die lof vir die saligheid aan God toe en hy eis dit vir Hom op, maar die blaam vir die verderf werp hy op diegene wat dit volgens hulle eie oordeel oor hulleself bring.¹² Maar hoewel ek aan hulle toegee dat Paulus die hardheid van die eerste deel versag deur ’n segswyse te gebruik wat hiervan verskil, is dit nogtans heeltemal onvanpas om die voorbereiding tot die verderf op iets anders oor te dra as op die verborge raadsplan van 1193 God. Daar word trouens ’n rukkie tevore in die teks verklaar dat God die farao laat optree het¹³ en dat Hy verhard wie Hy wil.¹⁴ Daaruit volg dat God se verborge raadsplan die oorsaak van die verharding is.

Ek hou my ten minste by wat Augustinus leer, naamlik dat wanneer God van wolwe skape maak, Hy hulle met ’n kragtiger genade hervorm sodat hulle verharding getem kan word. Daarom bekeer God die hardnekkiges nie, omdat Hy nie daardie kragtiger genade betoon wat Hom nie ontbreek as Hy dit wel aan die lig wou bring nie.¹⁵

Die eerste beswaar teen die uitverkiesingsleer: dit maak van God ’n tiran (Afdeling 2 - 3)

1. Когда эти вещи рассматривает человеческий ум, то по причине своей неумеренности он не может удержаться от волнений и переживаний, словно ударил барабан, зовущий в атаку. Некоторые люди, будто бы желая защитить честь Бога и отвести от Него лживые обвинения, признают избрание, но отрицают, что есть отверженные. Однако это по-детски глупо: никакого избрания не было бы, если бы оно не противостояло отвержению (reprobation). Сказано, что Бог отделяет тех, кого Он предназначил к спасению. Поэтому большая глупость утверждать, что не избранные либо получают случайным образом, либо добиваются своим усердием того, что дано свыше лишь немногим. Так что тех, кого Бог при избрании оставил в стороне, Он отвергает, причём по одной-единственной причине; Он хочет лишить их наследия, которое предназначил своим детям. Впрочем, людская дерзость была бы невыносима, если бы не обуздывалась Словом Божьим, когда речь идёт о непостижимом Божьем замысле, перед которым склоняются даже Ангелы. Мы уже говорили, что ожесточение в той же степени находится в руках и воле Бога, как и милосердие. В самом деле, мы видели, что св. Павел не торопится, в отличие от этих новоявленных учителей, оправдывать Бога ложью: он просто говорит, что непозволительно горшку задавать вопросы сделавшему его (Рим 9:20-21). Далее, как люди, которым невыносима мысль, что Бог кого-то отвергает, истолкуют следующие слова Христа: «Всякое растение, которое не Отец Мой Небесный насадил, искоренится» (Мф 15:13)? Это означает, что все те, кого Отец не пожелал посадить на своём поле как священные деревья, предназначены к гибели. Если они станут отрицать, что это знак отверженности, то докажут этим, что для них покрыты тьмой даже самые ясные вещи.

Но если они не перестают лаять и угрожать, то пусть наша вера держится в том трезвомыслии, которое выражено в увещевании св. Павла: незачем жаловаться на Бога, коль скоро Он, с одной стороны, желая показать свой гнев и своё могущество с великим долготерпением и любовью щадит орудия гнева, готовые к погибели; а с другой стороны, являет «богатство славы своей над сосудами милосердия, которые Он приготовил к славе» (Рим 9:3). Заметим, что св. Павел, чтобы заставить замолчать хулителей и клеветников, утверждает, что гнев и могущество Бога имеют высшую власть (empire souverain). Он делает это потому, что чересчур неразумно требовать отчёта относительно тайн Божьих приговоров, которые выше наших мыслительных способностей. Ответ на это наших противников несерьёзен. Они говорят, будто Бог не вполне отвергает тех, кого кротко терпит, но лишь поддерживает свою любовь к ним, ожидая, не случится ли так, что они раскаются. То есть св. Павел как бы приписывает Богу такое терпение, благодаря которому Он ожидает обращения «готовых к погибели» [Рим 9:22]. Толкуя этот отрывок, св. Августин благоразумно замечает, что, когда терпение соединено с Божьей мощью и справедливостью, Бог не только попускает, но действенно правит (Августин. Против Юлиана, V,III, 13 (МРL, ХLIV, 760 р.)).

Наши противники приводят и другое возражение, а именно, что св. Павел, сказав, что сосуды гнева готовы к погибели, добавляет, что Бог приготовил к спасению сосуды милосердия. По их мнению, этим апостол хотел сказать, что Бог - совершитель спасения верующих и что за это Ему воздаётся хвала, а погибающие гибнут сами по себе, вследствие своего свободного решения (franc arbitre), не будучи отвергнуты Богом. Но даже если я соглашусь с ними в том отношении, что св. Павел хотел смягчить то, что на первый взгляд могло показаться слишком жестоким, нет никаких оснований спорить с тем, что приготовление и предназначение отверженных к погибели совершается согласно тайному Божественному плану. Ведь св. Павел уже объяснил в том же месте, что фараона ожесточил Бог и что Он ожесточает кого хочет [Рим 9:17-18]. Отсюда следует, что причина ожесточения - в его непостижимом плане. Во всяком случае, здесь я совершенно согласен со св. Августином, словами которого и воспользуюсь: Бог, превращая волков в овец, преображает их мощнейшей благодатью, дабы укротить их свирепость; а упорствующие не обращаются потому, что Бог не изливает на них такую благодать, хотя Он вовсе не лишён этой возможности, если бы пожелал ею воспользоваться (Августин. Проповеди, 26, V, 5 (МРL, XXXVIII, 173): Толк, на Еванг. от Иоанна, XLV, 10 (МРL, XXXV, 1724)).

2. Haec quidem piis et modestis abunde sufficerent, et qui se homines reminiscuntur. Quia tamen non unam speciem virulenti isti canes evomunt contra Deum, ad singulas, prout res feret, respondebimus. || Multis modis cum Deo litigant stulti homines^b, quasi eum teneant suis criminationibus obnoxium. Primum ergo interrogant quo iure suis creaturis irascatur Dominus, a quibus nulla ante offensa provocatus fuerit; nam exitio devovere quos placuerit, tyranni magis libidini, quam legitimae iudicis sententiae convenire⁶. Esse igitur cur cum Deo expostulent homines, si nudo eius, arbitrio, citra proprium meritum in aeternam mortem praedestinantur⁷. Eiusmodi cogitationes siquando piis hominibus in mentem veniant, ad frangendos earum^c impulsus, vel hoc uno satis armabuntur, si reputent quantae sit improbitatis, causas divinae voluntatis duntaxat percontari: quum omnium quae sunt, ipsa^d sit causa, 396 et merito esse debeat. Nam si ullam causam habet, aliquid eam antecedat oportet, cui veluti alligetur: quod nefas est imaginari. Adeo enim summa est iustitiae regula Dei voluntas, ut quicquid vult, eo ipso quod vult, iustum habendum sit. Ubi ergo quaeritur cur ita fecerit Dominus, respondendum est, Quia voluit [Hoc ex Augustino sumptum lib. 1. de Gen. contra Manich. cap. 3]¹. Quod si ultra pergas rogando cur voluerit, maius aliquid quaeris, et sublimius Dei voluntate, quod inveniri non potest. Compescat igitur se humana temeritas, et quod non est ne quaerat: ut ne forte id quod est non inveniat. Hoc, inquam, fraeno bene continebitur quisquis de arcanis Dei sui cum reverentia philosophari volet. Adversus impiorum audaciam, qui Deo palam maledicere non formidant, Dominus ipse sua iustitia, sine nostro patrocinio, satis se defendet, quum eorum conscientiis omnem tergiversationem adimendo, convictas stringet, reasque peraget. || Neque tamen commentum^a ingerimus absolutae potentiae²: quod sicuti profanum est, ita merito detestabile nobis esse debet. Non fingimus Deum exlegem, qui sibi ipsi lex est: quia (ut ait Plato) lege indigent homines qui cupiditatibus laborant: Dei autem voluntas non modo ab omni vitio pura, sed summa perfectionis regula, etiam legum omnium lex est³. Verum negamus obnoxium esse reddendae rationi: negamus etiam nos esse idoneos iudices, qui proprio sensu pronuntiemus de hac causa. Quare si tentamus ultra quam licet, metum incutiat illa comminatio Psalmi, Deum fore victorem quoties ab homine mortali iudicabitur [Psal. 51. a. 6].

2. Cela suffira à toutes gens craignant Dieu et modestes, et qui se souviennent qu’ils sont hommes: mais pource que les chiens qui grondent alencontre, vomissent plusieurs especes de blasphemes, il nous faudra respondre à chacun. Les hommes charnels, comme ils sont pleins de folie, plaidoyent ici en plusieurs sortes contre Dieu, comme s’ils le tenoyent sujet à leurs reprehensions. Premierement, ils demandent à quel propos Dieu se courrouce contre ses creatures, lesquelles ne l’ont provoqué par aucune offense; car de perdre et ruiner ceux que bon luy semble, c’est chose plus convenable à la cruauté d’un tyran, qu’à la droiture d’un Juge. Ainsi il leur semble que les hommes ont bonne cause de se plaindre de Dieu, si par son pur vouloir, sans leur propre merite, ils sont predestinez à la mort eternelle. Si telles cogitations viennent quelquefois en l’entendement des fideles, ils seront assez armez pour les repousser, quand seulement ils reputeront quelle temerité c’est mesme d’enquerir des causes de la volonté de Dieu, veu qu’icelle est, et à bon droict doit estre la cause de toutes les choses qui se font. Car si elle a quelque cause, il faut que ceste cause-là precede, et qu’elle soit comme attachée à icelle: ce qu’il n’est licite d’imaginer; car la volonté de Dieu est tellement la reigle supreme et souveraine de justice, que tout ce qu’il veut, il le faut tenir pour juste, d’autant qu’il le veut.⁹⁶ Pourtant quand on demande, Pourquoy est-ce que Dieu a fait ainsi? Il faut respondre, Pource qu’il l’a voulu. Si on passe outre, en demandant, Pourquoy l’a-il voulut c’est demander une chose plus grande et plus haute que la volonté de Dieu: ce qui ne se peut trouver. Pourtant, que la temerité humaine se modere, et qu’elle ne cherche ce qui n’est point, de peur de ne trouver point ce qui est Ceste bride sera bien pour retenir tous ceux qui voudront mediter les secrets de Dieu en reverence. Contre les iniques, qui ne se soucient de mesdire de Dieu apertement, le Seigneur se defendra assez par sa justice, sans que nous luy servions d’advocats, quand en ostant toutes tergiversations à leurs consciences, il les prescrira et conveincra jusques là, qu’elles ne pourront eschapper. Toutesfois en parlant ainsi, nous n’approuvons pas la resverie des Theologiens Papistes, touchant la puissance absolue de Dieu: car ce qu’ils en gergonnent est profane, et pourtant nous doit estre en detestation. Nous n’imaginons point aussi un Dieu qui n’ait nulle loy, veu qu’il est loy à soymesme. Et de fait, comme dit Platon, les hommes estans sujets à mauvaises cupiditez ont besoin de loy: mais la volonté de Dieu, entant qu’elle est pure de tous vices, et mesmes est la reigle souveraine de perfection, est la loy de toutes loix. Mais nous disons cependant, que Dieu n’est pas contable envers nous, pour rendre raison de ce qu’il fait: et d’autre part, nous ne sommes pas juges idoines ne competens, pour prononcer de ceste matiere selon nostre sens. Parquoy si nous attendons plus qu’il ne nous est licite, ceste menace du Pseaume nous doit effrayer, que Dieu demeurera vainqueur quand il sera jugé par les hommes mortels (Ps. 51:6).

2. 165 These things will amply suffice for persons of piety and modesty, who remember that they are men. But as these virulent adversaries are not content with one species of opposition, we will reply to them all as occasion shall require. Foolish mortals enter into many contentions with God, as though they could arraign him to plead to their accusations. In the first place they inquire, by what right the Lord is angry with his creatures who had not provoked him by any previous offence; for that to devote to destruction whom he pleases, is more like the caprice of a tyrant than the lawful sentence of a judge; that men have reason, therefore, to expostulate with God, if they are predestinated to eternal death without any demerit of their own, merely by his sovereign will. If such thoughts ever enter the minds of pious men, they will be sufficiently enabled to break their violence by this one consideration, how exceedingly presumptuous it is only to inquire into the causes of the Divine will; which is in fact, and is justly entitled to be, the cause of every thing that exists. For if it has any cause, then there must be something antecedent, on which it depends; which it is impious to suppose. For the will of God is the highest rule of justice; so that what he wills must be considered just, for this very reason, because he wills it. When it is inquired, therefore, why the Lord did so, the answer must be, Because he would. But if you go further, and ask why he so determined, you are in search of something greater and higher than the will of God, which can never be found. Let human temerity, therefore, desist from seeking that which is not, lest it should fail of finding that which is. This will be a sufficient restraint to any one disposed to reason with reverence concerning the secrets of his God. Against the audaciousness of the impious, who are not afraid openly to rail against God, the Lord will sufficiently defend himself by his own justice, without any vindication by us, when, depriving their consciences of every subterfuge, he shall convict them and bind them with a sense of their guilt. Yet we espouse not the notion of the Romish theologians concerning the absolute and arbitrary power of God, which, on account of its profaneness, deserves our detestation. We represent not God as lawless, who is a law to himself; because, as Plato says, laws are necessary to men, who are the subjects of evil desires; but the will of God is not only pure from every fault, but the highest standard of perfection, even the law of all laws. But we deny that he is liable to be called to any account; we deny also that we are proper judges, to decide on this cause according to our own apprehension. Wherefore, if we attempt to go beyond what is lawful, let us be deterred by the Psalmist, 166who tells us, that God will be clear when he is judged by mortal man.⁵⁰³

2. First objection—viz. that God is unjustly offended with those whom he dooms to destruction without their own desert. First answer, from the consideration of the divine will. The nature of this will, and how to be considered.

These observations would be amply sufficient for the pious and modest, and such as remember that they are men. But because many are the species of blasphemy which these virulent dogs utter against God, we shall, as far as the case admits, give an answer to each. Foolish men raise many grounds of quarrel with God, as if they held him subject to their accusations. First, they ask why God is offended with his creatures who have not provoked him by any previous offense;for to devote to destruction whomsoever he pleases, more resembles the caprice of a tyrant than the legal sentence of a judge; and, therefore, there is reason to expostulate with God, if at his mere pleasure men are, without any desert of their own, predestinated to eternal death. If at any time thoughts of this kind come into the minds of the pious, they will be sufficiently armed to repress them, by considering how sinful it is to insist on knowing the causes of the divine will, since it is itself, and justly ought to be, the cause of all that exists. For if his will has any cause, there must be something antecedent to it, and to which it is annexed; this it were impious to imagine. The will of God is the supreme rule of righteousness,¹ so that everything which he wills must be held to be righteous by the mere fact of his willing it. Therefore, when it is asked why the Lord did so, we must answer, Because he pleased. But if you proceed farther to ask why he pleased, you ask for something greater and more sublime than the will of God, and nothing such can be found. Let human temerity then be quiet, and cease to inquire after what exists not, lest perhaps it fails to find what does exist. This, I say, will be sufficient to restrain any one who would reverently contemplate the secret things of God. Against the audacity of the wicked, who hesitate not openly to blaspheme, God will sufficiently defend himself by his own righteousness, without our assistance, when depriving their consciences of all means of evasion, he shall hold them under conviction, and make them feel their guilt. We, however, give no countenance to the fiction of absolute power,² which, as it is heathenish, so it ought justly to be held in detestation by us. We do not imagine God to be lawless. He is a law to himself; because, as Plato says, men laboring under the influence of concupiscence228need law; but the will of God is not only free from all vice, but is the supreme standard of perfection, the law of all laws. But we deny that he is bound to give an account of his procedure; and we moreover deny that we are fit of our own ability to give judgment in such a case. Wherefore, when we are tempted to go farther than we ought, let this consideration deter us, Thou shalt be “justified when thou speakest, and be clear when thou judges,” (Ps. 51:4).

2. Dit zou voor vrome en bescheiden mensen en voor hen, die bedenken, dat ze mensen zijn, ruimschoots genoeg wezen. Maar omdat die giftige honden meer dan één soort van lastering uitspuwen tegen God, zullen wij op ieder soort naar gelang de zaak het eist, antwoorden. Op velerlei wijs twisten de dwaze mensen met God, alsof Hij aan hun beschuldigingen onderworpen was. Zij vragen dan in de eerste plaats, met welk recht de Here vertoornd is op zijn schepselen, door wie Hij van te voren door geen enkele belediging is uitgedaagd. Want ze zeggen, dat het meer past aan de willekeur van een tiran, dan aan het rechtvaardig oordeel van een rechter, aan het verderf te wijden, wie hij wil. Dat de mensen dus reden hebben om zich over God te beklagen, wanneer zij door zijn goeddunken alleen, zonder hun eigen verdienste, gepredestineerd worden tot de eeuwige dood. Indien dergelijke gedachten soms de vrome mensen in de geest komen, zullen zij om de aanvallen daarvan te breken reeds door dit ene voldoende gewapend worden, dat ze bedenken, hoe onbeschaamd het is, slechts de oorzaken van Gods wil te onderzoeken, hoewel Gods wil zelf de oorzaak is en terecht moet wezen van alles wat is. Want indien Gods wil enige oorzaak heeft, moet er aan hem iets voorafgaan, waaraan hij als het ware gebonden is: en het is niet geoorloofd zich dat te verbeelden. Want¹ Gods wil is zozeer de hoogste regel der rechtvaardigheid, dat al wat Hij wil voor rechtvaardig gehouden moet worden, juist omdat Hij het wil. Wanneer dus gevraagd wordt, waarom de Here zo gedaan heeft, moet er geantwoord worden: omdat Hij het gewild heeft. En indien gij verder gaat en vraagt, waarom Hij het gewild heeft, dan vraagt ge naar iets, dat groter en hoger is dan Gods wil, en dat niet gevonden kan worden. Laat dus de menselijke vermetelheid zich bedwingen, en niet vragen, wat niet is, opdat ze wellicht niet, hetgeen wel is, niet vind. Door deze breidel, zeg ik, zal goed in toom gehouden worden een ieder, die over de verborgenheden van zijn God met eerbied zal willen nadenken. Tegen de stoutmoedigheid der goddelozen, die er niet voor terugdeinzen God openlijk te lasteren, zal de Here door zijn gerechtigheid, zonder onze hulp, zich genoegzaam verdedigen, wanneer Hij aan hun consciëntiën alle uitvlucht zal ontnemen en ze zal overtuigen en schuldig stellen. En toch komen we hier niet aandragen met het verzinsel van een absolute macht Gods, dat onheilig is en ons daarom dan ook terecht verfoeilijk moet zijn. Wij verzinnen niet, dat God wetteloos is, die zichzelf een wet is; want, gelijk Plato zegt, de mensen, die te kampen hebben met begeerten, hebben een wet nodig; maar Gods wil, die niet alleen zuiver is van elke fout, maar die zelfs de hoogste regel der volmaaktheid is, is ook de wet van alle wetten. Maar wij ontkennen, dat Hij schuldig is rekenschap af te leggen; wij ontkennen ook, dat wij geschikte rechters zijn, om naar ons eigen gevoelen in deze zaak uitspraak te doen. Indien wij daarom meer najagen dan geoorloofd is, moge die bedreiging van de Psalm (Ps. 51:6) ons vrees inboezemen, dat God overwinnaar zal zijn, zo dikwijls als Hij door een sterfelijk mens zal geoordeeld worden.

2. Erster Einwand: Die Erwählungslehre mache Gott zum Tyrannen

Das würde nun frommen und bescheidenen Leuten, solchen, die da wissen, daß sie Menschen sind, vollauf genügen. Aber jene tollen Hunde speien nicht nur eine einzige Art von Lästerungen gegen Gott aus, und wir werden deshalb auf die einzelnen Arten von Vorwürfen, so wie es die Sache mit sich bringt, antworten. Auf vielerlei Weise hadern törichte Menschen mit Gott, als ob er ihren Anklagen unterworfen wäre.

Erstens fragen sie also, mit welchem Recht der Herr eigentlich seinen Geschöpfen zürne, die ihn doch zuvor mit keinerlei Beleidigung gereizt hätten. Denn nach eigenem Wohlgefallen die Leute dem Verderben preiszugeben, - das passe doch mehr zu der Willkür eines Tyrannen, als zum rechtmäßigen Spruch eines Richters! Die Menschen hätten also, so meint man, wohl Grund, mit Gott zu rechten, wenn sie nach seinem bloßen Gutdünken, ohne alles eigene Verdienst zum ewigen Tode vorbestimmt würden!

Wenn nun solcherlei Gedanken einem frommen Menschen einmal in den Sinn kommen, so wird er sich, um ihren Ansturm zu brechen, allein mit der Erwägung wappnen, was es doch für eine Unverschämtheit ist, die Ursachen des göttlichen Willens auch nur zu erforschen; - Gottes Wille ist doch selbst die Ursache von allem, was ist, und er soll es auch billig sein! Hat er nun nämlich irgendeine Ursache, so muß es etwas geben, das ihm vorausgeht und an das er gewissermaßen gebunden ist; es ist aber ein Frevel, sich so etwas einzubilden! Denn Gottes Wille ist die höchste Richtschnur der Gerechtigkeit: wenn er also etwas will, so ist es eben darum, weil er es will, für gerecht zu halten! Wenn man also fragt, warum der Herr so gehandelt habe, so ist zu antworten: Weil er es gewollt hat! (aus Augustin, Von der Genesis gegen die Manichäer I,2,4). Geht man aber weiter und fragt, warum er es denn gewollt habe, so sucht man etwas Größeres, Erhabeneres, als Gottes Willen, - und das kann man eben nicht finden! So soll sich die menschliche Vermessenheit in Zucht halten und nach dem, was nicht ist, auch nicht fragen - damit sie nicht vielleicht auch das nicht findet, was ist! Mit diesem Zügel, meine ich, wird jeder recht zurückgehalten werden, der über die Geheimnisse seines Gottes in Ehrfurcht nachsinnen will. Gegen den Vorwitz der Gottlosen, die sich nicht scheuen, Gott offen zu lästern, wird sich der Herr in seiner Gerechtigkeit, ohne unseren Schutz, vollauf selber verteidigen, indem er ihrem Gewissen alle Ausflucht benimmt, es überführt und als schuldig hinstellt.

Dennoch bringen wir hiermit nicht das Hirngespinst von der bindungslosen Gewalt (absoluta potentia) Gottes auf; denn das ist unfromm und soll bei uns billigerweise Abscheu erregen! Wir erdichten uns keinen Gott, der außerhalb des Gesetzes stünde; denn Gott ist sich doch selbst ein Gesetz. 637 Die Menschen nämlich, die mit ihren Lüsten zu kämpfen haben, die bedürfen, wie Platon sagt, des Gesetzes; Gottes Wille aber ist nicht nur von allem Laster rein, sondern die höchste Richtschnur der Vollkommenheit, und er ist deshalb das Gesetz aller Gesetze! Wir bestreiten aber, daß er schuldig ist, uns Rechenschaft abzulegen, wir leugnen auch, daß wir geeignete Richter sind, um über solche Sachen nach eigenem Sinn ein Urteil zu sprechen! Wenn wir also über die uns gesetzte Grenze hinausstreben, so mag uns die Drohung des Psalms Furcht einflößen, wonach Gott stets als Sieger hervorgeht, wenn er von einem sterblichen Menschen gerichtet wird! (Ps. 51,6).

2. God oordeel die mens wat met sonde bevlek is, volgens die billike maatstaf van sy geregtigheid

Vir godvrugtige en ingetoë mense asook vir diegene wat onthou dat hulle mense is, sou hierdie verduidelikings genoeg wees. Omdat daardie venynige honde egter nie net een soort laster teen God uitbraak nie, sal ons op elkeen afsonderlik antwoord namate die onderwerp dit vereis. Dwase¹⁶ stry op verskeie maniere met God net asof hulle Hom aan hulle aanklagte kan blootstel.

Ten eerste vra hulle dus met watter reg die Here Hom op sy skepsels mag vertoorn terwyl Hy nie vooraf met enige belediging deur hulle uitgedaag is nie. Hulle beweer dat dit immers by die willekeurigheid van ’n tiran eerder as by die wettige uitspraak van ’n regter pas om diegene wat Hom behaag, aan die verderf te wy.¹⁷ Hulle sê dat die mens derhalwe rede het om by God te kla as hulle bloot volgens sy goeddunke sonder hulle eie verdienste tot die ewige dood bestem is.¹⁸ As sulke gedagtes soms by godvrugige mense opkom, sal hulle voldoende met die enkele redenasie gewapen wees om die aanslae van sulke gedagtes te verbreek, naamlik as hulle oorweeg hoe verwerplik dit is om slegs die oorsake van die Goddelike wil te ondersoek aangesien sy wil die oorsaak is van alles wat bestaan, en dit tereg ook moet wees. As sy wil immers enige oorsaak het, moet iets daaraan voorafgaan waaraan Hy as ’t 1194 ware gebonde moet wees. Dit is hulle nie geoorloof om hulle dit te verbeel nie.

God se wil is trouens dermate die hoogste maatstaf van geregtigheid dat ons alles wat Hy wil, as regverdig moet beskou bloot omdat Hy dit wil. Wanneer derhalwe gevra word waarom God dit doen, moet ons antwoord wees: “Omdat Hy dit wil”.¹⁹ Maar as jy dan nog verder gaan en vra waarom Hy dit so gewil het, soek jy na iets groter en hoër as God se wil wat nie te vinde is nie. Die mens se onbesonnenheid moet homself dus aan bande lê en nie soek na iets wat nie bestaan nie sodat dit nie miskien iets vind wat wel bestaan nie. Ek herhaal: elkeen wat met eerbied oor die verborgenhede van sy God wil filosofeer, sal hom met hierdie toom goed onder beheer hou.

Die Here self sal Hom met sy eie geregtigheid sonder ons hulp voldoende beskerm teen die waaghalsigheid van goddelose mense wat nie vrees om God openlik te vloek nie. Hy sal hulle gewete alle ontvlugting ontneem, hulle vasbind en hulle aankla.

En tog voer ons nie die verdigsel van absolute mag in nie.²⁰ Aangesien dit onheilig is, behoort ons dit tereg te verfoei. Ons verbeel ons nie dat God wetteloos is nie, omdat Hy self vir Homself die wet is. Soos Plato immers sê,²¹ het mense die wet nodig omdat hulle onder hulle begeertes gebuk gaan, maar God se wil is nie alleen rein van alle gebrek nie maar is die hoogste maatstaf van volmaaktheid en selfs die wet van alle wette. Ons ontken inderdaad dat Hy verplig is om rekenskap te gee en ons sê ook dat ons nie bevoegde regters is om volgens eie gevoel oor hierdie aangeleentheid uitspraak te lewer nie. As ons daarom meer aanpak as wat ons mag, mag daardie dreigement van die psalm dan vrees by ons inboesem, naamlik dat God elke keer sal oorwin wanneer Hy deur ’n sterflike mens beoordeel word.²²

2. Этого достаточно для всех богобоязненных и здравомыслящих людей, которые помнят, что они люди. Но злобные псы противятся и изрыгают всевозможные кощунства; и нам нужно ответить на каждое из них. Плотские люди, впав в безрассудство, разными способами затевают тяжбу с Богом, словно считая Его доступным для своих обвинений. Прежде всего они спрашивают, почему Бог ожесточается против тех своих творений, которые ничем Его не оскорбили. Ибо губить и уничтожать кого захочется - дело, привычное для жестокого тирана, а не для праведного Судьи. Так что они полагают, будто у людей есть серьёзные причины жаловаться на Бога, если Он только по своей воле, без их вины предназначил их к вечной смерти.

Если подобные мысли иногда приходят в голову верующим, то они найдут силы отбросить их, едва лишь вспомнят, какая дерзость даже сам вопрос о причинах Божьей воли - ведь она с полным основанием должна считаться причиной всего происходящего. Ибо если она сама имеет причину, то должна следовать за ней и быть к ней привязанной, а такое непозволительно даже воображать. Воля Божья - это высшее и суверенное мерило праведности, и посему всё, чего хочет Бог, нужно считать справедливым, ибо это - желание Бога. Когда спрашивают: «Почему Бог так сделал?» - нужно отвечать: «Потому что Он этого пожелал» (Августин. О КнигеБытия, против манихеев, I, II, 4 (МРL, XXXIV, 175)). Если же далее спрашивают: «Почему Он этого пожелал?» - то спрашивают о более высоком и великом, нежели Божья воля, а такового не существует. Поэтому пусть человек смирит свою дерзость и не ищет того, чего нет, из опасения не найти того, что есть. Эта узда будет надёжно сдерживать всех тех, кто хочет размышлять о Божественных тайнах с благоговением. От нечестивцев, которые не боятся хулить Бога открыто, Господь защитится сам своею праведностью, не нуждаясь в нас как в адвокатах: лишая их ум и совесть возможности прятаться во всевозможных уловках, Он убедит их и приведёт к тому, чего они не смогут избежать.

Говоря так, мы, однако, не оправдываем фантазий папистских теологов относительно абсолютной власти Бога. Их болтовня на эту тему - сущая профанация и потому нам ненавистна. Мы не выдумываем Бога вне всякого закона, ибо Он сам Себе - закон. Как говорил Платон, люди, будучи подвержены дурным страстям, нуждаются в законе; но Божественная воля, чистая от всякого порока, есть высшее мерило совершенства и закон всех законов. В то же время мы утверждаем, что Бог не обязан давать нам отчёт и указывать основания своих действий. К тому же мы не являемся авторитетными судьями, способными и правомочными высказываться на эту тему, руководствуясь нашим разумом. Поэтому, когда мы посягаем на большее, чем нам дозволено, нас должна ужасать выраженная в псалме угроза, что Бог победит, если Его будут судить смертные люди (Пс 50/51:6).

3. Tacendo potest Deus ita compescere hostes suos. || Sed ne illos sacrum nomen suum impune ludibrio habere patiamur, arma quoque adversus eos nobis ex verbo suo suppeditat. Proinde siquis nos huiusmodi verbis aggrediatur, cur ab initio Deus ad mortem aliquos praedestinarit, qui quum nondum essent, mereri iudicium mortis nondum potuerant⁴: Nos responsionis loco, vicissim eos rogemus quid Deum homini debere existiment, si eum a natura sua aestimare velit^b. Qualiter peccato vitiati sumus omnes, non possumus non esse Deo odiosi, idque non tyrannica saevitia, sed aequissima iustitiae ratione. 397 Quod si iudicio mortis obnoxii sunt omnes naturali conditione, quos ad mortem Dominus praedestinat, de qua, obsecro, eius iniquitate erga se conquerantur? Veniant omnes filii Adam: cum suo creatore contendant ac disceptent, quod aeterna illius providentia, ante suam generationem, perpetuae calamitati addicti fuerint. Quid obstrepere adversus hanc defensionem poterunt, ubi Deus^a illos ad sui recognitionem contra vocabit? Ex corrupta massa si desumpti sunt omnes, non mirum si damnationi subiacent. Ne ergo Deum iniquitatis insimulent si aeterno eius iudicio morti destinati sint, ad quam a sua ipsorum natura sponte se perduci, velint nolint ipsi sentiunt^b. || Unde apparet quam perversa sit obstrependi affectatio, quod data opera supprimunt quam in se agnoscere coguntur damnationis causam, ut Dei praetextus eos liberet. Atqui ut centies Deum esse authorem confitear, quod verissimum est, non protinus tamen crimen eluunt quod eorum conscientiis insculptum subinde eorum oculis recurrit.

3. Voila comment Dieu peut reprimer ses ennemis en se taisant. Mais afin que nous n’endurions qu’ils ayent son sainct Nom en moquerie, il nous donne armures en sa parolle, pour resister à leur fureur. Pourtant si quelcun nous assaut de ce propos, pourquoy c’est que Dieu en a predestinez aucuns à damnation, lesquels ne l’avoyent point merité, veu qu’ils n’estoyent pas encore: nous luy demanderons d’autre part en quoy c’est qu’il pense Dieu estre redevable à l’homme, s’il l’estime en sa nature. Puis que nous sommes tous corrompus et contaminez de vices, il ne se peut faire que Dieu ne nous ait en hayne: et ce non pas d’une cruauté tyrannique, mais par une equité raisonnable. Si ainsi est que tous hommes, de leur condition naturelle, soyent coulpables de condamnation mortelle, de quelle iniquité, je vous prie, se plaindront ceux lesquels Dieu a predestinez à mort? Que tous les enfans d’Adam viennent en avant pour contendre et debattre contre leur Createur, de ce que par sa providence eternelle, devant leur nativité ils ont esté devouez à calamité perpetuelle: quand Dieu, au contraire, les aura amenez à se recognoistre, que pourront-ils murmurer contre cela? S’ils sont tous prins d’une masse corrompue, ce n’est point de merveilles s’ils sont assujettis à damnation. Qu’ils n’accusent point donc Dieu d’iniquité, d’autant que par son jugement eternel ils sont ordonnez à damnation, à laquelle leur nature mesme les mene, ce qu’ils sentent maugré qu’ils en ayent. Dont il appert combien leur appetit de se rebecquer est pervers, veu qu’à leur escient ils suppriment ce qu’ils sont contraints de recognoistre: c’est qu’ils trouvent la cause de leur damnation en eux. Ainsi, quoy qu’ils pallient, ils ne se peuvent absoudre. Quand donc je leur confesseray cent fois ce qui est tresvray, que Dieu est autheur de leur damnation, ils n’effaceront point pourtant leur crime, lequel est engravé en leur conscience, et leur vient devant les yeux à chacune fois.

3. Thus God is able to check his enemies by silence. But that we may not suffer them to deride his holy name with impunity, he supplies us from his word with arms against them. Therefore, if any one attack us with such an inquiry as this, why God has from the beginning predestinated some men to death, who, not yet being brought into existence, could not yet deserve the sentence of death,—we will reply by asking them, in return, what they suppose God owes to man, if he chooses to judge of him from his own nature. As we are all corrupted by sin, we must necessarily be odious to God, and that not from tyrannical cruelty, but in the most equitable estimation of justice. If all whom the Lord predestinates to death are in their natural condition liable to the sentence of death, what injustice do they complain of receiving from him? Let all the sons of Adam come forward; let them all contend and dispute with their Creator, because by his eternal providence they were previously to their birth adjudged to endless misery. What murmur will they be able to raise against this vindication, when God, on the other hand, shall call them to a review of themselves. If they have all been taken from a corrupt mass, it is no wonder that they are subject to condemnation. Let them not, therefore, accuse God of injustice, if his eternal decree has destined them to death, to which they feel themselves, whatever be their desire or aversion, spontaneously led forward by their own nature. Hence appears the perverseness of their disposition to murmur, because they intentionally suppress the cause of condemnation, which they are constrained to acknowledge in themselves, hoping to excuse themselves by charging it upon God. But though I ever so often admit God to be the author of it, which is perfectly correct, yet this does not abolish the guilt impressed upon their consciences, and from time to time recurring to their view.

3. Second answer. God owes nothing to man. His hatred against those who are corrupted by sin is most just. The reprobate convinced in their own consciences of the just judgment of God.

God may thus quell his enemies by silence. But lest we should allow them with impunity to hold his sacred name in derision, he supplies us with weapons against them from his word. Accordingly, when we are accosted in such terms as these, Why did God from the first predestine some to death, when, as they were not yet in existence, they could not have merited sentence of death? let us by way of reply ask in our turn, What do you imagine that God owes to man, if he is pleased to estimate him by his own nature? As we are all vitiated by sin, we cannot but be hateful to God, and that not from tyrannical cruelty, but the strictest justice. But if all whom the Lord predestines to death are naturally liable to sentence of death, of what injustice, pray, do they complain? Should all the sons of Adam come to dispute and contend with their Creator, because by his eternal providence they were before their birth doomed to perpetual destruction, when God comes to reckon with them, what will they be able to mutter against this defense? If all are taken from a corrupt mass, it is not strange that all are subject to condemnation. Let them not, therefore, charge God with injustice, if by his eternal judgment they are doomed to a death to which they themselves feel that whether they will or not they are drawn spontaneously by their own nature. Hence it appears how perverse is this affectation of murmuring, when of set purpose they suppress the cause of condemnation which they are compelled to recognize in themselves, that they may lay the blame upon God. But though I should confess a hundred times that God is the author (and it is most certain that he is), they do not, however, thereby efface their own guilt, which, engraven on their own consciences, is ever and anon presenting itself to their view.

3. Zo kan God zwijgende zijn vijanden bedwingen. Maar opdat wij niet zouden dulden, dat zij zijn heilige naam ongestraft bespotten, geeft Hij ons ook wapenen tegen hen uit zijn Woord. Daarom, wanneer iemand ons met dergelijke woorden aanvalt, waarom God van den beginnen sommigen tot de dood gepredestineerd heeft, die, daar ze nog niet waren, het oordeel des doods nog niet hadden kunnen verdienen, laat ons dan, in plaats van een antwoord, hun wederkerig vragen, wat zij menen, dat God de mens schuldig is, indien Hij hen naar zijn aard wil beoordelen. Zoals wij allen door de zonde verdorven zijn, moeten wij wel hatelijk zijn voor God, en dat niet door de wreedheid van een tiran, maar naar de zeer billijke maatstaf der rechtvaardigheid. En indien allen, welke de Here tot de dood verordineert, door hun natuurlijke staat onderworpen zijn aan het oordeel des doods, over welke ongerechtigheid hun aangedaan, vraag ik u, zouden zij zich dan kunnen beklagen? Laat alle kinderen van Adam komen, laat hen met hun Schepper strijden en twisten, omdat ze door zijn eeuwige voorzienigheid vóór hun geboorte aan een altijddurende jammer zijn toegewezen. Wat zullen ze tegen deze verdediging kunnen inbrengen, wanneer God hen daartegen er toe zal roepen zichzelf te bezien? Indien allen uit een verdorven massa genomen zijn, is het geen wonder, wanneer ze der verdoemenis onderworpen zijn. Laat hen dus God niet van onrechtvaardigheid beschuldigen, wanneer ze door zijn eeuwig oordeel ter dood verwezen zijn, waartoe ze, of ze willen of niet, zelf gevoelen, dat ze door hun eigen natuur gevoerd worden. Daaruit blijkt, hoe verkeerd hun neiging om tegen te spreken is, omdat ze met opzet de oorzaak der verdoemenis, die ze gedwongen worden in zichzelf te erkennen, onderdrukken, om God als voorwendsel te gebruiken tot hun vrijspraak. En toch, ook al zou ik honderdmaal belijden, dat God de auteur daarvan is, wat geheel en al waar is, dan wassen ze daarmee toch niet terstond hun schuld af, die in hun consciëntie is ingegrift en hun nu en dan voor ogen komt.

