1. 296 | Ex his quae hactenus disputata sunt, non obscure perspicimus quam sit homo bonorum omnium egenus ac inanis: utque illi omnia desint salutis adiumenta. Quare si praesidia quaerit quibus inopiae suae succurrat, extra se exeat oportet, et aliunde ea sibi comparet. Hoc postea nobis^d explicatum est, 297 Dominum sese^a ultro ac liberaliter in Christo suo exhibere, in quo pro nostra miseria omnem foelicitatem, pro nostra inopia opulentiam offert^b, in quo caelestes thesauros nobis aperit^c; ut dilectum^d Filium suum tota fides nostra intueatur, ab ipso tota nostra expectatio pendeat, in ipso tota spes nostra haereat et acquiescat. Haec quidem secreta est absconditaque philosophia, et quae syllogismis erui non potest: sed scilicet eam perdiscunt quibus oculos aperuit Deus, ut in suo lumine lumen videant¹. Postquam vero fide edocti sumus, agnoscere quicquid nobis necesse est, nobisque apud nos deest, id in Deo esse ac Domino nostro Iesu Christo: in quo scilicet omnem suae largitatis plenitudinem Pater residere voluit, ut inde (velut ex uberrimo fonte) hauriamus omnes^e: superest ut in ipso quaeramus, et ab ipso precibus postulemus quod in ipso esse didicimus. Alioqui scire Deum bonorum omnium dominum ac largitorem, qui nos ad se poscendum invitet: ipsum vero nec adire, nec poscere adeo non prodesset, ut perinde id futurum sit acsi quis indicatum thesaurum, humi sepultum ac defossum, negligat. || Proinde Apostolus, ut ostenderet otiosam a Dei invocatione esse non posse veram fidem, hunc ordinem posuit: Sicuti ex Evangelio nascitur fides, sic per eam ad invocandum Dei nomen corda nostra formari^f. Atque hoc ipsum est quod aliquanto ante dixerat, Spiritum adoptionis, qui testimonium Evangelii cordibus nostris obsignat², erigere spiritus nostros ut vota sua exponere Deo audeant, excitare gemitus inenarrabiles [Rom. 8. e. 26], clamare cum fiducia, Abba, Pater³. || Hoc ergo postremum, quia obiter duntaxat ante^g dictum et quasi leviter attactum est⁴, nunc fusius tractari convenit.

1. De ce qui a esté traité par cy devant, nous voyons clairement combien l’homme est desnué et despourveu de tout bien, et comment tout ce qui appartient à son salut luy defaut. Parquoy s’il veut avoir de quoy se subvenir à sa necessité, il faut qu’il sorte hors de soy, et qu’il cherche ailleurs son secours. Davantage il nous a esté expliqué, que nostre Seigneur se presente liberalement à nous en son Fils Jesus Christ, nous offrant par luy au lieu de nostre misere toute felicité: au lieu de nostre povreté, toute abondance: et nous ouvrant en luy tous ses thresors et richesses celestes, afin que toute nostre foy regarde ce Fils bien aimé, toute nostre attente soit de luy, et toute nostre esperance se repose en luy. C’est bien une secrette philosophie et cachée que ceste-cy, laquelle ne se peut entendre par syllogismes: mais ceux la comprennent ausquels nostre Seigneur a ouvert les yeux pour voir clair en sa lumiere. Puis que nous sommes enseignez par foy de cognoistre que tout le bien qui nous est necessaire et nous defaut en nous-mesmes, est en Dieu et en son Fils nostre Seigneur Jesus Christ, auquelle Pere a constitué toute plenitude de ses benedictions et largesses, afin que de là, comme d’une fontaine tres-pleine, nous en puisions tous: il reste que nous cherchions en luy, et par prieres et oraisons demandions de luy ce que nous avons apprins y estre. Car autrement, cognoistre Dieu pour maistre, autheur et distributeur de tous biens, qui nous convie à les requerir de luy, et ne s’addresser point à luy, ne rien luy demander, tellement ne nous profiteroit de rien, que mesme ce seroit comme si quelcun mesprisoit et laissoit estre ensevely et caché sous terre un thresor qui luy auroit esté enseigné. Pourtant l’Apostre voulant monstrer que la vraye foye ne peut estre que l’invocation ne s’ensuive d’icelle, met cest ordre, que comme la foy procede de l’Evangile, aussi que par icelle nous sommes instruits à prier Dieu (Rom. 10:14). Et c’est ce qu’il avoit dit un peu au paravant, que l’Esprit d’adoption, lequel seelle le tesmoignage de l’Evangile en nos cœurs, nous donne courage et hardiesse d’exposer nos desirs à Dieu, esmouvant en nous gemissemens inenarrables, et criant, Abba, Pere (Rom. 8:15, 26). Il nous faut donc maintenant plus amplement traiter ce poinct, duquel nous n’avions par cy devant parlé, sinon incidemment et comme en passant.

1. 76 From the subjects already discussed, we clearly perceive how utterly destitute man is of every good, and in want of all the means of salvation. Wherefore, if he seek for relief in his necessities, he must go out of himself, and obtain it from some other quarter. It has been subsequently stated, that the Lord voluntarily and liberally manifests himself in his Christ, in whom he offers us all felicity instead of our misery, and opulence instead of our poverty; in whom he opens to our view the treasures of heaven, that our faith may be wholly engaged in the contemplation of his beloved Son, that all our expectation may depend upon him, and that in him all our hope may rest and be fully satisfied. This, indeed, is that secret and recondite philosophy, which cannot be extracted from syllogisms; but is well understood by those whose eyes God has opened, that in his light they may see light. But since we have been taught by faith to acknowledge, that whatever we want for the supply of our necessities is in God and our Lord Jesus Christ, in whom it has pleased the Father all the fulness of his 77bounty should dwell, that we may all draw from it, as from a most copious fountain, it remains for us to seek in him, and by prayers to implore of him, that which we have been informed resides in him. Otherwise to know God as the Lord and Giver of every good, who invites us to supplicate him, but neither to approach him nor to supplicate him, would be equally unprofitable, as for a man to neglect a treasure discovered to him buried in the earth. Wherefore the apostle, to show that true faith cannot but be engaged in calling upon God, has laid down this order—that, as faith is produced by the gospel, so by faith our hearts are brought to invoke the name of the Lord.²⁶² And this is the same as he had a little before said, that the “Spirit of adoption,” who seals the testimony of the gospel in our hearts, encourages our spirits, so that they venture to pour out their desires before God, excite “groanings that cannot be uttered,” and cry with confidence, “Abba, Father.”²⁶³ This last subject, therefore, having been before only cursorily mentioned and slightly touched, requires now to be treated more at large.

1. A general summary of what is contained in the previous part of the work. A transition to the doctrine of prayer. Its connection with the subject of faith.

145 From the previous part of the work we clearly see how completely146destitute man is of all good, how devoid of every means of procuring his own salvation. Hence, if he would obtain succour in his necessity, he must go beyond himself, and procure it in some other quarter. It has farther been shown that the Lord kindly and spontaneously manifests himself in Christ, in whom he offers all happiness for our misery, all abundance for our want, opening up the treasures of heaven to us, so that we may turn with full faith to his beloved Son, depend upon him with full expectation, rest in him, and cleave to him with full hope. This, indeed, is that secret and hidden philosophy which cannot be learned by syllogisms: a philosophy thoroughly understood by those whose eyes God has so opened as to see light in his light (Ps. 36:9). But after we have learned by faith to know that whatever is necessary for us or defective in us is supplied in God and in our Lord Jesus Christ, in whom it hath pleased the Father that all fulness should dwell, that we may thence draw as from an inexhaustible fountain, it remains for us to seek and in prayer implore of him what we have learned to be in him. To know God as the sovereign disposer of all good, inviting us to present our requests, and yet not to approach or ask of him, were so far from availing us, that it were just as if one told of a treasure were to allow it to remain buried in the ground. Hence the Apostle, to show that a faith unaccompanied with prayer to God cannot be genuine, states this to be the order: As faith springs from the Gospel, so by faith our hearts are framed to call upon the name of God (Rom. 10:14). And this is the very thing which he had expressed some time before—viz. that the Spirit of adoption, which seals the testimony of the Gospel on our hearts, gives us courage to make our requests known unto God, calls forth groanings which cannot be uttered, and enables us to cry,Abba, Father (Rom. 8:26). This last point, as we have hitherto only touched upon it slightly in passing, must now be treated more fully.

1. Uit hetgeen tot nu toe behandeld is, zien we duidelijk, hoe ontbloot en ledig de mens is van alle goede dingen, en hoe hem alle hulpmiddelen der zaligheid ontbreken. Daarom indien hij middelen zoekt, om daarmee zijn armoede te hulp te komen, moet hij buiten zichzelf gaan en zich die van elders verwerven. Daarna is ons dit uitgelegd, dat de Here zich uit eigen beweging en mild vertoont in zijn Christus, in wie Hij ons voor onze ellendigheid alle gelukzaligheid en voor onze armoede rijkdom aanbiedt, in wie Hij voor ons de hemelse schatten opent, opdat ons ganse geloof zijn geliefde Zoon aanschouwe, aan Hem onze ganse verwachting hange, op Hem onze ganse hoop gevestigd zij en ruste. Dit is wel een geheime en verborgen filosofie, die door geen sluitredenen kan worden opgespoord; maar haar leren zij grondig kennen, wie God de ogen geopend heeft, opdat ze in zijn licht het licht zouden zien. Nadat we dan door het geloof hebben leren kennen, dat al wat wij nodig hebben en wat ons in onszelf ontbreekt, in God is en in onze Here Jezus Christus, in wie immers de Vader gewild heeft, dat de ganse volheid zijner milddadigheid zou wonen, opdat wij allen daaruit, als uit een overvloedige bron zouden putten, is nog over, dat wij in Hem zoeken en van Hem door gebeden vragen datgene, waarvan we geleerd hebben, dat het in Hem is. Want wanneer wij weten, dat God de Heer en Gever van al het goede is, die ons uitnodigt om van Hem te eisen, zou, wanneer we ons niet tot Hem wenden en niet eisen, dit ons niet tot voordeel zijn, maar het zou evenzo zijn alsof iemand een schat, die hem is aangewezen, in de aarde begraven en verborgen liet liggen. Daarom heeft de apostel, om aan te tonen, dat het ware geloof niet na kan laten God aan te roepen, deze orde gesteld (Rom. 10:14) dat, evenals uit het evangelie het geloof geboren wordt, zo ook door het geloof onze harten bekwaam gemaakt worden om Gods naam aan te roepen. En dit is het juist, wat hij een weinig te voren gezegd had (Rom. 8:26) dat de Geest der aanneming tot kinderen, die het getuigenis des evangelies in onze harten verzegelt, onze geest opricht, zodat hij zijn begeerten aan God bekend durft maken, onuitsprekelijke zuchtingen opwekt en met vertrouwen roept: Abba, Vader. Dit laatste dus moet, omdat het vroeger slechts terloops gezegd is en als het ware even aangeroerd, nu uitvoeriger behandeld worden.

1. 564Erster Abschnitt: Die Notwendigkeit des Gebets. Glaube und Gebet

Aus der bisherigen Erörterung ersehen wir völlig klar, wie arm und leer der Mensch an allen Gütern ist; es fehlt ihm ja geradezu alles, was ihm das Heil verschaffen könnte! Wenn er also nach einem Beistand fragt, um seinem Mangel abzuhelfen, dann muß er aus sich herausgehen und sich ihn von anderswoher verschaffen. Dann ist uns nachher deutlich geworden, daß sich uns der Herr aus freiem Antrieb und aus reiner Milde in seinem Christus offenbart, in dem er uns für unseren Jammer volle Glückseligkeit, für unseren Mangel Reichtum anbietet und in dem er uns alle himmlischen Schatzkammern öffnet. So soll denn unser Glaube ganz auf Gottes geliebten Sohn schauen, an ihm soll all unsere Erwartung hängen, in ihm all unsere Hoffnung beschlossen sein und ruhen. Das ist nun eine heimliche, verborgene Weisheit, die man nicht durch Schlußfolgerungen erfaßt, sondern die allein denen bekannt wird, denen Gott die Augen aufgetan hat, daß sie „in seinem Lichte das Licht sehen“! (Ps. 36,10).

Sind wir aber einmal vom Glauben zu der Erkenntnis unterwiesen, daß alles, was wir nötig haben und was uns bei uns selber mangelt, in Gott liegt und in unserem Herrn Jesus Christus - in dem nach des Vaters Willen alle Fülle seiner Freigebigkeit wohnt, so daß wir daraus wie aus einer reichsprudelnden Quelle allesamt schöpfen dürfen! -, so bleibt nur übrig, daß wir das, was nach unserer Einsicht in ihm beschlossen ist, auch bei ihm suchen und von ihm in Gebeten erbitten! Haben wir bloß das Wissen darum, daß Gott der Herr und Spender alles Guten ist, der uns selbst auffordert, ihn zu bitten, - und treten wir dann doch nicht an ihn heran und bitten ihn nicht, so nützt uns solche Erkenntnis gar nichts, ebenso wenig, wie wenn jemand einen Schatz gezeigt bekommt und ihn dann in die Erde vergräbt und verschüttet und unbeachtet läßt! Auch der Apostel will uns zeigen, daß der Glaube nicht ohne Gottes Anrufung sein kann; er stellt deshalb die Ordnung auf: Wie der Glaube aus dem Evangelium erwächst, so werden wiederum durch ihn unsere Herzen bereitet, Gottes Namen anzurufen (Röm. 10,14). Das gleiche hat er allerdings schon etwas vorher ausgeführt: er spricht da von dem „Geist der Kindschaft“, der das Zeugnis des Evangeliums in unserem Herzen versiegelt (Röm. 8,26), und sagt dann, dieser Geist richte auch unseren Geist auf, so daß er nun wagt, Gott seine Gebetswünsche vorzulegen, er erwecke in uns ein „unaussprechliches Seufzen“ (Röm. 8,26) und rufe mit Zuversicht: „Abba, lieber Vater!“ (Röm. 8,15).

Eben diesen letzteren Zusammenhang müssen wir jetzt ausführlicher behandeln, weil von ihm bisher nur im Vorbeigehen die Rede war und er gleichsam bloß leicht angerührt worden ist.

1. Die inhoud en waarde van gebed (Afdeling 1-3)

Geloof en gebed

1077 Uit ons bespreking tot dusver kan ons duidelik sien hoe gebrekkig en sonder alle goeie dinge die mens is, sodat hy van alle hulpmiddels vir sy saligheid verstoke is. As hy daarom hulp soek om sy gebrekkigheid tegemoet te kom, moet hy buite homself uitgaan en dit van elders bekom. Daarna is aan ons verduidelik dat die Here Hom vanself envrywillig in sy Gesalfde aan ons openbaar. In Hom bied Hy ons al die geluk in die plek van ons ellende en oorvloed in die plek van ons gebrek.

In Hom maak Hy die skatte van die hemel vir ons oop sodat ons geloof sy geliefde Seun ten voile kan aanskou, ons verwagting ten voile van Hom afhang en ons hoop ten voile in Hom berus en berusting vind. Dit is inderdaad ’n geheime en verborge filosofie wat nie uit sillogismes opgediep kan word nie, maar diegene wie se oë God oopgemaak het, leer dit sodat hulle in sy lig die lig kan sien.²

Ons is egter deur die geloof geleer om te erken dat alles wat ons nodig het en alles waaraan ons gebrek het, in God en in ons Here Jesus Christus is, in wie dit die Vader se wil was dat die voile oorvloed van sy vrygewigheid gevestig sou wees, sodat ons daaruit soos uit ’n vol fontein alles kan put.³ Hierna bly daar nou oor dat ons dit wat ons in Hom geleer het, in Hom moet vra en in ons gebede van Hom moet afbid. Andersins sou om te weet dat God die Here en Gewer van alle goeie dinge is wat ons uitnooi om dit van Hom te vra, maar Hom nie te nader en daarom te 1078 vra nie, vir ons net soveel voordeel inhou as wanneer ’n skat vir iemand uitgewys is en hy dit begrawe en verborge in die grond laat bly.⁴ Om dus aan te dui dat die ware geloof nie los van die aanroeping van God kan staan nie, het die apostel die volgende reël neergelê: Soos die geloof uit die evangelie ontstaan, so word ons harte daardeur gevorm om God se Naam aan te roep.⁵ En dit is dieselfde as wat hy ’n rukkie tevore gesê het, naamlik dat die Gees van aanneming⁶ wat die getuienis van die evangelie in ons harte verseël,⁷ ons gees ophef tot die durf om hulle begeertes aan God bloot te lê, onuitspreeklike versugtinge verwek⁸ en met vertroue uit te roep: “Abba, Vader”.⁹

Omdat ons die laaste aspek tevore slegs terloops vermeld het en as ’t ware oppervlakkig aangeroer het,¹⁰ moet ons dit dus nou vollediger behandel.

1. Из сказанного выше становится ясно, что человек лишён всякого блага и что он испытывает недостаток во всём, что связано с его спасением. Поэтому, если он хочет восполнить этот недостаток, ему необходимо выйти за пределы самого себя и искать помощи извне. Далее, нам было показано, что наш Господь свободно открывает Себя нам в своём Сыне Иисусе Христе, предлагая через Него взамен наших страданий полное счастье, а взамен нищеты - изобилие и открывая в Нём все свои сокровища и небесные богатства, дабы вся наша вера была устремлена на его возлюбленного Сына, все ожидания связывались с Ним и вся надежда покоилась в Нём.

В этом заключена тайная, сокровенная философия, которую нельзя постичь посредством силлогизмов. Её постигают те, кому Господь открыл глаза и дал способность видеть его свет[Пс 35/36:9]. Верою мы научены, что то благо, которое нам необходимо и которого нам недостаёт в нас самих, заключено в Боге и в его Сыне, Господе нашем Иисусе Христе, которому Отец дал всю полноту своих благословений и щедрот, чтобы из неё, как из изобильного источника, мы получали всё. Поэтому всё мы должны искать в Нём: в молитвах - личных (prieres) и общих (oraisons) - мы должны просить у Него то, чем, как мы знаем, Он обладает. Ибо иначе познать Бога как творца, хозяина и подателя всех благ, который зовёт нас просить их у Него, и не обращаться к Нему, ничего не просить - настолько же бессмысленно, насколько безумно поступил бы тот, кто презрел бы и спрятал под землёй сокровище, которое ему было поручено. Поэтому апостол, стремясь показать, что не может быть истинной веры, если из неё не исходит призывание, устанавливает такой порядок вещей: вера происходит от Евангелия и наставляет нас молиться Богу (Рим 10:14). А несколько ранее он говорит, что Дух усыновления, который запечатлевает веру в наших сердцах, подкрепляет нас и даёт нам мужество без страха говорить о наших желаниях Богу и с невыразимым волнением взывать: «Авва, Отче!» (Рим 8:15,26). Теперь нам нужно более подробно рассмотреть эту тему, которой ранее мы касались лишь по случаю и как бы мимоходом.

2. | Ergo id orationis obtinemus beneficio, ut ad eas quae nobis apud caelestem Patrem repositae sunt opes penetremus. Est enim quaedam hominum cum Deo communicatio: qua sanctuarium caeli ingressi, de suis promissis illum coram appellant: ut quod verbo duntaxat annuenti crediderunt non fuisse vanum, ubi necessitas ita postulat, experiantur. Itaque nobis proponi nihil videmus, a Domino expectandum, quod non et precibus iubeamur postulare; adeo verum est, oratione effodi thesauros, quos Evangelio Domini indicatos fides nostra intuita 298 fuerit. Iam vero quam necessaria sit et^a quot modis utilis sit precandi exercitatio, nullis verbis satis potest explicari. Non abs re est profecto quod caelestis Pater^b unicum in sui nominis invocatione salutis praesidium esse testatur^c, qua^d scilicet praesentiam et providentiae eius, per quam rebus nostris curandis advigilet: et virtutis, per quam nos sustineat imbecilles^e et prope^f deficientes: et bonitatis, per quam misere peccatis oneratos in gratiam recipiat, advocamus: qua denique totum ipsum, ut se nobis praesentem exhibeat accersimus. Hinc eximia conscientiis nostris requies ac tranquillitas nascitur; siquidem necessitate, quae nos premebat, Domino exposita, vel in eo abunde quiescimus, quod illum nihil malorum nostrorum latet, quem et optime nobis velle et optime consulere posse persuasi simus.

2. C’est donc par le moyen d’oraison que nous avons entrée aux richesses lesquelles nous avons en Dieu. Car elle est comme une communication des hommes avec Dieu, par laquelle estans introduits en son vray Temple, qui est le ciel, ils l’admonnestent et quasi le somment presentement de ses promesses: afin que par experience il leur monstre quand la necessité le requiert, que ce qu’ils ont creu à sa simple parolle estre vray, n’a pas esté mensonge ne chose vaine. Pourtant nous ne voyons point que Dieu nous propose aucune chose à esperer de soy, que pareillement il ne nous commande de la demander par prieres. Tellement est veritable ce que nous avons dit, que par oraison nous cherchons et trouvons les thresors, lesquels sont monstrez et enseignez à nostre foy en l’Evangile. Or combien l’exercice de prier est necessaire, et en combien de manieres il nous est utile, on ne le pourrait assez explicquer par parolles. Ce n’est pas certes sans cause que le Pere celeste tesmoigne que toute l’asseurance de nostre salut consiste en l’invocation de son nom (Joel 2:32): veu que par icelle nous requerons et obtenons la presence: tant de sa providence, par laquelle il se monstre vigilant à penser de nous: que de sa vertu, par laquelle il nous defende, et soulage nostre imbecillité et defaut: qu’aussi de sa bonté, par laquelle il nous reçoive en grace, nonobstant que nous soyons chargez de pechez: et pour bref parler, veu que par icelle nous l’appelions, afin qu’il se declaire entierement nous estre present. De là revient un singulier repos à noz consciences. Car apres avoir exposé au Seigneur la necessité qui nous serroit de pres, nous avons suffisamment où nous reposer: entant que nous entendons que rien n’est caché de nostre misere, à celuy duquel la bonne volonté envers nous nous est certaine, et le pouvoir de nous aider indubitable.

2. By means of prayer, then, we penetrate to those riches which are reserved with our heavenly Father for our use. For between God and men there is a certain communication; by which they enter into the sanctuary of heaven, and in his immediate presence remind him of his promises, in order that his declarations, which they have implicitly believed, may in time of necessity be verified in their experience. We see, therefore, that nothing is revealed to us, to be expected from the Lord, for which we are not likewise enjoined to pray; so true is it, that prayer digs out those treasures, which the gospel of the Lord discovers to our faith. Now, the necessity and various utility of the exercise of prayer no language can sufficiently explain. It is certainly not without reason that our heavenly Father declares, that the only fortress of salvation consists in invocation of his name; by which we call to our aid the presence of his providence, which watches over all our concerns; of his power, which supports us when weak and ready to faint; and of his goodness, which receives us into favour, though miserably burdened with sins; in which, finally, we call upon him to manifest his presence with us in all his attributes. Hence our consciences derive peculiar peace and tranquillity; for when the affliction which oppressed us is represented to the Lord, we feel abundant composure even from this consideration—that none of our troubles are concealed from him, whom we know to possess both the greatest readiness and the greatest ability to promote our truest interest.

2. Prayer defined. Its necessity and use.

To prayer, then, are we indebted for penetrating to those riches which are treasured up for us with our heavenly Father. For there is a kind of intercourse between God and men, by which, having entered the upper sanctuary, they appear before Him and appeal to his promises, that when necessity requires they may learn by experiences that what they believed merely on the authority of his word was not in vain. Accordingly, we see that nothing is set before us as an object of expectation from the Lord which we are not enjoined to ask of Him in prayer, so true it is that prayer digs up those treasures which the Gospel of our Lord discovers to the eye of faith. The necessity and utility of this exercise of prayer no words can sufficiently express. Assuredly it is not without cause our heavenly Father declares that our only safety is in calling upon his name, since by it we invoke the presence of his providence to watch over our interests, of his power to sustain us when weak and almost fainting, of his goodness to receive us into favour, though miserably loaded with sin; in fine, call upon him to manifest himself to us in all his147perfections. Hence, admirable peace and tranquillity are given to our consciences; for the straits by which we were pressed being laid before the Lord, we rest fully satisfied with the assurance that none of our evils are unknown to him, and that he is both able and willing to make the best provision for us.

2. Door de weldaad van het gebed verkrijgen wij dus dit, dat wij doordringen tot die rijkdommen, die voor ons bij de hemelse Vader zijn weggelegd. Want het gebied is een zekere samenspreking der mensen met God, waardoor zij, het heiligdom des hemels binnengegaan zijnde, Hem over zijn beloften in eigen persoon aanspreken, opdat ze, wanneer de noodzakelijkheid het zo eist, ervaren, dat niet ijdel geweest is, wat ze geloofd hebben, toen Hij het hun slechts met woorden toezegde. Daarom zien wij, dat ons niets wordt voorgesteld, dat we van de Here mogen verwachten, of wij krijgen ook het bevel, dat door gebeden te vragen. Zo waar is het, dat door het gebed uitgegraven worden de schatten, die door het evangelie des Heren aangewezen zijn en die ons geloof aanschouwd heeft. Verder kan met geen woorden genoegzaam uitgelegd worden, hoe noodzakelijk en hoe veelszins nuttig de oefening des gebeds is. Het is waarlijk niet zonder reden, dat de hemelse Vader betuigt, dat in de aanroeping van zijn naam het enige middel tot onze zaligheid gelegen is, en wel, omdat wij door die aanroeping de tegenwoordigheid zijner voorzienigheid, door welke Hij waakt ter verzorging van onze zaken, en de tegenwoordigheid zijner kracht, waardoor Hij ons, die zwak zijn en schier bezwijken, steunt, en de tegenwoordigheid zijner goedheid, waardoor Hij ons, die jammerlijk met zonden beladen zijn, in genade aanneemt, tot ons roepen; kortom, omdat wij door die aanroeping Hem geheel tot ons halen, opdat Hij ons zijn tegenwoordigheid betone. Hieruit ontstaat een uitnemende rust en kalmte voor onze consciëntiën. Immers, wanneer de nood, die ons drukte, de Here uiteengezet is, vinden wij daarin overvloedig rust, dat geen van onze rampen voor Hem verborgen is, van wie we overtuigd zijn, dat Hij voor ons het beste wil en voor ons het beste kan zorgen.

2. Die Notwendigkeit des Gebets

Die Wohltat des Gebets schenkt uns nun dies, daß wir zu den Reichtümern durchdringen, die bei dem himmlischen Vater für uns aufgehoben sind. Das Gebet ist also gewissermaßen ein Verkehr des Menschen mit Gott: er tritt in das Heiligtum des Himmels ein und erinnert Gott persönlich an seine Verheißungen! Und dabei darf er, wo die Not es nun fordert, die Erfahrung machen, daß das, was er dem Worte auf seine bloß hinweisende Zusage hin geglaubt hat, nicht wirkungslos ist! Deshalb sehen wir auch, wie uns nichts vor Augen gestellt wird, das wir von Gott erwarten sollen, ohne daß wir zugleich auch die Weisung erhielten, es im Gebet zu begehren. Es ist also wirklich wahr: Das Gebet gräbt die Schätze aus, die unser Glaube im Evangelium des Herrn angezeigt gefunden und dort erschaut hat!

Wie notwendig aber die Übung des Gebets ist und in wievielerlei Hinsicht sie uns nützt, das läßt sich mit Worten überhaupt nicht genugsam aussprechen. Es ist wahrlich nicht ohne Grund, wenn der himmlische Vater uns bezeugt, daß das einzige 565 Mittel zu unserem Heil in der Anrufung seines Namens besteht; denn damit rufen wir zugleich auch die Gegenwart seiner Vorsehung herbei, in der er ja immer auf der Wacht ist, für uns in allen Dingen zu sorgen, die Gegenwart seiner Kraft, durch die er uns Schwache und nahezu Ermattete aufrechterhält, und die Gegenwart seiner Güte, durch die er uns, die wir jämmerlich unter der Last unserer Sünden bedrückt werden, in seine Gnade aufnimmt. Kurz, wenn wir seinen Namen anrufen, so rufen wir Gott ganz herbei, daß er sich uns als gegenwärtig erweise! Daraus erwächst unserem Gewissen eine herrliche Stille und Ruhe; denn wenn wir die Not, die uns bedrückte, dem Herrn vorgelegt haben, dann finden wir darin völlige Sicherheit, daß nun der, welcher nach unserer festen Überzeugung das Beste für uns will und das Beste für uns schaffen kann, all unsere Nöte kennt!

2. Die noodsaaklikheid van gebed

Deur die weldaad van gebed bereik ons dit dus om na daardie rykdomme deur te gaan wat by die hemelse Vader vir ons weggebêre is. Daar is tewens ’n sekere verkeer van mense met God waardeur gelowiges wat tot die heiligdom van die hemel toegetree het, Hom persoonlik in verband met sy beloftes kan aanroep sodat, as die nood dit vereis, hulle self kan ervaar dat dit wat hulle geglo het, nie sonder grond was nie, hoewel Hy dit toe slegs in woorde aan hulle meegedeel het. Gevolglik kan ons sien dat geen belofte aan ons voorgehou word om van die Here te verwag sonder dat ons ook gebied word om dit in ons gebede van Hom te vra nie. Dit is daarom waar dat ons met ons gebede die skatte uitdelf wat die evangelie van die Here vir ons aangedui het en wat ons geloof al aanskou het.

Met woorde kan ons nie genoegsaam verduidelik hoe noodsaaklik gebedsoefening is en op hoeveel maniere dit voordeel inhou nie. Die 1079 hemelse Vader verklaar inderdaad nie sonder rede dat die enigste hulpmiddel vir ons saligheid in die aanroeping van sy Naam geleë is nie.¹¹ Daardeur roep ons die nabyheid in van sowel sy voorsienigheid, waardeur Hy oor die versorging van ons belange waak, asook van sy krag, waardeur Hy ons in ons swakheid onderhou wanneer ons amper beswyk, en ook van sy goedertierenheid, waardeur Hy mense wat jammerlik met sondes oorlaai is, in genade aanneem. Kortom: daardeur roep ons Hom self ten voile aan om Hom as ’n nabye God aan ons te betoon. Hieruit ontstaan vir ons gewetens buitengewone gerusstelling en rustigheid.¹² Want wanneer ons die nood wat ons druk, voor die Here gelê het, vind ons daarin oorvloedig gerusstelling, omdat niks van ons kwaad vir Hom verborge is nie en ons vas daarvan oortuig is dat Hy net die beste vir ons wil doen en dat Hy ons belange ten beste behartig.

2. Доступ к богатствам, которые мы имеем в Боге, мы получаем путём молитвы. Она являет собой связь людей с Богом, посредством которой, будучи введены в его истинный Храм, который есть Небо, люди призывают Его и как бы требуют исполнить обетования. Опыт, который Он им даёт, когда это необходимо, состоит в том, что они верят в истинность простых слов Божьих, верят, что это не ложь и не суета.

Поэтому мы не видим ничего иного, чем Бог призвал бы нас надеяться на Него, кроме того, что Он заповедал нам просить об этом в молитвах. Таким образом, совершенно справедливо сказанное нами, что в молитвах мы ищем и находим сокровища, которые по вере нашей показаны нам в Евангелии.

Невозможно точно объяснить словами, насколько необходимо для нас совершение молитвы и в сколь разнообразных формах проявляется её польза. Разумеется, не без оснований Небесный Отец свидетельствует, что вся уверенность в нашем спасении заключена в призывании его имени (Иоил 2:32). Ибо тем самым мы взываем к присутствию Бога и Он нам являет его - как по своему провидению, благодаря которому Он показывает, что постоянно заботливо думает о нас, так и по своей силе, с которой Он нас защищает и утешает в немощах и нужде. А также по своей доброте, с которой Он принимает нас в свою милость, хотя мы и отягощены грехами. Короче, мы призываем Бога в молитве для того, чтобы Он полностью раскрыл перед нами своё присутствие. От этого наша совесть обретает необычайный покой. Ибо, рассказав Господу о нуждах, терзающих нас, мы получаем вполне достаточное успокоение, поскольку понимаем, что ничего из наших страданий не сокрыто от Того, чья благосклонность к нам для нас очевидна, а власть помочь - несомненна.

3. Sed enim, dicet quispiam, annon sine monitore etiam novit et qua parte urgeamur, et quid nobis expediat: ut supervacuum quodammodo videri queat ipsum precibus nostris sollicitari, perinde atque conniventem, aut etiam dormientem, donec voce nostra expergefactus fuerit? Verum qui sic ratiocinantur, quem in finem suos ad orandum instituerit Dominus non animadvertunt; neque enim id tam^g sua ipsius, quam^h nostra potius causa ordinavit. || Vult quidem, ut aequum est, sibi ius suum reddi, dum ei acceptum fertur quicquid expetunt homines, et sentiunt ad suam utilitatem facere, idque votis testatum faciunt. Sed huius quoque sacrificii quo ipse colitur utilitas ad nos redit. Itaque sancti patres quo Dei beneficia apud se et alios confidentius iactarunt, eo acrius ad precandum fuerunt incitati. Unum Eliae exemplum nobis satis erit, qui de consilio Dei certus, postquam regi Achab pluviam non temere pollicitus est, anxie tamen inter genua precatur, famulumque septem vicibus mittit ad explorandum [1. Reg. 18. g. 42]¹: non quod oraculo fidem abroget, sed quod officii sui esse novit, ne somnolenta vel torpida sit fides, sua desideria apud Deum deponereⁱ. || Quare tametsi nobis ad miserias nostras stupidis et hebescentibus, ipse pro nobis vigilat et excubat, ac interdum quoque succurrit non rogatus^k: nostra tamen plurimum interest assidue ipsum a nobis implorari, ut serio ardentique eius 299 semper quaerendi, amandi, colendi desiderio cor nostrum inflammetur, dum assuescimus ad ipsum, velut ad sacram anchoram, in omni necessitate confugere. Deinde ut nulla cupiditas, nullumque omnino votum animum nostrum subeat, cuius^a ipsum testem facere pudeat^b: dum vota nostra omnia coram eius oculis sistere, adeoque totum cor effundere discimus. Tum ut ad beneficia eius vera animi gratitudine atque etiam gratiarum actione excipienda comparemur: quae ab eius manu nobis provenire nostra precatione admonemur^c. Adhaec quod petebamus consequuti, votis nostris ipsum respondisse persuasi, hinc^d ad meditandam eius benignitatem ardentius feramur: et simul maiori cum voluptate amplexemur quae precibus agnoscimus fuisse impetrata. Postremo ut eius || providentiam animis nostris pro imbecillitatis nostrae modo usus ipse et experimentum confirmet^e: || dum intelligimus ipsum non modo polliceri, se nunquam nobis defuturum, et^f aditum ultro ad se appellandum in ipso necessitatis articulo patefacere: || sed manum semper habere extentam ad suos iuvandos: nec lactare eos verbis, sed praesenti ope tueri. || Eas ob res clementissimus Pater, utcunque nunquam vel dormiat vel torpeat, dormientis tamen torpentisque speciem plaerunque praebet, quo ita ad se petendum, rogandum, flagitandum magno nostro bono nos, alioqui desides et ignavos, exerceat. Nimium ergo insulse illi, qui, ut hominum animos ab oratione revocent, Dei providentiam, rerum omnium custodiae excubantem, frustra nostris interpellationibus fatigari garriunt¹: quum non frustra Dominus contra testetur se propinquum esse omnibus invocantibus nomen suum in veritate [Psal. 145. d. 18]. Nihilo secius est quod alii nugantur, superfluam esse eorum petitionem quae ultro largiri paratus sit Dominus: quum ea ipsa quae a spontanea eius liberalitate^g nobis fluunt, precibus nostris concessa velit agnosci. || Quod testatur memorabilis illa sententia Psalmi, cui multae similes respondent, Oculi Domini super iustos, et aures eius in preces eorum [Psal. 34. c. 16]; quae Dei providentiam sua sponte curandae piorum saluti intentam sic commendat, ut tamen non praetereat fidei exercitium, quo abstergitur socordia ex hominum 300 animis. Vigilant ergo Dei oculi ut caecorum necessitati subveniat: sed vult ipse vicissim audire nostros gemitus, quo suum erga nos amorem melius probet. Atque ita utrunque verum est, non dormire neque dormitare custodem Israelis [Psal. 121, 4], et tamen cessare quasi nostri oblitum, ubi nos torpentes ac mutos videt.

3. Toutesfois quelcun pourra objecter, assavoir s’il ne cognoist point assez sans advertissement, et en quel endroit nous sommes pressez, et ce qui nous est expedient. Dont il sembleroit que ce fust chose superflue de le soliciter par prieres: veu que nous avons accoustumé de soliciter ceux qui ne pensent point à nostre affaire, et qui sont endormis. Mais ceux qui arguent en ceste maniere, ne voyent point à quelle fin nostre Seigneur a institué les siens à prier. Car il n’a pas ordonné cela à cause de soy, mais au regard de nous, Il veut bien que son droit luy soit rendu, comme aussi il est equitable, quand les hommes recognoissent que tout ce qui leur est profitable et qu’ils peuvent desirer, vient de luy, et qu’ils protestent cela par prieres: mais l’utilité de ce sacrifice par lequel Dieu est honnoré, revient à nous. Parquoy les saincts Peres, d’autant plus qu’ils se tenoyent asseurez des benefices de Dieu tant envers eux que les autres, ont esté tant plus vivement incitez à le prier. J’ameneray seulement l’exemple d’Elie, lequel estant certain du conseil de Dieu, promet hardiment la pluye au roy Achab: et toutesfois ne laisse pas de prier songneusement et en grande destresse, et d’envoyer par sept fois son serviteur pour contempler si la pluye venoit (1 Rois 18:41–43), non pas qu’il doute de la promesse dont il avoit esté messager, mais pource qu’il sait que son devoir est de recourir en toute humilité à Dieu: afin que sa foy ne s’endorme point en paresse. Parquoy combien qu’il veille et face le guet pour nous conserver, mesme quand nous sommes si estourdis, que nous ne sentons point les maux qui sont à l’entour de nous: combien aussi qu’il nous secoure aucunesfois devant qu’estre invoqué: neantmoins il nous est tresnecessaire de l’implorer assiduellement. Premierement, afin que nostre cœur soit enflambé d’un vehement et ardent desir de le tousjours chercher, aimer et honnorer, en ce que nous nous accoustumions d’avoir en luy nostre refuge en toutes necessitez, comme au port unique de salut En apres afin que nostre cœur ne soit esmeu d’aucun desir, duquel nous ne l’osions faire incontinent tesmoin: comme nous le faisons en exposant devant ses yeux toute nostre affection: et par maniere de dire, desployant tout nostre cœur devant luy. Davantage, afin que nous soyons apprestez à recevoir ses benefices avec vraye recognoissance et action de graces: comme par la priere nous sommes advertis qu’ils nous viennent de sa main. Outre-plus, afin qu’ayans obtenu ce que nous demandions, nous reputions qu’il a exaucé nos desirs: et que par cela soyons plus ardemment incitez à mediter sa benignité. Et aussi prenions plus grand plaisir de la jouissance des biens qu’il nous fait, entendans que nous les avons impetrez par noz prieres. Finalement, afin que sa providence soit confermée et approuvée en noz cœurs, par ce que nous experimentons de fait selon nostre petite capacité: entant que nous voyons que non seulement il nous promet de ne nous jamais abandonner, et qu’il nous donne entrée à le chercher et implorer en la necessité: mais aussi qu’il a la main tousjours estendue pour aider les siens, et qu’il ne les alaicte point de vaines parolles, mais les maintient comme il en est besoin. Pour toutes ces raisons le Pere plein de clemence, combien que jamais il ne dorme, ne cesse, toutesfois monstre souventesfois signe de dormir et cesser: afin que par cela nous soyons incitez à le prier et requerir: comme il est expedient à nostre paresse et oubliance. C’est donc trop perversement argué, pour nous retirer de faire oraison, d’alleguer que c’est chose superflue de soliciter par noz demandes la providence de Dieu: laquelle sans être solicitée veille à conserver toutes choses. Veu au contraire, que le Seigneur ne tesmoigne point en vain qu’il sera prochain à tous ceux qui invoqueront son nom en verité (Ps. 145:18). C’est une aussi grande folie, d’alleguer qu’il n’y a nulle raison de demander les choses que le Seigneur volontairement est prest de nous eslargir, veu qu’il veut que nous reputions les benefices qui nous proviennent de sa liberalité gratuite, avoir esté ottroyez à noz prieres. Ce que tesmoigne ceste sentence memorable du Pseaume, avec plusieurs autres, Les yeux du Seigneur sont sur les justes, et ses aureilles sont attentives à leurs prieres (Ps. 34:16). Car il est là monstré que Dieu prouvoit tellement de son bon gré au salut des fideles, que cependant il veut qu’ils exercent leur foy à le requerir, et que par ce moyen ils s’esveillent de toute nonchallance pour n’estre point comme eslourdis. Ainsi les yeux de Dieu veillent bien pour subvenir à la necessité des aveugles: mais si veut-il aussi mutuellement nos gemissemens, pour apppouver son amour envers nous. Parquoy tous les deux sont vrais, que le gardien d’Israel ne dort et ne sommeille point (Ps. 121:4): et toutesfois qu’il se retire comme nous ayant oublié, quand il nous voit paresseux et muets.

3. 78 But some will say, Does he not, without information, know both our troubles and our necessities; so that it may appear unnecessary to solicit him with our prayers, as if he were inattentive or sleeping, till aroused by our voice? But such reasoners advert not to the Lord’s end in teaching his people to pray; for he has appointed it not so much for his own sake as for ours. It is his pleasure indeed, as is highly reasonable, that his right be rendered to him, by their considering him as the Author of all that is desired and found useful by men, and by their acknowledgments of this in their prayers. But the utility of this sacrifice, by which he is worshipped, returns to us. The greater the confidence, therefore, with which the ancient saints gloried in the Divine benefits to themselves and others, with so much the more earnestness were they incited to pray. The single example of Elijah shall suffice, who, though certain of God’s design, having already with sufficient authority promised rain to king Ahab, yet anxiously prays between his knees, and sends his servant seven times to look for it;²⁶⁴ not with an intention to discredit the Divine oracle, but under a conviction of his duty to prevent his faith becoming languid and torpid, by pouring out his prayers before God. Wherefore, although, when we are stupid and insensible to our own miseries, he vigilantly watches and guards us, and sometimes affords us unsolicited succour, yet it highly concerns us assiduously to supplicate him, that our heart may be always inflamed with a serious and ardent desire of seeking, loving, and worshipping him, while we accustom ourselves in all our necessities to resort to him as our sheet anchor. Further, that no desire or wish, which we should be ashamed for him to know, may enter our minds; when we learn to present our wishes, and so to pour out our whole heart in his presence. Next, that we may be prepared to receive his blessings with true gratitude of soul, and even with grateful acknowledgments; being reminded by our praying that they come from his hand. Moreover, that when we have obtained what we sought, the persuasion that he has answered our requests may excite us to more ardent meditations on his goodness, and produce a more joyful welcome of those things which we acknowledge to be the fruits of our prayers. Lastly, that use and experience itself may yield our minds a confirmation of his providence in proportion to our imbecility, while we apprehend that he not only promises never to forsake us, and freely opens a way of access for our addressing him in the very moment of necessity; but that his hand is always extended to assist his people, whom he does not feed with mere words, but supports with present aid. 79On these accounts our most merciful Father, though liable to no sleep or languor, yet frequently appears as if he were sleepy or languid, in order to exercise us, who are otherwise slothful and inactive, in approaching, supplicating, and earnestly importuning him to our own advantage. It is extremely absurd, therefore, in them who, with a view to divert the minds of men from praying to God, pretend that it is useless for us by our interruptions to weary the Divine Providence, which is engaged in the conservation of all things; whereas the Lord declares, on the contrary, that he “is nigh to all that call upon him in truth.”²⁶⁵ And equally nugatory is the objection of others, that it is superfluous to petition for those things which the Lord is ready voluntarily to bestow; whereas even those very things, which flow to us from his spontaneous liberality, he wishes us to consider as granted to our prayers. This is evinced by that memorable passage in the Psalms, as well as by many other correspondent texts,—“The eyes of the Lord are upon the righteous, and his ears are open unto their cry;”²⁶⁶ which celebrates the Divine Providence as spontaneously engaged to accomplish the salvation of believers; yet does not omit the exercise of faith, by which sloth is expelled from the minds of men. The eyes of God, then, are vigilant to succour the necessity of the blind; but he is likewise willing to hear our groans, to give a better proof of his love towards us. And thus it is equally true, that “he that keepeth Israel neither slumbers nor sleeps,” and yet that he remains, as it were, forgetful of us, while he beholds us slothful and dumb.

3. Objection, that prayer seems useless, because God already knows our wants. Answer, from the institution and end of prayer. Confirmation by example. Its necessity and propriety. Perpetually reminds us of our duty, and leads to meditation on divine providence. Conclusion. Prayer a most useful exercise. This proved by three passages of Scripture.

But some one will say, Does he not know without a monitor both what our difficulties are, and what is meet for our interest, so that it seems in some measure superfluous to solicit him by our prayers, as if he were winking, or even sleeping, until aroused by the sound of our voice?¹ Those who argue thus attend not to the end for which the Lord taught us to pray. It was not so much for his sake as for ours. He wills indeed, as is just, that due honour be paid him by acknowledging that all which men desire or feel to be useful, and pray to obtain, is derived from him. But even the benefit of the homage which we thus pay him redounds to ourselves. Hence the holy patriarchs, the more confidently they proclaimed the mercies of God to themselves and others felt the stronger incitement to prayer. It will be sufficient to refer to the example of Elijah, who being assured of the purpose of God had good ground for the promise of rain which he gives to Ahab, and yet prays anxiously upon his knees, and sends his servant seven times to inquire (1 Kings 18:42); not that he discredits the oracle, but because he knows it to be his duty to lay his desires before God, lest his faith should become drowsy or torpid. Wherefore, although it is true that while we are listless or insensible to our wretchedness, he wakes and watches for use and sometimes even assists us unasked; it is very much for our interest to be constantly supplicating him; first, that our heart may always be inflamed with a serious and ardent desire of seeking, loving and serving him, while we accustom ourselves to have recourse to him as a sacred anchor in every necessity; secondly, that no desires, no longing whatever, of which we are ashamed to make him the witness, may enter our minds, while we learn to place all our wishes in his sight, and thus pour out our heart before him; and, lastly, that we may be prepared to receive all his benefits with true gratitude and thanksgiving, while our prayers remind us that they proceed from his hand. Moreover, having obtained what we asked, being persuaded that he has answered our prayers, we are led to long more earnestly for his favour, and at the same time have greater pleasure in welcoming the blessings which we perceive to have been obtained by our prayers. Lastly, use and experience confirm the thought of his providence in our minds in a manner adapted to our weakness, when we understand that he not only promises that he will never fail us, and spontaneously gives us access to approach him in every time of need,148but has his hand always stretched out to assist his people, not amusing them with words, but proving himself to be a present aid. For these reasons, though our most merciful Father never slumbers nor sleeps, he very often seems to do so, that thus he may exercise us, when we might otherwise be listless and slothful, in asking, entreating, and earnestly beseeching him to our great good. It is very absurd, therefore, to dissuade men from prayer, by pretending that Divine Providence, which is always watching over the government of the universes is in vain importuned by our supplications, when, on the contrary, the Lord himself declares, that he is “nigh unto all that call upon him, to all that call upon him in truth” (Ps. 145:18). No better is the frivolous allegation of others, that it is superfluous to pray for things which the Lord is ready of his own accord to bestow; since it is his pleasure that those very things which flow from his spontaneous liberality should be acknowledged as conceded to our prayers. This is testified by that memorable sentence in the psalms to which many others corresponds: “The eyes of the Lord are upon the righteous, and his ears are open unto their cry,” (Ps. 34:15). This passage, while extolling the care which Divine Providence spontaneously exercises over the safety of believers, omits not the exercise of faith by which the mind is aroused from sloth. The eyes of God are awake to assist the blind in their necessity, but he is likewise pleased to listen to our groans, that he may give us the better proof of his love. And thus both things are true, “He that keepeth Israel shall neither slumber nor sleep,” (Ps. 121:4); and yet whenever he sees us dumb and torpid, he withdraws as if he had forgotten us.

3. Evenwel, zal iemand zeggen, weet Hij ook niet, zonder dat we het Hem te kennen geven, in welke benauwdheid we zijn en wat nuttig voor ons is, zodat het enigermate overbodig kan schijnen, dat we Hem met onze gebeden lastig vallen, alsof Hij sluimerde, of ook sliep, totdat Hij door onze stem wakker gemaakt wordt? Maar zij, die aldus redeneren, bemerken niet, tot welk doel de Here de zijnen heeft leren bidden. Immers Hij heeft dit niet zozeer om zijns zelfs wil als wel om onzentwil verordineerd. Hij wil wel, zoals passend is, dat Hem zijn recht gegeven wordt, doordat Hij beschouwd wordt als de Gever van al datgene, wat de mensen begeren en waarvan ze gevoelen, dat het hun tot nut strekt en dit door hun gebeden bewijzen. Maar ook van deze offerande, waardoor Hij gediend wordt, keert het nut tot ons terug. Daarom zijn de heilige vaderen, met hoe groter vertrouwen ze bij zichzelf en anderen geroemd hebben van Gods weldaden, met des te groter vurigheid opgewekt tot bidden. Alleen reeds het voorbeeld van Elia zal genoeg voor ons zijn (1 Kon. 18:42) die, hoewel hij zeker was van Gods besluit, nadat hij aan koning Achab de regen niet lichtvaardig had beloofd, toch zorgzaam op zijn knieën bidt, en zijn knecht zevenmaal zendt om te onderzoeken: niet omdat hij geen geloof hecht aan de Godsspraak, maar omdat hij weet, dat het tot zijn plicht behoort zijn begeerten voor God neer te leggen, opdat zijn geloof niet slaperig of koud zij. Daarom, ofschoon Hij zelf, wanneer wij in onze ellenden gevoelloos en afgestompt zijn, voor ons waakt en de wacht houdt, en soms ook te hulp komt zonder dat wij Hem vragen, is het toch voor ons van het grootste belang, dat Hij gedurig door ons wordt aangeroepen, opdat ons hart altijd ontvlamme in een ernstige en brandende begeerte om Hem te zoeken, lief te hebben en te dienen, doordat wij er ons aan gewennen in alle nood tot Hem, als tot een heilig anker, de toevlucht te nemen. Vervolgens opdat geen enkele begeerte en geen enkele wens in ons hart opkome, waarvan we ons zouden schamen Hem getuige te maken: doordat we leren al onze wensen voor zijn ogen te stellen, en zo ons gehele hart uit te storten. Dan opdat wij bekwaam gemaakt worden om met ware dankbaarheid des harten en ook met dankzegging zijn weldaden te ontvangen, die, gelijk ons bidden ons in herinnering brengt, van zijn hand tot ons komen. Verder, opdat wij, na verkregen te hebben, wat we vroegen en na ervan verzekerd te zijn, dat Hij op onze beden geantwoord heeft, hierdoor er des te vuriger toe gebracht mogen worden om zijn goedertierenheid te overdenken, en tegelijkertijd met groter genot te omhelzen datgene, waarvan we weten, dat we het door onze gebeden verkregen hebben. Ten slotte opdat zijn voorzienigheid in onze harten naar de mate van onze zwakheid door de ervaring en de ondervinding zelf versterkt moge worden, doordat we begrijpen, dat Hij niet slechts belooft, dat Hij ons nooit zal verlaten, en dat Hij uit eigen beweging in tijd van nood de toegang om Hem aan te roepen opent, maar dat Hij ook altijd zijn hand uitgestrekt houdt om de zijnen te helpen, en dat Hij hen niet bedreigt met woorden, maar met krachtdadige hulp beschermt. Dit zijn de redenen, waarom de zeer goedertieren Vader, ook al slaapt of sluimert Hij nooit, toch meestal de schijn vertoont van te slapen en te sluimeren, om zo ons, die anders traag en lui zouden zijn, ten zeerste tot ons welzijn er in te oefenen om Hem te vragen, te bidden en van Hem te verlangen. Al te dwaas spreken dus zij, die, om de harten der mensen van het bidden af te trekken, bazelen, dat Gods voorzienigheid, die de wacht houdt tot het bewaken van alle dingen, tevergeefs door onze gebeden vermoeid wordt; daar de Here niet tevergeefs daartegen betuigt, dat Hij nabij is allen, die zijn naam in waarheid aanroepen (Ps. 145:18) Niets beter is, wat anderen leuteren, dat het overbodig is te vragen om die dingen, die de Here uit eigen beweging bereid is te geven, daar Hij wil, dat we erkennen, dat hetgeen ons uit zijn vrijwillige milddadigheid toevloeit, gegeven is op ons gebed. Dat bewijst die opmerkenswaardige uitspraak uit de Psalm (Ps. 34:16) met welke vele andere overeenkomen: "De ogen des Heren zijn op de rechtvaardigen en zijn oren tot hun geroep." Deze uitspraak prijst Gods voorzienigheid, die uit eigen beweging ingespannen is tot het verzorgen van het heil der vromen, zo aan, dat ze toch niet de oefening des geloofs voorbijgaat, waardoor de zorgeloosheid uit de harten der mensen wordt weggewist. Dus waken Gods ogen om de nood der blinden te hulp te komen; maar Hij wil op zijn beurt onze zuchtingen horen, om zijn liefde jegens ons des te beter te bewijzen. En zo is het beide waar, dat de Wachter Israëls niet slaapt, noch sluimert (Ps. 121:4) en dat Hij toch werkeloos is, alsof Hij ons vergeten had, wanneer Hij ziet, dat wij traag en stom zijn.

3. Einwand: Ist das Gebet nicht überflüssig?

Es könnte aber jemand einwenden: Weiß denn Gott nicht auch ohne Mahner, was uns bedrückt und was uns nützlich ist? Es könnte auf diese Weise geradezu überflüssig erscheinen, ihn mit unseren Bitten zu bemühen - gerade als ob er nichts merken wollte oder gar schliefe, bis ihn unsere Stimme aufweckte! Aber wer solche Schlußfolgerungen anstellt, der beachtet nicht, zu welchem Zweck der Herr die Seinen zum Beten angewiesen hat. Er hat das doch nicht so sehr um seinetwillen so geordnet, als vielmehr um unsertwillen! Er will zwar, wie es billig ist, daß ihm sein Recht werde, indem die Menschen alles, was sie von ihm erbitten und was nach ihrer Erfahrung zu ihrem Nutzen dient, wirklich als von ihm kommend anerkennen und das auch in ihren Gebeten bezeugen. Aber auch die Frucht dieses Opfers, mit dem er verehrt wird, kommt wiederum uns zugute! Je zuversichtlicher deswegen die heiligen Väter Gottes Wohltaten an sich und anderen rühmten, desto kräftiger wurden sie auch zum Bitten angetrieben! Es mag uns das eine Beispiel des Elia genügen: er hatte Gewißheit über Gottes Ratschluß, hatte auch dem Ahab bereits Regen verheißen, und zwar nicht, ohne zu wissen, was er tat; und doch erflehte er auf den Knien diesen Regen und schickte auch seinen Diener siebenmal hin, um Ausschau zu halten! (1. Kön. 18,41ff.). Das geschah nicht, weil er etwa dem ihm zuteil gewordenen Gotteswort den Glauben entzogen hätte, sondern weil er wußte, daß es sein Amt war, seine Wünsche vor Gott zu bringen, damit der Glaube nicht schläfrig oder untätig sei! Gewiß steht Gott für uns auf der Hut und Wacht, auch wenn wir für unser Elend empfindungslos und kurzsichtig sind; auch kommt er uns zuweilen zu Hilfe, ohne daß wir ihn darum gebeten haben; aber es liegt trotzdem für uns viel daran, daß er unablässig von uns angerufen wird! Wir gewöhnen uns so daran, in aller Not zu ihm als zu dem heiligen Anker unsere Zuflucht zu nehmen - und darüber soll unser Herz von dem ernstlichen, glühenden Verlangen erfüllt werden, ihn allezeit zu suchen, ihn zu lieben und ihm zu dienen! Weiter lernen wir auch, ihm alle unsere Wünsche vor Augen zu stellen, ja, vor ihm unser ganzes Herz auszuschütten - und darüber soll es dazu kommen, daß in unserem Herzen kein Begehren, ja überhaupt kein Wunsch sich regt, bei dem wir Scheu hätten, ihn zum Zeugen zu machen. Dann sollen wir auch dahin gelangen, seine Wohltaten mit rechter, herzlicher Dankbarkeit und auch mit Danksagung anzunehmen; gerade unser Bitten erinnert uns ja daran, daß all diese Gaben aus seiner Hand zu uns kommen! Wenn wir dann weiter auch erlangt haben, um was wir beteten, und in uns die Gewißheit lebt, daß er unseren Wünschen entsprochen hat, dann sollen wir dadurch desto brennender dazu getrieben werden, seine Güte zu betrachten und zugleich auch mit größerer Freude anzunehmen, was wir uns ja, wie wir nun wissen, durch unsere Gebete ausgewirkt haben! Und schließlich erkennen wir ja, daß er nicht allein verheißt, er werde stets bei uns sein, und daß er uns nicht allein aus freien Stücken den Zugang öffnet, ihn gerade in der Not anzurufen, sondern daß er tatsächlich seine Hand stets ausgereckt hat, um den Seinen zu helfen, daß er sie nicht mit Worten narrt, sondern sie mit wirksamer Hilfe in Schutz nimmt! Und unter solcher Erkenntnis soll 566 seine Vorsehung unserem Herzen nach dem Maß seiner Schwachheit eben durch Erfahrung und Erprobung bewiesen werden.

Aus diesen Ursachen stellt sich der Vater in seiner großen Barmherzigkeit, obwohl er tatsächlich nie schläft noch schlummert, doch zumeist schlafend und schlummernd, um uns, die wir sonst laß und faul sind, auf solche Weise zu unserem großen Nutzen darin zu üben, ihn zu suchen, ihn zu bitten, ihn anzuflehen!

Es ist daher gar zu töricht, wenn jene Leute, um des Menschen Herz vom Beten abzuhalten, faseln, es sei vergebens, Gottes Vorsehung, die stets zur Hut aller Dinge auf der Wacht stehe, mit unserem störenden Schreien zu ermüden! Es ist doch gewiß nicht umsonst, wenn der Herr demgegenüber selbst bezeugt, er sei „nahe allen, die seinen Namen mit Aufrichtigkeit anrufen“! (Ps. 145,18; nicht Luthertext). Ebensowenig sinnvoll ist auch das Geschwätz anderer, es sei überflüssig, um Dinge zu bitten, die der Herr doch aus freien Stücken zu gewähren bereit sei. Er will ja gerade, daß wir erkennen, wie uns eben das, was er uns aus seiner freien Güte zufließen läßt, auf unsere Bitten hin gewährt ist! Das bezeugt uns ein denkwürdiges Psalmwort, dem noch viele ähnliche zur Seite treten: „Die Augen des Herrn merken auf die Gerechten, und seine Ohren auf ihr Schreien“ (Ps. 34, 16). Hier wird Gottes Vorsehung gerühmt, wie sie aus freien Stücken darauf aus ist, für das Heil der Frommen zu sorgen, aber dabei wird doch zugleich die Übung des Glaubens nicht beiseitegelassen, die alle Lässigkeit aus dem Herzen des Menschen austreibt. So wachen also Gottes Augen, um der Not von uns Blinden abzuhelfen; aber auf der anderen Seite will er auch unsere Seufzer hören, um seine Liebe gegen uns desto besser zu beweisen! So ist beides wahr: „Der Hüter Israels schläft noch schlummert nicht“ (Ps. 121,4) - und doch verzieht er auch, als hätte er uns vergessen, wenn er uns lässig und stumm sieht!

3. Redes waarom gebed nie oorbodig is nie

“Maar”, sal iemand opmerk, “weet God dan nie sonder om daaraan herinner te word, sowel in watter opsig ons gekwel asook wat in ons belang is sodat dit in ’n sekere sin oorbodig kan lyk dat Hy deur ons gebede opgewek hoef te word net asof Hy insluimer of selfs aan die slaap is totdat Hy deur ons stem wakker gemaak word nie?” Mense wat so redeneer, let inderdaad nie op die doel waarvoor die Here die wat aan Hom behoort, onderwys het om tot Hom te bid nie. Hy het gebed trouens nie ter wille van Hom nie maar eerder ter wille van ons bestem. Dit is tewens sy wil - en tereg ook so - dat aan Hom gegee word wat Hom toekom, naamlik wanneer Hy as Gewer aanvaar word van alles wat die mense begeer en waarvan hulle voel dat hulle dit tot hulle voordeel vra en dit met hulle gebede bewys. Maar ook die voordeel van hierdie offer waardeur Hy geëerbiedig word, keer na ons terug. Die heilige vaders is byvoorbeeld met des te groter vuur opgewek om te bid namate hulle hulle met groter vertroue op God se seëninge teenoor hulleself en ander geroem het. Net een voorbeeld, naamlik dié van Elia,¹³ sal vir ons genoeg wees. Hoewel hy vas geglo het aan God se voorneme nadat hy op goeie gronde reën aan koning Agab belowe het, het hy nogtans diep besorg op sy knieë gebid en sy dienskneg sewe keer gestuur om te gaan 1080 kyk¹⁴ - nie omdat hy sy profesie gewantrou het nie maar omdat hy geweet het dat dit sy plig is om sy begeertes aan God voor te lê om te voorkom dat sy geloof sou insluimer of lou sou word.¹⁵

Hoewel die Here dus oor ons waak en oor ons wag hou, terwyl ons ongevoelig en afgestomp is vir ons ellendes en Hy ons soms selfs sonder dat ons Hom vra, hulp verleen, is dit daarom nogtans vir ons van die grootste belang om Hom gedurig aan te roep, ten eerste sodat ons harte met ’n brandende begeerte om Hom altyd te soek, lief te hê en te eerbiedig, aangevuur kan word wanneer ons die gewoonte aankweek om in elke noodsituasie ons toevlug tot Hom te neem soos tot ’n vaste anker. Ten tweede dat geen begeerte en hoegenaamd geen wens in ons gemoed mag opkom waarvoor ons ons sou skaam om Hom ’n getuie te maak nie, terwyl ons leer om al ons wense Hom voor oë te stel en so ons harte ten voile voor Hom uit te stort. Ten derde sodat ons voorberei kan word om sy seëninge met ware dankbaarheid van die gemoed en ook dankbetoon te ontvang omdat ons deur te bid geleer word dat hierdie seëninge uit sy hand tot ons kom. Ten vierde sodat ons des te vuriger aangedryf kan word om oor sy goedertierenheid na te dink wanneer ons verkry het wat ons van Hom gevra het, en ons vas oortuig is dat Hy self op ons bede geantwoord het, en ten vyfde sodat ons terselfdertyd die seëninge waarvan ons erken dat ons dit deur ons gebede verkry het, met groter genot kan omhels. Ten slotte sodat die nut en ervaring daarvan sy voorsienigheid in ons harte na die maat van ons swakheid kan bevestig wanneer ons besef dat Hy nie alleen beloof dat Hy ons nooit sal faal nie en dat Hy self in ’n tyd van nood die toegang om Hom aan te roep vir ons sal open nie maar ook dat Hy sy hand altyd sal uitstrek om die wat aan Hom behoort, te help; dat Hy hulle nie met mooi woorde melkkos sal gee nie¹⁶ maar hulle met die nabyheid van sy krag sal beskerm.

Dit is die redes waarom ons uiters sagmoedige Vader, hoewel Hy nooit slaap of sluimer nie, nogtans die indruk skep dat Hy wel slaap of sluimer, naamlik om ons, wat andersins traag en lui is, tot ons eie groot voordeel te oefen om hom te soek, van Hom te vra en van Hom af te bid.¹⁷ Die optrede van diegene is dus uitermatig onverstandig wat, om die aandag van mense van hulle gebed af te lei, klets dat die voorsienig- 1081 heid van God wat oor die behoud van alle dinge wag hou, tevergeefs deur ons gebede vermoei word.¹⁸ Die Here getuig immers daarenteen nie tevergeefs dat Hy naby almal is wat sy Naam in waarheid aanroep nie.¹⁹ Die bekende en gedenkwaardige uitspraak van die psalm getuig ook hiervan en baie ander soortgelyke uitsprake stem ook hiermee ooreen, naamlik: “Die oë van die Here is op die regverdiges en sy ore op hulle gebede.”²⁰ Dit loof God se voorsienigheid, wat vanself daarop toegespits is om so vir die saligheid van die godvrugtiges te sorg dat dit nogtans nie hulle geloofsoefening laat verswak waardeur sorgeloosheid uit menseharte weggeneem word nie. God se oë waak dus om die nood van blindes te hulp te kom, maar Hy wil op sy beurt ook ons versugtinge hoor om sy liefde aan ons beter te bewys. En so is albei dinge waar: “Die Bewaker van Israel sluimer of slaap nie”,²¹ en nogtans onttrek Hy Hom asof Hy ons vergeet het wanneer Hy sien dat ons lui en stom is.

Riglyne vir opregte gebed (Afdeling 4-16)

3. Кто-нибудь может возразить, что из этого следует, будто Бог не знает, чем мы отягощены и о чём нам следует просить. А значит, излишне просить Его о чём-либо в молитвах. Но ведь мы привыкли обращаться к тем, кто не озабочен нашими делами и совершенно к ним безразличен. Однако люди, приводящие такие доводы, не понимают, ради какой цели наш Господь наставляет верных Себе молиться. Он повелел это не ради Себя, а ради нас. Он желает, чтобы за Ним было признано его право, поскольку вполне справедливо, когда люди признают, что всё полезное им и ими желаемое исходит от Бога, и выражают это в молитвах. Однако пользу от этой жертвы, которой прославляется Бог, извлекаем мы сами. Поэтому святые отцы - тем более, что они не были столь уверены в благодеяниях Бога по отношению к ним, сколь были уверены в них в отношении других, - так страстно устремлялись к молитве. Я приведу только один пример: Илия, уверенный в Божественном предначертании, смело обещает дождь царю Ахаву и при этом не устаёт усердно молиться в беде и семь раз посылает своего служителя посмотреть, не пришёл ли дождь (3 Цар 18:41-43). Он делал это не потому, что сомневался в обетовании, которого он был посланником, но потому, что знал, что его долг - в полном смирении прибегнуть к Богу, дабы его вера не уснула в лености. Поэтому, хотя Бог делает всё, чтобы уберечь нас, даже когда мы настолько ошеломлены, что не чувствуем окружающего нас зла, и хотя порой Он помогает нам прежде, чем мы воззовём к Нему, тем не менее нам совершенно необходимо усердно Ему молиться. Во-первых, для того, чтобы наше сердце воспламенялось горячим желанием всегда искать Его, любить и прославлять, к чему мы привыкаем, когда видим в Нём единственное своё прибежище во всех своих нуждах, видим единственные врата спасения. Во-вторых, для того, чтобы наше сердце никогда не волновали желания, свидетелем которых мы не хотим видеть Бога, - а так происходит, когда мы выставляем перед его очами все наши чувства и, можно сказать, раскрываем перед Ним все глубины нашего сердца. Более того, для того, чтобы мы были готовы принять его благодеяния с истинной признательностью и благодарением, ибо в молитве мы постигаем, что они исходят из его руки. И ещё: чтобы, получив просимое, мы считали, что Бог внял нашим мольбам, и вследствие этого развили в себе склонность размышлять о Божьем великодушии. К тому же мы получаем величайшее наслаждение от благ, которыми одаривает нас Бог, сознавая, что получили их по нашим молитвам. Наконец, нужно молиться для того, чтобы Божье провидение утвердилось в наших сердцах благодаря тому, что мы постигаем на опыте в силу своих скромных способностей. Ибо мы видим, что Бог не только не оставляет нас и даёт нам искать Его и молить в нужде, но и что в его власти, выслушав нас, помочь верным Ему. И мы видим, что Он не питает их пустыми обещаниями, но поддерживает, когда это необходимо, своею рукою. По всем этим причинам Отец, полный любви, никогда не засыпает и не перестаёт действовать, но порой подаёт знаки, чтобы побудить нас к молитвам и прошениям, поскольку это необходимо из-за нашей лености и забвения.

Поэтому слишком большим извращением было бы говорить - с целью отвратить нас от молитвы, - будто излишне чего-то домогаться нашими просьбами у Божественного Провидения, которое и без того наблюдает за всеми вещами на свете и хранит их. Ибо Господь, напротив, свидетельствует, что Он близок ко всем призывающим Его в истине (Пс 144/145:18).

Столь же безумно утверждать, что нет никаких оснований просить о вещах, которые Господь готов дать нам по своей воле. Ибо Он желает, чтобы мы ценили благодеяния, исходящие от его щедрости, которой Он одаривает нас по нашим молитвам. Наряду со многими другими местами Писания об этом свидетельствуют памятные слова псалма: «Очи Господни обращены на праведников, и уши Его - к воплю их» (Пс 33/34:16). Несомненно, что спасение верующих - в воле Божьей, но Господь, однако, желает, чтобы они упражняли свою веру в призывании Его и благодаря этому пробуждались от небрежения и не отупевали от него. Так, глаза Бога следят за тем, чтобы помогать в их нуждах слепцам, но тем не менее Он желает и с нашей стороны молений, дабы ещё сильнее подтвердить свою любовь к нам. Итак, верно и то, что «не дремлет и не спит хранящий Израиля» (Пс 120/121:4), и то, что Он отступает, словно забыв о нас, когда видит нас обленившимися и умолкнувшими.

4. | Porro rite probeque instituendae orationis esto haec prima lex, || ut non aliter quam eos decet qui ad Dei colloquium ingrediuntur, mente animoque compositi simus. Quod scilicet quantum ad mentem consequemur, si carnalibus curis cogitationibusque expedita, quibus a recto puroque Dei intuitu avocari aut deduci queat, non modo tota intendat se^a in precationem, sed etiam quoad fieri potuerit supra seipsam elevetur ac feratur. Neque vero mentem hic requiro ita explicitam ut nulla sollicitudine pungatur ac mordeatur: quum oporteat contra multa anxietate, orandi fervorem in nobis accendi (qualiter sanctos Dei servos, ingentes cruciatus nedum sollicitudines videmus testari, quum e profunda abysso atque e mediis mortis faucibus querulam se ad Dominum efferre vocem dicunt^b) sed alienas et extraneas omnes curas abigendas dico, quibus huc et illuc vaga ipsa mens^c circunferatur, et e caelo detracta in terram deprimatur. Supra se vero ipsam elevari oportere intelligo, nequid eorum quae caeca et stolida nostra ratio commentari solet, in Dei conspectum proferat, nec se intra vanitatis suae modulum constrictam^d teneat, sed ad puritatem Deo dignam^e assurgat.

4. Or que la premiere loy pour bien et deuement instituer l’oraison soit telle: que nous ne soyons point autrement disposez d’entendement et de courage qu’il convient à ceux qui entrent en propos avec Dieu. Ce qui se fera quant à nostre entendement, si iceluy estant desveloppé de toutes solicitudes et cogitations charnelles, par lesquelles il peut estre destourné ou empesché de regarder droitement et purement Dieu, non seuiement du tout s’applique à l’intention de prier, mais aussi entant que faire se peut, est eslevé par dessus soy. Neantmoins je ne requier point qu’il soit tellement à delivre, que nulle solicitude ne le poigne, ou fasche et moleste: veu que plustost au contraire, il est besoin que l’ardeur de prier soit enflambée en nous par angoisse et grande destresse. Comme nous voyons que tes saincts serviteurs de Dieu se demonstrent estre en merveilleux torment, et par plus forte raison en solicitude, en disant qu’ils eslevent leurs voix au Seigneur, de la profondité des abysmes et du gouffre de la mort (Ps. 130:1). Mais j’enten qu’il faut rejetter loin toutes cures estranges, par lesquelles l’entendement soit transporté çà et là: et estant retiré du ciel, soit deprimé etabbaissé en terre. Davantage en ce que je dy qu’il doit estre eslevé par dessus soy, je veux signifier qu’il ne doit rien apporter devant la face du Seigneur, de ce que nostre raison folle et aveuglée a accoustumé de songer: et ne se doit contenir et restraindre en sa vanité, mais s’eslever à une pureté digne de Dieu, et telle qu’il la demande.

4. Now, for conducting prayer in a right and proper manner, the first rule is, that our heart and mind be composed to a suitable frame, becoming those who enter into conversation with God. This state of mind we shall certainly attain, if, divested of all carnal cares and thoughts, that tend to divert and seduce it from a right and clear view of God, it not only devotes itself entirely to the solemn exercise, but is likewise as far as possible elevated and carried above itself. Nor do I here require a mind so disengaged as to be disturbed by no solicitude; since there ought, on the contrary, most anxiously to be kindled within us a fervency of prayer, (as we see the holy servants of God discover great solicitude, and even anguish, when they say they utter their complaints to the Lord from the deep abysses of affliction and the very jaws of death.) But I maintain the necessity of dismissing all foreign and external cares, by which the wandering mind may be hurried hither and thither, and dragged from heaven down to earth. It ought to 80be elevated above itself, that it may not intrude into the Divine presence any of the imaginations of our blind and foolish reason, nor confine itself within the limits of its own vanity, but rise to purity worthy of God.

4. Rules to be observed in prayer. First, reverence to God. How the mind ought to be composed.

Let the first rule of right prayer then be, to have our heart and mind framed as becomes those who are entering into converse with God. This we shall accomplish in regard to the mind, if, laying aside carnal thoughts and cares which might interfere with the direct and pure contemplation of God, it not only be wholly intent on prayer, but also, as far as possible, be borne and raised above itself. I do not here insist on a mind so disengaged as to feel none of the gnawings of anxiety; on the contrary, it is by much anxiety that the fervor of prayer is inflamed. Thus we see that the holy servants of God betray great anguish, not to say solicitude, when they cause the voice of complaint to ascend to the Lord from the deep abyss and the jaws of death. What I say is, that all foreign and extraneous cares must be dispelled by which the mind might be driven to and fro in vague suspense, be drawn down from heaven, and kept groveling on the earth. When I say it must be raised above itself, I mean that it must not bring into the presence of God any of those things which our blind and stupid reason is wont to devise, nor keep itself confined within the little measure of its own vanity, but rise to a purity worthy of God.

4. Verder moet dit de eerste wet zijn om het bidden naar behoren en goed in te richten, dat we van hart en gemoed niet anders gesteld mogen zijn, dan hun betaamt, die er zich toe begeven om met God te spreken. Dit zullen wij, voor wat het hart aangaat, verkrijgen, wanneer het, losgemaakt van vleselijke zorgen en gedachten, waardoor het van het juiste en zuivere aanschouwen van God weggeroepen of afgeleid zou kunnen worden, niet alleen zich geheel met het bidden bezig houdt, maar ook, voorzover dat kan, zich boven zichzelf verheft en opstijgt. Maar ik verlang hier niet, dat het hart zo vrij is, dat het door geen enkele bekommerdheid gestoken en gekweld wordt, want de vurigheid in het bidden moet daarentegen juist door grote benauwdheid in ons worden ontstoken. Zoals we zien, dat de heilige dienstknechten Gods getuigen van grote kwellingen, en nog veel meer van bekommernissen, wanneer ze zeggen, dat ze uit de diepe afgrond en midden uit de muil des doods hun klagende stem verheven tot de Here. Maar ik bedoel, dat men alle vreemde en van buiten komende zorgen moet verdrijven, waardoor het hart, dat zelf al ongestadig is, her en derwaarts wordt rondgedreven, en, van de hemel afgetrokken, naar de aarde wordt neergedrukt. Wanneer ik zeg, dat het hart zich boven zich zelf moet verheffen, dan versta ik daaronder, dat het niets van die dingen, welke ons blind en dwaas verstand pleegt te verzinnen, voor Gods aanschijn mag brengen, en zich niet binnen de maat van zijn eigen ijdelheid beperkt moet houden, maar moet opstijgen tot een zuiverheid, die Gode waardig is.

4. Zweiter Abschnitt: Wie sollen wir beten? Erste Regel: Rechtes Gebet erfordert innere Sammlung!

Die erste Regel, um unser Gebet recht und wohl zu gestalten, soll nun die sein: Wir sollen nach Gemüt und Herz so beschaffen sein, wie es Leuten geziemt, die sich aufmachen, um mit Gott ein Gespräch zu haben! Was unser Gemüt betrifft, so werden wir diese Regel dann erfüllen, wenn es von allen fleischlichen Sorgen und Gedanken, die es von dem geraden und reinen Blick auf Gott abwenden oder wegführen könnten, frei ist und sich nicht nur mit ganzer Anspannung auf das Gebet richtet, sondern sich sogar nach Möglichkeit über sich selbst erhebt und hinausträgt. Ich fordere dabei freilich nicht, daß unser Sinn so befreit wäre, daß ihn keinerlei Besorgnis mehr plagte und angriffe; die heiße Inbrunst des Betens muß ja im Gegenteil durch viel Bedrängnis in uns entfacht werden! Wir gewahren doch, wie Gottes heilige Knechte unendliche Qualen, geschweige denn Besorgnisse bezeugen; sie sagen ja, daß sie ihre Stimme aus tiefem Abgrunde und mitten aus dem Rachen des Todes zu Gott erheben! Nein, ich meine dies: wir sollen all die fremden, von außen eindringenden Sorgen ablegen, die unseren ohnehin unsteten Sinn hin- und herzerren, uns vom Himmel herabziehen und auf die Erde drücken. Wenn ich sagte, unser Gemüt müsse sich über sich selbst erheben, so verstehe ich darunter dies: es soll nichts von alledem, was sich unsere blinde, törichte Vernunft zu erdenken pflegt, vor Gottes Angesicht tragen, soll sich auch nicht in die Grenzen der eigenen Eitelkeit einengen lassen, sondern zu der Reinheit emporschwingen, die Gottes würdig ist.

4. Die eerste reël: Eerbied vir God (Afdeling 4 - 5)

Voorts moet die eerste reël om behoorlik en reg te bid die volgende wees: ons moet verstandelik en geestelik nie anders ingestel wees as diegene wat ingaan om met God te praat nie.²² So ver dit ons verstand aangaan, sal ons dit naamlik kan bereik as dit vry van vleeslike bekommernis en gedagtes is waardeur dit van die opregte en suiwer aanskou van God afgetrek of weggelei kan word en dit hom nie alleen ten voile op die gebed toespits nie maar hom ook so ver moontlik bo homself verhef en bo homself laat uitstyg. Hier vereis ek inderdaad nie ’n verstand wat so los en vry is dat dit deur geen bekommernis geprikkel of geknaag word nie; inteendeel, ons verstand behoort deur groot benoudheid aangevuur te word om met gloed te bid. Ons sien byvoorbeeld dat God se heilige dienaars van hulle verskriklike wroeging - om nie eens van hulle bekommernisse te praat nie -, getuig wanneer hulle sê dat hulle uit die dieptes van ’n afgrond en in die kake van die dood hulle jammerklagte tot die Here verhef.²³ Ek sê egter dat ons alle 1082 vreemde en uiterlike sorge van ons moet verdryf waardeur ons verstand rond en bont kan afdwaal en rondsweef en waardeur dit van die hemel afgetrek en op die aarde neergedruk word. Wanneer ek sê dat ons verstand hom bo homself moet verhef, verstaan ek daaronder dat dit niks van daardie dinge wat ons blinde en afgestompte rede gewoonlik uitdink, voor God se aangesig moet bring nie en dat die verstand hom ook nie aan die geringe maat van sy sinloosheid moet verbind nie maar dat dit tot ’n suiwerheid wat God waardig is, moet uitstyg.²⁴

4. Первейшее правило должной и доброй молитвы (oraison) таково: нам следует так настроить свой ум и своё сердце, как это подобает людям, входящим в общение с Богом. Что касается нашего ума, то он должен освободиться от плотских забот и помышлений, которые отвращают его от Бога или мешают взирать на Него прямым и неосквернённым взглядом, так, чтобы не только всецело отдаться молитвенному настроению, но и насколько возможно возвыситься над самим собой. Я, однако, не требую такого освобождения нашего ума, чтобы его не тревожила, не беспокоила, не мучила никакая забота. Скорее наоборот, необходимо, чтобы пылкая молитва воспламенялась нашими тревогами и горестями. Ведь мы видим, что святые Божьи служители терзались страшными муками и потому имели больше причин взывать к Божьему попечению; они возвышали к Нему свой голос из глубины, из бездны смерти (Пс 129/130:1). Я имею в виду, что нужно отбросить все посторонние заботы, которые колеблют ум в разные стороны, отвращая его от Неба, подавляя и пригибая к земле. А под словами, что наш ум должен возвыситься над самим собой, я подразумеваю, что не следует выказывать перед Богом то, о чём мы в своём безрассудстве и ослеплении привыкли мечтать, не следует замыкаться в своём тщеславии и суете, но возвышаться до чистоты, достойной Бога, до той чистоты, которой Он от нас требует.

5. | Utrunque notatu apprime dignum, ut quisquis se ad orandum comparat, illuc suos sensus studiaque applicet, neque (ut fieri solet) distrahatur erraticis cogitationibus: quia nihil magis contrarium Dei reverentiae quam levitas testis illa licentiae nimium lascivientis et ab omni metu solutae. Qua in re tanto enixius laborandum est quanto magis difficilem experimur; nemo enim sic intentus est ad precandum quin multas obliquas cogitationes obrepere sentiat, quae orationis cursum vel abrumpant vel flexu aliquo ac diverticulo morentur. Hic vero nobis succurrat quam indignum sit, ubi Deus nos ad familiare alloquium admittit, abuti tanta eius humanitate, sacra profanis miscendo, dum eius reverentia mentes nostras sibi devinctas non tenet: sed perinde acsi nobis sermo esset cum homine vulgari, inter orandum, omisso illo, huc vel illuc transvolamus. 301 Sciamus ergo non alios rite probeque se accingere ad orandum, nisi quos afficit Dei maiestas, ut expediti terrenis curis et affectibus ad eam accedant. Atque id sibi vult ceremonia elevationis manuum, ut meminerint homines se procul remotos esse a Deo, nisi sensus suos in sublime tollant. Sicut etiam dicitur in Psalmo, Ad te levavi animam meam [Psal. 25. a. 1]. Et saepius hanc loquendi formam usurpat Scriptura, orationem tollere: ne in suis faecibus desideant qui cupiunt a Deo exaudiri. Haec summa sit, quo liberalius nobiscum Deus agit, comiter nos invitans ut in sinum suum curas nostras exoneremus, minus nos esse excusabiles nisi tam praeclarum et incomparabile eius beneficium rebus aliis omnibus apud nos praeponderat, nosque ad se trahit, ut studia sensusque nostros serio ad orandum applicemus; quod fieri non potest nisi mens cum impedimentis fortiter luctando sursum emergat. Alterum proposuimus, ne petamus nisi quantum nobis Deus permittit. Etsi enim iubet nos effundere corda nostra [Psal. 62. c. 9], non tamen stultis ac pravis affectibus indifferenter habenas laxat: et dum promittit se facturum secundum piorum voluntatem, non eousque procedit indulgentia, ut eorum arbitrio se submittat. || Atqui in utroque passim graviter^a, delinquitur: neque enim modo temere sine fronte, sine reverentia Deum plerique^b de suis ineptiis interpellare audent, et quicquid per somnium adlibuerit, ad eius tribunal impudenter proferre: sed tanta vel stoliditas vel stupiditas eos^c tenet, ut spurcissimas quasque cupiditates obtrudere Deo ausint, quarum conscios facere homines vehementer pudeat. || Audaciam hanc riserunt atque etiam detestati sunt quidam profani homines, vitium tamen ipsum semper regnavit: atque hinc factum est ut ambitiosi Iovem sibi patronum asciscerent, avari Mercurium, Apollinem et Minervam doctrinae cupidi, bellicosi Martem, Venerem libidinosi. Sicuti hodie (ut nuper attigi) maiorem licentiam illicitis suis cupiditatibus homines in precibus indulgent, quam si pares cum paribus iocose fabularentur. Atqui non patitur Deus suam facilitatem ita haberi ludibrio, sed ius suum sibi vendicans, vota nostra suo imperio subiicit et freno coercet; ideo tenendum est illud Iohannis, Haec est fiducia nostra, quod siquid petierimus secundum voluntatem eius, audit nos [1. Iohan. 5. c. 14]. || Caeterum quia tantae perfectioni longe abest quin pares sint facultates nostrae, quaerendum est remedium quod subveniat. Quemadmodum mentis aciem in Deum intendere 302 convenit, ita cordis affectum eodem sequi necesse est. Utrunque vero longe infra subsistit, imo verius fatiscunt et deficiunt, aut in contrarium feruntur. Ideo ut huic imbecillitati succurrat Deus, Spiritum in precibus nobis dat magistrum, qui dictet quod rectum est, atque affectus nostros moderetur^a. || Quia enim quid orandum sit quemadmodum oportet nescimus, in subsidium ille subit, et^b pro nobis interpellat gemitibus inenarrabilibus [Rom. 8. e. 26], non quod ipse revera vel precetur vel ingemiscat: sed fiduciam, vota, suspiria in nobis excitat, quibus concipiendis haudquaquam sufficerent^c naturae vires. || Neque abs re gemitus inenarrabiles Paulus vocat quos duce Spiritu emittunt fideles: quia non ignorant qui vere exercitati sunt in precibus, caecis anxietatibus ita se perplexos constringi ut vix reperiant quid profari expediat: imo dum conantur balbutire, impliciti haesitant; unde sequitur singulare esse recte orandi donum. || Haec non eo dicuntur quo nos ipsi propriae desidiae faventes, ad Dei Spiritum orandi provinciam relegemus, et torpeamus in illa incuria ad quam plus satis sumus proclives^d: || (qualiter impiae quorundam voces audiuntur, oscitanter esse expectandum donec ille mentes^e nostras alibi occupatas praeveniat) sed potius ut nostram ignaviam socordiamque pertaesi, tale Spiritus adminiculum^f expetamus. || Nec vero Paulus quum iubet orare in Spiritu [1. Cor. 14. c. 15^g], ideo desinit ad vigilantiam hortari: significans ita vigere Spiritus instinctum ad formandas preces, ut conatum nostrum minime impediat vel retardet: quoniam hac in parte vult Deus experiri quam efficaciter corda nostra impellat fides.

5. Ces deux choses meritent bien d’estre singulierement observées: c’est en premier lieu, que celuy qui s’appreste à prier, applique là tous ses sens et estudes, et ne soit point distrait, comme on a accoustumé, de pensées volages. Car il n’y a rien plus contraire à la reverence que nous devons à Dieu, que telle legereté: laquelle procede d’une licence que nous prenons de nous jouer et esgayer, comme si Dieu ne nous estoit quasi rien. Et tant plus nous faut-il travailler à cecy, quand nous experimentons combien il est difficile de nous retenir. Car nul n’est si bien addonné à prier, qu’il ne luy survienne quelques fantasies à la traverse, lesquelles rompent le cours de la priere, ou bien le retardent en esgarant l’esprit. Or icy nous avons à penser combien c’est une chose vilaine et inexcusable, quand Dieu nous appelle et reçoit à parler familierement à luy, que nous abusions d’une si grande humanité, en meslant le ciel avec la terre: en sorte qu’il ne peut tenir nos esprits liez à soy, mais comme si nous avions affaire à quelque homme de neant, nous luy rompons propos en le priant, et voltigeons çà et là. Sachons donc que nul n’est jamais deuement appresté et disposé comme il convient à prier, sinon qu’il soit touché de la majesté de Dieu, pour se presenter à icelle estant despestré de toutes pensées et affections terrestres. A quoy tend la ceremonie d’eslever les mains en haut: afin que les hommes pensent qu’ils sont fort esloignez de Dieu, s’ils n’eslevent leurs sens au ciel pour approcher de luy. Comme aussi il est dit au Pseaume, J’ay eslevé mon ame à toy. Et l’Escriture use souvent de ceste façon de parler, d’Eslever l’oraison (Ps. 25:1; Is. 37:4): afin que ceux qui desirent d’estre exaucez de Dieu, ne croupissent point en leurs lies. La somme est, d’autant plus que Dieu se monstre liberal envers nous, et nous convie gratieusement à ce que nous deschargions nos fascheries en son giron: que tant moins sommes-nous à excuser, si un benefice si digne et incomparable ne surmonte toutes autres choses en nos cœurs, pour nous ravir du tout à soy, à ce que nous appliquions à bon escient nos estudes et nos sens à prier. Ce qui ne se peut faire, si l’entendement ne resiste fort et ferme à tous les empeschemens qui le retiennent, jusqu’à ce qu’il soit venu au dessus. L’autre poinct que nous avons touché est, que nous ne demandions non plus que Dieu nous permet: car combien qu’il nous commande d’espandre nos cœurs devant luy (Ps. 62:9; 145:18), si ne lasche-il point la bride indifferemment à nos affections folles et inconsiderées, voire perverses. Quand aussi il promet de faire selon le desir des fideles, il n’estend pas tant son indulgence et humanité, qu’il s’assujettisse à leur appetit. En quoy on peche communement bien fort: car plusieurs non seulement osent importuner Dieu de toutes leurs folies, sans aucune reverence ny honte, et produire devant son throne tout ce qu’en songeant ils auront trouvé bon. Mais ils sont occupez d’une telle outrecuidance ou stupidité, qu’ils ne font nul scrupule de requerir à Dieu qu’il complaise à leurs cupiditez, desquelles ils n’oseroyent faire les hommes tesmoins. Les escrivains profanes se sont moquez d’une telle audace, mesme l’ont detestée: mais le vice a regné de tout temps. Et de là est advenu qu’entre les Payens les ambitieux ont eleu Jupiter pour leur patron: les avaricienx, Mercure: les gens convoiteux de savoir, Apollon et Minerve: les gens de guerre ont eu Mars: et les paillards, Venus: comme aujourdhuy encore les hommes se donnent plus de licence en leurs souhaits extravagans et enormes, quand il est question de prier Dieu, que s’ils estoyent avec leurs pareils et compagnons pour plaisanter à la volée. Or Dieu ne peut souffrir que sa douceur et debonnaireté soit exposée à moquerie: mais en retenant son droit de superiorité, il assujetit nos souhaits à son vouloir: pour les reprimer comme d’une bride. Parquoy il nous convient garder ceste reigle de sainct Jean: Nostre fiance est, qu’en tout ce que nous luy demanderons selon sa volonté, il nous orra (1 Jean 5:14). Au reste, pource que toutes nos facultez sont trop debiles pour venir à telle perfection, il nous convient chercher remede convenable pour y subvenir. Comme l’entendement doit regarder attentivement à Dieu, aussi est-il requis que l’affection du cœur suyve. Or tous les deux croupissent cy bas, ou pour mieux dire defaillent, ou sont destournez au rebours. Parquoy Dieu pour subvenir à telle debilité, nous donne son Esprit pour maistre: lequel nous enseigne et dicte ce qui nous est licite de demander, et lequel aussi gouverne nos affections. Car pource que nous ne savons comment il faut prier ne quoy, il vient au secours et intercede pour nous par gemissemens inenarrables (Rom. 8:26, 27), Non pas que luy, à parler proprement, prie ne gemisse, mais entant qu’il nous eleve en fiance, et nous pousse à toutes bonnes et saine tes requestes, et esmeut en nous les soupirs qui font valoir l’oraison: à quoy toutes les forces de nostre nature ne suffiroyent point. Et non sans cause sainct Paul appelle les gemissemens que les fideles apportent devant Dieu par la conduite du sainct Esprit, Inenarrables. Car ceux qui sont vrayement exercez en prieres, n’ignorent pas qu’ils se trouvent souvent estraints en telles perplexitez et angoisses, qu’ils ne savent par quel bout commencer. Mesme quand ils s’efforcent de begayer, encores sont-ils si confus et enveloppez, qu’ils ne peuvent passer outre; dont il s’ensuit que le don de prier est singulier. Ces choses ne doivent estre prinses à ce que nous resignions l’office de prier au sainct Esprit, et nous flattions en nostre paresse, à laquelle nous ne sommes que trop enclins: comme beaucoup de gaudisseurs diront, qu’il faut attendre que Dieu attire à soy noz esprits, puis qu’il les voit ainsi extravagants: mais c’est afin qu’en nous desplaisant en nostre nonchalance et stupidité, nous desirions d’estre secourus. Et de fait, quand sainct Paul nous commande de prier en esprit, il ne laisse point de nous exhorter à soin et vigilance (1 Cor. 14:15; Ephes. 6:18): signifiant que le sainct Esprit exerce tellement sa vigueur en nous duisant à prier, qu’il n’empesche point ou retarde les efforts que nous avons à faire de nostre costé: pource que Dieu veut experimenter combien la foy incite vertueusement nos cœurs.

5. Both these things are highly worthy of observation—first, that whoever engages in prayer, should apply all his faculties and attention to it, and not be distracted, as is commonly the case, with wandering thoughts; nothing being more contrary to a reverence for God than such levity, which indicates a licentious spirit, wholly unrestrained by fear. In this case our exertions must be great in proportion to the difficulty we experience. For no man can be so intent on praying, but he may perceive many irregular thoughts intruding on him, and either interrupting, or by some oblique digression retarding, the course of his devotions. But here let us consider what an indignity it is, when God admits us to familiar intercourse with him, to abuse such great condescension by a mixture of things sacred and profane, while our thoughts are not confined to him by reverential awe; but as if we were conversing with a mean mortal, we quit him in the midst of our prayer, and make excursions on every side. We may be assured, therefore, that none are rightly prepared for the exercise of prayer, but those who are so affected by the Divine Majesty as to come to it divested of all earthly cares and affections. And this is indicated by the ceremony of lifting up the hands, that men may remember that they are at a great distance from God, unless they lift up their thoughts on high. As it is also expressed in the psalm, “Unto thee do I lift up my soul.”²⁶⁷ And the Scripture frequently uses this mode of expression, “to lift up one’s prayer;” that they, who desire to be heard by God, may not sink into lethargic inactivity. To sum up the whole, the greater the liberality of God towards us, in gently inviting us to disburden ourselves of our cares by casting them on him, the less excusable are we, unless his signal and incomparable favour preponderate with us beyond every thing else, and attract us to him in a serious application of all our faculties and attention to the duty of prayer; which cannot be done unless our mind by strenuous exertion rise superior to every impediment. Our second proposition is, that we must pray for no more than God permits. For though he enjoins us to pour out our hearts before him,²⁶⁸ yet he does not carelessly give the reins to affections of folly and depravity; and when he promises to “fulfil the desire”²⁶⁹ of believers, he does not go to such an extreme of indulgence, as to subject himself to their caprice. But offences against both these rules are common 81and great; for most men not only presume, without modesty or reverence, to address God concerning their follies, and impudently to utter at his tribunal whatever has amused them in their reveries or dreams, but so great is their folly or stupidity, that they dare to obtrude upon God all their foulest desires, which they would be exceedingly ashamed to reveal to men. Some heathens have ridiculed and even detested this presumption, but the vice itself has always prevailed; and hence it was that the ambitious chose Jupiter as their patron; the avaricious, Mercury; the lovers of learning, Apollo and Minerva; the warlike, Mars; and the libidinous, Venus; just as in the present age (as I have lately hinted) men indulge a greater license to their unlawful desires in their prayers, than if they were conversing in a jocular manner with their equals. God suffers not his indulgence to be so mocked, but asserts his power, and subjects our devotions to his commands. Therefore we ought to remember this passage in John: “This is the confidence that we have in him, that, if we ask any thing according to his will, he heareth us.”²⁷⁰ But as our abilities are very unequal to such great perfection, we must seek some remedy to relieve us. As the attention of the mind ought to be fixed on God, so it is necessary that it should be followed by the affection of the heart. But they both remain far below this elevation; or rather, to speak more consistently with truth, they grow weary and fail in the ascent, or are carried a contrary course. Therefore, to assist this imbecility, God gives us the Spirit, to be the director of our prayers, to suggest what is right, and to regulate our affections. For “the Spirit helpeth our infirmities; for we know not what we should pray for as we ought; but the Spirit itself maketh intercession for us with groanings which cannot be uttered;”²⁷¹ not that he really prays or groans; but he excites within us confidence, desires, and sighs, to the conception of which our native powers were altogether inadequate. Nor is it without reason that Paul terms those “groanings,” which arise from believers under the influence of the Spirit, “unutterable;” because they who are truly engaged in prayers, are not ignorant that they are so perplexed with dubious anxieties, that they can scarcely decide what it is expedient to utter; and even while they are attempting to lisp, they stammer and hesitate; whence it follows that the ability of praying rightly is a peculiar gift. These things are not said in order that we may indulge our own indolence, resigning the office of prayer to the Spirit of God, and growing torpid in that negligence to which we are too prone; according to the impious errors of some, that 82we should wait in indolent supineness till he call our minds from other engagements and draw them to himself; but rather that, wearied with our sloth and inactivity, we may implore such assistance of the Spirit. Nor does the apostle, when he exhorts us to “pray in the Holy Ghost,”²⁷² encourage us to remit our vigilance; signifying, that the inspiration of the Spirit operates in the formation of our prayers, so as not in the least to impede or retard our own exertions; since it is the will of God to prove in this instance the efficacious influence of faith on our hearts.

5. All giddiness of mind must be excluded, and all our feelings seriously engaged. This confirmed by the form of lifting the hand in prayer. We must ask only in so far as God permits. To help our weakness, God gives the Spirit to be our guide in prayer. What the office of the Spirit in this respect. We must still pray both with the heart and the lips.

Both things are specially worthy of notice. First, let every one in professing to pray turn thither all his thoughts and feelings, and be not (as is usual) distracted by wandering thoughts; because149nothing is more contrary to the reverence due to God than that levity which bespeaks a mind too much given to license and devoid of fear. In this matter we ought to labour the more earnestly the more difficult we experience it to be; for no man is so intent on prayer as not to feel many thoughts creeping in, and either breaking off the tenor of his prayer, or retarding it by some turning or digression. Here let us consider how unbecoming it is when God admits us to familiar intercourse to abuse his great condescension by mingling things sacred and profane, reverence for him not keeping our minds under restraint; but just as if in prayer we were conversing with one like ourselves forgetting him, and allowing our thoughts to run to and fro. Let us know, then,that none duly prepare themselves for prayer but those who are so impressed with the majesty of God that they engage in it free from all earthly cares and affections. The ceremony of lifting up our hands in prayer is designed to remind us that we are far removed from God, unless our thoughts rise upward: as it is said in the psalm, “Unto thee, O Lord, do I lift up my soul,” (Psalm 25:1). And Scripture repeatedly uses the expression to raise our prayer, meaning that those who would be heard by God must not grovel in the mire. The sum is, that the more liberally God deals with us, condescendingly inviting us to disburden our cares into his bosom, the less excusable we are if this admirable and incomparable blessing does not in our estimation outweigh all other things, and win our affection, that prayer may seriously engage our every thought and feeling. This cannot be unless our mind, strenuously exerting itself against all impediments, rise upward. Our second proposition was, that we are to ask only in so far as God permits. For though he bids us pour out our hearts (Ps. 62:8) he does not indiscriminately give loose reins to foolish and depraved affections; and when he promises that he will grant believers their wish, his indulgence does not proceed so far as to submit to their caprice. In both matters grievous delinquencies are everywhere committed. For not only do many without modesty, without reverence, presume to invoke God concerning their frivolities, but impudently bring forward their dreams, whatever they may be, before the tribunal of God. Such is the folly or stupidity under which they labour, that they have the hardihood to obtrude upon God desires so vile, that they would blush exceedingly to impart them to their fellow men. Profane writers have derided and even expressed their detestation of this presumption, and yet the vice has always prevailed. Hence, as the ambitious adopted Jupiter as their patron; the avaricious, Mercury; the literary aspirants, Apollo and Minerva; the warlike, Mars; the licentious, Venus: so in the present day, as I lately observed, men in prayer give greater license to their unlawful desires than if they were telling jocular tales among their equals. God does not suffer his condescension to be thus mocked, but vindicating his own light, places our wishes under the restraint of his authority. We must, therefore, attend to the observation of John, 150“This is the confidence that we have in him, that if we ask any thing according to his will, he heareth us,” (1 John 5:14). But as our faculties are far from being able to attain to such high perfection, we must seek for some means to assist them. As the eye of our mind should be intent upon God, so the affection of our heart ought to follow in the same course. But both fall far beneath this, or rather, they faint and fail, and are carried in a contrary direction. To assist this weakness, God gives us the guidance of the Spirit in our prayers to dictate what is right, and regulate our affections. For seeing “we know not what we should pray for as we ought,” “the Spirit itself maketh intercession for us with groanings which cannot be uttered,” (Rom. 8:26) not that he actually prays or groans, but he excites in us sighs, and wishes, and confidence, which our natural powers are not at all able to conceive. Nor is it without cause Paul gives the name of groanings which cannot be uttered to the prayers which believers send forth under the guidance of the Spirit. For those who are truly exercised in prayer are not unaware that blind anxieties so restrain and perplex them, that they can scarcely find what it becomes them to utter; nay, in attempting to lisp they halt and hesitate. Hence it appears that to pray aright is a special gift. We do not speak thus in indulgence to our sloth, as if we were to leave the office of prayer to the Holy Spirit, and give way to that carelessness to which we are too prone. Thus we sometimes hear the impious expression, that we are to wait in suspense until he take possession of our minds while otherwise occupied. Our meaning is, that, weary of our own heartlessness and sloth, we are to long for the aid of the Spirit. Nor, indeed, does Paul, when he enjoins us to pray in the Spirit (1 Cor. 14:15), cease to exhort us to vigilance, intimating, that while the inspiration of the Spirit is effectual to the formation of prayer, it by no means impedes or retards our own endeavours; since in this matter God is pleased to try how efficiently faith influences our hearts.

5. Deze beide dingen zijn vooral waardig om vermeld te worden, namelijk, dat een ieder, die zich opmaakt om te bidden zijn zinnen en neigingen daarop moet richten, en dat hij niet, zoals pleegt te geschieden, door dwalende gedachten naar verschillende kanten wordt getrokken; want niets strijdt meer tegen de arbeid voor God dan lichtzinnigheid, de getuige van losbandigheid, die al te uitgelaten is en geen vrees kent. En hoe moeilijker deze zaak, volgens onze ervaring, is, met des te meer inspanning moeten wij er ons moeite toe geven. Want niemand is met zo grote aandacht bij het bidden, of hij bemerkt, dat veel gedachten van terzijde binnensluipen, die de loop van het gebed of afbreken of door enige buiging of wending tegenhouden. En hier moeten we bedenken, hoe onwaardig het is om, wanneer God ons toelaat tot een vertrouwelijk aanspreken, zijn zo grote vriendelijkheid te misbruiken door het heilige te vermengen met het onheilige, doordat de eerbied voor Hem onze harten niet aan zich gebonden houdt, maar wij, even alsof wij met een gewoon mens spraken, onder het bidden Hem laten varen en hier of gindsheen vliegen. Wij moeten dus weten, dat slechts zij zich behoorlijk en goed aangorden om te bidden, die onder de indruk zijn van Gods majesteit, zodat ze vrij van aardse zorgen en neigingen tot haar naderen. En dit betekent de ceremonie van de opheffing der handen, dat de mensen bedenken, dat ze ver van God verwijderd zijn, indien ze hun zinnen niet naar boven heffen. Gelijk ook gezegd wordt in de Psalm (Ps. 25:1) "Tot U heb ik mijn ziel opgeheven." En meermalen gebruikt de Schrift deze manier van spreken: het gebed opheffen, opdat zij, die door God begeren gehoord te worden, niet in hun droesem zouden blijven steken. Dit zij de hoofdsom, dat, hoe milder God met ons handelt, ons vriendelijk uitnodigend om in zijn schoot ons van onze zorgen te ontlasten, wij des te minder te verontschuldigen zijn, indien niet zijn zo heerlijke en onvergetelijke weldaad zwaarder bij ons weegt dan alle andere dingen, en ons tot zich trekt, opdat wij onze begeerten en zinnen met ernst richten op het gebed. En dat kan niet geschieden, tenzij het hart krachtig tegen de beletselen strijdt en omhoog stijgt. Als tweede stuk hebben wij gesteld, dat wij niet meer vragen moeten dan wat God ons toelaat. Want ofschoon Hij ons beveelt onze harten uit te storten, viert Hij toch niet aan onze dwaze en slechte aandoeningen zonder onderscheid de teugel; en wanneer Hij belooft te zullen doen naar de wil der vromen, dan gaat zijn goedertierenheid niet zover, dat ze zich aan hun oordeel onderwerpt. Maar in beide wordt overal ernstig gezondigd. Immers zeer velen durven niet alleen zomaar, zonder schaamte en zonder eerbied God aan te spreken over hun dwaasheden, en al wat hun in hun droom lust onbeschaamd voor zijn rechterstoel te brengen, maar zij zijn bevangen door zulk een dwaasheid en domheid, dat ze zelfs de allervuilste begeerten God durven opdringen, die ze zich ten zeerste schamen zouden aan de mensen mede te delen. Deze vermetelheid hebben sommige heidenen wel uitgelachen en ook verfoeid, maar toch heeft de fout zelf altijd geregeerd; en hierdoor is het geschied, dat de eergierigen zich Jupiter tot patroon aannamen, de hebzuchtigen Mercurius, de leergierigen Apollo en Minerva, de krijgszuchtigen Mars, en de wellustigen Venus. Gelijk tegenwoordig, zoals ik kort geleden aanroerde, de mensen aan hun ongeoorloofde begeerten in kun gebeden meer de teugel vieren dan wanneer ze als gelijken met gelijken een schertsend gesprek zouden houden. Maar God duldt niet, dat zijn vriendelijkheid zo bespot wordt, maar zijn recht voor zich opeisend, onderwerpt Hij onze wensen aan zijn heerschappij en bedwingt ze met een breidel. Daarom moeten wij denken aan het woord van Johannes (Joh. 1 Joh. 5:14) "Dit is onze vrijmoedigheid, dat zo wij iets bidden naar zijn wil, Hij ons verhoort." Maar daar het er ver vandaan is, dat onze vermogens tot een zo grote volmaaktheid in staat zouden zijn, moeten we een middel zoeken, dat ons te hulp kan komen. Evenals wij de scherpzinnigheid van onze geest op God moeten richten, zo moet ook de genegenheid van ons hart daarheen volgen. Maar beide blijven staan, lang voordat ze zover zijn, of liever gezegd, zij verslappen en bezwijken, of begeven zich in tegengestelde richting. Daarom geeft God, om ons in deze zwakheid te hulp te komen, ons in onze gebeden zijn Geest tot leermeester, om ons voor te zeggen, wat goed is, en onze genegenheden te besturen. Want omdat wij niet weten, wat we moeten bidden, zoals het behoort, komt Hij ons te hulp, en bidt voor ons met onuitsprekelijke zuchtingen (Rom. 8:26) niet dat Hij zelf inderdaad bidt of zucht, maar Hij wekt in ons het vertrouwen, het verlangen en de zuchtingen, tot het verwekken van welke de krachten van onze natuur geenszins voldoende zouden zijn. En niet zonder reden noemt Paulus de zuchtingen, die de gelovigen onder de leiding des Geestes opzenden, onuitsprekelijk, want zij, die naar waarheid geoefend zijn in de gebeden, weten zeer goed, dat ze door heimelijke benauwdheden zo verward en belemmerd worden, dat ze nauwelijks kunnen vinden, wat nuttig is uit te spreken; ja wanneer ze pogen te stamelen, blijven ze in verwarring steken. Daaruit volgt dat het een bijzondere gave is om goed te bidden. Dit wordt niet daartoe gezegd, opdat wij, onze eigen traagheid ter wille zijnde, de taak om te bidden aan Gods Geest overdragen, en in die zorgeloosheid verslappen, tot welke wij meer dan genoeg geneigd zijn (zoals men van sommigen deze goddeloze woorden hoort, dat we lijdelijk moeten wachten, totdat Hij onze harten, die met iets anders bezig zijn, voorkomt), maar veeleer opdat wij, een afkeer hebbend van onze traagheid en zorgeloosheid, zulk een hulp van de Geest zoeken. Ook wanneer Paulus gebiedt (1 Cor. 14:15) te bidden in de Geest, houdt hij daarom nog niet op ons tot waakzaamheid aan te sporen; te kennen gevend, dat de ingeving van de Geest zulk een kracht heeft tot het vormen van de gebeden, dat zij onze inspanning allerminst verhindert of vertraagt: want God wil in dit opzicht beproeven, hoe krachtig onze harten door het geloof aangedreven worden.

5. Gegen das zuchtlose Beten

Wir haben es hier mit zwei Erfordernissen zu tun, die beide äußerst beachtenswert sind. (Zunächst:) Wer sich zum Beten anschickt, der soll auch all sein Sinnen und Trachten darauf richten und sich nicht - wie das gewöhnlich geschieht - von flatternden Gedanken hin- und herziehen lassen. Denn der Ehrfurcht vor Gott ist nichts so sehr zuwider wie solche Leichtfertigkeit, die ja nur einen Mutwillen bezeugt, der sich gar zu sehr gehen läßt und von aller Furcht gelöst ist. Hier müssen wir uns um so kräftiger anstrengen, je schwerer es nach unserer Erfahrung ist. Denn es ist keiner mit solcher Anspannung auf das Beten gerichtet, daß er nicht viele querlaufende Gedanken aufkommen merkte, die den Lauf des Gebets unterbrechen oder mit irgendwelchem 567 Abbiegen oder Ablenken aufhalten. Da muß uns dann der Gedanke helfen, wie unwürdig es ist, Gottes große Freundlichkeit, mit der er uns zu vertrautem Gespräch zuläßt, dadurch zu mißbrauchen, daß wir Heiliges und Unheiliges durcheinandermischen; das geschieht aber, wenn die Ehrfurcht vor ihm unsere Sinne nicht ganz an sich gefesselt hält, sondern wir so tun, als hätten wir mit einem gewöhnlichen Menschen zu reden, und dann bei unserem Beten ihn vergessen und da und dort herumflattern! Wir sollen also wissen, daß nur der sich recht und ordentlich zum Beten anschickt, der von Gottes Majestät ergriffen ist, um dann alle irdischen Sorgen und Regungen von sich abzutun und zu ihr zu nahen! Das ist der Sinn der frommen Sitte, beim Gebet die Hände aufzuheben: der Mensch soll daran denken, daß er von Gott weit entfernt ist, wenn er seine Sinne nicht in die Höhe emporhebt! So heißt es im 25. Psalm: „Zu dir habe ich meine Seele erhoben“ (Ps. 25,1; nicht Luthertext, aber fast wörtlich Grundtext). Oft braucht die Schrift auch die Wendung: „Gebet erheben“ (z.B. Jes. 37,4): Menschen, die von Gott erhört werden wollen, sollen eben nicht in ihrem Schmutz steckenbleiben! Zusammenfassend sei gesagt: Je freigebiger Gott an uns handelt, indem er uns freundlich einlädt, in seinem Schoß die Last aller unserer Sorgen abzulegen, - desto weniger sind wir entschuldbar, wenn seine herrliche, unvergleichliche Wohltat bei uns nicht gegen alles andere das Übergewicht hat und uns an sich zieht, so daß wir all unser Sinnen und Trachten mit Ernst auf das Beten richten! Das kann aber nicht geschehen, wenn unser Sinn nicht tapfer gegen alle Hemmnisse streitet und sich über sie emporhebt.

Gegen das ehrfurchtslose Beten

Zum Zweiten haben wir dann auch festgestellt, daß wir nur soviel erbitten sollen, wie Gott uns erlaubt. Er gebietet uns allerdings, unser Herz vor ihm auszuschütten (Ps. 62,9). Aber damit läßt er nicht etwa unseren törichten, bösen Regungen ohne Unterschied die Zügel schießen! Wenn er verheißt, er werde nach dem Willen der Frommen verfahren, dann geht seine Nachsicht nicht so weit, daß sie sich unserem Gutdünken unterwirft! In beiden Stücken aber wird immer wieder schwer gefehlt. Nicht nur wagen es sehr viele Menschen, Gott ohne Scheu und ohne Ehrerbietung mit ihren Albernheiten anzusprechen und unverfroren alles vor seinen Richtstuhl zu bringen, was ihnen irgendwie im Traum eingefallen ist - nein, sie sind gar von solcher Torheit und Empfindungslosigkeit besessen, daß sie Gott ohne Scheu ihre schmutzigsten Begierden aufdrängen, die sie sich sehr schämen würden, Menschen kundzugeben! Diese Vermessenheit haben sogar einige unfromme Menschen verlacht und verabscheut; trotzdem hat aber dieses Laster stets regiert. So ist es dazu gekommen, daß ehrgierige Menschen den Jupiter zu ihrem Patron herbeiholten, Geizhälse den Merkur, Wissensdurstige den Apollo und die Minerva, Kriegslustige den Mars und Buhlerische die Venus! Ebenso verstatten heutzutage die Menschen - wie ich bereits berührte - ihren unerlaubten Begierden im Gebet mehr ausgelassene Freiheit, als wenn sie sich als Gleiche unter Gleichen lustige Geschichten erzählten! Aber Gott duldet es nicht, daß man mit seiner Freundlichkeit solchen Spott treibt, sondern er wahrt sich sein Recht, und deshalb unterwirft er unsere Wünsche seinem Befehl und hält sie fest am Zügel. Darum sollen wir an das Wort des Johannes denken: „Und das ist die Freudigkeit, die wir haben zu ihm, daß, so wir etwas bitten nach seinem Willen, so hört er uns“ (1. Joh. 5,14).

Der Heilige Geist als Helfer zum rechten Beten

Nun ist aber unser Vermögen bei weitem zu solcher Vollkommenheit nicht fähig, und deshalb müssen wir ein Heilmittel suchen, das uns zu Hilfe kommt. Wie wir (beim Beten) die ganze Schärfe unseres Sinnes auf Gott richten sollen, so muß auch die Regung des Herzens die gleiche Richtung nehmen. Beide bleiben aber weit zurück, ja, richtiger: sie werden müde und matt oder gar in die entgegengesetzte Richtung getrieben. Um nun dieser unserer Schwachheit zu Hilfe zu kommen, gibt uns Gott bei unseren Bitten den Heiligen Geist zum Lehrmeister: er sagt uns vor, was recht ist, und er bringt unsere Regungen ins richtige Maß. Weil wir nämlich „nicht wissen, was wir beten sollen, wie sich’s gebührt“, so kommt er uns 568 zu Hilfe und tritt für uns ein „mit unaussprechlichem Seufzen“ (Röm. 8,26). Das heißt nicht, daß er wirklich betete oder seufzte, sondern er erweckt in uns Zuversicht, Wünsche und Seufzer, die unsere natürlichen Kräfte nie und nimmer hervorzubringen imstande wären. Es ist nicht ohne Grund, wenn Paulus die Seufzer, welche die Gläubigen unter Leitung des Geistes ausstoßen, „unaussprechlich“ nennt: wer wirklich im Beten geübt ist, der weiß sehr wohl, wie er dermaßen in heimliche Ängste verstrickt gehalten wird, daß er kaum herausfindet, was er eigentlich recht sagen soll; ja, selbst wenn er zu stammeln versucht, so bleibt er alsbald verwirrt stecken. Daraus ergibt sich, daß rechtes Beten eine besondere Gabe ist. Dies wird nicht ausgesprochen, damit wir unserer eigenen Lässigkeit nachgeben, dem Geiste Gottes die Aufgabe, zu beten, völlig überlassen und nun stumpf und faul in jene Sorglosigkeit verfallen, zu der wir ohnehin mehr als genug neigen! Man kann tatsächlich gottlose Stimmen zu hören bekommen, wir sollten teilnahmslos abwarten, bis der Geist unseren Sinnen, die mit anderen Dingen beschäftigt wären, zuvorkäme! Nein, alle diese Ausführungen haben vielmehr den Zweck, daß wir unsere Faulheit und Trägheit tief betrauern und damit solchen Beistand des Geistes begehren. Wenn Paulus gebietet, wir sollten „im Geist beten“ (1. Kor. 14,15), so hört er doch nicht auf, uns zur Wachsamkeit zu ermahnen; damit deutet er an, daß der Antrieb des Geistes zwar seine Kraft darin ausübt, daß er uns zum Beten treibt, aber doch so, daß er dadurch unsere Anstrengung keineswegs hindert oder hemmt! Denn gerade an diesem Stück will Gott erproben, mit welcher Kraft der Glaube unser Herz treibt!

5. Daar is derhalwe geen plek vir ligsinnigheid in gebed nie

Albei hierdie aspekte is merkwaardig. Dit hou naamlik in dat elkeen wat hom voorberei om te bid, sy sinne en sy belangstellings hierop moet toelê en dit nie, soos gewoonlik gebeur, deur dwalende gedagtes daarvan laat wegtrek nie. Niks druis immers meer teen die eerbied vir God in as ligsinnigheid wat getuig van ’n uitermatig losbandige vrysinnigheid wat van alle vrees vry is nie. Hoe groter die probleme is wat ons hierin ervaar, met des te groter inspanning moet ons daaraan werk. Niemand is trouens so aandagtig op sy gebed ingestel dat hy nie voel dat baie krom gedagtes daarby insluip wat die verloop van sy gebed onderbreek of deur die een of ander draai of deur afleiding dwarsboom nie. Hier moet dit ons te binne skiet hoe onwaardig dit is om so ’n groot vriendelikheid te misbruik wanneer God ons tot ’n vriendelike gesprek met Hom toelaat, en om alles deurmekaar te krap wanneer eerbied vir Hom ons gedagtes nie meer op Hom vasgenael hou nie maar Hom, asof ons met ’n gewone mens praat, in ons gebed agterweë te laat en van die een na die ander kant rond te sweef.

Ons moet dus weet dat slegs mense vir wie die majesteit van God ontroer sodat hulle vry van aardse sorge en emosies tot hierdie majesteit kan nader, hulle na regte en behoorlik vir die gebed voorberei. En Hy wil dat dit met die seremonie van handeopheffing gepaard gaan, sodat mense daaraan gedagtig kan wees dat hulle ver van God af is as hulle nie hulle gedagtes die hoogte in verhef nie.²⁵ Daar word byvoorbeeld in die psalm gesê: “Tot U het ek my siel opgehef’.²⁶ Die Skrif gebruik ook baie dikwels om ’n gebed op te hef as spreekwyse om te verhoed dat mense wat deur God verhoor wil word, in hulle vuiligheid bly vassteek.

 Kortliks kom dit hierop neer: Namate God milddadiger met ons handel en ons vriendelik uitnooi om ons sorge in sy skoot te lê, het ons hoegenaamd geen verskoning tensy ons verstand so ’n voortreflike en 1083 onvergelyklike seën van Hom by ons bo alle ander belange stel en ons na Hom toe trek sodat ons ons belangstelling en gedagtes ernstig daarop kan toelê om tot Hom te bid nie. Dit is egter slegs moontlik as ons verstand moedig teen die dinge wat dit verhinder, stry en bo hierdie dinge uitstyg.

Die tweede aspek wat ons voorgehou het, is dat ons slegs soveel moet vra as wat God ons toelaat. Want hoewel Hy ons gebied om ons harte uit te stort,²⁷ gee Hy nogtans nie onverskillig vrye teuels aan ons dwase en verkeerde begeertes nie. Wanneer Hy beloof dat Hy die wens van godvrugtiges sal uitvoer, gaan sy genade nogtans nie so ver dat Hy Hom aan hulle goeddunke onderwerp nie.

En tog word daar oral in albei hierdie aspekte swaar gesondig. Die meeste mense waag tewens nie alleen om sonder om daaroor na te dink ondeurdag en sonder eerbied God oor hulle onsinnighede aan te spreek en alles wat hulle drome toelaat, onbeskaamd voor sy regterstoel te lê nie. So ’n groot dwaasheid of stompsinnigheid hou hulle in sy greep dat hulle waag om al hulle vuilste begeertes aan God op te dring terwyl hulle hulle hewig skaam om dit aan hulle medemens bekend te maak.

Selfs onheiliges het eens met hierdie vermetelheid die spot gedryf en dit ook verfoei,²⁸ maar die gebrek het nog altyd geheers. Die gevolg was dat eergieriges Jupiter, geldgieriges Mercurius, leergieriges Apollo en Minerva, twisgieriges Mars as beskermhere en wellustiges Venus vir hulleself as beskermvrou aangewys het.²⁹ Soos ek so pas aangetoon het, gee mense vandag in hulle gebede vryer teuels aan hulle onwettige begeertes as wanneer hulle op gelyke voet grappenderwys met hulle gelykes staan en stories wissel. En tog laat God nie toe dat sy vriendelikheid so bespot word nie, maar Hy eis wat aan Hom behoort, onderwerp ons begeertes aan sy gesag en hou dit so in toom. Daarom moet ons die bekende uitspraak van Johannes in gedagte hou, naamlik: “Dit is ons vrymoedigheid dat Hy ons verhoor as ons iets volgens sy wil vra”.³⁰

 Omdat ons vermoëns verder ver te kort skiet en nie opgewasse is vir so ’n groot volmaaktheid nie, moet ons ’n hulpmiddel soek om ons te ondersteun. Soos dit ons betaam om die skerpsinnigheid van ons verstand op Gdd toe te spits, so moet die gevoel van ons hart ook daarheen volg. Albei skiet inderdaad ver te kort, of, liewer, albei raak moeg en beswyk, of hulle word in ’n heeltemal verkeerde rigting gevoer.

1084 Om hierdie swakheid te bowe te kom gee God in ons gebede aan ons sy Gees as onderwyser om aan ons voor te sê wat reg is en om ons begeertes te beheers. Omdat ons trouens nie weet hoe om te bid soos ons moet nie, kom Hy ons te hulp en tree Hy vir ons met onuitspreeklike versugtinge in³¹ - nie dat Hy self werklik bid of versugtinge slaak nie, maar Hy wek die vertroue, die begeerte, die versugtinge in ons waarvoor ons natuurlike kragte hoegenaamd nie genoegsaam is om dit voort te bring nie. En Paulus het goeie rede om dit onuitspreeklike versugtinge te noem wat gelowiges onder leiding van die Gees slaak. Diegene wat waarlik in gebede geoefen is, weet trouens dat hulle deur blinde bekommernisse so verwar en verstrengel word dat hulle beswaarlik iets nuttigs kan vind om te sê; ja, wanneer hulle nog probeer om iets uit te stamel, bly hulle verward stotter. Hieruit kom ons tot die gevolgtrekking dat om te bid soos dit hoort, ’n sonderlinge gawe is.

Ek opper hierrdie stellings nie maar sodat ons wat ons eie traak-my-nieagtigheid maar te maklik oor die hoof sien, die taak om te bid aan die Gees van God moet oorgee en dat ons maar in daardie sorgeloosheid kan insluimer waartoe ons meer as genoeg geneig is nie. Ons hoor byvoorbeeld dat sommige goddelose mense sê dat ons sluimerend moet wag totdat Hy ons gemoedere wat elders besig gehou word, vooruitgaan. Nee, ek sê dit eerder sodat ons ’n afkeer in ons luiheid en traagheid kan ontwikkel en sulke bystand van die Gees kan najaag. Wanneer Paulus ons trouens beveel om in die Gees te bid,³² sien hy nie daarom daarvan af om ons tot waaksaamheid aan te spoor nie. So gee hy te kenne dat die inspirasie van die Gees kragtig is om ons gebede te vorm sodat dit ons poging nie dwarsboom of laat verflou nie. God wil immers in hierdie aspek op die proef stel hoe kragtig ons geloof ons harte aandryf.

5. В особенности следует соблюдать две вещи: во-первых, желающий молиться должен прилагать к молитве все свои чувствования и усердие и не отвлекаться, как мы к тому привыкли, на мимолётные мысли. Ибо нет ничего более противного почтению, которое мы обязаны воздавать Богу, чем подобная «лёгкость», происходящая оттого, что мы позволяем себе играть и притворяться, словно Бог для нас не значит почти ничего. И нам следует тем упорнее упражняться в этом усердии, чем отчётливее мы осознаём, как трудно достичь подобной сосредоточенности. Ибо ни один человек не способен до такой степени предаваться молитве, чтобы ему не приходили в голову никакие мимолётные фантазии, прерывающие ход молитвы или замедляющие его, отвлекая дух.

Поэтому здесь нам стоит задуматься, насколько мерзко и непростительно в тот момент, когда Бог зовёт нас и позволяет говорить с Ним как c близким существом, злоупотреблять своей человеческой природой, смешивая Небо и землю, так что Бог уже не удерживает наш дух в тесной связи с Собою. Выходит, что мы как будто бы имеем дело с каким-то незначительным человеком и, прося его о чём-либо, прерываем разговор и отвлекаемся на что-то другое. Нам следует знать, что никто и никогда не будет должным образом настроен на молитву, если не проникнется чувством величия Бога, представ перед этим величием освобождённым от всех земных мыслей и чувств. С этим связан обычай воздевать руки вверх, дабы люди понимали, что они останутся весьма далеки от Бога, если не вознесут свои чувства к Небу, стремясь приблизиться к Господу. Как сказано в псалме: «К Тебе, Господи, возношу душу мою» (Пс 24/25:1). В Писании часто употребляется это выражение - «возносить молитву» [например, Ис 37:4], дабы те, кто желает, чтобы Бог внял их мольбам, не погрязали в житейских мелочах. Суть сказанного заключается в том, что чем большую щедрость проявляет Бог по отношению к нам и чем милостивее зовёт нас избавиться от наших горестей в его лоне, тем менее достойны мы прощения, если столь великое и несравненное благодеяние не возьмёт верх в наших сердцах надо всем остальным; оно должно вырвать нас из самих себя, дабы мы совершенно сознательно отдали все свои силы и чувства молитве. Этого не может произойти, если сознание твёрдо и упорно не противостанет всем преградам, препятствующим ему устремиться ввысь.

Ещё один затронутый нами вопрос состоит в том, чтобы не просить более того, что нам позволяет Бог [Пс 61/62:8; 144/145:19]. Ибо хотя Он повелевает нам изливать перед Ним своё сердце (Пс 61/62:9), Он всё же не освобождает нас от узды, сдерживающей наши неумеренные, безрассудные, то есть порочные страсти. Когда Бог обещает вершить дела по желанию верующих, Он не простирает Своего человеколюбия до таких пределов, чтобы подчиняться всем их устремлениям. В этом тяжко согрешают очень многие: они не только осмеливаются докучать Богу своими безумствами без всякого почтения и стыда и представлять перед его престолом то, что они в своём заблуждении считают хорошим, но до такой степени исполняются наглости и глупости, что без всяких угрызений совести просят у Бога удовлетворения своих вожделений, которые они не осмелились бы открыть людям.

Ещё языческие писатели смеялись над такой дерзостью и даже выказывали ненависть к ней. Но порок царил во все времена. И потому случалось так, что самые честолюбивые из язычников выбирали своим покровителем Юпитера, алчные - Меркурия, жадные до знаний - Аполлона и Минерву, воинственные - Марса, блудники - Венеру. И ещё сегодня, когда речь идёт о молитве Богу, люди в своих безрассудных и немыслимых желаниях позволяют себе чересчур многое, словно они развлекаются с подобными им же товарищами. Но Бог не терпит, чтобы его любовь и щедрость подвергались осмеянию. Осуществляя своё верховное право, Он подчиняет наши желания своей воле, чтобы удерживать их в узде. Поэтому нам следует всегда помнить правило св. Иоанна: «И вот, какое дерзновение мы имеем к Нему, что, когда просим чего по воле Его, Он слушает нас» (1 Ин 5:14).

Впрочем, поскольку наши способности слишком слабы, чтобы достигнуть подобного совершенства, нам следует искать средства для их усиления. Так как наш ум должен пристально взирать на Бога, необходимо, чтобы сердечное чувство следовало за ним. Однако наши ум и чувства погрязли в низких материях или, лучше сказать, пали, то есть направлены в противоположную сторону. Посему Бог, дабы помочь нам в нашей немощи, даёт нам в качестве наставника своего Духа, который учит нас и указывает, чего нам позволительно просить, а также направляет наши чувства. И поскольку мы не знаем, как и о чём нужно молиться, то Дух подкрепляет нас и «ходатайствует за нас воздыханиями неизреченными» (Рим 8:26). Собственно говоря, не сам Дух молится и воздыхает, но, возвышая нас в доверии к Богу, подвигает нас на добрые и святые прошения и вызывает у нас воздыхания, которые усиливают молитву. Никакие силы нашей природы не способны на это. Поэтому не без основания св. Павел называет воздыхания, которые мы возносим к Богу под водительством Св. Духа, неизреченными. Люди, обладающие подлинным молитвенным опытом, не раз переживали такую растерянность и тревогу, что не знали, с чего начать молитву. И даже когда они пытались что-то лепетать, они оказывались столь скованы и смущены, что не осмеливались продолжать. Отсюда следует, что дар молитвы - это особенный дар.

Сказанное не означает, что мы должны оставить молитвы Св. Духу и обольщаться в своей лености, к которой слишком склонны. Многие насмешники скажут здесь, что нужно ожидать, когда Бог привлечёт к Себе наши души, ибо Он видит, что они заблудились. Но именно потому, что нам противны небрежение и неразумие, мы жаждем помощи. В самом деле, когда св. Павел велит нам молиться духом и умом (1 Кор 14:15), он не устаёт призывать нас к усердию и бдению. Это означает, что Св. Дух, наставляя нас на молитву, обнаруживает свою силу таким образом, что не препятствует усилиям, которые мы проявляем со своей стороны. Ибо Бог желает испытать, с какою силой вера воспламеняет наши сердца.

6. | Esto et altera lex, ut rogando semper inopiam nostram vere sentiamus, ac serio cogitantes omnibus quae petimus nos indigere, serium, imo ardentem impetrandi affectum iungamus cum ipsa precatione^h. || Multi enim defunctorie preces ex formula 303 recitant, acsi pensum Deo solverent: et quanquam fatentur necessarium suis malis remedium hoc esse, quia Dei ope quam implorant carere exitiale sit: apparet tamen hoc officio ipsos defungi ex more: quia interim frigent animi, neque expendunt quid postulent. Generalis quidem et confusus necessitatis suae sensus illuc eos ducit: sed non eos sollicitat quasi in re praesenti, ut egestatis suae levamen petant. || Porro quid odiosius aut etiam Deo magis execrandum putamus hac fictione, ubi quis veniam peccatorum postulat^a, || interim aut se peccatorem non esse cogitans, aut certe peccatorem esse non cogitans? nempe qua Deus ipse plane ludibrio habetur. || Atqui eiusmodi pravitate, ut nuper dixi^b, refertum est hominum genus, ut defungendi causa permulta saepe flagitent a Deo^c quae citra eius beneficentiam aut^d sibi aliunde evenire, aut iam apud se^e residere pro certo iudicant. || Aliorum levius delictum esse videtur, sed neque ipsum tolerabile: ut preces sine meditatione demurmurent qui tantum hoc principio imbuti sunt, votis litandum esse Deo. || Piis autem maxime cavendum ne unquam prodeant in conspectum Dei quicquam postulaturi, nisi quod et serio animi affectu^f || exardescunt, et ab ipso simul obtinere cupiunt. || Quinetiam^g tametsi in iis^h quae in Dei gloriam duntaxatⁱ petimus, || non videmur primo intuitu necessitati nostrae consulere, || ea tamen non minori^k desiderii fervore et vehementia^l peti convenit^m. Ut quum poscimusⁿ nomen eius sanctificari, ardenter (ut ita dicam) esurienda et sitienda est illa sanctificatio.

6. La seconde loy doit estre, qu’en priant nous sentions tousjours nostre indigence et defaut, et qu’estans persuadez à bon escient que nous avons besoin de tout ce que nous demandons, nous conjoignions une ardente affection à noz requestes. Car plusieurs barbottent leurs prieres par acquit, ou les lisent de leurs livres comme s’ils faisoyent corvées à Dieu; et combien qu’ils confessent que la façon de prier doit provenir d’un desir cordial, pource que ce leur seroit un grand mal-heur d’estre destituez de l’aide de Dieu, laquelle ils implorent: toutesfois il appert qu’ils s’en acquitent comme par coustume, veu que cependant ils sont froids en leur cœur comme glace, et ne pensent point à ce qu’ils demandent. Vray est qu’ils sont poulsez à prier par un sentiment general et confus de leur necessité, mais il ne les solicite point jusques là, qu’il soyent arrestez à chercher allegement de leur povreté. Or à grand’peine pourra-on trouver chose plus detestable à Dieu, que ceste faintise, quand celuy qui demande pardon de ses pechez, pense cependant n’estre point pecheur, on bien ne pense pas qu’il est pecheur: car Dieu par ce moyen est pleinement mocqué. Or tout le monde, comme j’ay dit n’a gueres, est remply de ceste perversité, que chacun demande à Dieu par acquit ce qu’il pense avoir d’ailleurs que de luy, ou qu’il pense desja tenir en sa main. Il semble que la faute que je diray tantost soit plus legere: mais elle n’est pas non plus tolerable; c’est que plusieurs sans estre touchez d’une vive meditation, barbottent aussi leurs prieres, pource qu’ils ne sont point enseignez plus avant, que de sacrifier à Dieu par tel moyen. Or il faut que les fideles se gardent bien de jamais se presenter devant la face de Dieu pour rien demander, sinon qu’ils le desirent ardemment, voire et qu’ils desirent l’obtenir de luy. Qui plus est, combien qu’il ne semble pas de prime face que les choses concernantes la gloire de Dieu nous servent pour prouvoir à nos necessitez, si ne faut-il pas que nous les demandions d’une moindre ardeur et vehemence. Comme quand nous supplions que le nom de Dieu soit sanctifié (Matth. 6:9; Luc 11:2), nous devons par maniere de dire avoir faim et soif de ceste sanctification.

6. Let this be the second rule: That in our supplications we should have a real and permanent sense of our indigence, and seriously considering our necessity of all that we ask, should join with the petitions themselves a serious and ardent desire of obtaining them. For multitudes carelessly recite a form of prayer, as though they were discharging a task imposed on them by God; and though they confess that this is a remedy necessary for their calamities, since it would be certain destruction to be destitute of the Divine aid which they implore, yet that they perform this duty merely in compliance with custom, is evident from the coldness of their hearts, and their inattention to the nature of their petitions. They are led to this by some general and confused sense of their necessity, which nevertheless does not excite them to implore a relief for their great need as a case of present urgency. Now, what can we imagine more odious or execrable to God than this hypocrisy, when any man prays for the pardon of sins, who at the same time thinks he is not a sinner, or at least does not think that he is a sinner? which is an open mockery of God himself. But such depravity, as I have before observed, pervades the whole human race, that as a matter of form they frequently implore of God many things which they either expect to receive from some other source independent of his goodness, or imagine themselves already to possess. The crime of some others appears to be smaller, but yet too great to be tolerated; who, having only imbibed this principle, that God must be propitiated by devotions, mutter over their prayers without meditation. But believers ought to be exceedingly cautious, never to enter into the presence of God to present any petition, without being inflamed with a fervent affection of soul, and feeling an ardent desire to obtain it from him. Moreover, although in those things which we request only for the Divine glory, we do not at the first glance appear to regard our own necessity, yet it is incumbent on us to pray for them with equal fervour and vehemence of desire. As when we pray that 83his name may be hallowed, or sanctified, we ought (so to speak) ardently to hunger and thirst for that sanctification.

6. Second rule of prayer, a sense of our want. This rule violated, 1. By perfunctory and formal prayer 2. By hypocrites who have no sense of their sins. 3. By giddiness in prayer. Remedies.

Another rule of prayer is, that in asking we must always truly feel our wants, and seriously considering that we need all the things which we ask, accompany the prayer with a sincere, nay, ardent desire of obtaining them. Many repeat prayers in a perfunctory manner from a set form, as if they were performing a task to God, and though they confess that this is a necessary remedy for the evils of their condition, because it were fatal to be left without the divine aid which they implore, it still appears that they perform the duty from custom, because their minds are meanwhile cold, and they ponder not what they ask. A general and confused feeling of their necessity leads them to pray, but it does not make them solicitous as in a matter of present consequence, that they may obtain the supply of their need. Moreover, can we suppose anything more hateful or even more execrable to God than this fiction of asking the pardon of sins, while he who asks at the very time either thinks that he is not a sinner, or, at least, is not thinking that he is a sinner; in other words, a fiction by151which God is plainly held in derision? But mankind, as I have lately said, are full of depravity, so that in the way of perfunctory service they often ask many things of God which they think come to them without his beneficence, or from some other quarter, or are already certainly in their possession. There is another fault which seems less heinous, but is not to be tolerated. Some murmur out prayers without meditation, their only principle being that God is to be propitiated by prayer. Believers ought to be specially on their guard never to appear in the presence of God with the intention of presenting a request unless they are under some serious impression, and are, at the same time, desirous to obtain it. Nay, although in these things which we ask only for the glory of God, we seem not at first sight to consult for our necessity, yet we ought not to ask with less fervor and vehemence of desire. For instance, when we pray that his name be hallowed—that hallowing must, so to speak, be earnestly hungered and thirsted after.

6. De tweede wet zij deze, dat wij in het bidden altijd onze gebrekkigheid naar waarheid gevoelen, en ernstig bedenkend, dat wij alles, wat we vragen, nodig hebben, aan het gebed zelf een ernstige, ja een brandende begeerte paren om het te verkrijgen. Want velen zeggen, als om er van af te komen, gebeden op naar een formule, alsof ze God een bepaalde taak betaalden, en ofschoon ze erkennen, dat dit een noodzakelijk hulpmiddel is tegen hun rampen, omdat het missen van Gods hulp, die ze inroepen, de ondergang zou brengen, blijkt toch, dat ze deze plicht verrichten uit gewoonte, omdat intussen hun gemoederen koud zijn, en niet overwegen, wat ze vragen. Wel brengt hen een algemeen en verward besef van hun nood daartoe; maar het drijft hen er niet toe om, als in een dringende zaak, verlichting te zoeken voor hun ellende. Verder, wat is hatelijker of ook verfoeilijker voor God dan veinzerij, dat iemand vergeving van zonden vraagt, terwijl hij intussen of denkt, dat hij geen zondaar is, of althans niet denkt, dat hij een zondaar is? Dan deze geveinsdheid, waardoor God zelf ontegenzeggelijk bespot wordt? En toch is, zoals ik onlangs zeide, het geslacht der mensen vol van zulk een slechtheid, dat ze, alleen om zich van die plicht te kwijten, dikwijls zeer veel van God vragen, waarvan ze het voor zeker houden, dat ze het zonder zijn weldadigheid van elders krijgen, of het reeds in hun bezit hebben. De zonde, die anderen bedrijven, schijnt lichter te zijn, maar is toch ook niet te verdragen, namelijk deze, dat ze zonder nadenken gebeden mompelen, daar ze slechts van dit beginsel doordrongen zijn, dat men God door gebeden moet verzoenen. Maar de vromen moeten vooral hiervoor oppassen, dat ze nooit voor Gods aanschijn komen om iets anders te vragen, dan wat ze met ernstige genegenheid des harten vurig begeren, en tegelijkertijd van Hem verlangen te verkrijgen. Ja zelfs, of schoon wij in die dingen, die we slechts tot Gods eer vragen, op het eerste gezicht niet voor onze nooddruft schijnen te zorgen, moeten wij die toch met geen geringere vurigheid en heftigheid van verlangen vragen. Gelijk wanneer wij bidden, dat zijn naam geheiligd worde, dan moeten wij vurig, om zo te zeggen, hongeren en dorsten naar die heiligmaking.

6. Zweite Regel: Das Gebet muß aus wahrhaftigem Verlangen heraus geschehen

Jetzt die zweite Regel: Wir sollen bei unserem Beten stets unseren Mangel wahrhaft empfinden, ernstlich bedenken, daß uns alles das fehlt, was wir erbitten, und dementsprechend auch eine ernstliche, ja brennende Sehnsucht, es zu erlangen, mit unserem Gebet verbinden. Viele Leute plappern geschäftsmäßig ihre Gebete nach festen Formeln daher, als ob sie Gott einen festgesetzten Dienst ableisteten. Sie bekennen zwar, dies sei für ihre Nöte ein notwendiges Heilmittel, weil es ja Verderben brächte, die Hilfe Gottes zu missen, um die sie beteten. Aber es wird doch offenkundig, daß sie hier bloß um der Gewohnheit willen solche Pflicht erfüllen; denn ihr Herz ist unterdessen kalt und erwägt gar nicht, was es bittet! Sie werden zwar von einem allgemeinen, verworrenen Empfinden ihrer Not zum Beten getrieben, aber sie kommen dadurch nicht in eine solche Besorgnis hinein, wie man sie in unmittelbar dringender Sache empfindet, so daß sie etwa wirklich eine Erleichterung ihres Jammers erstrebten! Was sollten wir ferner für häßlicher und Gott widerwärtiger halten, als jene Heuchelei, daß einer Vergebung der Sünden begehrt, aber unterdessen meint, er sei gar kein Sünder, oder wenigstens nicht bedenkt, daß er ein Sünder ist! Mit solcher Heuchelei treibt man mit Gott offen seinen Spott! Aber das Menschengeschlecht ist, wie ich bereits sagte, von solcher Niedertracht erfüllt, daß man oft, nur um sich eine Verpflichtung vom Halse zu laden, von Gott Dinge erbittet, unterdessen aber der sicheren Anschauung ist, sie kämen ohne sein Wohltun von anderswoher, oder man hätte sie schon in Besitz.

Es gibt dann andere, deren Vergehen leichter erscheint, aber auch durchaus untragbar ist: sie haben bloß den einen Grundsatz gelernt, man müsse Gott mit Gebeten günstig stimmen, und darum murmeln sie ihre Gebete ohne Bedacht daher. Die Frommen sollen sich dagegen aufs schärfste davor hüten, ja vor Gottes Angesicht zu treten und etwas zu begehren, was sie nicht in ernster Inbrunst ihres Herzens glühend ersehnen und zugleich von ihm zu erlangen trachten. Es könnte nun freilich auf den ersten Blick so scheinen, als ob wir bei den Bitten, die sich allein auf Gottes Ehre beziehen, nicht für unsere eigene Not sorgten; trotzdem muß auch da unser Bitten mit nicht weniger heißem und eindringlichem Verlangen geschehen. Wenn wir zum Beispiel beten: „Dein Name werde geheiligt“, so müssen wir, wenn ich so sagen darf, inbrünstig nach solcher Heiligung hungern und dürsten.

6. Die tweede reël: bid uit eie onselfgenoegsaamheid (Afdeling 6 - 7)

Die tweede reël is die volgende: In ons gebed moet ons ons hulpeloosheid altyd waarlik voel en ernstig daaroor dink dat ons alles wat ons vra, nodig het, en met die gebed moet ons ook die ernstige, ja, die brandende begeerte verbind om te verkry wat ons verlang.³³ Baie mense dra trouens gebede oppervlakkig volgens ’n formule voor net asof hulle hulle skuld aan God vereffen. Hulle erken nogtans dat dit ’n noodsaaklike hulpmiddel vir hulle kwaad is, omdat die ontbering van God se hulp 1085 waarom hulle pleit, dodelike skade beteken. Dit is nogtans duidelik dat hulle hierdie plig bloot uit gewoonte doen omdat hulle gemoedere intussen koud is en hulle nie nadink oor wat hulle vra nie. ’n Algemene en verwarde gevoel van nood dryf hulle wel daarheen, maar dit stem hulle nie onrustig asof hulle in werklikheid verligting vir hulle behoefte hoef te soek nie. Kan ons voorts dink dat iets vir God haatliker of verfoeiliker is as hierdie versinsel dat iemand vergiffenis vir sy sondes vra maar intussen dink dat hy nie ’n sondaar is nie of beslis nie dat hy ’n sondaar is nie? Sekerlik is dit ’n verbeeldingsvlug waardeur God oop en bloot bespot word! Soos ek nou net gesê het, is die mensdom so volgeprop met sulke verdraaidheid dat hulle dikwels bloot om hulle plig te doen, baie dinge van God eis terwyl hulle oordeel is dat dit sonder sy milddadigheid hulle van elders sal bereik of terwyl hulle oortuig is dat hulle dit alreeds in hulle besit het.

Op die oog af is ander se sonde ligter maar self ook ondraaglik. Hulle is met hierdie enkele beginsel deurtrek dat hulle God met hulle gebede moet versoen, met die gevolg dat hulle gebede sonder nadenke aframmel. Godvrugtiges moet egter besonderlik daarteen waak om nooit voor God se aangesig te kom om iets van Hom te vra tensy hulle dit met ’n ernstige gemoedstemming begeer en terselfdertyd wens om dit van Hom te verkry nie. Ja, hoewel ons selfs in die dinge wat ons slegs tot eer van God vra, oënskynlik nie met die eerste oogopslag ons eie nood in gedagte het nie, moet ons dit nogtans nie met minder vuur en heftigheid begeer en vra nie. Wanneer ons byvoorbeeld vra dat sy Naam geheilig moet word, moet ons - om dit so te stel - brandend honger en dors na daardie heiligmaking.

6. Второе правило молитвы состоит в том, чтобы, молясь, мы постоянно ощущали свои недостатки и убожество и, твёрдо убеждённые в необходимости того, о чём мы просим, выражали своё прошение с горячим чувством. Многие проговаривают молитвы так, будто исполняют нудную повинность, или читают их по книгам, словно платят Богу оброк. И хотя они признают, что молитва должна происходить от сердечного желания, так как для них было бы великим несчастьем оказаться лишёнными помощи Господа, которого они о чём-то молят, всё-таки обнаруживается, что они делают это по привычке, потому что сердца их остаются холодными, как лёд, и они всерьёз не думают о просимом. Правда, и их толкает к молитве неопределённое и смутное чувство необходимости, но оно не захватывает их до такой степени, чтобы они на самом деле вознамерились искать утешения в своей немощи.

Вряд ли можно отыскать вещь более ненавистную Богу, нежели то притворство, когда просящий у Него прощения за свои грехи в глубине души не считает себя грешником. Ибо это насмешка над Богом. Как я уже говорил недавно, все поражены ещё одним пороком: люди для очистки совести просят у Бога того, что полагают иметь без его вмешательства или что уже находится у них в руках. Другое прегрешение, хотя и представляется более лёгким, тоже не может быть терпимо: многие бормочут свои молитвы вне живого размышления, потому что их научили, что «жертвой» Богу является только молитвословие.

Итак, необходимо, чтобы верующие всегда остерегались представать перед ликом Бога с какой-либо просьбой, если только они горячо этого не жаждут и жаждут получить именно от Него. Ещё важнее следующее: хотя на первый взгляд кажется, что вещи, касающиеся исключительно славы Божьей, никак не связаны с нашими потребностями, это не означает, что о таких вещах мы должны просить с меньшим пылом и горячностью. Ибо, когда мы молим, чтобы святилось имя Божье, мы, так сказать, обязаны алкать и жаждать этого освящения.

7. | Siquis obiiciat, non semper aequali necessitate urgeri nos ad precandum, fateor id quidem: atque haec distinctio nobis ab Iacobo utiliter traditur, Tristatur quis inter vos? oret; qui laetus est, canat [Iacob. 5. c. 13]. Ergo dictat ipse communis sensus, quia nimium pigri sumus, prout res exigit, nos acrius a Deo pungi ad strenue orandum. Et hoc tempus opportunum nominat David [Psal. 32. b. 6]: quia (sicuti pluribus aliis locis docet) quo nos durius premunt molestiae, incommoda, timores, aliaeque species tentationum, acsi nos Deus ad se accerseret, 304 liberior patet accessus. Interea non minus verum est illud Pauli, omni tempore orandum esse [Ephes. 6. c. 18]: quia utcunque ex animi nostri sententia res prospere fluant, et undique nos circundet laetitiae materia, nullum tamen est punctum temporis quo nos ad precandum inopia nostra non hortetur. Abundat quispiam vino et tritico: quando buccella panis nisi assidua Dei gratia frui non potest, non impedient cellae vel horrea quominus panem quotidianum postulet. Iam si reputemus quot singulis momentis discrimina immineant, nullum ab orando immune nobis esse tempus docebit metus ipse. Hoc tamen in spiritualibus melius licet cognoscere. Quando enim tot peccata, quorum nobis sumus conscii, nos securos cessare sinent quin suppliciter et culpam et poenam deprecemur? Quando nobis tentationes inducias concedunt quin ad auxilium properemus? Adhaec regni Dei et gloriae studium non per intervalla, sed assidue nos rapere ad se ita debet ut eadem semper nos maneat opportunitas. Ergo non frustra toties nobis praecipitur orandi assiduitas. Nondum de perseverantia loquor, cuius postea fiet mentio¹: sed Scriptura assidue orandum admonens, socordiam nostram coarguit: quia non sentimus quam necessaria sit nobis haec cura et sedulitas. || Hac regula hypocrisis et Deo mentiendi calliditas ab oratione arcetur, imo longe abigitur. Promittit Deus se propinquum fore omnibus qui invocaverint eum^a || in veritate^b, et inventuros denuntiat qui quaesierint in toto corde^c; || eo minime aspirant qui sibi placent in suis sordibus. Itaque poenitentiam legitima oratio postulat. Unde illud tritum in scripturis, Deum sceleratos non exaudire, et preces eorum esse execrabiles, sicuti et sacrificia: quia aequum est ut Dei aures clausas inveniant qui obserant corda sua, nec Deum flexibilem sentiant qui sua duritie provocant eius rigorem. Apud Iesaiam minatur in hunc modum, Quum multiplicaveritis preces vestras, non exaudiam: manus enim vestrae sanguine plenae sunt [Iesa. 1. d. 15]. Item apud Ieremiam, Clamavi et renuerunt audire: clamabunt ipsi vicissim, et non audiam [Iere. 11. a. 7. 8, et b. 11]; quia summi probri loco ducit, iactari foedus suum ab improbis, qui sacrum eius nomen tota vita polluunt. Unde apud Iesaiam conqueritur, quum labiis ad se Iudaei accedant, cor eorum esse longe remotum 305 [Iesa. 29. d. 13]. Non restringit quidem hoc ad solas preces: sed fictionem in singulis cultus sui partibus se abominari asserit. Quo pertinet illud Iacobi, Petitis, et non accipitis: quia male petitis, ut in voluptates vestras insumatis [Iacob. 4. a. 3.]. Verum quidem est (ut paulo post iterum videbimus¹) non inniti dignitati piorum quas fundunt preces: non tamen supervacua est Iohannis admonitio, Siquid petierimus, accipiemus ab eo, quia praecepta eius servamus [1. Iohan. 3. d. 22]: quandoquidem mala conscientia ianuam nobis claudit, Unde sequitur nec rite precari, nec exaudiri nisi synceros Dei cultores. Displiceat igitur sibi in suis malis quisquis se ad orandum comparat: et (quod sine poenitentia fieri non potest) induat mendici personam et affectum.

7. Si quelcun objecte que nous ne sommes pas tousjours pressez et contraints de necessité egale, je le confesse. Et ceste distinction a esté tresbien notée par sainct Jaques, quand il dit, Y a-il quelcun triste entre vous? qu’il prie. Que celuy qui est joyeux, chante louange à Dieu (Jaq. 5:13). Parquoy le sens humain nous monstre, d’autant que nous sommes par trop lasches, que Dieu nous esguillonne à prier selon qu’il en est besoin et que la chose le requiert. Et c’est le temps opportun dont parle David (Ps. 32:6; 94:19). Car comme il enseigne en plusieurs autres lieux, d’autant plus que les facheries, incommoditez, craintes et autres especes de tentations nous molestent, l’accez nous est plus libre à Dieu, comme s’il nous y appeloit nommément. Toutesfois ce que dit sainct Paul ne laisse pas cependant d’estre aussi vray, qu’il nous faut prier en tout temps (Ephes. 6:18; 1 Thess. 5:17). Car encore que nous ayons toute prosperité à souhait, et que nous soyons comme environnez çà et là de matiere de joye, toutesfois il ne se passe point une minute de temps que nostre povreté ne nous incite à prier. Si quelcun a grande provision de blé et de vin, puisqu’il ne peut jouir d’un morceau de pain que la benediction de Dieu ne continue envers luy, ses greniers et ses caves n’empescheront point qu’il ne prie pour son pain quotidien. Et si nous considerons bien le nombre infini des dangers qui nous sont sur la teste, et sans fin et sans cesse nous menacent, la crainte et l’estonnement ne nous souffrira point d’estre nonchalans, mais nous enseignera qu’il y a occasion de prier à chacune heure. Combien que cela se peut mieux cognoistre par les povretez spirituelles. Car quand sera-ce que tant de pechez, desquels chacun se sent coulpable, nous laisseront à repos, que nous ne prions pour en obtenir pardon? Quelles treves les tentations nous donneront-elles, que nous n’ayons tousjours mestier de courir à l’aide? Davantage, l’affection de voir le royaume de Dieu avancé et son nom glorifié, nous doit tellement ravir à soy, non pas par intervalles, mais assiduellement, que l’opportunité nous soit tousjours presente d’en faire prieres et oraisons. Ce n’est pas donc sans cause que tant souvent il nous est commandé d’estre assiduels en prieres. Je ne parle pas encore de la perseverance, de laquelle il sera tantost fait mention. Mais l’Escriture en nous admonnestant de prier continuellement, redargue nostre eslourdissement, en ce que nous ne sentons pas combien un tel soin et diligence nous est necessaire. Par ceste reigle la porte est fermée à toute hypocrisie, et à toutes les astuces et sophisteries que les hommes controuvent pour mentir à Dieu: telles gens, dy-je, sont repoussez bien loin du privilege d’invoquer Dieu, lequel promet qu’il sera prochain à tous ceux qui l’invoqueront en verité: et prononce que ceux qui le chercheront de tout leur cœur, le trouveront (Ps. 145:18; Jean 9:31). Or ceux qui se plaisent en leurs ordures n’aspirent nullement là. Parquoy l’oraison bien reiglée requiert penitence; comme c’est une doctrine fort commune en l’Escriture, que Dieu n’exauce point les injustes: mais que leurs prieres sont execrables devant luy, ainsi que leurs sacrifices. Et de fait, c’est bien raison que ceux qui ferment leurs cœurs, trouvent les aureilles de Dieu closes, et que ceux qui provoquent sa rigueur par leur dureté, le sentent inexorable. Il menace par son prophete Isaie les hypocrites, disant, quoy qu’ils multiplient leurs prieres, qu’il ne les exaucera pas: pource que leurs mains sont pleines de sang (Is. 1:15). Item en Jeremie, J’ay crié, et ils ont refusé d’ouir: ils crieront à leur tour, et je ne les orray point (Jer. 11:7, 8, 11). Car il prend cela à grande injure, que les meschans qui polluent en toute leur vie son sacré nom, en facent couverture, pour se vanter d’estre des siens. Dont il se complaind par Isaie, que les Juifs approchent de luy de levres, et que leurs cœurs en sont bien esloignez (Is. 29:13). Il ne restraind point cela aux prieres seules: mais tant y a qu’il monstre que toute fiction, en quelque partie que ce soit de son service, luy est abominable. A quoy revient le dire de sainct Jaques, Vous priez, et n’impetrez rien: pource que vous priez mal, afin de vous desborder en voluptez (Jaq. 4:3). Vray est que les prieres des Saincts ne sont pas fondées ny appuyées sur leur dignité (comme nous verrons encore tantost), toutesfois l’advertissement de sainct Jean n’est point superflu, c’est que nous sommes certains de recevoir de luy ce que nous demanderons, pource que nous gardons ses commandemens (1 Jean 3:22): voire pource que la mauvaise conscience nous ferme la porte. Dont il s’ensuit que nul ne prie Dieu deuement, et ne peut estre exaucé de luy, sinon qu’il le serve en pureté et droiture. Pourtant quiconque se dispose à prier, qu’il se desplaise en ses vices et qu’il prenne l’affection et la personne d’un povre mendiant: ce qui ne se peut faire sans repentance.

7. If any man object, that we are not always urged to pray by the same necessity, this I grant, and this distinction is usefully represented to us by James: “Is any among you afflicted? let him pray. Is any merry? let him sing psalms.”²⁷³ Common sense itself therefore dictates, that because of our extreme indolence, we are the more vigorously stimulated by God to earnestness in prayer according to the exigencies of our condition. And this David calls “a time when God may be found,”²⁷⁴ because (as he teaches in many other places) the more severely we are oppressed by troubles, disasters, fears, and other kinds of temptations, we have the greater liberty of access to God, as though he then particularly invited us to approach him. At the same time, it is equally true that we ought to be, as Paul says, “praying always,”²⁷⁵ because, how great soever we may believe the prosperity of our affairs, and though we are surrounded on every side by matter of joy, yet there is no moment of time in which our necessity does not furnish incitements to prayer. Does any one abound in wine and corn? Since he cannot enjoy a morsel of bread but by the continual favour of God, his cellars or barns afford no objection to his praying for daily bread. Now, if we reflect how many dangers threaten us every moment, fear itself will teach us that there is no time in which prayer is unsuitable to us. Yet this may be discovered still better in spiritual concerns. For when will so many sins, of which we are conscious, suffer us to remain in security, without humbly deprecating both the guilt and the punishment? When will temptations grant us a truce, so that we need not be in haste to obtain assistance? Besides, an ardent desire of the Divine kingdom and glory ought irresistibly to attract us, not by intervals, but without intermission, rendering every season equally suitable. It is not in vain, therefore, that assiduity in prayer is so frequently enjoined. I speak not yet of perseverance, which shall be mentioned hereafter; but the scriptural admonitions to “pray without ceasing” are so many reproofs of our sloth; because we feel not our need of this care and diligence. This rule precludes and banishes from prayer, hypocrisy, subtilty, and falsehood. God promises that he will be near to all who call upon him in truth, and declares he will be found by those who seek him with their whole heart. But to this, persons pleased with their own impurity never aspire. Legitimate prayer, therefore, requires repentance. Whence it is frequently said in the Scriptures, that God hears not the wicked, and that their prayers are an 84abomination; as are also their sacrifices; for it is reasonable, that they who shut up their own hearts, should find the ears of God closed against them; and God should be inflexible to them who provoke his rigour by their obduracy. In Isaiah, he threatens thus: “When ye make many prayers, I will not hear: your hands are full of blood.”²⁷⁶ Again in Jeremiah: “I protested, yet they inclined not their ear. Therefore, though they shall cry unto me, I will not hearken unto them.”²⁷⁷ Because he considers himself grossly insulted by the wicked boasting of his covenant, while they are continually dishonouring his sacred name. Wherefore he complains, in Isaiah, “This people draw near me with their mouth, but have removed their heart far from me.”²⁷⁸ He does not restrict this solely to prayer; but asserts his abhorrence of hypocrisy in every branch of his worship. Which is the meaning of this passage in James: “Ye ask, and receive not, because ye ask amiss, that ye may consume it upon your lusts.”²⁷⁹ It is true, indeed, (as we shall presently again see,) that the prayers of the faithful depend not on their personal worthiness; yet this does not supersede the admonition of John: “Whatsoever we ask, we receive of him, because we keep his commandments;”²⁸⁰ because an evil conscience shuts the gate against us. Whence it follows, that none pray aright, and that no others are heard, but the sincere worshippers of God. Whosoever therefore engages in prayer, should be displeased with himself on account of his sins, and assume, what he cannot do without repentance, the character and disposition of a beggar.

7. Objection, that we are not always under the same necessity of praying. Answer, we must pray always. This answer confirmed by an examination of the dangers by which both our life and our salvation are every moment threatened. Confirmed farther by the command and permission of God, by the nature of true repentance, and a consideration of impenitence. Conclusion.

If it is objected, that the necessity which urges us to pray is not always equal, I admit it, and this distinction is profitably taught us by James: “Is any among you afflicted? let him pray. Is any merry? let him sing psalms,” (James 5:13). Therefore, common sense itself dictates, that as we are too sluggish, we must be stimulated by God to pray earnestly whenever the occasion requires. This David calls a time when God “may be found,” (a seasonable time); because,as he declares in several other passages, that the more hardly grievances, annoyances, fears, and other kinds of trial press us, the freer is our access to God, as if he were inviting us to himself. Still not less true is the injunction of Paul to pray “always,” (Eph. 6:18); because, however prosperously according to our view, things proceed, and however we may be surrounded on all sides with grounds of joy, there is not an instant of time during which our want does not exhort us to prayer. Aman abounds in wheat and wine; but as he cannot enjoy a morsel of bread, unless by the continual bounty of God, his granaries or cellars will not prevent him from asking for daily bread. Then, if we consider how many dangers impend every moment, fear itself will teach us that no time ought to be without prayer. This, however, may be better known in spiritual matters. For when will the many sins of which we are conscious allow us to sit secure without suppliantly entreating freedom from guilt and punishment? When will temptation give us a truce, making it unnecessary to hasten for help? Moreover, zeal for the kingdom and glory of God ought not to seize us by starts, but urge us without intermission, so that every time should appear seasonable. It is not without cause, therefore, that assiduity in prayer is so often enjoined. I am not now speaking of perseverance, which shall afterwards be considered; but Scripture, by reminding us of the necessity of constant prayer, charges us with sloth, because we feel not how much we stand in need of this care and assiduity. By this rule hypocrisy and the device of lying to God are restrained, nay, altogether banished from prayer. God promises152that he will be near to those who call upon him in truth, and declares that those who seek him with their whole heart will find him: those, therefore, who delight in their own pollution cannot surely aspire to him. One of the requisites of legitimate prayer is repentance. Hence the common declaration of Scripture, that God does not listen to the wicked; that their prayers, as well as their sacrifices, are an abomination to him. For it is right that those who seal up their hearts should find the ears of God closed against them, that those who, by their hardheartedness, provoke his severity should find him inflexible. In Isaiah he thus threatens: “When ye make many prayers, I will not hear: your hands are full of blood,” (Isaiah 1:15). In like manner, in Jeremiah, “Though they shall cry unto me, I will not hearken unto them,” (Jer. 11:7, 8, 11); because he regards it as the highest insult for the wicked to boast of his covenant while profaning his sacred name by their whole lives. Hence he complains in Isaiah: “This people draw near to me with their mouth, and with their lips do honour me; but have removed their heart far from men” (Isaiah 29:13). Indeed, he does not confine this to prayers alone, but declares that he abominates pretense in every part of his service.Hence the words of James, “Ye ask and receive note because ye ask amiss, that ye may consume it upon your lusts,” (James 4:3). It is true, indeed (as we shall again see in a little), that the pious, in the prayers which they utter, trust not to their own worth; still the admonition of John is not superfluous: “Whatsoever we ask, we receive of him, because we keep his commandments,” (1 John 3:22); an evil conscience shuts the door against us. Hence it follows, that none but the sincere worshippers of God pray aright, or are listened to. Let every one, therefore, who prepares to pray feel dissatisfied with what is wrong in his condition, and assume, which he cannot do without repentance, the character and feelings of a poor suppliant.

7. Indien iemand tegenwerpt, dat wij niet steeds door een gelijke nood gedrongen worden om te bidden, dan erken ik dat; en deze onderscheiding wordt ons door Jacobus op nuttige wijze geleerd. "Is iemand onder u in lijden? dat hij bidde; wie goedsmoeds is, zinge" (Jac. 5:13) Dus leert het algemeen besef, dat, omdat wij al te traag zijn, wij, al naargelang de zaak het eist, heviger door God geprikkeld worden om flink te bidden. En dit noemt David (Ps. 32:6) de bekwame tijd; omdat (gelijk hij op meer andere plaatsen leert), hoe harder we gedrukt worden door zwarigheden, ongemakken, vrezen en andere soorten van beproevingen, de toegang des te vrijer openstaat, even alsof God ons tot zich nodigde. Intussen is niet minder waar het woord van Paulus (Ef. 6:18) dat men te allen tijde moet bidden, omdat, ook al gaan de zaken voorspoedig naar onze

7. 569Ist das Gebet von unserer jeweiligen Stimmung abhängig?

Wenn jemand hier den Einwurf macht, wir würden doch nicht stets von gleicher Not zum Beten getrieben, so gebe ich das allerdings zu; es ist auch nützlich, daß uns Jakobus eine derartige Unterscheidung bereits lehrt: „Leidet jemand unter euch, der bete; ist jemand guten Muts, der singe Psalmen!“ (Jak. 5,13). So sagt uns schon der gesunde Menschenverstand, daß wir, die wir gar zu lässig sind, je nach Notwendigkeit gelegentlich von Gott heftiger zu ernstlichem Beten getrieben werden. Diese Zeit nennt David die „rechte Zeit“ (Ps. 32,6); denn je härter uns - wie er das an sehr vielen anderen Stellen darlegt - Not, Ungemach, Schrecken und allerlei andere Anfechtungen drücken, desto freier steht uns der Zugang zu Gott offen - es ist gerade, als wenn er uns durch dergleichen Widerfahrnisse an sich heranholte!

Indessen ist es nicht weniger richtig, wenn Paulus uns sagt, wir sollten „stets“ beten (Eph. 6,18). Denn mag auch nach der Meinung unseres Herzens alles gut gehen, mag uns allenthalben nur Anlaß zur Freude umgeben, so gibt es doch keinen Augenblick, in dem uns unsere Armut nicht zum Beten mahnte. Mag auch einer an Wein und Weizen Überfluß haben, so kann er doch nicht einmal einen Bissen Brot ohne Gottes beständige Gnade genießen, und so sind ihm Vorratskammern und Scheunen doch wohl nicht im Wege, um das „tägliche Brot“ zu bitten! Wenn wir dann noch in Betracht ziehen, wieviel Gefahren uns jeden Augenblick drohen, so wird uns schon die Furcht lehren, daß wir keine Zeit vom Beten ablassen sollen.

Noch deutlicher läßt sich das aber in geistlichen Dingen erkennen. Wann sollten uns denn all unsere Sünden, deren wir uns bewußt sind, einmal erlauben, daß wir sicher würden und davon abließen, demütig um Tilgung von Schuld und Strafe zu bitten? Wann sollen uns denn die Anfechtungen einmal einen Waffenstillstand gewähren, daß wir nicht eilen müßten, um uns Hilfe zu holen? Zudem soll uns der Eifer um Gottes Reich und Ehre nicht in Abständen, sondern immerfort ergreifen, so daß wir stets die gleiche Gelegenheit haben zu beten! Es ist also nicht umsonst, daß uns so oft geboten wird, „ohne Unterlaß“ zu beten. Ich rede hier noch nicht von der Beharrlichkeit im Beten; davon muß später noch gesprochen werden. Aber wenn uns die Schrift mahnt, ohne Unterlaß zu beten, so tadelt sie damit unsere Lässigkeit: wir empfinden eben nicht, wie nötig diese Sorge und dieser Fleiß für uns ist!

Gebet und Bußfertigkeit

Diese Regel hält die Heuchelei und die Verschlagenheit, mit der man Gott belügt, vom Gebet fern, ja, sie treibt sie weit weg. Gott verheißt, er wolle allen nahe sein, die ihn in Aufrichtigkeit anrufen, er tut kund, daß ihn alle finden werden, die ihn von ganzem Herzen suchen (Ps. 145,18; Jer. 29,13f.); wer sich aber in seinem Schmutz gefällt, der hat solche Sehnsucht nicht. Rechtes Gebet erfordert also die Buße. Daher kommt es, daß die Schrift immer wieder erklärt, Gott erhöre die Missetäter nicht, ihre Gebete wie auch ihre Opfer seien ihm zuwider; es ist ja auch billig, wenn die, welche ihr Herz verschließen, Gottes Ohren verschlossen, und wenn die, die seinen Zorn durch ihre Härte hervorrufen, ihn unbeugsam finden. In diesem Sinne droht er bei Jesaja: „Und ob ihr auch schon viel betet, höre ich euch doch nicht; denn eure Hände sind voll Blut!“ (Jes. 1,15). Ebenso bei Jeremia: „Ich rief - und sie weigerten sich, zu hören; und sie werden wiederum mich rufen; ich aber will sie nicht hören!“ (Jer. 11,7f.11; summarisch). Denn in seinen Augen ist es die schlimmste Schandtat, wenn die Gottlosen seinen Bund für sich in Anspruch nehmen, die doch mit ihrem ganzen Leben seinen heiligen Namen besudeln. Deshalb klagt auch der Herr bei Jesaja, das Volk nahe sich ihm zwar mit seinen Lippen, aber sein Herz sei fern von ihm (Jes. 29,13). Das schränkt er nun aber nicht auf das Beten allein ein, sondern er erklärt, daß ihm die Heuchelei in allem, was seiner Verehrung dienen mag, widerwärtig ist. Dahin gehören die Worte des Jakobus: „Ihr bittet, und nehmet nicht, darum 570 daß ihr übel bittet, nämlich dahin, daß ihr’s mit euren Wollüsten verzehret“ (Jak. 4,3). Es ist allerdings richtig - und wir werden das bald erneut sehen -, daß die Gebete, die die Frommen vor dem Herrn ausschütten, sich nicht auf ihre Würdigkeit stützen; aber trotzdem ist die Mahnung des Johannes nicht überflüssig: „Was wir bitten, werden wir von ihm nehmen; denn wir halten seine Gebote ...“ (1. Joh. 3,22). Ein böses Gewissen schließt uns eben das Tor zu! Es ergibt sich daraus, daß nur die, welche Gott in Lauterkeit dienen, recht beten und erhört werden. Wer sich also zum Beten anschickt, der soll in allen seinen bösen Werken Mißfallen an sich haben und nach Gestalt und Gebärde als ein Bettler erscheinen. Das kann aber nicht ohne die Buße geschehen.

7. ’n Antwoord op die beswaar dat ons nie altyd deur ewe veel nood gedruk word om te bid nie³⁴

As iemand die beswaar sou opper dat ons nie altyd deur ewe veel nood gedryf word om te bid nie, erken ek dit wel. Die volgende onderskeiding word tot ons voordeel in verband hiermee deur Jakobus aan ons geleer: “Is iemand onder julle bedroef? Laat hy bid. Is iemand opgeruimd? Laat hy sing”.³⁵ Gesonde verstand sê dus aan ons voor dat, omdat ons uiters lui is, ons heftiger deur God geprikkel word om ernstig te bid wanneer omstandighede dit vereis. Dawid noem dit die geskikte tyd,³⁶ want, soos hy op baie ander plekke leer,³⁷ is ons toegang tot God vryer 1086 namate moeilikhede, ongerief, vrees en ander soorte versoekings ons swaarder druk net asof God ons na Hom toe ontbied. Intussen is Paulus se bekende verklaring ewe waar, naamlik dat ons te alle tye moet bid?³⁸ Al sou ons sake trouens na ons hartewens verloop en stof tot blydskap ons van alle kante omring, is daar nogtans nie een enkele tydstip waarop ons hulpeloosheid ons nie maan om te bid nie. Al sou iemand ’n oorvloed wyn en koring besit, sou sy wynkelders en sy koringskure hom nogtans nie daarvan weerhou om vir sy daaglikse brood te vra nie, omdat hy selfs nie eens ’n happie brood sonder God se voortdurende genade kan geniet nie. As ons nou sou nadink hoeveel gevare ons elke oomblik bedreig, sal die vrees daarvoor self ons leer dat geen oomblik sonder gebed moet wees nie.

Ons kan dit egter nog beter te wete kom in geestelike sake. Want wanneer sou soveel sondes waarvan ons bewus is, ons toelaat om onbekommerd op te hou om sowel die skuld as die straf daarvoor ootmoedig af te bid? Wanneer laat versoekings ons ’n wapenstilstand toe sodat ons ons nie na hulp hoef te haas nie? Hierbenewens behoort ons ywer vir die koninkryk en die heerlikheid van God ons nie net met tussenposes nie maar gedurig so na Hom toe mee te sleur dat dit altyd vir ons dieselfde geskikte tyd bly. Ons word dus nie verniet so dikwels gebied om gedurig te bid nie. Ek praat nog nie van volharding waarvan ek hierna melding sal maak nie.³⁹ As die Skrif ons egter vermaan om gedurig te bid, bestraf dit ons vir ons traagheid omdat ons nie aanvoel hoe noodsaaklik hierdie sorg en voortdurende aandag hieraan is nie.

 Volgens hierdie reël word huigelary en die geslepe houding om God te belieg uit ’n gebed geweer, ja, ver daarvan weggedryf. God beloof dat Hy almal wat Hom in waarheid aanroep, naby sal wees,⁴⁰ en Hy verklaar dat diegene wat Hom van ganser harte soek, Hom sal vind.⁴¹ Diegene wat self met hulle eie vuiligheid tevrede is, streef nie hierna nie. ’n Opregte gebed vereis dus boetvaardigheid. Daaruit spruit die oorbekende verklaring in die Skrifte dat God die goddelose nie verhoor nie⁴² en dat hulle gebede⁴³ soos ook hulle offers vir Hom verfoeilik is.⁴⁴ Dit is trouens ook reg dat diegene wat hulle harte vir Hom sluit, vind dat sy ore vir hulle gesluit is, en dat diegene wat sy toorn uitdaag, voel dat Hy ongenaakbaar is.

In Jesaja dreig Hy soos volg: “Selfs al bid julle hoe baie, ek sal julle nie verhoor nie, want julle hande is vol bloed”.⁴⁵ Net so in Jeremia: “Ek het 1087 geroep, en hulle het geweier om na My te luister. Hulle sal na My roep, en Ek sal hulle nie verhoor nie”.⁴⁶ Hy ag dit trouens as die grootste belediging dat goddelose mense op sy verbond roem terwyl hulle hulle hele lewe lank sy Naam verontreinig. Daarom kla Hy in Jesaja dat die Jode hulle harte ver van Hom af weghou wanneer hulle met hulle lippe tot Hom nader.⁴⁷ Hy beperk dit weliswaar nie slegs tot hulle gebede nie, maar Hy verklaar dat Hy huigelary in elke afsonderlike deel van die diens aan Hom vervloek. Die verklaring van Jakobus het dieselfde strekking: “Julle bid en julle ontvang nie, omdat julle verkeerd bid om dit in julle welluste deur te bring”.⁴⁸ Soos ons ’n bietjie later weer sal sien,⁴⁹ is dit wel waar dat die gebede wat gelowiges uitstort, nie op die aansien daarvan steun nie. Tog is Johannes se vermaning nie oorbodig nie wanneer hy sê: “Wat ons ook al van Hom bid, sal ons van Hom ontvang omdat ons sy gebooie bewaar”,⁵⁰ want ’n slegte gewete sluit vir ons die deur daarheen toe. Daaruit volg dat slegs opregte dienaars van God behoorlik bid en verhoor word. Elkeen wat hom derhalwe voorberei om te bid, moet dus ’n afkeer van sy wandade hê, en omdat dit nie sonder berou kan gebeur nie, moet hy die karakter en gesindheid van ’n bedelaar aanneem.

7. Если кто-нибудь возразит, что мы не всегда испытываем одну и ту же потребность, то я, конечно, соглашусь. Это различие хорошо подметил св. Иаков, который говорил: «Злостраждет ли кто из вас? пусть молится. Весел ли кто? пусть поёт псалмы» (Иак 5:13). Здравый смысл показывает нам, что, поскольку мы слишком слабы и порочны, Бог побуждает нас молиться о том, что необходимо сейчас и чего требуют обстоятельства. Это то самое «время благопотребное» (Пс 31/32:6), о котором говорит Давид. И как он учит во множестве других мест, чем больше нас мучают досада, горести, страхи и прочие искушения, тем более открыт нам доступ к Богу, словно Он сам призывает нас к Себе. Столь же верно и сказанное св. Павлом, что нам следует молиться во всякое время (Эф 6:18). Ибо даже если мы преуспеваем во всём, чего только можно пожелать, и у нас есть множество поводов радоваться, всё же не проходит и минуты, чтобы наша немощь не побуждала нас к молитве. Если у кого-то скопились огромные запасы хлеба и вина, он не сможет проглотить и куска хлеба, если на него не распространяется Божье благословение. Его наполненные амбары и подвалы не являются основанием для того, чтобы не молиться о хлебе насущном. А если мы оглядимся вокруг и увидим, какое несчётное число опасностей нависает над нашей головой и непрестанно нам угрожает, то страх и ужас не позволят нам пребывать в небрежении, а убедят, что повод для молитвы имеется во всякий час.

Но лучше всё это познаётся через духовную нищету. Ибо когда же такое количество грехов, в которых повинен каждый из нас, может оставить нас в покое, не заставляя молить о прощении? Какую передышку дадут нам искушения, чтобы нам не нужно было просить о помощи? Более того, жажда узреть наступившее Царство Божье и воспринять прославленное Божье имя должна до такой степени увлекать нас - и не временами, а постоянно, - чтобы из неё всегда проистекала готовность к прошению и молитве. Нам отнюдь не без причины так часто велят быть усердными в молитве. Я говорю не о том упорстве, о котором речь ещё впереди (раздел 51). Я имею в виду, что Писание, увещевая нас непрестанно молиться, порицает нас за тугодумие и леность, за то, что мы не чувствуем, насколько необходимо нам усердие и прилежание.

Рассматриваемое здесь правило закрывает все лазейки для лицемерия, Для всех уловок и ухищрений, к которым прибегают люди, чтобы солгать Богу. Я утверждаю, что у таких людей отнимается привилегия взывать к Господу, ибо Он обещает быть близким к тем, кто призывает Его в истине [Пс 144/145:18], и провозглашает, что ищущие Бога всем сердцем найдут Его.

Те, кому нравится валяться в своей грязи, этого вовсе не желают. Ибо правильная молитва требует раскаяния. В Писании часто повторяются слова, что Бог не слушает неправедных, что их молитвы, как и их жертвы, Ему отвратительны. И в самом деле, вполне справедливо, что перед людьми, закрывающими своё сердце. Бог закрывает свой слух и что те, кто своим упрямством вызывает его суровость, почувствуют, что Он неумолим. Устами пророка Исайи Бог грозит лицемерам, что когда они умножают свои моления, Он не слышит их, ибо руки их полны крови (Ис 1:15). Также у Иеремии: «Я ... увещевал их ... Но они не слушались ... И когда воззовут ко Мне, не услышу их» (Иер 11:7-8,11). Ибо Бог почитает величайшим оскорблением то, что грешники, которые всю свою жизнь оскверняли его священное имя, тщеславятся, будто они суть его верные. И Он жалуется устами Исайи, что евреи приближаются к Нему своими устами, сердце же их далеко от Него (Ис 29:13).

Бог говорит здесь не только о молитвах, но показывает, что всякое притворство в служении Ему отвратительно в его очах. К этому относятся слова св. Иакова: «Просите и не получаете, потому что просите не на добро, а чтобы употребить для ваших вожделений» (Иак 4:3). Верно, что молитвы святых основаны не на их собственном достоинстве (это мы рассмотрим позже).

Тем не менее вовсе не излишне утверждение св. Иоанна о том, что чего мы ни попросим, получим от Бога, потому что соблюдаем его заповеди (1 Ин 3:22). Это так, ибо двери перед нами закрывает нечистая совесть. Отсюда следует, что никто не молится Богу должным образом и не получит исполнения своих прошений, кроме тех, кто служит Ему чисто и искренне. Поэтому пусть человек, желающий молиться, возненавидит свои пороки, пусть проникнется настроением и самой личностью жалкого нищего. А это невозможно без покаяния.

8. | Huc et tertia accedat, ut omni propriae gloriae cogitatione se abdicet, omnem dignitatis opinionem exuat, omni denique sui fiducia decedat quisquis se coram Deo sistit precandi causa, dans in abiectione sui gloriam Deo in solidum^a; || ne siquid^b, vel minimum, arrogemus nobis, cum inani nostra inflatione ab eius facie concidamus. Huius summissionis, quae omnem altitudinem prosternit^c, frequentia exempla in Dei servis habemus: quorum ut quisque est sanctissimus, ita quum in Domini conspectum prodit, plurimum prosternitur^d. || Sic Daniel, quem tanto elogio Dominus ipse commendavit, || Non in iustitiis nostris, dicebat^e, coram te fundimus preces: sed in misericordiis tuis magnis. Exaudi nos Domine, Domine propitius sis nobis. Exaudi nos, et fac quae petimus, propter temetipsum: quia invocatum est nomen tuum super populum tuum, et super locum sanctum tuum [Dan. 9. e. 18]². || Neque vero obliqua figura, ut fieri solet, quasi unus e populo se turbae permiscet, quin potius seorsum reatum fatetur, supplexque ad veniae asylum confugit: sicuti diserte pronuntiat, Quum ego confessus essem peccata mea et populi mei [Ibidem, 20]. Hanc quoque humilitatem suo exemplo praescribit David, Ne intres in iudicium cum servo tuo: quia non iustificabitur in conspectu tuo omnis vivens [Psal. 143. a. 2]. || Tali forma precatur Iesaias, Ecce tu iratus es, quia peccavimus: in viis tuis fundatum est 306 seculum, ideo servabimur^a. Et fuimus omnes repleti immunditia: et quasi pannus foedatus^b, omnes iustitiae nostrae; et emarcuimus nos omnes quasi folium, et iniquitates nostrae quasi ventus dispergunt nos. Et non est qui invocet nomen tuum: qui se excitet ut apprehendat te. Quoniam abscondisti faciem tuam a nobis, et tabescere nos fecisti in manu iniquitatis nostrae. Nunc igitur Domine, tu es pater noster, nos sumus lutum: tu es formator noster et nos sumus opus manus tuae. Ne irascaris. Domine, neque in aeternum recorderis iniquitatis. En respice, agedum, nos omnes sumus populus tuus [Iesa. 64. b. 5]¹. Vide ut nulla prorsus fiducia nitantur nisi hac una quod se Dei esse cogitantes, illi se fore curae non desperant. Non secus Ieremias, Si iniquitates nostrae responderint contra nos, fac propter nomen tuum [Iere. 14. a. 7]. || Verissime enim simul ac sanctissime scriptum est (a quocunque tandem sit) quod ab incerto authore scriptum, Prophetae Baruch tribuitur, || Anima tristis et desolata super magnitudine mali, curva, et infirma, anima famelica, et oculi deficientes dant tibi gloriam Domine. Non secundum iustitias patrum fundimus preces in conspectu tuo, et coram facie tua petimus misericordiam, Domine Deus noster: sed quia tu es misericors [Baruch 2. d. 18]², miserere nostri, quia peccavimus coram te.

8. Que la troisieme reigle soit conjointe avec ces deux: c’est que tous ceux qui se presentent à Dieu pour faire oraison, se demettent de toute fantasie de leur propre gloire, etse despouillent de toute opinion de leur dignité: bref, qu’ils quittent toute fiance d’eux-mesmes, donnans entiere gloire à Dieu en leur humilité, de peur qu’en presumant le moins du monde d’eux-mesmes, ils ne trebuschent devant la face de Dieu avec leur vaine enfleure. Nous avons plusieurs exemples de ceste modestie à s’abbaisser, laquelle abbat toute hautesse aux serviteurs de Dieu, entre lesquels celuy qui est le plus sainct, d’autant plus est abbaissé et humilié quand il faut comparoistre devant le Seigneur. En telle maniere Daniel, qui a si grand tesmoignage de la bouche de Dieu, prie neantmoins comme il s’ensuit: Ce n’est point en nos justices que nous presentons nos prieres devant toy, mais en tes grandes misericordes. Exauce nous, Seigneur: Seigneur, sois nous propice. Exauce nous, et fay ce que nous requerons pour l’amour de toy-mesme, entant que ton Nom est invoqué sur ton peuple et sur ton sainct lieu (Dan. 9:18, 19). Il ne faut pas dire que selon la coustume vulgaire il se mesle parmy les autres comme membre du peuple: mais plustost il se confesse pecheur à part, et a son refuge à la mercy de Dieu. Car il parle ainsi notamment, Apres avoir confessé mes pechez et ceux de mon peuple. David aussi nous donne semblable exemple d’humilité, Seigneur, n’entre point en conte avec ton serviteur: car nul vivant ne sera justifié devant toy (Ps. 143:2). De telle forme prie Isaie en la personne du peuple, Voicy, tu es courroucé à nous, pource que nous avons peché. Le siecle est fondé sur tes voyes: et nous avons tous esté remplis de souilleure, et toutes nos justices ont esté comme un drap plein de villenie et de pollution, et sommes desseichez tous comme la feuille de l’arbre, et nos iniquitez nous ont espars comme le vent. Et n’y a nul qui invoque ton Nom, qui s’esveille pour retourner à toy. Car tu as caché ta face de nous, et nous as laissé pourrir en la servitude de nos pechez. Maintenant donc, Seigneur, tu es nostre Pere, nous ne sommes que terre: tu es nostre formateur, et nous sommes l’ouvrage de la main: ne te courrouce point, Seigneur, et qu’il ne te souvienne point à tousjours de nostre iniquité: aye esgard plustost que nous sommes ton peuple (Is. 64:5–9). Icy peuton appercevoir comment ils ne se reposent sur aucune fiance, sinon en ceste seule, que se pensans estre à Dieu, ils ne desesperent point qu’il ne les reçoyve en sa garde. Jeremie n’en use pas autrement quand il dit, Si nos iniquitez testifient contre nous, veuille nous faire mercy à cause de ton Nom (Jer. 14:7). Pourtant ce qui est escrit en la prophetie qu’on attribue à Baruch, combien que l’autheur soit incertain, est tressainctement dit: assavoir, que l’ame triste et desolée de la grandeur de son mal, l’ame courbée, debile et affamée et les yeux defaillans te donnent gloire. O Seigneur, nous ne presentons point nos prieres devant tes yeux selon les justices de nos Peres: et ne demandons point pour icelles ta misericorde: mais d’autant que tu es misericordieux aye pitié de nous, puis que nous avons peché devant toy (Baruch 2:18–20).

8. To these must be added a third rule—That whoever presents himself before God for the purpose of praying to him, must renounce every idea of his own glory, reject all opinion of his own merit, and, in a word, relinquish all confidence in himself, giving, by this humiliation of himself, all the glory entirely to God; lest, arrogating any thing, though ever so little, to ourselves, we perish from his presence in consequence of our vanity. Of this submission, which prostrates every high thought, we have frequent examples in the servants of God; of whom the most eminent for holiness feel the greatest consternation on entering into the presence of the Lord. Thus Daniel, whom the Lord himself has so highly commended, said, “We do not present our supplications before thee for our righteousness, but for thy great mercies. O Lord, hear; O Lord, forgive; O Lord, hearken and do; defer not, for thine own sake, O my God; for thy city and thy people are called by thy name.”²⁸¹ Nor does he, as is generally the case, confound himself with the multitude, as one of the people; 85but makes a separate confession of his own guilt, resorting as a suppliant to the asylum of pardon; as he expressly declares, “Whilst I was confessing my sin, and the sin of my people.”²⁸² We are taught the same humility also by the example of David: “Enter not into judgment with thy servant; for in thy sight shall no man living be justified.”²⁸³ In this manner Isaiah prays: “Behold, thou art wroth; for we have sinned: in thy ways is continuance, and we shall be saved. For we are all as an unclean thing, and all our righteousnesses are as filthy rags; and we all do fade as a leaf; and our iniquities, like the wind, have taken us away. And there is none that calleth upon thy name, that stirreth up himself to take hold of thee; for thou hast hid thy face from us, and hast consumed us, because of our iniquities. But now, O Lord, thou art our Father; we are the clay, and thou our potter; and we all are the work of thy hand. Be not wroth very sore, O Lord, neither remember iniquity for ever; behold, see, we beseech thee, we are all thy people.”²⁸⁴ Observe, they have no dependence but this; that considering themselves as God’s children, they despair not of his future care of them. Thus Jeremiah: “Though our iniquities testify against us, do thou it for thy name’s sake.”²⁸⁵ For that is equally consistent with the strictest truth and holiness, which was written by an uncertain author, but is ascribed to the prophet Baruch: “A soul sorrowful and desolate for the greatness of its sin, bowed down and infirm, a hungry soul and fainting eyes give glory to thee, O Lord. Not according to the righteousnesses of our fathers do we pour out our prayers in thy sight, and ask mercy before thy face, O Lord, our God; but because thou art merciful, have mercy upon us, for we have sinned against thee.”²⁸⁶

8. Third rule, the suppression of all pride. Examples. Daniel, David, Isaiah, Jeremiah, Baruch.

The third rule to be added is: that he who comes into the presence of God to pray must divest himself of all vainglorious thoughts, lay aside all idea of worth; in short, discard all self- confidence, humbly giving God the whole glory, lest by arrogating any thing, however little, to himself, vain pride cause him to turn away his face. Of this submission, which casts down all haughtiness, we have numerous examples in the servants of God. The holier they are, the more humbly they prostrate themselves when they come into the presence of the Lord. Thus Daniel, on whom the Lord himself bestowed such high commendation, says, “We do not present our supplications before thee for our righteousness but for thy great mercies. O Lord, hear; O Lord, forgive; O Lord, hearken and do; defer not, for thine own sake, O my God: for thy city and thy people are called by thy name.” This he does not indirectly in the usual manner, as if he were one of the individuals in a crowd: he rather confesses his guilt apart, and as a suppliant betaking himself to the asylum of pardon, he distinctly declares that he was confessing his own sin, and153the sin of his people Israel (Dan. 9:18-20). David also sets us an example of this humility: “Enter not into judgment with thy servant: for in thy sight shall no man living be justified,” (Psalm 143:2). In like manner, Isaiah prays, “Behold, thou art wroth; for we have sinned: in those is continuance, and we shall be saved. But we are all as an unclean thing, and all our righteousnesses are as filthy rags; and we all do fade as a leaf; and our iniquities, like the wind, have taken us away. And there is none that calleth upon thy name, that stirreth up himself to take hold of thee: for thou hast hid thy face from us, and hast consumed us, because of our iniquities. But now, O Lord, thou art our Father; we are the clay, and thou our potter; and we all are the work of thy hand. Be not wroth very sore, O Lord, neither remember iniquity for ever: Behold, see, we beseech thee, we are all thy people.” (Isa. 64:5-9). You see how they put no confidence in any thing but this: considering that they are the Lord’s, they despair not of being the objects of his care. In the same way, Jeremiah says, “O Lord, though our iniquities testify against us, do thou it for thy name’s sake,” (Jer. 14:7). For it was most truly and piously written by the uncertain author (whoever he may have been) that wrote the book which is attributed to the prophet Baruch,¹ “But the soul that is greatly vexed, which goeth stooping and feeble, and the eyes that fail, and the hungry soul, will give thee praise and righteousness, O Lord. Therefore, we do not make our humble supplication before thee, O Lord our God, for the righteousness of our fathers, and of our kings.” “Hear, O Lord, and have mercy; for thou art merciful: and have pity upon us, because we have sinned before thee,” (Baruch 2:18, 19; 3:2).

8. Hierbij kome deze derde wet, dat een ieder, die zich voor God stelt om te bidden, van elke gedachte aan eigen roem afstand doe, elke waan van waardigheid late varen, en eindelijk alle zelfvertrouwen van zich doe, door het wegwerpen van zichzelf Gode ten volle eer gevend; opdat wij, indien wij ons iets, ook maar het allergeringste, aanmatigen, met onze ijdele opgeblazenheid niet neerstorten van voor zijn aangezicht. Van deze nederigheid, die alle hoogheid tenederwerpt, hebben wij talrijke voorbeelden in Gods knechten; die, naarmate ze heiliger zijn, zich des te meer ternederwerpen, wanneer ze voor Gods aangezicht verschijnen. Daniël (Dan. 9:18) die door de Here zelf met zo grote lofspraak geprezen is, sprak aldus: "Niet op onze gerechtigheden werpen wij onze smekingen voor uw aangezicht neder; hoor ons Here, Here, wees ons genadig, hoor ons, en doe, wat wij U bidden om uws zelfs wil, want uw naam is ingeroepen over uw volk en uw heilige plaats." En hij vermengt zich niet, zoals pleegt te geschieden, in slinkse gedaante, alsof hij een uit het volk was, onder de grote massa, maar veeleer belijdt hij afzonderlijk zijn schuld, en neemt smekend zijn toevlucht tot de vrijplaats der vergiffenis, gelijk hij duidelijk uitspreekt: "toen ik mijn zonden en de zonden mijns volks beleden had" enz. Deze nederigheid leert ook David door zijn voorbeeld (Ps. 143:2) "Ga niet in het gericht met uw knecht, want niemand, die leeft, zal voor uw aangezicht gerechtvaardigd worden." Op zodanige wijze bidt Jesaja (Jes. 64:5) "Zie, Gij zijt verbolgen, omdat wij gezondigd hebben; in uw wegen is de eeuwigheid gegrondvest, daarom zullen wij behouden worden; en wij zijn allen vervuld met onreinheid, en al onze gerechtigheden zijn als een wegwerpelijk kleed, en wij vallen af als een blad, en onze misdaden verstrooien ons als een wind; en er is niemand, die uw naam aanroept, die zich opwekt, dat hij U aangrijpe; want Gij verbergt uw aangezicht voor ons en Gij doet ons smelten in de hand onzer ongerechtigheid: doch nu Here, Gij zijt onze Vader, wij zijn leem; Gij zijt onze pottenbakker, en wij zijn uwer handen werk; wees niet verbolgen, Here, en gedenk niet eeuwig der ongerechtigheid, zie, aanschouw toch, wij allen zijn uw volk."Zie, hoe ze op geen enkel ander vertrouwen steunen dan op dit ene, dat ze, bedenkend, dat zij van God zijn, er niet aan wanhopen, dat ze het voorwerp van zijn zorg zullen zijn. Evenzo zegt Jeremia (Jer. 14:7) "Hoewel onze ongerechtigheden tegen ons getuigen, doe het om uws naams wil." Want het is zeer waar en heilig geschreven, door wie het dan ook geschreven moge zijn, wat van een onbekende schrijver aan de profeet Baruch toegekend wordt (Bar.2:18) "De ziel, die bedroefd is en verlaten vanwege de grootheid harer zonde, die gebogen en zwak is, de hongerige ziel en de bezwijkende ogen geven U eer, o Here; niet vanwege de gerechtigheden onzer vaderen storten wij onze gebeden uit over uw aanschijn, en bidden wij om barmhartigheid voor uw aangezicht, Here, onze God; maar omdat Gij barmhartig zijt, ontferm U onzer, want wij hebben gezondigd voor U."

8. Dritte Regel: Rechtes Gebet geschieht in demütiger Beugung vor Gott

Dazu kommt dann die dritte Regel: Wenn einer sich vor Gott hinstellt, um zu beten, so soll er sich jedes Gedankens an eigenen Ruhm entschlagen, soll jeden Wahn eigener Würdigkeit ablegen, kurz, alle Zuversicht auf sich selber fahren lassen und in solcher Verwerfung seiner selbst alle Ehre Gott allein geben. Wir würden ja sonst, wenn wir uns selbst etwas beimessen wollten, und sei es auch noch so gering, mit unserer eitlen Aufgeblasenheit vor seinem Angesicht zuschanden werden. Für diese Unterwerfung, die alle Hoheit zu Boden schlägt, haben wir an den Knechten Gottes sehr viele Beispiele. Ja, gerade die Heiligsten unter ihnen werfen sich am tiefsten darnieder, wenn sie vor das Angesicht des Herrn treten. So betete Daniel, den der Herr selbst mit so hohem Lobpreis gerühmt hatte: „Wir liegen vor dir mit unserem Gebet, nicht auf unsere Gerechtigkeit, sondern auf deine große Barmherzigkeit. Ach, Herr, höre, ach, Herr, sei gnädig, ach, Herr, merke auf und tue, um was wir bitten ... um deiner selbst willen; denn dein Name ist doch angerufen worden über dieser Stadt und über deiner heiligen Stätte!“ (Dan. 9,18f.; Schluß nicht Luthertext). Da mischt er sich nicht mit einer versteckten Wendung wie einer aus dem Volke unter die Menge, wie man das so zu tun pflegt; nein, er bekennt sich ganz für sich als schuldig und nimmt demütig seine Zuflucht zu der Freistatt der Vergebung, wie er es ausdrücklich kundgibt: „Als ich so meine und meines Volks Sünde bekannte ...“ (Dan. 9,20). Solche Demut lehrt uns auch David durch sein eigenes Beispiel; er spricht: „Gehe nicht ins Gericht mit deinem Knechte; denn vor dir ist kein Lebendiger gerecht!“ (Ps. 143,2). In dieser Weise betet auch Jesaja: „Siehe, du zürntest wohl, da wir sündigten (...). Auf deine Wege ist ja die Welt gegründet, und deshalb werden wir gerettet werden. Aber nun sind wir allesamt voll Unreinigkeit, und alle unsere Gerechtigkeit ist wie ein unflätig Kleid. Wir sind alle verwelkt wie die Blätter, und unsere Sünden führen uns dahin wie ein Wind. Niemand ruft deinen Namen an oder macht sich auf, daß er sich an dich halte; denn du verbirgst dein Angesicht vor uns und lässest uns in unseren Sünden verschmachten. Aber nun, Herr, du bist unser Vater; wir sind Ton, du bist unser Töpfer, und wir sind alle deiner Hände Werk. Herr, zürne nicht ... und denke nicht ewig der Sünde. Siehe doch das an, daß wir alle dein Volk sind!“ (Jes. 64,4-8; nicht durchweg Luthertext). Da sieht man, wie sich diese Menschen durchaus auf keinerlei Zuversicht stützen, außer einer einzigen: sie bedenken, daß sie Gott gehören, und zweifeln deshalb nicht daran, daß er für sie sorgen werde. Nicht anders redet Jeremia: „Wenn unsere Missetaten wider uns zeugen, so tu es doch um deines Namens willen!“ (Jer. 14,7; nicht Luthertext). Sehr wahr und zugleich sehr heilig ist auch ein Wort, das ein unbekannter Verfasser - er mag schließlich sein, wer er will - geschrieben hat und das man dem Propheten Baruch zuschreibt: „Eine Seele, die da traurig ist und trostlos über der Größe ihrer Bosheit, die gebeugt ist und schwach, eine Seele, die da hungert, und ein Auge, das ermattet - die geben dir die Ehre, Herr. Nicht um der Gerechtigkeit unserer Väter willen schütten wir unsere Gebete vor dir aus und begehren wir Barmherzigkeit vor deinem Angesicht, Herr, unser Gott, sondern, weil du barmherzig bist, darum erbarme dich unser; denn wir haben wider dich gesündigt!“ (Bar. 2,18-20; nicht Luthertext).

8. Die derde reël: Ons moet alle hoogmoed laat vaar en nederig tot God nader (Afdeling 8-10)

Hierby kom ook die derde reël, naamlik dat elkeen wat hom voor God se aangesig stel om tot Hom te bid, alle gedagtes aan eie eer uit die weg moet ruim, elke indruk van eie aansien van hom moet afstroop en ten slotte van alle vertroue in homself moet afsien en deur die verwerping van sy eer die heerlikheid ten voile aan God te gee, sodat ons ons nie iets, selfs die geringste deel daarvan, toe-eien en as gevolg van ons ydel opgeblase houding voor sy aangesig beswyk nie. Ons vind in God se diensknegte herhaaldelik voorbeelde van hierdie onderdanigheid wat alle hoogmoed platslaan. En die heiligstes van hulle word die meeste platgeslaan wanneer hulle voor die Here se aangesig verskyn. Daniël, wat die Here soveel geprys het, het byvoorbeeld gesê: “Nie op grond van ons geregtighede nie maar op grond van u groot barmhartighede stort ons ons gebede voor U uit. Verhoor ons, Here; wees ons genadig, Here; verhoor ons en doen wat ons vra om U ontwil, want u Naam is oor u volk 1088 en oor u heilige plek aangeroep”.⁵¹ Hy maak hom inderdaad nie soos gewoonlik gebeur, slinks as een van die volk deel van die massa nie. Eerder bely hy afsonderlik sy eie skuld en hy wend hom smekend tot die toevlug van (God se) genade. Hy verklaar dit byvoorbeeld uitdruklik wanneer hy sê: “Aangesien ek my sondes en die sondes van my volk bely het”.⁵² Met sy voorbeeld skryf Dawid ook aan ons hierdie nederigheid voor: “Moet tog nie ’n regsaak teen u kneg begin nie, want niemand wat leef, is voor U onskuldig nie”.⁵³

Jesaja bid op soortgelyke wyse: “Kyk, U is toornig omdat ons gesondig het; die ewigheid is op u weë gegrond; daarom sal ons gered word. Ons was almal vol onreinheid, en al ons geregtighede was soos ’n bemorste kleed; en ons het almal verdor soos blare en ons ongeregtighede het ons weggewaai soos die wind. En daar is niemand wat u Naam aanroep nie; niemand wat hom beywer om U aan te gryp nie. Want U het u aangesig vir ons verberg en laat ons wegkwyn in die hand van ons ongeregtighede. Maar nou, o Here, U is ons Vader, en ons is die klei; U het ons gevorm, en ons is die werk van u hande. O Here, vertoorn U nie vir ons nie en onthou ons ongeregtigheid nie vir altyd nie. Aanskou dit tog, ons is almal u volk”.⁵⁴

Let daarop dat hulle hoegenaamd op geen selfvertroue staatmaak nie behalwe net hierop dat hulle daaraan dink dat hulle aan God behoort, en daarom laat hulle nie hulle hoop vaar dat Hy vir hulle sal sorg nie. Jeremia bid net so: “As ons ongeregtighede teen ons getuig, doen dit dan om u Naam ontwil”.⁵⁵ Iets wat deur ’n skrywer oor wie daar onsekerheid bestaan - wie hy ook al was, dit word aan die profeet Baruch toegeskryf -, is baie waar en terselfdertyd ook baie heilig. Hy skryf: “Die siel wat bedroef en verlate is vanweë die grootte van sy sonde, geboë en swak, ’n hongerige siel en oë wat verswak, gee aan U, o Here, die eer. Ons stort ons gebede voor u aangesig uit nie vanweë die geregtighede van ons vaders nie, en voor u aangesig vra ons u barmhartigheid, o Here, ons God. Maar ontferm U oor ons omdat U barmhartig is en ons voor U gesondig het”.⁵⁶

8. Третье правило связано с двумя первыми. Оно заключается в том, что человек, предстающий перед Богом для молитвы, должен отбросить всякие фантазии относительно собственного достоинства, отбросить всякое самомнение. Ему следует отречься от того, чтобы полагаться на самого себя, смиренно отдать всю славу Богу из опасения, что, доверившись себе хоть немного, он будет уничтожен перед лицом Бога вместе со всем своим суетным тщеславием. У нас есть множество примеров подобной кротости, способности умалиться, которая убивает в рабах Божьих всякое высокомерие. Среди них более свят тот, кто, представая перед Господом, более унижает себя и смиряется. Даниил, который получил столь великие свидетельства из Божьих уст, тем не менее молится так: «Мы повергаем моления наши пред Тобою, уповая не на праведность нашу, но на Твоё великое милосердие. Господи, услыши! Господи, прости! Господи, внемли и соверши, не умедли ради Тебя Самого, Боже мой, ибо Твоё имя наречено на городе Твоём и на народе Твоём» (Дан 9:18-19). Не нужно думать, что, согласно народному обычаю, Даниил представляет себя одним из многих, простым человеком из народа: Даниил говорит как отдельный грешник, который прибегает к Божьей милости. Ведь он прибавляет: «исповедовал грехи мои и грехи народа моего» [Дан 9:20].

Давид также подаёт нам достойный пример смирения: «Не входи в суд с рабом Твоим, потому что не оправдается пред Тобой ни один из живущих» (Пс 142/143:2). Исайя от лица народа молится такими словами: «Но вот, Ты прогневался, потому что мы издавна грешили ... Все мы сделались как нечистый, и вся праведность наша как запачканная одежда; и все мы поблекли, как лист, и беззакония наши, как ветер, уносят нас. И нет призывающего имя Твоё, который положил бы крепко держаться за Тебя; поэтому Ты сокрыл от нас лицо Твоё и оставил нас погибать от беззаконий наших. Но ныне, Господи, Ты - Отец наш; мы - глина, а Ты - образователь наш, и все мы - дело руки Твоей. Не гневайся, Господи, без меры и не вечно помни беззаконие. Воззри же, мы все народ Твой» (Ис 64:5-9). Здесь легко заметить, что они не полагаются ни на что иное, кроме как на то, что считают себя принадлежащими Богу, и не отчаиваются, что не будут приняты под его защиту. Иеремия говорит о том же: «Хотя беззакония наши свидетельствуют против нас, но Ты, Господи, твори с нами ради имени Твоего» (Иер 14:7). Поэтому в пророчестве, приписываемом Варуху, хотя подлинный его автор неизвестен, в духе истинной святости сказано, что Богу воздают славу глаза потусклые и душа, скорбящая и поверженная в уныние огромностью своих грехов, душа согбенная, немощная и алчущая. «Не по правдам отцов наших мы повергаем моление сие пред лицом Твоим, Господи, Боже наш. Но, будучи милосерд, сжалься над нами, потому что мы согрешили пред Тобою» (Книга пророка Варуха 2:18-20).

9. | Denique rite precandi initium atque etiam praeparatio est veniae deprecatio cum humili et ingenua culpae confessione. Neque enim sperandum est ut quicquam a Deo impetret vel sanctissimus quisque, donec gratis reconciliatus ei sit: nec fieri potest ut aliis Deus sit propitius nisi quibus ignoscit. Unde non mirum si hac clave ianuam sibi fideles aperiunt ad orandum; quod ex compluribus Psalmorum locis discimus. David enim aliud postulans^c dicit, Peccatorum iuventutis meae et transgressionum mearum ne memineris; secundum misericordiam tuam reminiscere mei propter bonitatem tuam Domine [Psal. 25. b. 7^d]. Item, Respice afflictionem meam et laborem meum, et remitte omnia peccata mea [Ibidem, d. 18]. Ubi etiam videmus non satis esse si in singulos dies pro recentibus peccatis nos ad calculum vocemus, nisi in memoriam nobis redeant quibus oblivio pridem inducta videri poterat. Nam et idem Propheta alibi scelus unum grave confessus, hac occasione usque ad uterum matris revolvitur, in quo iam labem contraxerat 307 [Psal. 51. b. 7]: non ut culpam ex naturae corruptela^a extenuet, sed ut totius vitae peccata accumulans, quo severior est in se damnando, magis exorabilem Deum reperiat. Etsi autem non semper expressis verbis peccatorum remissionem postulant sancti, si tamen diligenter expendimus quas Scriptura refert eorum preces, facile quod dico occurret, orandi animum sumpsisse ex sola Dei misericordia, atque ita semper exordium fecisse ab eo placando: quia si quisque suam conscientiam interroget, tantum abest, ut audeat familiariter curas suas apud Deum deponere^b, ut ad omnem accessum trepidet, nisi misericordia et venia fretus. Est quidem et alia specialis confessio, ubi poenarum levationem optant, ut simul orent peccata sibi ignosci: quia absurdum esset effectum tolli velle, manente causa. Cavendum enim est ne stultos aegrotos imitemur, qui de curandis tantum accidentibus solliciti, radicem ipsam morbi negligunt. ^cQuin prius danda opera est ut nobis propitius sit Deus quam ut favorem suum externis signis testetur: quia et hunc ordinem tenere vult ipse, et parum nobis prodesset eum habere beneficum, nisi conscientia placatum sentiens, penitus amabilem nobis redderet. Quod etiam monemur Christi responso: nam quum paralyticum sanare decretum esset, Remittuntur (inquit) tibi peccata tua [Matth. 9. a. 2]: erigens animos scilicet ad id quod praecipue optandum est, ut nos in gratiam recipiat Deus: deinde fructum reconciliationis in ope nobis ferenda proferat. Caeterum praeter specialem illam praesentis reatus confessionem, qua fideles pro impetranda cuiusque culpae et poenae venia supplicant, generalis illa praefatio, quae conciliat precibus favorem, nunquam omittenda est: quia nisi in gratuita misericordia fundatae nunquam Deum exorabunt. Quo referri potest illud Iohannis, Si confiteamur peccata nostra, fidelis est et iustus ut nobis remittat, et nos emundet ab omni iniquitate [1. Iohan. 1. d. 9], Unde preces sub Lege sanguinis expiatione consecrari oportuit¹, ut acceptae essent, atque ita commonefieret populus se tanta honoris praerogativa indignum esse, donec a suis inquinamentis purgatus, ex sola Dei misericordia conciperet precandi fiduciam. 308

9. En somme, le commencement et la preparation de bien prier est, de requerir mercy avec humble et franche confession de nos fautes. Car il ne faut point esperer que le plus sainct du monde impetre rien de Dieu, jusqu’à ce qu’il soit gratuitement reconcilié à luy. Et ne se peut faire que Dieu soit propice, sinon à ceux ausquels il pardonne leurs offenses. Parquoy ce n’est point merveille si les saincts s’ouvrent la porte à prier, de ceste clef. Ce qui appert par plusieurs passages des Pseaumes. Car David demandant autre chose que la remission de ses pechez, dit neantmoins, Oublie les fautes de ma jeunesse: ô Dieu qu’il ne te souvienne de mes transgressions: aye memoire de moy selon ta misericorde, à cause de la bonté. Item, Regarde mon affliction et mon travail, et me pardonne mes fautes (Ps. 25:6, 7, 18). En quoy aussi nous voyons qu’il ne suffit point de nous appeller à conte chacun jour pour les pechez fresehement commis, si nous ne reduisons en memoire ceux qui pourroyent estre mis en oubli par la longue traitte de temps. Car le mesme Prophete en un autre passage ayant confessé un grand forfait, est induit par ceste occasion à venir jusques au ventre de sa mere auquel ja il estoit entaché de la contagion generale (Ps. 51:7): non pas pour amoindrir sa coulpe sous ombre que tous hommes sont corrompus en Adam, mais pour amasser les pechez de toute sa vie, afin qu’estant severe à se condamner, il trouve Dieu plus facile à pardonner. Or combien que les Saincts ne demandent pas tousjours pardon de leurs fautes par mots expres, toutesfois si nous poisons diligemment leurs prieres que l’Escriture recite, nous appercevrons incontinent ce que je dy estre vray, c’est qu’ils ont pris courage de prier en la seule misericorde de Dieu: et ainsi qu’ils ont tousjours commencé par ce bout, c’est d’appointer avec luy et appaiser son ire. Car si chacun interrogue sa conscience, tant s’en faut qu’il ose se descharger privément envers Dieu de ses passions et desirs, qu’il aura horreur d’approcher de luy, sinon qu’il se confie d’estre receu à mercy de pure misericorde, Il y a bien une autre confession speciale, c’est qu’en demandant que Dieu retire sa main pour ne les point punir, ils recognoissent le chastiement qu’ils ont merité: pource que ce seroit renverser tout ordre, de vouloir que l’effect fust osté en laissant la cause. Car il nous faut garder d’ensuyvre les fols malades, lesquels ne pensans point à la racine de leur maladie, se soucient seulement de gairir les accidens qui les faschent. Ils voudront qu’on leur oste le mal de teste et des reins, et seront contens qu’on ne touche point à la fievre. Plustost il nous faut mettre peine que Dieu nous soit propice, que de requerir qu’il declaire sa faveur par signes externes: pource que luy veut tenir cest ordre. Et aussi il nous profiteroit bien peu de sentir sa liberalité, si nostre conscience ne le sentoit appaisé et favorable envers nous, pour le nous rendre amiable. Ce qui nous est demonstré par la sentence de Jesus Christ; car en voulant gairir le paralytique il dit, Tes pechez te sont remis (Matth. 9:2). En parlant ainsi il esleve les cœurs à desirer ce qui est le principal, c’est que Dieu nous reçoyve en grace: et puis qu’il declaire le fruict de telle reconciliation, en nous aidant. Au reste, outre la confession speciale que font les fideles des vices dont ils se sentent presentement coulpables, pour en obtenir pardon, la preface generale en laquelle ils se recognoissent estre pecheurs, et laquelle rend l’oraison favorable, ne doit jamais estre omise: pource que jamais les prieres ne seront exaucées, si elles n’ont leur fondement en la misericorde gratuite de Dieu. A quoy se peut rapporter le dire de sainct Jean, Si nous confessons nos pechez, il est fidele et juste pour les nous remettre, et nous purger de toute iniquité (1 Jean 1:9). Et voila pourquoy en la Loy les prieres ont esté consacrées par effusion de sang pour estre agreables, afin que le peuple fust adverty qu’il n’estoit pas digne d’un privilege tant honnorable que d’invoquer Dieu, jusques à ce qu’il fust purgé de ses souilleures, pour mettre toute sa fiance en la bonté et mercy de Dieu.

9. Finally, the commencement and even introduction to praying rightly is a supplication for pardon with an humble and ingenuous confession of guilt. For neither is there any hope that even the holiest of men can obtain any blessing of God till he be freely reconciled to him, nor is it possible for God to be propitious to any, but those whom he pardons. It is no wonder, then, if believers with this key open to themselves the gate of prayer; as we learn from many places in the Psalms. For David, when requesting another thing, says, “Remember not the sins of my youth, nor my transgressions: according to thy mercy remember thou me, for thy goodness’ sake, O Lord.” Again: “Look upon mine affliction and my pain; and forgive all my sins.”²⁸⁷ Where we likewise perceive, that it is not sufficient for us to call ourselves to a daily account for recent sins, unless we remember those which might seem to have 86been long buried in oblivion. For the same Psalmist, in another place,²⁸⁸ having confessed one grievous crime, takes occasion thence to revert to his mother’s womb, where he had contracted his original pollution; not in order to extenuate his guilt by the corruption of his nature, but that, accumulating all the sins of his life, he may find God the more ready to listen to his prayers in proportion to the severity of his self-condemnation. But though the saints do not always in express terms pray for remission of sins, yet if we diligently examine their prayers recited in the Scriptures, it will easily appear, as I assert, that they derived their encouragement to pray from the mere mercy of God, and so always began by deprecating his displeasure; for if every man examine his own conscience, he is so far from presuming familiarly to communicate his cares to God, that he trembles at every approach to him, except in a reliance on his mercy and forgiveness. There is also, indeed, another special confession, when they wish for an alleviation of punishments, which is tacitly praying for the pardon of their sins; because it were absurd to desire the removal of an effect, while the cause remains. For we must beware of imitating foolish patients, who are only solicitous for the cure of the symptoms, but neglect the radical cause of the disease. Besides, we should first seek for God to be propitious to us, previously to any external testimonies of his favour; because it is his own will to observe this order, and it would be of little advantage to us to receive benefits from him, unless a discovery to the conscience of his being appeased towards us rendered him altogether amiable in our view. Of this we are likewise apprized by the reply of Christ; for when he had determined to heal a paralytic person, he said, “Thy sins be forgiven thee;”²⁸⁹ thereby calling our attention to that which ought to be the chief object of desire, that God may receive us into his favour, and then, by affording us assistance, discover the effect of reconciliation. But beside the special confession of present guilt, in which believers implore the pardon of every sin and the remission of every punishment, that general preface, which conciliates a favourable attention to our prayers, is never to be omitted; because, unless they be founded on God’s free mercy, they will all be unavailing. To this topic we may refer that passage of John—“If we confess our sins, he is faithful and just to forgive us our sins, and to cleanse us from all unrighteousness.”²⁹⁰ Wherefore, under the law, prayers are required to be consecrated by an atonement of blood, to render them acceptable, and to remind the people that they were unworthy of so great and honourable a privilege, till, purified from their 87pollutions, they should derive confidence in prayer from the mere mercy of God.

9. Advantage of thus suppressing pride. It leads to earnest entreaty for pardon, accompanied with humble confession and sure confidence in the Divine mercy. This may not always be expressed in words. It is peculiar to pious penitents. A general introduction to procure favour to our prayers never to be omitted.

In fine, supplication for pardon, with humble and ingenuous confession of guilt, forms both the preparation and commencement of right prayer. For the holiest of men cannot hope to obtain any thing from God until he has been freely reconciled to him. God cannot be propitious to any but those whom he pardons. Hence it is not strange that this is the key by which believers open the door of prayer, as we learn from several passages in The Psalms. David, when presenting a request on a different subject, says, “Remember not the sins of my youth, nor my transgressions; according to thy mercy remember me, for thy goodness sake, O Lord,” (Psalm 25:7). Again, “Look upon my affliction and my pain, and forgive my sins,” (Psalm 25:18). Here also we see that it is not sufficient to call ourselves to account for the sins of each passing day; we must also call to mind those which might seem to have been long before buried in oblivion. For in another passage the same prophet, confessing one grievous crime, takes occasion to go back to his very birth, “I was shapen in iniquity, and in sin did my mother conceive me,” (Psalm 51:5);154not to extenuate the fault by the corruption of his nature, but as it were to accumulate the sins of his whole life, that the stricter he was in condemning himself, the more placable God might be. But although the saints do not always in express terms ask forgiveness of sins, yet if we carefully ponder those prayers as given in Scripture, the truth of what I say will readily appear; namely, that their courage to pray was derived solely from the mercy of God, and that they always began with appeasing him. For when a man interrogates his conscience, so far is he from presuming to lay his cares familiarly before God, that if he did not trust to mercy and pardon, he would tremble at the very thought of approaching him. There is, indeed, another special confession. When believers long for deliverance from punishment, they at the same time pray that their sins may be pardoned;¹ for it were absurd to wish that the effect should be taken away while the cause remains. For we must beware of imitating foolish patients who, anxious only about curing accidental symptoms, neglect the root of the disease.² Nay, our endeavour must be to have God propitious even before he attests his favour by external signs, both because this is the order which he himself chooses, and it were of little avail to experience his kindness, did not conscience feel that he is appeased, and thus enable us to regard him as altogether lovely. Of this we are even reminded by our Savior’s reply. Having determined to cure the paralytic, he says, “Thy sins are forgiven thee;” in other words, he raises our thoughts to the object which is especially to be desired—viz. admission into the favour of God, and then gives the fruit of reconciliation by bringing assistance to us. But besides that special confession of present guilt which believers employ, in supplicating for pardon of every fault and punishment, that general introduction which procures favour for our prayers must never be omitted, because prayers will never reach God unless they are founded on free mercy. To this we may refer the words of John,“If we confess our sins, he is faithful and just to forgive us our sins and to cleanse us from all unrighteousness,” (1 John 1:9). Hence, under the law it was necessary to consecrate prayers by the expiation of blood, both that they might be accepted, and that the people might be warned that they were unworthy of the high privilege until, being purged from their defilements, they founded their confidence in prayer entirely on the mercy of God.

9. Kortom, het begin en ook de voorbereiding van het juiste bidden bestaat in het bidden om vergeving met ootmoedige en oprechte schuldbelijdenis. Want men heeft niet te hopen, dat iemand, zelfs de allerheiligste, van God iets zal verkrijgen, voordat hij uit genade met Hem verzoend is; en het kan ook niet geschieden, dat God aan anderen genadig is, dan aan wie Hij vergeving schenkt. Daarom is het niet te verwonderen, dat de gelovigen met deze sleutel zich de deur openen tot het bidden, wat wij uit verscheidene plaatsen der psalmen leren. Want hoewel David iets anders vraagt, zegt hij (Ps. 25:7,18) "Gedenk niet der zonden mijner jonkheid, noch mijner overtredingen; gedenk mijner naar uw goedertierenheid, om uwer goedheid wil, o Here." Evenzo: "Aanzie mijn ellende, en mijn moeite, en neem weg al mijne zonden." Daarin zien wij ook, dat het niet genoeg is, dat wij iedere dag onze nieuwe zonden in rekening brengen, tenzij we ook in de herinnering terugroepen de zonden, die al lang in vergetelheid konden schijnen geraakt te zijn. Want dezelfde profeet komt elders (Ps. 51:7) nadat hij één zware zonde beleden heeft, bij deze gelegenheid terug op zijn zonden tot de moederschoot toe, in welke hij reeds besmet was, niet om zijn schuld te verkleinen door de verdorvenheid der natuur, maar opdat hij, door de zonden van zijn gehele leven opeen te stapelen, zou bevinden, dat God des te meer te verbidden was, naarmate hijzelf strenger was in het veroordelen van zichzelf. En ofschoon de heiligen niet altijd met uitgedrukte woorden vergeving van hun zonden vragen, zullen wij toch, wanneer we nauwkeurig hun gebeden nagaan, die de Schrift vermeldt, gemakkelijk opmerken, wat ik zeg, namelijk, dat ze de moed om te bidden ontleend hebben alleen aan Gods barmhartigheid, en zo altijd uitgegaan zijn van hun verzoening met Hem. Want indien een ieder zijn eigen geweten ondervraagt, is het er zover vandaan, dat hij vertrouwelijk zijn zorgen bij God zou durven neerleggen, dat hij zelfs siddert om tot Hem te naderen, anders dan vertrouwend op zijn barmhartigheid en vergeving. Er is ook nog een andere bijzondere belijdenis, waarbij zij verlichting der straffen verzoeken zo, dat ze tegelijkertijd bidden, dat hun de zonden vergeven worden; want het zou ongerijmd zijn te willen, dat de uitwerking weggenomen werd, terwijl de oorzaak bleef. Want wij moeten er ons voor hoeden de dwaze zieken na te volgen, die vol zorg zijn om slechts de bijkomstigheden van hun ziekte te genezen, maar haar wortel zelf veronachtzamen. Ja, we moeten er ons op toeleggen, dat God ons genadig zij, voordat wij vragen, dat Hij zijn gunst door uiterlijke tekenen betuigt; want ook Hij zelf wil deze orde houden, en het zou ons weinig baten te bevinden, dat Hij weldadig is, indien niet onze consciëntie gevoelde, dat Hij verzoend is, en Hem niet geheel en al beminnelijk voor ons maakte. Hiertoe worden wij ook vermaand door het antwoord van Christus; want toen Hij besloten had de geraakte te genezen, zeide Hij: "Uw zonden zijn u vergeven" (Matt. 9:2) daarmee de harten oprichtend tot datgene, wat vooral gewenst moet worden, namelijk dat God ons in genade aanneemt, en daarna ons de vrucht der verzoening schenkt in het brengen van hulp. Verder, behalve die bijzondere belijdenis van de tegenwoordige schuld, waardoor de gelovigen smeken om het verkrijgen van vergiffenis van iedere schuld en kwijtschelding der straf, mag ook nooit die algemene inleiding nagelaten worden, die voor de gebeden gunst verwerft, want zij zullen God nooit verbidden, tenzij ze in de onverdiende barmhartigheid gefundeerd zijn. Daarop kunnen betrokken worden de woorden van Johannes (Joh. 1 Joh. 1:9) "Indien wij onze zonden belijden, Hij is getrouw en rechtvaardig, dat Hij ons de zonden vergeve, en ons reinige van alle ongerechtigheid." Daarom moesten de gebeden onder de wet geheiligd worden door de zuivering des bloeds, opdat ze aangenaam zouden zijn, en zo het volk er aan herinnerd zou worden, dat het zulk een erevoorrecht onwaardig was, totdat het, van zijn onreinheden gezuiverd, uit Gods barmhartigheid alleen, het vertrouwen om te bidden verkreeg.

9. 571Die Bitte um Sündenvergebung als wichtigstes Stück des Gebets

Kurz, der Eingang und zugleich auch die Vorbereitung zu rechtem Beten ist das Bitten um Vergebung unter demütigem und aufrichtigem Bekenntnis unserer Schuld. Denn es ist nicht zu erwarten, daß jemand - auch wenn er der Heiligste wäre! - etwas von Gott gewährt bekommt, ehe er aus Gnaden mit ihm versöhnt ist; es kann auch nicht sein, daß Gott anderen Menschen gnädig wäre, als denen, denen er Verzeihung gewährt. Es ist daher nicht verwunderlich, wenn sich die Gläubigen mit diesem Schlüssel die Tür zum Beten auftun. Das lernen wir aus recht vielen Psalmstellen. So spricht David an einer Stelle, an der er (im übrigen) um etwas anderes bittet: „Gedenke nicht der Sünden meiner Jugend und meiner Übertretungen; gedenke aber mein nach deiner Barmherzigkeit um deiner Güte willen, Herr!“ (Ps. 25,7). Oder ebenso: „Siehe an meinen Jammer und mein Elend und vergib mir alle meine Sünden!“ (Ps. 25,18). Da sehen wir auch, daß es nicht genug ist, daß wir uns Tag für Tag für die neuen Sünden zur Rechenschaft ziehen, wenn uns nicht zugleich die Sünden wieder ins Gedächtnis kommen, die bereits der Vergessenheit anheimgefallen scheinen könnten. So bekennt der gleiche Prophet an anderer Stelle eine schwere Missetat, aber er greift doch bei dieser Gelegenheit zurück bis an den Mutterleib, in dem er sich bereits Befleckung zugezogen hatte (Ps. 51,7). Das tut er nicht, um seine Schuld durch den Hinweis auf die Verderbtheit der Natur zu verkleinern, sondern er will die Sünden seines ganzen Lebens aufeinanderhäufen, und je härter er sich verdammt, desto mehr möchte er bei Gott Erhörung finden! Freilich erbitten die Heiligen die Vergebung der Sünden nicht immer mit ausdrücklichen Worten; wenn wir aber ihre Gebete, wie sie uns die Schrift überliefert, gründlich durchgehen, dann wird uns das, was ich meine, unschwer entgegentreten: sie haben den Mut zum Beten allein aus Gottes Barmherzigkeit genommen und deshalb stets damit den Anfang gemacht, daß sie ihn versöhnten. Denn wenn einer sein Gewissen befragt, so kommt er nicht von ferne zu dem Wagnis, seine Sorgen vertrauensvoll bei Gott niederzulegen, nein, er wird sogar zittern, sich Gott zu nahen, wenn er sich nicht auf seine Barmherzigkeit und Vergebung verläßt.

Es gibt freilich daneben noch ein anderes, besonderes Schuldbekenntnis, in dem sie um Linderung der Strafen bitten, aber doch auch gleichzeitig darum beten, daß ihnen ihre Sünden vergeben werden; es wäre ja auch widersinnig, wenn sie wollten, daß die Wirkung behoben würde, während unterdessen die Ursache bestehen bliebe. Wir müssen uns hüten, es nicht zu machen wie törichte Kranke, die sich bloß um die Behandlung der äußeren Krankheitserscheinungen Sorge machen, die Wurzel der Krankheit aber vernachlässigen. Nein, wir müssen uns zuerst darum mühen, daß Gott uns gnädig sei, und erst dann darum, daß er uns seine Gunst auch an äußeren Zeichen beweise; denn er will selbst diese Reihenfolge einhalten; es würde uns auch gar wenig nutzen, wenn wir seine Wohltätigkeit zu spüren bekämen, ohne daß unser Gewissen die Empfindung hätte, daß er mit uns versöhnt ist, und ohne daß es uns voll und ganz die Gewißheit verschaffte, daß wir ihn lieben dürfen. Daran mahnt uns auch eine Antwort, die Christus gegeben hat; er hatte beschlossen, den Gichtbrüchigen zu heilen - und da sagte er zu ihm: „Dir sind deine Sünden vergeben!“ (Matth. 9,2). Damit richtet er die Herzen auf das, was vor allem zu wünschen ist, nämlich: daß uns Gott in Gnaden annimmt und uns dann auch die Frucht der Versöhnung in der Hilfe zukommen läßt, die er uns gewährt.

Neben diesem besonderen Bekenntnis einer gegenwärtigen Schuld, in dem die Gläubigen Vergebung erflehen, um Erlaß jeder Schuld oder Strafe zu erhalten - sollen wir übrigens jenen allgemeinen Gebetseingang, der unseren Bitten freundliche Aufnahme verschafft, niemals beiseite lassen. Denn unsere Bitten werden vor Gott nie und nimmer Erhörung finden, wenn sie nicht auf die aus reiner Gnade an uns geschehende Barmherzigkeit gegründet sind. Darauf läßt sich das Wort des 572 Johannes beziehen: „So wir aber unsere Sünden bekennen, so ist er treu und gerecht, daß er uns die Sünden vergibt und reinigt uns von aller Untugend“ (Joh. 1,9). Daher mußten auch unter dem Gesetz die Gebete unter sühnendem Blutvergießen geheiligt werden, um (vor Gott) angenehm zu sein (vgl. Gen. 12,8; 26,25; 33,20). Damit sollte dem Volke zum Bewußtsein gebracht werden, daß es des Vorrechts einer solchen Ehre unwürdig war, bis es, von seinen Untugenden gereinigt, allein aus Gottes Barmherzigkeit die Zuversicht zum Bitten gewonnen hatte!

9. ’n Gehed begin met ’n pleidooi om genade en skuldbelydenis

Kortom: die begin en selfs ook die voorberëiding vir n behoorlike gebed is ’n pleidooi om genade met ’n ootmoedige en opregte skuldbe- 1089 lydenis. Niemand moet immers hoop dat hy iets van God kan verkry, selfs al is hy die heiligste mens, totdat hy uit genade met God versoen is nie. Dit is ook nie moontlik dat God iemand anders as diegene wat Hy vergewe het, genadig is nie. Gevolglik is dit nie verbasend as gelowiges die deur na gebed met hierdie sleutel vir hulle oopsluit nie soos ons uit verskeie aanhalings uit die Psalms leer. Wanneer Dawid iets anders (as sondevergiffenis) vra, sê hy: “Moet tog nie dink aan die sondes en oortredinge van my jeug nie; dink aan my volgens u barmhartigheid vanweë u goedertierenheid, Here”.⁵⁷ Net so: “Aanskou my ellende en my moeite en vergeef al my sondes”.⁵⁸

Hier merk ons ook dat dit nie genoeg is as ons dag vir dag rekenskap van ons onlangse sondes gee sonder om ook die sondes te onthou wat lyk asof hulle lank reeds vergete is nie. Want wanneer dieselfde profeet elders een ernstige oortreding bely, keer hy by hierdie geleentheid tot sy moederskoot terug waarin hy toe alreeds die smet opgedoen het⁵⁹ - nie om sy eie skuld deur die bedorwenheid van sy natuur kleiner te maak nie maar om die sonde van sy hele lewe op te stapel sodat hy namate hy strenger is in sy veroordeling van homself, mag vind dat God genaakbaarder is. Hoewel die heiliges nie altyd met uitdruklike woorde om sondevergiffenis vra nie, sal ons egter maklik teenkom wat ek beweer as ons hulle gebede wat die Skrif vir ons weergee, sorgvuldig deurdink, naamlik dat hulle die gemoedstemming om te bid uit God se barmhartigheid alleen geput het en dat hulle daarom altyd begin het deur Hom met hulle te versoen. As iemand trouens sy eie gewete sou ondervra, is dit so ver weg daarvan dat hy sou waag om vrymoedig sy sorge voor God te lê dat hy elke keer as hy tot God nader, sou vrees tensy hy op God se barmhartigheid en genade vertrou.⁶⁰

 Daar is weliswaar ook ’n ander besondere belydenis wanneer sondaars verligting van hulle straf begeer en terselfdertyd bid dat hulle sondes hulle vergewe moet word. Dit sou immers onsinnig wees dat hulle die gevolg uit die weg wil ruim terwyl die oorsaak daarvan nog bly. Ons moet trouens waak dat ons nie dwase siekes naboots wat hulle slegs oor bykomstighede bekommer maar nie op die wortel van hulle siekte ag slaan nie.⁶¹ Ja, ons moet sorg dat God ons goedgesind is eerder as dat Hy sy guns met uitwendige tekens betuig, omdat dit sy wil is om hierdie orde te handhaaf, en dit sou weinig voordeel vir ons ingehou het om Hom milddadig te vind tensy ons gewetens aanvoel dat Hy met ons 1090 versoen is en Hom volkome lieflik vir ons maak.⁶² Ons word ook hieraan herinner deur Christus se antwoord. Toe Hy besluit het om die verlamde man gesond te maak, het Hy gesê: “Jou sondes is jou vergewe”.⁶³ Hiermee verhef Hy natuurlik ons gemoedere tot dit waarna ons besonderlik moet smag, naamlik dat God ons in genade mag aanneem en dan dat Hy deur hulp aan ons te verleen, die vrug van die versoening aan ons mag voorsit.

Behalwe daardie besondere belydenis van huidige skuld waarmee gelowiges bid om vir elke skuld en straf genade te verkry, moet ’n algemene inleiding wat guns vir ons gebede verwerf, nooit agterweë gelaat word nie, want tensy ons gebede op vrye barmhartigheid gegrond is, sal God hulle nooit verhoor nie. Die bekende verklaring van Johannes kan daarop betrek word: “As ons ons sondes bely: Hy is getrou en regverdig om dit ons te vergewe en ons van alle ongeregtigheid te reinig”.⁶⁴ Om hierdie rede moes gebede onder die wet met ’n soenoffer van bloed gewy word om aanvaar te word,⁶⁵ en die volk moes so vermaan word dat hulle nie die voorreg van so ’n groot eer verdien het nie totdat hulle van hulle onreinheid gereinig is en vertroue om te bid slegs uit God se barmhartigheid ontvang het.

9. Итак, приготовление к доброй молитве и её начало состоят в том, чтобы, смиренно и чистосердечно признав свои грехи, попросить Бога о милости. Не следует полагать, будто самые святые люди получают что-либо от Господа, прежде чем Он милостиво примирится с ними. Бог может быть благосклонен лишь к тем, кому Он прощает прегрешения. Поэтому не удивительно, что даже святые открывают двери молитвы этим ключом. Это видно из многих фрагментов псалмов. Давид, молясь не о чём ином, как только о прощении своих грехов, тем не менее восклицает: «Грехов юности моей и преступлений моих не вспоминай; по милости Твоей вспомни меня Ты, ради благости Твоей». Там же: «Призри на страдание моё и на изнеможение моё и прости все грехи мои» (Пс 24/25:7,18). Здесь мы видим, что недостаточно каждодневно держать в памяти только недавно совершённые грехи, но нужно стараться вспоминать и о тех грехах, о которых мы, может быть, по прошествии времени позабыли. В другом отрывке тот же пророк, сознаваясь в тяжком преступлении, доходит от него даже до чрева матери своей, в котором он уже был заражён всеобщим грехом (Пс 50/51:7). Не для того, чтобы под прикрытием испорченности всех людей в Адаме приуменьшить собственную вину, но чтобы собрать воедино все грехи своей жизни. И тогда, строго осудив себя, он скорее вымолит прощение у Бога. Хотя святые не всегда просят прощения за свои грехи явно выраженными словами, однако, если мы внимательно вчитаемся в их молитвы, воспроизведённые в Писании, мы тотчас заметим, что я сказал правду: они осмеливались молиться, надеясь только на Божье милосердие, и поэтому начинали именно так: стремились примириться с Богом и утишить его гнев. Любой человек, честно исследовав свою совесть, не только не решится раскрыть перед Богом свои страсти и желания, но ужаснётся приблизиться к Нему, если только не доверится одной его чистой милости и милосердию.

Есть еще другой, особый путь покаяния, когда, прося Бога отвести свою руку и не наказывать их, молящиеся признают, что они заслужили наказание, - ибо был бы нарушен всякий порядок в мире, если бы от причины было отнято следствие. Нам нужно остерегаться следовать глупым больным, которые, не задумываясь о корнях своей болезни, стремятся излечить только досаждающие им её внешние проявления. Они хотят, чтобы им сняли головную боль или боль в груди, и не беспокоятся, что при этом не обращают внимания на лихорадку. Нам нужно больше заботиться о том, чтобы Бог был благосклонен к нам, нежели о том, чтобы Он проявлял свою милость во внешних знаках, ибо Он желает именно такого порядка. Мало пользы даст нам ощущение щедрости Бога, пока наша совесть не почувствует, что Он умиротворён и благосклонен к нам и готов явить свою любовь. Это показывают нам слова Иисуса Христа. Исцеляя расслабленного, Он говорит: «Прощаются тебе грехи твои» (Мф 9:2). Этими словами Он призывает сердца желать главного - чтобы Бог принял нас в свою милость, и лишь затем Он являет плод этого примирения, помогая нам.

Помимо этого особого раскаяния верующих в пороках, в которых они чувствуют себя виновными в данное время, с целью получить прощение, нельзя опускать общее вступление (preface), когда верующие признают себя грешниками; это делает их молитву угодной Богу. Ибо молитвы будут исполнены только тогда, когда их основание - даваемая даром милость Божья. Об этом говорит св. Иоанн: «Если исповедуем грехи наши, то Он, будучи верен и праведен, простит нам грехи и очистит нас от всякой неправды» (1 Ин 1:9). Вот почему согласно Закону молитвы, чтобы быть угодными Богу, сопровождались пролитием крови. Народ должен был удостовериться, что он не будет удостоен высокой привилегии призывания Бога пока не очистится от своей скверны и не исполнится доверия к доброте и милости Бога.

10. | Quod autem propriae iustitiae suffragium interdum ad exorandum Deum citare sancti videntur (ut quum David dicit, Custodi animam meam, quia bonus sum [Psal. 86. a. 2]. Item Ezechias, Recordare Domine, obsecro, quod ambulavi coram te in veritate, fecique in oculis tuis bonum [2. Reg. 20. a. 3^a]) talibus loquendi formulis nihil sibi aliud volunt quam ex ipsa regeneratione, servos Dei^b se ac filios testari, quibus ipse fore se propitium recipit. Per Prophetam docet (ut iam visum est^{c 1}) oculos suos super iustos esse, aures suas in preces eorum [Psal. 34. c. 16]. Rursus per Apostolum^d, Nos impetraturos quicquid petierimus, si mandata sua observemus [1. Ioh. 3. d. 22]. Quibus sententiis pretium orationi non statuit ab operum meritis: sed ita stabilire vult eorum fiduciam qui sibi non fucatae integritatis et innocentiae probe conscii sunt, quales oportet esse fideles universos. Siquidem ex ipsa Dei veritate sumptum est quod dicit apud Iohannem caecus illuminatus, non exaudiri a Deo peccatores [Iohan. 9. f. 31^e]: si peccatores modo recepto Scripturae usu^f intelligimus, qui citra iustitiae desiderium toti suis peccatis indormiunt et acquiescunt: quando nullum cor in sinceram Dei invocationem unquam prorumpet quod non simul ad pietatem aspiret. Talibus ergo promissis respondent sanctorum obtestationes, quibus suae vel puritatis vel innocentiae mentionem iniiciunt, quo^g sibi exhiberi sentiant quod est omnibus Dei servis expectandum. Deinde tum fere usi reperiuntur hoc precationis genere dum se coram Domino cum suis hostibus comparant^h, e quorum iniquitate eius manu vindicari optaruntⁱ. In hac vero comparatione mirum non est si iustitiam suam et cordis simplicitatem protulerunt, quo ex causae ipsius aequitate magis ad ferendas sibi suppetias Dominum permoverent. Id ergo boni pio pectori non praeripimus, quin suae puritatis conscientia coram Domino fruatur ad se confirmandum in promissionibus^k quibus veros suos cultores Dominus solatur et fulcit^l: sed impetrandi fiduciam, deposita proprii meriti cogitatione, sola Dei clementia subniti volumus.

10. Il est bien vray qu’il semble advis qu’aucune fois les Saincts alleguent leurs justices en aide, afin d’obtenir plus facilement de Dieu ce qu’ils requierent; comme quand David dit, Garde mon ame, d’autant que je suis bon (Ps. 86:2). Item Ezechias, Qu’il te souvienne, ò Seigneur, que j’ay cheminé devant toy en verité, et ay fait ce qui estoit bon devant tes yeux (Is. 38:3; 2 Rois 20:4). Neantmoins par telle maniere de parler ils ne veulent autre chose entendre, que de testifier par la regeneration qu’ils sont enfans de Dieu, ausquels il a promis d’estre propice. Il enseigne par son Prophete, comme nous avons veu, que ses yeux sont sur les justes, et ses oreilles attentives à leurs requestes (Ps, 34:16). Pareillement par l’Apostre sainct Jean, que nous obtiendrons ce que nous demanderons, en observant ses commandemens (1 Jean 3:22). Par lesquelles sentences il ne signifie pas que les oraisons seront prisées selon le merite des œuvres: mais en ceste maniere il veut establir la confiance de ceux qui sentent leurs consciences pures et entieres et sans hypocrisie: ce qui doit estre universellement en tous fideles. Car ce que dit, en sainct Jean, l’aveugle auquel la veue avoit esté rendue, est prins de la pure verité: c’est que Dieu n’exauce point les pecheurs (Jean 9:31): moyennant que par les pecheurs nous entendions ceux qui sans aucun desir de bien faire sont du tout endormis en leurs pechez; veu que jamais le courage ne se pourra adonner à vrayement invoquer Dieu, que quant et quant il n’aspire et tende à l’honnorer et servir. Ces protestations donc que font les Saincts, ausquelles ils reduisent en memoire leur pureté ou innocence, respondent à telles promesses, afin que les choses que doyvent attendre tous serviteurs de Dieu, leur soyent ottroyées. Outreplus on trouvera qu’ils ont quasi usé de ceste façon de prier, quand ils faisoyent comparaison d’eux avec leurs ennemis, prians à Dieu qu’il les delivrast de leur malice. Or ce n’est point de merveilles si en ceste comparaison ils ont allegué leurs justices et la sincerité de leur cœur, pour esmouvoir Dieu davantage par l’equité de leurs causes à les aider et supporter. Nous n’ostons pas donc ce bien à l’ame fidele, qu’elle ne puisse avoir la jouissance de sa bonne conscience devant Dieu, et que de cela elle ne se conferme és promesses desquelles le Seigneur console ses vrais serviteurs: mais nous enseignons que toute la fiance d’impetrer de Dieu ce que nous luy demandons, est appuyée seulement sur sa saincte clemence, sans aucune considerations de nostre merite.

10. But when the saints sometimes appear to urge their own righteousness as an argument in their supplications with God,—as when David says, “Preserve my soul; for I am holy;”²⁹¹ and Hezekiah, “I beseech thee, O Lord, remember now how I have walked before thee in truth, and have done that which is good in thy sight,”²⁹²—their only design in such modes of expression is, from their regeneration to prove themselves to be servants and sons of God, to whom he declares he will be propitious. He tells us by the Psalmist, (as we have already seen,) that “his eyes are upon the righteous, and that his ears are open unto their cry;”²⁹³ and again, by the apostle, that “whatsoever we ask, we receive of him, because we keep his commandments;”²⁹⁴ in which passages he does not determine the value of prayer according to the merit of works; but intends by them to establish the confidence of those who are conscious to themselves, as all believers ought to be, of unfeigned integrity and innocence. For the observation in John, made by the blind man who received his sight, that “God heareth not sinners,”²⁹⁵ is a principle of Divine truth, if we understand the word sinners, in the common acceptation of Scripture, to signify those who are all asleep and content in their sins, without any desire of righteousness; since no heart can ever break out into a sincere invocation of God, unaccompanied with aspirations after piety. To such promises, therefore, correspond those declarations of the saints, in which they introduce the mention of their own purity or innocence, that they may experience a manifestation to themselves of what is to be expected by all the servants of God. Besides, they are generally found in the use of this species of prayer, when before the Lord they compare themselves with their enemies, from whose iniquity they desire him to deliver them. Now, in this comparison, we need not wonder, if they produce their righteousness and simplicity of heart, in order to prevail upon him by the justice of their cause to yield the more ready assistance. We object not, therefore, to the pious heart of a good man making use before the Lord of the consciousness of his own purity for his confirmation in the promises which the Lord has given for the consolation and support of his true worshippers; but his confidence of success we wish to be independent of every consideration of personal merit, and to rest solely on the Divine clemency.

10. Objection to the third rule of prayer. Of the glorying of the saints. Answer. Confirmation of the answer.

Sometimes, however, the saints in supplicating God, seem to appeal to their own righteousness, as when David says, “Preserve my soul; for I am holy,” (Ps. 86:2). Also Hezekiah, “Remember now, O Lord, I beseech thee how I have walked before thee in truth, and with a perfect heart, and have done that which is good in155thy sight,” (Is. 38:2). All they mean by such expressions is, that regeneration declares them to be among the servants and children to whom God engages that he will show favour. We have already seen how he declares by the Psalmist that his eyes “are upon the righteous, and his ears are open unto their cry,” (Ps. 34:16) and again by the apostle, that “whatsoever we ask of him we obtain, because we keep his commandments,” (John 3:22). In these passages he does not fix a value on prayer as a meritorious work, but designs to establish the confidence of those who are conscious of an unfeigned integrity and innocence, such as all believers should possess. For the saying of the blind man who had received his sight is in perfect accordance with divine truth, And God heareth not sinners (John 9:31); provided we take the term sinners in the sense commonly used by Scripture to mean those who, without any desire for righteousness, are sleeping secure in their sins; since no heart will ever rise to genuine prayer that does not at the same time long for holiness. Those supplications in which the saints allude to their purity and integrity correspond to such promises, that they may thus have, in their own experience, a manifestation of that which all the servants of God are made to expect. Thus they almost always use this mode of prayer when before God they compare themselves with their enemies, from whose injustice they long to be delivered by his hand. When making such comparisons, there is no wonder that they bring forward their integrity and simplicity of heart, that thus, by the justice of their cause, the Lord may be the more disposed to give them succour. We rob not the pious breast of the privilege of enjoying a consciousness of purity before the Lord, and thus feeling assured of the promises with which he comforts and supports his true worshippers, but we would have them to lay aside all thought of their own merits and found their confidence of success in prayer solely on the divine mercy.

10. En wat betreft het feit, dat somtijds de heiligen het getuigenis van hun eigen rechtvaardigheid schijnen aan te halen om God te verbidden (zo, wanneer David (Ps. 86:2) zegt: "Bewaar mijn ziel, want ik ben goed"; evenzo Hizkia (2 Kon. 20:3) "Och Here, gedenk toch, dat ik voor uw aangezicht in waarheid gewandeld heb, en gedaan heb, wat goed is in uw ogen") : met dergelijke zegswijzen bedoelen ze niets anders dan uit de wedergeboorte zelf te betuigen, dat ze dienstknechten en kinderen Gods zijn, aan wie Hijzelf belooft genadig te zullen zijn. Door de profeet (Ps. 34:16) leert Hij, gelijk we reeds zagen, dat zijn ogen zijn over de rechtvaardigen, en zijn oren tot hun gebeden. Wederom door de apostel (1 Joh. 3:22) dat wij zullen verkrijgen al wat wij bidden, als wij zijn geboden houden. En door die uitspraken stelt Hij niet de prijs voor de gebeden naar de verdiensten der werken; maar zo wil Hij het vertrouwen versterken van hen, die zichzelf zeer goed bewust zijn van ongeveinsde oprechtheid en onschuldigheid, zoals alle gelovigen behoren te zijn. Immers uit de waarheid Gods zelf is genomen wat bij Johannes (Joh. 9:31) de blinde, die ziende geworden was, zegt, dat de zondaars door God niet worden gehoord; indien wij slechts onder zondaars, naar het gewoon gebruik der Schrift, hen verstaan, die zonder verlangen naar rechtvaardigheid geheel in hun zonden slapen en berusten. Want geen hart zal ooit komen tot een oprecht aanroepen van God, tenzij het tegelijkertijd streeft naar vroomheid. Op dergelijke beloften zien dus de betuigingen der heiligen, waarin zij melding maken van hun zuiverheid of onschuld, opdat zij daardoor mogen gevoelen, dat hun geschonken wordt datgene, wat alle dienstknechten Gods te verwachten hebben. Vervolgens bevindt men, dat zij dan vooral deze manier van bidden gebruikt hebben, wanneer zij zich voor de Here met hun vijanden vergelijken, uit wier onrechtvaardige bejegening zij door zijn hand begeren bevrijd te worden. En het is geen wonder, indien ze in deze vergelijking hun eigen rechtvaardigheid en eenvoudigheid des harten hebben uitgesproken, om door de billijkheid van hun zaak zelf de Here des te meer te bewegen tot het brengen van hulp. Wij beroven dus een vroom hart niet van dit goede, dat het het bewustzijn zijner zuiverheid voor de Here geniet om zich te versterken in de beloften, waarmee de Here zijn ware dienaars vertroost en schraagt; maar wij willen, dat het vertrouwen op verhoring, na aflegging van de gedachte aan eigen verdienste, alleen op Gods goedertierenheid steunt.

10. Berufung auf eigene Gerechtigkeit?

Zuweilen scheinen sich freilich die Gläubigen auch auf das Zeugnis ihrer eigenen Gerechtigkeit zu berufen, um von Gott erhört zu werden. So sagt David: „Bewahre meine Seele; denn ich bin rechtschaffen“ (Ps. 86,2; nicht Luthertext). Oder Hiskia betet: „Herr, gedenke doch, daß ich aufrichtig vor dir gewandelt habe und habe getan, was dir wohlgefällt!“ (2. Kön. 20,3; nicht ganz Luthertext). Mit solchen Wendungen wollen sie aber nichts anderes, als sich eben um der Wiedergeburt willen als Gottes Knechte und Kinder zu bezeugen, denen er doch selbst verheißen hat, er wolle ihnen gnädig sein. Er lehrt, wie wir bereits hörten, durch den Mund seines Propheten: „Die Augen des Herrn merken auf die Gerechten, und seine Ohren auf ihr Schreien“ (Ps. 34,16). Und den Apostel läßt er sprechen: „Was wir bitten, werden wir von ihm nehmen; denn wir halten seine Gebote“ (1. Joh. 3,22). In diesen Sprüchen erklärt er uns nicht etwa, das Gebet solle um des Verdienstes der Werke willen einen Wert haben, sondern er will auf diese Weise die Zuversicht derer stärken, die sich aufrichtig einer ungeheuchelten Lauterkeit und Unschuld bewußt sind - und so sollten ja alle Gläubigen zumal geartet sein! Es ist doch aus Gottes Wahrheit selbst heraus geredet, wenn bei Johannes der Blinde, der sehend geworden ist, sagt: „Wir wissen aber, daß Gott die Sünder nicht hört“ (Joh. 9,31). Dabei müssen wir uns freilich den Sprachgebrauch der Schrift zu eigen machen und unter „Sündern“ solche Leute verstehen, die ohne Verlangen nach der Gerechtigkeit ganz in ihren Sünden schlafen und ruhen; es wird eben kein Herz je zur lauteren Anrufung Gottes gelangen, das sich nicht zugleich nach einem gottesfürchtigen Leben sehnt. Derartigen Verheißungen entsprechen dann auch die Beteuerungen der Heiligen, die auf diese Weise ihre Reinheit und Unschuld in Erinnerung bringen, um dadurch zu erfahren, daß an ihnen offenbar wird, was alle Knechte Gottes erwarten sollen!

Ferner finden wir auch, daß sie solcherlei Gebete meistens dann angewandt haben, wenn sie sich vor dem Herrn mit ihren Feinden verglichen, von deren Ungerechtigkeit sie durch des Herrn Hand gerettet zu werden begehrten. Bei solcher Vergleichung ist es nicht verwunderlich, wenn sie ihre Gerechtigkeit und die Einfalt ihres Herzens vorbrachten, um den Herrn unter Berufung auf die Billigkeit ihrer Sache desto mehr zum Helfen zu bewegen. Wir wollen dem frommen Herzen dies Gut also nicht wegnehmen, daß es vor dem Herrn seines guten Gewissens genieße, um sich an den Verheißungen zu stärken, mit denen der Herr seine wahren Diener tröstet und kräftig macht. Wir wollen vielmehr, daß die Zuversicht auf Erhörung sich allein auf Gottes Güte stützt und daß der Mensch dabei jeden Gedanken an eigenes Verdienst von sich abtut.

10. ’n Verklaring van die heiliges se beroep op hulle geregtigheid

Skynbaar haal die heiliges soms hulle eie geregtigheid aan ter ondersteuning daarvan om tot God te bid, byvoorbeeld wanneer Dawid sê: “Bewaar my siel, want ek is goed”.⁶⁶ Net so Hiskia: “Neem tog in ag, o Here, dat ek voor U in waarheid gewandel het en dat ek gedoen het wat goed is in u oë”.⁶⁷ Met sulke uitdrukkings bedoel hulle niks anders as om uit hulle wedergeboorte self te getuig dat hulle God se diensknegte en kinders is aan wie Hy belowe dat Hy hulle genadig sal wees nie. Soos ons reeds gesien het,⁶⁸ leer Hy ons deur sy profeet dat sy oë op die regverdiges is en sy ore vir hulle gebede.⁶⁹ Dan weer deur die apostel⁷⁰ dat ons alles sal kry waarvoor ons bid as ons sy gebooie gehoorsaam.⁷¹ In hierdie uitsprake stel hy nie die waarde van gebed volgens die verdien- 1091 stes van goeie werke nie, maar Hy wil so die vertroue versterk van diegene wat terdeë bewus is van ongeveinsde opregtheid en onskuld soos alle gelowiges behoort te wees. Dit wat die blinde man wat weer kon sien, in Johannes sê, is trouens uit die waarheid van God self geput. Hy sê dat sondaars nie deur God verhoor word nie.⁷² Ons moet egter volgens aanvaarde Skrifgebruik onder sondaars diegene verstaan wat geen verlange na geregtigheid het nie en ten voile in hulle sondes slaap en berus. Geen hart sal immers ooit in opregte aanroeping van God uitbars sonder om terselfdertyd na godsvrug te streef nie. Die heiliges se betuigings stem dus met sulke beloftes ooreen, en hulle vermeld hulle reinheid of hulle onskuld daarmee om die aanvoeling te kry dat tot hulle beskikking gestel word wat alle diensknegte van God te wagte moet wees.

Verder vind ons dat hulle oor die algemeen hierdie soort gebed gebruik wanneer hulle hulle voor God met hulle vyande vergelyk, uit wie se ongeregtigheid hulle deur sy hand gered wil word. Dit is inderdaad nie verbasend as hulle in hierdie vergelyking hulle eie geregtigheid en eenvoud van hart na vore bring om deur die regverdigheid van hulle saak die Here meer te beweeg om aan hulle hulp te verleen nie. Ons ontneem ’n godvrugtige hart dus nie die seën om voor die Here die bewussyn van sy reinheid te geniet om hom in die beloftes te versterk waarmee die Here sy ware dienaars vertroos en onderskraag nie. Ons bedoel egter dat sy vertroue dat hy sal verkry (wat hy vra), net op God se goedertierenheid rus sonder enige gedagte aan eie verdienste.

10. Не подлежит сомнению и то, что порой святые, чтобы легче получить от Бога просимое, призывали на помощь свои праведные дела. Так, Давид говорит: «Сохрани душу мою, ибо я добр» (Пс 85/86:2). Подобное произносит и Езекия: «Вспомни, что я ходил пред лицом Твоим верно ... и делал угодное в очах Твоих» (Ис 38:3; 4 Цар 20:3). Но тем самым эти люди желали лишь засвидетельствовать, что они благодаря своему возрождению суть дети Божьи, которым Он обещал своё благорасположение. Как мы уже видели (раздел 3), Бог через своего пророка учит, что очи его обращены на праведников и уши его - к воплю их (Пс 33/34:16). Согласно апостолу Иоанну, мы получаем просимое, соблюдая Божьи заповеди (1 Ин 3:22). Это не означает, что молитвы исполняются благодаря нашим заслугам. Нет, подобным образом Господь хочет утвердить доверие к Нему тех, кто чувствует, что совесть его чиста и неповреждена, в ком нет лицемерия; а так должно быть со всеми верующими. Ибо, как говорит у св. Иоанна прозревший слепой, грешников Бог не слушает (Ин 9:31). А под грешниками мы разумеем людей, которые, не имея ни малейшего желания делать добро, заснули в своих грехах и потому их сердца никогда не отдадутся истинному призыванию Бога, которого они не стремятся почитать и которому не желают служить. Итак, высказывания святых, где они вспоминают о своей чистоте и невинности, соответствуют обетованиям, что ожидаемое всеми рабами Божьими будет им даровано.

Более того, этот подход к молитве представляется почти естественным, когда святые сравнивают себя со своими врагами, умоляя Бога избавить их от вражеских злоумышлении. И нет ничего удивительного в том, что при таком сравнении они вспоминают свои праведные дела и чистоту сердца, чтобы побудить Бога помочь им и поддержать их, ибо дело их справедливо. Мы отнюдь не лишаем душу верующего возможности радоваться чистоте своей совести перед Богом и тем самым убеждаться в непреложности обетований, которыми Господь утешает своих верных служителей. Но мы учим, что твёрдая уверенность получить от Бога просимое основывается исключительно на его святом милосердии - вне всякой зависимости от наших заслуг.

11. Quarta demum, ut || ita prostrati et subacti vera humilitate, nihilominus || certa spe exorandi ad orandum animemur. || 309 Res quidem in speciem contrariae, cum sensu iustae ultionis Dei coniungere certam fiduciam favoris: quae tamen inter se optime conveniunt, si propriis malis oppressos sola Dei bonitas erigat. Sicuti enim ante docuimus poenitentiam et fidem socias esse inseparabili vinculo simul connexas, quarum tamen altera nos terret, altera exhilarat¹: ita in precibus mutuo eas occurrere oportet. Atque hunc consensum paucis verbis exprimit David, Ego, inquit, in multitudine bonitatis tuae ingrediar domum tuam: adorabo in templo Sanctitatis tuae cum timore [Psal. 5. b. 8]. Sub Dei bonitate fidem complectitur timorem interea non excludens: quia non tantum eius maiestas ad reverentiam nos cogit, sed propria etiam indignitas omnis superbiae et securitatis oblitos sub metu nos continet. || Fiduciam vero non intelligo^a, quae solutam omni anxietudinis sensu mentem suavi et perfecta quiete demulceat^b; nam ita placide acquiescere^c, eorum est qui rebus cunctis^d ex voto fluentibus, nulla tanguntur cura^e, nullo desiderio uruntur, nullo timore aestuant^f. Optimus autem ad invocationem Dei stimulus sanctis est, dum necessitate sua districti summa irrequietudine vexantur, et tantum non exanimantur in seipsis, donec opportune fides succurrit: quia^g inter tales angustias ita ipsis affulget Dei bonitas^h, ut praesentium quidemⁱ malorum gravitate fatigati gemant, maiorum etiam timore laborent et crucientur, illa tamen freti, et tolerantiae difficultatem sublevent ac solentur^k, et exitum liberationemque sperent. Ex utroque ergo affectu emergat pii hominis oratio convenit, utrunque etiam contineat et repraesentet: nempe^l ut malis praesentibus^m ingemat, et a novis sibi anxie timeat: tamen cunfugiat simul ad Deumⁿ, minime dubitans quin auxiliarem^o ille manum porrigere sit paratus^p. Mirum enim quam diffidentia nostra irritetur Deus^q si poscamus a se^r quam non expectamus beneficentiam^s. || Itaque nihil magis consentaneum precationum naturae quam legem hanc illis praescribi et statui, ne temere prorumpant, sed fidem praeeuntem 310 sequantur. Ad hoc principium nos omnes Christus vocat, hac sententia^a, || Dico vobis^b, quaecunque petitis, credite vos accepturos, et evenient vobis [Marc.^c 11. c. 24]¹. || Idem et alibi confirmat, Quicquid petieritis in oratione credentes, etc. [Matth. 21. b. 22]. Cui concinit Iacobus, Si quis indiget sapientia, postulet ab eo qui dat omnibus simpliciter, nec exprobrat: postulet autem in fide, nihil haesitans [Iacob. 1. a. 5]². Ubi haesitationi^d fidem opponens, vim eius aptissime exprimit. Non minus etiam notandum quod addit, nihil proficere qui Deum perplexi et dubii invocant³, nec statuunt in animis suis exaudiendi sint necne^e. || Quos etiam fluctibus comparat qui varie moventur a vento^f et circunferuntur^{g 4}. || Unde alibi orationem fidei pro legitima nuncupat [Iacob. 5. c. 15]. || Deinde quum Deus secundum^h suam cuique fidem se daturumⁱ toties^k affirmet^l, citra fidem nihil consequi^m nos posse innuitⁿ. || Denique fides est quae impetrat quicquid orando conceditur^o. Id sibi vult celebris^p illa Pauli sententia, || ad quam insipidi homines parum attendunt, Quomodo invocabit quispiam in quem non credidit^q? || quis autem credet nisi audierit [Rom. 10. c. 14]? Fides autem ex auditu, auditus ex verbo Dei⁵. Nam precandi exordium ex fide gradatim deducens, || aperte^r contendit non posse Deum^s ab aliis syncere invocari, nisi quibus Evangelii praedicatione || clementia eius et facilitas innotuerit, imo familiariter fuerit exposita^t. 311

11. La quatrieme reigle sera, qu’estans ainsi abbatus et mattez en vraye humilité, neantmoins nous prenions courage à prier, esperans pour certain d’estre exaucez. Ce sont bien choses contraires de prime face, de conjoindre avec le sentiment de l’ire de Dieu, une certaine fiance de sa faveur. Et toutesfois elles s’accordent bien ensemble, si estans opprimez par nos propres vices, nous sommes relevez par la seule bonté de Dieu. Car comme nous avons enseigné cy dessus, que la foy et penitence sont compagnes conjointes d’un lien inseparable, desquelles toutesfois l’une nous effraye, et l’autre nous resjouit: aussi faut-il qu’elles se rencontrent en nos prieres. Cest accord de crainte et asseurance est exprimé par David en peu de mots, quand il dit au Pseaume cinquieme, J’entreray en ton sanctuaire en la multitude de la bonté: j’y adoreray avec crainte (Ps. 5:8). Sous ce mot de la Bonté de Dieu, il comprend la foy: mais il n’exclud point la crainte, pource que non seulement sa majesté nous induit et contraint à luy porter reverence, mais nostre indignité nous fait oublier toute presomption et audace, pour nous tenir en crainte. Or il ne nous faut imaginer une fiance, laquelle amadoue l’ame, et luy donne un repos souef pour l’endormir, la delivrant de toute inquietude et perplexité. Car de se baigner ainsi en ses aises, c’est à faire à ceux qui ayans tout à souhait ne sont touchez de nul soin, ne sont touchez de nul desir, ne troublez de nulle crainte. Or c’est un tres-bon aiguillon aux saincts pour les faire invoquer Dieu, quand par l’oppresse qu’ils endurent de leur necessité, ils sont agitez en leurs fascheries, voire quasi jusqu’à defaillir en eux-mesmes, jusqu’à ce que la foy leur subvient au besoin. Car entre telles destresses la bonté de Dieu leur reluit, tellement qu’estans lassez et courbez sous la pesanteur de leurs maux, ils gemissent, et mesmes tremblent, estans en peine et en soucy pour l’advenir. Toutesfois se remettans à ceste bonté dont ils sont esclairez, ils se soulagent et recreent, pour estre patiens en toutes difficultez, et esperent bonne issue et delivrance. Parquoy il est requis que l’oraison du fidele procede de ceste double affection, et qu’elle contienne l’une et l’autre, et les represente: c’est qu’il gemisse de ses maux presens, qu’il soit angoissé par ceux qui luy peuvent advenir: toutesfois que cependant il ait son recours à Dieu, ne doutant point qu’il ne soit prest d’estendre sa main pour le secourir. Car on ne sauroit assez exprimer combien Dieu est irrité par nostre deffiance, si nous luy demandons les biens que nous n’attendons point de luy. Parquoy il n’y a rien plus convenable à la nature des prieres, que de leur imposer ceste loy, qu’elles ne volent point à l’adventure, mais qu’elles suyvent la foy comme guide. Et à ce principe nous amene Jesus Christ, en disant, Quelques choses que vous demandiez, croyez que vous les recevrez, et elles vous seront données (Matth. 21:22). Ce qu’il conferme en l’autre passage, Tout ce que vous demanderez en croyant, vous sera ottroyé (Marc 11:24). Suyvant cela sainct Jaques aussi dit, Si quelcun a faute de sagesse, qu’il la demande à celuy qui donne à tous simplement sans reproche: mais qu’il la demande en foy sans hesiter (Jaq. 1:5, 6). Car en opposant la foy au mot d’Hesiter, qui signifie autant que perplexité et doute, il exprime fort bien ce que la foy emporte. Ce qu’il adjouste n’est pas moins à noter: c’est que ceux qui prient Dieu estans en bransle et varieté, et ne se peuvent resoudre en leurs cœurs s’ils seront exaucez ou non, ne profitent rien. Parquoy il les accompare à des flots de mer qui sont branslez çà et là, et portez par le vent. Et voila pourquoy ailleurs il nomme l’Oraison de foy, celle qui est bien reiglée pour estre receue de Dieu (Jaq. 5:15). Et de fait, quand Dieu prononce si souvent qu’il donnera à chacun selon sa foy (Matth. 8:13; 9:29), il signifie assez que nous ne sommes pas dignes de rien obtenir sans icelle. Bref, c’est la foy laquelle impetre tout ce qui est donné à nos oraisons. Et c’est ce que veut dire ceste belle sentence de sainct Paul, laquelle n’est pas considerée de beaucoup de gens eslourdis comme elle merite: Commentinvoquera-on celuy auquel on n’a point creu? Et qui est-ce qui croira, sinon qu’il ait ouy? La foy donc est de l’ouye, et l’ouye de la parolle de Dieu (Rom. 10:14, 17). En deduisant de la foy le commencement de prier, comme d’un degré à l’autre, il monstre assez clairement que Dieu ne peut estre de personne purement invoqué, sinon de ceux ausquels sa clemence et humanité aura esté cogneue par la predication de l’Evangile, voire familierement exposée.

11. The fourth and last rule is, That thus prostrate with true humility, we should nevertheless be animated to pray by 88the certain hope of obtaining our requests. It is indeed an apparent contradiction, to connect a certain confidence of God’s favour with a sense of his righteous vengeance; though these two things are perfectly consistent, if persons oppressed by their own guilt be encouraged solely by the Divine goodness. For as we have before stated, that repentance and faith, of which one terrifies, and the other exhilarates, are inseparably connected, so their union is necessary in prayer. And this agreement is briefly expressed by David: “I will come (says he) into thy house in the multitude of thy mercy; and in thy fear will I worship toward thy holy temple.”²⁹⁶ Under the “goodness of God,” he comprehends faith, though not to the exclusion of fear; for his majesty not only commands our reverence, but our own unworthiness makes us forget all pride and security, and fills us with fear. I do not mean a confidence which delivers the mind from all sense of anxiety, and soothes it into pleasant and perfect tranquillity; for such a placid satisfaction belongs to those whose prosperity is equal to their wishes, who are affected by no care, corroded by no desire, and alarmed by no fear. And the saints have an excellent stimulus to calling upon God, when their necessities and perplexities harass and disquiet them, and they are almost despairing in themselves, till faith opportunely relieves them; because, amidst such troubles, the goodness of God is so glorious in their view, that though they groan under the pressure of present calamities, and are likewise tormented with the fear of greater in future, yet a reliance on it alleviates the difficulty of bearing them, and encourages a hope of deliverance. The prayers of a pious man, therefore, must proceed from both these dispositions, and must also contain and discover them both; though he must groan under present evils, and is anxiously afraid of new ones, yet at the same time he must resort for refuge to God, not doubting his readiness to extend the assistance of his hand. For God is highly incensed by our distrust, if we supplicate him for blessings which we have no expectation of receiving. There is nothing, therefore, more suitable to the nature of prayers, than that they be conformed to this rule—not to rush forward with temerity, but to follow the steps of faith. To this principle Christ calls the attention of us all in the following passage: “I say unto you, What things soever ye desire, when ye pray, believe that ye receive them, and ye shall have them.”²⁹⁷ This he confirms also in another place: “Whatsoever ye shall ask in prayer, believing, ye shall receive.”²⁹⁸ With which James agrees: “If any of you lack wisdom, let him ask of God, that giveth to all men 89liberally, and upbraideth not. But let him ask in faith, nothing wavering.”²⁹⁹ Where, by opposing “faith” to “wavering,” he very aptly expresses its nature. And equally worthy of attention is what he adds, that they avail nothing, who call upon God in perplexity and doubt, and are uncertain in their minds whether they shall be heard or not; whom he even compares to waves, which are variously tossed and driven about with the wind. Whence he elsewhere calls a legitimate prayer “the prayer of faith.”³⁰⁰ Besides, when God so frequently affirms, that he will give to every man according to his faith, he implies that we can obtain nothing without faith. Finally, it is faith that obtains whatever is granted in answer to prayer. This is the meaning of that famous passage of Paul, to which injudicious men pay little attention: “How shall they call on him, in whom they have not believed? And how shall they believe in him, of whom they have not heard? So then faith cometh by hearing, and hearing by the word of God.”³⁰¹ For by a regular deduction of prayer originally from faith, he evidently contends, that God cannot be sincerely invoked by any, but those to whom his clemency and gentleness have been revealed and familiarly discovered by the preaching of the gospel.

11. Fourth rule of prayer,—a sure confidence of being heard animating us to prayer. The kind of confidence required—viz. a serious conviction of our misery, joined with sure hope. From these true prayer springs. How diffidence impairs prayer. In general, faith is required.

The fourth rule of prayer is, that notwithstanding of our being thus abased and truly humbled, we should be animated to pray with the sure hope of succeeding. There is, indeed, an appearance of contradiction between the two things, between a sense of the just vengeance of God and firm confidence in his favour, and yet they are perfectly accordant, if it is the mere goodness of God that raises up those who are overwhelmed by their own sins. For, as we have formerly shown (chap. 3, sec. 1, 2) that repentance and faith go hand in hand, being united by an indissoluble tie, the one causing terror, the other joy, so in prayer they must both be present. This concurrence David expresses in a few words: “But as for me, I will come into thy house in the multitude of thy mercy, and in thy fear will I worship toward thy holy temple,” (Ps. 5:7). Under the goodness of God he comprehends faith, at the same time not excluding fear; for not only does his majesty compel our reverence, but our own unworthiness also divests us of all pride and confidence, and keeps us in fear. The confidence of which I speak is not one which156frees the mind from all anxiety, and soothes it with sweet and perfect rest; such rest is peculiar to those who, while all their affairs are flowing to a wish are annoyed by no care, stung with no regret, agitated by no fear. But the best stimulus which the saints have to prayer is when, in consequence of their own necessities, they feel the greatest disquietude, and are all but driven to despair, until faith seasonably comes to their aid; because in such straits the goodness of God so shines upon them, that while they groan, burdened by the weight of present calamities, and tormented with the fear of greater, they yet trust to this goodness, and in this way both lighten the difficulty of endurance, and take comfort in the hope of final deliverance. It is necessary therefore, that the prayer of the believer should be the result of both feelings, and exhibit the influence of both; namely, that while he groans under present and anxiously dreads new evils, he should, at the same times have recourse to God, not at all doubting that God is ready to stretch out a helping hand to him. For it is not easy to say how much God is irritated by our distrust, when we ask what we expect not of his goodness. Hence, nothing is more accordant to the nature of prayer than to lay it down as a fixed rule, that it is not to come forth at random, but is to follow in the footsteps of faith. To this principle Christ directs all of us in these words, “Therefore, I say unto you, What things soever ye desire, when ye pray, believe that ye receive them, and ye shall have them,” (Mark 11:24). The same thing he declares in another passage, “All things, whatsoever ye shall ask in prayer, believing, ye shall receive,” (Mt. 21:22). In accordance with this are the words of James, “If any of you lack wisdom, let him ask of God, that giveth to all men liberally, and upbraideth not, and it shall be given him. But let him ask in faith, nothing wavering,” (James 1:5). He most aptly expresses the power of faith by opposing it to wavering. No less worthy of notice is his additional statement, that those who approach God with a doubting, hesitating mind, without feeling assured whether they are to be heard or not, gain nothing by their prayers. Such persons he compares to a wave of the sea, driven with the wind and tossed. Hence, in another passage he terms genuine prayer “the prayer of faith,” (James 5:15). Again, since God so often declares that he will give to every man according to his faith he intimates that we cannot obtain any thing without faith. In short, it is faith which obtains every thing that is granted to prayer. This is the meaning of Paul in the well known passage to which dull men give too little heed, “How then shall they call upon him in whom they have not believed? and how shall they believe in him of whom they have not heard?” “So then faith cometh by hearing, and hearing by the word of God,” (Rom. 10:14, 17). Gradually deducing the origin of prayer from faith, he distinctly maintains that God cannot be invoked sincerely except by those to whom, by the preaching of the Gospel, his mercy and willingness have been made known, nay, familiarly explained.

11. De vierde regel eindelijk is deze, dat wij, zo ternedergeworpen en bedwongen door ware ootmoed, niettemin door een vaste hoop op verhoring tot bidden bezield worden. In schijn zijn het wel tegenstrijdige zaken, wanneer men met het besef van de rechtvaardige wraak Gods verbindt een vast vertrouwen op zijn gunstbetoon; maar toch komen ze zeer goed met elkander overeen, indien zij, die door hun eigen zonden neergedrukt zijn, door Gods goedheid alleen opgericht worden. Want, zoals we tevoren geleerd hebben, dat de boetvaardigheid en het geloof bondgenoten zijn, die door een onverbreekbare band met elkaar verbonden zijn, van welke echter de een ons verschrikt en de ander ons blijde maakt, zo moeten ze in de gebeden elkander wederkerig ontmoeten. En deze overeenstemming drukt David met weinige woorden uit (Ps. 5:8) "Ik zal, " zo zegt hij, "door de grootheid uwer goedertierenheid in uw huis ingaan; ik zal mij buigen in de tempel uwer heiligheid, met vreze." Onder Gods goedheid omvat hij het geloof, terwijl hij intussen de vrees niet uitsluit; want niet alleen dwingt ons zijn majesteit tot eerbied, maar ook onze eigen onwaardigheid doet ons alle trots en alle zorgeloosheid vergeten en houdt ons onder de vrees. Maar ik bedoel niet een vertrouwen, dat het hart van alle gevoel van angst bevrijdt en het streelt met zoete en volmaakte rust. Want zo liefelijk rusten kunnen zij, die, doordat alle zaken naar wens gaan, door geen enkele zorg worden beroerd, door geen enkel verlangen gekweld en door geen enkele vrees verontrust. Maar het best worden de heiligen geprikkeld tot het aanroepen van God, wanneer ze, door hun nood bevangen, door de grootste onrust gekweld worden, en bijna bezwijken in zichzelf, totdat het geloof te juister tijd te hulp komt; want temidden van zulke benauwdheden schittert Gods goedheid hun zo tegen, dat ze wel, door de zwaarste der tegenwoordige rampen vermoeid, zuchten, en ook door de vrees van nog grotere beangst en gekweld worden; maar toch op die goedheid Gods vertrouwend, de moeilijkheid van het lijden verlichten en verzachten, en hopen op uitkomst en verlossing. Uit beide aandoeningen dus moet het gebed van een vrome ontstaan, en beide moet het bevatten en voor ogen stellen; namelijk, dat hij zucht om de tegenwoordige rampen, en voor nieuwe angstig vreest, maar toch tegelijkertijd zijn toevlucht neemt tot God, er allerminst aan twijfelend, dat Hij bereid is hen de behulpzame hand toe te steken. Want God wordt ten zeerste verbitterd, als wij van Hem een weldaad vragen, die wij niet verwachten te zullen krijgen. Daarom is niets in meerdere mate in overeenstemming met de aard der gebeden, dan dat hun deze wet voorgeschreven en gesteld wordt, dat ze niet zomaar te voorschijn komen, maar het geloof als leidsman volgen. Tot dit beginsel roept Christus ons allen met deze uitspraak (Marc. 11:24) "Ik zeg u, alle dingen, die gij biddende begeert, gelooft, dat gij ze ontvangen zult, en zij zullen u geworden." Ook elders bevestigt Hij dit (Matt. 21:22) "Al wat gij zult begeren in het gebed, gelovende enz." Daarmee stemt Jacobus (Jac. 1:5) overeen: "Indien iemand wijsheid ontbreekt, dat hij ze begere van Hem, die een iegelijk mild geeft, en niet verwijt; maar dat hij ze begere in het geloof, niet twijfelende." Terwijl hij daar het geloof stelt tegenover de twijfeling, drukt hij de kracht van het geloof zeer juist uit. Niet minder moet ook gelet worden op wat hij toevoegt, dat zij met bidden niets bereiken, die God weifelend en twijfelend aanroepen, en niet vaststellen in hun geest of ze verhoord zullen worden of niet. Die vergelijkt hij ook met de baren der zee, die door de wind gedreven en op en neder geworpen worden. Daarom noemt hij elders (Jac. 5:15) het gebed des geloofs als het wettig gebed. Vervolgens wanneer God zo dikwijls verzekert, dat Hij een ieder zal geven naar zijn geloof, geeft Hij te kennen, dat wij zonder het geloof niets verkrijgen kunnen. Kortom, het geloof is het, dat verkrijgt, al wat ons op ons bidden geschonken wordt. Dat bedoelt het bekende woord van Paulus (Rom. 10:14) waarop domme mensen te weinig acht slaan: "Hoe zullen zij dan Hem aanroepen, in welke zij niet geloofd hebben ? En wie zal geloven, indien hij niet gehoord heeft ? Zo is dan het geloof uit het gehoor, en het gehoor door het Woord Gods." Want terwijl hij het begin van het bidden trapsgewijs uit het geloof afleidt, beweert hij openlijk, dat God slechts door hen oprecht kan worden aangeroepen, aan wie door de prediking van het evangelie zijn goedertierenheid en vriendelijkheid bekend geworden is, ja vertrouwelijk voor ogen gesteld is.

11. Vierte Regel: Rechtes Beten muß zuversichtlich sein

Nun zum Schluß die vierte Regel: Wir sollen gewiß in dieser Weise in wahrer Demut zu Boden geworfen und erniedrigt sein, uns aber nichtsdestoweniger von der sicheren Hoffnung auf Erhörung zum Beten ermuntern lassen. Es ist dem Anschein nach freilich ein Widerspruch, wenn man mit dem Empfinden der gerechten Strafvergeltung Gottes die gewisse Zuversicht auf seine Gnade verbindet. Aber dies beides kommt doch vollkommen überein, sofern Gottes Güte die aufrichtet, die unter ihren eigenen Sünden erdrückt werden. Ich habe oben bereits dargelegt, wie Buße und Glaube Bundesgenossen 573 sind, die durch ein unzertrennliches Band miteinander verflochten sind; und das, obwohl uns die Buße erschreckt, der Glaube uns aber mit Freude erfüllt; dementsprechend müssen sie nun beim Beten beide einander begegnen! Dieses Zusammenwirken beschreibt David mit wenigen Worten: „Ich aber will in dein Haus gehen auf deine große Güte und anbeten gegen deinen heiligen Tempel in deiner Furcht“ (Ps. 5,8). Mit der Güte Gottes denkt er zugleich an den Glauben; aber dabei schließt er die Furcht nicht aus, weil uns nicht bloß seine Majestät zur Ehrerbietung zwingt, sondern uns zugleich unsere eigene Unwürdigkeit allen Hochmut und alle Sicherheit vergessen läßt und uns unter der Furcht hält!

Ich meine nun aber keine Zuversicht, die unser Herz von jedem Empfinden der Angst freimachte und uns in bequemer und ungestörter Ruhe wiegte. Denn so friedlich zu ruhen, das wäre die Sache solcher Leute, denen alles nach Wunsch geht, die deshalb keine Sorge berührt, in denen kein Verlangen brennt und die von keiner Furcht gequält werden! Für die Heiligen ist es aber der beste Ansporn zur Anrufung Gottes, wenn die Not sie auf die Folter spannt und sie dadurch von höchster Unruhe gemartert und fast entmutigt werden, bis der Glaube ihnen zur rechten Zeit zu Hilfe kommt! Denn mitten in solchen Ängsten leuchtet ihnen Gottes Güte hell auf, und nun seufzen sie zwar, ermüdet unter der Last ihrer gegenwärtigen Nöte, werden auch von der Furcht vor noch größeren bedrückt und gequält, aber sie trauen auf Gottes Güte, und so wird ihnen in der Schwere ihres Duldens Erleichterung und Trost zuteil, und sie hoffen auf das Ende und auf ihre Befreiung. So soll sich das Gebet des Frommen aus einer doppelten Regung erheben, und es muß zweierlei in sich tragen und darstellen: der Mensch seufzt unter seinen gegenwärtigen Nöten, lebt auch in Angst und Furcht vor weiteren, aber dennoch nimmt er zugleich seine Zuflucht zu Gott und zweifelt nicht im mindesten daran, daß er bereit ist, ihm seine helfende Hand zuzustrecken. Es ist nämlich gar nicht zu sagen, wie sehr Gott durch unser mangelndes vertrauen erzürnt wird, wenn wir also von ihm eine Wohltat begehren, die wir tatsächlich gar nicht erwarten.

Gebet und Glaube

Dem Wesen des Gebets ist daher nichts mehr angemessen, als daß ihm die Regel vorgeschrieben und festgesetzt wird, nicht etwa unbedacht vorzustürmen, sondern dem Glauben zu folgen, der vorangeht. Zu diesem Grundsatz ruft Christus uns alle, wenn er spricht: „Darum sage ich euch: alles, was ihr bittet ..., glaubet nur, daß ihr’s empfangen werdet, so wird’s euch werden!“ (Mark. 11,24). Auch an anderer Stelle bestätigt er das: „Alles, was ihr bittet im Gebet, so ihr’s glaubet ...“ (Matth. 21,22). Damit stimmt auch ein Wort des Jakobus überein: „So aber jemand unter euch Weisheit mangelt, der bitte Gott, der da gibt einfältig jedermann, und rücket’s niemand auf (...). Er bitte aber im Glauben und zweifle nicht ...“ (Jak. 1,5f.). Hier stellt er Glauben und Zweifel in Gegensatz zueinander und bringt die Kraft des Glaubens treffend zum Ausdruck. Nicht weniger bemerkenswert ist auch das Weitere: Menschen, die Gott in Ungewißheit und Zweifel anrufen, und die in ihrem Herzen nicht sicher sind, ob sie erhört werden oder nicht, werden mit ihrem Gebet nichts erreichen (Vers 8). Solche Leute vergleicht er auch mit der „Meereswoge“, „die vom Winde getrieben und gewebt wird“ (Vers 6). Deshalb bezeichnet er auch anderwärts das rechte Gebet als „Gebet des Glaubens“ (Jak. 5,15). Auch versichert Gott ja immer wieder, er werde jedem einzelnen geben nach seinem Glauben, und damit gibt er uns zu verstehen, daß man ohne den Glauben nichts erlangen kann: Kurz, was uns auf unser Gebet hin gewährt wird, das erringt tatsächlich der Glaube. Das ist der Sinn eines berühmten Pauluswortes, das von törichten Menschen gar zu wenig beachtet wird: „Wie sollen sie aber den anrufen, an den sie nicht glauben? Wie sollen sie aber an den glauben, von dem sie nichts gehört haben? ... So kommt der Glaube aus dem 574 Hören, das Hören aber aus dem Wort Gottes!“ (Röm. 10,14.17; nicht durch, weg, Luthertext). Bei dieser stufenweisen Ableitung führt er den Ausgangspunkt des Gebets auf den Glauben zurück, und damit behauptet er offen, daß Gott nur von denen aufrichtig angerufen werden kann, denen durch die Predigt des Evangeliums seine Freundlichkeit und Freigebigkeit bekannt geworden, ja vertraut vor Augen gestellt ist!

11. Die vierde reël: vaste hoop op verhoring; die verband tussen geloof en gebed (Afdeling 11 – 14)

Die vierde reël is dan dat, wanneer ons so platgeslaan en deur ware ootmoed onderwerp is, ons nogtans deur die vaste hoop op verhoring besiel word om te bid. Op die oog af is dit weliswaar teenstrydighede om die gevoel van God se regverdige wraak aan die vaste vertroue op sy guns te verbind. Tog stem hulle baie goed met mekaar ooreen as die goedertierenheid van God alleen die wat deur hulle eie kwaad onderdruk is, weer ophef. Want soos ons tevore geleer het dat boetvaardigheid en geloof bondgenote is wat met ’n onskeibare band aan mekaar verbonde is, hoewel die een ons verskrik en die ander ons verbly,⁷³ so moet hulle mekaar ook in ons gebede ontmoet. Dawid druk hierdie ooreenstemming in ’n paar woorde uit wanneer hy sê: “In die grootheid van u goedertierenheid sal ek in u huis ingaan; in die tempel van u 1092 heiligheid sal ek U met vrees eerbiedig”.⁷⁴ Onder God se goedertierenheid vat hy ook die geloof saam, maar hy sluit vrees nie uit nie, omdat dit nie alleen sy majesteit is wat ons dwing om Hom te eerbiedig nie, maar ook omdat ons eie onwaardigheid ons alle hoogmoed en onbesorgheid laat vergeet en ons onder die vrees (vir Hom) hou.

Maar onder die woord vertroue verstaan ek nie iets wat ons verstand met ’n soet en volmaakte rus streel en dit van alle gevoel van benoudheid losmaak nie. Want om so kalm en bedaard te wees kom diegene toe wat, wanneer alles volgens hulle wense verloop, deur geen bekommernis geraak word, van geen verlange brand en van geen vrees gloei nie. Vir die heiliges is die heel beste prikkel om God aan te roep egter wanneer hulle deur eie nood verskeur, deur die grootste onrus gekwel word en byna van hulle sinne beroof is, totdat die geloof hulle net op die regte tyd te hulp snel. In sulke moeilikhede skyn God se goedertierenheid oor hulle sodat, hoewel hulle afgemat is en sug onder die gewig van hulle huidige rampe en hulle bekommerd is oor en gefolter word deur die vrees vir nog groter teenspoed, hulle nogtans op sy goedertierenheid steun, van die moeite om dit te dra verlig en vertroos word en op uitkoms en verlossing kan hoop. Dit is dus paslik dat ’n godvrugtige mens se gebed uit beide hierdie gemoedsaandoenings ontstaan, dat dit albei insluit en weergee, naamlik dat hy vanweë sy huidige teenslae sug en bekommerd nuwe rampe vrees, maar tog tegelyk sy toevlug tot God neem en hoegenaamd nie daaroor twyfel dat Hy gereed is om hom ’n helpende hand te reik nie.Dit is tewens verbasend hoe ons wantroue God vertoorn as ons Hom om ’n weldaad vra wat ons nie van Hom verwag nie.

Niks pas die aard van ons gebede dus meer as dat die volgende reël daarvoor voorgeskryf en bepaal word nie, naamlik dat hulle nie onbe-

sonne uit ons moet uitbars nie maar dat hulle die geloof as voorloper (wat daaraan voorafgaan) moet volg. Met die volgende uitspraak herinner Christus ons almal aan hierdie beginsel: “Ek sê vir julle, glo dat julle alles sal kry wat julle vra, en so sal dit vir julle gebeur”.⁷⁵ Hy bekragtig dit ook elders: “Alles wat julle in die gebed vra, glo”, ensovoorts.⁷⁶ Jakobus stem ook daarmee ooreen: “As iemand wysheid nodig het, laat hy dit vra van Hom wat eenvoudig aan almal sonder verwyt gee; hy moet egter in die geloof bid sonder om te twyfel”.⁷⁷ Wanneer hy geloof teenoor twyfel stel, druk hy die betekenis daarvan baie paslik uit. Dit wat hy daaraan toevoeg, is nie minder merkwaardig nie, naamlik dat dit mense wat God verward en vertwyfeld aanroep, niks baat nie en hulle is nie in hulle 1093 gemoed seker of hulle verhoor hoef te word of nie. Hy vergelyk hulle met golwe wat deur die wind heen en weer beweeg en rondgeslinger word.⁷⁸ Daarom noem hy ’n opregte gebed elders ’n gebed van die geloof?⁷⁹

Verder: wanneer God so dikwels verklaar dat Hy aan elkeen volgens sy geloof sal gee,⁸⁰ gee Hy daarmee te kenne dat ons sonder die geloof niks kan bereik nie. Kortom: dit is ons geloof wat alles verkry wat op ons gebed aan ons toegestaan word.⁸¹ Dit is ook die betekenis van die bekende verklaring van Paulus waarop onnosel mense weinig ag slaan: “Hoe sal iemand Hom aanroep as hy nie in Hom glo nie? En wie sal in Hom glo as hy Hom nie gehoor het nie? Die geloof is dus uit die gehoor en die gehoor is uit die Woord van God”.⁸² Want terwyl hy die begin van die gebed geleidelik uit die geloof aflei, verklaar hy openlik dat God slegs deur diegene aan wie sy sagmoedigheid en vriendelikheid deur die verkondiging van die evangelie bekend geword het, ja, diegene aan wie dit vertroulik bekendgestel is, opreg aangeroep kan word.

11. Четвёртое правило молитвы состоит в том, что мы, поверженные в искреннем самоуничижении, всё-таки осмеливаемся молиться и имеем твёрдую уверенность в том, что молитвы наши будут услышаны. На первый взгляд, предощущение Божьего гнева и уверенность в Божьей милости противоречат друг другу. И всё же они вполне согласуются, если нам, подавленным собственными пороками, придаёт силы единственно благость Бога. Как мы говорили выше, вера и раскаяние связаны неразрывной связью. Однако последнее нас ужасает, а вера даёт радость. Поэтому в наших молитвах они должны соединиться. Это соединение страха и уверенности выразил Давид всего в нескольких словах пятого псалма: «А я по множеству милости Твоей войду в дом Твой, поклонюсь святому храму Твоему в страхе Твоём» (Пс 5:8). В «милости» он видит веру. Но он не отрекается и от страха - не только потому, что величие Бога принуждает нас к Его почитанию, но и потому, что наша порочность заставляет нас забыть о всяком самомнении и всякой дерзости, дабы удерживать нас в страхе.

Не нужно воображать себе доверия, которое ласкает душу и даёт ей усыпляющий покой, освобождая от тревоги и смущения. Ибо это значило бы потворствовать тем, кто, желая для себя всего, ни к чему не прилагает усердия, не имеет никаких желаний, не обеспокоен никаким страхом. И потому это хорошая «шпора» для святых - чтобы они взывали к Богу, когда, согбенные под тяготами, они настолько измучены ими, что готовы пасть, если только на помощь не придёт вера. Ибо посреди всех несчастий благость Бога изливается на них тогда, когда, истерзанные своими тяготами, они стонут и трепещут в предчувствии будущих несчастий. И тогда, прибегая к доброте Бога, которая озаряет их, они утешаются и возрождаются, чтобы терпеливо сносить все тяготы, и надеются на хорошее будущее и на освобождение от невзгод.

Поэтому необходимо, чтобы молитва верующего исходила из этого двойного чувства и содержала в себе то и другое. Нужно, чтобы молящийся страдал из-за наличного зла и тревожился в предвидении несчастий, которые могут произойти, но при этом прибегал к Богу, не сомневаясь, что Он готов протянуть ему руку помощи. Нельзя выразить словами, насколько Бог гневается на нас за недоверие, когда мы просим у Него благ, которых не ожидаем от Него получить. Посему нет ничего более присущего природе молитвы, нежели этот закон: она не улетает в никуда, но следуют за верой как за поводырём. Именно об этом законе говорил Иисус Христос: «Всё, чего ни будете просить в молитве, верьте, что получите, - и будет вам» (Мк 11:24). Это подтверждается и в другом месте: «И всё, что ни попросите в молитве с верою, получите» (Мф 21:22). В согласии с этими словами св. Иаков говорит: «Если же у кого из вас недостаёт мудрости, да просит у Бога, дающего всем просто и без упрёков, - и дастся ему. Но да просит с верою, ни мало не сомневаясь» (Иак 1:5-6).

Противопоставляя вере слово «сомневаться», которое обозначает и сомнение и растерянность, апостол точно выражает то, что несёт с собою вера. Не менее примечательны и другие его слова: те, кто молит Бога неуверенно и рассеянно, не решив в сердце своём, будет ли исполнено прошение, не получит ничего. Поэтому апостол сравнивает сомневающихся с морской волной, ветром поднимаемой и развеваемой [Иак 1:6]. И вот почему в другом месте он называет молитвой веры такую молитву, которая должным образом представлена для принятия Богом (Иак 5:15).

В самом деле, если Бог так часто повторяет, что даст каждому по вере его, то, значит, мы недостойны что-либо получить без веры. Короче говоря, именно благодаря вере получаем мы всё то, о чём просим в молитвах. Именно об этом говорится в прекрасном изречении св. Павла, которое должным образом не принимают во внимание обленившиеся люди: «Как призывать Того, в Кого не уверовали? Как веровать в Того, о Ком не слышали? ... Итак вера от слышания, а слышание от слова Божия» (Рим 10:14,17). Полагая в вере источник молитвы, как одну ступеньку перед другой, апостол достаточно ясно показывает, что с сердечной чистотою к Богу могут взывать только те, кто познал его великодушие и человеколюбие через проповедь Евангелия, проповедь понятную и близкую нам.

12. | Hanc necessitatem minime cogitant adversarii nostri. Itaque quum certa animi fiducia fideles iubemus statuere, Deum sibi propitium esse ac benevolum, rem omnium absurdissimam dicere nos putant^{a 1}. Atqui si ullum verae precationis usum haberent, intelligerent profecto, sine firmo illo divinae benevolentiae sensu, non posse Deum rite invocari. Quum vero fidei vim bene perspicere nemo queat nisi qui experimento eam in corde suo sentit^b: quid cum eiusmodi hominibus disputando proficias, qui aperte ostendunt, nihil se unquam praeter vanam imaginationem habuisse? Quid enim valeat et quam necessaria sit illa, quam requirimus certitudo, ex invocatione potissimum discitur; quod qui non videt, valde stupidam habere se^c conscientiam prodit^d. Nos igitur, omisso hoc caecorum genere, defixi in illa Pauli sententia haereamus, non posse ab aliis^e invocari Deum nisi qui eius misericordiam ex Evangelio cognitam habent², et eam sibi paratam esse certo persuasi sunt. Qualis enim erit ista oratio? O Domine, ego quidem an exaudire me velis dubius sum: sed quia anxietate premor, ad te confugio, ut si dignus sum mihi succurras. Non ita soliti sunt omnes sancti, quorum orationes in Scripturis legimus. Nec ita nos instituit per Apostolum Spiritus sanctus, qui iubet nos adire ad thronum caelestem cum fiducia, ut gratiam consequamur [Hebr. 4. d. 16]: et quum alibi docet nos habere audaciam et aditum in fiducia per fidem Christi [Ephes. 3. c. 12]. Hanc ergo obtinendi quod petimus securitatem (quam et sua voce Dominus mandat, et omnes sancti exemplo suo docent) utraque manu tenere nos oportet, si cum fructu orare volumus. Ea enim demum accepta Deo est oratio quae ex tali, ut ita loquar, praesumptione fidei nascitur, et intrepida spei certitudine fundata est. || Poterat simplici fidei nomine esse contentus: atqui non modo fiduciam addidit, sed eam quoque instruxit libertate vel audacia, ut hac nota discerneret a nobis incredulos, qui Deum promiscue quidem nobiscum orant, sed fortuito. Qua ratione tota Ecclesia in Psalmo orat: sit misericordia tua super nos, quemadmodum speravimus in te [Psal. 33. d. 22]. Eadem etiam conditio alibi ponitur a Propheta, Quo die clamavero, hoc scio quod Deus mecum [Psal. 56. b. 10]. Item, Mane disponam tibi, et speculabor [Psal. 5. a. 5]³. Ex his enim verbis elicimus preces 312 in aerem frustra proiici, nisi spes sit annexa, unde velut e specula Deum quieti expectemus. Quibus convenit series Paulinae exhortationis; nam antequam fideles ad precandum in spiritu sollicitet omni tempore cum vigilantia et assiduitate, in primis iubet assumere scutum fidei, galeam salutis, et gladium spiritus, quod est verbum Dei [Ephes. 6. c. 16]¹. || Memoria porro hic repetant lectores quod ante dixi, minime labefactari fidem, ubi cum miseriae, egestatis, sordiumque nostrarum agnitione connectitur^{a 2}. || Quantumvis enim gravi scelerum mole premi se vel laborare sentiant fideles, nec modo rebus omnibus vacuos quae favorem conciliare apud Deum queant, sed oneratos multis noxis quae eum merito formidabilem reddant: non tamen desinunt se offerre, neque terret eos hic sensus quominus ad ipsum se conferant: quando non alius est ad eum ingressus^b. || Neque^c enim instituta est oratio, qua nos arroganter coram Deo efferamus, aut quicquam^d nostrum magno aestimemus, sed qua reatum nostrum confessi, aerumnas nostras^e apud eum deploremus: quemadmodum filii apud parentes familiariter querelas suas^f deponunt. || Quin potius immensa malorum nostrorum congeries calcaribus vel stimulis referta esse debet quae nos ad precandum incitent^g; || qualiter etiam nos suo exemplo docet Propheta, Sana animam meam, quia peccavi tibi [Psal. 41. a. 5]^h. || Fateor quidem in iis aculeis mortiferas fore punctiones nisi Deus succurreret: verum pro incomparabili sua indulgentia optimus Pater tempestivum remedium addidit, quo perturbationem omnem sedans, curas leniens, metus abstergens, comiter nos ad se alliceret, imo scrupulos omnes tollens, nedum obstacula, facilem viam sterneret. 313

12. Nos adversaires ne pensent gueres à ceste necessité. Et pourtant quand nous enseignons les fideles de prier Dieu avec certaine asseurance, ayans cela pour resolu, qu’il les aime et les veut exaucer: il semble advis à tous Papistes que nous disons une chose la plus desraisonnable du monde. Or s’ils avoyent quelque vraye experience et usage, pour savoir que c’est que prier Dieu, ils cognoistroyent qu’on ne le peut point prier droitement, sans estre certain de son amour et de sa bonté. Or comme ainsi soit que nul ne puisse comprendre la vertu de foy, sinon celuy qui en a la practique en son cœur, je ne profiteroye de rien à disputer contre eux, veu qu’ils monstrent que jamais n’en ont eu qu’une vaine imagination. Car l’invocation de Dieu est celle qui nous demonstre principalement que c’est que vaut ceste certitude, et combien elle est necessaire. Quiconques ne voit point cela, il descouvre qu’il a sa conscience merveilleusement stupide. Nous donc laissais là ces aveugles, demeurons fermes en la sentence de sainct Paul, qui dit que nul ne peut invoquer Dieu, sinon celuy qui a cogneu sa misericorde par l’Evangile, et est asseuré de la trouver tousjours preste quand il la cherche. Car quelle oraison seroit-ce de dire ainsi? Seigneur il est vray que je doute si tu me veux exaucer: mais pource que je suis en destresse j’ay mon recours à toy, afin que tu me subviennes si j’en suis digne. Les Saincts dont nous lisons les oraisons en l’Escriture, n’ont pas ainsi fait. Le sainct Esprit aussi ne nous enseigne pas d’ainsi faire, quand il nous commande par l’Apostre d’aller au throne celeste de Dieu avec fiance, pour obtenir grace (Hebr. 4:16): et en un autre passage, quand il dit que nous avons audace et entrée envers Dieu, avec fiance par la foy de Christ (Ephes. 3:12). Pourtant si nous voulons prier avec fruict, il nous faut tenir ferme comme à deux mains ceste asseurance d’impetrer ce que nous demandons, laquelle Dieu nous commande d’avoir, et à laquelle tous les Saincts nous exhortent par leur exemple. Car il n’y a autre oraison agreable à Dieu que celle qui procede d’une telle presomption de foy, et qui est fondée en une telle certitude d’esperance. Il pouvoit bien se contenter, comme il semble, du simple nom de Foy. Or non seulement il adjouste Fiance, mais il la munit de liberté ou hardiesse, afin de nous discerner par ceste marque d’avec les incredules, lesquels prient Dieu pesle mesle avec nous: mais à l’adventure. Pour ceste raison il est dit au nom de toute l’Eglise, Que ta misericorde soit sur nous, selon que nous avons esperé en toy (Ps. 33:22). Le Prophete aussi met en un autre passage la mesme condition: Je say que le Seigneur sera avec moy au jour que je crieray à luy (Ps. 56:10). Item, Le matin je me rengeray à toy, et feray le guet (Ps. 5:4). Il apparoit de ces mots, que les prieres sont jettées frustratoirement en l’air, si l’esperance n’y est conjointe, laquelle nous soit comme une haute tour dont nous attendions Dieu paisiblement. A quoy tend l’ordre qu’on doit bien observer en l’exhortation de sainct Paul. Car devant que soliciter les fideles à prier en esprit en tout temps avec vigilance et assiduité, il les advertit de prendre le bouclier de foy, le heaume de salut, et le glaive spirituel, qui est la parolle de Dieu (Ephes. 6:16–18). Cependant que les Lecteurs se souviennent que la foy n’est pas ne renversée ny esbranslée, estant meslée parmy l’apprehension de nos miseres, povretez et bourbiers. Car combien que les fideles se sentent quasi accablez du grand amas de leurs pechez, et que non seulement ils se cognoissent estre vuydes de tous biens qui leur pourroyent acquerir faveur envers Dieu: mais aussi chargez de plusieurs meffaits, pour lesquels à bon droit il leur pourroit estre espouvantable: neantmoins ils ne laissent pas de s’offrir à luy: et ce sentiment ne les effarouche point, qu’ils n’y ayent leur retraite, veu mesmes que c’est la seule entrée pour y parvenir. Car l’oraison n’est pas ordonnée pour nous faire glorifier arrogamment devant Dieu, ou priser rien du nostre, mais pour confesser nos fautes, et en passer condemnation, et deplorer nos miseres: comme les fils se compleignent familierement envers leurs peres, comme s’ils se vouloyent descharger en leur giron. Qui plus est, le fardeau de nos pechez, selon qu’il nous est insupportable, doit estre plein d’aiguillons pour nous inciter à prier Dieu. Comme aussi le Prophete nous enseigne par son exemple, Gairy mon ame, d’autant que j’ay peché contre toy (Ps. 41:5). Je confesse que les pointes de tels aiguillons seroyent mortelles si Dieu ne venoit au devant: mais ce bon Pere, selon sa clemence et douceur infinie, nous a donné un remede bien propre et opportun pour appaiser tous nos troubles, addoucir nos soucis, et oster nos craintes, en nous allechant à soy. Par lequel moyen non seulement il a osté tous obstacles, mais nous a delivré de tout scrupule, pour nous faire le chemin aisé.

12. This necessity our adversaries never consider. Therefore, when we inculcate on believers a certain confidence of mind that God is propitious and benevolent towards them, they consider us as advancing the greatest of all absurdities. But if they were in the habit of true prayer, they would certainly understand, that there can be no proper invocation of God without such a strong sense of the Divine benevolence. But since no man can fully discover the power of faith without an experience of it in his heart, what advantage can arise from disputing with such men, who plainly prove that they never had any other than a vain imagination? For the value and necessity of that assurance which we require, is chiefly learned by prayer; and he who does not perceive this, betrays great stupidity of conscience. Leaving, then, this class of blinded mortals, let us ever abide by the decision of Paul, that God cannot be called upon, but by those who receive from the gospel a knowledge of his mercy, and a certain persuasion that it is prepared for them. For what kind of an address would this be? “O Lord, I am truly in doubt, whether thou be willing to hear me; but since I am oppressed with anxiety, I flee to thee, that if I be worthy thou mayest assist me.” This does not resemble the solicitude of the saints, whose prayers we read in the Scriptures. Nor is it agreeable to the teaching of the Holy Spirit by the apostle, who commands us “to come 90boldly to the throne of grace, that we may find grace;”³⁰² and informs us, that “we have boldness and access, with confidence, by the faith of Christ.”³⁰³ This assurance of obtaining what we implore, therefore, which is both commanded by the Lord himself, and taught by the example of the saints, it becomes us to hold fast with all our might, if we would pray to any good purpose. For that prayer alone is accepted by God, which arises (if I may use the expression) from such a presumption of faith, and is founded on an undaunted assurance of hope. He might, indeed, have contented himself with the simple mention of “faith;” yet he has not only added “confidence,” but furnished that confidence with liberty or “boldness” to distinguish by this criterion between us and unbelievers, who do indeed pray to God in common with us, but entirely at an uncertainty. For which reason, the whole Church prays in the psalm, “Let thy mercy, O Lord, be upon us, according as we hope in thee.”³⁰⁴ The Psalmist elsewhere introduces the same idea: “This I know; for God is for me.”³⁰⁵ Again: “In the morning will I direct my prayer unto thee, and will look up.”³⁰⁶ For from these words we gather, that prayers are but empty sounds, if unattended by hope, from which, as from a watch-tower, we quietly look out for God. With which corresponds the order of Paul’s exhortation; for before exhorting believers to “pray always with all prayer and supplication in the Spirit,” he first directs them to “take the shield of faith, the helmet of salvation, and the sword of the Spirit, which is the word of God.”³⁰⁷ Now, let the reader recollect, what I have before asserted, that faith is not at all weakened by being connected with an acknowledgment of our misery, poverty, and impurity. For believers feel themselves oppressed by a grievous load of sins, while destitute of every thing which could conciliate the favour of God, and burdened with much guilt, which might justly render him an object of their dread; yet they cease not to present themselves before him; nor does this experience terrify them from resorting to him, since there is no other way of access to him. For prayer was instituted, not that we might arrogantly exalt ourselves in the presence of God, or form a high opinion of any thing of our own; but that we might confess our guilt to him, and deplore our miseries with the familiarity of children confiding their complaints to their parents. The immense accumulation of our distresses should operate as so many incitements to urge us to pray; as we are taught likewise by the example of the Psalmist: “Heal my soul; for I have sinned 91against thee.”³⁰⁸ I confess, indeed, that the operation of such incentives would be fatal, were it not for the Divine aid; but our most benevolent Father, in his incomparable mercy, has afforded a timely remedy, that allaying all perturbation, alleviating all cares, and dispelling all fears, he might gently allure us to himself, and facilitate our approach to him, by the removal of every obstacle and every doubt.

12. This faith and sure hope regarded by our opponents as most absurd. Their error described and refuted by various passages of Scripture, which show that acceptable prayer is accompanied with these qualities. No repugnance between this certainty and an acknowledgment of our destitution.

This necessity our opponents do not at all consider. Therefore, when we say that believers ought to feel firmly assured, they think we are saying the absurdest thing in the world. But if they had any experience in true prayer, they would assuredly understand that God cannot be duly invoked without this firm sense of the Divine benevolence. But as no man can well perceive the power of faith, without at the same time feeling it in his heart, what profit is there in disputing with men of this character, who plainly show that they have never had more than a vain imagination? The value and necessity of that assurance for which we contend is learned chiefly from prayer. Every one who does not see this gives proof of a very stupid conscience. Therefore, leaving those who are thus blinded, let us fix our thoughts on the words of Paul, that God can only be invoked by such as have obtained a knowledge of his mercy from the Gospel, and feel firmly assured that that mercy is ready to be bestowed upon them. What kind of prayer would this be? “O Lord, I am indeed doubtful whether or not thou art inclined to hear me; but being oppressed with anxiety I fly to thee that if I am worthy, thou mayest assist me.” None of the saints whose prayers are given in Scripture thus supplicated. Nor are we thus taught by the Holy Spirit, who tells us to “come boldly unto the throne of grace, that we may obtain mercy, and find grace to help in time of need,” (Heb. 4:16);and elsewhere teaches us to “have boldness and access with confidence by the faith of Christ,” (Eph. 3:12). This confidence of obtaining what we ask, a confidence which the Lord commands, and all the saints teach by their example, we must therefore hold fast with both hands, if we would pray to any advantage. The only prayer acceptable to God is that which springs (if I may so express it) from this presumption of faith, and is founded on the full assurance of hope. He might have been contented to use the simple name of faith, but he adds not only confidence, but liberty or boldness, that by this mark he might distinguish us from unbelievers, who indeed like us pray to God, but pray at random. Hence, the whole Church thus prays “Let thy mercy O Lord, be upon us, according as we hope in thee,” (Ps. 33:22). The same condition is set down by the Psalmist in another passage, “When I cry unto thee, then shall mine enemies turn back: this I know, for God is for me,” (Ps. 56:9). Again, “In the morning will I direct my prayer unto thee, and will look up,” (Ps. 5:3). From these words we gather, that prayers are vainly poured out into the air unless accompanied with faith, in which, as from a watchtower, we may quietly wait for God. With this agrees the order of Paul’s exhortation. For before urging believers to pray in the Spirit always, with vigilance and assiduity, he enjoins them to take “the shield of faith,” “the helmet of salvation, and the sword of the Spirit, which is the word of God,” (Eph. 6:16-18). Let the reader here call to mind what I formerly observed, that faith by no means fails though accompanied with a recognition of158our wretchedness, poverty, and pollution. How much soever believers may feel that they are oppressed by a heavy load of iniquity, and are not only devoid of every thing which can procure the favour of God for them, but justly burdened with many sins which make him an object of dread, yet they cease not to present themselves, this feeling not deterring them from appearing in his presence, because there is no other access to him. Genuine prayer is not that by which we arrogantly extol ourselves before God, or set a great value on any thing of our own, but that by which, while confessing our guilt, we utter our sorrows before God, just as children familiarly lay their complaints before their parents. Nay, the immense accumulation of our sins should rather spur us on and incite us to prayer. Of this the Psalmist gives us an example, “Heal my soul: for I have sinned against thee,” (Ps. 41:4). I confess, indeed, that these stings would prove mortal darts, did not God give succour; but our heavenly Father has, in ineffable kindness, added a remedy, by which, calming all perturbation, soothing our cares, and dispelling our fears he condescendingly allures us to himself; nay, removing all doubts, not to say obstacles, makes the way smooth before us.

12. Over deze noodzakelijkheid denken onze tegenstanders allerminst. Daarom menen zij, dat wij iets allerongerijmst zeggen, wanneer wij de gelovigen bevelen met een vast vertrouwen des harten vast te stellen, dat God hun genadig en goedertieren is. Maar toch, wanneer ze enige ondervinding hadden van een waar gebed, zouden zij voorzeker begrijpen, dat God zonder dat vaste gevoel van zijn goedertierenheid niet naar behoren kan aangeroepen worden. En daar niemand de kracht des geloofs goed kan doorzien, behalve, hij die haar bij ondervinding in zijn hart gevoeld, wat zult ge dan vorderen door te redetwisten met zulke mensen, die openlijk tonen, dat ze nooit meer gehad hebben dan een ijdele inbeelding ? Want hoe krachtig en hoe noodzakelijk die zekerheid is, welke wij verlangen, wordt het best geleerd uit de aanroeping zelf. En wie dat niet ziet, verraadt, dat hij een zeer afgestompt geweten heeft. Laat ons dus die soort van blinden laten lopen en stevig vasthouden aan die woorden van Paulus, dat God slechts aangeroepen kan worden door hen, die zijn barmhartigheid uit het evangelie hebben leren kennen, en vast overtuigd zijn, dat zij voor hen bereid is. Want hoe zal dat gebed zijn ? O Here, ik twijfel er wel aan, of Gij mij wilt verhoren; maar omdat ik door benauwdheid gedrukt word, neem ik tot U de toevlucht, opdat Gij, als ik het waardig ben, mij te hulp komt. Zo zijn niet gewoon te bidden alle heiligen, wier gebeden we in de Schrift lezen. En zo onderwijst ons door de apostel ook de Heilige Geest niet (Heb. 4:16) die beveelt, dat wij tot de hemelse troon moeten gaan met vertrouwen, opdat wij genade mogen verkrijgen; en wanneer Hij ons elders (Ef. 3:12) leert vrijmoedigheid en toegang te hebben in vertrouwen door het geloof in Christus. Wij moeten dus niet beide handen vasthouden deze verzekerdheid (die de Here ons met zijn woord beveelt en alle heiligen ons door hun voorbeeld leren), dat wij verkrijgen, wat we bidden, indien wij althans met vrucht willen bidden. Want dat is eerst het Gode aangename gebed, dat uit zulk een, om zo te zeggen, vermetelheid des geloofs geboren wordt, en op een onbeschroomde zekerheid der hoop gefundeerd is. Hij had alleen met het vermelden van het geloof tevreden kunnen zijn; maar hij heeft niet alleen het vertrouwen daaraan toegevoegd, maar het ook toegerust met de vrijheid of stoutmoedigheid, om door dat merkteken ons te onderscheiden van de ongelovigen, die wel gezamelijk met ons tot God bidden, maar op goed geluk af. Daarom bidt de ganse kerk in de Psalm (Ps. 33:22) "Uw goedertierenheid zij over ons, gelijk als wij op U gehoopt hebben." Dezelfde voorwaarde wordt elders gesteld door de profeet (Ps. 56:10) "Ten dage als ik roepen zal, weet ik dit, dat God met mij is." Evenzo (Ps. 5:4) " Des morgens zal ik mij tot U schikken, en wacht houden." Want uit deze woorden maken wij op, dat de gebeden tevergeefs in de lucht geworpen worden, indien de hoop er niet aan verbonden is, uit welke wij, als uit een wachttoren, God rustig verwachten. Daarmee komt de volgorde van Paulus' vermaning overeen. Want voordat hij de gelovigen opwekt om te allen tijde met waken en volharding te bidden in de geest, beveelt hij nu vooral aan te nemen het schild des geloofs, de helm der zaligheid, en het zwaard des Geestes, hetwelk is Gods Woord (Ef. 6:16) Verder moeten de lezers zich hier in de herinnering terugroepen wat ik tevoren gezegd heb, dat aan het geloof geenszins afbreuk gedaan wordt, wanneer het verbonden wordt met de betekenis van onze ellende, armoede en onreinheid. Want ook al gevoelen de gelovigen, dat ze door de zware last hunner zonden gedrukt worden of daardoor bekommerd zijn, en dat ze niet alleen ontbloot zijn van al die dingen, die bij God gunst kunnen verwerven, maar ook beladen met veel schulden, waardoor Hij terecht vreeswekkend voor hen wordt, zo houden ze toch niet op zich voor Hem te stellen, en verschrikt hen dit besef niet zo, dat ze zich niet tot Hem zouden begeven, daar er geen andere toegang tot Hem is. Want het gebed is niet ingesteld, opdat wij ons daardoor aanmatigend voor God zouden verheffen, of iets, dat van ons is, van grote waarde zouden achten, maar opdat wij daardoor, onze schuld belijdend, onze ellenden bij Hem zouden bewenen; gelijk de kinderen bij hun ouders hun klachten vertrouwelijk neerleggen. Ja veeleer moet de onmetelijke massa van onze zonden vol zijn van sporen of prikkels, die ons tot bidden aanzetten. Gelijk de profeet ons ook leert door zijn voorbeeld (Ps. 41:5) "Genees mijn ziel, want ik heb tegen U gezondigd." Ik erken wel, dat in die prikkels dodelijke steken zouden zijn, indien God niet te hulp kwam; maar naar zijn onvergelijkelijke goedertierenheid heeft de zeer goede Vader een uitstekend geneesmiddel toegevoegd, om daardoor, alle beroering kalmerend, alle zorgen verzachtend, alle vrezen uitgewisseld, ons vriendelijk tot zich te lokken, ja, alle stenen, om niet te spreken van hindernissen, wegnemend, een effen weg te banen.