3. Gott ist den Verworfenen gegenüber gerecht

So vermag Gott seine Feinde schweigend zu bezwingen! Aber damit wir nicht dulden, daß sie seinen heiligen Namen ungestraft verspotten, reicht er uns aus seinem Wort auch Waffen gegen sie dar. Nun mag uns jemand angreifen und fragen, warum denn Gott seit Anbeginn bestimmte Menschen zum Tode vorbestimmt habe, die doch noch gar nicht da waren und deshalb auch das Todesurteil noch nicht zu verdienen vermochten: wir werden sie dann an Stelle einer Antwort unsererseits fragen, was denn Gott nach ihrer Meinung dem Menschen schuldig sei, wenn man diesen auf Grund seiner Natur beurteilen wollte! Denn wie wir alle von der Sünde verderbt sind, so können wir gar nicht anders, als Gott verhaßt zu sein, und zwar nicht in tyrannischer Grausamkeit, sondern aus gerechtester Ursache. Wenn alle Menschen in ihrer natürlichen Stellung des Todesurteils schuldig sind, so möchte ich nur wissen, über was für eine Unbilligkeit Gottes, die ihnen angetan sein soll, sich eigentlich die beschweren wollen, die der Herr zum Tode vorbestimmt! Es sollen doch alle Kinder des Adam herkommen und mit ihrem Schöpfer hadern und streiten, weil sie nach seiner ewigen Vorsehung, ehe sie geboren wurden, ständiger Not preisgegeben worden sind! Was wollen sie denn gegen die Verteidigung noch vorbringen, (die geschieht), wenn Gott sie im Gegenteil zu ihrer eigenen Selbsterkenntnis ruft? Aus einer verderbten Masse sind sie alle genommen, und darum ist es nicht verwunderlich, wenn sie der Verdammnis unterliegen! So sollen sie also nicht etwa Gott fälschlich der Unbilligkeit beschuldigen, wenn sie nach seinem ewigen Gericht zum Tode bestimmt sind; denn sie müssen ja, ob sie wollen oder nicht, selbst empfinden, daß sie zu solchem Tode von ihrer eigenen Natur ganz von selbst hingeführt werden! Daraus wird deutlich, wie verkehrt solche Neigung zum Widerspruch ist, weil diese Menschen ja mit voller Absicht jene Ursache ihrer Verdammnis, die sie in sich zu erkennen genötigt sind, unterschlagen, um Gott zum Deckmantel zu nehmen und dadurch selber frei zu kommen! Wenn ich ihnen aber auch hundertmal zugebe, daß Gott der Urheber sei - denn das ist ja ganz und gar richtig! -, so waschen sie damit doch nicht die Anklage ab, die ihnen ins Gewissen eingeprägt ist und die ihnen immer wieder vor die Augen tritt!

3. 1195 God is regverdig - ook teenoor die verworpenes

So kan God stilswyend sy vyande aan bande lê. Maar om te voorkom dat ons sou verduur dat hulle sy heilige Naam ongestraf bespot, stel Hy ook uit sy Woord wapens teen hulle tot ons beskikking. As iemand ons daarom met woorde van die volgende aard aanval: “Waarom het God sommige mense van die begin af vir die dood voorbestem terwyl hulle nog nie die doodsvonnis kon verdien het nie omdat hulle nog nie bestaan het nie?”,²³ moet ons, in plaas van hulle te antwoord, op ons beurt die vraag stel wat hulle reken dat God aan die mens verskuldig is as Hy hom na sy aard wou oordeel. Bedorwe soos ons almal deur die sonde is, kan ons nie anders as om deur God gehaat te word nie - en dit nie met ’n tirannieke wreedheid nie maar volgens die uiterste redelikheid van sy geregtigheid.

Maar as almal wat die Here vir die dood voorbestem het, volgens hulle natuurlike toestand aan die oordeel van die dood onderworpe is, oor watter ongeregtigheid van Hom, vra ek jou, sou hulle kon kla? Laat al die kinders van Adam kom en met hulle Skepper stry en twis omdat hulle voor hulle geboorte deur sy ewige voorsienigheid aan ewigdurende rampsaligheid toegewys is. Watter lawaai sal hulle teen hierdie verdediging kan maak wanneer God hulle roep om rekenskap van hulleself te gee? As hulle almal uit ’n bedorwe massa geneem is, is dit geen wonder as hulle aan die verdoemenis onderhewig is nie.

Laat hulle God dus nie van onregverdigheid beskuldig as hulle volgens sy ewige oordeel vir die dood bestem is waarheen hulle voel dat hulle willens en wetens deur hulle eie natuur gelei word nie. Daaruit blyk hoe verwronge hulle neiging is om hulle te verset omdat hulle opsetlik die oorsaak van hulle verdoeming wat hulle gedwing word om in hulleself te erken, onderdruk om God as voorwendsel te gebruik om hulle daarvan te vrywaar. En al sou ek honderd maal erken dat God die Bewerker daarvan is - en dit is die grootste waarheid -, was hulle tog nie die skuld wat op hulle gewete ingegrif is en kort-kort voor hulle oë kom, dadelik van hulle af nie.

3. Вот так Бог может молчанием победить своих врагов. Но дабы мы не мирились с насмешками, которыми они осыпают его святое Имя, Он даёт нам оружие своего Слова, защищающее нас от их злобы. И если кто-нибудь станет досаждать нам вопросом, почему Бог предопределил к проклятию некоторых из тех, кто его не заслужил, так как ещё не родился, то мы, со своей стороны, спросим вопрошающего: чем, по его мнению, Бот обязан человеку, если Он по истине оценивает его природу? Поскольку все мы испорчены и заражены пороками, то невозможно, чтобы Бог не испытывал к нам ненависти - и не по причине тиранической жестокости, а по причине вполне разумной справедливости. А если все люди в их естественном состоянии виновны и заслуживают смертного приговора, то на какую, скажите, несправедливость жалуются те, кого Он предопределил к смерти?

Пусть выступят все дети Адама, чтобы негодовать и спорить со своим Творцом, который вечным провидением прежде их рождения определил их к вечным мукам. А когда Бог даст им познание самих себя, как смогут они возразить против такого приговора? Если все они взяты из вертепа разврата, то неудивительно, что на них наложено проклятие. Так что пусть эти люди обвиняют Бога в несправедливости, если его предвечным приговором они осуждены к проклятию, куда их ведёт и собственная природа. И они это чувствуют, хотя и возмущаются. Здесь обнаруживается, насколько порочно их стремление к мятежу, ибо они вполне сознательно попирают то, что вынуждены признать. Ведь они не могут не видеть причину осуждения в себе самих. И хотя они лицемерят, они не в силах оправдаться. Даже если бы я сто раз объяснил им ту истину, что совершитель их осуждения - Бог, они не очистятся от своей вины, которая коренится в их совести и постоянно находится у них перед глазами.

4. | Rursum excipiunt, Nonne^c ad eam quae nunc pro damnationis causa obtenditur, corruptionem^d Dei ordinatione praedestinati ante fuerant? Quum ergo in sua corruptione pereunt, nihil aliud quam poenas luunt eius calamitatis in quam ipsius praedestinatione lapsus est Adam, ac posteros suos praecipites secum traxit^e. Annon itaque iniustus, qui creaturis suis tam crudeliter illudit¹? Fateor sane in hanc qua nunc illigati sunt, conditionis miseriam, Dei voluntate decidisse universos filios Adam; atque id est quod principio dicebam², redeundum tandem semper esse ad solum divinae voluntatis arbitrium, cuius causa sit in ipso abscondita. Sed non protinus sequitur, huic obtrectationi Deum subiacere. Occurremus enim cum Paulo in hunc modum, O homo? tu quis es qui disceptes cum Deo? Num figmentum dicit ei qui se finxit, Cur me finxisti sic? Annon habet potestatem figulus, ut ex eadem massa faciat vas aliud in honorem, aliud in contumeliam [Rom. 9. d. 20]? Negabunt ita vere defendi Dei iustitiam, sed subterfugium captari, quale habere solent qui iusta excusatione destituuntur. Quid enim hic aliud dici videtur quam Deo esse potentiam quae impediri nequeat quominus, prout libitum fuerit, quidvis agat? Verum longe secus est; quae enim potentior afferri ratio potest 398 quam dum iubemur cogitare quis sit Deus? Quomodo enim ullam iniquitatem admitteret, qui iudex est orbis? Ad Dei naturam si proprie pertinet, iudicium facere, iustitiam igitur naturaliter amat, iniustitiam aversatur. Proinde non quasi deprehensus foret Apostolus, ad cuniculos respectavit: sed indicavit altiorem esse iustitiae divinae rationem quam ut vel humano modo metienda sit, vel ingenii humani tenuitate possit comprehendi. Fatetur quidem Apostolus, eam subesse divinis iudiciis profunditatem, a qua mentes omnes hominum absorbendae sint si conentur eo penetrare. Sed docet etiam^a quam indignum sit ad eam legem redigere Dei opera, ut simulac eorum ratio nobis non constiterit, improbare audeamus. || Notum est dictum Solomonis (quod tamen pauci dextre intelligunt), Magnus creator omnium mercedem reddit stulto, et mercedem transgressoribus [Prov. 26. b. 10]. Exclamat enim de magnitudine Dei: in cuius arbitrio est poenam sumere de stultis et transgressoribus, quanvis eos Spiritu suo non dignetur. Ac prodigiosus est hominum furor dum ita rationis suae modulo subiicere appetunt quod immensum est. Angelos qui steterunt in sua integritate, Paulus electos vocat [1. Tim. 5. d. 21]: si eorum constantia in Dei beneplacito fundata fuit, aliorum defectio arguit fuisse derelictos^b. Cuius rei causa non potest alia adduci quam reprobatio, quae in arcano Dei consilio abscondita est.

4. Ils repliquent derechef, assavoir s’ils n’alvoyent point esté predestinez par ordonnance de Dieu à ceste corruption, laquelle nous disons estre cause de leur ruyne. Car si ainsi est, quand ils perissent en leur corruption, ce n’est autre chose sinon qu’ils portent la calamité en laquelle Adam par le vouloir de Dieu est trebusché et a precipité tous ses successeurs. Dieu ne sera-il pas donc injuste de se jouer ainsi cruellement de ses creatures? Pour response je confesse que ça esté par le vouloir de Dieu, que tous les enfans d’Adam sont cheus en ceste misere, en laquelle ils sont maintenant detenus. Et c’est ce que je disoye du commencement, qu’il faut tousjours revenir au seul plaisir de Dieu, duquel il tient la cause cachée en soymesme: mais il ne s’ensuit pas qu’on puisse ainsi detracter de Dieu: car nous viendrons au devant avec sainct Paul en ceste maniere, O homme! qui es-tu qui puisses plaider avec Dieu? Le pot dira-il à son potier qui l’a fait, pourquoy il l’a ainsi formé? Le potier n’a-il point puissance de faire d’une mesme masse de terre un vaisseau honnorable, et l’autre sordide (Rom. 9:20, 21)? ils nieront que la justice de Dieu soit ainsi droitement defendue: mais que c’est un subterfuge, tel qu’ont coustume de chercher ceux qui n’ont point excuse suffisante; car il semble que cela n’est rien dire, sinon que la puissance de Dieu ne peut estre empeschée de faire tout ce que bon luy semble. Je dy que c’est bien autre chose. Car quelle raison peut-on amener plus ferme et solide, que de nous admonnester à penser qui est Dieu? Car comment celuy qui est Juge du monde pourroit-il commettre quelque iniquité? Si c’est le propre de sa nature de faire justice, il ayme icelle justice naturellement, et hait toute iniquité. Pourtant l’Apostre n’a point cherché quelque cachette, comme s’il eust esté surprins au destroit: mais il a voulu monstrer que la justice de Dieu est plus haute et excellente que de devoir estre reduite à la mesure humaine, ou estre comprinse en la petitesse de l’entendement des hommes. Il confesse bien que les jugemens de Dieu ont une profondité, laquelle peut abysmer les entendemens de tout le monde, s’ils veulent entrer jusque là; mais ne seroit-ce pas chose trop desraisonnable, de vouloir submettre les œuvres de Dieu à ceste condition, que quand nous n’en pourrons entendre la raison, nous les osions vituperer? Il y a à ce propos une sentence notable en Solomon, laquelle peu de gens entendent. Le createur de tous, dit-il, est grand: il rendra aux fols et aux transgresserus leur loyer (Prov. 26:10). Il s’escrie, ayant en admiration la grandeur de Dieu, d’autant qu’il est en luy de punir les fols et les transgresseurs, combien qu’il ne les ait point faits participans de son esprit. Et de fait, c’est une rage prodigieuse aux hommes, quand ils pretendent d’enclorre ce qui est infiny et incomprehensible, en une si petite mesure comme est leur entendement. Sainct Paul appelle les Anges qui sont demeurez en leur integrité, Esleus (1 Tim. 5:21). Si leur constance et fermeté a esté fondée au bon plaisir de Dieu, la revolte des diables monstre qu’ils n’ont pas esté retenus, mais plustost delaissez. De laquelle chose on ne peut amener autre cause que la reprobation, laquelle est cachée au conseil estroit de Dieu.

4. They further object, Were they not, by the decree of God, antecedently predestinated to that corruption which is now stated as the cause of condemnation? When they perish in their corruption, therefore, they only suffer the punishment of that misery into which, in consequence of his predestination, Adam fell, and precipitated his posterity with him. Is he not unjust, therefore, in treating his creatures with such cruel mockery? I confess, indeed, that all the descendants of Adam fell by the Divine will into that miserable condition in which they are now involved; and this is what I asserted from the beginning, that we must always return at last to the sovereign 167determination of God’s will, the cause of which is hidden in himself. But it follows not, therefore, that God is liable to this reproach. For we will answer them thus in the language of Paul: “O man, who art thou that repliest against God? Shall the thing formed say to him that formed it, Why hast thou made me thus? Hath not the potter power over the clay, of the same lump, to make one vessel unto honour and another unto dishonour?”⁵⁰⁴ They will deny this to be in reality any vindication of God’s justice, and call it a subterfuge, such as is commonly resorted to by persons destitute of a sufficient defence. For what appears to be the meaning of this, but that God possesses power, that cannot be resisted, of doing any thing whatsoever according to his pleasure? But it is very different. For what stronger reason can be alleged, than when we are directed to consider who God is? How could any injustice be committed by him who is the Judge of the world? If it is the peculiar property of the nature of God to do justice, then he naturally loves righteousness and hates iniquity. The apostle, therefore, has not resorted to sophistry, as if he were in danger of confutation, but has shown that the reason of the Divine justice is too high to be measured by a human standard, or comprehended by the littleness of the human mind. The apostle, indeed, acknowledges that there is a depth in the Divine judgments sufficient to absorb the minds of all mankind, if they attempt to penetrate it. But he also teaches how criminal it is to reduce the works of God to such a law, that on failing to discover the reason of them, we presume to censure them. It is a well known observation of Solomon, though few rightly understand it, that “the great God, that formed all things, both rewardeth the fool, and rewardeth transgressors.”⁵⁰⁵ For he is proclaiming the greatness of God, whose will it is to punish fools and transgressors, although he favours them not with his Spirit. And men betray astonishing madness in desiring to comprehend immensity within the limits of their reason. The angels who stood in their integrity, Paul calls “elect;”⁵⁰⁶ if their constancy rested on the Divine pleasure, the defection of the others argues their being forsaken—a fact for which no other cause can be assigned than the reprobation hidden in the secret counsel of God.

4. Exception—viz. that the reprobate seem to have been preordained to sin. Answer. Passage of the Apostle vindicated from calumny.

They again object, Were not men predestinated by the ordination of God to that corruption which is now held forth as the cause of condemnation? If so, when they perish in their corruptions they do nothing else than suffer punishment for that calamity, into which, by the predestination of God, Adam fell, and dragged all his posterity headlong with him. Is not he, therefore, unjust in thus cruelly mocking his creatures? I admit that by the will of God all the sons of Adam fell into that state of wretchedness in which they are now involved; and this is just what I said at the first, that we must always return to the mere pleasure of the divine will, the cause of which is hidden in himself. But it does not forthwith follow that God lies open to this charge. For we will answer with Paul in these words, “Nay but, O man, who art thou that replies against God? Shall the thing formed say to him that formed it, Why hast thou made me229thus? Has not the potter power over the clay, of the same lump to make one vessel unto honor, and another unto dishonor?” (Rom. 9:20, 21). They will deny that the justice of God is thus truly defended, and will allege that we seek an evasion, such as those are wont to employ who have no good excuse. For what more seems to be said here than just that the power of God is such as cannot be hindered, so that he can do whatsoever he pleases? But it is far otherwise. For what stronger reason can be given than when we are ordered to reflect who God is? How could he who is the Judge of the world commit any unrighteousness? If it properly belongs to the nature of God to do judgment, he must naturally love justice and abhor injustice. Wherefore, the Apostle did not, as if he had been caught in a difficulty, have recourse to evasion; he only intimated that the procedure of divine justice is too high to be scanned by human measure, or comprehended by the feebleness of human intellect. The Apostle, indeed, confesses that in the divine judgments there is a depth in which all the minds of men must be engulfed if they attempt to penetrate into it. But he also shows how unbecoming it is to reduce the works of God to such a law as that we can presume to condemn them the moment they accord not with our reason. There is a well-known saying of Solomon (which, however, few properly understand), “The great God that formed all things both rewardeth the fool and rewardeth transgressors,” (Prov. 26:10). For he is speaking of the greatness of God, whose pleasure it is to inflict punishment on fools and transgressors though he is not pleased to bestow his Spirit upon them. It is a monstrous infatuation in men to seek to subject that which has no bounds to the little measure of their reason. Paul gives the name of elect to the angels who maintained their integrity. If their steadfastness was owing to the good pleasure of God, the revolt of the others proves that they were abandoned.¹ Of this no other cause can be adduced than reprobation, which is hidden in the secret counsel of God.

4. Wederom brengen ze daar dit tegen in: waren ze niet door Gods ordinantie te voren gepredestineerd tot die verdorvenheid, die nu als oorzaak van hun verdoeming wordt voorgewend? Wanneer ze dus in hun verdorvenheid omkomen, dragen ze niets anders dan de straf van de rampzaligheid, in welke Adam door Gods predestinatie gevallen is en zijn nakomelingen met zich mee gesleurd heeft. Is Hij dan niet onrechtvaardig, die zijn schepselen zo wreed bespot? Ik erken ongetwijfeld, dat alle kinderen van Adam in deze staat der ellende, waarin zij nu gebonden zijn, door Gods wil vervallen zijn; en dat is het wat ik in het begin zeide, dat men altijd weer terug moet komen tot het goeddunken van Gods wil alleen, welks oorzaak in Hem verborgen is. Maar daaruit volgt nog niet terstond, dat God aan deze lastering onderworpen is. Want wij zullen met Paulus (Rom. 9:20) daar op deze wijze op antwoorden: "O mens, wie zijt gij, die met God strijdt? Zal ook het maaksel tot degene, die het gemaakt heeft, zeggen: waarom hebt gij mij alzo gemaakt? Of heeft de pottenbakker geen macht om uit dezelfde klomp te maken het ene een vat ter ere, en het andere ter onere?"Zij zullen zeggen, dat zo Gods waarheid niet waarlijk verdedigd wordt maar dat zo gezocht wordt naar een uitvlucht, zoals zij plegen te hebben, die verstoken zijn van een gegronde verontschuldiging. Want wat schijnt hier anders gezegd te worden, dan dat God een macht heeft, die men niet kan verhinderen te doen alnaar het haar lust? Maar het is geheel anders. Want welke reden kan men bijbrengen, die krachtiger is dan deze, dat ons bevolen wordt te bedenken, wie God is? Want hoe zou Hij, die de Rechter is der aarde, enige ongerechtigheid kunnen begaan? Wanneer het rechtdoen eigenlijk behoort tot Gods natuur, dan bemint Hij de rechtvaardigheid van nature, en heeft Hij een afkeer van de onrechtvaardigheid. Daarom heeft de apostel niet, alsof hij gevangen was, uitgekeken naar heimelijke uitwegen; maar hij heeft er op gewezen, dat de wijze van handelen der Goddelijke gerechtigheid te hoog is, dan dat ze naar menselijke maatstaf kan afgemeten worden, of door de kleinheid van het menselijk verstand kan begrepen worden. De apostel bekent wel, dat Gods oordelen zulk een diepte hebben, dat alle verstand der mensen er door verslonden zal worden, wanneer het poogt daartoe door te dringen. Maar hij leert, hoe onbehoorlijk het is Gods werken aan deze wet te onderwerpen, dat wij, zodra hun reden voor ons niet duidelijk is, hen durven af te keuren, Bekend is het woord van Salomo (Spr. 26:10) hetwelk echter slechts weinigen goed begrijpen: "De grote Schepper aller dingen geeft loon aan de dwaas, en loon aan de overtreders. "Want hij juicht over de grootheid Gods, aan wiens, goeddunken het staat de dwazen en overtreders te straffen, ofschoon Hij hen zijn Geest niet waardig keurt. En wonderlijk is de razernij der mensen, wanneer ze naar de maat van hun verstand begeren af te meten, wat onmetelijk is. De engelen, die in hun rechte staat zijn staande gebleven, noemt Paulus uitverkoren (1 Tim. 5:21) indien hun standvastigheid in Gods welbehagen gegrond was, bewijst de afval van de andere, dat ze verlaten waren. En daarvan kan geen andere oorzaak aangevoerd worden dan de verwerping, die in Gods geheime raad verborgen is.

4. Gottes Ratschluß ist auch in seiner Gerechtigkeit verborgen

Hier kommen sie nun abermals mit einem Einwand. Sind denn diese Menschen zu der Verderbnis, die jetzt als Ursache ihrer Verdammnis vorgeschützt wird, nicht zuvor durch Gottes Verordnung bestimmt worden? Wenn sie also in ihrer Verderbnis umkommen, so tragen sie doch damit nur die Strafe für jene Not, in die Adam durch Gottes Vorbestimmung gefallen ist und in die er seine Nachkommen kopfüber mit hineingezogen hat: Ist nun der nicht ungerecht, der mit seinen Geschöpfen solchen Spott treibt? (soweit die gegnerische Frage). Ich gestehe nun zwar, daß die Kinder Adams allesamt in diesen elenden Stand, an den sie nun gebunden sind, durch Gottes Willen verfallen sind. Das ist es ja, was ich im Anfang sagte: wir müssen schließlich immer allein auf das Gutdünken des göttlichen Willens zurückgreifen, dessen Ursache in Gott selber verborgen ist. Aber daraus folgt nicht, daß Gott solcher tadelnden Rede unterworfen ist! Denn solchen Tadelworten werden wir mit Paulus entgegentreten und sagen: „Ja lieber Mensch, 638 wer bist du denn, daß du mit Gott rechten willst? Spricht auch ein Werk zu seinem Meister: Warum machst du mich so? Hat nicht ein Töpfer Macht, aus einem Klumpen zu machen ein Gefäß zu Ehren und das andere zu Unehren?“ (Röm. 9,20f.). Sie werden aber bestreiten, daß damit Gottes Gerechtigkeit wirklich verteidigt werde, sie werden sagen, hier werde vielmehr eine Ausflucht erhascht, wie sie Leute vorzubringen pflegen, die einer rechten Entschuldigung ermangeln! Denn was scheint hier anders gesagt zu sein, als daß Gott eine Gewalt eigen ist, die sich nicht hindern läßt, alles zu tun, wie es in ihrem Belieben steht? Aber es ist ganz anders! Denn was läßt sich für eine gewichtigere Ursache angeben, als wenn man uns zu bedenken heißt, wer Gott ist? Wie sollte denn der irgendeine Unbilligkeit vorkommen lassen, der der Richter der Welt ist? Es gehört doch ganz eigentlich zu Gottes Wesen, Gericht zu üben -: also liebt er von Natur die Gerechtigkeit und ist der Ungerechtigkeit zuwider! Es ist also nicht so, als ob der Apostel bei falscher Meinung ertappt wäre und nun einen Unterschlupf suchte; nein, er zeigt uns, daß Gottes Gerechtigkeit ihrer Art nach zu tief ist, als daß man sie nach Menschenmaß messen oder mit unserem schwachen Menschenverstand begreifen könnte! Der Apostel bekennt zwar, daß Gottes Gerichte so tief sind, daß aller Verstand der Menschen davon verschlungen wird, wenn er da hineinzudringen versucht. Aber er lehrt auch, wie unwürdig es ist, Gottes Werke unter ein solches Gesetz zu zwingen, daß man sie zu tadeln wagt, sobald einem ihre Ursache nicht klar ist! Bekannt ist das Wort des Salomo, das freilich nur wenige recht verstehen: „Der große Schöpfer aller Dinge gibt dem Narren seinen Lohn und den Übertretern ihre Vergeltung!“ (Spr. 26,10; nicht Luthertext). Sein lauter Ausruf gilt der Größe Gottes, in dessen Ermessen es steht, an den Narren und Übertretern Strafe zu üben, obwohl er ihnen seinen Geist nicht gewährt! Und es ist auch ein seltsamer Wahn der Menschen, wenn sie das, was doch unermeßlich ist, dem Maß ihrer Vernunft zu unterwerfen trachten. Paulus nennt die Engel, die in ihrer Unschuld verblieben sind, „auserwählte Engel“ (1. Tim. 5,21). Wenn nun die Beständigkeit dieser Engel in Gottes Wohlgefallen begründet war, so ergibt sich aus dem Abfall der anderen, daß sie eben von Gott verlassen waren. Dafür aber läßt sich kein anderer Grund anführen als die Verwerfung, die in Gottes geheimem Ratschluß verborgen ist.

4. “Het diepottebaker nie mag oor die klei om een voorwerp te maak tot eer en die ander tot oneer nie?”

Weer eens teken hulle beswaar aan: Was hulle dan nie vooraf volgens 1196 God se verordening voorbestem vir daardie bedorwenheid wat nou as die oorsaak van hulle verdoemenis voorgehou word nie? Wanneer hulle dus in hulle bedorwenheid te gronde gaan, dra hulle niks anders as die straf vir die rampsaligheid waarin Adam volgens God se voorbeskikking verval en sy hele nageslag blindelings met hom meegesleur het nie. Is Hy dan nie onregverdig omdat Hy sy skepsels so wreed bespot nie?²⁴

Ek erken in elk geval dat al die kinders van Adam deur die wil van God in hierdie droewige toestand waarin hulle nou gebind is, verval het. En dit is ook wat ek in die begin gesê het,²⁵ naamlik dat ons uiteindelik altyd na die oordeel van die Goddelike wil moet terugkeer, waarvan die oorsaak in Homself verborge is. Maar daaruit volg tog nie dadelik dat God aan hierdie verkleinering onderworpe is nie. Want saam met Paulus sal ons hulle soos volg beantwoord: “O mens! Wie is jy dat jy met God twis? Die skepsel sê tog nie vir sy skepper: ‘Waarom het jy my so gemaak?’ nie. Of het die pottebakker nie die mag om uit dieselfde klomp klei een voorwerp tot eer en ’n ander voorwerp tot skande te maak nie?”²⁶ Hulle sal sê dat God se geregtigheid nie waarlik so verdedig word nie maar dat ons probeer uitvlug soos mense gewoonlik doen wat nie gegronde verontskuldiging het nie. Want wat skyn hier anders gesê te word as dat God ’n mag het wat nie verhinder kan word om enigiets te doen wat Hy lus het om te doen nie? Maar dit is heeltemal anders. Want watter kragtiger rede kan aangevoer word as wanneer ons gebied word om na te dink wie God is? Want hoe sou Hy wat Regter van die wêreld is, enige onreg kon begaan?²⁷ As die uitvoering van die reg besonderlik op God se natuur betrekking het, is Hy van nature lief vir geregtigheid en het Hy ’n afkeer van ongeregtigheid. Daarom het die apostel nie vir skuiwergate rondgekyk asof hy op heterdaad betrap is nie, maar hy het aangedui dat die rede vir God se geregtigheid te hoog is om met ’n menslike maat gemeet te word of met die oppervlakkigheid van die mens se vernuf begryp te kan word. Die apostel erken selfs dat God se oordele so ’n diepte het dat alle verstand van mense daardeur verswelg sal word as hulle sou poog om dit binne te dring. Maar hy dui ook aan hoe onwaardig dit is om God se werke aan hierdie ’n voorwaarde te onderwerp, naamlik dat ons sou waag om dit af te keur sodra die rede daarvoor nie vir ons duidelik is nie. Salomo se verklaring is bekend hoewel net ’n paar mense dit reg verstaan. Hy sê: “Die grote Skepper beloon die dwaas en gee loon aan die oortreder”.²⁸ Hy bars immers in 1197  toejuiging uit oor God se grootheid. Na sy goeddunke kan Hy dwase en oortreders straf al sou Hy hulle sy Gees nie waardig ag nie. En mense se waansinnigheid is wonderbaarlik wanneer hulle daarna streef om iets wat onmeetlik is, aan die maat van hulle verstand te onderwerp. Paulus noem die engele wat in hulle opregtheid bly staan het, uitverkorenes.²⁹ As hulle standvastigheid in God se welbehae gegrond was, bewys die opstand van die ander engele dat hulle verlaat is.³⁰ En daarvoor kan geen ander oorsaak aangevoer word as die verwerping wat in God se verborge raadsplan verberg is nie.

4. Наши противники опять возражают и говорят, что, возможно, такие люди не были предназначены Богом к той порче, которая, как мы утверждаем, является причиной их гибели. Ведь если это не так, то, значит, они погибают в своей испорченности только потому, что несут на себе наказание за несчастье, которое по воле Бога навлёк на себя и на всех своих потомков Адам. Разве не был бы Бог несправедлив, если бы так жестоко играл своими созданиями? Я признаю, что именно по желанию Бога все дети Адама попали в беду, в которой пребывают по сей день. И это вполне согласуется с тем, что я говорил с самого начала: нужно постоянно помнить о хотении Бога, через которое Он осуществляет глубоко сокрытое в Нём. Вместе со св. Павлом мы говорим так: «А ты кто, человек, что споришь с Богом? Изделие скажет ли сделавшему его: "зачем ты меня так сделал?" Не властен ли горшечник над глиною, чтобы из той же смеси сделать один сосуд для почётного употребления, а другой для низкого?» (Рим 9:20-21). Они отрицают, что таким нехитрым способом можно обосновать справедливость Бога, и говорят, что это лишь уловка, к которой любят прибегать люди, не имеющие других оправданий. Ибо на первый взгляд кажется, что в приведённом речении не сказано ничего, кроме того, что Бог имеет власть делать всё что Ему угодно.

Я утверждаю, что сказано совсем другое. Можно ли найти более серьёзный и убедительный довод, чем заставить нас задуматься, кто есть Бог? Каким образом Тот, кто есть Судья мира, способен допустить какую-либо несправедливость [Быт 18:25]? Если осуществление справедливости заключено в самой его природе, то Он естественным образом любит справедливость и ненавидит несправедливость. Поэтому апостол и не ищет уловок, как если бы он был смущён каким-то возражением: он хочет прямо сказать, что справедливость Бога слишком высока и превосходна, чтобы её можно было свести к человеческим меркам и понять слабым человеческим разумением. Я исповедую, что суды Божьи обладают такой глубиной, которая может поглотить разум любого человека, если он захочет проникнуть в них. И не слишком ли безрассудное дело - желать подчинить дела Бога тому условию, что если мы не в силах постичь их причину, то можем их порицать. На этот счёт есть замечательное суждение Соломона, которое понятно немногим: «Творец всего велик: Он воздаёт и безумцу и преступнику» (Прит 26:10). Он говорит это, восхищаясь величием Бога, ибо в его власти наказывать безумцев и преступников несмотря на то, что Он сам не сделал их причастниками своего духа. И в самом деле, невиданное безумие для людей - пытаться заключить бесконечное и непостижимое в такой крохотный сосуд, каким является их разум. Св. Павел называет Ангелов, сохранивших непорочность, «избранными» (1 Тим 5:21). Если их верность и неотступность были основаны на благоволении Бога, то мятеж бесов показывает, что они не были Им удержаны, но были отвергнуты. Отсюда невозможно вывести иной причины отверженности, кроме той, что заключена в сокровенном (estroit) замысле Бога.

5. | Age, adsit nunc Manichaeus aliquis aut Coelestinus^{c 1}, divinae providentiae calumniator, dico cum Paulo, rationem eius non esse reddendam: quia magnitudine sua intelligentiam nostram longe superet². Quid mirum? aut^d quid absurdum? velitne Dei potentiam sic limitatam esse, ut nequid plus ad agendum valeat quam mens sua capiat? Dico cum Augustino, esse a Domino creatos, quos in exitium ituros sine dubitatione praesciebat; idque ita factum quia sic voluit. Cur autem voluerit, non esse nostrum rationem exigere, qui comprehendere non possumus^{e 3}: neque convenire, ut divina voluntas in controversiam apud nos descendat, de qua quoties habetur sermo, sub ipsius nomine suprema iustitiae regula nominatur. Quid ergo de iniquitate quaestio movetur, ubi iustitia clare apparet? 399 Neque vero nos pudeat improborum ora, Pauli exemplo sic obstruere: ac quoties oblatrare audebunt, identidem repetere, Quinam estis miseri homines, qui Deo accusationem intentatis¹? et ideo intentatis, quia operum suorum magnitudinem^a ad ruditatem vestram non^b attemperat? Quasi vero ideo perversa sint quia carni sunt occulta. || Immensitas iudiciorum Dei claris experimentis vobis nota est. Scitis vocari profundam abyssum [Psal. 36. a. 7]; nunc ingenii vestri angustias consulite, an quod decrevit apud se Deus, capiant. Quid ergo iuvat vesana inquisitione vos demergere in abyssum, quam vobis exitialem fore ratio ipsa dictat? Cur non vos metus aliquis saltem cohibet quod de incomprehensibili Dei sapientia et terribili potentia tam historia Iob quam Prophetici libri praedicant? Si tumultuatur mens tua, ne pigeat Augustini consilium amplecti. Tu homo expectas a me responsum: et ego sum homo. Itaque ambo audiamus dicentem, O homo tu quis es²? melior est fidelis ignorantia quam temeraria scientia³. Quaere merita: non invenies nisi poenam; o altitudo! Petrus negat: latro credit; o altitudo!⁴ Quaeris tu rationem? Ego expavescam altitudinem. Tu ratiocinare, ego mirabor: tu disputa, ego credam: altitudinem video, ad profundum non pervenio. Requievit Paulus, quia admirationem invenit. Vocat ille inscrutabilia Dei iudicia: et tu scrutari venisti? Ille dicit investigabiles eius vias⁵: et tu vestigas [Aug. de ver. Apost. Ser. 20]⁶? || Ulterius procedendo nihil proficiemus; nam nec satisfiet eorum petulantiae, nec alia eget defensione Dominus, quam qua per Spiritum suum usus est qui per os Pauli loquebatur: et ipsi dediscimus bene loqui ubi cum Deo loqui desinimus.

5. Qu’il y vienne donc quelque Manichéen ou Celestin, ou autre heretique, pour calomnier la providence de Dieu: je dy avec sainct Paul, qu’il n’est pas mestier d’en rendre la raison, veu que par sa grandeur elle surmonte du tout nostre intelligence. Quelle absurdité y a-il en cela? Voudront-ils la puissance de Dieu estre tellement limitée, qu’il ne puisse rien faire davantage, que ce que nostre esprit pourra comprendre? Je dy avec sainct Augustin, que Dieu en a creé d’aucuns lesquels il prevoyoit devoir aller en perdition eternelle: et que cela a esté fait, pource qu’il l’a voulu. Or pourquoy il l’a voulu, ce n’est pas à nous d’en demander la raison, veu que nous ne la pouvons comprendre. Et d’autrepart, il ne convient pas que nous disputions si la volonté de Dieu est juste ou non: de laquelle quand on parle, il faut entendre sous le nom d’icelle, une reigle infaillible de justice⁹⁷. Qu’est-ce donc qu’on fait doute s’il y a iniquité, là où justice apparoist clairement? Que nous n’ayons donc point de honte de fermer la bouche des iniques à la maniere de sainct Paul: et toutes fois et quantes qu’ils oseront abbayer comme chiens, de repliquer à l’encontre, Qui estes-vous, povres miserables, qui intentez accusation contre Dieu, n’ayans autre cause sinon pource qu’il n’a point abbaissé la grandeur de ses œuvres à vostre rudesse, comme si ce qu’il fait estoit inique d’autant qu’il nous est caché. La hautesse inestimable des jugemens de Dieu vous doit estre assez cogneue par les experiences qu’il en donne. Vous savez qu’il sont nommez Un abysme profond (Ps. 36:7): pensez maintenant à vostre petitesse, pour savoir si elle comprendra ce que Dieu a decreté en soy. Dequoy donc vous profiteil de vous engouffrer par vostre curiosité enragée en cest abysme, lequel vous prevoyez par raison vous devoir estre mortel? Comment ce qui est escrit de la sagesse incomprehensible de Dieu et de sa vertu espovantable, tant en l’histoire de Job que par tous les Prophetes, ne vous bride-il de quelque crainte et frayeur? Si vos esprits s’escarmouchent en quelques questions, n’ayez point honte d’embrasser le conseil de sainct Augustin⁹⁸ (Rom. 11:33): Homme, dit-il, attens-tu response de moy? Or je suis homme aussi bien; et pourtant escoutons tous deux celuy qui nous dit, O homme! qui es-tu? Certes l’ignorance fidele est meilleure qu’une science temeraire: Cherche des merites: tu ne trouveras que punition. O hautesse! Pierre renonce Jesus Christ: le brigand croit en luy. O hautesse! Cherches-tu la raison de ces choses? Je m’estonneray de la hautesse. Argue tant que tu voudras, et je m’esmerveilleray. Dispute de la part, et je croyray. Je voy la hautesse: je ne parvien point à la profondité. Paul a trouvé où se reposer, se mettant en admiration. Il dit que ces jugemens de Dieu sont hors de toute cognoissance: et tu les viens sonder! Il dit que ses voyes ne se peuvent consuyvre: et tu les veux suyvre à la trace! Nous ne profiterons de rien en passant plus outre: car nous ne satisferons point à leur petulance. Et d’autre part, Dieu n’a pas affaire d’autre defense, que de celle dont il a usé par son Esprit, parlant par la bouche de sainct Paul: et qui plus est, nous desapprenons de bien parler, quand nous ne parlons point selon Dieu.

5. Now, to any follower of Manes or Celestius, a calumniator of Divine Providence, I reply with Paul, that no account ought to be given of it, for its greatness far surpasses our understanding. What wonder or absurdity is there in this? Would he have the Divine power so limited, as to be unable to execute more than his little capacity can comprehend? I 168say, with Augustine, that the Lord created those who, he certainly foreknew, would fall into destruction, and that this was actually so because he willed it; but of his will it belongs not to us to demand the reason, which we are incapable of comprehending; nor is it reasonable that the Divine will should be made the subject of controversy with us, which, whenever it is discussed, is only another name for the highest rule of justice. Why, then, is any question started concerning injustice, where justice is evidently conspicuous? Nor let us be ashamed to follow the example of Paul, and stop the mouths of unreasonable and wicked men in this manner, repeating the same answer as often as they shall dare to repeat their complaints. Who are you, miserable mortals, preferring an accusation against God, because he accommodates not the greatness of his works to your ignorance? as though they were necessarily wrong, because they are concealed from carnal view. Of the immensity of God’s judgments you have the clearest evidences. You know they are called “a great deep.” Now, examine your contracted intellects, whether they can comprehend God’s secret decrees. What advantage or satisfaction do you gain from plunging yourselves, by your mad researches, into an abyss that reason itself pronounces will be fatal to you? Why are you not at least restrained by some fear of what is contained in the history of Job and the books of the prophets, concerning the inconceivable wisdom and terrible power of God? If your mind is disturbed, embrace without reluctance the advice of Augustine: “You, a man, expect an answer from me, who am also a man. Let us, therefore, both hear him, who says, O man, who art thou? Faithful ignorance is better than presumptuous knowledge. Seek merits; you will find nothing but punishment. O the depth! Peter denies; the thief believes; O the depth! Do you seek a reason? I will tremble at the depth. Do you reason? I will wonder. Do you dispute? I will believe. I see the depth, I reach not the bottom. Paul rested, because he found admiration. He calls the judgments of God unsearchable; and are you come to scrutinize them? He says, his ways are past finding out; and are you come to investigate them?” We shall do no good by proceeding any further; it will not satisfy their petulance; and the Lord needs no other defence than what he has employed by his Spirit, speaking by the mouth of Paul; and we forget to speak well when we cease to speak with God.