12. Gegen die Bestreitung der Erhörungsgewißheit

Diese Notwendigkeit bedenken unsere (römischen) Widersacher nun in keiner Weise. Wenn wir den Gläubigen gebieten, in getroster Zuversicht ihres Herzens daran festzuhalten, daß Gott ihnen gnädig und wohlwollend gegenüberstehe, so meinen sie, wir sprächen das denkbar Widersinnigste aus. Hätten sie aber irgendwelche Erfahrung im wahren Beten, so würden sie gleich einsehen, daß man Gott ohne solch sicheres Empfinden des göttlichen Wohlwollens gar nicht recht anrufen kann. Es kann nur der die Kraft des Glaubens recht verstehen, der sie aus eigener Erfahrung an seinem Herzen empfindet; - was soll man aber dann in der Auseinandersetzung mit solchen Menschen erreichen, die offen an den Tag legen, daß sie nie etwas anderes gehabt haben als eine eitle Einbildung? Was diese Gewißheit, die wir fordern, für einen Wert hat und wie notwendig sie ist, das lernt man vor allem aus der Anrufung Gottes selbst, und wer das nicht sieht, der zeigt, daß er ein recht stumpfes Gewissen hat. Wir wollen also solche blinden Menschen übergehen und uns fest an das Wort des Paulus anklammern, nach dem Gott nur von denen angerufen werden kann, die seine Barmherzigkeit aus dem Evangelium erkannt haben und nun ganz gewiß sind, daß sie auch für sie bereit ist. Wie würde denn solch ein Gebet aussehen (wie es die Widersacher für allein möglich halten)? „O Herr, ich bin zwar im Zweifel, ob du mich erhören willst. Aber die Angst drückt mich, und so nehme ich meine Zuflucht zu dir, damit du mir hilfst, wenn ich dessen würdig bin!“ So waren alle die Heiligen, deren Gebete wir in der Schrift lesen, nicht gewohnt zu beten! So zu beten lehrt uns auch der Heilige Geist nicht, der uns durch den Mund des Apostels gebietet: „Darum lasset uns hinzutreten mit Freudigkeit zu dem Gnadenftuhl, auf daß wir ... Gnade finden ...“ (Hebr. 4,16), und der uns an anderer Stelle lehrt: „... wir haben Freudigkeit und Zugang in aller Zuversicht durch den Glauben an Christus“ (Eph. 3,12). Diese Gewißheit also, daß wir empfangen, was wir erbitten, die uns der Herr mit eigenem Wort aufträgt und die uns alle Heiligen durch ihr Beispiel lehren, gilt es mit beiden Händen festzuhalten, wenn wir mit Frucht beten wollen! Nur ein solches Gebet ist Gott wohlgefällig, das aus solcher - wenn ich so sagen darf - Vermessenheit des Glaubens entspringt und auf die unerschütterliche Gewißheit der Hoffnung gegründet ist! Paulus hätte sich (an der obigen Stelle Eph. 3,12) auch damit begnügen können, einfach vom Glauben zu reden, aber er fügt nicht allein die Zuversicht hinzu, sondern rüstet sie auch mit Freudigkeit oder Kühnheit aus, um an diesem Kennzeichen einen Unterschied zwischen uns und den Ungläubigen zu machen, die gleich uns zu Gott beten, aber eben aufs Geratewohl! Aus diesem Grunde betet die ganze Kirche mit dem Psalmwort: „Deine Güte, Herr, sei über uns, wie wir auf dich hoffen!“ (Ps. 33,22). Die gleiche Bedingung stellt der Prophet auch an anderer Stelle auf: „An dem Tage, da ich rufe, werde ich des inne, daß du, Gott, mit mir bist!“ (Ps. 56,10, nicht Luthertext). Oder auch: „Frühe will ich mich zu dir schicken und aufmerken“ (Ps. 5,4). Aus diesen Worten nämlich ergibt sich für uns: das Gebet ist ein vergeblicher Streich in die Luft, wenn nicht mit ihm die Hoffnung verbunden ist, in der wir gleichsam wie von einer Warte aus ruhig nach Gott ausschauen. Damit steht auch die Reihenfolge einer Ermahnung des Paulus im Einklang: er will die Gläubigen ermuntern, „mit allem Anhalten und Flehen“ allezeit im Geiste zu beten; aber zuvor gebietet er ihnen, den „Schild des Glaubens“, den „Helm des Heils“ und das „Schwert des Geistes“ zu ergreifen, „welches ist das Wort Gottes“ (Eph. 6,16.18).

575 Hier mag sich der Leser nun weiter daran erinnern, daß, wie bereits gesagt, der Glaube keineswegs ins Wanken gerät, wenn er mit der Erkenntnis unseres Elendes, unserer Armut und unserer Beflecktheit verbunden ist. Die Gläubigen mögen noch so sehr die Erfahrung machen, daß sie von der schweren Last ihrer Missetaten bedrückt werden und sich unter ihr abmühen, sie mögen empfinden, wie ihnen nicht nur alles abgeht, was ihnen bei Gott Gunst verschaffen könnte, sondern wie sie noch mit viel Schuld beladen sind, die Gott für sie mit Recht furchterregend macht - so hören sie dennoch nicht auf, sich vor ihn zu stellen, und solches Empfinden schreckt sie nicht davon ab, sich zu ihm zu wenden; es gibt eben keinen anderen Zugang zu ihm! Denn das Gebet ist nicht dazu eingesetzt, daß wir uns damit anmaßend vor Gott erheben oder etwas von dem Unseren hoch preisen, sondern dazu, daß wir unsere Schuld bekennen und unseren Jammer vor ihm beweinen; so wie Kinder bei ihren Eltern ihre Nöte vertraulich niederlegen dürfen. Ja, in der unermeßlichen Fülle unserer Nöte müssen vielmehr lauter Ansporne und Stachel stecken, die uns zum Beten antreiben, wie es auch der Prophet an seinem Beispiel zeigt: „Heile meine Seele; denn ich habe an dir gesündigt!“ (Ps. 41,5). Ich gebe zwar zu, daß diese Stachel tödliche Stiche austeilen würden, wenn Gott uns nicht zu Hilfe käme; aber unser lieber Vater hat ja in seiner unvergleichlichen Güte dafür eine wirksame Arznei gegeben, mit der er alle Wirrnis stillt, alle Sorgen lindert, aller Furcht ein Ende macht, uns freundlich zu sich lockt, ja, alle Bedenken und erst recht alle Hemmnisse wegräumt und uns einen gangbaren Weg bahnt!

12. Die belangrikheid van sekerheid in die gebed

Ons teenstanders⁸³ dink egter glad nie aan hierdie noodsaaklikheid nie. Hulle dink derhalwe dat ons die onsinnigste stelling van almal maak wanneer ons gelowiges beveel om met die vaste vertroue van hulle gemoed daarvan verseker te wees dat God hulle genadig en goedgesind is.⁸⁴ Maar as hulle enige ervaring van waaragtige gebed gehad het, sou hulle inderdaad begryp het dat God nie sonder daardie vaste gevoel van sy Goddelike goedgesindheid na behore aangeroep kan word nie. Aangesien niemand trouens in staat is om die werking van die geloof goed te deurvors nie behalwe iemand wat dit deur ervaring in sy hart gevoel, watter voordeel hou dit dan vir jou in om met sulke mense te 1094 debatteer terwyl hulle openlik aandui dat hulle nog nooit iets anders as ’n vae verbeeldingsvlug daarvan gehad het nie? Want die krag en die noodsaaklikheid van die sekerheid wat ons vereis, kan veral uit die aanroeping (van God) self geleer word en iemand wat dit nie kan sien nie, verraai dat hy ’n baie afgestompte gewete het. Ons moet hierdie soort blindes dus laat vaar en Paulus se verklaring styf vashou, naamlik dat God slegs deur diegene aangeroep kan word wat sy barmhartigheid uit die evangelie leer ken het en vas oortuig is dat dit vir hulle toeberei is.

Hoe ’n soort gebed sal die volgende immers wees? “O Here, ek twyfel wel of U my wil verhoor; maar omdat angs my druk, neem ek my toevlug tot U sodat U my kan help as ek dit waardig is”. Maar al die heiliges wie se gebede ons in die Skrif kan lees, bid nie gewoonlik so nie. En die Heilige Gees het ons ook nie deur sy apostel so geleer nie, want Hy beveel ons om met vertroue tot die hemelse troon te nader om genade te verkry,⁸⁵ en elders leer Hy dat ons vrymoedigheid en die toegang moet hê in vertroue deur die geloof in Christus.⁸⁶ As ons met vrug wil bid, moet ons derhalwe hierdie onbesorgdheid oor die verkryging van dit waarvoor ons bid, met albei ons hande vashou, want die Here het ons self so beveel en al die heiliges leer ons dit met hulle voorbeeld. ’n Gebed is immers eers vir God aanvaarbaar as dit, om dit so te stel, uit die hardnekkigheid van die geloof ontstaan en in die onbeskroomde sekerheid van die hoop gegrond is. Hy sou wel met die eenvoudige vermelding van die geloof tevrede kon wees, en tog het hy nie alleen vertroue bygevoeg nie maar dit ook voorsien van vrymoedigheid of stoutmoedigheid om die ongelowiges met hierdie teken van ons te onderskei hoewel hulle God ook saam met ons aanbid, maar bloot toevallig. Dit is waarom die hele kerk in die Psalm bid: “Laat u barmhartigheid oor ons wees soos ons op U gehoop het”.⁸⁷ Dieselfde voorwaarde word ook elders deur die profeet gestel: “Op die dag waarop ek roep, weet ek dat God met my is”.⁸⁸ Net so: “In die môre sal ek my vir U gereed maak en ek sal wag hou”.⁸⁹ Uit hierdie woorde lei ons trouens af dat ons gebede verniet in die lug opgewerp word as hoop nie daaraan verbind is waaruit ons rustig soos uit ’n wagtoring op God kan wag nie. Die volgorde van Paulus se vermaning stem ook hiermee ooreen, want voordat⁹⁰ hy die gelowiges aanspoor om te alle tye met waaksaamheid en volharding in die Gees te bid,⁹¹ beveel hy hulle om 1095 eers die skild van die geloof, die helm van saligheid en die swaard van die Gees, dit is die Woord van God, op te neem.⁹²

 Verder moet my lesers hier weer in herinnering roep wat ek vroeër gesê het, naamlik dat ons geloof hoegenaamd nie aan die wankel gebring word wanneer dit met ’n bekentenis van ons ellende, ons hulpeloosheid en onreinheid gepaard gaan nie.⁹³ Want al sou gelowiges hoeveel ook al aanvoel dat hulle deur die swaar las van die sondes neergedruk word en daaronder gebuk gaan en dat hulle nie alleen van al die dinge verstoke is wat guns by God kan verwerf nie, maar dat hulle ook met baie sondes belas is wat Hom met reg verskriklik maak, hou hulle nogtans nie op om hulle voor Hom te stel nie en hierdie gevoel verskrik hulle nie so dat hulle hulle nie tot Hom sou wend omdat daar geen ander toegang tot Hom is nie. Gebed is trouens nie ingestel om ons daarmee verwaand voor God te verhef of iets van ons eie van groot waarde te ag nie, maar om daarmee ons skuld te bely en ons ellendes voor Hom te betreur soos kinders hulle klagtes vertroulik aan hulle ouers voorlê. Ja, die eindelose massa van ons ellendes behoort vol aansporings of prikkels te wees om ons aan te por om te bid. Met sy voorbeeld leer die profeet ons ook so: “Genees my siel, want ek het teen U gesondig”.⁹⁴ Ek erken wel dat daar in daardie prikkels dodelike steke sal wees as God ons nie te hulp kom nie. Volgens sy onvergelyklike genade het ons goeie Vader egter ’n gepaste hulpmiddel voorsien om al ons ontsteltenis te kalmeer, ons sorge te verlig, ons vrees tot niet te maak en ons vriendelik na Hom toe te lok, ja, om al die klippe - om nie eens van die struikelblokke te praat nie - weg te neem en die pad vir ons maklik te maak.

12. Наши противники не задумываются о необходимости этого. Однако когда мы учим верующих молиться Богу в твёрдой уверенности, что Он любит их и желает исполнить их прошения, то все паписты воспринимают это как сущее безумие. Но если бы у них была хотя бы частица подлинного молитвенного опыта, то они бы поняли, что невозможно искренне молиться, не будучи убеждённым в Божьей любви и доброте. А поскольку только тот может постичь силу веры, кто испытал её в своём сердце, я ничего не добьюсь, если стану спорить с ними. Ведь они обнаруживают, что имеют лишь смутное представление о вере. А призывание Бога таково, что прежде всего оно показывает нам, что такое эта убеждённость и насколько она необходима. Тот, кто этого не видит, тем самым показал, что его сознание и совесть закостенели самым чудовищным образом. Посему оставим этих слепцов и будем твёрдо верить словам св. Павла, сказавшего, что никто не может взывать к Богу, кроме тех, кто через Евангелие познал его милость и уверен, что всегда найдёт Его, если ищет [Рим 10:14].

Разве это молитва, когда человек говорит так: Господи, я действительно сомневаюсь, что Ты хочешь исполнить моё моление. Но я прибегаю к Тебе, потому что у меня горе, чтобы Ты помог мне, если я этого достоин? Святые, молитвы которых мы читаем в Писании, так не поступали. Сам Св. Дух учит нас не поступать так, когда велит словами апостола с дерзновением приступать к престолу благодати, чтобы получить милость (Евр 4:16). А в другом месте сказано, что мы имеем дерзновение и надёжный доступ к Богу через веру во Христа (Эф 3:12). Поэтому если мы хотим, чтобы наша молитва принесла плоды, то мы должны крепко, как бы двумя руками держаться за уверенность получить просимое, уверенность, которой требует от нас Бог и к которой призывают нас своим примером святые. Ибо Богу угодна только молитва, происходящая от веры, основанная на твёрдой надежде.

Казалось бы, здесь достаточно одного слова - «вера». Однако апостол добавляет слова «надёжный доступ» и «дерзновение», чтобы отличить нас от неверующих, которые кое-как молятся вместе с нами, но словно наугад. Поэтому и сказано от имени всей Церкви: «Враги мои обращаются назад, когда я взываю к Тебе; из этого я узнаю, что Бог за меня» (Пс 55/ 56:10). И ещё: «Рано предстану пред Тобою и буду ожидать» (Пс 5:4). Из этих слов становится ясно, что молитва как бы бесполезно выбрасывается на ветер, если она не соединена с надеждой, которая для нас словно высокая башня, находясь на которой мы спокойно ожидаем Божьей помощи. Этому соответствует порядок, который нас призывает соблюдать св. Павел. Прежде чем подвигнуть верующих во всякое время молиться духом со старанием и постоянством, он убеждает их взять щит веры, шлем спасения и меч духовный, который есть слово Божье (Эф 6:16-18).

В то же время читателям следует помнить, что вера не должна быть ни разрушена, ни поколеблена сознанием нашего ничтожества, нищеты и скверны. Верующие в самом деле ощущают, что они почти совсем задавлены глыбой своих грехов, и знают, что не только лишены всякого добра, с помощью которого они могли бы приобрести благорасположение Бога, но и отягощены множеством злых дел, по причине которых Бог вполне естественно представляется им устрашающим. И однако они не перестают обращаться к Нему, и их не пугает чувство, будто нет у них в Нём убежища. Это происходит именно потому, что молитва - единственный вход в это убежище. Ибо молитва предписана нам не для того, чтобы дерзко возноситься перед Богом или получать награду за что-то своё, а для того, чтобы исповедовать наши грехи и тем самым избежать осуждения, чтобы оплакивать своё убожество, как дети в семье жалуются отцу, желая найти у него облегчение. Более того, именно бремя наших грехов, будучи непереносимым, должно быть полно жалящих игл, чтобы побуждать нас к молитве Богу. Так своим примером учит нас пророк: «Исцели душу мою; ибо согрешил я пред Тобою» (Пс 40/41:5). Я сознаю, что уколы этих игл могут оказаться смертельными, если того не упредит Бог. Но этот добрый Отец по своему бесконечному великодушию и любви дал нам лекарство, вполне способное исцелить нас от всех напастей, смягчить наши тревоги, избавить от опасений и страхов и привлечь к Нему. Тем самым Бог не только устранил все препятствия, но и освободил нас от сомнений, открыв перед нами мощёную дорогу.

13. Ac primo quidem orare nos iubens, ipso praecepto nos coarguit impiae contumaciae, nisi obsequimur^a. || Nihil magis praecise mandari poterat quam quod habetur in Psalmo, Invoca me in die tribulationis [Psal. 50. c. 15]. Sed quia inter pietatis officia nullum frequentius commendant Scripturae, non est quod longius hic immorer. Petite (inquit magister^b) et accipietis: pulsate, et aperietur vobis [Matth. 7. b. 7]. Quanquam hic praecepto adiungitur etiam promissio, ut necesse est; etsi enim praecepto esse obediendum fatentur omnes, maior tamen pars refugeret Deum vocantem, nisi se exorabilem adeoque obvium fore promitteret^c. || His quidem duobus positis, certum est quicunque tergiversantur ne recta ad Deum veniant, non modo esse rebelles et immorigeros, sed etiam incredulitatis convinci: quia promissionibus diffidunt. Quod eo magis notandum est, quia hypocritae, humilitatis et modestiae praetextu, tam superbe contemnunt Dei praeceptum, quam fidem benignae invitationi abrogant: imo eum fraudant praecipua cultus sui parte. Nam ubi sacrificia repudiavit in quibus tunc videbatur sita esse tota sanctitas, hoc summum esse et sibi prae aliis pretiosum declarat, invocari in die necessitatis. Quare ubi quod suum est exigit, et ad parendi alacritatem nos animat, nulli sunt tam speciosi dubitandi colores qui nos excusent^d. || Quaecunque 314 ergo passim occurrunt in Scripturis testimonia quibus nobis praecipitur Dei invocatio, totidem ante oculos nostros figuntur vexilla quae nobis fiduciam inspirent. Temeritatis esset prorumpere in Dei conspectum, nisi ipse anteverteret nos vocando; itaque viam nobis sua voce patefacit: Dicam illis, Populus meus vos: dicent mihi, Tu Deus noster [Zach. 13. c. 9]. Videmus ut cultores suos praeveniat, velitque subsequi, ideoque timendum non esse ne parum suavis sit haec melodia quam ipse dictat. Insigne praesertim illud Dei elogium nobis in mentem veniat, quo freti omnia obstacula nullo negotio superabimus, Tu Deus exaudiens precationem: ad te usque omnis caro veniet [Psal. 65. a. 3]. Quid enim magis amabile vel blandum quam Deum hoc titulo indui, qui certiores nos reddat nihil magis esse naturae eius proprium quam supplicum votis annuere? Hinc ianuam patere colligit Propheta non paucis sed cunctis mortalibus: quia etiam omnes hac voce compellat, Invoca me in die afflictionis: eruam te, et glorificabis me [Psal. 50. c. 15]. Secundum hanc regulam David promissionem sibi datam obiicit, ut obtineat quod petit. Tu Deus revelasti in aurem servi tui: propterea invenit servus tuus cor suum ut oraret [2. Sam. 7. d. 27]. Unde colligimus pavidum fuisse nisi quatenus eum promissio erexerat. Sic alibi generali doctrina se instruit, Voluntatem timentium se faciet [Psal. 145. d. 19]. Imo haec in Psalmis animadvertere licet, quasi abrupto orandi contextu transitum fieri nunc ad Dei potentiam, nunc ad bonitatem, nunc ad fidem promissionum. Videri posset intempestive David sententias illas inserens, preces mutilas reddere: sed usu et experientia compertum habent fideles languescere ardorem nisi adhibeant nova fomenta: ideoque minime inter precandum supervacua est tam naturae Dei quam verbi meditatio. Atque ita exemplo Davidis inserere ne pigeat quae languidos animos novo vigore reficiant.

13. En premier lieu, nous commandant de prier, par cela il nous argue d’une vilaine contumace, si nous ne luy obtemperons. Il ne pouvoit donner commandement plus expres ny precis, que celui qui est au Pseaume, Invoque moy au jour d’affliction (Ps. 50:15). Mais pource qu’en tout ce qui concerne la religion et service de Dieu, il n’y a rien qui nous soit plus souvent recommandé en l’Escriture, je ne m’y arresteray pas fort longuement. Demandez, dit le Maistre celeste, et vous recevrez: cherchez, et vous trouverez: Heurtez, et la porte vous sera ouverte (Matth. 7:7); combien qu’icy outre le commandement la promesse est aussi adjoustée, comme il est necessaire. Car combien que tous confessent qu’il faille obeir à ce que Dieu ordonne, toutesfois la plus grande part reculleroit quand il les appelle, s’il ne leur promettoit de leur estre exorable, et mesme de venir au devant pour les recevoir. Quoy qu’il en soit, il est certain que tous ceux qui tergiversent pour ne point venir droit à Dieu, non seulement sont rebelles et sauvages, mais aussi convaincus d’incredulité, puis qu’il se deffient de ses promesses. Ce qui est d’autant plus notable, pource que les hypocrites sous couverture d’humilité et modestie mesprisent fierement le precepte de Dieu, et n’adjoustent nulle foy à son dire quand il les convie tant humainement: qui plus est, ils le fraudent de la principale partie de son service. Car luy apres avoir repudié les sacrifices, ausquels il sembloit bien que toute saincteté pour lors fust située, il prononce, que cestuy-cy est le souverain et precieux par dessus les autres, c’est d’invoquer son Nom au jour de la necessité. Parquoy quand il requiert de nous ce qui luy appartient, et nous incite à obeir d’un franc courage, il n’y a nulles si belles couleurs de douter qui nous excusent. Par ainsi autant de tesmoignages que nous lisons en l’Escriture, où il nous est commandé de prier Dieu, sont autant de bannieres dressées devant nous, pour nous inspirer la fiance de ce faire. Ce seroit bien temerité de nous avancer devant la face de Dieu, si luy ne prevenoit en nous appellant. Parquoy il nous ouvre et applanit la voye par sa voix, selon qu’il proteste par son Prophete: Je leur diray, Vous estes mon peuple, et ils me respondront, Tu es nostre Dieu (Zach. 13:9). Nous voyons comment il vient au devant de son peuple, et qu’il veut estre suyvi: et pourtant qu’il ne faut pas craindre que la melodie que luy-mesme dicte, ne luy soit douce et plaisante. Principalement que ce tiltre notable et solennel que luy attribue le Pseaume, nous vienne en memoire, lequel nous fera aisément surmonter tous obstacles: à savoir, Tu es le Dieu qui exauce les prieres, toute chair viendra jusques à toy (Ps. 65:3). Car nous ne pouvons souhaitter rien plus gracieux ny amiable, que quand Dieu est vestu et paré de ce tiltre, qu’il nous certifie qu’il n’y a rien plus propre à sa nature, que de gratifier aux requestes de ceux qui le supplient. Et aussi le Prophete conclud de là, que Je chemin est ouvert et patent, non seulement à un petit nombre de gens, mais à toutes creatures mortelles. Comme aussi il addresse ceste voix à tout le genre humain, Invoque moy au jour d’affliction: je te delivreray, et tu me glorifieras (Ps. 50:15). Selon ceste reigle, David pour impetrer ce qu’il demande, allegue à Dieu la promesse qu’il luy avoit donnée: Toy Seigneur, as declairé ton vouloir en l’aureille de ton serviteur, pourtant il a trouvé son cœur pour te prier (2 Sam. 7:27). Dont nous avons à recueillir qu’il estoit perplex et comme espave, sinon d’autant que la promesse l’asseuroit. C’est à une mesme fin qu’il use ailleurs de ceste doctrine generale: que Dieu fera la volonté de ceux qui le craignent (Ps. 145:19). Mesmes on peut appercevoir par tous les Pseaumes, que le fil du texte sera comme rompu pour faire quelques discours touchant la puissance de Dieu, ou sa bonté, ou bien la fermeté de ses promesses. Il sembleroit que David entrelaçant telles sentences couppast et trenchast mal à propos ses requestes: mais les fideles cognoissent assez par experience, que leur ardeur se refroid iroit bien tost, s’ils n’attisoyent le feu, cherchans à se confermer. Parquoy ce n’est pas chose superflue en priant Dieu, que nous meditions tant sa nature que sa parolle: mesmes ne dedaignions point à l’exemple de David, entre-lacer tout ce qui peut donner vigueur aux esprits debiles, voire languissans.

13. And in the first place, when he enjoins us to pray, the commandment itself implies a charge of impious contumacy, if we disobey it. No command can be more precise than that in the psalm: “Call upon me in the day of trouble.”³⁰⁹ But as the Scripture recommends no one of the duties of piety more frequently, it is unnecessary to dwell any longer upon it. “Ask, (says our Lord,) and it shall be given you; knock, and it shall be opened unto you.”³¹⁰ To this precept, however, there is also annexed a promise, which is very necessary; for though all men acknowledge obedience to be due to a precept, yet the greater part of them would neglect the calls of God, if he did not promise to be propitious to them, and even to advance to meet them. These two positions being proved, it is evident that all those who turn their backs on God, or do not directly approach him, are not only guilty of disobedience and rebellion, but also convicted of unbelief; because they distrust the promises; which is the more worthy of observation, since hypocrites, under the pretext of humility and modesty, treat the command of God with such haughty contempt as to give no credit to his kind invitation, and even defraud him of a principal part of his worship. For after having refused sacrifices, in which all holiness then appeared to consist, he declares the principal and most acceptable part of his service to be, “calling upon him in the day of trouble.” Wherefore, when he requires what is due to him, and animates us to a cheerful obedience, there are no pretexts for diffidence or hesitation sufficiently specious to excuse us. The numerous texts of Scripture, therefore, which enjoin us to call upon God, are as so many banners placed before our eyes to inspire us with confidence. It were temerity to rush into the presence of God, without a previous invitation from him. He therefore opens a way for us by his own word: “I will say, It is my people; and they shall say, The Lord is my God.”³¹¹ We see how he leads his worshippers, and desires them to follow him; and therefore that there is no reason to fear lest the melody, which he dictates, should not be agreeable to him. Let us particularly remember this remarkable character of God, by a reliance on which we shall easily surmount every obstacle: “O thou 92that hearest prayer, unto thee shall all flesh come.”³¹² For what is more amiable or attractive than for God to bear this character, which assures us, that nothing is more agreeable to his nature, than to grant the requests of humble suppliants? Hence the Psalmist concludes that the way is open, not to a few only, but to all men; because he addresses all in these words: “Call upon me in the day of trouble: I will deliver thee, and thou shalt glorify me.”³¹³ According to this rule, David, in order to obtain his request, pleads the promise that had been given him: “Thou, O Lord, hast revealed to thy servant—; therefore hath thy servant found in his heart to pray.”³¹⁴ Whence we conclude that he would have been fearful, had he not been encouraged by the promise. So in another place he furnishes himself with this general doctrine: “He will fulfil the desire of them that fear him.”³¹⁵ In the Psalms we may likewise observe the connection of prayer as it were interrupted, and sudden transitions made, sometimes to the power of God, sometimes to his goodness, and sometimes to the truth of his promises. It might appear as though David mutilated his prayers by an unseasonable introduction of such passages; but believers know by experience, that the ardour of devotion languishes, unless it be supported by fresh supplies; and therefore a meditation on the nature and the word of God is far from being useless in the midst of our prayers. Let us not hesitate, then, to follow the example of David in the introduction of topics calculated to reanimate languid souls with new vigour.

13. To our unworthiness we oppose, 1. The command of God. 2. The promise. Rebels and hypocrites completely condemned. Passages of Scripture confirming the command to pray.

And first, indeed in enjoining us to pray, he by the very injunction convicts us of impious contumacy if we obey not. He could not give a more precise command than that which is contained in the psalms: “Call upon me in the day of trouble,” (Ps. 50:15). But as there is no office of piety more frequently enjoined by Scripture, there is no occasion for here dwelling longer upon it. “Ask,” says our Divine Master, “and it shall be given you; seek, and ye shall find;knock, and it shall be opened unto you,” (Mt. 7:7). Here, indeed, a promise is added to the precept, and this is necessary. For though all confess that we must obey the precept, yet the greater part would shun the invitation of God, did he not promise that he would listen and be ready to answer. These two positions being laid down, it is certain that all who cavillingly allege that they are not to come to God directly, are not only rebellious and disobedient but are also convicted of unbelief,inasmuch as they distrust the promises. There is the more occasion to attend to this, because hypocrites, under a pretense of humility and modesty, proudly contemn the precept, as well as deny all credit to the gracious invitation of God; nay, rob him of a principal part of his worship. For when he rejected sacrifices, in which all holiness seemed then to consist, he declared that the chief thing, that which above all others is precious in his sight, is to be invoked in the day of necessity.Therefore, when he demands that which is his own, and urges us to alacrity in obeying, no pretexts for doubt, how specious soever they may be, can excuse us. Hence, all the passages throughout Scripture in which we are commanded to pray, are set up before our eyes as so many banners, to inspire us with confidence. It were presumption to go forward into the presence of God, did he not anticipate us by his invitation. Accordingly, he opens up the way for us by his own voice,159 “I will say, It is my people: and they shall say, The Lord is my God,” (Zech. 13:9). We see how he anticipates his worshippers, and desires them to follow, and therefore we cannot fear that the melody which he himself dictates will prove unpleasing. Especially let us call to mind that noble description of the divine character, by trusting to which we shall easily overcome every obstacle: “O thou that hearest prayer, unto thee shall all flesh come,” (Ps. 65:2). What can be more lovely or soothing than to see God invested with a title which assures us that nothing is more proper to his nature than to listen to the prayers of suppliants? Hence the Psalmist infers, that free access is given not to a few individuals, but to all men, since God addresses all in these terms, “Call upon me in the day of trouble: I will deliver thee, and thou shalt glorify me,” (Ps. 50:15). David, accordingly, appeals to the promise thus given in order to obtain what he asks: “Thou, O Lord of hosts, God of Israel, hast revealed to thy servant, saying, I will build thee an house: therefore hath thy servant found in his heart to pray this prayer unto thee” (2 Sam. 7:27). Here we infer, that he would have been afraid but for the promise which emboldened him. So in another passage he fortifies himself with the general doctrine, “He will fulfill the desire of them that fear him,” (Ps. 145:19). Nay, we may observe in The Psalms how the continuity of prayer is broken, and a transition is made at one time to the power of God,at another to his goodness, at another to the faithfulness of his promises. It might seem that David, by introducing these sentiments, unseasonably mutilates his prayers; but believers well know by experience, that their ardor grows languid unless new fuel be added, and, therefore, that meditation as well on the nature as on the word of God during prayer, is by no means superfluous. Let us not decline to imitate the example of David, and introduce thoughts which may reanimate our languid minds with new vigor.

13. En in de eerste plaats, wanneer Hij ons beveelt te bidden, stelt Hij ons juist door dit gebod schuldig aan goddeloze hardnekkigheid, wanneer wij niet gehoorzaam zijn. Er kon geen korter en duidelijker bevel gegeven worden dan wat men leest in de Psalm (Ps. 50:15) "Roep mij aan in de dag der benauwdheid." Maar omdat er onder de plichten der vroomheid geen is, die door de Schrift vaker wordt aangeprezen, is er geen reden, dat ik me hiermee langer zou bezighouden. "Bidt," zegt de Meester (Matt. 7:7) "en gij zult ontvangen; klopt, en u zal opengedaan worden." Trouwens hier wordt aan het gebod ook een belofte toegevoegd, gelijk noodzakelijk is. Want ofschoon een ieder erkent, dat men aan het gebod gehoorzaam moet zijn, zouden toch de meesten God, wanneer Hij hen roept, ontvluchten, indien Hij niet beloofde, dat Hij te verbidden zal zijn en zo hun tegemoet zal komen. Daar deze twee, het gebod en de belofte, gesteld zijn, staat het vast, dat allen, die uitvluchten zoeken om niet regelrecht tot God te gaan, niet alleen weerbarstig en ongehoorzaam zijn, maar ook overtuigd worden van ongelovigheid, omdat zij niet vertrouwen op de beloften. En dit moet des te meer opgemerkt worden, omdat de huichelaars onder het voorwendsel van nederigheid en bescheidenheid zowel Gods gebod hovaardig verachten, als ook aan zijn vriendelijke uitnodiging geloof ontzeggen, ja zelfs Hem beroven van het voornaamste deel van zijn dienst. Want wanneer Hij de offeranden verworpen heeft, waarin toen de ganse heiligheid gelegen scheen te zijn, betuigt Hij, dat dit het hoogste is en Hem boven de andere dingen kostelijk, dat Hij aangeroepen wordt in de dag des noods. Daarom, wanneer Hij eist, wat het zijne is, en ons bezielt tot blijmoedigheid om te gehoorzamen, zijn er geen zo schitterende kleuren voor onze aarzeling, dat ze ons zouden kunnen verontschuldigen. Dus zoveel getuigenissen alom in de Schrift voorkomen, waardoor ons de aanroeping van God geboden wordt, evenveel banieren worden voor onze ogen geplant, om vertrouwen in ons te wekken. Het zou van vermetelheid getuigen binnen te dringen tot voor Gods aanschijn, indien Hij zelf niet eerst ons riep. Daarom opent Hij zelf door zijn Woord ons de weg: "Ik zal tot hen zeggen: gij zijt mijn volk; zij zullen tot Mij zeggen: Gij zijt onze God" (Zach. 13:9) Wij zien, hoe Hij zijn dienaars voorkomt en wil, dat zij Hem volgen, en dat men daarom niet behoeft te vrezen, dat deze melodie, die Hij zelf voorschrijft, niet liefelijk genoeg is. In het bijzonder moet deze heerlijke lofspraak Gods ons in de geest komen, op welke steunend wij zonder moeite alle bezwaren zullen overwinnen (Ps. 65:3) "Gij zijt een God, die het gebed verhoort: tot U zal alle vlees komen." Want wat is liefelijker of vriendelijker dan dat God bekleed wordt met die titel, die ons verzekert, dat niets meer overeenkomt met zijn natuur dan de wensen te vervullen van degenen, die Hem smeken. Hieruit maakt de profeet op, dat de deur openstaat niet voor weinige, maar voor alle mensen; want allen spreekt hij ook toe met deze woorden: "Roep mij aan in de dag der benauwdheid; Ik zal er u uithelpen, en gij zult Mij eren." (Ps. 50:15) Naar deze regel wijst David (2 Sam. 7:27) om te verkrijgen, wat hij bidt, op de hem gegeven belofte: "Gij God, hebt het voor het oor van uw knecht geopenbaard;daarom heeft uw knecht zijn hart gevonden om te bidden." Daaruit maken we op, dat hij bevreesd geweest zou zijn, indien de belofte hem niet had opgericht. Zo onderricht hij elders zichzelf met dit algemeen leerstuk: "Hij zal het welbehagen doen dergenen, die Hem vrezen" (Ps. 145:19) Ja men kan in de psalmen dit bemerken, dat hij de samenhang van zijn gebed als het ware afbreekt en overgaat nu eens tot Gods macht, dan tot zijn goedheid, dan weer tot de trouw zijner beloften. Het zou de schijn kunnen hebben, dat David, door op ongelegen tijd die uitspraken in te voegen, zijn gebeden verminkt: maar de gelovigen hebben door ondervinding en ervaring bevonden, dat de vurigheid verslapt, wanneer ze niet nieuwe brandstoffen aanbrengen, en daarom is de overdenking zowel van Gods natuur als van zijn woord onder het bidden allerminst overtollig. Laat het ons dus naar het voorbeeld van David niet verdrieten in te voegen datgene, wat onze slappe harten met nieuwe kracht kan bezielen.

13. Gottes Gebot und Verheißung als Antrieb zum Gebet

Zunächst: er gebietet uns, zu beten, und beschuldigt uns schon durch solche Weisung gottloser Halsstarrigkeit, wenn wir nicht gehorsam sind. Ein klareres Gebot hätte gar nicht gegeben werden können, als das im 50. Psalm: „Rufe mich an in der Not!“ (Ps. 50,15). Keine unter den Pflichten der Frömmigkeit empfiehlt uns die Schrift häufiger als das Beten, und deshalb brauche ich mich hier nicht lange aufzuhalten. „Bittet“, sagt unser Meister, „so wird euch gegeben, klopfet an, so wird euch aufgetan!“ (Matth. 7,7). Diesem Gebot fügt er freilich auch eine Verheißung bei, wie das auch nötig ist; denn es geben wohl alle Menschen zu, man müsse dem Gebot gehorchen; aber es würde doch ein großer Teil vor Gottes Rufen fliehen, wenn er nicht die Verheißung gäbe, er wolle uns erhören und uns freundlich entgegenkommen.

Haben wir dies Doppelte (Gebot - Verheißung) festgestellt, so ist es zugleich sicher, daß alle, die Ausflüchte suchen, um nicht geradewegs zu Gott zu kommen, nicht nur widerspenstig und ungehorsam, sondern auch ihres Unglaubens überführt sind, weil sie ja den Verheißungen kein Vertrauen schenken! Das ist besonders zu bemerken, weil die Heuchler unter dem Deckmantel der Demut und Bescheidenheit Gottes Gebot hoffärtig verachten und zugleich seiner freundlichen Einladung den Glauben verweigern, ja, ihn damit des vornehmsten Stücks seiner Verehrung berauben. Denn er verwirft (in dem oben genannten Psalm 50, Vers 7-13) die Opfer, in denen dazumal alle Heiligkeit zu liegen schien, erklärt aber zugleich, daß bei ihm dies besonders und vor allem anderen als köstlich gelte, daß man ihn am Tage der Not anrufe! (Ps. 50,15). Wo er also fordert, was ihm zukommt, und wo er uns zu freudigem Gehorsam ermuntert, da gibt es für unseren Zweifel keinen noch so glänzenden Vorwand, der uns entschuldigen könnte. Immer wieder begegnen uns in der Schrift Zeugnisse, in denen uns die Anrufung Gottes geboten wird, und die sind alle wie Paniere vor unseren Augen aufgepflanzt, um uns Zuversicht einzuflößen! Es wäre allerdings verwegen, wenn wir vor Gottes Angesicht dringen wollten, ohne daß er uns mit seinem Ruf zuvorgekommen wäre. Darum öffnet er uns mit seinem Wort den Weg: „Ich will sagen: Es ist mein Volk, und sie werden sagen: Herr, mein Gott!“ (Sach. 13,9). Da sehen wir, wie er seinen Dienern voraufgeht 576 und will, daß sie ihm nachfolgen, und wie deshalb nicht zu befürchten ist, dies Lied, das er ihnen selbst vorsingt, könnte nicht zart genug sein.

vor allem soll uns jener herrliche Lobestitel Gottes in den Sinn kommen: „Du, Gott, erhörst Gebet, darum kommt alles Fleisch zu dir!“ (Ps. 65,3). Wenn wir darauf vertrauen, dann werden wir alle Hindernisse ohne Mühe überwinden! Denn was kann lieblicher und holdseliger sein, als daß Gott diesen Titel (Erhörer des Gebets) führt, um uns desto gewisser zu machen, daß nichts seiner Natur mehr gemäß ist, als das Gebet derer zu erhören, die ihn anrufen? Daraus schließt der Prophet, daß die Tür nicht etwa bloß wenigen offensteht, sondern allen Sterblichen, weil er sich eben auch an alle wendet, indem er spricht: „Rufe mich an in der Not, so will ich dich erretten, und du sollst mich preisen!“ (Ps. 50,15). Nach dieser Regel beruft sich auch David auf die ihm gegebene Verheißung, um zu erlangen, was er erbittet: „Du, Gott, hast in das Ohr deines Knechts solche Offenbarung gegeben. Darum hat dein Knecht sein Herz gefunden, daß er dies Gebet zu dir betet“ (2. Sam. 7,27; Anfang nicht Luthertext). Daraus entnehmen wir, daß er furchtsam gewesen wäre, wenn ihn die Verheißung nicht aufgerichtet hätte. So rüstet er sich auch an anderer Stelle mit der allgemeinen Lehre: „Er tut, was die Gottesfürchtigen begehren“ (Ps. 145,19). Ja, man kann in den Psalmen beobachten, wie da gewissermaßen unter Abbruch des Zusammenhangs der Gebete bald zu Gottes Macht, bald zu seiner Güte, bald auch zur Unverbrüchlichkeit seiner Verheißungen übergegangen wird. Es könnte den Anschein erwecken, als ob David durch die zusammenhanglose Einfügung derartiger Sätze die Geschlossenheit seiner Gebete verstümmelte; aber die Gläubigen wissen aus Übung und Erfahrung, daß die Hitze (des Gebets) sich abkühlt, wenn sie nicht neuen Zunder anlegen: deshalb ist also auch beim Beten die Betrachtung des Wesens Gottes und seines Wortes nicht überflüssig. So sollen auch wir uns nicht verdrießen lassen, nach dem Beispiel des David solche Stücke einzufügen, die unser verschmachtendes Herz mit neuer Kraft erfrischen.

13. Om te bid is nie alleen ’n gebod van God nie maar is ook op sy beloftes gegrond

Ten eerste: wanneer Hy ons gebied om te bid, kla Hy ons juis met die gebod self van goddelose hardnekkigheid aan as ons dit nie gehoorsaam nie.⁹⁵ ’n Presieser gebod as die een wat in die psalm voorkom, kan nie gegee word nie: “Roep My aan in die dag van benoudheid”.⁹⁶ Omdat daar egter nie een van die pligte van godsvrug is wat die Skrif meer dikwels aanprys nie, is daar geen rede dat ek my langer hiermee besig hou nie. Die Meester⁹⁷ sê: “Bid, en julle sal ontvang; klop, en vir julle sal 1096 oopgemaak word”.⁹⁸ Hier word nogtans ook ’n belofte by die gebod gevoeg, soos noodwendig moet gebeur. Hoewel almal trouens erken dat die gebod gehoorsaam moet word, sou baie mense nogtans wegvlug wanneer God hulle roep tensy Hy belowe dat Hy lankmoedig sal wees en hulle so te hulp sal kom. Gegee hierdie twee aspekte, naamlik gebod en belofte, is almal wat hulle rug daarheen keer om reguit na God te gaan, nie alleen opstandig en ongehoorsaam nie, maar hulle staan ook skuldig aan ongelowigheid omdat hulle sy beloftes wantrou. Ons moet des te meer daarop let dat huigelaars sowel onder die dekmantel van nederigheid en beskeidenheid God se gebod so hooghartig verag asook sy vriendelike uitnodiging wantrou, ja, dat hulle Hom van die belangrikste deel van sy diens beroof. Want toe Hy die offers verwerp het waarin die voile heiligheid eertyds skynbaar geleë was, het hy verklaar dat dit vir Hom die hoogste offer is en een wat kosbaarder as alle ander is, dat Hy in die dag van nood aangeroep moet word. Wanneer Hy dus eis wat aan Hom behoort, en Hy ons besiel om Hom vurig te gehoorsaam is daar geen kleure van vertwyfeling wat so aanskoulik is dat dit vir ons ’n verskoning kan wees nie. Al die getuienis wat oral in die Skrif voorkom waarin ons gebied word om God aan te roep, is derhalwe net soveel baniere wat voor ons oë geplant word om ons tot vertroue op te wek. Dit sou onbesonne optrede wees om voor God se aangesig in te bars as Hy ons nie voorafgaan deur ons te roep nie. Gevolglik maak Hy self met sy woorde vir ons die pad oop: “Ek sal vir hulle sê: ‘Julle is my volk’; en hulle sal vir My sê: ‘U is ons God’”.⁹⁹ Ons sien dat Hy voor sy dienaars uitgaan en dat Hy wil hê dat hulle Hom moet volg en dat hulle daarom nie hoef te vrees dat hierdie melodie wat Hy self voorsê, nie aangenaam genoeg is nie. Die verhewe lof van God moet ons besonderlik te binne skiet, en as ons daarop steun, sal ons alle struikelblokke sonder enige moeite te bowe kom: “U is die God wat my gebed verhoor; alle vlees sal na U toe kom.”¹⁰⁰

Wat is immers liefliker of wat is pragtiger as dat God hierdie beskrywing kies om ons sekerder te maak dat niks meer eie is aan sy aard as om die wense van die wat Hom smeek, te vervul nie? Hieruit lei die profeet af dat die deur nie net vir ’n paar mense nie maar vir almal oop is. Hy praat immers met almal wanneer Hy sê: “Roep My aan in die dag van jou benoudheid; Ek sal jou uithelp, en jy sal My verheerlik.”¹⁰¹ Volgens hierdie reël hou Dawid die belofte wat aan hom gegee is, voor om te kry waarvoor hy bid: “U, o God, het dit aan die ore van u dienskneg geopenbaar; daarom het u kneg die vrymoedigheid gevind om tot U te 1097 bid”.¹⁰² Hieruit kan ons aflei dat hy bevrees was behalwe in soverre die belofte hom bemoedig het. So rus hy homself elders met die algemene leer toe: “Hy sal die wil doen van die wat Hom vrees”.¹⁰³ Ja, ons kan inderdaad in die psalms opmerk dat die samehang van ’n gebed as ’t ware onderbreek word en dat daar dan oorgegaan word nou na God se mag en dan weer na sy goedertierenheid of na die trou van sy beloftes. Die indruk kan ontstaan dat Dawid sy gebede vermink deur ontydig sulke uitsprake in te voeg, maar gelowiges het deur ondervinding en ervaring bevind dat hulle vurigheid begin afneem tensy hulle nuwe brandhout daarvoor voorsien. Daarom is dit allermins oorbodig om in ’n gebed oor God se natuur en sy Woord na te dink. En ons hoef nie afkerig te wees om volgens Dawid se voorbeeld die dinge in ons gebed in te voeg wat ons trae gemoedere met nuwe krag kan verfris nie.

13. Прежде всего, повелевая нам молиться, Бог отвращает нас от низменного упрямства, из-за которого мы не повинуемся Ему. Он не мог дать более явного и точного повеления, нежели то, что выражено в псалме: «Призови Меня в день скорби» (Пс 49/50:15). Поскольку в отношении религии и служения Богу во всём Писании нет ничего, что предписывалось бы нам чаще, то я не буду останавливаться на этом слишком долго: «Просите, - говорит наш Небесный Господь, - и дано будет вам ... Стучите, и отворят вам» (Мф 7:7). Помимо повеления, здесь как необходимое добавление содержится и обетование. Ибо, хотя все признают, что повелениям Бога необходимо повиноваться, многие, когда Он зовёт их, отступают назад, если только Он не пообещает, что услышит их молитвы и даже сделает первый шаг им навстречу. Поэтому все те, кто прибегает ко всяческим увёрткам, лишь бы не идти прямой дорогой к Богу, - не только дикари и мятежники, но и убеждённые неверующие, ибо не верят Божьим обетованиям.

На это следует обратить тем большее внимание, что лицемеры, притворяясь смиренными и кроткими, горделиво пренебрегают Божьими предписаниями и нисколько не верят его словам, когда Он с таким человеколюбием зовёт их к Себе. Более того, они отнимают у Бога важнейшую часть служения Ему. Ибо Он, отказавшись от жертв, которые почитал благом, как и всякую святость тех далёких времён, провозглашает, что высшая ценность для Него - это призывание его Имени в день скорби. Поэтому, когда Бог требует от нас принадлежащее Ему и побуждает нас повиноваться с чистым сердцем, нет ничего, что может заставить сомневаться в Божьем прощении. Сколько свидетельств читаем мы в Писании, в которых нам дано повеление молиться Богу, столько поднято перед нами знамён, чтобы воодушевить нас на это. Было бы безрассудно предстать перед лицом Бога, если бы прежде Он нас не призвал. Но его гласом перед нами открывается выровненная дорога, как Он и провозгласил через своего пророка: «Я ... скажу: это Мой народ, и они скажут: "Господь - Бог мой"» (Зах 13:9). Мы видим, что Бог идёт впереди своего народа и желает, чтобы народ шёл за Ним. Поэтому не надо бояться, будто мелодия, которую задаёт Он сам, не сладка и не угодна Ему. Пусть нам прежде всего придут на память торжественные и величественные слова, обращённые к Богу в псалме, которые дадут возможность преодолеть любые препятствия: «Ты слышишь молитву; к Тебе прибегает всякая плоть» (Пс 64/65:3). Невозможно пожелать ничего более прекрасного и драгоценного, чем эти слова, которые убеждают, что самой природе Бога глубоко присуще вознаграждать тех, кто о чём-то молит Его.

Отсюда пророк заключает, что путь открыт и широк не только для небольшого числа людей, но для всех смертных созданий. Он обращает свой голос ко всему человеческому роду: «Призови Меня в день скорби; Я избавлю тебя, и ты прославишь Меня» (Пс 49/50:15). В соответствии с этим Давид, чтобы получить просимое, напоминает Богу об обетовании, которое Он ему дал: «Так как Ты, Господи, ... открыл рабу Твоему, говоря; "устрою тебе дом", то раб твой уготовал сердце своё, чтобы молиться Тебе» (2 Цар 7:27). Здесь мы видим, что Давид чувствовал бы себя смущённым и оставленным, если бы не укреплялся обетованием. По той же причине он вспоминает общую истину о том, что Бог исполняет желания боящихся Его (Пс 144/145:19).

Читая все псалмы подряд, можно заметить, что нить текста как бы разрывается, чтобы дать место речам о могуществе Бога, о его благости, о надёжности его обетовании. На первый взгляд представляется, что Давид, вставляя эти речи, неудачно прерывает свои прошения. Но верующие достаточно хорошо знают на опыте, что их пыл быстро охлаждается, если они не разжигают огонь, ища подтверждений. Поэтому при молитве не будут излишними размышления о природе и слове Бога. Не станем пренебрегать примером Давида, дополнявшего молитвы речами, которые могут укрепить немощный и томящийся дух.

14. Ac mirum est tanta promissionum dulcedine vel frigide vel nullo fere modo nos affici ut per ambages vagando bona pars malit relicto aquarum viventium fonte sibi fodere aridas 315 cisternas¹, quam Dei liberalitatem ultro sibi oblatam amplecti. Arx inexpugnabilis nomen Domini, (inquit Solomo) ad eam confugiet iustus, et servabitur [Prov. 18. b. 10]. || Ioel vero, postquam de horribili quae instabat clade vaticinatus est, memorabilem illam sententiam subiicit, Quisquis invocaverit nomen Domini, salvus erit [Ioel. 2. g. 32]²: quam scimus^a proprie ad cursum Evangelii spectare³. Vix centesimus quisque movetur, ut in occursum Deo prodeat. Clamat ipse per Iesaiam, Invocabitis me, et exaudiam vos: Imo antequam clametis respondebo vobis [Iesa. 65. d. 24]. Hoc quoque eodem honore alibi totam Ecclesiam communiter dignatur: sicuti ad omnia Christi membra pertinet. Clamavit ad me, exaudiam eum: cum ipso sum in tribulatione, ut eripiam eum [Psal. 91. d. 15]. Neque tamen (ut iam dixi⁴) locos omnes numerare propositum est: sed eximios quosque deligere, ex quibus gustemus quam humaniter ad se nos Deus alliciat, et quam arctis vinculis constricta sit nostra ingratitudo, ubi inter tam acres stimulos adhuc pigritia nostra cunctatur. Quare in auribus nostris semper resonent hae voces, Prope est Dominus omnibus invocantibus se, invocantibus in veritate [Psal. 145. d. 18]. Item quas ex Iesaia et Ioele citavimus: quibus affirmat Deus se intentum esse ad exaudiendas preces, adeoque oblectari quasi grati odoris sacrificio, ubi curas nostras in ipsum coniicimus. Hunc singularem percipimus promissionum Dei fructum, ubi non dubitanter et trepide concipimus preces: sed eius verbo freti cuius nos alioqui terreret maiestas, audemus eum invocare Patrem, quando hoc suavissimum nomen suggerere nobis dignatur. Restat ut talibus invitamentis praediti, sciamus inde satis esse nobis materiae ad exorandum^b: || quando preces nostrae nullo merito nituntur, 316 sed tota earum dignitas et spes impetrandi fundata est in Dei promissionibus, atque ab eis pendet¹: ut neque indigeat alia fultura, neque sursum huc vel illuc circunspiciat. Itaque cum animis nostris statuendum est, etiamsi non excellimus pari sanctitate quae laudatur in sanctis patribus, Prophetis et Apostolis, quia tamen commune est nobis orandi praeceptum et communis fides, si verbo Dei innitimur, nos in hoc iure eorum esse socios. Deus enim (ut ante visum est²) se facilem ac propitium omnibus fore denuntians, miserrimis quibusque spem obtinendi quod petierint, facit; atque ideo notandae sunt generales formae, quibus nemo (ut vulgo dicunt) a primo ad ultimum excluditur: tantum adsit cordis synceritas, displicentia nostri, humilitas, et fides: ne hypocrisis nostra Dei nomen fallaci invocatione profanet: non respuet optimus Pater, quos non modo ad se venire hortatur, sed quibuscunque potest modis sollicitat^a. || Hinc illa precandi ratio Davidis quam nuper recitavi, En pollicitus es Domine servo tuo^b: eam ob rem colligit animum hodie servus tuus, et invenit quod oraret coram te. Nunc ergo Domine Deus, tu es Deus, et verba tua vera erunt. Loquutus es servo tuo de his beneficiis; incipe ergo et fac [2. Sam. 7. d. 27]³. Sicut etiam alibi, Praesta servo tuo secundum eloquium tuum [Psal. 119, 76]. Et omnes simul Israelitae, quoties se foederis recordatione muniunt, satis declarant non esse timide orandum, ubi Deus ita praescribit; atque in hoc 317 imitati sunt Patrum exempla, praesertim Iacobi, qui postquam confessus est se minorem esse tot misericordiis quas susceperat e manu Dei [Gen. 32. c. 10]¹, ad maiora tamen postulanda se animari dicit, quia Deus se facturum promiserat^{a 2}. || Quoscunque vero colores obtendant increduli, ubi ad Deum non confugiunt quoties urget necessitas, ipsum non requirunt, nec eius opem implorant, non aliter defraudant eum legitimo honore, quam si fabricarent sibi novos Deos et idola: siquidem hoc modo Deum sibi bonorum omnium authorem esse negant. Contra nihil validius ad pios omni scrupulo liberandos, quam armari hac cogitatione, non esse cur ulla remora impediat dum morem gerunt Dei mandato, qui obedientia nihil sibi gratius esse pronuntiat. Hinc rursus quod prius dixi³ clarius elucescit, probe cum metu, reverentia, sollicitudine quadrare intrepidum precandi spiritum, neque vero absurdum esse si prostratos Deus erigat. Hoc modo belle inter se consentiunt quae in speciem repugnant loquendi formae. Dicunt Ieremias et Daniel se prosternere preces coram Deo [Iere. 42. b. 9; Dan. 9. e. 18]. Alibi Ieremias, Cadat oratio nostra in conspectu Dei, ut misereatur residuae plebis suae [Iere. 42. a. 2], Rursus saepe fideles dicuntur orationem levare. Sic loquitur Ezechias, Prophetam^b rogans ut intercedendi vices suscipiat^c [2. Reg. 20, b. 10]⁴. Et David precem suam ascendere cupit sicuti incensum [Psal. 141. a. 2]. Nempe quanvis de paterno Dei amore persuasi in eius fidem se alacriter conferant, nec dubitent quam ultro opem promittit implorare: non tamen supina eos quasi proiecta fronte securitas attollit, sed ita per gradus promissionum sursum ascendunt, ut tamen supplices maneant in sui deiectione. 318

14. Or c’est merveilles qu’une si grande douceur de promesses ne nous touche que froidement et bien peu, ou du tout ne nous esmeuve point: mais que la plus grande part aime mieux en tracassant par ses circuits, delaisser la fontaine d’eaux vives, pour se fouyr des cisternes seiches, que de recevoir la liberalité de Dieu quand elle s’offre de soymesme (Jer. 2:13). C’est une forteresse invincible que le nom de Dieu, dit Solomon: le juste y aura son recours, et sera sauvé (Prov. 18:10). Joel aussi apres avoir prophetizé de l’horrible desolation qui estoit prochaine, adjouste ceste promesse digne de memoire. Quiconque invoquera le nom de l’Eternel sera sauvé (Joel 2:32): laquelle, tesmoin sainct Pierre, s’estend à tout le cours de l’Evangile (Act. 2:21). Or à grande peine en trouvera-on de cent l’un, qui soit incité par cela d’approcher de Dieu. Luy-mesme crie par Isaie, Vous m’invoquerez, et je vous exauceray: mesme devant que vous priez, je vous respondray (Is. 58:9; 65:24). En un autre passage, il fait un pareil honneur à toute son Eglise en commun: comme ce qu’il dit appartient à tous les membres de Jesus Christ, Il crie à moy, et je l’exauce: je suis avec luy en ses adversitez pour l’en delivrer (Ps. 91:15). Toutesfois comme j’ay desja protesté, mon intention n’est pas d’amasser icy tous les passages concernans ceste matiere: mais elire les plus notables, pour nous faire bien gouster de quelle humanité Dien nous convie à soy, et combien nostre ingratitude est tenue estroitement serrée sans trouver nulle eschappatoire, quand nostre paresse nous fait encore delayer apres que nous avons esté si vivement picquez. Pourtant que ces sentences nous retentissent tousjours aux oreilles, Dieu est prochain à ceux qui l’invoquent, voire qui l’invoquent en verité (Ps. 145:18): et celles que nous avons alleguées d’Isaie et de Joel, où Dieu asseure qu’il sera attentif à ouyr nos prieres, mesmes qu’il se delecte comme d’un sacrifice de souefve odeur, quand nous luy remettons toutes nos charges, et rejettons sur luy nos solicitudes. C’est un fruict singulier et inestimable des promesses de Dieu, que de luy pouvoir dresser requestes, non point en doute ou en tremblement: mais qu’estans munis et armez de sa parolle nous l’osons invoquer Pere, puis qu’il nous suggere ce nom tant amiable, sans la saveur duquel sa majesté nous estonneroit. Il reste qu’estans garnis de telles semonces, nous soyons tout persuadez que nous avons assez de matiere de là pour trouver Dieu exorable et debonnaire: veu que nos prieres ne sont appuyées sur nul merite, mais que toute leur dignité et fiance d’impetrer est fondée aux promesses de Dieu, et en depend, en sorte qu’elle n’a besoin d’autre appuy pour sa fermeté, ny de regarder çà et là. Ainsi nous avons à nous resoudre, combien que nous ne soyons pas excellens en telle et pareille saincteté que celle qui est louée aux saincts Peres, Prophetes et Apostres: toutesfois pource que le commandement de prier nous est commun avec eux, et que la foy aussi nous est commune si nous acquiesçons à la parolle de Dieu, que neantmoins nous leur sommes compagnons en ce droict et privilege. Car, comme nous avons desja veu, Dieu en prononçant qu’il sera propice et humain envers tous, donne certain espoir aux plus miserables du monde, qu’ils impetreront ce qu’ils demandent. Parquoy nous avons bien à noter ces formes generales, ausquelles nul n’est exclus depuis le plus grand jusques au plus petit. Seulement apportons une syncerité de cœur, une desplaisance et haine de nous-mesmes, humilité et foy, à ce que nostre hypocrisie ne profane le nom de Dieu par une invocation feinte et fardée. Il est certain que ce bon Pere ne rejettera point, et ne desdaignera ceux lesquels non seulement il exhorte de venir à luy, mais les y solicite tant que possible est par tous moyens. Voila dont a prins David ceste façon de prier que j’ay recitée n’agueres: Voicy, Seigneur, tu as parlé en l’oreille de ton serviteur: pourtant il a trouvé son cœur pour avoir de quoy te prier. Maintenant donc, Seigneur, tu es Dieu, et tes parolles seront veritables. Tu as rendu tesmoignage à ton serviteur de ces bienfaits que je te demande: commence donc, et fay (2 Sam. 7:27, 28). A quoy aussi s’accorde ce qu’il dit ailleurs: Accomply envers ton serviteur ce que ta parolle porte (Ps. 119:76; 79:9). Mesmes tout le peuple d’Israel en general faisant bouclier en ses prieres de la memoire de l’alliance de Dieu, a declairé qu’il ne faut point prier craintivement, quand il nous est commandé de Dieu. Et en cela ils ont ensuyvi l’exemple de leurs saincts Peres, et specialement de Jacob: lequel apres avoir confessé qu’il estoit beaucoup inferieur à tant de graces qu’il avoit desja receues de la main de Dieu, toutesfois il dit qu’il s’enhardit à en demander davantage, pource que Dieu luy avoit promis de l’exaucer (Gen. 32:10–12). Or quelques belles couleurs que pretendent les incredules, il est certain qu’en n’ayant point leur refuge en luy quand la necessité les presse, ne le cherchant point et n’implorant point son ayde, ils le fraudent de l’honneur qui luy est deu, autant que s’ils se forgeoyent des dieux estranges et idoles: car en ce faisant ils nient que Dieu soit autheur de tous biens. Au contraire, il n’y a rien de plus grande efficace pour despescher les fideles de tous scrupules, que de s’armer de ceste penséecy: c’est puis qu’en priant ils obtemperent au commandement de Dieu, lequel prononce qu’il n’a rien plus agreable que l’obeissance, que rien ne les doit retarder qu’ils ne courent alaigrement. Et icy derechef est encore mieux esclaircy ce que j’ay dit auparavant, que la hardiesse indubitable que nous donne la foy à prier, s’accorde bien avec la crainte, reverence et solicitude que produit en nous la majesté de Dieu. Comme de fait on ne doit trouver estrange, s’il releva ceux qui sont abbatus. Par ce moyen il est aisé d’accorder quelques passages qui sembleroyent estre repugnans. Jeremie et Daniel disent qu’ils mettent bas leurs prieres devant Dieu (Jer. 42:9; Daniel 9:18). Et Jeremie en un autre lieu, Que nostre oraison tombe devant la face de Dieu, à ce qu’il ait pitié du residu de son peuple (Jer. 42:2). A l’opposite, il est souvent dit que les fideles eslevent leur oraison. Ezechias parle ainsi, en priant le Prophete Isaye d’interceder pour la ville de Jerusalem (2 Rois 19:4). David pareillement supplie que son oraison monte en haut tout ainsi comme un perfum (Ps. 141:2). La raison de ceste diversité est, que les fideles, combien qu’estans persuadez de l’amour paternelle de Dieu, ils viennent franchement à luy, ne doutans point d’implorer le secours qu’il leur promet de son bon gré: toutesfois ils ne sont point poussez d’une asseurance qui les rende nonchalans ou presomptueux, ou leur face perdre honte: mais approchent tellement de Dieu par les degrez de ses promesses, qu’ils demeurent tousjours abbaissez dessous luy en humilité.

14. And it is wonderful that we are no more affected with promises so exceedingly sweet; that the generality of men, wandering through a labyrinth of errors, after having forsaken the fountain of living waters, prefer hewing out for themselves cisterns incapable of containing any water, to embracing the free offers of Divine goodness. “The name of the Lord (says Solomon) is a strong tower: the righteous runneth into it, and is safe.”³¹⁶ And Joel, after having predicted the speedy approach of a dreadful destruction, adds this memorable sentence: “Whosoever shall call on the name of the Lord, shall be delivered;”³¹⁷ which we know properly refers to the course of the gospel. Scarcely one man in a hundred is induced to advance to meet the Lord. He proclaims by Isaiah, “Before they call, I will answer; and while they are yet speaking, I will hear.”³¹⁸ And in another place he dignifies the whole Church in general with the same honour; as it belongs to all the members of Christ: “He shall call upon me, 93and I will answer him: I will be with him in trouble: I will deliver him.”³¹⁹ As I have before said, however, my design is not to enumerate all the texts, but to select the most remarkable, from which we may perceive the condescending kindness of God in inviting us to him, and the circumstances of aggravation attending our ingratitude, while our indolence still lingers in the midst of such powerful incitements. Wherefore let these words perpetually resound in our ears: “The Lord is nigh unto all them that call upon him, to all that call upon him in truth;”³²⁰ as well as those which we have cited from Isaiah and Joel; in which God affirms, that he is inclined to hear prayers, and is delighted, as with a sacrifice of a sweet savour, when we cast our cares upon him. We derive this singular benefit from the Divine promises, when our prayers are conceived without doubt or trepidation; but in reliance on his word, whose majesty would otherwise terrify us, we venture to call upon him as our Father, because he deigns to suggest to us this most delightful appellation. Favoured with such invitations, it remains for us to know that they furnish us with sufficient arguments to enforce our petitions; since our prayers rest on no intrinsic merit; but all their worthiness, as well as all our hope of obtaining our requests, is founded in, and dependent upon, the Divine promises; so that there is no need of any other support or further anxiety. Therefore we may be fully assured, that though we equal not the sanctity so celebrated in holy patriarchs, prophets, and apostles, yet, since the command to pray is common to us as well as to them, and we are partakers of the same common faith, if we rely on the Divine word, we are associated with them in this privilege. For God’s declaration, (already noticed,) that he will be gentle and merciful to all, gives all, even the most miserable, a hope of obtaining the objects of their supplications; and therefore we should remark the general forms of expression, by which no man, from the greatest to the least, is excluded; only let him possess sincerity of heart, self-abhorrence, humility, and faith; and let not our hypocrisy profane the name of God by a pretended invocation of him; our most merciful Father will not reject those whom he exhorts to approach him, and even urges by every possible mode of solicitation. Hence the argument of David’s prayer, just recited: “Thou, O Lord, hast revealed to thy servant—; therefore hath thy servant found in his heart to pray this prayer unto thee. And now, O Lord God, thou art that God, and thy words be true, and thou hast promised this goodness unto thy servant:” begin therefore and do it.³²¹ As also in another place: “Let thy kindness be according to thy 94word unto thy servant.”³²² And all the Israelites together, whenever they fortify themselves with a recollection of the covenant, sufficiently declare that fear ought to be banished from our devotions, because it is contrary to the Divine injunction; and in this respect they imitated the examples of the patriarchs, particularly of Jacob, who, after having confessed himself “not worthy of the least of all the mercies” he had received from the hand of God, yet declares himself animated to pray for still greater blessings, because God had promised to grant them.³²³ But whatever be the pretences of unbelievers, for not applying to God under the pressure of every necessity, for not seeking him or imploring his aid, they are equally chargeable with defrauding him of the honour due to him, as if they had fabricated for themselves new gods and idols; for by this conduct, they deny him to be the Author of all their blessings. On the contrary, there is nothing more efficacious to deliver believers from every scruple, than this consideration, that no impediment ought to prevent their acting according to the command of God, who declares that nothing is more agreeable to him than obedience. These observations tend more fully to elucidate what I have advanced before; that a spirit of boldness in prayer is perfectly consistent with fear, reverence, and solicitude; and that there is no absurdity in God’s exalting those who are abased. This establishes an excellent agreement between those apparently repugnant forms of expression. Both Jeremiah and Daniel use this phrase: “Make prayers fall” before God; for so it is in the original.³²⁴ Jeremiah also: “Let our supplication fall before thee.”³²⁵ Again: believers are frequently said to “lift up their prayer.”³²⁶ So says Hezekiah, when requesting the prophet to intercede for him. And David desires that his prayer may ascend “as incense.”³²⁷ For though, under a persuasion of God’s fatherly love, they cheerfully commit themselves to his faithfulness, and hesitate not to implore the assistance he freely promises, yet they are not impudently elated with careless security, but ascend upwards by the steps of the promises, yet in such a manner, that they still continue to be suppliant and self-abased.

14. Other passages respecting the promises which belong to the pious when they invoke God. These realized though we are not possessed of the same holiness as other distinguished servants of God, provided we indulge no vain confidence, and sincerely betake ourselves to the mercy of God. Those who do not invoke God under urgent necessity are no better than idolaters. This concurrence of fear and confidence reconciles the different passages of Scripture, as to humbling ourselves in prayer, and causing our prayers to ascend.

It is strange that these delightful promises affect us coldly, or scarcely at all, so that the generality of men prefer to wander up and down, forsaking the fountain of living waters, and hewing out to themselves broken cisterns, rather than embrace the divine liberality voluntarily offered to them. “The name of the Lord,” says Solomon, “is a strong tower; the righteous runneth into it, and is safe.” Joel, after predicting the fearful disaster which was at hand,subjoins the following memorable sentence: “And it shall come to pass, that whosoever shall call on the name of the Lord shall be delivered.” This we know properly refers to the course of the Gospel. Scarcely one in a hundred is moved to come into the presence of God, though he himself exclaims by Isaiah, “And it shall come to pass, that before they call, I will answer; and while they are yet speaking, I will hear.” This honour he elsewhere bestows upon the whole Church in general, as belonging to all the members of Christ: “He shall call upon me, and I will answer him: I will be with him in trouble;160I will deliver him, and honour him.”¹ My intention, however, as I already observed, is not to enumerate all, but only select some admirable passages as a specimen how kindly God allures us to himself, and how extreme our ingratitude must be when with such powerful motives our sluggishness still retards us. Wherefore, let these words always resound in our ears: “The Lord is nigh unto all them that call upon him, to all that call upon him in truth,” (Ps. 145:18). Likewise those passages which we have quoted from Isaiah and Joel, in which God declares that his ear is open to our prayers, and that he is delighted as with a sacrifice of sweet savour when we cast our cares upon him. The special benefit of these promises we receive when we frame our prayer, not timorously or doubtingly, but when trusting to his word whose majesty might otherwise deter us, we are bold to call him Father, he himself deigning to suggest this most delightful name. Fortified by such invitations it remains for us to know that we have therein sufficient materials for prayer, since our prayers depend on no merit of our own, but all their worth and hope of success are founded and depend on the promises of God, so that they need no other support, and require not to look up and down on this hand and on that. It must therefore be fixed in our minds, that though we equal not the lauded sanctity of patriarchs, prophets, and apostles, yet as the command to pray is common to us as well as them, and faith is common, so if we lean on the word of God, we are in respect of this privilege their associates. For God declaring, as has already been seen, that he will listen and be favourable to all, encourages the most wretched to hope that they shall obtain what they ask; and, accordingly, we should attend to the general forms of expression, which, as it is commonly expressed, exclude none from first to last; only let there be sincerity of heart, self-dissatisfaction humility, and faith, that we may not, by the hypocrisy of a deceitful prayer, profane the name of God. Our most merciful Father will not reject those whom he not only encourages to come, but urges in every possible way. Hence David’s method of prayer to which I lately referred: “And now, O Lord God, thou art that God, and thy words be true, and thou hast promised this goodness unto thy servant, that it may continue for ever before thee” (2 Sam. 7:28). So also, in another passage, “Let, I pray thee, thy merciful kindness be for my comfort, according to thy word unto thy servant,” (Psalm 119:76). And the whole body of the Israelites, whenever they fortify themselves with the remembrance of the covenant, plainly declare, that since God thus prescribes they are not to pray timorously (Gen. 32:13). In this they imitated the example of the patriarchs, particularly Jacob, who, after confessing that he was unworthy of the many mercies which he had received of the Lord’s hand, says, that he is encouraged to make still larger requests, because God had promised that he would grant them. But whatever be the pretexts161which unbelievers employ, when they do not flee to God as often as necessity urges, nor seek after him, nor implore his aid, they defraud him of his due honour just as much as if they were fabricating to themselves new gods and idols, since in this way they deny that God is the author of all their blessings. On the contrary, nothing more effectually frees pious minds from every doubt, than to be armed with the thought that no obstacle should impede them while they are obeying the command of God, who declares that nothing is more grateful to him than obedience. Hence, again, what I have previously said becomes still more clear, namely, that a bold spirit in prayer well accords with fear, reverence, and anxiety, and that there is no inconsistency when God raises up those who had fallen prostrate. In this way forms of expression apparently inconsistent admirably harmonize. Jeremiah and David speak of humbly laying their supplications¹ before God. In another passage Jeremiah says “Let, we beseech thee, our supplication be accepted before thee, and pray for us unto the Lord thy God, even for all this remnant.” On the other hand, believers are often said to lift up prayer. Thus Hezekiah speaks, when asking the prophet to undertake the office of interceding. And David says, “Let my prayer be set forth before thee as incense; and the lifting up of my hands as the evening sacrifice.”² The explanation is, that though believers, persuaded of the paternal love of God, cheerfully rely on his faithfulness, and have no hesitation in imploring the aid which he voluntarily offers, they are not elated with supine or presumptuous security; but climbing up by the ladder of the promises, still remain humble and abased suppliants.

14. En het is wonderlijk, dat wij door zo grote lieflijkheid der beloften of slechts flauw, of nagenoeg in het geheel niet beroerd worden, zodat een groot deel der mensen langs omwegen dwalend, liever de bron van levende wateren verlaat en zichzelf droge putten graaft, dan dat ze Gods milddadigheid, die hun vanzelf wordt aangeboden, omhelzen. "De naam des Heren is een onoverwinnelijke burcht, " zegt Salomo (Spr. 18:10) "tot haar zal de rechtvaardige vluchten en behouden worden. " En nadat Joël geprofeteerd heeft van die vreselijke jammer, die aanstaande was, voegt hij deze gedenkwaardige uitspraak toe (Joël 2:32) "Al wie de naam des Heren zal aanroepen, zal behouden worden," welke uitspraak, gelijk we weten, eigenlijk ziet op de loop van het evangelie. Van de honderd wordt er nauwelijks één bewogen om God tegemoet te gaan. Hij roept zelf door Jesaja (Jes. 65:24) "Gij zult mij roepen, en Ik zal u verhoren, ja voordat gij roept, zal Ik U antwoorden." Deze zelfde eer keurt Hij elders de ganse kerk gemeenschappelijk waardig, gelijk ze zich uitstrekt tot alle leden van Christus. "Hij heeft tot Mij geroepen, Ik zal hem verhoren; Ik ben met hem in de benauwdheid, om hem er uit te trekken" (Ps. 91:15) Maar, zoals ik reeds gezegd heb, het is mijn voornemen niet alle plaatsen op te sommen, maar slechts de meest bijzondere uit te kiezen, uit welke we kunnen smaken, hoe vriendelijk God ons tot zich lokt, en door hoe enge banden onze ondankbaarheid vastgesnoerd is, als wij temidden van zo scherpe prikkels in onze luiheid nog dralen. Laat daarom steeds deze woorden in onze oren weerklinken: "De Here is nabij allen, die Hem aanroepen, die Hem aanroepen in der waarheid" (Ps. 145:18) Evenzo de woorden, die wij uit Jesaja en Joël aangehaald hebben, door welke God betuigt, dat Hij ijverig is om de gebeden te verhoren, ja dat Hij er vermaak in schept, als in een offer van aangename reuk, wanneer wij onze zorgen op Hem werpen. Deze bijzondere vrucht van Gods beloften verkrijgen wij, wanneer we zonder te twijfelen en te vrezen onze gebeden uitspreken, maar vertrouwend op zijn Woord, welks majesteit ons anders zou verschrikken, Hem als onze Vader durven aanroepen, daar Hij zich vervaardigt ons deze zeer liefelijke naam in de mond te leggen.Bovendien weten wij, daar we zulke uitnodigingen ontvangen hebben, dat we daarin stof genoeg hebben om verhoord te worden; want onze gebeden steunen op geen enkele verdienste, maar hun gehele waardigheid en hoop om te verkrijgen is gegrond op Gods beloften en hangt daaraan, zodat ze geen ander steunsel nodig hebben en niet omhoog hierheen en gindsheen behoeven rond te zien. Dus moeten wij in onze harten vaststellen, dat, ofschoon wij niet uitblinken door een even grote heiligheid als die, welke geprezen wordt in de heilige vaderen, profeten en apostelen, wij toch in dit recht hun metgezellen zijn, omdat wij, wanneer we op Gods Woord steunen, het gebod om te bidden en het geloof met hen gemeen hebben. Want wanneer God, zoals we tevoren zagen, verkondigt, dat Hij aan allen goedgunstig en genadig zijn zal, schenkt Hij ook aan de allerellendigsten de hoop, dat ze zullen verkrijgen, wat ze bidden. En daarom moet men letten op de algemene uitspraken, door welke niemand, zoals men zegt, van de eerste tot de laatste, wordt uitgesloten: alleen er moet aanwezig zijn oprechtheid des harten, mishagen aan onszelf, nederigheid en geloof, opdat onze huichelarij Gods naam niet door een bedriegelijke aanroeping ontheilige: dan zal de algoede Vader hen niet van zich wijzen, die Hij niet slechts aanspoort tot Hem te komen, maar ook daartoe opwekt op alle mogelijke wijzen. Vandaar die wijze van bidden van David, die ik kort te voren aanhaalde (2 Sam. 7:27) "Zie, Here, Gij hebt uw dienstknecht beloofd; daarom vat uw dienstknecht heden moed, en heeft gevonden, wat hij voor uw aanschijn kan bidden; nu dan Here God, Gij zijt God en uw woorden zullen waarheid zijn; Gij hebt tot uw knecht over deze weldaden gesproken; begin dus en doe het. " Gelijk hij ook elders zegt (Ps. 119:76) "Doe uw knecht naar uw woord." En zo dikwijls als alle Israëlieten te zamen zich versterken door de herinnering aan het verbond, betuigen ze voldoende, dat men niet vreesachtig moet bidden, daar God het zo voorschrijft. En hierin hebben zij de voorbeelden hunner vaderen nagevolgd, vooral van Jakob (Gen. 32:10) die, nadat hij beleden heeft, dat hij te gering was voor zoveel barmhartigheden, die hij uit Gods hand ontvangen had, toch zegt, dat hij moed krijgt om nog grotere dingen te eisen, omdat God beloofd had ze te zullen doen. Welke voorwendsels de ongelovigen ook gebruiken, wanneer ze tot God hun toevlucht niet nemen, telkens als de nood dringt, Hem niet zoeken, en zijn hulp niet inroepen, dit is zeker, dat ze Hem van zijn wettige eer beroven, evengoed alsof ze zich nieuwe goden en afgoden maakten; want op deze manier loochenen zij, dat God voor hen de Gever van alle dingen is. Daarentegen is er niets krachtiger om de vromen van alle moeilijkheid te verlossen, dan dat ze zich wapenen met deze gedachte: dat er geen reden is, waarom enig oponthoud hen zou tegenhouden, daar ze gehoor geven aan het gebod Gods, die zegt, dat Hem niets aangenamer is dan gehoorzaamheid. Hieruit wordt wederom duidelijker, wat ik vroeger gezegd heb, dat de onbevreesde moed om te bidden zeer wel saamgaat met vrees, eerbied en bekommerdheid, en dat het niet ongerijmd is, wanneer God de ternedergeworpenen opricht. Op deze wijze komen die wijzen van spreken, die in schijn tegen elkaar strijden, schoon overeen. Jeremia en Daniël (Dan. Jer. 42:9; Dan.9:18) zeggen, dat ze hun gebeden neerleggen voor God. Elders zegt Jeremia (Jer. 42:2) "Laat toch onze smeking voor het aangezicht Gods nedervallen, opdat Hij zich erbarme over zijn overgebleven volk." Wederom wordt dikwijls van de gelovigen gezegd, dat ze hun gebeden opheffen. Zo spreekt Hizkia (2 Kon. 19:4) wanneer hij de profeet verzoekt, dat hij de taak op zich zal nemen om voor het volk te bidden. En David (Ps. 141:2) begeert, dat zijn gebed zal opstijgen als een brandoffer. Immers ofschoon zij, van Gods vaderlijke liefde overtuigd, zich blijmoedig wenden tot zijn trouw en niet aarzelen, de hulp in te roepen, die Hij uit eigen beweging belooft, verheffen ze zich toch niet in een trage zorgeloosheid, alsof ze alle schaamte weggeworpen hadden, maar ze klimmen zo langs de trappen der beloften opwaarts, dat ze toch smekelingen blijven in de vernedering van zichzelf.

14.

Es ist nun seltsam, daß uns solche Süßigkeit der Verheißungen bloß oberflächlich oder auch fast gar nicht zu Herzen geht, so daß ein gut Teil der Menschen auf allerlei Abwegen herumirrt und lieber die „lebendige Quelle verläßt“ und sich „löcherige Brunnen macht“, als Gottes Freigebigkeit anzunehmen, die ihm von selbst dargeboten wird! (vgl. Jer. 2,13). Und dabei sagt Salomo: „Der Name des Herrn ist ein festes Schloß; der Gerechte läuft dahin und wird beschirmt“ (Spr. 18,10). Joel gibt uns zunächst eine Weissagung über die furchtbare Verwüstung, die bevorstand, und läßt dann den denkwürdigen Spruch folgen: „Wer aber den Namen des Herrn anruft, der wird selig werden“ (Joel 3,5). Wir wissen aber, daß sich dieser Spruch im eigentlichen Sinne auf den Lauf des Evangeliums bezieht (Apg. 2,21). Und doch läßt sich dadurch kaum unter Hundert einer bewegen, wirklich vor Gott zu treten. Er ruft selbst durch den Mund des Jesaja aus: „Ihr werdet mich anrufen, und ich will euch erhören; ja, ehe ihr ruft, will ich euch antworten!“ (Jes. 65,24; nicht Luthertext). Eben dieser Ehre würdigt er auch an anderer Stelle die ganze Kirche insgemein, wie sie ja eben allen Gliedern Christi zukommt: „Er ruft mich an, so will ich ihn erhören; ich bin bei ihm in der Not; ich will ihn herausreißen ...“ (Ps. 91,15)! Aber ich habe, wie bereits gesagt, nicht die Absicht, hier alle Stellen aufzuzählen. Ich will nur einige besonders herrliche auswählen, an denen wir einen Geschmack davon bekommen können, wie freundlich uns Gott zu sich lockt - und in was für harte Fesseln unsere Undankbarkeit verstrickt ist, wenn wir in unserer Trägheit mitten unter soviel kräftigen Anspornen noch immer zögern! Deshalb sollen in unseren Ohren stets und ständig solche Worte widerklingen, wie dies: „Der Herr ist nahe allen, die ihn anrufen, allen, die ihn in Aufrichtigkeit anrufen“ (Ps. 145,18; nicht ganz Luthertext). Oder auch wie jene Worte, die wir aus Jesaja und Joel anführten, in denen doch Gott erklärt, daß er ganz darauf aus ist, Gebete zu erhören, 577 und daß es ihn wie der Duft eines ihm wohlgefälligen Opfers erfreut, wenn wir unsere Sorgen auf ihn werfen. Solche einzigartige Frucht gewinnen wir aus den Verheißungen Gottes, wofern wir, ohne zu zweifeln und zu zagen, unsere Gebete vorbringen, ja, uns im Gegenteil auf das Wort dessen verlassen, dessen Majestät uns sonst erschrecken würde, und es wagen, ihn als unseren Vater anzurufen, wo er sich doch selbst herbeiläßt, uns diesen köstlichen Namen in den Mund zu legen!

Sind uns solche Lockungen bereitet, so sollen wir schließlich auch wissen, daß sie uns einen genügsamen Anlaß geben, erhört zu werden; denn unsere Bitten stützen sich auf keinerlei Verdienst, sondern ihre ganze Würdigkeit, alle Hoffnung auf Gewährung ist auf Gottes Verheißungen gegründet und hängt von ihnen ab; sie bedarf also nicht sonstiger Stützen, und sie hat es nicht nötig, in der Runde dahin und dorthin emporzuschauen! Deshalb sollen wir in unserem Herzen daran festhalten: wenn wir uns auch nicht durch die gleiche Heiligkeit auszeichnen, wie sie an den heiligen Vätern, den Propheten und Aposteln gerühmt wird, so haben wir doch mit ihnen zusammen das gleiche Gebot, zu beten, und den gleichen Glauben, und deshalb sind wir, wenn wir uns auf Gottes Wort stützen, in betreff dieses Anrechts ihre Mitgenossen. Denn Gott versichert uns ja, wie wir bereits sahen, daß er allen zugänglich und gnädig sein werde, und damit gibt er auch den Allerelendesten die Hoffnung, daß sie erlangen sollen, um was sie bitten. So müssen wir auf die allgemeinen Wendungen merken, die keinen, - wie man gewöhnlich sagt: - vom ersten bis zum letzten, ausschließen, wofern nur Lauterkeit des Herzens, Mißfallen an uns selbst, Demut und Glaube da ist, damit unsere Heuchelei nicht Gottes Namen durch unwahre Anbetung entheilige. So wird unser lieber Vater die Menschen nicht von sich stoßen, die er nicht nur ermuntert, zu ihm zu kommen, sondern die er auch auf allerlei Weise lockt! Daraus ergibt sich die Art, wie David an der vorhin angeführten Stelle betet: „Herr, du hast es deinem Knecht verheißen;... darum hat dein Knecht heute Mut gefaßt und gefunden, was er vor dir beten soll. Nun, Herr Gott, du bist Gott, und deine Worte werden Wahrheit sein. Du hast zu deinem Knecht von solchen Wohltaten geredet, nun hebe auch an und tu sie ...“ (2. Sam. 7,27-29; zumeist nicht Luthertext). Ähnlich finden wir es auch an anderer Stelle: „Gewähre es deinem Knecht nach deiner Zusage!“ (Ps. 119,76; nicht Luthertext, eigentlich nur Inhaltsangabe). Das gleiche gilt auch von allen Israeliten gemeinsam: sooft sie sich durch die Erinnerung an den Bund stärken, machen sie damit genugsam deutlich, daß man nicht furchtsam beten soll, wo es doch Gott geboten hat, zu beten. Darin sind sie dem Beispiel ihrer Väter gefolgt, besonders dem des Jakob: er bekennt, daß er „zu gering“ ist „aller Barmherzigkeit“, die er von der Hand Gottes empfangen hat (Gen. 32,11); aber dann sagt er doch, daß er ermutigt werde, noch Größeres zu begehren, weil Gott verheißen habe, es zu tun! (vgl. Gen. 32,12ff.).

Mit was für Scheinfarben es die Ungläubigen nun auch beschönigen wollen, wenn sie ihre Zuflucht nicht zu Gott nehmen, sooft die Not sie drängt, wenn sie ihn nicht suchen und seine Hilfe nicht erflehen, - sie rauben ihm tatsächlich doch die ihm rechtmäßig gebührende Ehre, genau so, als wenn sie sich neue Götter oder Götzen machten; denn auf solche Weise leugnen sie es, daß Gott für sie der Geber aller Güter ist! Auf der anderen Seite gibt es nichts, das die Frommen durchgreifender von jedem Bedenken frei machte, als wenn sie sich mit der Erwägung wappnen, daß es für sie keinen Grund gibt, sich von irgendeinem Hemmnis vom Gehorsam gegen die Weisung Gottes abbringen zu lassen, der doch kundtut, daß ihm nichts so wohlgefällig ist wie der Gehorsam!

Hieraus wird nun wiederum das, was ich oben ausführte, zu noch größerer Klarheit erhoben: mit Furcht, Ehrerbietung und Bekümmernis kann sich durchaus ein unerschrockener Mut zum Beten vereinen, und es ist auch nicht widersinnig, daß Gott die Darniedergeworfenen aufrichtet. Auf diese Weise kommen Redewendungen, 578 die sich dem Anschein nach widersprechen, trefflich überein. So sagen Jeremia und Daniel, sie „würfen“ ihre Gebete vor Gott „nieder“ (Jer. 42,9; Dan. 9,18 nicht Luchertext). Und Jeremia sagt an anderer Stelle: „Es falle unser Gebet vor dem Angesicht des Herrn nieder, damit er sich der übriggebliebenen seines Volkes erbarme!“ (Jer. 42,2; nicht ganz Luthertext). Auf der anderen Seite heißt es von den Gläubigen öfters, daß sie ihre Gebete „erheben“. So drückt es Hiskia aus, als er den Propheten bittet, er möchte die Aufgabe auf sich nehmen, für das Volk fürbittend einzutreten (2. Kön. 19,4). Und David begehrt, sein Gebet möchte „aufsteigen“ wie ein Brandopfer! (Ps. 141,2; nicht Luthertext). Denn diese Männer sind zwar der väterlichen Güte Gottes gewiß und begeben sich freudig in den Schutz seiner Treue, rufen auch ohne Zagen die Hilfe an, die er ihnen aus freien Stücken verheißen hat; aber es ist doch nicht so, daß sie etwa von leichtsinniger Sicherheit erhoben würden, als ob sie alle Scheu von sich abgeworfen hätten, sondern sie steigen auf den Stufen der Verheißungen empor und verharren dabei doch demütig bittend bei der Selbsterniedrigung!

14. Gelowiges kan nogtans met vertroue, sonder verskrikking maar met heilige eerbied bid

En dit is wonderbaarlik dat ons deur soveel soetheid van sy beloftes òf kil bly òf oor die algemeen glad nie geraak word nie, met die gevolg dat baie mense verkies om met ompaadjies weg te dwaal, die bron van die lewende waters te versmaai en vir hulleself droë putte te grawe¹⁰⁴ eerder as om die vrygewigheid van God, wat uit eie beweging hulle aangebied is, te omhels. Salomo sê: “Die Naam van die Here is ’n onoorwinlike vesting; die regverdige vlug daarheen en sal gered word”.¹⁰⁵ Nadat Joël die verskriklike ramp wat gedreig het, geprofeteer het, voeg hy die volgende gedenkwaardige uitspraak by: “Elkeen wat die Naam van die  Here aanroep, sal gered word”.¹⁰⁶ Ons weet dat hierdie uitspraak¹⁰⁷ eintlik sien op die verloop van die evangelie.¹⁰⁸ Skaars een uit honderd mense¹⁰⁹ word beweeg om God tegemoet te gaan. Hy roep self deur Jesaja: “Julle sal My aanroep, en Ek sal julle verhoor; ja, voordat julle roep, sal Ek julle antwoord”.¹¹⁰ Elders ag Hy ook die hele kerk gesamentlik hierdie eer waardig soos dit op al die lidmate van Christus betrekking het: “Hy het My geroep; Ek sal hom verhoor; in sy benoudheid is Ek met hom om hom te red.”¹¹¹

1098 Soos ek reeds gesê het,¹¹² is ek nie van plan om al die verwysings hier aan te haal nie maar om slegs uitstaande Skrifplekke uit te kies om na aanleiding daarvan te proe hoe vriendelik God ons na Hom toe lok en in watter stywe bande ons ondankbaarheid verstrengel is wanneer ons te midde van sulke skerp prikkels nog in luiheid aarsel. Daarom moet die volgende woorde altyd in ons ore weergalm: “Die Here is naby almal wat Hom aanroep, die wat Hom in waarheid aanroep”.¹¹³ Die verwysings wat ons uit Jesaja en Joël aangehaal het, is net so. Daarmee bevestig God dat Hy daarop ingestel is om ons gebede te verhoor en dat dit daarom vir Hom ’n genot is soos in ’n welriekende offer wanneer ons ons sorge op Hom werp.¹¹⁴ Ons ontvang hierdie sonderlinge vrug van God se beloftes wanneer ons ons gebede sonder twyfel of vrees formuleer, maar in die vertroue op sy Woord, waarvan die majesteit ons andersins sou verskrik, waag ons om Hom as ons Vader aan te roep, aangesien Hy ons waardig ag om hierdie allersoetste Naam aan ons te voorsien.

Aangesien ons sulke uitnodigings daartoe ontvang, bly daar net oor dat ons moet weet dat ons daarin genoeg stof het om deur Hom verhoor te word. Ons gebede maak trouens op geen verdienste staat nie, maar hulle aansien en die hoop om te verkry (wat ons vra) is in God se beloftes gegrond en daarvan afhanklik.¹¹⁵ Die gevolg is dat dit geen ander ondersteuning nodig het om hierheen en daarheen na bo rond te kyk nie. In ons harte moet ons dus weet dat, al sou ons nie met ewe veel heiligheid as wat in die geval van die heilige aartsvaders, die profete en die apostels geloof word, uitmunt nie, ons nogtans in hierdie reg hulle geselskap deel dat ons die gebod om te bid en die geloof met hulle deel as ons op God se Woord steun. Want soos ons vroeër gesien het,¹¹⁶ skep God wanneer Hy verklaar dat Hy vir almal sagmoedig en genadig sal wees, ook vir die ellendigste mense die hoop dat hulle sal kry waarvoor hulle bid. Daarom moet ons op die algemene vorm hiervan let, omdat niemand, van die eerste tot die laaste, soos die spreuk lui, uitgesluit word nie mits daar maar opregtheid van hart, ’n afkeer van onsself, nederigheid en geloof aanwesig is om te voorkom dat ons huigelary God se Naam met ’n bedrieglike aanroeping ontheilig. Ons allerbeste Vader sal niemand verwerp wat Hy met elke moontlike middel aanspoor om na Hom toe te kom nie. Hieruit ontstaan die rede vir Dawid se gebed wat ek onlangs aangehaal het: “Kyk, Here, U het u dienskneg beloof; daarom skep u dienskneg vandag moed en vind hy iets om voor u aangesig te bid. Nou dan Here God, U is God en u woorde sal waar wees. U het oor 1099 hierdie weldade met u dienskneg gepraat; begin dus en doen dit”.¹¹⁷ So sê hy ook elders: “Doen aan u kneg volgens u Woord”.¹¹⁸ En so dikwels as wat die Israeliete almal saam hulle bewapen het deur die verbond weer in herinnering te roep, verklaar hulle genoegsaam dat ons nie vreesagtig moet bid nie, omdat God so voorskryf. En hierin het hulle dievoorbeelde van die aartsvaders gevolg, besonderlik die voorbeeld van Jakob. Nadat hy bely het dat hy te gering was vir soveel barmhartighede wat hy uit God se hand ontvang het,¹¹⁹ sê hy dat hy besiel word om nog groter seëninge te vra omdat God beloof het dat Hy dit sal doen.¹²⁰ Watter voorwendsels ongelowiges ook al voorhou wanneer hulle nie hulle toevlug tot God neem so dikwels as wat die nood druk nie, en wanneer hulle Hom nie soek en Hom nie om sy hulp smeek nie, beroof hulle Hom net so seker van die eer wat Hom toekom, as wanneer hulle vir hulle nuwe gode en afgode sou skep. So ontken hulle trouens dat God die Gewer van alle goeie dinge is. Aan die ander kant is daar niks kragtiger om godvrugtiges van alle moeilikheid te verlos as om met hierdie gedagte bewapen te word, naamlik dat daar geen rede is waarom enige oponthoud hulle sou weerhou wanneer hulle God se gebod gehoorsaam nie, omdat Hy verklaar dat niks vir Hom aangenamer is as gehoorsaamheid nie.

Wat ek vantevore gesê het,¹²¹ kom hier nog duideliker aan die lig, naamlik dat om met ’n onbevreesde gees te bid goed ooreenstem met vrees, eerbied en bekommernis en dat dit nie ongerymd is dat God die wat neergeslaan is, weer ophef nie. So kom uitdrukkings wat skynbaar teenstrydig is, pragtig met mekaar ooreen. Jeremia en Daniël sê dat hulle hulle gebede voor God neerlê.¹²² Elders sê Jeremia: “Laat ons gebed voor die aangesig van God val sodat Hy Hom oor die oorblyfsels van sy volk kan ontferm”.¹²³ Aan die ander kant word dikwels gesê dat gelowiges hulle gebede ophef. So praat Hiskia wanneer hy die profeet vra om vir hom tussenbeide te tree.¹²⁴ En Dawid begeer dat sy gebed soos wierook moet opstyg.¹²⁵ Hoewel hulle naamlik vas oortuig is van God se vaderlike liefde, wend hulle hulle nogtans blymoedig tot sy getrouheid en hulle aarsel nie om Hom om die hulp te bid wat Hy vanself belowe nie. Nogtans verhef ’n trae onbesorgdheid hulle nie asof hulle hulle skaamte verwerp het nie, maar hulle klim so met die trappe 1100 van die beloftes na bo dat hulle tog in hulle verslaenheid smekelinge bly.

Beantwoording van vrae in verband met swak gebede (Afdeling 15 - 16)

14. Как не удивляться, что эта сладость обетований едва трогает нас или даже вовсе нисколько не волнует! Большинство людей, занятых своими суетными хлопотами, оставляет источник воды живой и обращается к разбитым, иссохшим водоёмам (Иер 2:13), предпочитая их щедрости Бога, которая даром изливается на них. «Имя Господа - крепкая башня, - говорит Соломон. - Убегает в неё праведник и безопасен» (Прит 18:10). Пророк Иоиль, предсказав близость страшных бедствий, прибавляет обетование, которое нельзя забывать: «Всякий, кто призовёт имя Господне, спасётся» (Иоил 2:32). Это обетование, как свидетельствует св. Пётр (Деян 2:21), звучит на протяжении всего Евангелия. Но с превеликим трудом можно найти хотя бы одного человека из ста, которого бы это подвигло приблизиться к Богу. Он сам восклицает устами Исайи: «Тогда ты воззовёшь, и Господь услышит ... И будет, прежде нежели они воззовут, Я отвечу» (Ис 58:9; 65:24). В другом месте Бог оказывает такую честь всей своей Церкви, так что сказанное относится ко всем членам Тела Христова: «Воззовёт ко Мне, и услышу его; с ним Я в скорби; избавлю его и прославлю его» (Пс 90/91:15).

Однако, как я уже говорил, моё намерение не в том, чтобы собрать здесь все свидетельства Писания на эту тему, но лишь в том, чтобы выбрать самые красноречивые, которые заставят нас почувствовать, с каким человеколюбием Бог зовёт нас к Себе и какова наша неблагодарность, которая словно кость в горле, удушает все наши помыслы и крепко держит, чтобы мы отвергли этот выход, даже после того, как мы преодолели нашу немощь, впрямь задеты за живое, но из-за собственной медлительности никак не решаемся. Поэтому пусть всегда звучат в ушах наших такие слова: «Близок Господь ко всем призывающим Его, ко всем призывающим Его в истине» (Пс 144/145:18); а также приведённые выше речения Исайи и Иоиля, в которых Бог уверяет нас, что будет внимательно выслушивать наши молитвы и даже что Он, словно приятным благоуханием жертвы, наслаждается ими, когда мы возлагаем на Него все наши тяготы и заботы. Возможность приносить Богу наши прошения - удивительный и бесценный плод Его обетовании. Не сомневаясь и не трепеща, но во всеоружии его слова мы осмеливаемся называть Его Отцом, ибо Он сам внушил нам это именование, без сладости которого мы ужасались бы Божьему величию. Благодаря всем этим увещаниям в нас рождается твёрдое убеждение, что мы имеем достаточно оснований полагать, что Бог внимателен к нашим молитвам и снисходителен к нам, ибо наши молитвы основаны не на заслугах - вся их ценность и уверенность получить просимое заключена в Божьих обетованиях и зависит только от них. Так что нет необходимости ни в какой-либо иной опоре, ни в том, чтобы смотреть куда-то ещё.

Теперь нам надлежит поговорить о следующем. Хотя мы вовсе не так совершенны и святы, как святые отцы, пророки и апостолы, всё же, поскольку повеление молиться относится к нам так же, как и к ним, и поскольку, если мы принимаем Слово Божье, у нас одна с ними вера, то мы разделяем с ними это право и эту привилегию. Ибо, как мы уже видели (раздел 12), Бог, провозглашая, что Он будет благосклонен и человеколюбив ко всем, даже к самым презираемым людям мира сего, даёт твёрдую надежду, что они получат просимое. Посему нам следует хорошо усвоить эти общие правила, распространяющиеся на всех - от самых великих до самых малых. Нам нужно только привнести в молитву чистоту сердца, недовольство собой и ненависть к самим себе, смирение и веру, дабы не бесчестить имя Божье никаким лицемерием, призывая Господа притворной и приукрашенной молитвой. Совершенно очевидно, что добрый Отец не отвергнет и не презрит тех, кого Он не только призывает прийти к Нему, но и побуждает к этому насколько только возможно и всеми средствами.

Вот как Давид воспринял способ молитвы, о котором я только что говорил: «Так как Ты, Господи, ... открыл рабу Твоему, ... то раб Твой уготовал сердце своё, чтобы молиться Тебе такою молитвою. Итак, Господи мой, Господи! Ты Бог, и слова Твои непреложны, и Ты возвестил рабу Твоему такое благо! И ныне начни и благослови дом раба Твоего» (2 Цар 7:27-28). С этим перекликается сказанное в другом месте: «Сотвори служителю твоему то, что заключено в слове Твоём» (Пс 118/119:76; 78/79:9). И весь израильский народ, сделав из своих молитв щит, напоминающий о союзе с Богом, объявил, что не следует молиться боязливо: ведь молитва - это повеление Бога. И в этом они следовали примеру своих святых отцов, в особенности Иакова, который, признав, что он недостоин всех тех милостей, какие получил из руки Божьей, всё-таки говорит, что осмеливается просить новых милостей, ибо Бог обещал благоволить ему (Быт 32:10-12).

Как бы ни пытались красоваться неверующие, очевидно, что, не имея прибежища в Боге, когда у них возникает в нём нужда, не ища и не умоляя Его о помощи, они похищают у Бога принадлежащую Ему честь, как если бы они творили для себя чуждых богов и идолов. Ибо, поступая так, они отрицают, что Бог - совершитель всех благ. Напротив, нет более действенного средства для избавления верующих от всяческих тревог, нежели внушить им такую мысль: так как, молясь, они повинуются велению Бога, который объявляет, что нет для Него ничего угоднее послушания, то ничто не может замедлить их радостного движения вперёд. И от этого ещё яснее становится сказанное мною раньше (раздел 12): свободное от сомнений дерзновение молиться вовсе не противостоит страху, почтению и вниманию, которые порождает в нас Божье величие. В самом деле, ведь совсем не удивительно, что Бог возносит униженных.

Здесь уместно сопоставить несколько отрывков из Библии, которые кажутся противоречащими друг другу. Иеремия и Даниил говорят, что они повергают пред Богом свои моления (Иер 42:9; Дан 9:18). А у Иеремии в другом месте ещё сказано: «Да падёт наше прошение пред лицо Бога, дабы Он сжалился над остатком народа своего» (Иер 42:2). С другой стороны, нередко говорится, что верующие возносят свои молитвы. Езекия говорит так, когда просит пророка Исайю ходатайствовать за Иерусалим (4 Цар 19:4). Подобно этому Давид просит, чтобы его молитва вознеслась ввысь, как фимиам (Пс 140/141:2). Причина этого различия в том, что верующие, хотя и убеждены (persuadez) в отеческой любви Бога, свободно приступают к Нему и не сомневаются, моля о помощи, которую Он обещал им по своей доброй воле, всё же движимы не такой уверенностью (asseurance), которая бы внушила им небрежение или самомнение, или же лишила всякого стыда. Они приближаются к Богу соответственно степеням его обетовании и всегда склоняются перед Ним в смирении.

15. Hic non una obiicitur quaestio: nam Scriptura refert votis quibusdam Deum morem gessisse, quae tamen ex animo minime sedato vel composito eruperant. Iusta quidem de causa Ioatham incolas Sichem cladi quae postea supervenit devoverat [Iudic. 9. c. 20]: sed tamen fervore iracundiae et ultionis accensus, morem execrationi gerens Deus, videtur impetus male ordinatos probare. Talis etiam fervor Samsonem rapuit, quum diceret, Robora me Deus ut sumam ultionem de incircuncisis [Iudic. 16. g. 28]. Etsi enim aliquid fuit probi zeli admixtum, fervida tamen atque ideo vitiosa cupiditas vindictae illic dominata est. Annuit Deus. Unde colligi posse videtur, quanvis ad verbi praescriptum formatae non sint preces, effectum tamen consequi. Respondeo, singularibus exemplis non aboleri perpetuam legem^a: deinde speciales interdum motus inditos paucis hominibus fuisse, quibus factum est ut dissimilis illorum esset atque vulgi ratio. Notandum est enim responsum illud Christi, quum discipuli exemplum Eliae inconsiderate aemulari cuperent, eos nescire quo spiritu essent praediti [Luc. 9. g. 55]. Caeterum ultra progredi necesse est, non semper placere Deo vota quibus annuit: sed quatenus ad exemplum pertinet, claris documentis palam fieri quod Scriptura docet, eum scilicet miseris succurrere, et eorum exaudire gemitus qui iniuste afflicti opem eius implorant: ideo exequi sua iudicia, dum ad eum surgunt inopum querimoniae, quanvis indignae quae tantillum impetrent. Quoties enim de impiorum saevitia, rapinis, violentia, libidine aliisque sceleribus poenas sumens, compescens audaciam et furorem, tyrannicam quoque potentiam evertens, indigne oppressis se opem ferre testatus est, qui tamen incertum numen orando aerem verberabant? Et Psalmus unus^b clare docet non carere effectu preces quae tamen fide in caelum non penetrant [Psal. 107]. Colligit enim quas incredulis non minus quam piis necessitas extorquet preces ex naturae sensu: quibus tamen Deum propitium esse ex eventu demonstrat. An quia tali facilitate gratas^c sibi esse testetur^d? imo ut suam misericordiam amplificet vel illustret hac circunstantia, quod ne incredulis quidem negantur sua vota^e: deinde ut probos suos cultores ad orandum magis extimulet, dum vident profanos eiulatus non carere interdum profectu. Non tamen est cur fideles deflectant 319 a lege sibi divinitus imposita, vel invideant incredulis, quasi magnum lucrum fecerint, ubi adepti sunt quod volebant. Hoc modo diximus flexum fuisse Deum ficta poenitentia Achab [1. Reg. 21. g. 29^a]¹, ut hoc documento probaret quam sit exorabilis erga suos electos, ubi ad ipsum placandum vera affertur conversio. Ideoque in Psalmo cum Iudaeis expostulat, quod^b experti ipsum votis suis facilem, ad ingenii sui pervicaciam paulo post reversi sint [Psal. 105]². Quod etiam ex Iudicum historia liquido patet, quoties scilicet fleverunt, etsi fallaces erant eorum lachrymae, fuisse tamen ereptos ex hostium manibus. Sicut ergo promiscue Deus solem suum producit super bonos et malos³: ita nec fletus eorum contemnit quorum iusta est causa, et auxilio dignae aerumnae^c. Interea non magis hos in salutem exaudit, quam bonitatis suae contemptoribus alimenta suppeditat. Difficilior videtur esse quaestio de Abrahamo et Samuele: quorum alter nullo Dei verbo instructus pro Sodomitis [Gen. 18. c. 23], alter etiam contra manifestam prohibitionem pro Saule oravit [1. Sam. 15^d. c. 11]. Eadem ratio Ieremiae, qui urbis excidium deprecatus est [Iere. 32. c. 16]⁴; quanvis enim repulsam passi fuerint, durum tamen videtur eos fide privare. Atqui solutio haec modestis lectoribus, ut spero, satisfaciet: generalibus principiis fultos, quibus iubet Deus indignos quoque misericordia prosequi, non prorsus fide caruisse^e, quanvis in ipsa specie frustrata eos fuerit opinio. Prudenter alicubi Augustinus, Quomodo (inquit) fide orant sancti, ut petant a Deo contra quam decrevit? nempe quia secundum voluntatem eius orant, non illam absconditam et incommutabilem, sed quam illis inspirat, ut eos exaudiat alio modo; sicut prudenter distinguit [Lib. de civitate Dei 22. cap. 2]⁵. Recte dictum: quia pro suo incomprehensibili consilio sic temperat rerum eventus, ut non irritae sint sanctorum preces quae fide et errore simul implicitae sunt. Neque tamen hoc ad imitationem magis valere debet quam sanctos ipsos excusat: quos non inficior modum excessisse. Quare ubi non extat certa promissio, conditione interposita rogandus est Deus. Quo pertinet 320 illud Davidis, Evigila ad iudicium quod mandasti [Psal. 7. a. 7]: quia ad petendum temporale beneficium^a speciali oraculo se instructum esse admonet.

15. Icy sourdent plusieurs questions. Car l’Escriture recite que Dieu a quelque fois gratifié à des requestes lesquelles toutesfois n’estoyent point procedées d’un cœur paisible ne bien rangé. Vray est que Joathan avoit juste cause de maudire les habitans de Sichem, et desirer qu’ils fussent exterminez (Juges 9:20): mais d’autant qu’il estoit esmeu de colere et d’un appetit de vengeance, il semble que Dieu en luy ottroyant ce qu’il demande, approuve les passions impetueuses et desordonnées. Il n’y a doute que Samson ne fust transporté d’une mesme ardeur, en disant, O Dieu, fortifie-moy, à ce que je me venge de ces incirconcis (Juges 16:28). Car combien qu’en ce desir il y eust quelque portion de bon zele, toutesfois il y avoit une cupidité vicieuse et excessive qui dominoit. Dieu luy accorde ce qu’il a requis. Il semble qu’on puisse recueillir de là, que combien que les prieres ne soyent pas formées à la reigle de la parolle de Dieu, toutesfois qu’elles obtiennent leur effect. Je respon que la loy permanente qui a esté donnée à tous siecles, ne doit point estre abolie par quelques exemples singuliers. Davantage, que Dieu a quelque fois inspiré à d’aucuns des mouvemens particuliers, dont advient ceste diversité, pourtant qu’il les a par ce moyen exempté du reng commun. Car nous devons bien noter la response que donna Jesus Christ à ses disciples, quand ils affectoyent d’ensuyvre inconsiderément le zele d’Helie: c’est qu’ils ne savoyent de quel esprit ils estoyent menez (Luc 9:55); mais il est requis de passer plus outre: assavoir que les souhaits que Dieu ottroye, ne luy plaisent point tousjours: mais d’autant qu’il est propre pour l’instruction de tous, que ce que dit l’Escriture leur soit approuvé par experience: c’est qu’il subvient aux povres, et exauce les gemissemens de ceux qui sont injustement affligez, et ont leur recours à luy: pour ceste cause qu’il execute ses jugemens, quand les povres oppressez luy adressent leurs complaintes, quelques indignes qu’elles soyent de rien obtenir. Car combien de fois en punissant la cruauté des iniques, leur rapine, violence, exces, et autres forfaits: en rabattant l’audace, fureur, et puissance tyrannique des grans du monde, a-il declairé par effect qu’il vouloit secourir à ceux qui estoyent iniquement foulez et outragez, combien qu’ils fussent povres aveugles, qui ne faisoyent que battre l’air en priant? Mesme sur tout on peut clairement voir au Pseaume cent septieme, que les prieres qui ne parviennent point par foy jusques au ciel, ne sont pas neantmoins sans effect et vertu. Car il assemble les prieres lesquelles la necessité arrache aux incredules d’un sentiment naturel aussi bien qu’aux fideles, ausquelles toutesfois Dieu se monstre favorable, comme il appert par l’issue (Ps. 107:6, 13, 19). Or Dieu en leur ottroyant leurs requestes semblables à hurlemens, declaire-il par telle facilité qu’elles luy soyent agreables? Mais plustost c’est pour donner plus grand lustre à sa misericorde par ceste circonstance, quand les incredules ne sont point refusez, ains qu’il leur accorde leurs requestes, combien qu’il ne leur soit point propice. Secondement, il veut stimuler tant mieux ses vrays serviteurs à prier, quand ils voyent que les cris et brayemens des gens profanes ne sont pas quelque fois sans profit. Neantmoins il ne faut point que pour cela les fideles se destournent de la loy qui leur est donnée, ou qu’ils portent envie à ceux qui sont exaucez en telle façon, comme s’ils avoyent beaucoup gagné d’avoir obtenu leur desir. Nous avons declairé ailleurs, que Dieu en telle sorte exauça la penitence feinte du roi Achab (1 Rois 21:29), pour monstrer combien plus il sera facile à estre appaisé envers ses esleus, quand ils viendront pour se reconcilier à luy avec une droite conversion. Et pourtant il se complaind des Juifs, d’autant qu’apres l’avoir requis en leur affliction avec belle mine, et l’avoir experimenté facile à leur pardonner, ils sont tantost retournez à leur malice et rebellion (Ps. 106:43). Ce qui appert plus clairement par l’histoire des Juges: c’est que quand ce peuple-là souventesfois estant oppressé a pleuré, combien qu’il n’y eust qu’hypocrisie et mensonge en ses larmes, toutesfois il a esté delivré de la main de ses ennemis (Juges 2:18; 3:9, 12, 15). En somme, comme Dieu fait luyre son soleil indifferemment sur les bons et les mauvais (Matth. 5:45), aussi il ne mesprise pas les gemissemens de ceux qui ont juste cause, et desquels les afflictions sont dignes de secours, combien que leurs cœurs ne soyent point droicts. Cependant il ne les exauce non plus pour leur salut, qu’il se monstre sauveur des contempteurs de sa bonté, quand il les nourrit. Il se peut mouvoir une question plus difficile d’Abraham et de Samuel, desquels l’un n’estant garny d’aucune parolle de Dieu, prie pour les Sodomites, l’autre pour Saul, contre defense et inhibition expresse (Gen. 18:23–32; 1 Sam. 15:11, 35; 16:1), Il y a une mesme raison en Jeremie, lequel a voulu destouner par oraison la ruine de Jerusalem. Car combien qu’ils ayent esté reboutez, il semble dur et estrange de les priver de foy. Mais j’espere que ceste solution satisfera à tous esprits paisibles: c’est qu’en s’appuyant sur ce principe general, que Dieu commande d’avoir pitié de ceux mesmes qui en sont indignes, ils n’ont pas esté du tout desprouveus de foy à cause de telle compassion: combien qu’en la particularité ils ayent esté abusez en leurs sens. Sainct Augustin parle prudemment à ce propos: Comment, dit-il, les Saincts prient-ils en foy, pour requerir de Dieu contre ce qu’il a decreté? c’est pource qu’ils prient selon sa volonté: non pas celle qui est cachée et immuable, mais celle qu’il leur inspire pour les exaucer d’une autre façon: comme il sait bien distinguer en sa sagesse.⁷² C’est une sentence bien couchée: car selon son conseil incomprehensible il modere tellement tout ce qui advient au monde, que les prieres des Saincts, combien qu’il y ait quelque meslinge d’inadvertence et erreur avec la foy, ne soyent pas vaines ne sans fruict. Toutesfois cela ne se doit non plus tirer en exemple pour estre ensuyvi, comme il n’excuse point les Saincts, lesquels ont excedé mesure en cest endroit. Parquoy, où il n’y a nulle promesse asseurée, nous avons à prier Dieu sous si et condition. De quoy nous sommes advertis par David, quand il prie ainsi: Esveille-toy, Seigneur, pour maintenir le droit que tu m’as ordonné (Ps. 7:7). Car il monstre qu’il est muny d’une promesse speciale pour demander le benefice temporel, duquel il n’eust pas autrement esté asseuré.

15. Here several questions are started. The Scripture relates that the Lord has complied with some prayers, which nevertheless did not arise from a calm or well-regulated heart. Jotham, for a just cause indeed, but from the impulse of rage, resentment, and revenge, devoted the inhabitants of Shechem to the destruction which afterwards fell upon them:³²⁸ the Lord, by fulfilling this curse, seems to approve of such disorderly 95sallies of passion. Samson also was hurried away by similar fervour when he said, “O Lord, strengthen me, that I may be avenged of the Philistines.”³²⁹ For though there was some mixture of honest zeal, yet it was a violent, and therefore sinful, avidity of revenge which predominated. God granted the request. Whence it seems deducible, that prayers not conformable to the rules of the Divine word, are nevertheless efficacious. I reply, first, that a permanent rule is not annulled by particular examples; secondly, that peculiar emotions have sometimes been excited in a few individuals, causing a distinction between them and men in general. For the answer of Christ to his disciples, who inconsiderately wished to emulate the example of Elias, “that they knew not what spirit they were of,” is worthy of observation. But we must remark, further, that God is not always pleased with the prayers which he grants; but that, as far as examples are concerned, there are undeniable evidences of the Scripture doctrine, that he succours the miserable, and hears the groans of those who under the pressure of injustice implore his aid; that he therefore executes his judgments, when the complaints of the poor arise to him, though they are unworthy of the least favourable attention. For how often, by punishing the cruelty, rapine, violence, lust, and other crimes of the impious, by restraining their audacity and fury, and even subverting their tyrannical power, has he manifestly assisted the victims of unrighteous oppression, though they have been beating the air with supplications to an unknown God! And one of the Psalmists clearly teaches that some prayers are not ineffectual, which nevertheless do not penetrate into heaven by faith.³³⁰ For he collects those prayers which necessity naturally extorts from unbelievers as well as from believers, but to which the event shows God to be propitious. Does he by such condescension testify that they are acceptable to him? No; he designs to amplify or illustrate his mercy by this circumstance, that even the requests of unbelievers are not refused; and likewise to stimulate his true worshippers to greater diligence in prayer, while they see that even the lamentations of the profane are not unattended with advantage. Yet there is no reason why believers should deviate from the rule given them by God, or envy unbelievers, as though they had made some great acquisition when they have obtained the object of their wishes. In this manner we have said that the Lord was moved by the hypocritical penitence of Ahab, in order to prove by this example how ready he is to grant the prayers of his own elect, when they seek reconciliation with him by true conversion. Therefore in 96the Psalms he expostulates with the Jews, because, after having experienced his propitiousness to their prayers, they had almost immediately returned to their native perverseness.³³¹ It is evident, also, from the history of the Judges, that whenever they wept, though their tears were hypocritical, yet they were delivered from the hands of their enemies. As the Lord, therefore, “maketh his sun to rise on the evil and on the good,”³³² promiscuously, so he despises not the lamentations of those whose cause is just, and whose afflictions deserve relief. At the same time his attention to them is no more connected with salvation, than his furnishing food to the despisers of his goodness. The question relative to Abraham and Samuel is attended with more difficulty; the former of whom prayed for the inhabitants of Sodom without any Divine direction, and the latter for Saul even contrary to a plain prohibition.³³³ The same is the case of Jeremiah, who deprecated the destruction of the city.³³⁴ For though they suffered a repulse, yet it seems harsh to deny them to have been under the influence of faith. But the modest reader will, I hope, be satisfied with this solution; that mindful of the general principles by which God enjoins them to be merciful even to the unworthy, they were not entirely destitute of faith, though in a particular instance their opinion may have disappointed them. Augustine has somewhere this judicious observation: “How do the saints pray in faith, when they implore of God that which is contrary to his decrees? It is because they pray according to his will, not that hidden and immutable will, but that with which he inspires them, that he may hear them in a different way, as he wisely discriminates.” This is an excellent remark; because, according to his incomprehensible designs, he so regulates the events of things, that the prayers of the saints, which contain a mixture of faith and error, are not in vain. Yet this no more affords an example for imitation, than a sufficient plea to excuse the saints themselves, whom I admit to have transgressed the bounds of duty. Wherefore, when no certain promise can be found, we should present our supplications to God in a conditional way; which is implied in this petition of David: “Awake to the judgment that thou hast commanded;”³³⁵ because he suggests that he was directed by a particular revelation to pray for a temporal blessing.

15. Objection founded on some examples—viz. that prayers have proved effectual, though not according to the form prescribed. Answer. Such examples, though not given for our imitation, are of the greatest use. Objection, the prayers of the faithful sometimes not effectual. Answer confirmed by a noble passage of Augustine. Rule for right prayer.

Here, by way of objection, several questions are raised. Scripture relates that God sometimes complied with certain prayers which had been dictated by minds not duly calmed or regulated. It is true, that the cause for which Jotham imprecated on the inhabitants of Shechem the disaster which afterwards befell them was well founded; but still he was inflamed with anger and revenge (Judges 9:20); and hence God, by complying with the execration, seems to approve of passionate impulses. Similar fervor also seized Samson, when he prayed, “Strengthen me, I pray thee, only this once, O God, that I may be at once avenged of the Philistines for my two eyes,” (Judges 16:28). For although there was some mixture of good zeal, yet his ruling feeling was a fervid, and therefore vicious longing for vengeance. God assents, and hence apparently it might be inferred that prayers are effectual, though not framed in conformity to the rule of the word. But I answer,first, that a perpetual law is not abrogated by singular examples; and, secondly, that special suggestions have sometimes been made to a few individuals,162whose case thus becomes different from that of the generality of men. For we should attend to the answer which our Saviour gave to his disciples when they inconsiderately wished to imitate the example of Elias, “Ye know not what manner of spirit ye are of,” (Luke 9:55). We must, however, go farther and say, that the wishes to which God assents are not always pleasing to him; but he assents, because it is necessary, by way of example, to give clear evidence of the doctrine of Scripture—viz. that he assists the miserable, and hears the groans of those who unjustly afflicted implore his aid: and, accordingly, he executes his judgments when the complaints of the needy, though in themselves unworthy of attention, ascend to him. For how often, in inflicting punishment on the ungodly for cruelty, rapine, violence, lust,and other crimes, in curbing audacity and fury, and also in overthrowing tyrannical power, has he declared that he gives assistance to those who are unworthily oppressed though they by addressing an unknown deity only beat the air? There is one psalm which clearly teaches that prayers are not without effect, though they do not penetrate to heaven by faith (Ps. 107:6, 13, 19). For it enumerates the prayers which, by natural instinct, necessity extorts from unbelievers not less than from believers, and to which it shows by the event, that God is, notwithstanding, propitious. Is it to testify by such readiness to hear that their prayers are agreeable to him? Nay; it is, first, to magnify or display his mercy by the circumstance, that even the wishes of unbelievers are not denied; and, secondly, to stimulate his true worshippers to more urgent prayer, when they see that sometimes even the wailings of the ungodly are not without avail. This, however, is no reason why believers should deviate from the law divinely imposed upon them, or envy unbelievers, as if they gained much in obtaining what they wished. We have observed (chap. 3, sec. 25), that in this way God yielded to the feigned repentance of Ahab, that he might show how ready he is to listen to his elect when, with true contrition, they seek his favour. Accordingly, he upbraids the Jews, that shortly after experiencing his readiness to listen to their prayers, they returned to their own perverse inclinations.It is also plain from the Book of Judges that, whenever they wept, though their tears were deceitful, they were delivered from the hands of their enemies. Therefore, as God sends his sun indiscriminately on the evil and on the good, so he despises not the tears of those who have a good cause, and whose sorrows are deserving of relief. Meanwhile, though he hears them, it has no more to do with salvation than the supply of food which he gives to other despisers of his goodness. There seems to be a more difficult question concerning Abraham and Samuel, the one of whom, without any instruction from the word of God, prayed in behalf of the people of Sodom, and the other, contrary to an express prohibition, prayed in behalf of Saul (Gen. 18:23; 1 Sam. 15:11). Similar is the case of Jeremiah, who prayed that the city might not be destroyed (Jer. 32:16). It is true their prayers163were refused, but it seems harsh to affirm that they prayed without faith. Modest readers will, I hope, be satisfied with this solution—viz. that leaning to the general principle on which God enjoins us to be merciful even to the unworthy, they were not altogether devoid of faith, though in this particular instance their wish was disappointed. Augustine shrewdly remarks, “How do the saints pray in faith when they ask from God contrary to what he has decreed? Namely, because they pray according to his will, not his hidden and immutable will, but that which he suggests to them, that he may hear them in another manner; as he wisely distinguishes,” (August. de Civit. Dei, Lib. 22 c. 2). This is truly said: for, in his incomprehensible counsel, he so regulates events, that the prayers of the saints, though involving a mixture of faith and error, are not in vain. And yet this no more sanctions imitation than it excuses the saints themselves, who I deny not exceeded due bounds. Wherefore, whenever no certain promise exists, our request to God must have a condition annexed to it. Here we may refer to the prayer of David, “Awake for me to the judgment that thou hast commanded,” (Ps. 7:6); for he reminds us that he had received special instruction to pray for a temporal blessing.¹

15. Hiertegen wordt meer dan een vraag ingebracht; want de Schrift verhaalt, dat God sommige gebeden verhoord heeft, die toch waren voortgekomen uit een gemoed, dat allerminst kalm of rustig was. Jotham had wel om een rechtvaardige reden de inwoners van Sichem vervloekt tot de ramp, die later over hen kwam (Richt. 9:20) maar toch deed hij dat ontstoken door hittigheid van toorn en wraakzucht; als God die vervloeking verhoort, schijnt Hij de slechte geregelde driften goed te keuren. Een dergelijke vurigheid sleepte ook Simson mee, toen hij zeide (Richt. 16:28) "Sterk mij, o God, opdat ik mij wreke op de onbesnedenen." Want ofschoon er enige goede ijver onder vermengd was, heeft toch de hittige en daarom boze begeerte naar wraak daarin de overhand gehad. God heeft hem verhoord. Daaruit schijnt men te kunnen opmaken, dat, ook al zijn de beden niet gevormd naar het voorschrift van het Woord, ze toch uitwerking hebben. Ik antwoord, dat door bijzondere voorbeelden een eeuwige wet niet teniet gemaakt wordt; vervolgens, dat aan enige weinige mensen somtijds bijzondere bewegingen geschonken zijn, waardoor het geschied is, dat het met hen een ander geval is dan met de grote massa. Want men moet letten op het antwoord van Christus, dat Hij gaf, toen de discipelen onberaden het voorbeeld van Elia begeerden na te volgen, namelijk, dat zij niet wisten, van hoedanige geest zij waren (Luc. 9:55) En men moet nog verder gaan en zeggen, dat de gebeden, die God verhoort, Hem niet altijd behagen; maar dat, voorzover het als voorbeeld nodig is, door duidelijke bewijzen blijkt wat de Schrift leert, namelijk, dat Hij de ellendigen te hulp komt, en de zuchten verhoort van hen, die, onrechtvaardig verdrukt, zijn hulp inroepen; dat Hij daarom zijn oordelen ten uitvoer brengt, wanneer de klachten der hulpelozen tot Hem oprijzen, ook al zijn ze niet waard het allergeringste te verkrijgen. Want hoe dikwijls heeft Hij niet, doordat Hij de wreedheid, roverij, gewelddadigheid, willekeur en andere misdaden der goddelozen strafte, hun vermetelheid en woede bedwong, en ook hun tirannieke macht omverwierp, betuigd, dat Hij hulp brengt aan hen, die onrechtvaardig verdrukt worden, maar die toch door te bidden tot een onbekende God, slechts de lucht sloegen ? En er is één Psalm (Ps. 107) die duidelijk leert, dat de gebeden, die niet door het geloof tot de hemel doordringen, toch hun uitwerking niet missen. Want die psalm verzamelt de gebeden, die de nood tengevolge van het natuurlijk gevoel de ongelovigen evenzeer als de vromen afperst, en hij toont aan uit de uitkomst, dat God toch die gebeden genadig aanneemt. Doet Hij dat, om door zulk een goedgunstigheid te betuigen, dat ze Hem aangenaam zijn? Hij doet het veeleer om zijn barmhartigheid te vergroten of in het licht te stellen door deze omstandigheid, dat zelfs de ongelovigen hun begeerten niet geweigerd worden; bovendien om zijn oprechte dienaars meer aan te zetten tot bidden, doordat ze zien dat het gekerm der onheiligen somtijds zijn profijt heeft. Er is echter geen reden, waarom de gelovigen zouden afwijken van de wet, die hun van Godswege is opgelegd, of waarom ze de ongelovigen zouden benijden, alsof ze een grote winst behaald hadden, wanneer ze verkregen hebben wat ze wilden. Op deze wijze hebben wij gezegd, dat God bewogen is geweest door de geveinsde boetvaardigheid van Achab (1 Kon. 21:29) opdat Hij door dit voorbeeld zou aantonen, hoezeer Hij acht geeft op de gebeden zijner uitverkorenen, wanneer ze met ware bekering komen om Hem te verzoenen. Daarom beklaagt Hij zich in de Psalm (Ps. 106:43) over de Joden, dat ze, na ondervonden te hebben, dat Hij bereidwillig het oor leent aan hun gebeden, korte tijd daarna teruggekeerd zijn tot de hardnekkigheid huns harten. En dat blijkt ook duidelijk uit de geschiedenis der Richteren, namelijk dat ze, dikwijls als ze weenden, ook al waren hun tranen bedrieglijk, toch uit de handen hunner vijanden gerukt zijn. Evenals dus God zijn zon zonder onderscheid laat opgaan over goeden en slechten, zo veracht Hij ook niet het geween van hen, wier zaak rechtvaardig is en wier moeiten hulp waardig zijn. Intussen verhoort Hij hen niet in meerdere mate tot zaligheid, dan Hij aan de verachters zijner goedheid voedsel verschaft. Moeilijker schijnt de kwestie te zijn met Abram en Samuël; van wie de eerste voor de bewoners van Sodom bad, zonder enig woord van God daartoe het bevel gekregen te hebben (Gen. 18:23) en de ander zelfs tegen het uitdrukkelijk bevel in voor Saul gebeden heeft (1 Sam. 15:11; 16:1) Evenzo staat met Jeremia, die bad, dat de stad niet zou ten ondergaan (Jer. 32:16) Want ofschoon hun gebed niet verhoord is, schijnt het toch hard, hen van het geloof te beroven. Maar deze oplossing zal, naar ik hoop, de ingetogen lezers voldoening schenken: dat ze, steunend op de algemene beginselen, volgens welke God beveelt ook de onwaardigen barmhartigheid te bewijzen, niet geheel en al zonder geloof geweest zijn, ofschoon in dit geval hun mening hen bedrogen heeft. Op verstandige wijze zegt Augustinus ergens¹ : "Hoe bidden de heiligen door het geloof, wanneer ze van God iets bidden tegen hetgeen Hij besloten heeft in? Omdat ze bidden naar zijn wil, niet naar die verborgen en onveranderlijke wil, maar naar die, welke Hij hun ingeeft, om hen te verhoren op een andere wijze, gelijk Hij verstandig onderscheidt." Dat is juist gezegd: want naar zijn onbegrijpelijke raad bestuurt Hij de uitkomsten der dingen zo, dat de gebeden der heiligen niet vruchteloos zijn, hoewel ze met geloof en dwaling tegelijkertijd verbonden zijn. Maar toch mag dit evenmin van kracht zijn tot navolging als het die heiligen zelf verontschuldigt, die ik loochen het niet de maat te buiten zijn gegaan. Daarom, waar geen vaste belofte aanwezig is, moet God gebeden worden met bijvoeging van een voorwaarde. Daarop heeft betrekking wat David zeide (Ps. 7:7) "Ontwaak tot het gericht, dat Gij bevolen hebt"; want hij geeft te kennen, dat hij door een bijzondere Godsspraak onderricht was om die tijdelijke weldaad te verzoeken.

15. Erhörung verkehrter Gebete?

Hiergegen erhebt sich nun mehr als eine Frage. Die Schrift berichtet uns nämlich, daß Gott auch einigen Gebeten stattgegeben hat, die doch aus einem keineswegs stillen und wohlbereiteten Herzen kamen. Es geschah zwar aus gerechter Ursache, als Jotham den Bewohnern von Sichem die Strafe anwünschte, die dann auch später über sie kam (Ri. 9,20); aber er hatte sich doch von der Glut des Zorns und der Rache dazu entflammen lassen; wenn nun Gott seinen Fluchworten Folge leistete, so ergibt sich der Anschein, als billige er solch ungeordnete Triebe. Eine ebensolche Hitzigkeit hatte auch den Simson ergriffen, wenn er sagte: „Stärke mich doch, Gott, daß ich mich einmal räche an den Unbeschnittenen.“ (Ri. 16,28; nicht ganz Luthertext). Gewiß ist hier auch etwas guter Eifer mit untermischt; aber die Oberhand hat doch eine hitzige und deshalb böse Rachgier. Trotzdem gewährt Gott seine Bitte! Man scheint daraus doch schließen zu können, daß das Gebet auch dann seine Wirkung tue, wenn es nicht nach der Vorschrift des Wortes gestaltet ist.

Ich entgegne: Durch solche einzelnen Beispiele wird die ständige Regel nicht aufgehoben. Auch sind einzelnen Menschen besondere Regungen zuteil geworden, die nun zur Folge haben, daß es um sie anders bestellt ist als um gewöhnliche Leute. Wir müssen uns doch die Antwort merken, die Christus seinen Jüngern gab, als sie das Beispiel des Elia unbedacht nachmachen wollten: „Wisset ihr nicht, wes Geistes Kinder ihr seid?“ (Luk. 9,55).

Übrigens müssen wir noch weiter gehen: Tatsächlich hat Gott nicht immer an den Bitten Gefallen, denen er Gewährung schenkt! Es dient vielmehr zum Vorbild, daß das, was die Schrift lehrt, durch klare Zeugnisse offenbar wird, nämlich dies, daß er den Elenden zu Hilfe kommt und die Seufzer derer erhört, die zu Unrecht angefochten werden und seinen Beistand erflehen; wenn also die Klagen der Elenden zu ihm emporsteigen, so bringt er sein Gericht zur Ausführung - mögen auch jene Klagen nicht wert sein, das Geringste zu erlangen! Wie oft hat er doch die Gottlosen für ihr Wüten, ihre Räuberei, ihre Gewalttätigkeit, ihre Willkür und andere Missetaten bestraft, ihren Mutwillen und ihre Wut gedämpft, ihre tyrannische Macht umgestoßen und dadurch bezeugt, daß er den unrecht Bedrückten Hilfe bringt - selbst dann, wenn sie nur zu einer unbekannten Gottheit gebetet und deshalb bloß die Luft erschüttert haben! Ein einziger Psalm gibt uns die völlig klare Lehre, daß auch solche Bitten nicht wirkungslos bleiben, die tatsächlich nicht aus dem Glauben zum Himmel dringen: Psalm 107! Da werden all solche Bitten aufgezählt, die die Not aus natürlichem Empfinden heraus bei den Ungläubigen wie bei den Frommen herauspreßt; und es wird uns auf Grund des Ausgangs gezeigt, wie Gott solche Bitten gnädig annimmt! Will er nun etwa durch diese Freigebigkeit bezeugen, daß ihm solche Gebete wohlgefällig sind? Nein, er 579 will dadurch, daß auch den Ungläubigen ihre Bitten nicht abgeschlagen werden, seine Barmherzigkeit groß und herrlich machen! Er will zugleich seine rechten Diener dadurch noch kräftiger zum Beten anspornen, daß sie ja sehen, wie selbst unheilige Klagen zuweilen nicht ohne Erfolg bleiben. Es besteht aber trotzdem kein Grund, weshalb die Gläubigen von der ihnen von Gott auferlegten Regel abweichen oder auf die Ungläubigen neidisch werden sollten, als ob diese einen großen Gewinn erlangt hätten, indem sie bekommen, was sie wollten. In dieser Weise hat sich Gott, wie wir sahen, auch durch die erheuchelte Buße des Ahab bewegen lassen (1. Kön. 21,29). er wollte an diesem Beispiel zeigen, wie gern er seine Auserwählten erhören will, wenn man eine wahre Bekehrung an den Tag legt, um ihn zu versöhnen! Deshalb zürnt er auch im 106. Psalm über die Juden, weil sie so oft erfahren haben, daß er ihren Bitten bereitwillig sein Ohr leiht, und doch gleich nachher wieder zur Halsstarrigkeit ihres Wesens zurückgekehrt sind! (Ps. 106,43). Auch aus der Geschichte der Richter wird das ganz deutlich: sooft das Volk (zu Gott) weinte, wurde es, wenn auch seine Tränen trügerisch waren, dennoch aus der Hand seiner Feinde herausgerissen! Denn wie Gott seine Sonne ohne Unterschied über Guten und Bösen aufgehen läßt (Matth. 5,45), so verachtet er auch das Weinen derer nicht, die eine gerechte Sache haben und deren Elend der Hilfe wert ist! Indessen schafft er ihnen durch seine Erhörung nicht etwa das Heil, ebensowenig wie denen, die er mit Nahrung versorgt, obwohl sie Verächter seiner Güte sind.

Eine schwierigere Frage aber scheint sich aus dem Verhalten des Abraham und des Samuel zu ergeben: Abraham betete ohne jede Unterweisung durch ein Wort Gottes für die Einwohner von Sodom (Gen. 18,23), und Samuel tat gar gegen Gottes ausdrückliches Verbot Fürbitte für Saul! (Sam. 15,11). Ähnlich war es auch mit Jeremia, der den Untergang der Stadt mit seinem Gebet abzuwenden suchte (Jer. 32,16ff.). Diesen Männern wurde ihre Bitte abgeschlagen - und doch würde es hart erscheinen, ihnen den Glauben abzusprechen! Bescheidenen Lesern wird aber, so hoffe ich, diese Lösung genügen: jene Männer stützten sich auf den allgemeinen Grundsatz, nach dem Gott befiehlt, auch Unwürdigen Barmherzigkeit zu erzeigen; sie waren also nicht ganz ohne Glauben, obwohl sie in diesem Fall von ihrer Meinung getäuscht wurden! Sehr überlegt spricht das Augustin an einer Stelle aus: „Wie können denn die Heiligen im Glauben beten und doch von Gott etwas gegen seinen Ratschluß begehren? Sie beten nach seinem Willen, aber nicht nach jenem verborgenen, unabänderlichen, sondern nach dem, den er ihnen eingegeben hat, um sie nach seiner weisen Bestimmung auf andere Weise zu erhören!“ (Vom Gottesstaat, 22,2). So ist es richtig: er richtet nach seinem unerforschlichen Ratschluß den Ausgang der Ereignisse so ein, daß die Gebete der Heiligen, in denen Glaube und Irrtum sich miteinander verweben, doch nicht wirkungslos sind. Doch soll dies ebensowenig dazu dienen, uns zur Nachahmung (solchen Verhaltens) zu ermuntern, als es die Heiligen selbst entschuldigt; denn ich leugne nicht, daß diese über das rechte Maß hinausgegangen sind. Wo also keine sichere Verheißung besteht, da müssen wir Gott bedingt bitten. Hierher gehört das Gebet Davids: „Wache auf zu dem Gericht, das du verordnet hast“ (Ps. 7,7; nicht Luthertext); David erinnert nämlich daran, daß er durch ein besonderes Gotteswort unterwiesen war, solche zeitliche Wohltat zu erbitten.

15. Gebede wat nie volgens voorskrif van die Woord aangebied is nie maar nogtans deur God verhoor is

Hieroor word meer as een vraag geopper. Die Skrif vertel immers dat God sekere gebede tog verhoor het hoewel hulle nie uit ’n kalm of bedaarde gemoed gekom het nie. Jotam het wel die inwoners van Sigem om ’n gegronde rede tot die verwoesting vervloek wat later oor hulle gekom het.¹²⁶ Hy was egter ontstoke deur ’n gloed van toorn en wraak. Omdat God sy vloek verhoor het, skep dit die indruk dat Hy nogtans ongeordende emosionele drifte goedkeur. ’n Soortgelyke drif het Simson ook beetgepak toe hy gesê het: “Maak my sterk, o God, dat ek my op die onbesnedenes kan wreek”.¹²⁷ Hoewel daar ook ’n mate van opregte ywer daarmee saamgegaan het, het ’n vuurwarm en daarom sondige begeerte na wraak daarin oorheers. God het hom nogtans verhoor. Daaruit kan ons klaarblyklik tot die gevolgtrekking geraak dat gebede nogtans resultate behaal al is hulle nie volgens die voorskrifte van die Woord gevorm nie.

My antwoord hierop is dat die reël wat altyd geld, nie deur afsonderlike voorbeelde tot niet gemaak word nie.¹²⁸ Verder dat ’n paar mense soms besondere emosionele drifte gegun is as gevolg waarvan daar heeltemal verskillende oorwegings in hulle geval as die gewone mense is. Ons moet trouens op Christus se antwoord let wat Hy aan sy dissipels gegee het toe hulle Elia se voorbeeld wou volg sonder om daaroor na te dink, naamlik dat hulle nie geweet het watter gees hulle gehad het nie.¹²⁹ Ons moet egter nog verder gaan, naamlik dat die gebede wat God verhoor, Hom nie altyd behaag nie. So ver dit egter as voorbeeld nodig is, word duidelik bewys wat die Skrif leer, naamlik dat Hy aan die ellendiges hulp verleen en dat Hy die mense wat Hom om sy hulp smeek, se versugtinge verhoor wanneer hulle onregverdig verdruk word. Hy voer daarom sy oordele uit wanneer die klagtes van hulpelose 1101 mense na Hom opstyg, hoewel hulle nie verdien om die geringste vergunning te verkry nie. Want hoe dikwels het Hy nie deur die wreedheid, die roof, die geweld, die wellustigheid en ander oortredings van die goddeloses te straf deur hulle wreedheid en hulle woede te bedwing en deur ook die mag van tiranne omver te werp, getuig dat Hy aan diegene wat onregverdig onderdruk word, hulp verleen nie terwyl hulle nogtans deur tot onbekende gode te bid, niks bereik nie. En daar is een psalm wat duidelik leer dat gebede wat nie tot in die hemel deurdring nie, nogtans nie sonder resultaat is nie.¹³⁰ In die psalm is tewens die gebede wat nooddruf uit ’n natuurlike gevoel uit ongelowiges eweas uit godvrugtiges pers, versamel, en uit die resultaat daarvan toon dit aan dat God hulle tog genadig was. Of is dit dat Hy met so ’n toegeeflikheid getuig dat hulle gebede vir Hom aangenaam is?¹³¹ Nee, dit is eerder om sy barmhartigheid onder hierdie omstandighede nog groter te maak of duidelik te maak dat selfs nie eens ongelowiges se gebede geweier word nie;¹³² verder om sy opregte dienaars nog meer aan te spoor om te bid wanneer hulle sien dat die gekerm van onheiliges soms nie sonder voordeel is nie.

Gelowiges het egter geen rede om af te wyk van die reël wat van Godsweë op hulle gelê is, of om op ongelowiges jaloers te wees asof hulle groot wins gemaak het wanneer hulle kry wat hulle wou nie. Ons het reeds gesê¹³³ dat God so deur Agab se geveinsde berou beïnvloed is¹³⁴ om so te bewys hoe genaakbaar Hy teenoor sy uitverkorenes is wanneer ware bekering hulle so ver bring om met Hom versoen te word. Daarom kla Hy in die psalm dat¹³⁵ die Jode wel sy bereidwilligheid vir hulle gebede ervaar het maar ’n rukkie later weer tot die hardnekkigheid van hulle geaardheid teruggekeer het.¹³⁶ Dit blyk ook duidelik uit die geskiedenis van die Rigters. Hoewel die Israeliete se trane vals was so dikwels as wat hulle gehuil het, is hulle nogtans uit die hand van hulle vyande gered. Soos God sy son dus sonder onderskeid oor slegte en goeie mense laat opgaan,¹³⁷ so verag Hy ook nie die geween van mense wie se saak regverdig is en wie se teenspoed sy hulp verdien nie.¹³⁸ Intussen verhoor Hy hulle net so min tot hulle saligheid as wat Hy aan diegene wat sy goedertierenheid verag, kos voorsien.

1102 Dit lyk of daar in die geval van Abraham en Samuel ’n moeiliker vraag is. Eersgenoemde het sonder bevel van God vir die Sodomiete¹³⁹ en laasgenoemde strydig met die uitdruklike verbod van God vir Saul gebid.¹⁴⁰ Dieselfde is die geval met Jeremia, wat gebid het dat die stad (Jerusalem) nie vernietig moes word nie.¹⁴¹ Hoewel hulle immers verduur het dat hulle gebed verwerp is, lyk dit tog hard (om te sê) dat hulle sonder geloof was. En tog hoop ek dat die volgende oplossing ingetoë lesers sal bevredig: hoewel hulle gesteun het op die algemene beginsels waarvolgens God ons gebied om medelye te bewys aan mense wat dit nie waardig is nie, was hulle hoegenaamd nie sonder die geloof nie, hoewel hulle in hierdie geval in hulle opvatting teleurgestel is.

Iewers sê Augustinus verstandig die volgende: “Hoe bid die heiliges in die geloof so dat hulle iets van God vra wat teen sy besluit indruis?

Omdat hulle naamlik volgens sy wil bid - nie sy verborge en onveranderlike wil nie maar sy wil wat hulle besiel sodat Hy hulle op ’n ander manier verhoor soos Hy na sy wysheid onderskei”.¹⁴² Raak gestel! Want na sy onbegryplike raadsplan stuur Hy die verloop van dinge so dat die gebede van die heiliges wat terselfdertyd met die geloof en met dwaling verstrengel is, nie verniet is nie. En tog behoort dit geen krag te hê dat ons hulle naboots nie, net so min as wat dit ’n verskoning vir die heiliges is waarvan ek nie ontken dat hulle hulle maat te buite gegaan het nie.

Waar daar daarom geen vaste belofte van God bestaan nie, moet ons Hom voorwaardelik om iets vra. Dawid se bekende verklaring het hierop betrekking: “Ontwaak tot die gerig wat U beveel het”.¹⁴³ Hy waarsku ons0 trouens dat hy deur ’n besondere godspraak onderrig is om ’n tydelike weldaad te vra.¹⁴⁴

15. Здесь возникает несколько вопросов. В Писании рассказывается, что Бог иногда исполнял прошения, которые исходили не из смиренного и спокойного сердца. Так, у Иофама были веские причины проклинать жителей Сихема и желать их гибели (Суд 9:20). Но поскольку он был движим гневом и жаждой мести, то, казалось бы, Бог, сотворив то, о чём просил Иофам, поощрил неукротимую и безудержную страсть. Очевидно, что Самсон был одержим тем же пламенем, когда говорил: «Господи Боже! ... Укрепи меня, ... чтобы мне в один раз отмстить Филистимлянам» (Суд 16:28). Хотя в этом желании есть частица доброго усердия, в нём преобладает порочная и неумеренная страсть. Бог дал ему желаемое. На первый взгляд, отсюда можно заключить, что, хотя молитвы не соответствуют правилу Слова Божьего, они всё-таки оказываются действенными. На это я отвечаю, что непреложный закон, данный на все века, не должен отменяться несколькими отдельными примерами. Более того, Бог порой вызывает в некоторых людях особые душевные движения - откуда и проистекает это разнообразие, - ибо тем самым Он выделяет их из общего ряда. Мы должны хорошо помнить ответ, который Иисус Христос дал своим ученикам, когда они неразумно пожелали последовать гневным деяниям Илии. Он сказал, что они не знают, каким духом ведомы (Лк 9:55).

Но нужно пойти дальше и сказать, что желания, которые Бог исполняет, не всегда Ему угодны. Но Он желает научить всех так, чтобы сказанное в Писании люди испытали на собственном опыте: что Бог помогает немощным и слышит стоны несправедливо обиженных, прибегающих к Нему; что по этой причине Он производит суд, когда угнетённые обращают к Нему свои стенания, сколь бы недостойны ни были они получить что-либо. Ибо множество раз, карая жестокость, грабительство, насилие, злоупотребления и иные злодеяния нечестивых, сдерживая дерзость, гнев и тираническую власть сильных мира сего, Бог являл делом, что Он желает помочь несправедливо униженным и оскорблённым, даже если они - бедные слепцы, которые молятся не зная кому. В сто седьмом [106-м] псалме особенно ясно сказано, что молитвы, которые не доходят до небес по вере, порой всё же оказываются действенными. Ибо Бог преклоняет ухо своё к молитвам, которые естественное чувство вызывает у неверующих так же, как и у верующих, и к которым Он проявляет благосклонность, обнаруживающуюся в этом псалме (Пс 106/107:6,13,19).

Значит ли это, что Бог, исполняя прошения, подобные воплю, тем самым объявляет, что они Ему угодны? Нет, но когда Он не отвергает неверующих и исполняет их прошения, хотя вовсе не одобряет их, то этим он желает явить своё милосердие в ещё более ярком свете. Кроме того, Бог желает побудить усерднее молиться своих верных служителей, если они увидят, что вопли и стенания даже мирских людей порою не остаются без ответа. Из этого не следует, чтобы верующие отвращались от данного им закона или завидовали тем, чьи молитвы исполняются описанным выше образом, как будто те многое приобретают, получая просимое. В другом месте мы уже сказали, что Бог подобным образом внял притворному раскаянию царя Ахава (3 Цар 21:29), чтобы показать, как легко Он может примириться со своими избранниками, когда они, искренне обратившись, придут к Нему просить о примирении. Поэтому Он жалуется на евреев, ибо они, получив от Бога избавление от бедствий и испытав на опыте, как легко Он прощает, вернулись к беззаконию и мятежу (Пс 105/106:43). Ещё явственнее это обнаруживается в истории Судей. Этот не раз побеждённый народ возрыдал, и, хотя в его слезах не было ничего, кроме лицемерия и лжи, Бог избавил его от врагов своею рукою. Короче говоря, как Бог повелевает солнцу изливать свой свет на добрых и злых [Мф 5:45], так не презирает Он стонов тех, на чьей стороне правда и чьи беды достойны его помощи, пусть даже их сердца нечисты. Однако Бог исполняет их мольбы не ради их спасения. По отношению к хулителям его доброты Он не являет Себя спасителем, когда их насыщает.

Более сложный вопрос может возникнуть в связи с Авраамом и Самуилом. Первый, не будучи вооружён каким-либо Божьим словом, молился за Содом (Быт 18:23-32), второй - за Саула вопреки явному запрету (1 Цар 15:11). Так же поступал Иеремия, желая молитвою отвратить погибель от Иерусалима (Иер 32:16 сл.). Ибо хотя они были достойны отвержения, казалось слишком жестоким лишать их веры. Я надеюсь, что умиротворённые души удовлетворит такое решение. Опираясь на общий принцип, согласно которому Бог велит жалеть даже тех, кто этого недостоин, можно сказать, что эти люди вовсе не были лишены веры из-за подобного сострадания, хотя они отчасти исказили его смысл. Св. Августин говорит на эту тему весьма осторожно: «Как святые могут молиться с верою, прося у Бога того, что противоречит его установлению? Это происходит потому, что они молятся в согласии с Божьей волей - не той, которая сокрыта от нас и неизменна, но той, которая воодушевляет людей, дабы услышать их иным образом, так, как Он знает в силу своей мудрости» (Августин. О граде Божием, XXII, II, 2 (МРL, XLI, 753)). Это очень полезное определение. Ибо согласно своему непостижимому плану Бог направляет всё происходящее в мире таким образом, что молитвы святых, даже если у них к вере примешана какая-то оплошность или заблуждение, не будут ни напрасными, ни бесплодными.

Но это также не должно быть примером для подражания, ибо Бог не прощает святых, которые перешли определённую границу. Поэтому тогда, когда нет бесспорных обетований, мы должны молиться как бы при некотором условии. В этом нас убеждает Давид, когда молится таким образом: «Восстань, Господи, ... пробудись для меня на суд, который Ты заповедал» (Пс 7:7). Здесь он показывает, что имеет особое обетование, достаточное для того, чтобы просить о временном благодеянии; в противном случае он не был бы в нём уверен.

16. Hoc etiam notare operaepretium est, quae de quatuor recte orandi legibus disserui, non ita exigi summo rigore, ut preces repudiet Deus in quibus non inveniet perfectam vel fidem vel poenitentiam, una cum zeli ardore votisque recte compositis. Diximus¹, quanvis oratio familiare sit piorum cum Deo colloquium, servandam tamen esse reverentiam et modestiam, ne habenas laxemus quibuslibet votis, ac ne concupiscamus nisi quantum Deus permittit; deinde, ne vilescat nobis Dei maiestas, tollendas esse sursum mentes ad puram castamque eius venerationem^b. Hoc nemo, qua par fuisset integritate unquam praestitit; nam (ut de vulgo non loquar) quam multae Davidis querimoniae intemperiem sapiunt! non quod consulto vel expostulare cum Deo velit, vel eius iudiciis obstrepere: sed quia prae infirmitate fatiscens non aliud invenit melius solatium quam si dolores suos in illius sinum coniiciat. Quinetiam toleratur a Deo nostra balbuties, et inscitiae datur venia, quoties inconsiderate aliquid nobis excidit: ut certe sine hac indulgentia nulla esset precandi libertas. Caeterum quanvis Davidi^c animus esset Dei se arbitrio totum subiicere, nec minore patientia quam impetrandi studio oraret, emergunt tamen, imo interdum ebulliunt turbulenti affectus, qui a prima quam posuimus lege non parum distant. Maxime ex clausula Psalmi tricesimi noni conspicere licet quanta doloris vehementia abreptus fuerit sanctus vir, ne sibi modum statueret. Desine (inquit) a me, donec abeam, et non sim². Diceres hominem desperatum nihil aliud expetere nisi ut cessante Dei manu in suis malis putrescat. Non quod devoto animo ruat in illam intemperiem, aut, ut solent reprobi, velit Deum facessere: sed tantum conqueritur iram Dei sibi esse intolerabilem. In illis etiam tentationibus saepe effluunt vota non satis bene formata ad regulam verbi Dei, et in quibus non satis expendunt sancti quid fas sit et expediat. His quidem vitiis quaecunque maculatae sunt preces repudiari merentur: modo tamen ingemiscant sancti, castigent seipsos, et statim ad se redeant, ignoscit Deus. Sic etiam in secunda lege³ peccant: quia et cum 321 frigore suo illis saepe luctandum est, neque sua illos egestas et miseria satis acriter pungit ad serio precandum. Iam saepe contingit eorum mentes dilabi et prope evanescere; venia igitur hac quoque in parte opus est, ne languidae vel mutilae vel interruptae et vagae preces repulsam patiantur. Hoc naturaliter indidit Deus hominum mentibus, legitimas non esse preces nisi mentibus sursum sublatis. Hinc ceremonia elevationis manuum, ut ante diximus¹, quae omnibus seculis et gentibus trita fuit, sicuti adhuc viget: sed quotusquisque, dum manus levat, non sibi conscius est tarditatis? quia cor in terra subsidit. Quod ad petendam peccatorum remissionem spectat, quanvis hoc caput nemo fidelium praetereat, sentiunt tamen qui vere sunt in precibus exercitati, vix decimam eius sacrificii partem se affere de quo loquitur David, Sacrificium Deo acceptum, spiritus afflictus; cor contritum et humiliatum Deus non despicies [Psal. 51. d. 19]. Ita semper duplex petenda est venia, quod et sibi conscii sint multorum delictorum, quorum tamen sensu non ita tanguntur ut sibi quantum oportet displiceant^a: et quatenus in poenitentia et timore Dei proficere illis datum est, iusto moerore ob suas offensas prostrati, iudicis vindictam deprecentur. Maxime fidei debilitas vel imperfectio fidelium preces vitiat, nisi succurreret Dei indulgentia: sed nihil mirum est hunc defectum a Deo ignosci, qui asperis documentis saepe suos exercet^b, acsi data opera fidem eorum vellet extinguere. Durissima est haec tentatio, ubi clamare coguntur fideles, Quousque irasceris super oratione servi tui [Psal. 80. a. 5]? acsi preces ipsae Deum exacerbarent. Sic quum dicit Ieremias, Exclusit Deus orationem meam [Thren. 3. a. 8], non dubium est violenta perturbatione fuisse concussum. Innumera eius generis exempla occurrunt in Scripturis, ex quibus patet fidem sanctorum saepe mixtam fuisse dubitationibus et agitatam, ut credendo et sperando aliquid tamen infidelitatis proderent: sed quia non perveniunt quo optandum est, eo magis eniti eos oportet ut correctis vitiis propius in dies ad perfectam orandi legem accedant, ac interea sentire in quanta malorum profunditate sint demersi qui in ipsis remediis novos sibi morbos accersunt; quando nulla est oratio quam non merito fastidiat Deus, nisi ad maculas conniveat quibus omnes aspersae sunt. Haec non ideo commemoro ut sibi quicquam fideles secure condonent, sed ut seipsos 322 severe castigando contendant superare haec obstacula: et quanvis omnes vias obstruere conetur Satan ut eos ab orando prohibeat, nihilominus perrumpant, certo persuasi, utcunque non omnibus remoris expediti sint, conatus tamen suos Deo placere, votaque sua probari, modo contendant et nitantur quo non statim pertingunt.