5. Answer, confirmed by the authority of Augustine. Illustration. Passage of Augustine.

Now, should some Manes or Cœlestinus² come forward to arraign Divine Providence (see sec. 8), I say with Paul, that no account of it can be given, because by its magnitude it far surpasses our understanding. Is there any thing strange or absurd in this? Would we have the power of God so limited as to be unable to do more than our mind can comprehend? I say with Augustine, that the Lord has created those who, as he certainly foreknew, were to go to destruction, and he did so because he so willed. Why he willed it is not ours to ask, as we cannot comprehend, nor can it become us even to raise a controversy as to the justice of the divine will. Whenever we speak of it, we are speaking of the supreme standard of justice. (See August. Ep. 106). But when justice clearly appears, why230should we raise any question of injustice? Let us not, therefore, be ashamed to stop their mouths after the example of Paul. Whenever they presume to carp, let us begin to repeat: Who are ye, miserable men, that bring an accusation against God, and bring it because he does not adapt the greatness of his works to your meagre capacity? As if every thing must be perverse that is hidden from the flesh. The immensity of the divine judgments is known to you by clear experience. You know that they are called “a great deep” (Ps. 36:6). Now, look at the narrowness of your own minds and say whether it can comprehend the decrees of God. Why then should you, by infatuated inquisitiveness, plunge yourselves into an abyss which reason itself tells you will prove your destruction? Why are you not deterred, in some degree at least, by what the Book of Job, as well as the Prophetical books declare concerning the incomprehensible wisdom and dreadful power of God? If your mind is troubled, decline not to embrace the counsel of Augustine, “You a man expect an answer from me: I also am a man. Wherefore, let us both listen to him who says, ‘O man, who art thou?’ Believing ignorance is better than presumptuous knowledge. Seek merits;you will find nought but punishment. O the height! Peter denies, a thief believes. O the height! Do you ask the reason? I will tremble at the height. Reason you, I will wonder; dispute you, I will believe. I see the height; I cannot sound the depth. Paul found rest, because he found wonder. He calls the judgments of God ‘unsearchable;’ and have you come to search them? He says that his ways are ‘past finding out,’ and do you seek to find them out?” (August. de Verb. Apost. Serm. 20). We shall gain nothing by proceeding farther. For neither will the Lord satisfy the petulance of these men, nor does he need any other defense than that which he used by his Spirit, who spoke by the mouth of Paul. We unlearn the art of speaking well when we cease to speak with God.

5. Welaan, laat nu en Manichaeus of Coelestinus, een belasteraar der Goddelijke voorzienigheid, komen, dan zeg ik, dan van haar geen rekenschap behoeft afgelegd worden, omdat ze door haar grootte ons begrip verre te boven gaat. Wat wonder? Of wat ongerijmdheid? Zou hij dan willen dat Gods macht zo begrensd was, dat ze niet in staat zou zijn iets meer te doen dan zijn verstand bevatten kan? Ik zeg met Augustinus¹, dat door de Here mensen geschapen zijn van wie Hij zonder twijfel van te voren wist, dat ze ten verderve zouden gaan, en dat het zo geschied is, omdat Hij het zo wilde. Maar dat het niet aan ons staat, de reden te onderzoeken, waarom Hij het wilde, daar wij dat niet kunnen begrijpen; en dat het ook niet past, dat de Goddelijke wil bij ons verlaagd wordt tot een punt van geschil, want zo dikwijls daarover gesproken wordt, wordt onder die naam de opperste regel der rechtvaardigheid genoemd. Waarom wordt er dan kwestie gemaakt over Gods onrechtvaardigheid, daar zijn rechtvaardigheid duidelijk blijkt? En wij moeten ons ook niet er voor schamen de mond der onbeschaamden, naar Paulus voorbeeld, zo te stoppen, en zo dikwijls als ze het wagen tegen te blaffen, telkens weer te herhalen: Ellendige mensen, wie zijt gij, dat gij God met een beschuldiging bedreigt? en dat daarom doet, omdat Hij de grootheid zijner werken niet matigt naar uw onkundigheid? Alsof ze daarom verkeerd zijn, omdat ze voor het vlees verborgen zijn! De onmetelijkheid van Gods oordelen is u door duidelijke proeven bekend. Gij weet, dat ze genoemd worden een diepe afgrond (Ps. 36:7) Onderzoekt in de bekrompenheid van uw verstand, of het bevatten kan wat God bij zichzelf besloten heeft. Wat baat het dan u door een dwaze naspeuring te doen verzinken in een afgrond, die, gelijk de rede zelf leert, verderfelijk voor u zijn zal? Waarom wordt gij niet weerhouden althans door een vrees, door hetgeen de geschiedenis van Job en de profetische boeken verkondigen over de onbegrijpelijke wijsheid en de geduchte macht Gods? Wanneer uw geest oproerig is, laat het u dan niet verdrieten de raad van Augustinus² te aanvaarden: "Gij, een mens, verwacht van mij een antwoord: ook ik ben een mens. Laat ons daarom beiden luisteren naar Hem, die zegt: "O mens, wie zijt gij?"Beter is een gelovige onwetendheid dan een lichtvaardige kennis. Zoek verdiensten: gij zult slechts straf vinden: O diepte ! Petrus loochent; de moordenaar gelooft: O diepte ! Zoekt gij naar rede? Ik zal schrikken voor de diepte. Redeneert gij, ik zal bewonderen; disputeert gij, ik zal geloven: ik zie de diepte, maar tot de bodem kom ik niet. Paulus rustte, omdat hij bewondering vond. Hij noemt Gods oordelen ondoorgrondelijk, en zijt gij gekomen om ze te doorgronden? Hij zegt, dat zijn wegen onnaspeurlijk zijn, en speurt gij ze na?"Wij zullen door verder voort te gaan niets vorderen; want aan hun brutaliteit zal geen genoegdoening geschonken worden, en de Here heeft geen andere verdediging nodig, dan welke Hij door zijn Geest gebruikt heeft, die door de mond van Paulus sprak; en wij leren af goed te spreken, wanneer wij ophouden met God te spreken.

5. Gottes verborgener Ratschluß soll nicht durchspürt, sondern gehorsam bewundert werden

Wohlan, nun mag solch ein Manichäer oder Coelestiner, solch Verächter der göttlichen Vorsehung vortreten: ich sage mit Paulus, daß man die Ursache dieser göttlichen Vorsehung nicht angeben kann, weil sie in ihrer Größe weit über unser Verstehen hinausgeht. Was ist da verwunderlich, was widersinnig? Will solch ein Mensch Gottes Macht in so enge Grenzen gespannt sein lassen, daß sie nichts mehr auszurichten vermag, als sein Verstand begreift? Ich behaupte mit Augustin, daß der Herr Menschen erschaffen hat, von denen er ohne Zweifel vorher wußte, daß sie verlorengehen würden, und das ist geschehen, weil er es so wollte! Weshalb er es aber gewollt hat - behaupte ich weiter -, danach zu fragen, ist nicht unsere Sache; denn wir können es doch nicht begreifen; auch gebührt es sich nicht, daß Gottes Wille bei uns in eine Wortstreiterei hineingezogen werde; denn sooft von ihm die Rede ist, wird unter seinem Namen die höchste Richtschnur der Gerechtigkeit begriffen! Weshalb erhebt man denn die Frage, ob sein Handeln nicht vielleicht unbillig wäre -, wo doch seine Gerechtigkeit so klar aufleuchtet? Wir wollen es uns aber nicht verdrießen lassen, derartigen Lästermäulern nach dem Beispiel des Paulus solchergestalt das Maul zu stopfen, daß wir ihnen jedesmal, wenn sie zu kläffen wagen, immer wieder entgegenhalten: Wer seid ihr denn, ihr elenden Menschen, daß ihr Gott mit Anklage bedroht? (Röm. 9,20). Und ihr droht ihm solche Anklage ja doch nur an, weil er seine großen Werke nicht nach eurem groben Verstand richtet! Als ob sie aber deshalb verkehrt wären, weil sie dem Fleisch verborgen sind! Die Unermeßlichkeit der Gerichte Gottes ist euch doch 639 aus deutlichen Proben bekannt. Ihr wißt doch, daß sie als tiefer Abgrund bezeichnet werden: (Ps. 36,7). Nun fragt einmal bei eurer engen Vernunft nach, ob sie auch faßt, was Gott bei sich beschlossen hat. Was hilft es euch also, euch in unsinnigem Nachspüren in einen Abgrund zu versenken, von dem doch schon die Vernunft sagt, daß er euch zum Untergang führen wird! Weshalb hält euch nicht wenigstens angesichts dessen, was die Geschichte des Hiob wie auch die prophetischen Bücher von Gottes unbegreiflicher Weisheit und furchtbarer Gewalt predigen, einige Furcht zurück? Wenn dein Verstand sich auflehnt, so laß es dich nicht verdrießen, den Rat Augustins anzunehmen: „Du, Mensch, erwartest von mir eine Antwort, - und ich bin auch ein Mensch! Deshalb wollen wir beide auf den hören, der da spricht: «Ja, lieber Mensch, wer bist du denn?’ (Röm. 9,20). Denn ein gläubiges Nichtwissen ist besser als ein vorwitziges Wissen!“ (Predigt 28). „Suche nach Verdiensten, - und du wirst nichts als Strafe finden - O, welche Tiefe! Petrus verleugnet, der Schächer glaubt - O, welche Tiefe!“ (ebenda). „Fragst du nach einer Ursache? Ich will mich vielmehr vor solcher Tiefe entsetzen! Klügle du, - ich verwundere mich: Disputiere du, - ich will glauben! Ich sehe die Tiefe, aber ich komme nicht auf Grund. Paulus ist zur Ruhe gekommen, weil er zu solcher Bewunderung kam. Er nennt Gottes Gerichte ’unbegreiflich’ (Röm. 11,33), - und du bist gekommen, sie zu durchforschen? Er sagt, seine Wege seien ’unerforschlich’ (Röm. 11,33) - und du willst dich hindurchfinden?“ (ebenda).

Wenn wir hier weitergehen, so richten wir doch nichts aus; denn die Zudringlichkeit solcher Menschen wird keine Befriedigung finden. Auch bedarf der Herr keiner anderen Verteidigung, als die er selbst durch seinen Geist angewendet hat, der durch den Mund des Paulus sprach, - und wir verlernen es, recht zu reden, wenn wir aufhören, (gemeinsam) mit Gott zu reden!

5. Ons mag nie die redes ondersoek waarom God iets wil of nie wil nie

Maar kom nou, laat ’n Manicheër of ’n Coelestinus³¹ kom om God se voorsienigheid te belaster, dan sê ek saam met Paulus dat ons nie daarvan rekenskap hoef te gee nie omdat die grootte daarvan ons verstand ver te bowe gaan.³² Wat is snaaks hierin of ongerymd? Sou hy bedoel dat God se mag so beperk is dat dit nie by magte is om meer te doen as wat sy verstand kan begryp nie? Saam met Augustinus sê ek dat hy ongetwyfeld vooraf geweet het dat mense deur die Here geskep is wat na die verderf sou gaan, en dat dit gebeur het omdat dit sy wil was. Maar ons het nie die reg om rekenskap te eis vir die rede waarom dit sy wil was nie omdat ons nie in staat is om dit te begryp nie.³³ En dit is ook nie paslik dat God se wil in ’n geskil onder ons beland nie, want so dikwels dit te berde kom, word onder die naam hiervan die hoogste maatstaf van geregtigheid vermeld. Waarom dan ’n geskil teweegbring oor onreg wanneer sy geregtigheid duidelik blyk?

Ons moet ons trouens nie skaam om volgens Paulus se voorbeeld die monde van goddelose mense te snoer en so dikwels as hulle waag om daarteen te blaf, telkens te herhaal: “Wie is julle, ellendige mense wat God durf beskuldig? En waag julle dit omdat Hy die grootte van sy werke nie by julle grofheid aanpas nie - net asof dit inderdaad daarom verkeerd is omdat dit vir die vlees verborge is? Die onmeetlikheid van die oordele van God is uit duidelike bewyse aan julle bekend. Julle weet dat dit ’n diep afgrond genoem word.³⁴ Raadpleeg nou die bekrompenheid van 1198 julle verstand of dit kan begryp wat God by Homself besluit het. Wat baat dit julle om julle in julle waansinnige ondersoek in die afgrond in te dompel terwyl julle rede self vir julle voorsê dat dit julle ondergang sal wees? Waarom beteuel ten minste ’n mate van vrees julle nie omdat die geskiedenis van Job sowel as die boeke van die profete die onbegryplike wysheid van God en sy verskriklike mag verkondig? As jou verstand daarteen in opstand kom, moet dan nie skaam wees om Augustinus se raad aan te neem nie: ‘Jy, mens, jy verwag ’n antwoord van my; ek is ook ’n mens. Laat ons dus albei luister na Hom wat sê: ’O mens, wie is jy?’.³⁵ Gelowige onkunde is beter as onbesonne kennis.³⁶ Soek verdienstes; jy sal niks anders as straf vind nie. O diepte! Petrus verloën; die rower glo; o diepte!³⁷ Soek jy na die rede? Ek sal die diepte vrees. Redeneer jy maar; ek sal my verwonder. Twis jy; ek sal glo. Ek sien die diepte, maar ek bereik nie die bodem nie. Paulus rus, want hy het die bewondering gevind. Hy noem die oordele van God ondeurgrondelik. En jy, het jy gekom om dit te deurgrond? Hy sê dat God se weë onnaspeurlik is; en jy, speur jy dit na?”³⁸

Ons sal geen vordering maak deur verder te gaan nie want dit sal hulle moedswilligheid nie bevredig nie en die Here het nie behoefte aan nog ’n verdediging by die een wat Hy deur sy Gees gebruik en wat Hy deur Paulus se mond lewer nie. En ons leer af om goed te praat wanneer ons ophou om met God te praat.

5. Пускай теперь манихей, целестинец (последователь пелагианина Целестия) или какой-нибудь другой еретик начнёт клеветать на Божье провидение - я отвечу словами св. Павла, что для него нет нужды искать обоснований, ибо величие Бога намного превосходит наше разумение [Рим 9:19-23]. Как нелепы их притязания! Или они хотят ограничить могущество Бога настолько, чтобы Он не мог совершить ничего, выходящего за пределы нашего понимания? Вслед за св. Августином я утверждаю, что Бог сотворил таких людей, вечную погибель которых предвидел; Он сделал так, потому что пожелал. А если Бог пожелал, то не наше дело спрашивать о причинах этого, так как мы всё равно не сможем их понять (Августин. Письма. 186 (к Паулину), VIII, 23 (МРL, XXXIII. 824)).

С другой стороны, нам не подобает обсуждать, справедлива воля Бога или нет. Ибо, когда говорят о ней, нужно сознавать, что «воля Божья» означает неизменное мерило справедливости. Как же можно предполагать какую-то несправедливость там, где ясно явлена справедливость? Так не постыдимся же - по примеру св. Павла - затыкать рот нечестивцам всякий раз, когда они, как псы, осмелятся своим лаем возражать против истины. Кто вы такие, жалкие люди, что обвиняете Бога только за то, что Он не принижает величия своих дел, приспособляя их к вашему невежеству? Как будто совершаемое Им нечестиво потому, что вам непонятно! Непостижимая высота приговоров Бога должна быть вам известна из жизненных примеров, которые Он даёт. Вы знаете, что они именуются «бездной великой» (Пс 35/36). Подумайте теперь о своей ничтожной малости, чтобы узнать, способна ли она постичь определённое Богом в Нём самом. Какая вам польза от того, что вы, движимые безрассудным любопытством, бросаетесь в эту бездну, о которой заранее и совершенно справедливо знаете, что найдёте в ней смерть? Почему написанное в истории Иова и всеми пророками о неизреченной мудрости Бога и о его ужасающей силе не удерживает вас в страхе и трепете? Если ваши умы запутались в словесных перепалках, то не смущайтесь следовать совету св. Августина: «Человек, ты ждёшь от меня ответа? Но я тоже человек. И поэтому послушаем вместе сказанное нам: Кто ты, человек? [Рим 9:20] Конечно, неведение верующего лучше учёности дерзкого. Взыскуя заслуг, ты найдёшь только кару. О, бездна! [Рим 11:33] Пётр отрекается от Иисуса Христа. Разбойник верует в Него. О, бездна! Ты ищешь причину всех вещей? Я буду поражаться бездне. Приводи какие угодно доводы - я буду удивляться. Спорь - я буду веровать. Я вижу бездну - я не достигну глубины. Павел обрёл покой в поклонении. Он сказал, что все суды Божьи выше всякого понимания, а ты пытаешься их познать! Он сказал, что Божьи пути неисследимы [Рим 11:33], ты хочешь идти следом!» (Августин. Проповеди, 28, III,4; 6, VI; VII, 7 (МРL, XXXVIII, 179 р.)). Мы не получим никакой пользы, выходя за эти пределы, и никогда не удовлетворим назойливого любопытства наших противников. С другой стороны, Бог не нуждается в иной защите, кроме той, которую Он имеет через Св. Духа, говорившего устами св. Павла. А мы разучимся нормально говорить, если не будем говорить в согласии с Богом.

6. Alterum quoque obiectum ab impietate emergit, quod tamen non tam ad Dei sugillationem quam ad peccatoris excusationem recta spectat. Etsi, qui a Deo damnatur peccator, nonnisi cum iudicis ignominia iustificari demum potest. Sic ergo profanae linguae obganniunt, Cur^c ea vitio Deus imputaret hominibus, quorum necessitatem sua praedestinatione imposuit? Quid enim facerent? an cum decretis eius luctarentur? At frustra id facturi sint, quum^d omnino facere non possint. Non ergo iure ob ea puniuntur quorum praecipua in Dei praedestinatione 400 causa est¹. Hic abstinebo a defensione ad quam fere scriptores Ecclesiastici recurrunt, non impedire Dei praescientiam quominus homo peccator reputetur: quandoquidem illius mala, non sua Deus praevideat^{a 2}. Non enim hic subsisteret cavillatio, sed potius urgeret, Deum tamen malis quae praeviderit potuisse occurrere, si voluisset; quum non fecerit, destinato consilio creasse hominem in eum finem, ut se in terra ita gereret. Quod si Dei providentia in hanc conditionem homo creatus est, ut postea faceret quaecunque facit, non esse illi crimini vertendum quod nec effugere possit, et Dei voluntate suscipiat³. Ergo videamus quomodo rite nodus^b expediri debeat. Primum omnium constare inter omnes debet quod ait Solomon, Deum omnia propter semetipsum condidisse, impium quoque ad diem malum^c [Prov. 16. a. 4]. Ecce, quum rerum omnium dispositio in manu Dei sit, quum penes ipsum resideat salutis ac mortis arbitrium, consilio nutuque suo ita ordinat, ut inter homines nascantur, ab utero certae morti devoti, qui suo exitio^d ipsius nomen glorificent. Siquis causetur, nullam eis inferri necessitatem ex Dei providentia, sed potius ea conditione ab ipso^e esse creatos, quoniam futuram eorum pravitatem praeviderit: neque nihil dicit, neque totum. Solent quidem interdum hac solutione uti veteres, sed quasi dubitanter⁴. Scholastici^f vero in ea quiescunt^g, acsi nihil contra opponi posset⁵. Equidem praescientiam solam nullam inferre necessitatem creaturis⁶ libenter concessero, tametsi non omnes assentiantur; sunt enim qui ipsam quoque causam rerum esse volunt. Verum mihi acutius ac prudentius videtur perspexisse Valla, || homo alioqui in sacris non admodum exercitatus, || qui supervacuam esse hanc contentionem ostendit: quoniam et vita et mors divinae magis voluntatis quam praescientiae sint actiones⁷. Si hominum eventa praevideret 401 Deus duntaxat, non etiam suo arbitrio disponeret ac ordinaret, tum non abs re agitaretur quaestio, ecquid ad eorum necessitatem valeat ipsius praevidentia^a. Sed quum non alia ratione quae futura sunt praevideat, nisi quia ita ut fierent decrevit: frustra de praescientia lis movetur^b, ubi constat ordinatione potius et nutu omnia evenire.

6. Il y a une autre objection que fait l’impieté, laquelle toutesfois ne tend pas tant à blasmer Dieu qu’à excuser le pecheur; combien qu’à dire vray, le pecheur ne se puisse justifier sans ignominie du Juge. Toutesfois voyons quelle elle est. Pourquoy, disent-ils, Dieu imputeroit il à vice aux hommes les choses desquelles il leur a imposé necessité par sa predestination? Car que pourroyent-ils faire? Resisteroyent-ils à ses decrets? Mais ce seroit en vain: et mesme ils ne le peuvent faire du tout. Ce n’est point donc à bon droit que Dieu punist les choses desquelles la principale cause gist en sa predestination. Je n’useray point icy de la defense laquelle amenent communement les docteurs Ecclesiastiques: c’est que la prescience de Dieu n’empesche pas que l’homme ne soit reputé pecheur, duquel Dieu prevoit les vices, et non pas les siens. Car les cavillateurs ne se contenteroyent point de cela, mais passeroyent plus avant, disant que Dieu, s’il eust voulu, pouvoit obvier aux maux qu’il a preveus. Puis qu’il ne l’a fait, que de conseil deliberé il a creé l’homme, afin qu’il se portast en telle sorte. Or si l’homme a esté creé à telle condition, qu’il deust apres faire tout ce qu’il fait, qu’on ne luy peut imputer à faute les choses lesquelles il ne peut eviter, et ausquelles il est astreint par le vouloir de Dieu. Advisons donc comment se pourra soudre ceste difficulté. Premierement, il faut que nous tenions tous pour resolu ce que dit Solomon: que Dieu a creé toutes choses à cause de soymesme, voire l’inique au jour de sa perdition (Prov. 16:4). Pourtant, comme ainsi soit que la disposition de toutes choses soit en la main de Dieu, et qu’il puisse envoyer la vie ou la mort à son plaisir: il dispense et ordonne par son conseil, qu’aucuns dés le ventre de leur mere soyent destinez certainement à mort eternelle, afin de glorifier son nom en leur perdition. Si quelcun pour excuser Dieu, allegue que par sa providence il ne leur impose nulle necessité, mais que voyant de quelle perversité ils seront, il les crée à ceste condition: cestuy-là dira bien quelque chose, mais ce ne sera pas tout. Les anciens Docteurs s’aidoyent bien aucunesfois de ceste solution: mais c’est comme en doutant. Les Sorboniques s’y arrestent entierement, comme s’il n’y avoit que repliquer à l’encontre. Or de ma part, je concederoye bien que la prescience seule n’apporte nulle necessité aux creatures, combien que tous ne l’accorderont pas: car il y en a qui la font cause de toutes choses. Mais il me semble que Laurent Valle, combien qu’il ne fust pas autrement homme fort exercé en l’Escriture, a plus subtilement distingué: lequel demonstre ceste contention estre vaine, d’autant que la vie et la mort sont actions de la volonté de Dieu, plustost que de sa prescience. Si Dieu prevoyoit seulement ce qui advient aux hommes, sans le disposer et ordonner par son bon plaisir, ceste question ne seroit pas agitée sans propos: assavoir quelle necessité induiroit la providence de Dieu. Mais puis qu’il ne voit les choses advenir pour autre raison, sinon pource qu’il a determiné qu’elles advinssent: c’est folie de disputer et debattre que fait sa prescience, quand il appert que le tout advient par son ordonnance et disposition.

6. Impiety produces also a second objection, which directly tends, not so much to the crimination of God, as to the vindication of the sinner; though the sinner whom God condemns cannot be justified without the disgrace of the Judge. For 169this is their profane complaint, Why should God impute as a fault to man those things which were rendered necessary by his predestination? What should they do? Should they resist his decrees? This would be vain, for it would be impossible. Therefore they are not justly punished for those things of which God’s predestination is the principal cause. Here I shall refrain from the defence commonly resorted to by ecclesiastical writers, that the foreknowledge of God prevents not man from being considered as a sinner, since God foresees man’s evils, not his own. For then the cavil would not stop here; it would rather be urged, that still God might, if he would, have provided against the evils he foresaw, and that not having done this, he created man expressly to this end, that he might so conduct himself in the world; but if, by the Divine Providence, man was created in such a state as afterwards to do whatever he actually does, he ought not to be charged with guilt for things which he cannot avoid, and to which the will of God constrains him. Let us see, then, how this difficulty should be solved. In the first place, the declaration of Solomon ought to be universally admitted, that “the Lord hath made all things for himself; yea, even the wicked for the day of evil.”⁵⁰⁷ Observe; all things being at God’s disposal, and the decision of salvation or death belonging to him, he orders all things by his counsel and decree in such a manner, that some men are born devoted from the womb to certain death, that his name may be glorified in their destruction. If any one pleads, that no necessity was imposed on them by the providence of God, but rather that they were created by him in such a state in consequence of his foresight of their future depravity,—it will amount to nothing. The old writers used, indeed, to adopt this solution, though not without some degree of hesitation. But the schoolmen satisfy themselves with it, as though it admitted of no opposition. I will readily grant, indeed, that mere foreknowledge lays no necessity on the creatures, though this is not universally admitted; for there are some who maintain it to be the actual cause of what comes to pass. But Valla, a man otherwise not much versed in theology, appears to me to have discovered superior acuteness and judiciousness, by showing that this controversy is unnecessary, because both life and death are acts of God’s will, rather than of his foreknowledge. If God simply foresaw the fates of men, and did not also dispose and fix them by his determination, there would be room to agitate the question, whether his providence or foresight rendered them at all necessary. But since he foresees future events only in consequence of his decree, 170that they shall happen, it is useless to contend about foreknowledge, while it is evident that all things come to pass rather by ordination and decree.

6. Objection, that God ought not to impute the sins rendered necessary by his predestination. First answer, by ancient writers. This not valid. Second answer also defective. Third answer, proposed by Valla, well founded.

Impiety starts another objection, which, however, seeks not so much to criminate God as to excuse the sinner; though he who is condemned by God as a sinner cannot ultimately be acquitted without impugning the judge. This, then is the scoffing language which profane tongues employ. Why should God blame men for things the necessity of which he has imposed by his own predestination? What could they do? Could they struggle with his decrees? It were in vain for them to do it, since they could not possibly succeed. It is not just, therefore, to punish them for things the principal cause of which is in the predestination of God. Here I will abstain from a defense to which ecclesiastical writers usually recur, that there is nothing in the prescience of God to prevent him from regarding; man as a sinner, since the evils which he foresees are man’s, not his. This would not stop the caviler, who would still insist that God might, if he had pleased, have prevented the evils which he foresaw, and not having done so, must with determinate counsel have created man for the very purpose of so acting on the earth. But if by the providence231of God man was created on the condition of afterwards doing whatever he does, then that which he cannot escape, and which he is constrained by the will of God to do, cannot be charged upon him as a crime. Let us, therefore, see what is the proper method of solving the difficulty. First, all must admit what Solomon says, “The Lord has made all things for himself; yea, even the wicked for the day of evil,” (Prov. 16:4). Now, since the arrangement of all things is in the hand of God, since to him belongs the disposal of life and death, he arranges all things by his sovereign counsel, in such a way that individuals are born, who are doomed from the womb to certain death, and are to glorify him by their destruction. If any one alleges that no necessity is laid upon them by the providence of God, but rather that they are created by him in that condition, because he foresaw their future depravity, he says something, but does not say enough. Ancient writers, indeed, occasionally employ this solution, though with some degree of hesitation. The Schoolmen, again, rest in it as if it could not be gainsaid. I, for my part, am willing to admit, that mere prescience lays no necessity on the creatures; though some do not assent to this, but hold that it is itself the cause of things. But Valla, though otherwise not greatly skilled in sacred matters, seems to me to have taken a shrewder and more acute view, when he shows that the dispute is superfluous since life and death are acts of the divine will rather than of prescience. If God merely foresaw human events, and did not also arrange and dispose of them at his pleasure, there might be room for agitating the question, how far his foreknowledge amounts to necessity; but since he foresees the things which are to happen, simply because he has decreed that they are so to happen, it is vain to debate about prescience, while it is clear that all events take place by his sovereign appointment.

6. Ook de tweede tegenwerping komt voort uit de goddeloosheid, welke echter niet zozeer dient om God te beschuldigen, als wel om de zondaar regelrecht te verontschuldigen. Ofschoon de zondaar, die door God veroordeeld wordt, eigenlijk slechts gerechtvaardigd kan worden met smaad van de rechter. Aldus dan morren de onheilige tongen: Waarom zou God de mensen die dingen tot zonden toerekenen, wier noodzakelijkheid Hij hun door zijn predestinatie heeft opgelegd? Want wat moeten ze nu doen? Moeten ze met zijn besluiten strijden? Maar dat zouden ze tevergeefs doen, daar ze het in 't geheel niet kunnen. Dus worden ze niet met recht gestraft om die dingen, van welke de voornaamste oorzaak in Gods predestinatie gelegen is. Hier zal ik mij onthouden van de verdediging, waartoe bijna alle kerkelijke schrijvers hun toevlucht nemen, dat het vooruitweten Gods niet verhindert, dat de mens voor een zondaar gerekend wordt, daar God zijn kwaad, en niet dat van Hemzelf voorziet. Want de lastering zou hiermee niet tot staan komen, maar veeleer aanhouden, zeggende, dat God toch het kwaad, dat Hij voorzag, had kunnen tegengaan, als Hij gewild had. En daar Hij dit niet gedaan heeft, dat Hij dus met voorbedachten rade de mens geschapen heeft met de bedoeling dat hij zich op aarde zo gedragen zou. En indien de mens door Gods voorzienigheid tot deze conditie geschapen is, dat hij later zou doen wat hij doet, dat hem dan niet toegerekend mag worden, wat hij ook niet ontgaan kan en wat hij door Gods wil ondergaat. Laat ons dan zien, hoe deze knoop naar behoren moet worden ontward. Eerst van al moet bij allen vaststaan wat Salomo zegt (Spr. 16:4) dat God alles geschapen heeft om zijns zelfs wil, ook de goddeloze tot de dag des kwaads. Zie, daar de beschikking over alle dingen in Gods hand is, daar bij Hem berust het oordeel over zaligheid en dood, ordineert Hij het door zijn raad en wil zo, dat er onder de mensen sommigen geboren worden, die van de moederschoot af aan een gewisse dood zijn toegewijd, opdat ze door hun verderf zijn naam zouden verheerlijken. Indien iemand aanvoert, dat hun door Gods voorzienigheid geen enkele noodzaak wordt opgelegd, maar dat ze veeleer in die toestand door Hem geschapen zijn, omdat Hij hun toekomstige slechtheid van te voren gezien heeft, dan zegt hij noch niets, noch alles. De ouden plegen wel somtijds deze oplossing te gebruiken, maar als het ware aarzelend. Maar de Scholastieken vinden in haar rust, alsof er niets tegenover gesteld kon worden. Ik wil gaarne toegeven dat het vooruitweten alleen de schepselen geen enkele noodzaak oplegt, hoewel allen het daarmee niet eens zijn. Want er zijn er, die willen, dat het ook de oorzaak der dingen is. Maar het schijnt mij toe, dat Valla, een man die anders in de Schrift niet zeer geoefend was, het scherper en verstandiger doorzien heeft; want hij toont aan, dat deze twist overbodig is, daar het leven en de dood meer werkingen zijn van Gods wil dan van zijn vooruitweten. Indien God slechts vooruitzag, wat er met de mensen zou gebeuren, zonder het ook naar zijn goeddunken te regelen en te ordineren, dan zou niet zonder reden de vraag te berde worden gebracht, of zijn vooruitzien wel iets betekende voor de noodzakelijkheid daarvan. Maar daar Hij de toekomstige dingen om geen andere reden vooruitziet, dan omdat Hij besloten heeft, dat ze zo zouden geschieden, wordt er tevergeefs over het vooruitweten getwist, wanneer vaststaat, dat alles veeleer geschiedt naar zijn ordinatie en wil.

6. Zweiter Einwand: Die Erwählungslehre nähme dem Menschen die Schuld und die Verantwortung ab

Noch ein zweiter Einwurf erhebt sich aus der Gottlosigkeit; er ist aber nicht so sehr darauf gerichtet, Gott zu beschimpfen, als vielmehr gerade darauf aus, den Sünder zu entschuldigen. Allerdings kann man den Sünder, den doch Gott verdammt, schließlich nur unter Schmähung des Richters rechtfertigen. Solche unheiligen Zungen schreien uns also entgegen: „Wie sollte Gott den Menschen Dinge als Laster zurechnen, die er ihnen doch durch seine Vorbestimmung zwingend auferlegt hat? Was sollten die Menschen denn tun? Sollten sie etwa mit seinen Entschlüssen Streit führen? Das würden sie aber doch vergebens unternehmen, da sie es nie und nimmer vermöchten! Es ist also Unrecht, sie um solcher Dinge willen zu strafen, deren vornehmste Ursache in Gottes Vorbestimmung liegt!“

Hier will ich nun von der Verteidigung Abstand nehmen, bei der die kirchlichen Schriftsteller durchweg ihre Zuflucht suchen; sie erklären, Gottes Vorherwissen hindere nicht, daß der Mensch als Sünder geachtet würde; denn Gott sehe ja seine Sünden, nicht etwa seine eigenen voraus. Das lästerliche Geschwätz ließe sich dadurch nämlich nicht zum Stehen bringen; es würde im Gegenteil nun darauf dringen, Gott hätte doch trotzdem den bösen Werken, die er voraussah, entgegenwirken können, wenn er gewollt hätte; er habe das aber nicht getan und deshalb habe er den Menschen eben zu dem Zweck geschaffen, daß er sich auf Erden so aufführe! Wenn der Mensch - so würde man dann fortfahren - durch Gottes Vorsehung in jene Lage hineingeschaffen ist, daß er hernach eben alles tun mußte, was er wirklich tut (nämlich Sünde), so kann man ihm daraus kein Verbrechen machen, weil er es ja gar nicht vermeiden kann und durch Gottes Willen in diese Zwangslage gekommen ist.

Wir wollen also zusehen, wie man diesen Knoten richtig lösen muß. Vor allem anderen muß da jedermann das Wort des Salomo festhalten: Gott hat alles um seiner selbst willen geschaffen, „auch den Gottlosen für den bösen Tag“! (Spr. 16,4). Hier sehen wir es: das Walten über alle Dinge ist in Gottes Hand, bei ihm liegt die Entscheidung über Heil und Tod, und deshalb ordnet er es mit seinem Ratschluß 640 und Willen so, daß unter den Menschen einige geboren werden, die bereits vom Mutterleibe an dem sicheren Tode geweiht sind, um durch ihr verderben seinen Namen zu verherrlichen! Hier mag nun jemand zu erwägen geben, durch Gottes Vorsehung werde diesen Menschen doch keinerlei Notwendigkeit auferlegt, sondern sie seien in solcher Stellung von ihm erschaffen, weil er eben ihre künftige Bosheit vorausgesehen habe; wer das nun aber behauptet, der sagt damit mehr als nichts, aber doch nicht alles! Die Alten pflegen zwar diese Lösung zuweilen zu verwenden, aber doch gewissermaßen im Zweifel. Die Schultheologen jedoch ruhen auf ihr aus, als ob man nichts dagegen sagen könnte. Ich will zwar gern zugeben, daß Gottes Vorherwissen allein den Kreaturen keine Notwendigkeit auferlegt. Freilich geben auch das nicht alle zu; es gibt nämlich auch solche, die in Gottes Vorherwissen die Ursache der Dinge erblicken wollen. Aber mir scheint valla, ein sonst in den heiligen Dingen nicht besonders geübter Mann, diese Frage schärfer und klüger durchschaut zu haben: er zeigt, daß dieser Streit überflüssig ist, weil Leben und Tod eher Wirkungen des göttlichen Willens als des göttlichen Vorherwissens sind. Wenn Gott den zukünftigen Zustand der Menschen bloß vorhersähe und ihn nicht auch nach seinem Ermessen lenkte und anordnete, dann wäre es nicht unsachgemäß, die Frage zu erheben, welche Bedeutung sein Vorherwissen für die Notwendigkeit dieses Zustandes hätte. Aber tatsächlich hat er die künftigen Geschehnisse nur aus der einen Ursache heraus vorhergesehen, weil er beschlossen hatte, sie sollten so vor sich gehen, und deshalb ist es umsonst, um das Vorherwissen zu streiten, wo es doch feststeht, daß alles vielmehr aus seiner Anordnung, seinem Wink heraus geschieht!

6. ‘n Weerlegging van die beswaar dat die uitverkiesingsleer mense hulle verantwoordelikheidsin en skuldbesef ontneem

Uit hulle goddeloosheid kom ’n tweede beswaar. Dit is egter nie soseer reëlreg daarop gerig om God te beskuldig as om die sondaar te verontskuldig nie. En tog kan iemand wat deur God as sondaar verdoem is, uiteindelik nie sonder belediging vir die Regter geregverdig word nie. Derhalwe babbel hulle onheilige tonge soos volg: “Waarom sou God mense die dinge as sonde toereken, die noodwendigheid waarvan Hy deur sy predestinasie hulle opgelê het? Want wat staan hulle te doen? Moet hulle hulle teen sy besluite verset? Maar hulle sal dit tevergeefs doen aangesien hulle hoegenaamd niks daarmee kan bereik nie. Hulle word dus ten onregte gestraf vir die dinge waarvan die belangrikste oorsaak in God se predestinasie geleë is”.³⁹

1199 Hier sal ek my weerhou van die verdediging waartoe kerkskrywers oor die algemeen hulle toevlug neem, naamlik dat God se voorkennis nie verhinder dat ’n mens as ’n sondaar gereken word nie omdat God die mens se kwaad en nie sy eie nie vooraf sien.⁴⁰ Die haarklowery sou trouens nie hier tot ’n einde kom nie, maar dit sou eerder daarop aandring dat God tog die kwaad wat Hy vooraf gesien het, kon teengaan as Hy wou. Aangesien Hy dit egter nie gedoen het nie, dat Hy die mens met voorbedagte rade geskep het met die doel dat hy hom so op aarde moes gedra. Maar as die mens deur God se voorsienigheid in so ’n toestand geskep is dat hy daarna moet doen wat hy ook al doen, moet hy nie beskuldig word van iets wat hy nie kan ontvlug nie en wat Hy vanweë God se wil onderneem.⁴¹ Laat ons dus kyk hoe ons hierdie knoop behoorlik kan deurhak.