16. Nous avons maintenant aussi à observer, que ce que nous avons ci devant deduit des quatre reigles de bien prier, ne doit pas estre prins en telle rigueur, comme si Dieu rejettoit toutes oraisons où il ne trouve point perfection de foy, et penitence avec un zele ardent, et une moderation telle à former les requestes, qu’il n’y ait que redire. Nous avons dit, combien que Dieu nous donne liberté en le priant d’user de privauté avec luy, toutesfois que nous avons tousjours à garder ceste reverence et modestie, de ne point lascher la bride à tous souhaits, quels qu’ils soyent, et ne point desirer plus qu’il nous est licite par sa permission. Davantage, afin que la majesté de Dieu ne vienne à mespris, que nous avons à eslever nos esprits en haut, afin qu’estans desveloppez du monde, ils soyent disposez à le reverer purement. Jamais nul n’a accomply cela en telle integrité qu’il est requis. Car en laissant le vulgaire à part, combien y a-il de complaintes de David, lesquelles sentent leur excés, et quelque desbordement? Non pas que de propos deliberé il ait voulu playder ou riotter avec Dieu, ou murmurer contre ses jugemens: mais pource qu’en defaillant en son infirmité, il n’a trouvé meilleur allegement, que de se descharger ainsi de ses douleurs et fascheries. Et mesmes telle façon de begayer est supportée de Dieu, et pardonnée aussi à nostre rudesse et sottise, quand il nous eschappe inconsiderément quelque souhait: comme de fait il n’y auroit nulle liberté de prier, sans telle indulgence. Au reste, combien que David fust bien resolu de s’assujettir du tout au plaisir de Dieu, et qu’il ait prié avec aussi grande patience, qu’affection d’impetrer ce qu’il demandoit: neantmoins il luy advient de jetter quelque fois, voire avec bouillons, des passions troublées, lesquelles sont fort loin de la reigle premiere que nous avons mise. Principalement il appert de la fin du Pseaume trente neufieme, de quelle vehemence de tristesse ce sainct Prophete a esté transporté jusques à ne se pouvoir retenir en quelque mesure. Retire-toy, dit-il à Dieu, jusques à ce que j’esvanouisse, et que je ne soyeplus (Ps. 39:14). On diroit que c’est un homme desesperé, qui ne desire autre chose que de pourrir en son mal, moyennant qu’il n’apperçoyve point la main de Dieu. Non pas que d’un cœur felon ou endurci il se jette en telle furie, ou bien qu’il veuille chasser Dieu, comme les reprouvez s’efforcent de ce faire: mais seulement il se complaind que l’ire de Dieu luy est insupportable. Souvent en telles tentations il eschappe aux fideles des souhaits qui ne sont pas bien compassez à la reigle de la parolle de Dieu: d’autant qu’estans effarouchez, ils ne prisent point assez ce qui est licite et expedient. Vray est que toutes prieres estans entachées de tels vices, meritent bien d’estre reprouvées: mais tant y a que Dieu espargne ses saincts, et ensevelit tels defauts: moyennant qu’ils en gemissent, qu’ils se redarguent, et qu’ils retournent incontinent à eux. Ils pechent aussi contre la seconde reigle, pource qu’ils ont à combattre contre leur froidure, et que leur indigence et misere ne les poind pas assez asprement pour les faire prier comme il seroit requis. Davantage, il leur adviendra d’extravaguer tellement, que leurs esprits soyent esgarez. Il est donc besoin que Dieu leur pardonne aussi bien en cest endroict, afin que leurs prieres, qui sont ou languissantes, ou à demy formées, ou rompues, ou esgarées, ne laissent point d’estre receues et avoir lieu. Dieu a imprimé naturellement ce principe aux cœurs des hommes, que les prieres ne sont pas droites, ne telles qu’elles doyvent, si les esprits ne sont eslevez en haut. Et de là vient la ceremonie d’eslever les mains, comme nous avons dit, laquelle a esté accoustumée en tous temps et à toutes nations, comme encores aujourdhuy elle dure. Mais combien en trouvera-on qui cependant ne soyent convaincus de leur pesanteur et lascheté, veu que leurs ames crouppissent en terre? Quant à demander pardon des pechez, combien que nul des fideles n’oublie cest article en priant Dieu: toutesfois ceux qui sont vrayement exercez à prier, cognoissent qu’ils n’offrent pas la dixieme partie du sacrifice dont parle David, c’est que le sacrifice plaisant à Dieu est un esprit abbatu: Seigneur, tu ne mespriseras point un cœur contrit et humilié (Ps. 51:19). Ainsi ils ont tousjours à demander double pardon: c’est qu’en se sentant coulpables de plusieurs pechez, dont ils ne sont point touchez tant au vif, pour s’y desplaire autant que besoin seroit, ils supplient que telle tardiveté ne vienne point en conte au jugement de Dieu: et puis, selon qu’ils ont profité en penitence et crainte de Dieu, qu’estans navrez de tristesse de ce qu’ils ont offensé Dieu, ils demandent d’estre receus à mercy. Sur tout la debilité de foy, ou l’imperfection des fideles souille et corrompt les prieres, si la bonté de Dieu ne venoit au devant. Mais ce n’est point de merveilles si Dieu supporte un tel defaut, veu qu’il les esprouve quelque fois tant asprement, et leur livre des alarmes si rudes, comme si de propos deliberé il vouloit abolir leur foy. C’est une tentation bien dure, quand les fideles sont contraints de s’escrier, Seigneur, jusques à quand te despiteras-tu contre l’oraison de ton serviteur (Ps. 80:5)? comme si en le priant ils ne faisoyent que l’irriter davantage. Ainsi, quand Jeremie dit, Dieu a fermé la porte à ma priere (Lament. 3:8): il n’y a doute qu’il ne fust esbranlé d’une perturbation fort violente. Il y a beaucoup de semblables exemples en l’Escriture, dont il appert que la foy des saincts a esté souvent meslée parmy quelques doutes et perplexitez, et agitée en telle sorte: qu’en croyant et en esperant ils ont descouvert qu’il y avoit de l’incredulité en eux. Or quand ils ne parviennent point où il seroit à desirer, tant plus se doyvent-ils efforcer à corriger leurs vices, afin d’approcher de plus pres à la reigle parfaite de prier: et cependant recognoistre à bon escient en quelle profondité de maux ils sont plongez, veu qu’en cherchant les remedes ils attirent nouvelles maladies: veu qu’il n’y a nulle oraison laquelle Dieu ne desdaigne à bon droict, s’il ne ferme les yeux à tant de macules dont elles sont souillées. Je ne recite point ces choses, à ce que les fideles soient hardis à se pardonner tant peu que se soit: mais afin qu’en se redarguant en severité, ils s’efforcent de surmonter ees obstacles. Et combien que Satan s’efforce de leur boucher toute voye pour les fourclorre de prier, neantmoins qu’ils passent oultre: estans certainement persuadez qu’encores qu’ils soyent retardez de beaucoup d’empeschemens, leur affection et estude ne laisse pas de plaire à Dieu, ne leurs requestes d’estre approuvées, moyennant qu’ils s’efforcent de s’avancer au but auquel ils ne parviennent point si tost.

16. It will also be of use to remark, that the things I have delivered concerning the four rules for praying aright, are not required by God with such extreme rigour as to cause the rejection of all prayers, in which he does not find a perfection of 97faith or repentance, united with ardent zeal and well-regulated desires. We have said, that although prayer is a familiar intercourse between God and pious men, yet reverence and modesty must be preserved, that we may not give a loose to all our wishes, nor even in our desires exceed the Divine permission; and to prevent the majesty of God being lessened in our view, our minds must be raised to a pure and holy veneration of him. This no man has ever performed with the purity required; for, to say nothing of the multitude, how many complaints of David savour of intemperance of spirit! not that he would designedly remonstrate with God, or murmur at his judgments; but he faints in consequence of his infirmity, and finds no better consolation than to pour his sorrows into the Divine bosom. Moreover, God bears with our lisping, and pardons our ignorance, whenever any inconsiderate expressions escape us; and certainly without this indulgence there could be no freedom of prayer. But though it was David’s intention to submit himself wholly to the Divine will, and his patience in prayer was equal to his desire of obtaining his requests, yet we sometimes perceive the appearance and ebullition of turbulent passions, very inconsistent with the first rule we have laid down. We may discover, particularly from the conclusion of the thirty-ninth psalm, with what vehemence of grief this holy man was hurried away beyond all the bounds of propriety. “O spare me (says he) before I go hence, and be no more.”³³⁶ One might be ready to say, that the man, being in despair, desires nothing but the removal of God’s hand, that he may putrefy in his own iniquities and miseries. He does not intend to rush into intemperance of language, or, as is usual with the reprobate, desire God to depart from him; he only complains that he cannot bear the Divine wrath. In these temptations, also, the saints often drop petitions, not sufficiently conformable to the rule of God’s word, and without due reflection on what is right and proper. All prayers polluted with these blemishes deserve to be rejected; yet if the saints mourn, correct themselves, and return to themselves again, God forgives them. Thus they offend likewise against the second rule; because they frequently have to contend with their own indifference; nor do their poverty and misery sufficiently incite them to seriousness of devotion. Now, their minds frequently wander, and are almost absorbed in vanity; and they also need pardon in this respect, lest languid, or mutilated, or interrupted and desultory prayers should meet with a repulse. God has naturally impressed the minds of men with a conviction that prayers require to be attended with an elevation of heart. Hence the ceremony of elevating 98the hands, as before observed, which has been common in all ages and nations, and still continues; but where is the person, who, while lifting up the hands, is not conscious of dulness, because his heart cleaves to the earth? As to praying for the remission of sins, though none of the faithful omit this article, yet they who have been truly engaged in prayers, perceive that they scarcely offer the tenth part of the sacrifices mentioned by David: “The sacrifices of God are a broken spirit; a broken and a contrite heart, O God, thou wilt not despise.”³³⁷ Thus they have always to pray for a twofold forgiveness; both because they are conscious of many transgressions, with which they are not so deeply affected as to be sufficiently displeased with themselves, and as they are enabled to advance in repentance and the fear of God, humbled with just sorrow for their offences, they deprecate the vengeance of the Judge. But above all, the weakness or imperfection of their faith would vitiate the prayers of believers, were it not for the Divine indulgence; but we need not wonder that this defect is forgiven by God, who frequently exercises his children with severe discipline, as if he fully designed to annihilate their faith. It is a very sharp temptation, when believers are constrained to cry, “How long wilt thou be angry against the prayer of thy people?”³³⁸ as though even their prayers were so many provocations of Divine wrath. So when Jeremiah says, “God shutteth out my prayer,”³³⁹ he was undoubtedly agitated with severe trouble. Innumerable examples of this kind occur in the Scriptures, from which it appears that the faith of the saints is often mingled and agitated with doubts, so that amidst the exercises of faith and hope, they nevertheless betray some remains of unbelief; but since they cannot attain all that is to be wished, it becomes them to be increasingly diligent, in order that, correcting their faults, they may daily make nearer approaches to the perfect rule of prayer, and at the same time to consider into what an abyss of evils they must have been plunged, who even in their very remedies contract new diseases; since there is no prayer which God would not justly disdain, if he did not overlook the blemishes with which they are all deformed. I mention these things, not that believers may securely forgive themselves any thing sinful, but that, by severely correcting themselves, they may strive to surmount these obstacles; and that, notwithstanding the endeavours of Satan to obstruct them in all their ways, with a view to prevent them from praying, they may nevertheless break through all opposition, certainly persuaded, that, though they experience many impediments, yet God is pleased with their efforts, and approves of their prayers, provided 99they strenuously aim at that which they do not immediately attain.

16. The above four rules of prayer not so rigidly exacted, as that every prayer deficient in them in any respect is rejected by God. This shown by examples. Conclusion, or summary of this section.

It is also of importance to observe, that the four laws of prayer of which I have treated are not so rigorously enforced, as that God rejects the prayers in which he does not find perfect faith or repentance, accompanied with fervent zeal and wishes duly framed. We have said (sec. 4), that though prayer is the familiar intercourse of believers with God, yet reverence and modesty must be observed: we must not give loose reins to our wishes, nor long for any thing farther than God permits; and, moreover, lest the majesty of God should be despised, our minds must be elevated to pure and chaste veneration. This no man ever performed with due perfection. For, not to speak of the generality of men, how often do David’s complaints savour of intemperance? Not that he actually means to expostulate with God, or murmur at his judgments, but failing, through infirmity, he finds no better solace than to pour his griefs into the bosom of his heavenly Father. Nay,even our stammering is tolerated by God, and pardon is granted to our ignorance as often as any thing rashly escapes us: indeed, without this indulgence, we should have no freedom to pray. But although it was David’s intention to submit himself entirely to the will of God, and he prayed with no less patience than fervor, yet irregular emotions appear, nay, sometimes burst forth,—emotions not a little at variance with the first law which we laid down. In particular, we may see in a clause of the thirty-ninth Psalm, how this saint was carried away by the vehemence of his grief, and unable to keep within bounds. “O spare me,² that I may recover strength, before I go hence, and be no more,” (Ps. 39:13).164You would call this the language of a desperate man, who had no other desire than that God should withdraw and leave him to relish in his distresses. Not that his devout mind rushes into such intemperance, or that, as the reprobate are wont, he wishes to have done with God; he only complains that the divine anger is more than he can bear. During those trials, wishes often escape which are not in accordance with the rule of the word, and in which the saints do not duly consider what is lawful and expedient. Prayers contaminated by such faults, indeed, deserve to be rejected; yet provided the saints lament, administer self-correction and return to themselves, God pardons. Similar faults are committed in regard to the second law (as to which, see sec. 6), for the saints have often to struggle with their own coldness, their want and misery not urging them sufficiently to serious prayer. It often happens, also, that their minds wander, and are almost lost; hence in this matter also there is need of pardon, lest their prayers, from being languid or mutilated, or interrupted and wandering, should meet with a refusal. One of the natural feelings which God has imprinted on our mind is, that prayer is not genuine unless the thoughts are turned upward. Hence the ceremony of raising the hands, to which we have adverted, a ceremony known to all ages and nations, and still in common use. But who, in lifting up his hands, is not conscious of sluggishness, the heart cleaving to the earth? In regard to the petition for remission of sins (sec. 8), though no believer omits it, yet all who are truly exercised in prayer feel that they bring scarcely a tenth of the sacrifice of which David speaks, “The sacrifices of God are a broken spirit: a broken and a contrite heart, O God, thou wilt not despise,” (Ps. 51:17). Thus a twofold pardon is always to be asked; first, because they are conscious of many faults the sense of which, however, does not touch them so as to make them feel dissatisfied with themselves as they ought; and, secondly, in so far as they have been enabled to profit in repentance and the fear of God, they are humbled with just sorrow for their offenses, and pray for the remission of punishment by the judge. The thing which most of all vitiates prayer, did not God indulgently interpose, is weakness or imperfection of faith; but it is not wonderful that this defect is pardoned by God, who often exercises his people with severe trials, as if he actually wished to extinguish their faith. The hardest of such trials is when believers are forced to exclaim, “O Lord God of hosts, how long wilt thou be angry against the prayer of thy people?” (Ps. 80:4), as if their very prayers offended him. In like manner, when Jeremiah says “Also when I cry and shout, he shutteth out my prayers” (Lam. 3:8), there cannot be a doubt that he was in the greatest perturbation. Innumerable examples of the same kind occur in the Scriptures, from which it is manifest that the faith of the saints was often mingled with doubts and fears, so that while believing and hoping, they, however, betrayed some degree of unbelief,165But because they do not come so far as were to be wished, that is only an additional reason for their exerting themselves to correct their faults, that they may daily approach nearer to the perfect law of prayer, and at the same time feel into what an abyss of evils those are plunged, who, in the very cures they use, bring new diseases upon themselves: since there is no prayer which God would not deservedly disdain, did he not overlook the blemishes with which all of them are polluted. I do not mention these things that believers may securely pardon themselves in any faults which they commit, but that they may call themselves to strict account, and thereby endeavour to surmount these obstacles; and though Satan endeavours to block up all the paths in order to prevent them from praying, they may, nevertheless, break through, being firmly persuaded that though not disencumbered of all hindrances, their attempts are pleasing to God, and their wishes are approved, provided they hasten on and keep their aim, though without immediately reaching it.

16. Ook dit moet men opmerken, dat wat ik uiteengezet heb aangaande de vier wetten om recht te bidden, niet zo met de grootste gestrengheid geëist wordt, dat God de gebeden versmaadt, waarin Hij niet aantreft een volmaakt geloof of boetvaardigheid te zamen met vurige ijver en wel geordende begeerten. Wij hebben gezegd, dat, hoewel het gebed een vertrouwelijk samenspreken der vromen is met God, toch de eerbied en de ingetogenheid bewaard moeten worden, opdat wij de teugels niet vieren aan allerlei wensen, en niet begeren dan wat God toestaat; en verder, dat wij onze harten moeten opwaarts heffen tot een zuivere en reine verering van Gods majesteit, opdat zij bij ons niet in minachting kome. Dit heeft niemand ooit gedaan met die zuiverheid, die passend geweest zou zijn. Want (om nu maar niet te spreken over de gewone mensen) hoeveel klachten van David getuigen niet van onmatigheid; niet dat hij met opzet zich wil beklagen over God, of tegen zijn oordelen ingaan; maar bezwijkend door zwakheid vind hij geen andere betere troost dan dat hij zijn smarten in Gods schoot werpt. Ja zelfs wordt ons stamelen door God verdragen en aan onze onwetendheid wordt vergiffenis geschonken, telkens als ons iets onbedachtzaam ontvalt: gelijk wij voorzeker zonder deze goedertierenheid geen vrijheid zouden hebben om te bidden. Verder, hoewel het Davids bedoeling was zich geheel aan Gods oordeel te onderwerpen, en hoewel hij bad met een lijdzaamheid, die even groot was als zijn verlangen om te verkrijgen, duiken toch, ja bruisen soms op onstuimige aandoeningen, die van de eerste wet, die we gesteld hebben, ver verwijderd zijn. Vooral uit het slot van de negenendertigste Psalm (Ps. Ps. 39:14) kan men zien, door hoe grote hevigheid van smart de heilige man weggesleurd is, zodat hij zich geen maat stelde. "Wend U van mij af," zegt hij, "totdat ik heenga, en niet meer ben." Men zou zeggen, dat hij als een wanhopig mens niets anders begeert dan dat Gods hand zou aflaten en hij in zijn ellenden mocht verkwijnen. Niet dat hij met een vertwijfeld gemoed tot die onmatigheid voortijlt, of, zoals de verworpenen plegen te doen, wil dat God zich verwijdert; maar hij klaagt slechts, dat Gods toorn voor hem ondragelijk is. In zulke verzoekingen ontvallen de heiligen ook dikwijls gebeden, die niet voldoende goed gevormd zijn naar de regel van Gods Woord, en waarin zij niet genoeg overwegen, wat geoorloofd is. Alle gebeden, die met deze gebreken bevlekt zijn, verdienen wel afgewezen te worden; maar wanneer de heiligen slechts zuchten, zichzelf bestraffen en terstond weer tot bezinning komen, schenkt God vergiffenis. Zo zondigen zij ook tegen de tweede wet: want zij hebben dikwijls te worstelen met hun kilheid, en hun armoede en ellende prikkelt hen niet hevig genoeg tot ernstig bidden. Verder gebeurt het dikwijls, dat hun geest verslapt en schier verdwijnt. Ook in dit opzicht is dus vergiffenis nodig, opdat de slappe of verminkte of onderbroken of dwalende gebeden niet afgewezen worden. Dit heeft God van nature in de harten der mensen gegeven, dat de gebeden niet wettig zijn, tenzij de harten opwaarts geheven worden. Vandaar de ceremonie van de opheffing der handen, zoals we tevoren gezegd hebben, die in alle tijden en bij alle volkeren gebruikelijk geweest is, gelijk ze nog is; maar hoeveel zijn er, die, terwijl ze de handen opheffen, zich niet hun traagheid bewust zijn, omdat hun hart op de aarde neerzinkt ! Wat betreft het bidden om vergeving der zonden: ofschoon niemand der gelovigen dit hoofdstuk voorbijgaat, gevoelen toch zij, die waarlijk in de gebeden geoefend zijn, dat ze ternauwernood het tiende deel aanbrengen van die offerande, waarvan David zegt (Ps. 51:19) "Die Gode aangename offerande is een gebroken geest; een gebroken en verslagen hart zult Gij, o God niet verachten." Zo moeten ze steeds een dubbele vergeving vragen, in de eerste plaats omdat ze zich van vele zonden bewust zijn, door besef van welke ze echter niet zo getroffen worden, dat ze zichzelf mishagen in die mate, als behoorde; in de tweede plaats, omdat het hun gegeven is in de boetvaardigheid en de vreze Gods vordering te maken, moeten zij, door rechtmatige droefheid vanwege hun misslagen ternedergeworpen, de wraak des Rechters afbidden. Het meest schendt de zwakheid des geloofs of de onvolmaaktheid der gelovigen de gebeden, indien niet Gods goedertierenheid te hulp kwam; maar het is geen wonder, dat dit gebrek door God vergeven wordt, daar Hij de zijnen dikwijls door scherpe leringen oefent, alsof Hij met opzet hun geloof wilde uitblussen. Dit is de hardste beproeving, wanneer de gelovigen gedwongen worden uit te roepen (Ps. 80:5) "Hoe lang zult Gij toornig zijn over het gebed van uw dienstknecht?" alsof de gebeden zelf God verbitterden. Zo is het ook, wanneer Jeremia (Jer. Kla. 3:8) zegt: "God heeft de oren voor mijn gebed gesloten ", niet twijfelachtig, dat hij door een geweldige ontsteltenis geschokt is.Talloze voorbeelden van die soort komen in de Schrift voor, waaruit blijkt, dat het geloof der heiligen dikwijls met twijfelingen gemengd was en daardoor geschokt, zodat ze in het geloven en hopen toch enige ongelovigheid aan de dag legden; maar omdat ze niet zover komen, als wenselijk is, moeten ze des te meer hun best doen, om hun fouten te verbeteren en met de dag dichter te komen tot de volmaakte wet van het bidden, en ondertussen gevoelen, in een hoe grote diepte van ellenden zij verzonken zijn, daar ze zelfs in de geneesmiddelen zich nieuwe ziekten op de hals halen, omdat er geen enkel gebed is, waarvan God niet terecht een afkeer zou hebben, indien Hij niet de ogen sloot voor de vlekken, waarmee ze alle bespat zijn. Dit vermeld ik niet daarom, opdat de gelovigen zichzelf in enig opzicht zorgeloos iets zouden toegeven, maar opdat ze, zichzelf streng straffende, er naar zouden streven deze beletselen te boven te komen, en zij, ofschoon Satan alle wegen tracht te versperren, om hen van het bidden af te houden, toch zouden doorbreken, vast overtuigd, dat, ook al zijn ze niet verlost van alle hinderpalen, toch hun pogingen Gode behagen, en hun gebeden Hem aangenaam zijn, mits ze maar daarheen streven en jagen, waar ze niet terstond komen.

16. Unsere Gebete können nur durch Gottes Vergebung Erhörung finden

Es ist aber auch noch vonnöten, auf folgendes zu achten: was ich über die vier Regeln zum Beten ausgeführt habe, wird nicht mit solcher Strenge gefordert, daß Gott solche Gebete verwürfe, in denen er nicht vollkommenen Glauben oder vollkommene Buße und zugleich heißes Begehren wie recht geordnete Bitten vorfindet!

580 (a) Wir sagten, das Gebet sei zwar eine vertraute Unterredung der Frommen mit Gott, aber wir müßten dabei doch Ehrerbietigkeit und Bescheidenheit wahren, um nicht jederlei Wünschen die Zügel schießen zu lassen, und andererseits nur soviel zu begehren, wie Gott zuläßt; auch müßten wir, damit Gottes Majestät bei uns nicht in Verachtung gerate, unsere Sinne aufwärts lenken, um sie rein und zuchtvoll zu verehren.

Das hat noch niemand mit der schuldigen Lauterkeit getan. Um von den gewöhnlichen Leuten zu schweigen - wieviel Klagen Davids gehen doch offenkundig über das Maß hinaus! Gewiß wollte er nicht absichtlich mit Gott hadern, wollte auch seinen Gerichten nicht Widerstand leisten. Nein, er ermattete eben vor Schwachheit und fand keinen besseren Trost, als seinen ganzen Schmerz in Gottes Schoß niederzuwerfen. Ja, selbst unser Stammeln trägt Gott, und er verzeiht uns unsere Unwissenheit, wenn uns etwas unbedacht entfährt: ohne diese göttliche Nachsicht gäbe es also wahrhaftig keine Freimütigkeit zum Beten! Obwohl David ferner den Willen hatte, sich Gottes Ratschluß ganz zu unterwerfen, und obwohl er beim Beten eine Geduld aufbrachte, die ebenso groß war wie sein Begehren, etwas zu erlangen, so brachen doch zuweilen unruhige Gedanken in ihm auf, ja, sie quollen hervor - und sie waren von der ersten Regel, die wir aufstellten, nicht wenig entfernt! Vor allem aus dem Schluß des 39. Psalms läßt sich erkennen, welch heftiger Schmerz den heiligen Mann ergriffen hatte, so daß er sich kein Maß setzen konnte. „Laß ab von mir“, spricht er, „ehe denn ich hinfahre und nicht mehr sei.“ (Ps. 39,14; nicht Luthertext). Man könnte sagen: das ist ja ein verzweifelter Mann, der nichts anderes begehrt, als daß Gottes Hand von ihm läßt und er in seinem Unglück verkomme! Nicht, als ob er sich vorsätzlich in solche Maßlosigkeit hineinstürzte! Er will auch nicht, daß Gott von ihm weiche - wie das Gottlose zu tun pflegen. Nein, er klagt nur, daß er Gottes Zorn nicht mehr aushalten kann. In solchen Anfechtungen entfahren den Heiligen öfters Gebetswünsche, die sich nicht recht nach der Regel des Wortes Gottes richten und in denen sie nicht genug bedenken, was recht ist und Segen bringt. Die Gebete, die mit solchen Gebrechen behaftet sind, verdienen allerdings sämtlich, verworfen zu werden - aber wenn die Heiligen nur darüber seufzen, wenn sie sich selber züchtigen und gleich in sich gehen, so verzeiht ihnen Gott!

(b) So verstoßen sie auch oft gegen die zweite Regel. Denn sie müssen oft mit ihrem kalten Sinn kämpfen, auch spornt sie ihre Armut und ihr Jammer nicht genug zu ernstlichem Beten an. Oft kommt es auch vor, daß ihre Sinne sich zerstreuen und fast verlieren. Es bedarf also auch in diesem Stück der Vergebung, damit unsere matten, zerfetzten, unterbrochenen, unsteten Gebete nicht abgewiesen werden! Gott hat es in unseren menschlichen Sinn von Natur eingesenkt, daß die Gebete nur dann recht sind, wenn das Herz sich emporhebt. Daher kommt, wie wir bereits darlegten, die Zeremonie des Aufhebens der Hände, die zu allen Zeiten und bei allen Völkern in Übung stand und auch heute noch im Gebrauch ist. Aber wo ist unter den vielen, die ihre Hände aufheben, einmal einer, der sich nicht seiner Lässigkeit bewußt wäre, weil sein Herz an der Erde klebt;

(c) Was die Bitte um Vergebung der Sünden anbelangt, so ist unter den Gläubigen gewiß keiner, der dies entscheidende Stück beiseite ließe; aber alle, die wahrhaft im Beten geübt sind, empfinden doch, daß sie kaum den zehnten Teil jenes Opfers darbringen, von dem David spricht: „Die Opfer, die Gott gefallen, sind ein geängsteter Geist; ein geängstet und zerschlagen Herz wirst du, Gott, nicht verachten!“ (Ps. 51,19). Deshalb müssen sie hier stets um eine zwiefache Vergebung bitten, einerseits sind sie sich vieler Missetaten bewußt und werden doch durch deren Empfindung nicht so stark gepackt, daß sie sich nach Gebühr selbst mißfielen; sofern es ihnen aber andererseits geschenkt ist, in der Buße und der Furcht Gottes fortzuschreiten, werden sie von der berechtigten Traurigkeit 581 zu Boden geworfen, daß sie Gott erzürnt haben, und sie bitten den Richter, von seiner Vergeltung abzulassen.

(d) vor allem aber verdirbt die Gebrechlichkeit des Glaubens und die Unvollkommenheit der Gläubigen die Gebete, sofern ihnen nicht Gottes Nachsicht zu Hilfe kommt. Es ist aber auch nicht verwunderlich, daß Gott solchen Mangel verzeiht; denn er übt die Seinen oftmals mit derart harten Proben, als ob er ihren Glauben mit Absicht auslöschen wollte! Die härteste Versuchung liegt dann vor, wenn die Gläubigen ausrufen müssen: „Wie lange willst du zürnen bei dem Gebet deines Knechtes?“ (Ps. 80,5; nicht ganz Luthertext). Es ist dann so, als ob gerade die Gebete Gott erzürnten. So ist es auch, wenn Jeremia sagt: „Gott hat sich die Ohren verstopft vor meinem Gebet“ (Klagel. 3,8; nicht Luthertext); ohne Zweifel erschüttert ihn hier eine heftige Fassungslosigkeit. So begegnen uns in der Schrift unzählige Beispiele, aus denen sich ergibt, daß der Glaube der Heiligen oft mit Zweifeln untermischt ist und von ihnen umgetrieben wird, so daß sie in ihrem Glauben und Hoffen doch allerlei Unglauben an den Tag legen. Weil sie also nicht soweit kommen, wie es zu wünschen wäre, so müssen sie sich um so kräftiger bemühen, ihre Gebrechen zu bessern und von Tag zu Tag näher an die vollkommene Regel des Betens heranzukommen, unterdessen aber auch fühlen, in was für eine furchtbar tiefe Not sie versunken sind, da sie sich gerade aus der Arznei immer neue Krankheiten zuziehen! Denn es gibt ja kein einziges Gebet, über das sich Gott nicht mit Recht erzürnen müßte, wenn er nicht gnädig über die Makel hinwegsähe, mit denen alle befleckt sind! Das erwähne ich nun nicht, damit die Gläubigen sich alles durchgehen lassen, sondern damit sie sich streng züchtigen und danach streben, diese Hemmnisse zu überwinden. So sehr auch der Satan alle Wege zu verrammeln sucht, um sie vom Beten abzuhalten - so sollen sie doch durchbrechen und sicher überzeugt sein: haben sie sich auch noch nicht von allen Hemmnissen freigemacht, so wird Gott doch an ihren Versuchen Wohlgefallen haben und ihre Gebete gnädig annehmen, wenn sie sich nur da, wo sie nicht gleich zum Ziel gelangen, anstrengen und Mühe geben!

16. Enkele Skrifverwysings wat aandui dat hierdie vier gebedsreëls nie absoluut vereis word nie

Dit loon ook die moeite om daarop te let dat dit wat ek gesê het in verband met die vier reëls om behoorlik te bid, nie met die grootste strengheid vereis word sodat God die gebede sou verwerp waarin Hy nie volmaakte geloof of boetvaardigheid in verbinding met vurige ywer en ’n behoorlik opgestelde versoek vind nie. Hoewel gebed ’n vriendelike 1103 gesprek tussen godvrugtiges en God is, het ons gesê¹⁴⁵ dat eerbied en ingetoënheid nogtans daarin bewaar moet word om te verhoed dat ons aan sekere begeertes vrye teuels sou gee en dat ons net soveel sou begeer as wat God ons toelaat. Verder moet ons ons harte na bo verhef om sy majesteit rein en suiwer te eerbiedig om te voorkom dat dit vir ons goedkoop word.¹⁴⁶ Niemand het dit nog ooit met gepaste opregtheid gedoen nie, want - om nie eens van gewone mense te praat nie - hoeveel klagtes van Dawid smaak nie na onmatigheid nie! Nie dat hy hom doelbewus by God wil bekla of dat hy teen sy oordele wil teenstribbel nie, maar omdat hy van swakheid beswyk en nie beter troos kan vind as om sy smarte in God se skoot te lê nie. Ja, God verdra selfs ons gestotter,¹⁴⁷ en Hy vergeef ons ons onkunde telkens wanneer iets onbedagsaams ons ontval. Gevolglik sou ons sonder hierdie genade gewis en seker geen gebedsvryheid gehad het nie. Hoewel Dawid¹⁴⁸ se bedoeling verder was om hom ten voile aan God se wil te onderwerp en hy met net soveel lydsaamheid as ywer gebid het om (sy wens) te verkry, kom daar nogtans oproerige emosies by hom voor, ja, soms borrel dit by hom uit - en dit verskil ver van die eerste reël wat ons neergelê het. Uit die slot van Psalm 39 kan ons veral sien deur watter heftige smart hierdie heilige man meegesleur is, sodat hy vir homself geen maat stel nie. Hy sê: “Wend U van my af weg totdat ek heengaan en nie meer daar is nie”.¹⁴⁹ Jy sou kon sê dat die man moedverlore is en slegs vra dat God sy hand van hom moet wegneem sodat hy in sy eie ellende kan vergaan. Nie dat hy met ’n vertwyfelde gemoed in daardie onmatigheid instorm of, soos verworpenes gewoonlik doen, wil hê dat God ver van hom af moet wees nie, maar hy kla slegs dat God se toorn vir hom ondraaglik is. In sulke versoekings kom daar dikwels bedes voor wat nie goed genoeg volgens die reël van God se Woord gevorm is nie en waarin die heiliges nie genoegsaam oorweeg wat geoorloof en tot hulle voordeel is nie. Alle gebede wat met hierdie gebreke bevlek is, verdien wel om verwerp te word. God vergewe die heiliges nogtans as hulle maar net versugtinge slaak, hulleself teregwys en dadelik tot inkeer kom.

Net so sondig hulle ook ten opsigte van die tweede reël.¹⁵⁰ Hulle moet tewens dikwels teen hulle afsydigheid stry, en hulle hulpeloosheid en 1104 ellende prikkel hulle nie genoeg om ernstig te bid nie. Dit gebeur dikwels dat hulle gedagtes reeds afdwaal en amper verdwyn. Ons het dus ook in hierdie opsig vergiffenis nodig om te verhoed dat ons onverskillige of verminkte of onderbroke of dwalende gebede verwerping ly. God het dit van nature aan die gedagtes van die mens gegun dat hulle gebede nie opreg is nie tensy hulle hulle gedagtes na bo verhef. Soos ons reeds vroeër gesê het,¹⁵¹ ontstaan hieruit die seremonie van handeopheffing wat in alle eeue en onder alle volke in swang was en vandag nog van krag is.¹⁵² Maar hoeveel is daar nie wat bewus is van hulle afsydigheid wanneer hulle hulle hande ophef, omdat hulle harte nog op die aarde bly vassteek nie?

Hoewel geeneen van die gelowiges die afdeling in verband met die bede vir sondevergiffenis agterweë laat nie, voel die wat waarlik in die gebedslewe geoefen is, dat hulle nouliks ’n tiende van die offer bring waarvan Dawid praat. Hy sê: “’n Gebroke gees is vir God ’n welgevallige offer-, o God, U sal ’n verbryselde en vernederde hart nie verag nie”.¹⁵³ So moet gelowiges altyd dubbel vergiffenis vra, want enersyds is hulle diep bewus van hulle menigvuldige oortredings, hoewel hulle dit nie so erg aanvoel dat hulle soveel mishae in hulleself het as wat hulle behoort te hê nie.¹⁵⁴ Andersyds moet hulle, in soverre dit hulle gegun is om uit boetvaardigheid en die vrees vir God voordeel te behaal, deur gegronde smart vanweë hulle oortredings verslae wees en bid dat die toorn van die Regter van hulle afgekeer mag word.

Dit is veral die swakheid of onvolmaaktheid van hulle geloof wat gelowiges se gebede gebrekkig maak, tensy God se toegeeflikheid hulle te hulp kom. Dit is egter nie verbasend dat God hierdie gebrek vergewe nie, omdat Hy diegene wat aan Hom behoort, dikwels met harde teregwysings beproef¹⁵⁵ net asof Hy hulle geloof doelbewus wil uitdoof.

Die volgende is die bitterste versoeking wanneer gelowiges gedwing word om uit te roep: “Hoe lank nog sal U U vertoorn oor die gebed van u dienskneg?”¹⁵⁶ Dit is asof hulle gebede self God se toorn vererger. 1105 Jeremia sê byvoorbeeld: “God het my gebed uitgesluit”.¹⁵⁷ Hy was ongetwyfeld deur geweldige emosionele ontsteltenis getref.

Daar kom ontelbare dergelike voorbeelde in die Skrif voor waaruit dit duidelik blyk dat die heiliges se geloof dikwels hand aan hand gegaan het met vertwyfelings en dat dit oproerig was, sodat hulle in hulle geloof en hoop tog ’n mate van ongeloof verraai het. Omdat hulle egter nie bereik wat hulle begeer nie, moet hulle hulle des te meer inspan om hulle gebreke reg te maak en dag vir dag nader te kom aan die vervolmaking van die gebedsreël, en intussen moet hule voel in hoe ’n diepte van ellendes hulle gedompel is terwyl hulle hulle juis in die genesing daarvan nuwe kwale op die hals haal. Want daar is nie ’n gebed waarin God nie na regte ’n afkeer het behalwe as Hy sy oë sluit vir die vlekke waarmee al ons gebede besmet is nie. Ek sê dit nie sodat gelowiges hulle onbekommerd iets moet kwytskeld nie maar sodat hulle hulle daarop kan toespits om hierdie struikelblok te bowe te kom deur hulleself streng te tug. En hoewel die Satan poog om hindernisse op al die paaie te plaas om hulle van hulle gebed te weerhou, moet hulle dit nogtans deurbreek en vas oortuig wees dat, al sou hulle nie van alles wat hulle kan terughou, vry wees nie, hulle pogings God nogtans behaag en dat hulle bedes goedgekeur word mits hulle hulle daarop toespits en hulle vir die doel inspan, al geluk dit hulle nie dadelik nie.

Die tussentrede van Christus (Afdeling 17 - 20)

16. Теперь нам надлежит подчеркнуть, что всё выведенное нами из четырёх правил доброй молитвы, не должно приниматься с такой строгостью, будто Бог отвергает любые молитвы, в которых нет совершенства веры и покаяния, горячего усердия и такой кротости в выражении своих просьб - то есть таких молитв, что за них нельзя было бы ни в чём упрекнуть. Мы уже говорили (раздел 5), что хотя Бог даёт нам свободу приближаться к Нему в молитве, мы должны постоянно сохранять кротость и почтение, никогда не отпускать узду, сдерживающую наши желания, чтобы не желать более того, что позволено Богом. Далее, чтобы не порочить Божье величие, нам следует возноситься ввысь своим духом, освобождаться от пут мира сего и быть настроенными на чистое поклонение Богу.

Никто никогда не исполнял этого в той полноте, которая от нас требуется. Даже если оставить в стороне простых людей, сколько жалоб найдём мы у Давида, в которых чувствуется какая-то чрезмерность! Не оттого, что он по своей воле хотел спорить с Богом, или насмехаться над Ним, или возражать против его суда, но потому, что, претыкаясь и падая в своей немощи, он не находил другого способа избавиться от своих страданий и бед. Однако Бог принимает даже такой способ молитвы и прощает наши невежество и глупость, когда мы не можем выразить какого-то должного желания. Без этой снисходительности Бога у нас не было бы никакой возможности молиться. И вот, хотя Давид был полон решимости покориться всему, что угодно Богу, и молился с великим терпением и надеждой получить просимое, порой он вскипал неумеренной страстью, которая весьма далека от первого изложенного нами правила молитвы. В конце тридцать девятого [38-го] псалма явственно обнаруживается, что этот святой пророк был охвачен настолько сильной тревогой и печалью. что перешёл всякую меру: «Отступи от меня, - говорит он Богу, - чтобы я мог подкрепиться, прежде нежели отойду, и не будет меня» (Пс 38/39:14). Можно было бы сказать, что это - отчаявшийся человек, который не желает ничего, кроме как сгнить в своём зле и вовсе не замечает руки Божьей. Но это неистовство исходит не из вероломного и окаменевшего сердца, не из желания изгнать Бога прочь, как это случается с отверженными. Он просто жалуется, что для него невыносим гнев Божий. При подобных искушениях у верующих часто возникают желания, несовместимые со словом Божьим. В состоянии ожесточения они здраво не оценивают того, что дозволено и необходимо. Верно, что любые молитвы, запятнанные подобными пороками, заслуживают быть отвергнутыми. Но Бог хранит своих святых и покрывает их недостатки при условии, что они стенают от них, порицают себя и тотчас возвращаются и тотчас раскаиваются в них.

Они грешат также против второго правила, потому что вынуждены преодолевать свою холодность, а также потому, что их нищета и немощь не настолько их теснят, чтобы заставить молиться как должно. Кроме того, им случается настолько отклоняться от верного пути, что их умы погружаются во мрак. Поэтому необходимо, чтобы Бог простил их и за это. Тогда их молитвы - или вялые, или неумело выраженные, или ежеминутно прерывающиеся, или уклоняющиеся в сторону - всё же будут услышаны и приняты.

Бог естественным образом вложил в сердца людей правило, согласно которому молитвы не истинны, не таковы, какими должны быть, если дух не возносится ввысь. Отсюда происходит привычка воздевать руки - о чём мы уже говорили (раздел 5), - которая практиковалась во все времена у всех народов и сохраняется до сих пор. Но сколько отыщется людей, которые были бы убеждены в своей отягощённости грехами и низости, ибо душа их пригибается к земле? Что же касается прощения грехов, то, хотя ни один из верующих, молясь Богу, не забывает об этом, но лишь обладающие подлинным молитвенным опытом сознают, что они не приносят и десятой части жертвы, о которой говорит Давид и которая состоит в сокрушённом духе: «Сердца сокрушённого и смиренного Ты не презришь, Боже» (Пс 50/51:19). Таким образом, они должны просить двойного прощения. Во-первых, чувствуя себя виновными во многих грехах, которые тем не менее не трогают их до такой степени, чтобы они возненавидели себя до глубины души, они молят, чтобы подобная медлительность не принималась в расчёт на Божьем суде. Во-вторых, из-за того, что они получили пользу от раскаяния и страха перед Богом и что, оскорбив Бога, они охвачены скорбью, и просят принять их в Божью милость.

Слабость веры и несовершенство верующих оскверняют и портят молитвы, если им не предшествует доброта Бога. Однако неудивительно, что Он терпит этот недостаток, ибо не раз так немилосердно испытывает верующих и насылает на них столь жестокие бедствия, что кажется, будто Он намеренно желает погасить их веру. Это очень тяжкое искушение, если верующие вопиют: «Господи, Боже сил! доколе будешь гневен к молитвам народа Твоего?» (Пс 79/80:5) - как будто, молясь Ему, они лишь ещё сильнее разжигают его гнев. Или, когда Иеремия восклицает: «Когда я взывал и вопиял, задерживал молитву мою» (Плач 3:8), - то нет никакого сомнения, что он мучился сильнейшим потрясением. В Писании немало подобных примеров, из которых явствует, что вера святых часто смешивалась с сомнением и растерянностью и действовала так, что, веруя и надеясь, они обнаруживали, что в них таится неверие.

Когда они не достигали того, чего следовало желать, то тем больше усилий должны были прилагать к тому, чтобы исправить свои пороки и приблизиться к совершенному правилу молитвы. Но при этом должны были осознавать, в какую глубину зла погружены, ибо, ища лекарства, они навлекают на себя новые болезни. Нет ни одной молитвы, которой не презрел бы Бог, если бы не закрывал глаза на множество оскверняющих её пятен. Я рассказываю об этих вещах не для того, чтобы верующие набрались смелости простить себе хотя бы немногое, но для того, чтобы, сурово упрекая себя, они силились преодолеть эти препятствия. И хотя Сатана стремится перекрыть им все пути, пусть они идут дальше, убеждённые, что вопреки множеству препятствий их чувство и их пыл не перестанут быть угодными Богу, а их просьбы будут исполнены - ибо они продвигаются к цели, которой нельзя достичь слишком быстро.

17. | Quando vero nemo est hominum dignus qui se Deo^a repraesentet, ac in eius conspectum prodeat: ipse caelestis Pater, ut nos pudore simul et metu^b eximeret, qui nostros omnium animos deiicere debebant^c, Filium nobis suum donavit Iesum Christum Dominum nostrum: qui apud ipsum nobis sit advocatus [1. Iohan. 2. a. 1] et mediator [1. Tim. 2. b. 5]^d, cuius ductu ad ipsum secure accedamus; tali intercessore confisi, nihil, quod eius nomine petierimus, nobis denegatum iri: ut illi a Patre nihil denegari potest. || Atque huc omnino referri necesse est quicquid antehac de fide docuimus: quia sicuti promissio Christum mediatorem nobis commendat, ita nisi spes impetrandi eo subnixa sit, orandi beneficio se privat. || Nam simulac in mentem venit horribilis Dei maiestas, fieri non potest quin expavescamus, ac nos indignitatis propriae agnitio procul abigat, donec medius occurrat Christus, qui solium formidabilis gloriae in solium gratiae commutet: sicuti etiam docet Apostolus ut^e || cum omni fiducia apparere audeamus, misericordiam consequuturi et gratiam inventuri in auxilio opportuno [Hebr. 4. d. 16]. Atque ut lex de invocando Deo posita est, ut promissio data, exauditum iri qui invocaverint: ita in nomine Christi invocare peculiariter iubemur: et promissionem habemus propositam, impetraturos quod in eius nomine petierimus. || Hactenus, inquit, non petiistis quicquam in nomine meo: petite, et accipietis. In illo die in nomine meo petetis: et quicquid petieritis, faciam, ut glorificetur Pater in Filio [Iohan. 14. b. 13, et 16. e. 24]. || Hinc sine controversia clarum est, eos qui in alio quam Christi nomine Deum invocant, illius iussa contumaciter praevaricari, ac voluntatem pro nihilo reputare: nullam vero promissionem habere quicquam impetrandi. Siquidem, ut ait Paulus, omnes Dei promissiones in Christo sunt etiam et^f amen [2. Cor. 1. d. 20]: id est confirmantur et implentur.

17. Mais pource que tout homme est indigne de s’adresser à Dieu, et de se representer devant sa face, afin de nous relever de ceste confusion que nous avons, ou devons avoir en nous-mesmes, le Pere celeste nous a donné son Fils nostre Seigneur Jesus Christ, pour estre nostre mediateur et advocat envers luy (1 Tim. 2:5; 1 Jean 2:1), par la conduite duquel nous puissions franchement approcher de luy: estans asseurez en ce qu’avons tel intercesseur, lequel ne peut en rien estre refusé du Pere, que rien aussi ne nous sera denié de tout ce que nous demanderons en son nom. Et à cecy se doit rapporter tout ce que nous avons enseigné cy dessus de la foy. Car comme la promesse nous assigne Jesus Christ pour mediateur: si l’esperance d’impetrer ce que nous demandons ne s’appuye sur luy, elle se prive de ce bien de prier. Et de fait, quand l’horrible majesté de Dieu nous vient en pensée, il est impossible que nous ne soyons espovantez, et que le sentiment de nostre indignité ne nous effarouche et dechasse bien loin, jusques à ce que Jesus Christ vienne en avant, et se rencontre au milieu pour changer le throne de gloire espovantable en throne de grace: comme l’Apostre nous exhorte d’y oser comparoistre avec toute fiance, pour obtenir misericorde et trouver grace, afin d’estre aidez au besoin (Hebr. 4:16). Pourtant, comme il nous est commandé d’invoquer Dieu, et la promesse donnée à ceux qui l’invoqueront, qu’ils seront exaucez: aussi expressément il nous est commandé d’invoquer Dieu au nom de nostre Seigneur Jesus Christ; et avons la promesse que nous serons exaucez de tout ce que nous demanderons en son nom. Jusques icy, dit-il, vous n’avez rien demandé en mon nom: demandez, et vous recevrez. D’oresnavant vous demanderez en mon nom: et ce que vous demanderez, je le feray: afin que le Pere soit glorifié en son Fils (Jean 14:13; 16:24). De ce sans aucune doute il appert tres clairement, que tous ceux qui invoquent Dieu en autre nom que celuy de Jesus Christ, desobeissent au commandement de Dieu, et contreviennent à son vouloir: aussi qu’ils n’ont nulle promesse de Dieu d’obtenir rien qui soit: puis que, comme dit sainct Paul, en Jesus Christ toutes les promesses qui viennent de Dieu sont faites Ouy, et par Jesus sont faites Amen (2 Cor. 1:20): c’est à dire, que toutes les promesses de Dieu sont en Jesus Christ asseurées, fermes et certaines, et sont accomplies.

17. But since there is no one of the human race worthy to present himself to God, and to enter into his presence, our heavenly Father himself, to deliver us at once from shame and fear, which might justly depress all our minds, has given us his Son Jesus Christ our Lord to be our Advocate and Mediator with him;³⁴⁰ introduced by whom we may boldly approach him, confident, with such an Intercessor, that nothing we ask in his name will be denied us, as nothing can be denied to him by his Father. And to this must be referred all that we have hitherto advanced concerning faith; because, as the promise recommends Christ to us as the Mediator, so, unless our hope of success depend on him, it deprives itself of all the benefit of prayer. For as soon as we reflect on the terrible majesty of God, we cannot but be exceedingly afraid, and driven away from him by a consciousness of our unworthiness, till we discover Christ as the Mediator, who changes the throne of dreadful glory into a throne of grace; as the apostle also exhorts us to “come boldly unto the throne of grace, that we may obtain mercy, and find grace to help in time of need.”³⁴¹ And as there is a rule given for calling upon God, as well as a promise that they shall be heard who call upon him, so we are particularly enjoined to invoke him in the name of Christ; and we have an express promise, that what we ask in his name we shall obtain. “Hitherto (says he) ye have asked nothing in my name: ask, and ye shall receive. At that day ye shall ask in my name; and whatsoever ye shall ask in my name, that will I do, that the Father may be glorified in the Son.”³⁴² Hence it is plain beyond all controversy, that they who call upon God in any other name than that of Christ, are guilty of a contumacious neglect of his precepts, and a total disregard of his will; and that they have no promise of any success. For, as Paul says of Christ, “All the promises of God in him are yea, and in him amen;” that is, are confirmed and fulfilled.³⁴³

17. Through whom God is to be invoked—viz. Jesus Christ. This founded on a consideration of the divine majesty, and the precept and promise of God himself. God therefore to be invoked only in the name of Christ.

But since no man is worthy to come forward in his own name, and appear in the presence of God, our heavenly Father, to relieve us at once from fear and shame, with which all must feel oppressed,¹ has given us his Son, Jesus Christ our Lord, to be our Advocate and Mediator, that under his guidance we may approach securely, confiding that with him for our Intercessor nothing which we ask in his name will be denied to us, as there is nothing which the Father can deny to him (1 Tim. 2:5; 1 John 2:1; see sec. 36, 37). To this it is necessary to refer all that we have previously taught concerning faith; because, as the promise gives us Christ as our Mediator, so, unless our hope of obtaining what we ask is founded on him, it deprives us of the privilege of prayer. For it is impossible to think of the dread majesty of God without being filled with alarm; and hence the sense of our own unworthiness must keep us far away, until Christ interpose, and convert a throne of dreadful glory into a throne of grace, as the Apostle teaches that thus we can “come boldly unto the throne of grace, that we may obtain mercy, and find grace to help in time of need,” (Heb. 4:16). And as a rule has been laid down as to prayer, as a promise has been given that those who pray will be heard, so we are specially enjoined to pray in the name of Christ, the promise being that we shall obtain what we ask in his name. “Whatsoever ye shall ask in my name,” says our Saviour, “that will I do; that the Father may be glorified in the Son;” “Hitherto ye have asked nothing in my name; ask, and ye shall receive, that your joy may be full,” (John 14:13; 16:24). Hence it is incontrovertibly clear that those who pray to God in any other name than that of Christ contumaciously falsify his orders, and regard his will as nothing, while they have no promise that they shall obtain. For, as Paul says “All the promises of God in him166are yea, and in him amen;” (2 Cor. 1:20), that is, are confirmed and fulfilled in him.

17. En daar niemand der mensen waardig is om zich voor God te stellen en voor zijn aanschijn te komen heeft de hemelse Vader om ons tegelijk van onze schaamte en vrees, die ons aller moed moesten doen zinken, te verlossen, ons zijn Zoon, Jezus Christus onze Here, geschonken, om bij Hem onze voorspraak de Middelaar te zijn (1 Tim. 2:5; 1 Joh.2:1) opdat wij onder zijn leiding onbezorgd tot Hem zouden naderen, vertrouwende dat ons met zulk een Middelaar niets, wat we in zijn naam bidden, zal geweigerd worden, gelijk Hem door de Vader niets geweigerd kan worden. En hierop moet geheel en al betrokken worden al wat we tevoren over het geloof geleerd hebben; want evenals de belofte ons Christus als de Middelaar aanprijst, zo berooft zij zich, tenzij de hoop om te verkrijgen op Hem gegrond is, van de weldaad des gebeds. Want zodra ons de verschrikkelijke majesteit Gods in de geest komt, kan het niet anders of er worden bevreesd, en de erkentenis van onze eigen onwaardigheid drijft ons ver weg, totdat Christus tussenbeide komt om de troon der geduchte heerlijkheid te veranderen in de troon der genade; gelijk ook de apostel leert (Heb. 4:16) dat wij met alle vertrouwen durven toegaan, om barmhartigheid te verkrijgen en genade te vinden in de hulp te bekwamer tijd. En evenals er een wet gesteld is aangaande het aanroepen van God, evenals er een belofte gegeven is, dat zij, die Hem aanroepen, verhoord zullen worden, zo wordt ons in het bijzonder bevolen Hem in de naam van Christus aan te roepen; en wij hebben de ons geschonken belofte, dat wij zullen verkrijgen, wat we in zijn naam bidden. "Tot nog toe," zegt Hij (Joh. 14:13; 16:24) "hebt gij niet iets gebeden in mijn naam: bidt en gij zult ontvangen." "In die dag zult gij bidden in mijn naam; en wat gij begeren zult, dat zal Ik doen, opdat de Vader in de Zoon verheerlijkt worde." Hieruit is zonder tegenspraak duidelijk, dat zij, die God aanroepen in een andere naam dan die van Christus, zijn bevelen hardnekkig overtreden en zijn wil voor niets achten; en dat zij geen enkele belofte hebben, dat ze iets zullen verkrijgen. Immers, gelijk Paulus zegt (2 Cor. 1:20) "alle beloften Gods zijn in Christus ja en amen", dat wil zeggen: zij worden in Hem bevestigd en vervuld.

17. Dritter Abschnitt: Christus als der einige Fürsprecher Das Gebet im Namen Jesu

Weil aber keiner unter den Menschen würdig ist, sich vor Gott hinzustellen und vor sein Angesicht zu treten, so hat uns der himmlische Vater selber, um uns von der Scham und Angst zu erlösen, die unser aller Herzen entmutigen müßte, seinen Sohn, Jesus Christus, unseren Herrn geschenkt. Er soll nun bei ihm unser Fürsprecher (1. Joh. 2,1) und unser Mittler sein (1. Tim. 2,5), unter dessen Leitung wir unbesorgt zu ihm dringen sollen! Dabei dürfen wir darauf vertrauen: haben wir solch einen Fürsprecher, so wird uns nichts, was wir in seinem Namen bitten, verweigert werden, gleich wie ihm vom Vater nichts verweigert werden kann. Hierauf muß man auch alles beziehen, was wir oben über den Glauben ausgeführt haben; denn wie die Verheißung uns Christus als unseren Mittler preist, so beraubt sie sich, wenn die Hoffnung auf Erhörung nicht auf ihn gestützt ist, der Wohltat, die das Gebet für uns bedeutet. Denn sobald uns Gottes Majestät zum Bewußtsein kommt, werden wir unabwendbar tief erschrocken, und die Erkenntnis unserer eigenen Unwürdigkeit treibt uns weit weg, bis Christus ins Mittel tritt und den Thron der furchtbaren Herrlichkeit in den Thron der Gnade wandelt. So gibt uns auch der Apostel die Weisung, wir sollten es wagen, mit aller Freudigkeit zu erscheinen, „auf daß wir Barmherzigkeit empfangen und Gnade finden auf die Zeit, wenn uns Hilfe not sein wird“ (Hebr. 4,16). Und wie uns das Gesetz gegeben ist, Gott anzurufen, wie wir die Verheißung empfangen haben, daß die, welche zu ihm rufen, Erhörung finden sollen - so wird uns jetzt im besonderen geboten, ihn im Namen Christi anzurufen, und es wird uns die Verheißung vor Augen gestellt, daß wir erlangen werden, was wir in seinem Namen bitten. „Bisher habt ihr nichts gebeten in meinem Namen“, sagt er; „bittet, so werdet ihr nehmen! ... An dem Tage werdet ihr bitten in meinem Namen ... Und was 582 ihr bitten werdet ..., das will ich tun, auf daß der Vater geehrt werde in dem Sohnel“ (Joh. 16,24.26; 14,13).

Hieraus wird nun widerspruchslos deutlich, daß die, welche Gott in einem anderen Namen als demjenigen Christi anrufen, seinen Befehl halsstarrig übertreten und seinen Willen für nichts achten, aber auch keinerlei Verheißung haben, etwas zu erlangen. Denn - wie Paulus sagt - „alle Gottesverheißungen sind Ja in ihm und sind Amen in ihm“ (2. Kor. 1,20); das heißt: sie werden in ihm bestätigt und erfüllt.

17. Christus is as Middelaar aan ons gegee

Omdat geen mens inderdaad waardig is om homself voor God te verteenwoordig en voor sy aangesig te verskyn nie, het ons hemelse Vader, om ons tegelyk van skaamte en vrees te vrywaar omdat dit ons aimai moedeloos moes laat, sy Seun Jesus Christus, ons Here, aan ons geskenk om ons Voorspraak¹⁵⁸ en Middelaar¹⁵⁹ te wees. Wanneer Hy ons lei, kan ons onbesorg tot God nader, en as ons op so ’n tussenganger vertrou, sal niks wat ons in sy Naam bid, ons geweier word nie, net soos niks Hom deur die Vader geweier kan word nie.¹⁶⁰

Alles wat ons vantevore in verband met die geloof geleer het, moet ook hierop van toepassing gemaak word. Soos die belofte Christus immers as 1106 Middelaar by ons aanprys, so beroof dit ons ook van die seën om te bid indien die hoop om (deur die gebed) te verkry nie op Hom steun nie. Sodra die verskriklike majesteit van God trouens in ons gedagtes opkom, kan ons nie anders as vreesbevange word nie, en die erkenning van ons eie onwaardigheid dryf ons ver weg totdat Christus tussenbeide tree om sy troon van skrikwekkende heerlikheid in ’n troon van genade te verander. So leer ’n apostel ook wanneer hy sê dat ons kan waag om met voile vertroue voor Hom te verskyn om sy barmhartigheid te verkry en genade op die regte tyd te vind.¹⁶¹ En soos daar ’n reël neergelê is in verband met die aanroeping van God, en soos die belofte ook aan ons gegee is dat die wat Hom aanroep, verhoor sal word, so word ons besonderlik opgedra om Hom in Christus se Naam aan te roep. Daarby het ons ook die belofte wat aan ons voorgehou is, naamlik dat ons dit wat ons in sy Naam vra, sal verkry. Hy sê: “Tot nou toe het julle niks in my Naam gevra nie. Bid, en julle sal ontvang”; “Op dié dag sal julle in my Naam vra. En wat julle ook al vra, sal Ek doen, sodat die Vader in die Seun verheerlik kan word”.¹⁶² Hieruit is dit onteenseglik duidelik dat diegene wat God in ’n ander naam as Christus s’n aanroep, sy opdragte weerbarstig oortree en sy wil van geen waarde ag nie en dat hulle geen belofte het dat hulle enigiets sal verkry nie. Soos Paulus sê: “Al die beloftes van God is in Christus ja en amen”.¹⁶³ Dit beteken dat al die beloftes in Hom bekragtig en vervul word.

17. Но поскольку ни один человек не достоин обращаться к Богу и представать перед его ликом, то, чтобы освободить нас от этого стыда, который мучает нас или должен мучить внутри нашего естества, Небесный Отец дал нам своего Сына, Господа нашего Иисуса Христа, в качестве Посредника и Ходатая перед Ним (1 Тим 2:5; 1 Ин 2:1). Благодаря Ему мы можем свободно приблизиться к Богу, будучи убеждены, что имеем такого Заступника, который ни в чём не может быть отвергнут Отцом, и что нам ни в чём не будет отказано, если мы просим во имя его. К этому относится всё то, чему мы учили о вере в предыдущих частях книги. Ибо обетование указывает нам на Иисуса Христа как на Посредника и, когда надежда получить просимое не основывается на Нём, она лишается блага молитвы. В самом деле, если нам на ум приходит устрашающее величие Бога, то невозможно не испугаться и не почувствовать себя сокрушёнными и изгнанными по причине своего недостоинства. Это чувство проходит только тогда, когда вперёд выступает Иисус Христос и встречает нас, дабы сменить престол устрашающей славы на престол благодати, к которому апостол зовёт нас приступить с доверием, чтобы получить милость и обрести благодать для благовременной помощи (Евр 4:16).

Поэтому, как нам повелено взывать к Богу, а тем, кто будет делать это, обещано, что будут услышаны, так же ясно нам повелено взывать к Богу во имя Господа нашего Иисуса Христа и обещано, что мы будем услышаны во всём, о чём попросили во имя его. «Доныне, говорит Иисус, вы ничего не просили во имя Моё; просите и получите ... И если чего попросите во имя Моё, то сделаю, да прославится Отец в Сыне» (Ин 16:24; 14:13). Тем самым Он вне всякого сомнения открывает, что все те, кто взывает к Богу от иного имени, нежели имя Иисуса Христа, нарушают заповедь Бога и противятся его воле. И значит, они не имеют никакого обетования что-либо получить от Него. Ибо, как говорит св. Павел, «все обетования Божий в Нём "да" и в Нём "аминь"» (2 Кор 1:20). То есть все Божьи обетования утверждены, определены и надёжны в Иисусе Христе и в Нём непременно исполнятся.

18. | Ac diligenter notanda est circunstantia temporis, dum Christus discipulos ad suam intercessionem iubet confugere, 323 postquam in coelum ascenderit, In illa hora, inquit, petetis in nomine meo [Iohan. 16. d. 26]. Certum quidem est ab initio non fuisse exauditos quicunque precati sunt, nisi Mediatoris gratia. Hac ratione instituerat in Lege Deus ut solus sacerdos sanctuarium ingrediens gestaret in humeris nomina tribuum Israel, et totidem ante pectus lapides pretiosos [Exod. 28. b. 9. 12. 21^a]: populus autem procul staret in atrio, atque inde vota sua coniungeret cum sacerdote. Quinetiam huc valebat sacrificium ut ratae essent ac firmae preces. Ergo illa umbratilis Legis ceremonia docuit arceri nos omnes a facie Dei, ideoque mediatore opus esse, qui nomine nostro appareat, nosque gestet in humeris, et pectori alligatos teneat, ut in eius persona exaudiamur: deinde sanguinis aspersione preces mundari, quas alioqui nunquam sordibus vacuas esse dictum est. Et videmus Sanctos, quum impetrare aliquid cuperent, spem suam in sacrificiis fundasse: quia sciebant votorum omnium esse sanctiones. Recordetur oblationis tuae (inquit David) et holocaustum tuum pingue reddat^b. Hinc colligitur, Deum ab initio Christi deprecatione fuisse placatum, ut piorum vota susciperet. Cur ergo^c novam horam assignat Christus qua in suo nomine orare incipient discipuli, nisi quia haec gratia, ut est hodie illustrior, ita plus commendationis apud nos meretur? Et hoc eodem sensu paulo ante dixerat, Hactenus non petistis quicquam in nomine meo: petite¹. Non quod de Mediatoris officio nihil prorsus tenerent (quum his rudimentis imbuti essent omnes Iudaei) sed quia nondum liquido cognoverant, Christum suo in caelum ascensu certiorem quam ante fore Ecclesiae patronum. Ergo absentiae suae dolorem ut aliquo non vulgari fructu soletur, munus advocati sibi vendicat, et docet praecipuo hactenus beneficio eos caruisse, quo frui illis dabitur dum eius patrocinio fulti liberius Deum invocabunt; sicut dicit Apostolus, viam eius recentem eius sanguine dicatam esse [Hebr. 10. d. 20]. Quo minus excusabilis est nostra pravitas, nisi tam inaestimabile beneficium, quod nobis proprie destinatum est, utroque, (ut aiunt) brachio amplectimur.

18. Il convient diligemment noter la circonstance du temps: c’est que Jesus Christ commande à ses disciples d’avoir leur refuge à son intercession, apres qu’il sera monté au ciel. A ceste heure-là, dit-il, vous demanderez en mon nom (Jean 16:26). Il est bien certain que dés le commencement, quiconque a prié n’a pas esté exaucé que par la grace du mediateur. Pour ceste cause Dieu avoit ordonné en la Loy que le sacrificateur seul, auquel il estoit licite d’entrer au sanctuaire, portast sur ses espaules les nous des douze lignées d’Israel, et autant de pierres precieuses devant sa poictrine (Ex. 28:9–12, 21), et que le peuple se tinst loin pour dresser ses requestes par la bouche du Sacrificateur. Mesmes les sacrifices estoyent conjoincts pour ratifier les prieres, et leur donner effect. Parquoy ceste ceremonie et ombre a servy à monstrer que nous sommes tous forclos de la face de Dieu: et ainsi, que nous avons besoin d’un mediateur qui apparoisse en nostre nom, et nous porte en ses espaules, et nous tienne liez en sa poictrine, afin que nous soyons exaucez en sa personne. Davantage, que les prieres, qui ne sont jamais sans quelque souilleure, sont nettoyées par aspersion de sang. Nous voyons aussi comme les saincts pour obtenir leurs demandes, ont fondé leur esperance sur les sacrifices lesquels il savoyent estre establis pour leur faire ottroyer toutes leurs requestes. Comme quand David dit, Qu’il souvienne à Dieu de ton oblation, et qu’il rende gras ton holocauste (Ps. 20:4). Dont il appert que Dieu, dés le commencement, a esté appaisé par l’intercession de Jesus Christ, pour exaucer les desirs des fideles. Pourquoy donc, afin de revenir au propos cy dessus entamé, Jesus Christ assigne-il une nouvelle heure en laquelle les disciples commenceront de prier en son nom, n’estoit que ceste grace, selon qu’elle est aujourdhuy plus manifeste, merite bien d’estre tant plus recommandée? Comme un peu auparavant il avoit dit en un mesme sens, Jusques icy vous n’avez riea demandé en mon nom: demandez (Jean 16:24), Non pas qu’ils fussent du tout ignorans, ou n’eussent jamais ouy parler de l’office de mediateur, veu que tous les Juifs estoyent embus de ce principe: mais pource qu’ils n’avoyent pas encore cogneu apertement, que Jesus Christ estant monté au ciel devoit estre advocat d’une façon plus privée qu’auparavant. Afin donc d’adoucir la tristesse qu’ils avoyent conceue pour son absence, il leur en declaire le faict en s’attribuant l’office d’intercesseur, pour les advertir que jusques alors ils avoyent esté privez d’un singulier benefice, duquel ils jouyroyent quand ils auroyent plus pleine liberté d’invoquer Dieu, d’autant que leur advocat seroit au ciel: comme l’Apostre dit, que par le sang d’iceluy la voye nous a esté dediée fresche (Hebr. 10:19, 20). Et d’autant nostre perversité est-elle moins excusable, si nous n’embrassons fort et ferme ce benefice inestimable qui nous est proprement destiné.

18. And we must carefully remark the circumstance of the time when Christ commands his disciples to apply to his intercession, which was to be after his ascension to heaven; “At that day (says he) ye shall ask in my name.” It is certain that from the beginning no prayers had been heard but for the sake of the Mediator. For this reason the Lord had appointed in the law, that the priest alone should enter the sanctuary, bearing on his shoulders the names of the tribes of Israel 100and the same number of precious stones before his breast; but that the people should stand without in the court, and there unite their prayers with those of the priest.³⁴⁴ The use of the sacrifice was to render their prayers effectual. The meaning, therefore, of that shadowy ceremony of the law was, that we are all banished from the presence of God, and therefore need a mediator to appear in our name, to bear us on his shoulders, and bind us to his breast, that we may be heard in his person; and, moreover, that the sprinkling of his blood purifies our prayers, which have been asserted to be otherwise never free from defilement. And we see that the saints, when they wished to obtain any thing by prayer, founded their hope on the sacrifices; because they knew them to be the confirmations of all their prayers. David says, “The Lord remember all thy offerings, and accept thy burnt-sacrifice.”³⁴⁵ Hence we conclude, that God has from the beginning been appeased by the intercession of Christ, so as to accept the devotions of believers. Why, then, does Christ assign a new period, when his disciples shall begin to pray in his name, but because this grace, being now become more illustrious, deserves to be more strongly recommended to us? In this same sense he had just before said, “Hitherto ye have asked nothing in my name; ask.”³⁴⁶ Not that they were totally unacquainted with the office of the Mediator, (since all the Jews were instructed in these first principles,) but because they did not yet clearly understand that Christ, on his ascension to heaven, would be more evidently the advocate of the Church than he was before. Therefore, to console their sorrow for his absence with some signal advantage, he claims the character of an advocate, and teaches them that they have hitherto wanted the principal benefit, which it shall be given them to enjoy, when they shall call upon God with greater freedom in a reliance on his intercession; as the apostle says that this new way is consecrated by his blood.³⁴⁷ So much the more inexcusable is our perverseness, unless we embrace with the greatest alacrity such an inestimable benefit, which is particularly destined for us.

18. From the first all believers were heard through him only: yet this specially restricted to the period subsequent to his ascension. The ground of this restriction.

And we must carefully attend to the circumstance of time. Christ enjoins his disciples to have recourse to his intercession after he shall have ascended to heaven: “At that day ye shall ask in my name,” (John 16:26). It is certain, indeed, that from the very first all who ever prayed were heard only for the sake of the Mediator. For this reason God had commanded in the Law, that the priest alone should enter the sanctuary, bearing the names of the twelve tribes of Israel on his shoulders, and as many precious stones on his breast, while the people were to stand at a distance in the outer court, and thereafter unite their prayers with the priest. Nay, the sacrifice had even the effect of ratifying and confirming their prayers. That shadowy ceremony of the Law therefore taught, first, that we are all excluded from the face of God, and, therefore, that there is need of a Mediator to appear in our name, and carry us on his shoulders and keep us bound upon his breast, that we may be heard in his person; And secondly, that our prayers, which, as has been said, would otherwise never be free from impurity, are cleansed by the sprinkling of his blood. And we see that the saints, when they desired to obtain any thing, founded their hopes on sacrifices, because they knew that by sacrifice all prayers were ratified: “Remember all thy offerings,” says David, “and accept thy burnt sacrifice,” (Ps. 20:3). Hence we infer, that in receiving the prayers of his people, God was from the very first appeased by the intercession of Christ. Why then does Christ speak of a new period (“at that day”) when the disciples were to begin to pray in his name, unless it be that this grace, being now more brightly displayed, ought also to be in higher estimation with us? In this sense he had said a little before, “Hitherto ye have asked nothing in my name; ask.” Not that they were altogether ignorant of the office of Mediator (all the Jews were instructed in these first rudiments), but they did not clearly understand that Christ by his ascent to heaven would be more the advocate of the Church than before. Therefore, to solace their grief for his absence by some more than ordinary result, he asserts his office of advocate, and says, that hitherto they had been without the special benefit which it would be their privilege to enjoy, when aided by his intercession they should invoke God with greater freedom. In this sense the Apostle says that we have“boldness to enter into the holiest by the blood of Jesus, by a new and living way, which he hath consecrated for us,” (Heb. 10:19, 20). Therefore, the more inexcusable we are, if we do not with both hands (as it is said) embrace the inestimable gift which is properly destined for us.

18. En naarstig moet men letten op de gelegenheid des tijds, wanneer Christus zijn discipelen beveelt tot zijn voorbidding de toevlucht te nemen, namelijk nadat Hij ten hemel zou gevaren zijn."In die ure," zegt Hij (Joh. 16:26) "zult gij bidden in mijn naam." Hij is ook zeker, dat alleen, van den beginnen af, die gebeden hebben, slechts verhoord zijn ter wille van de Middelaar.Daarom had God in de wet ingesteld (Ex. 28:9,12,21) dat de priester alleen ingaande in het heiligdom de namen der stammen Israëls op zijn schouders zou dragen en evenveel kostbare stenen voor zijn borst, maar dat het volk van verre in de voorhof zou staan, en vandaar zijn gebeden zou voegen bij die van de priester. Ja zelfs diende het offer hiertoe, dat de gebeden geldig en krachtig zouden zijn. Zo leerde dus die schaduwachtige ceremonie der wet, dat wij allen van Gods aangezicht geweerd worden, en dat we daarom een Middelaar nodig hebben, om in onze naam te verschijnen, ons op zijn schouders te dragen en op zijn borst gebonden te houden, opdat wij in zijn Persoon mogen verhoord worden; vervolgens dat de gebeden door de besprenging des bloeds gereinigd worden, terwijl ze anders, gelijk gezegd is, nooit van onreinheid vrij zijn. En we zien, dat de heiligen, wanneer ze iets begeerden te verkrijgen, hun hoop op de offerande gegrond hebben, omdat ze wisten, dat die de bekrachtiging van alle gebeden was. "Hij gedenke uwer spijsofferen," zegt David (Ps. 20:4) "en make uw brandoffer vet." Hieruit maken we op, dat God van den beginne door Christus' voorbidding verzoend is geweest, om de gebeden der vromen aan te nemen. Waarom wijst Christus dan een nieuwe ure aan, op welke de discipelen zullen beginnen in zijn naam te bidden anders dan hierom, dat deze genade, gelijk ze heden heerlijker is, zo ook meer aantrekkelijkheid voor ons verdient te hebben ? En in deze zelfde zin had Hij een weinig te voren gezegd (Joh. 16:24) "Tot nog toe hebt gij niet iets gebeden in mijn naam; bidt." Niet omdat ze van het ambt van de Middelaar in het geheel niets wisten (want in de eerste beginselen daarvan waren alle Joden onderwezen), maar omdat ze nog niet duidelijk wisten, dat Christus door zijn hemelvaart een zekerder Voorspraak van de kerk zou zijn dan tevoren. Om dus de smart over zijn afwezigheid met een niet gewone vrucht te verzachten, eigent Hij zich het ambt van Voorspraak toe, en leert, dat zij tot nog toe deze voorname weldaad ontbeert hebben, welke hun te genieten gegeven zal worden, wanneer ze, steunend op zijn voorspraak, God met meer vrijmoedigheid zullen aanroepen. Gelijk de apostel zegt (Heb. 10:20) dat zijn nieuwe weg door zijn bloed gewijd is. Daarom is onze boosheid des te minder te verontschuldigen, indien wij een zo onschatbare weldaad, die voor ons in 't bijzonder bestemd is, niet, zoals men zegt, met beide handen aangrijpen.

18. Der erhöhte Christus als unser Fürsprecher

Aufmerksam zu beachten ist auch der Zeitpunkt, an dem die Jünger nach Christi Geheiß zu seiner Fürbitte Zuflucht nehmen sollen: das soll nämlich geschehen, nachdem er gen Himmel gefahren ist: „An dem Tage“, sagt er, „werdet ihr bitten in meinem Namen ...“ (Joh. 16,26).

Es ist allerdings gewiß, daß seit Anbeginn alle, die gebetet haben, nur um des Mittlers willen erhört worden sind. Aus diesem Grunde hatte Gott im Gesetz verordnet, daß allein der (Hohe) Priester in das Allerheiligste eintreten durfte und daß er dabei auf seinen Schultern die Namen der Stämme Israels und auf seiner Brust ebensoviele köstliche Steine tragen sollte (Ex. 28,9.12.21); das Volk sollte dagegen fern im Vorhof stehen und von dort seine Gebete mit denen des Priesters vereinen. Ja, auch das Opfer diente eben dazu, daß die Gebete gültig und wirksam wären. Diese schattenhafte Zeremonie unter dem Gesetz enthielt also die Lehre, daß wir alle von Gottes Angesicht ausgeschlossen sind und daß es deshalb eines Mittlers bedarf, der in unserem Namen vor Gott erscheint, der uns auf den Schultern trägt und an seine Brust gebunden hält, damit wir in seiner Person erhört werden! Zugleich bezeugte jene Zeremonie, daß unsere Gebete, die ja, wie wir sagten, sonst nie von Schmutz frei sind, durch die Besprengung mit Blut gereinigt werden. Wir sehen auch, wie die Heiligen, wenn sie irgend etwas zu erbitten begehrten, ihre Hoffnung auf die Opfer gegründet haben, weil sie ja wußten, daß durch diese erst alle Bitten wirksam wurden. So sagt David: „Er gedenke all deines Speisopfers, und dein Brandopfer müsse vor ihm fett sein“ (Ps. 20,4). Daraus ergibt sich die Folgerung, daß Gott seit Anbeginn durch Christi Fürsprache versöhnt worden ist, um dann die Bitten der Frommen anzunehmen.

Weshalb hat denn Christus eine neue Stunde angegeben, zu der seine Jünger in seinem Namen zu beten anfangen sollten? Doch deshalb, weil diese Gnade heute herrlicher und deshalb bei uns auch größerer Achtung wert ist! In diesem Sinne hatte er auch zuvor gesagt: „Bisher habt ihr nichts gebeten in meinem Namen. Bittet ...“ (Joh. 16,24). Nicht als ob sie von dem Amt des Mittlers noch gar nichts gewußt hätten - denn in die ersten Anfangsgründe davon waren alle Juden eingeweiht! Nein, sie hatten noch nicht klar erkannt, daß Christus durch seine Himmelfahrt ein gewisserer Beistand seiner Kirche sein würde als zuvor! Er will sie also in ihrem Schmerz über seinen Hingang mit dem Hinweis auf dessen ungewöhnliche Frucht trösten und spricht sich deshalb das Amt des Fürsprechers zu, lehrt sie auch, daß sie dieser vornehmsten Wohltat bisher entbehrt haben und daß sie diese dann genießen dürfen, wenn sie einst Gott, auf Christi Beistand gestützt, freimütiger anrufen werden! So sagt auch der Apostel, durch Christi Blut sei uns sein neuer Weg geheiligt worden (Hebr. 10,20). Um so weniger ist unsere Bosheit zu entschuldigen, wenn wir eine solch köstliche Wohltat, die doch eigens für uns bestimmt ist, nicht - wie man sagt - mit beiden Armen umfassen!

18. Die verheerlikte Christus is ons enigste Voorspraak

En ons moet noukeurig let op die omstandighede van die tyd waarop Christus sy dissipels beveel het om hulle toevlug tot sy tussentrede te neem nadat Hy in die hemel opgevaar het. Hy sê: “In daardie uur sal julle in my Naam vra”.¹⁶⁴ Dit staan in elk geval vas dat van die begin af niemand se gebede verhoor is nie behalwe deur die genade van die Middelaar. Om hierdie rede het God in die wet bepaal dat slegs die priester die heiligdom mag betree, die name van die stamme van Israel op sy skouers mag dra en net soveel kosbare stene voor sy bors.¹⁶⁵ Die volk moes egter ver weg in die voorhof staan en vandaar hulle gebede by die van die priester aansluit. Ja, die offer het selfs gegeld om hulle gebede te bekragtig en te verstewig. Daardie afgeskadude¹⁶⁶ seremonie 1107 van die wet het ons derhalwe geleer dat ons almal van die aangesig van God af weggekeer word en dat ons daarom ’n Middelaar nodig het om in ons naam te verskyn, ons op sy skouers te dra en ons vasgemaak aan sy bors te hou sodat ons in sy Persoon aangehoor kan word; verder dat ons gebede deur die besprinkeling van sy bloed gereinig word omdat hulle, soos ons gesê het, andersins nooit sonder onreinheid sal wees nie. En ons sien dat wanneer die heiliges iets (van God) wou kry, hulle hulle hoop op offers gevestig het omdat hulle geweet het dat dit die bekragtiging van alle gebede was. Hy sê: “Mag Hy dink aan u spysoffer en mag Hy u brandoffers vet maak”.¹⁶⁷ Hieruit kan ons die afleiding maak dat God van die begin af deur Christus se voorbidding versoen is om godvrugtiges se gebede aan te neem.

Waarom wys Christus dan¹⁶⁸ ’n nuwe uur aan waarop die dissipels in sy Naam sal begin bid? Omdat hierdie genade vandag vir ons duideliker is en daarom meer lof by ons verdien. Dit is ook in hierdie betekenis dat Hy ’n rukkie tevore gesê het: “Tot nou toe het julle niks in my Naam gevra nie: bid”.¹⁶⁹ Nie dat hulle hoegenaamd niks van sy amp as Middelaar geweet het nie - die Jode was immers almal met die grondbeginsels hiervan deurtrek - maar omdat hulle nog nie duidelik geweet het dat Christus deur sy hemelvaart ’n sekerder pleitbesorger as tevore vir die kerk sou wees nie. Om hulle dus vir die smart van sy afwesigheid met ’n ongewone vrug te vertroos, eis Hy vir Hom die amp van Voorspraak op en Hy leer dat hulle tot nog toe sonder hierdie uitsonderlike weldaad was. Hulle sal hierdie vrug egter eers geniet wanneer hulle op sy voorspraak steun en God met groter vrymoedigheid aanroep. ’n Apostel sê byvoorbeeld dat dit ’n nuwe weg is wat deur sy bloed gewy is.¹⁷⁰ Daarom is ons kwaad des te minder verskoonbaar as ons nie so ’n onskatbare weldaad wat besonderlik vir ons bestem is, soos die spreekwoord lui, met albei hande aangryp nie.

18. Следует обратить внимание на время произнесения заповеди: так, Иисус Христос велит своим ученикам видеть убежище в его заступничестве после того, как Он вознесётся на Небо. «В тот день будете просить во имя Моё» (Ин 16:26), - говорит Иисус. Совершенно очевидно, что с самого начала молящийся бывал услышан только благодаря милости Посредника. Поэтому Бог повелел в Законе, чтобы священник, которому одному позволено входить в святилище, нёс на плечах имена двенадцати колен Израилевых и столько же драгоценных камней на груди (Исх 28:9-12,21); а народ должен оставаться в отдалении, чтобы произносить свои прошения устами священника. Жертвы должны были подтверждать молитвы и придавать им действенность. Эта церемония показывала, что всем нам запрещено представать перед ликом Бога, и поэтому мы нуждаемся в посреднике, который предстанет от нашего имени, понесёт нас на своих плечах и на своей груди, чтобы мы были услышаны через него. И чтобы молитвы, которые никогда не бывают лишены хотя бы малой скверны, были очищены пролитием крови.

Мы видим, что святые, дабы получить просимое, основывали свою надежду на жертвах, которые, как они знали, установлены для того, чтобы исполнились все их молитвы. Давид говорит: «Да воспомянет [Господь] все жертвоприношения твои и всесожжение твоё да соделает тучным» (Пс 19/20:4). Тем самым он открывает, что с самого начала Бог был умиротворён заступничеством Иисуса Христа, чтобы исполнить желания верующих. Для чего Иисус Христос - если вернуться к только что рассмотренной теме - назначил новый день, когда ученики его будут молиться во имя его, если не для того, чтобы сегодня эта милость, став более явной, заслуживала куда большего почтения? Несколько раньше Иисус высказался в том же смысле: «Доныне вы ничего не просили во имя Моё; просите и получите» [Ин 16:24]. Дело не в том, что ученики были совершенно невежественны и никогда не говорили «да» о служении Посредника - ведь все евреи были проникнуты этой истиной. Но дело в том, что они ещё не имели явного знания о том, что Иисус Христос, вознесшись на Небо, должен стать Ходатаем в более узком смысле, чем прежде. И чтобы смягчить тоску, которая овладела учениками из-за его близящегося отсутствия, Он им объявляет об этом, принимая на Себя миссию Заступника. Он уверяет их, что до того времени они были лишены особенного благодеяния, которым воспользуются теперь, когда получат больше свободы взывать в Богу, ибо их Ходатай будет на Небе. Как сказал апостол, его кровью наш путь туда стал новым и живым (Евр 10:19-20). И по той же причине наша испорченность стала менее простительной, если мы не примем всей душою этого бесценного благодеяния, которое предназначено именно нам.

19. | Porro, quum sit ipse unica via, ac unus accessus quo ad Deum ingredi nobis datur^d: qui ab hac via deflectunt, et hunc accessum deserunt, iis neque via ulla neque accessus ad Deum superest: nihil in eius throno reliquum fit^e praeter iram, iudicium, 324 ac terrorem. Denique quum hunc pro capite ac duce Pater nobis signaverit^a, qui ab eo ullo modo declinant vel obliquant, conantur quantum in se est notam a Deo impressam delere et adulterare. || Ita unus statuitur Mediator Christus, cuius intercessione propitius et exorabilis nobis reddatur Pater. Quanquam interim et suae sanctis intercessiones relinquuntur, quibus alii aliorum salutem mutuo inter se Deo commendant^b, de quibus meminit Apostolus [1. Tim. 2. a. 1]: sed tales quae ab unica illa dependeant: tantum abest ut delibent ex ea quippiam. Nam ut a dilectionis affectu scaturiunt, quo nos ultro citroque amplectimur, ceu unius corporis membra: ita etiam ad capitis unitatem referuntur. Quum ergo illae quoque in Christi nomine fiunt, quid aliud quam testantur, neminem ullis omnino precibus, nisi Christo intercedente, posse adiuvari? Atque ut non obstat sua intercessione Christus quominus in Ecclesia precibus alter alteri vicissim patrocinemur: ita fixum maneat, omnes totius Ecclesiae intercessiones in illam unicam esse dirigendas. || Imo hoc maxime nomine cavenda nobis ingratitudo est, quod Deus indignitati nostrae ignoscens, non tantum singulis pro se orare permittit, sed etiam alios pro aliis admittit deprecatores. Cuius enim superbiae esset, ubi Deus Ecclesiae suae patronos constituit qui merito repudiari merentur, si pro se quisque privatim oret, hac liberalitate abuti ut Christi honorem obscurent?

19. Et veu qu’il est la voye unique, et la seule entrée que nous avons à Dieu: quand ils ne le prennent pour voye et entrée, ils n’ont rien qui les puisse faire approcher de Dieu, et ne pourroyent trouver en son throne qu’ire, terreur et jugement Et aussi veu que Dieu l’a signé et marqué singulierement pour estre nostre Chef et nostre conduite, ceux qui se destournent de luy, ou declinent tant peu que ce soit, s’efforcent d’autant qu’en eux est d’effacer la marque de Dieu. En ceste maniere Jesus Christ est constitué pour mediateur unique, par l’intercession duquel le Pere nous soit rendu propice et exorable. Combien que cependant nous laissons aux Saincts leurs intercessions, par lesquelles ils recommandent à Dieu mutuellement le salut les uns des autres, comme sainct Paul en fait mention (1 Tim. 2:1): toutesfois nous requerons qu’elles soyent telles, que tousjours elles dependent de ceste seule de Jesus Christ: tant s’en faut qu’elles soyent diminutions d’icelle. Car comme elles procedent de l’affection de charité, en laquelle nous sommes ensemble liez comme membres: aussi elles se rapportent à l’unité de nostre Chef. Puis donc qu’elles sont faites au nom de Christ, ne tesmoignent-elles pas que nul ne peut estre aydé ne secouru par aucunes prieres des autres, sinon au moyen que Jesus Christ est l’intercesseur? Et comme Jesus Christ par son intercession n’empesche point que nous ne subvenions en l’Eglise par prieres l’un à l’autre: aussi il faut que cela demeure resolu, que toutes les intercessions de l’Eglise se doyvent diriger et rapporter à icelle seule. Mesme nous avons bien à nous garder d’ingratitude en cest endroit: puis que Dieu supportant nostre indignité, non seulement donne licence à chacun de prier pour soymesme, mais nous reçoit et admet à supplier les uns pour les autres. Car quel orgueil seroit-ce, quand Dieu nous fait cest honneur de nous constituer procureurs de son Eglise, voire qui meritons bien d’estre rejettez en priant pour nous, que cependant nous abusons de telle liberalité en obscurcissant l’honneur de Jesus Christ?

19. Moreover, since he is the only way of access by which we are permitted to approach God, to them who deviate from this road, and desert this entrance, there remains no other way of access to God, nor any thing on his throne but wrath, judgment, and terror. Finally, since the Father has appointed him to be our Head and Leader, they who in any respect decline or turn aside from him, endeavour, as far as they can, to deface and obliterate a character impressed by God. Thus 101Christ is appointed as the one Mediator, by whose intercession the Father is rendered propitious and favourable to us. The saints have likewise their intercessions, in which they mutually commend each other’s interests to God, and which are mentioned by the apostle;³⁴⁸ but these are so far from detracting any thing from the intercession of Christ, that they are entirely dependent on it. For as they arise from the affection of love, reciprocally felt by us towards each other as members of one body, so likewise they are referred to the unity of the Head. Being made also in the name of Christ, what are they but a declaration, that no man can be benefited by any prayers at all, independently of Christ’s intercession? And as the intercession of Christ is no objection to our mutually pleading for each other, in our prayers in the Church, so let it be considered as a certain maxim, that all the intercessions of the whole Church should be directed to that principal one. We ought to beware of ingratitude particularly on this head, because God, pardoning our unworthiness, not only permits us to pray each one for himself, but even admits us as intercessors for one another. For, when those who richly deserve to be rejected, if they should privately pray each for himself, are appointed by God as advocates of his Church, what pride would it betray to abuse this liberality to obscure the honour of Christ!

19. The wrath of God lies on those who reject Christ as a Mediator. This excludes not the mutual intercession of saints on the earth.

Moreover since he himself is the only way and the only access by which we can draw near to God, those who deviate from this way, and decline this access, have no other remaining; his throne presents nothing but wrath, judgment, and terror. In short, as the Father has consecrated him our guide and head, those who abandon or turn167aside from him in any way endeavour, as much as in them lies, to sully and efface the stamp which God has impressed. Christ, therefore, is the only Mediator by whose intercession the Father is rendered propitious and exorable (1 Tim. 2:5). For though the saints are still permitted to use intercessions, by which they mutually beseech God in behalf of each others salvation, and of which the Apostle makes mention (Eph. 6:18, 19; 1 Tim. 2:1); yet these depend on that one intercession, so far are they from derogating from it. For as the intercessions which, as members of one body we offer up for each other, spring from the feeling of love, so they have reference to this one head. Being thus also made in the name of Christ, what more do they than declare that no man can derive the least benefit from any prayers without the intercession of Christ? As there is nothing in the intercession of Christ to prevent the different members of the Church from offering up prayers for each other, so let it be held as a fixed principle, that all the intercessions thus used in the Church must have reference to that one intercession. Nay, we must be specially careful to show our gratitude on this very account, that God pardoning our unworthiness, not only allows each individual to pray for himself, but allows all to intercede mutually for each other. God having given a place in his Church to intercessors who would deserve to be rejected when praying privately on their own account, how presumptuous were it to abuse this kindness by employing it to obscure the honour of Christ?

19. Verder, daar Hij de enige weg is en de enige toegang, door welke het ons gegeven wordt tot God te gaan, is voor hen, die van deze weg afgaan en deze toegang verlaten, geen enkele weg en toegang tot God over; voor hen is op zijn troon niets over dan toorn, oordeel en verschrikking. Kortom, daar de Vader Hem ons tot een Hoofd en Leidsman heeft gekenmerkt, trachten zij, die op enigerlei wijze van Hem afwijken of zich afwenden, voorzover zij kunnen, het merkteken, dat door God ingedrukt is, te vernietigen en te vervalsen. Zo wordt Christus gesteld als de enige Middelaar, opdat door zijn voorbidding de Vader ons genadig zou worden en zich zou laten verbidden. Maar intussen worden ook de heiligen hun voorbiddingen gelaten, waardoor zij elkanders zaligheid wederkerig aan God aanbevelen, en van welke de apostel melding maakt (1 Tim. 2:1) maar dan zulke voorbiddingen, die van die enige voorbidding afhangen; zover is het er vandaan, dat ze van haar iets zouden afdoen. Want evenals ze opwellen uit de aandoening der liefde, waardoor wij elkander wederkerig omhelzen als leden van één lichaam, zo worden ze ook teruggebracht tot de eenheid van het Hoofd. Daar dus ook zij in Christus' naam geschieden, wat getuigen ze dan ook anders dan dat niemand door enig gebed geholpen kon worden, tenzij Christus tussenbeide komt ? En evenals Christus door zijn voorbidding niet verhindert, dat wij in de kerk elkander wederkerig door gebeden te hulp komen, zo moet vast blijven staan, dat alle voorbiddingen der ganse kerk op die ene moeten gericht worden. Ja vooral hierom moeten wij ons hoeden voor ondankbaarheid, omdat God, onze onwaardigheid vergevend, niet slechts aan een ieder toestaat voorzichzelf te bidden, maar ook toelaat, dat wij voor elkander bidden. Want van welk een hovaardij zou het getuigen, wanneer, waar God hen tot voorspraak zijner kerk gesteld heeft, die terecht verdienen afgewezen te worden, indien ieder bidt voor zichzelf, ze deze milddadigheid zouden misbruiken om Christus' eer te verduisteren !

19. Christus ist der einzige Mittler - auch für die gegenseitige Fürbitte der Gläubigen

Christus ist also der einzige Weg und der einzige Zugang, durch den es uns geschenkt ist, zu Gott zu dringen; wer nun also von diesem Wege abbiegt und von diesem Zugang weicht, der hat weiter keinen Weg und keinen Zugang mehr zu Gott, und für den bleibt vor Gottes Thron nichts als Zorn, Gericht und Schrecken. Kurz, weil uns der Vater an Christus als unser Haupt und unseren Herzog 583 gewiesen hat, so versucht jeder, der von ihm irgendwie weicht oder sich auf einen Nebenweg begibt, soviel an ihm ist, dieses dem Herrn von Gott aufgeprägte Kennzeichen zu zerstören oder zu verfälschen! So ist Christus als der einzige Mittler eingesetzt, damit uns durch seine Fürsprache der Vater gnädig wird und Erhörung schenkt.

Freilich bleibt unterdessen auch den Heiligen ihre Fürsprache überlassen, in der sie Gott gegenseitig ihr Heil ans Herz legen. Dieser Fürsprache gedenkt auch der Apostel (1. Tim. 2,1). Aber diese Fürbitten der Heiligen hängen von jener einen ab; sie können ihr also nie und nimmer etwas entziehen! Denn sie entspringen ja aus der Regung der Liebe, in der wir uns gegenseitig aus freien Stücken als Glieder eines Leibes umfassen; aber eben deshalb beziehen sie sich auch auf die Einheit des Hauptes! Auch geschieht solche gegenseitige Fürsprache ja ebenfalls im Namen Christi, - und was bezeugt sie dann anders, als daß keinem Menschen durch irgendwelche Gebete geholfen werden kann, wenn nicht Christus für ihn eintritt? So steht Christus mit seiner Fürsprache gewiß nicht im Wege, daß wir auch in der Kirche alle füreinander in unseren Gebeten einstehen; aber ebenso muß es fest stehen bleiben, daß alle Fürbitten der ganzen Kirche auf diese eine gerichtet werden müssen: Ja, wir müssen uns gerade an dieser Stelle vor der Undankbarkeit hüten; denn Gott hat, indem er uns unsere Unwürdigkeit verzeiht, nicht nur dem einzelnen erlaubt, für sich zu beten, sondern auch den einen für den anderen als Fürbitter zugelassen! Wenn Gott nun Menschen als Fürsprecher seiner Kirche eingesetzt hat, die mit Recht abgewiesen werden würden, wenn jeder (auch nur) für sich allein betete - was ist es dann für eine Hoffart, diese Freigebigkeit Gottes zu mißbrauchen, um Christi Ehre zu verdunkeln?

19. Buite Christus kan daar geen ander Middelaar wees nie

Aangesien Hy verder die enigste weg is en die enigste toegang waardeur toetrede tot God aan ons gegee word,¹⁷¹ is daar vir mense wat van hierdie weg afwyk en hierdie toegang verlaat, geen weg en geen toegang tot God oor nie. Voor sy troon is daar vir hulle niks anders as sy toorn, oordeel en verskrikking oor nie. Aangesien die Vader Hom voorts vir ons 1108 as Hoof¹⁷² en Leier¹⁷³ beseël het,¹⁷⁴ poog diegene wat op enige manier van Hom afwyk of hulle van Hom af wegdraai, om die teken wat deur God afgestempel is, sover dit binne hulle vermoë is, uit te wis en te vermink. So word Christus as enigste Middelaar gestel om die Vader deur sy voorbidding vir ons genadig en genaakbaar te maak. Intussen behou die heiliges nogtans die voorbedes waarmee die een die ander se heil wedersyds aan God opdra en waarvan die apostel melding maak,¹⁷⁵ maar dan sulke voorbedes wat van daardie enige voorbidding (van Christus) afhang. So ver is dit daarvan verwyder dat hulle enige afbreuk aan sy voorbidding kan doen. Want soos hierdie voorbedes uit ’n gevoel van liefde opborrel sodat ons mekaar oor en weer as lede van een liggaam omhels, so word hulle ook op die eenheid van die Hoof betrek. Wanneer sulke voorbedes ook in Christus se Naam gedoen word, wat getuig hulle dan anders as dat niemand deur enige voorbede hoegenaamd gehelp kan word tensy Christus tussenbeide tree nie? En soos Christus deur sy voorbidding nie verhinder dat ons in die kerk met ons gebede die een vir die ander wedersyds voorbidding doen nie, so moet dit onwrikbaar vas bly staan dat al die voorbedes van die hele kerk op daardie enige voorbidding gerig moet word. Ja, ons moet om hierdie rede veral teen ondankbaarheid waak omdat God ons onwaardigheid vergewe en elkeen nie alleen toelaat om vir homself te bid nie maar ook dat die een vir die ander bid. Want wanneer God mense as voorbidders vir sy kerk aangestel het wat tereg verdien om verwerp te word, watter hooghartigheid sou dit nie wees as elkeen persoonlik vir homself sou bid om hierdie vryheid te misbruik om Christus se eer te verduister nie?

19. Поскольку Иисус Христос - наш единственный путь и единственный доступ к Богу, то наши противники, не считая Его таковым, теряют всё, что приблизило бы их к Богу, и могут найти у его Престола лишь гнев, ужас и суд. И поскольку Бог назначил и поставил нашим Главой и Поводырём единственно Иисуса Христа, то те, кто отворачивается от Него или мало Его почитает, стремятся, насколько это в их силах, стереть Божий знак.

Но Иисус Христос поставлен единственным Посредником, через заступничество которого Бог становится к нам благосклонным и прощающим. Хотя мы почитаем ходатайства святых, которыми они взаимно просят у Бога спасения для себя и других, на что указывает св. Павел (1 Тим 2:1), мы ставим условие, чтобы эти ходатайства всегда зависели от единственного ходатайства Иисуса Христа и ни в коем случае не умаляли его. Поскольку они основаны на чувстве любви, которым мы связаны друг с другом как члены, то их условием является единение (unite) с нашим Главой. А поскольку эти ходатайства приносятся во имя Иисуса Христа, то не свидетельствуют ли они, что никто не может получить помощь благодаря молитвам других, если его заступником не будет Иисус? Своим заступничеством Он нисколько не мешает тому, чтобы мы питали Церковь молитвами друг за друга. Посему не подлежит сомнению, что все ходатайства Церкви должны относиться и устремляться к заступничеству Иисуса Христа. Здесь мы обязаны хранить себя от неблагодарности: Бог, не обращая внимания на наше недостоинство, не только даёт каждому возможность молиться за себя, но допускает и принимает наши молитвы друг за друга. Бог оказывает нам честь быть представителями его Церкви, нам, которые вполне заслужили того, чтобы были отвергнуты даже их молитвы за себя. Так что какой гордыне мы бы предались, если бы злоупотребили подобной щедростью, затемняя славу Иисуса Христа!

20. | Porro merum est nugamentum quod balbutiunt Sophistae, Christum esse redemptionis Mediatorem, fideles autem intercessionis¹. Quasi vero Christus temporaria mediatione defunctus, aeternam et nunquam intermorituram ad servos suos reiecerit. Benigne scilicet illum tractant, qui tantulam honoris portionem illi decidunt. Atqui longe aliter Scriptura, cuius simplicitate, omissis istis impostoribus, contentum esse pium hominem convenit; nam quum dicit Iohannes, Siquis peccaverit, advocatum nos habere apud Patrem, Christum Iesum [1. Iohan. 2. a. 1]: an patronum olim nobis fuisse intelligit, ac non potius perpetuam illi intercessionem assignat? Quid quod Paulus sedentem ad Patris dexteram etiam pro nobis intercedere affirmat [Rom. 8. g. 34^c]? Quum vero alibi unicum Dei et hominum Mediatorem illum nuncupat [1. Tim. 2. b. 5], annon ad precationes respicit quarum ante paulo meminerat²? Siquidem pro omnibus hominibus intercedendum praefatus, in eius sententiae confirmationem 325 mox subnectit , unum esse omnium Deum, et unum mediatorem ^a. || Neque vero aliter interpretatur Augustinus, quum sic loquitur, Homines Christiani invicem se commendant oratonibus suis. Pro quo autem nullus interpellat, sed ipse pro omnibus, hic unus verusque Mediator est. Paulus Apostolus, quanquam sub capite praecipuum membrum, quia tamen membrum erat corporis Christi, et noverat, non per figuram in interiora veli ad sancta sanctorum sed per expressam et firmam veritatem in interiora caeli ad sanctitatem non imaginariam sed aeternam intrasse maximum et verissimum Sacerdotem Ecclesiae: se orationibus fidelium ipse quoque commendat [Rom. 15. g. 30; Ephes. 6. d. 19; Coloss. 4. a. 3]. Nec mediatorem se facit inter populum et Deum: sed rogat ut omnia corporis Christi membra invicem pro se orent: quoniam invicem sollicita sunt membra, et si patitur unum membrum, reliqua compatiuntur [1. Cor. 12. d. 25]¹. Ac sic membrorum omnium adhuc in terra laborantium mutuae pro se invicem orationes ascendant ad caput quod praecessit in caelum, in quo est propitiatio pro peccatis nostris. Nam si esset mediator Paulus, essent utique et reliqui Apostoli; ac sic^b multi mediatores essent, nec constaret ipsius Pauli ratio, qua dixerat, Unus enim Deus, unus mediator Dei et hominum, homo Christus²: in quo et nos unum sumus^c, si servamus unitatem fidei in vinculo pacis [Ephes. 4. a. 3; Lib. contra Parmeni. 2. cap. 8^{d 3}]. Item alibi, At vero Sacerdotem si requiras, super caelos est, ubi interpellat pro te, qui in terra mortuus est pro te [In Psal. 94]⁴. || Neque vero somniamus illum, Patris genibus advolutum, suppliciter pro nobis deprecari: verum cum Apostolo intelligimus^e, sic eum apparere coram facie Dei, ut mortis eius virtus ad perpetuam pro nobis intercessionem valeat: sic tamen ut sanctuarium caeli ingressus, ad consummationem usque seculorum solus populi eminus in atrio residentis vota ad Deum deferat.

20. Ce n’est donc que pur mensonge ce que babillent les Sophistes de maintenant, que Christ est mediateur de la redemption, les fideles, de l’intercession. Comme si Christ s’estant acquité d’une mediation temporelle, avoit remis l’office eternel et à jamais perdurable sur ses serviteurs. C’est un bel honneur qu’ils luy font, de luy departir une si petite portion de l’honneur qui luy est deu. Mais l’Escriture y va bien autrement, à la simplicité de laquelle se doit arrester le fidele, en laissant là ces trompeurs. Car quand sainct Jean dit, que si quelcun a peché, nous avons un Advocat envers le Pere, assavoir Jesus Christ (1 Jean 2:1, 2): il n’entend pas qu’il nous ait esté jadis Advocat, mais il luy assigne office d’intercesseur perpetuel. Et mesme sainct Paul afferme, qu’estant assis à la dextre du Pere, il intercede encore pour nous (Rom. 8:34). Et quand en un autre passage il le nomme Mediateur unique de Dieu et des hommes (1 Tim. 2:5), ne regarde-il point aux prieres dont il avoit fait mention auparavant? Car ayant predit qu’il faut supplier Dieu pour tous hommes; pour confermer ceste sentence, il dit consequemment qu’il y a un Dieu, et un Mediateur pour donner approche à tous hommes envers luy. Et de fait, sainct Augustin ne le prend pas autrement, disant,⁷³ Les Chrestiens se recommandent à Dieu l’un l’autre en leurs oraisons: mais celuy qui prie pour tous, sans que nul prie pour luy, iceluy est le vray seul mediateur (Hebr. 10:19). Paul, combien qu’il fust un des principaux membres, toutesfois d’autant qu’il estoit membre, sachant que le Seigneur Jesus vray Sacrificateur, pour toute l’Eglise estoit entré au Sanctuaire de Dieu, non point par figure, ny image, mais en verité: il se recommande aux oraisons des fideles, et ne se fait point mediateur entre Dieu et les hommes: mais requiert que tous les membres du corps prient aussi bien pour luy comme il prie pour les autres, selon que tous doyvent avoir solicitude et compassion mutuelle (Rom. 15:30; Ephes. 6:19; Col. 4:3; 1 Cor. 12:25). En ceste maniere les oraisons mutuelles de tous les membres qui travaillent encore en terre, doyvent monter au Chef qui est precedé au ciel, auquel nous avons remission de nos pechez: car si sainct Paul estoit mediateur, les autres Apostres le seroyent semblablement: et ainsi il y auroit plusieurs mediateurs: ce qui ne conviendroit point à ce qu’il dit en un autre passage, qu’il y a un mediateur de Dieu et des hommes: auquel aussi nous sommes un, si nous gardons unité de foy par le lien de paix (Ephes. 4:3). Ce passage est prins du second livre contre Parmenien. Suyvant ce propos il dit aussi sur le Pseaume nouante et quatrieme: Si tu cherches ton mediateur pour t’introduire à Dieu, il est au ciel, et prie là pour toy, comme il est mort pour toy en la terre.⁷⁴ Il est bien vray que nous n’imaginons pas, qu’estant à genoux il face humble supplication: mais nous entendons avec l’Apostre, qu’il comparoist tellement devant la face de Dieu, que la vertu de sa mort est vallable à intercession perpetuelle. Et avec ce, que luy estant entré au Sanctuaire du ciel, peut seul presenter les prieres du peuple, lequel n’a point prochain accez avec Dieu.

20. Now, the cavil of the sophists is quite frivolous, that Christ is the Mediator of redemption, but believers of intercession; as if Christ, after performing a temporary mediation, had left to his servants that which is eternal and shall never die. They who detract so diminutive a portion of honour from him, treat him, doubtless, very favourably. But the Scripture, with the simplicity of which a pious man, forsaking these impostors, ought to be contented, speaks very differently; for when John says, “If any man sin, we have an Advocate with the Father, Jesus Christ,”³⁴⁹ does he only mean that he has been heretofore an Advocate for us, or does he not rather ascribe to him a perpetual intercession? What is intended by the assertion of Paul, that he “is even at the right hand of God, and also maketh intercession for us?”³⁵⁰ And when he elsewhere calls him the “one Mediator between God and man,” does he not refer to prayers, which he has mentioned just before?“³⁵¹ For having first asserted that intercessions should be made for all men, he immediately adds, in confirmation of that idea, that all have one God and one Mediator. Consistent with which is the explanation of Augustine, when he thus expresses 102himself: “Christian men in their prayers mutually recommend each other to the Divine regard. That person, for whom no one intercedes, while he intercedes for all, is the true and only Mediator. The apostle Paul, though a principal member under the Head, yet because he was a member of the body of Christ, and knew the great and true High Priest of the Church had entered, not typically, into the recesses within the veil, the holy of holies, but truly and really into the interior recesses of heaven, into a sanctuary not emblematical, but eternal,—Paul, I say, recommends himself to the prayers of believers. Neither does he make himself a mediator between God and the people, but exhorts all the members of the body of Christ mutually to pray for one another; since the members have a mutual solicitude for each other; and if one member suffers, the rest sympathize with it. And so should the mutual prayers of all the members, who are still engaged in the labours of the present state, ascend on each other’s behalf to the Head, who is gone before them into heaven, and who is the propitiation for our sins. For if Paul were a mediator, the other apostles would likewise sustain the same character; and so there would be many mediators; and Paul’s argument could not be supported, when he says, ‘For there is one God, and one Mediator between God and men, the man Christ Jesus; in whom we also are one, if we keep the unity of the Spirit in the bond of peace.’” Again, in another place: “But if you seek a priest, he is above the heavens, where he now intercedes for you, who died for you on earth.” Yet we do not dream that he intercedes for us in suppliant prostration at the Father’s feet; but we apprehend, with the apostle, that he appears in the presence of God for us in such a manner, that the virtue of his death avails as a perpetual intercession for us; yet so as that, being entered into the heavenly sanctuary, he continually, till the consummation of all things, presents to God the prayers of his people, who remain, as it were, at a distance in the court.

20. Refutation of errors interfering with the intercession of Christ. 1. Christ the Mediator of redemption; the saints mediators of intercession. Answer confirmed by the clear testimony of Scripture, and by a passage from Augustine. The nature of Christ’s intercession.

Moreover, the Sophists are guilty of the merest trifling when they allege that Christ is the Mediator of redemption, but that believers are mediators of intercession; as if Christ had only performed a temporary mediation, and left an eternal and imperishable mediation to his servants. Such, forsooth, is the treatment which he receives from those who pretend only to take from him a minute portion of honour. Very different is the language of Scripture,with whose simplicity every pious man will be satisfied, without paying any regard to those importers. For when John says, “If any man sin, we have an advocate with the Father, Jesus Christ the righteous,” (1 John 2:1), does he mean merely that we once had an advocate; does he not rather ascribe to him a perpetual intercession? What does Paul mean when he declares that he “is even at the right hand of God, who also maketh intercession for us”? (Rom. 8:32). But when in another passage he declares that he is the only Mediator between God and man (1 Tim. 2:5), is he not referring to the supplications which he had mentioned a little before? Having previously said that prayers were to be offered up for all men, he immediately adds, in confirmation of that statement, that there is one God, and one Mediator between God and man. Nor does Augustine give a different interpretation when he says, “Christian men mutually recommend each other in their prayers. But he for whom none intercedes, while he himself intercedes for all, is the only true Mediator. Though the Apostle Paul was under the head a principal168member, yet because he was a member of the body of Christ, and knew that the most true and High Priest of the Church had entered not by figure into the inner veil to the holy of holies, but by firm and express truth into the inner sanctuary of heaven to holiness, holiness not imaginary, but eternal, he also commends himself to the prayers of the faithful. He does not make himself a mediator between God and the people, but asks that all the members of the body of Christ should pray mutually for each other, since the members are mutually sympathetic: if one member suffers, the others suffer with it. And thus the mutual prayers of all the members still laboring on the earth ascend to the Head, who has gone before into heaven, and in whom there is propitiation for our sins. For if Paul were a mediator, so would also the other apostles, and thus there would be many mediators, and Paul’s statement could not stand, ‘There is one God, and one Mediator between God and men, the man Christ Jesus;’ in whom we also are one if we keep the unity of the faith in the bond of peace,”¹ (August. Contra Parmenian, Lib. 2 cap. 8). Likewise in another passage Augustine says, “If thou requirest a priest, he is above the heavens, where he intercedes for those who on earth died for thee,” (August. in Ps. 94) imagine not that he throws himself before his Father’s knees, and suppliantly intercedes for us; but we understand with the Apostle, that he appears in the presence of God, and that the power of his death has the effect of a perpetual intercession for us; that having entered into the upper sanctuary, he alone continues to the end of the world to present the prayers of his people, who are standing far off in the outer court.

20. Verder is het louter beuzelpraat, wat de sofisten bazelen, dat Christus de Middelaar is der verlossing, en de gelovigen de middelaars der voorbidding. Alsof Christus, na een tijdelijke bemiddeling te hebben vervuld, de eeuwige bemiddeling, die nooit zal sterven, op zijn dienstknechten had geschoven. Ze behandelen Hem toch wel welwillend, dat ze Hem een zo klein deeltje van zijn eer afnemen ! Maar geheel anders leert de Schrift met wier eenvoudigheid de vrome, zonder te letten op die bedriegers, tevreden moet zijn. Want wanneer Johannes zegt (1 Joh. 2:1) "Indien iemand gezondigd heeft, wij hebben een Voorspraak bij de Vader, Jezus Christus," verstaat hij daaronder dan, dat Hij oudtijds voor ons een Voorspraak geweest is, en schrijft hij Hem niet veeleer een eeuwige voorbidding toe ? En beweert Paulus (Rom. 8:34) niet, dat Hij zit aan de rechterhand des Vaders en ook voor ons bidt ? En wanneer hij Hem elders (1 Tim. 2:5) de enige Middelaar Gods en der mensen noemt, heeft hij dan niet het oog op de gebeden, die hij kort te voren vermeld had ? Immers nadat hij eerst gezegd heeft, dat men voor alle mensen moet bidden, voegt hij tot versterking van zijn woorden terstond daaraan toe, dat er één God is van allen en één Middelaar. En ook Augustinus¹ legt dit niet anders uit, wanneer hij aldus spreekt: "De Christenen dragen elkander aan God op door hun gebeden; maar Hij, voor wie niemand bidt, maar die zelf bidt voor allen, die is de enige en ware Middelaar. Aangezien de apostel Paulus, hoewel hij een voornaam lid was onder het Hoofd, toch een lid was van het lichaam van Christus, en wist, dat de grootste en waarachtigste Priester der kerk niet door een figuur in het binnenste van het voorhangsel tot het heilige der heiligen was binnengegaan, maar door een uitgedrukte en vaste waarheid in het binnenste des hemels niet tot een afgebeelde maar eeuwige heiligheid, beveelt hij ook zichzelf in de gebeden der gelovigen aan (Rom. 15:30; Ef.6:19; Col.4:3) En hij maakt zichzelf niet tot een Middelaar tussen het volk en God; maar hij vraagt, dat alle leden van Christus' lichaam wederkerig voor elkander zullen bidden, daar de leden voor elkander bekommerd zijn, en indien één lid lijdt, de andere mede lijden (1 Cor. 12:25) En zo moeten de wederkerige gebeden, welke alle leden, die nog op aarde lijden, voor elkander doen, opstijgen tot hun Hoofd, dat voorgegaan is in de hemel, en in hetwelk verzoening is voor onze zonden. Want indien Paulus een middelaar was, dan zouden ook de andere apostelen het zijn, en dan zouden er zo vele middelaars wezen, en zou de redenering van Paulus zelf geen stand houden, waarin hij gezegd had (1 Tim. 2:5; Ef.4:3) "Want er is één God, en één Middelaar Gods en der mensen, de mens Christus; in wie ook wij één zijn, indien wij bewaren de enigheid des geloofs door de band des vredes." Evenzo zegt Augustinus² op een andere plaats: "Maar indien gij de Priester zoekt, Hij is boven de hemelen, waar Hij bidt voor u, die op de aarde gestorven is voor u." Maar wij dromen niet, dat Hij voor de knieën zijns Vaders uitgestrekt, als een smekeling voor ons bidt; maar wij hebben met de apostel deze opvatting, dat Hij verschijnt voor het aangezicht Gods zo, dat de kracht van zijn dood dient tot een eeuwige voorbidding voor ons; echter zo, dat Hij, na het heiligdom des hemels te zijn binnengegaan, tot de voleinding der wereld toe de gebeden van het volk, dat van verre in de voorhof verblijft, alleen tot God brengt.

20. Christus ist der ewige und bleibende Mittler

Es ist nun aber reines Geschwätz, wenn die (papistischen) Klüglinge plappern, Christus sei der Mittler für die Erlösung, die Gläubigen aber für die Fürbitte. Als ob Christus nun sein zeitliches Mittlertum erfüllt und das ewige und unaufhörliche auf seine Knechte übertragen hätte! Sie behandeln ihn wahrlich freundlich, indem sie ihm bloß ein so „kleines“ Stück von seiner Ehre abschneiden! Ganz anders dagegen die Schrift! Und mit ihrer Schlichtheit sollte doch ein frommer Mensch zufrieden sein und darüber solche Betrüger beiseite lassen! Da sagt Johannes: „Und ob jemand sündigt, so haben wir einen Fürsprecher bei dem Vater, Jesum Christum ...“ (1. Joh. 2,1). Meint er damit etwa, Christus sei einst unser Fürsprecher gewesen? Spricht er ihm nicht vielmehr das ständige Eintreten für uns zu? Was will man dazu sagen, wenn Paulus erklärt, Christus sitze zur Rechten des Vaters und trete für uns ein? (Röm. 8,34). Oder wenn er ihn an anderer Stelle den einzigen Mittler zwischen Gott und den Menschen nennt? (1. Tim. 2,5). Nimmt er damit nicht auf jene Gebete (der Gläubigen) Bezug, die er vorher erwähnt? (1. Tim. 2,1). Er spricht doch zunächst davon, daß wir „für alle Menschen“ eintreten sollen - und dann setzt er zur Bekräftigung dieses Satzes bald hinzu: „Denn es ist ein Gott und ein Mittler ...“! Auch Augustin legt es nicht anders aus; er sagt: „Die Christenmenschen legen sich in ihren Gebeten gegenseitig Gott ans Herz. Der aber, für den niemand eintritt, der dagegen selbst für alle Fürsprache tut, der ist der eine und wahre Mittler. Der Apostel Paulus war gewiß unter diesem Haupte ein besonders hervorragendes Glied; aber er war doch ein Glied am Leibe Christi, und er wußte, daß der höchste und wahrhaftigste Priester der Kirche nicht etwa bildlich in das Innere der Hütte und in das Allerheiligste eingegangen ist, sondern in klarer, fester Wahrheit in das Innere des Himmels zu einer nicht nachgebildeten, sondern ewigen Heiligkeit gedrungen ist; und deshalb befiehlt er auch sich selbst den Gebeten der Gläubigen! (Röm. 15,30; Eph. 6,19; Kol. 4,3). Er macht sich auch nicht zum Mittler zwischen dem Volk und Gott, sondern er begehrt, daß alle Glieder am Leibe Christi füreinander beten; denn 584 alle Glieder sind füreinander besorgt, und so ein Glied leidet, so leiden alle Glieder (1. Kor. 12,26). So sollen die gegenseitigen Gebete aller Glieder, die noch hier auf Erden Mühsal leiden, füreinander zu dem Haupte emporsteigen, das ihnen in den Himmel vorangegangen ist und in dem die Versöhnung für unsere Sünden liegt! (1. Joh. 2,2). Wäre Paulus ein Mittler, so wären es gleicherweise auch die übrigen Apostel; wenn es aber auf diese Art viele Mittler gäbe, so würde nicht bestehen können, was Paulus selbst gemeint hat, wenn er sagt: ’Es ist ein Gott und ein Mittler zwischen Gott und den Menschen, nämlich der Mensch Christus ...’ (1. Tim. 2,5), in dem auch wir eins sind, wenn wir ‘halten die Einigkeit des Glaubens durch das Band des Friedens’! (Eph. 4,3; ungenau).“ (Augustin, Gegen den Brief des Parmenian, II,8,16). Ebenso sagt er an anderer Stelle: „Fragst du aber nach dem Hohenpriester - der ist über den Himmeln! Da bittet er für dich, er, der auf Erden für dich gestorben ist!“ (Zu Psalm 94; 6). Wir bilden uns aber nicht ein, er fasse da die Knie des Vaters und bitte fußfällig für uns, sondern wir verstehen das mit dem Apostel so: er erscheint dergestalt vor Gottes Angesicht, daß die Kraft seines Todes zu einer ständigen Fürsprache für uns wirkt; aber doch so, daß er, in das Allerheiligste des Himmels eingegangen, nun bis zum Ende der Zeiten die Gebete seines Volkes, das fern im Vorhof steht, allein vor Gott bringt!

20. ’n Weerlegging van die Sofiste se opvatting dat Christus slegs Middelaar tot verlossing is

Verder is die geklets van die Sofiste dat Christus Middelaar van ons verlossing maar die gelowiges middelaars van ons voorbidding is, loutere onsin.¹⁷⁶ Net asof Christus ’n tydelike middelaarskap vervul het en die ewige middelaarskap wat nooit sal sterf nie, op sy diensknegte afgeskuif het! Natuurlik behandel hulle Hom sagkens wanneer hulle slegs ’n klein deeltjie van sy eer wegsny! En tog praat die Skrif heeltemal anders, en ’n godvrugtige mens behoort daardie bedrieërs buite rekening te laat en slegs met die eenvoud van die Skrif tevrede te wees. Want wanneer Johannes sê dat as iemand sondig, ons ’n Voorspraak by die 1109 Vader het, naamlik Jesus Christus,¹⁷⁷ verstaan hy daaronder dat Christus net een keer ons Voorspraak was en skryf hy nie eerder aan Hom voortgesette tussentrede toe nie? Wat daarvan dat Paulus verklaar dat Hy aan die regterhand van die Vader sit en ook vir ons intree?¹⁷⁸ Wanneer hy Hom trouens elders die enige Middelaar tussen God en die mense noem,¹⁷⁹ het hy dan nie gebede in die oog waarvan hy ’n rukkie tevore melding gemaak het nie?¹⁸⁰ Want nadat hy vooraf gesê het dat daar vir alle mense tussenbeide getree moet word, voeg hy weldra ter bevestiging van sy verklaring by dat daar een God is van almal en een Middelaar.¹⁸¹

Augustinus vertolk dit nie anders as ons nie wanneer hy sê: “Christene dra mekaar in hulle gebede (aan God) op. Hy vir wie niemand egter intree nie maar Hy vir almal, Hy is die enigste en ware Middelaar. Hoewel die apostel Paulus ’n belangrike lid onder die Hoof was, omdat hy nogtans ’n lid van die liggaam van Christus was en hy geweet het dat die hoogste en waaragtigste Priester van die kerk nie figuurlik in die binneste van die voorhangsel tot die allerheiligste toegetree het nie maar deur die uitdruklike en vaste waarheid in die binneste van die hemel tot ’n heiligheid wat nie denkbeeldig is nie maar ewig, dra hy homself ook in die gebede van die gelowiges (aan God) op.¹⁸² Hy maak hom egter nie middelaar tussen die volk en God nie, maar hy vra dat al die lede van Christus se liggaam vir mekaar moet bid omdat die lede oor mekaar bekommerd is, en as een lid ly, ly al die ander lede saam.¹⁸³ En die wedersydse gebede van al die lede wat nog op aarde swoeg, gaan op na hulle Hoof wat hulle vooruitgegaan het in die hemel en in wie daar versoening vir ons sondes is. Want as Paulus middelaar was, sou al die ander apostels dit in elk geval ook gewees het, en so sou daar baie middelaars gewees het. Paulus se rede daarvoor sou ook nie stand kon hou nie. Hy sê: ‘Want daar is een God en een Middelaar van God en die mense, die mens Christus,¹⁸⁴ in wie ons ook een is¹⁸⁵ as ons die eenheid van die geloof in die band van vrede bewaar’”.¹⁸⁶ Elders sê hy ook: “Maar as jy waarlik na ’n Priester soek: Hy is in die hemel daarbo waar Hy vir jou intree, Hy wat op die aarde vir jou gesterf het”.¹⁸⁷

1110 Ons droom egter nie dat Hy voor die knieë van sy Vader uitgestrek smekend vir ons bid nie, maar ons verstaan daaronder saam met die apostel dat Hy so voor die aangesig van God verskyn dat die krag van sy sterwe as ewige tussentrede vir ons geld - egter op so ’n manier dat nadat Hy tot die heiligdom van die hemel toegetree het, Hy alleen die gebede van die volk wat ver weg in die voorhof staan, na God toe bring.

’n Weerlegging van die Roomse standpunt dat heiliges as tussengangers tussen God en die mens kan optree (Afdeling 21 - 27)

20. . То, что бормочут нынешние софисты, будто Христос - посредник при искуплении, а верующие - при заступничестве, есть чистая ложь. Словно Христос, освобождённый от временного посредничества, получил вечную миссию ради своих рабов. Вот так воздают они Христу великую честь, отделяя для Него маленькую частицу той славы, которая по праву Ему принадлежит во всей полноте! Но Писание подходит к этому совсем по-другому, и верующего должна убеждать его простота, а не уловки этих обманщиков. Когда св. Иоанн говорит, что если бы кто согрешил, то мы имеем Ходатая пред Отцом, Иисуса Христа (1 Ин 2:1-2), то он не имеет в виду, что Иисус когда-то был нашим Ходатаем, но приписывает Ему миссию вечного Заступника. И св. Павел утверждает, что Иисус Христос, сидя одесную Бога, ходатайствует за нас (Рим 8:34). А когда в другом месте св. Павел называет Его единственным Посредником между Богом и людьми (1 Тим 2:5), то не вспоминает ли он о молитвах, о которых упоминал ранее? Сказав тогда, что должно молить Бога за всех людей, теперь он подтверждает эту мысль и говорит, что един Бог, един и Посредник, приближающий к Нему всех людей.

В самом деле, св. Августин не рассматривает Иисуса Христа иначе, когда говорит: «Христиане в своих молитвах просят Бога друг за друга. Но Тот, кто молится за всех, а за Него не молится никто, есть истинный и единственный Посредник (Евр 10:19 cл.). Павел, будучи одним из главных членов [Церкви], но тем не менее лишь членом, и зная, что Господь Иисус, истинный Священник всей Церкви, вошёл в Божье Святилище не в образе и подобии, а в истине, просит верующих молиться за него. Однако при этом он не делает себя посредником между Богом и людьми, а требует, чтобы все члены тела так же хорошо молились за него, как он молится за других, дабы у всех была забота друг о друге и сострадание друг к другу (Рим 15:30; Эф 6:18-19; Кол 4:3; 1 Кор 12:25). Тем самым молитвы друг за друга всех членов Церкви, которые ещё трудятся на земле, должны подниматься к Главе, который предшествует им на Небесах и от которого мы получаем прощение своих грехов. Ведь если бы св. Павел был посредником, то другие апостолы тоже были бы ими. И таким образом имелось бы множество посредников, что не соответствует сказанному в другом месте: есть единственный Посредник между Богом и людьми, для которого мы тоже одно, если сохраняем единство веры в союзе мира (Эф 4:3)» (Августин. Против Послания Пармениана, II, VII, 16 (МРL, ХLIII, 60)). Этот отрывок взят из второй книги против Пармениана. На эту тему Августин рассуждает также в труде, посвящённом девяносто четвёртому [93-му] псалму: «Если ты ищешь посредника, который приведёт тебя к Богу, то Он на Небе и молится там за тебя, ибо Он умер ради тебя на земле» (Августин. Толк. на Пс 94, 6 (МРL, ХXXVII, 1220 p.)). Мы правы, что не воображаем себе Христа стоящим на коленях и смиренно молящимся. Но вместе с апостолом мы понимаем, что Он так предстаёт пред лицом Бога, что силы его смерти хватает на постоянное заступничество. При этом условии - что Он вошёл в Небесное Святилище - Он один может представлять молитвы народа, который отнюдь не близок к Богу.

21. | Quantum ad Sanctos attinet, qui carne^f mortui, in Christo vivunt, siquam illis orationem attribuimus^g, ne iis quidem ipsis somniemus^h aliam esse rogandi Dei viam, quam Christum, qui 326 solus via est: aut alio nomine Deo esse acceptas eorum preces^a. Itaque postquam Scriptura nos ab omnibus ad Christum unum revocat, postquam caelestis Pater vult omnia in ipso recolligere^b: || nimii stuporis fuit, ne dicam insaniae, nobis per ipsos accessum sic velle moliri, ut ab illo abduceremur^c sine quo nec eis aditus ullus patet. || Id autem aliquot seculis factitatum quis neget, hodieque ubicunque Papismus viget, factitari? Ad conciliandam Dei benevolentiam eorum merita subinde obtruduntur: atque ut plurimum^d, Christo praeterito, per eorum nomina Deus obsecratur. Annon hoc, quaeso, est munus unicae illius intercessionis quam Christo supra asseruimus, ad illos traducere? Deinde quis vel Angelus vel daemon ulli hominum de eiusmodi quam fingunt ipsorum intercessione syllabam unquam renuntiavit? in Scriptura enim nihil extat. Quae ergo eius comminiscendae fuit ratio? Certe dum humanum ingenium subsidia sibi ita quaeritat, quibus non munimur per Dei verbum, luculente suam diffidentiam prodit. Quod si conscientia eorum omnium appelletur || qui sanctorum intercessione oblectantur, reperiemus non aliunde id evenire, nisi quia anxietate laborant perinde || acsi hic^e Christus deficeret, aut nimium^f severus foret^g. Qua primum^h perplexitate Christumⁱ inhonorant, et solius Mediatoris titulo spoliant: qui ut illi in singularem praerogativam a Patre datus est, ita neque alio transferri debet. Atque hoc quidem ipso gloriam nativitatis eius^k obscurant, crucem evacuant: quicquid denique^l aut fecit, aut passus est, sua laude exuunt ac defraudant; siquidem huc tendunt omnia, ut solus sit et habeatur mediator. Simul Dei benignitatem abiiciunt, qui se illis in Patrem exhibebat; non enim illis Pater est, nisi Christum sibi fratrem esse^m agnoscant. Quod plane abnegant, nisi fraterno esse erga se affectu (quo nihil mollius aut teneriusⁿ esse potest cogitant. || Quare illum unice Scriptura^o nobis offert, ad ipsum nos mittit, et in ipso sistit. Ipse, inquit Ambrosius, os nostrum est, per quod Patri loquimur: oculus noster, per quem Patrem videmus: dextera nostra, per quam nos Patri offerimus. Quo nisi intercedente, nec nobis nec sanctis omnibus quicquam cum Deo est [Lib. de Isaac et anima.]^{p 1}. || Si excipiant, 327 quas in templis concipiunt publicas preces finiri hac appendice, Per Christum Dominum nostrum¹, frivolum effugium est: quia non minus profanatur Christi intercessio, dum mortuorum precibus et meritis miscetur, quam si ea penitus omissa soli mortui in ore essent. Deinde in suis omnibus litaniis, hymnis et prosis, ubi Sanctis mortuis nihil non honoris defertur, nulla Christi mentio.

21. Quant est des Saincts qui estans decedez de ce monde, vivent avec Christ: si nous leur attribuons quelque oraison, ne songeons point qu’ils ayent autre voye de prier, que Christ qui est seul la voye: ou que leurs requestes soyent acceptées de Dieu en autre nom. Puis donc que l’Escriture nous retirant de tous autres, nous rappelle à un seul Christ: puis que le Pere celeste veut que toutes choses soyent recueillies en luy: ç’a esté une trop grande bestise, voire mesme rage, de pretendre tellement avoir accés par eux, que nous soyons distraits de luy. Or que cela ait esté fait par cy devant, et qu’il se face encore aujourdhuy où la Papauté a lieu, qui est ce qui le niera? Pour avoir Dieu propice on allegue le merite des saincts, on invoque Dieu en leur nom, laissant le plus souvent Jesus Christ derriere. Qu’est-cela autre chose, sinon leur transferer l’office d’intercession unique, laquelle nous avons cy dessus maintenue à Christ? Davantage, qui est ou l’Ange ou le diable qui a jamais revelé une syllabe aux hommes de l’intercession des saincts, ainsi qu’on l’a forgée? Car il n’y en a rien en l’Escriture. Quelle raison donc y avoit-il de la controuver? Certes quand l’esprit humain cherche telles secondes aydes, lesquelles ne luy sont point baillées par la parolle de Dieu, il demonstre evidemment sa deffiance. Et si on appelle en tesmoin la conscience de ceux qui s’arrestent à l’intercession des Saincts, on trouvera que cela ne vient d’autre chose, sinon qu’ils sont en perplexité, comme si Christ leur defailloit, ou bien s’il estoit trop rigoureux. En laquelle doute ils font grand deshonneur à Christ, et le despouillent du tiltre de seul mediateur: lequel comme il luy a esté donné du Pere en singuliere prerogative, ne se doit ailleurs transferer. Et en ce faisant obscurcissent la gloire de sa nativité, aneantissent sa croix, renversent la louange de tout ce qu’il a fait et souffert, veu que le tout ne tend à autre fin, sinon à ce qu’il soit recogneu seul mediateur. Pareillement ils rejettent la benevolence de Dieu, qui se declairoit envers eux pour Pere. Car il ne leur sera point Pere, sinon qu’ils reputent Jesus Christ leur estre frere. Ce qu’ils renoncent pleinement, s’ils ne l’estiment avoir envers eux fraternelle affection, laquelle est aussi tendre et douce qu’il y en ait au monde. Parquoy l’Escriture le nous presente singulierement, elle nous envoye à luy, et veut qu’en luy nous nous arrestions. Il est, dit sainct Ambroise, nostre bouche, par laquelle nous parlons au Pere: nostre œil, par lequel nous voyons le Pere: nostre main dextre, par laquelle nous nous offrons au Pere: sans lequel moyenneur il n’y a nulle approche avec Dieu, ny à nous, ny à tous les saincts.⁷⁵ S’ils alleguent pour excuse, que la conclusion de toutes leurs prieres solennelles aux temples est, qu’elles soyent agreables à Dieu par Jesus Christ, c’est un subterfuge frivole: veu que l’intercession de Jesus Christ n’est pas moins profanée quand on la mesle parmy les prieres et merites des saincts trepassez, que si on le laissoit là du tout, et qu’on ne fist mention que d’iceux. Davantage en toutes leurs letanies, hymnes et proses, où ils magnifient les saincts jusques au bout, il n’est nulle nouvelle de Jesus Christ.

21. With respect to the saints who are dead in the flesh, but live in Christ, if we attribute any intercession to them, let us not imagine that they have any other way of praying to God than by Christ, who is the only way, or that their prayers are accepted by God in any other name. Therefore, since the Scripture calls us away from all others to Christ alone,—since it is the will of our heavenly Father to gather together all things in him,—it would be a proof of great stupidity, not to say insanity, to be so desirous of procuring an admission by the saints, as to be seduced from him, without whom they have no access themselves. But that this has been practised in some ages, and is now practised wherever Popery prevails, who can deny? Their merits are frequently obtruded to conciliate the Divine favour; 103and in general Christ is totally neglected, and God is addressed through their names. Is not this transferring to them that office of exclusive intercession, which we have before asserted to be peculiar to Christ? Again, who, either angel or demon, ever uttered to any of the human race a syllable concerning such an intercession as they pretend? for the Scripture is perfectly silent respecting any such thing. What reason, then, was there for its invention? Certainly, when the human mind thus seeks assistances for itself, in which it is not warranted by the word of God, it evidently betrays its want of faith. Now, if we appeal to the consciences of all the advocates for the intercession of saints, we shall find that the only cause of it is, an anxiety in their minds, as if Christ could fail of success, or be too severe in this business. By which perplexity they, in the first place, dishonour Christ, and rob him of the character of the only Mediator, which, as it has been given by the Father as his peculiar prerogative, ought therefore not to be transferred to any other. And by this very conduct they obscure the glory of his nativity, and frustrate the benefit of his cross; in a word, they divest and defraud him of the praise which is due to him for all his actions and all his sufferings; since the end of them all is, that he may really be, and be accounted, the sole Mediator. They at the same time reject the goodness of God, who exhibits himself as their Father; for he is not a father to them, unless they acknowledge Christ as their brother. Which they plainly deny, unless they believe themselves to be the objects of his fraternal affection, than which nothing can be more mild or tender. Wherefore the Scripture offers him alone to us, sends us to him, and fixes us in him. “He,” says Ambrose, “is our mouth, with which we address the Father; our eye, by which we behold the Father; our right hand, by which we present ourselves to the Father. Without whose mediation, neither we, nor any of all the saints, have the least intercourse with God.” If they reply, that the public prayers in the churches are finished by this conclusion, “through Christ our Lord,” it is a frivolous subterfuge; because the intercession of Christ is not less profaned when it is confounded with the prayers and merits of the dead, than if it were wholly omitted, and the dead alone mentioned. Besides, in all their litanies, both verse and prose, where every honour is ascribed to dead saints, there is no mention of Christ.

21. Of the intercession of saints living with Christ in heaven. Fiction of the Papists in regard to it. Refuted. 1. Its absurdity. 2. It is no where mentioned by Scripture. 3. Appeal to the conscience of the superstitious. 4. Its blasphemy. Exception. Answers.

In regard to the saints who having died in the body live in Christ, if we attribute prayer to them, let us not imagine that they have any other way of supplicating God than through Christ who alone is the way, or that their prayers are accepted by God in any other name. Wherefore, since the Scripture calls us away from all others to Christ alone, since our heavenly Father is pleased to gather together all things in him, it were the extreme of stupidity, not to say madness, to attempt to obtain access by means of others, so as to be drawn away from him without whom access cannot be obtained. But who can deny that this was the practice for several ages, and is still the practice, wherever Popery prevails? To procure the favour of God, human merits are ever and anon obtruded, and very frequently while Christ is passed by, God is supplicated in their name. I ask if this is not to transfer to them that office of sole intercession which we have above claimed for Christ? Then what angel or devil ever announced one syllable to any human being concerning that fancied intercession of theirs? There is not a word on the subject in Scripture. What ground then was there for the fiction? Certainly, while the human mind thus seeks help for itself in which it is not sanctioned by the word of God, it plainly manifests its distrust169(see s. 27). But if we appeal to the consciences of all who take pleasure in the intercession of saints, we shall find that their only reason for it is, that they are filled with anxiety, as if they supposed that Christ were insufficient or too rigorous. By this anxiety they dishonour Christ, and rob him of his title of sole Mediator, a title which being given him by the Father as his special privilege, ought not to be transferred to any other. By so doing they obscure the glory of his nativity and make void his cross; in short, divest and defraud of due praise everything which he did or suffered, since all which he did and suffered goes to show that he is and ought to be deemed sole Mediator. At the same time, they reject the kindness of God in manifesting himself to them as a Father, for he is not their Father if they do not recognize Christ as their brother. This they plainly refuse to do if they think not that he feels for them a brother’s affection; affection than which none can be more gentle or tender. Wherefore Scripture offers him alone, sends us to him, and establishes us in him. “He,” says Ambrose,“is our mouth by which we speak to the Father; our eye by which we see the Father; our right hand by which we offer ourselves to the Father. Save by his intercession neither we nor any saints have any intercourse with God,” (Ambros. Lib. de Isaac et Anima). If they object that the public prayers which are offered up in churches conclude with the words, through Jesus Christ our Lord, it is a frivolous evasion; because no less insult is offered to the intercession of Christ by confounding it with the prayers and merits of the dead, than by omitting it altogether, and making mention only of the dead. Then, in all their litanies, hymns, and proses where every kind of honour is paid to dead saints, there is no mention of Christ.

21. Wat betreft de heiligen, die, naar het vlees gestorven in Christus leven: indien wij hun enig bidden toeschrijven, moeten wij niet wanen, dat zelfs zij een andere weg hebben om tot God te bidden dan Christus, die alleen de weg is, of dat hun gebeden in een andere naam Gode aangenaam zijn. Daarom, aangezien de Schrift ons van allen terugroept tot Christus alleen, aangezien de hemelse Vader alles in Hem wil verzamelen, zou het een al te grote dwaasheid zijn, om niet te zeggen krankzinnigheid, ons door hen zo de toegang te willen verwerven, dat wij van Hem zouden worden afgeleid, zonder wie ook voor hen geen toegang openstaat. En wie zou kunnen loochenen, dat dit ettelijke eeuwen lang gedaan is, en ook thans gedaan wordt, overal waar het pausdom heerst ? Tot het verwerven van Gods goedgunstigheid worden herhaaldelijk hun verdiensten opgedrongen en gemeenlijk wordt, met voorbijgaan van Christus, door hun namen tot God gebeden. Is dit niet, vraag ik u, het ambt van die enige voorbidding, die wij boven aan Christus hebben toegekend, op hen overbrengen ? Bovendien welke engel of geest heeft ooit aan iemand der mensen over een dergelijke voorbidding van hen, als zei verzinnen, een woord gemeld ? Want in de Schrift staat er niets van. Welke reden is er dan geweest om het te verzinnen ? Ongetwijfeld wanneer het menselijk vernuft zich zo hulpmiddelen zoekt, die Gods Woord ons niet verschaft, dan verraadt het duidelijk zijn gebrek aan vertrouwen. Indien men zich beroept op de Consciëntie van al degenen, die behagen scheppen in de voorbidding der heiligen, dan zullen wij bevinden, dat dit nergens anders vandaan komt, dan daaruit, dat ze lijden aan angst, alsof Christus op dit terrein te kort zou schieten of al te streng zou zijn. Door die bevreesdheid onteren ze in de eerste plaats Christus, en beroven Hem van de titel van enige Middelaar, die, gelijk hij Hem tot een bijzonder voorrecht door de Vader gegeven is, zo ook niet op een ander mag worden overgebracht. En juist hierdoor verduisteren zij de heerlijkheid zijner geboorte en verijdelen zijn kruis; eindelijk, alwat Hij gedaan of geleden heeft, ontdoen en beroven zij van zijn lof. Immers alles is hierop gericht, dat Hij de enige Middelaar is en daarvoor gehouden wordt. Tevens verwerpen zij de goedertierenheid Gods, die zich hun tot een Vader aanbood. Want Hij is hun geen Vader, tenzij zij erkennen, dat Christus hun een Broeder is. En dat loochenen ze geheel, indien ze niet denken, dat Hij jegens hen een broederlijke gezindheid (het zachtste en tederste, dat er is) koestert. Daarom biedt de Schrift ons Hem alleen aan, zendt ons tot Hem, en vestigt ons oog op Hem. "Hij," zegt Ambrosius¹, "is onze mond, door wie wij tot de Vader spreken; ons oog, door hetwelk wij de Vader zien; onze hand, door welke wij ons de Vader offeren; en wanneer Hij niet tussenbeide kwam, zouden noch wij, noch enige heilige enige gemeenschap met God hebben." Indien ze daartegen inbrengen, dat de openbare gebeden, die zij in de kerken doen, eindigen met dit aanhangsel: door Christus, onze Here, dan is dat een uitvlucht zonder waarde: want de voorbidding van Christus wordt evenzeer ontheiligd, wanneer ze vermengd wordt met de gebeden en verdiensten der doden, als wanneer ze geheel weggelaten werd en men alleen van de doden sprak. Bovendien in al hun litanieen, hymnen en prozagebeden, waarin de heilige doden alle mogelijke eer wordt toegekend, wordt van Christus geen gewag gemaakt.

21. Vierter Abschnitt: Von der Fürbitte der Heiligen. Wer zur Fürbitte der Heiligen seine Zuflucht nimmt, der raubt Christus die Ehre des Mittlertums

Was nun die Heiligen betrifft, die nach dem Fleisch verstorben sind, aber in Christus leben, so mögen wir von ihnen wohl zugeben, daß sie beten; aber auch von ihnen träumen wir nicht, es gäbe für sie einen anderen Weg, zu Gott zu beten, als Christus, der der einzige Weg ist, oder ihre Gebete wären in einem anderen Namen Gott wohlgefällig, als in seinem! Nachdem uns also die Schrift von allem weg zu Christus allein zurückruft, nachdem der himmlische Vater in ihm alles zusammenfassen will (Kol. 1,20; Eph. 1,10), wäre es doch ein furchtbarer Stumpfsinn um nicht zu sagen: ein Wahnsinn, wenn man uns durch die Heiligen einen solchen Zugang schaffen wollte, der uns von ihm abbrächte, ohne den auch die Heiligen selbst keinen Zugang besitzen! Wer will aber leugnen, daß dies etliche Jahrhunderte lang im Brauch war und auch heutzutage überall da im Brauch ist, wo das Papsttum herrscht? Um Gottes Wohlwollen zu gewinnen, zieht man immer wieder die Verdienste der Heiligen heran. Man ruft Gott in ihrem Namen an und läßt dabei zumeist Christus beiseite: Was heißt das anders, frage ich, als das Amt der Fürsprache auf sie zu übertragen, das wir doch oben einzig und allein Christus zugesprochen haben?

Aber weiter: welcher Engel oder Teufelsgeist hat denn je einem Menschen auch nur eine Silbe von jener angeblichen Fürbitte der Heiligen kundgetan? In der Schrift steht doch nichts davon! Wie ist man denn darauf gekommen, sich so etwas zu ersinnen? Wenn der Menschengeist sich dergleichen Hilfen herbeisucht, mit denen uns Gottes Wort nicht wappnet - dann legt er damit offen sein mangelndes vertrauen an den Tag! Will man das Gewissen aller derer, die von der Fürbitte der Heiligen so viel halten, zum Zeugen nehmen, so findet man, daß ihre Meinung nur daher kommt, daß sie sich mit ihrer Angst abquälen. Gerade als wenn Christus hier zu schwach wäre oder uns mit furchtbarer Strenge gegenüberträte! Mit dieser Ratlosigkeit verunehren sie zunächst Christus und rauben ihm den Titel des einzigen Mittlers, der ihm vom Vater als besonderes Vorrecht gegeben worden ist und deshalb auch nicht auf jemanden anders übertragen werden darf. Aber eben dadurch verdunkeln sie die Herrlichkeit seiner Geburt und entleeren sie das Kreuz, kurz, alles, was er getan oder gelitten hat, das entkleiden und berauben sie des gebührenden Lobpreises! Denn all dies geht doch darauf hinaus, daß er allein unser Mittler sei und als solcher gelte! Zugleich weisen sie die Freundlichkeit Gottes von sich, der sich ihnen als Vater angeboten hat; denn Gott ist nicht ihr Vater, wenn sie nicht anerkennen, daß Christus ihr Bruder ist; dies aber leugnen sie 585 glatt ab, wenn sie nicht bedenken, daß er ihnen auch in einer brüderlichen Gesinnung gegenübersteht, die über alle Maßen lind und zart ist! Deshalb bietet uns die Schrift einzig und allein ihn dar, schickt uns zu ihm, bindet uns an ihn! „Er“, sagt Ambrosius, „ist unser Mund, durch den wir mit dem Vater reden, er ist unser Auge, mit dem wir den Vater erschauen, er ist unsere Rechte, mit der wir uns dem Vater darbieten! Tritt er nicht für uns ein, so haben weder wir, noch auch alle Heiligen mit Gott irgendwelche Gemeinschaft!“ (Von Isaak und der Seele, 8,75).

Unsere Widersacher wenden nun ein, alle öffentlichen Gebete, die sie in ihren Kirchen lesen, schlössen doch mit dem Anhang: „Durch Christus, unseren Herrn.“ Aber das ist eine leichtfertige Ausflucht; denn Christi Fürbitte für uns wird nicht weniger entweiht, wenn sie mit den Gebeten und Verdiensten der Verstorbenen vermischt wird, als wenn man sie ganz beiseite läßt und allein die Toten im Munde führt. Auch wird in ihren Litaneien, Hymnen und Prosen, in welchen den verstorbenen Heiligen jedwede Ehre beigelegt wird, Christus gar nicht erwähnt!

21. Mense wat op heiliges vertrou, ontneem Christus die eer as Middelaar

Sover dit die heiliges aangaan - die wat na die vlees gesterf het en in Christus leef - as ons enige gebed aan hulle toevertrou, moet ons nie droom dat hulle ’n ander weg het om God aan te roep as Christus, wat alleen die weg is,¹⁸⁸ of dat hulle gebede in ’n ander naam vir God aanneemlik is nie. Die Skrif roep ons trouens van alle ander wesens af na Christus alleen terug, en dit is ook ons hemelse Vader se wil dat alles in Hom saamtrek.¹⁸⁹ Dit sou gevolglik ’n teken van uiterste stompsinnigheid wees - om nie eens van waansinnigheid te praat nie - as ons wil probeer om so deur hulle toegang tot Hom te verkry dat ons van Hom af weggelei word sonder wie hulle ook geen toegang tot Hom het nie. Maar wie sou ontken dat dit enkele eeue lank gedoen is en dat dit vandag nog steeds gedoen word oral waar die pousdom in swang is? Hulle hou gedurig die heiliges se verdienstes voor om God se guns te verkry, en hulle laat Christus meesal buite rekening en roep God in die heiliges se naam aan. Nou vra ek jou: beteken dit dan nie om die amp van enigste tussenganger wat, soos ons hierbo verklaar het, Christus toekom, aan hulle oor te dra nie?

Watter engel of gees het ooit ’n enkele lettergreep van die soort tussengang van heiliges wat hulle versin, aan enige mens bekend gemaak? Daar is immers niks daarvan in die Skrif nie. Watter rede het hulle dan gehad om so ’n versinsel te skep? Wanneer die mens se vernuf so na hulpmiddels vir homself soek omdat die Woord van God hom nie daarmee bewapen nie, kom sy ongeloof dagklaar aan die lig. Maar as ons ons beroep op die gewetens van al die mense wat ’n behae skep uit die tussengang van heiliges, sal ons vind dat dit slegs plaasvind omdat hulle onder angs gebuk gaan asof Christus nie hiervoor opgewasse is nie of dat Hy uitermatig streng sal wees. Ten eerste doen hulle Christus met 1111 hierdie verleentheid ’n oneer aan en beroof Hom van sy titel as enigste Middelaar. Aangesien dit as uitsonderlike voorreg deur die Vader aan Hom gegee is, behoort dit op niemand anders oorgedra te word nie. En hierdeur verduister hulle die heerlikheid van sy geboorte en maak sy kruis tot niet. Kortom: in alles wat Hy gedoen of gely het, ontneem en beroof hulle Hom sy lof, want al hierdie dinge het die strekking dat net Hy die Middelaar is en as sodanig geag moet word. Tegelyk verwerp hulle die goedertierenheid van God wat Homself as Vader aan hulle geopenbaar het. Hy is immers nie hulle Vader as hulle Christus nie as hulle Broer erken nie.¹⁹⁰ Hulle ontken dit openlik as hulle nie dink dat Hy hulle met broederlike toegeneentheid bejeën nie, en daar is niks sagter en teerder as dit nie. Daarom bied die Skrif Hom alleen vir ons aan, stuur ons na Hom alleen en laat ons in Hom alleen bestaan. Ambrosius sê: “Hy is ons mond deur wie ons met die Vader praat;¹⁹¹ Hy is ons oog waardeur ons die Vader sien; Hy is ons regterhand waardeur ons ons vir die Vader aanbied. As Hy nie vir ons intree nie, het nog ons nog al die heiliges enige omgang met God”.¹⁹²

 As hulle hierteen die beswaar opper dat al die openbare gebede wat hulle in hulle kerke voordra, met hierdie byvoeging afgesluit word: “Deur Christus ons Here”, is dit maar ’n swak uitvlug.¹⁹³ Christus se tussentrede word tewens net soveel ontheilig wanneer dit met die gebede en verdienstes van die heiliges vermeng word as wanneer dit volkome buite rekening gelaat word en slegs van dooies melding gemaak word. Verder word daar in al hulle litanieë, in al hulle gesange en hulle refreine¹⁹⁴ waarin al die eer aan afgestorwe heiliges gebring word, geen melding van Christus gemaak nie.

21. Что касается святых, которые, уйдя из этого мира, живут со Христом, то, если мы возносим к ним какую-либо молитву, не станем воображать, будто они имеют какой-либо иной путь, кроме Христа. Он есть единственный путь, и их прошения Бог принимает не иначе, как во имя Иисуса. Св. Писание, уводя нас от всех прочих, призывает к одному Христу, ибо Небесному Отцу угодно, чтобы всё было собрано в Нём. Поэтому слишком большая глупость, если не безумие, рассчитывать на доступ к Богу через святых, когда мы отделяем их от Иисуса.

А кто станет отрицать, что именно это не делалось прежде и не делается теперь, во времена папства? Чтобы добиться благорасположения Бога, паписты ссылаются на заслуги святых и их именем призывают Бога, чаще всего забывая об Иисусе. Разве это не означает передавать им миссию заступничества, которую мы связываем со Христом? И кто - Ангел или дьявол - когда-либо шепнул людям хотя бы одно слово о заступничестве святых, которое они выдумали? В Писании об этом не сказано ничего. По какой же причине его измыслили? Несомненно, когда человек ищет какой-то дополнительной помощи, о которой ничего не сказано в Слове Божьем, то этим он явно демонстрирует свою немощь. И если призвать в свидетели совесть тех, кто настаивает на заступничестве святых, то обнаружится, что это происходит исключительно от их растерянности - как будто им не хватает Христа или Он слишком строг для них. Этими сомнениями они чудовищно бесчестят Христа и отнимают у Него звание единственного Посредника, которое было дано Ему Отцом как исключительная прерогатива и потому не может быть перенесено на кого-либо ещё. Поступая так, наши противники затемняют славу его рождения, отрицают Крест, уничтожают хвалу за все его дела и страдания, ибо ничто не направлено к иной цели, кроме как к признанию Иисуса единственным Посредником.

Одновременно они отвергают благоволение Бога, который объявил Себя их Отцом. Ибо Он не будет их Отцом, если они не считают Иисуса Христа своим Братом. А ведь они отвергают Его, не признавая, что Он испытывает к ним братское чувство, которое так сладко и нежно, как никакое другое в мире. Поэтому Писание представляет Его нам совершенно особенным образом, направляет нас к Нему и убеждает, чтобы мы оставались в Нём. «Он является - пишет св. Амвросий, нашими устами, которыми мы говорим с Отцом, нашими глазами, которыми мы смотрим на Отца, нашей правой рукой, которую мы предлагаем Отцу, - без чего посредник не имеет доступа ни к Богу, ни к нам, ни к святым» (Амвросий. Об Исааке и душе, VIII, 75 (МРL, XIV, 557))

Если в поисках извинения они ссылаются на то, что смысл всех их торжественных молитв в храмах угоден Богу благодаря Иисусу Христу, то это легкомысленная отговорка. Ибо заступничество Иисуса Христа профанируется не в меньшей степени, когда его смешивают с молитвами и заслугами умерших святых, нежели когда о нём вовсе забывают и говорят только о святых. Более того, во всех своих литаниях, гимнах и чтениях где они славят святых вне всякой меры, не говорится ничего нового об Иисусе Христе.

22. | Eo autem usque progressa est stoliditas, ut hic expressum habeamus superstitionis ingenium, quae ubi semel fraenum excussit, nullum lasciviendi finem facere solet. Nam postquam coeptum fuerat in sanctorum intercessionem respicere, sensim sua cuique procuratio est attributa, ut pro negotii diversitate nunc hic nunc ille advocaretur intercessor: tum singuli peculiares sibi divos asciverunt, in quorum, non secus atque tutelarium deorum, fidem se contulerunt. Neque modo (quod olim Israeli^a exprobrabat Propheta) secundum urbium numerum dii sunt erecti [Iere. 2. f. 28, et 11. c. 13], sed secundum capitum multitudinem^b. Atqui, || quum in unam Dei voluntatem desideria sua omnia^c referant, hanc intueantur, in ea acquiescant: stolide et carnaliter atque etiam contumeliose de iis cogitat, qui aliam ipsis orationem assignat, quam qua Dei regnum^d advenire expetant; || a quo longissime abest quod illis affingunt, unumquenque privato affectu in suos cultores esse propensiorem². || Tandem nec ab horrendo sacrilegio abstinuerunt plurimi, non ut suffragatores iam, verum ut salutis suae praesides, invocando. En quo recidant miseri homines, dum a legitima sua statione, hoc est Dei verbo, evagantur. || Omitto crassiora impietatis monstra, in quibus tametsi Deo, Angelis et hominibus sunt detestabiles, eorum tamen nondum ipsos pudet vel piget. Prostrati ad statuam aut picturam Barbarae, Catharinae, et similium demurmurant Pater noster. Hunc furorem tantum abest ut Pastores^e sanandum vel cohibendum curent, ut quaestus odore allecti, plausu suo comprobent. Verum ut tam foedi criminis invidiam a se derivent^f, hoc tamen quo colore defendent, rogari Eligium vel Medardum ut servos suos respiciant et iuvent e caelo? sanctam Virginem ut Filium facere iubeat 328 quod petunt? Olim vetitum fuit in concilio Carthaginensi, ne ad altare directa fieret precatio ad sanctos¹: ac probabile est, quum sancti viri impetum pravae consuetudinis non possent in totum compescere, hanc saltem moderationem adhibuisse ne hac forma vitiarentur publicae orationes^a, Sancte Petre ora pro nobis. Quanto autem longius evasit diabolica eorum importunitas qui ad mortuos transferre non dubitant quod Dei et Christi proprium erat?

22. Or la follie s’est desbordée jusques là en cest endroit, que nous y pouvons contempler au vif la nature de superstition: laquelle apres avoir une fois jetté la bride, ne cesse d’extravaguer sans mesure. Car depuis qu’on a commencé d’adresser sa pensée aux saincts comme intercesseurs, petit à petit on a attribué à un chacun sa charge particuliere: tellement que selon la diversité des affaires, maintenant l’un, maintenant l’autre ont esté implorez comme advocats. Outreplus, un chacun a choisi son Sainct particulier, se mettant en la sauve-garde d’iceluy, comme en la protection de Dieu. Et est advenu non seulement (ce que le Prophete reprochoit aux Israelites) que les dieux ayent esté dressez selon le nombre des villes: mais selon la multitude des personnes, d’autant qu’un chacun a eu le sien. Or si ainsi est qu’ils ayent leur affection fichée en la volonté de Dieu, qu’ils regardent en icelle, et y raportent tous leurs desirs: quiconque leur assigne autre oraison que de souhaitter l’advenement du royaume de Dieu, il a une estime d’eux trop rude et trop charnelle, et mesme leur fait injure. Dont on peut juger comment doit estre prinse la fentasie commune, qui est de penser les Saincts estre enclins envers un chacun, selon qu’on leur porte honneur. Finalement, plusieurs ne se sont contenus d’un horrible sacrilege, les invoquans non point comme patrons ou advocats, mais comme gouverneurs de leur salut Voila où trebuschent les miserables hommes, quand une fois ils s’esgarent de leurs limites: c’est à dire de la parolle de Dieu. Je laisse d’autres monstres d’impieté plus lourds et enormes, aosquels combien que les Papistes soyent detestables à Dieu, aux Anges et aux hommes: toutesfois il ne leur en chaut, et n’en ont nulle honte. Se jectans à genoux devant l’image de saincte Barbe, saincte Caterine et semblables saincts forgez à leur poste, ils barbotent Pater noster. Tant s’en faut que ceste furie soit corrigée ou reprimée par ceux qui se disent prelats, curez ou prescheurs, que plustost ils y applaudissent, d’autant qu’ils y flairent du gain. Mais encores qu’ils taschent de laver leurs mains d’un si vilain sacrilege, d’autant qu’il ne se commet point en leur messes ny en leurs vespres: sous quelle couleur defendront-ils ces blasphemes qu’ils lisentà pleine gorge, où ils prient sainct Eloy, ou sainct Medard, de regarder du ciel leurs serviteurs pour les aider? mesmes où ils supplient la vierge Marie de commander à son Fils qu’il leur octroye leurs requestes? Il a bien esté jadis defendu au concile de Carthage, qu’aucune priere qui se feroit à l’autel ne s’adressast aux Saincts. Et est vray semblable que les bons Evesques de ce temps-ià, pource qu’ils ne pouvoyent au tout retenir et brider l’impetuosité du fol populaire, ont cherché pour le moins ce remede qui n’estoit qu’à demy, c’est que les prieres publiques ne fussent pas infectées des folles devotions que les bigots avoyent introduites: comme de dire, Sancta Maria, ou Sancte Petre, ora pro nobis. Mais les autres se sont desbordés encore plus, voire avec une importunité diabolique, ne doutans point d’attribuer à cestuy-cy et à cestuy-là ce qui est propre à Dieu et à Jesus Christ.

22. But their folly rises to such a pitch, that we have here a striking view of the genius of superstition, which, when it has once shaken off the reins, places in general no limits to its excursions. For after men had begun to regard the intercession of saints, they by degrees gave to each his particular attributes, so that sometimes one, sometimes another, might be 104invoked as intercessor, according to the difference of the cases; then they chose each his particular saint, to whose protection they committed themselves as to the care of tutelary gods. Thus they not only set up (as the prophet anciently accused Israel) gods according to the number of their cities,³⁵² but even according to the multitude of persons. But, since the saints refer all their desires solely to the will of God, and observe it, and acquiesce in it, he must entertain foolish and carnal, and even degrading thoughts of them, who ascribes to them any other prayer, than that in which they pray for the advent of the kingdom of God; very remote from which is what they pretend concerning them—that every one of them is disposed by a private affection more particularly to regard his own worshippers. At length multitudes fell even into horrid sacrilege, by invoking them, not as subordinate promoters, but as principal agents, in their salvation. See how low wretched mortals fall, when they wander from their lawful station, the word of God. I omit the grosser monstrosities of impiety, for which, though they render them detestable to God, angels, and men, they do not yet feel either shame or grief. Prostrate before the statue or picture of Barbara, Catharine, and others, they mutter Pater Noster, “Our Father.” This madness the pastors are so far from endeavouring to remedy or to restrain, that, allured by the charms of lucre, they approve and applaud it. But though they attempt to remove from themselves the odium of so foul a crime, yet what plea will they urge in defence of this, that Eligius and Medardus are supplicated to look down from heaven on their servants, and to assist them? and the holy Virgin to command her Son to grant their petitions? It was anciently forbidden at the Council of Carthage, that at the altar any prayers should be made directly to the saints; and it is probable that, when those holy men could not wholly subdue the force of depraved custom, they imposed this restraint, that the public prayers might not be deformed by this phrase, “Saint Peter, pray for us.” But to how much greater lengths of diabolical absurdity have they proceeded, who hesitate not to transfer to dead men what exclusively belongs to God and Christ!

22. Monstrous errors resulting from this fiction. Refutation. Exception by the advocates of this fiction. Answer.

But here stupidity has proceeded to such a length as to give a manifestation of the genius of superstition, which, when once it has shaken off the rein, is wont to wanton without limit. After men began to look to the intercession of saints, a peculiar administration was gradually assigned to each, so that, according to diversity of business, now one, now another, intercessor was invoked. Then individuals adopted particular saints, and put their faith in them, just as if they had been tutelar deities. And thus not only were gods set up according to the number of the cities (the charge which the prophet brought against Israel of old, Jer. 2:28; 11:13), but according to the number of individuals. But while the saints in all their desires refer to the will of God alone, look to it, and acquiesce in it, yet to assign to them any other prayer than that of longing for the arrival of the kingdom of God, is to think of them stupidly, carnally, and even insultingly. Nothing can be farther from such a view than to imagine that each, under the influence of private feeling, is disposed to be most favourable to his own worshippers. At length vast numbers have fallen into the horrid blasphemy of invoking them not merely as helping but presiding over their salvation. See the depth to which miserable men fall when they forsake their proper station,170that is, the word of God. I say nothing of the more monstrous specimens of impiety in which, though detestable to God, angels, and men, they themselves feel no pain or shame. Prostrated at a statue or picture of Barbara or Catherine, and the like, they mutter a Pater Noster;¹ and so far are their pastors² from curing or curbing this frantic course, that, allured by the scent of gain, they approve and applaud it. But while seeking to relieve themselves of the odium of this vile and criminal procedure, with what pretext can they defend the practice of calling upon Eloy (Eligius) or Medard to look upon their servants, and send them help from heaven, or the Holy Virgin to order her Son to do what they ask?³ The Council of Carthage forbade direct prayer to be made at the altar to saints. It is probable that these holy men, unable entirely to suppress the force of depraved custom, had recourse to this check, that public prayers might not be vitiated with such forms of expression as Sancte Petre, ora pro nobis —St Peter, pray for us. But how much farther has this devilish extravagance proceeded when men hesitate not to transfer to the dead the peculiar attributes of Christ and God?

22. En deze dwaasheid is zover gegaan, dat we hier het karakter der superstitie duidelijk uitgedrukt voor ons hebben, die, wanneer ze de breidel eenmaal afgeworpen heeft, geen eind pleegt te maken aan haar losbandigheid. Want nadat men begonnen was om te zien naar de voorbidding der heiligen, is langzamerhand aan iedere heilige zijn eigen ambt toegekend, zodat naar de verscheidenheid der zaak nu eens deze dan die als voorspraak aangeroepen werd; toen heeft een ieder afzonderlijk een eigen heilige aangenomen, aan wiens hoede hij zich, evenals van een beschermgod, toevertrouwde. En er zijn niet alleen, wat oudtijds de profeet (Jer. 2:28; 11:13) aan Israël verweet, goden opgericht naar het getal der steden, maar ook naar de veelheid der hoofden. Maar, daar de heiligen al hun verlangens naar Gods wil alleen richten, die aanzien, en in hem rusten, denkt hij dwaas en vleselijk, ja zelfs smadelijk over hem, die hun een ander gebed toeschrijft, dan waardoor zij bidden, dat Gods Koninkrijk kome. En daarvan is zeer ver verwijderd, wat zij de heiligen toedichten, namelijk dat ieder van hen met een bijzondere genegenheid gunstiger gestemd is jegens zijn eigen dienaars. Eindelijk hebben zeer velen zich niet onthouden van de gruwelijke heiligschennis, dat ze de heiligen niet meer als begunstigers aanriepen, maar als beschermers van hun zaligheid. Zie, waartoe ellendige mensen vervallen, wanneer ze afdolen buiten hun wettelijke verblijf, namelijk Gods Woord. Ik laat nu lopen die grove monsterachtigheden der goddeloosheid, waarover ze, ofschoon ze voor God, de engelen en de mensen verfoeilijk zijn, toch zichzelf nog niet schamen of waarvan ze geen spijt hebben. Neergevallen voor een beeld of een schilderij van Barbera, Catharina en dergelijke, prevelen ze het Onze Vader. Het is er zover vandaan, dat de pastoors deze razernij zouden zien te genezen of te bedwingen, dat ze die, verlokt door de geur van gewin, door hun toejuiching goedkeuren. Maar ook al zouden ze de blaam van een zo schandelijk misdrijf van zich afschuiven: met welk voorwendsel zullen ze het verdedigen, dat men bidt tot Eligius en Medardus, dat ze uit de hemel mogen neerzien op hun dienstknechten en hen helpen ? Dat men bidt tot de heilige maagd, dat ze haar Zoon moge gebieden te doen, wat zij bidden ? Oudtijds is het op het concilie te Carthago verboden, dat aan het altaar rechtstreeks tot de heiligen gebeden werd; en het is waarschijnlijk, dat die heilige mannen, daar ze de drang van de slechte gewoonte niet geheel konden bedwingen, althans deze matiging hebben ingevoerd, dat de openbare gebeden niet geschonden werden door deze manier van bidden: heilige Petrus, bid voor ons. En hoeveel verder is dan de duivelse onbeschaamdheid gekomen van hen, die niet aarzelen op de doden over te dragen, wat Gode en Christus alleen eigen was!

22. Heiligenverehrung!

Die Torheit ist aber soweit vorgedrungen, daß wir hier ein ausgeprägtes Bild des Aberglaubens vor uns haben, der ja, wenn er einmal den Zügel abgeworfen hat, mit seinem tollen Mutwillen gar kein Ende zu finden pflegt. Denn nachdem man einmal angefangen hatte, seine Gedanken auf die Fürsprache der Heiligen zu richten, hat man allgemach jedem einzelnen Heiligen seine besondere Amtsverrichtung zugewiesen, so daß je nach der Verschiedenheit der Sache bald dieser, bald jener als Fürsprecher angerufen wurde: Dann hat sich auch jeder seinen eigenen Heiligen zugelegt, in dessen Obhut er sich begab - genau wie in die von Schutzgöttern! Und so ist es nicht nur zu dem gekommen, was der Prophet einst dem Volke Israel vorwarf: „So manche Stadt, so manchen Gott hast du ...“ (Jer. 2,28; 11,13), sondern man hat gar soviel Götter, wie es Köpfe gibt!

Nun richten aber doch die Heiligen all ihr Verlangen allein auf Gottes Willen, den schauen sie an, in dem ruhen sie; und deshalb denkt man töricht und fleischlich, ja verächtlich von ihnen, wenn man ihnen ein anderes Gebet zuspricht als das, mit dem sie das Kommen des Reiches Gottes begehren: Wenn die Papisten ihnen aber andichten, jeder einzelne von ihnen sei aus privater Regung heraus seinen Verehrern besonders gewogen, so hat das mit jener wirklichen Gesinnung der Heiligen rein nichts zu tun!

Schließlich sind einige gar in die furchtbare Gotteslästerung geraten, die Heiligen nicht bloß als Fürsprecher, sondern als Hüter ihres Heils anzurufen! Da sieht man, wohin elende Menschen kommen, wenn sie den ihnen zugewiesenen Standort, nämlich das Wort Gottes, verlassen und unstet umherschweifen!

Ich übergehe dabei noch tollere Ungeheuerlichkeiten von Gottlosigkeit, mit denen sie wohl Gott, den Engeln und den Menschen widerwärtig sind, deren sie sich aber trotzdem nicht schämen noch scheuen! Man wirft sich vor einem Standbild oder einem Gemälde der Barbara oder Katharina oder ähnlicher Heiligen nieder und murmelt sein „Vaterunser“! Und die Pastoren denken nicht daran, für die Behebung oder Verhinderung solchen Unfugs Sorge zu tragen, nein, sie lassen sich von dem Duft des Gewinns anlocken und billigen dergleichen mit ihrem Beifall: Sie wollen gewiß die Schande eines solch gemeinen Frevels von sich abwälzen - aber mit was für einem Vorwand wollen sie es denn verteidigen, daß man zu Eligius oder Medardus betet, sie möchten ihre Diener vom Himmel her anschauen und ihnen helfen? Oder daß man die Heilige Jungfrau bittet, sie möchte ihrem Sohn gebieten, zu tun, was man begehrt? Vorzeiten wurde auf einem Konzil zu Karthago (397) verboten, die Gebete zu den Heiligen stracks am Altar zu verrichten; und es ist wahrscheinlich, daß diese heiligen Männer den Ansturm der bösen Gewohnheit (zwar) nicht gänzlich zu dämpfen vermochten und deshalb (wenigstens) jene Einschränkung durchführten, damit zumindest die öffentlichen Gebete nicht durch solche Formeln verdorben 586 wurden wie: „Heiliger Petrus, bitte für uns“. Wieviel weiter ist aber (inzwischen) der teuflische Unfug derer vorgedrungen, die sich nicht schämen, auf die Toten das zu übertragen, was doch Gott und Christus allein zukommt!

22. Verwerping van die Roomse eerbiedsbetoon vir heiliges¹⁹⁵

Hierdie dwaasheid het egter sover gevorder dat ons hierin ’n uitdruklike ingesteldheid tot bygeloof aantref, en dit is iets wat gewoonlik as dit eers eenmaal sy toom van hom afgeskud het, geen einde aan losbandigheid stel nie. Nadat mense trouens begin het om hulle met die tussentrede 1112 van heiliges te bemoei, is geleidelik aan elkeen ’n eie funksie toegeken sodat nou een en dan weer ’n ander tussenganger aangeroep kon word namate sake van mekaar verskil het. Daarop het mense vir hulleself besondere beskermgode gekies onder wie se beskerming hulle hulle geplaas het. Nie alleen is gode volgens die getal van die stede opgerig nie - iets waarvoor die profeet Israel eertyds tereggewys het¹⁹⁶ - maar ook volgens die menigte van hulle hoofde.¹⁹⁷ Aangesien die heiliges al hulle gebede egter slegs op God se wil rig, hulle oë daarop vestig en daarin berusting vind, dink iemand wat aan hulle ’n ander soort gebed opdra as een waarin hulle moet bid dat God se koninkryk moet kom, dat hulle dwaas en vleeslik is, ja, selfs met minagting oor hulle iets wat heeltemal verskil van dit wat hulle vir die heiliges versin, naamlik dat elkeen van hulle sy aanbidders met persoonlike toegeneentheid meer sou bevoordeel.¹⁹⁸

Ten slotte is daar baie mense wat hulle nie van die verskriklike heiligskennis weerhou om die heiliges nie alleen as medehelpers vir hulle saligheid aan te roep nie maar as beslissers daarvan. Kyk net waarin arme mense verval wanneer hulle van hulle regte wagpos, dit is die Woord van God, af wegdwaal!

Ek laat die growwer gedrogte van hulle goddeloosheid maar agterweë. Hoewel hulle¹⁹⁹ hierin vir God, engele en mense afstootlik is, het hulle nogtans nog nie skaamte of verdriet hieroor nie. Hulle val nog voor die standbeeld van ’n Barbara,²⁰⁰ ’n Katarina²⁰¹ of dergelike heiliges neer²⁰² en prewel daar die Onse Vader. Maar verre sy dit daarvan dat hulle herders hulle daaroor bekommer om dit reg te stel of aan bande te lê. Aangelok deur die reuk van eie gewin, keur hulle dit eerder met toejuiging goed! Sou hulle dan nog die blaam vir so ’n afstootlike oortreding van hulle af op ander afskuif²⁰³: onder watter voorwendsel sal hulle dit dan verdedig dat Eligius²⁰⁴ of Medardus²⁰⁵ aangeroep word om uit die hemel na hulle slawe om te sien en hulle te help; dat hulle die heilige maagd versoek om haar Seun te beveel om te doen wat hulle vra? In die Konsilie van Karthago is eertyds ’n verbod daarop geplaas dat ’n 1113 gebed by die altaar regstreeks aan die heiliges gerig mag word.²⁰⁶ En dit is waarskynlik dat heilige manne (by hierdie Konsilie), hoewel hulle nie in staat was om die aanslag van hierdie slegte gewoonte heeltemal aan bande te lê nie, ten minste hierdie matigheid aan die dag gelê het dat openbare gebede nie met die formule: “Heilige Petrus, bid vir ons” geskend mag word nie.²⁰⁷ Hoeveel verder het die duiwelse onbeskaamdheid van mense wat nie aarsel om iets wat aan God en Christus alleen behoort het, op dooies oor te dra, dan nie gevorder nie?

22. Безумие в этом отношении дошло до такой степени, что природу предрассудка, который, когда отброшены поводья, не перестаёт эпатировать людей без всякой меры, мы можем наблюдать в действии. С тех пор как в святых начали видеть посредников, на каждого из них возложили особую задачу, так что в полном соответствии с разнообразием дел и намерений то одного то другого просят быть ходатаем в каком-то особенном деле. Более того, каждый выбирает своего «личного» святого и доверяется его покровительству, как бы защищающему его от Бога. Произошло не только то, что боги были воздвигнуты в соответствии с числом городов (за что пророк упрекал израильтян [Иер 2:28; 11:13]), но и то, что они были созданы в соответствии с множеством лиц, так что каждый имеет своего бога. Но если у этих людей есть чувство, устремлённое к воле Бога, пусть они увидят в ней и к ней отнесут все свои желания. А тот, кто нашёптывает им другую молитву, нежели молитву о желании наступления Царства Божьего, относится к ним слишком по-плотски и слишком жестоко, и даже унижает их. Отсюда можно рассудить, как следует воспринимать всеобщую фантазию, будто думать о святых означает иметь влечение к кому-то одному и должным образом почитать его. Наконец, некоторые не удерживаются от ужасного святотатства, призывая святых не только как заступников и ходатаев, но и как поводырей к спасению. Вот куда падают несчастные люди, когда однажды выходят за поставленные им границы, то есть за пределы Слова Божьего.

Я не говорю о других зрелищах нечестия, более тяжких и недостойных, которым предаются паписты без всякого стыда, хотя они ненавистны Богу, Ангелам и людям. Падая на колени перед образами св. Варвары, св. Екатерины и других подобных святых, созданных по их прихоти, они бормочут «Отче наш». Те, кто величает себя прелатом, кюре или проповедником, не только не исправляют и не запрещают эти оргии, но, скорее, приветствуют их, тем более что имеют от них неплохой доход. Но даже если они пытаются умыть руки при виде этого гнусного святотатства, поскольку не допускают его на своих мессах и вечернях, под каким предлогом могут они запретить кощунства, которые сами произносят во весь голос, когда молят св. Элигия или св. Медарда оберегать с Небес своих служителей и подавать им помощь? И когда молят Деву Марию приказать своему Сыну исполнить их просьбы? Когда-то Карфагенский собор запретил, чтобы какая-либо молитва, произносимая в алтаре, была обращена к святым (III Карфагенский собор (337), постановление XXIII). Вполне возможно, что добрые епископы того времени, уже не способные вообще устранить или сдержать раж толпы, искали по крайней мере лекарства, которое было лекарством лишь наполовину: чтобы общественные молитвы не были заражены безумной набожностью, которую вносили ханжи, говорившие: «Sancta Maria» или «Sancte Petre, ora pro nobis» («Святая Мария» или «Святой Пётр, молись о нас», (лат.)). Но иные разжигались ещё более, то есть с дьявольской назойливостью, и без колебаний относили к тому или иному лицу то, что свойственно Богу и Иисусу Христу.

23. | Quod autem efficere^b student ut Scripturae authoritate^c videatur subniti eiusmodi intercessio, frustra in eo laborant. Angelorum, inquiunt, orationes leguntur saepius; neque id modo: sed in Dei conspectum per eorum manus perferri dicuntur fidelium preces². Verum^d si Angelis sanctos praesenti vita defunctos conferre libet, probandum fuerit esse administratorios spiritus, quibus delegatum sit ministerium curandae nostrae salutis [Heb. 1. d. 14], quibus demandata sit provincia custodiendi nos in omnibus viis nostris [Psal. 91. b. 11], qui nos circumeant [Psal. 34. b. 8], qui moneant et consolentur, qui pro nobis excubias agant; quae omnia illis deferuntur: his autem minime. || Quam praepostere Angelis sanctos mortuos involvant, satis superque ex tot diversis muneribus patet, quibus alios ab aliis Scriptura distinguit. Causidici partibus apud terrenum iudicem fungi nemo audebit nisi admissus: Unde ergo vermibus tanta licentia, ut Deo patronos obtrudant quibus munus iniunctum non legitur? Voluit Deus Angelos curandae nostrae saluti praeficere; unde et sacros coetus frequentant, et Ecclesia illis theatrum est, in quo mirantur variam et multiplicem Dei sapientiam³. Quod illis peculiare est, ad alios qui tranferunt, certe ordinem a Deo positum, qui inviolabilis esse debebat, confundunt ac pervertunt. Eadem dexteritate pergunt in citandis aliis testimoniis. || ^eIeremiae dicebat Deus^f, Si steterint Moses et Samuel coram me, non est anima mea ad populum istum [Iere. 15. a. 1]. Quomodo sic de mortuis (inquiunt)^g loquutus foret, nisi pro vivis intercedere illos novisset⁴? 329 Ego vero contra sic colligo: quum inde appareat neque Mosen neque Samuelem intercessisse pro populo Israelitico, tunc nullam fuisse prorsus mortuorum intercessionem. Quis enim sanctorum de populi salute laborare credendus sit cessante Mose, qui alios omnes in hac parte longo intervallo dum viveret, superavit? Ergo si minutulas istas argutias sectantur, mortui pro viventibus intercedunt, quoniam dixit Dominus Si intercesserint: ego longe speciosius argumentabor in hunc modum, In extrema populi necessitate Moses non intercedebat, de quo dicitur, Si intercesserit. Ergo neminem alium intercedere verisimile fit, quum omnes a Mosis^a humanitate, bonitate et paterna sollicitudine^b procul absint. Id scilicet cavillando consequuntur, ut iis armis vulnerentur quibus se pulchre munitos putabant. At vero simplicem sententiam sic contorqueri valde ridiculum est: quia tantum pronuntiat Dominus populi flagitiis se non parciturum, etiamsi Moses aliquis patronus illis contingeret, aut Samuel, quorum precibus se tantopere indulgentem praestiterat. Qui sensus ex simili Ezechielis loco lucidissime elicitur, Si fuerint, inquit Dominus, isti tres in civitate viri, Noha, Daniel et Iob, filios et filias non liberabunt in sua iustitia: sed animas tantum suas liberabunt [Ezech. 14. d. 14]. Ubi dubium non est quin indicare voluerit, si reviviscere duos ex illis^c contingat; || nam tertius eo tempore superstes erat, Daniel scilicet, quem tum constat in primo adolescentiae flore incomparabile dedisse pietatis specimen. || Eos igitur omittamus quos Scriptura clare demonstrat, cursum suum consummasse. Ideo Paulus, quum de Davide loquitur, non docet precibus ipsum iuvare posteritatem, sed duntaxat aetati suae inserviisse [Act. 13. e. 36].

23. Ce qu’aucuns s’efforcent de monstrer que telle intercession puisse estre veue fondée en l’Escriture, en cela ils perdent leur peine. Il est fait souvent mention, disent-ils, des oraisons des Anges: et non seulement ce, mais il y a tesmoignage que les prieres des fideles sont portées par leurs mains jusques devant la face de Dieu. Je leur concede: mais s’il leur semble bon de comparer les Saincts trespassez aux Anges, ils ont à prouver qu’ils sont esprits deputez pour procurer nostre salut (Hebr. 1:14), et qu’ils ont la charge et commission de nous guider en toutes nos voyes (Ps. 91:11): qu’ils sont à l’entour de nous, qu’ils nous admonnestent et consolent, et veillent tousjours pour nous conserver (Ps. 34:8). Car toutes ces choses sont attribuées aux Anges, et non pas aux Saincts. Or il appert par les offices divers dont l’Escriture distingue les Anges d’avec les hommes, que c’est bien sauter du coq à l’asne, de parler des uns et des autres en confus et sans discretion. Nul n’osera faire office d’advocat en siege presidial devant un juge terrien, s’il n’est receu et accepté: d’où vient donc une si grande licence à ces vers ou crapaux, d’establir patrons et advocats devant Dieu, ceux ausquels la grace n’en a jamais esté donnée? Dieu a voulu assigner le soin de nostre salut aux Anges, et de là vient qu’ils sont aux assemblées publiques, et que l’Eglise leur est un theatre auquel ils contemplent avec admiration la sagesse grande et diverse de Dieu. Ceux qui transferent à d’autres ce qui est particulier aux Anges, pervertissent et confondent l’ordre mis de Dieu, lequel devoit estre inviolable. Ils appliquent d’aussi bonne grace les autres tesmoignages à ce propos. Ils alleguent ce que disoit le Seigneur à Jeremie, Si Moyse et Samuel estoyent devant moy pour me supplier, mon cœur ne s’adonne point à ce peuple (Jer. 15:1). Et de cela ils forment leur argument ainsi: N’eust esté que Dieu eust voulu signifier que les morts prient pour les vivans, comment eust-il ainsi parlé de Moyse et de Samuel, qui estoyent desja morts? Aucontraire, j’argue en ceste sorte: Puis qu’il appert que Moyse et Samuel ne prioyent point lors pour le peuple d’Israel, que les morts ne font nulle priere pour les vivans. Car qui penserons nous estre celuy d’entre les Saincts qui eust la sollicitude pour le peuple, si Moyse ne s’en soucioit point: lequel a surmonté tous autres en humanité, bonté et sollicitude paternelle? Or on peut par les parolles du Prophete inferer, que lors il ne faisoit nulle requeste. Parquoy s’ils cherchent ces petites subtilitez, de conclurre que les morts prient pour les vivans, puis que Dieu a dit, Si Moyse et Samuel prioyent, j’auray une raison plus apparente, que Moyse ne prioit point en l’extreme necessité du peuple: duquel il est dit, S’il prioit, qu’il ne seroit point exaucé. Dont il est vray-semblable que nul autre ne prie, veu que Moyse surmonte tous autres en bonté et clemence. Voila qu’ils profitent en leurs cavillations d’estre navrez du glaive dont ils se pensoyent bien munis. Neantmoins c’est une moquerie, de forcer ainsi ceste sentence outre son simple sens, veu que nostre Seigneur ne signifie autre chose, sinon qu’il ne pardonnera point à ce peuple, quand mesme ils auront quelque Moyse pour advocat, ou quelque Samuel: pour les prieres desquels il avoit jadis tant fait. Lequel sens se peut clairement deduire d’un autre semblable passage d’Ezechiel: Si certes ces trois personnages, dit le Seigneur, Noé, Daniel et Job estoyent en la cité, ils ne delivreroyent ne fils ne file par leur justice: mais leurs ames tant seulement (Ezech. 14:14, 16). Où sans doute il a voulu dire, Si les deux estoyent ressuscitez, et vivoyent en la cité. Car le troisieme, assavoir Daniel, estoit encore survivant: et on sait bien que lors estant encores en la fleur de son jeune aage, il estoit un exemple singulier de vraye pieté. Laissons donc à part ceux desquels l’Escriture tesmoignc ouvertement qu’ils ont achevé leurs cours. Pourtant sainct Paul parlant de David, ne dit pas qu’il aide ses successeurs par prieres, mais seulement qu’il a servy à son aage (Act. 13:36).

23. But when they attempt to make this intercession appear to be founded on the authority of Scripture, they labour in vain. We frequently read, they say, of the prayers of angels; and not only so, but the prayers of believers are said to be carried by their hands into the presence of God. But if they would compare saints deceased to angels, they ought to prove that they are the ministering spirits who are delegated 105to superintend the concerns of our salvation, whose province it is to keep us in all our ways, who surround us, who advise and comfort us, who watch over us; all of which offices are committed to angels, but not to departed saints.³⁵³ How preposterously they include dead saints with angels, fully appears from so many different functions, by which the Scripture distinguishes some from others. No man will presume, without previous permission, to act the part of an advocate before an earthly judge: whence, then, have worms so great a license to obtrude on God as intercessors those who are not recorded to have been appointed to that office? God has been pleased to appoint the angels to attend to our salvation, whence they frequent the sacred assemblies, and the Church is to them a theatre, in which they admire the various and “manifold wisdom of God.”³⁵⁴ Those who transfer to others that which is peculiar to them, certainly confound and pervert the order established by God, which ought to be inviolable. With equal dexterity they proceed to cite other testimonies. God said to Jeremiah, “Though Moses and Samuel stood before me, yet my mind could not be toward this people.”³⁵⁵ How, they say, could he thus have spoken concerning persons deceased, unless he knew that they were accustomed to intercede for the living? But I, on the contrary, deduce this conclusion—That since it appears that neither Moses nor Samuel interceded for the Israelites, there was then no intercession of the dead. For who of the saints must we believe to be concerned for the salvation of the people, when this ceases to be the case with Moses, who far surpassed all others in this respect while alive? But if they pursue such minute subtleties, that the dead intercede for the living, because the Lord has said, “Though they interceded,” I shall argue, with far greater plausibility, in this manner—In the people’s extreme necessity, no intercession was made by Moses, of whom it is said, Though he interceded. Therefore it is highly probable, that no intercession is made by any other, since they are all so far from possessing the gentleness, kindness, and paternal solicitude of Moses. This is indeed the consequence of their cavilling, that they are wounded with the same weapons with which they thought themselves admirably defended. But it is very ridiculous, that a plain sentence should be so distorted; only because the Lord declares that he will not spare the crimes of the people, even though their cause had been pleaded by Moses or Samuel, to whose prayers he had shown himself so very propitious. This idea is very clearly deduced from a similar passage of Ezekiel—“Though these three men, Noah, 106Daniel, and Job, were in the land, they should deliver but their own souls by their righteousness, saith the Lord God;”³⁵⁶ where he undoubtedly meant to signify, if two of them should return to life again; for the third was then alive, namely, Daniel, who is well known to have given an incomparable specimen of his piety, even in the flower of his youth. Let us then leave them, whom the Scripture clearly shows to have finished their course. Therefore Paul, when speaking of David, does not say that he assists posterity by his prayers, but only that “he served his own generation.”³⁵⁷

23. Arguments of the Papists for the intercession of saints. 1. From the duty and office of angels. Answer. 2. From an expression of Jeremiah respecting Moses and Samuel. Answer, retorting the argument. 3. The meaning of the prophet confirmed by a similar passage in Ezekiel, and the testimony of an apostle.

In endeavouring to prove that such intercession derives some support from Scripture they labour in vain. We frequently read (they say) of the prayers of angels, and not only so, but the prayers of believers are said to be carried into the presence of God by their hands. But if they would compare saints who have departed this life with angels, it will be necessary to prove that saints are ministering spirits, to whom has been delegated the office of superintending our salvation, to whom has been assigned the province of guiding us in all our ways, of encompassing, admonishing, and comforting us, of keeping watch over us. All these are assigned to angels, but none of them to saints. How preposterously they confound departed saints with angels is sufficiently apparent from the many different offices171by which Scripture distinguishes the one from the other. No one unless admitted will presume to perform the office of pleader before an earthly judge; whence then have worms such license as to obtrude themselves on God as intercessors, while no such office has been assigned them? God has been pleased to give angels the charge of our safety. Hence they attend our sacred meetings, and the Church is to them a theatre in which they behold the manifold wisdom of God (Eph. 3:10). Those who transfer to others this office which is peculiar to them, certainly pervert and confound the order which has been established by God and ought to be inviolable. With similar dexterity they proceed to quote other passages. God said to Jeremiah, “Though Moses and Samuel stood before me, yet my mind could not be toward this people,” (Jer. 15:1). How (they ask) could he have spoken thus of the dead but because he knew that they interceded for the living? My inference, on the contrary, is this: since it thus appears that neither Moses nor Samuel interceded for the people of Israel, there was then no intercession for the dead. For who of the saints can be supposed to labour for the salvation of the peoples while Moses who, when in life, far surpassed all others in this matter, does nothing? Therefore, if they persist in the paltry quibble, that the dead intercede for the living, because the Lord said, “If they stood before me,” (intercesserint), I will argue far more speciously in this way: Moses, of whom it is said, “if he interceded,” did not intercede for the people in their extreme necessity: it is probable, therefore,that no other saint intercedes, all being far behind Moses in humanity, goodness, and paternal solicitude. Thus all they gain by their caviling is to be wounded by the very arms with which they deem themselves admirably protected. But it is very ridiculous to wrest this simple sentence in this manner; for the Lord only declares that he would not spare the iniquities of the people, though some Moses or Samuel, to whose prayers he had shown himself so indulgent, should intercede for them. This meaning is most clearly elicited from a similar passage in Ezekiel: “Though these three men, Noah, Daniel, and Job, were in it, they should deliver but their own souls by their righteousness, saith the Lord God,” (Ezek. 14:14). Here there can be no doubt that we are to understand the words as if it had been said, If two of the persons named were again to come alive; for the third was still living, namely, Daniel, who it is well known had then in the bloom of youth given an incomparable display of piety. Let us therefore leave out those whom Scripture declares to have completed their course. Accordingly, when Paul speaks of David, he says not that by his prayers he assisted posterity, but only that he “served his own generation,” (Acts 13:36).

23. En dat ze pogen te bewerken, dat zulk een voorbidding zou schijnen te steunen op het gezag der Schrift: daarin tobben ze zich tevergeefs af. Meermalen, zo zeggen ze, leest men van gebeden der engelen; en dat niet alleen, maar er wordt gezegd, dat de gebeden der gelovigen door hun handen voor Gods aanschijn gebracht worden. Maar indien ze de heiligen, die dit leven afgelegd hebben, willen vergelijken met de engelen, dan hadden ze moeten bewijzen, dat ze dienende geesten zijn, aan wie de dienst is opgedragen om te zorgen voor onze zaligheid, aan wie de taak is opgelegd om ons te behoeden op al onze wegen, die rondom ons moeten gaan, ons vermanen en troosten, en voor ons waken (Heb. 1:14; Ps.91:11; 34:8) altemaal dingen, die de engelen worden toegekend, maar de heiligen geenszins. Hoe verkeerd zij de gestorven heiligen onder de engelen mengen, blijkt meer dan voldoende uit zoveel verschillende ambten, waardoor de Schrift de ene van de andere onderscheidt. Bij een aards rechter zal niemand het ambt van advocaat durven bekleden, tenzij hij daartoe toegelaten is: waaraan ontlenen dan wormen een zo grote vermetelheid, dat ze God voorspraken opdringen, van welke men niet leest, dat dit ambt hun opgedragen is ? God heeft de engelen willen belasten met de zorg voor onze zaligheid; daarom komen ze in de heilige vergaderingen, en de kerk is hun een schouwplaats, waar ze de verscheidene en veelvuldige wijsheid Gods bewonderen. Wie dus, wat hun bijzondere taak is, op anderen overdragen, verstoren en werpen omver de door God gestelde orde, die onschendbaar behoorde te zijn. Met dezelfde handigheid gaan ze voort in het aanhalen van andere getuigenissen. God zeide tot Jeremia (Jer. 15:1) "Al stonden Mozes en Samuël voor mijn aangezicht, zo zou toch mijn ziel tot dit volk niet wezen." Hoe zou Hij, zeggen ze, zo over de doden gesproken hebben, indien Hij niet geweten had, dat zij voor de levenden bidden ? Ik daarentegen kom tot deze conclusie, dat daar uit die woorden blijkt, dat noch Mozes, noch Samuël voor het Israëlitische volk heeft gebeden, er in die tijd in 't geheel geen voorbidding voor de doden geweest is. Want van wie der heiligen zou men moeten geloven, dat hij zijn best doet voor de zaligheid van het volk, wanneer Mozes dat niet doet, die alle anderen, zolang als hij leefde, in dit opzicht ver overtroffen heeft ? Wanneer zij dus met deze spitsvondigheidjes komen aandragen, dat de doden voor de levenden bidden, omdat de Here gezegd heeft: ook al baden zij, dan zal ik met veel schonere schijn aldus redeneren: in de uiterste nood des volks bad Mozes niet, van wie gezegd wordt: ook al bad hij. Dus is het ook niet waarschijnlijk, dat iemand anders voor het volk bad, daar alle anderen ver af zijn van de vriendelijkheid, goedheid en vaderlijke bekommerdheid van Mozes. Dit bereiken ze dan met hun uitvluchten, dat ze gewond worden met die wapenen, waardoor zij meenden zelf uitstekend beveiligd te zijn. Maar het is zeer belachelijk, dat een eenvoudige uitspraak zo verdraaid wordt; want de Here spreekt daarmee slechts uit, dat Hij de misdrijven des volks niet zal sparen, ook al viel hun een Mozes of Samuël als voorspraak te beurt, jegens wier gebeden Hij zich zo goedertieren betoond had. Deze betekenis kan men zeer duidelijk afleiden uit een dergelijke plaats bij Ezechiël (Eze. 14:14) "Ofschoon ", zegt de Here, "deze drie mannen Noach, Daniël en Job in het land waren, zij zouden hun zonen en dochteren door hun gerechtigheid niet bevrijden, maar ze zouden alleen hun eigen ziel bevrijden." Met die woorden heeft Hij ongetwijfeld willen zeggen: indien de twee van hen weer levend mochten worden. Want de derde leefde in die tijd nog, namelijk Daniël, van wie het vaststaat, dat hij toen in de eerste bloei der jongelingschap een onvergelijkelijk bewijs zijner vroomheid gegeven had. Laat ons hen dus laten varen, van wie de Schrift duidelijk aantoont, dat ze hun loop volbracht hadden. Daarom, wanneer Paulus over David spreekt (Hand. 13:36) leert hij niet, dat hij met zijn gebeden zijn nageslacht helpt, maar slechts zijn eigen tijd gediend heeft.

23. Der römische „Schriftbeweis" für die Fürbitte der Heiligen

Nun möchten sie aber den Eindruck hervorrufen, diese Fürbitte der Heiligen stütze sich auf die Autorität der Heiligen Schrift; aber alles, was sie zu diesem Zweck unternehmen, ist vergebliche Mühe.

(a) Sie behaupten: man liest doch öfters von Gebeten der Engel, und nicht nur dies: es heißt auch, daß die Gebete der Gläubigen durch ihre Hand vor Gottes Angesicht gebracht werden! Das gebe ich zu. Aber wenn man die Heiligen, die aus diesem gegenwärtigen Leben geschieden sind, mit den Engeln vergleichen will, dann muß man beweisen, daß auch sie dienstbare Geister sind, denen der Dienst aufgetragen ist, für unser Heil zu sorgen (Hebr. 1,14), denen die Aufgabe zuerteilt ist, uns zu behüten auf allen unseren Wegen (Ps. 91,11), die uns umgeben sollen (Ps. 34, 8), uns ermahnen und trösten, für uns auf der Wacht stehen sollen! Das alles wird den Engeln zugeschrieben, den Heiligen aber nicht! Wie falsch es ist, die verstorbenen Heiligen mit den Engeln durcheinanderzubringen, das geht doch mehr als deutlich aus soviel verschiedenen Ämtern hervor, an denen die Schrift sie voneinander unterscheidet. Das Amt eines Anwalts wird vor dem irdischen Richter nur der auszuüben wagen, der zugelassen ist; - woher nehmen aber dann jene Würmlein die Freiheit, Gott solche Fürsprecher aufzudrängen, von denen man nicht liest, daß ihnen dieses Amt aufgetragen sei? Gott hat nach seinem Willen die Engel dazu eingesetzt, für unser Heil zu sorgen; deshalb besuchen sie auch die heiligen Versammlungen, und die Kirche ist für sie ein Schauhaus, in dem sie die vielgestaltige und „mannigfaltige Weisheit Gottes“ bewundern (Eph. 3,10). Das ist ihnen eigen, und wer es auf andere überträgt, der verwirrt und verkehrt sicherlich die von Gott gesetzte Ordnung, die doch unverletzlich sein sollte!

(b) Mit der gleichen „Gewandtheit“ verfahren sie bei der Heranziehung weiterer Schriftzeugnisse. So sprach Gott zu Jeremia: „Und wenngleich Mose und Samuel vor mir stünden, so habe ich doch kein Herz zu diesem Volk ...“ (Jer. 15,1). Wie hätte er, sagen sie, solchermaßen von Verstorbenen reden können, wenn er nicht wüßte, daß sie für die Lebenden Fürbitte tun? Ich dagegen schließe genau umgekehrt, es wird ja hier gerade offenbar, daß weder Mose noch Samuel für das Volk Israel eingetreten sind, und deshalb hat es also zu jener Zeit gerade keine Fürbitte der Verstorbenen gegeben! Von welchem Heiligen sollte man denn glauben, er bemühe sich um das Heil des Volkes, wenn Mose es unterläßt, der doch zu Lebzeiten in diesem Stück weit über alle anderen hinausragte? Wenn also unsere Widersacher solche spitzfindigen Fündlein vorbringen und sagen: Die Toten treten für die Lebenden ein; denn der Herr sagt: wenn sie auch Fürbitte täten ..., - so will ich einen noch heller glänzenden Beweis führen und sprechen: Mose hat in der ärgsten Not des Volkes keine Fürbitte getan; denn es heißt: wenn er auch Fürsprache übte ...; also ist anzunehmen, daß auch kein anderer solche Fürbitte tut; denn von der Freundlichkeit, Güte und väterlichen Sorge des Mose sind sie ja alle weit entfernt! Mit ihrem Geschwätz erreichen sie nämlich doch nur dies, daß sie eben mit den Waffen verwundet werden, mit denen sie sich sicher gewappnet glaubten!

Es ist aber auch reichlich lächerlich, daß sie eine so einfache Aussage dermaßen verdrehen; der Herr tut doch hier nur kund, daß er das Volk in seinen Missetaten nicht verschonen wolle, selbst wenn es Männer wie Mose oder Samuel zu Fürsprechern hätte, deren Gebeten gegenüber er sich so nachsichtig erzeigt hatte! Daß dies der Sinn ist, geht aus einer ähnlichen Stelle bei Ezechiel hell und klar hervor; da spricht der Herr: „Und wenn dann gleich diese drei Männer Noah, Daniel und Hiob in der Stadt wären, so würden sie doch mit ihrer Gerechtigkeit nicht ihre Söhne und 587 Töchter retten, sondern allein ihre eigene Seele!“ (Ez. 14,14; nicht Luthertext; auslegend erweitert). Es ist kein Zweifel, daß er hier sagen will: selbst wenn zwei von ihnen wieder lebendig werden sollten ... Denn der dritte, nämlich Daniel, lebte ja zu dieser Zeit noch; er stand zweifellos erst in der ersten Blüte seiner Jugend und legte darin einen unvergleichlichen Beweis seiner Frömmigkeit an den Tag. Wir wollen also die ruhen lassen, die nach der klaren Kundmachung der Schrift ihren Lauf schon vollendet haben! Deshalb lehrt auch Paulus, wenn er von David redet, nicht etwa, er stehe seiner Nachkommenschaft mit seinen Gebeten bei, sondern nur: er habe seiner Zeit gedient! (Apg. 13,36).

23. Die Roomse leer in verband met eerbiedsbetoon vir die heiliges berus op verkeerde Skrifuitleg

Dat hulle hulle verder inspan om te bewys dat hierdie soort tussentrede op Skrifgesag steun - daarin vermoei hulle hulle tevergeefs. Hulle sê: Ons lees alte dikwels van engele se gebede en nie alleen dit nie, maar daar word ook gesê dat gelowiges se gebede deur die engele se hande voor God se aangesig gebring word.²⁰⁸ Maar as hulle engele met heiliges wat reeds in hierdie lewe gesterf het, wil vergelyk, moet hulle bewys dat hulle dienende geeste is, aan wie die taak opgedra is om vir ons saligheid te sorg,²⁰⁹ aan wie die taak opgedra is om ons op al ons weë te bewaak,²¹⁰ ons te omring,²¹¹ ons te vermaan, te troos en oor ons wag te hou. Al hierdie take word wel aan die engele toegeskryf maar glad nie aan die heiliges nie. Uit soveel uiteenlopende ampte waarmee die Skrif die een van die ander onderskei, blyk meer as genoeg hoe voorbarig hulle die afgestorwe heiliges met die engele verwar. Niemand sal waag om die rol van ’n advokaat voor ’n aardse regter te speel tensy hy toegelaat is om dit te doen nie. Waarvandaan kry wurms dan so ’n vrypas²¹² om aan God beskermhere op te dring van wie ons nie lees dat so ’n taak hulle opgelê is nie? Dit was God se wil om engele aan te wys vir die versorging van ons saligheid. Daarom woon hulle ook heilige vergaderings by en die kerk is vir hulle soos ’n skouburg waarin hulle die verskeidenheid en menigvuldigheid van God se wysheid waarneem.²¹³ Mense wat iets wat aan die engele eie is, op ander oordra, 1114 vernietig en krap die orde deurmekaar wat deur God geskep is en wat onskendbaar behoort te wees.

Hulle gaan met dieselfde vaardigheid verder om ander getuienis aan te haal. God het vir Jeremia gesê: “Al het Moses en Samuel voor my gepleit, het Ek geen gevoel vir hierdie volk nie”.²¹⁴ Nou sê hulle: “Hoe sou Hy so van dooies kon gepraat het as Hy nie geweet het dat hulle vir lewendige mense kan intree nie?”²¹⁵

Aangesien dit hieruit duidelik blyk dat nog Moses nog Samuel hier vir die Israeliete voorbidding gedoen het, lei ek daarenteen af dat hier hoegenaamd geen tussentrede van dooies was nie. Watter een van die heiliges moet ons glo sal hom oor die welvaart van die Israeliete bekommer as Moses dit nie gedoen het nie. Hy het tydens sy lewe immers almal in hierdie opsig ver oortref. As hulle dus hierdie onsinnige redenasie voortsit dat dooies vir lewendes voorbidding doen omdat die Here gesê het: “As hulle sou gepleit het”, sal ek met groter waarskynlikheid soos volg kon redeneer: “In die uiterste nood van sy volk het Moses nie vir hulle voorbidding gedoen nie, want daar staan geskrywe: ‘As hy sou pleit’”. Gevolglik is dit waarskynlik dat niemand anders voorbidding kan doen nie, aangesien almal ver van Moses se vriendelikheid, goedheid en vaderlike besorgdheid af verwyderd is.²¹⁶ Met hulle drogredenasies bereik hulle natuurlik maar net dat hulle met dieselfde wapens gewond word as waarmee hulle gedink het dat hulle hulle pragtig verskans.

Maar dit is waarlik baie belaglik om ’n eenvoudige stelling so te verdraai. Die Here verklaar immers net dat Hy nie die Israeliete se oortredings sal oorsien nie, selfs al sou dit hulle geluk om ’n Moses of ’n Samuel as voorspraak te hê, vir wie se gebede Hy Hom so gunstig bewys het. Dieselfde betekenis kan ook baie duidelik uit ’n soortgelyke aanhaling uit Esegiël afgelei word. “Al was hierdie drie manne, Noag, Daniël en Job, in die stad”, sal hulle hulle seuns en dogters nie met hulle eie geregtigheid kon bevry nie maar hulle sal slegs hulle eie siele bevry.²¹⁷ Daar bestaan geen twyfel daaroor nie dat Hy hier te kenne wou gee: “As twee van hulle lewendig sou word”, want die derde was toe nog in die lewe, naamlik Daniël. Dit staan vas dat hy toe in die fleur van sy jongmansjare was en dat hy ’n ongeëwenaarde voorbeeld van godsvrug gelewer het. Laat ons dus die mense agterweë laat van wie die Skrif duidelik aantoon dat hulle hulle lewensloop voltooi het. Wanneer Paulus daarom van Dawid praat, 1115 leer hy nie dat hy sy nageslag met sy gebede gehelp het nie maar slegs dat hy sy eie tyd gedien het.²¹⁸

23. Если некоторые пытаются доказать, что подобное заступничество может быть обосновано словами Св. Писания, то это напрасная трата времени. Они утверждают, что там часто говорится о молитвах Ангелов. И не только об этом, но и о том, что Ангелы своими руками возносили к Богу молитвы верующих. Здесь я с ними согласен. Но если им кажется позволительным сравнивать умерших святых с Ангелами, то они должны доказать, что святые суть служебные духи, посланные ради нашего спасения (Евр 1:14), и что им поручено служение направлять нас на всех наших путях (Пс 90/91:11), быть вокруг нас, увещевать, утешать и постоянно оберегать (Пс 33/34:8). Ибо всё это возложено на Ангелов, а не на святых. Так что из многообразных служений, посредством которых Писание проводит различие между Ангелами и людьми, обнаруживается, что говорить о тех и других одновременно, не выделяя две природы, - это всё равно что болтать сущий вздор (Кальвин употребляет здесь французскую поговорку: «sauter du coq a l'asne» («перепрыгивать с осла на петуха»). - Прим, перев.). Никто не осмелится исполнять миссию адвоката в судебном заседании перед земным судьёй, если он не принят должным образом в этом качестве. Откуда же исходит для этих червей и жаб великое право ставить образцами и ходатаями перед Богом тех, кому никогда не была дана подобная милость?

Заботу о нашем спасении Бог захотел поручить Ангелам, и поэтому они пребывают на публичных собраниях, а Церковь для них - это театр, где они с восхищением созерцают великую и многоразличную мудрость Бога. Люди, которые присущее Ангелам переносят на других, искажают и извращают установленный Богом порядок. А этот порядок должен оставаться нерушимым. Они с необыкновенной лёгкостью ссылаются на свидетельства Писания относительно этого предмета. В частности, приводят слова Господа, сказанные Иеремии: «Хотя бы предстали пред лицо Моё Моисей и Самуил, душа Моя не приклонится к народу сему» (Иер 15:1). И формулируют такой довод: если бы Бог не хотел указать, что умершие молятся за живых, то как бы мог Он говорить таким образом о Моисее и Самуиле, которые уже умерли? Я же, напротив, рассуждаю следующим образом: поскольку Бог объявляет, что Моисей и Самуил не молились в ту пору за народ Израиля, то, значит, мёртвые не совершают молитв за живых. Задумаемся: кто из святых так заботился о народе, как Моисей, который превосходил всех прочих в человечности, доброте и отеческом попечении? А из слов пророка можно сделать вывод, что тогда Моисей не просил за народ. Поэтому, если они прибегают к таким беспомощным уловкам - заключают, что мёртвые молятся за живых, так как Бог сказал: «Хотя бы предстали пред лицо Моё Моисей и Самуил», - то у меня есть более надёжные основания утверждать, что Моисей не молился, причём в условиях крайней необходимости для народа, о котором Бог сказал: «Если бы он молился, его прошения не были бы исполнены». Отсюда следует, что не молится и никто другой, ибо Моисей в доброте и великодушии превосходит всех.

Вот как поражает наших противников в их ухищрениях меч, которым они думают обладать. Ведь это просто насмешка - толковать это речение иначе, нежели в том простом и ясном смысле, который оно имеет. Ибо наш Господь не подразумевал ничего иного, кроме того, что Он не простит этот народ, даже если бы у него были такие ходатаи, как Моисей или Самуил, по молитвам которых Бог когда-то сделал так много. Этот же смысл можно без труда вывести из сходного речения Иезекииля: «Если бы нашлись в ней сии три мужа: Ной, Даниил и Иов, - то они праведностью своею ... говорит Господь Бог, не спасли бы ни сыновей, ни дочерей, а они, только они спаслись бы» (Иез 14:14,16). Этим Он хотел сказать: если бы двое воскресли и жили в городе. Ибо третий, Даниил, был ещё жив и хорошо известно, что тогда, во цвете своих юных лет, он был образцом истинной праведности. Посему оставим тех, о ком Писание явно свидетельствует, что путь их окончен. И св. Павел, вспоминая Давида, не говорит, что он молитвами помогает своим последователям, но говорит только, что он в своё время послужил Богу (Деян 13:36).

24. Excipiunt rursum^d, Ergo eos^e omni pietatis voto exuemus, qui nihil toto vitae decursu quam pietatem et misericordiam spirarunt¹? Equidem, ut curiosius excutere nolim quid agant, aut quid meditentur, ita || nequaquam est probabile variis et particularibus votis huc illuc circunferri: sed potius stata atque immota voluntate in Dei regnum aspirare, || quod non minus impiorum interitu^f quam fidelium salute constat. || Quod si verum est, eorum quoque charitatem in communione corporis Christi non dubium est contineri, nec latius patere 330 quam fert communionis illius natura^a. || Iam vero tametsi in hunc modum pro nobis orare concedam^b, non tamen || ideo a sua quiete discedunt ut distrahantur in terrenas curas: ac multo minus || a nobis ideo protinus^c invocandi erunt^d. Neque id agendum ex eo^e consequitur quod qui in terris degunt homines, vicissim alii aliorum^f precibus commendare se possunt^g. Hoc enim alendae in ipsis charitati officium servit dum suas inter se necessitates veluti partiuntur, et mutuo suscipiunt. || Atque id quidem faciunt ex Domini praecepto, neque promissione destituuntur: quae duo semper in oratione primas tenent. || Omnes eiusmodi rationes a mortuis absunt: quos a nostro contubernio dum subduxit Dominus, nullum nobis cum illis reliquit commercium [Eccle. 9. b. 5.6], ac ne illis quidem nobiscum, quantum assequi licet coniecturis. Quod siquis causetur, fieri non posse quin eandem erga nos charitatem retineant, ut sunt una nobiscum fide coniuncti¹: quis tamen eousque longas illis esse aures revelavit quae ad voces nostras porrigantur? || oculos etiam tam perspicaces qui necessitatibus nostris advigilent? Nugantur quidem^h in suis umbris nescio quid de fulgore divini vultus ipsos irradiante, in quo, ceu in speculo, res hominum ex alto despiciant²; || verum id affirmare, qua praesertim confidentia illi audent, || quid est nisi perⁱ temulenta cerebri nostri somnia velle in abdita Dei iudicia, sine eius verbo penetrare et perrumpere, ac Scripturam conculcare? quae toties carnis nostrae prudentiam, sapientiae Dei inimicam esse^k pronuntiat [Rom. 8. b. 6]³: vanitatem sensus nostri in universum damnat: prostrata omni nostra ratione, solam Dei voluntatem a nobis vult spectari^l.

24. Ils repliquent derechef, en demandant si je veux leur oster toute affection d’amour: veu qu’en toute leur vie ils ont esté si ardens en dilection et pieté. A cela je respon, que comme je ne veux point esplucher curieusement que c’est qu’ils font, ou à quoy ils pensent: aussi il n’est point vray semblable qu’ils soyent agitez çà et là de divers desirs: mais est probable que d’une volonté arrestée ils cherchent le royaume de Dieu, qui ne consiste point moins en la confusion des iniques qu’au salut des fideles. Si cela est vray, il n’y a nulle doute que leur charité ne soit aussi enclose en la communion du corps de Christ, et qu’elle ne s’estend point plus loin que la nature d’icelle communion le porte. Davantage, ja soit que nous concedions qu’ils prient en telle sorte pour nous: neantmoins il ne s’ensuyvra pas ne qu’ils quittent leur repos pour se distraire çà et là; ayans soin des choses terrestres: et tant moins qu’ils doyvent estre pourtant invoquez. Et ne se peut deduire cela, de ce que les hommes vivans sur la terre se recommandent aux oraisons les uns des autres: Car cela sert à entretenir la charité entre eux, quand ils se departissent ensemble leurs necessitez, et les reçoyvent mutuellement sur eux. Ce qu’ils font mesme du commandement de Dieu et ne sont point destituez de promesses, qui sont les deux poincts principaux en oraison. Toutes ces raisons defaillent aux morts: avec lesquels le Seigneur ne nous a laissé nulle communication, quand il les a retirez de nostre compagnie: ny à eux aussi envers nous, entant qu’il est possible d’en conjecturer (Eccles. 9:5, 6). Et si quelcun pretend estre impossible qu’ils ne retiennent une mesme charité qu’ils ont eue en leur vivant, comme ils sont conjoints d’une foy avec nous: je demanderay davantage, qui nous a revelé qu’ils ayent si longues aureilles, qu’elles s’estendent jusques à noz parolles? qu’ils ayent des yeux si aigus, qu’ils puissent considerer noz necessitez? Bien est vray que les Sophistes babillent je ne say quoy en leurs escoles, que la lumiere de la face de Dieu est si grande, qu’en la contemplation d’icelle, comme en un miroir, les Saincts peuvent contempler ce qui se fait cy bas: mais d’affermer cela, et principalement en telle hardiesse qu’ils y vont, qu’est-ce autre chose que de vouloir entrer par noz songes estourdis, aux secrets jugemens de Dieu sans sa parolle, et mettre sous le pied l’Escriture, laquelle tant de fois prononce la prudence de nostre chair estre ennemie de la sagesse de Dieu (Rom. 8:7), condamnant universellement la vanité de nostre sens, et mettant bas toute nostre raison, pour nous amener à la seule volonté de Dieu?

24. They further object—Shall we then divest them of every benevolent wish, who through the whole course of their lives breathed only benevolence and mercy? Truly, as I do not wish too curiously to inquire into their actions or thoughts, so it is by no means probable that they are agitated by the impulse of particular wishes, but rather that with fixed and permanent desires they aspire after the kingdom of God; which consists no less in the perdition of the impious, than in the salvation of believers. If this be true, their charity also is comprehended within the communion of the body of Christ, and extends no further than the nature of that communion permits. But though I grant that in this respect they pray for us, yet they do not therefore relinquish their own repose, to be distracted with earthly cares; and much less are they therefore to be the objects of our invocation. Neither is it a necessary consequence of this, that they must imitate the conduct of men on earth by mutually praying for one another. For this conduces to the cultivation of charity among them, while they divide, as it were, between them, and reciprocally bear their mutual necessities. And in this, indeed, they act according to God’s precept, and are not destitute of his promise; which two are always the principal points in prayer. No such considerations have any relation to the dead; whom when the Lord has removed from our society, he has left us no intercourse with them, nor them, indeed, as far as our conjectures can reach, any with us.³⁵⁸ But if any one plead, that they cannot but retain the same charity towards us, as they are united with us by the same faith, yet who has revealed that they have ears long enough to reach our voices, and eyes so perspicacious as to watch over our necessities? They talk in the schools of I know not what refulgence of the Divine countenance irradiating them, in which, as in a mirror, they behold from heaven the affairs of men. But to affirm this, especially with the presumption with which they dare to assert it, what is it but an attempt, by the infatuated dreams of our own brains, forcibly to penetrate into the secret appointments of 107God, without the authority of his word, and to trample the Scripture under our feet? which so frequently pronounces our carnal wisdom to be hostile to the wisdom of God; totally condemns the vanity of our mind; and directs all our reason to be laid in the dust, and the Divine will to be the sole object of our regard.

24. 4. Fourth Papistical argument from the nature of charity, which is more perfect in the saints in glory. Answer.

They again object, Are those, then, to be deprived of every pious wish, who, during the whole course of their lives, breathed nothing but piety and mercy? I have no wish curiously to pry into what they do or meditate; but the probability is, that instead of172being subject to the impulse of various and particular desires, they, with one fixed and immovable will, long for the kingdom of God, which consists not less in the destruction of the ungodly than in the salvation of believers. If this be so, there cannot be a doubt that their charity is confined to the communion of Christ’s body, and extends no farther than is compatible with the nature of that communion. But though I grant that in this way they pray for us, they do not, however, lose their quiescence so as to be distracted with earthly cares: far less are they, therefore, to be invoked by us. Nor does it follow that such invocation is to be used because, while men are alive upon the earth,they can mutually commend themselves to each other’s prayers. It serves to keep alive a feeling of charity when they, as it were, share each other’s wants, and bear each other’s burdens. This they do by the command of the Lord, and not without a promise, the two things of primary importance in prayer. But all such reasons are inapplicable to the dead, with whom the Lord, in withdrawing them from our society, has left us no means of intercourse (Eccles. 9:5, 6), and to whom, so far as we can conjecture, he has left no means of intercourse with us. But if any one allege that they certainly must retain the same charity for us, as they are united with us in one faith, who has revealed to us that they have ears capable of listening to the sounds of our voice, or eyes clear enough to discern our necessities? Our opponents, indeed, talk in the shade of their schools of some kind of light which beams upon departed saints from the divine countenance, and in which, as in a mirror, they,from their lofty abode, behold the affairs of men; but to affirm this with the confidence which these men presume to use, is just to desire, by means of the extravagant dreams of our own brain, and without any authority, to pry and penetrate into the hidden judgments of God, and trample upon Scripture, which so often declares that the wisdom of our flesh is at enmity with the wisdom of God, utterly condemns the vanity of our mind, and humbling our reason, bids us look only to the will of God.

24. Wederom maken zij deze tegenwerping: zullen wij dan de heiligen van alle wens der liefde beroven, terwijl ze in de ganse loop huns levens niets dan vroomheid en barmhartigheid betoond hebben ? Waarlijk, evenals ik niet nieuwsgierig wil onderzoeken, wat ze doen of overdenken, zo is het waarschijnlijk, dat ze door verschillende bijzondere wensen hier en gindsheen omgedreven worden; maar dat ze veeleer met een vaste en onbewegelijke wil streven naar Gods Koninkrijk, dat evenzeer bestaat in de ondergang der goddelozen als in de zaligheid der gelovigen. En indien dit waar is, is het niet twijfelachtig, dat ook hun liefde ingesloten wordt in de gemeenschap met het lichaam van Christus, en zich niet verder uitstrekt dan de aard van die gemeenschap mee brengt. En ofschoon ik toegeef, dat ze op die manier voor ons bidden, verlaten ze daarom nog niet hun rust om weggerukt te worden tot aardse zorgen, en veel minder moeten ze daarom terstond door ons aangeroepen worden. En dat dit gebeuren moet, volgt niet daaruit, dat de mensen, die op de aarde leven, wederkerig elkander in hun gebeden kunnen opdragen. Want deze plicht dient tot het voeden de liefde in hen, wanneer ze hun noden met elkander als het ware delen en wederkerig op zich nemen. En dit doen ze naar des Heren gebod en zijn niet verstoken van een belofte; welke twee altijd bij het gebed de voornaamste plaats innemen. Al dergelijke redenen gelden voor de doden niet: want terwijl de Here hen aan het verblijf met ons onttrokken heeft, heeft Hij ons geen omgang met hen gelaten (Pred. 9:5,6) en zelfs hun niet met ons, voorzover we kunnen gissen. En indien men zou voorwenden, dat het niet anders kan, of ze behouden jegens ons dezelfde liefde, evenals ze met ons door één geloof verenigd zijn, wie heeft dan echter geopenbaard, dat ze zulke lange oren hebben, dat die zich zouden kunnen uitstrekken tot onze stem ? en zulke scherpziende ogen, dat ze zouden kunnen waken over wat wij nodig hebben ? Zij bazelen wel in hun scholen het een of ander over het licht van Gods gelaat, dat hen bestraalt, waarin ze, als in een spiegel, de dingen der mensen uit de hoge aanschouwen. Maar dat te beweren, vooral met de verzekerdheid, waarmee zij dat durven, wat is dat anders dan door de dronken dromen van onze hersenen in Gods verborgen oordelen zonder zijn Woord te willen doordringen en doorbreken, en de Schrift met voeten treden ? Die zo dikwijls verkondigt, dat de wijsheid van ons vlees de vijand is van de wijsheid Gods, die de ijdelheid van ons gevoelen geheel en al veroordeelt, en die met ternederwerping van geheel ons verstand, wil dat wij alleen op Gods wil zullen letten.

24.

(c) Unsere Widersacher stellen nun eine Gegenfrage: ob wir denn den Heiligen, die im ganzen Lauf ihres Lebens nichts als Frömmigkeit und Barmherzigkeit bewiesen haben, (jetzt) jedes fromme Gebet absprechen wollten. Ich will nun freilich nicht vorwitzig untersuchen, was die Heiligen tun und denken; es ist aber auch keineswegs wahrscheinlich, daß sie sich von vielfältigen, einzelne Dinge betreffenden Wünschen hin und her treiben lassen, sondern sie sehnen sich festen und unbeweglichen Willens nach Gottes Reich, das nicht weniger im Untergang der Gottlosen als in der Seligkeit der Gläubigen besteht! Ist das aber richtig, so ist ohne Zweifel auch ihre Liebe in die Gemeinschaft des Leibes Christi eingeschlossen, und sie geht nicht weiter, als es das Wesen dieser Gemeinschaft zuläßt. Wenn ich also auch schon zugebe, daß sie auf solche Weise für uns beten, so entfernen sie sich doch nicht dermaßen aus ihrer Ruhe, daß sie sich in irdische Sorgen verwickeln lassen; noch viel weniger sollen wir sie noch gar darum anrufen!

(d) Daß man dies trotzdem tun solle, läßt sich auch nicht aus der Tatsache folgern, daß die Menschen, die auf Erden leben, sich gegenseitig ihrer Fürbitte empfehlen können (1. Tim. 2,1f.; Jak. 5,15f.). Wenn sie nämlich in dieser Weise ihre Nöte gewissermaßen untereinander teilen und einander tragen helfen, so ist solcher Dienst dem Wachstum der Liebe in ihnen förderlich. Und zwar tun sie das aus Gottes Vorschrift heraus, und es fehlt ihnen auch nicht an einer Verheißung; diese beiden Stücke aber stehen beim Gebet stets an erster Stelle! Für die Verstorbenen dagegen fehlt es an allen solchen Ursachen; denn der Herr hat sie aus unserer Gemeinschaft weggenommen und hat uns keinen Umgang mit ihnen mehr gelassen (Pred. 9,5f.), aber auch ihnen keinen mehr mit uns, wie man aus der genannten Stelle vermutungsweise entnehmen kann.

(e) Nun möchte vielleicht jemand einwenden, es könne doch nicht sein, daß die Verstorbenen nicht die gleiche Liebe gegen uns bewahrten, wo sie doch mit uns in einem Glauben verbunden seien. Wer aber hat denn kundgetan, daß ihre Ohren weit genug reichen, um auch unsere Stimme zu vernehmen? Woher weiß man, daß ihre Augen tief genug dringen, um auch unsere Nöte zu erspähen? Die Papisten schwatzen zwar in ihren Schulen wer weiß was von dem Glanz des göttlichen Anblicks, der sie anstrahlen soll und in dem sie wie in einem Spiegel das Ergehen der Menschen aus der Höhe herab anschauen könnten. Aber wenn jemand dies behauptet, zumal noch gar mit der Zuversicht, mit der sie es wagen, - was bedeutet das anders, als daß man vermittels der trunkenen Träume unseres Hirns in Gottes verborgene Ratschlüsse ohne sein Wort eindringen und einbrechen und die Schrift mit Füßen treten will? Denn die Schrift erklärt doch so oft, daß die Klugheit unseres Fleisches Feindschaft wider Gottes Weisheit ist (Röm. 8,6f.), sie verdammt insgemein die Eitelkeit unseres Sinnes, wirft alle unsere Vernunft zu Boden und will, daß wir unseren Blick allein auf Gottes Willen richten!

24. ’n Weerlegging van die beswaar dat die liefde volmaakter is in heiliges wat in Christus leef

Hier opper hulle weer eens beswaar: “Sal ons dan mense wat hulle hele lewe lank niks anders as godsvrug en barmhartigheid betoon het, elke begeerte na godsvrug ontneem?”²¹⁹ Hoewel ek inderdaad onwillig is om hulle doen en denke te nuuskierig te ondersoek, is dit ook heeltemal onwaarskynlik dat hulle deur verskeie besonderse begeertes heen en weer gevoer word maar dat hulle eerder met ’n vaste en onbeweeglike wil na die koninkryk van God verlang, wat net sowel op die ondergang van goddeloses as op die saligheid van gelowiges gemik is. Maar as dit waar is, word hulle liefde ook ongetwyfeld in die gemeenskap met die liggaam van Christus ingesluit, en dit strek nie verder as wat die aard van daardie gemeenskap toelaat nie.

Hoewel ek dan toegee dat hulle wel so vir ons bid, volg daaruit nog nie dat hulle hulle rus laat vaar om met aardse sorge gekwel te word nie, en veel minder moet hulle om hierdie rede altyd deur ons aangeroep word.

Dit volg ook nie hieruit dat ons dit moet doen omdat mense wat op aarde leef, mekaar wedersyds in hulle gebede (aan God) kan opdra nie.²²⁰ Hierdie plig dien immers daartoe om die liefde in hulle te voed wanneer hulle hulle nood wedersyds verdeel en onderling op mekaar neem.

Hulle doen dit weliswaar ook na aanleiding van die Here se gebod en hulle word nie sy belofte ontneem nie - twee aspekte wat altyd in die gebed die belangrikste plek inneem. Alle sodanige beweegredes kom nie by die dooies voor nie. Toe die Here hulle uit ons geselskap weggeneem het, het Hy ons geen omgang met hulle gelaat nie²²¹ en inderdaad ook sover ons daaroor mag vermoed, geen omgang vir hulle met ons nie. Maar as iemand sou aanvoer dat dit tog nie anders kan as dat hulle dieselfde liefde jeens ons moet behou aangesien hulle in een en dieselfde geloof met ons saamgebind is nie,²²² wie het dit dan aan ons geopenbaar dat hulle sulke lang ore het dat hulle ons woorde kan hoor of sulke skerp oë dat hulle oor ons nood kan waak? Hulle²²³ sit inderdaad in hulle skaduwees en klets oor die een of ander glans van God se aangesig wat die heiliges bestraal waarin hulle soos in ’n spieël op die 1116 doen en late van die mens neerkyk.²²⁴ Maar om so ’n verklaring te maak, veral met die selfvertroue waarmee hulle dit durf doen, wat is dit anders as om deur ’n dronk droom van ons brein sonder God se Woord in sy verborge oordele te wil indring en inbars en die Skrif onder ons voete te vertrap?²²⁵ Die Skrif verklaar tewens so dikwels dat die wysheid van ons vlees vyandskap teen God se wysheid is.²²⁶ Dit verdoem ten voile die ydelheid van ons verstand;²²⁷ dit slaan al ons rede plat en wil dat ons ons oë op God se wil alleen moet rig.²²⁸

24. Они снова возражают и спрашивают, не хочу ли я отнять у них всякое чувство любви, тогда как на протяжении всей жизни они горели любовью и благочестием. На это я отвечаю, что не хочу, любопытствуя, разбирать, что они делают или о чём думают. Также маловероятно, чтобы они шатались в разные стороны из-за различных желаний. Вероятнее, что их воля сосредоточена на постижении Царства Божьего. Однако Царство Божье не в меньшей степени заключается в уничтожении нечестивых, нежели в спасении верующих. Если это так, то нет никакого сомнения в том, что их любовь заключена в причащении телом Христовым и не идёт дальше, чем позволяет природа их причащения. Но даже если мы допустим, что таким образом они молятся за нас, отсюда не вытекает, что они жертвуют своим покоем, заботясь о земных вещах, и тем более не вытекает, что их следует призывать в молитвах.

Это вовсе не связано с тем, что живущие на земле люди в публичных молитвах молятся друг за друга [1 Тим 2:1-2; Иак 5:15-16]. Ибо такие молитвы служат для поддержания между ними любви, когда они разделяют нужды друг друга и принимают их на себя. Они молятся также и по Божьей заповеди и потому не лишены обетований: а это два важнейших атрибута молитвы. Всё это отсутствует в отношении умерших, с которыми Господь не оставил нам никакой связи, когда взял их от нас; и им, насколько можно предполагать, Он не оставил связи с нами (Эккл 9:5-6).

И если кто-нибудь заявит, что невозможно, чтобы у них не сохранилась та любовь, которую они имели при жизни, ибо они связаны с нами верою, то я спрошу, кто нам открыл, что у них такие большие уши, которые позволяют слышать наши слова? Такие острые глаза, которые позволяют видеть наши нужды? Совершенно верно, софисты в своих школах болтают неведомо что; например, будто свет лика Божьего столь ярок, что, созерцая его, святые видят в нём, как в зеркале, то что происходит внизу. Но утверждать подобное, и особенно с такой дерзостью, как это делают софисты, - не что иное, как желание с помощью наших дурманящих мечтаний вторгнуться в тайные суды Бога без почтения к его слову и попрать Писание, где столько раз говорится, что плотские помышления суть вражда против мудрости Бога (Рим 8:7), которое вообще осуждает суету наших чувств и низвергает наш разум, чтобы привести нас единственно к воле Божьей.

25. | Quae vero alia^m Scripturae testimonia propugnando huic suo mendacio asciscunt, pessime contorquent. Sed enim, inquiunt, Iacob ut suum patrumque Abraham et Isaac nomen super suam posteritatem invoceturⁿ rogat [Gene. 48. c. 16]⁴. Primum videamus qualis ista sit invocationis forma inter Israelitas; 331 non enim patres suos ad ferendas sibi suppetias implorant: sed Deum obtestantur quo servorum suorum, Abraham, Isaac et Iacob meminerit. Eorum ergo exemplum nihil iis patrocinatur qui ad sanctos ipsos sermonem habuerint. Verum quia stipites isti, qua sunt hebetudine, nec quid sit nomen Iacob invocare, nec cur invocandum sit capiunt: non mirum si in ipsa quoque forma sic pueriliter titubant. Loquutio haec non semel in Scripturis occurrit. Iesaias enim virorum nomen invocari super mulieres dicit [Iesa. 4. a. 1], dum eos habent maritorum loco sub quorum fide et tutela degant. Ergo invocatio nominis Abraham super Israelitas, in hoc sita est dum generis sui originem ad eum referunt, eumque pro authore et parente suo memoria celebri^a colunt. Neque vero id facit Iacob quod sit de propaganda nominis sui celebritate sollicitus: sed quum totam posterorum beatitudinem constare noverit haereditate foederis quod secum Deus pepigerat: quod illis bonorum omnium summum fore videt, comprecatur ut genere suo censeantur; id enim aliud non est quam foederis successionem ad eos transmittere. Illi vicissim, dum memoriam eiusmodi precibus suis inducunt, non ad intercessiones mortuorum suffugiunt: sed Domino foederis sui recordationem obiiciunt, quo clementissimus Pater^b illis se propitium ac beneficum fore, in Abrahae, Isaac et Iacob gratiam recepit. Alioqui quam parum in Patrum merita sancti reclinaverint, testatur publica vox Ecclesiae apud Prophetam, Tu Pater noster, et Abraham nescivit nos, et Israel ignoravit nos. Tu Domine Pater noster, et redemptor noster [Iesa. 63. d. 16]. Ac dum sic quidem loquuntur, simul addunt, Convertere Domine propter servos tuos¹; nullam tamen cogitantes intercessionem, sed ad foederis beneficium animum advertentes. Nunc vero quum Dominum Iesum habeamus, in cuius manu non percussum modo, sed confirmatum sit nobis aeternum misericordiae foedus: cuius potius nomen in precibus nostris praetendamus? || Et quoniam boni isti magistri his verbis Patriarchas volunt statui intercessores, scire ex ipsis velim cur in tanta turba^c ne minimum quidem apud eos locum obtineat Abraham, Ecclesiae pater. Ex qua colluvie^d sibi advocatos sumant minime ignotum est. Abraham, quem Deus aliis omnibus praetulit, et quem evexit in summum honoris gradum, negligi ac supprimi quam consentaneum sit mihi respondeant. 332 Nempe quum palam esset talem usum veteri Ecclesiae fuisse incognitum, placuit, occultandae novitatis causa, de antiquis Patribus silere^a: acsi nominum diversitas recentem et adulterinum morem excusaret. Quod autem obiiciunt^b quidam rogari Deum ut in Davidis gratiam populi misereatur¹, adeo non suffragatur eorum errori^c, ut ad eius refutationem maxime sit efficax. Nam si expendimus quam personam sustinuerit David: segregatur ab omni sanctorum coetu, ut quod in eius manu pactum Deus pepigit stabiliat. Ita et foederis potius quam hominis habetur ratio, et sub figura Christi intercessio unica asseritur. Nam quod singulare fuit Davidi, quatenus Christi imago fuit, in alios non competere certum est.

25. Les autres tesmoignages qu’ils amenent pour soustenir leurs mensonges, sont par eux perversement corrompus. Jacob, disent-ils, a demandé en l’article de la mort, que son nom et le nom de ses peres Abraham et Isaac fust invoqué sur ses successeurs (Gen. 48:16). Premierement, voyons quelle est ceste forme d’invocation entre les Israelites. Car ils n’appellent pas leurs Peres en leur aide: mais seulement requierent à Dieu qu’il ait memoire de ses serviteurs Abraham, isaac et Jacob. Leur exemple donc ne sert de rien à ceux qui adressent leurs parolles aux Saincts. Mais pource que ces troncs de bois icy ne considerent point, comme ils sont lourds et insensez, que c’est d’invoquer le nom de Jacob, ou à quelle fin il se doit invoquer: ce n’est pas de merveille si en la maniere ils faillent tant sottement. Afin que nous l’entendions, il faut noter que ceste locution est en un autre passage de l’Escriture. Car Isaie dit que le nom deshommes est invoqué sur les femmes, quand elles les recognoissent pour leurs maris, estans en leur tutelle et subjection (Is. 4:1). L’invocation donc du nom d’Abraham sur les Israelites, gist en ce que l’ayans pour autheur de leur lignée, ils retiennent la memoire de son nom solennelle, comme de leur Pere. Et Jacob ne fait point cela, qu’il se soucie beaucoup d’entretenir sa renommée, mais entant qu’il repute que tout le bon heur de sa posterité est en ce poinct estably, qu’elle jouysse comme par succession, de l’alliance que Dieu avoit faite avec luy: il leur desire ce qu’il cognoist estre leur principal bien, qu’ils soyent reputez du nombre de ses enfans, et recogneus pour son lignage. Car cela n’est autre chose, que leur bailler de main en main la succession d’icelle alliance. Les successeurs d’autrcpart, faisans en leurs prieres telle memoire, n’ont pas leur refuge aux intercessions des morts, mais alleguent au Seigneur la souvenance de la promesse, en laquelle il a testiflé qu’il leur seroit propice et liberal, à cause d’Abraham, Isaac, et Jacob. Au reste, que les fideles ne se soyent gueres reposez sur les merites de leurs Peres, nous en avons suffisante declaration au Prophete, parlant au nom commun de toute l’Eglise en ceste forme, Seigneur Dieu, tu es nostre Pere: et Abraham ne nous a pas cognu: et Israel nous a ignoré. Tu es, Seigneur, nostre Pere et redempteur. Neantmoins parlant ainsi, il adjouste pareillement: Seigneur converty ta bonté vers nous, pour l’amour de tes serviteurs (Is. 63:16, 17). Non pas qu’ils imaginent quelque intercession: mais c’est qu’ils reduisent en memoire le benefice de l’alliance. Or maintenant puis que nous avons le Seigneur Jesus, en la main duquel l’alliance eternelle de misericorde non seulement a esté faite, mais aussi confermée: duquel pretendrions-nous plustost le nom en noz prieres? Pourtant que ces venerables docteurs voudroyent sous ombre de ces mots, qui les croyroit, faire les Saincts intercesseurs: je leur demande pourquoy en si grande trouppe, et quasi en une formiliere de Saincts, ils n’ont pas laissé un petit coing à Abraham pere de toute l’Eglise. C’est chose trop notoire de quel bourbier, ou de quelle racaille ils tirent leurs saincts. Qu’ils me respondent si c’est chose decente qu’Abraham, lequel Dieu a preferé à tous, et lequel il a exalté en degré souverain d’honneur, soit oublié et mis sous le pied. Mais voicy que c’est: pource que chacun sait bien que telle coustume n’a jamais esté à l’Eglise ancienne, ces rustres pour cacher la nouveauté se sont teuz des Saincts qui avoyent vescu sous la Loy: comme si en introduisant diversité de noms, ils estoyent à excuser, en ingerant une façon nouvelle et bastarde. Ce qu’aucuns alleguent du Pseaume, là où les fideles prient Dieu d’avoir pitié d’eux en faveur de David (Ps. 132:1, 10): tant s’en faut qu’il ayde à l’intercession des Saincts, qu’il n’y a rien plus propre à la mettre bas. Car si nous considerons quel degré a tenu David, nous verrons qu’en cest endroit il est separé de toute la compagnie des Saincts, a fin que Dieu ratifie la paction faicte avec luy. Parquoy le sainct Esprit a regard à la promesse, plustost qu’à la personne de l’homme: et quant et quant insinue sous ceste figure l’intercession de Jesus Christ. Car ce qui a esté singulier à David, entant qu’il estoit image de Jesus Christ, il est certain qu’il ne peut competer aux autres.

25. The other testimonies of Scripture which they adduce in defence of this false doctrine, they distort with the greatest perverseness. But Jacob (they say) prays that his own name, and the name of his fathers, Abraham and Isaac, might be named on his posterity.³⁵⁹ Let us first inquire the form of this naming, or calling on their names, among the Israelites; for they do not invoke their fathers to assist them; but they beseech God to remember his servants Abraham, Isaac, and Jacob. Their example, therefore, is no vindication of those who address the saints themselves. But as these stupid mortals understand neither what it is to name the name of Jacob, nor for what reason it should be named, we need not wonder that they so childishly err even in the form itself. This phraseology more than once occurs in the Scriptures. For Isaiah says, that the name of the husband is “called upon” the wife who lives under his care and protection. The naming or calling, therefore, of the name of Abraham upon the Israelites, consists in their deducing their genealogy from him, and revering and celebrating his memory as their great progenitor. Neither is Jacob actuated by a solicitude for perpetuating the celebrity of his name, but by a knowledge that all the happiness of his posterity consisted in the inheritance of that covenant which God had made with him: and perceiving that this would be the greatest of all blessings to them, he prays that they may be numbered among his children; which is only transmitting to them the succession of the covenant. They, on their part, when they introduce the mention of this in their prayers, do not recur to the intercessions of the dead, but put the Lord in remembrance of his covenant, in which their most merciful Father has engaged to be propitious and beneficent to them, for the sake of Abraham, Isaac, and Jacob. How little the saints depended in any other sense on the merits of their fathers, is evinced by the public voice of the Church in the prophet: “Thou art our Father, though Abraham be ignorant of us, and Israel acknowledge us not: thou, O Lord, art our Father, our Redeemer.”³⁶⁰ And when they thus express themselves, they add at the same time, “O Lord, return, for thy servants’ sake;” yet not entertaining a thought of any intercession, but adverting to the blessing of the covenant. 108But now, since we have the Lord Jesus, in whose hand the eternal covenant of mercy is not only made but confirmed to us,—whose name should we rather plead in our prayers? And since these good doctors contend that the patriarchs are in these words represented as intercessors, I wish to be informed by them, why, in such a vast multitude, no place, not even the lowest among them, is allotted to Abraham, the father of the Church? From what vile source they derive their advocates, is well known. Let them answer me by proving it right, that Abraham, whom God has preferred to all others, and elevated to the highest degree of honour, should be neglected and suppressed. The truth is, that since this practice was unknown in the ancient Church, they thought proper, in order to conceal its novelty, to be silent respecting the ancient fathers; as though the difference of names were a valid excuse for a recent and corrupt custom. But the objection urged by some, that God is entreated to have mercy on the people for the sake of David, is so far from supporting their error, that it is a decisive refutation of it. For if we consider the character sustained by David, he is selected from the whole company of the saints, that God may fulfil the covenant which he made with him; so that it refers to the covenant, rather than to the person, and contains a figurative declaration of the sole intercession of Christ. For it is certain that what was peculiar to David, as being a type of Christ, is inapplicable to any others.

25. Argument founded on a passage in Moses. Answer.

The other passages of Scripture which they employ to defend their error are miserably wrested. Jacob (they say) asks for the sons of Joseph, “Let my name be named on them, and the name of my fathers, Abraham and Isaac,” (Gen. 48:16). First, let us see what the nature of this invocation was among the Israelites. They do not implore their fathers to bring succour to them, but they beseech God to remember his servants, Abraham, Isaac, and Jacob. Their example,therefore, gives no countenance to those who use addresses to the saints themselves. But such being the dullness of these blocks, that they comprehend not what it is to invoke the name of Jacob, nor why it is to be invoked, it is not strange that they blunder thus childishly as to the mode of doing it. The expression repeatedly occurs in Scripture. Isaiah speaks of women being called by the name of men, when they have them for husbands and live under their protection (Isa. 4:1). The calling of the name of Abraham173over the Israelites consists in referring the origin of their race to him, and holding him in distinguished remembrance as their author and parent. Jacob does not do so from any anxiety to extend the celebrity of his name, but because he knows that all the happiness of his posterity consisted in the inheritance of the covenant which God had made with them. Seeing that this would give them the sum of all blessings, he prays that they may be regarded as of his race, this being nothing else than to transmit the succession of the covenant to them. They again, when they make mention of this subject in their prayers, do not betake themselves to the intercession of the dead, but call to remembrance that covenant in which their most merciful Father undertakes to be kind and propitious to them for the sake of Abraham, Isaac, and Jacob. How little, in other respects, the saints trusted to the merits of their fathers, the public voice of the Church declares in the prophets“Doubtless thou art our Father, though Abraham be ignorant of us, and Israel acknowledge us not; thou, O Lord, art our Father, our Redeemer,” (Isa. 63:16). And while the Church thus speaks, she at the same time adds, “Return for thy servants’ sake,” not thinking of any thing like intercession, but adverting only to the benefit of the covenant. Now, indeed, when we have the Lord Jesus, in whose hand the eternal covenant of mercy was not only made but confirmed, what better name can we bear before us in our prayers? And since those good Doctors would make out by these words that the Patriarchs are intercessors, I should like them to tell me why, in so great a multitude,¹ no place whatever is given to Abraham, the father of the Church? We know well from what a crew they select their intercessors.² Let them then tell me what consistency there is in neglecting and rejecting Abraham, whom God preferred to all others, and raised to the highest degree of honour. The only reason is, that as it was plain there was no such practice in the ancient Church, they thought proper to conceal the novelty of the practice by saying nothing of the Patriarchs: as if by a mere diversity of names they could excuse a practice at once novel and impure. They sometimes, also, object that God is entreated to have mercy on his people “for David’s sake,” (Ps. 132:10; see Calv. Com). This is so far from supporting their error, that it is the strongest refutation of it. We must consider the character which David bore. He is set apart from the whole body of the faithful to establish the covenant which God made in his hand. Thus regard is had to the covenant rather than to the individual. Under him as a type the sole intercession of Christ is asserted. But what was peculiar to David as a type of Christ is certainly inapplicable to others.

25. De andere getuigenissen der Schrift, die zij aanvoeren ter verdediging van deze leugen, verdraaien ze zeer ten onrechte, Evenwel zeggen ze, Jakob bidt, dat zijn naam en die van zijn vaderen Abraham en Izak over zijn nakomelingen moge aangeroepen worden (Gen. 48:16) Laat ons eerst zien, wat dat voor een manier van aanroepen is onder de Israëlieten. Want zij roepen hun vaderen niet aan om hun hulp te brengen, maar zij smeken God, dat Hij zijn dienstknechten Abraham, Izak en Jakob indachtig zij. Hun voorbeeld verdedigt dus in 't geheel niet hen, die tot de heiligen zelf het woord richten. Maar aangezien die blokken hout, dom als ze zijn, niet begrijpen, wat het betekent de naam Jakobs aan te roepen en ook niet waarom die naam aangeroepen moet worden, is het geen wonder, dat ze ook in de manier van aanroepen zo kinderlijk struikelen. Deze spreekwijze komt meer dan eens in de Schrift voor. Want Jesaja zegt, dat de naam der mannen over de vrouwen wordt aangeroepen (Jes. 4:1) wanneer ze hen hebben als mannen, om onder hun trouw en bescherming te leven. Dus in de aanroeping van de naam van Abraham over de Israëlieten hierin gelegen, dat ze de oorsprong van hun geslacht tot hem terugvoeren en hem als hun auteur en vader met buitengewone herdenking vereren. En Jakob doet dit niet, omdat hij zich bezorgd maakt over de voortplanting van de beroemdheid zijns naams; maar omdat hij weet, dat de ganse gelukzaligheid zijner nakomelingen bestaat in de erfenis des verbonds, dat God met hem gesloten had, wenst hij hun toe wat hij ziet, dat voor hen het hoogste van alle goederen is, namelijk dat zij naar zijn geslacht gerekend worden. Want dat is niets anders dan de opvolging in het verbond op hen overdragen. En zij van hun kant nemen, wanneer ze zulk een herinnering in hun gebeden inlassen, niet hun toevlucht tot de voorbidding der doden, maar herinneren de Here aan zijn verbond, waarbij de zeer goedertieren Vader op zich genomen heeft hun genadig en weldadig te zullen zijn ter wille van Abraham, Izak en Jakob.Hoe weinig anders de heiligen gesteund hebben op de verdiensten der vaderen, getuigt het algemene woord der kerk bij de profeet (Jes. 63:16) "Gij zijt onze Vader, en Abraham heeft van ons niet geweten en Israël heeft ons niet gekend; Gij, o Here, zijt onze Vader en onze Verlosser." En terwijl ze zo spreken, voegen zij er aan toe: "Keer weder, Here, om uwer knechten wil", zonder echter te denken aan enige voorbidding, maar lettend op de weldaad des verbonds. Maar daar wij nu de Here Jezus hebben, in wiens hand ons het eeuwige verbond der barmhartigheid niets slecht gesloten, maar ook bevestigd is, wiens naam zouden wij dan in onze gebeden liever tot hulp gebruiken ? En aangezien die goede meesters willen, dat door deze woorden de aartsvaders gesteld worden tot voorspraken, zou ik wel eens van hen willen weten, waarom te midden van een zo grote schare Abraham, de vader der kerk, zelfs niet de kleinste plaats bij hen inneemt. Uit welk een mengelmoes zij zich hun voorspraken nemen, is allerminst onbekend. Laat hen mij antwoorden, hoe het te pas komt, dat Abraham, die God boven alle anderen gesteld heeft, en die Hij tot de hoogste trap van eer opgevoerd heeft, veronachtzaamd en weggestopt wordt. Wel dit is de reden: daar het duidelijk was, dat een dergelijk gebruik aan de oude kerk onbekend geweest is, vonden ze het het beste over de oude vaderen te zwijgen om daardoor de nieuwheid verborgen te houden; alsof het verschil van namen de nieuwe en valse gewoonte zou kunnen verontschuldigen. Wat nu sommigen aanvoeren, dat tot God gebeden werd, dat Hij om Davids wil zich over het volk ontfermen zou, dat steunt hun dwaling zo weinig, dat het zeer doeltreffend is tot weerlegging daarvan. Want wanneer wij overwegen, welke roeping David gehad heeft, dan zien we, dat hij van de ganse schare der heiligen afgezonderd wordt, opdat God het verbond zou bevestigen, dat Hij in zijn hand gesloten heeft. Zo wordt er veeleer rekening gehouden met het verbond dan met de mens, en wordt onder een figuur Christus' enige voorbidding bevestigd. Want wat David alleen eigen was inzoverre als hij het beeld van Christus was, kan ongetwijfeld op anderen niet passen.

25.

(f) Was sie aber sonst noch an Zeugnissen aus der Schrift heranziehen, um diese ihre Lügen zu verteidigen, das verdrehen sie auf das Schlimmste. So sagen sie: Aber Jakob begehrt doch, daß sein Name und der seiner Vorväter Abraham und 588 Isaak über seiner Nachkommenschaft angerufen werden sollte! (Gen. 48,16). Wir wollen zunächst zusehen, in welcher Form denn solche „Anrufung“ unter den Israeliten geschah: die flehen nämlich da nicht ihre Väter an, ihnen Hilfe zuteil werden zu lassen, sondern sie bitten Gott, er möge sich seiner Knechte Abraham, Isaak und Jakob erinnern! Ihr Beispiel kann also denen, die das Wort an die Heiligen selbst richten, in keiner Weise Beistand gewähren. Aber weil diese Klötze in ihrer Schwachsichtigkeit weder erfassen, was es bedeutet, den Namen Jakobs „anzurufen“, noch auch verstehen, warum man ihn „anrufen“ soll, so ist es kein Wunder, wenn sie auch hinsichtlich der Form (dieser „Anrufung“) selber so kindisch stammeln! Diese Redeweise begegnet uns in der Schrift mehr als einmal. Jesaja sagt nämlich, der Name der Männer würde über den Frauen „angerufen“ (Jes. 4,1), nämlich wenn sie sie zu Ehemännern haben, unter deren Treue und Schutz sie leben. Die „Anrufung“ des Namens Abrahams über die Israeliten beruht also darin, daß sie den Ursprung ihres Geschlechts auf ihn zurückführen und ihn als ihren Ur- und Stammvater in feierlicher Erinnerung verehren! Aber Jakob tut das (Gen. 48!) nicht etwa, weil er auf die Fortpflanzung der Berühmtheit seines Namens Bedacht hätte. Nein, er wußte, daß das ganze Glück seiner Nachfahren auf dem Erbe des Bundes beruhte, den Gott mit ihm gemacht hatte; und weil er sah, daß dies für sie das höchste aller Güter sein würde, darum begehrte er, sie möchten zu seinem Geschlecht gezählt werden. Das bedeutet aber nichts anderes, als daß er ihnen die Erbnachfolge an jenem Bunde überträgt! Wenn diese Nachkommen aber auf der anderen Seite die Erinnerung daran in ihr Gebet mit einflechten, dann nehmen sie damit nicht ihre Zuflucht zur Fürbitte von Verstorbenen, sondern sie halten dem Herrn die Erinnerung an seinen Bund vor Augen, kraft dessen der Vater es in seiner großen Güte auf sich genommen hat, ihnen um Abrahams, Isaaks und Jakobs willen gnädig und wohltätig zu sein! Wie gar wenig sich sonst die Heiligen auf die Verdienste der Väter gestützt haben, das bezeugt das öffentliche Bekenntnis der Kirche bei dem Propheten: „Bist du doch unser Vater; denn Abraham weiß von uns nicht, und Israel kennt uns nicht; du aber, Herr, bist unser Vater und unser Erlöser ...“ (Jes. 63,16). Und während sie gerade noch so reden, fügen sie gleich hinzu: „Kehre wieder, Herr, um deiner Knechte willen!“ (Jes. 63,17); dabei denken sie an keine Fürbitte, sondern sie richten ihren Sinn auf die Wohltat des Bundes. Nun haben wir aber doch unseren Herrn Jesus, durch dessen Hand der ewige Bund der Barmherzigkeit nicht bloß geschlossen, sondern uns auch bestätigt ist - auf wessen Namen sollen wir uns nun sonst in unseren Gebeten berufen?

Da nun aber solche guten Lehrmeister auf Grund jener Worte die Erzväter zu Fürsprechern einsetzen wollen - so möchte ich gern von ihnen erfahren, warum bei ihnen denn inmitten einer so gewaltigen Schar von Heiligen Abraham, der Vater der Kirche, noch nicht einmal den geringsten Platz einnimmt! Man weiß doch sehr wohl, aus was für einem Wirrwarr sie ihre Heiligen nehmen! Dann sollen sie mir aber doch antworten, wie es denn billig sein kann, dabei Abraham, den Gott doch allen anderen vorangestellt und den er auf die höchste Stufe der Ehre erhoben hat, auszulassen und zu unterschlagen! Tatsächlich war der Grund folgender: es war offenkundig, daß dieser Brauch (nämlich die Anrufung der Heiligen) der Alten Kirche unbekannt war, und um nun die Neuheit der Sache zu verschleiern, hielt man es für gut, von den alten Vätern zu schweigen! Als ob die Verschiedenheit von Namen eine neue und verfälschte Sitte entschuldigen könnte!

(g) Einige machen nun aber den Einwurf, man habe doch Gott gebeten, sich um Davids willen seines Volkes zu erbarmen (Ps. 132,10). Aber das vermag ihrem Irrtum keinen Beistand zu tun, ja, es gibt nichts Wirksameres, um ihn zu widerlegen! Wenn wir nämlich bedenken, was für eine Stellung David eingenommen hat, so wird er damit aus der ganzen Schar der Gläubigen abgesondert, damit Gott den Bund bestätigt, den er in seiner Hand geschlossen hat! Es geht also um den Bund 589 und nicht um den Menschen, und es wird hier in einem Bilde die einige Fürbitte Christi dargestellt. Denn das, was David besonders zu eigen hatte, das kommt, sofern er ja ein Bild Christi war, sicherlich nicht auch anderen zu!

25. ’n Verduideliking van die aartsvaders se versoek dat hulle name deur hulle nageslag aangeroep moet word

Die ander Skrifgetuienis wat hulle ter verdediging van hulle leuen aanvoer, verdraai hulle trouens uiters kwaadwillig. Hulle beweer: “Maar Jakob versoek dat sy eie naam en die naam van sy vaders, Abraham en Isak, oor sy nageslag aangeroep moet word”.²²⁹ Ten eerste moet ons ondersoek instel na die aard van hierdie soort aanroeping onder die Israeliete; hulle het hulle vaders trouens nooit aangeroep om aan hulle hulp te verleen nie maar tot God gebid om aan sy diensknegte Abraham, Isak en Jakob te dink. Hulle voorbeeld verleen derhalwe geen steun aan mense wat die heiliges self aangeroep het nie. Omdat hierdie domkoppe egter in hulle stompsinnigheid nie begryp wat dit beteken om Jakob se naam aan te roep nie en ook nie waarom dit aangeroep moet word nie, is dit nie snaaks as hulle so kinderagtig ook oor die vorm van die aanroeping self struikel nie.Hierdie uitdrukking kom meermale in die Skrif voor. Jesaja sê immers dat die naam van hulle mans oor vrouens 1117 aangeroep word²³⁰ wanneer hulle hulle in die plek ag van die mans onder wie se trou en beskerming hulle lewe.²³¹ Die aanroeping van Abraham se naam oor die Israeliete beteken dus dat hulle die oorsprong van hulle geslag aan hom toeskryf en hom met sonderlinge herinnering as hulle beginner en vader vereer. Jakob doen dit inderdaad nie omdat hy onrustig is oor die voortsetting van die roem van sy naam nie maar aangesien hy geweet het dat die voile geluksaligheid van sy nageslag in die erfenis van die verbond berus het wat God met hom gesluit het. Omdat hy kon sien dat dit vir hulle die hoogste voordeel van alles wat goed is, sou inhou, bid hy dat hulle as sy geslag gereken moet word. Dit is immers niks anders as om die opeenvolging van die verbond op hulle oor te dra nie. Wanneer hulle op hulle beurt ’n nagedagtenis van hierdie aard in hulle gebede invoer, neem hulle nie hulle toevlug tot die tussentrede van gestorwenes nie maar hulle herinner die Here aan sy verbond waarin die goedertieren Vader beloof het dat hy hulle om Abraham, Isak en Jakob se ontwil genadig en goedgesind sal wees.

Die gewone stem van die kerk getuig in die (boek van die) profeet hoe weinig die heiliges andersins op die verdienste van die aartsvaders gesteun het. “U is ons Vader en Abraham het ons nie geken nie en Israel was nie van ons bewus nie. U, Here, is ons Vader en ons Verlosser.”²³² En wanneer hulle inderdaad so praat, voeg hulle tegelyk by: “Keer terug, o Here, ter wille van u diensknegte”.²³³ Hulle dink nogtans aan geen tussentrede nie, maar hulle aandag gaan uit na die weldaad van die verbond. Aangesien ons nou egter die Here Jesus het in wie se hand die ewige genadeverbond nie alleen vir ons opgerig is nie maar ook vir ons bekragtig is, wie se naam moet ons dan eerder in ons gebede voorhou? En aangesien daardie goeie leermeesters meen dat die aartsvaders met die voorgaande woorde as tussengangers gestel word, sou ek graag van hulle wou weet waarom Abraham, die vader van die kerk, selfs nie eens die geringste plek in so ’n groot menigte heiliges²³⁴ inneem nie. Dit is welbekend uit watter gemors²³⁵ hulle vir hulle advokate haal. Laat hulle my antwoord hoe dit pas dat Abraham wat God bo al die ander heiliges gestel en tot die hoogste eer verhef het, agterweë gelaat en onderdruk word! Die rede hiervoor is natuurlik dat die kerk van ouds so ’n gebruik nie geken het nie en daarom besluit het om oor die eertydse aartsvaders te swyg ter wille daarvan om die nuwigheid daarvan te versteek²³⁶ net 1118 asof ’n verskeidenheid name die nuwe en valse gewoonte kon verskoon. Sommige van hulle²³⁷ opper die beswaar dat God gevra word om Hom “ter wille van Dawid”²³⁸ oor die volk te ontferm. Dit bied nie alleen geen ondersteuning vir hulle dwaling²³⁹ nie maar dra grootliks by om dit te weerlê. Want as ons oorweeg watter persoonlikheid Dawid gehad het, (vind ons dat) hy van al die ander heiliges afgesonder is om die verbond te bevestig wat Hy deur sy hand gesluit het. So word daar enersyds eerder met die verbond as met die mens rekening gehou en onder die beeld word die voorbidding van Christus alleen ingesluit. Want iets wat ’n besondere eienskap van Dawid was in soverre hy ’n beeld van Christus was, kom ander sekerlik nie toe nie.

25. Другие свидетельства, на которые они ссылаются для поддержания своей лжи, чудовищно ими искажены. Они, например, говорят, что Иаков в предсмертном благословении попросил, чтобы к его имени и к именам отцов, Авраама и Исаака, взывали его наследники (Быт 48:16). Здесь прежде всего нужно рассмотреть, какова была форма взывания у израильтян. Они не звали на помощь своих отцов, но лишь просили у Бога, чтобы Он помнил о его служителях Аврааме, Исааке и Иакове. Таким образом, этот пример ничего не даёт тем, кто обращает свои речи к святым. Но эти ленивые и лишённые разума болваны не понимают, что значит взывать к имени Иакова и с какой целью нужно к нему взывать; поэтому неудивительно, что они так глупо ошибаются.

Чтобы это понять нам, нужно отметить, что подобное выражение встречается в другом месте Писания. Исайя говорит, что женщины взывают к именам мужчин, когда объявляют их своими мужьями и обещают считать их главами и подчиняться им (Ис 4:1). Следовательно, взывание израильтян к имени Авраама состояло в том, что, считая его основателем их рода, они хранили в памяти это славное имя как имя отца. И делает это Иаков не потому, что озабочен поддержанием своей репутации, но потому, что понимает: счастье его потомства заключается в той непреложной истине, что по праву наследников оно будет пользоваться плодами союза, который заключил с ним Бог. И он желает детям того, что считает их наивысшим благом: чтобы они были признаны его детьми и продолжателями его рода. Ибо это не что иное, как передача из рук в руки заключённого союза. С другой стороны, преемники, выражая память об этом в своих молитвах, не ищут убежища в заступничестве мёртвых, а как бы напоминают Господу об обетовании, в котором Он засвидетельствовал, что будет к ним благорасположен и щедр ради Авраама, Исаака и Иакова.

А о том, чтобы верующие не почивали на заслугах своих отцов, мы имеем достаточное свидетельство пророка, говорящего от имени всей Церкви: «Только Ты - Отец наш; ибо Авраам не узнает нас и Израиль не признает нас своими; Ты, Господи, - Отец наш, - Искупитель наш». И всё-таки он тут же добавляет: «Обратись ради рабов Твоих, ради колен наследия Твоего» (Ис 63:16-17). Они не фантазируют о каком-то заступничестве, но вспоминают о благодетельности союза. А что сейчас, когда у нас есть Господь Иисус, которым вечный союз милосердия не только заключён, но и подтверждён и имя которого должно больше других звучать в наших молитвах? Поскольку достопочтенные доктора хотели бы заставить поверить, что эти слова свидетельствуют о заступничестве святых, я их спрашиваю, почему в этой огромной стае, почти что в муравейнике святых у них не нашлось местечка для Авраама, отца всей Церкви? Это очень любопытно - из какой грязи или из какой своры вытаскивают они своих святых. Пусть они мне ответят, пристойно ли, что Авраам, которого Бог предпочёл всем прочим и которому оказал высшую честь, забыт и попран? Но так как каждый хорошо знает, что такого обычая никогда не существовало в древней Церкви, эти бесцеремонные люди, чтобы спрятать его новизну, молчат о святых, живших во времена Закона. Как будто, вводя тысячи имён, они заслуживают прощения за тот новый и незаконный способ, которым это делают.

Ссылки некоторых людей на псалом, где верующие молят Бога сжалиться над ними ради любви к Давиду (Пс 131/132:1,10) очень легко отвергнуть: ведь отнюдь не требовалось, чтобы Давид прибегал к помощи святых. Если мы посмотрим, на какой ступени стоял Давид, то увидим, что в этом, он был отделён от всего сообщества святых; целью этого было подтверждение союза, который заключил с ним Бог. Св. Дух больше смотрит на обетование, нежели на личность человека, и через это обетование вновь и вновь передаёт заступничество Иисуса Христа. В Давиде более всего замечательно то, что он был образом Иисуса Христа, и поэтому его нельзя сравнивать с кем-либо.

26. | Sed hoc quosdam scilicet movet quod sanctorum orationes saepe leguntur exauditae². Cur? Nempe quia orarunt. In te speraverunt (inquit Propheta) et salvi facti sunt: clamaverunt, et non sunt confusi [Psal. 22. a. 5]³. Oremus ergo et nos eorum exemplo, ut eorum instar exaudiamur. Hi^d vero, contra quam decet, praepostere ratiocinantur^e, non exauditum iri nisi qui semel exauditi sunt. Quanto melius Iacobus? Elias (inquit) homo erat nobis similis: et precatione precatus est, ne plueret, et non pluit super terram annos tres et menses sex. Rursum oravit, et caelum dedit pluviam, et terra dedit fructum suum [Iac. 5. d. 17]⁴. || Quid? An singularem aliquam Eliae praerogativam colligit, ad quam sit nobis confugiendum? Minime vero; sed vim piae puraeque orationis perpetuam docet, ut nos ad similiter orandum exhortetur. || Nam Dei promptitudinem ac benignitatem in exaudiendis illis maligne interpretamur, nisi talibus experimentis confirmamur in certiorem promissionum eius fiduciam: quibus non uni aut alteri, aut etiam paucis inclinatam fore aurem suam pollicetur, sed omnibus qui nomen suum invocaverint. || Atque eo minus excusabilis est inscitia haec quod tot Scripturae admonitiones videntur quasi ex professo contemnere. Liberatus est saepius David Dei virtute; an ut eam ad se traheret ut eius suffragio liberaremur? Longe aliter affirmat ipse, Me expectant iusti donec rependas mihi [Psal. 142, 8]. Item, Videbunt iusti, et gaudebunt, et sperabunt in Domino [Psal. 52. a. 8]. Ecce pauper iste clamavit 333 ad Deum, et respondit ei [Psal. 34. b. 7]. Multae in Psalmis sunt eiusmodi preces, quibus ad precandum^a quod postulat hac ratione Deum provocat, ne pudefiant iusti, sed suo exemplo erigantur ad bene sperandum. Uno iam contenti simus, Propterea orabit ad te omnis sanctus in tempore opportuno [Psal. 32. b. 6]. Quem locum eo libentius citavi quod non puduit rabulas, qui operam linguae meritoriae ad defensionem Papatus^b locant, eum obtendere ad probandam mortuorum intercessionem¹. Quasi vero aliud velit David quam fructum ostendere qui ex Dei clementia et facilitate proveniet ubi exauditus fuerit. Atque hoc in genere tenendum est, experientiam gratiae Dei, tam erga nos quam erga alios, non vulgare esse adminiculum ad confirmandam promissionum illius fidem. Non recito plurimos locos ubi David Dei beneficia sibi proponit in fiduciae materiam, quia Psalmorum lectoribus sponte occurrent. Hoc idem suo exemplo prius docuerat Iacob, Minor sum cunctis miserationibus tuis et veritate quam praestitisti servo tuo. In baculo meo transivi Iordanem istum: et nunc cum duabus turmis egredior^c [Genes. 32. c. 10]². Promissionem quidem allegat, sed non solam: quin simul effectum coniungit, quo animosius in futurum confidat eundem erga se Deum fore. Neque enim similis est mortalibus, quos liberalitatis suae taedet, vel quorum exhauritur facultas: sed a propria natura aestimandus est, sicut prudenter facit David. Redemisti me (inquit) Deus verax [Psal. 31. a. 6]. Postquam salutis suae laudem Deo tribuit, adiungit veracem esse: quia nisi perpetuo similis sui esset, non satis firma sumi posset fiduciae et invocationis ratio ex eius beneficiis. Ubi autem scimus, quoties nobis auxiliatur, specimen ac probationem dare bonitatis suae et fidei, timendum non est ne spes nostra pudefiat, vel nos frustretur.

26. Mais aucuns sont meuz de ceste raison, que les oraisons des saincts ont esté souvent exaucées. Pourquoy? Certes pourtant qu’ils ont prié. Ils ont esperé en toy, dit le Prophete, et ils ont esté conservez: ils ont crié, et n’ont point esté confus (Ps. 22:5, 6). Prions donc aussi à leur exemple, afin que nous soyons, comme eux, exaucez. Mais c’est arguer contre tout ordre raisonnable, de dire (comme font noz adversaires) qu’il n’y en aura nul exaucé, sinon ceux qui l’ont desja esté. Combien est meilleur l’argument de sainct Jaques? Elie, dit-il, estoit homme semblable à nous: et pria qu’il ne pleust point, et par trois ans et demy n’y eust nulle pluye sur la terre: derechef il pria, et le ciel donna sa pluye, et la terre rendit son fruit (Jaq. 5:17, 18). Quoy donc? infere-il qu’Elie ait quelque singuliere prerogative, à laquelle nous devions recourir? Non: mais aucontraire, il deraonstre la vertu perpetuelle de pure et saincte oraison, pour nous exhorter à semblablement prier. Car nous recognoissons trop maigrement la promptitude et benignité de Dieu à exaucer les siens, sinon que par l’experience des Saincts, qui ont esté exaucez, nous soyons confermez en plus certaine fiance de ses promesses: esquelles il ne dit pas que ses aureilles seront enclines à en ouyr un ou deux, ou petit nombre: mais tous ceux qui invoqueront son nom. Leur ignorance est d’autant moins excusable, en ce qu’il semble que de propos deliberé ils mesprisent tant d’avertissemens de l’Escriture. David a esté souvent delivré par la puissance de Dieu: a c’esté pour l’attirer à soy, ou que nous soyons aujoardhuy secourus par ses suffrages? Il en parle bien autrement: Les justes, dit-il, ont l’œil sur moy pour voir quand tu m’exauceras (Ps, 142:8). Item, les justes le verront et se resjouiront, et espereront au Seigneur (Ps. 52:8; 40:4). Voicy, le povre a crié à Dieu, et il luy a respondu (Ps. 34:7). Il y a beaucoup de pareilles sentences, où il induit Dieu à l’exaucer par ceste raison, Que les fideles ne seront point confus: mais que par tel exemple ils prendront courage à bien esperer. Il nous suffira d’un pour ceste heure. Pour ceste cause, dit-il, tout sainct te priera en temps opportun (Ps. 32:6). Lequel lieu j’allegue tant plus volontiers, pource que ces caffars, qui ont leur langue à loage pour maintenir par leur babil effronté la tyrannie du Pape, n’ont point eu honte d’en faire bouclier pour prouver l’intercession des Saincts. Or David n’a voulu autre chose, sinon monstrer le fruict qui devoit provenir de la clemence et humanité de Dieu, quand il luy aurait ottroyé sa demande. Nous avons à noter en general, que l’experience de la grace de Dieu, tant envers nous qu’envers les autres, est une ayde non petite pour confermer la fidelité de sa parolle. Je ne reciteray point plusieurs passages, esquels David se propose les benefices de Dieu qu’il avoit ja receuz, pour matiere de fiance à l’advenir; car en lisant les Pseaumes, on les rencontrera par tout Et il tenoit cela du Patriarche Jacob, qui en avoit jadis donné l’exemple: Seigneur, je suis bien par dessous tes misericordes, et la verité que tu as accomplie envers ton serviteur (Gen. 32:10), etc. Il allegue bien la promesse, mais non pas seule: car il conjoinct l’effet quant et quant, afin d’estre mieux encouragé, pour se fier que Dieu sera tousjours tel envers luy, comme il avoit senty desja: veu qu’il n’est point semblable aux hommes mortels, qui se faschent d’avoir esté trop larges, ou qui voyent leurs facultez s’espuiser: mais il veut estre estimé selon sa propre nature: comme David le sait bien faire, Tu m’as racheté, dit-il, ô Dieu de verité (Ps. 31:6). Apres avoir attribué à Dieu la louange de son salut, il adjouste qu’il est veritable: pource que s’il n’estoit tousjours semblable à soy, on ne pourroit pas recueillir de ses benefices argument assez ferme pour le prier en fiance. Mais quand nous savons que toutes fois et quantes qu’il nous ayde et nous subvient, il donne approbat on de sa clemence et fidelité, il ne faut pas craindre qu’il nous veuille frustrer, ou que nostre attente soit confuse, quand nous viendrons à luy.

26. But it seems that some are influenced by the frequent declarations which we read, that the prayers of the saints are heard. Why? Truly because they have prayed. “They cried unto thee,” says the Psalmist, “and were delivered; they trusted in thee, and were not confounded.”³⁶¹ Therefore, let us likewise pray after their example, that we may obtain a similar audience. But these men preposterously argue, that none will be heard but such as have been once already heard. How much more properly does James say, “Elias was a man subject to like passions as we are, and he prayed earnestly that it might not rain; and it rained not on the earth by the space of three years and six months. And he prayed again, and the heaven gave rain, and the earth brought forth her fruit.”³⁶² What! does he infer any peculiar privilege of Elias, to which we should have recourse? Not at all; but he shows the perpetual efficacy of pure and pious prayer, to exhort us to pray in a similar manner. For we put a mean construction on the promptitude and benignity of God in hearing them, unless we be encouraged by such instances to a firmer reliance on his promises; in which he promises to hear, not one or two, or even a few, but all who call upon his name. 109And this ignorance is so much the less excusable, because they appear almost professedly to disregard so many testimonies of Scripture. David experienced frequent deliverances by the Divine power; was it that he might arrogate it to himself, in order to deliver us by his interposition? He makes some very different declarations: “The righteous shall compass me about; for thou shalt deal bountifully with me.”³⁶³ Again: “They looked unto him, and were lightened; and their faces were not ashamed. This poor man cried, and the Lord heard him, and saved him out of all his troubles.”³⁶⁴ The Psalms contain many such prayers, in which he implores God to grant his requests from this consideration, that the righteous may not be put to shame, but may be encouraged by his example to entertain a good hope. Let us be contented at present with one instance: “For this shall every one that is godly pray unto thee in a time when thou mayest be found;”³⁶⁵ a text which I have the more readily cited, because the hireling and cavilling advocates of Popery have not been ashamed to plead it to prove the intercession of the dead. As though David had any other design than to show the effect which would proceed from the Divine clemency and goodness when his prayers should be heard. And in general it must be maintained, that an experience of the grace of God, both to ourselves and to others, affords no small assistance to confirm our faith in his promises. I do not recite numerous passages, where he proposes to himself the past blessings of God as a ground of present and future confidence, since they will naturally occur to those who peruse the Psalms. Jacob by his example had long before taught the same lesson: “I am not worthy of the least of all the mercies, and of all the truth, which thou hast showed unto thy servant; for with my staff I passed over this Jordan; and now I am become two bands.”³⁶⁶ He mentions the promise indeed, but not alone; he likewise adds the effect, that he may in future confide with the greater boldness in the continuance of the Divine goodness towards him. For God is not like mortals, who grow weary of their liberality, or whose wealth is exhausted; but is to be estimated by his own nature, as is judiciously done by David, when he says, “Thou hast redeemed me, O Lord God of truth.”³⁶⁷ After ascribing to him the praise of his salvation, he adds, that he is a God of truth; because, unless he were perpetually and uniformly consistent with himself, there could not be derived from his benefits a sufficient argument for confiding in him, and praying to him. But when we know that every act of assistance, which he affords us, is a specimen 110and proof of his goodness and faithfulness, we shall have no reason to fear lest our hopes be confounded or our expectations disappointed.

26. Argument from its being said that the prayers of saints are heard. Answer, confirmed by Scripture, and illustrated by examples.

But some seem to be moved by the fact, that the prayers of174saints are often said to have been heard. Why? Because they prayed. “They cried unto thee,” (says the Psalmist), “and were delivered: they trusted in thee, and were not confounded,” (Ps. 22:5). Let us also pray after their example, that like them we too may be heard. Those men, on the contrary, absurdly argue that none will be heard but those who have been heard already. How much better does James argue,“Elias was a man subject to like passions as we are, and he prayed earnestly that it might not rain: and it rained not on the earth by the space of three years and six months. And he prayed again and the heaven gave rain, and the earth brought forth her fruit.” (James 5:17, 18). What? Does he infer that Elias possessed some peculiar privilege, and that we must have recourse to him for the use of it? By no means. He shows the perpetual efficacy of a pure and pious prayer, that we may be induced in like manner to pray. For the kindness and readiness of God to hear others is malignantly interpreted, if their example does not inspire us with stronger confidence in his promise, since his declaration is not that he will incline his ear to one or two, or a few individuals, but to all who call upon his name. In this ignorance they are the less excusable, because they seem as it were avowedly to contemn the many admonitions of Scripture. David was repeatedly delivered by the power of God. Was this to give that power to him that we might be delivered on his application? Very different is his affirmation: “The righteous shall compass me about; for thou shalt deal bountifully with me,” (Ps. 142:7). Again, “The righteous also shall see, and fear, and shall laugh at him,” (Ps. 52:6). “This poor man cried, and the Lord heard him, and saved him out of all his troubles,” (Ps. 34:6). In The Psalms are many similar prayers, in which David calls upon God to give him what he asks, for this reason—viz. that the righteous may not be put to shame, but by his example encouraged to hope. Here let one passage suffice, “For this shall every one that is godly pray unto thee in a time when thou mayest be found,” (Ps. 32:6, Calv. Com). This passage I have quoted the more readily, because those ravers who employ their hireling tongues in defense of the Papacy, are not ashamed to adduce it in proof of the intercession of the dead. As if David intended any thing more than to show the benefit which he shall obtain from the divine clemency and condescension when he shall have been heard. In general, we must hold that the experience of the grace of God, as well towards ourselves as towards others, tends in no slight degree to confirm our faith in his promises. I do not quote the many passages in which David sets forth the loving-kindness of God to him as a ground of confidence, as they will readily occur to every reader of The Psalms. Jacob had previously taught the same thing by his own example, “I am not worthy of the least of all thy mercies, and of all the truth which thou hast showed unto thy servant: for with my staff l passed over this Jordan; and now I am become two bands,” (Gen. 32:10). He indeed alleges the175promise, but not the promise only; for he at the same time adds the effect, to animate him with greater confidence in the future kindness of God. God is not like men who grow weary of their liberality, or whose means of exercising it become exhausted; but he is to be estimated by his own nature, as David properly does when he says, “Thou hast redeemed me, O Lord God of truth,” (Ps 31:5). After ascribing the praise of his salvation to God, he adds that he is true: for were he not ever like himself, his past favour would not be an infallible ground for confidence and prayer. But when we know that as often as he assists us, he gives us a specimen and proof of his goodness and faithfulness, there is no reason to fear that our hope will be ashamed or frustrated.

26. Maar hierdoor worden sommigen, naar het heet, bewogen, dat men dikwijls leest van de verhoring van de gebeden der heiligen. Waarom ? Wel, omdat ze gebeden hebben. "Op U hebben zij gehoopt," zegt de profeet (Ps. 22:5) "en zij zijn gered; zij hebben geroepen en zijn niet beschaamd." Laat ons dan ook bidden naar hun voorbeeld, opdat wij, evenals zij, verhoord mogen worden. Maar zij redeneren verkeerd, andersom dan behoorde, namelijk dat slechts zij verhoord zullen worden, die eenmaal verhoord zijn. Hoeveel beter redeneert Jacobus ! "Elia," zegt hij (Jac. 5:17) "was een mens van gelijke bewegingen als wij, en hij bad een gebed, dat het niet zou regenen, en het regende niet op de aarde in drie jaren en zes maanden; en hij bad wederom, en de hemel gaf regen, en de aarde bracht haar vrucht voort." Wat ? Maakt hij hieruit op, dat Elia enig bijzonder voorrecht had, tot hetwelk wij onze toevlucht moeten nemen ? Allerminst; maar hij leert, dat de kracht van een vroom en zuiver gebed altijddurend is, opdat hij ons daardoor zou aansporen om op dezelfde wijze te bidden. Want Gods bereidheid en welwillendheid in het verhoren der gebeden leggen wij op boze wijze uit, indien wij niet door dergelijke ervaringen gesterkt worden tot een vaster vertrouwen op zijn beloften, door welke Hij belooft, dat zijn oor geneigd zal zijn niet tot één of twee, of ook weinigen, maar tot allen, die zijn naam aanroepen. En deze onwetendheid is des te minder te verontschuldigen, omdat zij zoveel vermaningen der Schrift als met opzet schijnen te verachten. David is meermalen door Gods kracht verlost; maar geschiedde dat, opdat hij die kracht tot zich zou trekken, en wij door haar steun zouden verlost worden ? Geheel anders betuigt hijzelf (Ps. 142:8) "De rechtvaardigen verwachten mij, totdat Gij wel bij mij zult gedaan hebben." Evenzo (Ps. 52:8) "De rechtvaardigen zullen het zien, en zich verheugen, en hopen op de Here." "Zie, deze ellendige riep tot God, en Hij antwoordde hem (Ps. 34:7) Er zijn vele dergelijke gebeden in de psalmen, in welke hij God aanroept om te schenken¹ wat hij vraagt om deze reden, dat de rechtvaardigen niet beschaamd worden, maar door zijn voorbeeld opgericht worden tot goede hoop. Laat ons met één voorbeeld tevreden zijn (Ps. 32:6) "Hierom zal U ieder heilige aanbidden in vindenstijd." Die plaats heb ik daarom des te liever aangehaald, omdat de rechtsverdraaiers, die de dienst van hun tong verhuren tot verdediging van het pausdom, zich niet hebben geschaamd haar aan te voeren tot bewijs van de voorbidding der doden. Alsof David iets anders wilde dan wijzen op de vrucht, die uit Gods goedertierenheid en goedgunstigheid zal voorkomen, wanneer hij verhoord is. En in het algemeen moet men dit weten, dat de ervaring van de genade Gods, zowel ons als anderen bewezen, een buitengemeen hulpmiddel is om de trouw van zijn beloften te bevestigen. Ik haal niet de vele plaatsen aan, waar David zich Gods weldaden voor ogen stelt als stof voor zijn vertrouwen, omdat degenen die de psalmen lezen, ze vanzelf zullen tegenkomen. Ditzelfde had Jakob door zijn voorbeeld vroeger geleerd (Gen. 32:10) "Ik ben geringer dan al uw barmhartigheden en de waarheid, die Gij uw knecht betoond hebt; met mijn staf ben ik over deze Jordaan gegaan; en nu trek ik uit met twee heiren." Hij spreekt wel van de belofte, maar niet van die alleen; maar hij voegt er ook de uitwerking bij, om voor de toekomst des te vuriger te vertrouwen, dat God jegens hem dezelfde zal zijn. Immers God is niet als de mensen, die berouw hebben van hun milddadigheid, of wier vermogen uitgeput wordt; maar Hij moet beoordeeld worden naar zijn eigen natuur, zoals David op verstandige wijze doet: "Gij hebt mij verlost," zegt hij, "Gij God der waarheid." Nadat hij aan God de lof voor zijn verlossing heeft toegekend, voegt hij er aan toe, dat God waarachtig is; want als Hij niet onafgebroken aan zichzelf gelijk was, zou men aan zijn weldaden geen voldoend zekere reden kunnen ontlenen om Hem met vertrouwen aan te roepen. Maar wanneer wij weten, dat Hij, telkens als Hij ons helpt, een proeve en bewijs geeft van zijn goedheid en trouw, behoeven we niet te vrezen, dat onze hoop beschaamd wordt of ons bedriegt.

26.

(h) Einige Leute lassen sich nun aber dadurch bewegen, daß wir oft lesen, die Gebete der Heiligen seien erhört worden! Weshalb aber? Eben, weil sie gebetet haben! „Auf dich hofften sie“, spricht der Prophet, „und sie sind errettet worden; zu dir schrien sie, und sie wurden nicht zuschanden!“ (Ps. 22,5f.; nicht Luthertext). So wollen denn auch wir nach ihrem Vorbild beten, um gleich ihnen Erhörung zu finden! Die Papisten dagegen kommen törichterweise zu dem umgekehrten Schluß, als es eigentlich sein sollte: sie meinen, nur der, der einmal erhört worden sei, werde auch späterhin Erhörung finden! Wieviel richtiger folgert da Jakobus! „Elia war ein Mensch wie wir, und er betete ein Gebet, daß es nicht regnen sollte, und es regnete nicht auf Erden drei Jahre und sechs Monate. Und er betete abermals, und der Himmel gab den Regen, und die Erde brachte ihre Frucht!“ (Jak. 5,17f.). Was nun? Zieht er etwa den Schluß, Elia habe ein besonderes Vorrecht gehabt, zu dem wir nun unsere Zuflucht nehmen müßten? Keineswegs, sondern er lehrt die beständige Kraft eines frommen und reinen Gebets, um uns zu gleichem Beten zu ermahnen! Denn wir legen Gottes Bereitschaft und Gütigkeit, die bei der Erhörung solcher Gebete zutage tritt, übel aus, wenn wir uns durch solche Proben nicht zu gewisserer Zuversicht auf seine Verheißungen stärken lassen; und in diesen verheißt er nicht, sein Ohr werde sich zu dem einen oder anderen oder doch nur zu wenigen herabneigen, sondern zu allen, die seinen Namen anrufen! Um so weniger ist aber solcher Unverstand zu entschuldigen, es scheint ja geradezu, als ob man diese vielen Mahnungen der Schrift mit Absicht verachtete! Oft ist David durch Gottes Kraft befreit worden - aber geschah das etwa, damit er diese Kraft nun an sich zöge, so daß wir durch seine Fürsprache errettet werden sollten? Er selbst bezeugt ganz etwas anderes: „Die Gerechten warten auf mich, bis du mich erhörst!“ (Ps. 142,8; nicht Luthertext). Oder: „Und die Gerechten werden es sehen und werden sich fürchten und werden auf den Herrn hoffen!“ (Ps. 52,8; nicht Luthertext). Oder wiederum: „Siehe, dieser Elende rief zu Gott, und er antwortete ihm’.“ (Ps. 34,7; nicht Luthertext). Es gibt in den Psalmen viele solche Gebete, in denen David Gott auffordert, ihm zu gewähren, um was er bittet, und zwar mit der Begründung, es möchten doch die Gerechten nicht zuschanden werden, sondern durch sein Beispiel zu fröhlicher Hoffnung ermuntert werden. Wir wollen uns damit begnügen, eine derartige Stelle zu nennen: „Um deswillen werden alle Heiligen zu dir beten zur rechten Zeit“ (Ps. 32,6). Diese Stelle habe ich um so lieber herangezogen, als die Zungendrescher, die ihre Zunge um gutes Geld in den Dienst der Verteidigung des Papsttums stellen, sich nicht gescheut haben, gerade sie als Beweis für die Fürbitte der Verstorbenen anzuführen! Als ob David etwas anderes wollte, als die Frucht aufzuzeigen, die aus Gottes Freundlichkeit und Freigebigkeit erwächst, wenn er Erhörung gefunden hat!

Es ist auch ganz allgemein festzuhalten, daß die Erfahrung der Gnade Gottes, wie sie uns oder auch anderen zuteil geworden ist, eine ungewöhnliche Hilfe dazu bietet, die Unverbrüchlichkeit seiner Verheißungen zu bekräftigen. Ich will hier nicht die zahlreichen Stellen anführen, an denen David sich Gottes Wohltaten als Anlässe zur Zuversicht vor Augen stellt; denn dem Leser der Psalmen werden sie von selbst begegnen. Das gleiche hatte Jakob bereits vorher an seinem eigenen Beispiel gelehrt: „Ich bin zu gering aller Barmherzigkeit und aller Treue, die du an deinem Knechte getan hast; denn ich hatte nicht mehr als diesen Stab, da ich über diesen Jordan ging, und nun bin ich zwei Heere geworden!“ (Gen. 32,11). Er zieht wohl auch die Verheißung heran, aber dies nicht allein: nein, er verbindet damit zugleich den Blick auf deren Auswirkung, um in Zukunft noch fröhlicher darauf zu vertrauen, daß 590 Gott ihm gegenüber stets der gleiche sein werde! Denn Gott ist nicht den Sterblichen gleich, die sich ihrer Freigebigkeit gereuen lassen oder deren Vermögen sich erschöpft, sondern er will nach seiner eigenen Natur beurteilt werden, wie das David weislich tut: „Du hast mich erlöst, du treuer Gott!“ (Ps. 31,6). Er zollt Gott zunächst den Lobpreis für seine Erlösungstat, und dann setzt er hinzu, daß er treu ist; denn wenn er sich nicht stets gleich bliebe, so könnte man aus seinen Wohltaten keine genügend sichere Ursache entnehmen, ihm zu vertrauen und ihn anzurufen. Sobald wir aber wissen, daß er uns mit jeder einzelnen Hilfe ein Beispiel und einen Beweis für seine Güte und Treue gibt, brauchen wir nicht zu fürchten, daß unsere Hoffnung je zuschanden würde oder uns täuschen könnte!

26. Ons behoort soos die heiliges te bid

Dat ons egter dikwels lees dat die gebede van heiliges verhoor is, beïnvloed sommige mense natuurlik.²⁴⁰ Waarom? Natuurlik omdat hulle gebid het. Die profeet sê: “Op U het hulle gehoop en hulle is gered. Tot U het hulle geroep, en hulle is nie beskaam nie”.²⁴¹ Ons moet dus ook volgens hulle voorbeeld bid om soos hulle verhoor te word. Maar hulle redeneer onbehoorlik en ook vrypostig dat slegs mense wat eenmaal verhoor is, verhoor sal word. Hoeveel beter stel Jakobus dit nie! Hy sê: “Elia was ’n man soos ons en hy het gebid dat dit nie moes reën nie, en drie jaar en ses maande lank het dit nie op die aarde gereën nie. Toe het hy weer gebid en dit het uit die hemel gereën en die aarde het sy vrug voortgebring”.²⁴²

Wat sal ons nou hiervan sê? Lei hy hieruit af dat Elia die een of ander besondere voorreg gehad het waarheen ons ons toevlug moet neem? Hoegenaamd nie! Maar hy leer dat die krag van ’n vroom en suiwer gebed altyd voortduur om ons aan te spoor om net so te bid. Want ons vertolk God se bereidwilligheid en goedertierenheid in die verhoring van daardie gebede kwaadwillig as ons nie deur soortgelyke ervarings tot ’n vaster vertroue in sy beloftes versterk word nie. In hierdie beloftes beloof Hy dat Hy sy oor nie net tot een of twee of selfs ’n handjievol mense sal neig nie maar tot almal wat sy Naam aanroep. En hierdie onkunde is des te minder te verontskuldig omdat hulle klaarblyklik soveel vermanings van die Skrif asof dit doelbewus is, verag. Dawid is baie dikwels deur God se krag verlos. Maar was die doel daarvan dat hy die 1119 krag vir homself sou toe-eien sodat ons met sy hulp verlos sou word? Sy verklaring lui heeltemal anders: “Die regverdiges wag op my totdat U my vergeld”.²⁴³ Netso: “Die regverdiges sal dit sien, en hulle sal hulle verheug en in die Here hoop”.²⁴⁴ “Kyk, die arme het tot God geroep en Hy het hom geantwoord”.²⁴⁵

Daar is baie soortgelyke gebede in die psalms waarin hy God aanroep om te verhoor²⁴⁶ wat hy vra, om hierdie rede: dat die regverdiges nie beskaamd mag staan nie maar deur sy voorbeeld tot goeie hoop opgehef kan word. Laat ons nou met net een voorbeeld hiervan tevrede wees. “Daarom sal elke heilige op die gepaste tyd tot U bid”.²⁴⁷ Ek het hierdie verwysing met des te groter graagte aangehaal omdat twissoekers wat hulle tonge uithuur om die pousdom te verdedig, nie skaam gekry het om dit voor te hou om die voorbidding van dooies te bewys nie.²⁴⁸ Net asof Dawid iets anders wil aantoon as die vrug wat uit God se sagmoedigheid en toegeeflikheid sal voortkom wanneer hy verhoor word!

Oor die algemeen moet ons daarop let dat die ervaring van die genade van God, sowel jeens ons as jeens ander, ’n sonderlinge hulpmiddel is om die trou van sy beloftes te bevestig. Ek haal nie die menigvuldige plekke aan waar Dawid die weldade van God as stof tot vertroue voorhou nie, omdat mense wat sy Psalms lees, dit self sal teëkom. Eertyds het Jakob dieselfde met sy voorbeeld geleer: “Ek is te gering vir al u barmhartighede en trou wat U aan u dienskneg bewys het. Op my staf het ek hierdie Jordaan oorgesteek, en nou trek ek met twee laers uit.”²⁴⁹ Hy praat wel van die belofte maar nie daarvan alleen nie; hy voeg tewens tegelyk die gevolg daarvan by, sodat hy vir die toekoms des te moediger kan vertrou dat God dieselfde jeens hom sal wees. Want God is nie soos sterflike mense wat (later) spyt is oor hulle vrygewigheid of wie se bronne uitgeput word nie, maar soos Dawid verstandig handel, moet ons hom volgens sy eie natuur beoordeel. Hy sê: “U het my verlos, waaragtige God”.²⁵⁰ Nadat hy God vir sy verlossing geloof het, voeg hy by dat Hy waaragtig is, want as Hy nie altyd soos Hyself is nie, sou ons nie voldoende vaste grond uit sy weldade kon put om op Hom te vertrou en Hom aan te roep nie. Maar as ons weet dat Hy elke keer wanneer Hy ons te hulp kom, ’n voorbeeld en bewys van sy goedheid en trou aan ons gee, hoef ons nie te vrees dat ons hoop beskaam sal word of ons bedroë sal laat nie.

26. Иные люди движимы тем соображением, что молитвы святых часто исполнялись. Почему? Конечно, потому, что они молились. Пророк говорит: «На Тебя уповали отцы наши; уповали, и Ты избавлял их. К Тебе взывали они ... и не оставались в стыде» (Пс 21/22:5-6). Будем же молиться по их примеру, чтобы, как и они, быть услышанными. Но это лишает всякого разумного основания утверждение (которое делают наши противники), что никто не будет услышан, кроме тех, кто был услышан раньше. Насколько лучше утверждение св. Иакова! «Илия, говорит он, был человек подобный нам, и молитвою помолился, чтобы не было дождя: и не было дождя на землю три года и шесть месяцев. И опять помолился: и небо дало дождь, и земля произрастила плод свой» (Иак 5:17-18). Так что же? Разве он заключает, что Илия обладал особенным преимуществом и к нему нам следует обращаться? Нет. Напротив, апостол показывает вечную силу чистой и святой молитвы, чтобы подвигнуть нас молиться таким же образом. Мы недостаточно ценим великодушие и быстроту, с которыми Бог исполняет прошения верных Ему. Опыт святых, которые были услышаны, убеждает нас больше полагаться на Божьи обетования: в них Бог не говорит, что слышит одного или двух, но говорит, что слышит всех, кто призывает его Имя.

Неведение наших противников тем менее простительно, что они, как представляется, сознательно отвергают многие свидетельства Писания. Давид часто получал избавление благодаря вмешательству Божьей силы. Разве об этом рассказывается для того, чтобы привлечь внимание к Давиду, или для того, чтобы сегодня мы получали помощь благодаря его заступничеству? Ведь Давид говорит совершенно другое: «Вокруг меня соберутся праведные, когда Ты явишь мне благодеяние» (Пс 141/142:7/8). А также: «Увидят праведники, и убоятся, и будут уповать на Господа» (Пс 51/52:8; 39/40:4). «Сей нищий воззвал, - и Господь услышал и спас его от всех бед его» (Пс 33/34:7). Есть много подобных прошений, в которых Давид умоляет Бога исполнить их ради того, чтобы верующие не оставались в смятении, но набрались мужества для твёрдой надежды. Сейчас нам достаточно привести одно речение: «За то помолится Тебе каждый праведник во время благопотребное» (Пс 31/32:6). Я особенно охотно привожу это место, потому что святоши, продающие свой язык, чтобы бессовестно поддерживать тиранию папы, не стыдятся сделать из неё щит для доказательства служения святых. А Давид хотел лишь показать плод, который рождается от великодушия и человеколюбия Бога, когда он обращает к Нему своё прошение.

Мы должны отметить, что опыт Божьей милости, - как по отношению к нам, так и по отношению к другим - вообще немало помогает в утверждении истинности Слова Божьего. Я не буду приводить много мест, где Давид рассказывает о полученных им Божьих благодеяниях как об опоре, необходимой для доверия к будущему, ибо, читая псалмы, их можно увидеть повсюду. В этом отношении он следует патриарху Иакову, который когда-то подал пример: «Недостоин я всех милостей и всех благодеяний, которые Ты сотворил рабу Твоему» (Быт 32:10). Давид говорит об обетовании - но не о нём одном, а тотчас упоминает и о его действии, чтобы набраться мужества верить, что Бог всегда будет относиться к нему так, как он уже испытал. Ведь Бог не похож на смертных людей, которые сожалеют, что когда-то были слишком щедры, или видят, что их возможности истощаются. Он же хочет, чтобы Его оценивали согласно его собственной природе, как это умеет делать Давид: «Ты избавлял меня, Господи, Боже истины» (Пс 30/31:6). Воздав Богу хвалу за спасение, он добавляет, что Бог истинен, так как, если бы Он не был всегда подобен Себе, из его благодеяний было бы невозможно извлечь твёрдый аргумент в пользу того, чтобы молиться Ему с доверием. Но если всякий раз мы видим, что, помогая нам и нас поддерживая, Бог даёт свидетельство своего великодушия и верности, то не нужно бояться, что Он желает нас обмануть или что наше ожидание окажется напрасным, когда мы придём к Нему.

27. Summa haec sit, quum Scriptura in Dei cultu hoc nobis summum caput commendet ut eum invocemus (sicuti posthabitis omnibus sacrificiis a nobis hoc pietatis officium exigit) non sine manifesto sacrilegio orationem ad alios dirigi. Unde etiam in Psalmo dicitur, Si expandimus manus nostras ad deum^d alienum, nonne Deus requiret ista [Psal. 44. d. 21]³? Deinde quum Deus nonnisi ex fide velit invocari, et diserte ad amussim verbi sui, orationes formari iubeat: denique quum fides in verbo fundata, sit rectae orationis mater: simulac a verbo 334 deflectitur, orationem adulterari necesse est. Atqui iam ostensum est¹ si consulitur tota Scriptura, illic hunc honorem soli Deo vendicari. Quod ad intercessionis munus pertinet, etiam vidimus² Christo peculiare esse, nec ullam Deo gratam esse precationem nisi quam Mediator ille sanctificat. Ac tametsi fideles ultro citroque preces apud Deum pro fratribus offerunt, hoc nihil unicae Christi intercessioni derogare ostendimus³: quia omnes simul ea subnixi tam se quam alios Deo commendant. Adhaec docuimus⁴ inscite hoc trahi ad mortuos, quibus nusquam legimus mandatum esse ut pro nobis orent. Saepe nos Scriptura hortatur ad mutuas huius officii vices: de mortuis ne syllaba quidem; imo Iacobus haec duo coniungens, ut confiteamur peccata nostra inter nos, et vicissim alii pro aliis oremus [Iac. 5. d. 16], mortuos tacite excludit. Proinde ad hunc errorem^a damnandum sufficit una illa ratio, exordium rite orandi nasci ex fide, fidem vero esse ex auditu verbi Dei⁵, ubi nulla fictitiae intercessionis mentio: quia temere patronos sibi ascivit superstitio, qui divinitus dati non erant. Nam quum multis precandi formis referta sit Scriptura, nullum reperitur exemplum huius advocationis, sine qua in Papatu nulla creditur esse oratio. Adhaec superstitionem hanc constat ex diffidentia natam esse: quia vel Christo deprecatore contenti non fuerint, vel eum omnino spoliaverint hac laude. Atque hoc posterius ex eorum impudentia facile coarguitur: quia non alio validiore argumento pugnant, opus nobis esse sanctorum patrocinio, quam dum obiiciunt nos esse indignos familiari ad Deum accessu⁶. Quod nos verissimum quidem esse fatemur, sed inde colligimus nihil eos Christo reliquum facere qui pro nihilo ducunt eius intercessionem, nisi accedant Georgius et Hippolytus, aut similes larvae.

27. La somme totalle revient là: Puis que l’Escriture nous enseigne, que c’est une principallc partie du service de Dieu que de l’invoquer, comme aussi il prise plus cest hommage que nous luy faisons que tous sacrifices: que c’est un sacrilege tout manifeste d’adresser oraison à nul autre. Parquoy il est dit au Pseaume, Si nous avons espandu noz mains à nuls dieux estranges, le Seigneur ne s’enquestera-il point d’un tel forfait (Ps. 44:21, 22)? Davantage, puis que Dieu ne veut estre invoqué qu’avec foy, et que notamment il nous commande de former nos oraisons à la reigle de sa parolle: finalement, puis que la foy estant fondée en icelle, est la vraye mere d’oraison, si tost qu’on se destourne de la Parolle, l’oraison est quant et quant abastardie. Or il a esté monstre que par toute l’Escriture cest honneur est reservé à un seul Dieu. Quant est de l’intercession, nous avons aussi veu que l’office en est particulier à Jesus Christ: et ce qu’il n’y a nulle oraison agreable à Dieu, si ce Mediateur ne la sanctifie. Nous avons plus outre monstré, combien que les fideles facent requestes et supplications mutuellement les uns pour les autres, que cela ne derogue rien à l’intercession de Jesus Christ. Car tous depuis le premier jusqu’au denier s’appuyent sur icelle, pour recommander à Dieu tant eux que leurs freres. Cependant nous avons adverty, que cela est sottement et sans propos tiré aux trespassez, ausquels nous ne lisons pas qu’il ait jamais esté commandé de prier pour nous. L’Escriture nous exhorte souvent à rendre ce devoir les uns envers les autres: quant aux morts il ne s’en trouve point une syllabe. Mesmes sainct Jaques conjoignant ces deux, que nous confessions nos pechez entre nous, et que nous prions mutuellement les uns pour les autres (Jaq. 5:16), exclud tacitement ceux qui ne conversent plus au monde. Par ainsi ceste seule raison doit suffire pour condamner l’erreur d’invoquer les Saincts, ou les requerir pour patrons: c’est que la preface de bien et deuement prier, procede de la foy, laquelle est de l’ouye de la parolle de Dieu (Rom. 10:17), en laquelle il n’est nulle part fait mention que les Saincts soyent intercesseurs. Car ç’a esté une pure superstition de leur avoir assigné cest estat et office, qui ne leur estoit point donné de Dieu. Car combien que l’Escriture soit pleine de beaucoup de formes de prier, on n’y trouvera point un seul exemple que jamais les fideles ayent cherché des advocats d’entre les morts: et toutesfois on ne pense point en la Papauté que les oraisons vaillent rien sans cela. Davantage, il est tout notoire que telle superstition a esté engendrée de pure incredulité, pource qu’on ne s’est point contenté de Jesus Christ pour mediateur, ou qu’on l’a du tout despouillé de ceste louange. Ce qui se peut aisément monstrer par leur impudence: pource qu’ils n’ont nul argument plus ferme à maintenir leur resverie de l’intercession des Saincts: qu’en alleguant que nous sommes indignes d’approcher familierement de Dieu. Ce que nous confessons estre tresvray: mais de là nous concluons qu’ils ne laissent rien qui soit à Jesus Christ, veu qu’ils tiennent pour rien qu’il soit nostre mediateur et advocat, et ne daignent pas le mettre en conte, s’arrestans plustost à sainct George, sainct Hippolite, et pareilles masques.

27. Let us conclude this argument in the following manner: Since the Scripture represents the principal part of Divine worship to be an invocation of God, as he, in preference to all sacrifices, requires of us this duty of piety, no prayer can without evident sacrilege be directed to any other. Wherefore also the Psalmist says, “If we have stretched out our hands to a strange god, shall not God search this out?”³⁶⁸ Besides, since God will only be invoked in faith, and expressly commands prayers to be conformed to the rule of his word; finally, since faith founded on the word is the source of true prayer,—as soon as the least deviation is made from the word, there must necessarily be an immediate corruption of prayer. But it has been already shown, that if the whole Scripture be consulted, this honour is there claimed for God alone. With respect to the office of intercession, we have also seen, that it is peculiar to Christ, and that no prayer is acceptable to God, unless it be sanctified by this Mediator. And though believers mutually pray to God for their brethren, we have proved that this derogates nothing from the sole intercession of Christ; because they all commend both themselves and others to God in a reliance upon it. Moreover we have argued, that this is injudiciously applied to the dead, of whom we nowhere read that they are commanded to pray for us. The Scripture frequently exhorts us to the mutual performance of this duty for each other; but concerning the dead there is not even a syllable; and James, by connecting these two things, “Confess your faults one to another, and pray one for another,” tacitly excludes the dead.³⁶⁹ Wherefore, to condemn this error, this one reason is sufficient, that right prayer originates in faith, and that faith is produced by hearing the word of God, where there is no mention of this fictitious intercession; for the temerity of superstition has chosen itself advocates, who were not of Divine appointment. For whilst the Scripture abounds with many forms of prayer, there is not to be found an example of this advocacy, without which the Papists believe there can be no prayer at all. Besides, it is evident that this superstition has arisen from a want of faith, because they either were not content with Christ as their intercessor, or entirely denied him this glory. The latter of these is easily proved from their impudence; for they adduce no argument more valid to show that we need the mediation of the saints, than when they object that we are unworthy of familiar access to God. 111Which indeed we acknowledge to be strictly true; but we thence conclude, that they rob Christ of every thing, who consider his intercession as unavailing without the assistance of George and Hippolytus, and other such phantasms.

27. Conclusion, that the saints cannot be invoked without impiety. 1. It robs God of his glory. 2. Destroys the intercession of Christ. 3. Is repugnant to the word of God. 4. Is opposed to the due method of prayer. 5. Is without approved example. 6. Springs from distrust. Last objection. Answer.

On the whole, since Scripture places the principal part of worship in the invocation of God (this being the office of piety which he requires of us in preference to all sacrifices), it is manifest sacrilege to offer prayer to others. Hence it is said in the psalm: “If we have forgotten the name of our God, or stretched out our hands to a strange god, shall not God search this out?” (Ps. 44:20, 21). Again, since it is only in faith that God desires to be invoked,and he distinctly enjoins us to frame our prayers according to the rule of his word: in fine, since faith is founded on the word, and is the parent of right prayer, the moment we decline from the word, our prayers are impure. But we have already shown, that if we consult the whole volume of Scripture, we shall find that God claims this honour to himself alone. In regard to the office of intercession, we have also seen that it is peculiar to Christ, and that no prayer is agreeable to God which he as Mediator does not sanctify. And though believers mutually offer up prayers to God in behalf of their brethren, we have shown that this derogates in no respect from the sole intercession of Christ, because all trust to that intercession in commending themselves as well as others to God. Moreover, we have shown that this is ignorantly transferred to the dead, of whom we nowhere read that they were commanded to pray for us. The Scripture often exhorts us to offer up mutual prayers; but says not one syllable concerning the dead; nay, James tacitly excludes the dead when he combines the two things, to “confess our sins one to another, and to pray one for another,” (James 5:16). Hence it is sufficient to condemn this error, that the beginning of right prayer springs from faith, and that faith comes by the hearing of the word of God, in which there is no mention of fictitious intercession, superstition having rashly adopted intercessors who have not been divinely appointed. While the Scripture abounds in various forms of prayer, we find no example of this intercession, without which Papists think there is no prayer. Moreover, it is evident that this superstition is the result of distrust, because they are either not contented with Christ as an intercessor, or have altogether robbed him of this honour. This last is easily proved by their effrontery in maintaining, as the strongest of all their arguments for the intercession of the saints, that we are176unworthy of familiar access to God. This, indeed, we acknowledge to be most true, but we thence infer that they leave nothing to Christ, because they consider his intercession as nothing, unless it is supplemented by that of George and Hypolyte, and similar phantoms.

27. Dit moge dan de korte inhoud zijn, dat, daar de Schrift in het dienen van God ons dit als het voornaamste hoofdstuk aanprijst, dat we Hem aanroepen (gelijk Hij met achterstelling van alle offeranden deze plicht der vroomheid van ons eist), niet zonder onmiskenbare heiligschennis het gebed gericht wordt tot anderen. Daarom wordt ook in de Psalm (Ps. 44:21) gezegd: "Indien wij onze handen uitstrekken naar een vreemde God, zou God zulks niet onderzoeken ?" Bovendien, daar Gods slechts uit het geloof wil aangeroepen worden en uitdrukkelijk beveelt de gebeden te vormen naar het richtsnoer van zijn Woord, en eindelijk, daar het geloof, gegrond op het Woord, de moeder is van het rechte gebed, moet wel het gebed vervalst worden, zodra het zich van het Woord afwendt. En er is reeds aangetoond, dat, wanneer men de ganse Schrift raadpleegt, in haar deze eer alleen aan God wordt toegekend. Wat het ambt der voorbidding betreft, wij hebben ook gezien, dat het Christus eigen is, en dat geen gebed Gode aangenaam is dan dat door die Middelaar geheiligd wordt. En ofschoon de gelovigen onderling hun gebeden tot God voor hun broederen opzenden, doet dit toch, gelijk wij aangetoond hebben, niets af aan de enige voorbidding van Christus, wijl zij allen te zamen op haar steunend zowel zichzelf alsook de anderen Gode opdragen. Bovendien hebben wij geleerd, dat dit ten onrechte betrokken wordt op de doden, daar we nergens lezen, dat hun opgedragen is om voor ons te bidden. Dikwijls spoort de Schrift ons aan tot het wederkerig verrichten van deze dienst, maar over de doden spreekt zij geen woord. Ja, wanneer Jacobus (Jac. 5:16) deze twee dingen saamvoegt, namelijk dat wij elkander onze zonden moeten belijden en wederkerig voor elkander bidden, sluit hij de doden stilzwijgend uit. Daarom is deze ene reden genoeg om deze dwaling te veroordelen, dat het begin van het naar behoren bidden voortkomt uit het geloof, en dat het geloof is uit het gehoor van Gods Woord, in hetwelk geen enkele maal melding gemaakt wordt van die verzonnen voorbidding; want de superstitie heeft zich zo maar voorbidders gemaakt, die van Godswege niet gegeven waren. Want ofschoon de Schrift vol is van vele vormen van gebed, vind men daar geen enkel voorbeeld van deze voorspraak, zonder welke men in het pausdom gelooft, dat geen enkel gebed kan bestaan. Verder staat het vast, dat deze superstitie uit gebrek aan vertrouwen ontstaan is: of omdat zij met Christus als Voorbidder niet tevreden waren, of omdat zij Hem geheel en al van deze lof beroofd hebben. En dit laatste kan men gemakkelijk uit hun onbeschaamdheid bewijzen: want zij strijden met geen ander krachtiger argument om te bewijzen, dat wij de voorbidding der heiligen nodig hebben, dan dit, dat wij een gemeenzame toenadering tot God onwaardig zijn. En wij erkennen wel dat dit volkomen waar is, maar wij maken daaruit op, dat zij aan Christus niets over laten, die zijn voorbidding van geen waarde achten, tenzij daarbij komen Joris en Hippolytus of dergelijke spooksels.

27. Abschließende Widerlegung der Lehre von der Fürbitte der Heiligen

Ich will zusammenfassen. Die Schrift lehrt uns, daß die Anrufung Gottes das wichtigste Stück seiner Verehrung ist und preist sie uns hoch; denn sie setzt alle Opfer beiseite und fordert von uns diesen Dienst der Frömmigkeit! Es kann also nicht ohne offene Gotteslästerung zugehen, wenn wir unser Gebet an andere richten. Deshalb heißt es auch in einem Psalm: „Wenn wir ... unsere Hände aufgehoben hätten zum fremden Gott, würde das Gott nicht finden?“ (Ps. 44,21f.). Ferner will aber Gott einzig und allein aus dem Glauben heraus angerufen werden, und er gebietet uns ausdrücklich, unsere Gebete nach dem Richtmaß seines Wortes zu gestalten. Der auf das Wort gegründete Glaube ist endlich die Mutter des rechten Gebets. Sobald man daher vom Worte abweicht, muß das Gebet notwendig verfälscht werden! Aber wir zeigten schon, daß die Schrift, wenn man sie auch ganz durchforscht, diese Ehre (nämlich: im Gebet angerufen zu werden) Gott allein vorbehält. Was das Amt der Fürbitte angeht, so sahen wir ebenfalls, daß es Christus eigen ist, und daß Gott nur solche Gebete wohlgefällig sind, welche dieser Mittler heiligt. Obgleich nun die Gläubigen gegenseitig ihre Gebete für die Brüder vor Gott bringen, so wird doch dadurch, wie wir darlegten, der einigen Fürbitte Christi kein Abbruch getan; denn wenn sie sich oder auch andere Gott ans Herz legen, so stützen sie sich allein auf diese Fürsprache Christi. Ferner haben wir auseinandergesetzt, daß es unsinnig ist, dies auf die Verstorbenen zu beziehen, von denen wir nirgendwo lesen, daß ihnen die Fürbitte für uns aufgetragen sei. Die Schrift ermahnt uns oft zu dieser gegenseitigen Dienstleistung; aber von den Toten sagt sie dabei nicht eine Silbe! Ja, Jakobus verbindet es miteinander, daß wir uns gegenseitig unsere Sünden bekennen - und daß wir füreinander beten sollen (Jak. 5,16); und damit schließt er die Toten stillschweigend aus!

Um diesen Irrtum zu verurteilen, genügt eine Erwägung: das rechte Beten findet seinen Ursprung im Glauben, der Glaube aber kommt aus dem Hören des Wortes Gottes! (Röm. 10,14.17). Im Worte Gottes aber findet sich diese ersonnene Fürbitte nicht erwähnt. Denn der Aberglaube hat sich in seiner Unbedachtheit Fürsprecher zugelegt, die uns von Gott her nicht gegeben waren. Die Schrift ist zwar voll von den verschiedensten Formen von Gebeten, aber es findet sich dabei kein Beispiel für jene Fürsprache, ohne die man sich im Papsttum kein Gebet denken kann. Außerdem ist dieser Aberglaube offenkundig aus mangelndem Vertrauen entstanden: man war mit Christus als Fürsprecher nicht zufrieden oder man beraubte ihn dieses Lobpreises voll und ganz. Das letztere läßt sich leicht aus der Unverschämtheit der Papisten beweisen: das stärkste Beweismittel, mit dem sie ihre Behauptung verfechten, wir hätten die Fürsprache der Heiligen nötig, besteht nämlich in ihrem Einwurf, wir seien eines vertrauten Zugangs zu Gott unwürdige Nun geben wir zwar zu, daß dies sehr richtig ist, aber wir schließen daraus: wer Christi Fürsprache für nichts achtet, sofern nicht der heilige Georg oder der heilige Hippolyt oder dergleichen Larven hinzukommen, der läßt Christus nichts übrig!

27. 1120 Samevatting: Die Roomse leer oor die voorbidding van heiliges is onskriftuurlik

Samevattend kom dit op die volgende neer: Aangesien die Skrif ons in die diens aan God as die belangrikste aspek aanbeveel dat ons Hom moet aanroep soos Hy hierdie plig van godsvrug bo alle ander offers stel en van ons eis, handel ons met uitdruklike heiligskennis as ons ons gebede op ander rig. Daarom word daar ook in die psalm gesê: “As ons ons hande uitstrek na ’n vreemde god, sal God dit dan nie ondersoek nie?”²⁵¹ Aangesien God verder slegs uit die geloof aangeroep wil word en Hy uitdruklik gebied dat ons gebede volgens die rigsnoer van sy Woord gevorm moet word; aangesien verder die geloof wat op die Woord gegrond is, die moeder van ’n opregte gebed is, moet ’n gebed noodwendig vals word sodra dit van die Woord afwyk. En ons het reeds aangetoon²⁵² dat, as ons die hele Skrif in aanmerking neem, hierdie eer daarin aan God alleen toegeken word. Sover dit die amp van voorbidding aangaan, het ons ook gesien²⁵³ dat dit besonderlik Christus toekom en dat geen gebed vir God aangenaam is as die Middelaar dit nie heilig nie. En hoewel gelowiges oor en weer gebede vir medebroeders aan God opdra, het ons aangetoon²⁵⁴ dat dit geen afbreuk doen aan die enige voorbidding van Christus nie omdat hulle almal hulleself sowel as andere in die steun op hierdie voorbidding aan God opdra.

Hierbenewens het ons geleer²⁵⁵ dat dit onverstandig is om dooies by hierdie plig te betrek, aangesien ons nêrens lees dat hulle beveel is om vir ons te bid nie. Die Skrif spoor ons dikwels aan om hierdie plig onderling vir mekaar na te kom maar rep nie ’n enkele lettergreep in verband met die dooies nie; inteendeel, wanneer Jakobus hierdie twee dinge bymekaar stel, naamlik dat ons ons sondes onderling vir mekaar moet bely en dat ons onderling vir mekaar moet bid,²⁵⁶ sluit hy stilswyend die dooies daarvan uit. Die volgende rede is voldoende om hierdie dwaling²⁵⁷ te verdoem: die begin van ’n behoorlike gebed ontstaan uit die geloof en die geloof ontstaan inderdaad daaruit om na die Woord van God te luister,²⁵⁸ en daarin word geen melding van so ’n versinde voorbidding gemaak nie. Dit is bygeloof wat onbesonne vir homself beskermhere gemaak het wat nie van Godsweë gegee is nie. Want hoewel die Skrif vol baie vorms van gebed is, is daar nie ’n enkele 1121 voorbeeld van hierdie soort voorgangers sonder wie mense in die pousdom glo dat ’n gebed nie kan bestaan nie. Hierbenewens is dit duidelik dat hierdie bygeloof uit wantroue ontstaan het omdat hulle nie met Christus as Voorbidder tevrede was nie of omdat hulle Hom volkome van hierdie lof beroof het. Laasgenoemde kan ons gemaklik uit hulle onbeskaamdheid bewys, want hulle stry nie met ’n kragtiger redenasie om te bewys dat ons die voorbidding van die heiliges nodig het as dat ons nie waardig is om intiem tot God te nader nie.²⁵⁹ En ons erken wel dat dit heeltemal waar is maar ons lei daaruit af dat mense wat sy tussentrede van geen waarde ag tensy ’n Gregorius²⁶⁰ en ’n Hippolytus²⁶¹ of dergelike skimme bykom, niks vir Christus laat nie.