Ten eerste moet dit wat Salomo sê, onder almal vas en seker wees, naamlik dat God alles ter wille van Homself geskep het, ook die goddelose vir die dag van onheil.⁴² Kyk, aangesien die beskikking oor alle dinge in God se hand is, aangesien die oordeel oor saligheid en die dood by Hom berus, beskik Hy volgens sy raad en goeddunke dit so dat sommige mense gebore word wat van die moederskoot af aan die gewisse dood oorgegee is om deur hulle verderf God se Naam te verheerlik. As iemand sou aanvoer⁴³ dat geen noodwendigheid deur God se voorsienigheid op hulle geplaas word nie maar dat hulle eerder deur Hom in so ’n toestand geskep is omdat Hy hulle toekomstige bedorwenheid vooraf gesien het, sê hy wel iets maar nie alles nie. Die skrywers van die ou tyd wend wel soms hierdie oplossing aan maar met aarseling.⁴⁴ Die Skolastici⁴⁵ berus inderdaad daarin net asof niks daarteen ingebring kan word nie.⁴⁶ Ek sou inderdaad met graagte toegee dat God se voorkennis alleen geen noodwendigheid op sy skepsels plaas nie, hoewel nie almal dit hieroor eens is nie. Daar is trouens sommiges wat meen dat dit ook die oorsaak van alle gebeure is. Vir my lyk dit asof Valla dit skerpsinniger en verstandiger as ander raakgesien het hoewel 1200 hy andersins in godsdienstige sake nie so bedrewe was nie.⁴⁷ Hy het aangetoon dat dit oorbodig is om daaroor te twis omdat lewe sowel as dood eerder handelinge van God se wil as sy voorkennis is. As God slegs vooruit sou sien wat met die mens gaan gebeur, sonder om hierdie gebeure na sy goeddunke te reël en te orden, sou die vraag nie sonder rede te berde gebring kon word wat sy voorsienigheid nou eintlik tot die noodwendigheid van die gebeure bydra nie.⁴⁸ Maar aangesien Hy dit wat in die toekoms sou gebeur om geen ander rede voorsien as dat Hy besluit het dat dit so moet gebeur nie, twis hulle tevergeefs oor sy voorkennis wanneer dit duidelik is dat alles eerder volgens sy verordening en goeddunke gebeur.

6. Есть ещё одно возражение, которое выдвигают нечестивцы. Им они не столько оскорбляют Бога, сколько пытаются оправдать грешника. Хотя, по правде говоря, грешника нельзя оправдать, не позоря Судью. Однако посмотрим, в чём тут дело. Почему, спрашивают они, Бог вменяет в вину людям вещи, которые Он через предопределение навязал им как необходимые? Что же им остаётся? Могут ли они противиться Божьим решениям? Это было бы напрасно, но они и вообще не в силах этого сделать. Поэтому несправедливо, чтобы Бог наказывал за вещи, главная причина которых заключается в его предопределении.

Я не буду пользоваться защитительными доводами, которые обычно приводят церковные писатели: предзнание Бога не препятствует тому, что человек окажется грешником, причём Бог предвидит, что пороки человека будут его собственными, а не произойдут от Бога. Ведь брюзгливые спорщики не удовлетворятся этим и пойдут дальше. Они скажут, что Бог, если бы захотел, мог бы предотвратить зло, которое предвидел. Поскольку Он этого не сделал, то, значит, по свободному решению создал человека с таким нравом. А если человек создан так, что он должен был совершить то, что совершает, то ему нельзя вменять в вину дела, от которых он не мог уклониться и совершить которые был вынужден но воле Бога.

Посмотрим, как можно решить эту трудную задачу. Во-первых, мы должны считать не подлежащими сомнению слова Соломона: всё сделал Господь ради Себя, и даже нечестивого - на день его погибели (Прит 16:4). Значит, Бог своею рукой распоряжается всеми вещами и волен ниспослать жизнь или смерть кому угодно. Согласно своему замыслу Он делает так, что некоторые от чрева матери определённо предназначены к вечной смерти, дабы своей погибелью прославлять Имя Божье.

Некоторые, защищая справедливость Бога, отмечают, что своим провидением Он не навязывает этим людям какой-либо необходимости, но, предвидя их развращённость, создаёт их для неё. В этом есть доля правды, но не вся правда. Древние учители порой пользовались таким решением, однако с оговорками. Сорбоннские схоласты целиком приняли его, словно тут вообще нечего возразить (Пётр Ломбардский. Сентенции, I, dist. XL, 4 (МРL, СХСII, 632)). Что касается меня, то я вполне допускаю, что предзнание само по себе не навязывает творениям никакой необходимости, хотя с этим согласны не все - кое-кто превращает его в причину всех вещей. Мне представляется, что Лоренцо Валла (Valla Lorenzo (1406-1457) - итальянский гуманист, автор трактата о свободе вопи «De libero arbitrio»), хотя он не особенно сведущ в Писании, сделал более тонкое замечание. Он показал, что этот спор беспредметен, так как жизнь и смерть суть скорее действия воли Бога, нежели его предзнания. Если бы Бог только предвидел, что произойдёт с людьми, не располагая их жизнью по своему желанию, то этот вопрос имел бы смысл, а именно: какого рода необходимость управляет Божьим провидением. Но поскольку всё происходит по той единственной причине, что так определил Бог, то глупо спорить о действии его предзнания, когда ясно, что всё совершается по его повелению и определению.

7. | Disertis verbis hoc extare negant, decretum fuisse a Deo ut sua defectione periret Adam. Quasi vero idem ille Deus, quem Scriptura praedicat facere quaecunque vult¹, ambiguo fine condiderit nobilissimam ex suis creaturis. Liberi arbitrii fuisse dicunt ut fortunam ipse sibi fingeret: Deum vero nihil destinasse nisi ut pro merito eum tractaret. Tam frigidum commentum si recipitur, ubi erit illa Dei omnipotentia, qua secundum arcanum consilium, quod aliunde non pendet, omnia moderatur? Atqui praedestinatio velint nolint, in posteris se profert. Neque enim factum est naturaliter ut a salute exciderent omnes, unius parentis culpa. Quid eos prohibet fateri de uno homine quod inviti de toto humano genere concedunt? Quid enim tergiversando luderent operam? Cunctos mortales in unius hominis persona morti aeternae mancipatos fuisse Scriptura clamat. Hoc quum naturae adscribi nequeat, ab admirabili Dei consilio profectum esse minime obscurum est. Bonos istos iustitiae Dei patronos perplexos haerere in festuca, altas vero trabes superare nimis absurdum est. Iterum quaero, Unde factum est ut tot gentes una cum liberis eorum infantibus aeternae morti involveret lapsus Adae absque remedio, nisi quia Deo ita visum est? Hic obmutescere oportet tam dicaces alioqui linguas. Decretum quidem horribile, fateor; || inficiari tamen^c nemo poterit^d quin praesciverit Deus^e quem exitum esset habiturus homo, antequam ipsum conderet, et ideo praesciverit quia decreto suo sic ordinarat. In praescientiam Dei siquis hic invehatur, temere et inconsulte impingit. Quid enim, quaeso, est cur reus agatur caelestis iudex^f quia non ignoraverit quod futurum erat? In praedestinationem competit siquid est vel iustae vel speciosae querimoniae. Nec absurdum videri debet quod dico, Deum non modo primi hominis casum, et in eo posterorum ruinam praevidisse: sed arbitrio quoque suo dispensasse. Ut enim ad eius sapientiam pertinet omnium 402 quae futura sunt esse praescium, sic ad potentiam, omnia manu sua regere ac moderari. || Et hanc quoque quaestionem Augustinus, ut alias, scite expedit, Saluberrime confitemur quod rectissime credimus, Deum Dominumque rerum omnium, qui creavit omnia bona valde, et mala ex bonis exoritura praescivit, et scivit magis ad suam omnipotentissimam bonitatem pertinere etiam de malis benefacere quam mala esse non sinere: sic ordinasse Angelorum et hominum vitam, ut in ea prius ostenderet quid posset liberum arbitrium, deinde quid posset gratiae suae beneficium, iustitiaeque iudicium [Enchir. ad Laurent]¹.

7. Les adversaires alleguent qu’on ne trouvera point cecy exprimé de mot à mot, que Dieu eust determiné qu’Adam deust trebuscher en ruine mortelle, voire comme si en se rendant tesmoignage par l’Escriture qu’il fait toutes choses qu’il veut, il avoit creé la plus noble de toutes ses creatures sans ordonner à quelle fin ne condition. Ils disent qu’Adam a esté creé avec son franc arbitre pour se donner telle fortune qu’il voudroit: et que Dieu n’avoit rien determiné de luy, sinon de le traiter selon ses merites. Si une si froide invention est receue, où sera la puissance inflnie de Dieu, par laquelle il dispose toutes choses selon son conseil secret: lequel ne depend point d’ailleurs? Tant y a que maugré leurs dents la predestination de Dieu se demonstre en toute la lignée d’Adam, car il n’est pas advenu naturellement que tous decheussent de leur salut par la faute d’un. Qu’est-ce qui les empesche de confesser du premier homme, ce qu’ils sont contraints en despit d’eux, accorder de tout le genre humain? Car pourquoy perdroyent-ils leur peine à tergiverser? L’Escriture prononce haut et clair, que toutes creatures mortelles ont esté asservies à la mort en la personne d’un homme. Puis que cela ne peut estre attribué à nature, il faut bien qu’il soit provenu du conseil admirable de Dieu. C’est une trop lourde inadvertence, que ces advocats qui s’ingerent pour maintenir la justice de Dieu, s’arrestent tout court à un festu, et qu’ils sautent par dessus des grosses trabes. Je leur demande derechef, dont il est advenu que la cheute d’Adam ait enveloppé avec soy tant de peuples avec leurs enfans sans aucun remede, sinon qu’il a pleu ainsi à Dieu. Il faut que ces langues tant habiles à babiller deviennent muettes en cest endroit. Je confesse que ce decret nous doit espovanter: toutesfois on ne peut nier que Dieu n’ait preveu devant que creer l’homme, à quelle fin il devoit venir: et ne l’ait preveu, pource qu’il l’avoit ainsi ordonné en son conseil. Si quelcun accuse icy la previdence de Dieu, il fait temerairement. Car à quel propos sera blasmé le Juge celeste, pour n’avoir point ignoré les choses qui devoyent estre? S’il y a donc plainte aucune, ou juste, ou de quelque apparence, elle s’adresse plustost à son ordonnance. Or ce que je dy ne doit sembler advis estre estrange: c’est que Dieu non seulement a preveu la cheute du premier homme, et en icelle la ruine de toute sa posterité, mais qu’il l’a ainsi voulu. Car comme il appartient a sa sagesse d’avoir la prescience de toutes choses futures, aussi il appartient à sa puissance de regir et gouverner tout par sa main. Et sainct Augustin decide et liquide tresbien ceste question⁹⁹ comme beaucoup d’autres. Nous confessons à salut ce que nous croyons droitement, que Dieu qui est Seigneur et Maistre de toutes choses, et qui a creé toutes choses bonnes, et a cognu que le mal proviendroit du bien, et aussi cognu qu’il appartenoit à sa bonté toute puissante de convertir le mal en bien, plustost que de ne permettre point qu’il y eust nul mal: a disposé tellement la vie des Anges et des hommes, qu’il a voulu monstrer en premier lieu ce que pouvoit le franc arbitre, et puis apres ce que pouvoit le benefice de sa grace, et son juste jugement.

7. They say it is nowhere declared in express terms, that God decreed Adam should perish by his defection; as though the same God, whom the Scripture represents as doing whatever he pleases, created the noblest of his creatures without any determinate end. They maintain, that he was possessed of free choice, that he might be the author of his own fate, but that God decreed nothing more than to treat him according to his desert. If so weak a scheme as this be received, what will become of God’s omnipotence, by which he governs all things according to his secret counsel, independently of every person or thing besides? But whether they wish it or dread it, predestination exhibits itself in Adam’s posterity. For the loss of salvation by the whole race through the guilt of one parent, was an event that did not happen by nature. What prevents their acknowledging concerning one man, what they reluctantly grant concerning the whole species? Why should they lose their labour in sophistical evasions? The Scripture proclaims, that all men were, in the person of their father, sentenced to eternal death. This, not being attributable to nature, it is evident must have proceeded from the wonderful counsel of God. The perplexity and hesitation discovered at trifles by these pious defenders of the justice of God, and their facility in overcoming great difficulties, are truly absurd. I inquire again, how it came to pass that the fall of Adam, independent of any remedy, should involve so many nations with their infant children in eternal death, but because such was the will of God. Their tongues, so loquacious on every other point, must here be struck dumb. It is an awful decree, I confess; but no one can deny that God foreknew the future final fate of man before he created him, and that he did foreknow it because it was appointed by his own decree. If any one here attacks God’s foreknowledge, he rashly and inconsiderately stumbles. For what ground of accusation is there against the heavenly Judge for not being ignorant of futurity? If there is any just or plausible complaint, it lies against predestination. Nor should it be thought absurd to affirm, that God not only foresaw the fall of the first man, and the ruin of his posterity in him, but also arranged all by the determination of his own will. For as it belongs to his wisdom to foreknow every thing future, so it belongs to his power to rule and govern all things by his hand. And this question also, as well as others, is judiciously discussed by Augustine. “We most wholesomely confess, what we most rightly believe, that the God and Lord of all things, who created every thing very 171good, and foreknew that evil would arise out of good, and knew that it was more suitable to his almighty goodness to bring good out of evil than not to suffer evil to exist, ordained the life of angels and men in such a manner as to exhibit in it, first, what free-will was capable of doing, and afterwards, what could be effected by the blessings of his grace, and the sentence of his justice.”

7. Objection, that God did not decree that Adam should perish by his fall, refuted by a variety of reasons. A noble passage of Augustine.

They deny that it is ever said in distinct terms, God decreed that Adam should perish by his revolt.¹ As if the same God, who is declared in Scripture to do whatsoever he pleases, could have made the noblest of his creatures without any special purpose. They say that, in accordance with free-will, he was to be the architect of his own fortune, that God had decreed nothing but to treat him according to his desert. If this frigid fiction is received, where will be the omnipotence of God, by which, according to his secret counsel on which every thing depends, he rules over all? But whether they will allow it or not, predestination is manifest in Adam’s posterity. It was not owing to nature that they all lost salvation by the fault of one parent. Why should they refuse to admit with regard to one man that which against their will they admit with regard to the whole human race? Why should they in caviling lose their labour? Scripture proclaims that all were, in the person of one, made liable to eternal death. As this cannot be ascribed to nature, it is plain that it is owing to the wonderful counsel of God. It is very absurd232in these worthy defenders of the justice of God to strain at a gnat and swallow a camel. I again ask how it is that the fall of Adam involves so many nations with their infant children in eternal death without remedy unless that it so seemed meet to God? Here the most loquacious tongues must be dumb. The decree, I admit, is, dreadful; and yet it is impossible to deny that God foreknew what the end of man was to be before he made him, and foreknew, because he had so ordained by his decree. Should any one here inveigh against the prescience of God, he does it rashly and unadvisedly. For why, pray, should it be made a charge against the heavenly Judge, that he was not ignorant of what was to happen? Thus, if there is any just or plausible complaint, it must be directed against predestination. Nor ought it to seem absurd when I say, that God not only foresaw the fall of the first man, and in him the ruin of his posterity; but also at his own pleasure arranged it. For as it belongs to his wisdom to foreknow all future events, so it belongs to his power to rule and govern them by his hand. This question, like others, is skillfully explained by Augustine: “Let us confess with the greatest benefit, what we believe with the greatest truth, that the God and Lord of all things who made all things very good, both foreknow that evil was to arise out of good, and knew that it belonged to his most omnipotent goodness to bring good out of evil, rather than not permit evil to be, and so ordained the life of angels and men as to show in it, first, what free-will could do; and, secondly, what the benefit of his grace and his righteous judgment could do,” (August. Enchir. ad Laurent).

7. Zij zeggen, dat het niet uitdrukkelijk te lezen staat, dat door God besloten is, dat Adam door zijn afval zou vergaan. Alsof diezelfde God, van wie de Schrift predikt, dat Hij doet al wat Hij wil, het edelste van zijn schepselen met een twijfelachtig doel geschapen had. Zij zeggen, dat hij een vrije wil gehad heeft, om zich zelf zijn lot te vormen, maar dat God niet anders beschikt heeft, dan dat Hij hem naar zijn verdienste zou behandelen. Wanneer men een zo ijdel verzinsel aanvaardt, waar zal dan die almachtigheid Gods blijven, waardoor Hij, naar zijn verborgen raad, die van niets anders afhankelijk is, alles bestuurt? En toch, of zij willen of niet, vertoont de predestinatie zich in de nakomelingen. Want het is niet van nature geschied dat allen van de zaligheid afvielen door de schuld van één vader. Wat verhindert hen aangaande één mens te erkennen, wat ze tegen hun wil aangaande het ganse menselijk geslacht toegeven? Want waartoe zouden ze moeite verspillen door het zoeken van uitvluchten? De Schrift roept, dat alle stervelingen in de persoon van één mens aan de eeuwige dood overgegeven zijn. En daar dit niet aan de natuur kan worden toegeschreven, is het allerminst duister, dat het voortgekomen is van de wonderbare raad Gods. Het is al te ongerijmd, dat die goede beschermers van Gods rechtvaardigheid verward blijven staan voor een stokje, maar over hoge balken weten heen te komen. Wederom vraag ik, waardoor het geschied is, dat zoveel volkeren te zamen met hun kleine kinderen door de val van Adam in de eeuwige dood geworpen zijn, zonder redmiddel, anders dan omdat God het zo wilde. Hier moeten de tongen, die anders zoveel te zeggen hebben, verstommen. Het is wel een huiveringwekkend besluit, ik erken het; maar toch zal niemand kunnen loochenen, dat God van tevoren, voordat Hij de mens schiep, geweten heeft, hoe het met hem zou aflopen, en dat Hij het daarom van te voren geweten heeft, omdat Hij het door zijn besluit aldus verordend had. Wanneer iemand hier een aanval doet op Gods vooruitweten, dan handelt hij roekeloos en onberaden. Want welke reden is er, vraag ik u, waarom de hemelse Rechter beschuldigd zou worden, omdat Hij geweten heeft, wat zou geschieden? Wanneer er enige rechtvaardige of schijnbare reden is om klagen, dan slaat ze op de predestinatie. En ook moet niet ongerijmd schijnen wat ik zeg, dat God niet alleen de val van de eerste mens en in hem het verderf van zijn nakomelingen tevoren gezien heeft, maar ook naar zijn goeddunken geregeld heeft. Want evenals het behoort tot zijn wijsheid om vooruit te weten alles wat geschieden zal, zo behoort het tot zijn macht alles door zijn hand te regeren en te besturen. En Augustinus¹ legt ook deze kwestie, evenals andere, verstandig uit: "Wij belijden zeer gezond, wat wij zeer juist geloven, dat God en de Heer van alle dingen, die alles zeer goed heeft geschapen, en tevoren geweten heeft, dat het kwade uit het goede zou voortkomen en geweten heeft, dat het meer behoorde tot zijn almachtige goedheid ook het kwade goed te maken dan het kwade niet te laten zijn, dat God, zeg ik, het leven der engelen en mensen zo verordend heeft, dat Hij daarin eerst vertoonde, wat de vrije wil vermocht, en vervolgens wat de weldaad zijner genade en het oordeel zijner gerechtigheid vermocht."

7. Gott hat auch den Sündenfall im voraus bestimmt

Man erklärt nun, es stünde nicht mit ausdrücklichen Worten geschrieben, daß Gott beschlossen habe, Adam solle durch seinen Abfall zugrunde gehen. Als ob dieser Gott, von dem die Schrift Predigt, daß er macht, „was er will“ (Ps. 115,3), das edelste seiner Geschöpfe auf ein ungewisses Ziel hin geschaffen hätte! Man sagt, es habe bei seinem freien Willen gestanden, sich selbst sein Los zu gestalten, Gott aber habe nichts bestimmt, als daß er ihn nach seinem Verdienst behandeln werde. Wo bleibt aber, wenn solch ein inhaltloses Hirngespinst zur Annahme kommt, Gottes Allmacht, in der er nach seinem geheimen Ratschluß, der sonst von nichts abhängt, alle Dinge lenkt? Aber mögen solche Menschen wollen oder nicht, so tritt doch die Vorbestimmung an den Nachkommen Adams zutage! Denn es ist nicht natürlicherweise geschehen, daß durch die Schuld des einen Stammvaters alle aus dem Heil herausgefallen sind. Was hindert sie nun, von einem Menschen zu bekennen, was sie wider ihren Willen vom ganzen Menschengeschlecht zugeben? Denn wozu geben sie sich vergebliche Mühe, hier Ausflüchte zu suchen? Die Schrift erklärt laut, daß alle Sterblichen in der Person eines einzigen Menschen dem ewigen Tode zu eigen gegeben worden sind. Da man dies aber nicht der Natur zuschreiben kann, so liegt es hell am Tage, daß es aus Gottes wunderbarem Rat hervorgegangen ist. Gar zu widersinnig ist es aber, daß diese guten Beschützer der Gerechtigkeit Gottes an solch einem Grashalm hängen bleiben, aber hohe Baumstämme überspringen! Ich frage auf der anderen Seite: Wie ist es denn gekommen, daß Adams Fall rettungslos so viele Völker samt ihren unmündigen Kindern in den ewigen Tod verwickelt hat? Gibt es einen anderen Grund, als daß es Gott so Wohlgefallen hat? Hier müssen jene sonst so geschwätzigen Zungen verstummen. Es ist zwar ein furchtbarer Ratschluß, das gebe ich zu; aber dennoch wird niemand leugnen können, daß Gott, bevor er den Menschen schuf, zuvor gewußt hat, welchen Ausgang er nehmen würde, und daß er dies eben darum vorauswußte, weil er es in seinem Ratschluß so bestimmt hatte! Wer hier gegen Gottes Vorherwissen losfahren will, der rennt vorwitzig und unbedacht an. Denn aus was für einem Grunde, frage ich, soll der himmlische Richter der Anklage unterliegen, weil er wohl wußte, was eintreten 641 würde? Alles, was man an rechtmäßiger oder scheinbarer Klage vorbringen mag, richtet sich doch gegen seine Vorbestimmung. Es darf auch nicht widersinnig erscheinen, wenn ich behaupte: Gott hat den Fall des ersten Menschen und in ihm das Verderben seiner Nachfahren nicht bloß vorhergesehen, sondern auch nach seinem Gutdünken angeordnet. Denn wie es zu seiner Weisheit gehört, daß er alles Zukünftige zuvor weiß, so zu seiner Macht, alles mit seiner Hand zu regieren und zu leiten! Auch diese Frage, wie andere, hat Augustin weislich gelöst. Er sagt: „Sehr heilsam bekennen wir, was wir sehr recht glauben, nämlich daß der Gott und Herr aller Dinge, der alles ’sehr gut’ geschaffen hat, der zuvor wußte, daß aus dem Guten Böses erwachsen würde, und der wußte, daß es seiner schlechthin allmächtigen Güte eher anstünde, das Böse zum Guten zu wenden, als das Böse nicht geschehen zu lassen, daß dieser Gott das Leben der Engel und der Menschen so angeordnet hat, daß er an ihm zunächst zeigte, was der freie Wille vermag, und dann auch, was die Wohltat seiner Gnade und das Urteil seiner Gerechtigkeit kann!“ (Von der Züchtigung und Gnade 10,27).

7. Ook Adam se sondeval is deur God beskik

Hulle verklaar dat daar nie uitdruklik staan dat dit ’n besluit van God was dat Adam deur sy val sou vergaan nie - net asof dieselfde God van wie die Skrif verkondig dat Hy doen wat Hy wil,⁴⁹ die edelste van sy skepsels doelloos geskep het.⁵⁰ Hulle beweer dat hy vrye oordeel gehad het om sy eie lot te skep en dat God inderdaad niks anders vir hom bestem het as net om hom volgens sy verdienste te behandel nie. As so ’n koue versinsel aanvaar word, waar sal daardie almag van God wees waardeur Hy alles volgens sy verborge raadsplan, wat nie van iets anders afhanklik is nie, beheer? En of hulle wil of nie, die predestinasie kom tog in die nageslag na vore. Dit was immers nie ’n natuurlike gebeurtenis dat almal as gevolg van een ouer se toedoen van hulle saligheid afgesny is nie. Wat verhinder hulle om dit wat hulle teen hulle sin in verband met die hele mensdom toegee, ten opsigte van een mens te erken? Waarom verspeel hulle hulle tyd deur uitvlugkanse te soek?

Die Skrif roep uit dat alle sterflike mense in die persoon van een mens aan die ewige dood oorgegee is. Aangesien dit nie aan die natuur 1201 toegeskryf kan word nie, is dit glad nie duister dat dit uit God se wonderbaarlike raadsplan ontstaan het nie. Dit is uitermatig onsinnig dat daardie goeie verdedigers van God se geregtigheid in vertwyfeling voor ’n stokkie vassteek maar hoë balke oorsteek! Ek vra weer eens: Hoe het dit gebeur dat Adam se val soveel volke saam met hulle kindertjies onherstelbaar in die ewige dood begrawe het, behalwe omdat God dit so goedgevind het? Hier moet hulle tonge, wat andersins so bitsig is, stom word.

Ek erken wel dat dit ’n skrikwekkende besluit is.⁵¹ Tog kan niemand ontken dat God, voordat Hy die mens geskep het, vooraf geweet het wat sy uiteinde sal wees nie, en dat Hy dit daarom vooraf geweet het omdat Hy dit in sy besluit so verorden het. As iemand hier teen God se voorkennis uitvaar, loop hy hom onbesonne en roekeloos te pletter. Want watter rede is daar, vra ek jou, dat die hemelse Regter daarvoor aangekla kan word dat Hy vooraf geweet het wat sou gebeur? As daar rede vir ’n gegronde en opvallende klag is, is dit op die predestinasie van toepassing. En wat ek sê behoort ook nie ongerymd te lyk nie, naamlik dat God die val van die eerste mens en in hom ook die verderf van sy nakomelinge voorsien het maar dat Hy dit ook na sy goeddunke gereël het. Soos dit tewens op sy wysheid slaan om alles wat gaan gebeur, vooraf te weet, so slaan dit op sy mag om alles deur sy hand te regeer en te bestier.

Soos ander los Augustinus ook hierdie vraagstuk verstandig op. Hy sê: “Ons bely met die grootste heilsaamheid wat ons met die grootste opregtheid glo, naamlik dat God, die Here van alle dinge, wat alles baie goed geskep het en vooraf geweet het dat die slegte uit die goeie sal ontstaan, en geweet het dat dit by sy almagtige goedertierenheid pas om goeie dinge van slegtes te maak eerder as om toe te laat dat dit slegtes bly, dat Hy die lewe van engele en mense so verordineer het om daarin eers te toon wat vrye oordeel wel vermag, en verder waartoe die weldaad van sy genade en die oordeel van sy geregtigheid in staat is”.⁵²

God se geregtigheid vorm die basis van Adam se val en die verwerping van die verworpenes (Afdeling 8 - 11)

7. Наши противники ссылаются на то, что нигде прямо не сказано, что Бог определил Адама к падению и через это к смертельной погибели. То есть, будто бы Бог, который, по свидетельству Писания, творит всё, что хочет [Пс 113/114:11], сотворил благороднейшего из всех своих созданий, не предписав ему какой-либо определённой цели или образа жизни. Они говорят, что Адам был сотворён со свободной волей, дабы избрать себе такую судьбу, какую пожелает, и что Бог ничего не определил в отношении него от Себя, кроме суда по заслугам. Если принять это пустое измышление, то где бесконечное могущество Бога, благодаря которому Он распоряжается всем на свете согласно своему сокровенному замыслу, а замысел этот не зависит ни от чего внешнего? Так что вопреки их желаниям Божье предопределение проявляется во всём потомстве Адама. Отнюдь не по природе своей грехом одного все отпали от спасения. Что мешает нашим противникам исповедовать о первом человеке то, что они против воли вынуждены признать относительно всего человеческого рода? Зачем они тратят силы на всяческие уловки? Писание чётко провозглашает, что все смертные создания подвластны смерти из-за одного человека [Рим 5:15 сл.]. Поскольку это нельзя приписать природе, следует признать, что так предопределено чудесным Божьим планом. Какой абсурд, что эти адвокаты, якобы отстаивающие справедливость Бога, хватаются за соломинку и не видят толстых брёвен!

Я вновь спрошу их: как случилось, что падение Адама безвозвратно увлекло за собою в погибель столько людей вместе с их детьми, если это не было угодно Богу? Здесь нужно заставить замолчать эти болтливые языки. Я признаю, что мы должны ужасаться Божьему решению. И всё же нельзя отрицать, что Бог прежде создания человека предвидел, к какому концу тот с неизбежностью придёт. Бог предвидел это, потому что именно так постановил в своём плане. Всякий, кто обвиняет в этом Божье предзнание, поступает безрассудно. На каком основании хулят Небесного Отца за то, что Он знал, что должно произойти? Если появляются какие-то жалобы, обоснованные или притворные, то они относятся, скорее, к его приговору. То, что я сейчас скажу, не должно казаться странным: Бог не только предвидел падение первого человека, а в нём - гибель всего его потомства, но Он хотел этого. Ибо подобно тому, как его мудрость заключает в себе предзнание всех будущих дел, так и его могущество предполагает, что его рука управляет всеми делами и вещами. Св. Августин хорошо разрешает этот вопрос, как, впрочем, и многие другие: «Мы спасительно исповедуем то, во что право веруем: Бог, Господь и Владыка всего, создавший всё доброе и знающий, что зло происходит от добра, а также знающий, что его всемогущая благость обращает зло в добро, вместо того, чтобы не допустить появления какого-либо зла, определил жизнь Ангелов и людей таким образом, чтобы прежде показать, на что способна свободная воля, а затем - что могут действие его благодати и его праведный суд» (Августин. О порицании и благодати, X, 27 (МРL, ХLIV, 932)).

8. | Hic ad distinctionem voluntatis et permissionis recurritur, secundum quam obtinere volunt, permittente modo non autem volente Deo perire impios². Sed cur permittere dicemus nisi quia ita vult? Quanquam nec ipsum quidem per se probabile est, sola Dei permissione, nulla ordinatione hominem sibi accersisse interitum. Quasi vero non constituerit Deus qua conditione praecipuam ex creaturis suis esse vellet. Non dubitabo igitur cum Augustino simpliciter fateri, voluntatem Dei esse rerum necessitatem [Lib. 6. de Genes. ad literam, cap. 15.]^{a 3}, atque id necessario futurum esse quod ille voluerit: quemadmodum ea vere futura sunt quae praeviderit. Nunc vero si pro sua et impiorum excusatione vel Pelagiani, vel Manichaei, vel Anabaptistae, vel Epicurei (nam cum istis quatuor sectis nobis in hoc argumento negotium est) necessitatem, qua ex Dei praedestinatione constringuntur, obiiciant: nihil afferunt ad causam idoneum: Si enim praedestinatio nihil aliud est quam divinae iustitiae, occultae quidem, sed inculpatae, dispensatio: quia non indignos fuisse certum est qui in eam sortem praedestinarentur, iustissimum quoque^b esse interitum quem ex praedestinatione subeunt, aeque^b certum est. Adhoc, sic ex Dei praedestinatione pendet eorum perditio, ut causa et materia in ipsis reperiatur. Lapsus est enim primus homo, quia Dominus ita expedire censuerat; cur censuerit, nos latet. Certum tamen est non aliter censuisse, nisi quia videbat nominis sui gloriam inde merito illustrari. Ubi mentionem gloriae Dei audis, illic iustitiam cogita. Iustum enim esse oportet quod laudem meretur. Cadit igitur homo, Dei providentia sic ordinante: 403 sed suo vitio cadit. Pronuntiaverat paulo ante Dominus, omnia quae fecerat esse valde bona [Genes. 1. d. 31]. Unde ergo illa homini pravitas ut a Deo suo deficiat? Ne ex creatione esse putaretur, elogio suo approbaverat Deus quod profectum erat a seipso. Propria ergo malitia, quam acceperat a Domino puram naturam corrupit, sua ruina totam posteritatem in exitium secum attraxit. Quare in corrupta potius humani generis natura evidentem damnationis causam, quae nobis propinquior est^a, contemplemur, quam absconditam ac penitus incomprehensibilem inquiramus in Dei praedestinatione. Neque immensae Dei sapientiae submittere hucusque ingenium pigeat, ut in multis eius arcanis succumbat. Eorum enim quae scire nec datur, nec fas est, docta est ignorantia¹: scientiae appetentia, insaniae species.

8. Aucuns recourent icy à la difference de Volonté et Permission, disant que les iniques perissent, Dieu le permettant, mais non pas le voulant. Mais pourquoy dirons-nous qu’il le permet, sinon pource qu’il le veut? Combien que cela mesme ne soit point de soy vray-semblable, que c’est par la seule permission, et non par l’ordonnance de Dieu, que l’homme s’est acquis damnation: comme si Dieu n’avoit point ordonné de quelle condition il vouloit que fust la principale et plus noble de ses creatures. Je ne doute point donc de simplement confesser avec sainct Augustin, que la volonté de Dieu est la necessité de toutes choses, et qu’il faut necessairement que ce qu’il a ordonné et voulu advienne, comme tout ce qu’il a preveu adviendra certainement¹⁰⁰. Maintenant si les Pelagiens, ou Manichéens, ou Anabaptistes, ou Epicuriens (car nous avons affaire à ces quatre sectes, en traitant de ceste matiere) alleguent pour leur excuse la necessité, dont ils sont contraints par la predestination de Dieu, ils n’amenent rien de propre à la cause. Car si la predestination n’est autre chose que l’ordre et dispensation de la justice divine, laquelle ne laisse point d’estre irreprehensible combien qu’elle soit occulte: puis qu’il est certain qu’ils n’estoyent pas indignes d’estre predestinez à telle fin, il est aussi certain que la ruine en laquelle ils tombent par la predestination de Dieu, est juste et equitable. Davantage, leur perdition procede tellement de la predestination de Dieu, que la cause et matiere en sera trouvée en eux. Le premier homme est cheut, pource que Dieu avoit jugé cela estre expedient. Or pourquoy il l’a jugé, nous n’en savons rien. Si est-il neantmoins certain, qu’il ne l’a pas jugé sinon pource qu’il voyoit que cela faisoit à la gloire de son Nom. Or quand il est fait mention de la gloire de Dieu, pensons aussi bien à sa justice: car il faut que ce qui merite louange soit equitable. L’homme donc trebusche selon qu’il avoit esté ordonné de Dieu: mais il trebusche par son vice. Le Seigneur avoit prononcé un peu auparavant, toutes les choses qu’il avoit faites estre fort bonnes (Gen. 1:31): dont vient donc la perversité de l’homme, sinon qu’il s’est destourné de son Dieu? Afin qu’on ne pensast qu’elle vinst de sa creation, le Seigneur avoit approuvé par son tesmoignage tout ce qu’il avoit mis en luy. Il a donc par sa propre malice corrompu la bonne nature qu’il avoit receue du Seigneur. Et ainsi par sa cheute a tiré avec soy en ruine tout son lignage. Parquoy contemplons plustost en la nature corrompue de l’homme, la cause de sa damnation, laquelle luy est evidente, que de la chercher en la predestination de Dieu, où elle est cachée et du tout incomprehensible. Et qu’il ne nous face point mal de submettre jusque là nostre entendement à la sagesse inflnie de Dieu, qu’il luy cede en beaucoup de secrets. Car des choses qu’il n’est pas licite ne possible de savoir, l’ignorance en est docte: l’appetit de les savoír, est une espece de rage.

8. Here they recur to the distinction between will and permission, and insist that God permits the destruction of the impious, but does not will it. But what reason shall we assign for his permitting it, but because it is his will? It is not probable, however, that man procured his own destruction by the mere permission, and without any appointment, of God; as though God had not determined what he would choose to be the condition of the principal of his creatures. I shall not hesitate, therefore, to confess plainly with Augustine, “that the will of God is the necessity of things, and that what he has willed will necessarily come to pass; as those things are really about to happen which he has foreseen.” Now, if either Pelagians, or Manichæans, or Anabaptists, or Epicureans, (for we are concerned with these four sects on this argument,) in excuse for themselves and the impious, plead the necessity with which they are bound by God’s predestination,—they allege nothing applicable to the case. For if predestination is no other than a dispensation of Divine justice,—mysterious indeed, but liable to no blame,—since it is certain they were not unworthy of being predestinated to that fate, it is equally certain, that the destruction they incur by predestination is consistent with the strictest justice. Besides, their perdition depends on the Divine predestination in such a manner, that the cause and matter of it are found in themselves. For the first man fell because the Lord had determined it was so expedient. The reason of this determination is unknown to us. Yet it is certain that he determined thus, only because he foresaw it would tend to the just illustration of the glory of his name. Whenever you hear the glory of God mentioned, think of his justice. For what deserves praise must be just. Man falls, therefore, according to the appointment of Divine Providence; but he falls by his own fault. The Lord had a little before pronounced “every thing that he had made” to be “very good.” Whence, then, comes the depravity of man to revolt from his God? Lest it should be thought to come from creation, God had approved and commended what had proceeded from himself. By his own wickedness, therefore, he corrupted the nature he had received pure from the Lord, and by his fall he drew all his posterity with him into destruction. Wherefore let us rather contemplate the evident cause 172of condemnation, which is nearer to us in the corrupt nature of mankind, than search after a hidden and altogether incomprehensible one in the predestination of God. And we should feel no reluctance to submit our understanding to the infinite wisdom of God, so far as to acquiesce in its many mysteries. To be ignorant of things which it is neither possible nor lawful to know, is to be learned: an eagerness to know them, is a species of madness.

8. Objection, that the wicked perish by the permission, not by the will of God. Answer. A pious exhortation.

Here they recur to the distinction between will and permission, the object being to prove that the wicked perish only by the permission, but not by the will of God. But why do we say that he permits, but just because he wills? Nor, indeed, is there any probability in the thing itself—viz. that man brought death upon himself merely by the permission, and not by the ordination of God; as if God had not determined what he wished the condition of the chief of his creatures to be. I will not hesitate, therefore, simply to confess with Augustine that the will of God is necessity, and that every thing is necessary which he has willed; just as those things will certainly happen which he has foreseen (August. de Gen. ad Lit., Lib. 6, cap. 15). Now, if in excuse of themselves and the ungodly, either the Pelagians, or Manichees, or Anabaptists, or Epicureans (for it is with these four sects we have to discuss this matter), should object the necessity by which they are constrained, in consequence of the divine predestination, they do nothing that is relevant to the cause. For if predestination is nothing else than a dispensation of divine justice, secret indeed, but unblamable, because it is certain that those predestinated to that condition were not unworthy of it, it is equally certain, that the destruction consequent upon predestination is also most just. Moreover, though their perdition depends on the predestination of God, the cause and matter of it is in themselves. The233first man fell because the Lord deemed it meet that he should: why he deemed it meet, we know not. It is certain, however, that it was just, because he saw that his own glory would thereby be displayed. When you hear the glory of God mentioned, understand that his justice is included. For that which deserves praise must be just. Man therefore falls, divine providence so ordaining, but he falls by his own fault. The Lord had a little before declared that all the things which he had made were very good (Gen. 1:31). Whence then the depravity of man, which made him revolt from God? Lest it should be supposed that it was from his creation, God had expressly approved what proceeded from himself Therefore man’s own wickedness corrupted the pure nature which he had received from God, and his ruin brought with it the destruction of all his posterity. Wherefore, let us in the corruption of human nature contemplate the evident cause of condemnation (a cause which comes more closely home to us), rather than inquire into a cause hidden and almost incomprehensible in the predestination of God. Nor let us decline to submit our judgment to the boundless wisdom of God, so far as to confess its insufficiency to comprehend many of his secrets. Ignorance of things which we are not able, or which it is not lawful to know, is learning, while the desire to know them is a species of madness.