Verskillende soorte gebed: Persoonlike en openbare gebed (Afdeling 28-30)

27. Общий итог таков. Поскольку Писание учит, что взывать к Богу - это главная часть служения Ему, и поскольку для Бога наш труд во имя его - более высокое почитание, нежели все жертвы, то явное кощунство обращать молитвы к кому-то иному. Поэтому в псалме сказано: «Если бы мы ... простёрли руки наши к богу чужому, то не взыскал ли бы сего Бог?» (Пс 43/44:21-22). Далее, так как Бог желает, чтобы к Нему взывали с верой, велит нам слагать свои молитвы по правилам, записанным в его Слове, и так как мать молитвы - основанная на нём вера, то, едва мы отворачиваемся от Слова, молитва портится. На протяжении всего Писания мы видим, что молитва должна быть обращена к одному только Богу. Мы видим также, что миссия заступничества принадлежит одному Иисусу Христу и ни одна молитва не угодна Богу, если её не освящает Посредник.

Мы уже показали, что, хотя верующие просят и молятся друг за друга, это ни в чём не умаляет заступничества Иисуса Христа (раздел 20). Ибо все, от первого до последнего, когда молятся Богу за себя и за других, опираются на Него.

Одновременно мы доказали, что распространять это на умерших глупо и безосновательно (раздел 21): нигде не сказано, что им когда-то было велено молиться за нас. Писание часто призывает нас исполнять этот долг по отношению друг к другу; что касается мёртвых, то о них не сказано ни слова. Св. Иаков, призывая нас признаваться друг перед другом в проступках и молиться друг за друга (Иак 5:16), умалчивает о тех, кого больше нет в мире. Одного этого достаточно, чтобы осудить заблуждение относительно призывания святых и обращения к ним как к ходатаям: начало должной и доброй молитвы исходит от веры, а вера - от слышания Слова Божьего (Рим 10:17). В Слове Божьем ничего не сказано о святых как о заступниках. Приписывать им состояние и служение, которого им не дал Бог, - чистое суеверие. Ибо, хотя в Писании даётся множество форм молитвы, там невозможно найти ни одного примера поиска верующими заступника среди умерших. Но папство, однако, полагает, что без этого молитвы ничего не стоят.

Примечательно, что этот предрассудок проистекает из чистого неверия: люди не довольствуются Иисусом Христом как единственным Посредником или совершенно лишают Его этой славы. Это легко доказывается их бесстыдством, потому что у них нет более надёжного довода в пользу заступничества святых, нежели ссылка на то, что мы недостойны приближаться к Богу. Согласен, это верно. Но из этого мы заключаем, что они ничего не оставляют Иисусу Христу, ибо считают ничем его ходатайство и заступничество за нас и высокомерно не берут Его в расчёт, устремляясь больше к св. Георгию, св. Ипполиту и другим подобным личинам.

28. | Etsi autem oratio proprie ad vota et preces restringitur, tanta est tamen inter petitionem et gratiarum actionem affinitas, ut commode sub nomine uno comprehendi queant. Nam quas Paulus enumerat species^{b 7}, sub prius membrum huius partitionis recidunt. Rogando et precando desideria nostra apud Deum effundimus, poscentes tam quae faciunt ad propagandam eius gloriam et illustrandum eius nomen, quam beneficia quae usui nostro conducunt. Gratias agendo, benefacta 335 eius erga nos iusta laude celebramus, acceptum ferentes eius liberalitati quicquid ad nos bonorum pervenit. Itaque duas istas partes simul complexus est David, Invoca me in die necessitatis: eruam te, et glorificabis me [Psal. 50. c. 15]. Utrunque nobis continenter in usu esse non abs re praecipit Scriptura; tantam enim nostram esse inopiam alibi diximus, res vero ipsa clamat tot ac tantis nos angustiis undique urgeri ac premi^a, || ut satis sit causae omnibus^b cur assidue gemant et^c suspirent ad Deum, supplicesque eum implorent^d. || Nam etsi a rebus adversis sint immunes, sanctissimos tamen quosque stimulare debet scelerum suorum culpa, deinde innumeri tentationum insultus ad expetendum remedium. In sacrificio autem laudis et gratiarum actionis nulla esse potest sine scelere interruptio: quando non cessat Deus alia aliis beneficia cumulare, ut nos, quanvis lentos et pigros, ad gratitudinem cogat. || Denique^e tanta ac tam effusa benefactorum eius^f largitas nos pene obruit, tot ac tam ingentia eius miracula, quaquaversum spectes, cernuntur, ut nunquam nobis desit laudis gratiarumque actionis argumentum ac materia. Atque, ut haec planius aliquanto explicentur, quum sic in Deo spes omnes opesque nostrae sitae sint (quod iam antea satis probatum est¹) ut neque nos, neque nostra omnia prospere habere nisi eius benedictione possimus: assidue nos ei nostraque omnia oportet commendemus^g [Iac. 4. d. 14]². Deinde quicquid deliberamus, loquimur, agimus, sub eius manu ac voluntate, sub spe denique auxilii eius deliberemus, loquamur, agamus. Omnes enim a Deo maledicti 336 pronuntiantur qui sui alteriusve cuiuspiam fiducia, consilia agitant ac statuunt, qui extra eius voluntatem, ipsoque non invocato, quicquam moliuntur, aut inchoare tentant [Iesa. 30. a. 1, et 31. a. 1]. || Et quum iam aliquoties dictum sit¹, iusto eum honore affici ubi bonorum omnium author agnoscitur: inde^a || consequitur, sic^b ex manu eius^c suscipienda esse illa^d omnia ut^e assidua gratiarum actione prosequamur^f: nullamque esse iustam rationem qua eius beneficia usurpemus, quae non alio^g fine ab eius largitate nobis profluunt^h ac proveniunt, nisi etiam in laude eius confitenda et gratiis agendis assidui simus. Paulus enim, dum testatur per verbum et orationem sanctificari [1. Tim. 4. a. 5], simul innuit, sine verbo et oratione minime sancta et pura nobisⁱ esse; per verbum scilicet fidem metonymice intelligens^k. || Proinde eleganter David, dum percepta Domini liberalitate, datum sibi in os canticum novum praedicat [Psal. 40. a. 4]; quo scilicet innuit, malignum esse silentium, siquod eius beneficium sine laude praeterimus: quum toties benedicendi materiam nobis exhibeat quoties benefacit. || Sicut etiam Iesaias, singularem Dei gratiam praedicans, ad canticum novum et non vulgare hortatur fideles [Iesa. 42^l. b. 10]. Quo sensu alibi David, Domine labia mea aperies, et os meum annuntiabit laudem tuam [Psal. 50. d. 17]². Similiter Ezechias et Ionas hunc sibi liberationis finem testantur fore, ut canticis Dei bonitatem in templo celebrent [Iesa. 38. d. 20; Ionae 2^m. d. 10]. Hanc eandem legem David generaliter piis omnibus praescribit. Quid rependam Domino (inquit) pro omnibus quae in me contulit? Calicem salutum accipiam, et nomen Domini invocabo [Psal. 116. b. 12]³. Et eam sequitur Ecclesia alio Psalmo, Salvos fac nos Deus noster, ut confiteamur nomini tuo, et gloriemur in laude tua [Psal. 106. g. 47]. Item, Respexit ad precem solitarii, et non contempsit preces eorum. Scribetur hoc ad generationem posteram, et 337 populus creatus^a laudabit Dominum, ut annuntient in Sion nomen eius, et laudem eius in Ierusalem [Psal. 102^b. c. 18]¹. Imo quoties obsecrant Deum fideles ut faciat propter nomen suum: sicuti indignos se profitentur qui obtineant quicquam proprio nomine, ita se obligant ad gratias agendas: et hunc sibi rectum beneficentiae Dei usum fore promittunt, ut eius sint praecones. Sic Oseas, de futura Ecclesiae redemptione loquens, Aufer (inquit) iniquitatem o Deus, et attolle bonum: nos autem vitulos labiorum solvemus [Oseae 14. a. 3]. Nec modo linguae praeconium sibi vendicant Dei beneficia, sed amorem sibi naturaliter conciliant. Dilexi (inquit David) quia exaudiit Dominus vocem deprecationis meae [Psal. 116. a. 1]. Item alibi quae senserat auxilia recitans, Diligam te Deus fortitudo mea [Psal. 18. a. 1]². Nec vero unquam placebunt Deo laudes quae non fluent ex hac dulcedine amoris. Quinetiam tenendum est illud Pauli, vota omnia perversa et vitiosa esse quibus non annexa est gratiarum actio. Sic enim loquitur, In omni oratione (inquit) et obsecratione cum gratiarum actione petitiones vestrae innotescant apud Deum [Philip. 4. a. 6]. Nam quia multos impellit morositas, taedium, impatientia, doloris acerbitas, et metus, ut orando obmurmurent, iubet ita temperari affectus, ut fideles, antequam adepti sint quod cupiunt, hilariter nihilominus benedicant Deo. Quod si haec copula in rebus fere contrariis vigere debet, eo sanctiore vinculo nos obstringit Deus ad canendas suas laudes, quoties nos votorum compotes facit. Sicuti autem docuimus Christi intercessione consecrari nostras preces, quae alioqui pollutae essent, ita Apostolus, iubens nos per Christum offerre hostiam laudis [Heb. 13. c. 15], nobis ad celebrandum Dei nomen os non satis purum esse admonet, nisi intercedat Christi sacerdotium. Unde colligimus prodigiose fascinatos fuisse homines in Papatu, ubi maior pars Christum vocari advocatum miratur. || Haec ratio est cur praecipiat^c Paulus sine intermissione et orare et gratias agere^d [1. Thes. 5. c. 17^e]³: volens scilicet^f quanta fieri potest assiduitate^g, omni tempore, ^h omni loco, omnibus in rebus ac negotiisⁱ erecta esse ad Deum omnium vota, quae et omnia ab eo expectent, et omnium 338 ei laudem^a referant, sicuti^b perpetua laudandi orandique argumenta nobis offert^c.

28. Or combien que l’oraison, à parler proprement, ne comprenne que les requestes et supplications, toutesfois il y a telle affinité entre la demande et action de graces, qu’il n’y a point d’inconvenient de conjoindre les deux ensemble. Au reste, les especes que sainct Paul recite à Timothée, se rapportent à la premiere partie, qui est de supplier et requerir Dieu. En quoy faisant, nous espandons nos desirs devant luy, pour demander tant ce qui sert à magnifier son nom et avancer sa gloire, que les biens qui sont pour nostre usage et profit. En rendant graces, nous luy faisons l’hommage qui est deu à ses benefices, protestans avec louange que tout ce que nous avons de bien, nous vient de sa liberalité. David a comprins ces deux parties en disant, Invoque moy au jour de la necessité: je te delivreray, et tu me glorifieras (Ps. 50:15). L’Escriture non sans cause nous advertist de nous exercer incessamment en tous les deux. Car, comme nous avons dit ailleurs, et l’experience le monstre par trop, nostre indigence est si grande, et nous sommes de tous costez si fort contraints et pressez en plusieurs destrois, que tous ont assez de raison de souspirer assiduellement devant luy, et le supplier qu’il les aide. Car encore qu’aucuns ne soyent point battus d’adversitez, si est-ce que les plus saincts doyvent bien estre aiguillonnez par leurs pechez à prier. Et puis les alarmes innumerables qui leur sont dressées à chacune heure, les y doyvent pousser au double. Quant au sacrifice de louange et action de grace, nous n’y pouvons faire interruption sans grand forfait: veu que Dieu ne cesse d’amasser bien-faits les uns sur les autres, pour nous contraindre à luy en faire recognoissance, quelque paresseux et tardifs que nous soyons. Bref, les largesses de ses bien-faits qui redondent sur nous, sont si amples et continuelles, et les miracles de ses œuvres, quelque part qu’on puisse regarder, apparaissent si grans, si excellens et infinis, que jamais ne nous defaut cause et matiere de le louer, glorifier et exalter, et de luy rendre graces en tout et par tout. Et afin que cecy soit mieux expliqué, puis que toute nostre esperance et tout nostre bien tellement gist en Dieu, comme il a par cy devant assez esté monstré, que ne nous, ne tout ce qui est nostre, et qui nous concerne, ne pouvons aucunement prosperer que par sa benediction: il faut bien que continuellement luy recommandions et nous, et tout ce qui est nostre. Davantage, que tout ce que nous proposons, disons et faisons, soit proposé, dit et fait sous sa main et volonté, et en l’esperance de son aide. Car nostre Seigneur maudit tous ceux qui en fiance d’eux-mesmes, ou d’autruy, proposent et deliberent leur conseil et font aucune entreprinse, et veulent commencer quelque chose hors de sa volonté, et sans l’invoquer n’implorer son aide (Jaq. 4:13, 14; Is. 30:1; 31:1). Et puis qu’il a esté desja dit quelque fois, qu’on ne luy rend pas l’honneur qu’on luy doit, sinon qu’il soit recognu autheur de tout bien, il s’ensuit que nous devons tout prendre comme de sa main, avec continuelle action de graces: et qu’il n’y a nul bon moyen d’aucunement user de ses bien-faits, qui nous sont continuellement eslargis de luy, si nous ne sommes aussi continuels à le louer et le remercier. Car quand sainct Paul dit tous les biens de Dieu nous estre sanctifiez par sa Parolle et oraison (1 Tim. 4:5) par ce il demonstre aussi, que sans la Parolle et oraison ils ne nous sont pas sanctifiez. Par la Parolle il entend la foy, laquelle a correspondance à icelle Parolle, à laquelle il faut avoir foy. Ainsi sans oraison et sans la foy, nuls biens de Dieu ne nous sont sanctifiez. Pourtant David nous baille un bon enseignement, quand en ce qu’il a receu un nouveau benefice de Dieu, il dit qu’un nouveau Cantique luy a esté donné en la bouche (Ps. 40:4). En quoy il denote que nostre silence n’est pas sans ingratitude, si nous passons aucune ae ses graces sans louange: veu que toutes fois et quantes qu’il nous fait du bien, il nous donne matiere de le benir. Comme aussi Isaie publiant une grace singuliere de Dieu, exhorte les fideles à chanter cantique nouveau et non accoustumé (Is. 42:10). En quel sens se doit prendre ce que David dit aussi ailleurs: Seigneur, tu ouvriras mes levres, et ma bouche annoncera ta louange (Ps. 51:17). Semblablement Ezechias et Jonas protestent que la fin de leur delivrance sera de celebrer la bonté de Dieu au temple (Is. 38:20; Jon. 2:10). Laquelle reigle est generalement donnée à tous fideles par David, Que rendray-je, dit-il, au Seigneur pour tout ce qu’il m’a eslargy? Je prendray le calice de salut, et invoquerav le nom de Dieu (Ps. 116:12, 13). Et aussi toute l’Eglise l’a suyvi, comme nous voyons en l’autre Pseaume, Seigneur, sauve nous, afin que nous louyons ton nom, et nous glorifions en ta louange (Ps. 106:47). Item, Il a regardé aux prieres du desolé, et n’a point mesprisé leurs requestes. Cecy sera escrit pour la posterité, et le peuple estant creé de nouveau, benira le Seigneur: à ce que son nom soit presché en Sion, et sa louange en Jerusalem (Ps. 102:18, 19, 22). Mesmes toutes fois et quantes que les fideles supplient Dieu qu’il leur subvienne à cause de son nom: en protestant qu’ils sont indignes de rien obtenir en leur nom propre, ils s’obligent à luy en rendre graces, et promettent d’user purement et droitement des benefices de Dieu, en les publiant à haute voix. En ceste façon Osée, parlant de la redemption advenir de l’Eglise, O Dieu, dit-il, oste l’iniqoité, et mets le bien audessus, et nous te rendrons les veaux de nos levres (Osée 14:3). Et de fait, les benefices de Dieu non seulement requierent que nous l’honnorions de bouche, mais naturellement nous induisent à l’aymer. J’ayme le Seigneur, dit David, pource qu’il a ouy la voix de ma priere (Ps. 116:1). En un autre lieu racontant les secours qu’il avoit senti, Je t’aymeray, ò Dieu ma force (Ps. 18:1, 2). Car jamais aussi nulles louanges ne plairont à Dieu, si elles ne sourdent de ceste fontaine d’amour. Qui plus est, nous avons à observer cette reigle de sainct Paul, que toutes requestes lesquelles ne tirent point avec elles action de graces, sont perverses et vitieuses. Car voicy comme il parle: Que vos desirs soyent manifestez à Dieu en toute oraison et supplication avec action de graces (Phil. 4:6). Car pource que plusieurs estans poussez et saisis de chagrin, fascherie, impatience, amertume de douleur et crainte, murmurent en priant et se despitent, notamment il advertist les fideles de refrener tellement leurs passions, que devant qu’avoir obtenu ce qu’ils demandent, ils ne laissent point de benir Dieu d’un cœur alaigre. Or si les prieres et actions de graces doyvent estre ainsi accomplies, combien plus y devons-nous estre adonnez, quand Dieu nous donne à jouir de nos desirs? Au reste, comme nous avons enseigné que nos prieres, qui seroyent autrement pollues, sont consacrées par l’intercession de Jesus Christ, aussi l’Apostre en commandant d’offrir sacrifices de louange par Jesus Christ (Hebr. 13:15), nous advertit que nous n’avons point bouche assez nette ne digne pour celebrer le nom de Dieu, que moyennant la sacrificature de Jesus Christ. Dont je conclu que les hommes ont esté horriblement ensorcelez en la Papauté, où la plus grande part s’esbahit quand Jesus Christ est nommé advocat. C’est la raison pourquoy sainct Paul commande de prier et rendre graces sans intermission (1 Thess. 5:17, 18). C’est, dy-je, afin que noz desirs soyent eslevez à Dieu en toutes choses et en tous affaires, en tout temps et en tous lieux, avec la plus grande assiduité qu’il nous sera possible, pour attendre tout bien de luy, et luy en faire hommage: comme il nous donne argument continuel de le prier et louer.

28. But though prayer is properly restricted to wishes and petitions, yet there is so great an affinity between petition and thanksgiving, that they may be justly comprehended under the same name. For the species which Paul enumerates, fall under the first member of this division. In requests and petitions we pour out our desires before God, imploring those things which tend to the propagation of his glory and the illustration of his name, as well as those benefits which conduce to our advantage. In thanksgiving we celebrate his beneficence towards us with due praises, acknowledging all the blessings we have received as the gifts of his liberality. Therefore David has connected these two parts together: “Call upon me in the day of trouble: I will deliver thee, and thou shalt glorify me.”³⁷⁰ The Scripture, not without reason, enjoins us the continual use of both; for we have elsewhere said that our want is so great, and experience itself proclaims that we are molested and oppressed on every side with such numerous and great perplexities, that we all have sufficient cause for unceasing sighs, and groans, and ardent supplications to God. For though they enjoy a freedom from adversity, yet the guilt of their sins, and the innumerable assaults of temptation, ought to stimulate even the most eminent saints to pray for relief. But of the sacrifice of praise and thanksgiving there can be no interruption, without guilt; since God ceases not to accumulate on us his various benefits, according to our respective cases, in order to constrain us, inactive and sluggish as we are, to the exercise of gratitude. Finally, we are almost overwhelmed with such great and copious effusions of his beneficence; we are surrounded, whithersoever we turn our eyes, by such numerous and amazing miracles of his hand, that we never want matter of praise and thanksgiving. And to be a little more explicit on this point, since all our hopes and all our help are in God, (which has already been sufficiently proved,) so that we cannot enjoy prosperity, either in our persons or in any of our affairs, without his benediction,—it becomes us assiduously to commend to him ourselves and all our concerns. Further, whatever we think, speak, or act, let all our thoughts, words, and actions be under his direction, subject to his will, and finally in hope of his assistance. For the curse of God is denounced on all, who deliberate and decide on any enterprise in a reliance on themselves or on any other, who engage in or attempt to begin any 112undertaking independently of his will, and without invoking his aid. And since it has already been several times observed, that he is justly honoured when he is acknowledged to be the Author of all blessings, it thence follows that they should all be so received from his hand, as to be attended with unceasing thanksgiving; and that there is no other proper method of using the benefits which flow to us from his goodness, but by continual acknowledgments of his praise, and unceasing expressions of our gratitude. For Paul, when he declares that they are “sanctified by the word of God and prayer,” at the same time implies, that they are not at all holy and pure to us without the word and prayer;³⁷¹ the word being metonymically used to denote faith. Wherefore David, after experiencing the goodness of the Lord, beautifully declares, “He hath put a new song in my mouth;”³⁷² in which he certainly implies that we are guilty of a criminal silence, if we omit to praise him for any benefit; since, in every blessing he bestows on us, he gives us additional cause to bless his name. Thus also Isaiah, proclaiming the unparalleled grace of God, exhorts believers to a new and uncommon song.³⁷³ In which sense David elsewhere says, “O Lord, open thou my lips; and my mouth shall show forth thy praise.”³⁷⁴ Hezekiah likewise, and Jonah, declare that the end of their deliverance shall be to sing the Divine goodness in the temple.³⁷⁵ David prescribes the same general rule for all the saints. “What shall I render (says he) unto the Lord for all his benefits towards me? I will take the cup of salvation, and call upon the name of the Lord.”³⁷⁶ And this is followed by the Church in another psalm: “Save us, O Lord our God, to give thanks unto thy holy name, and to triumph in thy praise.”³⁷⁷ Again: “He will regard the prayer of the destitute, and not despise their prayer. This shall be written for the generation to come; and the people which shall be created shall praise the Lord. To declare the name of the Lord in Zion, and his praise in Jerusalem.”³⁷⁸ Moreover, whenever believers entreat the Lord to do any thing “for his name’s sake,” as they profess themselves unworthy to obtain any blessing on their own account, so they lay themselves under an obligation to thanksgiving; and promise that the Divine beneficence shall be productive of this proper effect on them, even to cause them to celebrate its fame. Thus Hosea, speaking of the future redemption of the Church, addresses the Lord: “Take away all iniquity, and receive us graciously; so will we render the calves of our lips.”³⁷⁹ Nor do the Divine blessings only claim the praises of the tongue, 113but naturally conciliate our love. “I love the Lord (says David) because he hath heard my voice and my supplications.”³⁸⁰ In another place also, enumerating the assistances he had experienced, “I will love thee, O Lord, my strength.”³⁸¹ Nor will any praises ever please God, but such as flow from this ardour of love. We must likewise remember the position of Paul, that all petitions, to which thanksgiving is not annexed, are irregular and faulty. For thus he speaks: “In every thing by prayer and supplication with thanksgiving, let your requests be made known unto God.”³⁸² For since moroseness, weariness, impatience, pungent sorrow and fear, impel many to mutter petitions, he enjoins such a regulation of the affections, that believers may cheerfully bless God, even before they have obtained their requests. If this connection ought to exist in circumstances apparently adverse, God lays us under a still more sacred obligation to sing his praises, whenever he grants us the enjoyment of our wishes. But as we have asserted that our prayers, which had otherwise been defiled, are consecrated by the intercession of Christ, so the apostle, when he exhorts us “by Christ to offer the sacrifice of praise,”³⁸³ admonishes us that our lips are not sufficiently pure to celebrate the name of God, without the intervention of the priesthood of Christ. Whence we infer, how prodigious must be the fascination of the Papists, the majority of whom wonder that Christ is called an Advocate. This is the reason why Paul directs to “pray without ceasing,” and “in every thing to give thanks;”³⁸⁴ because he desires that all men, with all possible assiduity, at every time and in every place, and in all circumstances and affairs, may direct their prayers to God, expecting all from him, and ascribing to him the praise of all, since he affords us perpetual matter of prayer and praise.

28. Kinds of prayer. Vows. Supplications. Petitions. Thanksgiving. Connection of these, their constant use and necessity. Particular explanation confirmed by reason, Scripture, and example. Rule as to supplication and thanksgiving.

But though prayer is properly confined to vows and supplications, yet so strong is the affinity between petition and thanksgiving, that both may be conveniently comprehended under one name. For the forms which Paul enumerates (1 Tim. 2:1) fall under the first member of this division. By prayer and supplication we pour out our desires before God, asking as well those things which tend to promote his glory and display his name, as the benefits which contribute to our advantage. By thanksgiving we duly celebrate his kindnesses toward us, ascribing to his liberality every blessing which enters into our lot. David accordingly includes both in one sentence, “Call upon me in the day of trouble: I will deliver thee, and thou shalt glorify me,” (Ps. 50:15). Scripture, not without reason, commands us to use both continually. We have already described the greatness of our want, while experience itself proclaims the straits which press us on every side to be so numerous and so great, that all have sufficient ground to send forth sighs and groans to God without intermission, and suppliantly implore him. For even should they be exempt from adversity, still the holiest ought to be stimulated first by their sins, and, secondly, by the innumerable assaults of temptation, to long for a remedy. The sacrifice of praise and thanksgiving can never be interrupted without guilt, since God never ceases to load us with favour upon favour, so as to force us to gratitude, however slow and sluggish we may be. In short, so great and widely diffused are the riches of his liberality towards us, so marvellous and wondrous the miracles which we behold on every side, that we never can want a subject and materials for praise and thanksgiving. To make this somewhat clearer: since all our hopes and resources are placed in God (this has already been fully proved), so that neither our persons nor our interests can prosper without his blessing, we must constantly submit ourselves and our all to him. Then whatever we deliberate, speak, or do, should be deliberated, spoken, and done under his hand and will; in fine, under the hope of his assistance. God has pronounced a curse upon all who, confiding in themselves or others, form plans and resolutions, who, without regarding his will, or invoking his aid, either plan or attempt to execute (James 4:14; Isaiah 30:1; 31:1). And since, as has already been observed, he receives the honour which is due when he is acknowledged to be the author of all good, it follows that, in deriving all good from his hand, we ought continually to express our thankfulness, and that we have no right to use the benefits which proceed from his liberality, if we do not assiduously proclaim his praise, and give him thanks, these being the ends for which they are given. When Paul declares that every creature of God “is sanctified by the word of God and prayers” (1 Tim. 4:5), he intimates that without177the word and prayers none of them are holy and pure, word being used metonymically for faith. Hence David, on experiencing the loving-kindness of the Lord, elegantly declares, “He hath put a new song in my mouth,” (Ps. 40:3); intimating, that our silence is malignant when we leave his blessings unpraised, seeing every blessing he bestows is a new ground of thanksgiving. Thus Isaiah, proclaiming the singular mercies of God, says, “Sing unto the Lord a new song (Is. 42:10).” In the same sense David says in another passage, “O Lord, open thou my lips; and my mouth shall show forth thy praise,” (Ps. 51:15). In like manner, Hezekiah and Jonah declare that they will regard it as the end of their deliverance “to celebrate the goodness of God with songs in his temple,” (Is. 38:20; Jonah 2:10). David lays down a general rule for all believers in these words, “What shall I render unto the Lord for all his benefits toward me? I will take the cup of salvation, and call upon the name of the Lord,” (Ps.116:12, 13). This rule the Church follows in another psalm, “Save us, O Lord our God, and gather us from among the heathen, to give thanks unto thy holy name, and to triumph in thy praise,” (Ps. 106:47). Again, “He will regard the prayer of the destitute, and not despise their prayer. This shall be written for the generation to come: and the people which shall be created shall praise the Lord.” “To declare the name of the Lord in Zion, and his praise in Jerusalem,” (Ps. 102:18, 21). Nay,whenever believers beseech the Lord to do anything for his own name’s sake, as they declare themselves unworthy of obtaining it in their own name, so they oblige themselves to give thanks, and promise to make the right use of his lovingkindness by being the heralds of it. Thus Hosea, speaking of the future redemption of the Church, says, “Take away all iniquity, and receive us graciously; so will we render the calves of our lips,” (Hos. 14:2). Not only do our tongues proclaim the kindness of God, but they naturally inspire us with love to him. “I love the Lord, because he hath heard my voice and my supplications,” (Ps. 116:1). In another passage, speaking of the help which he had experienced, he says, “I will love thee, O Lord, my strength,” (Ps. 18:1). No praise will ever please God that does not flow from this feeling of love. Nay, we must attend to the declaration of Paul, that all wishes are vicious and perverse which are not accompanied with thanksgiving. His words are, “In everything by prayer and supplication with thanksgiving let your requests be made known unto God,” (Phil. 4:6). Because many, under the influence of moroseness, weariness, impatience, bitter grief and fear, use murmuring in their prayers, he enjoins us so to regulate our feelings as cheerfully to bless God even before obtaining what we ask. But if this connection ought always to subsist in full vigor between things that are almost contrary, the more sacred is the tie which binds us to celebrate the praises of God whenever he grants our requests. And as we have already shown that our prayers, which otherwise would be polluted) are sanctified178by the intercession of Christ, so the Apostle, by enjoining us “to offer the sacrifice of praise to God continually” by Christ (Heb. 13:15), reminds us, that without the intervention of his priesthood our lips are not pure enough to celebrate the name of God. Hence we infer that a monstrous delusion prevails among Papists, the great majority of whom wonder when Christ is called an intercessor. The reason why Paul enjoins, “Pray without ceasing; in every thing give thanks,” (1 Thess. 5:17, 18), is, because he would have us with the utmost assiduity, at all times, in every place, in all things, and under all circumstances, direct our prayers to God, to expect all the things which we desire from him, and when obtained ascribe them to him; thus furnishing perpetual grounds for prayer and praise.

28. Ofschoon verder het gebed zich eigenlijk beperkt tot begeerten en beden, is er toch zulk een verwantschap tussen het bidden en het dankzeggen, dat ze gevoeglijk onder één naam kunnen worden saamgevat. Want de soorten, die Paulus opsomt (1 Tim. 2:1,2) vallen onder het eerste lid van deze verdeling. Door bidden en smeken storten wij onze begeerten uit voor God, eisende zowel wat dienstig is tot het verbreiden van zijn eer en het verheerlijken van zijn naam, als ook de weldaden, die strekken tot ons nut. Door dank te zeggen roemen wij zijn weldaden jegens ons met rechtmatige lof, al het goede, dat we verkregen hebben, dankend aan zijn milddadigheid. Daarom heeft David die twee delen saamgevat (Ps. 50:15) "Roep Mij aan in de dag der benauwdheid: Ik zal er u uithelpen, en gij zult Mij eren." En niet zonder reden gebiedt de Schrift ons, dat wij die twee voortdurend in acht moeten nemen. Want elders hebben wij gezegd, dat onze armoede zo groot is, en de ervaring zelf roept het uit, dat wij van alle zijden door zoveel en zo grote benauwdheden gekweld en gedrukt worden, dat allen genoegzame reden hebben, om voortdurend te zuchten en te hijgen tot God, en zijn hulp smekend in te roepen. Want ook al zouden wij vrij zijn van tegenspoeden, zo moeten toch zelfs de allerheiligsten geprikkeld worden door de schuld hunner zonden en bovendien door de talloze aanvechtingen der verzoekingen om een hulpmiddel te begeren. En in de offerande des lofs en der dankzegging kan geen onderbreking plaats hebben zonder dat we zondigen, want God houdt niet op de ene weldaad op de andere te stapelen, opdat Hij ons, hoe traag en lui we ook zijn, tot dankbaarheid zou dwingen. Kortom wij worden door een zo grote en zo overvloedige milddadigheid zijner weldaden schier bedolven, zoveel en zo grote wonderen van Hem ziet men, waar men de blikken ook heen wendt, dat het ons nooit ontbreekt aan reden en stof tot lof en dankzegging. En, om dit wat duidelijker uit te leggen, daar al onze hoop en hulp zó in God gelegen is (wat vroeger reeds voldoende bewezen is), dat noch wij, noch al het onze voorspoedig kunnen zijn zonder zijn zegen, moeten wij voortdurend ons en al het onze aan Hem opdragen. Bovendien, al wat wij overleggen, spreken, doen, moeten wij onder zijn hand en wil, en in de hoop op zijn hulp overleggen, spreken en doen. Want allen worden door God vervloekt verklaard, die in vertrouwen op zichzelf of op een ander raadslagen maken en vaststellen (Jac. 4:14; Jes.30:1; 31:1) die buiten zijn wil om, en zonder Hem aan te roepen iets ondernemen of pogen aan te vangen. En daar nu reeds enige malen gezegd is, dat Hij rechtmatig geëerd wordt, wanneer Hij erkend wordt als de Gever van al het goede, zo volgt daaruit, dat wij al die goederen zo uit zijn hand moeten ontvangen, dat wij ze met voortdurende dankzegging bejegenen, en dat er geen andere rechtmatige wijze is om zijn weldaden te gebruiken, dan dat wij ook zonder ophouden zijn lof verkondigen en Hem danken, daar die weldaden met geen ander doel van zijn milddadigheid ons toevloeien en tot ons komen. Want wanneer Paulus getuigt (1 Tim. 4:5) dat Gods gaven worden geheiligd door het woord en het gebed, geeft hij tegelijkertijd te kennen, dat ze ons zonder het woord en het gebed geenszins heilig en zuiver zijn; waarbij hij onder het woord overdrachtelijk gesproken het geloof verstaat. Daarom spreekt David schoon (Ps. 40:4) wanneer hij verkondigt, dat hem door het ontvangen van Gods milddadigheid een nieuw lied in de mond gegeven is. Daarmee geeft hij ongetwijfeld te kennen, dat het een kwaadaardig stilzwijgen is, indien wij enige weldaad van God zonder lof voorbijgaan, daar Hij ons telkens als Hij ons weldoet, stof geeft om Hem te prijzen. Gelijk ook Jesaja (Jes. 42:10) Gods bijzondere genade verkondigt, de gelovigen opwekt tot een nieuw en ongewoon lied. In die zin zegt David elders (Ps. 51:17) "Here, Gij zult mijn lippen openen en mijn mond zal uw lof verkondigen." Evenzo getuigen Hizkia (Jes. 38:20) en Jona (Jona 2:9) dat dit het eind van hun verlossing zijn zal, dat ze met liederen Gods goedheid in de tempel zullen loven. Deze zelfde wet schrijft David in het algemeen aan alle vromen voor (Ps. 116:12) "Wat zal ik," zegt hij, "de Here vergelden voor alle weldaden, die Hij mij bewezen heeft ? Ik zal de beker der verlossingen opnemen, en de naam des Heren aanroepen." En de kerk volgt die wet in een andere Psalm (Ps. 106:47) "Verlos ons, onze God, opdat wij uw naam belijden en ons beroemen in uw lof ". Evenzo (Ps. 102:18) "Hij heeft gelet op het gebed van de eenzame, en heeft hun gebeden niet versmaad; dat zal beschreven worden voor het navolgende geslacht, en het volk, dat geschapen zal worden, zal de Here loven, opdat men zijn naam vertelle te Zion, en zijn lof te Jeruzalem." Ja, zo dikwijls de gelovigen God bidden, dat Hij het doe om zijns naams wil, belijden ze daarmee niet alleen, dat ze onwaardig zijn om iets te verkrijgen in hun eigen naam, maar ook verbinden zij zich tot dankzegging en beloven, dat dit voor hen het rechte gebruik zal zijn van Gods weldadigheid, dat ze haar zullen verkondigen. Zo zegt Hosea (Hos. 14:3) sprekende over de toekomstige verlossing der kerk: "Neem weg, o God, de ongerechtigheid en geef het goede, zo zullen wij betalen de varren onzer lippen." En niet alleen op de lof der tong maken Gods weldaden aanspraak, maar ook verwekken zij van nature liefde tot Hem. "Ik heb liefgekregen, " zegt David (Ps. 116:1) "want de Here heeft de stem mijner smeking gehoord." Evenzo elders, wanneer hij de hulp verhaalt, die hij ondervonden had: "Ik zal liefhebben, Here, mijn sterkte" (Ps. 18:2) En God zal nooit behagen hebben in lof, die niet vloeit uit deze liefelijkheid der liefde. Ja men moet vasthouden aan het woord van Paulus, dat alle begeerten verkeerd en gebrekkig zijn, met welke de dankzegging niet verbonden is. Want aldus spreekt hij (Filip. 4:6) "Laat uw begeerten in alle gebed en smeken met dankzegging bekend worden bij God." Want omdat velen door gemelijkheid, tegenzin, gebrek aan lijdzaamheid, hevige smart en vrees er toe gedreven worden om tegen God in het bidden te murmureren, gebiedt hij de aandoeningen zo te matigen, dat de gelovigen, voordat ze verkregen hebben wat ze begeren, niettemin God opgewekt dankzeggen. En indien deze verbinding van gebed met dankzegging aanwezig moet zijn ook in tegenspoed, met des te krachtiger band bindt ons God om zijn lof te zingen, wanneer Hij ons onze begeerten inwilligt. En evenals we geleerd hebben, dat onze gebeden door Christus' voorbidding geheiligd worden, terwijl ze anders bevlekt zouden zijn, zo wijst de apostel ons er op, wanneer hij ons gebiedt door Christus de offerande des lof te offeren, dat onze mond niet zuiver genoeg is om Gods naam te verheerlijken, tenzij Christus' priesterschap tussenbeide kome. Daaruit maken wij op, dat de mensen wonderlijk betovert geweest zijn in het pausdom, waar het grootste deel er zich over verwondert, dat Christus een Voorspraak genoemd wordt. Dit is de reden, waarom Paulus gebiedt (1 The. 5:17) zonder ophouden te bidden en te danken, en wel omdat hij wil, dat onze begeerten, zoveel mogelijk onafgebroken te allen tijde, op elke plaats, in alle omstandigheden en zaken opgericht zijn tot God, om alles van Hem te verwachten en Hem voor alles de lof toe te brengen, gelijk Hij ons voortdurend stof tot loven en bidden schenkt.

28. Fünfter Abschnitt: Gebet und Danksagung

591 Obwohl aber das Gebet im eigentlichen Sinne nur Wünsche und Bitten umfaßt, besteht doch zwischen Bitten und Danksagung eine so große Verwandtschaft, daß man sie leicht unter einem einzigen Namen zusammenfassen kann. Die Arten von Gebeten, die Paulus 1. Tim. 2,1 (zunächst) aufführt, fallen unter das erste Glied dieser Einteilung (nämlich: „Bitte, Gebet, Fürbitte“). Wenn wir „bitten“ und „beten“, so schütten wir vor Gott unsere Wünsche aus und begehren einerseits, was zur Ausbreitung seines Ruhms und zur Verherrlichung seines Namens dient, andererseits aber auch Wohltaten, die unserem eigenen Wohlergehen zugute kommen. Wenn wir „Dank sagen“ (1. Tim. 2,1; Fortsetzung!), so preisen wir seine Wohltaten gegen uns mit dem schuldigen Lob und danken seiner Freigebigkeit für alles Gute, das wir erlangt haben. So hat David diese beiden Stücke in eins zusammengefaßt: „Rufe mich an in der Not, so will ich dich erretten, und du sollst mich preisen!“ (Ps. 50,15). Nicht ohne Ursache gibt uns die Schrift die Weisung, daß beides bei uns stets in Übung sein soll. Denn unser Mangel ist, wie wir bereits an anderer Stelle sagten, so groß, und die Erfahrung bezeugt es ja laut, daß wir allenthalben von so vielen und so großen Nöten umdrängt werden, daß alle Menschen Ursache genug haben, stets zu Gott zu seufzen und zu flehen und ihn demütig anzurufen! Aber selbst wenn sie von Unglück frei wären, so müßten auch die Heiligsten unter ihnen durch die Schuld ihrer Missetaten und auch durch die unzähligen Angriffe der Anfechtungen dazu angespornt werden, eine Arznei zu begehren. Das Opfer des Lobpreises und der Danksagung kann nie und nimmer eine Unterbrechung erfahren, ohne daß wir dadurch Sünde auf uns laden; denn Gott hört ja auch nicht auf, Wohltaten auf Wohltaten zu häufen, um uns, so langsam und träge wir sind, zur Dankbarkeit zu zwingen. Kurz: so groß und so überschwenglich ist der Reichtum seiner Wohltaten, der uns geradezu überschüttet, so vielfältig und so gewaltig sind die Wunder, die wir ringsum erblicken, daß es uns zum Lobpreis und zur Danksagung nie an Grund und Anlaß fehlt!

Wir wollen dies noch etwas deutlicher entfalten: All unsere Hoffnung und all unser Reichtum liegt in Gott, wie wir das schon oben hinreichend erwiesen haben; und deshalb kann es weder uns, noch allem, was wir haben, gut gehen, ohne allein durch seinen Segen: ihm müssen wir also auch uns und alles, was wir haben, beständig ans Herz legen! (Jak. 4,14f.). Weiterhin sollen wir alles, was wir überlegen, reden und tun, unter seiner Hand, unter seinem Willen und schließlich in der Hoffnung auf seine Hilfe überlegen, reden und tun! Denn es werden alle von Gott für verflucht erklärt, die ihre Pläne im Vertrauen auf sich selber oder irgend jemand anders überlegen und festlegen und die außerhalb seines Willens, ohne ihn anzurufen, etwas ins Werk setzen oder zu beginnen versuchen! (Jes. 30,1; 31,1). Wir haben auch schon mehrfach gesagt, daß ihm die schuldige Ehre widerfährt, wenn er als der Geber aller Güter anerkannt wird; daraus folgt: wir müssen alle diese Güter so aus seiner Hand entgegennehmen, daß wir unablässig für sie danken, und es gibt keine andere Weise, seine Wohltaten recht anzuwenden, als daß wir auch unaufhörlich sein Lob verkündigen und ihm danksagen; denn dies ist der einzige Zweck, weshalb sie uns aus seiner Freundlichkeit heraus zufließen und zukommen! Denn wenn Paulus (von dem, was wir empfangen,) sagt: „Es wird geheiligt durch das Wort Gottes und Gebet“ (1. Tim. 4,5), so gibt er damit zugleich zu verstehen, daß es ohne Wort und Gebet in keiner Weise heilig und rein für uns ist; dabei meint er nun freilich, wenn er „Wort“ sagt, zugleich damit auch den Glauben! Trefflich finden wir das bei David ausgedrückt: er hat des Herrn Freigebigkeit erfahren, und nun singt er: „Er hat mir ein neues Lied in meinen Mund gegeben!“ (Ps. 40,4). Damit deutet er zugleich an, daß es ein böses Schweigen ist, wenn wir irgendeine seiner Wohltaten ohne Lobpreis übergehen! Denn sooft er uns wohltut, sooft bietet er uns auch einen Anlaß zum preisen! So verkündigt auch Jesaja Gottes einzigartige Gnade und ruft dabei die Gläubigen zu 592 einem neuen und ungewöhnlichen Liede auf (Jes. 42,10). Im gleichen Sinne heißt es anderwärts bei David: „Herr, tue meine Lippen auf, daß mein Mund deinen Ruhm verkündige!“ (Ps. 51,17). In gleicher Weise bezeugen Hiskia und Jona, ihre Errettung solle zu dem Ziel führen, daß sie Gottes Güte mit Lobgesängen im Tempel verherrlichten (Jes. 38,20; Jon. 2,10). Dieselbe Regel schreibt David ganz allgemein allen Frommen vor: „Wie soll ich dem Herrn vergelten alle seine Wohltat, die er an mir tut; Ich will den Kelch des Heils nehmen und des Herrn Namen predigen“ (Ps. 116,12f.). Und die Kirche folgt dieser Regel in einem anderen Psalm: „Hilf uns, Herr, unser Gott, ... daß wir danken deinem heiligen Namen und rühmen dein Lob!“ (Ps. 106,47). Oder auch: „Er wendet sich zum Gebet der Verlassenen und verschmäht ihr Gebet nicht. Das werde geschrieben auf die Nachkommen, und das Volk, das geschaffen soll werden, wird den Herrn loben ..., auf daß sie zu Zion predigen den Namen des Herrn und sein Lob zu Jerusalem!“ (Ps. 102,18f.22). Ja, sooft die Gläubigen Gott bitten, er möge etwas „um seines Namens willen“ tun, sooft erklären sie sich für unwürdig, etwas in ihrem eigenen Namen zu empfangen, verpflichten sie sich auch zugleich zur Danksagung und versprechen, Gottes Wohltat solle darin bei ihnen ihre rechte Anwendung finden, daß sie nun ihre Verkündiger werden! So spricht es Hosea aus, und zwar an einer Stelle, an der er von der künftigen Erlösung der Kirche redet: „Vergib uns alle Sünde und tue uns wohl, Herr, so wollen wir opfern die Farren unserer Lippen!“ (Hos. 14,3).

Aber Gottes Wohltaten machen nicht nur Anspruch auf den Heroldsdienst unserer Lippen, sondern sie erwirken sich zugleich natürlicherweise unsere Liebe. So sagt David: „Ich habe ihn lieb; denn der Herr hat die Stimme meines Flehens gehört“ (Ps. 116,1; nicht Luthertext). An anderer Stelle berichtet er von der Hilfe, die er erfahren hat, und dabei heißt es: „Herzlich lieb habe ich dich, Herr, meine Stärke!“ (Ps. 18,2). Unser Lobpreis wird aber nie und nimmer Gottes Wohlgefallen finden, wenn er nicht aus dieser herzlichen Liebe hervorgeht! Ja, wir müssen auch ein Wort des Paulus festhalten, nach welchem alle unsere Gebete verkehrt und verderbt sind, wenn sie nicht in eine Danksagung ausmünden; er sagt nämlich: „In allen Dingen lasset eure Bitten im Gebet und Flehen mit Danksagung vor Gott kund werden“ (Phil. 4,6). Es gibt ja viele Leute, die sich von Eigensinn, Ärger und Ungeduld, von der Bitterkeit des Schmerzes und der Angst dazu treiben lassen, in ihrem Gebet zu murren; da gebietet nun Paulus eine solche Mäßigung der inneren Regungen, daß die Gläubigen, bevor sie erlangt haben, was sie begehren, dennoch Gott fröhlich preisen! Soll diese Verbindung von Gebet und Danksagung nun gar bei schier widerwärtigen Dingen ihre Kraft behalten, so bindet uns Gott mit um so festerem Bande, sein Lob zu singen, wenn er uns unsere Wünsche gewährt!

Ich habe aber bereits dargelegt, wie unsere Gebete, die sonst befleckt wären, durch Christi Fürbitte gereinigt werden; dementsprechend gebietet uns nun der Apostel, auch unser Lobopfer durch Christus darzubringen (Hebr. 13,15), und damit macht er uns darauf aufmerksam, daß unser Mund nicht rein genug ist, um Gottes Namen zu verherrlichen, wenn nicht Christi Priestertum ins Mittel tritt: Daraus ergibt sich für uns, daß im Papsttum die Menschen furchtbar verblendet gewesen sind; denn da verwundern sich die meisten, daß Christus unser Fürsprecher genannt wird!

Das ist nun der Grund, weshalb Paulus uns die Weisung gibt, „ohne Unterlaß“ zu beten und Dank zu sagen (1.Thess. 5,17f.). Er will eben, daß wir mit größter Ausdauer, zu jeder Zeit, an jedem Orte, in allen Verhältnissen und bei allen Dingen unsere Gebete zu Gott emporrichten, um alles von ihm zu erwarten und ihm für alles den Lobpreis zu bringen, wie er uns ja auch immerfort Ursache gibt, ihn zu loben und zu ihm zu beten!

28. Persoonlike gebed

Hoewel ’n gebed eintlik tot versoeke en smeking beperk word, is daar nogtans so ’n groot verwantskap tussen bede en danksegging dat beide paslik onder een naam saamgevat kan word.²⁶² Want die soorte gebede wat Paulus opnoem,²⁶³ val onder die eerste deel van hierdie indeling. Deur versoek en smeking stort ons ons verlangens voor God uit en ons vra sowel die dinge wat tot die uitbreiding van sy heerlikheid en tot verheerliking van sy Naam as die weldade wat tot ons voordeel bydra.

1122 Met danksegging roem ons sy weldade jeens ons met gepaste lof en dank Hom vir sy milddadigheid in al die seëninge wat ons te beurt val. Dawid het derhalwe albei die dele saamgevat toe hy gesê het: “Roep My aan in die dag van jou nood; Ek sal jou uithelp, en jy sal My verheerlik”.²⁶⁴ Die Skrif gebied ons ook nie sonder rede om albei hierdie aspekte voortdurend te beoefen nie.²⁶⁵

Ons het trouens elders gesê dat ons armoede so groot is, en die werklikheid self roep uit dat ons vanuit alle oorde deur soveel en sulke groot benoudhede gekwel en verdruk word dat alle mense genoegsame rede het om voortdurend te kreun en voor God te sug en Hom smekend om hulp te vra. Want selfs al sou die heiligste mense vry van teenspoed wees, moet hulle sondeskuld nogtans elkeen van hulle prikkel, en die aanslae van ontelbare versoekings moet hulle daartoe aanpor om na ’n hulpmiddel te streef.

In lofoffer en dankseggingsoffer kan daar egter geen onderbreking wees sonder dat ons sondig nie, want God hou nie op om die een weldaad na die ander op te stapel om ons tot dankbaarheid te dwing al is ons traag en lui nie. Kortom: so ’n groot en oorvloedige milddadigheid van sy weldade oorval ons byna; oral waar jy kyk, kan ’n mens soveel en sulke ontsaglike wonderwerke van Hom sien dat rede en stof tot lof- en dankbetuiging ons nooit ontbreek nie. En, om dit ’n bietjie duideliker te verklaar, aangesien al ons hoop en al ons hulp so in God gevestig is - iets wat tevore reeds voldoende bewys is²⁶⁶ - dat nôg onsself nôg alles wat aan ons behoort, voorspoed kan geniet tensy Hy ons seën, moet ons onsself en alles wat aan ons behoort, voortdurend aan Hom opdra.²⁶⁷ Verder moet ons alles wat ons dink, sê of doen onder sy hand en wil en onder die hoop op sy hulp dink, sê en doen. Want almal word deur God vervloek verklaar wat in die vertroue op hulleself of op ander planne beraam en besluite neem en wat sonder sy wil en sonder om Hom aan te roep iets aanpak of probeer om iets te begin.²⁶⁸ En, soos ons reeds telkemale gesê het, Hy word na behore geëer wanneer Hy as die Gewer van alle goeie dinge erken word. Daaruit volg dat ons alle dinge so uit sy hand moet aanneem dat ons altyd daarvoor dank aan Hom moet betuig en dat daar geen gegronde manier is waarop ons sy weldade kan gebruik anders as om altyd sy lof te verkondig en aan Hom dank te betuig omdat hierdie weldade met geen ander doel uit sy milddadigheid na ons toe vloei en ons te beurt val nie. Want wanneer Paulus getuig dat God se 1123 weldade deur woord en gebed geheilig word,²⁶⁹ gee hy tegelyk te kenne dat dit sonder die woord en gebed hoegenaamd nie vir ons heilig en rein is nie. Onder die woord verstaan hy natuurlik oordragtelik die geloof.²⁷⁰ Dawid stel dit daarom treffend wanneer hy verkondig dat ’n nuwe lied hom in die mond gegee is deur die ontvangs van God se milddadigheid.²⁷¹ Hiermee gee hy natuurlik te kenne dat, as ons enige weldaad van God verby laat gaan sonder om Hom te loof; dit kwaadwillige stilswye is, aangesien Hy ons so dikwels as wat Hy aan ons goed doen, die stof bied om Hom te prys. So is dit ook by Jesaja. Wanneer hy die sonderlinge genade van God verkondig, spoor hy die gelowiges aan tot ’n nuwe en ongewone lied.²⁷² Dawid stel dit elders in hierdie betekenis: “Here, U sal my lippe oopmaak en my mond sal u lof verkondig.”²⁷³

 Net so getuig Hiskia²⁷⁴ en Jona²⁷⁵ dat die doel van hulle verlossing sal wees om met liedere God se goedheid in die tempel te prys. Dawid skryf oor die algemeen dieselfde reël aan alle vromes voor. Hy sê: “Wat sal ek die Here vergeld vir al die weldade wat Hy aan my bewys het? Ek sal die beker van verlossing opneem en die Naam van die Here aanroep”.²⁷⁶ In ’n ander psalm volg die kerk ook hierdie reël: “Verlos ons, onse God, sodat ons u Naam kan bely en U in u lof kan verheerlik”.²⁷⁷ Net so: “Hy het op die gebed van die eensames gelet en hulle gebede nie verag nie. Dit sal opgeteken word vir die geslag wat kom, en die geskape volk sal die Here loof deur sy Naam in Sion te verkondig en sy lof in Jerusalem”.²⁷⁸ Ja, so dikwels as wat gelowiges God bid om iets om sy Naam ontwil te doen en sodoende getuig dat hulle onwaardig is om iets in hulle eie naam te bereik, verbind hulle hulle om aan Hom dank te betuig en hulle beloof dat dit die regte toepassing van God se weldadigheid sal wees dat hulle dit sal verkondig. Wanneer Hosea byvoorbeeld oor die toekomstige verlossing van die kerk praat, sê hy: “O God, neem weg die ongeregtigheid en neem die goeie aan; en ons sal ons lippe as offerdiere aan U offer”.²⁷⁹ God se weldade vereis nie alleen verkondiging van die tong nie, maar dit verwek ook van nature liefde vir Hom. Dawid sê: “Ek het liefgehad, want die Here het die stem van my smeking gehoor”.²⁸⁰

1124 Wanneer hy elders vertel van die hulp wat hy ervaar het, sê hy: “Ek sal U liefhê, o God, my sterkte”.²⁸¹ En lof wat nie uit hierdie aangenaamheid van die liefde voortvloei nie, sal God nooit behaag nie. Ja, ons moet Paulus se verklaring in gedagte hou, naamlik dat alle begeertes wat nie met dankbetuiging gepaard gaan nie, verkeerd en gebrekkig is. Want hy praat soos volg: “Laat julle begeertes in elke gebed en smeking met danksegging by God bekend word”.²⁸² Omdat norsheid, teësinnigheid, onverdraagsaamheid, bitterheid van smart en vrees baie mense trouens daartoe dryf om in hulle gebed te kla, beveel hy gelowiges om hulle emosies so te beheer dat hulle God nietemin blymoedig prys nog voordat hulle ontvang het wat hulle begeer. As hierdie band dan in teenspoed van krag moet wees, bind God ons met ’n nog heiliger band om sy lof te sing so dikwels as wat Hy ons begeertes in vervulling laat gaan.

Soos ons egter geleer het, word ons gebede deur Christus se tussentrede geheilig terwyl dit andersins onrein sou wees. So leer die apostel ook wanneer hy ons beveel om ons lofoffer deur Christus te bring²⁸³ en ons vermaan dat ons mond nie rein genoeg is om God se Naam te prys tensy Christus se priesterskap tussenbeide tree nie. Hieruit lei ons af dat mense in die pousdom wonderbaarlik betower is toe ’n baie groot deel van hulle gehoor het dat Christus ’n voorspraak genoem word. Die rede waarom Paulus ons voorskryf om sonder ophou te bid en dank te betuig²⁸⁴ is natuurlik dat hy bedoel dat die begeertes van ons almal sover moontlik met volharding, te alle tye, oral, onder alle omstandighede en moeilikhede op God gerig moet wees om alles van Hom te verwag en die lof vir alles aan Hom te bring soos Hy ons voortdurend rede gee om Hom te loof en tot Hom te bid.

28. Хотя в узком смысле слова молитва содержит лишь прошения, но прошение и благодарение настолько близки друг к другу, что вполне допустимо поставить их рядом. Виды молитв, о которых св. Павел пишет Тимофею[1 Тим 2:1 сл.], относятся к первому типу - прошениям у Бога. Совершая их, мы показываем Ему свои желания, чтобы попросить как того, что служит прославлению его имени, так и того, что требуется для нашей пользы и блага. В благодарениях Богу мы прославляем Его за благодеяния и при этом объявляем, что всё доброе приходит к нам от его щедрости. Давид постиг эти две разновидности молитв. Он сказал: «Призови Меня в день скорби; Я избавлю тебя, и ты прославишь Меня» (Пс 49/50:15).

Св. Писание не без оснований убеждает нас непрестанно совершать молитвы обоих видов. Ибо, как было показано в другом месте и как красноречиво свидетельствует опыт, наша никчёмность столь велика и нас со всех сторон теснит столько трудностей и несчастий, что у всех есть достаточно причин воздыхать перед Богом и умолять Его о милости. А если некоторые не побиты невзгодами, то грехи побуждают к молитвам даже святых людей. Что же касается хвалебной жертвы и благодарения, то разделять их преступно, так как Бог постоянно нанизывает одно доброе дело на другое, чтобы побудить нас благодарить Его, какими бы медлительными и ленивыми мы ни были. Короче, щедрость Божьих благодеяний, обильно и непрерывно даруемых нам, и чудеса его дел, с какой бы стороны на них ни смотреть, представляются столь великими, восхитительными и нескончаемыми, что у нас всегда будет достаточно поводов и причин хвалить, славить и превозносить Бога, благодарить Его всегда и за всё.

А чтобы лучше это понять - ибо вся наша надежда и всё наше заключены в Боге и, как было показано выше (раздел 1), и мы, и то, чем мы владеем, и то, что нас касается, может процветать только по его благословению, - следует и самих себя и всё своё непрестанно препоручать Богу. Далее, всё, что мы мыслим, говорим и делаем, пусть мыслится, говорится и делается под его рукою, по его воле и в надежде на его помощь. Ибо Господь наш проклинает тех, кто полагается на самого себя и на других, строит планы, вынашивает замыслы и что-либо предпринимает помимо воли Господней, не взывая к Богу и не прося его помощи (Иак 4:13-14; Ис 30:1; 31:1). Уже не раз было сказано, что Богу воздают подобающую честь только тогда, когда считают Его Совершителем всякого блага. Отсюда следует, что мы должны принимать всё как бы из его рук, непрестанно благодаря, и что нет хорошего способа пользоваться постоянно исходящими от Него дарами, если мы так же постоянно не прославляем и не благодарим Бога.

Когда св. Павел говорит, что все Божьи блага для нас освящаются Словом и молитвой (1 Тим 4:4-5), то этим он показывает также, что без Слова и молитвы они не освящены. Под Словом он разумеет веру, отвечающую этому Слову, в которое нужно веровать. Таким образом, никакие Божьи блага не освящаются для нас без молитвы и без веры. Давид даёт нам хороший урок, когда, получив ещё одно благодеяние от Бога, говорит, что в его уста вложена новая песнь (Пс 39/40:4). Тем самым он утверждает, что наше молчание не лишено неблагодарности, если какое-то благодеяние Бога мы принимаем, не воздавая Ему хвалу. Ибо всякий раз, делая нам добро, Он подаёт нам повод благословлять Его. Так и Исайя, возвещая об удивительной милости Бога, призывает верующих петь Ему новую, неслыханную песнь (Ис 42:10). В этом же смысле следует понимать слова Давида: «Господи! отверзи уста мои, и уста мои возвестят хвалу Твою» (Пс 50/51:17). Подобно этому Езекия и Иона объявляют, что после их избавления они будут прославлять благость Бога в храме (Ис 38:20; Ион 2:10). Это правило Давид дал всем верующим: «Что воздам Господу за все благодеяния Его ко мне? Чашу спасения приму и имя Господне призову» (Пс 115/116:3-4). Ему последовала вся Церковь, как мы видим в другом псалме: «Спаси нас, Господи, Боже наш, ... дабы славить святое имя Твоё, хвалиться Твоею славою» (Пс 105/106:47). А также: «Призрит на молитву беспомощных и не презрит моления их. Напишется о сём для рода последующего, и поколение грядущее восхвалит Господа ... Дабы возвещали на Сионе имя Господне и хвалу Его в Иерусалиме» (Пс 101/102:18-19,22).

Всякий раз, когда верующие умоляют Бога о помощи во имя его, заявляя, что недостойны получить что-либо во имя своё, они обязуются благодарить Его и обещают чисто и праведно пользоваться Божьими благодеяниями и говорить о них громко и открыто. Так Осия говорит об искупительном будущем Церкви: «Отними всякое беззаконие и прими во благо, и мы принесём жертву уст наших» (Ос 14:3). В самом деле, Божьи благодеяния не только предполагают, чтобы мы прославляли Бога устами, но и естественным образом побуждают нас любить Его. Давид говорит: «Я люблю Господа, потому что Он услышал голос молитвы моей» (Пс 114/ 116:1). В другом месте, рассказывая о полученной им помощи, он восклицает: «Возлюблю Тебя, Господи, крепость моя!» (Пс 17/18:2). Ибо никогда никакие хвалы не будут угодны Богу, если они не исходят из источника любви.

Более того, нам следует знать правило св. Павла: все прошения, не сопряжённые с благодарением, испорчены и порочны. Апостол говорит так: «Всегда в молитве и прошении с благодарением открывайте свои желания перед Богом» (Флп 4:6). Поскольку многие, охваченные и движимые печалью, усталостью, нетерпением, горечью боли и страхом, проговаривают свои молитвы с какой-то досадой, апостол призывает верующих сдерживать свои страсти, так чтобы ещё до того, как они получат просимое, они не уставали славить Бога радостным сердцем. А если молитвы и благодарения должны совершаться подобным образом, то насколько следует нам быть преданными Богу, если Он даёт нам возможность радоваться желаемому! Мы учили, что наши молитвы освящаются заступничеством Иисуса Христа, без которого они были бы осквернёнными. Также и апостол, повелевая нам приносить жертву хвалы через Иисуса Христа (Евр 13:15), предупреждает, что наши уста недостаточно чисты и могут славить имя Божье только посредством жертвы Христа. Отсюда я заключаю, что люди одурманены папством и большинство из них изумляется, когда Иисуса Христа называют Ходатаем.

По этой причине св. Павел требует непрестанно молиться и благодарить (1 Фес 5:17-18). Это, добавлю я, для того, чтобы наши желания во все делах, во всякое время и во всяком месте возносились к Богу с величайшим усердием, на какое мы только способны, - дабы ожидать от Него всякого блага и славить Его, ибо Он даёт нам постоянный повод молиться и славить.

29. | Haec autem orandi assiduitas, etsi praesertim proprias ac privatas cuiusque respicit, nonnihil tamen ad publicas quoque Ecclesiae orationes pertinet. Atqui || nec assiduae esse possunt, nec aliter etiam fieri debent quam ex politia, quae communi inter omnes consensu convenerit^d. Fateor sane^e. Ideo enim^f et certae horae condicuntur ac praestituuntur, ut apud Deum indifferentes, ita hominum usibus necessariae, quo^g sit omnium commoditati prospectum^h, et omnia decenter et composite, iuxta Pauli sententiam [1. Cor. 14ⁱ. g. 40], in Ecclesia administrentur. || Sed enim istud nihil obstat quominus unaquaeque Ecclesia, cum subinde ad frequentiorem precationum usum se extimulare, tum maiore aliqua necessitate admonita acriore studio flagrare debeat. De perseverantia autem, quae multam cum assiduitate affinitatem habet, erit circa finem dicendi locus¹. Porro haec nihil ad βαττολογία^k, qua interdictum nobis Christus voluit [Matth. 6. a. 7]; non enim diu nec saepe, nec multo cum affectu insistere precibus vetat: sed ne aliquid a Deo extorquere nos posse confidamus, garrula loquacitate eius aures obtundendo, acsi humano more persuadendus foret. || Scimus enim hypocritas, quia non reputant sibi negotium esse cum Deo, non secus pompas suas in precibus agere quam in triumpho. Nam Pharisaeus ille qui gratias Deo agebat quod non esset aliis similis², sibi haud dubie plaudebat in hominum oculis, acsi vellet ex precatione captare sanctitatis famam. Hinc βαττολογίαν illa quae hodie simili de causa grassatur in papatu, dum alii preculas easdem iterando tempus frustra terunt, alii longa verborum congerie apud vulgus se venditant^l. Quum haec garrulitas pueriliter illudat Deo, non mirum est ab Ecclesia prohiberi, nequid illic personet nisi serium et profectum 339 ex corde intimo. Huic corruptelae vicina est et similis altera, quam simul damnat Christus: quod scilicet hypocritae ostentationis causa venantur multos testes, ac forum potius occupant ad orandum, quam mundi laude careant ipsorum preces¹. || Quando vero hunc esse orationis scopum iam prius dictum est², ut erecti in Deum animi ferantur, tum^a ad confessionem laudis, tum ad opem implorandam: ex eo intelligere licet primas eius partes in mente et animo positas esse; vel potius orationem ipsam, esse proprie interioris cordis affectum³, qui apud Deum, cordium scrutatorem, effunditur et exponitur. Quamobrem (ut iam dictum est) caelestis magister^b, quum optimam orandi legem ferre vellet, iussit intrare in cubiculum ibique ostio clauso orare Patrem nostrum in abscondito, ut Pater noster qui est in abscondito nos exaudiat [Matth. 6. a. 6]. Nam ubi ab hypocritarum exemplo abstraxit, qui ambitiosa precum ostentatione hominum favorem captabant^c, simul adiicit quid sit melius: intrare scilicet cubiculum, et clauso ostio ibi orare. Quibus verbis (ut ego interpretor) secessum, qui nos eo iuvet ut^d tota cogitatione in cor nostrum descendamus et ingrediamur penitus, quaerere^e nos docuit: propinquum nobis Deum^f animi affectibus promittens, cuius templa esse debent corpora^g nostra. Neque enim negare voluit quin aliis quoque locis orare expediat: sed esse quiddam secretum ostendit orationem, quae et in animo potissimum locata sit, et eius tranquillitatem procul omnibus curarum turbis, ^hrequirat. || Non ergo sine causa ipse quoque Dominus, quum precibus incumbere vehementius vellet, in secessum procul hominum tumultu se conferebat: sed ut suo nos exemplo commonefaceret, non esse negligenda isthaec adminicula, quibus animus noster per se nimium lubricusⁱ magis ad serium orationis studium intenditur^k. Interim vero, quemadmodum neque in media hominum turba, siquando ita tulerat occasio, a precando abstinebat: sic nos in locis omnibus, quibus^l opus fuerit, tollamus puras manus [1. Tim. 2. c. 8]. || Atque adeo sic habendum est, quisquis in sacro piorum conventu orare detrectat, nescire quid sit orare seorsum, vel in recessu, 340 vel domi. Rursus qui solus et privatim orare negligit, quantumvis sedulo frequentet coetus publicos, ventosas tantum preces illic concipere: quia plus hominum opinioni defert quam arcano Dei iudicio. Interea, ne contemptui essent communes Ecclesiae preces, eas splendidis elogiis olim Deus ornavit: praesertim ubi templum vocavit domum orationis [Iesa. 56. b. 7]. Nam et praecipuam cultus sui partem hac voce docuit esse precandi officium: atque ut in eo se fideles uno consensu exercerent, instar vexilli erectum illis fuisse templum. Addita etiam fuit insignis promissio, Te expectat, Deus, laus in Sion: et tibi votum reddetur [Psal. 65. a. 2]. Quibus verbis admonet Propheta nunquam irritas esse Ecclesiae preces: quia Deus populo suo semper canendi materiam cum gaudio suppeditat. Etsi autem cessarunt legales umbrae, quia tamen hac ceremonia inter nos quoque fidei unitatem Deus fovere voluit, non dubium quin ad nos pertineat eadem promissio, quam et Christus ore suo sancivit, et Paulus perpetui vigoris esse docet.

29. Or de prier ainsi continuellement, combien qu’il s’entende principalement d’un chacun en son particulier, toutesfois il appartient aussi aucunement aux oraisons publiques: combien qu’elles ne puissent estre continuelles, et qu’elles ne se peuvent ou doyvent faire que selon la police ordonnée du commun consentement de l’Eglise, comme on voit qu’il est bon de s’assembler. Et pourtant il y a heures certaines constituées, qui sont indifferentes quant à Dieu, mais necessaires quant à l’usage des hommes: afin qu’on ait esgard à la commodité de tous: et que, comme dit sainct Paul, tout se face en l’Eglise en bon ordre et concorde (1 Cor. 14:40). Toutesfois cela n’empesche pointqu’une chacune Eglise ne se doyve tousjours inciter à plus frequent usage de prier, et singulierement quand elle se voit pressée de quelque necessité. Touchant de la perseverance, laquelle est aucunement prochaine à la continuation, nous aurons opportunité d’en dire en la fin. Or cela ne sert de rien pour maintenir la superstitieuse prolongation et repetition des prieres, laquelle nous est defendue de nostre Seigneur (Matth. 6:7). Car il ne defend pas de persister en prieres, ne d’y retourner, et longuement et souvent, et avec affection vehemente: mais il nous enseigne de ne nous point confier que nous contreignons Dieu à nous accorder noz demandes, en l’importunant par vaine loquacité, comme s’il se pouvoit fleschir par babil, à la façon des hommes. Car nous savons que les hypocrites, ne pensans point en eux mesmes que c’est à Dieu qu’ils ont affaire, font leurs pompes aussi bien en priant qu’en quelque triomphe. Comme le Pharisien (Luc 18:1 s.) qui remercioit Dieu qu’il n’estoit point semblable aux autres, s’applaudissoit à la veue des hommes, comme s’il vouloit acquerir reputation de saincteté en se confessant redevable à Dieu. Ceste longueur de prier a aujourdhuy sa vogue en la Papauté, et procede de ceste mesme source: c’est que les uns en barbotant force Ave maria, et reiterant cent fois un Chappellet, perdent une partie du temps: les autres, comme les chanoines et caffars, en abbayant le parchemin jour et nuit, et barbotant leur breviaire vendent leurs coquilles au peuple. Puis qu’une telle garrullité est pour se jouer avec Dieu comme avec un petit enfant, il ne nous faut esbahir si Jesus Christ luy ferme la porte, à ce qu’elle n’ait point d’entrée en son Eglise, où il ne se doit ouir autres prieres que cordiales, et d’une droite integrité. Il y a un second abus prochain à cestuy-là, lequel aussi Jesus-Christ condamne: assavoir que les hypocrites pour mieux faire leurs monstres cherchent plusieurs tesmoins, et plustost se viendront planter en plein marché, que de ne se faire valoir en leurs prieres afin d’en estre louez du monde. Puis que la fin d’oraison est, comme desja devant a esté dit, que nos esprits soyent eslevez et tendus à Dieu, pour souhaitter sa gloire et confesser ses louanges, et pour luy demander secours en noz necessitez, de ce nous pouvons cognoistre que le principal de l’oraison gist au cœur et en l’esprit, ou mesme plustost, qu’oraison proprement n’est que ce desir interieur, se convertissant et adressant à Dieu, qui cognoist les secrets des cœurs. Pourtant nostre Seigneur Jesus Christ, quand il nous a voulu bailler une bonne reigle de faire oraison, il nous a commandé d’entrer en nostre chambre, et l’huis fermé, de prier là en secret nostre Pere celeste: afin que luy, qui voit et penetre tous les secrets, nous exauce (Matth. 6:6). Car apres nous avoir retiré de l’exemple des hypocrites, qui par une monstre ambitieuse de prieres cherchent d’estre glorifiez et favorisez du peuple, il adjouste et enseigne consequemment ce qu’il faut faire: c’est assavoir, entrer en la chambre, et y prier à porte fermée. Par lesquelles parolles, comme je l’enten, il nous instruit de chercher telle retraitte, qui nous aide d’entrer en nostre cœur de toute nostre pensée; nous promettant qu’à telles interieures affections de nostre cœur, nous aurons Dieu prochain, duquel noz corps doivent estre les vrais temples. Car par cela il n’a pas voulu nier qu’il ne soit loisible et ne faille prier en autres lieux: mais seulement a voulu declairer qu’oraison est une chose secrete, et qui gist principalement au cœur et en l’esprit, duquel elle requiert la tranquillité, hors toutes affections charnelles, et tous troubles de solicitudes terriennes. Ce n’est pas donc sans cause que le Seigneur Jesus mesme, voulant du tout s’adonner à prier, se retiroit hors du bruit des hommes (Matth. 14:23; Luc 5:16): mais plustost il le faisoit pour nous admonnester par son exemple de ne point contemner telles aides, par lesquelles nostre courage soit plus fort eslevé en affection de bien prier, selon qu’il est par trop fragile de soymesme à s’escouler. Cependant neantmoins, comme il ne laissoit point de prier au milieu de la multitude, si l’opportunité s’y addonnoit, aussi nous, que nous ne faisions point de difficulté d’eslever les mains au ciel en tout lieu, toutes fois et quantes que mestier en sera (1 Tim. 2:8). Mesmes il nous faut resoudre en ceci, que celuy qui refuse de prier en l’assemblée des fideles, ne sait que c’est de prier à part, ou en lieu escarté, ou en la maison: aussi à l’opposite, que celuy qui ne tient conte de prier à son privé et estant seul, quoy qu’il frequente les assemblées publiques, n’y sauroit faire prieres que frivoles et pleines de vent: veu qu’il s’adonne plus à l’opinion des hommes, qu’au jugement secret de Dieu. Cependant à ce que les prieres communes de l’Eglise ne fussent en mespris, Dieu les a ornées de tiltres excellens: sur tout quand il a nommé son temple Maison d’oraison (Is. 56:7). En quoy il a monstré que la priere est le principal de son service: et qu’il avoit, en commandant d’edifier le temple, dressé une banniere pour assembler les fideles à luy faire cest hommage d’un commun accord. Il y a aussi la promesse notable adjoustée: Seigneur, la louange t’attend en Sion, et le vœu t’y sera rendu (Ps. 65:2). Car par ces mots le Prophete signifie, que jamais les prieres de l’Eglise ne sont vaines ne sans fruict, d’autant que Dieu donne tousjours matiere aux siens de luy sacrifier et chanter avec joye. Or combien que les ombres de la Loy ayent pris fin, toutesfois pource que Dieu a aussi bien voulu par telle ceremonie nourrir entre nous l’unité de la foy, il n’y a doute que ceste promesse ne nous appartienne, laquelle de fait Jesus Christ a ratifiée par sa bouche, et sainct Paul enseigne qu’elle sera tousjours en vigueur.

29. But this diligence in prayer, although it chiefly respects the particular and private devotions of each individual, has, notwithstanding, some reference also to the public prayers of the Church. But these cannot be unceasing, nor ought they to be conducted otherwise than according to the polity which is appointed by the common consent. This, indeed, I confess. For therefore also certain hours are fixed and prescribed, though indifferent with God, yet necessary to the customs of men, that the benefit of all may be regarded, and all the affairs of the Church be administered, according to the direction of Paul, “decently and in order.”³⁸⁵ But this by no means prevents it from being the duty of every Church often to stimulate themselves to a greater frequency of prayer, and also to be inflamed 114with more ardent devotion on the pressure of any necessity unusually great. But the place to speak of perseverance, which is nearly allied to unceasing diligence, will be towards the end. Moreover these things afford no encouragement to those vain repetitions which Christ has chosen to interdict us;³⁸⁶ for he does not forbid us to pray long or frequently, or with great fervour of affection; but he forbids us to confide in our ability to extort any thing from God by stunning his ears with garrulous loquacity, as though he were to be influenced by the arts of human persuasion. For we know that hypocrites, who do not consider that they are concerned with God, are as pompous in their prayers as in a triumph. For that Pharisee, who thanked God that he was not like other men,³⁸⁷ undoubtedly flattered himself in the eyes of men, as if he wished to gain by his prayer the reputation of sanctity. Hence that βαττολογια (vain repetition) which from a similar cause at present prevails among the Papists; while some vainly consume the time by reiterating the same oraisons, and others recommend themselves among the vulgar by a tedious accumulation of words. Since this garrulity is a puerile mocking of God, we need not wonder that it is prohibited in the Church, that nothing may be heard there but what is serious, and proceeds from the very heart. Very similar to this corrupt practice is another, which Christ condemns at the same time; that hypocrites, for the sake of ostentation, seek after many witnesses of their devotions, and rather pray in the market-place, than that their prayers should want the applause of the world. But as it has been already observed that the end of prayer is to elevate our minds towards God, both in a confession of his praise and in a supplication of his aid, we may learn from this that its principal place is in the mind and heart; or, rather, that prayer itself is the desire of the inmost heart, which is poured out and laid before God the searcher of hearts. Wherefore our heavenly Teacher, as has already been mentioned, when he intended to deliver the best rule respecting prayer, gave the following command: “Enter into thy closet, and when thou hast shut thy door, pray to thy Father which is in secret; and thy Father which seeth in secret shall reward thee openly.”³⁸⁸ For when he has dissuaded from imitating the example of hypocrites, who endeavoured by the ambitious ostentation of their prayers to gain the favour of men, he immediately adds a better direction, which is, to enter into our closet, and there to pray with the door shut. In which words, as I understand them, he has taught us to seek retirement, that we may be enabled to descend into our own hearts, with all our powers of reflection, and promised us that 115God, whose temples our bodies ought to be, will accede to the desires of our souls. For he did not intend to deny the expediency of praying also in other places; but shows that prayer is a kind of secret thing, which lies principally in the heart, and requires a tranquillity of mind undisturbed by all cares. It was not without reason, therefore, that the Lord himself, when he would engage in an unusual vehemence of devotion, retired to some solitary place, far from the tumult of men; but with a view to admonish us by his own example, that we ought not to neglect these helps, by which our hearts, naturally too inconstant, are more intensely fixed on the devotional exercise. But notwithstanding, as he did not refrain from praying even in the midst of a multitude, if at any time the occasion required it, so we, in all places where it may be necessary, should “lift up holy hands.”³⁸⁹ And so it is to be concluded, that whoever refuses to pray in the solemn assembly of the saints, knows nothing of private prayer, either solitary or domestic. And again, that he who neglects solitary and private prayer, how sedulously soever he may frequent the public assemblies, only forms there such as are mere wind, because he pays more deference to the opinion of men than to the secret judgment of God. In the mean time, that the common prayers of the Church might not sink into contempt, God anciently distinguished them by splendid titles, especially when he called the temple a “house of prayer.”³⁹⁰ For by this expression he taught both that the duty of prayer is a principal part of his worship, and that the temple had been erected as a standard for believers, in order that they might engage in it with one consent. There was also added a remarkable promise: “Praise waiteth for thee, O God, in Sion; and unto thee shall the vow be performed;”³⁹¹ in which words the Psalmist informs us that the prayers of the Church are never in vain, because the Lord supplies his people with perpetual matter of praise and joy. But though the legal shadows have ceased, yet since it has been the Divine will by this ceremony to maintain a unity of faith among us also, the same promise undoubtedly belongs to us, Christ having confirmed it with his own mouth, and Paul having represented it as perpetually valid.

29. The accidents of prayer—viz. private and public, constant, at stated seasons, &c. Exception in time of necessity. Prayer without ceasing. Its nature. Garrulity of Papists and hypocrites refuted. The scope and parts of prayer. Secret prayer. Prayer at all places. Private and public prayer.

This assiduity in prayer, though it specially refers to the peculiar private prayers of individuals, extends also in some measure to the public prayers of the Church. These, it may be said, cannot be continual, and ought not to be made, except in the manner which, for the sake of order, has been established by public consent. This I admit, and hence certain hours are fixed beforehand, hours which, though indifferent in regard to God, are necessary for the use of man, that the general convenience may be consulted, and all things be done in the Church, as Paul enjoins, “decently and in order,” (1 Cor. 14:40). But there is nothing in this to prevent each church from being now and then stirred up to a more frequent use of prayer and being more zealously affected under the impulse of some greater necessity. Of perseverance in prayer, which is much akin to assiduity, we shall speak towards the close of the chapter (sec. 51, 52). This assiduity, moreover, is very different from the βαττολογίαν, vain speaking, which our Saviour has prohibited (Mt. 6:7). For he does not there forbid us to pray long or frequently, or with great fervor, but warns us against supposing that we can extort anything from God by importuning him with garrulous loquacity, as if he were to be persuaded after the manner of men. We know that hypocrites, because they consider not that they have to do with God, offer up their prayers as pompously as if it were part of a triumphal show. The Pharisee, who thanked God that he was not as other men, no doubt proclaimed his praises before men, as if he had wished to gain a reputation for sanctity by his prayers. Hence that vain speaking, which for a similar reason prevails so much in the Papacy in the present day, some vainly spinning out the time by a reiteration of the same frivolous prayers, and others employing a long series of verbiage for vulgar display.¹ This childish garrulity being a mockery of God, it is not179strange that it is prohibited in the Church, in order that every feeling there expressed may be sincere, proceeding from the inmost heart. Akin to this abuse is another which our Saviour also condemns, namely, when hypocrites for the sake of ostentation court the presence of many witnesses, and would sooner pray in the market-place than pray without applause. The true object of prayer being, as we have already said (sec. 4,5), to carry our thoughts directly to God, whether to celebrate his praise or implore his aid, we can easily see that its primary seat is in the mind and heart, or rather that prayer itself is properly an effusion and manifestation of internal feeling before Him who is the searcher of hearts. Hence (as has been said), when our divine Master was pleased to lay down the best rule for prayer, his injunction was, “Enter into thy closet, and when thou hast shut thy door, pray to thy Father which is in secret, and thy Father which seeth in secret shall reward thee openly,” (Mt. 6:6). Dissuading us from the example of hypocrites, who sought the applause of men by an ambitious ostentation in prayer, he adds the better course—enter thy chamber, shut thy door, and there pray. By these words (as I understand them) he taught us to seek a place of retirement which might enable us to turn all our thoughts inwards and enter deeply into our hearts, promising that God would hold converse with the feelings of our mind, of which the body ought to be the temple. He meant not to deny that it may be expedient to pray in other places also, but he shows that prayer is somewhat of a secret nature, having its chief seat in the mind, and requiring a tranquillity far removed from the turmoil of ordinary cares. And hence it was not without cause that our Lord himself, when he would engage more earnestly in prayer, withdrew into a retired spot beyond the bustle of the world, thus reminding us by his example that we are not to neglect those helps which enable the mind, in itself too much disposed to wander, to become sincerely intent on prayer. Meanwhile, as he abstained not from prayer when the occasion required it, though he were in the midst of a crowd, so must we, whenever there is need, lift up “pure hands” (1 Tim. 2:8) at all places. And hence we must hold that he who declines to pray in the public meeting of the saints, knows not what it is to pray apart, in retirement, or at home.On the other hand, he who neglects to pray alone and in private, however sedulously he frequents public meetings, there gives his prayers to the wind, because he defers more to the opinion of man than to the secret judgment of God. Still, lest the public prayers of the Church should be held in contempt, the Lord anciently bestowed upon them the most honourable appellation, especially when he called the temple the “house of prayer,” (Isa. 56:7). For by this expression he both showed that the duty of prayer is a principal part of his worship, and that to enable believers to engage in it with one consent his temple is set up before them as a kind of banner. A noble promise was also added, “Praise waiteth for thee, O God, in Sion:180and unto thee shall the vow be performed,”¹ (Ps. 65:1). By these words the Psalmist reminds us that the prayers of the Church are never in vain; because God always furnishes his people with materials for a song of joy. But although the shadows of the law have ceased, yet because God was pleased by this ordinance to foster the unity of the faith among us also, there can be no doubt that the same promise belongs to us—a promise which Christ sanctioned with his own lips, and which Paul declares to be perpetually in force.

29. En hoewel dit voortdurend aanhouden in het gebed voornamelijk ziet op ieders eigen en persoonlijke gebeden, strekt het zich toch ook enigszins tot de openbare gebeden der kerk uit. Maar deze kunnen niet onafgebroken doorgaan, en moeten ook niet anders geschieden, dan naar de ordening, die met gemeenschappelijke instemming onderling is overeengekomen. Dat erken ik ongetwijfeld. Want daarom worden ook bepaalde uren afgesproken en vastgesteld, die, evenals ze bij God middelmatig zijn, zo voor het gebruik der mensen noodzakelijk zijn, opdat er voor alle gemak gezorgd zij, en alle dingen eerlijk en met orde, naar het woord van Paulus (1 Cor. 14:40) in de kerk bestuurd worden. Evenwel, dat verhindert niet, dat iedere kerk, zich somtijds tot een vaker herhaald gebruik der gebeden moet opwekken, en ook, door een of andere grotere noodzakelijkheid vermaand, van heftiger ijver daartoe moet branden. Over de volharding, die met het voortdurend aanhouden veel verwantschap heeft, zal tegen het einde de juiste plaats zijn om te spreken. Verder, dit heeft niets te maken met het ijdel verhaal van woorden, dat Christus ons heeft willen verbieden (Matt. 6:7) Want Hij verbiedt niet om lang, of dikwijls of met grote aandoening aan te houden in het gebed; maar Hij verbiedt, dat we vertrouwen God iets te kunnen afpersen, door met ijdele praatzucht zijn oren lastig te vallen, alsof Hij op menselijke wijze moest overreed worden. Want wij weten, dat de huichelaars, omdat ze niet bedenken, dat ze met God te doen hebben, hun pralerij in de gebeden drijven als bij een triomf. Want die Farizeër (Luc. 18:1 e.v.), die God dankte, dat hij niet was als de anderen, juichte zonder twijfel zichzelf toe in de ogen der mensen, alsof hij uit zijn bidden de roep van heiligheid wilde verkrijgen. Vandaar dat ijdel verhaal van woorden, dat tegenwoordig om dezelfde reden bij het pausdom in zwang is, wanneer sommigen de tijd onnut doorbrengen door dezelfde gebedjes te herhalen, anderen door een lange aaneenrijging van woorden zich bij de grote hoop aanprijzen. Daar deze babbelzucht God op kinderachtige wijze bespot, is het geen wonder, dat ze uit de kerk geweerd wordt, opdat daar niets klinke, dan wat ernstig is en voortkomt uit het diepste des harten. Aan dit bederf is een ander dergelijk verwant, hetwelk Christus ook veroordeelt: namelijk dat de huichelaars uit praalzucht jagen naar veel getuigen, en liever de markt in beslag nemen om te bidden, dan dat hun gebeden de lof der wereld zouden missen. Aangezien echter, gelijk reeds tevoren gezegd is, dit het doel van het gebed is, dat de harten zich opheffen tot God zowel tot lofzegging als tot het inroepen van hulp, kan men daaruit verstaan, dat de voornaamste rol van het gebed in het hart en het gemoed gelegen is, of liever, dat het gebed zelf eigenlijk is een aandoening van het binnenste des harten, die voor God, de Onderzoeker der harten, wordt uitgestort en uitgelegd. Daarom heeft, gelijk reeds gezegd is, de hemelse Meester, toen Hij de beste regel om te bidden wilde voorschrijven, bevolen (Matt. 6:6) in de binnenkamer te gaan, en daar met gesloten deur tot onze Vader te bidden in het verborgen, opdat onze Vader, die in het verborgen is, ons verhore. Want wanneer Hij ons van het voorbeeld der huichelaars heeft afgetrokken, die door een ijdele vertoning van hun gebeden de gunst der mensen najaagden, dan voegt Hij er tevens aan toe, wat beter is, namelijk in de binnenkamer gaan en daar met gesloten deuren bidden. Met die woorden heeft Hij, gelijk ik het uitleg, ons geleerd een eenzame plaats te zoeken, die ons hiertoe kan dienen, dat wij met onze ganse gedachte in ons hart afdalen en diep daarin doordringen, belovend, dat God, wiens tempels onze lichamen zijn moeten, de genegenheden van ons hart nabij zal zijn. Immers Hij heeft niet willen ontkennen, dat het ook dienstig kan zijn op andere plaatsen te bidden, maar Hij heeft aangetoond, dat het bidden iets geheims is, dat voornamelijk in het gemoed gelegen is, en rust des harten eist, ver van alle gewoel van zorgen. Niet zonder reden begaf dan ook de Here zelf, wanneer Hij zich met meer vuur aan gebeden wilde wijden, zich in afzondering ver van het rumoer der mensen; maar Hij deed dat om ons door zijn voorbeeld te vermanen, dat die hulpmiddelen niet veronachtzaamd moeten worden, waardoor ons gemoed, dat op zichzelf al te gemakkelijk wordt afgeleid, des te meer tot een ernstige ijver in het bidden wordt ingespannen. Maar evenals Hij intussen ook niet te midden van een schare mensen indien de gelegenheid het zo meebracht, zich onthield van bidden, moeten wij in alle plaatsen, waar het nodig is, reine handen opheffen (1 Tim. 2:8) En wij moeten dit voor zeker houden, dat al wie in de heilige vergadering der vromen weigert te bidden, niet weet wat het is bij zichzelf te bidden, of in de afzondering of thuis. Aan de andere kant dat hij, die het alleen en persoonlijk bidden veronachtzaamd, ofschoon hij naarstig de openbare bijeenkomsten bezoekt, daar slechts ijdele gebeden doet, omdat hij meer hecht aan de mening der mensen, dan aan het verborgen oordeel Gods. Intussen heeft God, opdat de algemene gebeden der kerk niet zouden geminacht worden, die met schitterende lofwoorden versierd, vooral toen Hij de tempel noemde het huis des gebeds (Jes. 56:7) Want Hij heeft met dit woord geleerd, dat de plicht om te bidden het voornaamste deel van zijn dienst is, en dat voor de gelovigen de tempel als een banier is opgericht, opdat zij zich eendrachtig in het bidden zouden oefenen. Daar was ook een treffelijke belofte aan toegevoegd: "De lof in Zion verwacht U, o God, en U zal de gelofte betaald worden." (Ps. 65:2) Met die woorden wijst de profeet erop, dat de gebeden der kerk nooit vergeefs zijn, omdat God altijd stof verleent om te zingen met vreugde. En ofschoon de schaduwen der wet opgehouden hebben, is het toch, omdat God door deze ceremonie ook onder ons de eenheid des geloofs heeft willen ondersteunen, niet twijfelachtig, dat ook op ons diezelfde belofte betrekking heeft, welke Christus met zijn mond bevestigd heeft en die, naar hetgeen Paulus leert, van eeuwige kracht is.

29. 593Sechster Abschnitt: Vom gemeinsamen Gebet der Kirche. Notwendigkeit und Gefahren des gemeinsamen Betens

Nun gilt dieses „Beten ohne Unterlaß“ zwar besonders für die eigenen, persönlichen Gebete des einzelnen; aber es betrifft zugleich auch in etwa die öffentlichen Gebete der Kirche. Diese können aber gar nicht mit anhaltender Ausdauer geschehen, sollen auch überhaupt nicht anders gehalten werden, als auf Grund einer öffentlichen Ordnung, die durch gemeinsame Übereinkunft aller zustande kommt. Das gebe ich durchaus zu. Deshalb werden ja auch bestimmte Stunden angesetzt und vorher festgelegt; und dies ist zwar vor Gott ohne Belang, aber doch für den Gebrauch der Menschen erforderlich, damit darauf Rücksicht genommen wird, wann alle am besten die Gelegenheit dazu haben, und damit überhaupt nach dem Wort des Paulus in der Kirche „alles ehrbar und ordentlich zugeht“ (1. Kor. 14,40). Allein, das hindert doch nicht, daß jede einzelne Kirche sich zuweilen zu häufigerer Übung des Gebets anspornen lassen oder auch unter dem Eindruck einer besonders drängenden Not zu heißerem Eifer entbrennen soll, von dem Beharren (im Gebet), das mit dieser fortwährenden, fleißigen Übung viel Verwandtes hat, werde ich am Schluß als der dazu geeigneten Stelle noch zu sprechen haben.

Nun hat dies aber nichts mit dem „Plappern“ zu tun, das uns Christus hat verbieten wollen (Matth. 6,7). Denn er untersagt uns damit nicht, lange oder oft oder inbrünstig mit Beten anzuhalten. Wir sollen nur nicht darauf vertrauen, bei Gott etwas erpressen zu können, wenn wir ihm mit plappernder Geschwätzigkeit in die Ohren schreien, als ob er sich nach menschlicher Weise überreden ließe! Wir wissen nämlich, daß die Heuchler, die nicht bedenken, daß sie es mit Gott zu tun haben, bei ihren Gebeten ein Gepränge an den Tag legen, als ob sie einen Triumphzug machten! Unzweifelhaft hat sich jener Pharisäer, der Gott dankte, daß er nicht so wäre wie andere Leute (Luk. 18,11), vor den Augen der Menschen sehr gefallen, als ob er um seines Gebetes willen in den Ruf der Heiligkeit kommen wollte! Daher kommt auch das Plappern, das heutzutage aus gleicher Ursache im Papsttum im Schwang geht, indem die einen die gleichen Gebetlein immer wieder daherreden und damit die Zeit totschlagen, die anderen sich aber durch großen Wortreichtum beim Volke einen Namen machen wollen. Diese Geschwätzigkeit treibt mit Gott ein kindisches Spiel, und es ist darum nicht verwunderlich, daß sie von der Kirche ausgeschlossen wird, damit dort nichts erschalle als ernstes Gebet, das aus dem tiefsten Herzen kommt!

Diesem Mißbrauch ist ein weiterer benachbart und ähnlich, den Christus gleichfalls verdammt: die Heuchler machen um des äußeren Gepränges willen Jagd auf viele Zeugen und belegen lieber den Markt mit Beschlag, um zu beten, als daß ihre Gebete des Lobpreises der Welt entbehren dürften! Nun soll aber doch, wie ich bereits ausführte, der Zweck des Gebets der sein, daß unser Herz zu Gott emporgerichtet werde, um sein Lob zu verherrlichen und von ihm Hilfe zu erflehen; daraus ist aber zu ersehen, daß es sein ursprüngliches Wesen im Gemüt und im Herzen hat; ja, das Gebet selber ist eigentlich eine Regung des tiefsten Herzens, die vor Gott, dem Herzenskündiger, ausgeschüttet und hingelegt wird! Deshalb hat - wie gesagt - unser himmlischer Meister, um uns die beste Regel zum Beten zu geben, uns angewiesen, in unser Kämmerlein zu gehen, die Tür zuzuschließen und dort im verborgenen zu unserem Vater zu beten, damit unser Vater, der im Verborgenen ist, uns erhöre! (Matth. 6,6). Da warnt er uns zunächst vor dem Beispiel der Heuchler, die mit ihren Gebeten ehrgeizig prangen, um die Gunst der Menschen zu erhaschen; zugleich aber weist er uns auch den besseren Weg, nämlich in das Kämmerlein zu gehen, die Tür abzuschließen und dort zu beten. Nach meinem Verständnis lehrt er uns mit diesen Worten, die Einsamkeit zu suchen, die uns dazu hilft, mit allen unseren Gedanken in unser Herz hinabzusteigen und in seine Tiefe zu dringen; und er verheißt uns, daß Gott, dessen Tempel unsere Leiber ja sein sollen, den Regungen unseres Herzens nahe sein werde.

594 Er wollte aber damit doch nicht bestreiten, daß es auch an anderen Orten zu beten nütze sein kann; nur zeigt er, daß das Gebet etwas Verborgenes ist, das vor allem im Herzen sein Wesen hat und das dessen Ruhe, fern von allem Wirrsal unserer Sorgen, erfordert! Es war also nicht ohne Ursache, daß sich auch der Herr selber in die Einsamkeit, abseits von allem Trubel der Menschen begab, wenn er besonders inbrünstig beten wollte. Er hat das vielmehr getan, um uns mit seinem eigenen Beispiel zu mahnen, daß solche Hilfen nicht zu vernachlässigen sind, die unser Herz, das ja an und für sich nur allzu sehr zum Abschweifen geneigt ist, besser zu ernstem Eifer im Gebet hinlenken. Unterdessen hat er es auch nicht unterlassen, mitten im Trubel der Menschen zu beten, wenn die Gelegenheit es mit sich brachte, und so sollen auch wir „an allen Orten“, wo es erforderlich ist, „heilige Hände aufheben“ (1. Tim. 2,8). Wir müssen auch dafür halten, daß jeder, der sich weigert, in der heiligen Versammlung der Frommen zu beten, auch nicht weiß, was es eigentlich heißt, für sich allein oder in der Einsamkeit oder zu Hause zu beten! Wer es aber auf der anderen Seite versäumt, allein und für sich zu beten, der mag die öffentlichen Gottesdienste noch so häufig besuchen, so wird er doch dort nur Scheingebete tun, weil er auf die Meinung der Menschen mehr Wert legt, als auf Gottes verborgenes Urteil.

Damit nun aber die gemeinsamen Gebete der Kirche nicht geringgeschätzt würden, hat sie Gott einst mit herrlichen Lobsprüchen geziert, vor allem, indem er den Tempel ein „Bethaus“ nannte (Jes. 56,7). Denn mit diesem Wort hat er uns kundgetan, daß das vornehmste Stück seiner Verehrung der Dienst des Gebets ist und daß der Tempel wie ein Panier vor den Gläubigen aufgerichtet war, damit sie sich einmütig in solchem Dienste übten. Es kam aber auch eine herrliche Verheißung hinzu: „Gott, man lobt dich ... zu Zion, und dir bezahlt man Gelübde!“ (Ps. 65,2). Mit diesen Worten macht uns der Prophet darauf aufmerksam, daß die Gebete der Kirche niemals wirkungslos sein sollen; denn Gott gibt seinem Volke stets Anlaß zu fröhlichem Singen! Nun haben zwar die Schattenbilder des Gesetzes aufgehört; aber Gott wollte durch diese Zeremonie auch unter uns die Einigkeit des Glaubens erhalten, und deshalb besteht kein Zweifel, daß die gleiche Verheißung auch uns gilt; Christus hat sie ja auch mit eigenem Munde bestätigt (Matth. 21,13), und Paulus lehrt, daß sie stets in Kraft bleibt.

29. Openbare gebed

En hoewel hierdie volharding in die gebed besonderlik op elkeen se eie persoonlike gebede sien, hou dit nogtans enigsins verband met openbare gebede van die kerk. Hulle kan tog nie aanmekaar voortduur nie en behoort ook slegs volgens die beleid te geskied waartoe almal onderling met mekaar ooreengestem het.²⁸⁵ Dit erken ek wel. Daarom word daar trouens op bepaalde tye ooreengekom en vasgestel wat hoewel dit nie vir God van belang is nie, nogtans vir mense noodsaaklik is om vir die gerief van almal voorsiening te maak en sodat alles behoorlik en 1125 stigtelik volgens Paulus se verklaring²⁸⁶ in die kerk gereël kan word. Dit verhinder egter nie dat elke kerk hom enersyds tot herhaaldeliker gebedsoefening moet opwek en andersyds van vuriger ywer daarvoor moet brand as die een of ander noodsituasie hom daartoe maan nie. Aan die einde (van hierdie hoofstuk) sal daar geleentheid wees om oor volharding wat ’n noue verwantskap met voortdurendheid het, te praat.²⁸⁷

Verder: dit het niks te make met die niksseggende gerammel²⁸⁸ wat Christus ons wou verbied nie.²⁸⁹ Hy verbied ons immers nie om lank, dikwels en met groot aandoening met gebede vol te hou nie, maar Hy verbied ons om te vertrou dat ons iets van God kan afpers deur sy ore met praatsieke breedsprakigheid te verdoof asof Hy op menslike wyse oorreed hoef te word.²⁹⁰ Ons weet immers dat huigelaars in hulle gebede pronk soos in ’n triomf omdat hulle nie daaraan dink dat hulle met God te doen het nie. Want die Fariseër wat God gedank het omdat hy nie soos ander mense was nie,²⁹¹ het hom ongetwyfeld in die oë van mense toegejuig asof hy uit sy gebed faam vir sy heiligheid wou bekom. Hieruit ontstaan daardie niksseggende gerammel²⁹² wat vandag om ’n soortgelyke rede onder die pousdom in swang is wanneer sommige van hulle hulle tyd nutteloos verkwis deur dieselfde gebedjies oor en oor te herhaal en ander dit aan die gewone mense verkwansel deur ’n lang reeks woorde aanmekaar te ryg.²⁹³ Aangesien hierdie gerammel kinderagtig die spot met God dryf, is dit nie snaaks dat dit deur die kerk verbied word om te verhoed dat daar iets weerklink wat nie ernstig is en diep uit die hart kom nie.

Verwant aan en net soos hierdie bedorwenheid is ’n tweede wat Christus tegelyk verdoem, naamlik dat huigelaars ter wille van die vertoon op baie getuienis jag maak en die markplein invaar om te bid eerder as dat hulle gebede die lof van die wêreld sou ontbeer.²⁹⁴ Aangesien die doel van gebed egter soos ons reeds vroeër gesê het,²⁹⁵ is om ons harte tot 1126 God op te hef sowel²⁹⁶ om sy lof te verkondig as om sy hulp te vra, kan ons daaruit aflei dat die belangrikste aspekte daarvan in die verstand en die hart gesetel is of, eerder, dat gebed eintlik ontroering van die binneste hart is,²⁹⁷ wat voor God, die Ondersoeker van ons harte,²⁹⁸ uitgestort en oopgevlek word.

Daarom het ons hemelse Leermeester, toe Hy die beste gebedsreël wou neerlê, soos ons reeds gesê het, ons beveel om in ’n binnekamer in te gaan, die deur te sluit en in die verborgene ons Vader aan te roep, sodat ons Vader, wat in die verborgene is, ons kan verhoor.²⁹⁹ Want wanneer Hy ons van die voorbeeld van huigelaars weggetrek het, omdat hulle met eersugtige vertoon die guns van mense probeer bekom het, voeg hy dadelik by wat beter as dit is, naamlik om in jou binnekamer in te gaan, jou deur te sluit en daar te bid. Soos ek dit vertolk, het Hy ons met hierdie woorde geleer om ’n afgesonderde plek te soek wat ons kan help om met al ons gedagtes in ons hart af te daal en dit binne te gaan. Hy beloof dat God vir wie ons liggame tempels moet wees, naby die ontroeringe van ons hart sal wees.³⁰⁰ Hy wou trouens nie sê dat ons nie ook in ander plekke mag bid nie, maar Hy toon aan dat ’n gebed iets heimliks is wat besonderlik in die hart geleë is, en andersyds vereis Hy daarvoor ’n rustigheid wat ver van die gewoel van alle sorge is. Toe die Here self met groter vurigheid wou bid, het Hy Hom daarom met goeie rede ver van mensegewoel in ’n afgesonderde plek teruggetrek, maar Hy het dit gedoen om ons met sy eie voorbeeld te vermaan dat ons hierdie hulpmiddels nie moet verontagsaam waardeur ons gemoed, wat op sigself maar al te glibberig is, meer tot ernstige ywer om te bid ingespan kan word nie. Soos Hy Hom egter intussen nie in die gewoel van mense van gebed weerhou het as die geleentheid dit vereis het nie, so moet ons ook rein hande (na God) ophef oral waar dit nodig is.³⁰¹

 En ons beskouing daaroor moet so wees dat elkeen wat weier om in die heilige vergadering van die godvrugtiges te bid, nie weet wat dit 1127 beteken om by homself of in afsondering of binnenshuis te bid nie. Aan die ander kant weer moet ons weet dat iemand wat sy gebed in afsondering en sy persoonlike gebed verwaarloos, slegs ydele gebede in die openbare vergaderings doen, al sou hy dit ook naarstiglik bywoon, want hy stel ’n groter prys op die mening van mense as op die verborge oordeel van God.

Voorts het God eertyds die algemene gebede van die kerk met voortreflike lofprysings versier, besonderlik wanneer Hy die kerk ’n huis van gebed noem³⁰² om te verhoed dat sulke gebede geminag word. Met hierdie woorde het Hy trouens geleer dat die gebedsplig die belangrikste deel van diens aan Hom is en dat die kerk vir gelowiges soos ’n banier opgerig is om hulle eendragtig in gebedsplig te oefen. Daar is ook ’n pragtige belofte bygevoeg: “’n Lofsang in Sion wag op U, o God, en aan U sal die gelofte betaal word”.³⁰³ Die profeet vermaan ons met hierdie woorde dat gebede van die kerk nooit tevergeefs is nie, omdat God altyd stof tot gesang met blydskap aan sy volk verleen. Hoewel die skadu’s van die wet dus tot ’n einde gekom het, bestaan daar geen twyfel daaroor dat, omdat God met hierdie seremonie ook die geloofseenheid onder ons wou koester, dieselfde belofte ook op ons betrekking het wat Christus met sy eie mond bekragtig het en wat volgens Paulus se leer ewig van krag is nie.

29. Непрестанная молитва (priere) - долг каждого человека в отдельности. Он, однако, не распространяется на общественные молитвы (oraisons): они не могут быть непрестанными, но могут и должны совершаться в установленном порядке по общему согласию Церкви, когда люди пожелают собраться вместе. И поэтому есть определённые, четко установленные часы молитв. Эти часы безразличны для Бога, однако необходимы для людей. При этом следует принимать во внимание удобство каждого человека и, как сказал св. Павел, всё происходящее в Церкви должно быть благопристойно и чинно (1 Кор 14:40).

Это не противоречит тому, чтобы любая Церковь всегда стремилась молиться как можно чаще, особенно когда она испытывает какую-либо нужду. Об усердии в молитве, приближающемся к непрестанности, мы скажем в конце главы (раздел 51). Оно не имеет ничего общего с суеверными длиннотами и повторами в молитвах, запрещёнными нам нашим Господом (Мф 6:7). Ибо Он запрещает не усердие и упорство, не постоянство, частоту и пылкость молитв, а учит нас не думать, будто суетной болтливостью и надоедливостью мы можем принудить Бога исполнить наши прошения, как будто Его, словно человека, можно убедить болтовнёй. Нам известно, что лицемеры, не задумываясь о том, что они имеют дело с Богом, превращают моления чуть ли не в помпезные триумфы. Они подобны фарисею, благодарившему Бога за то, что он не таков, как прочие люди, и возносившемуся перед ними; он, признавая себя должником Бога, словно хотел добиться репутации святого (Лк 18:11 сл.).

Длинные молитвы сейчас в ходу у папистов. Они происходят из того же источника: одни, машинально бормоча «Аве Мариа» и по сотне раз перебирая чётки, лишь попусту тратят время; другие - в основном каноники и монахи, - днём и ночью распевая в церквах и читая молитвенники, фарисействуют перед народом. Болтать подобным образом означает играть с Богом, как с маленьким ребёнком. Поэтому нас не должно удивлять, что Иисус Христос закрывает перед этой болтовнёй двери Церкви, где должны звучать только предельно искренние, сердечные молитвы. Есть ещё одно заблуждение, близкое к описанному, которое тоже отвергает Иисус Христос. Лицемеры, желая покрасоваться, ищут многих свидетелей и больше, чем выразить в молитве свои глубокие чувства, хотели бы молиться на рынке на виду у людей, чтобы заслужить их похвалу.

Как уже было сказано (раздел 4), цель совместной молитвы заключается в том, чтобы наш дух возвышался и устремлялся к Богу, дабы прославлять Его и воздавать Ему хвалу и просить помощи в нужде. Поэтому нетрудно понять, что суть молитвы спрятана в сердце и в уме. Более того, молитва - это внутреннее желание, преобразившееся и направляемое к Богу, который знает тайны сердца. Поэтому Господь наш Иисус Христос, когда захотел дать верное молитвенное правило, велел нам войти в комнату, затворить дверь и молиться там Небесному Отцу, дабы Он, проникающий во все тайны, услышал нас и избавил (Мф 6:6). Приведя пример лицемеров, которые, устраивая из молитв зрелища, тщеславно ищут славы и награды у людей, Он учит, как нужно совершать молитву: войти в комнату и молиться, затворив дверь. Я полагаю, что этими словами Иисус учит нас искать такого убежища, которое поможет нам заглянуть в собственное сердце и погрузиться в него умом, и обещает, что через внутреннее сердечное переживание мы приблизимся к Богу. А наши тела должны быть его истинными храмами.

Говоря так, Он не отрицал допустимости и полезности молитвы в других местах, а лишь объявил, что молитва есть тайное действие и исходит прежде всего из сердца и ума. От них она требует покоя, свободы от плотских чувств и мирских забот. Не случайно сам Господь Иисус, желая предаться молитве, удалялся от людского шума (Мф 14:23; Лк 5:16). Но, скорее, Он делал это, чтобы своим примером убедить нас не пренебрегать тем, что возвышает наше сердце и побуждает его к доброй молитве - ибо само по себе оно слишком хрупко и рассеянно. И как Он, если представлялась возможность, совершал молитвы среди толпы, так и мы не должны смущаться воздевать руки к небесам на всяком месте во всякое время, когда это необходимо (1 Тим 2:8). Мы должны поступать так ещё и потому, что тот, кто отказывается молиться в собрании верующих, не знает, что такое молиться в уединении, в стороне и у себя дома. Верно и обратное: тот, кто не умеет молиться в уединении дома, даже часто посещая общественные собрания, молится на них рассеянно, потому что мнение людей для него важнее, чем тайный суд Бога.

Дабы общие молитвы Церкви не были в небрежении, Бог украсил их прекрасными определениями, в особенности когда назвал свой храм «домом молитвы» (Ис 56:7). Этим Он показал, что молитва - главный род служения Ему. Повелев воздвигнуть храм, Бог соорудил скамью, чтобы собрать на ней верующих, которые при общем согласии будут чтить и прославлять Его. Здесь нужно вспомнить и замечательное обетование: «Тебе, Боже, принадлежит хвала на Сионе и Тебе воздастся обет» (Пс 64/65:2). Этими словами пророк утверждает, что никогда молитвы Церкви не будут напрасны и бесплодны, ибо Бог всегда даёт верным Ему повод радостно прославлять и воспевать Его. Хотя прообразы Закона исчезли, но, поскольку этим ритуалом Бог хотел утвердить в нас единство веры, нет сомнений, что обетование относится и к нам. Иисус Христос подтвердил его, а св. Павел учит, что оно остаётся в силе навечно.

30. | Iam^a ut communes fidelibus preces Deus verbo suo edicit^b, sic et templa publica ipsis^c peragendis destinata esse oportet; ubi qui orationem cum Dei populo communicare respuunt, non est quod isto praetextu abutantur, cubiculum se ingredi, quo Domini mandato pareant. Ille enim qui pollicetur se facturum quicquid duo aut tres petierint in nomine suo congregati [Mat. 18. c. 20], palam conceptas preces se minime aspernari testatur; modo facessat ostentatio et humanae gloriolae aucupium, modo adsit syncera veraque affectio quae in cordis arcano habitet. Si hic legitimus est templorum usus (ut certe est) cavendum est rursum ne aut (quemadmodum seculis aliquot haberi coeperunt) propria esse Dei habitacula ducamus, unde propius aurem nobis admoveat: aut secretam nescio quam illis affingamus sanctitatem, quae sacratiorem apud Deum orationem reddat. Vera enim Dei templa quum simus ipsi, in nobis oremus oportet, si in sancto templo suo Deum volumus invocare. Illam vero crassitiem Iudaeis aut Gentibus relinquamus, qui praeceptum habemus de invocando, citra loci discretionem, in spiritu et veritate Domino [Iohan. 4. d. 23]. Dedicatum quidem templum erat olim Dei iussu precibus ac victimis offerendis: sed quo tempore veritas sub talibus umbris figurata delitescebat, quae nunc ad vivum nobis expressa in nullo materiali templo haerere nos patitur. Ac ne Iudaeis quidem ea conditione commendatum fuit templum 341 ut Dei praesentiam eius parietibus includerent, sed quo ad contemplandam veri templi effigiem exercerentur. Itaque graviter a Iesaia et^a Stephano reprehensi sunt qui Deum in templis manu factis habitare ullo modo putarent [Iesa. 66. a. 1; Act. 7. f. 48].

30. Or comme Dieu ordonne à tout son peuple de faire prieres en commun, aussi il est requis que pour ce faire il y ait des temples assignez, ausquels tous ceux qui refusent de communiquer avec le peuple de Dieu en oraison, ne se peuvent excuser par ceste couverture, de dire qu’ils entrent en leurs chambres pour obeir au commandement de Dieu. Car celuy qui promet de faire tout ce que deux ou trois estans congregez en son nom, demanderont (Matth. 18:19), testifie assez qu’il ne rejette point les prieres manifestes, mais que toute ambition et cupidité de gloire en soit hors: et au contraire, qu’il y ait vraye et pure affection au profond du cœur. Si tel est l’usage legitime des temples (comme il est certain qu’il est) il nous faut donner garde de les estimer propres habitacles de Dieu (comme on a fait par longues années), et dont nostre Seigneur nous preste l’aureille de plus pres: ou que nous leur attribuyons quelque saincteté secrete, laquelle rende nostre oraison meilleure devant Dieu. Car si nous sommes les vrays temples de Dieu, il faut que nous le prions en nous, si nous le voulons invoquer en son vray temple. Et quant à ceste opinion rude et charnelle, laissons-la aux Juifs ou aux Gentils: puis que nous avons le commandement d’invoquer en esprit et verité le Seigneur, sans difference de place (Jean 4:23). Bien est vray que le Temple estoit anciennement dedié par le commandement de Dieu, pour offrir prieres et sacrifices: mais cela estoit pour le temps que la verité estoit figurée sous telles ombres: laquelle nous estant declairée maintenant au vif, ne permet point que nous nous arrestions à aucun temple materiel. Et mesme le Temple n’estoit pas recommandé aux Juifs à ceste condition, qu’ils deussent enclorre la presence de Dieu dedans les murailles d’iceluy, mais pour les exercer à contempler l’effigie et image du vray Temple. Parquoy, ceux qui aucunement estimoyent que Dieu habitast aux temples construits de mains d’hommes, furent grievement reprins par sainct Estienne, comme avoyent esté leurs predecesseurs par Isaie (Act. 7:48; Is. 66:1).

30. Now, as God in his word commands believers to unite in common prayers, so also it is necessary that public temples be appointed for performing them; where they who refuse to join with the people of God in their devotions, have no just reason for abusing this pretext, that they enter into their closets, in obedience to the Divine mandate. For he who promises to grant whatever shall be implored by two or three 116persons convened in his name,³⁹² proves that he is far from despising prayers offered in public; provided they be free from ostentation and a desire of human applause, and accompanied with a sincere and real affection dwelling in the secret recesses of the heart. If this be the legitimate use of temples, as it certainly is, there is need of great caution, lest we either consider them as the proper habitations of the Deity, where he may be nearer to us to hear our prayers,—an idea which has begun to be prevalent for several ages,—or ascribe to them I know not what mysterious sanctity, which might be supposed to render our devotions more holy in the Divine view. For since we are ourselves the true temples of God, we must pray within ourselves, if we wish to invoke him in his holy temple. But let us, who are directed to worship the Lord “in spirit and in truth,”³⁹³ without any difference of place, relinquish those gross ideas of religion to the Jews or pagans. There was, indeed, anciently a temple dedicated, by Divine command, to the oblation of prayers and sacrifices: at that time the truth was figuratively concealed under such shadows; but now, having been plainly discovered to us, it no longer permits an exclusive attachment to any material temple. Nor, indeed, was the temple recommended to the Jews that they might enclose the Divine presence within its walls, but that they might be employed in contemplating a representation of the true temple. Therefore Isaiah and Stephen have sharply reprehended those who suppose that God dwells in any respect “in temples made with hands.”³⁹⁴

30. Of public places or churches in which common prayers are offered up. Right use of churches. Abuse.

As God in his word enjoins common prayer, so public temples are the places destined for the performance of them, and hence those who refuse to join with the people of God in this observance have no ground for the pretext, that they enter their chamber in order that they may obey the command of the Lord. For he who promises to grant whatsoever two or three assembled in his name shall ask (Mt. 18:20), declares, that he by no means despises the prayers which are publicly offered up, provided there be no ostentation, or catching at human applause, and provided there be a true and sincere affection in the secret recesses of the heart.² If this is the legitimate use of churches (and it certainly is), we must, on the other hand, beware of imitating the practice which commenced some centuries ago, of imagining that churches are the proper dwellings of God, where he is more ready to listen to us, or of attaching to them some kind of secret sanctity, which makes prayer there more holy. For seeing we are the true temples of God, we must pray in ourselves if we would invoke God in his holy temple. Let us leave such gross ideas to the Jews or the heathen, knowing that we have a command to pray without distinction of place, “in spirit and in truth,” (John 4:23). It is true that by the order of God the temple was anciently dedicated for the offering of prayers and sacrifices, but this was at a time when the truth (which being now fully manifested, we are not permitted to confine to any material temple) lay hid under the figure of shadows. Even the temple was not represented to the Jews as confining the presence of God within its walls, but was meant to train them to contemplate the image of the true temple. Accordingly, a severe rebuke is administered both by Isaiah and Stephen, to those who thought that God could in any way dwell in temples made with hands (Isa. 66:2; Acts 7:48).

30. Gelijk dan God de algemene gebeden de gelovigen door zijn Woord beveelt, zo moeten er ook openbare kerken tot het houden daarvan bestemd zijn, en zij, die weigeren zich daar met Gods volk in het gebed te verenigen, mogen geen misbruik maken van dit voorwendsel, dat zij in de binnenkamer gaan om Gods gebod te gehoorzamen. Want Hij, die belooft te zullen doen al wat twee of drie, die in zijn naam vergaderd zijn, zullen bidden, getuigt, dat Hij de openlijk uitgesproken gebeden geenszins versmaadt (Matt. 18:20) als maar het uiterlijk vertoon en het jagen naar eer bij de mensen wordt weggedaan, en als er maar aanwezig is een oprechte en ware gezindheid, die woont in het verborgene des harten. Indien dit het wettige gebruik der kerken is, gelijk het ongetwijfeld is, moeten wij aan de andere kant oppassen, dat wij ze niet houden (gelijk men enige eeuwen lang begonnen is te doen) voor eigen woonplaatsen Gods, waar Hij ons van naderbij het oor leent, of aan de kerken de een of andere verborgen heiligheid toeschrijven, die maak, dat ons gebed bij God heiliger zou zijn. Want daar wij zelf Gods ware tempelen zijn, moeten wij bidden in onszelf, indien we God in zijn heilige tempel willen aanroepen. Maar wij, die het gebod hebben om de Here, zonder onderscheid van plaats, in geest en waarheid aan te roepen (Joh. 4:23) moeten dat grove misverstand aan de Joden en heidenen overlaten. De tempel was wel oudtijds door Gods bevel gewijd tot gebeden en het offeren van slachtoffers, maar dat was in de tijd, toen de waarheid onder dergelijke schaduwen afgebeeld schuil ging, terwijl ze nu, naar het leven voor ons uitgedrukt, niet duldt, dat wij hangen aan een tempel met handen gemaakt. En zelfs de Joden was de tempel niet met die voorwaarde aangeprezen, dat ze Gods tegenwoordigheid binnen zijn tempel zouden besluiten, maar opdat ze zouden geoefend worden tot het aanschouwen van de gedaante van de ware Tempel. En daarom werden door Jesaja (Jes. 66:1) en Stephanus (Hand. 7:48) zij ernstig berispt, die op enigerlei wijs meenden, dat God woont in tempelen met handen gemaakt.

30. Die Bedeutung der Kirchengebäude

Wie nun Gott den Gläubigen das gemeinsame Gebet in seinem Wort gebietet, so müssen auch öffentliche Kirchengebäude da sein, die zum Vollzug dieser Gebete bestimmt sind. Wer sich nun weigert, dort mit dem Volke Gottes zusammen gemeinsam zu beten, der kann nicht mißbräuchlich den Vorwand für sich in Anspruch nehmen, er gehe eben in sein Kämmerlein, um dem Gebot des Herrn zu gehorchen! Denn er verheißt doch, wenn zwei oder drei sich in seinem Namen versammelten und etwas erbeteten, so wolle er es tun (Matth. 18,19f.), und damit bezeugt er, daß er die öffentlich gesprochenen Gebete keineswegs verachtet. Nur muß dabei alles Gepränge und alles Haschen nach menschlichem Ruhm wegbleiben, und es muß lautere, wahre Andacht herrschen, die im Verborgenen des Herzens wohnt.

Dies ist also sicherlich der rechte Gebrauch der Kirchengebäude. Dann müssen wir uns aber auf der anderen Seite hüten, sie nicht etwa, wie man das vor einigen Jahrhunderten angefangen hat, für Gottes eigentliche Wohnstätten zu halten, in denen er sein Ohr näher zu uns kommen ließe; auch sollen wir ihnen nicht irgendeine verborgene Heiligkeit andichten, die unser Gebet bei Gott geheiligter machte. Denn wir sind doch selbst Gottes wahre Tempel, und deshalb müssen wir in uns selber beten, wenn wir Gott in seinem heiligen Tempel anrufen wollen! Wir, die wir die Weisung haben, den Herrn ohne jeden Unterschied des Orts „im Geist und in der Wahrheit anzubeten“ (Joh. 4,23) - wir wollen 595 solche groben Verirrungen den Juden und den Heiden überlassen! Gewiß war einst auf Gottes Geheiß der Tempel zum Beten und zur Darbringung der Opfer geweiht; aber das war zu einer Zeit, als sich die Wahrheit noch unter der Darstellung durch solche Schattenbilder verbarg; jetzt aber ist sie uns lebendig offenbar geworden, und nun gestattet sie uns nicht mehr, an irgendeinem Tempel zu hängen, der mit Händen gemacht ist! Selbst den Juden war der Tempel nicht dazu anvertraut, daß sie etwa Gottes Gegenwart zwischen seinen Mauern einschlössen, sondern sie sollten vielmehr darin geübt werden, das Bild des wahren Tempels zu betrachten! Deshalb gehen Jesaja und auch Stephanus mit scharfem Vorwurf gegen solche Leute an, die irgendwie meinten, Gott wohne in Tempeln, die mit Händen gemacht sind: (Jes. 66,1; Apg. 7,48).

30. Geen kerkgebou nie maar die mens is God se tempel

Soos God dan deur sy Woord algemene gebede aan gelowiges opdra, so moet daar ook openbare kerke bestem wees om sulke gebede daar te doen, en mense wat weier om daar met God se volk gemeenskap te hê, het geen gronde om die dekmantel te misbruik dat hulle in hulle slaapkamer ingaan om die Here se gebod te gehoorsaam nie. Want Hy wat beloof dat Hy sal doen wat twee of drie wat in sy Naam vergader,

Hom vra,³⁰⁴ getuig dat Hy hoegenaamd nie gebede wat in die openbaar gedoen word, verag nie mits daar geen gepronk en gejaag na eer van mense aanwesig is nie, en mits daar ’n opregte en waaragtige gesindheid aanwesig is wat in die verborgene van die hart woon.

As dit dan die wettige gebruik van ons kerke is, soos dit gewis is,³⁰⁵ moet ons aan die ander kant daarteen waak dat ons nie ons kerke, soos mense nou al etlike eeue lank begin doen het, as eie woonplekke van God 1128 moet beskou waar God nader aan ons is en ons beter verhoor nie. Ons moet ook nie die een of ander heiligheid daaraan heg om ons gebed heiliger voor God te maak nie. Aangesien ons self dan ware tempels van God is, moet ons in onsself bid as ons God in sy heilige tempel wil aanroep. Ons moet trouens daardie growwe misverstand vir die Jode of die heidene laat, omdat ons die gebod het dat ons die Here sonder onderskeid van plek in gees en in waarheid moet aanroep.³⁰⁶ Die tempel was inderdaad eertyds op God se bevel aan gebede en slagoffers gewy, maar dit was ’n tyd toe die waarheid in sulke skadu’s afgebeeld en daaronder verskuil was. Aangesien dit nou in die lewe vir ons uitgedruk is, laat dit nie toe dat ons aan enige stoflike tempel verknog bly nie. En die tempel is selfs nie eens met hierdie verstandhouding aan die Jode gegee dat hulle God se teenwoordigheid binne die mure daarvan moes insluit nie maar om hulleself daarin te oefen om die beeld van die ware tempel waar te neem. Daarom word mense wat enigsins meen dat God in ’n tempel woon wat met mensehande gemaak is, ernstig deur Jesaja³⁰⁷ en Stefanus³⁰⁸ tereggewys.

Die plek van sang en spraak (Afdeling 31 - 33)

30. Так как Бог велит своему народу совершать общие молитвы, то требуется, чтобы для этого были храмы, в которых люди, отказывающиеся от молитвенного общения с народом Божьим, не могут оправдаться заявлением, что исполняют Божье повеление у себя дома. Ибо Тот, кто обещает исполнить всё, что двое или трое соберутся вместе просить во имя его [Мф 18:19-20], ясно свидетельствует, что Он не отвергает совместных молитв - лишь бы не было в них тщеславия и самопревозношения, а, напротив, было чистое искреннее чувство, исходящее из самого сердца.

Если таково законное использование храмов (а что оно таково, не подлежит сомнению), то нам нужно остерегаться считать их обителями Бога (как считалось многие годы), где наш Господь лучше нас слышит, или приписывать им какую-то тайную святость, благодаря которой наши молитвы становятся приятнее Богу. Ибо если подлинные Божьи храмы - это мы сами, то, желая воззвать к Богу в его подлинном храме, необходимо молиться внутри себя. Оставим то грубое и плотское мнение евреям и язычникам, ибо у нас есть повеление поклоняться Богу в духе и истине (Ин 4:23) независимо от места.

Верно, что в древности по Божьему повелению Храм был предназначен для совершения молитв и жертвоприношений. Но это было тогда, когда истина лишь проступала из густой тени; теперь, когда она провозглашена открыто, непозволительно останавливаться на каком-либо материальном храме. Впрочем, и в древности Храм был дан евреям не для того, чтобы они замкнули присутствие Бога внутри его стен, но чтобы научить их видеть в нём образ подлинного Храма. Поэтому св. Стефан сурово обличал тех, кто так или иначе полагал, будто Бог живёт в рукотворных храмах; а их предшественников разубеждал пророк Исайя (Ис 66:1).

31. | Hinc praeterea^b plusquam clarum est, neque vocem neque cantum (si in oratione intercedant) habere quicquam momenti, aut hilum proficere apud Deum, nisi ex alto cordis affectu profecta. Quin eius iram adversus^c nos provocant si e summis duntaxat labris et gutture exeunt: quando id est sacrosancto eius nomine abuti, ac eius maiestatem derisui habere; || sicuti ex Iesaiae verbis elicimus, quae etsi latius patent, ad hoc quoque vitium coarguendum pertinent^d || Populus (inquit) iste appropinquat mihi ore suo, et labiis suis me honorat: cor autem eorum longe est a me: et timuerunt me mandato et doctrina hominum [Iesa. 29. d. 13; Matth. 15. a. 8¹]. Propterea ecce faciam in populo hoc miraculum grande et stupendum; peribit enim sapientia a sapientibus eorum, et prudentia seniorum evanescet². Neque tamen vocem aut cantum hic damnamus, quin potius valde commendamus^e, modo animi affectum comitentur^f. Sic enim mentem in Dei cogitatione exercent, et intentam retinent: quae, ut lubrica est et versatilis^g, facile remittitur, et in varia distrahitur, nisi variis fulciatur adminiculis^h. Praeterea, quum Dei gloria in singulis corporis nostri partibus elucere quodammodo debeat, convenit praesertim linguam huic ministerio addictam esse ac devotam tum canendo tum loquendo: quae peculiariter ad enarrandam praedicandamque Dei laudem, condita est. Potissimus tamenⁱ linguae usus est in orationibus publicis, quae in fidelium conventu habentur: quibus hoc agitur, ut Deum, quem uno spiritu eademque fide colimus, communi una voce et veluti eodem omnes ore pariter glorificemus; idque palam, ut omnes vicissim, a suo quisque fratre, confessionem fidei accipiant, ad cuius exemplum invitentur et incitentur^k.

31. Pareillement de ce il est tres-manifeste, que le parler et le chanter, si on en use en oraison, ne sont rien estimez devant Dieu, et ne profitent de rien envers luy, s’ils ne viennent de l’affection et du profond du cœur; mais plustost aucontraire, ils l’irritent et provoquent son ire contre nous, s’ils ne procedent et ne sortent seulement que de la bouche: pource que c’est abuser de son tres-sacré Nom, et avoir en moquerie sa majesté, comme il le declairé par son Prophete. Car combien qu’il parle en general de toutes fictions, il comprend cest abus avec le reste. Ce peuple, dit-il, approche de moy par sa bouche, et en ses levres me glorifie: mais leur cœur est loin de moy. Ils m’ont craint par le mandement et les doctrines des hommes. Pourtant je feray à ce peuple une grand’merveille, et un miracle grand et espovantable. Car la sapience de tous leurs sages perira: et l’entendement de leurs prudens et anciens sera aneanty (Is. 29:13, 14; Matth. 15:8). Nous ne disons pas toutesfois que la parolle ou le chant ne soyent bons: ains les prisons tres bien, moyennant qu’ils suyvent l’affection du cœur et servent à icelle. Car en ce faisant ils aident l’intention de l’homme, autrement fragile et facile à divertir, si elle n’est en toutes sortes confermée: et la retiennent en la cogitation de Dieu. Davantage, d’autant que tous noz membres, chacun en son endroit, doivent glorifier Dieu, il est bon que mesmement la langue, qui est specialement creée de Dieu pour annoncer et magnifier son Nom, soit employée à ce faire, soit en parlant ou en chantant. Et principalement elle est requise aux oraisons qui se font publiquement aux assemblées des Chrestiens, ausquelles il nous faut monstrer que comme nous honnorons Dieu d’un mesme esprit et d’une mesme foy, aussi nous le louons d’une commune et mesme parolle, et quasi d’une mesme bouche (Rom. 15:6): et ce devant les hommes: afin qu’un chacun oye manifestement la confession de la foy qu’a son frere: et soit edifié et incité à l’imitation d’icelle.

31. Hence it is moreover clearly evident, that neither voice nor singing, if used in prayer, has any validity, or produces the least benefit with God, unless it proceed from the inmost desire of the heart. But they rather provoke his wrath against us, if they be only emitted from the lips and throat; since that is an abuse of his sacred name, and a derision of his majesty; as we conclude from the words of Isaiah, which, though their meaning be more extensive, contain also a reproof of this offence: “The Lord said, Forasmuch as this people draw near me with their mouth, and with their lips do honour me, but have removed their heart far from me, and their fear toward me is taught by the precept of men,—therefore, behold, I will proceed to do a marvellous work among this people, even a marvellous work and a wonder; for the wisdom of their wise men shall perish, and the understanding of their prudent men shall be hid.”³⁹⁵ Nor do we here condemn the use of the voice, or singing, but rather highly recommend them, provided 117they accompany the affection of the heart. For they exercise the mind in Divine meditation, and fix the attention of the heart; which by its lubricity and versatility is easily relaxed and distracted to a variety of objects, unless it be supported by various helps. Besides, as the glory of God ought in some respect to be manifested in every part of our bodies, to this service, both in singing and in speaking, it becomes us especially to addict and devote our tongues, which were created for the express purpose of declaring and celebrating the Divine praises. Nevertheless the principal use of the tongue is in the public prayers which are made in the congregations of believers; the design of which is, that with one common voice, and as it were with the same mouth, we may all at once proclaim the glory of God, whom we worship in one spirit and with the same faith; and this is publicly done, that all interchangeably, each one of his brother, may receive the confession of faith, and be invited and stimulated by his example.

31. Of utterance and singing. These of no avail if not from the heart. The use of the voice refers more to public than private prayer.

Hence it is perfectly clear that neither words nor singing (if used in prayer) are of the least consequence, or avail one iota with God, unless they proceed from deep feeling in the heart. Nay, rather they provoke his anger against us, if they come from the lips and throat only, since this is to abuse his sacred name, and hold his majesty in derision. This we infer from the words of Isaiah, which,181though their meaning is of wider extent, go to rebuke this vice also: “Forasmuch as this people draw near me with their mouth, and with their lips do honour me, but have removed their heart far from me, and their fear toward me is taught by the precept of men: therefore, behold, I will proceed to do a marvellous work among this people, even a marvellous work and a wonder: for the wisdom of their wise men shall perish, and the understanding of their prudent men shall be hid,” (Isa. 29:13). Still we do not condemn words or singing, but rather greatly commend them, provided the feeling of the mind goes along with them. For in this way the thought of God is kept alive on our minds, which, from their fickle and versatile nature, soon relax, and are distracted by various objects, unless various means are used to support them. Besides, since the glory of God ought in a manner to be displayed in each part of our body, the special service to which the tongue should be devoted is that of singing and speaking, inasmuch as it has been expressly created to declare and proclaim the praise of God. This employment of the tongue is chiefly in the public services which are performed in the meeting of the saints. In this way the God whom we serve in one spirit and one faith, we glorify together as it were with one voice and one mouth; and that openly, so that each may in turn receive the confession of his brother’s faith, and be invited and incited to imitate it.

31. Hieruit is het bovendien meer dan duidelijk, dat noch een stem, noch gezang, wanneer die in het gebed voorkomen, van enig belang zijn of een greintje nut doen bij God, tenzij ze voortkomen uit een diepe aandoening des harten. Ja zelfs wekken zij zijn toorn jegens ons op, wanneer ze slechts van het uiterste der lippen en uit de keel voortkomen; want dat betekent zijn heilige naam misbruiken en zijn majesteit bespotten, gelijk we opmaken uit de woorden van Jesaja (Jes. 29:13; Matt. 15:8) die ofschoon ze een breder betekenis hebben, ook strekken tot bestraffing van deze fout. "Dit volk," zegt Hij, "nadert tot Mij met zijn mond, en eert Mij met zijn lippen; doch hun hart is ver van Mij, en zij vrezen Mij met mensengeboden en mensenlering; daarom, zie, Ik zal onder dit volk een groot en wonderbaarlijk wonder doen; want de wijsheid zal vergaan van hun wijzen, en het verstand der ouden zal verdwijnen." Wij veroordelen echter hier de stem en het gezang niet, ja zelfs prijzen wij ze zeer aan, als ze maar vergezeld zijn van de gezindheid des harten. Want zo oefenen zij de geest in het denken aan God en houden hem daarop gespannen; die, daar hij onvast en bewegelijk is, gemakkelijk verslapt en verstrooid wordt, indien hij niet door verschillende hulpmiddelen gesteund wordt. Bovendien, daar Gods eer in ieder deel van ons lichaam afzonderlijk enigermate behoort te schitteren, past het vooral, dat de tong aan deze dienst gewijd en toegekend wordt, zowel door zingen als door spreken, daar ze in het bijzonder geschapen is om Gods lof te verhalen en te verkondigen. Maar het belangrijkste gebruik der tong is het gebruik bij de openbare gebeden, die in de vergadering der gelovigen gehouden worden; door welke gebeden dit bewerkt wordt, dat wij God, die wij dienen in één geest en in hetzelfde geloof, met één gemeenschappelijke stem en als het ware allen tegelijk met dezelfde mond verheerlijken, en dat openlijk, zodat allen wederkerig de belijdenis des geloofs ontvangen, een ieder van zijn broeder, en ze door zijn voorbeeld uitgenodigd en opgewekt worden.

31. Vom Reden und Singen beim Gebet

Hieraus ergibt sich nun aber auch mehr als deutlich, daß weder unsere Stimme, noch auch unser Singen, wenn es beim Beten vorkommt, vor Gott irgendeinen Wert haben oder auch nur das Geringste ausrichten können, wenn sie nicht aus dem tiefen Drang des Herzens erwachsen! Nein, wenn sie bloß obenhin von Lippen und Kehlen ausgehen, dann rufen sie Gottes Zorn wider uns hervor; denn das hieße ja, mit Gottes hochheiligem Namen Schimpf zu treiben und mit seiner Majestät seinen Spott zu haben! So ergibt es sich für uns aus Worten des Jesaja, die zwar noch weiter reichen, aber auch dazu dienen, diesen Mißbrauch zu strafen: „Darum daß dies Volk zu mir naht mit seinem Munde und mit seinen Lippen mich ehrt, aber ihr Herz fern von mir ist, und sie mich fürchten nach Menschengeboten, die sie lehren; darum will ich auch mit diesem Volk wunderlich umgehen, aufs wunderlichste und seltsamste, daß die Weisheit seiner Weisen untergehe und der Verstand seiner Klugen verblendet werde“ (Jes. 29,13f.; Matth. 15,8f.).

Aber damit verdammen wir nicht etwa Sprechen oder Singen, sondern wir halten sie vielmehr sehr hoch; nur muß ihnen der Drang des Herzens zur Seite gehen. Denn so üben sie unseren Sinn im Denken an Gott und halten ihn in Spannung; er ist ja unstet und wetterwendisch und wird deshalb leicht abgelenkt und hin und hergezogen, wenn er nicht mit den verschiedensten Mitteln festgehalten wird. Außerdem soll ja Gottes Ehre gewissermaßen aus allen einzelnen Teilen unseres Leibes hervorleuchten, und so ist es billig, daß besonders unsere Zunge mit Reden und Singen zu diesem Dienst bestimmt und geweiht sei; denn sie ist besonders dazu erschaffen, Gottes Lob zu verkündigen und zu preisen. Ihre wichtigste Verwendung findet aber unsere Zunge im öffentlichen Gebet, wie es in der Versammlung der Gläubigen gehalten wird; denn da handelt es sich darum, daß wir Gott, dem wir in einem Geiste und in dem gleichen Glauben dienen, auch gemeinsam mit einer Stimme und wie aus einem Munde gleichermaßen verherrlichen, und zwar öffentlich, so daß wir alle gegenseitig, jeder von seinem Bruder, das Bekenntnis des Glaubens vernehmen und durch sein Beispiel aufgemuntert und angereizt werden.

31. Spraak en sang in gebed

Hierbenewens is dit hier meer as duidelik dat spraak of sang, as dit in die gebed voorkom, van geen belang is of ’n haarbreedte voordeel by God inhou as dit nie uit diepe ontroering van die hart kom nie. Ja, ons verwek sy toorn teen ons as ons gebede slegs van die punte van ons lippe en uit ons keel kom want dit beteken dat ons sy heilige Naam misbruik en sy majesteit bespot. Ons kan dit byvoorbeeld uit Jesaja se woorde aflei wat, hoewel die strekking daarvan breër is, ook dien om hierdie gebrek aan bande te lê. Hy sê: “Hierdie volk nader My met hulle mond en hulle eer My met hulle lippe, maar hulle hart is ver van My; en hulle vrees My volgens mensegebod en menseleer. Kyk, daarom sal Ek hierdie volk ’n groot en verstommende wonderteken aandoen: want die wysheid van hulle wyse manne sal vergaan en die verstand van hulle ouer mense sal verdwyn”.³⁰⁹ Ons verdoem spraak en sang nogtans nie; inteendeel, ons prys dit sterk aan, mits dit maar met hartsontroering gepaard gaan. Want so oefen hulle hulle verstand om aan God te dink en hulle aandag gespanne te hou. Aangesien dit trouens onvas en veranderlik is, verslap 1129 dit maklik en raak verstrooid as dit nie met verskeie hulpmiddels ondersteun word nie.

Aangesien die heerlikheid van God bowendien enigsins in elke deel van ons liggaam behoort te skitter, is dit veral paslik dat die tong deur sang as spraak aan hierdie taak toegesê en gewy is omdat dit besonderlik geskep is om God se lof te vertel en te verkondig. Nogtans is die gebruik van die tong besonder paslik in openbare gebede wat in die vergadering van gelowiges gedoen word waarmee beoog word om God, wat ons met een gees en dieselfde geloof dien, almal saam met een stem en asof uit een mond te verheerlik, en dit in die openbaar, sodat elkeen oor en weer van sy broeder sy geloofsbelydenis kan ontvang en sodat hulle genooi en opgewek kan word om sy voorbeeld te volg.

31. Совершенно очевидно, что славословия и воспевания в молитвах ничего не значат перед лицом Бога и ничуть не приближают нас к Нему, если не исходят из чистого чувства и из глубин сердца. Напротив, они оскорбляют Его и вызывают на нас Божий гнев, когда исходят только изо рта. Ибо это - поношение святейшего имени Бога, насмешка над его величием, как Он и объявил через своего пророка. Хотя он говорит о притворстве любого рода, здесь имеется в виду и этот порок: «Так как этот народ приближается ко Мне устами своими и языком своим чтит Меня, сердце же его далеко отстоит от Меня, и благоговение их предо Мною есть изучение заповедей человеческих, то вот, Я ещё необычайно поступлю с этим народом, чудно и дивно, так что мудрость мудрецов его погибнет и разума у разумных его не станет» (Ис 29:13-14: Мф 15:8-9).

Мы не считаем, однако, что слово или пение нехороши. Но мы полагаем их полезными, когда они вызваны сердечным чувством и усиливают его. Ибо они укрепляют стремление человека, которое без них весьма хрупко и легко уклоняется в сторону, если не получает разного рода поддержку и не удерживается в размышлении о Боге. Более того, поскольку все наши члены, каждый на своём месте, должны славить Бога, то очень хорошо, что язык, сотворённый Богом для возвещения и возвеличивания его имени, используется именно для этого - в слове и пении. Он особенно потребен в молитвах, совершаемых публично на собраниях христиан. На них мы должны показать, что, почитая Бога единым духом и единой верой, также хвалим Его общим и единым словом, почти что едиными устами (Рим 15:6). Хвалим перед людьми, чтобы каждый ясно слышал исповедание веры своего брата, стремился воссоздать в себе эту веру и укрепить её.

32. Canendi vero in Ecclesiis ritum (ut id quoque obiter dicam) non modo vetustissimum esse constat, sed Apostolis quoque in usu fuisse, ex illis Pauli verbis colligere licet, Canam spiritu, canam et mente [1. Cor. 14. c. 15^l]. Item ad Colossenses, 342 Docentes et commonefacientes vos mutuo in hymnis, psalmis et canticis spiritualibus, canentes cum gratia in cordibus vestris Domino [Coloss. 3. c. 16]. Priore enim loco, voce et corde canendum esse praecipit: altero cantilenas spirituales commendat, quibus se mutuo pii aedificent. Id tamen universale non fuisse testatur Augustinus, qui refert sub Ambrosio demum coepisse canere Ecclesiam Mediolanensem: quum saeviente adversus fidem orthodoxam Iustina Valentiniani matre, populus solito magis assiduus in vigiliis esset: reliquas deinde occidentales Ecclesias sequutas [Confess. lib. 9. c. 7]¹. Paulo enim ante dixerat ab orientalibus profectum fuisse hunc morem^{a 2}. Indicat etiam lib.^b Retractationum 2^c, sua aetate fuisse in Aphrica receptum. Hilarius quidam, inquit, vir tribunitius, morem, qui tunc esse apud Carthaginem coeperat, ut hymni ad altare dicerentur de Psalmorum libro, vel ante oblationem, vel quum distribueretur populo quod fuisset oblatum, maledica reprehensione ubicunque poterat lacerabat. Huic respondi, iubentibus fratribus^{d 3}. Et certe si ad eam, quae Dei et Angelorum conspectum decet, gravitatem attemperatus sit cantus, cum dignitatem et gratiam sacris actionibus conciliat, tum ad excitandos in verum precandi studium ardoremque animos plurimum valet. Cavendum tamen diligenter ne ad modulationem intentiores sint aures quam animi ad spiritualem verborum sensum. Quo periculo se permotum fatetur alicubi idem Augustinus, ut interdum optarit institui morem ab Athanasio observatum, qui lectorem tam modico vocis flexu iubebat sonare, ut pronuntianti vicinior foret, quam canenti. Verum, quum reminisceretur quantam sibi utilitatem cantus attulissent, in alteram partem inclinabat [Confess. lib. 10. cap. 33]⁴. Hac ergo adhibita moderatione, nihil dubium quin sanctissimum sit ac saluberrimum institutum⁵. Quemadmodum rursus, quicunque ad suavitatem duntaxat auriumque oblectationem compositi sunt cantus^e, nec Ecclesiae maiestatem decent, nec Deo non summopere displicere possunt. 343

32. Quant à la façon de chanter aux Eglises, j’en diray en passant ce mot, que non seulement elle est fort ancienne, mais que les Apostres mesmes en ont usé, comme on peut deduire de ces parolles de sainct Paul: Je chanteray de bouche, et je chanteray d’intelligence (1 Cor. 14:15). Item aux Colossiens, Vous enseignans et exhortans l’un l’autre entre vous par Hymnes, Pseaumes et Cantiques spirituels, chantans en voz cœurs au Seigneur avec grace (Col. 3:16). Car au premier passage il monstre qu’on doit chanter de cœur et de langue: au second il loue les chansons spirituelles, par lesquelles les fideles s’edifient entre eux. Toutesfois, nous voyons par ce que dit sainct Augustin, que cela n’a point esté tousjours universel. Car il raconte qu’on commença de chanter à Milan du temps de sainct Ambroise, lors que Justine mere de l’Empereur Valentinien persecutoit les Chrestiens et que la coustume de chanter vint de là aux Eglises Occidentales.⁷⁶ Or il avoit dit un peu auparavant, que ceste façon ertoit venue des parties d’Orient, où on en avoit tousjours usé. Il demonstre aussi au second livre des Retractations que l’usage en fut receu en Aphrique de son temps. Et certes si le chant est accommodé à telle gravité qu’il convient avoir devant Dieu et devant ses Anges, c’est un ornement pour donner plus de grace et dignité aux louanges de Dieu, et est un bon moyen pour inciter les cœurs, et les enflamber à plus grande ardeur de prier: mais il se faut tousjours donner garde que les aureilles ne soyent plus attentives à l’harmonie du chant, que les esprits au sens spirituel des parolles. Ce que sainct Augustin confesse en un autre passage avoir craint, disant qu’il eust desiré qu’on eust observé par tout la façon de chanter qu’avoit Athanaise: assavoir, laquelle ressemble mieux à lecture qu’à chant: mais il adjouste d’autrepart, que quand il se souvenoit du fruit et de l’edification qu’il avoit receue en oyant chanter à l’Eglise, il enclinoit plus à la partie contraire, c’est d’approuver le chant.⁷⁷ Quand donc on usera de telle moderation, il n’y a nulle doute que ce ne soit une façon tressaincte et utile: comme aucontraire, les chants et melodies qui sont composées au plaisir des aureilles seulement, comme sont tous les fringots et fredons de la Papisterie, et tout ce qu’ils appellent musique rompue et chose faite et chants à quatre parties, ne conviennent nullement à la majesté de l’Eglise, et ne se peut faire qu’ils ne desplaisent grandement à Dieu.

32. Now, the custom of singing in churches (to speak of it by the way) not only appears to be very ancient, but that it was even used by the apostles, may be concluded from these words of Paul: “I will sing with the spirit, and I will sing with the understanding also.”³⁹⁶ Again, to the Colossians: “Teaching and admonishing one another in psalms, and hymns, and spiritual songs, singing with grace in your hearts to the Lord.”³⁹⁷ For in the former passage he inculcates singing with the voice and with the heart; and in the latter he recommends spiritual songs, which may conduce to the mutual edification of the saints. Yet that it was not universal is proved by Augustine, who relates that in the time of Ambrose, the church at Milan first adopted the practice of singing, when, during the persecution of the orthodox faith by Justina, the mother of Valentinian, the people were unusually assiduous in their vigils; and that the other Western churches followed. For he had just before mentioned that this custom had been derived from the churches of the East. He signifies also, in the second book of his Retractations, that in his time it was received in Africa. “One Hilary, (says he,) who held the tribunitial office, took every opportunity of loading with malicious censures the custom which was then introduced at Carthage, that hymns from the Book of Psalms should be sung at the altar, either before the oblation, or while that which had been offered was distributed to the people. In obedience to the commands of my brethren, I answered him.” And certainly if singing be attempered to that gravity which becomes the presence of God and of angels, it adds a dignity and grace 118to sacred actions, and is very efficacious in exciting the mind to a true concern and ardour of devotion. Yet great caution is necessary, that the ears be not more attentive to the modulation of the notes, than the mind to the spiritual import of the words. With which danger Augustine confesses himself to have been so affected, as sometimes to have wished for the observance of the custom instituted by Athanasius, who directed that the reader should sound the words with such a gentle inflection of voice, as would be more nearly allied to rehearsing than to singing. But when he recollected the great benefit which himself had received from singing, he inclined to the other side. With the observance, therefore, of this limitation, it is without doubt an institution of great solemnity and usefulness. As, on the reverse, whatever music is composed only to please and delight the ear, is unbecoming the majesty of the Church, and cannot but be highly displeasing to God.

32. Singing of the greatest antiquity, but not universal. How to be performed.

It is certain that the use of singing in churches (which I may mention in passing) is not only very ancient, but was also used by the Apostles, as we may gather from the words of Paul, “I will sing with the spirit, and I will sing with the understanding also,” (1 Cor. 14:15). In like manner he says to the Colossians, “Teaching and admonishing one another in psalms, and hymns, and spiritual songs, singing with grace in your hearts to the Lord,” (Col. 3:16). In the former passage, he enjoins us to sing with the voice and the heart; in the latter, he commends spiritual Songs, by which the pious mutually edify each other. That it was not an universal practice, however, is attested by Augustine (Confess. Lib. 9 cap. 7), who states that the church of Milan first began to use singing in the time of Ambrose, when the orthodox faith being persecuted by Justina, the mother of Valentinian, the vigils of the people were more frequent than usual;¹ and that the practice was afterwards followed by the other Western churches. He had said a little before that the custom came from the East.² He also intimates (Retract. Lib. 2) that it was received in Africa in his own time. His words are, “Hilarius, a man of tribunitial rank, assailed with the bitterest invectives he could use the custom which then began to exist at Carthage, of singing hymns from the book of Psalms at the altar, either before the oblation, or when it was distributed to the people; I answered him, at the request of my brethren.”³ And certainly if singing182is tempered to a gravity befitting the presence of God and angels, it both gives dignity and grace to sacred actions, and has a very powerful tendency to stir up the mind to true zeal and ardor in prayer. We must, however, carefully beware, lest our ears be more intent on the music than our minds on the spiritual meaning of the words. Augustine confesses (Confess. Lib. 10 cap. 33) that the fear of this danger sometimes made him wish for the introduction of a practice observed by Athanasius, who ordered the reader to use only a gentle inflection of the voice, more akin to recitation than singing. But on again considering how many advantages were derived from singing, he inclined to the other side.¹ If this moderation is used, there cannot be a doubt that the practice is most sacred and salutary. On the other hand, songs composed merely to tickle and delight the ear are unbecoming the majesty of the Church, and cannot but be most displeasing to God.

32. Dat de gewoonte om in de kerken te zingen (om dit ook terloops te zeggen) oud is, staat niet alleen vast, maar dat ze ook bij de apostelen in gebruik geweest is, kan men opmaken uit deze woorden van Paulus (1 Cor. 14:15) "Ik zal zingen met de geest, ik zal ook met het verstand zingen." Evenzo tot de Colossenzen (Col. 3:16) "Leert en vermaant elkander met lofzangen, psalmen en geestelijke liederen, zingende de Here met aangenaamheid in uw hart." Want in de eerste plaats gebiedt hij te zingen met de stem en het hart; in de tweede plaats prijst hij de geestelijke liederen aan, opdat de vromen daardoor elkander stichten. Dat dit echter niet algemeen gebruikelijk geweest is, getuigt Augustinus¹, die verhaalt, dat de kerk van Milaan eerst onder Ambrosius begonnen is te zingen, toen het volk, daar Justina, de moeder van Valentinianus, tegen het rechtzinnig geloof woedde, meer dan gewoonlijk zonder ophouden waakte, en dat daarna de andere Westerse kerken gevolgd zijn. Want een weinig tevoren had hij gezegd, dat deze gewoonte uit de Oosterse kerken voortgekomen was. Hij geeft ook in het tweede boek zijner "Retractationes" te kennen², dat ze in zijn tijd in Afrika was aangenomen. "Een zekere Hilarius," zegt hij, "een man met de rang van tribuun, hekelde met schimpende berisping, overal waar hij maar kon, de gewoonte, die toen te Carthago ingang begon te vinden, dat lofzangen bij het altaar gezongen werden of vóór het offeren der gaven, of wanneer aan het volk uitgedeeld werd, wat geofferd was. Ik heb hem geantwoord op verzoek van de broederen." En ongetwijfeld, wanneer het gezang gematigd is en zich aanpast aan die verhevenheid, welke past voor het aanschijn Gods en der engelen, dan schenkt het aan de heilige handelingen waardigheid en aangenaamheid, en draagt het er zeer veel toe bij om de harten op te wekken tot de ware ijver en vurigheid om te bidden. Maar toch moet men er zich naarstig voor hoeden, dat de oren meer aandacht schenken aan de schone melodie dan de harten aan de geestelijke zin der woorden. Dezelfde Augustinus bekent ergens³, dat hij door dit gevaar er toe kwam om somtijds te wensen, dat de gewoonte zou worden ingevoerd, welke Athanasius onderhield, die de voorlezer beval zijn stem met zo geringe buiging te doen klinken, dat het meer geleek dat hij las dan zong. Maar wanneer hij weer bedacht, welk nut de gezangen hem aangebracht hadden, neigde hij weer tot het zingen. Wanneer dus deze matiging in acht genomen wordt, is het zonder twijfel een zeer heilige en heilzame instelling. Gelijk aan de andere kant de gezangen, die slechts op liefelijkheid en streling der oren zijn ingericht, niet passen bij de majesteit der kerk, en Gode wel ten zeerste mishagen moeten.

32. Vom Kirchengesang

Im Vorbeigehen noch dies: Der Brauch, in den Kirchen zu singen, ist anerkanntermaßen sehr alt, ja er war schon bei den Aposteln in Übung, wie sich aus den Worten des Paulus entnehmen läßt: „Ich will Psalmen singen im Geist, und ich will auch Psalmen singen mit dem Sinn!“ (1. Kor. 14,15). Auch an die Kolosser schreibt er: „Lehret und vermahnet euch selbst mit Psalmen und Lobgesängen und geistlichen Liedern, und singet dem Herrn mit Lieblichkeit in eurem Herzen!“ (Kol. 3,16; nicht ganz Luthertext). An der ersten Stelle gibt er die Vorschrift, mit der Stimme und mit dem Herzen zu singen, an der zweiten empfiehlt er die geistlichen Lieder, mit denen sich die Frommen gegenseitig erbauen sollen.

Dies ist aber doch nicht allgemein verbreitet gewesen, wie es uns Augustin bezeugt; er berichtet, daß man in der Kirche von Mailand erst unter Ambrosius zu singen begonnen hat; damals wütete nämlich Justina, die Mutter des Valentinian, 596 gegen den rechten Glauben, und das Volk stand mit größerer Ausdauer auf der Wacht, als es das sonst gewohnt war. Die übrigen Kirchen des Westens sind dann nach Augustins Bericht gefolgt (Bekenntnisse, 9,7). Kurz zuvor berichtet er nämlich, daß diese Sitte ihren Ursprung in den Kirchen des Ostens hatte. Im zweiten Buch seiner „Retractationes“ macht er deutlich, daß sie erst zu seiner Zeit in Afrika aufgenommen wurde. Er sagt da: „Ein gewisser Hilarius, ein Mann vom Rang eines Tribunen, verunglimpfte, wo er nur konnte, mit schmähenden Vorwürfen den damals zu Karthago aufgekommenen Brauch, vor dem Altar aus dem Buche der Psalmen Hymnen anzustimmen, und zwar entweder vor der Darbringung des Opfers, oder aber bei der Austeilung des Geopferten an das Volk. Diesem Mann habe ich auf Geheiß der Brüder eine Erwiderung gegeben“ (Retract. II,11). Und wirklich, wenn der Gesang so würdig und maßvoll geschieht, wie sich das vor Gottes und der Engel Angesicht gebührt, so verschafft er einerseits den heiligen Handlungen Würde und Anmut und dient andererseits sehr dazu, die Herzen zum wahren Eifer und zur rechten Inbrunst im Gebet zu erwecken. Man muß sich nur gründlich hüten, daß nicht das Ohr mehr Aufmerksamkeit auf die Melodie verwendet, als das Herz auf den geistlichen Sinn der Worte! Diese Gefahr hat den gleichen Augustin nach seinem eigenen Geständnis dazu bewegt, daß er zuweilen den Wunsch hatte, es möchte doch der von Athanasius beobachtete Brauch eingeführt werden: Athanasius gebot nämlich dem Vorleser, den Ton seiner Stimme so wenig wechseln zu lassen, daß er eher zu reden, als zu singen schien. Dann aber erinnerte sich Augustin daran, wieviel Gutes ihm das Singen gebracht hatte, und darüber neigte er dann doch wieder zur anderen Seite (Bekenntnisse 10,33). Wenn man also ein solches Maßhalten übt, dann ist der Gesang unzweifelhaft eine sehr heilige und heilbringende Übung. Dagegen ist nun auf der anderen Seite jeder Gesang, der bloß lieblich klingen und die Ohren ergötzen soll, der Majestät der Kirche nicht angemessen, und er kann auch Gott nur höchst mißfällig sein.

32. Kerksang

Sover dit die gewoonte om in ons kerke te sing aangaan - om nou ook maar in die verbygaan hieroor te praat -, staan dit vas dat dit nie alleen ’n baie ou gewoonte is nie maar ook dat dit onder die apostels gebruik is. Dit kan uit Paulus se woorde afgelei word wanneer hy sê: “Met my gees sal ek sing, en ek sal ook met my verstand sing”.³¹⁰ Net so aan die Kolossensers: “Leer en vermaan mekaar met gesange, psalms en geestelike liedere en sing met dankbaarheid in julle harte tot die Here”.³¹¹ Want in die eerste plek skryf hy voor dat hulle met stem en hart moet sing, en ten tweede prys hy geestelike liedere aan sodat vroom mense mekaar daarmee kan opbou.