8. Hier nemen zij hun toevlucht tot het onderscheid tussen wil en toelating, en willen krachtens dat onderscheid staande houden, dat de goddelozen verloren gaan alleen door de toelating, maar niet door de wil Gods. Maar waarom zullen wij zeggen, dat Hij het toelaat dan omdat Hij het zo wil? Trouwens het is ook op zichzelf niet waarschijnlijk, dat de mens alleen door de toelating Gods, zonder enige beschikking, het verderf over zich gehaald heeft. Alsof God niet vastgesteld had, in welke staat Hij wilde, dat het voornaamste zijner schepselen zijn zou. Ik zal dus niet aarzelen met Augustinus¹ eenvoudig te belijden, dat de wil Gods de noodzakelijkheid der dingen is, en dat noodzakelijk geschieden zal datgene, wat Hij wil; evenals dat waarlijk geschieden zal, wat Hij te voren gezien heeft. Indien nu echter de Pelagianen, of de Manichaeën, of de Wederdopers, of de Epicureën (want met die vier sekten hebben wij in dit stuk te maken), om zichzelf en de goddelozen te verontschuldigen ons de noodzaak voor de voeten werpen, door welke zij tengevolge van Gods predestinatie gebonden zijn, brengen zij niets aan, dat ter zake dient. Want indien de predestinatie niets anders is dan de uitdeling van Gods rechtvaardigheid, die wel verborgen, maar toch onberispelijk is, zo is het, daar het vaststaat, dat ze niet onwaardig geweest zijn om tot dat lot gepredestineerd te worden, evenzeer zeker, dat de ondergang, die ze tengevolge van de predestinatie lijden, volkomen rechtvaardig is. Bovendien hun verderf komt zo voort uit Gods predestinatie, dat de oorzaak en de stof in hen zelf gevonden wordt. Want de eerste mens is gevallen, omdat de Here geoordeeld had, dat het zo dienstig was; waarom Hij dat geoordeeld heeft, is voor ons verborgen. Maar toch is het zeker, dat Hij niet anders geoordeeld heeft, dan omdat Hij zag, dat de eer van zijn naam daardoor met recht werd verheerlijkt. Wanneer gij melding hoort maken van Gods eer, bedenk dan, dat daar rechtvaardigheid aanwezig is. Want wat lof verdient, behoort rechtvaardig te zijn. De mens valt dus, terwijl Gods voorzienigheid het zo ordineert: maar hij valt door zijn eigen schuld. Een weinig tevoren had de Here uitgesproken (Gen. 1:31) dat alles, wat Hij gemaakt had zeer goed was. Vanwaar dan heeft de mens die slechtheid, dat hij van zijn God afvalt? Opdat men niet zou menen, dat die uit de schepping voortkwam, had God door zijn eigen uitspraak goedgekeurd, wat van Hem afkomstig was. Dus door zijn eigen boosheid heeft de mens de zuivere natuur, die hij van de Here ontvangen had, verdorven; door zijn val heeft hij zijn ganse nakomelingschap met zich in het verderf gesleurd. Laat ons daarom liever in de verdorven natuur van het menselijk geslacht de duidelijke oorzaak der verdoeming die ons nader bekend is, aanschouwen, dan de verborgen en geheel en al onbegrijpelijke oorzaak in Gods predestinatie onderzoeken. En het moge ons niet verdrieten ons verstand aan Gods onmetelijke wijsheid in zoverre te onderwerpen, dat het in haar vele verborgenheden bezwijkt. Want ongeleerdheid in de dingen, die men niet kan en mag weten, is geleerd; en de lust om ze te weten, is een vorm van dwaasheid.

8. Keine Unterscheidung zwischen Gottes Willen und Gottes Zulassung!

Hier nimmt man nun seine Zuflucht zu der Unterscheidung zwischen Willen und Zulassung; danach will man erreichen, daß die Gottlosen nur unter Gottes Zulassung, nicht aber nach seinem Willen verlorengehen. Aber was wollen wir sagen: aus welchem anderen Grunde soll er denn etwas zulassen, als - weil er es will? Freilich ist es nicht einmal an sich einzusehen, daß der Mensch sich das Verderben allein unter Gottes Zulassung und ohne seine Anordnung zugezogen habe. Als ob Gott nicht fest beschlossen hätte, in welcher Stellung nach seinem Willen die vornehmste unter seinen Kreaturen sich befinden sollte! Ich trage also keine Bedenken, mit Augustin einfach zu bekennen, daß Gottes Wille die Notwendigkeit der Dinge ist (Von der Genesis IV,15,26), und daß, was er will, notwendig eintreten wird, wie ja auch alles wirklich geschehen wird, was er vorausgesehen hat!

Wenn nun aber die Pelagianer oder die Manichäer oder die Wiedertäufer oder die Epikuräer - denn mit diesen vier Sekten haben wir es bei dieser Erörterung zu tun! - zu ihrer und der Gottlosen Entschuldigung auf die „Notwendigkeit“ verweisen, kraft deren sie durch Gottes Vorbestimmung gezwungen würden, so bringen sie nichts vor, was zu dieser Sache geeignet ist. Denn die Vorbestimmung ist doch nichts anderes als die Austeilung der zwar verborgenen, aber unbeschuldbaren göttlichen Gerechtigkeit. Weil es nun aber sicher ist, daß die, welche zu solchem Geschick (nämlich zum Verderben) vorbestimmt wurden, dessen nicht unwürdig waren, so ergibt sich: es ist ebenso sicher, daß das Verderben, dem sie kraft der Vorbestimmung unterworfen sind, völlig gerecht ist! Außerdem ist ihr Verlorengehen von Gottes Vorbestimmung in der Weise abhängig, daß sich doch die Ursache und Begründung dazu in ihnen selbst finden! Der erste Mensch ist nämlich gefallen, weil Gott es für nützlich hielt; warum er es dafür hielt, ist uns nicht bekannt. Dennoch ist es sicher, daß er es aus keinem anderen Grund getan hat, als weil er sah, daß so die Ehre seines Namens mit Recht verherrlicht würde. Wo du aber Gottes Ehre nennen hörst, da denke auch an seine Gerechtigkeit. Denn das, was Lobpreis verdient, muß gerecht sein! Der Mensch kommt also zu Fall, weil Gottes Vorsehung es so ordnet - aber er fällt durch seine eigene Schuld! Kurz zuvor hatte der Herr kundgetan, alles, was er gemacht hatte, sei „sehr gut“ (Gen. 1,31). Woher kommt denn dem Menschen solche Bosheit, daß er von seinem Gott abfällt? Es sollte niemand meinen, sie stamme aus der Schöpfung; deshalb hatte Gott das, was von ihm selbst ausgegangen war, durch eigenen Lobspruch gutgeheißen. Der Mensch hat also in eigener Bosheit die reine Natur verderbt, die er von dem Herrn empfangen hatte und zog durch seinen Fall auch seine ganze Nachkommenschaft mit sich ins Verderben! Deshalb sollen wir an der verderbten Natur des Menschengeschlechts die offenkundige 642 Ursache der Verdammnis anschauen, die uns naher liegt - statt eine verborgene und tiefst unbegreifliche in Gottes Vorbestimmung zu suchen! Wir wollen es uns auch nicht verdrießen lassen, unseren Verstand Gottes unermeßlicher Weisheit so gar zu unterwerfen, daß er unter ihren vielen Geheimnissen zusammenbricht! Denn gegenüber dem, was zu wissen uns nicht gegeben ist und nicht gebührt, ist Nichtwissen etwas Gelehrtes, Trachten nach Wissen aber eine Art Wahnsinn!

8. Die Skolastiese onderskeid tussen God se wil en sy toelating is oëverblindery

Hier neem hulle hulle toevlug tot die onderskeid tussen wil en 1202 toelating. Volgens hierdie onderskeid meen hulle dat goddelose mense na die verderf gaan slegs deur God se wil en nie deur sy toelating nie.⁵³ Maar waarom sal ons sê dat Hy dit toelaat anders as omdat Hy dit so wil? Dit is trouens op sigself onwaarskynlik dat die mens sonder God se verordening slegs deur sy toelating alleen hom die verderf op die hals gehaal het. Net asof God inderdaad nie bepaal het in watter toestand die belangrikste van sy skepsels hom sou bevind nie! Ek sal dus nie aarsel om doodeenvoudig saam met Augustinus te bely dat die wil van God die onafwendbaarheid van gebeure is nie⁵⁴ en dat dit wat Hy gewil het, onvermydelik sal gebeur, soos dit wat Hy vooraf gesien het, waarlik sal gebeur.

As die Pelagiane of Manicheërs of Wederdopers of Epikureërs - dit is naamlik hierdie vier sektes waarmee ons in hierdie redenasie te doen het - die noodsaaklikheid waardeur hulle vanweë God se predestinasie gebind word,⁵⁵ aan ons voorhou om hulleself te verontskuldig, voer hulle niks aan wat vir die saak van belang is nie. Want as die predestinasie niks anders is as die uitdeling van God se geregtigheid, wat inderdaad verborge maar wel sonder skuld is nie, en omdat dit seker is dat hulle nie onwaardig was om met die oog op hierdie toestand gepredestineer te word nie, is dit ewe seker dat die verderf wat hulle ten gevolge van die predestinasie ondergaan, ook uiters regverdig is. Hierbenewens hang hulle verderf so van God se predestinasie af dat die oorsaak en rede daarvoor in hulleself gevind kan word. Die eerste mens het tewens geval omdat die Here van oordeel was dat dit so dienstig was; waarom Hy egter so gedink het, is vir ons verborge. Dit is nogtans seker dat Hy nie om ’n ander rede so geoordeel het as dat Hy gesien het dat die heerlikheid van sy Naam tereg daardeur geopenbaar word nie. Wanneer jy hoor dat die heerlikheid van God vermeld word, dink dan daar aan sy geregtigheid. Iets wat immers lof verdien, moet regverdig wees. Die mens val dus omdat God se voorsienigheid dit so verorden; maar hy val uit eie skuld.⁵⁶

’n Rukkie tevore het die Here verkondig dat alles wat Hy gemaak het, baie goed is.⁵⁷ Waaruit kom dan die mens se bedorwenheid om van sy God afvallig te word? Om te voorkom dat die indruk sou posvat dat dit uit die skepping kom, het God met sy eie uitspraak goedgekeur wat deur 1203 Hom ontstaan het. Deur sy eie boosheid het die mens dus die natuur wat hy rein van God ontvang het, bedorwe gemaak en deur sy val sy hele nageslag saam met hom die verderf ingesleep. Daarom moet ons liewer die duidelike oorsaak vir die verdoemenis in die bedorwe natuur van die mensdom waarneem omdat dit nader aan ons is, as om die verborge en heeltemal onbegryplike oorsaak daarvan in die predestinasie van God te soek. En ons moet nie skaam wees om ons verstand aan die onmeetlike wysheid van God ondergeskik te stel om voor die vele verborgenhede daarvan te swig nie. Want onkunde oor die dinge wat ons nie gegun of veroorloof is om te ken nie, is geleerdheid⁵⁸ en sug na kennis ’n vorm van dwaasheid.

8. Некоторые говорят здесь о различии между «волей» и «попущением», утверждая, что нечестивцы погибнут потому, что Бог попускает это, но не потому, что желает. Но почему Он попускает, если не потому, что желает? Утверждение, что Бог лишь допустил, но не повелел, чтобы человек погиб, само по себе неправдоподобно: как будто Он не определил, в каком состоянии хотел бы видеть своё высшее и самое благородное создание. Я без всяких сомнений вместе со св. Августином исповедую, что воля Божья есть необходимость для всех вещей (Егоже. О Бытии в буквальном смысле, IV, 15, 26 (МРL, XXXIV, 350)) и что всё, что Бог постановил и чего пожелал, неизбежно происходит. Когда пелагиане, манихеи, анабаптисты или эпикурейцы (трактуя этот предмет, мы вынуждены упоминать именно об этих четырёх сектах), пытаясь оправдаться, указывают на необходимость, навязанную им Божественным предопределением, они говорят не по делу. Ибо если предопределение есть не что иное, как порядок и осуществление Божьей справедливости, которая, хотя и таинственна, но безупречна, то очевидно, что они достойны именно такого предопределения; очевидно также, что уготованная им Богом погибель вполне справедлива.

Далее, их погибель происходит от Божьего предопределения. Таким образом, её причина и основание находятся в них самих. Первый человек пал потому, что Бог постановил это необходимым. Но почему Он так постановил - об этом мы ничего не знаем. Тем не менее очевидно, что Бог так судил, предвидя, что это прославит его Имя.

Когда упоминается о славе Божьей, задумаемся о его праведности и справедливости. Ибо ясно, что дело, заслуживающее славы, должно быть праведным и справедливым. Итак, человек преткнулся потому, что это было постановлено Богом; но преткнулся он из-за собственных пороков. Прежде этого Бог сказал, что всё, сотворённое Им, хорошо весьма (Быт 1:31). Откуда же появилась в человеке порча, если не оттого, что он отвернулся от Бога своего? Дабы никто не подумал, что она происходит от его творения, Господь всё то, что Он вложил в человека, назвал хорошим. А человек собственным злом извратил добрую природу, полученную им от Бога. Вследствие этого своим падением он увлёк за собой всё своё потомство. Посему лучше будем видеть причину проклятия в испорченной природе человека, где она очевидна для нас, нежели искать её в Божьем предопределении, где она глубоко сокрыта и совершенно непостижима. И не постыдимся так подчинить свой разум беспредельной премудрости Бога, чтобы не углубляться во множество тайн. Ибо неведение о вещах, знать которые непозволительно и невозможно, - это учёное неведение. Жажда познать их - род безумия.

9. Dicet forte quispiam me nondum attulisse quod sacrilegam illam excusationem compesceret². Ego vero ne id quidem effici posse fateor quin semper fremat impietas et obmurmuret; mihi tamen dixisse videor quod ad obloquendi non rationem tantum, sed praetextum quoque adimendum sufficeret. Excusabiles peccando haberi volunt reprobi, quia evadere nequeunt peccandi necessitatem: praesertim quum ex Dei ordinatione sibi iniiciatur huiusmodi necessitas. Nos vero inde negamus rite excusari, quandoquidem^b Dei ordinationi, qua se exitio destinatos conqueruntur, sua constet aequitas: nobis quidem incognita, sed illa certissima. Unde constituimus, nihil illos sustinere mali quod non iustissimo Dei iudicio infligatur. Deinde praepostere docemus agere ipsos, qui ad quaerendam suae damnationis originem, in recondita divini consilii adyta oculos intendant: ad naturae corruptionem, unde illa vere scaturit, conniveant. Hanc autem imputare ne Deo possint obstat quod suae creationi testimonium reddat^c. Tametsi enim aeterna Dei providentia, in eam cui subiacet calamitatem conditus est homo: a seipso tamen eius materiam, non a Deo sumpsit; quando nulla alia ratione sic perditus est, nisi quia a pura Dei creatione in vitiosam et^d impuram^e perversitatem degeneravit.

9. Quelcun possible dira que je n’ay pas encore amené raison, pour refrener ceste excuse blasphematoire que je condamne. Je confesse que cela mesme ne se peut faire, que l’impieté ne murmure et detracte tousjours: toutesfois il m’est advis que j’en ay dit ce qui doit suffire pour oster à l’homme non seulement toute raison de murmurer, mais aussi toute couverture. Les reprouvez veulent estre veuz excusables en pechant, pource qu’ils ne peuvent evader la necessité de pecher, principalement veu qu’icelle procede de l’ordonnance et volonté de Dieu: je nie aucontraire, que cela soit pour les excuser, pource que ceste ordonnance de Dieu, de laquelle ils se pleignent, est equitable. Et combien que l’equité nous en soit incogneue, elle est neantmoins trescertaine, dont nous concluons qu’ils n’endurent nulle peine, laquelle ne leur soit imposée par le jugement de Dieu tresjuste. Nous enseignons aussi, que c’est perversement fait à eux de vouloir entrer aux secrets de Dieu, ausquels on ne peut atteindre, pour chercher l’origine de leur damnation, et laisser derriere la corruption de leur nature, dont elle procede à la verité. Or que ceste corruption ne doyve estre imputée à Dieu, il appert de ce qu’il a rendu bon tesmoignage à sa creation. Car combien que par la providence eternelle de Dieu, l’homme a esté creé pour venir en ceste misere en laquelle il est, il a neantmoins prins la matiere d’icelle de soymesme, et non pas de Dieu. Car il n’est peri pour autre cause, sinon pource qu’il a degeneré de la pure nature que Dieu luy avoit donnée, en perversité.

9. Some one perhaps will say, that I have not yet adduced a sufficient answer to that sacrilegious excuse. I confess it is impossible ever wholly to prevent the petulance and murmurs of impiety; yet I think I have said what should suffice to remove not only all just ground, but every plausible pretext, for objection. The reprobate wish to be thought excusable in sinning, because they cannot avoid a necessity of sinning; especially since this necessity is laid upon them by the ordination of God. But we deny this to be a just excuse; because the ordination of God, by which they complain that they are destined to destruction, is guided by equity, unknown indeed to us, but indubitably certain. Whence we conclude, that they sustain no misery that is not inflicted upon them by the most righteous judgment of God. In the next place, we maintain that they act preposterously, who, in seeking for the origin of their condemnation, direct their views to the secret recesses of the Divine counsel, and overlook the corruption of nature, which is its real source. The testimony God gives to his creation prevents their imputing it to him. For though, by the eternal providence of God, man was created to that misery to which he is subject, yet the ground of it he has derived from himself, not from God; since he is thus ruined solely in consequence of his having degenerated from the pure creation of God to vicious and impure depravity.

9. Objection and answer.

Someone, perhaps, will say, that I have not yet stated enough to refute this blasphemous excuse. I confess that it is impossible to prevent impiety from murmuring and objecting; but I think I have said enough not only to remove the ground, but also the pretext for throwing blame upon God. The reprobate would excuse their sins by alleging that they are unable to escape the necessity of sinning, especially because a necessity of this nature is laid upon them by the ordination of God. We deny that they can thus be validly excused, since the ordination of God, by which they complain that they are doomed to destruction, is consistent with equity,—an equity, indeed, unknown to us, but most certain. Hence we conclude, that every evil which they bear is inflicted by the most just judgment of God. Next we have shown that they act preposterously when, in seeking the origin of their condemnation, they turn their view to the hidden recesses of the divine counsel,and wink at the corruption of nature, which is the true source. They cannot impute this corruption to God, because he bears testimony to the goodness of his creation. For though, by the eternal providence of God, man was formed for the calamity under which he lies, he took the matter of it from himself, not from God, since the only cause of his destruction was his degenerating from the purity of his creation into a state of vice and impurity.

9. Nu zal misschien iemand zeggen, dat ik nog niets bijgebracht heb, om die heilschennende verontschuldiging te weerleggen. Maar ik beken, dat dit zelfs niet gedaan kan worden, zonder dat de goddeloosheid altijd mort en tegenspreekt, Maar ik meen toch gezegd te hebben datgene, wat voldoende kan zijn om niet alleen de reden tot tegenspreken, maar ook alle voorwendsel weg te nemen. De verworpenen willen in het zondigen voor te verontschuldigen gehouden worden, omdat ze niet ontkomen kunnen aan de noodzakelijkheid om te zondigen: vooral daar een dergelijke noodzakelijkheid hun tengevolge van Gods beschikking wordt opgelegd. Maar wij ontkennen, dat ze daardoor terecht verontschuldigd worden, daar van Gods beschikking, door welke zij klagen tot het verderf bestemd te zijn, de billijkheid vaststaat, die ons wel onbekend is, maar die toch volkomen zeker is. En daaruit stellen wij vast, dat zij geen kwaad dragen, dat hun niet door het zeer rechtvaardig oordeel van God opgelegd wordt. Vervolgens leren wij, dat zij verkeerd handelen doordat ze, om te zoeken naar de oorsprong hunner verdoemenis de ogen richten op de verborgen heiligdommen van Gods raad, maar voor de verdorvenheid van hun natuur, waaruit zij werkelijk voortkomt, de ogen luiken. En deze verdorvenheid kunnen zij daarom Gode niet toerekenen, omdat Hij van zijn schepping getuigt, dat ze goed is. Want ofschoon de mens door Gods eeuwige, voorzienigheid geschapen is tot die rampzaligheid, waaraan hij onderworpen is, heeft hij toch de stof daartoe genomen uit zichzelf en niet uit God, aangezien hij door geen enkele andere oorzaak zo verdorven is, dan omdat hij van de zuivere schepping Gods is ontaard tot zondige en onreine verkeerdheid.

9. Zusammenfassende Widerlegung des zweiten Einwandes

Vielleicht wird aber irgendwer sagen, ich hätte noch nichts vorgebracht, was jene gotteslästerliche Entschuldigung (der Sünde unter Hinweis auf die Prädestination) zum Schweigen brächte. Ich gestehe nun zwar, daß auch dies nicht geschehen kann, ohne daß die Unfrömmigkeit immer noch murrt und mault. Ich habe aber doch den Eindruck, daß ich genug gesagt habe, um nicht nur die Ursache zu solcher Widerrede, sondern auch den Vorwand dazu aus der Welt zu schaffen. Die Verworfenen wollen über ihrem Sündigen für entschuldbar gelten, weil sie der Notwendigkeit zum Sündigen nicht entgehen könnten, vor allem, wo ihnen doch diese Notwendigkeit durch Gottes Anordnung auferlegt werde. Wir dagegen bestreiten, daß sie solchermaßen recht entschuldigt werden, weil doch Gottes Anordnung, kraft deren sie nach ihrer Klage zum Verderben bestimmt sind, ihre klare Billigkeit in sich trägt, die uns zwar verborgen, die aber doch ganz gewiß ist! Daraus ergibt sich für uns die Feststellung: sie stehen kein Übel aus, das ihnen nicht durch Gottes schlechthin gerechtes Gericht zugefügt wird. Ferner lehren wir auch, daß sie verkehrt vorgehen, wenn sie ihre Augen auf das verborgene Allerheiligste des göttlichen Ratschlusses richten, um dort den Ursprung ihrer Verdammnis zu suchen, unterdessen aber vor der Verderbnis ihrer Natur, aus der solche Verdammnis wirklich hervorquillt, die Augen zukneifen! Diese Verderbnis können sie aber nicht Gott zurechnen: dem steht im Wege, daß er seiner Schöpfung ein solches Zeugnis gibt (nämlich: sie sei „sehr gut“!). Obgleich nämlich der Mensch durch Gottes ewige Vorsehung zu dem Jammer erschaffen ist, dem er unterliegt, so hat er doch den Grund und Anlaß dazu aus sich selbst, nicht aber aus Gott genommen. Denn er ist aus keiner anderen Ursache so verloren, als weil er aus Gottes reiner Schöpfung zu lasterhafter, unreiner Verderbtheit entartet ist!

9. Samevatting

Miskien sal iemand sê dat ek nog niks aangevoer het om daardie heiligskennende verontskuldiging aan bande te lê nie. Ek erken inderdaad dat selfs dit nie eens bereik kan word sonder dat goddeloosheid grom en brom nie. Dit lyk vir my nogtans asof ek genoeg gesê het nie alleen om die gronde vir teenspraak nie maar ook die voorwendsel om dit te doen uit die weg geruim het. Verworpenes wil in hulle sonde verontskuldig word omdat hulle nie die noodsaaklikheid om te sondig kan ontwyk nie veral aangesien ’n noodsaaklikheid van hierdie aard deur God se verordening op hulle gelê word. Ons verklaar egter dat hulle nie na behore verontskuldig word nie, omdat God se verordening waardeur hulle kla dat hulle vir die verderf bestem is, sy eie billikheid het hoewel dit vir ons onbekend is maar baie beslis bestaan. Hieruit stel ons vas dat hulle geen kwaad verduur wat hulle nie deur God se uiters regverdige oordeel aangedoen word nie. Verder leer ons dat diegene voorbarig optree wat hulle oë op die verborge heiligdomme van God se raadsplan rig om die bron van hulle verdoemenis daar te soek maar hulle oë sluit vir die bedorwenheid van hulle natuur, waaruit dit werklik borrel. Die feit dat God vir sy skepping getuig dat dit goed was verhinder hulle egter om hierdie bedorwenheid God toe te reken. Hoewel die niens tewens volgens God se voorsienigheid geskep is vir daardie rampsaligheid waaraan hy onderworpe is, het hy die rede daarvoor nogtans uit homself geput en nie uit God nie, omdat hy om geen ander rede so die verderf ingegaan het as dat hy van die rein skepping van God af in ’n sondige onrein bedorwenheid ontaard het nie.

9. Возможно, кто-нибудь скажет, что я ещё не привёл достаточно убедительных доводов относительно необходимости обуздать это осуждаемое мною кощунственное оправдание. Признаю, нескончаемый ропот и хулу нечестивцев вообще нельзя остановить. Однако мне кажется, что сказанного мною достаточно, чтобы отнять у человека не только всякий повод для ропота, но и всякую возможность самооправдания. Отверженные хотят чувствовать себя прощёнными, продолжая грешить, так как они якобы не могут уйти от необходимости этого - ведь она проистекает из повеления и воли Бога. Я же говорю, что это вообще не относится к вопросу о прощении, ибо повеление Бога, на которое они жалуются, справедливо. И хотя эта справедливость для нас непостигаема, она несомненна. Отсюда мы заключаем, что они не несут такого наказания, которое не наложил бы на них Господь своим справедливым и праведным приговором. Мы учим также, что их испорченность проявляется в самом желании проникнуть в неприступные тайны Бога, чтобы в них найти источник проклятия, оставляя в стороне порчу своей собственной природы, из которой оно в действительности происходит. А то, что эта порча не может быть вменена Богу, явствует из его свидетельства, что творение - хорошо весьма [Быт 1:31].

Ибо хотя по предвечному Божьему провидению человек был сотворён, чтобы впасть в то несчастное состояние, в котором он и пребывает, он воспринял материю этого состояния от себя самого, а не от Бога. Единственная причина его гибели состоит в том, что он исказил и испортил чистую природу, данную ему Богом.

10. Iam et tertia absurditate Dei praedestinationem infamant eius adversarii; quum enim non alio referamus quam ad divinae voluntatis arbitrium, quod universali exitio eximantur 404 quos in regni sui haeredes Deus assumit, ex eo colligunt apud ipsum^a ergo esse acceptionem personarum: quod ubique Scriptura negat. Ergo vel Scripturam esse sibi dissentaneam, vel in electione Dei esse meritorum respectum¹. Primum, alio sensu negat Scriptura Deum esse personarum acceptorem, quam quo ipsi iudicant; siquidem Personae vocabulo non hominem significat, sed quae in homine oculis conspicua, vel favorem, gratiam, dignitatem conciliare, vel odium, contemptum, dedecus conflare solent. Qualia sunt divitiae, opes, potentia, nobilitas, magistratus, patria, formae elegantia, et caetera eiusmodi. || Item, paupertas, inopia, ignobilitas, sordes, contemptus, et similia. || Sic Petrus et Paulus personarum acceptorem non esse Dominum docent [Act. 10. e. 34; Rom. 2. b. 10²], quia non discernat inter Iudaeum et Graecum [Galat. 3. d. 28], quo solius gentis ratione alterum respuat, amplectatur alterum. Sic Iacobus iisdem verbis utitur, dum vult asserere Deum in suo iudicio divitias nihil morari [Iacob. 2. a. 5]. Paulus autem alio loco de Deo sic loquitur, quod libertatis aut servitutis in iudicando nullam habeat rationem [Colos. 3. d. 25; Ephes. 6. b. 9]. Proinde nihil repugnantiae erit, si dicemus, Deum secundum beneplaciti sui arbitrium, eligere in filios, nullo merito, quos visum fuerit, aliis reiectis ac reprobatis. Res tamen sic explicari potest, ut plenius satisfiat. Quaerunt qui fiat ut ex duobus quos nullum meritum discriminat, alterum praetereat in electione sua, alterum assumat Deus³? Ego vicissim rogo, putentne in eo qui assumitur esse aliquid quod Dei animum ad^b ipsum inclinet. Si nihil fatebuntur (quod necesse est) sequetur Deum non hominem intueri, sed a sua bonitate rationem petere cur illi benefaciat. Quod igitur hominem unum eligit^c Deus, altero reiecto, id non provenit ab hominis respectu, sed a sola eius misericordia: cui liberum esse debet proferre se et exerere ubi et quoties placet [Vide August. lib. ad Bonif. 2. cap. 7]^{d 4}. || Nam et alibi vidimus non multos ab initio vocatos fuisse nobiles, vel sapientes, vel splendidos [1. Cor. 1. d. 26], ut Deus humiliaret carnis superbiam; tantum abest ut personis devinctus fuerit eius favor. 405

10. Les adversaires de Dieu ont encore une autre absurdité pour diffamer sa predestination. Car comme ainsi soit qu’en parlant de ceux que nostre Seigneur retire de la condition universelle des hommes, pour les faire heritiers de son royaume, nous n’assignions point d’autre cause de cela que son bon plaisir, ils inferent qu’il y a donc acception de personnes envers Dieu: ce que l’Escriture nie par tout: pourtant ou qu’il faut dire que l’Escriture se contrarie, ou que Dieu regarde les merites de ceux qu’il eslist. Premierement ce que dit l’Escriture, que Dieu n’a point acception de personnes, c’est en autre sens qu’ils ne le prennent. Car par ce vocable de Personnes, elle ne signifie pas l’homme, mais les choses qui apparoissent à l’œil en l’homme, pour luy acquerir faveur, grace, dignité, ou aucontraire hayne, contemnement ou diffame: comme sont, richesses, credit, noblesse, offices honorables, pays, beauté de corps, et choses semblables: ou bien povreté, ignobilité, d’estre sans credit, sans honneur, etc. En telle maniere sainct Pierre et sainct Paul remonstrent que Dieu n’est point acceptateur de personnes (Act. 10:34; Rom. 2:10; Gal. 3:28), pource qu’il ne discerne point entre le Grec et le Juif, pour en avoir l’un agreable et rejetter l’autre, seulement à cause de la nation. Sainct Jaques use de mesmes parolles quand il dit que Dieu en son jugement u’estime rien les richesses (Jaq. 2:5). Sainct Paul aussi en un autre lieu en use, voulant monstrer que Dieu ne met point de difference entre maistre et serviteur, ayant à juger l’un et l’autre (Col. 3:25; Ephes. 6:9). Parquoy il n’y aura nulle repugnance, de dire, que Dieu eslist ceux que bon luy semble par son bon plaisir, sans aucun merite, en reprouvant et rejettant les autres. Toutesfois pour satisfaire plus pleinement nous exposerons ainsi la chose. Ils demandent comment cela se fait, que de deux hommes qui ne different rien en merites, Dieu en laisse l’un derriere, et choisist l’autre¹⁰¹. Je leur demande d’autre part, si en celuy qui est esleu ils pensent qu’il y ait quelque chose pour encliner le cœur de Dieu à l’aimer. S’ils confessent qu’il n’y a rien, comme il est necessaire, il s’ensuyvra que Dieu ne regarde point l’homme, mais qu’il prend de sa bonté matiere de luy bien faire. Pourtant ce que Dieu en eslit l’un, en rejettant l’autre, cela ne vient point du regard de l’homme, mais de sa seule misericorde: à laquelle il doit estre libre de se monstrer où bon luy semble, et quand bon luy semble. Mesme aussi nous avons desja veu, que Dieu du commencement n’a pas esleu beaucoup de nobles, sages, ou riches et excellens (1 Cor. 1:26), afin d’humilier l’orgueil de la chair: tant s’en faut que sa faveur ait esté attachée à quelque apparence.

10. The doctrine of God’s predestination is calumniated by its adversaries, as involving a third absurdity. For when we attribute it solely to the determination of the Divine will, that those whom God admits to be heirs of his kingdom are exempted from the universal destruction, from this they infer, that he is a respecter of persons, which the Scripture uniformly denies; that, therefore, either the Scripture is inconsistent with itself, or in the election of God regard is had to merits. In the first place, the Scripture denies that God is a respecter of persons, in a different sense from that in which they understand it; for by the word person, it signifies not a man, but those things in a man, which, being conspicuous to the eyes, usually conciliate favour, honour, and dignity, or attract hatred, contempt, and disgrace. Such are riches, wealth, power, nobility, magistracy, country, elegance of form, on the one hand; and on the 173other hand, poverty, necessity, ignoble birth, slovenliness, contempt, and the like. Thus Peter and Paul declare that God is not a respecter of persons, because he makes no difference between the Jew and Greek, to reject one and receive the other, merely on account of his nation.⁵⁰⁸ So James uses the same language when he means to assert, that God in his judgment pays no regard to riches.⁵⁰⁹ And Paul, in another place, declares, that in judging, God has no respect to liberty or bondage.⁵¹⁰ There will, therefore, be no contradiction in our affirming, that according to the good pleasure of his will, God chooses whom he will as his children, irrespective of all merit, while he rejects and reprobates others. Yet, for the sake of further satisfaction, the matter may be explained in the following manner: They ask how it happens, that of two persons distinguished from each other by no merit, God, in his election, leaves one and takes another. I, on the other hand, ask them, whether they suppose him that is taken to possess any thing that can attract the favour of God. If they confess that he has not, as indeed they must, it will follow, that God looks not at man, but derives his motive to favour him from his own goodness. God’s election of one man, therefore, while he rejects another, proceeds not from any respect of man, but solely from his own mercy; which may freely display and exert itself wherever and whenever it pleases. For we have elsewhere seen also that, from the beginning, not many noble, or wise, or honourable were called,⁵¹¹ that God might humble the pride of flesh; so far is his favour from being confined to persons.

10. Objection, that, according to the doctrine of predestination, God is a respecter of persons. Answer.

There is a third absurdity by which the adversaries of predestination defame it. As we ascribe it entirely to the counsel of the divine will, that those whom God adopts as the heirs of his kingdom are exempted from universal destruction, they infer that he is an acceptor of persons; but this Scripture uniformly denies: and, therefore Scripture is either at variance with itself, or respect is had to234merit in election. First, the sense in which Scripture declares that God is not an acceptor of persons, is different from that which they suppose: since the term person means not man, but those things which when conspicuous in a man, either procure favor, grace, and dignity, or, on the contrary, produce hatred, contempt, and disgrace. Among, these are, on the one hand, riches, wealth, power, rank, office, country, beauty, &c.; and, on the other hand, poverty, want, mean birth, sordidness, contempt, and the like. Thus Peter and Paul say,that the Lord is no acceptor of persons, because he makes no distinction between the Jew and the Greek; does not make the mere circumstance of country the ground for rejecting, one or embracing the other (Acts 10:34; Rom. 2:10, Gal. 3:28). Thus James also uses the same words, when he would declare that God has no respect to riches in his judgment (James 2:5). Paul also says in another passage, that in judging God has no respect to slavery or freedom (Eph. 6:9; Col. 3:25). There is nothing inconsistent with this when we say, that God, according to the good pleasure of his will, without any regard to merit, elects those whom he chooses for sons, while he rejects and reprobates others. For fuller satisfaction the matter may be thus explained (see August. Epist. 115, et ad Bonif., Lib. 2, cap. 7). It is asked, how it happens that of two, between whom there is no difference of merit, God in his election adopts the one, and passes by the other? I, in my turn, ask, Is there any thing in him who is adopted to incline God towards him? If it must be confessed that there is nothing, it will follow, that God looks not to the man, but is influenced entirely by his own goodness to do him good. Therefore, when God elects one and rejects another, it is owing not to any respect to the individual, but entirely to his own mercy which is free to display and exert itself when and where he pleases. For we have elsewhere seen, that in order to humble the pride of the flesh, “not many wise men after the flesh, not many mighty, not many noble, are called,” (1 Cor. 1:26); so far is God in the exercise of his favor from showing any respect to persons.

10. Verder belasteren de tegenstanders van Gods predestinatie haar ook met een derde ongerijmdheid; want daar wij de oorzaak van het feit, dat aan het algemeen verderf diegenen onttrokken worden, die God aanneemt tot erfgenamen van zijn Koninkrijk, aan niets anders toeschrijven dan aan het goeddunken van Gods wil, maken zij daaruit op, dat dus bij Hem aanneming der personen is: wat de Schrift overal ontkent. Dat dus of de Schrift met zichzelf in strijd is, of dat God bij de verkiezing ziet op de werken. In de eerste plaats ontkent de Schrift, dat God een aannemer der personen is, in een andere zin, dan zij oordelen; want met het woord persoon duidt zij niet een mens aan, maar datgene, wat in een mens met de ogen gezien kan worden en gunst, aanzien en waardigheid pleegt te verwekken, of haat, verachting en schande te veroorzaken. Als daar zijn rijkdom, schatten, macht, adel, overheidsambten, afkomst, schoonheid van gedaante en andere dergelijke. Zo leren Petrus en Paulus (Hand. 10:34; Rom.2:10; Gal.3:28) dat de Here geen aannemer der personen is, omdat Hij geen onderscheid maakt tussen een Jood en een Griek, zodat Hij alleen door rekening te houden met het onderscheid in natie de een zou verwerpen en de ander zou aannemen. Zo gebruikt Jacobus (Jac. 2:5) dezelfde woorden, wanneer hij wil betogen, dat God in zijn oordeel zich niet bekommert om rijkdom. En Paulus spreekt op een andere plaats (Col. 3:25; Ef.6:9) zo over God, dat Hij in het oordelen geen rekening houdt met vrijheid of dienstbaarheid. Daarom zal er geen tegenstrijdigheid in liggen, wanneer wij zeggen, dat God naar het goeddunken van zijn welbehagen, zonder aanzien van enige verdienste tot kinderen kiest, wie Hij wil, terwijl Hij de anderen verstoot en verwerpt. Toch kan de zaak zo verklaard worden, dat hun een vollere genoegdoening geschonken wordt. Zij vragen, hoe het komt, dat God van twee mensen, die door geen enkele verdienste onderscheiden worden, de een in zijn verkiezing voorbijgaat, en de ander aanneemt. Ik vraag op mijn beurt, of zij menen, dat in hem, die aangenomen wordt, iets is, dat Gods hart tot hem neigt. Indien ze zullen bekennen, dat er niets is, en dat moeten ze wel, dan volgt daaruit, dat God niet op de mens ziet, maar aan zijn goedheid reden ontleent, om hem wel te doen¹. Dat dus God de ene mens verkiest, en de andere verwerpt, komt niet voort daaruit, dat Hij de mens aanziet, maar alleen uit zijn barmhartigheid, die vrij moet zijn zichzelf te vertonen en te openbaren, waar en zo dikwijls het haar behaagt. Want ook elders (1 Cor. 1:26) hebben wij gezien, dat van den beginnen niet vele edelen, of wijzen of voortreffelijken geroepen zijn, opdat God de hovaardij van het vlees vernederen zou; zover is het er vandaan, dat zijn gunst aan de personen zou gebonden zijn.