Augustinus getuig egter dat dit nie ’n algemene gebruik was nie. Hy vertel dat die kerk in Milaan eers onder Ambrosius begin sing het toe Justina, keiser Valentinianus se moeder, die regsinnige leer verwoed aangeval het en die volk meer as wat gewoonlik gebeur het, voortdurend gewaak het en dat ander Westerse kerke hulle daarna gevolg het.³¹² Want hy het ’n rukkie tevore gesê dat hierdie gewoonte van die Oosterse kerke kom. Hy toon ook in die tweede boek van sy Hersienings aan dat hierdie gewoonte tydens sy leeftyd in Afrika aanvaar is. Hy sê: “’n Sekere Hilarius met die amp van tribune het oral waar hy kon, met lasterlike berispings die gewoonte wat toe reeds in Carthago posgevat het, naamlik dat lofsange uit die Psalms by die altaar gesing word òf voor die offergawe òf wanneer die offergawe onder die volk verdeel is, aangeval. Op versoek van die broeders het ek hom geantwoord”.³¹³

1130 En as sang aangepas is by die erns wat voor God en die engele betaamlik is, gee dit enersyds aan heilige oefeninge waardigheid en aangenaamheid, en andersyds dra dit baie daartoe by om ons gemoedere tot ware gebedsywer en vuur op te wek. Maar ons moet nogtans versigtig waak dat ons ore nie meer op die melodie gesteld is as ons harte op die geestelike betekenis van die woorde nie. Dieselfde Augustinus sê iewers dat hy deur dieselfde gevaar so ontstel is dat hy soms wens dat die gebruik wat deur Athanasius gehandhaaf is, weer ingestel word. Hy het die voorleser naamlik beveel om (sy woorde) met so ’n matige stembuiging te laat hoor dat dit eerder sou klink of hy praat as dat hy sing. Maar wanneer hy weer daaraan gedink het hoeveel nut sang vir hom teweeggebring het, het hy weer tot die teendeel geneig.³¹⁴ As hierdie matigheid toegepas word, is dit ongetwyfeld ’n baie heilige en heilsame instelling. So is aan die ander kant al die liedere wat vir die aangenaamheid en genot vir ons ore gekomponeer is,³¹⁵ nie vir die majesteit van die kerk betaamlik nie, en hulle kan God slegs grootliks mishaag.

32. Что касается пения в церквях, то я мимоходом замечу, что оно не только возникло очень давно, но существовало ещё в апостольские времена, как можно заключить из слов св. Павла: «Буду петь духом (у Кальвина - «устами»), буду петь и умом» (1 Кор 14:15). А также в Послании к колоссянам: «Научайте и вразумляйте друг друга псалмами, славословием и духовными песнями, во благодати воспевая в сердцах ваших Господу» (Кол 3:16). В первом отрывке апостол показывает, что нужно воспевать сердцем и устами; во втором - он хвалит духовные песни, с помощью которых верующие получают друг от друга наставление.

Однако у св. Августина мы читаем, что пение не всегда было распространено повсеместно. Он рассказывает, что петь начали во времена св. Амвросия в Милане, когда Юстина, мать императора Валентиниана, преследовала христиан (Августин. Исповедь, IX, 7, 13 (МРL, XXXII, 770)); оттуда пение распространилось по западным церквам. Несколько раньше он сказал, что этот обычай пришёл из церквей Востока, где он соблюдался всегда (Августин. Пересмотры, II, 11 (МРL, XXXII, 634)). Во второй книге «Пересмотров» св. Августин говорит, что в Африке в его время пение было принято. Очевидно, что если пение так глубоко укоренено, что преподносится Богу и его Ангелам, то оно есть украшение, придающее больше достоинства хвале Богу, и хорошее средство воодушевления сердец, дабы они стали более пылкими в молитве. Но нужно постоянно следить за тем, чтобы уши не были более внимательны к гармонии пения, нежели умы - к духовному смыслу слов. В другом месте св. Августин высказывает опасение: он хотел бы, чтобы повсюду соблюдались правила пения, установленные Афанасием, то есть пение было бы скорее чтением. Он, однако, добавляет, что когда он вспоминает о плодах научения, которые получил, слушая церковные распевы, то склоняется к противоположному мнению, то есть одобряет пение (Августин. Исповедь, X, 33, 50 (МРL, XXXII, 800)).

Когда высказываются так сдержанно, то не остаётся сомнений в священности и пользе духовных песнопений. Напротив, когда песни и мелодии сочиняются лишь для удовольствия слуха - а таковы фиоритуры и всё музицирование папистов, а также то, что именуется прерывистой музыкой и четырёхголосным пением, - то это не подобает величию Церкви и не может быть сколько-нибудь угодно Богу.

33. | Quo etiam plane constat, non Graeco inter Latinos, nec Latino inter Gallos aut Anglos (ut hactenus passim factitatum est) sed populari sermone concipiendas esse publicas orationes, qui vulgo a toto coetu intelligi possit; quandoquidem in totius Ecclesiae aedificationem fieri convenit: ad quam ex sono non intellecto nullus penitus fructus redit. Apud quos vero nulla est nec^a charitatis nec humanitatis^b ratio, ii saltem Pauli authoritate moveri aliquantulum^c debebant, cuius verba minime ambigua sunt. Si benedixeris, inquit, spiritu, is qui implet locum idiotae, quomodo ad tuam benedictionem respondebit^d Amen, quandoquidem quid dicas nescit? nam tu quidem^e gratias agis, sed alius non aedificatur [1. Cor. 14. c. 16]¹. || Quis ergo effraenem Papistarum licentiam satis miretur, qui Apostolo palam sic reclamante, exotica lingua verbosissimas preces reboare non formidant, in quibus nec syllabam unam ipsi interdum assequuntur, nec alios intelligere volunt? Nobis vero secus agendum praescribit Paulus. Quid ergo? (inquit) orabo spiritu, orabo et mente: psallam spiritu, psallam et mente [Ibidem, 14. c. 15]. || Spiritus voce singulare linguarum donum significans, quo nonnulli praediti abutebantur, quum a mente, hoc est intelligentia, illud avellerent^f. || Sic tamen omnino sentiendum, nulla ratione fieri posse, nec in publica oratione, nec in privata, quin^g lingua sine animo^h summopereⁱ Deo displiceat^k. || Ad hoc, cogitationis ardore mentem esse debere incitatam, quo totum longe superet quod lingua enuntiando exprimere potest. Postremo, ne esse quidem orationi privatae necessariam linguam, nisi quoad interior sensus vel sibi ipse ad incitationem sufficere non valet, vel incitationis vehementia linguae actionem secum rapit. Nam etsi optimae interdum orationes voce carent, saepe tamen usu venit ut affectu mentis exultante, et lingua in vocem, et membra alia in gesticulationem sine ambitione erumpant. Inde scilicet incertum istud^l Hannae murmur [1. Sam. 1. b. 13], || cuius simile quiddam sancti omnes perpetuo in se experiuntur, dum in abruptas et concisas voces prosiliunt. Corporis autem gestus in precatione observari soliti (quales sunt geniculatio, et capitis detectio) exercitia sunt, quibus ad maiorem Dei venerationem assurgere conamur. 344

33. Dont aussi il appert que les oraisons publiques ne se doyvent faire n’en langage Grec entre les Latins, n’en Latin entre François ou Anglois (comme la coustume a esté par tout cy devant) mais en langage commun du pays, qui se puisse entendre de toute l’assemblée, puis qu’elles doyvent estre faites à l’edification de toute l’Eglise, à laquelle ne revient aucun fruit d’un bruit non entendu. Encore ceux qui n’avoyent aucun esgard ny à charité ny à humanité, se devoyent pour le moins esmouvoir un petit de l’authorité de sainct Paul, duquel les parolles sont assez evidentes. Si tu rends grace de son non entendu, celuy qui tient le lieu d’un ignorant, comment dira-il Amen à ta benediction, veu qu’il n’entend point ce que tu dis? Car tu rens bien graces: mais un autre n’en est point edifié (1 Cor. 14:16). Qui est-ce donc qui se pourra assez esmerveiller d’une audace tant effrenée qu’ont eu les Papistes et ont encore, qui contre la defense de l’Apostre, chantent et brayent de langue estrange et incognue, en laquelle le plus souvent ils n’entendent pas euxmesmes une syllabe, et ne veulent que les autres y entendent? Or sainct Paul nous monstre que nous devons tenir un autre chemin. Que feray-je donc? dit-il. Je prieray de voix, je prieray d’entendement. Je chanteray de voix, je chanteray d’intelligence. Auquel passage il use de ce mot d’Esprit au lieu que nous avons mis Voix, signifiant le don des langues, dont plusieurs se voulant magnifier abusoyent, le separant d’avec intelligence. Toutesfois il nous faut tousjours penser qu’il ne se peut faire que la langue sans le cœur, soit en oraison particuliere ou publique, ne soit fort deplaisante à Dieu. Davantage, que l’ardeur et vehemence du vouloir doit estre si grande, qu’elle outrepasse tout ce que peut exprimer la langue. Finalement, qu’en l’oraison particuliere la langue mesme n’est point necessaire, sinon d’autant que l’entendement n’est point suffisant à s’esmouvoir soymesme: ou bien que par esmotion vehemente il pousse la langue et la contraind de se mettre en œuvre. Car combien qu’aucunesfois les meilleures oraisons se facent sans parler, neantmoins souvent il advient que l’affection du cœur est si ardente, qu’elle pousse et la langue et les autres membres, sans aucune affectation ambitieuse. De là venoit qu’Anne mere de Samuel murmuroit entre ses levres (1 Sam. 1:13), voulant prier. Et les fideles experimentent journellement en eux le semblable, quand en leurs prieres ils jettent des voix et souspirs sans y avoir pensé. Quant aux maintiens et façons exterieures du corps, qu’on a coustume d’observer (comme de s’agenouiller et de se deffuler), ce sont exercices par lesquels nous nous efforçons de nous appareiller à plus grande reverence de Dieu.

33. Hence also it plainly appears, that public prayers are to be composed, not in Greek among the Latins, nor in Latin among the French or English, as has hitherto been universally practised; but in the vernacular tongue, which may be generally understood by the whole congregation; for it ought to be conducted to the edification of the whole Church, to whom not the least benefit can result from sounds which they do not understand. But they who disregard the voice both of charity and of humanity, ought at least to discover some little respect for the authority of Paul, whose words are free from all ambiguity: “When thou shalt bless with the Spirit, how shall he that occupieth the room of the unlearned say Amen at thy giving of thanks, seeing he understandeth not what thou sayest? For thou verily givest thanks well, but the other is not edified.”³⁹⁸ Who, then, can sufficiently wonder at the unbridled license of the Papists, who, notwithstanding this apostolic caution against it, are not afraid to bellow their verbose prayers in a foreign language, of which they neither sometimes understand a syllable themselves, nor wish a syllable to be understood by others! But Paul directs to a different practice: “What is it then? (says he) I will pray with the spirit, and I will pray with the understanding also: I will sing with the spirit, and I will sing with the understanding also.”³⁹⁹ Signifying by the word spirit the peculiar gift of tongues, which was abused by some of its possessors, when they separated it from understanding. Thus it must be fully admitted, that both in public and in private prayer, the tongue, unaccompanied by the heart, cannot but be highly displeasing to God; and likewise that the mind ought to be incited, in the 119ardour of meditation, to rise to a much higher elevation than can ever be attained by the expression of the tongue; lastly, that the tongue is indeed not necessary to private prayer, any further than as the mind is insufficient to arouse itself, or as the vehemence of its emotions irresistibly carries the tongue along with them. For though some of the best prayers are not vocal, yet it is very common, under strong emotions, for the tongue to break forth into sounds, and the other members into gestures, without the least ostentation. Hence the uncertain muttering of Hannah,⁴⁰⁰ somewhat similar to which is experienced by the saints in all ages, when they break forth into abrupt and imperfect sounds. The corporeal gestures usually observed in prayer, such as kneeling and uncovering the head, are customs designed to increase our reverence of God.

33. Public prayers should be in the vulgar, not in a foreign tongue. Reason, 1. The nature of the Church. 2. Authority of an apostle. Sincere affection always necessary. The tongue not always necessary. Bending of the knee, and uncovering of the head.

It is also plain that the public prayers are not to be couched in Greek among the Latins, nor in Latin among the French or English (as hitherto has been every where practised), but in the vulgar tongue, so that all present may understand them, since they ought to be used for the edification of the whole Church, which cannot be in the least degree benefited by a sound not understood. Those who are not moved by any reason of humanity or charity, ought at least to be somewhat moved by the authority of Paul, whose words are by no means ambiguous: “When thou shalt bless with the spirit, how shall he that occupieth the room of the unlearned say, Amen, at thy giving of thanks, seeing he understandeth not what thou sayest? For thou verily givest thanks, but the other is not edified,” (1 Cor. 14:16, 17). How then can one sufficiently admire the unbridled license of the Papists, who, while the Apostle publicly protests against it, hesitate not to bawl out the most verbose prayers in a foreign tongue, prayers of which they themselves sometimes do not understand one syllable, and which they have no wish that others should understand?² Different is the course which Paul prescribes, “What is it then? I will pray with the spirit, and I will pray with the understanding also; I will sing with the spirit, and I will sing with the understanding also:” meaning by the spirit the special gift of tongues, which some who had received it abused when they dissevered183it from the mind, that is, the understanding. The principle we must always hold is, that in all prayer, public and private, the tongue without the mind must be displeasing to God. Moreover, the mind must be so incited, as in ardor of thought far to surpass what the tongue is able to express. Lastly, the tongue is not even necessary to private prayer, unless in so far as the internal feeling is insufficient for incitement, or the vehemence of the incitement carries the utterance of the tongue along with it. For although the best prayers are sometimes without utterance, yet when the feeling of the mind is overpowering, the tongue spontaneously breaks forth into utterance, and our other members into gesture. Hence that dubious muttering of Hannah (1 Sam. 1:13), something similar to which is experienced by all the saints when concise and abrupt expressions escape from them. The bodily gestures usually observed in prayer, such as kneeling and uncovering of the head (Calv. in Acts 20:36), are exercises by which we attempt to rise to higher veneration of God.

33. En daaruit blijkt ook duidelijk, dat de openbare gebeden onder de Latijnen niet in de Griekse, en onder de Fransen of Engelsen niet in de Latijnse taal uitgesproken moeten worden, zoals tot nu toe overal gedaan is, maar in de taal des volks, die algemeen door de ganse vergadering begrepen kan worden; want het is passend, dat het geschiedt tot stichting van de gehele kerk, en die kan uit een geluid, dat ze niet begrijpt, in 't geheel geen vrucht trekken. En zij, die geen rekening houden met liefde of menselijk gevoel, mochten zich althans wel een weinig laten bewegen door het gezag van Paulus, wiens woorden geenszins twijfelachtig zijn. "Indien gij dankzegt," zegt hij (1 Cor. 14:16) "met de geest, hoe zal degene, die de plaats eens ongeleerden vervult, amen zeggen op uw dankzegging, dewijl hij niet weet, wat gij zegt? Want gij dankzegt wel, maar de ander wordt niet gesticht." Wie kan zich dan voldoende verwonderen over de teugelloze vermetelheid der pausgezinden, die, hoewel de apostel zich zo daartegen openlijk verzet, er niet voor terugdeinzen in een vreemde taal zeer woordenrijke gebeden te doen weergalmen, waarvan zij soms zelf geen enkel woord verstaan en niet willen, dat anderen het begrijpen? Maar Paulus schrijft ons voor anders te handelen. "Wat dan," zegt hij (1 Cor. 14:15) "ik zal wel met de geest bidden, maar ik zal ook met het verstand bidden; ik zal wel met de geest zingen, maar ik zal ook met het verstand zingen." Met het woord geest geeft hij daar te kennen de bijzondere gave der tongen, welke sommigen, die ermede begaafd waren, misbruikten, daar ze haar losmaakten van het verstand, dat is het begrijpen. Maar dit moet men geheel en al beseffen: dat het niet anders kan, noch in het openbaar, noch in het persoonlijk gebed, of de tong zonder het hart mishaagt Gode ten zeerste. Bovendien, dat het verstand door de vurigheid der gedachte zo moet worden opgewekt, dat het ver moet gaan boven alles, wat de tong kan uitspreken. Ten slotte, dat voor het persoonlijk gebed de tong zelfs niet noodzakelijk is, behalve voorzover of het inwendig besef niet krachtig genoeg is om zichzelf op te wekken, of de hevigheid der opwekking de tong aan het spreken brengt. Want ofschoon de beste gebeden soms zonder stem zijn, gebeurt het toch dikwijls, dat, wanneer de aandoening des geestes opspringt, de tong tot spreken en de andere ledematen tot gebaren zonder ijdel vertoon uitbreken. Vanhier kwam ongetwijfeld voor dat onduidelijk gefluister van Hanna (1 Sam. 1:13) en alle heiligen ervaren voortdurend iets dergelijks in zichzelf, wanneer ze uitbarsten in afgebroken en verbrokkelde woorden. En de gebaren des lichaams, die bij het bidden in acht genomen plegen te worden (zoals het knielen en het ontbloten van het hoofd) zijn oefeningen, waardoor wij tot grotere eerbied jegens God trachten op te stijgen.

33. Das Gebet soll in der Volkssprache geschehen

Daraus ergibt sich auch deutlich, daß man die öffentlichen Gebete nicht etwa bei den Lateinern in griechischer und bei den Franzosen und Engländern in lateinischer Sprache halten darf - wie das bis heute durchweg im Schwange ging! -, sondern daß sie in der Volkssprache abgefaßt sein müssen, die allgemein von der ganzen Versammlung verstanden werden kann. Denn diese Gebete sollen zur Erbauung der ganzen Kirche geschehen; ihr kann aber aus einem unverständlichen Klang keinerlei Frucht erwachsen! Wer aber weder auf die Liebe, noch auf das menschliche Empfinden Rücksicht nimmt, der sollte sich wenigstens einigermaßen vom Ansehen des Paulus bewegen lassen, dessen Worte durchaus eindeutig sind: „Wenn du aber segnest im Geist, wie soll der, so an des Laien Statt steht, Amen sagen auf deine Danksagung, sintemal er nicht weiß, was du sagst? Du danksagest wohl sein; aber der andere wird nicht davon gebessert!“ (1. Kor. 14,16f.). Wer kann sich doch genugsam über den zügellosen Mutwillen der Papisten verwundern, die sich trotz dieses offenen Widerspruchs des Apostels nicht scheuen, die wortreichsten Gebete in einer fremden Sprache widerhallen zu lassen, Gebete, von denen sie selbst zuweilen nicht eine einzige Silbe begreifen und auch nicht wollen, daß andere sie verstehen?

Uns dagegen gibt Paulus eine andere Weisung; er spricht: „Wie soll es aber denn sein? Ich will beten mit dem Geist und will beten auch im Sinn; ich will Psalmen singen im Geist und will auch Psalmen singen mit dem Sinn!“ (1. Kor. 14,15). Unter „Geist“ versteht er hier die besondere Gabe der Zungenrede; einige, denen sie zuteil geworden war, mißbrauchten sie nämlich, indem sie sie vom „Sinn“, das heißt: vom Verständnis, abtrennten. Wir müssen aber allgemein urteilen, daß die Zunge ohne das Herz bei öffentlichem wie bei privatem Gebet Gott in jeder Hinsicht nur höchst mißfällig sein kann. Außerdem - so müssen wir weiter sagen - soll unser Sinn von einer derartigen Inbrunst der Betrachtung entflammt sein, daß 597 er damit weit über alles hinausdringt, was die Zunge mit ihrer Kundmachung zum Ausdruck bringen kann.

Und endlich: auch zum Einzelgebet ist die Zunge nicht erforderlich, es sei denn, daß die innere Empfindung von sich aus nicht stark genug ist, um sich recht aufzumuntern, oder aber, daß die Wucht solchen inneren Drangs auch ganz von selbst die Zunge in Bewegung setzt! Denn es geschehen zwar zuweilen die besten Gebete ohne die Zunge, aber in Wirklichkeit kommt es doch oft dazu, daß durch einen heftigen Ausbruch der inneren Bewegung nun auch die Zunge Worte auslöst und die anderen Glieder in heftige Gebärden verfallen, und zwar, ohne daß man dabei nach außen etwas scheinen will! Daher kommt auch das unbestimmte Murmeln der Hanna (1. Sam. 1,13), und etwas Ähnliches erfahren alle Heiligen ständig an sich selbst, indem sie nämlich unwillkürlich abgebrochene und abgehackte Worte entschlüpfen lassen.

Die körperlichen Gebärden aber, die man gewöhnlich beim Gebet beobachtet, wie z.B. das Beugen der Knie und das Entblößen des Hauptes, sind Übungen, durch die wir uns zu größerer Ehrerbietung gegen Gott zu erheben bemühen.

33. ’n Gebed moet in eie taal gedoen word

Daaruit blyk ook duidelik dat openbare gebede onder Latynsprekendes nie in Grieks en onder Franse of Engelse nie in Latyn gedoen moet word soos tot dusver oral gedoen is nie, maar in die volkstaal wat algemeen deur die hele vergadering verstaan kan word. Dit is immers paslik dat dit tot stigting van die hele kerk moet geskied wat uit ’n geluid wat dit nie verstaan nie, hoegenaamd geen vrug pluk nie. Die mense wat trouens nie met die liefde of medemenslikheid rekening hou nie, moes ten minste ietwat deur Paulus se gesag beweeg word omdat sy woorde ondubbelsinnig is. Hy sê: “As jy met die gees danksê, hoe sal iemand wat die plek van ’n onkundige inneem, op jou dankgebed ’Amen’ antwoord as hy nie weet wat jy sê nie? Want jy betuig wel dank, maar die ander een word nie daardeur gestig nie.”³¹⁶ Wie sou hom dan genoeg verbaas vir die ongebreidelde vrysinnigheid van die pousgesindes, wat ten spyte daarvan dat die apostel hom so uitdruklik daarteen verset, nie daarvan terugdeins om in ’n vreemde taal gebede met ’n oorvloed woorde uit te basuin waarvan hulle self soms nie ’n enkele lettergreep begryp nie en ook nie wil hê dat ander dit moet begryp nie?

Paulus skryf ons trouens ’n heeltemal ander handelwyse voor. Hy sê: “Hoe dan? Ek sal met die gees bid, maar ek sal ook met die verstand bid. 1131 Ek sal met die gees psalmsing, maar ek sal ook met die verstand psalmsing”.³¹⁷ Met die woord gees dui hy daar die besondere gawe van taie aan wat sommiges wat die gawe gehad het, misbruik het, aangesien hulle dit van die verstand, dit is van begrip, losgeskeur het. Nogtans moet ons ten voile daarvan bewus wees dat dit hoegenaamd nie moontlik is, nôg in openbare gebed nôg in persoonlike gebed, dat die tong sonder die hart God baie kan behaag nie. Buitendien moet ons besef dat ons verstand (so) deur die vuur van ons gedagtes opgewek moet word dat dit alles wat die tong deur spraak kan uitdruk, ver te bowe moet gaan. Ten slotte moet ons weet dat die tong vir ’n persoonlike gebed selfs nie eens noodsaaklik is nie, behalwe in soverre òf die innerlike gevoel nie kragtig genoeg is om homself aan te por nie òf die heftigheid van die opwekking die tong ook tot handeling meesleur. Want hoewel die beste gebede soms sonder klank is, gebeur dit nogtans dikwels dat wanneer daar ’n opbruising van die ontroering van die verstand plaasvind, die tong in klank en ander ledemate in gebare sonder eersug uitbars. Hieruit het Hanna se onduidelike gefluister natuurlik gekom,³¹⁸ en al die heiliges ervaar voortdurend iets soortgelyks in hulle wanneer hulle in gebroke en stotterende stemme uitbars. Liggaamsgebare wat gewoonlik in ’n gebed waargeneem word, soos die buig van die knieë en die ontbloting van die kop, is oefeninge waardeur ons poog om tot groter eerbied vir God op te styg.

Die ‘Onse Vader’: die eerste drie bedes (Afdeling 34 - 42)

33. Отсюда становится ясным также то, что публичные молитвы должны совершаться не на греческом языке среди говорящих по-латыни, не на латинском среди говорящих по-французски или по-английски (так ранее обычно было повсюду), а на разговорном языке данной страны, чтобы молитвы могло понять всё собрание. Ибо они должны служить для созидания и наставления всей Церкви, которой непонятный шум не приносит никакого плода. А на тех людей, в ком нет ни капли любви и человечности, должен хоть немного подействовать авторитет св. Павла, высказывание которого совершенно ясно: «Если ты будешь благословлять духом (у Кальвина - «непонятно»), то стоящий на месте простолюдина как скажет "аминь" при твоём благодарении? Ибо он не понимает, что ты говоришь. Ты хорошо благодаришь, но другой не назидается» (1 Кор 14:16-17). А теперь кто не изумится необузданной дерзости, которую проявили и всё ещё проявляют паписты, вопреки запрету апостола распевающие и взывающие на чужом и незнакомом языке, на котором чаще всего сами не понимают ни слова и только хотят, чтобы понимали другие?

Св. Павел указывает, что мы должны идти другим путём. «Что же делать? Стану молиться духом (у Кальвина - «голосом»), стану молиться и умом; буду петь духом, буду петь и умом» (1 Кор 14:15). В этом отрывке, где мы употребляем слово «голос», апостол пользуется словом «дух», подразумевая дар речи. Многие, желая удивить, злоупотребляли переводом и отделяли язык от ума. Но мы всегда должны помнить о том, что язык в отрыве от ума и сердца не может не быть отвратителен Богу - как в уединённой молитве, так и в публичной.

Более того, мы должны помнить, что пылкость и сила желания (vouloir) должны быть так велики, чтобы превзойти всё выразимое на человеческом языке. Наконец, в личной молитве сам язык перестаёт быть необходимым. Он нужен лишь потому, что внутренняя мысль не может двигаться сама по себе: посредством сильной эмоции она обращается к языку и приводит его в действие. Хотя иногда лучшие молитвы - это безмолвные молитвы, часто бывает, что сердечное чувство столь пылко, что приводит в движение язык и другие члены без всяких честолюбивых стремлений молящегося. Так Анна, мать Самуила, желая молиться, «говорила в сердце своём, а уста её только двигались» (1 Цар 1:13). И верующие каждый день переживают нечто подобное, когда в молитвах вздыхают и испускают стоны без всякого желания со своей стороны. Что касается внешнего вида и положения тела, которые мы обычно наблюдаем при молитвах (коленопреклонения, распущенные волосы), то это упражнения, посредством которых мы стремимся выразить величайшее почтение к Богу.

34. | Nunc certior orandi non modo ratio, sed forma quoque ipsa discenda est: ea scilicet quam per dilectum Filium suum nobis caelestis Pater tradidit [Matth. 6. b. 9; Luc. 11. a. 2]¹: ubi immensam bonitatem ac mansuetudinem agnoscere licet. Nam praeterquam quod nos monet atque hortatur ut se in omni nostra necessitate quaeramus (qualiter^a filii in parentum fidem, quoties ulla anxietate afflictantur^b, confugere solent) quoniam videbat ne id quidem satis nos perspicere, quam angusta esset nostra paupertas, quid aequum postulare, quid^c e re nostra esset, huic etiam nostrae ignorantiae occurrit: et quod captui nostro deerat, de suo ipse supplevit ac suffecit. Praescripsit^d enim nobis formulam, qua velut in tabula proposuit quicquid a se expetere licet, quicquid in rem nostram conducit, quicquid postulare necesse est. Ex qua eius benignitate magnum consolationis fructum percipimus, quod nihil absurdum, nihil alienum aut importunum, nihil denique non illi acceptum postulare nos intelligimus, qui pene ex eius ore rogamus. || Plato quum hominum imperitiam videret in votis ad Deum perferendis, quibus concessis pessime illis saepius consultum fuerit: optimam precandi rationem hanc esse pronuntiat, e veteri Poeta sumptam, Iupiter rex, optima nobis et voventibus et non voventibus tribue: mala autem poscentibus quoque abesse iube [In Alcib. 2. vel De voto.]². Atque homo quidem ethnicus in eo sapit, quod iudicat^e quam sit periculosum a Domino expetere quod cupiditas nostra dictaverit: simul nostram infoelicitatem prodit, qui ne hiscere quidem sine discrimine coram Deo possimus, nisi ad rectam orandi normam nos Spiritus instituat [Rom. 8. e. 26]. || Quo maiore in pretio censeri apud nos meretur hoc privilegium, dum unigenitus Dei filius verba nobis in os suggerit quae mentem nostram omni haesitatione expediant.

34. Maintenant davantage, il nous faut apprendre non seulement la façon de faire oraison, mais le stile mesme et formulaire que nostre Pere celeste nous en a donné par son trescher Fils nostre Seigneur Jesus Christ (Matth. 6:9; Luc 11:2). En quoy nous pouvons cognoistre une bonté et douceur incomprehensible. Car outre ce qu’il nous admonneste et exhorte de nous retourner à luy en toutes noz necessitez, comme enfans ont leurs recours à leur Pere, toutes fois et quantes que le besoin les presse, cognoissant que nous ne pouvons assez entendre combien grande est nostre povreté et misere, ne comprendre ce qui est bon à luy demander, et ce qui est utile et profitable, il a voulu subvenir à nostre ignorance, et suppleer de soymesme le defaut de nostre esprit. C’est qu’il nous a baillé un formulaire d’oraison, auquel comme en un tableau, il nous a mis en evidence tout ce qui est licite de souhaiter et desirer de luy: tout ce qui nous peut servir et profiter, et tout ce qui nous est besoin et necessaire de luy demander. De ceste benignité et mansuetude nous pouvons prendre une singuliere consolation. Car nous voyons et sommes asseurez que nous ne luy faisons requeste qui soit illicite, importune ny estrange devant luy, et ne demandons chose qui ne luy soit agreable, quand ainsi ensuyvans sa reigle, nous prions quasi par sa bouche. Platon voyant l’ignorance des hommes en leurs desirs et souhaits qu’ils font à Dieu, lesquels souvent ne leur peuvent estre concedez sinon à leur grand dommage, declaire que la meilleure maniere de prier est celle qu’a baillé un Poete ancien, de requerir Dieu de nous faire le bien, soit soit que nous le demandions ou ne le demandions pas: et vouloir destourner le mal de nous mesmes quand nous desirerions qu’il nous advinst.⁷⁸ Enquoy il a bonne opinion, comme peut avoir un homme Payen, d’autant qu’il voit combien il est dangereux de requerir à Dieu ce que nostre cupidité nous enseigne. Et pareillement monstre assez nostre mal-heur, en ce que nous ne pouvons pas sans dangier ouvrir la bouche pour rien demander à Dieu, sinon que le sainct Esprict nous conduise à la droite forme de bien prier (Rom. 8:26). Et d’autant plus ce privilege merite-il d’estre prisé de nous, que le Fils de Dieu nous suggere quasi les parolles en la bouche, lesquelles delivrent nos esprits de tous scrupules et doutes.

34. Now, we must learn not only a certain rule, but also the form of praying; even that which our heavenly Father has given us by his beloved Son;⁴⁰¹ in which we may recognize his infinite goodness and clemency. For beside advising and exhorting us to seek him in all our necessities, as children, whenever they are afflicted with any distress, are accustomed to have recourse to the protection of their parents; seeing that we did not sufficiently perceive how great was our poverty, what it was right to implore, or what would be suitable to our condition, he has provided a remedy even for this our ignorance, and abundantly supplied the deficiencies of our capacity. For he has prescribed for us a form, in which he gives a statement of all that it is lawful to desire of him, all that is conducive to our benefit, and all that it is necessary to ask. From this kindness of his, we derive great consolation in the persuasion that we pray for nothing absurd, nothing injurious or unseasonable; in a word, nothing but what is agreeable to him; since our petitions are almost in his own words. Plato, observing the ignorance of men in presenting their supplications to God, which if granted were frequently very detrimental to them, pronounces this to be the best method of praying, borrowed from an ancient poet: “King Jupiter, give us those things which are best, whether we pray for them or not; but command evil things to remain at a distance from us, even though we implore them.” And indeed the wisdom of that heathen is conspicuous in this instance, since he considers it as very dangerous to supplicate the Lord to gratify all the dictates of our appetites; and at the same time discovers our infelicity, who cannot, without danger, even open our mouths in the presence of God, unless we be instructed by the Spirit in the right rule of prayer.⁴⁰² And this privilege deserves to be the more highly 120valued by us, since the only begotten Son of God puts words into our mouths, which may deliver our minds from all hesitation.

34. The form of prayer delivered by Christ displays the boundless goodness of our heavenly Father. The great comfort thereby afforded.

We must now attend not only to a surer method, but also form of prayer, that, namely, which our heavenly Father has delivered to us by his beloved Son, and in which we may recognize his boundless goodness and condescension (Mt. 6:9; Luke 11:2). Besides admonishing and exhorting us to seek him in our every necessity (as children are wont to betake themselves to the protection of their parents when oppressed with any anxiety), seeing that we were not fully aware how great our poverty was, or what was right or for our interest to ask, he has provided for this ignorance; that wherein our capacity failed he has sufficiently supplied. For he has given us a form in which is set before us as in a picture every thing which it is lawful to wish, every thing which is conducive to our interest, every thing which it is necessary to demand. From his goodness in this respect we derive the great comfort of knowing, that as we ask almost in his words, we ask nothing that is absurd, or foreign, or unseasonable; nothing, in short, that is not agreeable to him. Plato, seeing the ignorance of men in presenting their desires to God, desires which if granted would often be most injurious to them, declares the best form of prayer to be that which an ancient poet has furnished: “O king Jupiter, give what is best, whether we wish it or wish it not; but avert from us what is evil even though we ask it,” (Plato, Alcibiad. 2) This heathen shows his wisdom in discerning how dangerous it is to ask of God what our own passion dictates; while, at the same time, he reminds us of our unhappy condition in not being able to open our lips before God without dangers unless his Spirit instruct us how to pray aright (Rom. 8:26). The higher value, therefore, ought we to set on the privilege, when the only begotten Son of God puts words into our lips, and thus relieves our minds of all hesitation.

34. Nu moeten wij niet alleen de zekerste manier van bidden leren, maar ook de vorm zelf, namelijk die, welke de hemelse Vader ons door zijn geliefde Zoon heeft overgegeven, waarin we zijn onmetelijke goedheid en zachtmoedigheid kunnen opmerken. Want behalve dat Hij ons vermaant en aanspoort (Matt. 6:9; Luc.11:2) om Hem in al onze nood te vragen (zoals de kinderen, zo dikwijls ze door enige benauwdheid gekweld worden, tot de trouw hunner ouders de toevlucht plegen te nemen), komt Hij, aangezien Hij zag, dat wij dit zelf niet genoeg begrijpen, hoe groot onze armoede is, wat wij behoren te vragen, en wat in ons belang is, ook deze onze onwetendheid te hulp, en wat aan ons ontbrak, heeft Hij zelf uit het zijne aangevuld en geschonken. Want Hij heeft ons een formulier gegeven, waarin Hij als op een schilderij heeft voorgesteld, al wat we van Hem mogen vragen, al wat tot ons nut is, al wat nodig is te vragen. En uit die goedertierenheid plukken wij een grote vrucht der vertroosting, omdat wij begrijpen, dat wij niets ongerijmds, niets vreemds of ongeschikts, kortom niets, dat Hem onaangenaam is, vragen, daar we bijna uit zijn mond bidden. Toen Plato¹ de onkunde zag der mensen in het overbrengen van hun wensen tot God, door welke, als ze hun ingewilligd zouden zijn, het hun meermalen slecht zou gegaan zijn, verklaarde hij, dat de beste wijze om te bidden deze was, aan een oude dichter ontleend: "Koning Jupiter, schenk ons het beste, wanneer wij het wensen en wanneer wij het niet wensen, en weer het kwade van ons af ook wanneer wij het vragen." Deze heiden is daarin wijs, dat hij oordeelt, hoe gevaarlijk het is van de Here te vragen, wat onze begeerte ons ingeeft; tevens geeft hij onze ongelukkige toestand te kennen, daar we zelfs onze mond voor God niet zonder gevaar kunnen opendoen, tenzij de Geest ons onderricht tot de juiste wijze van bidden. Daarom verdient dit voorrecht door ons in groter waarde gehouden te worden, dat de eniggeboren Zoon van God ons de woorden in de mond geeft, die onze geest van alle aarzeling bevrijden.

34. Siebenter Abschnitt: Das Gebet des Herrn. Das Gebet des Herrn als notwendige Hilfe für uns

Nun müssen wir nicht bloß die sicherste Art und Weise, sondern auch gerade die Form des Gebets lernen, nämlich die, welche uns der himmlische Vater durch seinen geliebten Sohn kundgetan hat (Matth. 6,9ff.; Luk. 11,2ff.). Gerade darin läßt sich seine unermeßliche Güte und Freundlichkeit erkennen. Er erinnert und mahnt uns nicht nur daran, ihn in aller unserer Not zu suchen, so wie Kinder, sooft sie irgendeine Bedrängnis anficht, zur Treue ihrer Eltern ihre Zuflucht zu nehmen pflegen. Nein, er hat auch gesehen, daß wir noch nicht einmal genugsam begreifen, wie groß unsere Armut ist, was wir billig begehren dürfen und was uns überhaupt nütze ist, und da kommt er auch dieser unserer Unkenntnis zu Hilfe und hat das, was unserem Verständnis mangelt, selbst aus dem Seinen heraus ersetzt und erstattet! Er hat uns nämlich eine feste Form vorgezeichnet, in der er uns wie auf einem Gemälde vor Augen stellt, was wir von ihm begehren dürfen, was zu unserem Besten dient und was zu erbitten vonnöten ist. Aus dieser seiner Gütigkeit erwächst uns viel Frucht des Trostes; denn wir wissen nun, daß wir nichts Widersinniges, nichts Verkehrtes oder Törichtes, kurz, nichts begehren, was ihm nicht wohlgefällig ist, weil wir ja geradezu wie aus seinem eigenen Munde beten! Als Platon bemerkte, wie unerfahren die Menschen darin sind, ihre Wünsche vor Gott zu bringen, ja, daß ihnen oft schlecht damit gedient wäre, wenn ihre Bitten erfüllt würden, da erklärte er für die beste Regel zum Beten einen Spruch, den er einem alten Dichter entnommen hatte: „Du, König Jupiter, bescheide uns das Beste, ob wir darum bitten oder nicht, und laß das Böse von uns fern bleiben, auch wenn wir es begehren!“ (Platon, Alkibiades). Dabei hat dieser Heide darin weise gedacht, daß er zu dem Urteil kommt, wie gefährlich es doch ist, von dem Herrn zu erbitten, was unser Verlangen uns eingibt; zugleich macht er unseren unglückseligen Zustand offenbar: wir können ja vor Gott noch nicht einmal ohne Gefahr den Mund auftun, wenn uns nicht der Heilige Geist unterweist und uns eine rechte Richtschnur zum Beten an die Hand gibt (Röm. 8,26). Um so höher verdient bei uns dies Vorrecht geschätzt zu werden, daß uns Gottes eingeborener Sohn die Worte in den Mund legt, die unseren Sinn aus allem zögernden Zweifel befreien!

34. Inleiding: ’n sekerder manier van gebed

Nou moet ons nie alleen ’n meer bepaalde manier om te bid leer ken nie maar ook meer bepaald die vorm self - dié gebed naamlik wat die hemelse Vader deur sy geliefde Seun aan ons oorgelewer het³¹⁹ en waaruit ons sy onmeetlike goedheid en sagmoedigheid te wete kan kom. Want benewens die feit dat Hy ons vermaan en aanspoor om Hom in elke behoefte te soek - soos kinders gewoonlik hulle toevlug tot die vertroue in hulle ouers neem so dikwels as wat hulle deur enige benoudheid gekwel word - en aangesien Hy gesien het dat ons nie eens genoeg kon bemerk hoe benard ons armoede is om wat billik en in ons belang is van Hom te vra nie, het Hy ook hierdie onkunde van ons tegemoet gekom en dit wat in ons eie begrip ontbreek het, uit syne 1132 aangevul en volgemaak. Want Hy het vir ons ’n formule voorgeskryf waarin Hy soos op ’n tafel uiteengesit het wat ons van Hom mag vra, wat Hy in ons belang ag en wat ons moet vra. Uit sy goedertierenheid pluk ons groot vrug tot vertroosting omdat ons besef dat ons Hom niks belagliks, niks vreemds of onvanpas - kortom: niks wat vir Hom  onaanvaarbaar is,³²⁰ vra nie aangesien ons byna uit sy eie mond daarom vra.

Toe Plato mense se onbedrewenheid om hulle wense aan God oor te dra, gesien het omdat dit baie dikwels hulle belang sleg ter harte sou neem as dit wel toegestaan sou word, verklaar hy dat die volgende, wat hy aan ’n digter van ouds ontleen het, die beste manier is om te bid: “Koning Jupiter, skenk ons die beste wanneer ons dit wens en wanneer ons dit nie wens nie, maar beveel dat die kwade ver van ons weg mag wees ook wanneer ons daarom vra”.³²¹ En hoewel hy ’n heiden was, is hy tog daarin verstandig dat hy oordeel hoe gevaarlik dit is om van die Here te bid wat ons begeerte aan ons voorsê. Tegelyk bring hy ook ons ongelukkige toestand aan die lig omdat ons selfs nie eens ons mond sonder gevaar voor God kan oopmaak as die Gees ons nie leer hoe om reg te bid nie.³²² Daarom verdien hierdie voorreg dat dit groter waarde by ons moet dra wanneer die eniggebore Seun van God ons die woorde in die mond lê om ons verstand van alle weifeling vry te stel.

34. Теперь нам нужно научиться не только способу совершения молитвы, но также стилю и образцу, который наш Небесный Отец дал нам через своего возлюбленного Сына, Господа нашего Иисуса Христа (Мф 6:9-13; Лк 11:2-4). Постигая этот образец, мы сможем почувствовать непостижимую благость и любовь. Ибо Он не только призывает и побуждает нас обращаться к Нему при любой нужде, как дети обращаются к своему отцу всякий раз, когда их вынуждают обстоятельства. Но, зная, что мы не можем в должной мере понять ни того, как велика наша нищета и немощь, ни того, что именно нужно просить у Бога и что нам полезно, Он пожелал помочь нам в нашем невежестве и заместить самим Собой то, чего недостаёт нашему духу. Посему Он дал нам образец молитвы, в котором, как на картине, изобразил всё, что позволено желать от Него, всё, что может быть нам полезно, всё, что мы должны просить у Него. Эти великодушие и щедрость могут принести нам особенное утешение. Ибо мы видим и убеждаемся, что не просим чего-либо незаконного, непозволительного, чуждого Ему, не просим чего-либо, что Ему неугодно, когда мы следуем его правилу и молимся почти что его устами.

Платон, видя, что в желаниях и просьбах людей к Богу проявляется их неразумие, что исполнение этих просьб лишь навредит им, заявляет, что наилучший вид молитвы был описан древним поэтом: просить Бога (у Платона - «Зевса») делать нам добро независимо от того, молим мы о нём или нет, и отвратить от нас зло, даже если мы хотим, чтобы оно постигло нас (Платон. Алкивиад II, 142е-143а). Это верная точка зрения для язычника, поскольку он видит, как опасно просить Бога о том, чего требует наша похоть. В то же время в этих словах выражена наша беда: мы не можем без опасений раскрыть рот, чтобы чего-либо попросить у Бога, если Св. Дух не подкрепит нас и не научит доброй молитве (Рим 8:26). Такая привилегия тем более ценна, что Сын Божий почти вложил в наши уста слова, которые освобождают наш дух от сомнений и колебаний.

35. | Haec orandi seu forma, seu regula, sex petitionibus constituta est. Nam ne iis accedam qui septem capitibus distinguunt [August. in Enchirid. ad Laurent, cap. 116]³, facit quod || adversativa dictione interiecta videtur Evangelista duo illa membra voluisse inter se colligere; acsi dixisset, Ne tentatione opprimi nos sinas, quin potius nostrae fragilitati opem feras, et liberes, ne succumbamus. Nobiscum etiam sentiunt veteres 345 Ecclesiae scriptores [Chrysost. autho. ope. imper.¹]; || ut iam quod septimo loco apud Matthaeum additum est, exegetice ad sextam petitionem referendum sit. Tametsi autem eiusmodi est tota oratio, ut ubique^a gloriae Dei ratio in primis habenda sit^b: priores tamen tres petitiones^c Dei gloriae peculiariter destinatae sunt: quam solam in illis intueri nos oportet, nullo commodi nostri (ut aiunt) respectu. Tres reliquae nostri curam gerunt, ac proprie iis quae ex usu nostro sunt postulandis sunt assignatae. Ut quum nomen Dei sanctificari petimus, || quia probare vult Deus gratisne an spe mercedis ametur a nobis et colatur, || nihil tum de nostro commodo cogitandum est: sed eius gloria nobis proponenda est, quam intentis oculis unam intueamur: nec aliter in reliquis^d huiusmodi precibus affectos esse fas est^e. Atque hoc quidem ipsum nobis in magnum commodum cedit, quod dum ita ut petimus sanctificatur, fit etiam nostra vicissim^f sanctificatio. Sed ad huiusmodi utilitatem oculi nostri (ut dictum est) connivere ac quodammodo^g caecutire debent, ne in ipsam omnino^h respiciantⁱ. Ut si omnis spes privati nostri boni praecisa esset, haec tamen sanctificatio et alia quae ad Dei gloriam pertinent, a nobis^k optari et precibus postulari non desinant. Ut in exemplis Mosis et Pauli spectatur, quibus grave non fuit mentes et oculos a seipsis avertere, ac^l vehementi incensoque zelo suum ipsorum interitum^m expetereⁿ, ut vel suo dispendio gloriam et regnum Dei promoverent^o [Exodi. 32. g. 32; Rom. 9. a. 3]. Rursus quum panem nostrum quotidianum nobis dari petimus: tametsi optemus^p quod est nostri commodi: tamen hic quoque Dei gloriam quaerere praesertim 346 debemus, ut ne petituri quidem simus nisi in eius^a gloriam vergat^{b 1}. || Nunc ad ipsam orationis enarrationem aggrediamur.

| Pater noster, qui es in caelis.

35. Ceste oraison ou reigle de prier contient six requestes. Car j’ay raison de n’accorder point avec ceux qui la divisent en sept articles, d’autant que l’Evangeli ste parlant en ceste forme, Ne nous induy point en tentation, mais delivre-nous du maling: lie ces deux membres ensemble, pour en faire une seule demande. Comme s’il disoit, Ne permets point que soyons vaincuz de tentation, ains plutost donne secours à nostre fragilité, et delivre nous, de peur que nous ne succombions. Et de fait, les anciens Docteurs accordent à ceste exposition.⁷⁹ Dont il est facile de juger que ce qui est adjousté en sainct Matthieu, et qu’aucuns ont prins pour une septieme requeste, n’est qu’une explication de la sixieme, et se doit à icelle raporter. Or combien que l’oraison soit telle, qu’en chacune partie d’icelle nous devons regarder l’honneur de Dieu principalement: derechef, combien qu’il nous soit expedient que tout ce qui est contenu advienne comme nous le demandons, neantmoins les trois premieres requestes sont specialement destinées pour desirer la gloire de Dieu, laquelle seule en icelles nous devons considerer, sans avoir aucun esgard à nous mesmes. Les trois autres contiennent specialement les choses que nous devons demander pour noz necessitez. Comme quand nous prions que le Nom de Dieu soit sanctifié, pource que Dieu veut essayer si nous l’aimons et honnorons gratuitement ou comme mercenaires, nous le devons faire pour aucun esgard qu’ayons à nostre profit, mais seulement pour consideration de sa gloire, sans avoir n’autre affection, n’autre fin ou intention. Et toutesfois cela mesmes nous tourne à nostre grande utilité et profit. Car quand le Nom de Dieu est, ainsi que nous prions, sanctifié, il est pareillement fait nostre sanctification. Mais, comme dit est, nous ne devons pas pourtant avoir aucun esgard à ce profit: tellement qu’encores que tout profit en deust estre pour nous exclud, et qu’il ne nous en deust rien revenir, nous ne laissions toutesfois de souhaiter et requerir par priere ceste sanctification du Nom de Dieu, et les autres semblables choses qui appartiennent à sa gloire. Comme on voit en l’exemple de Moyse et de sainct Paul, ausquels il n’a point fait mal en destournant leur affection d’eux-mesmes, de desirer par un zele vehement et enflambé leur perdition, afin que mesmes avec leur dommage, si besoin estoit, la gloire de Dieu fust exaltée, et son regne multiplié (Ex. 32:32; Rom. 9:3). D’autrepart, quand nous demandons nostre pain quotidien nous estre donné, combien que nous demandions chose concernante nous et nostre profit, toutesfois nous devons premierement en cela chercher la gloire de Dieu: tellement que si cela ne devoit tourner à icelle gloire, nous n’en voulussions faire requeste, ne le desirer ou vouloir avoir. Maintenant commençons à exposer l’Oraison.

Nostre Pere qui es és cieux.

35. This form or rule of prayer, whichever appellation be given to it, is composed of six petitions. For my reason for not agreeing with those who divide it into seven parts is, that the Evangelist appears, by the insertion of the adversative conjunction, to connect together these two clauses; as though he had said, Suffer us not to be oppressed with temptation, but rather succour our weakness, and deliver us, that we may not fall. The ancient writers of the Church also are of our opinion; so that what is now added in Matthew in the seventh place, must be explained as belonging to the sixth petition. Now, though the whole prayer is such, that in every part of it the principal regard must be paid to the glory of God, yet to this the first three petitions are particularly devoted, and to this alone we ought to attend in them, without any consideration of our own interest. The remaining three concern ourselves, and are expressly assigned to supplications for those things which tend to our benefit. As when we pray that God’s name may be hallowed, since he chooses to prove whether our love and worship of him be voluntary, or dictated by mercenary motives, we must then think nothing of our own interest, but his glory must be proposed as the only object of our fixed attention; nor is it lawful for us to be differently affected in the other petitions of this class. And this indeed conduces to our great benefit; because, when the Divine name is hallowed or sanctified as we pray, it becomes likewise our sanctification. But our eyes should overlook, and be, as it were, blind to such advantage, so as not to pay the least regard to it. And even if we were deprived of all hope of private benefit, yet this hallowing, and the other things which pertain to the glory of God, ought still to be the objects of our desires and of our prayers. This is conspicuous in the examples of Moses and Paul,⁴⁰³ who felt a pleasure in averting their minds and eyes from themselves, and in praying with vehement and ardent zeal for their own destruction, that they might promote the kingdom and glory of God even at the expense of their own happiness. On the other hand, when we pray that our daily bread may be given us, although we wish for what is beneficial to ourselves, yet here also we ought principally to aim at the glory of God, so as not even to ask it, unless it tend to his glory. Now, let us attempt an explanation of the prayer itself.

35. Lord’s Prayer divided into six petitions. Subdivision into two principal parts, the former referring to the glory of God, the latter to our salvation.

This form or rule of prayer is composed of six petitions. For I am prevented from agreeing with those who divide it into seven by the adversative mode of diction used by the Evangelist, who appears184to have intended to unite the two members together; as if he had said, Do not allow us to be overcome by temptation, but rather bring assistance to our frailty, and deliver us that we may not fall. Ancient writers¹ also agree with us, that what is added by Matthew as a seventh head is to be considered as explanatory of the sixth petition.² But though in every part of the prayer the first place is assigned to the glory of God, still this is more especially the object of the three first petitions, in which we are to look to the glory of God alone, without any reference to what is called our own advantage. The three remaining petitions are devoted to our interest, and properly relate to things which it is useful for us to ask. When we ask that the name of God may be hallowed, as God wishes to prove whether we love and serve him freely, or from the hope of reward, we are not to think at all of our own interest; we must set his glory before our eyes, and keep them intent upon it alone. In the other similar petitions, this is the only manner in which we ought to be affected. It is true, that in this way our own interest is greatly promoted, because, when the name of God is hallowed in the way we ask, our own sanctification also is thereby promoted. But in regard to this advantage, we must, as I have said, shut our eyes, and be in a manner blind, so as not even to see it; and hence were all hope of our private advantage cut off, we still should never cease to wish and pray for this hallowing, and every thing else which pertains to the glory of God. We have examples in Moses and Paul, who did not count it grievous to turn away their eyes and minds from themselves, and with intense and fervent zeal long for death, if by their loss the kingdom and glory of God might be promoted (Exod. 32:32; Rom. 9:3).On the other hand, when we ask for daily bread, although we desire what is advantageous for ourselves, we ought also especially to seek the glory of God, so much so that we would not ask at all unless it were to turn to his glory. Let us now proceed to an exposition of the Prayer.

OUR FATHER WHICH ART IN HEAVEN.

35. Dit formulier of deze regel des gebeds is samengesteld uit zes beden. Want dat ik mij niet aansluit bij hen, die het in zeven onderdelen onderscheiden, vind hierin zijn reden, dat de evangelist door invoeging van een tegenstellend voegwoord die twee leden met elkander schijnt te hebben willen verbinden alsof hij gezegd had: "Laat ons niet door verzoeking onderdrukt worden, maar kom veeleer ons broosheid te hulp, en verlos ons, opdat wij niet bezwijken." Ook de oudere schrijvers¹ der kerk delen ons gevoelen, dat wat in de zevende plaats bij Mattheüs toegevoegd is, bij wijze van uitlegging genomen moet worden bij de zesde bede. En ofschoon het ganse gebed van die aard is, dat men overal in de eerste plaats rekening moet houden met Gods eer, zijn toch de eerste drie beden in het bijzonder tot Gods eer bestemd: op welk wij daarin allen moeten zien, zonder, gelijk men zegt, te letten op ons voordeel. De overige drie dragen zorg voor ons, en zijn in eigenlijke zin toegewezen aan het vragen van datgene, wat tot ons nut is. Zo moeten we, wanneer we bidden, dat Gods naam geheiligd wordt, daar God beproeven wil, of we Hem om niet of uit hoop op loon beminnen en dienen, in het geheel niet aan ons eigen voordeel denken; maar we moeten ons dan zijn eer voorstellen, om met ingespannen ogen op haar alleen te zien; en ook bij de overige beden van deze aard moeten wij zo gezind zijn. En dit wordt juist voor ons een groot voordeel, omdat wanneer Gods naam geheiligd wordt, zoals wij bidden, Hij ook wederkerig onze heiligmaking wordt. Maar voor zulk een nut moeten onze ogen, gelijk gezegd is, gesloten en in zekere zin blind zijn, zodat ze daarop in 't geheel niet zien. Zodat, ook al was alle hoop op ons persoonlijk nut afgesneden, toch deze heiligmaking, en de andere dingen, die betrekking hebben op Gods eer, toch voortdurend door ons gewenst en door gebeden gevraagd moeten worden. Gelijk men kan zien in de voorbeelden van Mozes en Paulus (Ex. 32:32; Rom.9:3) wie het niet lastig viel hun harten en ogen van zichzelf af te wenden, en met hevige en brandende ijver hun eigen ondergang te begeren, opdat ze zelfs met hun schade de eer en het Koninkrijk Gods zouden bevorderen. Wederom, wanneer wij bidden, dat ons ons dagelijks brood gegeven worde, dan moeten wij, ofschoon wij vragen wat tot ons voordeel is, toch ook hierin voornamelijk Gods eer zoeken, zodat wij het zelfs niet zullen vragen, tenzij het tot zijn eer strekke. Laat ons nu overgaan tot de uitlegging van het gebed zelf.

35. Einteilung und Hauptinhalt

Diese Form oder auch diese Regel zum Beten besteht aus sechs Bitten. Ich kann nämlich denen, die dies Gebet in sieben Hauptstücke einteilen, nicht beipflichten (z.B. Augustin, Handbüchlein an Laurentius, 115); dazu veranlaßt mich die Erwägung, daß der Evangelist die beiden (letzten) Glieder durch die eingefügte Gegenüberstellung („nicht ... sondern“) anscheinend hat zusammenschließen wollen. Er will also etwa sagen: Laß uns nicht von der Versuchung erdrückt werden, sondern bringe vielmehr unserer Gebrechlichkeit Hilfe, errette uns, damit wir nicht 598 unterliegen! Hierin stimmen auch die alten Kirchenlehrer mit uns überein. Was bei Matthäus an siebenter Stelle zugefügt ist, das ist also als Erläuterung zur sechsten Bitte zu ziehen.

Nun ist zwar das ganze Gebet von der Art, daß überall Gottes Ehre an erster Stelle stehen soll; aber doch sind die drei ersten Bitten besonders auf Gottes Ehre gerichtet; auf sie sollen wir in diesen Bitten allein schauen, ohne jede Rücksicht auf unseren Vorteil, wie man das so ausdrückt. Die drei übrigen Bitten sorgen für uns, und sie sind wesentlich dazu bestimmt, daß wir das erbitten, was zu unserem Nutzen dient. Wenn wir also Gott bitten: „Dein Name werde geheiligt“, so will er erproben, ob wir ihn frei umsonst oder aus Hoffnung auf Lohn lieben und verehren; wir sollen also hierbei in keiner Weise an unseren Vorteil denken, sondern uns seine Ehre vor Augen halten und sie allein gespannten Blickes anschauen! Auch bei den übrigen Bitten dieser Art dürfen wir nicht anders gesinnt sein. Dabei dient uns eben dies (tatsächlich) zu unserem großen Vorteil; denn wenn Gottes Name geheiligt wird, wie wir es begehren, so geschieht wiederum auch unsere Heiligung! Trotzdem müssen unsere Augen, wie gesagt, gegenüber solchem Nutzen geschlossen, ja gewissermaßen blind sein, so daß sie durchaus nicht darauf schauen! Wenn also alle Hoffnung auf unser eigenes Wohl abgeschnitten wäre, so sollten wir dennoch nicht aufhören, diese Heiligung des Namens Gottes und alles andere, was zu Gottes Ehre gehört, zu wünschen und in unseren Gebeten zu begehren. So sieht man es an dem Beispiel des Mose und dem des Paulus: es fiel ihnen nicht schwer, Herz und Auge von sich selber abzuwenden und mit heftigem, inbrünstigem Eifer ihren eigenen Untergang zu begehren, um durch solche Selbsthingabe Gottes Ehre und Reich zu fördern! (Ex. 32,32; Röm. 9,3). Wenn wir auf der anderen Seite beten: „Unser täglich Brot gib uns heute“, so begehren wir damit allerdings etwas zu unserem eigenen Wohl; aber wir sollen trotzdem auch hier vor allem Gottes Ehre suchen, so daß wir also auch das tägliche Brot nicht begehren, sofern es nicht zu seiner Ehre gereicht: Jetzt aber wollen wir an die Auslegung des Gebets selber herantreten.

35. Die 'Onse Vader’ word in ses bedes verdeel

Hierdie gebedsvorm of gebedsreël is uit ses bedes saamgestel. Want die feit dat ek nie saamstem met diegene wat dit in sewe hoofpunte onderskei nie,³²³ berus daarop dat die skrywer van die Evangelie skynbaar twee dele met mekaar wou verbind deur die invoeging van ’n teenstellende voegwoord. Dit is asof hy gesê het: “Laat ons nie deur versoeking verdruk word nie maar kom eerder ons swakheid te hulp en verlos ons sodat ons nie beswyk nie”. Ook die skrywers van ouds van diekerk stem hierin met ons ooreen,³²⁴ sodat dit wat in Matteus in die sewende plek bygevoeg is, eksegeties onder die sesde bede tuisgebring moet word.

Hoewel die hele gebed van so ’n aard is dat ons oral veral God se 1133 heerlikheid in aanmerking moet neem,³²⁵ is die eerste drie bedes nogtans besonderlik op God se heerlikheid ingestem. Hierop alleen behoort ons ons oë te rig sonder enige oorweging, soos hulle sê, vir ons eie voordeel. Die oorblywende drie bedes dra sorg vir ons en is eintlik afgestem op die versoek van die dinge wat tot ons voordeel is. Wanneer ons byvoorbeeld vra dat God se Naam geheilig moet word, moet ons geen oorweging vir ons eie belang hê nie, want God wil op die proef stel of ons Hom verniet of in die hoop op beloning liefhet en dien. Maar ons moet sy heerlikheid vooropstel, en, met ons oë hierop vasgenael, moet ons slegs daarna kyk, en in ander gebede van hierdie aard mag ons nie anders ingestem wees nie. En dit strek ons inderdaad tot groot voordeel omdat, wanneer sy Naam geheilig word, soos ons vra, Hy op sy beurt ons heiligmaking word. Maar, soos ons gesê het, behoort ons ons oë vir so ’n voordeel te sluit en hulle moet in ’n sekere sin daarvoor blind wees sodat hulle hoegenaamd nie daarop gerig is nie.³²⁶ As alle hoop op ons persoonlike welsyn byvoorbeeld afgesny is, moet ons nogtans nie ophou om hierdie heiligmaking en ander dinge wat op die heerlikheid van God betrekking het, te begeer en in ons gebede te vra nie. Ons kan dit byvoorbeeld in die voorbeelde van Moses en Paulus sien, vir wie dit geen probleem was om hulle gedagtes en hulle oë van hulleself af te wend en met heftige en brandende ywer hulle eie ondergang te vra om die heerlikheid en die koninkryk van God te bevorder ten spyte van skade vir hulleself nie.³²⁷

Wanneer ons aan die ander kant vra dat ons daaglikse brood aan ons gegee moet word, al sou ons iets begeer wat tot ons voordeel is, behoort ons nogtans ook in hierdie geval die heerlikheid van God bo alles te soek sodat ons dit selfs nie eens sal vra tensy dit tot sy heerlikheid strek nie. Laat ons nou oorgaan tot die vertolking van die gebed self.

"Ons Vader wat in die hemel is”

35. Эта молитва, или молитвенное правило включает шесть прошений (requestes). У меня есть основание не соглашаться с теми, кто делит её на семь прошений, так как евангелист излагает молитву именно в шести частях. Говоря «не введи нас в искушение, но избавь нас от лукавого», он соединяет два члена в одно прошение. Он как бы говорит: не попусти, чтобы мы были побеждены искушением, но помоги нам в нашей немощи и освободи нас, пока мы не пали.

Древние учители (Августин. Энхиридий к Лаврентию, СХV (МРL, XI, 285); Псевдо-Златоуст. Толк. на Еванг. от Матфея (незаконч.), XIV (МРG, LVI, 714)) дают именно такое толкование. Отсюда легко понять, что добавление св. Матфея, которое некоторые считают седьмым прошением, является разъяснением шестого и должно относиться к нему. Хотя молитва такова, что в каждой её части нужно прежде всего видеть Божью славу, и хотя нам необходимо, чтобы всё, о чём в ней говорится, совершилось, как мы того просим, тем не менее первые три прошения прямо выражают желание прославить Бога. Произнося их, мы должны думать только о Божьей славе и забыть о самих себе. В трёх других прошениях говорится о вещах, о которых нам следует просить для удовлетворения наших нужд.

Когда мы молимся, чтобы святилось имя Божье, Бог хочет испытать, бескорыстно ли мы любим и чтим Его или же делаем это как наёмники. Поэтому мы должны думать не о собственной пользе, но лишь о его славе - без всякого иного чувства и стремления, без всякой иной цели. Но даже и в этом случае молитва обращается нам на пользу. Ибо когда святится Имя Божье - как мы о том просим, - оно одновременно освящает и нас. Но, как уже сказано, мы не должны оглядываться на свою пользу: даже если бы не было никакой пользы и мы не получали бы ничего, мы не перестали бы желать и молитвенно просить освящения Божьего Имени и всего того, что относится к Божьей славе. Это видно на примерах Моисея и св. Павла, с которыми не случилось никакого зла, когда они отвернулись от себя и даже страстно возжелали собственной гибели, чтобы слава Божья возрастала и его Царство преумножалось, даже если им будет нужно пострадать (Исх 32:32; Рим 9:3). В то же время, когда мы молим дать нам хлеб наш насущный на сей день, то, хотя просим о вещи для себя и своей пользы, мы при этом должны прежде всего искать Божьей славы. Ибо если какая-либо вещь не преумножает его славу, у нас не должно быть желания просить о ней и обладать ею. Теперь начнём изложение молитвы.

ОТЧЕ НАШ, СУЩИЙ НА НЕБЕСАХ

36. Primum, in ipso limine occurrit quod antea diximus², omnem a nobis orationem offerri Deo non aliter^c debere quam^d in Christi nomine: ut nullo alio nomine illi commendari^e potest. Nam ex quo Patrem vocamus Deum, nomen certe Christi praetendimus; qua enim fiducia Deum aliquis Patrem nominaret? quis huc temeritatis prorumperet, ut sibi usurparet honorem^f filii Dei, nisi in Christo adoptati essemus in filios gratiae? Qui quum verus^g sit Filius, nobis in fratrem ab ipso datus est: ut quod natura ipse proprium habet, adoptionis beneficio nostrum fiat, si tantam beneficentiam certa fide amplectimur. Quemadmodum Iohannes ait datam esse potestatem iis qui credunt in nomen unigeniti Filii Dei, ut filii Dei ipsi quoque fiant [Iohan. 1. b. 12.]. Itaque et Patrem se nostrum appellat, et sic a nobis vocari vult: hac tanta nominis suavitate, omni nos diffidentia eximens, quando nullus alibi maior amoris affectus quam in Patre reperiri possit. || Itaque nullo certiore documento immensam suam erga nos charitatem testificari potuit, quam ex eo quod filii Dei nominamur [1. Iohan. 3. a. 1]. || Ipsius vero charitas tanto erga nos maior praestantiorque est omni parentum nostrorum charitate, quanto ipse omnes homines bonitate et^h misericordia superat; ut si quotquot in terra sunt patres, omni paternae pietatis sensu exuti, filios destituerentⁱ: ipse nobis nunquam defuturus sit [Psal. 27. d. 10; Iesa.^k 63. d. 16]: quoniam seipsum negare non potest [2. Tim. 2. b. 13]. Habemus enim eius promissum^l, Si vos, quum mali sitis, nostis bona dare filiis vestris: quanto magis Pater vester qui in caelis est^m [Matth. 7. b. 11]? || Item apud Prophetam, Potestne mater oblivisci filiorum? Etsi obliviscatur, ego tamen non obliviscar tui [Iesa. 49. d. 15]. || Quod si filii eius sumus, ut filius in fidem extranei alienique hominis se conferre non potest nisi simul de patris 347 vel saevitia vel inopia queratur^a: ita aliunde subsidia quam ab ipso quaerere non possumus, nisi exprobrata illi egestate, ac facultatum inopia, vel saevitia nimiaque austeritate.

36. Premierement icy au commencement de ceste oraison apparoist ce que devant nous avons dit, qu’il faut que toutes noz oraisons soyent de nous presentées et adressées à Dieu au nom de Jesus Christ: ainsi comme nulles ne luy peuvent estre acceptables par autre nom. Car en ce que nous appellons Dieu nostre Pere, nous nous adressons à luy au Nom de Jesus Christ; d’autant que nous ne pouvons nommer Dieu nostre Pere, et seroit arrogance et temerité d’usurper le nom de ses enfans, si nous n’estions faits tels de sa grace en Jesus Christ. Lequel estant son vray, naturel et propre Fils, nous est donné de luy pour frere: afin que ce que de nature il a propre, soit fait nostre par don et adoption, si en certaine foy nous acceptons celle grande beneficence. Comme dit sainct Jean, que Dieu le Pere a donné à tous ceux qui croyent en son Fils unique, ceste grande excellence et privilege d’estre faits enfans de Dieu (Jean 1:12). Dont il s’appelle nostre Pere, et veut estre de nous ainsi appellé, nous delivrant de toute deffiance, par, la grande douceur qui est comprinse en ce Nom. Car il ne se peut trouver nulle telle affection d’amour, que d’amour paternelle. Pourtant il ne nous pouvoit testifier par argumens plus certains sa charité infinie envers nous, qu’en ce qu’il a voulu que nous soyons renommez pour ses enfans (1 Jean 3:1). Et encores est son amour plus grande envers nous, que toute celle des peres terriens envers leurs enfans: d’autant qu’il est parfait par dessus tous les hommes en toute bonté et misericorde. Tellement que s’il se pouvoit faire, que tout tant qu’il y a des peres en terre vinssent à perdre toute amour et affection paternelle, et à delaisser et abandonner leurs enfans, toutesfois si ne nous pourra-il jamais faillir, entant qu’il ne se peut nier soymesme (Ps. 27:10; Is. 63:16; 2 Tim. 2:13). Car nous avons sa promesse, laquelle il nous a donnée par son Fils nostre redempteur, disant, Si vous qui estes mauvais, avez accoustumé de bien faire à voz enfans, combien plus vostre Pere celeste qui est tout bon? Item, par le Prophete, La mere pourroit-elle oublier ses enfans? Et encores ja soit qu’elle les oubliast, si ne vous oublieray-je jamais (Matth. 7:11; Is. 49:15). Et si nous sommes ses enfans, comme un enfant ne se peut retirer en la sauvegarde d’un estrangier, sinon en demonstrant ou la rudesse et inhumanité, ou la povreté et foiblesse de son pere: aussi nous ne pouvons chercher secours d’ailleurs que de nostre Pere celeste, sans le deshonnorer, ou comme povre et impuissant, ou comme rude et cruel.

36. Our Father, who art in heaven, &c. The first idea that occurs is, what we have before asserted, that we ought 121never to present a prayer to God but in the name of Christ, since no other name can recommend it to his regard. For by calling God our Father, we certainly plead the name of Christ. For with what confidence could any one call God his Father? who could proceed to such a degree of temerity, as to arrogate to himself the dignity of a son of God, if we had not been adopted as the children of his grace in Christ? who, being his true Son, has been given by him to us as our brother, that the character which properly belongs to him by nature, may become ours by the blessing of adoption, if we receive this inestimable favour with a steady faith; as John says, that to them is given “power to become the sons of God, even to them that believe on the name of the only begotten of the Father.”⁴⁰⁴ Therefore he denominates himself our Father, and wishes us to give him the same appellation; delivering us from all diffidence by the great sweetness of this name, since the affection of love can nowhere be found in a stronger degree than in the heart of a father. Therefore he could not give us a more certain proof of his infinite love towards us, than by our being denominated the sons of God. But his love to us is as much greater and more excellent than all the love of our parents, as he is superior to all men in goodness and mercy;⁴⁰⁵ so that though all the fathers in the world, divested of every emotion of paternal affection, should leave their children destitute, he will never forsake us, because “he cannot deny himself.”⁴⁰⁶ For we have his promise, “If ye, then, being evil, know how to give good gifts unto your children, how much more shall your Father which is in heaven?”⁴⁰⁷ Again, in the prophet: “Can a woman forget her child? Yea, they may forget, yet will I not forget thee.”⁴⁰⁸ But if we are his sons, then, as a son cannot commit himself to the protection of a stranger and an alien, without at the same time complaining of the cruelty or poverty of his father, so neither can we seek supplies for our wants from any other quarter than from him, without charging him with indigence and inability, or with cruelty and excessive austerity.

36. The use of the term Father implies, 1. That we pray to God in the name of Christ alone. 2. That we lay aside all distrust. 3. That we expect every thing that is for our good.

The first thing suggested at the very outset is, as we have already said (sec. 17-19), that all our prayers to God ought only to be presented in the name of Christ, as there is no other name which can recommend them. In calling God our Father, we certainly plead the name of Christ. For with what confidence could any man call God his Father? Who would have the presumption to arrogate185to himself the honour of a son of God were we not gratuitously adopted as his sons in Christ? He being the true Son, has been given to us as a brother, so that that which he possesses as his own by nature becomes ours by adoption, if we embrace this great mercy with firm faith. As John says, “As many as received him, to them gave he power to become the sons of God, even to them that believe in his name,” (John 1:12). Hence he both calls himself our Father, and is pleased to be so called by us, by this delightful name relieving us of all distrust, since no where can a stronger affection be found than in a father. Hence, too, he could not have given us a stronger testimony of his boundless love than in calling us his sons. But his love towards us is so much the greater and more excellent than that of earthly parents, the farther he surpasses all men in goodness and mercy (Isaiah 63:16). Earthly parents, laying aside all paternal affection, might abandon their offspring; he will never abandon us (Ps. 27:10), seeing he cannot deny himself. For we have his promise, “If ye then, being evil, know how to give good gifts unto your children, how much more shall your Father which is in heaven give good things to them that ask him?” (Mt. 7:11). In like manner in the prophet, “Can a woman forget her sucking child, that she should not have compassion on the son of her womb? Yea, they may forget, yet will not I forget thee,” (Isaiah 49:15). But if we are his sons, then as a son cannot betake himself to the protection of a stranger and a foreigner without at the same time complaining of his father’s cruelty or poverty, so we cannot ask assistance from any other quarter than from him, unless we would upbraid him with poverty, or want of means, or cruelty and excessive austerity.

36. In de eerste plaats ontmoeten wij in het begin terstond, wat we tevoren gezegd hebben, dat we elk gebed tot God niet anders moeten richten dan in de naam van Christus, gelijk het door geen enkele andere naam Hem kan worden opgedragen. Want wanneer we God onze Vader noemen, dan wenden wij ons ongetwijfeld tot Hem in de naam van Christus. Want met welk vertrouwen zou iemand God zijn Vader noemen? Wie zou durven komen tot zulk een vermetelheid, dat hij zichzelf de eer zou aanmatigen van Gods kind te zijn, indien wij niet in Christus aangenomen waren tot kinderen der genade? Die, daar Hij de ware Zoon is, ons door God tot een Broeder gegeven is, opdat, wat Hijzelf van nature als zijn eigendom heeft, door de weldaad der aanneming het onze worde, indien wij zo grote weldadigheid door een vast geloof omhelzen. Gelijk Johannes zegt (Joh. 1:12) dat degenen, die geloven in de naam van de eniggeboren Zoon Gods, de macht gegeven is, dat ook zij zelf kinderen Gods worden. Daarom noemt Hij zichzelf onze Vader, en wil zo door ons genoemd worden: door de zo grote liefelijkheid van deze naam ons bevrijdend van alle gebrek aan vertrouwen, daar nergens elders een grotere genegenheid der liefde kan gevonden worden dan in een vader. Daarom heeft Hij door geen zekerder bewijs zijn onmetelijke liefde jegens ons kunnen betuigen, dan daardoor, dat wij kinderen Gods genoemd worden. En zijn liefde tot ons is zoveel groter en voortreffelijker dan alle liefde van onze ouders, als Hij zelf alle mensen in goedheid en barmhartigheid te boven gaat; zodat, ook indien alle vaders, die op de aarde zijn, alle gevoel van vaderlijke liefde zouden afleggen en hun kinderen in de steek zouden laten, Hij ons nooit in de steek zal laten, aangezien Hij zichzelf niet kan verloochenen (1 Joh. 3:1; Ps.27:10; Jes.63:16; 2 Tim.2:13) Want wij hebben zijn belofte (Matt. 7:11) "Indien gij, die boos zijt, weet uw kinderen goede gaven te geven, hoewel te meer uw Vader, die in de hemelen is!" Evenzo bij de profeet (Jes. 49:15) "Kan ook een moeder haar kinderen vergeten ? En ook al vergat ze hen, zo zal Ik toch u niet vergeten." En indien wij zijn kinderen zijn, kunnen wij, evenals een zoon zich niet kan begeven in de trouw van een vreemd man, die hem niet na staat, zonder tegelijkertijd te klagen over de wreedheid of de armoede van zijn vader, ook niet van elders hulp zoeken dan van Hem, zonder Hem armoede en gebrek aan vermogen, of wreedheid en al te grote gestrengheid te verwijten.

36. Unser Vater, der du bist in den Himmeln ... "Unser Vater"

Hier tritt uns nun zunächst gleich zu Eingang wieder entgegen, was wir schon oben ausgeführt haben: wir können all unser Gebet nur im Namen Christi vor Gott bringen, wie es ihm auch in keinem anderen Namen empfohlen werden kann! Denn wenn wir Gott unseren Vater nennen, so berufen wir uns damit sicherlich auf den Namen Christi. Wie sollte sonst auch jemand zu der Zuversicht kommen Gott seinen Vater zu nennen? Wer sollte sich zu dem frechen Vorwitz hinreißen lassen, sich die Ehre anzumaßen, ein Kind Gottes zu sein, wenn wir nicht in Christus zu Kindern der Gnade angenommen wären? Denn er, der der wahre Sohn ist, er ist uns von Gott zum Bruder gegeben, damit uns das, was ihm von Natur eigen ist, durch die Wohltat der Annahme in die Kindschaft zuteil werde, sofern wir solche Freundlichkeit in festem Glauben annehmen. So sagt Johannes, denen, die an den Namen des eingeborenen Sohnes Gottes glauben, sei nun „Macht“ gegeben, auch selbst „Gottes Kinder zu werden“! (Joh. 1,12).

Deshalb nennt er sich unseren Vater und will auch von uns so angeredet werden, und durch die wunderbare Süßigkeit dieses Namens entreißt er uns allem Mangel an Vertrauen; denn es läßt sich keine Liebe finden, die herzlicher wäre als die eines Vaters! Er konnte also seine unermeßliche Liebe zu uns durch keinen gewisseren Beweis belegen als dadurch, „daß wir Gottes Kinder sollen heißen“! (1. Joh. 3,1). Seine Liebe zu uns ist aber größer und herrlicher als alle Liebe unserer Eltern, weil er ja an Güte und Erbarmen hoch über allen Menschen steht. So mag es auf Erden wohl Väter geben, die alles Empfinden väterlicher Zuneigung von sich getan haben und ihre Kinder im Stich lassen. Er aber wird uns nie verlassen (Ps. 27,10; Jes. 63,16); denn er „kann sich selbst nicht verleugnen“! (2. Tim. 2,13). Wir haben 599 ja sein Verheißungswort: „So denn ihr, die ihr doch arg seid, könnt dennoch euren Kindern gute Gaben geben, wieviel mehr ... euer Vater im Himmel ...!“ (Matth. 7,11). Oder auch entsprechend bei dem Propheten: „Kann auch ein Weib ihres Kindleins vergessen...? Und ob sie desselben vergäße, so will ich doch dein nicht vergessen!“ (Jes. 49,15). Nun kann sich aber ein Kind nicht in die Obhut eines außenstehenden, fremden Menschen begeben, ohne damit seinen Vater der Grausamkeit oder Armut zu bezichtigen. Sind wir also Gottes Kinder, so können wir nicht anderswo als bei ihm Hilfe suchen, ohne ihm damit Armut und Mangel an Vermögen oder auch Grausamkeit oder übermäßige Härte vorzuwerfen!

36. "Ons Vader”

Juis op die drumpel van die gebed kom ons ten eerste teë wat ek vroeër al vermeld het,³²⁸ naamlik dat ons elke gebed nie anders as net in Christus se Naam nie aan God moet bring omdat geen gebed in iemand anders se naam aan Hom gerig kan word nie. Want na aanleiding daarvan 1134 dat ons God ons Vader noem, hou ons bepaald ook die Naam van Christus voor. Met watter vertroue sou iemand God immers sy Vader kon noem? Wie sou nie deur die perke van onbesonnenheid gebars het om hom die eer as kind van God aan te matig as dit nie was dat ons in Christus tot kinders van genade aangeneem is nie? En aangesien Hy waaragtig sy Seun is, is Hy deur Homself as Broer³²⁹ aan ons gegee sodat die eienskap wat Hy van nature besit, deur die weldaad van sy aanneming ook ons s’n mag word as ons so ’n groot weldaad met vaste geloof omhels. Soos Johannes sê: “dat die mag gegee is aan die wat in die Naam van die eniggebore Seun van God glo, om self ook kinders van God te word”.³³⁰ Derhalwe noem Hy Hom self ook ons Vader, en dit is sy wil om deur ons ook so genoem te word. Deur so ’n groot lieflikheid van sy Naam neem Hy alle wantroue van ons af weg, aangesien daar geen groter gevoel van liefde as in die Vader gevind kan word nie.³³¹ Daarom kon Hy sy onmeetlike liefde jeens ons met geen sekerder bewys betuig as daardeur dat ons kinders van God genoem word nie. Maar sy liefde jeens ons is soveel groter en soveel uitmuntender as al die liefde van ons ouers as wat Hy alle mense in goedheid en genade oortref. As byvoorbeeld al die vaders op die wêreld alle gevoel van vaderlike toegeneentheid ontneem sou word en hulle hulle kinders sou versaak, sal Hy ons nooit in die steek laat nie,³³² want Hy kan Homself nie verloën nie.³³³

Ons het immers sy belofte³³⁴: “As julle, hoewel julle sleg is, dan weet om goeie gawes aan julle kinders te gee, hoeveel te meer dan nie julle Vader wat in die hemel is nie?”³³⁵ Net so by die profeet: “Kan ’n moeder haar kinders vergeet? Al sou sy hulle nog vergeet, sal Ek jou nogtans nie vergeet nie”.³³⁶ Maar net soos ’n kind hom nie aan die sorg van ’n buitestaander of ’n vreemdeling kan toevertrou sonder om terselfdertyd oor die wreedheid of hulpeloosheid van sy vader te kla nie, so kan ons, as ons sy kinders is, nie hulp van elders as van Hom vra sonder om Hom sy armoede en gebrek aan lewensmiddele of sy wreedheid en uitermatige strengheid te verkwalik nie.

36. Здесь, в самом начале молитвы выражено то, о чём мы только что говорили: все наши молитвы должны быть направлены и обращены к Богу во Имя Иисуса Христа, ибо ни одна из них не может быть принята Им через другое имя. Называя Бога нашим Отцом, мы обращаемся к Нему во Имя Иисуса Христа. Мы не могли бы Его так называть, и было бы дерзостью и безрассудством объявлять себя его детьми, если бы мы не сделались таковыми по его милости, явленной в Иисусе Христе. Он есть его истинный собственный Сын по природе (naturel) и был дан нам Богом как брат, дабы то, что присуще Ему по природе, стало нашим через дарение и усыновление - если только мы в твёрдой вере примем это великое благодеяние. Как говорит св. Иоанн, Бог-Отец дал всем, кто веруют в его единородного Сына, великое превосходство и привилегию быть чадами Божьими (Ин 1:12). Поэтому Он называется нашим Отцом и желает, чтобы и мы Его так называли, освобождая нас от всяческих сомнений сладостной любовью, заключённой в его Имени. Ибо нет большей любви, чем отеческая.

Бог не мог бы дать более надёжного свидетельства своей беспредельной любви к нам, нежели желание, чтобы мы назывались его детьми (1 Ин 3:1). Но его любовь к нам сильнее, чем любовь земных отцов к своим детям, поскольку она совершенна и обнимает своей благостью и милосердием всех людей на земле. Если бы могло случиться так, что все отцы утратили бы любовь и отеческое чувство к своим детям и оставили их, Бог нас никогда не оставит, ибо Он не может отречься от самого Себя (Пс 26/27:10; Ис 63:16; 2 Тим 2:13). У нас есть его обетование, данное Богом через Сына, Искупителя нашего, который сказал: «Если вы, будучи злы, умеете деяния благие делать детям вашим, тем более Отец ваш Небесный даст блага просящим у Него» (Мф 7:11). А пророк говорит: «Забудет ли женщина грудное дитя своё? ... но если бы и она забыла, то Я не забуду тебя» (Ис 49:15). А если мы его дети, то, как ребёнок не может уйти под присмотр чужого - разве лишь по причине жестокости и бесчеловечности своего отца или его слабости и немощи, - так и мы не можем искать помощи где-либо ещё, кроме как у нашего Небесного Отца, не бесчестя Его, не будучи нищими и бессильными, грубыми и жестокими.

37. Nec causemur, nos merito timidos reddi peccatorum conscientia, quae Patrem, quanvis clementem^b ac mansuetum, tamen nobis offensum quotidie reddant^c. Nam si inter homines, nullo meliore patrono causam suam apud patrem^d filius agere potest, nullo meliore interprete perditam eius gratiam sibi conciliare ac recolligere^e, quam si ipse supplex ac demissus, culpam^f agnoscens, patris misericordiam imploret (non enim tum se paterna viscera dissimulare possunt quin ad tales preces commoveantur) quid ille Pater misericordiarum, et Deus totius consolationis [2. Cor. 1. a. 3]? annon potius filiorum pro se deprecantium lachrymas et gemitus exaudiet (quum praesertim ad id nos invitet et exhortetur) quam quaevis aliorum patrocinia? ad quorum subsidium^g ideo pavidi^h suffugiunt, non sine aliqua desperationis specieⁱ, quia de patris sui mansuetudine ac clementia diffidunt^k. Hanc paternae mansuetudinis exuberantiam nobis in parabola pingit ac repraesentat: ubi pater filium, qui ab eo se alienaverat, qui substantiam eius dissolute prodegerat, qui modis omnibus^l graviter in eum deliquerat, obviis ulnis amplectitur: nec expectat donec verbis veniam postulet, sed ipse antevertit^m, redeuntem eminus agnoscit, ultro illi occurrit, solatur, in gratiam recipit [Luc. 15. e. 20]. Hoc enim tantae mansuetudinis exemplum in homine spectandum proponens, docere nos voluit quam effusiorem expectare debeamus a se, non modo Patre, sed patrum omnium longe optimo ac clementissimo: quanvis ingrati, rebelles ac improbi filii: modo tamen in eius misericordiam nos coniiciamus. Ac quo certiorem fidem faceret se huiusmodi Patrem nobisⁿ esse, si Christiani sumus, non modo Pater, sed nominatim noster dici voluit: acsi in hunc modum cum eo^o ageremus, Pater qui tanta in filios pietate es praeditus, tanta ad ignoscendum facilitate, nos filii tui te appellamus, ac poscimus, securi ac plane persuasi non alio te esse erga nos affectu quam paterno, quantumvis indignos tali patre^p. || Verum quia tantam favoris immensitatem 348 non capiunt cordis nostri angustiae, non modo adoptionis pignus et arrha nobis Christus est, sed eiusdem adoptionis testem nobis dat Spiritum, per quem libera et sonora voce clamare licet, Abba Pater [Galat. 4. a. 6]. Quoties itaque nobis obstabit aliqua cunctatio, petere ab ipso meminerimus ut correcta nostra timiditate spiritum illum magnanimitatis ducem ad audacter orandum praeficiat.

37. Et ne devons alleguer que noz pechez nous doyvent rendre craintifs de nous adresser à luy: pource que quelque bening et debonnaire qu’il soit, toutesfois par noz offenses nous l’avons irrité contre nous. Car si entre les hommes le fils ne sauroit avoir meilleur advocat envers son pere lequel il a offensé, que soymesme, quand en humilité et obeissance recognoissant son forfait il luy vient requerir mercy, d’autant que lors un cœur paternel ne peut mentir, qu’il ne se fleschisse et esmeuve par telles prieres: que fera ce Pere de misericorde et Dieu de toute consolation (2 Cor. 1:3). N’exaucera-il point les pleurs et gemissemens de ses enfans le prians pour euxmesmes, mesmement puis qu’il les y convie et exhorte, plustost qu’il ne fera toutes les requestes que sauroyent faire pour eux tous autres, au refuge desquels ils se retirassent, en se deffiant et doutant de sa bonté et clemence? Il nous fait entendre ceste grande misericorde paternelle par la parabole, où nous est representé le Pere qui n’attend point que pardon luy soit demandé de parolle par son fils, lequel s’estoit aliené de luy, avoit prodigalement dissipé sa substance, et commis envers luy tresgrande offense: mais il le previent, le recognoist de loin: quand il le voit revenir par devers soy, luy accourt au devant, l’embrasse, le console, et le reçoit en grace (Luc 15:20). Car en nous proposant en un homme l’exemple de si grande clemence et douceur, il nous a voulu enseigner combien plus de grace, douceur et benignité nous devons attendre et esperer de luy, qui non seulement est Pere, mais sur tous les peres tresbon et trespitoyable, si nous venons nous rendre à sa misericorde: encores que nous luy ayons esté ingrats, rebelles et mauvais enfans. Et afin de nous donner plus de certitude que c’est à nous, si nous sommes Chrestiens, qu’il est tel Pere, il n’a pas voulu seulement estre appelé de nous Pere, mais il a voulu nommément que nous l’appellions Nostre. Comme si nous luy disions, Pere qui es si doux à tes enfans, et si bon a leur pardonner, nous tes enfans te requerons, estans asseurez que tu es nostre Pere, qui n’as envers nous affection et volonté que paternelle: quoy que soyons indignes d’un tel Pere, quelque mauvaistié qu’ayons eue, ou quelque imperfection ou povreté qui soit en nous. Mais pource que nostre cœur est trop estroit pour comprendre une telle infinité de sa faveur, non seulement Jesus Christ nous a esté donné de luy pour gage et arre de nostre adoption, mais aussi il nous en a fait son sainct Esprit tesmoin, lequel nous donne liberté de crier haut et clair à pleine voix, Abba, Pere (Gal. 4:6). Ainsi toutes fois et quantes que nostre lascheté nous retardera, souvienne-nous de le supplier qu’en ayant corrigé nostre foiblesse qui nous rend craintifs, il nous guide et pousse à prier hardiment par cest esprit de magnanimité.

37. Neither let us plead that we are justly terrified by a consciousness of our sins, which may cause even a merciful, kind Father to be daily offended with us. For if, among men, a son can conduct his cause with his father by no better advocate, can conciliate and recover his lost favour by no better mediator, than by approaching him as an humble suppliant, acknowledging his own guilt, and imploring his father’s mercy, (for the bowels of a father could not conceal their emotions at 122such supplications,) what will he do, who is “the Father of mercies, and the God of all comfort?”⁴⁰⁹ Will he not hear the cries and groans of his children when they deprecate his displeasure for themselves, especially since it is to this that he invites and exhorts us; rather than attend to any intercessions of others, to which they resort in great consternation, not without some degree of despair, arising from a doubt of the kindness and clemency of their Father? Of this exuberance of paternal kindness, he gives us a beautiful representation in a parable;⁴¹⁰ where a father meets and embraces a son who had alienated himself from his family, who had dissolutely lavished his substance, who had grievously offended him in every respect: nor does he wait till he actually supplicates for pardon, but anticipates him, recognizes him when returning at a great distance, voluntarily runs to meet him, consoles him, and receives him into favour. For by proposing to our view an example of such great kindness in a man, he intended to teach us how much more abundant compassion we ought, notwithstanding our ingratitude, rebellion, and wickedness, to expect from him, who is not only our Father, but the most benevolent and merciful of all fathers, provided we only cast ourselves on his mercy. And to give us the more certain assurance that he is such a Father, if we be Christians, he will be called not only “Father,” but expressly “Our Father;” as though we might address him in the following manner: O Father, whose affection towards thy children is so strong, and whose readiness to pardon them is so great, we thy children invoke thee and pray to thee, under the assurance and full persuasion that thou hast no other than a paternal affection towards us, how unworthy soever we are of such a Father. But because the contracted capacities of our minds cannot conceive of a favour of such immense magnitude, we not only have Christ as the pledge and earnest of adoption, but as a witness of this adoption he gives us the Spirit, by whom we are enabled with a loud voice freely to cry, “Abba, Father.”⁴¹¹ Whenever, therefore, we may be embarrassed by any difficulty, let us remember to supplicate him, that he will correct our timidity, and give us this spirit of magnanimity to enable us to pray with boldness.

37. Objection, that our sins exclude us from the presence of him whom we have made a Judge, not a Father. Answer, from the nature of God, as described by an apostle, the parable of the prodigal son, and from the expression, Our Father. Christ the earnest, the Holy Spirit the witness, of our adoption.

Nor let us allege that we are justly rendered timid by a consciousness of sin, by which our Father, though mild and merciful, is daily offended. For if among men a son cannot have a better advocate to plead his cause with his father, and cannot employ a better intercessor to regain his lost favour, than if he come himself suppliant and downcast, acknowledging his fault, to implore the mercy of his father, whose paternal feelings cannot but be moved by such entreaties, what will that “Father of all mercies, and God of all comfort,” do? (2 Cor. 1:3). Will he not rather listen to the tears and groans of his children, when supplicating for themselves (especially seeing he invites and exhorts us to do so), than to any advocacy of others to whom the timid have recourse, not without some semblance of despair, because they are distrustful of their father’s mildness and clemency? The exuberance of his paternal kindness he sets before us in the parable(Luke 15:20; see Calv. Comm). when the father with open arms receives the son who had gone away from him, wasted his substance in riotous living, and in all ways grievously sinned against him. He waits not till pardon is asked in words, but, anticipating the request, recognizes him afar off, runs to meet him, consoles him, and restores him to favour. By setting before us this admirable example of mildness in a man, he designed186to show in how much greater abundance we may expect it from him who is not only a Father, but the best and most merciful of all fathers, however ungrateful, rebellious, and wicked sons we may be, provided only we throw ourselves upon his mercy. And the better to assure us that he is such a Father if we are Christians, he has been pleased to be called not only a Father, but our Father, as if we were pleading with him after this manner, O Father, who art possessed of so much affection for thy children, and art so ready to forgive, we thy children approach thee and present our requests, fully persuaded that thou hast no other feelings towards us than those of a father, though we are unworthy of such a parent.¹ But as our narrow hearts are incapable of comprehending such boundless favour, Christ is not only the earnest and pledge of our adoption, but also gives us the Spirit as a witness of this adoption, that through him we may freely cry aloud, Abba, Father. Whenever, therefore, we are restrained by any feeling of hesitation, let us remember to ask of him that he may correct our timidity, and placing us under the magnanimous guidance of the Spirit, enable us to pray boldly.

37. En laat ons niet aanvoeren, dat wij terecht vreesachtig gemaakt worden door het bewustzijn onzer zonden, die onze Vader, ook al is Hij goedertieren en zachtmoedig, toch dagelijks vertoornd op ons maken. Want indien onder de mensen een zoon geen betere verdediger kan hebben om zijn zaak bij zijn vader te bepleiten, en geen betere bemiddelaar om de verloren genade van zijn vader weer voor zich terug te winnen en te herkrijgen dan wanneer hij zelf, deemoedig en nederig en zijn schuld erkennend, de barmhartigheid zijns vaders inroept (want dan kan het binnenste des vaders zich niet zo houden, dat het niet bewogen wordt op zulke gebeden), wat zou dan niet de Vader der barmhartigheid en de God aller vertroosting doen (2 Cor. 1:3) Zal Hij niet veeleer de tranen en de zuchtingen van zijn kinderen, die voor zich tot Hem bidden, verhoren (vooral omdat Hij ons hiertoe uitnodigt en opwekt) dan de een of andere voorspraak van anderen, tot wier hulp zij daarom vol angst en niet zonder enige schijn van wanhoop de toevlucht nemen, omdat zij een gebrek aan vertrouwen hebben in de zachtmoedigheid en goedertierenheid van hun Vader? Deze overvloed van vaderlijke zachtmoedigheid schildert Hij en beeldt Hij ons uit in een gelijkenis (Luc. 15:20) waar de vader zijn zoon, die zich van hem vervreemd had, die zijn goederen losbandig verkwist had, en op alle mogelijke manieren ernstig tegen hem gezondigd had, met uitgestrekte armen omhelst, en niet wacht, totdat hij met woorden om vergeving vraagt, maar hem zelf voorkomt, hem bij zijn terugkomst van verre herkent, vanzelf hem tegemoet loopt, troost en in genade aanneemt. Want toen Hij dit voorbeeld van zo grote zachtmoedigheid ons voorstelde als te aanschouwen in een mens, heeft Hij ons willen leren een hoeveel overvloediger zachtmoedigheid wij moeten verwachten van Hem, die niet alleen onze Vader is, maar ook verreweg de beste en goedertierenste van alle vaders, ofschoon wij ondankbare, wederspannige en slechte kinderen zijn; als wij ons maar werpen op zijn barmhartigheid. En om des te vaster vertrouwen te wekken, dat Hij ons zulk een Vader is, indien wij Christenen zijn, wilde Hij niet slechts Vader, maar ook met name onze Vader genoemd worden; alsof we tot Hem spreken op deze wijze: o Vader, die een zo grote liefde hebt tot uw kinderen en zozeer genegen zijt tot vergeven, wij, uw kinderen roepen U aan en bidden U, daar wij er zeker van zijn, en volkomen overtuigd, dat Gij geen andere gezindheid jegens ons koestert dan een vaderlijke, hoewel wij zulk een Vader onwaardig zijn. Maar omdat de engte van ons hart zulk een onmetelijke goedgunstigheid niet kan bevatten, is Christus ons niet alleen een pand en bewijs van onze aanneming tot kinderen, maar Hij geeft ons ook tot getuige van die aanneming de Geest, door welke wij met een vrije en luidklinkende stem moge roepen: Abba, Vader. Laat ons dus, zo dikwijls ons enige aarzeling in de weg staat, er aan denken van Hem te vragen, dat Hij na onze vreesachtigheid te hebben verbeterd, die Geest der fierheid ons geve tot een leidsman om vrijmoedig te bidden.

37. "Unser Vater" - eine Anrede, die uns Mut machen soll!

Wir sollen auch nicht einwenden, das Bewußtsein unserer Sünden müßte uns doch billig furchtsam machen; denn diese machten doch unseren Vater, so gütig und freundlich er auch sei, tagtäglich gegen uns erzürnt! Unter uns Menschen kann doch ein Sohn keinen besseren Fürsprecher finden, um bei seinem Vater seine Sache zu vertreten, auch keinen besseren Vermittler, um die verlorene Gnade seines Vaters zurückzugewinnen und wiederzuerlangen, - als wenn er selbst fußfällig und demütig seine Schuld bekennt und den Vater um Erbarmen anfleht! Denn das väterliche Herzblut kann sich ja dann nicht verleugnen, sondern läßt sich von solchen Bitten bewegen. Wenn es so bei uns Menschen steht - was wird dann der tun, der „der Vater der Barmherzigkeit und der Gott alles Trostes“ ist? (2. Kor. 1,3). Wird er nicht lieber die Tränen und Seufzer seiner Kinder erhören, die für sich zu ihm beten - vor allem, wo er uns dazu doch einlädt und ermuntert -, als irgendwelche Fürsprache anderer? Denn wenn sie, nicht ohne eine gewisse Verzweiflung an den Tag zu legen, in ihrer Zaghaftigkeit zu solchem Beistand anderer ihre Zuflucht nehmen, so geschieht das doch deshalb, weil sie zu der Freundlichkeit und Güte ihres Vaters kein Vertrauen haben! Diesen überfließenden Reichtum väterlicher Freundlichkeit hat er uns in einem Gleichnis gemalt und vor Augen gestellt: Da ist ein Sohn, der sich von seinem Vater entfremdet, der seine Habe mit Prassen vergeudet, der sich auf allerlei Weise schwer gegen ihn vergangen hat - und der Vater nimmt ihn doch mit offenen Armen auf, wartet auch nicht, bis er mit Worten um Verzeihung bittet, sondern kommt ihm selbst zuvor, erkennt ihn bei seiner Rückkehr von ferne, eilt ihm aus freien Stücken entgegen, tröstet ihn, nimmt ihn in seine Gnade auf! (Luk. 15,11ff.). Wenn er uns damit an einem Menschen ein Beispiel solcher großen Güte zu schauen gibt, dann will er uns damit lehren, wieviel reichlicher wir solche Freundlichkeit von ihm erwarten sollen, der doch nicht bloß ein Vater ist, sondern von allen Vätern der denkbar beste und gütigste! Und da mögen wir noch so undankbare, noch so aufrührerische und verworfene Kinder sein - wenn wir uns nur in sein Erbarmen hinein versenken! Um uns nun einen um so gewisseren Glauben zu geben, daß er ein solcher Vater für uns ist, wenn wir Christen sind, will er nicht nur, daß wir „Vater“ sagen, sondern: „Unser Vater.“ Wir sollen also etwa in der Weise mit ihm reden: Vater, der du so voll Liebe gegen deine Kinder bist, der du so gern bereit bist, ihnen zu verzeihen, - wir, deine Kinder, rufen zu dir und fragen nach dir und sind dabei der gewissen Zuversicht, daß du gegen uns keine andere als väterliche Gesinnung trägst, wie unwürdig wir auch solch eines Vaters sind!

Aber unser Herz in seiner Enge vermag diese Unermeßlichkeit der Gnade gar nicht zu fassen, und deshalb ist nicht nur Christus für uns das Pfand und Angeld unserer Aufnahme in die Kindschaft, sondern er gibt uns auch als Zeugen dieser Kindschaft den Heiligen Geist, durch den wir mit freier, lauter Stimme rufen dürfen: „Abba, lieber Vater!“ (Röm. 8,15; Gal. 4,6). Sooft uns also zaudernde Furcht hemmen will, sollen wir daran denken, von ihm zu begehren, er wolle unsere Zaghaftigkeit beheben und uns diesen Geist der Hochgemutheit zum Führer schenken, damit wir kühnlich beten können!

37. Die inleiding ‘Ons Vader’ moet geen vrees by ons inboesem nie maar groot vertroue

En laat ons nie as verskoning aanvoer dat ons tereg deur die kennis van 1135 ons sonde beskroomd word nie omdat dit die Vader elke dag toornig teenoor ons maak al is Hy sagmoedig en vriendelik. Want as ’n kind onder die mense geen beter pleitbesorger kan hê om sy saak voor sy vader te stel en geen beter bemiddelaar om sy verlore guns te herwin as wanneer hy self smekend en deemoedig sy skuld erken en sy vader om genade vra nie - want dan kan vaders hulle deernis nié verberg sonder om deur sulke versoeke beïnvloed te word nie - wat dan van die Vader van barmhartigheid en die God van alle vertroosting?³³⁷ Sal Hy nie eerder die trane en versugtinge van sy eie kinders verhoor wanneer hulle Hom daarom smeek, in besonder aangesien Hy ons daartoe nooi en aanspoor eerder as enige voorspraak van ander nie? Mense neem hulle toevlug paniekerig tot die bystand van sulke mense nie sonder ’n skyn van wanhoop nie, omdat hulle die vriendelikheid en sagmoedigheid van hulle eie vader wantrou.

Hy skilder en beeld hierdie oorvloed van vaderlike vriendelikheid in ’n gelykenis soos volg uit³³⁸: Toe ’n seun van sy vader vervreem geraak, sy eiendom losbandig verkwis en op elke moontlike wyse swaar teen hom gesondig het, omhels sy vader hom nogtans met ope arms. En hy wag nie totdat hy hom om vergiffenis vra nie, maar hy spring hom voor. Toe hy terugkeer, herken hy hom van ver af; hy hardloop hom vanself tegemoet;  hy troos hom en neem hom in genade aan.³³⁹ Wanneer Hy trouens hierdie voorbeeld van so ’n groot goedertierenheid wat in die geval van ’n mens gesien kan word, aan ons voorhou, was dit sy wil om ons te leer hoeveel oorvloediger ons dit van Hom moet verwag, nie alleen omdat Hy ons Vader is nie maar verreweg die heel beste en genadigste van alle vaders, as ons ons maar net op sy goedertierenheid beroep ten spyte daarvan dat ons ondankbare, wederstrewige en slegte kinders is. En om ons geloof dat Hy so ’n Vader vir ons is as ons Christene is, nog meer te bestendig, was dit sy wil dat ons Hom nie slegs ‘Vader’ nie maar uitdruklik ‘Ons Vader’ moet noem. Dit is net asof ons soos volg met Hom praat: “Vader, U wat so ’n groot liefde teenoor u kinders het, so ’n groot geneéntheid om hulle te vergewe, ons, u kinders, roep U aan en bid tot U, en ons is vas en seker daarvan oortuig dat U geen ander gesindheid jeens ons koester as u vaderlike goedertierenheid nie hoewel ons nie so ’n Vader waardig is nie.”³⁴⁰

Omdat die beperkinge van ons hart die onmeetlikheid van so ’n goedgunstigheid nie kan bevat nie, is Christus nie alleen vir ons die pand en waarborg van ons aanneming nie, maar Hy gee ook die Gees as 1136 getuie van dieselfde aanneming aan ons, deur wie ons met ’n vrymoedige en helderklinkende stem kan uitroep: “Abba, Vader!”³⁴¹ So dikwels as wat enige vertwyfeling dus vir ons ’n struikelblok is, moet ons onthou om Hom te vra om ons vreesagtigheid weg te neem en ’n gees van grootmoedigheid as leidsman aan ons te gee om vrymoedig te bid.

37. Нам нельзя ссылаться на то, что нам страшно обращаться к Богу из-за своих грехов: мол, как бы благосклонен и великодушен Он ни был, наши грехи вызывают Его гнев. Ибо если среди людей у сына нет лучшего защитника перед отцом, чем он сам, когда, смиренно и послушно сознаваясь в своём проступке, сын просит о милосердии, а отцовское сердце не может лгать, будто его не трогает и не волнует такая просьба, - то как поступит Отец милосердия и Бог всякого утешения (2 Кор 1:3)? Разве не услышит Он плача и стенаний детей своих, молящихся Ему о себе, которых Он сам призывает к этой молитве, и не исполнит скорее все их собственные просьбы, чем просьбы о них, идущие от других, к кому они могли бы прибегнуть, сомневаясь и не доверяя доброте и милосердию Бога?

Это великое отеческое милосердие мы видим в притче, где показан отец, который ждёт лишь просьбы о прощении от сына, покинувшего его, расточившего своё достояние и нанесшего отцу тяжкую обиду. Но когда отец видит, что сын возвращается к нему, то узнаёт его издалека, бежит навстречу, бросается ему на шею, утешает его и милостиво принимает (Лк 15:20 сл.). Предложив нам пример великодушия и любви человека, Господь пожелал научить нас, сколь большей милости, любви и великодушия должны мы ожидать от Бога, который не просто Отец, но превзойдёт всех отцов добротою и состраданием, если мы вручим себя его милости, хотя мы - неблагодарные, мятежные и плохие дети. И чтобы дать нам больше уверенности в том, что, если мы христиане, Он по отношению к нам именно такой Отец, Бог пожелал называться не просто «Отцом», но «Отцом нашим»! Мы как бы говорим: Отче, так любящий своих детей, так милостиво прощающий, мы, твои дети, молимся Тебе, уверенные, что Ты - наш Отец, который испытывает к нам только отеческое чувство, хотя мы и недостойны такого Отца, хотя и творим дурные дела, хотя мы очень несовершенны и немощны.

Однако, поскольку наши души слишком испорчены, чтобы постигнуть беспредельность Божьей милости, Бог дал нам не только Иисуса Христа - залог нашего усыновления, но послал нам во свидетели своего Св. Духа, который дал нам власть громко и открыто провозглашать: «Авва, Отче!» (Гал 4:6). Поэтому всякий раз, когда испорченность будет отбрасывать нас назад, мы должны умолять Бога, чтобы, устранив слабость, которая делает нас боязливыми, Он через посредство этого Духа милосердия подвигнул нас на дерзновенную молитву.

38. | Quod autem non ita instituimur ut suum quisque patrem peculiariter nominet, sed potius ut nostrum in commune omnes vocemus: ex eo admonemur, quantum fraternae dilectionis affectum inter nos intercedere oporteat, qui talis patris, || eodem misericordiae et gratuitae liberalitatis iure, || pariter^a sumus filii. Nam si unus omnibus nobis communis est pater [Matth. 23. a. 9], a quo provenit quicquid omnino boni obtingere nobis potest: nihil inter nos divisum esse decet quod non magna animi alacritate parati simus alter alteri communicare, quantum usus postulat. Iam si ita ut par est, vicissim manum porrigere atque opem ferre cupimus, non est in quo magis commodare fratribus possimus quam si optimi Patris curae ac providentiae commendemus, quo propitio ac favente, nihil omnino desiderari potest. Et sane hoc ipsum Patri etiam nostro debemus. Ut enim qui patrem aliquem familias vere et ex animo diligit, totam simul eius domum amore ac benevolentia complectitur: ad hunc modum, quo simus in hunc caelestem Patrem studio atque affectu, erga eius populum, eius familiam, eius denique haereditatem ostendere convenit: quam tantopere^b honoravit ut plenitudinem unigeniti Filii sui vocaverit [Ephes. 1. d. 23^c]. Ad hanc igitur legem Christianus homo preces suas exigat, ut communes sint^d, ac omnes complectantur^e qui illi sunt in Christo fratres. Neque solum quos tales ad praesens videt atque cognoscit, sed omnes qui super terram agunt homines: de quibus quid statuerit Deus^f, extra notitiam^g est: nisi quod illis optima optare et sperare non minus pium quam humanum est^h. Etsi prae aliis in domesticos fidei singulari quodam affectu propensosⁱ esse decet^k: quos Apostolus peculiariter nobis omni in re commendavit [Galat. 6. c. 10].^l In summa, sic debent omnes 349 esse orationes, ut in eam spectent communitatem quam Dominus noster in regno suo ac domo sua constituit.

38. Or ce qu’il ne nous est point icy baillé doctrine, que chacun particulierement l’appelle son Pere, mais que plustost tous en commun l’appellions nostre Pere: en cela nous sommes admonnestez combien doit estre fraternelle l’affection des uns envers les autres qui sommes tous enfans d’un mesme Pere, et par un mesme droit et tiltre de sa pure liberalité. Car puis que celuy nous est à tous Pere en commun, duquel vient tout le bien que nous pouvons avoir (Matth. 23:9): nous ne devons rien avoir tellement separé et divisé entre nous, que ne soyons prests de bon courage et en toute liberalité de cœur, de le communiquer mutuellement les uns aux autres, d’autant que mestier en est. Or si nous sommes prests ainsi que nous devons estre, de nous subvenir et aider les uns aux autres: il n’y a rien enquoy nous puissions plus profiter à noz freres, que si nous les recommandons à ce tresbon Pere, lequel quand il nous est propice, rien ne nous defaut. Et certes nous devons aussi cela à ce Pere icy. Car comme celuy qui vrayement et de bon cœur ayme et desire le bien et honneur d’un pere de famille, pareillement il ayme et procure le bien de toute sa maison: en ceste maniere si nous avons bonne affection à ce Pere celeste, c’est bien raison que la monstrions envers son peuple, sa maison, et son heritage, qu’il a tant honnoré, qu’il l’appelle la plenitude de son Fils unique. Donc l’oraison du Chrestien doit estre ainsi reiglée et compassée, qu’elle soit commune, et comprenne tous ceux qui luy sont freres en Jesus Christ (Ephes. 1:23): et non seulement ceux qu’il voit et cognoist aujourdhuy estre tels, mais tous les hommes qui vivent sur terre, desquels nous ne savons point ce que nostre Seigneur a determiné de faire: mais seulement leur devons desirer tout bien, et en esperer pour le mieux. Combien que nous devons avoir en singuliere recommandation et affection sur tous les autres, les domestiques de la foy: lesquels en toutes choses sainct Paul specialement nous recommande. Et ce sont ceux que cognoissons, d’autant qu’en pouvons juger, estre presentement des vrais fideles et serviteurs de Dieu (Gal. 6:10). En somme, toutes noz oraisons doyvent estre tellement communes, qu’elles regardent tousjours la communité que nostre Seigneur a mise en son regne et en sa maison.

38. But since we are not instructed, that every individual should appropriate him to himself exclusively as his Father, but rather that we should all in common call him Our Father, we are thereby admonished how strong a fraternal affection ought to prevail among us, who, by the same privilege of mercy and free grace, are equally the children of such a Father. For if we all have one common Father,⁴¹² from 123whom proceeds every blessing we enjoy, there ought to be nothing exclusively appropriated by any among us, but what we should be ready to communicate to each other with the greatest alacrity of heart, whenever necessity requires. Now, if we desire, as we ought, to exert ourselves for our mutual assistance, there is nothing in which we can better promote the interests of our brethren, than by commending them to the providential care of our most benevolent Father, with whose mercy and favour no other want can be experienced. And, indeed, this is a debt which we owe to our Father himself. For as he who truly and cordially loves any father of a family, feels likewise a love and friendship for his whole household, in the same manner, our zeal and affection towards this heavenly Father must be shown towards his people, his family, his inheritance, whom he has dignified with the honourable appellation of the “fulness” of his only begotten Son.⁴¹³ Let a Christian, then, regulate his prayers by this rule, that they be common, and comprehend all who are his brethren in Christ; and not only those whom he at present sees and knows to be such, but all men in the world; respecting whom, what God has determined is beyond our knowledge; only that to wish and hope the best concerning them, is equally the dictate of piety and of humanity. It becomes us, however, to exercise a peculiar and superior affection “unto them who are of the household of faith;” whom the apostle has in every case recommended to our particular regards.⁴¹⁴ In a word, all our prayers ought to be such, as to respect that community which our Lord has established in his kingdom and in his family.

38. Why God is called generally, Our Father.

The instruction given us, however, is not that every individual in particular is to call him Father, but rather that we are all in common to call him Our Father. By this we are reminded how strong the feeling of brotherly love between us ought to be, since we are all alike, by the same mercy and free kindness, the children of such a Father. For if He from whom we all obtain whatever is good is our common Father (Mt. 23:9), every thing which has been distributed to us we should be prepared to communicate to each other, as far as occasion demands. But if we are thus desirous as we ought, to stretch out our hands and give assistance to each other, there is nothing by which we can more benefit our brethren than by committing them to the care and protection of the best of parents, since if He is propitious and favourable nothing more can be desired. And, indeed, we owe this also to our Father. For as he who truly and from the heart loves the father of a family, extends the same love and good-will to all his household, so the zeal and affection which we feel for our heavenly Parent it becomes us to extend towards his people, his family, and, in fine, his heritage, which he has honoured so highly as to give them the appellation of the “fulness” of his only begotten Son (Eph. 1:23). Let the Christian, then, so regulate his prayers as to make them common, and embrace all who are his brethren in Christ; not only those whom at present he sees and knows to be such, but all men who are alive upon the earth. What God has determined with regard to them is beyond our knowledge, but to wish and hope the best concerning them is both pious and humane. Still it becomes us to regard with special affection those who are of the household of faith, and whom the187Apostle has in express terms recommended to our care in every thing (Gal. 6:10). In short, all our prayers ought to bear reference to that community which our Lord has established in his kingdom and family.

38. Dat wij verder niet zo onderricht worden, dat een ieder Hem in het bijzonder zijn Vader noemt, maar wij Hem veeleer gemeenschappelijk onze Vader noemen, daardoor worden wij vermaand, hoe grote genegenheid van broederlijke liefde wij onder elkander moeten hebben, daar wij gelijkelijk met hetzelfde recht van barmhartigheid en onverdiende milddadigheid kinderen zijn van zulk een Vader. Want indien wij allen één gemeenschappelijke Vader hebben, van wie we alle goed hebben, dat ons te beurt kan vallen, dan mag niets onder ons verdeeld zijn, dat we niet met grote opgewektheid des harten bereid zijn elkander mede te delen, voorzover het nut dat eist. Indien wij dan, zo gelijk passend is, begeren elkander de hand te reiken en hulp te brengen, is er niets, waarin wij de broederen meer voordeel kunnen aanbrengen, dan indien wij hen opdragen in de zorg en voorzienigheid van de allerbeste Vader, omdat, wanneer die hun genadig en goedgunstig is, hun in het geheel niets meer kan ontbreken. En ongetwijfeld zijn we dit zelfde ook onze Vader schuldig. Want evenals iemand, die een huisvader waarlijk en van harte bemint, tegelijkertijd zijn huisgezin met liefde en welwillendheid omhelst, op diezelfde wijze moeten wij ook de neiging en de gezindheid, die wij jegens de hemelse Vader hebben, tonen aan zijn volk, zijn huisgezin en eindelijk aan zijn erfdeel, hetwelk Hij zo geëerd heeft, dat Hij het de vervulling genoemd heeft van zijn eniggeboren Zoon (Ef. 1:23) Naar deze wet dus moet een Christen zijn gebeden inrichten, dat ze gemeen zijn en allen omvatten, die zijn broeders zijn in Christus. En niet alleen hen, die hij tegenwoordig ziet en kent als zodanig, maar alle mensen, die op de aarde leven: aangaande wie het buiten ons weten valt, wat God over hen besloten heeft; maar dit weten we, dat het evenzeer vroom als menselijk is voor hen het goede te wensen en te hopen. Ofschoon we boven alle anderen met een bijzondere gezindheid genegen zijn tot de huisgenoten des geloofs, welke de apostel (Gal. 6:10) ons in het bijzonder in alle zaken heeft aanbevolen. Kortom, al onze gebeden moeten zo zijn, dat ze zich richten op die gemeenschap, die onze Here in zijn Koninkrijk en Huis ingesteld heeft.

38. 600"Unser Vater" - eine Anrede, die uns in die Gemeinschaft mit den Brüdern hineinstellt!

Nun werden wir aber nicht so unterwiesen, daß jeder für sich allein Gott als seinen Vater anrufen soll, sondern wir sollen ihn vielmehr unseren gemeinsamen Vater nennen. Dadurch werden wir daran gemahnt, wie stark der Drang brüderlicher Liebe unter uns sein soll, die wir doch gleichermaßen eines solchen Vaters Kinder sind, auf Grund der gleichen Barmherzigkeit und der gleichen unverdienten Gnade! Denn wir haben alle gemeinsam einen Vater (Matth. 23,9), von dem alles herkommt, was uns je Gutes widerfahren mag, und deshalb darf unter uns nichts geteilt sein, was wir nicht mit größter, herzlicher Freudigkeit einander mitzuteilen bereit wären, soweit es erforderlich ist.

Wenn wir nun so, wie es billig ist, einander die Hand reichen und Hilfe bieten wollen, so können wir unseren Brüdern nicht besser zu ihrem Wohle dienen, als wenn wir sie der Fürsorge und Vorsehung unseres lieben Vaters empfehlen; denn wem er seine Gnade und Gunst zuwendet, dem mangelt nichts mehr! Eben dies aber sind wir auch unserem Vater selbst schuldig. Wenn jemand einen Hausvater wahrhaft und von Herzen liebt, so umfaßt er zugleich sein ganzes Haus mit seiner Liebe und seinem Wohlwollen. Darum müssen wir nun auch unsere Neigung und Gesinnung gegen diesen himmlischen Vater zugleich seinem Volk, seinen Hausgenossen, kurz, seinem ganzen Erbteil erzeigen, das er doch so geehrt hat, daß er es „die Fülle“ seines eingeborenen Sohnes nennt! (Eph. 1,23). Der Christenmensch muß also seine Gebete nach der Regel richten, daß sie auf die Gemeinschaft bezogen sind und alle umfassen, die in Christus seine Brüder sind! Damit schließt er nicht nur die ein, die er gegenwärtig als seine Brüder um sich sieht, sondern alle Menschen, die auf der Erde leben. Er weiß nicht, was Gott über sie beschlossen hat, aber das weiß er: daß es ebenso fromm wie menschlich ist, für sie das Beste zu wünschen und zu erhoffen! Freilich sollen wir vor allem mit besonderer Liebe zu „des Glaubens Genossen“ hinneigen, die uns der Apostel in jeder Hinsicht besonders ans Herz gelegt hat (Gal. 6,10). Kurz, alle unsere Gebete müssen so beschaffen sein, daß sie sich auf die Gemeinschaft richten, die unser Herr in seinem Reich, seinem Haus aufgerichtet hat!

38. Die inleiding 'Ons Vader’ dui ook op die gemeenskap wat die Here in sy koninkryk ingestel het

Ons word egter nie so geleer dat elkeen Hom in besonder net sy Vader moet noem nie maar eerder dat ons almal saam Hom ons Vader moet noem. Daaruit word ons vermaan hoe groot die gevoel van broederliefde onder ons behoort te wees aangesien ons almal tegelyk met dieselfde reg van barmhartigheid en onverdiende milddadigheid kinders van so ’n Vader is. Want as ons almal een gemeenskaplike Vader het³⁴² uit wie alle goeie dinge kom wat ons te beurt kan val, behoort niks onder ons verdeel te wees wat ons nie met groot blymoedigheid bereid is om die een met die ander te deel in soverre die behoefte daaraan dit vereis nie. As ons dus nou, soos dit ons betaam, die begeerte koester om mekaar die hand te reik en mekaar te onderskraag, is daar geen opsig waarin ons ons medebroeders meer kan bevoordeel as om hulle aan die voorsienige sorg van die allerbeste Vader op te dra nie. Want as Hy genadig en goedgunstig is, kan niks meer verlang word nie. En ons is dit inderdaad ook aan ons Vader verskuldig. Want net soos iemand wat die vader van sy gesin waarlik en van harte liefhet, tegelyk egter ook sy hele huis met liefde en goedgesindheid omhels, net so betaam dit ons om dieselfde ywer en gesindheid as wat ons teenoor ons hemelse Vader het, teenoor sy volk, sy gesin en ten slotte sy erfenis te bewys omdat Hy dit so hoog geag het dat Hy dit die volheid van sy eniggebore Seun genoem het.³⁴³ ’n Christen moet dus sy gebede aan hierdie gebedsreël meet dat dit gemeenskaplik moet wees en almal moet insluit wat in Christus ook sy broers is - en nie slegs die mense wat hy teenswoordig as sodanig sien en erken nie, maar alle mense wat op die aarde lewe. Wat God se raadsplan met hulle was, is aan ons onbekend behalwe dat dit ewe vroom as menslik is om die heel beste vir hulle te verlang en te hoop. En tog behoort ons met besondere geneentheid bo ander tot die huisgenote van die geloof te neig omdat die apostel hulle besonderlik in elke saak by ons aanbeveel.³⁴⁴ 1137 Kortom: al ons gebede moet so wees dat hulle daardie gemeenskap indie oog hou wat ons Here in sy koninkryk en in sy huis tot stand gebring het.

38. Этим нам вовсе не предписывается, чтобы каждый человек в отдельности называл Бога своим Отцом, но предписывается, чтобы все вместе мы называли Его нашим Отцом, и как следствие указывается, сколь братскими должны быть отношения между людьми, ибо все мы - дети одного Отца и пользуемся по его щедрости одинаковым правом и званием. А поскольку один у нас Отец (Мф 23:9) и от Него исходят все блага, какие мы можем иметь, у нас не должно быть никакого до такой степени обособленного и разделённого блага, чтобы мы не были готовы, в случае необходимости с открытым и щедрым сердцем передавать его друг другу в общее пользование. Когда мы готовы должным образом помогать друг другу, то нет ничего, что могло бы больше пойти на пользу нашим братьям, нежели наше прошение за них всемилостивому Отцу. Если Он к нам благорасположен, то нечего больше и желать. Несомненно, это наш долг перед Отцом здесь, на земле. Ибо тот, кто по-настоящему, чистым сердцем любит себя и желает себе добра и чести как отцу семейства, одновременно любит всё своё семейство и трудится на благо ему. Так что если мы испытываем к Небесному Отцу доброе чувство, то нам нужно выразить это чувство к Божьему народу, к Божьему дому и Божьему наследию, которое Отец так почтил, что назвал полнотою в своём единородном Сыне (Эф 1:23).

Значит, молитва христианина должна быть построена так, чтобы она была общей и охватывала всех его братьев во Христе: не только тех, кого он видит и считает таковыми сейчас, но всех живущих на земле людей, о которых мы не знаем, как определил поступить с ними Господь, но которым, уповая на лучшее, мы обязаны желать всяческого блага. Особенно доброе чувство мы должны питать к своим по вере, как и советует нам, среди прочего, св. Павел (Гал 6:10). Это люди, которые, насколько мы можем судить, суть истинно верующие и служители Бога. Итак, все наши молитвы должны быть такими, чтобы охватывать ту общину, которую наш Господь установил в своём Царстве и в своём доме.

39. Neque id tamen obest quominus et pro nobis et pro certis aliis orare specialiter liceat: modo tamen animus ab huius communitatis intuitu^a non discedat, nec deflectat quidem, sed omnia istuc referat. Nam quanvis singulariter concipiantur, quia tamen ad eum scopum diriguntur, communes esse non desinunt. Id totum similitudine facile intelligi potest. Generale est Dei mandatum de sublevanda pauperum omnium egestate, et huic tamen obediunt qui in eum finem eorum inopiae succurrunt quos laborare aut norunt aut vident: etiamsi multos praetereunt qui non leviori necessitate premuntur: vel quia non omnes nosse, vel quia non omnibus sufficere possint. In hunc modum neque ii voluntati Dei repugnant qui communem hanc societatem Ecclesiae spectantes et cogitantes, huiusmodi particulares orationes concipiunt, quibus publico animo singularibus verbis se aut alios Deo commendant, quorum necessitatem propius ipsis^b innotescere voluit. Quanquam non omnia quidem in oratione et facultatum erogatione sunt similia; nam benignitas largiendi exerceri nonnisi erga eos potest quorum perspecta est nobis inopia: iuvare autem oratione vel alienissimos et ignotissimos licet, quantumlibet longo terrarum intervallo a nobis dissiti sint. Id autem fit per generalem illam precationis formulam qua omnes filii Dei continentur, in quibus et illi sunt. || Huc referre licet quod Paulus suae aetatis fideles hortatur ut puras manus ubique tollant absque contentione [1. Tim. 2. c. 8]: quia dissidium precibus ianuam claudere admonens, unanimes vota sua in commune vult conferre.

39. Et toutesfois cela n’empesche que ne puissions particulierement prier et pour nous et pour autres, moyennant que nostre affection ne s’escarte et destourne de la consideration du profit et conservation de ceste communauté, mais s’y rapporte entierement. Car combien qu’en soy telles oraisons soyent formées particulierement: toutesfois pource qu’elles tend ent à ce but, elles ne laissent d’estre communes. Tout cecy facilement se peut entendre par une similitude: Le commandement de Dieu de subvenir à l’indigence de tous povres, est general: et toutesfois ceux qui à ceste fin font misericorde, et eslargissent de leur bien à ceux qu’ils voyent ou savent en avoir necessité, y obeissent: nonobstant qu’ils ne donnent pas à tous ceux qui n’en ont pas moindre besoin, ou pource qu’ils ne les peuvent tous cognoistre, ou pource qu’ils ne peuvent suffire à tous. En ceste maniere, ceux ne contreviennent point à la volonté de Dieu, qui regardans et pensans à ceste commune societé de l’Eglise, usent de telles particulieres oraisons, par lesquelles en particulieres parolles, mais de courage publique et commune affection, ils recommandent à Dieu ou eux ou autres, desquels il leur a voulu de plus pres donner à cognoistre la necessité. Combien que tout ne soit semblable en oraison et en aumosne. Car nous ne pouvons subvenir de noz biens sinon à ceux desquels nous savons la povreté: mais nous pouvons et devons ayder par oraison ceux mesmes desquels nous n’avons point la cognoissance, et qui sont esloignez de nous par quelque distance et intervalle que ce soit. Ce qui se fait par la generalité des oraisons, en laquelle sont comprins tous les enfans de Dieu, au nombre desquels aussi ceux là sont. A quoy on peut rapporter ce que sainct Paul exhorte les fideles de son temps de lever les mains pures au ciel (1 Tim. 2:8). Car en les advertissant que la porte seroit fermée à leurs prieres par divorce, il leur commande de se conjoindre et unir en vray accord.

39. Yet this is no objection to the lawfulness of particular prayers, both for ourselves and for other certain individuals; provided our minds be not withdrawn from a regard to this community, nor even diverted from it, but refer every thing to this point. For though the words of them be singular, yet as they are directed to this end, they cease not to be common. All this may be rendered very intelligible by a similitude. God has given a general command to relieve the wants of all the poor; and yet this is obeyed by them who to that end succour the indigence of those whom they either know or see to be labouring under poverty; even though they pass by multitudes who are oppressed with necessities equally severe, because neither their knowledge nor ability can extend to all. In the same manner, no opposition is made to the Divine will by them who, regarding and considering this common society of the Church, present such particular prayers, in which, with a public spirit, but in particular terms, they recommend to God 124themselves or others, whose necessity he has placed within their more immediate knowledge. However, there is not a perfect similarity in every respect between prayer and donation of alms, for munificence cannot be exercised but towards them whose wants we have perceived; but we may assist by our prayers even the greatest strangers, and those with whom we are the most unacquainted, how distant soever they may be from us. This is done by that general form of prayer, which comprehends all the children of God, among whom they also are numbered. To this may be referred the exhortation which Paul gives believers of his age, “that men pray every where, lifting up holy hands without wrath;”⁴¹⁵ because by admonishing them, that discord shuts the gate against prayers, he advises them unanimously to unite all their petitions together.

39. We may pray specially for ourselves and certain others, provided we have in our mind a general reference to all.

This, however, does not prevent us from praying specially for ourselves, and certain others, provided our mind is not withdrawn from the view of this community, does not deviate from it, but constantly refers to it. For prayers, though couched in special terms, keeping that object still in view, cease not to be common. All this may easily be understood by analogy. There is a general command from God to relieve the necessities of all the poor, and yet this command is obeyed by those who with that view give succour to all whom they see or know to be in distress, although they pass by many whose wants are not less urgent, either because they cannot know or are unable to give supply to all. In this way there is nothing repugnant to the will of God in those who, giving heed to this common society of the Church, yet offer up particular prayers, in which, with a public mind, though in special terms, they commend to God themselves or others, with whose necessity he has been pleased to make them more familiarly acquainted. It is true that prayer and the giving of our substance are not in all respects alike. We can only bestow the kindness of our liberality on those of whose wants we are aware, whereas in prayer we can assist the greatest strangers, how wide soever the space which may separate them from us. This is done by that general form of prayer which, including all the sons of God, includes them also. To this we may refer the exhortation which Paul gave to the believers of his age, to lift up “holy hands without wrath and doubting,” (1 Tim. 2:8). By reminding them that dissension is a bar to prayer, he shows it to be his wish that they should with one accord present their prayers in common.

39. Dit verhindert echter niet, dat we voor ons en voor bepaalde anderen in het bijzonder mogen bidden; mits echter ons gemoed er niet van afwijke te zien op deze gemeenschap, en zich niet daarvan afkere, maar alles daarop richte. Want ofschoon die gebeden gedaan worden voor bijzondere personen, houden ze toch niet op gemeenschappelijk te zijn, omdat ze op dat doel gericht worden. Dit kan in zijn geheel door een vergelijking gemakkelijk begrepen worden. Het is een algemeen gebod Gods, dat het gebrek van alle arme mensen moet verlicht worden. En toch gehoorzamen zij aan dit gebod, die met dat doel de armoede te hulp komen van hen, van wie ze weten, of zien dat ze gebrek lijden, ook al gaan ze velen voorbij, die door geen geringere nood gedrukt worden, omdat ze die of niet allen kunnen kennen, of niet allen kunnen steunen. Op deze wijze strijden ook diegenen niet tegen Gods wil, die, terwijl ze deze algemene gemeenschap der kerk in het oog houden en aan haar denken, zodanige gebeden voor bijzondere personen doen, waardoor ze, met een gemoed, dat genegenheid heeft tot allen, met bijzondere woorden zichzelf of anderen aan God opdragen, wier nood Hij gewild heeft, dat hun van naderbij bekend werd. Trouwens niet alles is bij het bidden en het geven van geldelijke onderstand gelijk. Want de welwillendheid in het schenken kan slechts jegens hen beoefend worden, wier armoede we hebben gezien; maar met het gebed kunnen we zelfs hen helpen, die ons geheel vreemd of onbekend zijn, door hoe grote afstand op aarde ze ook van ons gescheiden zijn. En dit gebeurt door die algemene gebedsformule, waarin alle kinderen Gods vervat zijn, waartoe ook zij behoren. Hierop kan men betrekken, dat Paulus (1 Tim. 2:8) de gelovigen van zijn tijd vermaant, dat ze overal reine handen opheffen zonder twisting; want wanneer hij leert, dat de tweedracht voor de gebeden de deur sluit, wil hij, dat ze eensgezind hun gebeden aanwenden tot algemeen nut.

39.

Doch hindert das nicht, daß wir auch für uns und bestimmte andere Menschen besonders bitten dürfen; nur darf sich unser Herz von dem Blick auf diese Gemeinschaft nicht abbringen lassen, ja nicht einmal davon abweichen, sondern es muß alles darauf ausrichten. Mögen solche Gebete ihrer Fassung nach auf einzelne gehen, so hören sie doch nicht auf, auf die Gemeinschaft bezogen zu sein, weil sie ja auf jenen Zielpunkt ausgerichtet sind: Dies läßt sich alles an einem Vergleich leicht begreifen. Es ist Gottes allgemeines Gebot, der Not aller Armen zu steuern, und doch leisten die diesem Gebot Gehorsam, welche zu diesem Zweck dem Mangel derer zu Hilfe kommen, von denen sie wissen oder sehen, daß sie in Not sind - selbst wenn sie dabei viele übergehen, die von gleicher Not bedrückt sind, und zwar weil sie nicht alle kennen oder auch nicht allen ausreichend helfen können! In gleicher Weise verstößt auch der nicht gegen Gottes Willen, der seinen Blick und seine Gedanken auf die allgemeine Gemeinschaft der Kirche richtet und nun solche Gebete hält, die sich auf einzelne beziehen; wobei er also aus einem der ganzen Gemeinschaft gehörigen Sinn heraus doch mit besonderen Worten sich oder andere Gott ans Herz legt, deren Not ihm Gott nach seinem Willen näher zu erkennen gegeben hat.

Allerdings ist diese Ähnlichkeit zwischen dem Gebet und der Darreichung des Vermögens an den Bruder nicht ganz allgemein. Denn die gütige Handreichung läßt sich nur denen gegenüber ausüben, deren Armut uns bekannt ist; durch die Fürbitte können wir aber auch den Fremdesten und Unbekanntesten beistehen, wie groß auch die Weite der Entfernung sein mag, die uns von ihnen trennt. Das geschieht nun durch jene allgemeine Fassung des Gebets, in die alle Kinder 601 Gottes eingeschlossen sind; darunter befinden sich jene aber auch! Hierauf können wir es beziehen, wenn Paulus die Gläubigen seiner Zeit ermahnt, „an allen Orten heilige Hände aufzuheben ohne Zorn und Zweifel“ (1. Tim. 2,8). Er erinnert uns hier daran, daß die Zwietracht dem Gebet die Tür verschließt, und er verlangt daraufhin, daß die Gläubigen ihre Gebete einmütig dem allgemeinen Nutzen dienen lassen.

39. Gebed en liefdesgawes

En tog verhinder dit ons nie om besonderlik vir onsself of vir bepaalde mense te bid nie mits ons gemoed inderdaad nie afwyk of wegdwaal daarvan om hierdie gemeenskap in die oog te hou nie, maar alles daarop rig. Want hoewel ons gebede afsonderlik gevorm word, hou hulle nie op om gemeenskaplik te wees nie omdat hulle almal op hierdie doel afgestem is.

Dit kan in geheel maklik aan die hand van ’n vergelyking begryp word. Daar bestaan ’n algemene gebod van God om die nood van armoediges te verlig en tog gehoorsaam mense dit as hulle met hierdie doel voor oë die gebrek van mense van wie hulle weet of sien dat hulle swaarkry, te hulp kom selfs al gaan hulle baie ander mense verby wat deur ’n nood wat nie ligter is nie, verdruk word. Hulle is immers nie in staat om almal te ken of in almal se behoefte te voorsien nie. Net so is mense nie in stryd met God se wil as hulle hulle oë en gedagtes op hierdie algemene kerkgemeenskap vestig en besondere gebede van so ’n aard formuleer dat hulle daarin, met die algemene belang in gedagte, hulleself of ander mense wie se behoeftes God nader aan hulle bekend wou stel, met besondere woorde aan Hom opdra nie.

Alles is nogtans nie gelyk in ’n vergelyking tussen ’n gebed en geldelike bystand nie. Die welwillendheid van ’n skenking kan trouens slegs beoefen word teenoor mense wie se behoefte deur ons raakgesien is, maar met ons gebed kan ons selfs die vreemdste en onbekendste mense help, hoe ver hulle ook al van ons geskei is. Dit gebeur deur daardie algemene gebedsformulier waarby al die kinders van God ingesluit word, en onder hulle is ook sulke mense. Ons kan Paulus se aansporing aan die gelowiges van sy tyd hierop betrek, naamlik dat hulle oral rein hande sonder twis moet ophef.³⁴⁵ Want wanneer hy leer dat tweedrag die deur vir gebede sluit, wil hy dat hulle eendragtig hulle gebede saam moet opdra.

39. Это не препятствует личным молитвам за себя и за других постольку, поскольку наше чувство не отворачивается от пользы общины и от заботы о её сохранении, но целиком им способствует. Хотя сами по себе такие молитвы совершаются в одиночестве, однако, будучи направлены к общей цели, они не перестают быть общими. Это легко понять с помощью аналогии. Бог велел помогать в нуждах вообще всем бедным. И те, кто, делая так, творит милосердие, раздаёт своё добро людям, которые, как он видит или знает, нуждаются в нём, - те исполняют заповедь. Исполняют несмотря на то, что они не раздают всем, кто хоть в чём-то нуждается, - или потому, что всех не знают, или потому, что на всех не достанет. Так же не противятся Божьей воле люди, которые, видя рядом с собой церковную общину и думая о ней, совершают отдельные молитвы, когда своими словами, но единым чувством и сердцем просят Бога за себя и за других, о чьих нуждах Он пожелал дать им знать.

Это так, хотя не всё совпадает в отношении молитвы и в отношении милостыни. Нашим имуществом мы в состоянии помочь только тем людям, о бедности которых знаем. Но молитвой мы можем и должны помогать даже тем, о которых не знаем или которые удалены от нас на огромное расстояние. Это происходит вследствие общего характера молитв (generalite des oraisons), охватывающих всех детей Божьих, в число которых входят и те далёкие братья. Сюда можно отнести призыв св. Павла к верующим его времени воздевать к небу чистые руки (1 Тим 1:8). Предупреждая, что в случае разделения дверь перед их молитвами будет затворена, он велит верующим соединиться в искреннем согласии.

40. | Adscribitur, Ipsum esse in caelis. Ex quo non protinus ratiocinandum est, ipsum caeli circunferentia, quasi cancellis quibusdam, inclusum et circunscriptum alligari. Siquidem et Solomon confitetur caelos caelorum eum capere non posse [1. Reg. 8. c. 27^c]. Et ipse per Prophetam ait, caelum suam sedem esse, terram autem scabellum pedum suorum [Iesa. 66. a. 1; Act. 7. f. 49, et 17. f. 24]. Quo scilicet significat, non certa aliqua regione se limitari, sed diffundi per omnia. Verum quia aliter inenarrabilem eius gloriam^d mens nostra pro sua crassitie concipere non poterat, nobis per caelum designata est, quo nihil augustius aut maiestate plenius sub aspectum nostrum venire potest. || Quando igitur ubicunque rem quampiam apprehendunt sensus nostri, affigere illic solent: extra omnem 350 locum Deus statuitur: ut dum quaerere volumus ipsum, supra omnem corporis et animae sensum attollamur. Deinde hac loquendi formula, supra omnem aut corruptionis aut mutationis aleam evehitur; demum universum orbem complecti et continere, suaque potentia moderari significatur. || Quare hoc perinde est acsi dictus esset infinitae magnitudinis aut^a sublimitatis, incomprehensibilis essentiae, immensae potentiae, aeternae immortalitatis^b. Id vero dum audimus, exerenda est altius nostra cogitatio, quum de Deo sermo est: ne quicquam terrenum aut carnale de eo somniemus: ne ipsum nostris modulis metiamur, neve^c eius voluntatem ad nostros affectus exigamus. || Simul erigenda est nostra fiducia in ipsum, cuius providentia et virtute caelum et terram gubernari intelligimus^d. || Summa sit, sub Patris nomine nobis in medio statui Deum illum qui in imagine sua nobis apparuit, ut certa fide invocetur: nec modo fiduciae aptari familiare Patris nomen, verum etiam ad retinendas mentes valere ne ad dubios vel fictitios deos trahantur: sed ab unigenito Filio ad unicum Angelorum et Ecclesiae^e Patrem conscendant: deinde quod solium eius locatur in caelis, ex mundi gubernatione nos commonefieri non frustra ad eum nos venire qui praesenti cura sponte occurrit. Qui ad Deum accedunt (inquit Apostolus) eos primo credere oportet Deum esse: deinde remuneratorem omnibus qui ipsum quaerunt [Hebr. 11. b. 6]. Utrunque hic Christus Patri suo asserit, ut in ipso sistatur fides nostra; deinde ut certo persuasi simus salutem nostram ab eo non negligi: quia suam ad nos usque providentiam extendere dignatur. Quibus rudimentis Paulus nos ad rite orandum comparat: nam antequam iubeat petitiones nostras coram Deo innotescere [Philip. 4. b. 6], praefatur hoc modo, De nulla re sitis solliciti: Dominus prope est¹. Unde apparet, dubitanter et perplexe vota sua in animo volvere qui hoc probe infixum non habent, Oculum Dei esse super iustos [Psal. 33. d. 18].

40. Apres il est dit, Qui es és cieux. Dequoy nous ne devons entendre ne penser qu’il soit enclos ou contenu au circuit du ciel. Car Solomon confesse que les cieux ne le peuvent comprendre (1 Rois 8:27). Et luy par son Prophete dit, que le ciel est son siege, et la terre son marchepied (Is. 66:1; Act. 7:49; 17:24). En quoy il declaire et donne à cognoistre qu’il n’est point contenu en quelque certain lieu, ains qu’il est par tout, et remplist toutes choses. Mais pourtant que nostre ignorance et imbecillité d’esprit ne peut autrement comprendre ne concevoir sa gloire, puissance, sublimité et hautesse, il nous la signifie par le ciel, qui est la chose la plus haute et pleine de gloire et majesté que nous pouvons contempler. Parquoy, à cause que par tout où noz sens ont apprehendé quelque chose, ils ont accoustumé de la tenir comme liée: Dieu nous est colloqué par dessus tout lieu, afin que quand nous le voulons chercher, nous nous elevions par dessus tout le sens de nostre ame et de nostre corps. Davantage, par ceste maniere de parler, il est exempté de toute corruption ou mutation. Finalement, il nous est signifié qu’il contient et modere le monde par sa puissance. Parquoy, qui es és cieux, est autant à dire, comme s’il estoit nommé de grandeur et hautesse infinie, d’essence incomprehensible, de puissance inenarrable, d’immortalité eternelle. A ceste cause ce mot nous doit esmouvoir à eslever nos cœurs et nos esprits quand nous pensons à Dieu, pour ne rien imaginer de luy charnel ou terrien, et de le vouloir reigler selon nostre raison mondaine, n’assujettir à noz affections. Semblablement il nous doit servir à confermer en luy nostre fiance, entant qu’il nous signifie qu’il gouverne par sa providence le ciel et la terre. La somme est, que sous le nom de Pere, ce Dieu qui nous est apparu en l’image de son Fils, nous est mis en avant, afin que nous l’invoquions eu certitude de foy: et que non seulement ce nom de Pere, selon qu’il est familier, doit servir à confermer nostre fiance, mais aussi à retenir noz esprits, afin qu’ils ne soyent point distraits à aucuns dieux incognuz ou controuvez: mais plustost qu’estans conduits par le Fils unique, ils montent tout droit à celuy qui est seul Pere des anges et des hommes. Secondement, quand son throne luy est establi au ciel, nous sommes advertis puis qu’il gouverne le monde, que nous ne venons pas à luy en vain, veu que de son bon gré il a soin de ses creatures. Ceux qui se presentent à luy, dit l’Apostre, doyvent croire qu’il est Dieu: et puis, qu’il est remunerateur à tous ceux qui le cherchent (Hebr. 11:6). Jesus Christ approprie ici l’un et l’autre à son Pere, afin que nostre foy soit arrestée en luy: et secondement, que nous soyons persuadez qu’il ne met pas en oubli nostre salut: veu qu’il daigne bien estendre sa providence jusqu’à nous. Ce sont les principes par lesquels sainct Paul nous dispose à bien prier. Car devant que nous exhorter de descouvrir nos requestes à Dieu, il met ceste preface: Ne soyez en souci de rien, le Seigneur est prochain (Phil. 4:5, 6). Dont il appert que ceux qui n’ont point cest article bien resolu, que l’œil de Dieu est sur les justes (Ps. 33:18), ne font qu’entortiller leurs prieres en eux mesmes, estans en doute et perplexité.

40. It is added, That he is in heaven. From which it is not hastily to be inferred, that he is included and circumscribed within the circumference of heaven, as by certain barriers. For Solomon confesses, that “the heaven of heavens cannot contain” him.⁴¹⁶ And he says himself, by the prophet, “The heaven is my throne, and the earth is my footstool.”⁴¹⁷ By which he clearly signifies that he is not limited to any particular region, but diffused throughout all space. But because the dulness of our minds could not otherwise conceive of his ineffable glory, it is designated to us by the heaven, than which we can behold nothing more august or more majestic. Since, then, wherever our senses apprehend any thing, there they are accustomed to fix it, God is represented as beyond all place, that when we seek him we may be elevated above all reach of both body and soul. Moreover, by this form of expression, he is exalted above all possibility of corruption or mutation: finally, it is signified, that he comprehends and contains the whole world, and governs the universe by his power. Wherefore, this is the same as if he had been said to be possessed of an incomprehensible essence, infinite magnitude or sublimity, irresistible power, and unlimited immortality. But when we hear this, our thoughts must be raised to a higher elevation when God is mentioned; that we may not entertain any terrestrial or carnal imaginations concerning him, that we may not measure him by our diminutive proportions, or judge of his will by our affections. We should likewise be encouraged to place the most implicit reliance on him, by whose providence and power we understand both heaven and earth to be governed. To conclude: under the name of “Our Father” is represented to us, that God who has appeared to us in his own image, that 125we might call upon him with a steady faith; and the familiar appellation of Father is not only adapted to produce confidence, but also efficacious to prevent our minds from being seduced to dubious or fictitious deities, and to cause them to ascend from the only begotten Son to the common Father of angels and of saints; moreover, when his throne is placed in heaven, we are reminded by his government of the world, that it is not in vain for us to approach to him who makes us the objects of his present and voluntary care. “He that cometh to God (says the apostle) must believe that he is, and that he is a rewarder of them that diligently seek him.”⁴¹⁸ Christ asserts both these of his Father, that we may have first a firm faith in his existence, and then a certain persuasion that, since he deigns to extend his providence to us, he will not neglect our salvation. By these principles, Paul prepares us for praying in right manner; for his exhortation, “Let your requests be made known unto God,” is thus prefaced: “The Lord is at hand. Be careful for nothing.”⁴¹⁹ Whence it appears, that their prayers must be attended with great doubt and perplexity of mind, who are not well established in this truth, that “the eyes of the Lord are upon the righteous.”⁴²⁰

40. In what sense God is said to be in heaven. A threefold use of this doctrine for our consolation. Three cautions. Summary of the preface to the Lord’s Prayer.

The next words are, WHICH ART IN HEAVEN. From this we are not to infer that he is enclosed and confined within the circumference of heaven, as by a kind of boundaries. Hence Solomon confesses, “The heaven of heavens cannot contain thee,” (1 Kings 8:27); and he himself says by the Prophet, “The heaven is my throne, and the earth is my footstool,” (Isa. 66:1); thereby intimating, that his presence, not confined to any region, is diffused over all space. But as our gross minds are unable to conceive of his ineffable glory, it is designated to us by heaven, nothing which our eyes can behold being so full of splendor and majesty. While, then, we are accustomed to regard every object as confined to the place where our senses discern it, no place can be assigned to God; and hence, if we would seek him, we must rise higher than all corporeal or mental discernment. Again, this form of expression reminds us that he is far beyond the reach of change or corruption, that he holds the whole universe in his grasp, and rules it by his power. The effect of the expressions therefore, is the same as if it had been said, that he is of infinite majesty, incomprehensible essence,188boundless power, and eternal duration. When we thus speak of God, our thoughts must be raised to their highest pitch; we must not ascribe to him any thing of a terrestrial or carnal nature, must not measure him by our little standards, or suppose his will to be like ours. At the same time, we must put our confidence in him, understanding that heaven and earth are governed by his providence and power. In short, under the name of Father is set before us that God, who hath appeared to us in his own image, that we may invoke him with sure faith; the familiar name of Father being given not only to inspire confidence, but also to curb our minds, and prevent them from going astray after doubtful or fictitious gods. We thus ascend from the only begotten Son to the supreme Father of angels and of the Church. Then when his throne is fixed in heaven, we are reminded that he governs the world, and, therefore, that it is not in vain to approach him whose present care we actually experience. “He that cometh to God,” says the Apostle, “must believe that he is, and that he is a rewarder of them that diligently seek him,” (Heb. 11:6). Here Christ makes both claims for his Father, first, that we place our faith in him; and, secondly , that we feel assured that our salvation is not neglected by him, inasmuch as he condescends to extend his providence to us. By these elementary principles Paul prepares us to pray aright; for before enjoining us to make our requests known unto God, he premises in this way, “The Lord is at hand. Be careful for nothing,” (Phil. 4:5, 6). Whence it appears that doubt and perplexity hang over the prayers of those in whose minds the belief is not firmly seated, that “the eyes of the Lord are upon the righteous,” (Ps.34:15).

40. Er wordt bijgevoegd, dat Hij in de hemelen is. Daaruit moet men niet terstond opmaken, dat Hij door de omtrek des hemels, als door een hek, ingesloten en omheind, wordt vastgehouden. Want Salomo belijdt (1 Kon. 8:27) dat de hemelen der hemelen Hem niet bevatten kunnen. En zelfs zegt Hij door de profeet (Jes. 66:1) dat de hemel zijn stoel is en de aarde de voetbank zijner voeten. Daarmee geeft Hij ongetwijfeld te kennen, dat Hij niet door een bepaalde plaats begrensd wordt, maar zich verspreidt over alles (Hand. 7:48; 17:24) Maar omdat ons verstand vanwege zijn grofheid Gods onuitsprekelijke heerlijkheid anders niet kon begrijpen, is die ons afgebeeld door de hemel, die het verhevenste en aan majesteit rijkste is, dat onze blik kan komen. Dus aangezien onze zinnen ieder ding aan die plaats plegen te verbinden, waar ze het waarnemen, wordt God buiten elke plaats gesteld: opdat wij, wanneer wij Hem willen zoeken, boven alle gevoel van lichaam en ziel worden opgeheven. Bovendien wordt Hij door deze wijze van spreken boven alle wisselvalligheid van verderf of verandering gesteld. En eindelijk wordt er door te kennen gegeven, dat Hij de gehele wereld omvat, saamhoudt en door zijn macht bestuurt. Daarom is het evenzo, alsof er van Hem gezegd was, dat Hij een onbegrensde grootheid of verhevenheid, een onbegrijpelijk wezen, een onmetelijke macht en een eeuwige onsterfelijkheid heeft. En wanneer wij dit horen, moeten wij onze gedachte hoger opvoeren, wanneer er over God gesproken wordt, opdat wij niet iets aards of vleselijks van Hem dromen, Hem niet naar onze geringe maatstaf afmeten, en zijn wil niet naar onze gezindheid beoordelen. Tevens moet ons vertrouwen op Hem gericht worden, door wiens voorzienigheid en kracht wij weten, dat hemel en aarde bestuurd worden. De korte inhoud moge deze zijn, dat onzer de naam van Vader ons voorgesteld wordt die God, die in zijn beeld ons verschenen is, opdat Hij met een vast geloof aangeroepen worde, en dat de gemeenzame naam van Vader niet alleen geschikt is tot het wekken van vertrouwen, maar ook de kracht heeft om onze harten te weerhouden, dat ze niet tot twijfelachtig of verzonnen goden getrokken worden, maar van de eniggeboren Zoon tot de enige Vader der engelen en der kerk opstijgen; verder dat wij, daar zijn troon gesteld wordt in de hemelen, uit het besturen der wereld er aan herinnerd worden, dat wij niet te vergeefs komen tot Hem, die uit eigen beweging ons met zijn daadwerkelijke zorg tegemoet komt. "Wie tot God komen,: zegt de apostel (Heb. 11:6) "moeten geloven, dat Hij is, en een beloner is van allen, die Hem zoeken." Beide dingen kent Christus aan zijn Vader toe, opdat ons geloof op Hem gevestigd worde. Vervolgens dat wij er vast van overtuigd zijn, dat onze zaligheid door Hem niet veronachtzaamd wordt, omdat Hij zich verwaardigt zijn voorzienigheid tot ons uit te strekken. Door deze onderwijzing bereidt Paulus ons voor tot het juiste bidden; want voordat hij ons beveelt onze begeerten voor God bekend te maken, zegt hij, bij wijze van inleiding dit: "Weest in geen ding bezorgd: de Here is nabij" (Filip. 4:6) Daaruit blijkt, dat zij, die dit niet goed in hun hart ingehecht hebben, dat het oog Gods is op de rechtvaardigen (Ps. 33:18) aarzelend en verward hun begeerten in hun hart overdenken.

40. "Unser Vater ... in den Himmeln"!

Dann heißt es weiter: „... der du bist in den Himmeln“. Daraus soll man nicht gleich schließen, Gott sei in den Umkreis des Himmels wie zwischen Zäune eingeschlossen und an ihn in engen Grenzen gebunden. Denn Salomo bekennt, daß ihn „der Himmel und aller Himmel Himmel“ nicht zu fassen vermögen (1. Kön. 8,27). Und er spricht selbst durch den Mund des Propheten aus, daß der „Himmel sein Stuhl ist und die Erde seiner Füße Schemel“ (Jes. 66,1; Apg. 7,49; 17,24). Damit gibt er uns zu verstehen, daß er nicht von einem bestimmten Ort begrenzt ist, sondern alles durchdringt. Aber unser Sinn vermag in seiner Grobschlächtigkeit sonst seine unaussprechliche Herrlichkeit nicht zu fassen, und deshalb wird sie uns unter dem Bilde des Himmels angedeutet; denn wir können ja nichts Erhabeneres oder Majestätischeres erschauen als ihn! Wo auch immer unsere Sinne irgend etwas wahrnehmen, da pflegen sie es an den Ort zu binden, an dem sie es wahrnehmen; deshalb wird nun also Gott außerhalb jedes Orts gestellt; wenn wir ihn also suchen wollen, so müssen wir über alle Empfindungen Leibes und der Seele hinausgehoben werden! Zudem wird durch diese Redeweise Gott allen Wechselfällen der Verweslichkeit oder Veränderlichkeit gänzlich entnommen. Und schließlich wird uns dadurch deutlich gemacht, daß er die ganze Welt umfaßt und zusammenhält und sie mit seiner Macht regiert. Es ist also, als ob es hieße: er besitzt unendliche Größe und Hoheit, unbegreifliches Wesen, unermeßliche Macht und ewige Unsterblichkeit. Wenn wir das aber vernehmen, so muß unser Denken sich höher schwingen, wenn von Gott die Rede ist, damit wir von ihm nichts Irdisches oder Fleischliches erträumen, ihn auch nicht nach unserem Maß messen und seinen Willen nicht nach unseren Regungen beurteilen! Zugleich soll damit aber auch unsere Zuversicht auf ihn gerichtet werden; wissen wir doch, daß er mit seiner Vorsehung und seiner Kraft Himmel und Erde lenkt!

Ich fasse zusammen. Unter dem Namen „Vater“ tritt der Gott vor uns hin, der uns in seinem Ebenbilde erschienen ist, damit er in gewissem Glauben angerufen werde. Dieser vertraute Vatername soll nun aber nicht nur unserer Zuversicht dienen, sondern er hat auch die Kraft, unseren Sinn zurückzuhalten, damit er sich nicht zu unsicheren, erdachten Göttern hinziehen läßt, sondern von dem eingeborenen Sohne aus zu dem einen Vater der Engel und der Kirche emporsteigt! Daß sein Thron in den Himmeln steht, das soll uns auf Grund seiner Weltregierung daran mahnen, daß wir nicht vergebens zu ihm kommen, da er uns doch von sich aus mit gegenwärtiger Fürsorge entgegenkommt! Der Apostel sagt: „Wer zu Gott kommen will, der muß zuvor glauben, daß er sei und denen, die ihn suchen, ein Vergelter sein werde“ (Hebr. 11,6). Beides schreibt Christus hier seinem Vater zu: auf ihn soll unser Glaube gegründet sein, und dann sollen wir auch die feste Gewißheit haben, daß er sich unser Heil angelegen sein läßt, weil er sich ja herbeiläßt, seine Vorsehung bis zu uns reichen zu lassen. Von solcher Grundlage her unterweist uns Paulus zum rechten Beten; er gebietet uns, unsere Bitten vor Gott kund werden zu lassen (Phil. 4,6); aber er macht zunächst eine Vorrede und sagt: „Sorget nichts.. Der Herr ist nahe!“ (Phil. 4,5f.). Daraus wird deutlich: wer sich nicht ganz fest daran hält: „Des Herrn Auge sieht auf die Gerechten“ (Ps. 33,18; nicht Luthertext), der kann seine Gebete bloß zweifelnd und verwirrt im Herzen bewegen.

40. Die betekenis van die byvoeging “wat in die hemel is”

Daarby staan geskryf dat Hy in die hemel is.³⁴⁶ Hieruit moet nie terstond die afleiding gemaak word dat Hy deur die hemelboog asof deur 1138 bepaalde perke ingesluit, begrens of gebind word nie. Salomo bely trouens dat die hemele van die hemele Hom nie kan bevat nie.³⁴⁷ Deur die profeet sê Hy self dat die hemel sy troon is en die aarde die voetbank van sy voete.³⁴⁸ Daarmee gee Hy natuurlik te kenne dat Hy nie in ’n bepaalde gebied ingeperk word nie maar dat Hy Hom oor alle dinge uitsprei. Omdat ons verstand vanweë die grofheid daarvan andersins geen begrip van sy onuitspreeklike heerlikheid kan vorm nie, is dit vir ons afgebeeld deur die hemel en niks verhewener of voiler van sy majesteit as dit kan onder ons oë kom nie. Aangesien ons sintuie dus gewoonlik alles verbind aan die plek waar hulle iets waarneem, word God buite enige plek gestel, sodat ons bo alle gevoel van liggaam of siel verhef word wanneer ons Hom wil soek.