10. Dritter Einwand: Die Erwählungslehre führe zu der Meinung, als ob es bei Gott ein "Ansehen der Person" gäbe

Noch mit einer dritten Widersinnigkeit wird Gottes Vorbestimmung von ihren Widersachern verunglimpft. Wir schreiben es ja nichts anderem als dem Gutdünken des göttlichen Willens zu, daß dem allgemeinen Verderben einige entnommen werden, die Gott zu Erben seines Reiches annimmt, - und daraus ziehen jene Widersacher die Folgerung, es gebe also bei Gott ein Ansehen der Person, was doch die Schrift allerorts verneint. Also muß - so folgert man weiter - entweder die Schrift sich selbst widersprechen oder aber bei Gottes Erwählung eine Rücksicht auf Verdienste stattfinden!

Zunächst: wenn die Schrift bestreitet, daß Gott einer sei, der „die Person ansieht“, so geschieht das in anderem Sinne, als in dem die Widersacher urteilen. Denn sie versteht (hier) unter „Person“ nicht den Menschen, sondern das, was am Menschen vor Augen ist und ihm Gunst, Ansehen und Würdigkeit zu verschaffen oder auch Haß, Verachtung und Unehre zuzuziehen pflegt. Dazu gehören Reichtum, Besitz, Macht, Adel, öffentliche Amtsstellung, Herkunft, seine Gestalt und anderes dieser Art. Ebenso auch Armut, Mangel, unedle Herkunft, niedrige Stellung, Verächtlichkeit und dergleichen mehr. So lehren Petrus und Paulus, der Herr sei nicht einer, der die Person ansieht (Apg. 10,34; Röm. 2,11), weil er nämlich zwischen Juden und Griechen keinen Unterschied macht (Gal. 3,28), also nicht etwa wegen der Zugehörigkeit zu einem bestimmten Volk den einen verwirft und den anderen annimmt. So gebraucht auch Jakobus die gleichen Worte, indem er beweisen will, 643 daß sich Gott in seinem Urteil nicht um Reichtümer kümmert (Jak. 2,5). Paulus aber redet an anderer Stelle in derselben Weise von Gott, und zwar weil er bei seinem Urteil keine Rücksicht auf Freiheit oder Knechtschaft nimmt (Kol. 3,25; Eph. 6,9). Es liegt also gar kein Widerspruch darin, wenn wir sagen: Gott erwählt ohne jedes Verdienst nach dem Ermessen seines Wohlgefallens die zu seinen Kindern, die zu erwählen ihm gut scheint, die anderen aber verstößt und verwirft er.

Die Sache läßt sich aber auch folgendermaßen erklären, um die Widersacher noch völliger zufriedenzustellen. Man fragt, wie es denn komme, daß Gott von zwei Menschen, die kein Verdienst voneinander unterscheidet, den einen in seiner Erwählung übergeht, den anderen aber annimmt. Ich frage auf der anderen Seite: Meint man denn, in dem, der angenommen wird, wäre irgend etwas, das Gottes Herz zu ihm hinneigt? Wenn man nun zugibt, daß sich da nichts findet - und das muß man zugeben! -, so folgt daraus, daß Gott nicht den Menschen anschaut, sondern aus seiner Güte die Ursache nimmt, aus der heraus er ihm wohltut! Daß also Gott den einen Menschen erwählt und dabei den anderen verwirft, das ergibt sich nicht etwa daraus, daß Gott den Menschen ansähe, sondern allein aus seinem Erbarmen, dem es freistehen muß, sich zu erzeigen und auszuwirken, wo und wie oft es ihm gefällt! (siehe Augustin, An Bonifacius II,7,13ff.). Wir sahen doch auch anderwärts, daß seit Anbeginn nicht viel Edle, nicht viel Weise, nicht viel Gewaltige berufen worden sind (1. Kor. 1,26), damit Gott die Hoffart des Fleisches demütigte! So wenig ist Gottes Gunst an Personen gebunden gewesen!

10. 1204 'n Weerlegging van die beswaar dat God partydig is

Nou belaster die teenstanders van God se predestinasie dit ook met ’n derde ongerymdheid. Aangesien ons die feit dat God diegene wat Hy as erfgename van sy koninkryk aanneem, van die algemene verderf vrywaar, aan niks anders as die goeddunke van die Goddelike wil toeskryf nie, lei hulle daaruit af dat daar by Hom derhalwe aanneming van persone is - iets wat die Skrif oral ontken. Hulle beweer dat die Skrif dus met homself in stryd is of dat daar in die uitverkiesing van God inagneming van verdienstes is.⁵⁹

Ten eerste ontken die Skrif dat God ’n aannemer van persone is, in ’n ander sin as waarin hulle oordeel. Met die woord persoon dui dit trouens nie ’n mens aan nie maar die dinge wat met die oë in die mens sigbaar is of gewoonlik guns, aansien en waardigheid verwek of haat, veragting of skande aanblaas. Sulke dinge is byvoorbeeld rykdom, invloed, mag, adellike afkoms, ampte, vaderlandsliefde, skoonheid van voorkoms en dergelike dinge. Net so armoede, gebrek, onedele afkoms, vuilheid, veragtelikheid en dergelike dinge. So leer Petrus en Paulus dat God nie ’n aannemer van persone is nie,⁶⁰ omdat Hy nie tussen Jood en Griek onderskei⁶¹ om met inagneming van hulle volk alleen die een te verwerp en die ander te omhels nie. So gebruik Jakobus dieselfde woorde wanneer hy wil verklaar dat God in sy oordeel nie op rykdom ag slaan nie.⁶² En Paulus praat elders so oor God dat Hy in sy oordeel nie vryheid of slawerny in berekening bring nie.⁶³ Daarom sal daar geen teenstrydigheid daarin wees as ons sê dat God volgens die oordeel van sy welbehae diegene wat Hy goedvind, sonder verdienste as sy kinders uitverkies maar ander verstoot en verwerp nie.

Die onderwerp kan egter so verklaar word dat dit ons ten voile bevredig. Hulle vra hoe dit moontlik is dat God uit twee mense tussen wie geen verdienste onderskeid maak nie, die een in sy uitverkiesing verbygaan en die ander aanneem.⁶⁴ Op my beurt vra ek of hulle reken dat dat Haar iets in die een is wat aangeneem word wat van so ’n aard is dat God sy hart tot hom kan neig. As hulle erken dat daar niks is nie - soos hulle noodwendig moet -, sal daaruit volg dat God die mens nie aansien nie maar dat Hy die rede waarom Hy aan hom goed doen, uit sy goedertierenheid haal. Dat Hy dus die een uitverkies en die ander verwerp ontstaan nie uit aansien van die persoon nie maar uit sy barmhartigheid 1205 alleen - en dit moet Hom vrystaan om dit aan die lig te bring en te openbaar waar en so dikwels dit Hom behaag.⁶⁵ Ons het immers ook elders gesien dat min mense van die begin af geroep is as adellikes of as wyse manne of as voortreflike mense⁶⁶ sodat God die hooghartigheid van die vlees kan verneder. Verre sy dit dus daarvan dat God se genade aan persone verbind is!

10. Враги Бога прибегают ещё к одной нелепости, чтобы опорочить Божье предопределение. Когда мы говорим о тех, кого наш Господь освободил от несчастного состояния, присущего всем людям, дабы сделать их наследниками своего Царства, единственную причину этого мы видим в его доброй воле. Отсюда они заключают, что Бог лицеприятен. Однако Писание полностью отрицает это. Поэтому они делают вывод, что либо Писание противоречиво, либо Бог смотрит на заслуги тех, кого избирает.

Но, во-первых, слова Писания, что нет лицеприятия у Бога, имеют другой смысл, нежели они полагают. Само слово «лицеприятие» означает «приятие» не человека, а его внешних качеств, которые способны завоевать для него благорасположение ближних, милости, честь или, напротив, ненависть, поругание и презрение. Таковы богатство, репутация, благородное происхождение, почётные должности, принадлежность к тому или иному народу, телесная красота и тому подобные вещи; или, наоборот, бедность, незнатность, недоверие и неуважение окружающих и т.д. Именно в таком смысле св. Пётр и св. Павел учат, что Бог нелицеприятен (Деян 10:34; Рим 2:1). Он не делает различия между эллином и евреем (Гал 3:28) [1 Кор 12:13] так, чтобы одного принять, а другого отвергнуть только по причине национальности. Св. Иаков пользуется теми же словами, когда говорит, что Бог в своём суде не смотрит на богатство (Иак 2:5). Св. Павел во многих местах тоже употребляет подобные выражения, желая показать, что для Бога нет разницы между господином и рабом, когда Он судит того и другого (Кол 3:22-24; Эф 6:9).

Поэтому налицо все основания говорить, что Бог избирает тех, кого Ему угодно, по своей доброй воле, безо всяких заслуг с их стороны, - и отвергает прочих. Однако, чтобы полнее раскрыть этот вопрос, мы изложим его следующим образом. Мои противники спрашивают: как может быть, чтобы из двух человек, ничем не различающихся с точки зрения заслуг, Бог покидал одного и избирал другого? Я же со своей стороны спрашиваю их, считают ли они, что в избранном есть нечто такое, что склоняет Божье сердце любить его? Если они признают, что нет ничего необходимого для этого, то, значит, Бог не взирает на человека, но лишь из своей благости черпает основания сделать ему добро. Следовательно, то, что Бог избирает одного, отвергая другого, не связано с человеком, но единственно с Божьим милосердием, которое Он волен проявить где и когда Ему угодно (Августин. Против двух писем пелагиан (Бонифацию), II, 7, 13-16 (МРL, ХLIV, 579 р.)). А также, как мы уже видели, Бог с самого начала избрал не много мудрых, сильных, благородных и богатых (1 Кор 1:26), дабы смирить плотскую гордыню. Так что его милость вовсе не связана с внешними достоинствами.

11. | Quare falso et pessime Deum inaequalis iustitiae insimulant^a nonnulli quod non eundem erga omnes tenorem in sua praedestinatione servat. Si omnes (inquiunt) noxios deprehendit, peraeque omnes puniat: si insontes, ab omnibus iudicii rigorem abstineat. Atqui perinde cum ipso^b agunt acsi vel interdicta illi foret misericordia, vel, dum vult misereri cogatur in totum iudicio renuntiare. Quid^c est quod flagitant? si omnes sunt noxii, ut simul eandem omnes luant poenam. Fatemur communem noxam: sed dicimus quibusdam succurrere Dei misericordiam. Succurrat, aiunt, omnibus¹. Sed excipimus, aequum esse ut puniendo se quoque aequum iudicem ostendat. Id dum non sustinent, quid aliud quam vel miserandi facultate Deum spoliare conantur, vel hac saltem lege ipsam^d permittere ut iudicio se prorsus abdicet? Quare pulcherrime quadrant istae Augustini sententiae, Quum in primo homine universa generis massa in condemnationem defluxerit, quae fiunt ex ea vasa in honorem, non propriae iustitiae, sed Dei misericordiae vasa esse. Quod vero alia fiunt in contumeliam, non iniquitati, sed iudicio deputandum, etc. [Epist. 106]². Quod Deus iis quos reprobat, debitam poenam rependit: iis quos vocat, immeritam gratiam largitur: ab omni accusatione liberari, similitudine creditoris, cuius in potestate est, alteri remittere, ab altero exigere [De praedest. et gratia.]³. Potest igitur Dominus^e etiam dare gratiam quibus vult, quia misericors est: non omnibus dare, quia iustus iudex. Dando quibusdam quod non merentur, gratuitam suam ostendere gratiam: non omnibus dando, quid mereantur omnes declarare [De bono persev. cap. 12]⁴. || Nam quum Deum scribit Paulus clausisse omnia sub peccato ut omnium misereatur [Rom. 11. d. 32], simul addendum est nemini esse debitorem: quia nemo illi prior dedit, ut mutuum exigat⁵.

11. C’est donc faussement et meschamment qu’aucuns accusent Dien d’inequalité de justice: pource qu’en sa predestination il ne fait pas tout un à tous hommes. Si Dieu, disent-ils, trouve tous hommes coulpables, qu’il les punisse tous egalement: S’ils les trouve innocens, qu’il s’abstienne de rigueur envers tous. Mais ils traitent Dieu comme s’il luy estoit interdit de faire misericorde: ou bien quand il la veut faire, qu’il fust contraint de renoncer du tout à son jugement. Car qu’est-ce autre chose qu’ils demandent, en voulant que si tous ont offensé, ils soyent tous punis egalement? Nous confessons l’offense estre universelle: mais nous disons que la misericorde de Dieu subvient à d’aucuns. Qu’elle subvienne donc à tous, disent-ils. Mais nous repliquons, que c’est bien raison qu’il se monstre aussi juste Juge en punissant. Quand ils ne veulent endurer cela, ne s’efforcent-ils point d’oster à Dieu la faculté de faire misericorde: ou bien de luy permettre seulement à telle condition, qu’il se demette de faire jugement? Pourtant ces sentences de sainct Augustin conviennent tresbien: Comme ainsi soit, dit-il, que la masse universelle du genre humain soit tombée en condamnation en Adam, les hommes qui sont prins pour estre mis en honneur, ne sont pas instrumens de leur propre justice: mais de la misericorde de Dieu: Comme des autres qui sont mis en opprobre, il n’en faut rien assigner sinon à son jugement, sans le redarguer d’iniquité¹⁰². Item, Ce que Dieu rend à ceux qu’il a reprouvez, la punition qui leur estoit deue: et à ceux qu’il a esleuz, donne la grace qui ne leur estoit point deue: cela peut estre monstré equitable et irreprehensible par la similitude d’un crediteur, auquel il est loisible de remettre sa dette à l’un, et la demander de l’autre. Le Seigneur donc peut aussi bien donner grace à qui il veut, pource qu’il est misericordieux: et ne la donner pas à tous, pource qu’il est juste Juge. Et donnant à aucuns ce qu’ils ne meritent point, il peut demonstrer sa grace gratuite: en ne le donnant point à tous, demonstrer ce que tous meritent. Car sainct Paul en escrivant que Dieu a enclos tous sous peché, afin de faire misericorde à tous, ne faut quant et quant d’adjouster, qu’il ne doit rien à personne, pource que nul ne luy a rien apporté pour luy en demander recompense (Rom. 11:32, 35).

11. Wherefore some people falsely and wickedly charge God with a violation of equal justice, because, in his predestination, he observes not the same uniform course of proceeding towards all. If he finds all guilty, they say, let him punish all alike; if innocent, let him withhold the rigour of justice from all. But they deal with him just as if either mercy were forbidden him, or, when he chooses to show mercy, he were constrained wholly to renounce justice. What is it that they require? If all are guilty, that they shall all suffer the same punishment. We confess the guilt to be common, but we say, that some are relieved by Divine mercy. They say, Let it relieve all. But we reply, Justice requires that he should likewise show himself to be a just judge in the infliction of punishment. When they object to this, what is it but attempting to deprive God of the opportunity to manifest his mercy, or to grant it to him, at least, on the condition that he wholly abandon his justice? Wherefore there is the greatest propriety in these observations of Augustine: “The whole mass of mankind having fallen into 174condemnation in the first man, the vessels that are formed from it to honour, are not vessels of personal righteousness, but of Divine mercy; and the formation of others to dishonour, is to be attributed, not to iniquity, but to the Divine decree,” &c. While God rewards those whom he rejects with deserved punishment, and to those whom he calls, freely gives undeserved grace, he is liable to no accusation, but may be compared to a creditor, who has power to release one, and enforce his demands on another. The Lord, therefore, may give grace to whom he will, because he is merciful, and yet not give it to all, because he is a just judge; may manifest his free grace, by giving to some what they never deserve, while, by not giving to all, he declares the demerit of all. For when Paul says, that “God hath concluded all under sin, that he might have mercy upon all,”⁵¹² it must, at the same time, be added, that he is debtor to none; for no man “hath first given to him,” to entitle him to demand a recompense.⁵¹³

11. Objection, that sinners are to be punished equally, or the justice of God is unequal. Answer. Confirmed by passages of Augustine.

Wherefore, it is false and most wicked to charge God with dispensing justice unequally, because in this predestination he does not observe the same course towards all. If (say they) he finds all guilty, let him punish all alike: if he finds them innocent, let him relieve all from the severity of judgment. But they plead with God as if he were either interdicted from showing mercy, or were obliged, if he show mercy, entirely to renounce judgment. What is it that they demand? That if all are guilty all shall receive the same punishment. We admit that the guilt is common, but we say, that God in mercy succors some. Let him (they say) succor all. We object, that it is right for him to show by punishing that he is a just judge. When they cannot tolerate this, what else are they attempting than to deprive God of the power of showing mercy; or, at least, to allow it to him only on the condition of altogether renouncing judgment? Here the words of Augustine most admirably apply: 235“Since in the first man the whole human race fell under condemnation, those vessels which are made of it unto honor, are not vessels of self-righteousness, but of divine mercy. When other vessels are made unto dishonor, it must be imputed not to injustice, but to judgment,” (August. Epist. 106, De Prædest. et Gratia; De Bone Persever., cap. 12). Since God inflicts due punishment on those whom he reprobates, and bestows unmerited favor on those whom he calls, he is free from every accusation; just as it belongs to the creditor to forgive the debt to one, and exact it of another. The Lord therefore may show favor to whom he will, because he is merciful; not show it to all, because he is a just judge. In giving to some what they do not merit, he shows his free favor; in not giving to all, he declares what all deserve. For when Paul says, “God has concluded them all in unbelief, that he might have mercy upon all,” it ought also to be added, that he is debtor to none; for “who has first given to him and it shall be recompensed unto him again?” (Rom. 11:32, 33).

11. Daarom beschuldigen sommigen God vals en zeer slecht van ongelijke rechtvaardigheid, daarin bestaande, dat Hij ten aanzien van allen in zijn predestinatie niet dezelfde lijn trekt. Indien Hij, zo zeggen ze, allen schuldig bevindt, laat Hem dan allen gelijkelijk straffen; bevindt Hij hen onschuldig, laat Hem dan de strengheid van zijn oordeel van allen afhouden. Maar zij handelen met Hem even alsof Hem barmhartigheid verboden was, of alsof Hij genoodzaakt is zijn oordeel geheel en al prijs te geven, wanneer Hij barmhartig wil zijn. Wat is het, dat zij eisen? Indien ze allen schuldig zijn, dat ze dan allen tegelijk dezelfde straf ontvangen. Wij erkennen, dat de schuld gemeenschappelijk is; maar wij zeggen, dat Gods barmhartigheid sommigen te hulp komt. Laat haar, zeggen zij, allen te hulp komen. Maar wij antwoorden, dat het recht is, dat Hij door te straffen zich ook een rechtvaardig Rechter betoont. Maar wanneer ze dit niet verdragen, wat doen ze dan anders dan pogen God te beroven van zijn macht om barmhartig te zijn, of althans die barmhartigheid toe te staan op deze voorwaarde, dat Hij van zijn oordeel geheel en al afstand doe. Daarom passen hierop zeer schoon deze woorden van Augustinus¹, dat, daar in de eerste mens de ganse massa van het menselijk geslacht tot de verdoemenis vervallen is, de vaten, die uit haar ter ere gemaakt worden, vaten zijn niet van eigen rechtvaardigheid, maar van Gods barmhartigheid; dat echter andere gemaakt worden ter onere, moet niet aan Gods ongerechtigheid toegeschreven worden, maar aan zijn oordeel enz. Dat God aan hen, die hij verwerpt, de verschuldigde straf vergeldt, en aan hen, die Hij roept, de onverdiende genade schenkt, wordt van alle beschuldiging bevrijd door de gelijkenis van de schuldeiser, in wiens macht het ligt de een kwijt te schelden en van de ander de schuld te eisen. God kan dus ook genade schenken aan wie Hij wil, omdat Hij barmhartig is, en haar niet aan allen geven, omdat Hij een rechtvaardig Rechter is; door aan sommigen te geven wat ze niet verdienen, kan Hij zijn onverdiende genade tonen, door haar niet aan allen te geven, kan Hij laten zien, wat allen verdienen. Want wanneer Paulus (Rom. 11:12) schrijft, dat God alles onder de zonde besloten heeft, opdat Hij zich over allen ontfermen zou, dan moet men tegelijk daaraan toevoegen, dat Hij niemands schuldenaar is; omdat niemand Hem eerst gegeven heeft, zodat hij vergelding zou kunnen eisen.

11. Gottes Barmherzigkeit und Gerechtigkeit in der Vorbestimmung

Es ist also verkehrt und sehr übel, wenn einige Leute Gott verleumden, er übe ungleiche Gerechtigkeit, weil er in seiner Vorbestimmung nicht allen gegenüber die gleiche Haltung einnimmt. Man sagt: Wenn er sie alle schuldig befindet, so soll er sie auch alle gleichermaßen strafen, findet er sie aber unschuldig, so soll er sich allen gegenüber der Strenge seines Gerichts enthalten. Aber dabei geht man mit ihm gerade so um, als ob ihm Barmherzigkeit untersagt wäre oder als ob er, wenn er sich erbarmen will, nun auch gezwungen wäre, seinem Gericht ganz und gar zu entsagen! Was verlangt man denn? Wenn alle schuldig sind, so sollen sie auch alle miteinander die gleiche Strafe erleiden. Nun geben wir zu: die Schuld ist gemeinsam! Wir behaupten aber, daß einigen Gottes Barmherzigkeit zu Hilfe kommt. Dann muß sie auch allen helfen - sagen sie darauf! Wir dagegen wenden ein: es ist billig, daß er sich auch durch Strafen als gerechten Richter beweise! Wenn sie das nicht ertragen, was tun sie dann anders, als daß sie versuchen, Gott entweder des Vermögens zum Erbarmen zu berauben - oder es ihm wenigstens nur unter der Bedingung zuzugestehen, daß er auf sein Gericht gänzlich Verzicht leistet? Daher passen die folgenden Aussagen Augustins trefflich hierher. Zunächst: Weil in dem ersten Menschen die gesamte Masse seines Geschlechts in Verdammnis geraten ist, so sind alle, die aus ihr zu Gefäßen zur Ehre werden (vgl. Röm. 9,21), nicht Gefäße ihrer eigenen Gerechtigkeit, sondern der Barmherzigkeit Gottes. Daß aber andere zu Gefäßen zur Unehre werden, das ist nicht Gottes Ungerechtigkeit, sondern seinem Gericht zuzuschreiben (Brief 196). Ferner: Wenn Gott denen, die er verwirft, die verdiente Strafe zuteil werden läßt, und wenn er andererseits denen, die er beruft, unverdiente Gnade schenkt, so ist er darin von jeder Anklage frei, und zwar nach dem Gleichnis des Schuldherrn, in dessen Gewalt es steht, dem einen seine Schuld zu erlassen, sie aber von dem anderen einzufordern! (Von der Prädestination und Gnade 3; Pseudo-Augustin). Oder auch: Der Herr kann also auch Gnade schenken, welchem er will, weil er barmherzig ist; wiederum kann er sie auch nicht allen schenken, weil er der gerechte Richter ist! Indem er einigen schenkt, was sie nicht verdient haben, kann er seine freie Gnade ans Licht bringen; indem er es aber nicht allen schenkt, kann er zeigen, was alle verdienen! (Von der Gabe der Beharrung 644 12,28). Denn wenn Paulus schreibt, Gott habe alles unter die Sünde beschlossen, „auf daß er sich aller erbarme“ (Röm. 11,32), so ist zugleich zuzufügen: er ist niemandem etwas schuldig; denn keiner „hat ihm etwas zuvor gegeben, daß ihm werde wieder vergolten!“ (Röm. 11,35).

11. In God se predestinasie kom sy genade en geregtigheid na vore

Daarom beskuldig sommige mense God vals en uiters goddeloos van onewewigtige regverdigheid omdat Hy in sy predestinasie nie dieselfde houding teenoor almal handhaaf nie. Hulle sê: “As Hy almal skuldig vind, laat Hy almal dan gelyk straf; as Hy hulle onskuldig vind, laat Hy dan die strengheid van sy oordeel van almal weerhou”. En tog handel hulle so met Hom asof barmhartigheid vir Hom verbode is, of, wanneer Hy Hom wil ontferm, asof Hy gedwing word om volledig van sy oordeel afstand te doen. Wat is dit wat hulle eis? As almal skuldig is, dat almal tegelyk dieselfde straf moet ondergaan. Ons erken dat almal skuldig is, maar ons sê dat God se barmhartigheid sommiges te hulp kom. Hulle sê: “Dan moet dit almal te hulp kom”.⁶⁷ Maar ons teken die beswaar aan dat dit billik is dat Hy deur sy straf ook toon dat Hy ’n billike Regter is. Wanneer hulle dit nie verdra nie, wat probeer hulle dan doen anders as om God òf sy mag om Hom te ontferm te ontneem, òf Hom ontferming toe te laat ten minste op voorwaarde dat Hy volledig van sy oordeel afstand doen?

Daarom stem dit baie mooi ooreen met Augustinus se uitsprake wanneer hy sê: “Aangesien die hele massa mense in die eerste mens in die verdoemenis verval het, is die voorwerpe wat daaruit tot eer gemaak word, nie voorwerpe van eie geregtigheid nie maar van God se barmhartigheid. Dat daar ook ander voorwerpe tot oneer gemaak word, moet nie as ongeregtigheid nie maar aan sy oordeel toegereken word”, ensovoorts.⁶⁸ Verder sê hy dat die feit dat God diegene wat Hy verwerp, met die straf wat hulle skuldig is, vergeld en aan diegene wat Hy roep, onverdiende genade skenk, Hom van alle skuld vrywaar na aanleiding van die gelykenis van die skuldeiser in wie se mag dit is om die een vry te skeld en van die ander een te eis.⁶⁹ God kan dus ook genade skenk aan wie Hy wil, omdat Hy barmhartig is; dat Hy dit nie aan almal gee nie, is 1206 omdat Hy ’n regverdige Regter is. Deur dit aan sommiges te gee wat dit nie verdien nie, toon Hy sy onverdiende genade; deur dit nie aan almal te gee nie maak Hy duidelik wat almal verdien.⁷⁰ Want wanneer Paulus skryf dat God alles onder die sonde ingesluit het om Hom oor almal te ontferm⁷¹, moet ons tegelyk byvoeg dat Hy niemand iets skuld nie, omdat niemand eerste aan Hom iets gegee het om vergelding daarvoor te eis nie.⁷²

11. Итак, ложны и греховны обвинения против Бога тех, кто утверждает, будто его суд несправедлив, если своим предопределением Он не дал всего всем людям. Если Бог, заявляют они, считает всех виновными, то пусть и накажет всех одинаково. Если же Он находит их невиновными, то пусть удержится от строгостей по отношению ко всем. Но тем самым они как бы заявляют, что Богу воспрещено творить милость; а если Он её творит, то было бы хорошо, если бы Он отказался от суда вообще. Ибо что ещё означает их требование равного наказания для всех, коль скоро все оскорбили Бога?

Мы исповедуем, что грех распространяется на всех. Но Божье милосердие помогает лишь некоторым. Пусть оно поможет всем, говорят они. Мы отвечаем, что есть достаточно оснований для того, чтобы Он явил Себя также праведным наказующим Судьёй. Если они не желают смириться с этим, то не желают ли они тем самым отнять у Бога способность творить милость или позволить Ему делать это лишь при условии, что Он откажется творить суд? Здесь очень уместно привести суждения св. Августина. «Если случилось так, говорит он, что в результате осуждения Адама пал весь человеческий род, то люди, принятые в славу, суть сосуды не собственной праведности, а Божьего милосердия. Что же касается людей, низверженных в погибель, то здесь нельзя указывать ни на что, кроме Божьего суда, вовсе не упрекая Бога в несправедливости» (Августин. Письма, 186 (к Паулину), VI, 18 (МРL, XXXIII, 823)). А также: «То, что Бог подвергает отверженных заслуженному наказанию, а избранным даёт незаслуженную милость, можно оценить как деяние справедливое и безупречное, уподобив его поступку кредитора, который волен простить долг одному и взыскать его с другого» (Псевдо-Августин. О предопределении и благодати, III (МРL, XLV, 1667)). Господь также волен ниспослать благодать кому угодно, ибо Он милосерд, и давать её не всем, ибо Он - праведный Судья. Когда Он дарует некоторым то, чего они не заслуживают, Он, возможно, свидетельствует о своей даваемой даром милости. Когда Он не даёт этого другим, это свидетельствует о том, чего заслуживают все» (Августин. О даре постоянства, XII, 28 (МРL, XLV, 1009 р.)). Св. Павел пишет, что Бог всех заключил в грех, чтобы всех помиловать (Рим 11:32). К этому нет необходимости добавлять, что Бог никому ничего не должен, ибо никто не дал Ему ничего, за что мог бы потребовать возмещения.

12. | Hoc quoque ad evertendam praedestinationem exagitant^f, quod ipsa stante concidat omnis sollicitudo, et bene 406 agendi studium. Quis enim audiat, inquiunt, aeterno et immutabili Dei decreto sibi fixam esse aut vitam aut mortem, quin protinus in mentem veniat, nihil interesse quomodo se gerat: quando suo opere nihil aut impediri aut promoveri queat Dei praedestinatio? Ita omnes proiicient se, et deploratum in morem, quocunque libido tulerit, praecipites ibunt¹. Et sane non in universum mentiuntur; sunt enim plaerique porci qui praedestinationis doctrinam impuris istis blasphemiis conspurcant, atque hoc etiam obtentu admonitiones et obiurgationes quaslibet eludunt, Scit Deus quid de nobis agere semel statuerit; si salutem decrevit, adducet nos ad eam suo tempore: si mortem destinavit, frustra contra tenderemus². At Scriptura, dum praecipit quanto maiori et reverentia et religione sit de tanto mysterio cogitandum, tum pios in longe diversum sensum instituit, tum scelestam illorum intemperiem probe redarguit. Non enim praedestinationem eo commemorat ut in audaciam erigamur, et inaccessa Dei secreta excutere nefaria temeritate tentemus: sed potius ut humiliati ac deiecti, ad^a iudicium eius tremere, misericordiam suspicere^b discamus. Ad hunc scopum fideles collimabunt^c. Ille autem foedus porcorum grunnitus a Paulo rite compescitur. Securos se in vitiis pergere dicunt: quia si sint e numero electorum, nihil obfutura sint vitia quominus tandem ad vitam perducantur. Atqui in hunc finem electos esse nos Paulus admonet, ut sanctam ac inculpatam vitam traducamus [Ephes. 1. a. 4]. Si electionis scopus est vitae sanctimonia, magis ad eam alacriter meditandam expergefacere et stimulare nos debet, quam ad desidiae praetextum valere. Quantopere enim haec inter se dissident, a bene agendo cessare, quia electio ad salutem sufficiat, et electioni propositum esse finem ut in bonorum studium incumbamus? Facessant ergo eiusmodi sacrilegia quae totum electionis ordinem perperam invertunt. Quod autem suas blasphemias longius extendunt, dum eum qui sit a Deo reprobatus, perditurum operam dicunt si innocentia et probitate vitae se illi approbare studeat: in eo vero impudentissimi mendacii convincuntur. Unde enim tale studium oriri possit nisi ex electione? Nam quicunque sunt ex reproborum numero, ut sunt vasa in contumeliam formata, ita non desinunt 407 perpetuis flagitiis iram Dei in se provocare, et evidentibus signis confirmare quod iam in se latum est Dei iudicium; tantum abest ut cum ipso frustra contendant.

12. Les adversaires de la verité usent encore d’une autre calomnie, pour renverser la predestination: c’est que quand elle est establie, toute solicitude et cure de bien vivre est abbatue. Car qui sera celuy, disent-ils, lequel oyant que la mort ou la vie luy est desja decreté par le conseil immuable de Dieu, n’ait incontinent ceste pensée en l’entendement, qu’il ne peut challoir comment il vive, veu que la predestination de Dieu ne peut estre empeschée n’advancée par ses œuvres? Ainsi chacun s’abandonnera, et se laissera transporter desordonnément par tout où sa cupidité le menera. Ceste allegation n’est point du tout fausse: car il y a d’aucuns porceaux qui souillent la predestination de Dieu de tels blasphemes: et sous ceste couverture se moquent de toutes admonitions et remonstrances: Dieu sait bien ce qu’il a deliberé de faire une fois de nous. S’il a determiné de nous sauver, il nous conduira à salut en son temps: s’il a determiné de nous damner, nous nous tormenterions en vain pour nous sauver. Mais l’Escriture en remonstrant combien nous devons en plus grande reverence et crainte penser de ce mystere, instruit les enfans de Dieu à un sens bien divers, et condamne la meschante audace et rage de telle maniere de gens: car elle ne nous parle pas de la predestination, pour nous faire enfler de temerité, ou pour nous inciter à esplucher par une hardiesse illicite les secrets inaccessibles de Dieu: mais plustost à ce qu’en humilité et modestie nous apprenions de craindre son jugement, et magnifier sa misericorde: pourtant tous fideles tendront à ce but. Le grondement de ces porceaux est bien rabbatu par sainct Paul. Ils disent qu’ils ne se soucient de vivre dissoluement, à cause que s’ils sont du nombre des esleus, leurs vices ne les empescheront point de parvenir à salut: mais aucontraire, sainct Paul enseigne que la fin de nostre election est, à ce que nous menions vie saincte et irreprehensible (Ephes. 1:4). Si le but de nostre election est, de sainctement vivre: elle nous doit plustost pousser et stimuler à mediter saincteté, qu’à chercher couverture de nonchalance. Car combien ces deux choses sont-elles differentes? ne se soucier de bien faire, pource que l’election suffit à salut: et que l’homme est esleu, afin de s’adonner á bien faire? Comment donc endurerons-nous ces blasphemes, lesquels renversent si meschamment tout l’ordre de la predestination? Quant est de l’autre partie, assavoir qu’ils disent que celuy qui est reprouvé de Dieu, perdroit sa peine en s’appliquant à vivre purement et en innocence: en cela ils sont conveincus de mensonge impudent; car dont procederoit telle estude, sinon de l’election de Dieu? veu que tous ceux qui sont du nombre des reprouvez, comme ils sont instrumens faits à opprobre, ne cessent de provoquer l’ire de Dieu par crimes infinis: et confermer par signes evidens le jugement de Dieu qui est decreté contre eux, tant s’en faut qu’ils y resistent en vain.

12. Another argument often urged to overthrow predestination is, that its establishment would destroy all solicitude and exertion for rectitude of conduct. For who can hear, they say, that either life or death is appointed for him by God’s eternal and immutable decree, without immediately concluding that it is of no importance how he conducts himself; since no action of his can in any respect either impede or promote the predestination of God? Thus all will abandon themselves to despair, and run into every excess to which their licentious propensities may lead them. And truly this objection is not altogether destitute of truth; for there are many impure persons who bespatter the doctrine of predestination with these vile blasphemies, and with this pretext elude all admonitions and reproofs: God knows what he has determined to do with us: if he has decreed our salvation, he will bring us to it in his own time; if he has destined us to death, it will be in vain for us to strive against it. But the Scripture, while it inculcates superior awe and reverence of mind in the consideration of so great a mystery, instructs the godly in a very different conclusion, and fully refutes the wicked and unreasonable inferences of these persons. For the design of what it contains respecting predestination is, not that, being excited to presumption, we may attempt, with nefarious temerity, to scrutinize the inaccessible secrets of God, but rather that, being humbled and dejected, we may learn to tremble at his justice and admire his mercy. At this object believers will aim. But the impure cavils of the wicked are justly restrained by Paul. They profess to go on securely in their vices; because if they are of the number of the elect, such conduct will not prevent their 175being finally brought into life. But Paul declares the end of our election to be, that we may lead a holy and blameless life.⁵¹⁴ If the object of election be holiness of life, it should rather awaken and stimulate us to a cheerful practice of it, than be used as a pretext for slothfulness. But how inconsistent is it to cease from the practice of virtue because election is sufficient to salvation, while the end proposed in election is our diligent performance of virtuous actions! Away, then, with such corrupt and sacrilegious perversions of the whole order of election. They carry their blasphemies much further, by asserting, that any one who is reprobated by God will labour to no purpose if he endeavour to approve himself to him by innocence and integrity of life; but here they are convicted of a most impudent falsehood. For whence could such exertion originate but from election? Whoever are of the number of the reprobate, being vessels made to dishonour, cease not to provoke the Divine wrath against them by continual transgressions, and to confirm by evident proofs the judgment of God already denounced against them; so that their striving with him in vain is what can never happen.

12. Objection, that the doctrine of predestination produces overweening confidence and impiety. Different answers.

Another argument which they employ to overthrow predestination is that if it stand, all care and study of well doing must cease. For what man can hear (say they) that life and death are fixed by an eternal and immutable decree of God, without immediately concluding that it is of no consequence how he acts, since no work of his can either hinder or further the predestination of God? Thus all will rush on, and like desperate men plunge headlong wherever lust inclines. And it is true that this is not altogether a fiction; for there are multitudes of a swinish nature who defile the doctrine of predestination by their profane blasphemies, and employ them as a cloak to evade all admonition and censure. “God knows what he has determined to do with regard to us: if he has decreed our salvation, he will bring us to it in his own time; if he has doomed us to death, it is vain for us to fight against it.” But Scripture, while it enjoins us to think of this high mystery with much greater reverence and religion, gives very different instruction to the pious, and justly condemns the accursed license of the ungodly. For it does not remind us of predestination to increase our audacity, and tempt us to pry with impious presumption into the inscrutable counsels of God, but rather to humble and abase us, that we may tremble at his judgment, and learn to look up to his mercy. This is the mark at which believers will aim. The grunt of these filthy swine is duly silenced by Paul. They say that they feel secure in vices because, if they are of the number of the elect, their vices will be no obstacle to the ultimate attainment of life. But Paul reminds us that the end for which we are elected is, “that we should be holy, and without blame before him,” (Eph. 1:4). If the end of election is holiness of life, it ought to arouse and stimulate us strenuously to aspire to it, instead of serving as a pretext for sloth. How wide the difference between the two things, between ceasing from well-doing because election is sufficient for salvation, and its being the very end of election, that we 236should devote ourselves to the study of good works. Have done, then, with blasphemies which wickedly invert the whole order of election. When they extend their blasphemies farther, and say that he who is reprobated by God will lose his pains if he studies to approve himself to him by innocence and probity of life, they are convicted of the most impudent falsehood. For whence can any such study arise but from election? As all who are of the number of the reprobate are vessels formed unto dishonor, so they cease not by their perpetual crimes to provoke the anger of God against them, and give evident signs of the judgment which God has already passed upon them; so far is it from being true that they vainly contend against it.

12. Ook dit voeren zij met heftigheid aan om de predestinatie omver te werpen, dat wanneer zij staande zou blijven, alle zorgzaamheid en ijver om goed te doen ineen zou storten. Want wie zou niet, zo zeggen ze, wanneer hij hoort, dat door Gods eeuwig en onveranderlijk besluit voor hem het leven of de dood vastgesteld is, terstond bedenken, dat het er niet toe doet, hoe hij zich gedraagt, daar door zijn werk Gods predestinatie in geen enkel opzicht kan verhinderd of bevorderd worden? Zo zullen allen zich wegwerpen en op vertwijfelde wijze hals over kop daarheen gaan, waarheen hun lust hen voert. En ongetwijfeld liegen zij niet in alle opzichten; want er zijn verscheidenen zwijnen, die de leer der predestinatie met die onreine lastering bezoedelen, en ook alle vermaningen en bestraffingen bespotten, onder dit voorwendsel: God weet, wat Hij eenmaal vastgesteld heeft met ons te doen; als Hij de zaligheid voor ons besloten heeft, zal Hij ons te zijner tijd daartoe brengen; als Hij de dood beschikt heeft, zouden wij ons tevergeefs daartegen verzetten. Maar wanneer de Schrift leert, met hoeveel groter eerbied en Godvrezendheid men over een zo grote verborgenheid moet denken, dan onderricht zij de vromen tot een geheel ander gevoelen, en dan weerlegt zij uitnemend hun snode overmoed. Want zij maakt geen gemaakt worden, vaten zijn niet van eigen rechtvaardigheid, maar van Gods barmhartouheid; dat echter andere gemaakt worden ter onere, moet niet aan Gods ongerechtigheid toegeschreven worden, maar aan zijn oordeel enz. Dat God aan hen, die hij verwerpt, de verschuldigde straf vergeldt, en aan hen, die Hij roept, de onverdiende genade schenkt, wordt van alle beschuldiging bevrijd door de gelijkenis van de schuldeiser, in wiens macht het ligt de een kwijt te schelden en van de ander de schuld te eisen. gaan, omdat, wanneer zij behoren tot het getal der uitverkorenen, hun zonden geen beletsel zullen zijn, dat ze eindelijk tot het leven gebracht zullen worden. Maar Paulus (Ef. 1:4) wijst er op, dat wij tot dit doel uitverkoren zijn, opdat wij een heilig en onberispelijk leven zouden leiden. Indien de heiligheid des levens het doel is van de verkiezing, moet zij ons meer opwekken en aanzetten tot een vurige overdenking van die heiligheid, dan dat ze dient tot een voorwendsel van traagheid. Want hoeveel verschillen deze twee van elkaar; dat men van goede werken afziet, omdat de verkiezing voldoende is ter zaligheid, en dat de verkiezing het doel heeft, dat wij ons zouden toeleggen op de beoefening der goede werken? Weg dus met dergelijke heiligschennis, die de gehele orde der verkiezing verdraait. En wat betreft het feit, dat ze hun lastering nog verder uitstrekken, doordat ze zeggen, dat hij, die door God verworpen is, tevergeefs moeite doet, wanneer hij door een onschuldige en rechte levenswandel zich bij God aangenaam zoekt te maken, daarin worden zij van een zeer onbeschaamde leugen overtuigd. Want waaruit zou een dergelijke ijver kunnen voortkomen anders dan uit de verkiezing? Want allen, die behoren tot het getal der verworpenen, zijn vaten, gevormd ter onere, en houden daardoor niet op door voortdurende schanddaden. Gods toorn jegens zich te verwekken, en door duidelijke tekenen te bevestigen, dat Gods oordeel tegen hen reeds geveld is. Zover is het er vandaan, dat ze met Hem tevergeefs zouden strijden.

12. Vierter Einwand: Die Erwählungslehre ertöte allen Eifer zu rechtem Leben

Die Widersacher verweisen, um die Vorbestimmung umzustoßen, auch mit Schärfe darauf, daß bei Aufrechterhaltung der Vorbestimmung jede Sorge, jeder Eifer um rechtes Tun zu Boden falle. Denn wer wird, so sagen sie, vernehmen, daß für ihn durch ewigen, unveränderlichen Entscheid Gottes bereits Leben oder Tod festgelegt sind, ohne sofort auf den Gedanken zu verfallen, es liege nichts daran, wie er sich aufführe, weil ja mit seinem Werk Gottes Vorbestimmung weder zu hindern noch zu fördern wäre? So werden sich denn alle zuchtlos gehen lassen und auf jammervolle Weise kopfüber in alles hineinstürzen, wohin sie auch ihre Lust treibt!

Und diese Leute sagen wahrhaftig nicht in jeder Beziehung die Unwahrheit! Denn es gibt gar viele solcher Säue, die die Lehre von der Vorbestimmung mit unsauberen Gotteslästerungen besudeln, alle Mahnungen, allen Ladet verspotten und als Deckmantel vorwenden: „Gott weiß ja, was er einmal mit uns zu machen beschlossen hat; hat er uns das Heil zubestimmt, dann wird er uns auch zu seiner Zeit zu ihm hinführen; hat er uns den Tod zugesprochen, so werden wir uns vergebens dagegen sperren!“

Indem uns aber die Schrift gebietet, mit wieviel größerer Ehrerbietung und Gottesfurcht wir über ein so tiefes Geheimnis nachzudenken haben, unterweist sie die Frommen in ganz anderem Sinne und spricht auch einen gründlichen Tadel gegen den gottlosen Mutwillen jener Leute aus. Denn sie erwähnt die Vorbestimmung nicht dazu, daß wir uns zur Vermessenheit erheben und versuchen, Gottes unzugängliche Geheimnisse in nichtswürdigem Vorwitz zu durchforschen, sondern vielmehr, damit wir gedemütigt und niedergeschlagen lernen, vor seinem Gericht zu erzittern und zu seiner Barmherzigkeit emporzuschauen! Nach diesem Ziel sollen sich also die Gläubigen richten!

Jenes gemeine Säuegrunzen aber wird von Paulus nach Gebühr zum Schweigen gebracht. Sie sagen, sie könnten unbekümmert in ihren Lastern weiterhin einhergehen; denn wenn sie zu der Zahl der Erwählten gehörten, dann würden ihre Laster nicht hindern, daß sie schließlich doch zum Leben herzugeführt würden. Paulus dagegen mahnt uns, wir seien zu dem Ziel erwählt, daß wir ein „heiliges“ und „unsträfliches“ Leben führten! (Eph. 1,4). Ist nun das Ziel der Erwählung die Heiligkeit unseres Lebens, so muß sie uns dazu erwecken und anspornen, nach solcher Heiligkeit wacker zu trachten, statt uns etwa einen Deckmantel für unsere Faulheit zu bieten! Denn was ist das doch für ein scharfer Widerspruch: man läßt davon ab, Gutes zu tun, weil die Erwählung zum Heil genüge - und dabei ist der Erwählung das Ziel gesetzt, daß wir uns dem Eifer um das Gute hingeben sollen! Fort also mit solchen Gotteslästerungen, die die ganze Ordnung der Erwählung fälschlich umkehren!

Sie lassen ihre Lästerungen aber noch weiter gehen und behaupten, wer von Gott verworfen sei, der wende verlorene Mühe daran, wenn er durch Unschuld und Rechtschaffenheit des Lebens danach trachte, Gottes Wohlgefallen zu gewinnen. Aber damit werden sie nun der unverschämtesten Lüge überführt. Woher sollte nämlich solch eifriges Trachten entstehen können, als aus der Erwählung? Denn alle, die zu der Zahl der verworfenen gehören, die sind ja Gefäße, die zu Unehren gemacht sind (Röm. 9,21), und deshalb hören sie nicht auf, durch fortdauernde Missetaten Gottes Zorn wider sich zu reizen und Gottes Gericht, das bereits über sie geschehen ist, durch offenkundige Merkzeichen zu bestätigen! So wenig kann die Rede davon sein, daß sie mit solchem Gericht Gottes in einem vergeblichen Streite lägen!

12. ‘n Weerlegging van die beswaar dat die uitverkiesingsleer alle ywer vir ’n opregte lewe vernietig

Om die predestinasie omver te werp voer hulle ook aan⁷³ dat, as dit geldig sou wees, alle bekommernis en ywer om goed te doen sou wegval. Hulle sê: “Want wie sou kon verneem dat sy lewe of sy dood volgens God se ewige en onveranderlike besluit vasgestel is, sonder dat dit hom dadelik te binne skiet dat dit nie saak maak hoe hy hom gedra nie, want God se predestinasie kan nie deur goeie werk verhinder of bevorder word nie? So sal almal hulleself afskeep en halsoorkop wanhopig gaan waarheen hulle lus hulle voer”.⁷⁴ Hulle lieg in elk geval nie heeltemal nie, want daar is baie varke wat die predestinasieleer met hulle onrein belasterings besoedel en alle vermanings en teregwysings met die volgende dekmantel ontwyk: “God weet wat Hy eenmaal besluit het om met ons te doen; as Hy op die saligheid besluit het, sal Hy ons op sy tyd daarheen bring; as Hy op die dood besluit het, sou ons ons tevergeefs daarteen verset”.⁷⁵

Wanneer die Skrif egter aan ons voorskryf met hoeveel groter eerbied en Godvresendheid ons oor so ’n groot geheimenis moet nadink, leer dit godvrugtiges enersyds om heeltemal anders daaroor te voel, en andersyds weerlê dit hulle misdadige onbeheerstheid soos dit hoort. Die Skrif vermeld immers nie die predestinasie met die doel om ons waaghalsig te maak sodat ons sou poog om God se ontoeganklike geheimenisse met goddelose onbesonnenheid te ondersoek nie maar eerder om ootmoedig en verslae te leer om by sy oordeel te beef en na sy barmhartigheid op te sien. Gelowiges sal hulle oë op hierdie doel rig. Maar daardie afstootlike gesnork van die varke word deeglik deur Paulus aan bande gelê. Hulle beweer dat hulle onbesorg in hulle gebreke volhard omdat 1207 hulle sondes geen hindernis sal wees daarvoor dat hulle uiteindelik na die lewe gevoer sal word as hulle uit die getalle van die uitverkorenes is nie. En tog vermaan Paulus ons dat ons uitverkies is met die doel om ’n heilige en onberispelike lewe te lei.⁷⁶ As heiligheid van lewe die doel van die uitverkiesing is, moet dit ons eerder opwek en aanpor om vurig daaroor na te dink as om as voorwendsel te dien om niks te doen nie. Hoe groot is die verskil tussen hierdie twee nie: om af te sien daarvan om goed te doen omdat die uitverkiesing voldoende is vir die saligheid, en dat die doel wat vir die uitverkiesing gestel is, dit is dat ons ons moet inspan om ons vir die goeie te beywer? Weg dus met sulke heiligskennis wat die hele orde van die uitverkiesing goddeloos omverwerp!⁷⁷

Hulle laat hulle lasterlike aantygings nog verder strek wanneer hulle sê dat iemand wat deur God verwerp is, tevergeefs werk as hy hom beywer om hom met ’n onskuldige en opregte lewenswandel vir God aanvaarbaar te maak.⁷⁸ In hierdie stelling word hulle egter aan ’n uiters skaamtelose leuen skuldig gevind. Waaruit sou so ’n ywer immers kon ontstaan anders as uit die uitverkiesing? Want wie ook al uit die getal van die verworpenes is, aangesien hulle as voorwerpe tot oneer geskep is - hou nie op om met hulle gedurige oortredings God se toorn teen hulle gaande te maak en om met duidelike tekens te bevestig dat God se oordeel oor hulle alreeds gevel is nie. Verre sy dit dus daarvan dat hulle verniet met Hom kragte meet.

12. Стремясь опровергнуть учение о предопределении, враги истины прибегают и к такой лжи: будто бы, если существует предопределение, то бессмысленна какая-либо тревога и забота о доброй жизни. Ибо, говорят они, какой человек, узнав, что его жизнь и смерть уже определены в непреложном плане Бога, тут же не решит, что может не беспокоиться о том, как живёт, поскольку собственными делами Божье предопределение нельзя ни ухудшить, ни улучшить! А значит, все предадутся своей судьбе и безрассудно позволят себе бросаться туда, куда повлекут их похоти. Последнее замечание не совсем лишено смысла. Действительно находятся такие свиньи, которые пятнают Божье предопределение подобными кощунствами и, прикрываясь ими, насмехаются над всеми увещеваниями и предостережениями: ведь Бог отлично знает, что Он решил когда-нибудь с нами сделать. Если Он постановил их спасти, в своё время Он приведёт нас к спасению; если постановил осудить, то мы напрасно истязаем себя, пытаясь спастись.

Однако Писание, показывая нам, с каким благоговением и страхом должны мы думать об этой тайне, учит детей Божьих совершенно иному и осуждает нечестивую дерзость и безумие такого рода людей. Оно говорит нам о предопределении не для того, чтобы мы переполнялись дерзостью, и не для того, чтобы побудить нас нагло копаться в недосягаемых Божьих тайнах. Но для того, чтобы мы в смирении и почтении учились бояться Божьего суда и прославлять Божье милосердие. Поэтому все верующие стремятся к этой цели. А хрюканье этих свиней пресёк ещё св. Павел. Они говорят, что не боятся жить распутно, так как если они из числа избранных, то их пороки не помешают им обрести спасение. Но апостол, напротив, учит, что мы избраны ради того, чтобы вести жизнь святую и непорочную (Эф 1:4). Если цель нашего избрания - святая жизнь, оно должно нас более побуждать к размышлениям о святости, нежели к поиску оправданий беспутству. Сколь различны эти вещи - не заботиться о доброй жизни, потому что избрания достаточно для спасения, и сознавать, что человек избран для того, чтобы он посвятил себя деланию добра! Как же стерпеть эти кощунства, злостно переворачивающие весь порядок предопределения!

Что касается другого их заявления - будто отверженный избежит кары, если будет усердствовать в честной и непорочной жизни, - то оно обличает их в бессовестной лжи. Ибо откуда это усердие, как не от Божьего избрания? Люди из числа отверженных, будучи сосудами презрения, не перестают гневить Бога бесчисленными преступлениями и подтверждать очевидными признаками его приговор, вынесенный против них, сколько бы они всуе ни противились Ему.

13. | Maligne tamen atque impudenter hanc doctrinam calumniantur alii, acsi omnes ad pie vivendum exhortationes everteret¹. Qua de re magnam olim invidiam sustinuit Augustinus, quam abstersit libro De correptione et gratia ad Valentinum²: cuius lectio pios omnes et dociles^a facile placabit; pauca tamen hic libabo, quae (ut spero) probis et non contentiosis satisfacient. Quam apertus et vocalis praeco electionis gratuitae fuerit Paulus, ante visum est³: an ideo monendo et hortando frigidus? Conferant boni isti zelotae eius vehementiam cum sua, glacies in ipsis reperietur prae incredibili illius fervore. Et certe principium illud scrupulos omnes tollit, non esse nos vocatos ad immunditiem [1. Thes. 4. b. 7], sed ut quisque vas suum possideat in honore⁴, etc.; deinde nos esse Dei figmentum, creatos ad bona opera quae praeparavit, ut in illis ambulemus [Ephes. 2. b. 10]. In summa qui mediocriter exercitati sunt in Paulo, absque longa demonstratione intelligent quam apte conciliet quae isti fingunt inter se pugnare. Praecipit Christus ut in se credatur: neque tamen vel falsa est eius definitio, vel praecepto contraria, ubi dicit, Nemo potest venire ad me nisi cui datum fuerit a Patre meo [Iohan. 6. g. 65 ^b]. Cursum igitur suum habeat praedicatio, quae adducat homines ad fidem, et continuo profectu in perseverantia contineat. Neque tamen impediatur praedestinationis cognitio, ut qui obediunt^c non tanquam de suo superbiant, sed in Domino glorientur. Non abs re dicit Christus, Qui habet aures audiendi audiat [Matth. 13. b. 9]. Ergo dum exhortamur et praedicamus, qui auribus praediti sunt, libenter obediunt: qui vero carent, in illis impletur quod scriptum est, Ut audientes non audiant [Iesa. 6. c. 9]. Cur autem (inquit Augustinus) illi habeant, illi non? quis cognovit sensum Domini⁵? nunquid ideo negandum est quod apertum est, quia comprehendi non potest 408 quod occultum est?¹ Haec fideliter ex Augustino retuli; sed quia plus forte authoritatis habebunt eius verba quam mea, agedum prodeant in medium quae apud ipsum leguntur. Nunquid si hoc audito nonnulli in torporem segnitiemque vertantur, et a labore proclives ad libidinem post concupiscentias eant: propterea de praescientia Dei falsum putandum est quod dictum est? Nonne si Deus illos bonos fore praescivit, boni erunt, in quantalibet nunc malitia versentur; et, si malos fore praescivit, mali erunt, in quantalibet nunc bonitate cernantur? Nunquid ergo propter huiusmodi causas, quae de praescientia Dei vera dicuntur, vel neganda sunt vel tacenda? tunc scilicet quando, si non dicantur, in alios itur errores [Lib. De bono persev. cap. 15]²? Alia, inquit, ratio est verum tacendi, alia verum dicendi necessitas. Causas verum tacendi longum esset omnes quaerere: quarum tamen est haec una, ne peiores fiant qui non intelligunt, dum volumus eos qui intelligunt facere doctiores: qui nobis tale aliquid dicentibus doctiores quidem non fiunt, sed nec redduntur peiores. Quum autem res vera ita se habet, ut fiat peior, nobis eam dicentibus, qui capere non potest: nobis autem tacentibus, ille qui potest: quid putamus faciendum? nonne potius est dicendum verum, ut qui potest capere, capiat: quam tacendum, ut non solum id ambo non capiant, verum etiam qui est intelligentior, ille sit peior: qui si audiret et caperet, per eum etiam plures discerent? Et nos dicere nolumus, quod teste Scriptura dicere licebat. Timemus enim videlicet ne loquentibus nobis offendatur qui capere non potest: non autem timemus ne tacentibus nobis, qui veritatem potest capere, falsitate capiatur [Cap. 16]³. Quam sententiam brevius tandem perstringens, clarius etiam confirmat. Quamobrem si Apostoli et qui eos sequuti sunt Ecclesiae doctores utrunque fecerunt, ut de aeterna Dei electione pie dissererent, et sub piae vitae disciplina continerent fideles: quid est quod invicta conclusi violentia veritatis illi nostri se recte dicere existimant, non esse populo praedicandum, etsi verum sit, quod de praedestinatione dicitur? Imo praedicandum est prorsus: ut qui habet aures audiendi audiat. Quis autem habet, si non accepit ab eo qui se daturum promittit? Certe qui non accipit, reiiciat: dum tamen qui capit, sumat et bibat, bibat et vivat. Sicut enim praedicanda est pietas^a, ut rite colatur Deus: ita et praedestinatio, 409 ut qui habet aures audiendi, de gratia Dei^a in Deo, non in se glorietur [Eiusdem lib. cap. 20]¹.

13. Les autres aussi calomnient malicieusement et impudemment ceste doctrine, comme si elle renversoit toutes exhortations à bien et sainctement vivre. Duquel blasme sainct Augustin a esté merveilleusement chargé en son temps: mais il s’en est tresbien purgé au livre à Valentin, intitulé De correction et grace: duquel la lecture pourra appaiser toutes gens craignans Dieu. Toutesfois j’en toucheray icy une partie, qui sera, comme j’espere, pour satisfaire à tous esprits paisibles et de bonne sorte. Nous avons desja veu quel heraut a esté sainct Paul pour publier à haute voix l’election de Dieu: a-il esté refroidy pour cela, pour ne pouvoir admonnester ny exhorter? Que ces bons zelateurs comparent leur vivacité à la sienne: on ne trouvera que glace en eux, au prix de l’ardeur admirable qui est en luy. Et de fait, ce principe oste tout scrupule, que nous ne sommes point appellez à souilleure (1 Thess. 4:7), mais afin que chacun possede son vaisseau en honneur, etc. Item, que nous sommes la facture de Dieu, estans creez à bonnes œuvres, lesquelles il a apprestées pour nous faire cheminer en icelles (Eph. 2:10). En somme, quiconque est moyennement exercé en sainct Paul, entendra sans longue demonstration, comment il accorde les choses que ces brouillons veulent faire à croire estre repugnantes. Jesus Christ commande qu’on croye en luy: toutesfois quand il dit que nul n’y peut venir sinon qu’il luy soit donné du Pere (Jean 6:44, 65), il ne dit rien qui ne soit vray. Parquoy que la predication ait son cours pour amener les hommes à la foy, pour les y faire profiter et les retenir en perseverance: toutesfois que cela n’empesche pas que la predestination ne soit cognue, afin que ceux qui obeissent à l’Evangile ne s’enorgueillissent pas comme du leur, mais qu’ils se glorifient en Dieu. Jesus Christ ne dit pas sans cause, Qui a oreilles pour ouir, qu’il oye (Matth. 13:9). Ainsi quand nous preschons et exhortons, ceux qui ont des oreilles obeissent volontiers; quant aux autres, le dire d’Isaie s’accomplit en eux, qu’en oyant ils n’oyent point (Is. 6:9). Or pourquoy les uns en ont (dit sainct Augustin) les autres non; qui est-ce qui cognoit le conseil du Seigneur? Faut-il donc nier ce qui est manifeste, quand ce qui est occulte ne se peut comprendre¹⁰³? Ces propos sont fidelement extraits de sainct Augustin: mais pource que ses propres mots auront possible plus d’authorité que les miens, j’en reciteray autant que besoin sera. Si quelques uns, dit-il, se tournent à nonchalance et lascheté sous ombre de la predestination, et se desbordent en leurs concupiscences, selon qu’ils y sont enclins, faut-il pourtant estimer ce qui se dit, estre faux? Si Dieu a preveu qu’ils seront bons, ils le seront, à quelque malice qu’ils soyent maintenant adonnez: et s’il a preveu qu’ils seront mauvais, ils le seront, en quelque bonté qu’ils cheminent aujourdhuy. Faut-il pourtant que ce qui se dit vrayement de la prescience de Dieu, soit renoncé ou celé, sur tout, quand en s’en taisant on donne occasion à d’autres erreurs? Item, C’est autre chose de supprimer ce qui est vray, que de la necessité de le declairer. Il seroit long de chercher toutes les causes de nous faire de la verité. Il y en a une entre les autres: c’est afin que ceux qui n’entendent pas, n’empirent, quand nous desirons d’instruire ceux qui en sont capables. Or telles gens, quand nous parlerons de la predestination, n’en seront pas rendus plus savans: mais aussi ils n’en deviendront pas pires. Or le cas posé que la verité emporte cecy, que quand nous la declairons, celuy qui ne la comprend pas en devienne pire: et que si nous la tenons ensevelie, celuy qui la pourroit comprendre en ait dommage, que pensons-nous qu’il soit de faire? Ne faudra-il pas plustost dire ce qui est vray, afin que ceux desquels il pourra estre entendu le comprennent, que de nous en taire, tellement que tous deux demeurent ignorans, et que celuy mesme qui est le plus entendu, empire par nostre silence, lequel s’il estoit enseigné, plusieurs autres apprendroyent de luy? Et nous refusons de dire ce que l’Escriture tesmoigne estre licite, voire sous ombre que nous craignons que celuy qui n’est point capable de profiter n’en soit offensé! et cependant nous ne craignons point que celuy qui le pourroit comprendre, soit prins de fausseté par nostre silence¹⁰⁴. Puis il conferme encore plus clairement ce propos par une brieve conclusion: Si les Apostres, dit-il, et les Docteurs de l’Eglise qui les ont sayvis, ont fait tous les deux: c’est de traitter sainement de l’Election eternelle de Dieu, et d’entretenir les fideles en reigle de saincte vie: qu’est-ce que ces nouveaux docteurs, estans contraints et convaincus par la verité invincible, disent qu’il ne faut point prescher au peuple la predestination, encore que ce qu’on en dise soit vray? Mais quoy qu’il en soit il la faut prescher, afin que ceux qui ont oreilles pour ouyr, oyent. Et qui est-ce qui les aura, sinon les ayant receues de celuy qui a promis de les donner? Or que celuy qui n’a pas receu un tel don rejette la bonne doctrine, moyennant que celuy qui l’a, l’accepte et en boive, qu’il en boive et en vive. Car comme il faut prescher les bonnes œuvres afin que Dieu soit deuement servy: ainsi faut-il prescher la predestination, afin que celuy qui a oreilles pour ouyr se glorifie en Dieu, non pas en soy¹⁰⁵ (Matth. 13:9).

13. This doctrine is maliciously and impudently calumniated by others, as subversive of all exhortations to piety of life. This formerly brought great odium upon Augustine, which he removed by his Treatise on Correction and Grace, addressed to Valentine, the perusal of which will easily satisfy all pious and teachable persons. Yet I will touch on a few things, which I hope will convince such as are honest and not contentious. How openly and loudly gratuitous election was preached by Paul, we have already seen; was he therefore cold in admonitions and exhortations? Let these good zealots compare his vehemence with theirs; theirs will be found ice itself in comparison with his incredible fervour. And certainly every scruple is removed by this principle, that “God hath not called us to uncleanness but that every one should know how to possess his vessel in sanctification and honour;”⁵¹⁵ and again, that “we are his workmanship, created in Christ Jesus unto good works, which God hath before ordained, that we should walk in them.”⁵¹⁶ Indeed, a slight acquaintance with Paul will enable any one to understand, without tedious arguments, how easily he reconciles things which they pretend to be repugnant to each other. Christ commands men to believe in him. Yet his limitation is neither false nor contrary to his command, when he says, “No man can come unto me, except it were given unto him of my Father.”⁵¹⁷ Let preaching therefore have its course to bring 176men to faith, and by a continual progress to promote their perseverance. Nor let the knowledge of predestination be prevented, that the obedient may not be proud as of any thing of their own, but may glory in the Lord. Christ had some particular meaning in saying, “Who hath ears to hear, let him hear.”⁵¹⁸ Therefore when we exhort and preach, persons endued with ears readily obey; and those who are destitute of them exhibit an accomplishment of the Scripture, that hearing they hear not.⁵¹⁹ “But why (says Augustine) should some have ears, and others not? ‘Who hath known the mind of the Lord?’⁵²⁰ Must that which is evident be denied, because that which is concealed cannot be comprehended?” These observations I have faithfully borrowed from Augustine; but as his words will perhaps have more authority than mine, I will proceed to an exact quotation of them. “If, on hearing this, some persons become torpid and slothful, and exchanging labour for lawless desire, pursue the various objects of concupiscence, must what is declared concerning the foreknowledge of God be therefore accounted false? If God foreknew that they would be good, will they not be so, in whatever wickedness they now live? and if he foreknew that they would be wicked, will they not be so, in whatever goodness they now appear? Are these, then, sufficient causes why the truths which are declared concerning the foreknowledge of God should be either denied or passed over in silence? especially when the consequence of silence respecting these would be the adoption of other errors. The reason of concealing the truth (he says) is one thing, and the necessity of declaring it is another. It would be tedious to inquire after all the reasons for passing the truth over in silence; but this is one of them; lest those who understand it not should become worse, while we wish to make those who understand it better informed; who, indeed, are not made wiser by our declaring any such thing, nor are they rendered worse. But since the truth is of such a nature, that when we speak of it, he becomes worse who cannot understand it, and when we are silent about it, he who can understand it becomes worse,—what do we think ought to be done? Should not the truth rather be spoken, that he who is capable may understand it, than buried in silence; the consequence of which would be, not only that neither would know it, but even the more intelligent of the two would become worse, who, if he heard and understood it, would also teach it to many others? And we are unwilling to say what we are authorized to say by the testimony of Scripture. For we are afraid, indeed, lest by speaking we may offend him who cannot understand, but are not afraid lest in consequence of our 177silence, he who is capable of understanding the truth may be deceived by falsehood.” And condensing this sentiment afterwards into a smaller compass, he places it in a still stronger light. “Wherefore, if the apostles and the succeeding teachers of the Church both piously treated of God’s eternal election, and held believers under the discipline of a pious life, what reason have these our opponents, when silenced by the invincible force of truth, to suppose themselves right in maintaining that what is spoken of predestination, although it be true, ought not to be preached to the people? But it must by all means be preached, that he who has ears to hear may hear. But who has them, unless he receives them from him who has promised to bestow them? Certainly he who receives not may reject, provided he who receives, takes and drinks, drinks and lives. For as piety must be preached that God may be rightly worshipped, so also must predestination, that he who has ears to hear of the grace of God, may glory in God, and not in himself.”

13. Another objection, depending on the former. Answer. The doctrine of predestination to be preached, not passed over in silence.

Another impudent and malicious calumny against this doctrine is, that it destroys all exhortations to a pious life. The great odium to which Augustine was at one time subjected on this head he wiped away in his treatise De Correptione et Gratia, to Valentinus, a perusal of which will easily satisfy the pious and docile. Here, however, I may touch on a few points, which will, I hope, be sufficient for those who are honest and not contentious. We have already seen how plainly and audibly Paul preaches the doctrine of free election: is he, therefore, cold in admonishing and exhorting? Let those good zealots compare his vehemence with theirs and they will find that they are ice, while he is all fervor. And surely every doubt on this subject should be removed by the principles which he lays down, that God has not called us to uncleanness; that every one should possess his vessel in honor; that we are the workmanship of God, “created in Christ Jesus unto good works, which God has before ordained that we should walk in them,” (1 Thess. 4:4, 7; Eph. 2:10). In one word, those who have any tolerable acquaintance with the writings of Paul will understand, without a long demonstration, how well he reconciles the two things which those men pretend to be contradictory to each other. Christ commands us to believe in him, and yet there is nothing false or contrary to this command in the statement which he afterwards makes: “No man can come unto me,except it were given him of my Father,” (John 6:65). Let preaching then have its free course, that it may lead men to faith, and dispose them to persevere with uninterrupted progress. Nor, at the same time, let there be any obstacle to the knowledge of predestination, so that those who obey may not plume themselves on anything of their own, but glory only in the Lord. It is not without cause our Savior says, “Who has ears to hear, let him hear,” (Mt. 13:9). Therefore, while we exhort and preach, those who have ears willingly obey: in those again, who have no ears is fulfilled what is written: “Hear ye indeed, but understand not,” (Isaiah 6:9). “But why (says Augustine) have some ears, and others not? Who has known the mind of the Lord? Are we, therefore, to deny what is plain because we cannot comprehend what is hid?” This is a faithful quotation from Augustine; but because his words will perhaps have more237authority than mine, let us adduce the following passage from his treatise, De Bone Persever., cap. 15.

“Should some on hearing this turn to indolence and sloth, and leaving off all exertion, rush headlong into lust, are we, therefore to suppose that what has been said of the foreknowledge of God is not true? If God foreknew that they would be good, will they not be good, however great their present wickedness? and if God foreknow that they would be wicked, will they not be wicked, how great soever the goodness now seen in them? For reasons of this description, must the truth which has been stated on the subject of divine foreknowledge be denied or not mentioned? and more especially when, if it is not stated, other errors will arise?” In the sixteenth chapter he says, “The reason for not mentioning the truth is one thing, the necessity for telling the truth is another. It were tedious to inquire into all the reasons for silence. One, however, is, lest those who understand not become worse, while we are desirous to make those who understand better informed. Now such persons, when we say anything of this kind, do not indeed become better informed, but neither do they become worse. But when the truth is of such a nature, that he who cannot comprehend it becomes worse by our telling it, and he who can comprehend it becomes worse by our not telling it, what think ye ought we to do? Are we not to tell the truth, that he who can comprehend may comprehend, rather than not tell it, and thereby not only prevent both from comprehending, but also make the more intelligent of the two to become worse, whereas if he heard and comprehended others might learn through him? And we are unwilling to say what, on the testimony of Scripture, it is lawful to say. For we fear lest, when we speak, he who cannot comprehend may be offended; but we have no fear lest while we are silent, he who can comprehend the truth be involved in falsehood.” In chapter twentieth, glancing again at the same view, he more clearly confirms it. “Wherefore, if the apostles and teachers of the Church who came after them did both; if they discoursed piously of the eternal election of God, and at the same time kept believers under the discipline of a pious life, how can those men of our day, when shut up by the invincible force of truth, think they are right in saying, that what is said of predestination, though it is true, must not be preached to the people? Nay, it ought indeed to be preached, that whoso has ears to hear may hear. And who has ears if he has not received them from him who has promised to give them? Certainly, let him who receives not, reject. Let him who receives, take and drink, drink and live. For as piety is to be preached, that God may be duly worshipped; so predestination also is to be preached, that he who has ears to hear may, in regard to divine grace, glory not in himself, but in God.”

13. Boosaardig en onbeschaamd belasteren verder anderen deze leer, alsof ze alle vermaningen tot een vroom leven omverwierp. Daarover heeft oudtijds Augustinus grote blaam te verduren gehad, die hij afgewist heeft in zijn boek "Over de bestraffing en genade gericht tot Valentinus", door het lezen van welk boek alle vrome en leerzame mensen gemakkelijk tot rust zullen komen. Toch zal ik enige weinige dingen hier aanstippen, die, naar ik hoop, aan eerlijke en niet twistgierige lieden voldoening zullen schenken. Welk een open en helder verkondiger van de genadige verkiezing Paulus geweest is, zagen we tevoren; was hij daarom kil in het vermanen en aansporen? Laat die goede ijveraars zijn heftigheid vergelijken met de hunne, dan zal bij hen ijs gevonden worden in vergelijking met zijn ongelofelijke hitte. En ongetwijfeld neemt dat beginsel alle bezwaren weg, wanneer hij zegt, dat wij niet geroepen zijn tot onreinheid, maar opdat een ieder zijn vat zou bezitten in ere (1 The. 4:7) enz.; verder, dat wij Gods maaksel zijn, geschapen tot de goede werken, die Hij voorbereid heeft, opdat wij daarin zouden wandelen (Ef. 2:10) Kortom, zij die enigszins geoefend zijn in de geschriften van Paulus, zullen zonder lang bewijs begrijpen, hoe geschikt hij verenigt, wat naar hun verzinsel onderling strijdt. Christus beveelt, dat men in Hem gelove, en toch is zijn voorschrift niet vals of strijdig tegen zijn gebod, wanneer Hij zegt (Joh. 6:44) "Niemand kan tot Mij komen dan alleen hij, wie het door mijn Vader gegeven is. "Laat dus de prediking haar loop hebben, opdat zij de mensen tot het geloof voere en door een voortdurende voortgang in volharding daarbij houde. Maar laat niettemin de kennis der predestinatie niet verhinderd worden, opdat zij, die gehoorzamen, zich niet verhovaardigen, alsof ze het van zichzelf hadden, maar roemen in de Here. Niet zonder reden zegt Christus: "Wie oren heeft om te horen, die hore "(Matt. 13:9) Wanneer wij dus vermanen en prediken, gehoorzamen zij, die met oren toegerust zijn, gaarne; maar aan hen, die ze missen, wordt vervuld wat geschreven is (Jes. 6:9) "opdat ze horende niet horen." "Maar waarom," zegt Augustinus¹, "zouden die wel oren hebben en de anderen niet? Wie heeft de zin des Heren gekend? Moet men dan daarom loochenen, wat openbaar is, omdat men niet kan begrijpen, wat verborgen is?"Dit heb ik getrouw aan Augustinus ontleend; maar omdat zijn woorden wellicht meer gezag zullen hebben dan de mijne, welaan, laat me aanhalen wat bij hemzelf te lezen staan. "Indien," zegt hij, "na dit gehoord te hebben, sommigen tot slapheid en traagheid komen, en, geneigd de arbeid te laten varen en zich aan hun lust over te geven, hun begeerlijkheden nawandelen, moet men dan daarom voor vals houden, wat gezegd is over het vooruitweten Gods? Zullen zij niet, wanneer God vooruit geweten heeft, dat ze goed zullen zijn, goed zijn, in hoe grote boosheid ze ook thans verkeren, en slecht zijn, wanneer Hij vooruit geweten heeft, dat ze slecht zouden zijn, in hoe grote goedheid men ze ook thans ziet? Moet dan om dergelijke oorzaken datgene, wat naar waarheid gezegd wordt over het vooruitweten Gods, geloochend of verzwegen worden? Ook dan wanneer men door het niet te zeggen tot andere dwalingen komt?""Anders," zegt hij², "staat het met het verzwijgen van de waarheid, dan met de noodzakelijkheid om de waarheid te zeggen. Het zou te ver voeren om de oorzaken van het verzwijgen der waarheid te onderzoeken; maar één daarvan is toch deze, opdat degenen, die haar niet begrijpen, niet slechter zouden worden, terwijl wij hen, die haar begrijpen, geleerder willen maken; die, wanneer ze zo iets zeggen, toch niet geleerder worden, maar ook niet slechter. Maar wanneer het met een zaak, die waar is, zo staat, dat degene, die haar, wanneer wij ze zeggen, niet begrijpen kan, slechter wordt, en dat degene, die haar begrijpen kan, wanneer wij ze verzwijgen slechter wordt, wat menen wij dan te moeten doen? Moet dan niet liever de waarheid gezegd worden, opdat hij, die haar begrijpen kan, haar begrijpe, dan dat ze verzwegen wordt, zodat niet alleen beiden haar niet begrijpen, maar ook hij, die het meeste begrip heeft, slechter wordt, door wie wanneer hij haar hoorde en begreep, ook meerderen haar zouden leren? En wij willen niet zeggen, wat wij volgens het getuigenis der Schrift zeggen mochten. Wij vrezen namelijk, dat, wanneer wij spreken, degene, die haar niet begrijpen kan, gekwetst wordt; maar wij vrezen niet, dat, wanneer we zwijgen, degene, die de waarheid begrijpen kan, door de leugen bevangen wordt. "En die uitspraak gaat hij eindelijk meer in 't kort na, en bevestigt haar ook duidelijker³. "Daarom, indien de apostelen en de leraren der kerk, die hen gevolgd zijn, beide dingen gedaan hebben, opdat ze over de eeuwige verkiezing Gods vromelijk zouden spreken en de gelovigen onder de tucht van een vroom leven zouden houden, waarom menen dan deze onze leraars, ingesloten door het onoverwinnelijk geweld der waarheid, dat ze recht spreken zeggende, dat wat over de predestinatie gezegd wordt niet aan het volk gepredikt moet worden, ofschoon het waar is? Ja men moet het geheel en al prediken: opdat wie oren heeft om te horen, het hore. En wie heeft die, indien hij ze niet gekregen heeft van Hem, die belooft, dat Hij ze zal geven? Voorzeker, laat hem, die ze niet krijgt, de prediking verwerpen, mits hij, die haar begrijpt, neemt en drinkt, drinkt en leeft. Want evenals de vroomheid gepredikt moet worden, opdat God naar behoren gediend worde, zo ook de predestinatie, opdat wie oren heeft om te horen, roeme van de genade Gods in God en niet in zichzelf."

13. 645Fünfter Einwand: Die Erwählungslehre mache alle Ermahnungen sinnlos

Trotzdem schmähen andere diese Lehre boshaft und schamlos, als ob sie alle Ermahnungen, fromm zu leben, über den Haufen würfe. Dieser Sache halben hat Augustin einst viel Unglimpf ausstehen müssen; dessen hat er sich dann aber in seinem Buche „Von der Züchtigung und Gnade an Valentinus“ erwehrt, das alle frommen und belehrbaren Leute leicht zufriedenstellen wird, wenn sie es lesen. Trotzdem will ich hier einiges berühren, das, wie ich hoffe, rechtschaffenen und nicht streitsüchtigen Menschen Genüge tun wird. Wir haben ja oben gesehen, was für ein klarer und lauter Herold der Gnadenerwählung Paulus gewesen ist; - aber war er deshalb etwa untätig im Ermahnen und Ermuntern? Es sollen doch jene guten Eiferer sein ernstes Drängen mit dem ihrigen vergleichen: - dann werden sie bei sich selber Eis vorfinden im Vergleich zu seiner unglaublichen Glut! Und wirklich: alle Zweifel werden behoben, wenn wir den Grundsatz hören: „Gott hat uns nicht berufen zur Unreinigkeit“ (1. Thess. 4,7), sondern daß „ein jeglicher sein Gefäß behalte in ... Ehren“ (1. Thess. 4,4), oder dann auch: „Wir sind Gottes Werk, geschaffen ... zu guten Werken, welche Gott zuvor bereitet hat, daß wir darin wandeln sollen“ (Eph. 2,10). Kurz, wer in (den Schriften des Paulus) auch nur mittelmäßig bewandert ist, der wird ohne langen Beweis einsehen, wie trefflich er diese beiden Dinge (Vorbestimmung und Ermahnungen) miteinander überein bringt, von denen jene Leute phantasieren, sie stritten widereinander.

Christus gibt uns das Gebot, wir sollten an ihn glauben; aber trotzdem ist es kein falscher Satz und auch jenem Gebot nicht zuwider, wenn er spricht: „Niemand kann zu mir kommen, es sei ihm denn von meinem Vater gegeben“ (Joh. 6,65). Deshalb soll die Predigt ihren Lauf nehmen, welche die Menschen zum Glauben führe und sie in ständigem Fortschreiten in der Beharrung erhalte! Dennoch aber soll auch die Erkenntnis der Vorbestimmung nicht gehemmt werden, damit die, welche gehorchen, nicht hoffärtig meinen, sie hätten das aus sich selbst, sondern sich in dem Herrn rühmen: Nicht ohne Ursache spricht Christus. „Wer Ohren hat zu hören, der höre!“ (Matth. 13,9). Wenn wir also vermahnen und predigen, so gehorchen die, welche mit Ohren begabt sind, gern; die aber keine Ohren haben, - an denen erfüllt sich, was geschrieben steht: „Höret, und verstehet’s nicht!“ (Jes. 6,9). „Weshab“, sagt Augustin, „haben nun die einen Ohren, die anderen nicht? Wer hat des Herrn Sinn erkannt?’ (Röm. 11,34). Sollen wir etwa leugnen, was offenbar ist, weil wir nicht begreifen können, was verborgen ist?“ (Augustin, Von der Gabe der Beharrung 14,37). Das habe ich getreulich aus Augustin entnommen. Weil aber seine Worte vielleicht mehr Autorität haben werden als meine, nun, so soll jetzt vorgetragen werden, was wir bei ihm lesen! „Wenn sich auf das Hören dieser Botschaft hin einige der Trägheit und Faulheit zuwenden, wenn sie sich, zur Lust geneigt, von der Arbeit abwenden und hinter ihren Begierden herlaufen - sollen wir deshalb meinen, was man von Gottes Vorherwissen gesagt hat, sei verkehrt? Ist es nicht so: wenn Gott zuvor gewußt hat, daß sie gut sein werden, so werden sie gut sein, in was für Bosheit sie jetzt auch einhergehen mögen, und wenn er zuvor gewußt hat, daß sie böse sein werden, so werden sie böse sein, in was für gutem Wesen man sie auch jetzt sehen mag? Soll man nicht um solcher Ursachen willen alles leugnen oder verschweigen, was man von Gottes Vorherwissen in Wahrheit sagt; vor allem dann, wenn das Nichtaussprechen andere Irrtümer mit sich bringt;“ (Von der Gabe der Beharrung 15,38). „Es ist“, so sagt er, „anders bestellt um das Verschweigen der Wahrheit, als um die Notwendigkeit, die Wahrheit zu sagen. Es wäre nun aber eine weitläufige Sache, all die Gründe aufzusuchen, weshalb man die Wahrheit verschweigen könnte. Einer unter ihnen ist aber der: es sollen doch nicht, während wir die, welche es begreifen, klüger machen wollen, die anderen, die es nicht begreifen, schlimmer werden. Nun werden die ersteren, wenn wir ihnen dergleichen sagen, zwar nicht weiser, aber sie werden auch nicht schlimmer 646 gemacht. Wenn es sich nun aber mit einer Sache, die wahr ist, so verhält, daß durch unser Reden von ihr der, der sie nicht begreift, schlimmer wird, durch unser Schweigen von ihr aber der, der sie zu begreifen vermag, was meinen wir dann tun zu sollen? Sollen wir das Wahre nicht lieber aussprechen, damit der es begreife, der es fassen kann, als es zu verschweigen, so daß sie es nun nicht nur beide nicht fassen, sondern auch gerade der Verständigere schlimmer wird, durch den, wenn er es hörte und begriffe, wiederum viele andere es lernen würden? Und wir wollen etwa nicht sagen, was nach dem Zeugnis der Schrift zu sagen erlaubt ist? Wir fürchten nämlich eben, es könnte durch unser Reden dem, der es nicht begreifen kann, ein Anstoß bereitet werden- aber wir fürchten nicht, daß durch unser Schweigen der, der die Wahrheit zu begreifen vermag, dem Irrtum verfällt!“ (Von der Gabe der Beharrung 16,40). Diesen Ausspruch faßt er schließlich noch kürzer zusammen und bekräftigt ihn auch mit größerer Klarheit. „Wenn nun also die Apostel und die ihnen nachfolgenden Lehrer der Kirche beides getan haben, wenn sie also Gottes ewige Erwählung fromm gelehrt und zugleich auch die Gläubigen unter der Zucht eines frommen Lebens gehalten haben, - weshalb meinen denn unsere heutigen Lehrer, von dem unüberwindlichen Zwang der Wahrheit überzeugt, sie redeten recht, wenn sie meinen, man solle das, was von der Vorbestimmung gesagt wird, dem Volke nicht predigen, wenn es auch wahr sei? Nein, man muß es durchaus predigen, damit die, welche Ohren zum Hören haben, es vernehmen! Wer hat aber solche Ohren, wenn er sie nicht von dem empfangen hat, der sie zu schenken verheißen? Freilich, wer sie nicht empfangen hat, der mag diese Lehre verwerfen, während dagegen der, der sie begreift, sie annehme und trinke, trinke und lebe! Wie nämlich die Frömmigkeit gepredigt werden muß, damit Gott recht verehrt werde, so auch die Vorbestimmung, damit der, der Ohren hat zu hören, sich über Gottes Gnade in Gott und nicht in sich selber rühme!“ (Von der Gabe der Beharrung 20,51).

13. ’n Weerlegging van die beswaar dat vermanings deur die uitverkiesingsleer sinloos gemaak word

Ander weer belaster hierdie leer kwaadwillig en ook skaamteloos asof dit alle aansporings om vroom te lewe omver sou werp.⁷⁹ Augustinus het eertyds groot nyd oor hierdie aangeleentheid verduur, en hy het dit met sy boek Teregwysing en genade aan Valentinus platgevee.⁸⁰ As vroom en leergierige⁸¹ mense dit lees, sal dit hulle maklik tevrede stel. Tog sal ek hier enkele aspekte aanstip wat hopelik regskape mense en mense wat nie strydlustig is nie, tevrede sal stel.

Ons het vroeër al gesien⁸² hoe ’n duidelike en uitgesproke verkondiger van die genadige uitverkiesing Paulus was. Maar was hy daarom kil in 1208 vermaning en aansporing? Laat daardie goeie heethoofde gerus sy heftigheid met hulle eie vergelyk. Hulle sal vind dat hulle eie ys is in vergelyking met sy ongelooflike vuur. En daardie beginsel ruim beslis al die problème uit die weg wanneer hy sê dat ons nie tot onreinheid geroep is nie⁸³ maar dat elkeen sy houer tot eer moet besit, ensovoorts.⁸⁴ Verder dat ons God se maaksel is, geskep tot goeie werke wat Hy vooraf berei het sodat ons daarin kan wandel.⁸⁵

Kortom: mense wat maar net effens ervaring van Paulus het, sal sonder lang bewysvoering begryp hoe paslik hy die dinge waarvan hulle hulle verbeel dat dit met mekaar in stryd is, met mekaar versoen. Christus gebied ons om in Hom te glo, en tog is sy voorskrif nie vals of strydig met sy gebod wanneer Hy sê: “Niemand kan na My toe kom as dit hom nie deur my Vader gegee is nie”.⁸⁶ Laat die prediking dus sy koers vat om mense tot die geloof te lei en met voortdurende vordering in volharding daaraan te hou. Nogtans moet kennis van die predestinasie nie ’n struikelblok wees sodat diegene wat dit gehoorsaam, hoogmoedig moet wees asof dit hulle eie goed is nie, maar hulle moet in die Here roem. Christus sê nie sonder rede nie: “Laat hy wat ore het om te hoor, hoor”.⁸⁷ Wanneer ons dus aanspoor en preek, gehoorsaam diegene wat ore het, dit met graagte maar vir diegene wat sonder ore is, word vervul wat geskryf is: “Dat hulle horende nie hoor nie”.⁸⁸

“Waarom,” vra Augustinus, “het hulle dan ore en die ander nie? Wie het die gedagte van die Here geken?⁸⁹ Moet ons daarom ontken wat geopenbaar is, omdat ons nie kan begryp wat verborge is nie?”⁹⁰ Ek het hierdie aanhaling uit Augustinus getrou weergegee, maar omdat sy woorde miskien meer gesag het as myne, kom, laat ons dan aanhaal wat ons in sy werk kan lees. Hysê: “As sommige mense dit hoor en hulle verander in slapheid en luiheid; as hulle weg neig van inspanning na hulle luste en agter hulle begeertes aangaan, moet ons dan reken dat dit wat oor God se voorkennis gesê is, vals is? As God vooraf geweet het dat hulle goed sal wees, sal hulle dan goed wees in hoe ’n groot boosheid hulle hulle nou ook al bevind? En as Hy vooraf geweet het dat hulle sleg sal wees, sal hulle sleg wees al sou ons bemerk dat hulle nou ook al in hoe ’n groot goedheid is? Moet dit wat oor God se voorkennis gesê word, dus 1209 vanweë sulke redes ontken of verswyg word? Ook dan wanneer mense tot ander dwalings kom as ons nie daaroor praat nie?”⁹¹ Hy sê verder: “Die rede om die waarheid te verswyg, is heeltemal anders as die noodsaaklikheid om die waarheid te praat. Maar om al die redes vir die verswyging daarvan te ondersoek sou lank neem. Een daarvan is egter die volgende: dat diegene wat dit nie begryp nie, nie nog slegter word wanneer ons diegene wat dit wel begryp, geleerder wil maak nie. Wanneer ons so iets sê, word hulle tog nie geleerder nie maar ook nie slegter nie. Maar wanneer dit met iets wat waar is, so gesteld is dat iemand wat dit nie kan begryp nie, slegter word as ons dit sê, en iemand wat dit wel kan verstaan as ons dit verswyg, slegter word, wat dink ons moet ons dan doen? Moet ons dan liewer die waarheid praat sodat iemand wat dit kan begryp, dit begryp eerder as om dit te verswyg sodat nie alleen beide dit nie begryp nie maar ook dat die een wat intelligenter is, slegter word? En as hy dit hoor en begryp, dat ook meer mense dit deur hom kan leer? En ons wil nie sê wat ons volgens die Skrifgetuie mag sê nie want ons vrees dat die een wat dit nie kan begryp wanneer ons dit sê, hom vir ons kan vererg nie. Ons vrees egter nie dat die een wat die waarheid kan begryp as ons dit verswyg, deur bedrog mislei word nie”.⁹²

Hy vat hierdie uitspraak uiteindelik baie kortliks saam en bevestig dit selfs duideliker: “As die apostels en die leraars van die kerk wat hulle gevolg het, beide hierdie dinge gedoen het, naamlik om vroom oor die ewige uitverkiesing van God te praat en om die gelowiges onder die tug van ’n godvrugtige lewe te hou, wat is dan die rede waarom daardie geleerdes van ons tyd wat deur die onoorwinlike geweld van die waarheid ingesluit is, meen dat hulle met reg kan sê dat dit wat oor die predestinasie gesê word, al sou dit waar wees, nie aan die volk verkondig moet word nie? Inteendeel, dit moet juis ten voile verkondig word sodat hy wat ore het om te hoor, dit kan hoor.⁹³ Wie het egter ore as hy dit nie ontvang het van Hom wat belowe dat Hy dit sal gee nie? Laat hy wat dit nie aanneem nie, dit beslis verwerp, mits hy wat dit wel aanneem, dit mag neem en drink, mag drink en leef. Want soos godsvrug verkondig moet word sodat God na behore gedien kan word, so ook die predestinasie sodat hy wat ore het om te hoor, oor die genade van God in God kan roem en nie oor homself nie.”⁹⁴

13. Иные злобно и бесстыдно клевещут на это учение, заявляя, будто оно обесценивает все призывы к доброй и святой жизни. В своё время этой чудовищной хуле подвергался св. Августин. Однако он надёжно защитился от неё в книге, адресованной Валентину и озаглавленной «О порицании и благодати». Чтение этой книги способно принести мир и покой всем богобоязненным людям. Здесь я буду ссылаться только на одну её часть; но и она, надеюсь, в какой-то мере удовлетворит все смиренные и благонамеренные умы.

Мы уже видели, каким добрым вестником оказался св. Павел, громко объявив о Божьем избрании. Разве это охладило его? Тогда он не смог бы ни увещевать, ни призывать. Пусть эти ревнители сравнят живость своих повествований и речей апостола. У себя они обнаружат ледяную холодность, тогда как у него - удивительную пылкость. В самом деле, его речи не оставляют сомнений в том, что мы призваны не к скверне (1 Тим 4:7), а к тому, чтобы каждый был сосудом для почётного употребления [Рим 9:21]. А также, что мы - Божье творение, призванное к добрым делам, которые Бог предназначил нам исполнять (Эф 2:10).

Вообще говоря, всякий человек, хотя бы посредственно знакомый с творениями св. Павла, без длинных доказательств поймёт, что он приводит к согласию вещи, которые эти путаники хотят представить исключающими одна другую. Иисус Христос велит веровать в Него; и однако, когда Он говорит, что никто не может придти к Нему, если это не будет дано от Отца (Ин 6:65), Он не говорит ничего, кроме правды. Поэтому пусть проповедь идёт своим чередом, чтобы вести людей к вере и чтобы они получали от неё плоды и пребывали в ней в неотступности. Но это не противоречит необходимости знать о предопределении, чтобы люди, повинующиеся Евангелию, не гордились собой, но прославлялись в Боге. Не случайно Иисус Христос говорит: «Кто имеет уши слышать, да слышит!» (Мф 13:9) То есть, когда мы проповедуем и призываем, имеющие уши повинуются добровольно. В отношении остальных справедливы слова Исайи: «Слухом услышите и не уразумеете» (Ис 6:9).

«Но почему одни имеют уши, говорит св. Августин, а другие нет - то кому ведом замысел Господа? И нужно ли отрицать явное, если непостижимо тайное?» (Августин. О даре постоянства,XIV, 37 (МРL, XLV, 1016)). Здесь в точности воспроизведены слова св. Августина. И так как, возможно, его слова авторитетнее моих, я приведу отрывок настолько длинный, насколько необходимо. «Если некоторые, прикрываясь предопределением, предаются небрежению и низости и излишествуют в похотях соответственно своей склонности, то следует ли из-за этого считать сказанное о предопределении ложным? Если Бог предвидел, что они будут добры, то они и будут добры, каким бы скверным делам сейчас ни предавались. И если Он предвидел, что они будут злы, то они будут злы, какую бы доброту сейчас ни проявляли. Нужно ли из-за этого отказаться от истинно сказанного о Божьем предзнании или утаивать это? Особенно, если умолчание даёт повод к заблуждениям» (Августин. О даре постоянства, XV. 38 (МРL, XLV, 1016 р.)). А также: «Одно дело - умалчивать об истине, другое дело - возвещать её. Слишком долго искать все причины, заставляющие нас молчать об истине. Но среди них есть такая: чтобы те, кто не понимает истину, не становились хуже оттого, что мы стремимся наставить тех, кто способен понять. Если мы будем говорить о предопределении, такие люди не станут от этого более учёными, но и не станут хуже. Но допустим, что вследствие объявления истины о предопределении тот, кто не понимает, становится хуже, а если мы скрываем эту истину, то наносим ущерб способному понять. Что же делать? Не лучше ли всё же говорить об истине, чтобы способные слушать поняли её, нежели молчать о ней, так что те и другие останутся в неведении? Тогда наше молчание повредит даже самому способному, от которого, если бы он был наставлен, научились бы многие другие. А мы отказываемся говорить о том, что - согласно Писанию - позволительно, прикрываясь опасением, что не способному извлечь из этого пользу будет причинён ущерб! И при этом не опасаемся, что способный понять из-за нашего умолчания усвоит ложь!» (Там же, XVI. 40 (МРL, 1017 р.)).

Затем в кратком заключении св. Августин ещё яснее подтверждает сказанное. «Если и апостолы, и следовавшие за ними учители Церкви делали и то и другое, а именно здраво рассуждали о предвечном Божественном избрании и удерживали верующих в правилах святой жизни, - то почему эти новые наставники, будучи теснимы и изобличаемы непобедимой истиной, говорят, что не нужно проповедовать народу учение о предопределении, даже если то, что говорится в нём, истинно? Но как бы то ни было, его следует проповедовать, дабы имеющие уши услышали. А кто их имеет, как не получивший от Того, кто обещал их дать? Не получивший этого дара отбрасывает доброе учение, а получивший принимает его и пьёт от него - так пусть он пьёт от него и им живёт. Как необходимо наставлять о добрых делах, чтобы Богу служили должным образом, так необходимо наставлять и о предопределении, чтобы имеющий уши слышать прославлялся в Боге, а не в себе» (Там же, XX, 51 (МРL, XLV, 1025)).

14. ^b. Et tamen ut singulare aedificationis studium sancto viro fuit, sic docendi veri rationem temperat, ut prudenter caveatur quoad licet offensio. Nam quae vere dicuntur, congruenter simul posse dici admonet^{c 2}. Siquis ita plebem compellet, Si non creditis, ideo fit quia iam divinitus exitio destinati estis: is non modo ignaviam fovet, sed etiam indulget malitiae. Siquis in futurum quoque tempus sententiam extendat, quod non sint credituri qui audiunt, quia reprobati sunt: imprecatio erit magis quam doctrina. Tales itaque Augustinus non immerito tanquam vel insulsos doctores, vel sinistros et ominosos Prophetas ab Ecclesia iubet facessere³. Tenendum quidem vere alibi contendit, quod tunc correptione^d proficit homo quum miseretur atque adiuvat qui facit quos voluerit etiam sine correptione proficere. Sed quare isti sic, illi aliter: absit ut dicamus iudicium luti esse non figuli⁴. Item postea, Quum homines per correptionem^e in viam iustitiae seu veniunt seu revertuntur, quis operatur in cordibus eorum salutem, nisi ille qui quolibet plantante et irrigante dat incrementum? cui volenti salvum facere nullum hominis resistit liberum arbitrium⁵. Non est itaque dubitandum, voluntati Dei (qui in caelo et in terra quaecunque voluit fecit, et qui etiam quae futura sunt fecit) humanas voluntates non posse resistere, quominus faciat ipse quod vult: quandoquidem de ipsis hominum voluntatibus quod vult facit⁶. Item quum vult adducere homines, nunquid corporalibus vinculis alligat? intus agit, intus corda tenet, intus corda movet: eosque voluntatibus eorum, quas in illis operatus est, trahit⁷. Sed quod continuo subiicit, minime omitti debet: quia nescimus quis ad praedestinatorum numerum pertineat, vel non pertineat, sic nos affici decere ut omnes velimus salvos fieri. Ita fiet ut quisquis nobis occurret, eum studeamus facere pacis consortem. Sed pax nostra super filios pacis requiescet⁸. Ergo, quantum ad nos pertinet, omnibus, ne pereant, 410 vel ne alios perdant, salubris et severa instar medicinae adhibenda erit correptio: Dei autem erit illis utilem facere quos praescivit et praedestinavit¹.

14. Neantmoins selon que ce sainct Docteur avoit un singulier desir d’edifier, il advertit de moderer tellement la façon d’enseigner ce qui est vray, qu’on se garde tant qu’il sera possible, de scandaliser. Car il remonstre que ce qui se dit vrayement, peut bien estre conforme à l’utilité. Si quelcun parloit ainsi au peuple: Ce que vous ne croyez, c’est pource que vous estes predestinez à perir, non seulement il nourriroit la paresse, mais aussi flatteroit la malice. Si quelcun passoit encore plus outre, en disant qu’en ne croyant point à l’advenir, ils montreront qu’ils seront reprouvez, ce seroit maudire plustost qu’enseigner. Ainsi sainct Augustin veut bien que telles gens soyent rejettez, comme n’ayans nul goust, et mesmes troublans les simples: cependant il maintient que nul ne profite en la correction, sinon que celuy qui fait profiter mesmes sans correction, y aide par sa pitié. Or pourquoy il aide à l’un, et non pas à l’autre, ce n’est pas raison que l’argille en juge, et non pas le potier. Il adjouste puis apres, Quand les hommes par le moyen de la predication viennent ou retournent en la voye de justice, qui est-ce qui besongne en leurs cœurs pour leur donner salut, sinon celuy qui donne accroissement quand les ministres plantent et arrousent (1 Cor. 15:10)? Or s’il luy plaist de sauver, il n’y a nul franc-arbitre qui luy resiste. Parquoy il n’y a doute que les volontez des hommes ne peuvent resister à celle de Dieu, (lequel fait tout ce qu’il veut au ciel et en terre, et qui mesmes a fait ce qui est à venir) veu qu’il fait ce que bon luy semble des voiontez des hommes. Item, quand il veut amener les hommes, les attache-il à des liens corporels? Il tient les cœurs au dedans, il les pousse et les tire par leurs volontez lesquelles il a formées en eux. Mais ce qu’il adjouste ne doit pas estre oublié, c’est, Pource que nous ne savons pas ceux qui appartiennent au nombre et à la compagnie des predestinez, ou non, que nous devons estre affectionnez à souhaiter le salut de tous. Si ainsi est, nous tascherons de faire tous ceux que nous rencontrerons, participans de nostre paix. Au reste, elle ne reposera sinon sur ceux qui sont enfans de paix. Bref, entant qu’en nous est, nous avons à user de correction salubre et severe, comme de medecine, envers tous, à ce qu’ils ne perissent ou perdent les autres: mais c’est à faire à Dieu de rendre nostre correction utile à ceux qu’il á predestinez.

14. And yet, being peculiarly desirous of edification, that holy man regulates his mode of teaching the truth, so that offence may as far as possible be prudently avoided. For he suggests that whatever is asserted with truth may also be delivered in a suitable manner. If any one address the people in such a way as this, If you believe not, it is because you are by a Divine decree already destined to destruction,—he not only cherishes slothfulness, but even encourages wickedness. If any one extend the declaration to the future, that they who hear will never believe because they are reprobated,—this would be rather imprecation than instruction. Such persons, therefore, as foolish teachers, or inauspicious, ominous prophets, Augustine charges to depart from the Church. In another place, indeed, he justly maintains, “that a man then profits by correction, when he, who causes whom he pleases to profit even without correction, compassionates and assists. But why some in one way, and some in another? Far be it from us to ascribe the choice to the clay instead of the potter.” Again afterwards: “When men are either introduced or restored into the way of righteousness by correction, who works salvation in their hearts, but he who gives the increase, whoever plants and waters? he whose determination to save is not resisted by any free-will of man. It is beyond all doubt, therefore, that the will of God, who has done whatever he has pleased in heaven and in earth, and who has done even things that are yet future, cannot possibly be resisted by the will of man, so as to prevent the execution of his purposes: since he controls the wills of men according to his pleasure.” Again: “When he designs to bring men to himself, does he bind them by corporeal bonds? He acts inwardly; he inwardly seizes their hearts; he inwardly moves 178their hearts, and draws them by their wills, which he has wrought in them.” But he immediately subjoins, what must by no means be omitted; “that because we know not who belongs, or does not belong, to the number of the predestinated, it becomes us affectionately to desire the salvation of all. The consequence will be, that whomsoever we meet we shall endeavour to make him a partaker of peace. But our peace shall rest upon the sons of peace. On our part, therefore, salutary and severe reproof, like a medicine, must be administered to all, that they may neither perish themselves nor destroy others; but it will be the province of God to render it useful to them whom he had foreknown and predestinated.”

14. How it is to be preached and delivered to the people. Summary of the orthodox doctrine of predestination, from Augustine.

And yet as that holy man had a singular desire to edify, he so regulates his method of teaching as carefully, and as far as in him lay, to avoid giving offense. For he reminds us, that those things238which are truly should also be fitly spoken. Were any one to address the people thus: If you do not believe, the reason is, because God has already doomed you to destruction: he would not only encourage sloth, but also give countenance to wickedness. Were any one to give utterance to the sentiment in the future tense, and say, that those who hear will not believe because they are reprobates, it were imprecation rather than doctrine. Wherefore, Augustine not undeservedly orders such, as senseless teachers or minister and ill-omened prophets, to retire from the Church. He, indeed, elsewhere truly contends that “a man profits by correction only when He who causes those whom He pleases to profit without correction, pities and assists. But why is it thus with some,and differently with others? Far be it from us to say that it belongs to the clay and not to the potter to decide.” He afterwards says, “When men by correction either come or return to the way of righteousness, who is it that works salvation in their hearts but he who gives the increase, whoever it be that plants and waters? When he is pleased to save, there is no free-will in man to resist. Wherefore, it cannot be doubted that the will of God (who has done whatever he has pleased in heaven and in earth, and who has even done things which are to be) cannot be resisted by the human will, or prevented from doing what he pleases, since with the very wills of men he does so.” Again, “When he would bring men to himself, does he bind them with corporeal fetters? He acts inwardly, inwardly holds, inwardly moves their hearts, and draws them by the will, which he has wrought in them.” What he immediately adds must not be omitted: “because we know not who belongs to the number of the predestinated, or does not belong, our desire ought to be that all may be saved; and hence every person we meet, we will desire to be with us a partaker of peace. But our peace will rest upon the sons of peace. Wherefore, on our part, let correction be used as a harsh yet salutary medicine for all, that they may neither perish, nor destroy others. To God it will belong to make it available to those whom he has foreknown and predestinated.”

14. En toch, evenals deze heilige man een bijzondere ijver gehad heeft om te stichten, zo matigt hij die manier om de waarheid te onderwijzen zodanig, dat er, voorzover het mogelijk is, verstandig opgepast wordt voor ergernis. Want hij wijst er op, dat wat naar waarheid gezegd wordt, tevens passend gezegd kan worden. Indien iemand het volk aldus zou toespreken: "Wanneer gij niet gelooft, dan is dat daarom, omdat gij reeds van Godswege tot het verderf verordineerd zijt," dan zou die niet alleen de traagheid begunstigen, maar ook aan de boosheid vrij spel laten. Indien iemand zijn woorden ook over de toekomende tijd uitstrekte en zeide, dat zij, die horen, niet zullen geloven, omdat ze verworpen zijn, dan zal dat meer een vervloeking zijn dan een leer. Niet ten onrechte dus beveelt Augustinus, dat zulken als dwaze leraars of linkse en onheilspellende profeten zich uit de kerk wegmaken. Hij beweert wel op een andere plaats naar waarheid, dat men moet weten, dat een mens door verbetering dan vordert, wanneer hij barmhartigheid en hulp ontvangt van Hem, die maakt, dat zij, die Hij wil, ook zonder bestraffing vorderen. Maar waarom dezen zo en die anders: het zij verre van ons, dat wij zouden zeggen, dat het oordeel staat aan het leem en niet aan de pottenbakker. Evenzo later: "Wanneer de mensen door de bestraffing tot de weg der gerechtigheid komen of terugkeren, wie werkt dan in hun harten de zaligheid anders dan Hij, die, wanneer iemand plant en nat maakt, de wasdom geeft? Tegen wie, wanneer Hij wil zaligmaken, geen vrije wil der mensen zich kan verzetten. Het is dus niet te betwijfelen, dat tegen de wil Gods (die in de hemel en op de aarde gemaakt heeft, al wat Hij wil, en die ook de toekomende dingen gemaakt heeft) de wil der mensen zich niet kan verzetten, dat Hij niet zou doen, wat Hij wil, aangezien Hij aangaande de wil der mensen doet, wat Hij wil. "Evenzo: "Wanneer Hij de mensen tot zich wil voeren, bindt Hij ze dan soms met lichamelijke banden? Neen, Hij wekt inwendig, houdt inwendig hun harten in beslag, beweegt inwendig hun harten, en trekt hen zo met hun wil, die Hij in hen gewerkt heeft. "Maar wat hij terstond daaraan toevoegt, mag geenszins weggelaten worden: "Omdat wij niet weten, wie tot het getal der gepredestineerden behoort, of wie niet, moeten wij zo gestemd zijn, dat wij zouden willen, dat allen zalig werden. Zo zal het geschieden, dat we ons beijveren een ieder, die ons ontmoet, te maken tot deelgenoot aan de vrede; maar onze vrede zal rusten op de kinderen des vredes. Dus, voorzoveel ons betreft, zullen wij de heilzame en gestrenge bestraffing, als een medicijn, moeten toepassen op allen, opdat ze niet vergaan of anderen te gronde richten: maar het zal Gods werk zijn de bestraffing nuttig te maken voor hen, die Hij tevoren gekend en verordineerd heeft."

14. Augustin als Vorbild für die rechte Art, Gottes Vorbestimmung zu predigen

Und doch: wie dieser heilige Mann ganz besonders vom Eifer um die Erbauung erfüllt war, so übte er auch die Art und Weise, wie er die Wahrheit lehrte, mit Maßen, damit jedes Ärgernis nach Möglichkeit weislich vermieden werde. Denn er macht darauf aufmerksam, daß man das, was wahr geredet wird, auch zugleich angemessen aussprechen kann. Wenn jemand das Volk anschreit und sagt: „Wenn ihr nicht glaubt, so kommt das daher, daß ihr von Gott aus bereits zum Verderben verordnet seid“ - so nährt er nicht bloß die Faulheit, sondern begünstigt auch die Bosheit! Und wenn jemand seine Rede auch auf die Zukunft wendet und erklärt, seine Zuhörer würden ja doch nicht glauben, weil sie eben bereits verworfen wären, - so ist das eher eine Verfluchung, als etwa eine Unterweisung! Es ist daher nicht unverdient, wenn Augustin solchen Leuten als unklugen Lehrern oder auch als verkehrten, unheilkündenden Propheten befiehlt, sich aus der Kirche fortzumachen! Allerdings behauptet er an anderer Stelle auch richtig, man müsse daran festhalten: der Mensch kommt nur dann durch Züchtigung vorwärts, wenn der sich seiner erbarmt und ihm hilft, der die, welche er will, auch ohne Züchtigung vorwärtskommen läßt! Warum er nun aber mit dem einen so, mit dem anderen anders verfährt - darüber steht das Urteil durchaus nicht dem Ton zu, sondern dem Töpfer! Ebenso sagt er nachher: „Wenn die Menschen durch Züchtigung auf den Weg der Gerechtigkeit gelangen oder zurückkommen - wer wirkt dann in ihrem Herzen das Heil? Doch kein anderer als der, welcher bei allem pflanzen und Begießen von Menschen das Wachstum verleiht (1. Kor. 3,6-8), der, dem kein freier Wille des Menschen widersteht, wenn er selig machen will! ... Es ist also nicht daran zu zweifeln, daß der Wille der Menschen dem Willen Gottes nicht zu widerstehen vermag, so daß er etwa nicht täte, was er will; denn Gott hat ja im Himmel und auf Erden alles gemacht, was er wollte, und er 647 hat auch das geschaffen, was in Zukunft sein wird! Er macht ja doch gerade aus dem Willen der Menschen, was er will!“ (Von der Gabe der Beharrung 14,43.45). Ähnlich: „Wenn er die Menschen zu sich bringen will, bindet er sie dann mit leiblichen Banden? Nein, er wirkt inwendig, inwendig hält er die Herzen fest, inwendig bewegt er die Herzen und zieht sie mit ihrem eigenen Willen, den er in ihnen gewirkt hat!“ (ebenda 14,45). Aber dabei darf man keineswegs vergessen, was er gleich hinzusetzt: „Weil wir nicht wissen, wer zu der Zahl der Vorbestimmten gehört oder auch nicht gehört, so gebührt uns solche Gesinnung, daß wir wünschen, es möchten alle selig werden. So wird es kommen, daß wir jeden, der uns begegnet, zum Mitgenossen des Friedens zu machen trachten! Aber unser Friede wird auf den Kindern des Friedens ruhen (vgl. Matth. 10,13). Sofern es an uns liegt, sollen wir also allen die heilsame, strenge Züchtigung wie eine Arznei zuteil werden lassen, damit sie nicht verlorengehen und auch andere nicht verderben. Gottes Sache aber wird es sein, solche Züchtigung an denen nützlich werden zu lassen, die er zuvor ersehen und vorbestimmt hat!“ (Von der Gabe der Beharrung 15,46; 16,49).

14. 1210 ⁹⁵ Augustinus se preke as voorbeeld van die regte manier om die predestinasieleer te verkondig

En soos hierdie heilige man hom besonder beywer het om te stig, het hy nogtans sy metode om die waarheid te onderrig so getemper dat hy so ver hy kon, verstandig teen aanstoot gewaak het. Hy rig immers die vermaning dat dit wat met waarheid gesê word, tegelyk paslik gesê kan word.⁹⁶ As iemand die volk dus soos volg sou aanspreek: “As julle nie glo nie, gebeur dit omdat julle alreeds van Godsweë vir die verderf bestem is”, begunstig hy nie alleen traagheid nie, maar hy gee vrye teuels aan boosheid. As iemand hierdie stelling ook na die toekoms sou uitbrei, naamlik dat diegene wat nie hoor nie, nie sal glo nie omdat hulle verwerp is, sal dit ’n vloek eerder as onderwysing wees. Gevolglik beveel Augustinus met reg dat sulke predikante uit die kerk moet padgee asof hulle dwase leraars is of verkeerde en onheilspellende profete.⁹⁷ Elders voer hy met waarheid aan dat ons moet onthou dat ’n mens eers dan deur teregwysing⁹⁸ vordering maak wanneer Hy wat maak dat diegene wat Hy wil, selfs sonder teregwysing vordering maak, Hom oor hom ontferm en hom help. Maar waarom gebeur dit met een so en met ’n ander weer anders? Verre sy dit daarvan dat ons sou beweer dat die oordeel die klei toekom en nie die pottebakker nie!⁹⁹ Net so sê hy daarna: “Wanneer mense deur teregwysing na die pad van geregtigheid kom of daarheen terugkeer, wie werk dan die saligheid in hulle harte anders as Hy wat die groei gee nadat enigiemand geplant en water gegee het¹⁰⁰ - Hy teen wie geen vry oordeel van die mens hom kan verset as Hy wil salig maak nie?¹⁰¹ Daar moet dus geen twyfel daaroor bestaan dat die wil van mense hulle nie teen die wil van God, wat alles wat Hy wou, in die hemel en op die aarde en selfs dit wat in die toekoms lê, gemaak het, kan verset om nie te doen wat Hy wil nie aangesien Hy ook met die mens se wil doen wat Hy wil”.¹⁰²

Net so sê hy: “Wanneer Hy mense na Hom wil bring, bind Hy hulle dan met liggaamlike bande? Nee, Hy werk innerlik; Hy vat binne-in hulle harte; hy ontroer innerlik, en Hy trek hulle met hulle wil wat Hy in hulle gewerk het”.¹⁰³ Dit wat hy egter dadelik byvoeg, behoort glad nie weggelaat te word nie: “Omdat ons nie weet wie by die getal van 1211 voorbeskiktes hoort of nie daarby hoort nie, betaam dit ons om so ingestel te wees dat ons begeer dat almal salig moet word. So sal dit gebeur dat ons ons beywer om elkeen wat ons ontmoet, ’n deelgenoot in die vrede te maak. Maar ons vrede sal op die kinders van vrede rus.¹⁰⁴ Sover dit ons dus aangaan, moet ons heilsame en streng teregwysing as medisyne vir almal aanwend sodat hulle nie te gronde gaan of ander te gronde laat gaan nie. Dit kom God egter toe om teregwysing nuttig te maak vir diegene wat Hy vooraf geken en vooraf bestem het”.¹⁰⁵

14. Хотя этот святой учитель обладал исключительным желанием созидать, он предупреждает о необходимости соблюдать при научении истине сдержанность, чтобы, насколько возможно, не вводить слушателей в смущение. Он показывает, что истинное легко совместить с полезным: «Если кто-либо говорит людям так: ваше неверие происходит оттого, что вы предопределены к погибели, - то тем самым он не только поощряет их леность, но и льстит злу. Если кто-либо идёт ещё дальше и говорит, что если его слушатели не уверуют, то покажут этим, что они отвержены, - такой человек проклинает, а не наставляет» (Августин. О даре постоянства, XXII. 61 (МРL, XLV, 1030)).

Св. Августин явно хочет, чтобы такие проповедники были отставлены, так как они лишены такта и смущают простых людей. Одновременно он утверждает, что пользу от наказания получают лишь тогда, когда Тот, кто подаёт благо и без наказания, помогает своим милосердием (pitie). А почему Он помогает тому, а не другому - это вопрос, о котором судит не глина, а горшечник.

Позднее Августин добавил к этому следующие соображения. «Когда благодаря проповеди люди вступают или возвращаются на путь праведности, то кто действует в их сердцах ради спасения, если не Тот, кто взращивает насаждённое и орошённое работниками? И если Ему угодно спасти, то никакое свободное решение не воспротивится этому. Посему нет сомнений в том, что воля людей не может противиться воле Бога, который совершает всё что пожелает на небе и на земле и который совершил даже то, что ещё наступит, ибо Он делает всё что угодно и с волей людей». А также: «Когда Он желает вести людей, связывает ли Он их телесными узами? Нет, Он овладевает сердцами изнутри, побуждает их и влечёт посредством воли человека, которую Он и воспитал в нём». Здесь св. Августин добавляет нечто очень важное, о чём никак нельзя забывать: «Так как мы не знаем, кто принадлежит к числу и к сообществу избранных, а кто нет, то мы должны настроиться на то, чтобы желать спасения всем. Если будет так, то мы попытаемся дать наш мир всем, кто повстречался нам на пути. Но мир наш снизойдёт лишь на тех, которые суть дети мира. Короче, мы должны, насколько это в наших силах, прибегать к суровому и благотворному врачеванию по отношению ко всем - дабы они не погибли и не погубили других. Но уже дело Бога - сделать совершаемое нами врачевание полезным для предназначенных к спасению» (Августин. О порицании и благодати. V, 8; XIV, 43, 45;XV, 46; XVI, 49 (МРL, ХLIV, 920, 9-946)).