Verder word Hy met hierdie spreekwyse bo alle wisselvalligheid van bedorwenheid of verandering verhef. Ten slotte word daarmee aangedui dat Hy die hele wêreld omvat, dit insluit en met sy mag bestuur. Daarom is dit net asof daar van Hom gesê word dat Hy ’n oneindige grootheid of hoogheid, ’n onbegryplike wese, ’n onmeetlike mag en ’n ewige onsterflikheid is. Maar wanneer ons dit hoor, moet ons ons gedagtes hoër ophef wanneer God ter sprake is, sodat ons niks aards of vleesliks van Hom sal versin of Hom aan ons eie afmetinkies sal meet of sy wil teen ons begeertes sal opweeg nie. Tegelyk moet ons ons vertroue op Hom rig omdat ons besef dat die hemel en die aarde deur sy voorsienigheid en mag geregeer word.

Samevattend kom dit hierop neer: Onder die Naam Vader word daardie God aan ons voorgehou wat in sy beeld aan ons verskyn het sodat Hy met ’n vaste geloof aangeroep kan word. Die bekende woord Vader dra nie alleen by om vertroue te wek nie maar ook om ons verstand daarvan te weerhou om na onsekere of versonne gode verlei te word en van die eniggebore Seun na die enigste Vader van die engele en die kerk uit te styg. Verder: omdat sy troon in die hemel gestel word, word ons uit sy beheer oor die aarde geleer dat ons nie tevergeefs na Hom toe kom nie en dat Hy ons vanself met daadwerklike sorg te hulp kom. Die apostel sê: “Hulle wat na God gaan, moet eers glo dat Hy God is en dan dat Hy die Beloner is van almal wat Hom soek.”³⁴⁹ Christus eien beide hierdie eienskappe vir sy Vader toe, naamlik, dat ons geloof in Hom moet berus en verder dat ons daarvan oortuig moet wees dat ons saligheid nie deur Hom veronagsaam sal word nie omdat Hy Hom verwerdig om sy voorsienigheid ook na ons uit te brei. Met hierdie grondbeginsels berei Paulus ons voor om na behore te bid, want voordat hy ons beveel om ons 1139 begeertes voor God bekend te maak,³⁵⁰ sê hy ter inleiding soos volg:

“Wees oor niks besorg nie: die Here is naby”.³⁵¹ Hieruit is dit duidelik dat mense wat nie deeglik in hulle harte ingegrif het dat God se oog oor al die regverdiges is³⁵² nie, weifelend en bekommerd oor hulle begeertes nadink.

40. Далее сказано: «сущий на небесах». Из этого не следует делать вывод, будто Бог пребывает на небесной сфере. Ибо Соломон засвидетельствовал: «небо и небо небес не вмещают Тебя» (3 Цар 8:27). И сам Господь через своего пророка сказал, что небо - престол его, а земля - подножие ног его (Ис 66:1; Деян 7:49; 17:24). Тем самым Бог объявляет, что не живёт в каком-то определённом месте, но пребывает везде и заполняет Собою всё. Но так как наше неведение и слабость разума не позволяют иначе представить себе его славу, могущество, высоту и надмирность, то Он обозначает их для нас как «небеса» - самое высокое и великое, что мы только можем созерцать. Поскольку, постигая тот или иной предмет, наши чувства всегда привязывают его к какому-то месту, о Боге сказано, что Он обитает превыше всего, дабы, пожелав Его найти, мы возвысились над всеми чувствованиями души и тела. Кроме того, такой способ выражения указывает, что Бог не подвержен какой-либо порче или изменению. Наконец, из него следует, что Он своею силой поддерживает весь мир и управляет им.

Поэтому сказать «сущий на небесах» значит сказать, что Бог обладает беспредельным величием и высотой, непостижимой сущностью, неописуемым могуществом, вечным бессмертием. Это выражение должно подвигнуть нас к тому, чтобы, думая о Боге, мы оторвали сердца и умы от всего мирского, не воображали в Боге ни единой частицы плотского и земного, не пытались приспособить Его к нашим мирским меркам, к нашим низким чувствам. Это выражение должно нам также помочь утвердиться в доверии к Богу, ибо оно указывает, что своим Провидением (providence) Он правит землёю и небом.

Итак, под именем «Отец» нам предстаёт Бог, явившийся в образе своего Сына, дабы мы призывали Его в твёрдой вере. При этом имя «Отец», под которым Бог становится близок Нам, должно не только укреплять наше доверие к Нему, но и удерживать наш ум в узде, чтобы вера и ум не стремились к каким-либо неведомым или воображаемым божествам. Ведомые единственным Сыном, они должны подниматься к Тому, кто есть единственный Отец Ангелов и людей. Далее, поскольку Престол Бога утверждён на небе, мы видим, что Он правит миром, и, значит, мы приходим к Нему не напрасно: по своей доброй воле Бог заботится о своих созданиях. «Надобно, говорит апостол, чтобы приходящий к Богу веровал, что Он есть (у Кальвина - «что Он есть Бог») и ищущим Его воздаёт» (Евр 11:6). Здесь Иисус Христос соединяет то и другое в своём Отце, чтобы на Него была обращена наша вера, а также чтобы мы были убеждены, что Он не забыл о нашем спасении, поскольку свой промысел распространил и на людей.

Это принципы, в соответствии с которым св. Павел даёт нам правила доброй молитвы. Прежде чем призвать нас открыть свои нужды Богу он говорит: «Не заботьтесь ни о чём», «Господь близко» (Флп 4:6,5). Отсюда ясно, что те, кто не абсолютно убеждён в истинности речения «око Господне над боящимися Его» (Пс 32/33:18), сами уродуют свои молитвы, пребывая в сомнениях и растерянности.

ДА СВЯТИТСЯ ИМЯ ТВОЁ

41. | Prima petitio est, Ut sanctificetur Dei nomen, cuius necessitas magno cum nostro dedecore coniuncta est. Quid enim 351 magis indignum quam ut Dei gloriam obscuret partim nostra ingratitudo, partim malignitas: audacia vero et furiosa protervia, quantum in se est, deleat? Crepent, licet, omnes impii cum sacrilega sua libidine, refulget tamen nominis Dei sanctitas. Nec abs re exclamat Propheta, Sicut nomen tuum Deus, ita laus tua in omnes fines terrae [Psal. 48. a. 11]. Nam ubicunque innotuerit Deus, fieri non potest quin se proferant eius virtutes, potentia, bonitas, sapientia, iustitia, misericordia, veritas, quae in eius admirationem nos rapiant, et incitent ad celebrandam eius laudem. Quia ergo tam indigne sua Deo sanctitas eripitur in terris, si eam asserere nobis non datur, saltem iubemur eius curam votis suscipere. Summa est, ut optemus suum haberi Deo honorem quo dignus est, ut nunquam de ipso loquantur vel cogitent homines sine summa veneratione: cui opponitur profanatio, quae semper nimium in mundo vulgaris fuit, ut hodie adhuc grassatur. Atque hinc petitionis necessitas, quam, si mediocris inter nos pietas vigeret, supervacuam esse decebat. Quod si Dei nomini sua constat sanctitas, ubi ab aliis omnibus segregatum meram gloriam spirat, hic non tantum petere iubemur ut Deus sacrum illud nomen ab omni contemptu et ignominia vendicet, sed etiam ut ad eius reverentiam subigat totum humanum genus. Iam quum Deus partim doctrina, partim operibus se nobis manifestet, non aliter a nobis sanctificatur quam si utraque in parte tribuamus ei quod suum est, atque ita quicquid ab ipso profectum erit, amplexemur: nec laudem suam apud nos minus obtineat eius severitas quam clementia: quando in multiplici operum diversitate gloriae suae notas insculpsit, quae confessionem laudis merito ex omnibus linguis eliciat^a. Ita fiet ut Scriptura iustam apud nos authoritatem obtineat, nec ullus eventus impediat benedictionem quam Deus in toto gubernationis mundi cursu meretur. Huc etiam rursum tendit petitio, ut omnis impietas quae sanctum hoc nomen polluit, pereat atque aboleatur: quaecunque hanc sanctificationem obscurant, aut diminuunt tam obtrectationes quam ludibria facessant: ac dum sacrilegia omnia compescit Deus, magis ac magis hinc clarescat eius maiestas^b. 352

41. La premiere requeste est, Que le nom de Dieu soit sanctifié: la necessité de laquelle nous doit bien faire grand honte. Car que sauroit-on penser plus vilain, que de voir la gloire de Dieu estre obscurcie, partie par nostre ingratitude, partie par nostre malice? qui pis est, que par nostre orgueil et furies desbordées elle soit abolie, entant qu’en nous est? Vray est que la saincteté du Nom de Dieu reluit en despit des iniques, voire et deussent-ils crever avec leurs desbordemens pleins de sacrilege. Et ce n’est point sans cause que le Prophete s’escrie, O Dieu, selon que ton Nom est cognu, aussi ta louange est entendue sur toutes les fins de terre (Ps. 48:11)! Car par tout où Dieu se manifeste, il est impossible que ses vertus ne viennent en avant: assavoir, puissance, bonté, sagesse, justice, misericorde, verité, lesquelles nous ravissent en admiration, et incitent à celebrer sa louange. Parquoy, d’autant qu’on ravit ainsi outrageusement à Dieu sa saincteté en terre, si nous ne la pouvons maintenir comme il seroit à desirer, c’est pour le moins que nous ayons soin de prier Dieu qu’il la maintienne. La somme est, que nous demandions que l’honneur soit rendu à Dieu tel qu’il en est digne, que les hommes ne parlent et ne pensent jamais de luy qu’avec une singuliere reverence: à laquelle s’oppose le mespris, qui emporte profanation: lequel vice a tousjours esté par trop commun au monde, comme encore aujourdhuy il a trop la vogue. Et c’est dont vient la necessité de faire ceste requeste: laquelle seroit superflue s’il y avoit en nous quelque pieté. Or si le Nom de Dieu est deuement sanctifié, lors qu’estant separé de tous les autres il est exalté en gloire: non seulement il nous est ici commandé de prier Dieu qu’il le conserve entier de toute ignominie et mespris, mais qu’il domte et abaisse tout le monde à l’honnorer et venerer comme il appartient. Car comme ainsi soit que Dieu se declare à nous, partie en sa parolle, partie en ses œuvres, il n’est pas deuement sanctifié de nous, si nous ne luy rendons en tous les deux ce qui est sien: et ainsi, que nous embrassions tout ce qui procede de luy, et que sa rigueur ne soit pas moins prisée et louée entre nous que sa clemence: veu qu’en la diversité de ses œuvres il a par tout imprimé certaines marques de sa gloire, lesquelles à bon. droit doyvent tirer louange de toutes langues. En ce faisant l’Escriture obtiendra pleine authorité envers nous: et quoy qu’il advienne, rien n’empeschera que Dieu ne soit benit comme il merite, en tout le cours du gouvernement du monde. La requeste aussi tend à ce but, que toute impieté laquelle pollue ce sainct et sacré Nom, perisse: que toutes detractions et murmures, et aussi les moqueries qui obscurcissent ou diminuent cette sanctification, soyent exterminées: et que Dieu, en reprimant et mettant sous le pied tels sacrileges, face que sa majesté croisse journellement en plus grand lustre.

41. The first petition is, That God’s name may be hallowed; the necessity of which is connected with our great disgrace. For what is more shameful, than that the Divine glory should be obscured partly by our ingratitude, partly by our malignity, and, as far as possible, obliterated by our presumption, infatuation, and perverseness? Notwithstanding all the sacrilegious rage and clamours of the impious, yet the refulgence of holiness still adorns the Divine name. Nor does the Psalmist without reason exclaim, “According to thy name, O God, so is thy praise unto the ends of the earth.”⁴²¹ For wherever God may be known, there must necessarily be a manifestation of his perfections of power, goodness, wisdom, righteousness, mercy, and truth, which command our admiration and excite us to celebrate his praise. Therefore, because God is so unjustly robbed of his holiness on earth, if it is not in our power to assert it for him, we are at least commanded to regard it in our prayers. The substance of it is, that we wish God to receive all the honour that he deserves, that men may never speak or think of him but with the highest reverence; to which is opposed that profanation, which has always been too common in the world, as it continues to be in the present age. And hence the necessity of this petition, which, if we were influenced by only a tolerable degree of piety, ought to be 126superfluous. But if the name of God be truly hallowed, when separated from all others it breathes pure glory, we are here commanded to pray, not only that God will vindicate his holy name from all contempt and ignominy, but also that he will constrain all mankind to revere it. Now, as God manifests himself to us partly by his word, and partly by his works, he is no otherwise hallowed by us, than if we attribute to him in both instances that which belongs to him, and so receive whatever proceeds from him; ascribing, moreover, equal praise to his severity and to his clemency; since on the multiplicity and variety of his works he has impressed characters of his glory, which should draw from every tongue a confession of his praise. Thus will the Scripture obtain a just authority with us, nor will any event obstruct the benedictions which God deserves in the whole course of his government of the world. The tendency of the petition is, further, that all impiety which sullies this holy name, may be utterly abolished; that whatever obscures or diminishes this hallowing, whether detraction or derision, may disappear; and that while God restrains all sacrilege, his majesty may shine with increasing splendour.

41. The necessity of the first petition a proof of our unrighteousness. What meant by the name of God. How it is hallowed. Parts of this hallowing. A deprecation of the sins by which the name of God is profaned.

The first petition is, HALLOWED BE THY NAME. The necessity of presenting it bespeaks our great disgrace. For what can be more unbecoming than that our ingratitude and malice should impair, our audacity and petulance should as much as in them lies destroy, the glory of God? But though all the ungodly should burst with sacrilegious rage, the holiness of God’s name still shines forth. Justly does the Psalmist exclaim, “According to thy name, O God, so is thy praise unto the ends of the earth,” (Ps. 48:10). For wherever God hath made himself known, his perfections must be displayed, his power, goodness, wisdom, justice, mercy, and truth, which fill us with admiration, and incite us to show forth his praise. Therefore, as the name of God is not duly hallowed on the earth, and we are otherwise unable to assert it, it is at least our duty to make it the subject of our prayers. The sum of the whole is, It must be our desire that God may receive the honour which is his due: that men may never think or speak of him without the greatest reverence. The opposite of this reverence is profanity, which has always been too common in the world, and is very prevalent in the present day. Hence the necessity of the petition, which, if piety had any proper existence among us, would be superfluous. But if the name of God is duly hallowed only when separated from all other names it alone is glorified,189we are in the petition enjoined to ask not only that God would vindicate his sacred name from all contempt and insult, but also that he would compel the whole human race to reverence it. Then since God manifests himself to us partly by his word, and partly by his works, he is not sanctified unless in regard to both of these we ascribe to him what is due, and thus embrace whatever has proceeded from him, giving no less praise to his justice than to his mercy. On the manifold diversity of his works he has inscribed the marks of his glory, and these ought to call forth from every tongue an ascription of praise. Thus Scripture will obtain its due authority with us, and no event will hinder us from celebrating the praises of God, in regard to every part of his government. On the other hand, the petition implies a wish that all impiety which pollutes this sacred name may perish and be extinguished, that every thing which obscures or impairs his glory, all detraction and insult, may cease; that all blasphemy being suppressed, the divine majesty may be more and more signally displayed.

41. De eerste bede is, dat Gods naam worde geheiligd, en de noodzakelijkheid van deze begeerte hangt samen met onze grote schande. Want wat is er onwaardiger dan dat Gods eer deels door onze ondankbaarheid, deels door onze boosheid, verduisterd wordt, en door onze vermetelheid en razende onbeschaamdheid, voor zoveel in haar is, vernietigd wordt? Ook al maken alle goddelozen gerucht met hun heiligschennende lust, toch schittert de heiligheid van Gods naam. En niet tevergeefs roept de profeet (Ps. 48:11) uit: "Gelijk uw naam is, o God, alzo is uw roem tot aan de einden der aarde." Want overal, waar God bekend geworden is, kan het niet anders of daar openbaren zich zijn deugden, kracht, goedheid, wijsheid, rechtvaardigheid, barmhartigheid en waarheid, die ons er toe brengen Hem te bewonderen en aanzetten tot het verheerlijken van zijn lof. Omdat dus aan God op de aarde zo onwaardig zijn heiligheid ontroofd wordt, krijgen wij, ook al is het ons niet gegeven haar te verdedigen, althans het bevel door onze gebeden zorg voor haar op ons te nemen. De hoofdinhoud is, dat wij begeren, dat God de eer, die Hij waardig is, verkrijgt, dat de mensen nooit over Hem spreken of denken zonder de grootste eerbied; daartegenover wordt gesteld de ontheiliging van zijn naam, die altijd in de wereld te zeer verbreid is geweest, evenals ze ook thans nog woedt. Vanhier de noodzakelijkheid dezer bede, die, indien slechts een middelmatige vroomheid onder ons leefde, overbodig behoorde te zijn. En daar Gods naam zijn heiligheid heeft, wanneer hij van alle andere namen afgescheiden, louter heerlijkheid ademt, wordt ons hier niet slechts bevolen te bidden dat God die heilige naam van alle verachting en smaadheid bevrijde, maar ook dat Hij het ganse menselijke geslacht dwinge tot eerbied jegens die naam. Verder, daar God zich deels door zijn leer, deels door zijn werken aan ons openbaart, wordt Hij niet anders door ons geheiligd, dan wanneer we in beide stukken Hem geven wat het zijne is, en zo aanvaarden al wat van Hem gekomen is, en zijn gestrengheid evenzeer door ons geprezen wordt als zijn goedertierenheid; aangezien Hij in de menigvuldige verscheidenheid zijner werken de tekenen van zijn heerlijkheid heeft ingegrift, die de belijdenis van zijn lof terecht aan alle tongen ontlokt. Zo zal het geschieden, dat de Schrift bij ons haar rechtmatig gezag verkrijgt, en dat geen wederwaardigheid de lofzegging verhindert, die God in de ganse loop van het wereldbestuur verdient. Ook hiertoe strekt aan de andere kant deze bede, dat alle goddeloosheid, die deze heilige naam bevlekt, omkome en vernietigd worde; dat alle lasteringen en spotternijen, die deze heiliging verduisteren of verminderen, zich uit de voeten maken, en dat Gods majesteit meer en meer verheerlijkt worde, doordat God alle heiligschennis bedwingt.

41. 602Die erste Bitte

Die erste Bitte geht dahin, daß Gottes Name geheiligt werde. Daß wir so beten müssen, bringt uns große Unehre. Denn was ist unwürdiger, als daß Gottes Ehre teils durch unsere Undankbarkeit, teils durch unsere Bosheit verdunkelt, ja, daß sie gar durch unsere Vermessenheit und wilde Frechheit, soweit es an ihnen ist, zunichte gemacht wird? Mögen nun aber auch alle Gottlosen in ihrer lästerlichen Willkür bersten - die Heiligkeit des Namens Gottes wird doch hell erstrahlen! Nicht ohne Ursache ruft der Prophet aus: „Gott, wie dein Name, so ist dein Ruhm bis an der Welt Enden!“ (Ps. 48,11). Denn wo immer Gott bekannt geworden ist, da treten auch seine Tugenden unweigerlich an den Tag, seine Macht und Güte, Weisheit und Gerechtigkeit, Barmherzigkeit und Wahrheit - und sie reißen uns fort, ihn zu bewundern, und treiben uns dazu, seinen Lobpreis zu verherrlichen! Weil nun also Gott auf Erden seiner Heiligkeit so schändlich beraubt wird, so wird uns, wenn es uns schon nicht gegeben ist, sie zu verteidigen, wenigstens geboten, in unseren Gebeten für sie einzustehen.

Der Hauptinhalt dieser Bitte ist: wir sollen wünschen, daß Gott die Ehre widerfährt, die ihm gebührt, daß also die Menschen niemals ohne die höchste Ehrerbietung von ihm reden oder an ihn denken. Im Gegensatz dazu steht die Entheiligung des Namens Gottes, die stets in der Welt gar zu sehr üblich war, wie sie auch heute noch im Schwange geht. Daraus ergibt sich die Notwendigkeit dieser Bitte, die allerdings, wenn auch nur ein wenig Frömmigkeit bei uns lebendig wäre, eigentlich überflüssig sein sollte! Die Heiligkeit des Namens Gottes hat nun aber dann ihren Bestand, wenn er von allem anderen abgesondert ist und wenn an ihm lauter Herrlichkeit zutage tritt. Wir sollen also nach dieser Anweisung nicht nur darum beten, Gott möge diesen heiligen Namen vor aller Verachtung und Schande bewahren, sondern auch: er möge das ganze Menschengeschlecht zur Ehrerbietung gegen seinen Namen zwingen.

Da sich uns Gott nun teils durch seine Lehre, teils auch durch seine Werke offenbart, so wird er nur dann von uns geheiligt, wenn wir ihm in beiderlei Hinsicht zukommen lassen, was ihm gehört, und so alles annehmen, was von ihm kommt, auch seiner Strenge nicht weniger Lobpreis zuteil werden lassen, als seiner Güte; denn er hat die Merkzeichen seiner Herrlichkeit seinen vielfältig verschiedenartigen Werken aufgeprägt, und diese soll billigerweise allen Zungen das Bekenntnis seines Lobes entlocken! So wird es geschehen, daß die Heilige Schrift bei uns die verdiente Autorität erlangt und wir uns durch kein Geschehen an dem Lobpreis hindern lassen, den Gott über dem ganzen Gang seiner Regierung verdient. Auf der anderen Seite geht diese Bitte auch dahin, daß alle Gottlosigkeit, die diesen heiligen Namen besudelt, vergehe und abgetan werde, daß alles, was diese Heiligung des Namens Gottes verdunkelt oder mindert, nämlich alle Schmähung und aller Spott, weiche, und daß Gottes Majestät je mehr und mehr verherrlicht werde, indem er alle Lästerungen dämpft!

41. Die eerste bede: "Laat u Naam geheilig word”

Die eerste bede is dat God se Naam geheilig moet word.³⁵³ Die noodsaaklikheid hiervan is nou verbonde aan ons groot skande. Wat is immers onwaardiger as dat gedeeltelik ons ondankbaarheid en gedeeltelik ons boosheid God se heerlikheid verduister en dat inderdaad sover dit binne ons vermoë is, ons vermetelheid en waansinnige voortvarendheid dit vernietig? Al sou al die goddeloses met heiligskennis en losbandigheid daarteen losbars, skitter die heiligheid van God se Naam nog. Dit is nie sonder rede nie dat die profeet uitroep: “Soos u Naam is, o God, is u lof tot aan die eindes van die aarde”.³⁵⁴ Want oral waar God bekend geword het, daar moet noodwendig ook sy deugde, sy mag, goedheid, wysheid, geregtigheid, barmhartigheid, waarheid te voorskyn kom wat ons meesleur om Hom te bewonder en ons opwek om sy lof te verheerlik. Omdat God se heiligheid Hom dus so onwaardig hier op aarde ontneem word, al is dit ons dan nie gegun om dit hier te handhaaf nie, word ons ten minste gebied om in ons gebede daaroor besorg te wees.

Samevattend is dit soos volg: Ons begeerte moet wees dat God die eer wat Hy waardig is, moet hê en dat mense nooit oor Hom sonder die grootste eerbied mag praat of dink nie. Hierteenoor staan die ontheiliging (van sy Naam) wat altyd te algemeen in die wêreld was en tans nog in swang is. Van hier dus die noodsaaklikheid vir hierdie bede, wat eintlik oorbodig sou wees as daar maar net ’n matige godsvrug onder ons geleef het. Maar as God se Naam eers sy heiligheid het wanneer dit van alle ander name afgesonder is en suiwer heerlikheid adem, word ons hier nie alleen gebied om te vra dat God sy heilige Naam van alle minagting en versmading moet bevry nie maar ook dat Hy die hele mensdom moet dwing om sy Naam te eerbiedig.

Aangesien God Hom nou gedeeltelik deur sy leer en gedeeltelik deur sy werke aan ons openbaar, word Hy slegs deur ons geheilig wanneer ons in albei hierdie opsigte aan Hom gee wat Hom toekom, en so ook alles 1140 wat van Hom af kom, aanvaar en sy gestrengheid net soveel as sy sagmoedigheid onder ons geloof word. Want in die menigvuldige verskeidenheid van sy werke het Hy tekens van sy heerlikheid ingegraveer wat met reg ’n belydenis van sy lof van alle tonge moet ontlok. So sal dit gebeur dat die Skrif gegronde gesag onder ons sal beklee en dat geen gebeurtenis ons daarvan sal weerhou om aan God die lofbetuiging te bring wat Hy in die hele verloop van sy regering van die wêreld verdien nie. Aan die ander kant strek hierdie bede ook daartoe dat alle goddeloosheid wat hierdie heilige Naam verontreinig, tot niet mag gaan en vernietig mag word; dat alles wat hierdie heigmaking verduister of verswak - belastering sowel as bespotting daarvan - verdryf mag word en dat God se majesteit meer en meer verheerlik mag word wanneer Hy alle heiligskennis aan bande lê.

41. Первое прошение состоит в том, чтобы святилось Имя Божье. Необходимость такого прошения должна вызывать у нас страшный стыд. Ибо что можно помыслить более гнусного, нежели зрелище затемнённой - частично нашей неблагодарностью, частично нашей злобой - Божьей славы? Хуже того, нашей гордыней и разнузданными страстями слава его, насколько это в наших силах, уничтожена вообще. Верно, слава Божьего Имени сияет вопреки нечестивцам, а они должны погибнуть вместе со своим беспутством, наполненным кощунствами. Пророк не без оснований восклицает: «Как имя Твоё, Боже, так и хвала Твоя до концов земли» (Пс 48/49:11). Где бы ни являлся Бог, там невозможно не обнаружить его силу, то есть могущество, доброту, мудрость, справедливость, милосердие, истину, которые восхищают нас и побуждают петь Ему хвалу. Поскольку мы столь вероломно крадём у Бога его святость на земле и не можем сохранить её должным образом, то нам по крайней мере следует молить Господа, чтобы Он сам её сохранил. То есть мы должны просить, чтобы Богу воздавалась честь по достоинству, чтобы люди говорили и думали о Нём с особенным почтением. Почтению противостоит небрежение, а оно влечёт за собой профанацию. Этот порок всегда был очень присущ миру, он и теперь ещё слишком характерен для него. Отсюда проистекает необходимость этого прошения; оно было бы излишне, если бы у нас обнаружилось хоть немного благочестия.

Если же Имя Божье святится как подобает, то есть прославляется более всех прочих, то в этом прошении мы должны видеть повеление молить Бога не только о том, чтобы Он оградил своё Имя от всякого нечестия и небрежения, но и том, чтобы Он укротил и смирил всех людей и сделал их способными почитать и прославлять Его как должно. Бог открывает нам Себя - отчасти в своём слове, отчасти в своих делах, - но мы не святим Бога должным образом, если не отдаём Ему его достояния. И так как всё, что мы получаем, исходит от Него, то суровость Бога не менее ценна и полезна для нас, чем его великодушие: в многообразии своих дел Он запечатлел знаки (marques) своей славы, которые по праву заслуживают хвалы на всех языках. Совершив эту хвалу, Св. Писание получит полную власть над нами; но что бы ни произошло, Бог не перестанет быть благословенным, как Он того достоин, пока существует мир.

В этом прошении мы молимся также о том, чтобы погибло всякое нечестие, пятнающее святое и священное Божье Имя, чтобы изгладились всякие насмешки, хула и ропот, несовместимые с его освящением, и чтобы величие Бога, подавившего и поправшего эти кощунства, возрастало изо дня в день ко всё большей славе.

ДА ПРИИДЕТ ЦАРСТВИЕ ТВОЁ

42. | Secunda petitio, Ut adveniat regnum Dei: quae etsi nihil continet novum, a prima tamen non sine ratione distinguitur: quia si nostram in re omnium maxima somnolentiam expendimus, quod per se notissimum esse debuerat, pluribus verbis inculcari operaepretium est. Postquam ergo Deum rogare iussi sumus ut agat in ordinem, ac tandem prorsus deleat quicquid maculam aspergit sacro eius nomini: iam additur alterum simile et fere idem votum, ut || regnum eius adveniat. Etsi autem regni huius definitio ante a nobis posita est¹, breviter nunc repeto, Deum regnare ubi homines tam sui abnegatione quam mundi terrenaeque vitae contemptu illius iustitiae se addicunt, ut ad caelestem vitam aspirent. Ita duae sunt huius regni partes: altera, ut Deus pravas omnes carnis cupiditates, quae turmatim contra eum belligerantur, Spiritus sui virtute corrigat: deinde ut sensus omnes nostros formet ad imperii sui obsequium. Itaque non alii legitimum ordinem tenent in hac prece, nisi qui a seipsis incipiunt, nempe ut purgentur corruptelis omnibus quae tranquillum regni Dei statum perturbant, et puritatem inficiunt. Iam quia verbum Dei instar sceptri regii est, 353 precari hic iubemur, ut omnium mentes et corda voluntariae eius obedientiae subiiciat. Quod fit ubi arcano Spiritus sui instinctu efficaciam verbi sui exerit, ut emineat in quo meretur gradu honoris. Postea ad impios descendere convenit, qui pervicaciter et desperato furore, eius imperio resistunt. Regnum ergo suum erigit Deus totum mundum humiliando, sed diversis modis: quia aliorum lascivias domat, aliorum indomitam superbiam frangit. Id quotidie fieri optandum est, ut sibi Deus Ecclesias colligat ex omnibus mundi plagis: eas numero propaget atque augeat, donis suis locupletet, legitimum in illis ordinem stabiliat, ex opposito prosternat omnes purae doctrinae et religionis hostes, dissipet eorum consilia, conatus deiiciat. Unde apparet non frustra nobis praecipi studium quotidiani progressus: quia nunquam tam bene agitur cum rebus humanis, ut discussis purgatisque vitiorum sordibus plena floreat ac vigeat integritas. Plenitudo autem eius ad ultimum Christi adventum protenditur: quo Paulus Deum omnia in omnibus fore docet [1. Cor. 15. d. 28]. Atque ita haec precatio retrahere nos debet a mundi corruptelis, quae nos a Deo separant quominus regnum eius intra nos vigeat: simul accendere studium mortificandae carnis: postremo ad crucis tolerantiam nos instituere: quando hoc modo vult Deus regnum suum propagari. Nec vero inique ferendum est exteriorem hominem corrumpi, modo interior renovetur. Haec enim regni Dei conditio est, ut dum nos subiicimus eius iustitiae, gloriae suae consortes reddat. Hoc fit dum lucem ac veritatem suam novis semper incrementis illustrans, quibus Satanae regnique eius tenebrae ac mendacia evanescant, extinguantur, pereant, suos protegit, Spiritus sui auxilio in rectitudinem dirigit, et ad perseverantiam confirmat: impias vero hostium conspirationes deiicit, insidias et fraudes discutit, occurrit malitiae, pervicaciam retundit, donec tandem Antichristum Spiritu oris sui conficiat, omnemque impietatem illustratione adventus sui deleat^{a 1}. 354

42. La seconde requeste est, Que le royaume de Dieu advienne: laquelle, combien qu’elle ne contienne rien de nouveau ou separé d’avec la premiere, toutesfois elle n’en est pas distinguée sans raison. Car si nous pensons bien à nostre tardiveté et rudesse, il est besoin que nous ayons les oreilles battues souvent, de ce qui nous doit estre tant et plus notoire. Apres douques qu’il nous a esté ordonné de prier Dieu qu’il abbatte, et finalement destruise tout ce qui souille son sacré Nom, une seconde demande pareille et du tout conforme est adjoustée, Que son regne advienne. Or combien que nous ayons exposé ailleurs et defini la nature de ce royaume, je repeteray icy en bref que Dieu est tenu pour Roy, quand les hommes renonçans à eux-mes-mes, et mesprisans le monde et ceste vie terrestre, s’addonnent à la justice de Dieu pour aspirer à la vie celeste. Ainsi il y a deux parties de ce regne: c’est que Dieu corrige et abbate par la vertu de son Esprit toutes cupiditez de la chair, lesquelles se dressent à grand foulle pour batailler contre luy. Secondement, qu’il plie et forme tous nos sens, pour les assujettir à son empire. Pourtant, quiconque veut tenir bon ordre en ceste requeste, il faut qu’il commence par soy, desirant d’estre purgé de toutes corruptions qui troublent en son cœur l’estat paisible du regne de Dieu, et en infectent la pureté. Au reste, pource que la parolle de Dieu est comme son sceptre royal, il nous est ici ordonné de prier qu’il assujetisse les esprits et les cœurs de tous à une obeissance volontaire d’icelle. Ce qui se fait, quand il les touche et esmeut d’une inspiration secrete, pour leur faire cognoistre quelle est la vertu de sa parolle, afin qu’elle ait sa preeminence, et soit tenue en tel degré d’honneur qu’elle merite. Apres, nous pourrons descendre aux meschans qui resistent à son empire avec obstination et fureur desesperée. Dieu donc dresse son royaume en abbaissant tout le monde, mais en diverses sortes: c’est qu’il domte les appetits desordonnez des uns, et rompt et brise l’orgueil des autres, d’autant qu’il est indomtable. Nous avons à desirer que cela se face chacun jour, afin que Dieu recueille des eglises de toutes les parties du monde, qu’il les multiplie en nombre, qu’il les enrichisse de ses dons, qu’il y establisse bon ordre: et à l’opposite, qu’il renverse tous les ennemis de sa pure doctrine, qu’il dissipe leurs conseils, et abbatte leurs efforts. Dont il appert que non sans cause il nous est commandé d’avoir en recommandation l’accroissement continuel du regne de Dieu: veu que jamais l’estat des hommes ne va si bien, que toutes souilleures de vices soyent bien purgées entre eux, et qu’il y florisse pleine integrité. Or la perfection s’estend au dernier advenement de Jesus Christ, auquel Dieu sera tout en toutes choses, comme dit sainct Paul (1 Cor. 15:28). Ainsi ceste priere nous doit retirer de toutes les corruptions du monde, lesquelles nous separent de Dieu, à ce que son regne n’ait sa vertu et vigueur en nous. Elle doit aussi enflamber en nous un desir et effort de mortifier nostre chair: finalement nous instruire à porter patiemment la croix: veu que Dieu veut que son royaume soit avancé par tels moyens. Et ne nous doit fascher que l’homme exterieur soit corrompu, moyennant que l’interieur soit renouvellé. Car la condition du royaume de Dieu est telle, qu’en nous voyant assujettis à sa justice, il nous face participans de sa gloire. Cela se fait quand il donne journellement lustre à sa verité, pour dechasser et faire esvanouir, voire abolir du tout les mensonges et tenebres de Satan et de son regne: et puis quand il garde les siens, les adresse en toute droiture par son sainct Esprit, et les conferme à perseverer en bien: à l’opposite, quand il ruine les meschantes conspirations de ses ennemis, escarte leurs embusches et fraudes, previent leur malice et abbat leur rebellion, jusques à ce qu’il defface du tout par l’Esprit de sa bouche l’Antechrist, et qu’il extermine toute impieté par la clarté de son advenement.

42. The second petition is, That the kingdom of God may come; which, though it contains nothing new, is yet not without reason distinguished from the first; because, if we consider our inattention in the most important of all concerns, it is useful for that which ought of itself to have been most intimately known to us, to be inculcated in a variety of words. Therefore, after we have been commanded to pray to God to subdue, and at length utterly to destroy, every thing that sullies his holy name, there is now added another petition, similar and almost identically the same—That his kingdom may come. Now, though we have already given a definition of this kingdom, I now briefly repeat, that God reigns when men, renouncing themselves and despising the world and the present state, submit themselves to his righteousness, so as to aspire to the heavenly state. Thus this kingdom consists of two parts; the one, God’s correcting by the power of his Spirit all our carnal and depraved appetites, which oppose him in great numbers; the other, his forming all our powers to an obedience to his commands. No others therefore observe a proper order in this petition, but they who begin from themselves, that is, that they may be purified from all corruptions which disturb the tranquillity, or violate the purity, of God’s kingdom. Now, since the Divine word resembles a royal sceptre, we are commanded to pray that he will subdue the hearts and minds of all men to a voluntary obedience to it. This is accomplished, when, by the secret inspiration of his Spirit, he displays the efficacy of his word, and causes it to obtain the honour it deserves. 127Afterwards, it is our duty to descend to the impious, by whom his authority is resisted with the perseverance of obstinacy and the fury of despair. God therefore erects his kingdom on the humiliation of the whole world, though his methods of humiliation are various; for he restrains the passions of some, and breaks the unsubdued arrogance of others. It ought to be the object of our daily wishes, that God would collect churches for himself from all the countries of the earth, that he would enlarge their numbers, enrich them with gifts, and establish a legitimate order among them; that, on the contrary, he would overthrow all the enemies of the pure doctrine and religion, that he would confound their counsels, and defeat their attempts. Whence it appears that the desire of a daily progress is not enjoined us in vain; because human affairs are never in such a happy situation, as that all defilement of sin is removed, and purity can be seen in full perfection. This perfection is deferred till the last advent of Christ, when, the apostle says, “God will be all in all.”⁴²² And so this petition ought to withdraw us from all the corruptions of the world, which separate us from God, and prevent his kingdom from flourishing within us; it ought likewise to inflame us with an ardent desire of mortifying the flesh, and finally to teach us to bear the cross; since these are the means which God chooses for the extension of his kingdom. Nor should we be impatient that the outward man is destroyed, provided the inward man be renewed. For this is the order of the kingdom of God, that, when we submit to his righteousness, he makes us partakers of his glory. This is accomplished, when, discovering his light and truth with perpetual accession of splendour, before which the shades and falsehoods of Satan and of his kingdom vanish and become extinct, he by the aids of his Spirit directs his children into the path of rectitude, and strengthens them to perseverance; but defeats the impious conspiracies of his enemies, confounds their insidious and fraudulent designs, disappoints their malice, and represses their obstinacy, till at length “he” will “consume” Antichrist “with the spirit of his mouth, and destroy” all impiety “with the brightness of his coming.”⁴²³

42. Distinction between the first and second petitions. The kingdom of God, what. How said to come. Special exposition of this petition. It reminds us of three things. Advent of the kingdom of God in the world.

The second petition is, THY KINGDOM COME. This contains nothing new, and yet there is good reason for distinguishing it from the first. For if we consider our lethargy in the greatest of all matters, we shall see how necessary it is that what ought to be in itself perfectly known should be inculcated at greater length. Therefore, after the injunction to pray that God would reduce to order, and at length completely efface every stain which is thrown on his sacred name, another petition, containing almost the same wish, is added—viz. Thy kingdom come. Although a definition of this kingdom has already been given, I now briefly repeat that God reigns when men, in denial of themselves and contempt of the world and this earthly life, devote themselves to righteousness and aspire to heaven (see Calvin, Harm. Mt. 6) Thus this kingdom consists of two parts; the first is, when God by the agency of his Spirit corrects all the depraved lusts of the flesh, which in bands war against Him; and the second, when he brings all our thoughts into obedience to his authority. This petition, therefore, is duly presented only by those who begin with themselves; in other words, who pray that they may be purified from all the corruptions which disturb the tranquillity and impair the purity of God’s kingdom. Then as the word of God is like his royal sceptre, we are here enjoined to pray that he would subdue all minds and hearts to voluntary obedience. This is done when by the secret inspiration of his Spirit he displays the efficacy of his word, and raises it to the place of honour which it deserves. We must next descend to the wicked, who perversely and with desperate madness resist his authority. God, therefore, sets up his kingdom, by humbling the whole world, though in different ways, taming the wantonness of some, and breaking the ungovernable pride of others. We should desire this to be done every day, in order that God may gather churches to himself from all quarters of the world, may extend and increase their numbers, enrich them with his gifts,190establish due order among them; on the other hand, beat down all the enemies of pure doctrine and religion, dissipate their counsels, defeat their attempts. Hence it appears that there is good ground for the precept which enjoins daily progress, for human affairs are never so prosperous as when the impurities of vice are purged away, and integrity flourishes in full vigor. The completion, however,is deferred to the final advent of Christ, when, as Paul declares, “God will be all in all,” (1 Cor. 15:28). This prayer, therefore, ought to withdraw us from the corruptions of the world which separate us from God, and prevent his kingdom from flourishing within us; secondly, it ought to inflame us with an ardent desire for the mortification of the flesh; and, lastly, it ought to train us to the endurance of the cross; since this is the way in which God would have his kingdom to be advanced.It ought not to grieve us that the outward man decays provided the inner man is renewed. For such is the nature of the kingdom of God, that while we submit to his righteousness he makes us partakers of his glory. This is the case when continually adding to his light and truth, by which the lies and the darkness of Satan and his kingdom are dissipated, extinguished, and destroyed, he protects his people, guides them aright by the agency of his Spirit, and confirms them in perseverance; while, on the other hand, he frustrates the impious conspiracies of his enemies, dissipates their wiles and frauds, prevents their malice and curbs their petulance, until at length he consume Antichrist “with the spirit of his mouth,” and destroy all impiety “with the brightness of his coming,” (2 Thess. 2:8, Calv. Com).

42. De tweede bede is, dat Gods Koninkrijk kome, en ofschoon die niets nieuws bevat, wordt ze toch niet zonder reden van de eerste onderscheiden; want indien wij onze slaperigheid in deze allerbelangrijkste zaak bedenken, dan is het nodig, dat ons met veel woorden ingestampt wordt, wat op zichzelf ons volkomen bekend had moeten zijn. Nadat ons dus bevolen is God te bidden, dat Hij terechtwijst en eindelijk geheel vernietigt al wat een smet werpt op zijn heilige naam, wordt nu daarbij gevoegd een ander dergelijke en bijna dezelfde bede, namelijk, dat zijn Koninkrijk kome. En hoewel een definitie van dat Rijk tevoren door mij gegeven is, herhaal ik nu in het kort, dat God regeert, waar de mensen zowel door verloochening van zichzelf als door verachting der wereld en van het aardse leven zich toewijden aan zijn gerechtigheid, zodat ze streven naar het hemelse leven. Zo bestaat dit Koninkrijk in twee delen: het ene, dat God alle boze begeerten des vleses, die bij troepen tegen Hem krijgvoeren, door de kracht zijns Geestes verbetere: het andere, dat Hij al onze zinnen vorme tot gehoorzaamheid aan zijn heerschappij. Daarom houden slechts zij een betamelijke orde in deze bede, die bij zichzelf beginnen, en wel opdat ze gereinigd worden van alle verdorvenheden, die de rustige staat van Gods Koninkrijk verstoren en zijn reinheid besmetten. Verder, aangezien Gods Woord is als een Koninklijke scepter, wordt ons hier bevolen te bidden, dat Hij aller verstand en hart onderwerpe aan de vrijwillige gehoorzaamheid daaraan. En dat geschiedt, wanneer Hij door de verborgen inwerking zijns Geestes de krachtdadigheid van zijn Woord openbaart, zodat het uitblinkt op de trap van eer, welke het verdient. Daarna moet men neerdalen tot de goddelozen, die hardnekkig en met wanhopige woede Gods heerschappij weerstaan. God richt dus zijn Koninkrijk op, wanneer Hij de ganse wereld vernedert, maar op verschillende manieren: want van sommigen temt Hij de overmoedigheden, van anderen breekt Hij de ongetemde hovaardij. We moeten wensen, dat dit dagelijks geschiedde, opdat God zich de kerken verzamele uit alle streken der wereld, die in getal uitbreidde en vermeerdere, met zijn gaven verrijke, een wettelijke orde in haar bevestige; daartegenover alle vijanden van de zuivere leer en de zuivere godsdienst ternederwerpe, hun raadslagen verstrooie, en pogingen verijdele. Daaruit blijkt dat ons niet tevergeefs de ijver bevolen wordt om dagelijks vordering te maken; want nooit gaat het zo goed met de menselijke zaken, dat het vuil der zonden uit de weg geruimd en afgewist wordt, en de zuiverheid ten volle bloeit en krachtig is. Maar de volheid daarvan strekt zich uit tot de laatste komst van Christus, wanneer God zal zijn alles in allen, gelijk Paulus leert (1 Cor. 15:28) En zo moet deze bede ons aftrekken van de verdorvenheden der wereld, die ons van God scheiden, zodat zijn Rijk in ons geen kracht heeft; evenzo moet zij onze ijver aanvuren om het vlees te doden, en, eindelijk ons onderwijzen tot het dragen van het kruis: aangezien God wil, dat zijn Rijk op deze wijze uitgebreid wordt. En we moeten er niet misnoegd over zijn, wanneer de uiterlijke mens verdorven wordt, wanneer maar de innerlijke mens wordt vernieuwd. Want dit is de voorwaarde van Gods Koninkrijk, dat Hij ons deelgenoten maakt van zijn heerlijkheid, wanneer wij ons onderwerpen aan zijn rechtvaardigheid. Dit geschiedt, wanneer Hij zijn licht en waarheid door welke de duisternis en de leugens van Satan en zijn rijk verdwijnen, uitgeblust worden en omkomen, steeds door nieuwe groei doet schitteren, en de zijnen beschermt, door de hulp van zijn Geest in rechte banen leidt en verstrekt tot volharding, maar de goddeloze samenzweringen der vijanden omverwerpt, hun hinderlagen en bedriegerijen verijdeld, hun boosheid tegengaat, hun hardnekkigheid tegenhoudt, totdat Hij eindelijk door de Geest zijns monds de antichrist onderwerpt, en alle goddeloosheid door de verschijning van zijn komst vernietigt.

42. Die zweite Bitte

Die zweite Bitte geht dahin, daß Gottes Reich komme. Sie enthält zwar nichts Neues, wird aber doch von der ersten nicht ohne Ursache unterschieden. Denn wenn wir unsere Schläfrigkeit in dieser Sache, die doch von allen die wichtigste ist, recht erwägen, so ist es schon nötig, daß uns doch noch eingeschärft wird, was uns allerdings an sich völlig bekannt sein sollte! Wir haben bisher die Weisung empfangen, Gott zu bitten, er möge alles, was seinen heiligen Namen mit einem Makel besudelt, in die Reihe bringen und schließlich ganz und gar zunichte machen. Jetzt wird eine zweite, ähnliche und fast gleiche Bitte zugefügt, nämlich daß sein Reich komme.

Was dies Reich ist, habe ich bereits oben umschrieben; ich will es aber hier kurz wiederholen: Gott übt da seine Herrschaft, wo die Menschen sich selbst verleugnen, zugleich die Welt und das irdische Leben verachten und sich damit seiner Gerechtigkeit 603 hingeben, um nach dem himmlischen Leben zu trachten. Dies Reich umfaßt also wesentlich zweierlei: erstens, daß Gott alle Begierden des Fleisches, die in geschlossenen Heerhaufen wider ihn streiten, durch die Kraft seines Geistes dämpft, zweitens, daß er unsere Sinne zum Gehorsam gegen seinen Befehl zubereitet.

Daher hält nur der bei dieser Bitte die rechte Ordnung ein, der bei sich selber den Anfang macht, um sich nämlich von allen Verderbnissen zu reinigen, die den geordneten Zustand des Reiches Gottes in Verwirrung bringen und seine Reinheit beflecken. Weil aber nun das Wort Gottes wie ein königliches Zepter ist, so wird uns hier aufgetragen, darum zu beten, daß er die Sinne und Herzen aller Menschen dem freiwilligen Gehorsam gegen dies Wort unterwerfe. Das geschieht, wo er durch die verborgene Triebkraft seines Heiligen Geistes seinem Worte Wirkung verschafft, so daß es die hervorragende Ehre erhält, die ihm zukommt. Dann müssen wir uns auch den Gottlosen zuwenden, die Gottes Herrschaft halsstarrig und in verzweifelter Wut Widerstand leisten. Gott richtet also sein Reich auf, indem er die ganze Welt demütigt. Dies aber vollzieht sich auf verschiedene Weise: Gott dämpft die Ausgelassenheit der einen, und die zügellose Hoffart der anderen zerbricht er. Wir sollen wünschen, daß dies Tag für Tag geschehe, damit Gott seine Kirche aus allen Orten der Welt versammle, sie der Zahl nach ausbreite und wachsen lasse, sie mit seinen Gütern reich mache, in ihr die rechte Ordnung aufrichte, auf der anderen Seite alle Feinde der reinen Lehre und Religion zu Boden werfe, ihre Pläne zunichte mache und ihre Anschläge verstöre! Daraus wird deutlich, daß uns nicht ohne Ursache der Eifer darum aufgetragen wird, daß Gottes Reich Tag für Tag Fortschritte mache 1); denn es steht um unsere menschlichen Dinge nie so gut, daß aller Schmutz der Sünden abgetan und ausgefegt wäre und die Lauterkeit voll in Blüte und Kraft stünde. Die Vollendung dieses Reiches aber dehnt sich aus bis zum endgültigen Kommen Christi; dann wird nach der Lehre des Paulus „Gott sein alles in allen“ (1. Kor. 15,28).

So soll uns diese Bitte von den Befleckungen der Welt wegziehen, die uns von Gott trennen, so daß sein Reich in uns keine Kraft gewinnt. Zugleich soll sie unseren Eifer entfachen, unser Fleisch zu töten, und schließlich soll sie uns zum geduldigen Tragen des Kreuzes anleiten; denn auf diese Art will Gott sein Reich ausbreiten. Wir sollen uns aber nicht darüber grämen, wenn unser äußerer Mensch verfällt, wenn nur der innere erneuert wird! (2. Kor. 4,16). Denn Gottes Reich ist so beschaffen, daß er uns, wenn wir uns seiner Gerechtigkeit unterwerfen, auch seiner Herrlichkeit teilhaftig macht. Das geschieht, wenn er sein Licht und seine Wahrheit durch immer größeres Wachstum verherrlicht, durch das die Finsternis und die Lügen des Satans und seines Reiches zergehen, ausgelöscht werden und umkommen, - wenn er die Seinen schützt und sie durch die Hilfe seines Geistes auf die rechte Bahn leitet und zum Beharren kräftig macht, wenn er dagegen die gottlosen Anschläge der Feinde zunichte macht, ihre Hinterlist und ihren Betrug aufdeckt, ihrer Bosheit entgegentritt, ihre Halsstarrigkeit dämpft - bis daß er schließlich den Antichrist „umbringen wird mit dem Geist seines Mundes“ und alle Gottlosigkeit durch den Glanz seines Kommens vernichtet! (2. Thess. 2,8).

42. Die tweede bede: “Laat u koninkryk kom ”

Die tweede bede is dat die koninkryk van God mag kom.³⁵⁵ En hoewel dit niks nuuts bevat nie, word dit nie sonder rede van die eerste bede onderskei nie, want as ons ons slaperigheid in hierdie belangrikste van alle sake in aanmerking neem, moet dit wat vir ons op sigself ’n baie bekende onderwerp behoort te wees, met baie woorde in ons ingestamp word. Nadat ons derhalwe gebied is om God te vra om alles wat sy heilige Naam bevlek, te onderwerp en uiteindelik heeltemal te uit te wis, word nou ’n tweede soortgelyke en bykans identiese bede bygevoeg, naamlik dat sy koninkryk moet kom. Hoewel ek al vroeër ’n beskrywing van hierdie koninkryk gegee het,³⁵⁶ herhaal ek dit nou kortliks: God regeer waar mense hulle sowel deur selfverloëning as deur die veragting van die wêreld en hulle lewe op aarde aan sy geregtigheid toegesê het om na die hemelse lewe te streef. Sy koninkryk bestaan dus uit twee dele: die een is dat God alle bose begeertes van ons vlees wat in hordes teen Hom stry, deur die krag van sy Gees moet regstel, en die tweede, dat Hy al ons sinne moet vorm om sy heerskappy te gehoorsaam. Derhalwe hou slegs die mense hulle by die regmatige orde in hierdie bede wat by hulleself begin, naamlik om hulle te reinig van al die bedorwenheid wat die rustige staat van God se koninkryk versteur en die reinheid daarvan besmet.

Omdat God se Woord soos ’n koning se septer is, word ons hier gebied om te bid dat Hy almal se verstand en harte in gewillige gehoorsaamheid daaraan moet onderwerp. Dit gebeur wanneer Hy deur die verborge inspirasie van sy Gees die kragdadigheid van sy Woord openbaar sodat 1141 dit uitstaan in die ereposisie wat dit verdien. Daarna moet ons oorgaan tot die goddelose mense wat sy heerskappy halsstarrig en met desperate waansin weerstaan. God rig dus sy koninkryk op deur die hele wêreld te verneder maar op verskillende maniere, want Hy tem sommiges se uitspattighede en verbreek ander se ongetemde hooghartigheid. Ons moet bid dat dit elke dag moet gebeur dat God vir Hom kerke uit al die streke van die wêreld mag versamel, hulle getalle mag uitbrei en vermeerder, hulle met sy gawes mag verryk en wettige orde in hulle mag vestig. Aan die ander kant dat Hy al die vyande van die suiwer leer en godsdiens plat mag slaan, dat Hy hulle planne tot niet mag maak en hulle voornemens mag verydel. Hieruit is dit duidelik dat die ywer om elke dag daarin vordering te maak ons nie verniet voorgeskryf word nie. Dit gaan trouens nooit so goed met menslike sake dat hulle die vuilheid van hulle sondes van hulle kan afskud, hulle daarvan kan reinig en dat opregtheid vol in die blom staan en kragtig is nie. Die volheid daarvan word egter uitgestel tot die laaste koms van Christus wanneer, soos Paulus leer, God alles in almal sal wees.³⁵⁷

So moet hierdie bede ons van die bedorwenheid van die wêreld af wegtrek omdat dit ons van God skei sodat sy koninkryk geen krag in ons mag hê nie. Tegelyk moet dit ons ywer aanvuur om ons vlees af te sterf, en ten slotte moet dit ons leer om ons kruis te dra, want God wil dat sy koninkryk so uitgebrei moet word. En ons moet inderdaad nie daarmee onvergenoeg wees dat ons uiterlike mens bederf word nie, mits die innerlike mens maar hernuwe word.³⁵⁸ Want dit is ’n voorwaarde van die koninkryk van God dat Hy ons deelgenote in sy heerlikheid maak wanneer ons ons aan sy geregtigheid onderwerp. Dit gebeur wanneer Hy sy lig en waarheid waardeur die duisternis en leuens van die Satan en sy ryk verdwyn, uitgeblus word en ten gronde gaan, altyd met nuwe wasdom laat skitter. Dit gebeur wanneer Hy die wat aan Hom behoort, beskerm, hulle met die hulp van sy Gees tot opregtheid lei en hulle die krag gee om te volhard. Dit gebeur wanneer Hy die goddelose sameswerings van sy vyande omverwerp, hulle hinderlae en bedrog ontbloot, hulle boosheid teenstaan en hulle hardkoppigheid onderdruk totdat Hy uiteindelik die antichris deur die Gees van sy mond onderwerp en alle goddeloosheid deur die glans van sy koms vernietig.³⁵⁹

42. Второе прошение заключается в том, чтобы наступило Царство Божье. Хотя это прошение не содержит ничего нового или существенно отличного по сравнению с первым, тем не менее есть основания поставить его отдельно. Ибо если мы хорошенько задумаемся над своей медлительностью и тугодумием, то, чтобы охватить наиболее существенные вещи, нам будем необходимо расширить рамки обсуждения. После того, как мы получили повеление просить Бога, чтобы Он покорил и в конце концов уничтожил всё, что пятнает его святое Имя, добавляется второе прошение, вполне согласующееся с первым: чтобы наступило Царство Божье. Хотя выше мы определили и объяснили природу этого Царства, здесь я вкратце повторю, что Бог считает Царством, когда люди, отвергнувшие себя и презирающие мир и земную жизнь, предаются Божьей праведности и стремятся к небесной жизни.

Владычество Бога имеет две стороны. Первая состоит в том, что Он силой своего Духа исправляет и смиряет все желания плоти, которые, словно разъярённая толпа, борются против Него. Вторая заключается в том, что Бог формирует все наши чувства, чтобы подчинить их своей власти. Поэтому человек, стремящийся правильно совершить это прошение, должен начать с себя и пожелать очиститься от всякой испорченности, которая нарушает в его сердце покой Царства Божьего и пятнает его чистоту. Кроме того, поскольку слово Божье - это как бы монарший скипетр, здесь мы имеем повеление молиться о том, чтобы Бог склонил умы и сердца всех людей к добровольному послушанию его слову. Это происходит тогда, когда Бог дотрагивается до них и вселяет таинственное вдохновение к познанию силы слова, дабы люди ставили его превыше всего и воздавали ему такую честь, которой оно заслуживает. В дальнейшем мы обратимся к грешникам, которые противятся Божьему владычеству с отчаянным упорством и злобой.

Итак, Бог возвышает своё Царство, принижая мир, - однако делает это различным образом: Он укрощает безудержную алчность одних, обуздывает гордыню других или уничтожает её, если обуздать её невозможно. Нам следует желать, чтобы это происходило каждый день, дабы Бог собрал церкви всего мира, число которых Он увеличивает, которые Он обогащает своими дарами и добрый порядок в которых поддерживает. И напротив, молиться, чтобы Он ниспроверг всех врагов чистоты своего учения, разрушил их планы, расстроил их попытки и усилия. Здесь обнаруживается, что нам не без оснований повелено думать о постоянном возрастании Царства Божьего: ведь никогда состояние людей не было столь хорошим, чтобы они были чисты от всякой скверны порока и процветали в неповреждённой чистоте. Совершенное состояние наступит лишь со вторым пришествием Иисуса Христа, когда, как говорит св. Павел, будет Бог всё во всём (1 Кор 15:28).

Таким образом, эта молитва должна вырывать нас из плена мирских похотей, отделяющих нас от Бога, при которых его Царство не имеет в нас действенности и силы. Она должна также воспламенять в нас желание и стремление умертвить свою плоть и терпеливо нести крест - ибо Бог желает, чтобы его царство утверждалось именно таким средствами. И нас не должно смущать, что внешний человек испорчен, если внутренний - обновлён [2 Кор 4:16]. Для Царства Божьего необходимо, чтобы Бог делал нас причастниками своей славы, покоряя нас своей праведности. Это происходит в том случае, если каждый день Бог открывает свою сияющую истину, чтобы победить, изгнать и наконец совершенно уничтожить всякие сатанинские басни и ложь о своём Царстве. Это происходит, когда Бог хранит верных Ему, направляет их на праведный путь Св. Духом и утверждает их в добре; когда Он, напротив, разрушает коварные заговоры своих врагов, устраняет их ловушки и обманы, предвидит и обнаруживает их интриги и сокрушает их бунт, - пока вообще не убьёт Антихриста духом своих уст [2 Фес 2:8] и не уничтожит всякое беззаконие светом своего пришествия.

ДА БУДЕТ ВОЛЯ ТВОЯ И НА ЗЕМЛЕ, КАК НА НЕБЕ

43. | Tertia petitio est, Ut fiat voluntas Dei in terra sicuti in caelo. Quod tametsi a regno eius dependet, neque ab eo potest disiungi, non frustra tamen seorsum additur propter nostram ruditatem quae non facile vel statim apprehendit quid sit Deum in mundo regnare. Hoc ergo exegetice sumere absurdum non erit: tunc Deum fore regem in mundo ubi se omnes eius voluntati subiicient. Porro non agitur hic de arcana eius voluntate qua omnia moderatur et in suum finem destinat¹. Quanvis enim tumultuose Satan et homines contra ipsum ferantur, novit tamen incomprehensibili suo consilio non solum flectere eorum impetus, sed in ordinem agere ut per eos faciat quod decrevit. Sed hic notatur alia Dei voluntas, nempe cui respondet voluntarium obsequium: ideoque nominatim confertur caelum terrae: quia Angeli, ut in Psalmo dicitur, sponte obediunt Deo, et intenti sunt ad exequenda eius iussa [Psal. 103. d. 20]. Iubemur ergo optare, sicut in caelo nihil geritur nisi ex Dei nutu, placideque Angeli ad omnem rectitudinem compositi sunt, sic terram, 355 omni contumacia et pravitate extincta, eiusmodi imperio subigi. Atque id quidem postulantes, carnis nostrae desideriis renuntiamus: quia nisi quis affectus suos Deo resignet ac permittat, eius voluntati, quantum in se est, se opponit, quando nihil ex nobis prodit nisi vitiosum. Atque iterum hac precatione ad nostri abnegationem formamur, ut Deus pro suo arbitrio nos regat: neque id solum, sed etiam ut novas mentes novosque animos, nostris in nihilum redactis creet, ne quem sentiamus in nobis cupiditatis motum quam merum consensum cum eius voluntate; in summa, nequid ex nobis velimus ipsi, sed ut Spiritus eius corda nostra gubernet, quo intus docente discamus amare quae ei placent, odisse vero quae displicent. Unde hoc quoque sequitur ut quicunque eius voluntati repugnant affectus, eos vanos et irritos reddat^a. || En prima tria capita precationis, in quibus poscendis solam Dei gloriam prae oculis habere convenit, omissa nostri ratione, nec spectata ulla nostra^b utilitate quae tametsi larga inde nobis provenit, hic tamen a nobis quaerenda non est. Haec autem omnia quanvis nec cogitantibus, nec optantibus, nec petentibus nobis, suo nihilominus tempore evenire oporteat, optanda tamen et poscenda nobis sunt. Idque 356 facere non leve operaepretium est, ut sic nos servos esse ac filios Dei testemur et profiteamur, eius honori (quod Domino patrique debetur) quantum in nobis est studentes, vereque et penitus addicti^a. Itaque qui hoc affectu ac studio promovendae Dei gloriae non petunt ut nomen Dei sanctificetur, ut eius regnum^b adveniat, ut fiat voluntas eius: ii neque inter filios et servos Dei habendi sunt: ac quemadmodum haec omnia illis invitis fient, ita in confusionem illis cedent ac interitum^c.

43. La troisieme requeste est, Que la volonté de Dieu soit faite en la terre comme au ciel; ce qui depend bien de son regne, et n’en peut estre separé: toutesfois si n’est-il pas adjousté en vain, à cause de nostre rudesse, laquelle n’apprehende pas aisément ne si tost, qu’emporte ce mot, que Dieu regne au monde. Parquoy il n’y aura point de mal de prendre ceci comme par forme d’exposition, que lors Dieu sera Roy du monde, quand tous seront rengez sous sa volonté. Or il n’est pas ici question de sa volonté secrete, par laquelle il dispose toutes choses, et les ameine à telle fin que bon luy semble. Car quoy que Satan et les iniques s’escarmouchent et se dressent impetueusement contre luy, toutesfois il a son conseil incomprehensible, par lequel non seulement il sait destourner tous leurs efforts, mais les amener au joug, et faire par eux ce qu’il a decreté. Or ici il nous faut entendre une autre volonté de Dieu: à savoir celle qui nous appelle à une obeissance volontaire. Pourtant le ciel est notamment accomparé à la terre, pource que les Anges servent de leur bon gré à Dieu, et sont attentifs à executer ses commandemens, selon qu’il est dit au Pseaume (Ps. 103:20). Il nous est donc commandé de prier, que comme il ne se fait rien au ciel sinon ce que Dieu a ordonné, et que les Anges se reiglent paisiblement à toute droiture, aussi que la terre soit mattée, et que toute contumace et perversité y soit abbatue, à ce qu’elle soit subjette à l’empire de Dieu. En demandant cecy nous avons à renoncer à tous desirs de nostre chair: car quiconque ne resigne et submet du tout ses affections à Dieu, il s’oppose entant qu’en luy est, à la volonté d’iceluy, veu que tout ce qui procede de nous est vicieux. Ainsi par ceste priere nous sommes induits à renoncer à nousmesmes, à ce que Dieu nous gouverne selon son bon plaisir. Et non seulement cela, mais aussi qu’en reduisant à neant nostre naturel pervers, il cree en nous esprits et courages nouveaux, à ce que nous ne sentions nul mouvement de cupidité qui luy soit rebelle, mais que nous ayons un consentement entier avec sa volonté. En somme, que nous ne vueillons rien de nousmesmes: mais que son esprit conduise noz cœurs, et qu’il nous enseigne au dedans d’aimer ce qui luy plaist, et hayr ce qui luy desplait: dont il s’ensuit aussi, qu’il casse et anneantisse tous appetis qui repugnent à sa volonté. Voila les trois premiers articles de l’Oraison: ausquels il nous convient avoir la seule gloire de Dieu devant les yeux, oublians tout regard de nousmesmes, et ne pensans point à nostre profit, lequel nous en revient tresample: mais si ne le fout-il point chercher. Or combien que toutes ces choses adviendront indubitablement en leur temps, encore que nous n’y pensions point, et que ne les desirions ne demandions, si nous les faut-il toutesfois souhaiter et requerir. Et il nous est grand besoin d’en faire ainsi pour declarer et attester par ce moyen que nous sommes serviteurs à Dieu, servans à son honneur comme de nostre maistre et pere, entant qu’en nous est, et y estans adonnez. Parquoy tous ceux qui ne sont point touchez d’une telle affection d’avancer la gloire de Dieu, pour prier que son Nom soit sanctifié, que son regne advienne, et sa volonté soit faite, ne meritent pas d’estre tenus du nombre des enfans et serviteurs de Dieu. Et comme ces choses adviendront maugré qu’ils en ayent, aussi ce sera à leur ruine et confusion.

43. The third petition is, That the will of God may be done on earth as it is in heaven; which, though it is an appendage to his kingdom, and cannot be disjoined from it, is yet not without reason separately mentioned, on account of our ignorance, which does not apprehend with facility what it is for God to reign in the world. There will be nothing absurd, then, in understanding this as an explanation, that God’s kingdom 128will then prevail in the world, when all shall submit to his will. Now, we speak not here of his secret will, by which he governs all things, and appoints them to fulfil his own purposes. For though Satan and men oppose him with all the violence of rage, yet his incomprehensible wisdom is able, not only to divert their impetuosity, but to overrule it for the accomplishment of his decrees. But the Divine will here intended, is that to which voluntary obedience corresponds; and therefore heaven is expressly compared with the earth, because the angels, as the Psalmist says, spontaneously “do his commandments, hearkening unto the voice of his word.”⁴²⁴ We are therefore commanded to desire that, as in heaven nothing is done but according to the Divine will, and the angels are placidly conformed to every thing that is right, so the earth, all obstinacy and depravity being annihilated, may be subject to the same government. And in praying for this, we renounce our own carnal desires; because, unless we resign all our affections to God, we are guilty of all the opposition in our power to his will, for nothing proceeds from us but what is sinful. And we are likewise habituated by this petition to a renunciation of ourselves, that God may rule us according to his own pleasure; and not only so, but that he may also create in us new minds and new hearts, annihilating our own, that we may experience no emotion of desire within us, but a mere consent to his will; in a word, that we may have no will of our own, but that our hearts may be governed by his Spirit, by whose internal teachings we may learn to love those things which please him, and to hate those which he disapproves; consequently, that he may render abortive all those desires which are repugnant to his will. These are the three first clauses of this prayer, in praying which we ought solely to have in view the glory of God, omitting all consideration of ourselves, and not regarding any advantage of our own, which, though they largely contribute to it, should not be our end in these petitions. But though all these things, even if we never think of them, nor wish for them, nor request them, must nevertheless happen in their appointed time, yet they ought to be the objects of our wishes, and the subjects of our prayers. And such petitions it will be highly proper for us to offer, that we may testify and profess ourselves to be the servants and sons of God; manifesting the sincerest devotedness, and making the most zealous efforts in our power for advancing the honour which is due to him, both as a Master and as a Father. Persons, therefore, who are not incited, by this ardent zeal for promoting the glory of God, to pray, that his name may be 129hallowed, that his kingdom may come, and that his will may be done, are not to be numbered among his sons and servants; and as all these things will be accomplished in opposition to their inclinations, so they will contribute to their confusion and destruction.

43. Distinction between the second and third petitions. The will here meant not the secret will or good pleasure of God, but that manifested in the word. Conclusion of the three first petitions.

The third petition is, THY WILL BE DONE ON EARTH AS IT IS IN HEAVEN. Though this depends on his kingdom, and cannot be disjoined from it, yet a separate place is not improperly given to it on account of our ignorance, which does not at once or easily apprehend what is meant by God reigning in the world. This, therefore, may not improperly be taken as the explanation, that God will be King in the world when all shall subject themselves to his will. We are not here treating of that secret will by which he governs all things, and destines them to their end (see chap. 24, s. 17). For although devils and men rise in tumult against him, he is able by his incomprehensible counsel not only to turn aside their violence, but make it subservient to the execution of his decrees. What we here speak of is another will of God, namely, that of which voluntary obedience is the counterpart; and, therefore, heaven is expressly contrasted with earth, because, as is said in The Psalms, the angels “do his commandments, hearkening unto the voice of his word,” (Ps. 103:20). We are, therefore, enjoined to pray that as everything done in heaven is at the command of God, and the angels are calmly disposed to do all that is right, so the earth may be brought under his authority, all rebellion and depravity having been extinguished. In presenting this request we renounce the desires of the flesh, because he who does not entirely resign his affections to God, does as much as in him lies191to oppose the divine will, since everything which proceeds from us is vicious. Again, by this prayer we are taught to deny ourselves, that God may rule us according to his pleasure; and not only so, but also having annihilated our own may create new thoughts and new minds so that we shall have no desire save that of entire agreement with his will; in short, wish nothing of ourselves, but have our hearts governed by his Spirit, under whose inward teaching we may learn to love those things which please and hate those things which displease him. Hence also we must desire that he would nullify and suppress all affections which are repugnant to his will. Such are the three first heads of the prayer, in presenting which we should have the glory of God only in view, taking no account of ourselves, and paying no respect to our own advantage, which, though it is thereby greatly promoted, is not here to be the subject of request. And though all the events prayed for must happen in their own time, without being either thought of, wished, or asked by us, it is still our duty to wish and ask for them. And it is of no slight importance to do so, that we may testify and profess that we are the servants and children of God, desirous by every means in our power to promote the honour due to him as our Lord and Father, and truly and thoroughly devoted to his service. Hence if men, in praying that the name of God may be hallowed, that his kingdom may come, and his will be done, are not influenced by this zeal for the promotion of his glory, they are not to be accounted among the servants and children of God; and as all these things will take place against their will, so they will turn out to their confusion and destruction.

43. De derde bede is, dat Gods wil geschiedde op de aarde, gelijk als in de hemel. Hoewel deze bede in verband staat met zijn Koninkrijk, en daarvan niet kan gescheiden worden, wordt ze toch niet tevergeefs afzonderlijk toegevoegd vanwege onze onwetendheid, die niet gemakkelijk of terstond begrijpt, wat het is dat God in de wereld regeert. Het zal daarom niet ongerijmd zijn dit te nemen als een uitlegging: dat namelijk God dan Koning in de wereld zal zijn, wanneer allen zich aan zijn wil zullen onderwerpen. Verder gaat het hier niet over zijn verborgen wil, waardoor Hij alles bestuurt en bestemt tot zijn einde. Want ofschoon Satan en de mensen woedend tegen Hem te keer gaan, weet Hij toch door zijn onbegrijpelijke raad hun aanvallen niet alleen te buigen, maar ook terecht te wijzen, zodat Hij door hen doet, wat Hij besloten heeft. Maar hier wordt een andere wil Gods aangeduid, namelijk die, waaraan een gewillige gehoorzaamheid beantwoordt, en daarom wordt de hemel met name vergeleken met de aarde, omdat de engelen, zoals in de Psalm (Ps. 103:20) gezegd wordt, Gode gewillig gehoorzamen en zich inspannen om zijn bevelen uit te voeren. Ons wordt dus bevolen te bidden, dat, gelijk in de hemel niets geschiedt dan naar Gods wil, en de engelen vriendelijk toegerust zijn tot alle gerechtigheid, zo ook de aarde, met uitroeiing van alle wederspannigheid en boosheid, aan zulk een heerschappij onderworpen worde. en wanneer wij dat vragen, zien wij af van de begeerten onzes vleses; want wanneer men zijn neigingen niet aan God overgeeft en aan zijn wil onderwerpt, dan stelt men zich, voorzover men kan, tegenover die wil, aangezien niets uit ons voortkomt, dat niet zondig is. En wederom worden wij door deze bede geleerd onszelf te verloochenen, opdat God ons naar zijn goeddunken regere; en dat niet alleen, maar ook opdat Hij, na ons hart en ons verstand te niet gemaakt te hebben, een nieuw hart en een nieuw verstand scheppe, opdat wij geen beweging der begeerlijkheid in ons gevoelen dan de zuivere overeenstemming met zijn wil. Kortom, opdat wij niets willen uit onszelf, maar zijn Geest onze harten besturen, en wij door zijn inwendig onderwijs leren lief te hebben wat Hem behaagt, en te haten, wat Hem mishaagt. En daaruit volgt ook dit, dat Hij de genegenheden, die tegen zijn wil strijden, verijdele en van hun kracht berove. Ziedaar de eerste drie hoofdstukken van het gebed, bij het bidden van welke wij alleen Gods eer voor ogen moeten hebben, zonder met onszelf te rekenen, of te letten op enig nut voor ons; want ofschoon daaruit wel een overvloedig nut voor ons voortkomt, moeten wij dat hier toch niet zoeken. En hoewel dit alles, ook wanneer wij er niet aan denken, noch het wensen, noch het bidden, niettemin te zijner tijd geschieden moet, moeten wij het toch wensen en er om bidden. En het is van geen gering belang, dat wij dat doen, opdat wij zo betuigen en belijden, dat wij dienstknechten en kinderen Gods zijn, die, voorzover in ons is, ijveren voor zijn eer (hetwelk wij schuldig zijn aan onze Heer en Vader), en ons daaraan waarlijk en geheel wijden. Wie dus niet met deze gezindheid en deze ijver ter bevordering van Gods eer bidden, dat Gods naam geheiligd worde, dat zijn Koninkrijk kome en dat zijn wil geschiedde, die moge ook niet tot Gods kinderen en dienstknechten gerekend worden; en evenals dit alles zal geschieden ook tegen hun wil, zal het ook tot hun verwarring en ondergang aflopen.

43. Die dritte Bitte

Die dritte Bitte geht dahin, daß Gottes Wille geschehe auf Erden wie im Himmel. Das hängt nun von Gottes Reich ab und kann von ihm nicht abgesondert werden; es wird aber doch nicht ohne Ursache noch besonders für sich hinzugefügt, weil wir ja in unserer Grobschlächtigkeit nicht leicht und nicht alsbald begreifen, was es eigentlich heißt: Gott übt sein Regiment in der Welt! Es wird daher nicht ungereimt sein, wenn wir annehmen, daß es sich hier um 604 eine Auslegung des vorigen handelt: Gott wird dann in der Welt König sein, wenn sich alle seinem Willen unterwerfen.

Nun geht es aber hier nicht um Gottes verborgenen Willen, mit dem er alles lenkt und seiner Absicht dienstbar macht. Denn der Satan und die Menschen mögen sich gegen diesen Willen noch so sehr auflehnen, so weiß er doch nach seinem unerforschlichen Ratschluß ihre Anläufe nicht nur zu lenken, sondern sie auch unter seine Ordnung zu zwingen, um durch sie auszuführen, was er beschlossen hat!

Hier ist aber ein anderer Wille Gottes gemeint, nämlich der, welchem der freiwillige Gehorsam entspricht. Deshalb wird hier auch ausdrücklich der Himmel mit der Erde verglichen; denn die Engel leisten Gott, wie es im 103. Psalm ausgeführt wird, freiwillig Gehorsam und sind darauf gespannt, seine Befehle auszurichten (Ps. 103,20). Wie also im Himmel nichts geschieht, was nicht aus Gottes Wink hervorgeht, und wie die Engel zu allem rechten Werk gehorsam bereit sind, so sollen wir hier wünschen, daß auch auf Erden alle Widerspenstigkeit und alle Bosheit vertilgt werde und die Erde solchem Befehl Gottes sich unterwerfe.

Wenn wir das nun begehren, so leisten wir auf die Wünsche unseres Fleisches Verzicht; denn wer sein Wollen nicht Gott hingibt und überläßt, der stellt sich, soviel an ihm ist, seinem Willen entgegen, weil aus uns ja nichts hervorgeht, was nicht verderbt wäre. Durch diese Bitte werden wir nun aufs neue zur Selbstverleugnung angeleitet, damit uns Gott nach seinem Gutdünken regiere, und nicht allein dies, sondern zugleich damit er unseren Sinn und unser Herz zunichte mache und in uns einen neuen Sinn und ein neues Herz schaffe, damit in uns keine Regung der Begierde mehr aufkomme, als allein die lautere Übereinstimmung mit seinem Willen! Kurz, wir sollen nichts mehr aus uns selbst heraus wollen, sondern sein Geist soll unser Herz regieren, damit wir durch seine innere Unterweisung lernen, zu lieben, was ihm wohlgefällig ist, und zu hassen, was ihm mißfällt. Daraus folgt dann auch dies, daß er alle Regungen, die seinem Willen widerstreiten, eitel und wirkungslos mache.

Abschluß des ersten Teils

Das sind also die drei ersten Hauptstücke des Gebets; wenn wir diese Bitten vorbringen, so gilt es, allein Gottes Ehre vor Augen zu haben und alle Rücksicht auf uns selber fahren zu lassen, auch nicht auf irgendwelchen eigenen Vorteil zu achten. Gewiß erwächst uns hieraus auch selbst reicher Nutzen; aber diesen sollen wir nicht suchen. Und obwohl dies alles auch, wenn wir nicht daran denken, wenn wir es nicht wünschen und wenn wir nicht darum bitten, nichtsdestoweniger zu seiner Zeit geschehen muß, so sollen wir es dennoch wünschen und begehren. Das zu tun ist auch recht von Wichtigkeit, damit wir so bezeugen und bekennen, daß wir Gottes Knechte und Kinder sind, indem wir, soviel an uns ist, nach seiner Ehre trachten, wie wir es ihm als dem Herrn und dem Vater schuldig sind, und uns dieser Aufgabe wahrhaft und von Herzensgrund hingeben. Wer also nicht von solchem Drang und Eifer um die Förderung der Ehre Gottes erfaßt ist und deshalb nicht betet, daß Gottes Name geheiligt werden möge, daß sein Reich komme, daß sein Wille geschehe - der ist auch nicht zu den Kindern und Knechten Gottes zu rechnen. Und wenn dann all dies doch auch gegen den Willen solcher Menschen geschieht, so gereicht es ihnen eben zur Beschämung und zum Verderben.

43. Die derde bede: “Laat u wil geskied in die hemel soos op die aarde”

Die derde bede is dat God se wil op die aarde soos in die hemel moet ge- 1142 skied.³⁶⁰ Hoewel dit van sy koninkryk afhang en nie daarvan losgemaak kan word nie, word hierdie bede tog om ’n goeie rede afsonderlik bygevoeg vanweë ons onkunde wat nie maklik of dadelik kan begryp wat dit beteken dat God op aarde regeer nie. Dit is daarom nie ongerymd om dit as n uitleg op te neem nie, naamlik dat God eers dan op die wêreld sal regeer wanneer almal hulle aan sy wil onderwerp. Verder handel dit hier nie om sy verborge wil waardeur Hy alles beheer en vir sy doel bestem nie.³⁶¹ Want al sou die Satan en die mense stormagtig teen Hom uitwoed, weet Hy nogtans in sy onbegryplike raadsplan hoe om hulle aanslae nie alleen af te keer nie maar dit so te orden dat Hy deur hulle doen wat Hy besluit het.

Maar hier word op n ander wil van God gedui - ’n wil naamlik, waaraan ’n gewillige gehoorsaamheid beantwoord. Daarom word die hemel uitdruklik met die aarde vergelyk omdat die engele, soos daar in die psalm gesê word, God gewillig gehoorsaam en gereed is om sy bevele uit te voer.³⁶² Ons word dus beveel om te bid dat, soos daar in die hemel niks gebeur sonder dat God dit wil nie en die engele hulle rustig na alle regskapenheid skik, die aarde net so aan sy heerskappy onderwerp mag30 word nadat alle weerspannigheid en boosheid uitgeroei is. En wanneer ons dit inderdaad vra, sien ons af van die begeertes van ons vlees. As iemand immers nie van sy begeertes afsien en hom aan God oorgee nie, weerstaan hy God se wil sover dit in sy mag is, omdat niks uit ons voortkom wat nie sondig is nie.

En met hierdie bede word ons weer eens geleer om onsself te verloën sodat God ons na sy goeddunke kan regeer - en nie alleen dit nie maar ook dat Hy ons verstand en hart tot niet mag maak en nuwes mag skep sodat ons geen emosie van begeerte in ons mag voel behalwe louter eenstemmigheid met sy wil nie. Kortom: dat ons uit onsself niks wil nie maar dat sy Gees ons harte mag regeer sodat ons deur sy inwendige onderwysing kan leer om die dinge lief te hê wat Hom behaag en die dinge te haat wat Hom mishaag. Hieruit volg ook dat Hy al ons gevoelens wat teen sy wil stry, mag verydel en vernietig.

Hier is dan nou die eerste drie afdelings van die gebed. Wanneer ons dit bid, moet ons God se heerlikheid alleen voor oë hou, onsself nie in aanmerking neem of enige voordeel vir onsself in gedagte hê nie. Hoewel daaruit groot voordeel na ons toe kom, moet ons dit nogtans nie hier vra nie. Hoewel al hierdie dinge egter nietemin op die bestemde tyd moet gebeur, ten spyte van ons gedagtes, ons wense en ons gebede, moet ons nogtans daarvoor bid en vra. En dit is ook vir ons van groot belang om so te getuig en te bely dat ons diensknegte en kinders van God 1143 is en ons, sover dit in ons vermoë is, vir hierdie eer te beywer wat ons aan Hom as ons Here en Vader verskuldig is, en ons waarlik en ten voile daaraan oor te gee. Mense wat derhalwe nie met so ’n gesindheid en met so ’n ywer ter bevordering van God se heerlikheid bid dat God se Naam geheilig mag word, dat sy koninkryk mag kom en dat sy wil mag geskied nie, moet nie as sy kinders en diensknegte beskou word nie. En soos al hierdie dinge sal geskied al is dit teen hulle sin, so sal dit alles ook tot hulle verwarring en ondergang verloop.

’n Verduideliking van die laaste drie bedes (Afdeling 44 - 47)

43. Третье прошение таково: пусть осуществится воля Божья на земле, как на небе. Это целиком зависит от царской воли Бога и не может быть отделено от его Царства. Однако это прошение добавлено не зря, но из-за нашего крайнего невежества: нам трудно понять, что означает «да приидет Царствие Твоё». Поэтому третье прошение следует понимать как указание на то, что Бог будет Царём мира тогда, когда все люди подчинятся его воле. Здесь речь не идёт о его тайной воле, которая властвует надо всем и всё ведёт к угодной Богу цели. Ибо сколь бы яростно Сатана и нечестивцы ни восставали и ни боролись против Него, Он осуществляет свой непостижимый план, согласно которому может не только отбить все их нападения, но и подчинить их своему игу и сделать с их помощью то, что Он постановил.

Здесь нам нужно увидеть иную волю Бога - его призыв к добровольному послушанию. Небо сопоставляется с землёй потому, что Ангелы добровольно служат Богу и готовы исполнить все его повеления, как сказано об этом в псалме (Пс 102/103:20). Вот и нам даётся повеление молиться о том, чтобы - как на небе не происходит ничего, кроме того, что повелел Бог, и Ангелы пребывают в праведности - и земля была укрощена, чтобы исчезли с неё всякое упрямство и испорченность и она покорилась Божьему владычеству. Прося об этом, мы должны отречься от всех плотских желаний. Тот, кто не смирится и не подчинит все свои чувства Богу, противостоит насколько может его воле, ибо всё исходящее от нас порочно. Таким образом эта молитва приводит нас к отказу от самих себя, к тому, чтобы Бог управлял нами, как Ему угодно. А также чтобы, уничтожая нашу природную испорченность, Он творил в нас новое сердце и новый дух [Пс 50/51:12], дабы мы никогда не смущались ни малейшими плотскими чувствами, мятежными по отношению к Богу, но пребывали в полном согласии с его волей. Одним словом, чтобы мы не пожелали ничего от себя, но чтобы наши сердца вёл его Дух и из глубины наших душ учил нас любить угодное Богу и ненавидеть ненавистное Ему. Отсюда необходимо, чтобы Бог разбил и уничтожил все желания, противные его воле.

Таковы три первых прошения Молитвы. Совершая их, мы должны иметь перед глазами одну лишь славу Божью и забыть о себе, не думать о собственной пользе. Мы получим её, но не нужно её искать. И хотя в своё время мы, несомненно, обретём всё необходимое, нам не следует думать об этом, желать этого и просить, даже в случае очень большой нужды. Поступать так следует для того, чтобы иметь право объявить себя служителем Бога, рабом его ради чести его как нашего Господа и Отца, совершенно преданным Ему, насколько это в наших силах. Поэтому все, кто не стремится преумножать Божью славу и для этого молиться, чтобы святилось Имя Бога, наступило его Царство и совершилась его воля, - все они не заслуживают быть в числе детей и служителей Бога. А так как это наступит вопреки их желанию, то будет им на смятение и погибель.

ХЛЕБ НАШ НАСУЩНЫЙ ДАЙ НАМ НА СЕЙ ДЕНЬ

44. | Sequitur pars orationis secunda, in qua ad nostras utilitates descendimus: non quidem ut gloria Dei valere iussa (quae teste Paulo etiam in cibo et potu spectanda est [1. Cor. 10. g. 31]) tantum quaeramus quod nobis expedit: sed hoc discrimen esse admonuimus, quod Deus peculiariter tria vota sibi vendicans, nos ad se totos rapit, ut pietatem nostram hoc modo probet^d. Deinde concedit etiam commodis nostris prospicere, hac tamen lege nequid nobis expetamus nisi in illum finem ut quaecunque nobis confert beneficia gloriam eius illustrent; quia nihil aequius est quam nos ei vivere et mori. || Caeterum hac^e in genere omnia, quibus corporis usus sub elementis huius mundi indiget, a Deo petimus: non modo quo alamur ac vestiamur, verum etiam quicquid omnino^f nobis conducere ipse prospicit, ut panem nostrum in pace comedamus. Qua breviter nos in eius curam tradimus, ac providentiae committimus, ut nos pascat, foveat, servet. Non enim dedignatur optimus Pater corpus etiam nostrum in fidem ac custodiam suam suscipere, ut fidem nostram minutis istis in rebus exerceat: dum ab eo omnia, usque ad micam panis, et guttam aquae, expectamus. Nam quum sit nescio qua nostra iniquitate comparatum, ut maiori carnis quam animae sollicitudine afficiamur ac torqueamur, multi qui audent Deo de anima fidere, sunt tamen adhuc de carne solliciti, adhuc haesitant quid edant, quid vestiantur: et nisi prae manibus habeant vini, frumenti et olei^g copiam, trepidant^h. Tanto pluris nobis est huius momentaneae vitae umbra, quam aeterna illa immortalitas. Qui vero Deo confisi, illam de carnis cura anxietatem semel abieceruntⁱ, simul statim quae maiora sunt, etiam salutem et vitam aeternam, ab eo expectant. Non ergo leve est fidei exercitium, ea de Deo sperare quae alioqui 357 nos tantopere anxios habent: neque parum profectum est, ubi hanc, quae in omnium pene hominum ossibus mordicus haeret, infidelitatem exuimus. || Quod porro de pane supersubstantiali quidam philosophantur¹, mihi videtur Christi sententiae perparum convenire, || imo nisi in hac etiam caduca vita tribueremus Deo nutritii partes, mutila esset precatio^a. || Ratio quam afferunt nimis est profana: non esse consentaneum ut filii Dei, qui spirituales esse debent, non modo adiiciant animum ad terrenas curas, sed Deum quoque illis secum implicent². Quasi vero non refulgeat etiam in victu benedictio eius et paternus favor, aut de nihilo scriptum sit pietatem habere promissiones non tantum futurae vitae sed etiam praesentis [1. Timo. 4. c. 8]. Etsi autem peccatorum remissio longe pluris est quam alimenta corporis, quod tamen inferius erat priore loco posuit Christus, ut nos ad reliquas duas petitiones gradatim eveheret, quae propriae sunt caelestis vitae: in quo tarditati nostrae consuluit. Iubemur autem petere panem nostrum, ut contenti simus demenso quod nobis erogare dignatur caelestis Pater, neque artibus illicitis lucrum captemus. Interea tenendum est nostrum fieri donationis titulo, quia nec industria nec labor nec manus nostrae (ut dicitur apud Mosen) nobis per se quicquam acquirunt nisi adsit Dei benedictio [Levit. 26. c. 20]^b: imo ne panis quidem copia nobis tantillum proficeret nisi divinitus in alimentum verteretur. Ac proinde non minus divitibus quam egenis necessaria est haec Dei liberalitas: quia plenis cellis et horreis aridi et vacui deficerent nisi per eius gratiam pane suo fruerentur. || Particula Hodie vel quotidie, ut est apud alterum Evangelistam: item epitheton Quotidiani, fraenum iniiciunt immodicae rerum fluxarum cupiditati, qua solemus praeter modum ardere, et cui accedunt alia mala: quia si largior suppetit abundantia, ambitiose in voluptatem, delicias, ostentationem, aliasque luxus species profundimus. Itaque petere iubemur^c || duntaxat quantum 358 necessitati nostrae satis est, et velut in diem, hac^a fiducia, ^bubi nos hodie nutrierit caelestis Pater^c, neque^d crastino defuturum. || Quantacunque igitur^e rerum copia nobis affluat, etiam ubi expleta fuerint horrea et plena cellaria: semper tamen panem quotidianum nos petere convenit: quia certo tenendum est^f omnem substantiam nihil esse nisi quatenus effusa sua benedictione Dominus eam^g continuo progressu^h foecundat: quae etiamⁱ in manu nostra est, ne eam quidem nostram esse, nisi quatenus in singulas horas portiunculam nobis largitur, usumque permittit. || Id quia aegerrime sibi persuaderi patitur hominum superbia, singulare in omnia secula documentum se praebuisse testatur Dominus, quum manna in deserto populum suum educavit, ut nos commonefaceret, non in solo pane vivere hominem, sed in verbo potius quod ex ore suo egreditur [Deut. 8. a. 3; Matth. 4. a. 4]. Quo indicatur, solam eius virtutem esse qua sustentantur^k vita et vires: tametsi eam sub corporeis^l instrumentis nobis administrat. Quemadmodum et contrario documento nos erudire solet, quum robur panis (et ut ipse vocat, baculum) quoties libet confringit, quo scilicet edentes tabescant fame [Levit. 26. d. 26], et^m bibentes siti arescantⁿ. || Qui vero pane quotidiano non contenti, sed effraeni cupiditate infinitis inhiantes: aut qui abundantia sua saturi, et divitiarum suarum cumulo securi, hac nihilominus precatione Deo supplicant, nihil quam ipsum irrident. Priores enim petunt quod impetratum nollent, imo quod maxime abominantur, nempe panem quotidianum duntaxat: quantumque possunt, avaritiae suae affectum Deo dissimulant: quum vera oratio totam ipsam mentem et quicquid intus latet, apud ipsum effundere debeat. Alteri vero postulant quod minime ab eo expectant, nempe quod sibi apud se esse arbitrantur. In eo quod noster dicitur, magis quidem, ut diximus^o, eminet Dei benignitas^p, quae nostrum facit quod nullo iure nobis; debetur^q. || Neque tamen repudiandum est quod etiam attigi^r, ita designari iusto labore et innoxio partum, 359 non autem imposturis quaesitum aut rapinis: quia alienum semper est quicquid cum aliqua noxa nobis acquirimus. || Quod dari nobis petimus, significatur esse simplex ac gratuitum Dei donum, undecunque nobis adveniat: etiam ubi maxime visus fuerit arte atque industria nostra quaesitus, ac manibus nostris comparatus; || quando sola eius benedictione efficitur ut laboribus nostris recte succedat^a.

44. S’ensuyt la seconde partie de l’Oraison, en laquelle nous descendons à ce qui nous est utile; non pas qu’en laissant la gloire de Dieu à part, ou la mettant sous le pied (à laquelle, tesmoin sainct Paul, nous devons rapporter nostre boire et manger) (1 Cor. 10:31) nous demandions seulement ce qui nous est profitable: mais selon que desja nous avons adverty, la diversité est telle, qu’aux trois premieres requestes il nous ravit du tout à soy, pour mieux esprouver l’honneur que nous luy portons: puis il nous-ottroye de penser aussi à ce qui nous est expedient: toutesfois avec tel si, que nous ne desirions rien sinon afin qu’en tous les benefices qu’il nous eslargit, sa gloire soit tant mieux esclarcie: veu qu’il n’y a rien plus equitable que de vivre et mourir à luy. Au reste, en ceste requeste nous demandons à Dieu les choses qui nous conservent, et qui subviennent à noz necessitez. Et par icelles nous demandons de Dieu generalement, tout ce dont nostre corps a besoin pour son usage, sous les elemens de ce monde. Non pas ce seulement dont nous soyons nourriz et vestuz, mais tout entierement ce que Dieu sait et cognoist nous estre bon et utile, afin que nous puissions user des biens qu’il nous donne, en bonne paix et tranquillité. En somme, par ceste petition nous nous baillons à luy comme en charge, et nous mettons en sa providence, pour estre de luy nourriz, entretenus et conservez. Car ce tresbon Pere n’a point en desdain de prendre mesme nostre corps en sa protection et sauvegarde: afin d’exercer nostre foy en ces basses et petites choses, quand nous attendons de luy tout ce qu’il nous faut, jusques à une miette de pain et une goutte d’eau. Certes nostre perversité est telle, que nous nous soucions tousjours beaucoup plus de nostre corps que de nostre ame. Et pourtant, plusieurs qui s’osent bien fier à Dieu pour leur ame, ne laissent point d’avoir solicitude pour leur corps, et tousjours doutent dequoy ils vivront, et dequoy ils seront vestuz, et s’ils n’ont tousjours en main abondance de blé, de vin, et d’autre provision, ils tremblent de peur d’avoir faute. C’est ce que nous avons dit, que ceste ombre de nostre vie corruptible nous est en beaucoup plus grande estime que l’immortalité eternelle. D’autrepart ceux qui par certaine fiance en Dieu, se sont desmis de toute solicitude de leurs corps, pareillement ils attendent de luy en asseurance les choses plus grandes, mesme salut et vie eternelle. Ce n’est pas donc une legiere exercitation et de petite importance pour nostre foy, qu’esperer de Dieu les choses qui ont accoustumé de nous tant faire soucier et tourmenter. Et avons beaucoup profité, quand nous sommes delivrez de ceste infidelité, laquelle est quasi enracinée jusques aux oz de tous les hommes. Ce qu’aucuns transferent cecy au pain supersubstantiel, il ne me semble pas fort convenable à la sentence de Jesus Christ: et mesme si en ceste vie fragile et caduque nous n’attribuyons à Dieu office de Pere nourricier, l’oraison manqueroit et seroit comme rompue en partie. La raison qu’ils amenent est trop profane: c’est qu’il n’est point convenable que les enfans de Dieu, qui doivent estre spirituels, non seulement appliquent leurs desirs aux choses terrestres, mais y enveloppent aussi Dieu avec eux. Voire, comme si sa benediction et faveur paternelle ne reluisoit pas mesmes au boire et manger qu’il nous donne: ou qu’il fust escrit en vain, que le service que nous luy rendons, a les promesses tant de la vie presente que de celle qui est à venir (1 Tim. 4:8). Or combien que la remission des pechez soit plus pretieuse que la nourriture des corps, toutesfois Jesus Christ a mis en premier lieu ce qui estoit le moindre, pour nous eslever petit à petit aux deux requestes suyvantes, lesquelles sont speciales pour la vie celeste. En quoy il a supporté notre tardiveté. Or il nous ordonne de prier pour nostre pain quotidien, afin que nous soyons contens de la portion que le Pere celeste distribue à chacun: et que nous ne pourchassions nul gain par artifice ou finesse illicites. Cependant nous avons à noter que le pain est fait nostre par titre de donation: veu qu’il n’y a ny industrie, ne labeur, comme dit Moyse, qui nous puisse rien acquerir, si la benediction de Dieu ne s’eslargit sur nous (Lev. 26:20): mesmes que nulle quantité de vivres ne nous profiteroit rien, si elle ne nous estoit tournée en aliment par la bonté de Dieu. Dont il s’ensuyt que ceste sienne liberalité n’est pas moins necessaire aux riches qu’aux povres: veu qu’ayans leurs greniers et caves bien remplies, ils defaudroyent comme secs et vuydes, si sa grace ne leur donnoit à jouir de leur pain. Ce mot d’Aujourdhuy ou journellement (comme il est en l’autre Evangeliste) item, ce mot de Quotidien, doivent servir à brider toute cupidité desordonnée des choses transitoires, à laquelle nous sommes trop bouillans: et surtout d’autant qu’elle attire d’autres maux avec soy; c’est que si nous avons abondance, nous la jettons à l’abandon en volupté, delices, parades, et autres especes de superfluité et dissolution. Parquoy il nous est ordonné de requerir seulement ce qui sufflst à nostre necessité, comme au jour la journée: et avec telle fiance que quand le Pere celeste nous aura aujourdhuy nourris, il ne nous oubliera non plus demain. Parquoy, quelque affluence de biens, ou grande prouvision et felicité que nous ayons, encore que tous noz greniers et celliers soyent pleins, il nous faut tousjours neantmoins demander nostre pain quotidien, pensans et estans pleinement persuadez que toute substance n’est rien, sinon d’autant que nostre Seigneur la rend fertile et vertueuse en espandant sa benediction dessus: et que celle mesme qui est en nostre main, n’est point nostre, sinon d’autant qu’il plaist à Dieu d’heure en heure nous en departir et donner l’usage. Et pource que l’arrogance des hommes ne se laisse point aisément persuader cela, le Seigneur tesmoigne qu’il en a baillé un exemple notable pour tout jamais, en repaissant au desert son peuple de la Manne, afin de nous advertir que l’homme ne vit pas du pain seulement, mais plustost de la parolle sortant de sa bouche (Deut. 8:3; Matth. 4:4). Par laquelle sentence il signifie que c’est sa seule vertu, par laquelle sont soustenues et les vies et les forces: combien qu’icelle nous soit dispensée sous elemens corporels. Comme aussi par le contraire il nous le demonstre, quand il brise la force du pain, tellement que ceux qui mangent languissent de famine (Lev. 26:26): et oste la substance à l’eau, tellement que ceux qui boyvent desechent de soif. Et ceux qui non contens de leur pain quotidien, mais ayans le cœur à cupidité et avarice, et desirans infinité: ou ceux qui se reposans en leur abondance, et se confians en leurs richesses, font neantmoins ceste demande à Dieu, ils ne toit que se mocquer de luy. Car les premiers luy demandent ce qu’ils ne voudroyent point avoir obtenu, et qu’ils ont en abomination, c’est à dire leur pain quotidien seulement, et tant qu’ils peuvent ils luy celent et dissimulent leur avarice et convoitise, au lieu que la vraye oraison luy doit declairer et ouvrir tout le cœur. Et les seconds luy demandent ce qu’ils n’attendent n’esperent de luy: car ils le pensent desja avoir chez eux. En ce que nous disons le pain Nostre, apparoist et se donne à cognoistre; plus amplement la grace et benignité de Dieu: laquelle fait nostre ce qui ne nous estoit nullement deu. Combien que je ne repugne pas fort à ceux qui pensent que par ce mot est signifié le pain qui soit gagné par nostre juste labeur, sans detriment d’autruy, et sans aucune fraude: pource que tout ce qui est acquis iniquement, n’est jamais nostre. En ce qu’il est dit, Donne nous: c’est pour nous signifier, que de quelque part, ou par quelque moyen que nous l’ayons, c’est tousjours le pur et gratuit don de Dieu: combien qu’il nous soit advenu par le travail de noz mains, ou par nostre art et industrie, ou par quelconque autre forme que ce soit.

44. Next follows the second part of the prayer, in which we descend to our own interests; not that we must dismiss all thoughts of the Divine glory, (which, according to Paul,⁴²⁵ should be regarded even in eating and drinking,) and only seek what is advantageous to ourselves; but we have already announced that this is the distinction—that God, by exclusively claiming three petitions, absorbs us entirely in the consideration of himself, that thus he may prove our piety; afterwards he permits us to attend to our own interests, yet on this condition, that the end of all our requests be the illustration of his glory, by whatever benefits he confers on us, since nothing is more reasonable than that we live and die to him. But the first petition of the second part, Give us this day our daily bread, is a general request to God for a supply of all our corporeal wants in the present state, not only for food and clothing, but also for every thing which he sees to be conducive to our good, that we may eat our bread in peace. By this we briefly surrender ourselves to his care, and commit ourselves to his providence, that he may feed, nourish, and preserve us. For our most benevolent Father disdains not to receive even our body into his charge and protection, that he may exercise our faith in these minute circumstances, while we expect every thing from him, even down to a crumb of bread and a drop of water. For since it is a strange effect of our iniquity, to be affected and distressed with greater solicitude for the body than for the soul, many, who venture to confide to God the interests of their souls, are nevertheless still solicitous concerning the body, still anxious what they shall eat and what they shall wear; and unless they have an abundance of corn, wine, and oil, for the supply of their future wants, tremble with fear. Of so much greater importance to us is the shadow of this transitory life, than that eternal immortality. But they who, confiding in God, have once cast off that anxiety for the concerns of the body, expect likewise to receive from him superior blessings, even salvation and eternal life. It is therefore no trivial exercise of faith, to expect from God those things which otherwise fill us with so much anxiety; nor is it a small proficiency when we have divested ourselves of this infidelity, which is almost universally interwoven with the human constitution. The speculations of some, concerning supernatural bread, appear to 130me not very consonant to the meaning of Christ; for if we did not ascribe to God the character of our Supporter even in this transitory life, our prayer would be defective. The reason which they allege has too much profanity; that it is unbecoming for the children of God, who ought to be spiritual, not only to devote their own attention to terrestrial cares, but also to involve God in the same anxieties with themselves; as though, truly, his benediction and paternal favour were not conspicuous even in our sustenance; or there were no meaning in the assertion, that “godliness hath promise of the life that now is, and of that which is to come.”⁴²⁶ Now, though remission of sins is of much greater value than corporeal aliments, yet Christ has given the first place to the inferior blessing, that he might gradually raise us to the two remaining petitions, which properly pertain to the heavenly life; in which he has consulted our dulness. We are commanded to ask “our bread,” that we may be content with the portion which our heavenly Father deigns to allot us, nor practise any illicit arts for the love of lucre. In the mean time, it must be understood that it becomes ours by a title of donation; because neither our industry, nor our labour, nor our hands, as is observed by Moses,⁴²⁷ acquire any thing for us of themselves, when unattended by the Divine blessing; and that even an abundance of bread would not be of the least service to us, unless it were by the Divine power converted into nourishment. And therefore this liberality of God is equally as necessary to the rich as to the poor; for though their barns and cellars were full, they would faint with hunger and thirst, unless through his goodness they enjoyed their food. The expression “this day,” or “day by day,” as it is in the other Evangelist, and the epithet daily, restrain the inordinate desire of transitory things, with which we are often violently inflamed, and which leads to other evils; since if we have a greater abundance, we fondly lavish it away in pleasure, delights, ostentation, and other kinds of luxury. Therefore we are enjoined to ask only as much as will supply our necessity, and as it were for the present day, with this confidence, that our heavenly Father, after having fed us to-day, will not fail us to-morrow. Whatever affluence, then, we possess, even when our barns and cellars are full, yet it behoves us always to ask for our daily bread; because it must be considered as an undeniable truth, that all property is nothing, any further than the Lord, by the effusions of his favour, blesses it with continual improvement; and that even what we have in our possession is not our own, any further than as he hourly bestows on us some portion of it, and grants us the 131use of it. Since the pride of man does not easily suffer itself to be convinced of this, the Lord declares that he has given to all ages an eminent proof of it, by feeding his people with manna in the desert, in order to apprize us “that man doth not live by bread only, but by every word that proceedeth out of his mouth;”⁴²⁸ which implies, that it is his power alone by which our life and strength are sustained, although he communicates it to us by corporeal means; as he is accustomed to teach us likewise by an opposite example, when he breaks, at his pleasure, the strength (and, as he himself calls it, “the staff”) of bread, so that though men eat they pine with hunger, and though they drink are parched with thirst.⁴²⁹ Now, they who are not satisfied with daily bread, but whose avidity is insatiable, and whose desires are unbounded, and they who are satiated with their abundance, and think themselves secure amid their immense riches, and who nevertheless supplicate the Divine Being in this petition, are guilty of mocking him. For the former ask what they would not wish to obtain, and even what most of all they abominate, that is, daily bread only; they conceal from God, as much as they can, their avaricious disposition; whereas true prayer ought to pour out before him the whole mind, and all the inmost secrets of the soul; and the latter implore what they are far from expecting to receive from him, what they think they have in their own possession. In its being called “ours,” the Divine goodness is, as we have observed, the more conspicuous, since it makes that ours, to which we have no claim of right. Yet we must not reject the explanation which I have likewise hinted at, that it intends also such as is acquired by just and innocent labour, and not procured by acts of deception and rapine; because, whatever we acquire by any criminal methods, is never our own, but belongs to others. Our praying that it may be “given” to us signifies that it is the simple and gratuitous donation of God, from what quarter soever we receive it; even when it most of all appears to be obtained by our own skill and industry, and to be procured by our own hands; since it is solely the effect of his blessing, that our labours are attended with success.

44. A summary of the second part of the Lord’s Prayer. Three petitions. What contained in the first. Declares the exceeding kindness of God, and our distrust. What meant by bread. Why the petition for bread precedes that for the forgiveness of sins. Why it is called ours. Why to be sought this day, or daily. The doctrine resulting from this petition, illustrated by an example. Two classes of men sin in regard to this petition. In what sense it is called, our bread. Why we ask God to give it to us.

Now comes the second part of the prayer, in which we descend to our own interests, not, indeed, that we are to lose sight of the glory of God (to which, as Paul declares, we must have respect even in meat and drink, 1 Cor. 10:31), and ask only what is expedient for ourselves; but the distinction, as we have already observed, is this: God claiming the three first petitions as specially his own, carries us entirely to himself, that in this way he may prove our piety.Next he permits us to look to our own advantage, but still on the condition, that when we ask anything for ourselves it must be in order that all the benefits which he confers may show forth his glory, there being nothing more incumbent on us than to live and die to him. By the first petition of the second part, GIVE US THIS DAY OUR DAILY BREAD, we pray in general that God would give us all things which the body requires in this sublunary state, not only food and clothing, but everything which he knows will assist us to eat our bread in peace. In this way we briefly cast our care upon him, and commit ourselves to his providence, that he may feed, foster, and preserve us. For our heavenly Father disdains not to take our body under his charge and protection, that he may exercise our faith in those minute matters, while we look to him for everything, even to a morsel of bread and a drop of water. For since, owing to some192strange inequality, we feel more concern for the body than for the soul, many who can trust the latter to God still continue anxious about the former, still hesitate as to what they are to eat, as to how they are to be clothed, and are in trepidation whenever their hands are not filled with corn, and wine, and oil, so much more value do we set on this shadowy, fleeting life, than on a blessed immortality. But those who, trusting to God, have once cast away that anxiety about the flesh, immediately look to him for greater gifts, even salvation and eternal life.It is no slight exercise of faith, therefore, to hope in God for things which would otherwise give us so much concern; nor have we made little progress when we get quit of this unbelief, which cleaves, as it were, to our very bones. The speculations of some concerning supersubstantial bread seem to be very little accordant with our Savior’s meaning; for our prayer would be defective were we not to ascribe to God the nourishment even of this fading life. The reason which they give is heathenish—viz. that it is inconsistent with the character of sons of God, who ought to be spiritual, not only to occupy their mind with earthly cares, but to suppose God also occupied with them. As if his blessing and paternal favour were not eminently displayed in giving us food, or as if there were nothing in the declaration that godliness hath “the promise of the life that now is, and of that which is to come,” (1 Tim. 4:8). But although the forgiveness of sins is of far more importance than the nourishment of the body, yet Christ has set down the inferior in the prior place, in order that he might gradually raise us to the other two petitions, which properly belong to the heavenly life,—in this providing for our sluggishness. We are enjoined to ask our bread, that we may be contented with the measure which our heavenly Father is pleased to dispense, and not strive to make gain by illicit arts. Meanwhile, we must hold that the title by which it is ours is donation,because, as Moses says (Lev. 26:20, Deut. 8:17), neither our industry, nor labour, nor hands, acquire any thing for us, unless the blessing of God be present; nay, not even would abundance of bread be of the least avail were it not divinely converted into nourishment. And hence this liberality of God is not less necessary to the rich than the poor, because, though their cellars and barns were full, they would be parched and pine with want did they not enjoy his favour along with their bread.The terms this day, or, as it is in another Evangelist, daily, and also the epithet daily, lay a restraint on our immoderate desire of fleeting good—a desire which we are extremely apt to indulge to excess, and from which other evils ensue: for when our supply is in richer abundance we ambitiously squander it in pleasure, luxury, ostentation, or other kinds of extravagance. Wherefore, we are only enjoined to ask as much as our necessity requires, and as it were for each day, confiding that our heavenly Father, who gives us the supply of to-day, will not fail us on the morrow. How great soever our abundance may be, however well filled our cellars and granaries,193we must still always ask for daily bread, for we must feel assured that all substance is nothing, unless in so far as the Lord, by pouring out his blessing, make it fruitful during its whole progress; for even that which is in our hand is not ours except in so far as he every hour portions it out, and permits us to use it. As nothing is more difficult to human pride than the admission of this truth, the Lord declares that he gave a special proof for all ages, when he fed his people with manna in the desert (Deut. 8:3), that he might remind us that “man shall not live by bread alone, but by every word that proceedeth out of the mouth of God,” (Mt. 4:4). It is thus intimated, that by his power alone our life and strength are sustained, though he ministers supply to us by bodily instruments. In like manner, whenever it so pleases, he gives us a proof of an opposite description, by breaking the strength, or, as he himself calls it, the staff of bread (Lev. 26:26), and leaving us even while eating to pine with hunger, and while drinking to be parched with thirst. Those who, not contented with daily bread, indulge an unrestrained insatiable cupidity, or those who are full of their own abundance, and trust in their own riches, only mock God by offering up this prayer. For the former ask what they would be unwilling to obtain, nay, what they most of all abominate, namely, daily bread only, and as much as in them lies disguise their avarice from God, whereas true prayer should pour out the whole soul and every inward feeling before him. The latter, again, ask what they do not at all expect to obtain, namely, what they imagine that they in themselves already possess. In its being called ours, God, as we have already said, gives a striking display of his kindness, making that to be ours to which we have no just claim. Nor must we reject the view to which I have already adverted—viz. that this name is given to what is obtained by just and honest labour, as contrasted with what is obtained by fraud and rapine, nothing being our own which we obtain with injury to others. When we ask God to give us, the meaning is, that the thing asked is simply and freely the gift of God, whatever be the quarter from which it comes to us, even when it seems to have been specially prepared by our own art and industry, and procured by our hands, since it is to his blessing alone that all our labors owe their success.

44. Nu volgt het tweede deel van het gebed, waarin wij afdalen tot wat nuttig is voor onszelf: maar niet opdat wij Gods eer laten varen, op welke, volgens getuigenis van Paulus ook in spijs en drank gelet moet worden (1 Cor. 10:31) en slechts zouden zoeken wat voor ons nuttig is; maar wij hebben er aan herinnerd, dat dit het onderscheid is, dat God door drie gebeden in het bijzonder voor zich op te eisen, ons geheel tot zich trekt, om op deze wijze onze vroomheid te beproeven. Daarna staat Hij ons toe ook voor onze belangen te zorgen, maar onder deze voorwaarde, dat wij niets voor ons zullen vragen dan met dit doel, dat alle weldaden, die Hij ons bewijst, zijn eer verheerlijken, omdat er niets billijker is dan dat wij Hem leven en sterven. Door deze bede dan (de eerste van het tweede deel, namelijk: geef ons heden ons dagelijks brood¹ bidden wij in het algemeen om alles, wat wij onder de dingen dezer wereld nodig hebben tot onderhoud van het lichaam, niet alleen datgene, waarmee wij ons voeden en kleden, maar ook alles, waarvan Hij ziet, dat het ons tot nut is, opdat wij ons brood in vrede eten. Kortom, door die bede stellen wij ons onder zijn zorg, en vertrouwen ons toe aan zijn voorzienigheid, opdat Hij ons voede, verzorge en beware. Want onze zeer goede Vader acht het niet beneden zijn waardigheid om ook ons lichaam in zijn trouw en hoede aan te nemen, opdat Hij ons geloof in die kleine dingen oefene, doordat we alles, tot een kruimel broods en een druppel waters toe, van Hem verwachten. Want daar het door ik weet niet welke boosheid van ons nu eenmaal zo is, dat wij door een grotere bezorgdheid voor ons lichaam dan voor onze ziel worden gedreven en gekweld, zijn er velen, die aangaande hun ziel wel op God durven vertrouwen, maar toch nog bekommerd zijn aangaande hun vlees, en nog weifelen over wat ze zullen eten en waarmee ze zich zullen kleden, en beangst zijn, wanneer ze niet een voorraad wijn, graan en olie bij de hand hebben. Zoveel belangrijker achten wij de schaduw van dit leven, dat van korte duur is dan de eeuwige onsterfelijkheid. Maar zij, die op God vertrouwend die angstige zorg voor het vlees eenmaal hebben afgeworpen, verwachten tegelijkertijd van Hem die dingen, die belangrijker zijn, ook de zaligheid en het eeuwige leven. Het is dus geen geringe oefening van het geloof datgene van God te hopen, wat ons zo angstig doet zijn, en we hebben geen geringe vordering gemaakt, wanneer we deze ongelovigheid, die bijna bij alle mensen vast in het gebeente zit, hebben afgelegd. Wat verder sommigen redeneren, dat hier sprak is van een bovennatuurlijk brood, schijnt met zeer weinig in overeenstemming te zijn met de bedoeling van Christus, ja wanneer we niet ook in dit vergankelijk leven aan God de taak toekenden om ons te voeden, dan zou het gebed niet volmaakt zijn. De reden, die zij aanvoeren is al te onheilig, namelijk deze, dat het niet passend is, dat Gods kinderen, die geestelijk behoren te zijn, niet alleen hun gemoed bezig houden met aardse zorgen, maar ook God met zich daarin betrekken. Alsof zijn zegen en Vaderlijke gunst ook niet schitterde in ons levensonderhoud, of dat er voor niets geschreven zou staan, dat de Godzaligheid beloften heeft, niet alleen des toekomenden, maar ook des tegenwoordigen levens (1 Tim. 4:8) En ofschoon de vergeving der zonden van veel meer belang is dan het voedsel des lichaams, heeft Christus toch datgene, wat lager was, in de eerste plaats gesteld, om ons trapsgewijs op te voeren tot de overige twee beden, die behoren tot het hemelse leven; en daarin is Hij onze traagheid te hulp gekomen. Wij ontvangen het bevel te bidden om ons brood, opdat wij tevreden zijn met het rantsoen, dat de hemelse Vader zich verwaardigt ons te schenken, en niet door ongeoorloofde listen winst zouden najagen. Intussen moeten wij weten, dat het ons brood wordt, doordat God het ons schenkt, want noch ijver, noch inspanning, noch onze eigen handen, zoals bij Mozes gezegd wordt (Lev. 26:20) verwerven op zichzelf iets voor ons, indien niet Gods zegen daarbij komt; ja zelfs een overvloed van brood zou ons geen zier van nut zijn, indien het niet van Godswege in voedsel veranderd werd. En daarom is deze milddadigheid Gods evenzeer nodig voor rijken als voor armen; want, al waren hun voorraadkamers en schuren vol, zo zouden ze toch droog en ledig bezwijken, wanneer ze niet door zijn genade hun brood aten. Door het woordje heden of dagelijks, zoals bij de andere evangelist staat, en evenzo door het bijvoeglijk naamwoord dagelijks wordt de onmatige begeerte naar vergankelijke dingen gebreideld, van welke wij boven mate plegen te branden en bij welke nog andere boze dingen komen: want indien een ruimer overvloed ons ter beschikking staat, storten wij ons met grote lust in genot, wellust pralerij en andere soorten van weelde. Daarom wordt ons bevolen slechts om zoveel te bidden als tot onze nooddruft en als het ware voor één dag genoeg is, met dit vertrouwen dat, wanneer de hemelse Vader ons vandaag gevoed heeft, Hij ook morgen ons niet in de steek zal laten. Dus, hoe grote overvloed van dingen ons ook moge toevloeien, moeten wij toch, ook wanneer onze schuren gevuld waren en onze voorraadkamers vol, altijd om ons dagelijks brood bidden; want we moeten voor zeker houden, dat alle goed niets is, tenzij God het, door het uitgieten van zijn zegen, voortdurend vruchtbaar maakt, en dat ook zelfs het goed, dat in onze hand is, niet van ons is dan voorzover Hij voor ieder uur ons een deeltje schenkt en het gebruik daarvan toestaat. En daar de mensen in hun hovaardij zich met zeer veel moeite hiervan laten overtuigen getuigt de Here (Deut. 8:3) dat Hij een bijzonder bewijs daarvan voor alle eeuwen gegeven heeft, toen Hij zijn volk in de woestijn met manna gevoed heeft, om ons eraan te herinneren, dat de mens niet alleen van brood leeft, maar veeleer van het woord, dat uit zijn mond uitgaat. Daarmee wordt er op gewezen, dat het alleen zijn kracht is, waardoor het leven en de krachten in stand gehouden worden, hoewel Hij die ons onder lichamelijke middelen toedient. Gelijk Hij ons ook door een tegenovergesteld bewijs pleegt te onderwijzen wanneer Hij de sterkte (en gelijk Hij het zelf noemt, de stok) des broods breekt, zo dikwijls het Hem lust, namelijk opdat degenen, die eten, wegkwijnen van honger en die drinken, verdrogen van dorst. Zij echter, die niet tevreden zijn met hun dagelijks brood, maar met een teugelloze begeerte jagen naar oneindige bezittingen, of zij, die verzadigd zijn door hun overvloed en onbekommerd door de grote hoeveelheid van hun rijkdommen, en niettemin toch God met deze bede aanroepen, doen niet anders dan God bespotten. Want de eersten bidden om datgene, wat ze niet zouden willen verkrijgen, ja wat ze allermeest verfoeien, namelijk slechts hun dagelijks brood, en ontveinzen zich tegenover God hun hebzucht zoveel als ze kunnen, hoewel een waar gebed het ganse hart en al wat daarin schuilt voor Hem moet uitstorten. De anderen echter vragen datgene, wat ze geenszins van Hem verwachten, namelijk wat zij menen reeds te hebben. Daarin, dat het ons brood genoemd wordt, komt wel zoals wij zeiden, Gods milddadigheid te meer uit, die tot het onze maakt, wat ons volgens geen enkel recht toekomt. En toch moet ook niet veronachtzaamd worden, wat ik reeds aangeroerd heb, dat zo aangeduid wordt het brood, dat met rechtmatige en eerlijke arbeid verkregen is, en niet verworven is door bedrog of roof; want alwat wij ons verwerven met enig vergrijp, is altijd van een ander. Wanneer wij bidden, dat het ons gegeven worde, wordt daardoor te kennen gegeven, dat het een eenvoudige en onverdiende gave Gods is, van waar het ons toekomen, ook wanneer het nog zo zeer door onze vaardigheid en ijver verworven schijnt; want alleen door zijn zegen wordt bewerkt, dat onze arbeid wel gelukt.

44. Der zweite Teil des Gebets

Jetzt folgt der zweite Teil des Gebets, in dem wir zu dem übergehen, was unserem eigenen Wohlergehen dient. Das bedeutet nicht, daß wir etwa Gottes Ehre fahren lassen und nur um das bitten wollten, was uns selber nützt! Nach dem Zeugnis des Paulus soll ja selbst beim Essen und Trinken unser Augenmerk auf Gottes Ehre gerichtet sein! (1. Kor. 10,31). Nein, diese Unterscheidung besagt, wie oben ausgeführt, folgendes: Indem sich Gott drei Bitten ganz allein vorbehält, zieht er uns ganz an sich heran, um auf diese Weise unsere Frömmigkeit zu erproben; dann 605 aber gestattet er uns auch, für unser eigenes Wohl zu sorgen, aber doch nach der Regel, daß wir bei allem, was wir erbitten, das Ziel vor Augen haben sollen: es muß alles, was er uns an Wohltaten zuteil werden läßt, seinen Ruhm verherrlichen - denn es ist ja nichts billiger, als daß wir ihm leben und ihm sterben! (Röm. 14,7-9).

Die vierte Bitte

In dieser (vierten) Bitte („Unser täglich Brot gib uns heute“) begehren wir von Gott nun allgemein alles, dessen unseres Leibes Notdurft unter den Elementen dieser Welt bedarf; wir bitten also nicht nur, daß wir Nahrung und Kleidung bekommen, sondern auch sonst alles, was uns nach seinem Ermessen dazu hilft, unser Brot mit Frieden zu essen. Wir begeben uns also, kurz gesagt, mit dieser Bitte in seine Obhut und vertrauen uns seiner Vorsehung an, damit er uns nähre, versorge und bewahre. Denn unser lieber Vater hält es nicht für unwert, auch unseren Leib in seine Treue und Obhut zu nehmen. Gerade in diesen ganz geringen Dingen will er unseren Glauben üben, indem wir nun von ihm alles erwarten, selbst einen Bissen Brot und einen Tropfen Wassers! Es ist - ich weiß nicht, durch was für eine Ungerechtigkeit von uns! - dazu gekommen, daß uns die Sorge um unser Fleisch mehr ergreift und quält, als die um unsere Seele, und es gibt auf diese Weise viele Leute, die es wohl wagen, Gott hinsichtlich ihrer Seele zu trauen, die aber noch immer in Sorge um ihr Fleisch sind und noch zweifelnd fragen: „Was werden wir essen und womit sollen wir uns kleiden?“ Haben solche Leute nicht Wein und Korn und Öl in Menge vor sich, dann geraten sie ans Zittern. So viel höher achten wir den Schatten dieses vergänglichen Lebens als jene ewige Unsterblichkeit! Wer aber Gott vertraut und damit diese ängstliche Sorge um das Fleisch von sich abgetan hat, der erwartet zugleich auch das Größere von ihm, auch das Heil und das ewige Leben. Es ist also keine geringe Übung im Glauben, von Gott zu erhoffen, was uns sonst so sehr in Angst hält, und es ist kein gar so geringer Fortschritt, wenn wir diesen Unglauben ablegen, der fast allen Menschen nagend in den Knochen sitzt.

Hier philosophieren nun einige Leute von einem „übernatürlichen“ Brot. Das scheint mir aber mit Christi Meinung gar wenig übereinzustimmen. Ja, wenn wir Gott nicht auch in diesem hinfälligen Leben für unseren Ernährer halten wollten, so wäre unser Gebet nur Stückwerk! Die Begründung, die man hier vorbringt, ist gar zu unheilig; man erklärt, es sei doch nicht angemessen, wenn die Kinder Gottes, die doch geistlich sein sollten, nicht nur ihr Herz an irdische Sorgen hängten, sondern auch Gott noch mit sich darin verstrickten. Als ob nicht auch in unserer Nahrung sein Segen und seine väterliche Gunst hervorleuchtete, oder als ob es nichts wäre, wenn geschrieben steht: „Die Gottseligkeit ... hat die Verheißung dieses und des zukünftigen Lebens!“ (1. Tim. 4,8). Gewiß ist die Vergebung der Sünden weit wichtiger als die Ernährung unseres Leibes; aber Christus hat doch das, was weniger bedeutet, an die erste Stelle gesetzt, um uns dann zu den beiden anderen Bitten, die dem himmlischen Leben zugehören, stufenweise emporzuführen. Damit ist er unserer Trägheit zu Hilfe gekommen.

Wenn uns nun hier geboten wird, um unser Brot zu bitten, so geschieht das, damit wir uns mit dem zugeteilten Maß zufrieden geben, das uns der himmlische Vater zu gewähren sich herbeigelassen hat, und nicht etwa mit unerlaubten Künsten Gewinn zu erhaschen suchen. Dabei müssen wir festhalten, daß uns unser Brot als Geschenk zukommt, weil, wie Mose sagt, weder unser Fleiß, noch unsere Arbeit, noch unsere Hände uns aus sich heraus etwas erwerben können, ohne daß Gottes Segen dabei wäre! (Lev. 26,20). Ja, selbst eine Fülle von Brot würde uns nicht im mindesten nützen, wenn es nicht von Gott in Nahrung gewandelt würde! Deshalb ist diese Freigebigkeit Gottes für die Reichen nicht weniger vonnöten, als für die Armen; denn auch bei vollen Kammern und Scheunen würden die 606 Menschen kraftlos und hungrig ermatten, wenn sie nicht durch seine Gnade ihr Brot genießen dürften.

Durch den Zusatz „heute“ oder „alle Tage“ - wie es bei dem anderen Evangelisten (Lukas: „immerdar“) heißt -, auch durch das Beiwort „unser „täglich“ Brot...“ wird unserer unmäßigen Gier nach vergänglichen Dingen ein Zügel angelegt. Wir pflegen ja in dieser Gier ohne alles Maß inbrünstig zu sein. Und dazu kommen dann auch andere Unarten: wenn uns ein reicherer Überfluß zur Verfügung steht, so geraten wir gleich in Wollust, in Vergnügungen, in Prunk und allerlei sonstige Ausschweifungen! Deshalb sollen wir nach dieser Weisung nur soviel erbitten, wie es zu unserer Notdurft ausreicht, gleichsam von einem Tag auf den anderen. Dabei sollen wir die Zuversicht haben, daß der himmlische Vater, der uns heute ernährt hat, uns auch morgen nicht verlassen wird. Es mag uns also eine noch so große Fülle von Gütern zufließen, es mögen auch unsere Scheunen gefüllt und unsere Vorratskammern voll sein, so sollen wir doch stets um das tägliche Brot bitten. Denn wir müssen mit Gewißheit daran festhalten, daß all unser Hab und Gut nichts ist, sofern es nicht der Herr immerfort durch Ausgießung seines Segens fruchtbar macht. Ja, auch der Besitz, der sich in unserer Hand befindet - das müssen wir weiter bedenken - gehört nicht uns, sofern Gott uns nicht Stunde für Stunde unser Stücklein gewährt und uns den Gebrauch verstattet! Die menschliche Hoffart läßt sich davon nur sehr ungern überzeugen, und deshalb hat der Herr nach seinem Zeugnis für alle Zeiten einen Beweis gegeben, indem er in der Wüste sein Volk mit dem Manna ernährte, um uns daran zu mahnen, daß der Mensch „nicht lebt vom Brot allein, sondern von einem jeglichen Wort, das durch den Mund Gottes geht“! (Deut. 8,3; Matth. 4,4). Dadurch wird uns deutlich gemacht, daß unser Leben und unsere Kräfte einzig und allein durch Gottes Kraft erhalten werden, obwohl er sie uns durch leibliche Werkzeuge zuteil werden läßt. So pflegt er uns auch durch einen umgekehrten Beweis zu belehren: wenn es ihm gefällt, so bricht er die Kraft - oder wie er es selber nennt: den „Stab“ - des Brotes, so daß die, welche essen, vor Hunger verschmachten und die, die da trinken, verdursten! (Lev. 26,26; vgl. den Urtext).

Wer sich aber mit dem täglichen Brot nicht zufrieden gibt, sondern in zügelloser Gier nach unendlichem Gut schnappt, oder wer über seinem Überfluß satt und über der Menge seiner Reichtümer sicher ist und sich dann Gott trotzdem mit dieser Bitte vor die Füße wirft, der tut nichts anderes, als seiner zu spotten. Die Menschen der ersten Art bitten um etwas, das sie gar nicht erlangen wollen, ja das sie zutiefst verabscheuen, nämlich das „bloße“ tägliche Brot; sie verhehlen Gott, so sehr sie es vermögen, den Drang ihrer Habgier, während doch das wahre Gebet unseren ganzen Sinn, alles, was im Innern verborgen liegt, bei ihm ausschütten soll! Die anderen dagegen erbitten etwas, das sie in keiner Weise von ihm erwarten, weil sie ja meinen, es bereits bei sich selber zu besitzen!

Dadurch, daß dies Brot „unser“ Brot genannt wird, wird zunächst allerdings, wie gesagt, Gottes Güte verherrlicht, die uns das zueignet, was uns auf Grund keines Rechtes zukommt. Trotzdem ist auch die oben bereits berührte Ansicht nicht zu verwerfen, mit diesem Ausdruck werde der Ertrag rechter und ehrlicher Arbeit bezeichnet, nicht aber etwa das, was man sich mit Betrügerei oder Raub errafft hat. Denn was wir mit anderer Leute Schaden an uns bringen, das bleibt stets fremdes Gut.

Wenn wir bitten, das Brot möge uns gegeben werden, so wird damit deutlich gemacht, daß es schlechthin ein aus Gnaden uns gewährtes Geschenk Gottes ist, - woher es uns auch zukommen mag, selbst wenn es noch so sehr den Anschein hat, als hätten wir es uns mit Fertigkeit und Fleiß erschafft oder mit unserer Hände Arbeit erworben. Denn allein durch Gottes Segen kommt es dazu, daß unsere Arbeit recht vonstatten geht.

44. Die vierde bede: “Gee ons vandag ons daaglikse brood”

Nou volg die tweede deel van die gebed. Hierin gaan ons oor tot die dinge wat tot ons voordeel is maar dan nie so dat ons God se heerlikheid op die agtergrond skuif³⁶³ - terwyl ons, soos Paulus getuig, ook in ons voedsel en ons drank daarop ag moet slaan - en slegs die dinge moet vra wat tot ons voordeel is nie. Ons het trouens reeds daarop gewys dat dit die onderskeid is dat God die eerste drie bedes besonderlik vir Homself opeis en ons na Hom toe trek om ons godsvrug so op die proef te stel.³⁶⁴ Daarna gun Hy ons dit om ook op ons eie belange te let maar nogtans met hierdie voorwaarde dat ons niks vir ons mag vra behalwe met hierdie doel voor oë nie: dat al die weldade wat Hy aan ons bewys, sy heerlikheid moet verkondig omdat niks billiker is as dat ons vir Hom moet lewe en sterf nie.³⁶⁵

In hierdie bede van hierdie groep, naamlik Gee ons vandag ons daaglikse brood,³⁶⁶ vra ons alles van God wat ons liggaamsonderhoud onder die elemente van hierdie wêreld nodig het - dat nie alleen dit waardeur ons gevoed en geklee word nie maar ook alles wat Hy voorsien, ten voile tot ons beswil mag strek sodat ons ons brood in vrede kan eet. Kortom: met hierdie bede gee ons ons aan sy sorg oor en ons vertrou ons aan sy voorsienigheid toe om ons te voed, te koester en te bewaar. Want ons allerbeste Vader ag dit nie benede Hom om ook ons liggaam in sy trou en beskerming te neem om ons geloof ook in hierdie klein dingetjies te oefen wanneer ons alles - selfs ’n krummeltjie brood en ’n druppeltjie water - van Hom verwag nie. Aangesien dit trouens nou eenmaal deur die een of ander ongeregtigheid so met ons gesteld is dat ons deur groter kommer vir ons vlees as vir ons siele gedryf en gekwel 1144 word, is daar baie mense wat waag om sover dit hulle siele aangaan, op God te vertrou maar nogtans bekommerd is oor hulle vlees, nog twyfel oor wat hulle gaan eet en wat hulle gaan aantrek en paniekerig raak³⁶⁷ as hulle nie ’n oorvloed wyn, koring en olie³⁶⁸ voorhande het nie. Ons ag die skadu van hierdie verganklike lewe van soveel meer waarde as die ewige onsterflikheid. Sodra mense wat waarlik op God vertrou, eenmaal hulle kommer oor die versorging van hulle vlees laat vaar het, verwag hulle dadelik die groter dinge, en ook hulle saligheid en die ewige lewe, van God. Dit is dus glad nie ’n geringe geloofsoefening om die dinge van God te verwag wat ons andersins so bekommerd maak nie, en ons het goed gevorder wanneer ons hierdie ongelowigheid wat oor die algemeen in alle mense se murg vasgewortel sit, laat vaar het.

Dat sommige mense filosofeer dat dit hier om die bonatuurlike gaan³⁶⁹ - so lyk dit vir my - stem baie weinig ooreen met Christus se bedoeling. Ja, as ons nie die rol van voeder ook in hierdie verganklike lewe aan God toeskryf nie, sou ons gebed gebrekkig wees. Die rede wat hulle aanvoer, is alte onheilig, naamlik dat dit nie pas dat kinders van God wat geestelik moet wees, hulle nie alleen besig hou met hulle aardse sorge nie maar God ook met hulle daarin betrek nie.³⁷⁰ Asof sy seën en vaderlike guns nie inderdaad ook in ons voedsel glinster nie en asof daar verniet geskryf is dat godsvrug die beloftes nie alleen van die toekomstige lewe nie maar ook van die huidige het.³⁷¹ Hoewel sondevergiffenis vir ons liggaam baie belangriker as voedsel is, het Christus dit wat van minder belang was, tog eerste gestel om ons geleidelik na die orige twee bedes te voer wat tot die hemelse lewe behoort. So het Hy ons traagheid in ag geneem. Ons word egter gebied om vir ons brood te vra sodat ons tevrede moet wees met die maat wat die hemelse Vader waardig ag om aan ons te skenk en dat ons nie met ongeoorloofde skelmstreke op wins jag mag maak nie.

Intussen moet ons weet dat dit ons brood word omdat God dit aan ons skenk want geen ywer of inspanning of ons eie hande, soos dit in Moses gestel word, kan op sigself vir ons iets bekom tensy God se seën daarby aanwesig is nie.³⁷² Ja, selfs nie eens ’n oorvloed brood sou ons ’n greintjie gebaat het as dit nie van Godsweë in voedsel omgeskep is nie. En daarom is hierdie vrygewigheid van God net so noodsaaklik vir rykes as vir armes, want al sou hulle kelders en skure vol wees, sou hulle 1145 uitgedor en leeg beswyk het tensy hulle deur sy genade hulle brood kon geniet. Die woord vandag of elke dag soos dit in ’n ander Evangelie voorkom, en so ook die byvoeglike vorm daaglikse beteuel die onmatige begeerte na verganklike dinge waarvan ons gewoonlik buitengewoon brand en waarby ander kwaad bykom. Want as ’n groter oorvloed tot ons beskikking is, verkwis ons dit hebsugtig op genot, plesier, pronkery en ander soorte oordadigheid. Ons word derhalwe gebied om slegs soveel te vra as wat vir ons behoefte en as ’t ware vir een dag nodig is, in die vertroue dat wanneer die hemelse Vader ons vandag gevoed het, Hy ons nie môre in die steek sal laat nie. Hoe ’n groot oorvloed dinge ons derhalwe ook al toevloei, selfs wanneer ons skure gevul en ons kelders vol is, moet ons nogtans altyd vir ons daaglikse brood vra, omdat ons vir seker moet weet dat al ons goed geen waarde het behalwe in soverre die Here sy seën daaroor uitgiet en dit met voortdurende toename vrugbaar maak en dat selfs nie eens die goed wat ons in ons hande het, ons s’n is behalwe in soverre Hy uur vir uur ’n deeltjie daarvan aan ons skenk en ons toelaat om dit te gebruik nie.

Omdat die mens hom met die grootste moeite hiervan laat oortuig, getuig die Here dat Hy vir alle eeue ’n sonderlinge bewys daarvan gegee het toe Hy sy volk in die woestyn met manna gevoed het, om ons daaraan te herinner dat die mens nie van brood alleen lewe nie maar eerder van die woord wat uit sy mond uitgaan.³⁷³ Daarmee word aangedui dat dit alleen sy krag is waardeur lewe en kragte onderhou word, al voorsien Hy dit ook aan ons deur liggaamlike middele. So leer Hy ons gewoonlik ook met die teenoorgestelde bewys wanneer Hy die sterkte en, soos Hy self dit noem, die staf van die brood breek so dikwels as Hy wil, sodat diegene wat dit naamlik eet, wegkwyn van honger,³⁷⁴ en³⁷⁵ die wat dit drink, versmag van dors.³⁷⁶ Mense wat trouens nie met hulle daaglikse brood tevrede is nie maar met ongebreidelde hebsug na eindelose besittings hunker, of mense wat sat van hulle oorvloed en onbesorg oor hulle opgehoopte rykdom is en God nietemin met hierdie bede aanroep, doen niks anders as om die spot te dryf nie. Want eersgenoemdes bid vir iets wat hulle nie wil kry nie; ja, vir iets wat vir hulle grootliks afstootlik is, naamlik slegs daaglikse brood, en so ver hulle kan, steek hulle hulle hebsugtigheid vir God weg terwyl ’n opregte gebed die hele gemoed en alles wat daarin skuil, voor Hom moet uitstort. Die tweede groep vra inderdaad iets wat hulle glad nie van Hom verwag nie, naamlik iets waarvan hulle meen dat hulle dit reeds het.

Dat daar gesê word dat dit ons brood is: daarin kom God se goedertieren- 1146 heid, soos ons gesê het, weliswaar nog meer na vore,³⁷⁷ omdat Hy iets wat ons volgens geen reg toekom nie,³⁷⁸ ons s’n maak. Ons moet dit wat ek reeds aangeraak het, nogtans nie verwerp nie, naamlik dat die brood so aangedui word wat met regverdige en eerlike arbeid bekom is en nie met bedrog of roof verkry is nie. Alles wat ons immers met die een of ander skade bekom, behoort altyd aan iemand anders. Wanneer ons vra dat dit aan ons gegee moet word, word daarmee aangedui dat dit ’n eenvoudige en onverdiende gawe van God is waarvandaan dit ook al tot ons kom selfs wanneer dit lyk asof ons dit deur ons eie vaardigheid en ywer bekom en in die hande gekry het. Alleen deur sy seën word dit immers so bewerk dat ons arbeid welslae behaal.

44. Далее следует вторая часть Молитвы, в которой мы опускаемся к собственной пользе. Это не значит, что, отстраняясь от Божьей славы и попирая её (к ней, свидетельствует св. Павел, мы должны относить и пищу, и питьё - 1 Кор 10:31), мы просим только о полезном для себя. Нет. Но согласно тому, в чём мы уже наставлены (раздел 35), здесь обнаруживается различие: в трёх первых прошениях Бог целиком привлекает нас к Себе, дабы испытать ту честь, которую мы Ему воздаём. Затем Он дозволяет нам думать также и о своих нуждах, но с одним условием: чтобы мы не желали ничего, помимо того, что во всех щедро подаваемых Им благодеяниях преумножает его славу. Ибо нет ничего более справедливого, чем жить и умереть для Господа [Рим 14:8].

И всё же в этом прошении мы просим у Бога того, что сохраняет нашу жизнь и удовлетворяет наши потребности. А через это мы просим у Него всё, в чём нуждается наше тело. Не только того, что мы едим и во что одеваемся, но всего, что Бог считает для нас добрым и полезным, дабы мы пользовались подаваемыми Им благами в мире и спокойствии. Вообще говоря, в этом прошении мы возлагаем на Бога заботу о нас, поручаем себя его промыслу, чтобы Он питал, поддерживал и хранил нас. Этот всемилостивый Отец не презирает взять под защиту и наше тело, чтобы наша вера закалялась в низких и мелких вещах, когда мы ждём от Него всего необходимого - вплоть до крошки хлеба и капли воды.

Безусловно, наша испорченность столь велика, что о своём теле мы заботимся намного больше, нежели о душе. И поэтому люди, не способные доверить Богу свою душу, весьма озабочены своим телом и постоянно думают чем жить и во что одеться. Если у них не всегда имеются в изобилии хлеб, вино и прочая пища, они дрожат от страха перед нуждой. Как уже было сказано, тень нашей испорченной жизни заботит нас гораздо больше, чем вечное бессмертие. С другой стороны, те, кто благодаря прочному доверию к Богу избавился от забот о теле, с верою ожидают от Него более важных вещей - вплоть до спасения и вечной жизни. Следовательно, ожидание от Бога вещей, которые постоянно причиняют нам столько тревог и страдания, - нелёгкое и немаловажное испытание веры. Но для нас весьма полезно освободиться от неверия, почти что вошедшего в кровь и плоть всех людей.

То обстоятельство, что некоторые переносят это на «сверхсущностный (supersubstantiel) хлеб», мне представляется несогласным с речением Иисуса Христа [Мф 6:11]. Если бы мы в этой хрупкой жизни не считали Бога нашим Отцом-кормильцем, молитва оказалась бы повреждённой и как бы разорванной на части. Основания, которые приводят эти люди, чересчур невежественны: мол, недопустимо, чтобы дети Божьи, которые должны быть духовными, не только сами желали земных вещей, но и вовлекали в эти желания Бога (Тертуллиан. Об ораторском искусстве, VI (МРL, I, 1262); Августин. О Нагорной проповеди, II, VII, 25-27 (МРL, XXXIV, 1279 р.)). То есть как будто его благословение и отеческая забота не изливаются на питьё и пищу, которые Он нам даёт, или как будто зря написано, что к нашему служению Богу приложимы обетования, относящиеся как к этой жизни, так и к будущей (1 Тим 4:8). И хотя прощение грехов ценнее телесной пищи, Иисус Христос поставил на первое место самое малое, чтобы подвести нас к двум следующим прошениям, которые относятся к небесной жизни. Здесь Он помогает нам по причине нашего тугодумия.

Итак, Бог велит нам молиться о хлебе насущном, чтобы мы удовольствовались долей, которую Небесный Отец дал каждому, и не захватывали ни зёрнышка всяческими непозволительными уловками. В то же время мы должны помнить, что хлеб становится нашим в результате дарения, потому что, как сказал Моисей, никакой труд и усердие не принесут нам ничего, если не будет на нас Божьего благословения (Лев 26:20). Никакое количество пропитания не пойдёт нам на пользу, если не превратится в пищу по доброте Бога. Это значит, что богачи нуждаются в его щедрости не меньше, чем бедняки, так как все их наполненные до предела амбары и подвалы будут словно опустошены, если Божья милость не позволит им воспользоваться их хлебом.

Cлова «на сей день» или «на каждый день» (как сказано у другого евангелиста [Лк 11:3]), то есть «ежедневно», указывают на необходимость обуздать кипящую в нас непомерную алчность по отношению к временным вещам, особенно когда она влечёт за собой другие грехи. Если у нас изобилие вещей, то мы стремимся к изобилию в похотях, наслаждениях, роскоши и других проявлениях излишества и распутства. Поэтому нам повелено просить только то, что удовлетворяет действительную нужду, день за днём, и просить с верою, что если Небесный Отец накормит нас сегодня, то Он не забудет о нас и завтра. Поэтому какое бы изобилие благ мы ни имели, каким бы богатым и счастливым ни был наш дом, как бы ни были полны наши амбары и погреба, нам всё равно нужно постоянно просить о хлебе насущном. При этом нам следует быть убеждёнными в том, что всякое достояние - ничто, если наш Господь не сделает его добродетельным и плодоносным, изливая на него своё благословение, и что само достояние, находящееся у нас в руках, не наше, если Богу не угодно всякий час уделять нам от него и давать в пользование.

Поскольку понять это людям мешает гордыня, Господь дал замечательное свидетельство на все времена, послав своему народу манну в пустыне с целью показать нам, что не одним хлебом живёт человек, но словом, исходящим из Божьих уст (Втор 8:3; Мф 4:4). Это значит, что только его могущество поддерживает силы и самоё жизнь человека, даже если оно изливается на нас в виде плотских вещей. Но одновременно Господь предупреждает, что Он отнимет питающую силу у хлеба, так что те, кто будет его есть, не насытятся (Лев 26:26), и лишит живительной силы воду, так что пьющие её будут погибать от жажды. А тот, кто не доволен своим хлебом насущным, но охвачен похотью, алчностью и безграничными желаниями или же успокоен изобилием и уповает на своё богатство, но всё-таки совершает это прошение, тот лишь насмехается над Богом. Первые просят у Него то, чего вовсе не желают и даже презирают, то есть только хлеба насущного, и как могут прячут от Бога свою жадность и ненасытность - тогда как в искренней молитве нужно до конца открывать Ему своё сердце. А вторые просят того, чего они не ожидают от Бога, не полагаясь на Него, так как думают, что у них уже всё есть.

Когда мы произносим «хлеб наш», для нас становится очевидной и более понятной милость и доброта Бога, благодаря которой нашим делается то, что нам вовсе не принадлежит [Втор 8:18]. Впрочем, я не особенно воюю с теми, кто полагает, что слово «наш» означает хлеб, добытый и честным трудом, без обмана и ущерба для других, ибо всё добытое нечестно не является нашим. Слова «дай нам» показывают, что, каким бы трудом и какими бы средствами мы его ни получили, хлеб - всегда чистый Божий дар, хотя и достаётся нам трудом наших рук, или умением и прилежанием, или какими-то ни было иными средствами.

И ПРОСТИ НАМ ДОЛГИ НАШИ, КАК И МЫ ПРОЩАЕМ ДОЛЖНИКАМ НАШИМ

45. | Sequitur, Remitte nobis debita nostra: qua petitione et proxima breviter amplexus est Christus quicquid ad caelestem vitam facit^b; quemadmodum his tantum duobus membris constat spirituale foedus quod Deus in salutem Ecclesiae suae pepigit, Leges meas inscribam cordibus ipsorum, et propitius ero eorum iniquitati [Ierem. 31. f. 33, et 33. a. 8]. Hic a remissione peccatorum Christus incipit, deinde mox adiunget secundam gratiam, ut nos Spiritus sui virtute tueatur Deus et auxilio sustineat, ut invicti stemus contra omnes tentationes. || Peccata vero debita nuncupat quod eorum poenam debemus^c, || nec satisfacere ullo modo possemus, nisi hac remissione solveremur^d; quae venia est gratuitae^e misericordiae eius, quum ipse liberaliter haec debita expungit, ^fnullum a nobis pretium accipiens: sed sua ipsius misericordia sibi satisfaciens in Christo, qui^g semel^h in compensationem seipsumⁱ tradidit [Rom. 3. c. 24]. Itaque qui suis aut aliorum^k meritis Deo satisfieri confidunt, hisque satisfactionibus peccatorum remissionem pensari ac redimi, huic gratuitae condonationi minime communicant: ac dum in hanc formam Deum invocant, nihil aliud quam in suam accusationem subscribunt, adeoque^l damnationem obsignant suo ipsorum testimonio; fatentur enim se debitores nisi remissionis beneficio solvantur, quam tamen non accipiunt sed magis respuunt, dum sua merita ac satisfactiones Deo obtrudunt^m; 360 sic enim non eius misericordiam implorant, sed iudicium^a appellant. || Qui vero sibi perfectionem somniant quae veniae petendae necessitatem tollat¹, discipulos habeant quos aurium pruritus ad fallacias impellit^b: modo ereptos esse Christo constet quoscunque sibi acquirunt; quando omnes ille ad fatendum reatum instituens nullos admittit nisi peccatores: non quod blanditiis foveat peccata, sed quia fideles nunquam plane exui carnis suae vitiis sciebat, quin semper maneant Dei iudicio obnoxii. Optandum quidem est, atque etiam enixe laborandum ut omnibus officii nostri numeris defuncti, vere apud Deum nobis gratulemur nos esse puros ab omni macula; sed quia Deo placet paulatim suam in nobis imaginem refingere, ut semper aliquid contagionis in carne nostra resideat, remedium minime negligendum fuit. Quod si Christus pro authoritate sibi a Patre data iubet nos toto vitae cursu ad reatus deprecationem confugere, quibus tolerabiles erunt novi magistri^c, qui perfectae innocentiae spectro, simplicium oculos perstringere conantur, ut se ab omni culpa reddi posse immunes confidant? Quod, teste Iohanne, nihil aliud est quam mendacem facere Deum [1. Iohan. 1. d. 10]. Eadem etiam opera nebulones isti foedus Dei, quo vidimus salutem nostram contineri, capite uno inducto lacerant, atque ita funditus labefaciunt: non tantum in eo sacrilegi quod separant res adeo coniunctas, sed etiam impii et crudeles quod miseras animas obruunt desperatione: in seipsos quidem et sibi similes perfidi, quod socordiam sibi accersunt Dei misericordiae ex diametro adversam. Quod autem obiiciunt, regni Dei adventum optando simul nos peccati abolitionem petere²: nimis puerile est: quia in priore orationis tabula summa nobis perfectio, hic autem infirmitas proponitur. Ita duo haec apte inter se conveniunt ut aspirando ad metam, quae necessitas nostra remedia exigit non negligamus. || Petimus demum remissionem nobis fieri, ut ipsi debitoribus nostris remittimus: hoc est, ut omnibus^d parcimus ac veniam damus^e a quocunque^f ulla in re laesi sumus, aut facto inique tractati^g, aut dicto contumeliose accepti. Non quod^h delicti atque offensae culpam remittere nostrum sit, quod solius Dei est [Iesa. 43. d. 25]: verum haec nostra est remissio, iram, odium, vindictae appetentiam 361 ex animo ultro deponere, et iniuriarum memoriam voluntaria oblivione conterere. Quamobrem peccatorum remissio a Deo petenda non est, nisi offensas etiam ipsi nostras omnibus remittamus qui nobis iniurii vel sunt vel fuerunt. Siqua vero odia animis retinemus^a, ultiones meditamur, et qua noceamus occasione cogitamus: imo vero nisi cum inimicis redire in gratiam ipsosque omni^b officiorum genere demereri nobisque conciliare nitimur: hac precatione Deum obtestamur ne peccatorum remissionem nobis faciat. Poscimus enim ut nobis faciat, quam^c aliis facimus. Hoc vero est petere ne nobis faciat nisi ipsi facimus. Qui ergo huiusmodi sunt, quid consequuntur sua petitione nisi gravius iudicium? Postremo observandum est, non hanc conditionem ideo adiici ut remittat nobis, sicut debitoribus nostris remittimus, propterea quod nostra quam aliis^d facimus, remissione, eius remissionem mereamur, acsi notata esset causa^e: verum hoc verbo solari partim^f voluit Dominus fidei nostrae imbecillitatem; addidit enim hoc tanquam signum quo confirmemur^g tam certo nobis factum a se remissionem peccatorum, quam certo conscii sumus aliis eam a nobis fieri: si tamen animus nobis omni odio, livore, vindicta, vacuus purgatusque est: partim^h hac veluti nota, e filiorum numero expungitⁱ qui ad ulciscendum praecipites, ad remittendum difficiles, pertinaces inimicitias exercent, et indignationem quam a se^k deprecantur, ipsi adversus alios fovent, ne se pro Patre invocare ausint; || quod etiam diserte in Christi verbis exprimitur apud Lucam.

45. Il s’ensuit: Quitte-nous noz offenses, ou noz dettes: en laquelle requeste et en la prochaine, Jesus Christ a comprins tout ce qui concerne le salut de noz ames; comme aussi l’alliance spirituelle que Dieu a traitée avec son Eglise, consiste du tout en ces deux membres: c’est d’escrire sa loy en noz cœurs: et d’estre propice à noz iniquitez (Jer. 31:33; 33:8). Ici nostre Seigneur Jesus commence par le pardon: puis il adjoustera la seconde grace, que Dieu nous defende par la vertu de son Esprit, et nous; soustienne par le secours d’iceluy, à ce que nous persistions invincibles contre toutes tentations. Or en nommant les pechez Dettes, il signifie que nous en devons la peine; et nous seroit impossible d’en satisfaire, si nous n’en estions delivrez par ceste remission, qui est un pardon de sa misericorde gratuite, en ce qu’il luy plait liberalement effacer noz dettes, n’en recevant aucun payement, mais en se satisfaisant de sa propre misericorde en Jesus Christ, lequel s’est une fois livré pour nous en recompense de tous noz forfaits. Pourtant tous ceux qui se confient d’appaiser Dieu par leurs merites, ou ceux qui euydent acquerir pardon d’ailleurs, et qui veulent se rachetter par telles satisfactions, ne peuvent communiquer à ceste remission gratuite (Rom. 3:24): et en priant en ceste façon ne font que soussigner à leur accusation, mesme ratifler leur condamnation par leur tesmoignage propre. Ils se confessent estre detteurs s’ils ne sont acquitez par remission gratuite: laquelle toutesfois ils n’acceptent pas, mais plustost la rejettent en ingerant leurs merites et satisfactions, car en ce faisant, ils n’implorent pas sa misericorde, mais se veulent acquiter en son jugement. Quant à ceux qui se forgent par songes une telle perfection, qui nous exempte de ceste necessité de supplier pour obtenir pardon, qu’ils ayent tels disciples qu’ils voudront, moyennant qu’on sache qu’ils arrachent à Jesus Christ tous ceux qu’ils acquierent à eux: veu que luy en induysant les siens à confesser leur coulpe, ne reçoit ny advoue que les pecheurs; non pas qu’il nourrisse les fautes par flatterie, mais pource qu’il sait que les fideles ne sont jamais tellement despouillez des infirmitez de leur chair, qu’ils ne soyent tousjours redevables au jugement de Dieu, Il est bien à souhaitter, qu’en nous estans acquittez de tous devoirs, nous puissions vrayement nous congratuler devant Dieu, que nous sommes purs de toutes macules et nous y faut travailler tant qu’il est possible. Mais puis qu’il plaist à Dieu de reformer petit à petit son image en nous, en sorte qu’il demeure tousjours quelque contagion en nostre chair, il n’a pas fallu laisser ce remede. Or si Jesus Christ, selon l’authorité à luy donnée par le Pere, nous commande d’avoir tout le cours de nostre vie refuge à demander pardon de noz defauts, qui est-ce qui pourra porter ces nouveaux docteurs et follets, qui sous ombre d’un fantosme de saincteté parfaite, s’efforcent d’esblouir les yeux des simples, leur faisant à croire qu’ils sont purs de toute offense? ce qui n’est autre chose, tesmoin sainct Jean, que faire Dieu menteur (1 Jean 1:10). Ces brouillons par un mesme moyen deschirent par pieces l’alliance de Dieu, en laquelle nostre salut est contenu: car de deux articles ils en raclent l’un; et en ce faisant la renversent du tout, estans non seulement sacrileges en ce qu’ils separent des choses tant conjointes, mais aussi meschans et cruels, accablans les povres ames de desespoir: qui plus est, estans desloyaux à eux mesmes et à leurs semblables, d’autant qu’ils cherchent à s’endormir en une stupidité, laquelle contrarie directement à la misericorde de Dieu. Quant à ce qu’ils objectent, qu’en desirant l’advenement du royaume de Dieu, nous requerons aussi l’abolition des pechez, c’est une sophisterie trop puerile: pource qu’en la premiere table de l’oraison nous sommes induits à chercher la perfection souveraine: ici nostre infirmité nous est proposée. Ainsi les deux s’accordent tresbien: c’est qu’en aspirant où nous pretendons, nous ne mesprisions point les remedes que necessité requiert. Et nous demandons finalement ceste remission nous estre faite, comme nous remettons à nos detteurs: c’est à dire, comme nous pardonnons à ceux qui nous ont fait aucun tort ou injure: et nous ont offensé ou en faits ou en dits. Non pas que nous pardonnions et remettions la coulpe du peché, ce qui appartient à Dieu seul (Is. 43:25): mais le pardon et la remission qu’il nous faut faire, est d’oster volontairement de nostre cœur toute ire, haine, desir de vengeance: et de mettre en oubly toute injure et offense qui nous ait esté faite, sans garder aucune malvueillance contre personne. Parquoy nous ne devons demander à Dieu remission de noz pechez, si aussi de nostre part nous ne remettons, en la maniere que dit a esté, à tous ceux qui nous ont offensez, ou qui nous offensent. Et si nous retenons quelque hayne en nostre courage, gardons aucune affection de vengeance, ou pensons comment nous pourrons nuire à noz ennemis, malfaicteurs ou malvueillans: et mesmes si nous ne nous efforçons de tout nostre pouvoir de revenir en grace avec eux, nous reconcillier à eux, avoir paix, amour et charité avec eux, leur faire tout service et plaisir: nous requerons à Dieu en ceste priere, qu’il ne nous face point remission de noz pechez. Car nous requerons qu’il la nous face, comme aussi nous la faisons aux autres. Et cela est demander qu’il ne la nous face point, si nous ne la faisons. Ceux donc qui sont tels, qu’obtiennent-ils par leur demande, sinon plus grieve damnation? Finalement, il nous faut noter que ceste condition, Qu’il nous remette, comme nous remettons à nos detteurs, n’est pas mise et adjoustée, pourtant que par la remission que nous faisons aux autres, nous meritions aussi que nostre Seigneur nous remette: mais en ce mot il a seulement voulu soulager l’imbecillité de nostre foy. Car il a adjousté cela comme un signe, par lequel nous fussions confirmez, qu’aussi certainement de luy nous est faite remission des pechez, comme nous savons certainement qu’elle est de nous faite aux autres, quand nostre cœur est entierement vuide et purgé de toute haine, envie, malvueillance et vengence. Et davantage il a voulu monstrer par ce mot, qu’il rejette du nombre de ses enfans, ceux qui enclins à se venger et difficiles à pardonner, sont obstinez en leurs inimitiez: et qui gardans leur mauvais cœur et indignation contre leur prochain, prient à Dieu qu’il vueille laisser et oublier la sienne envers eux: afin que ceux-là ne soyent si hardiz de l’invoquer pour leur Pere. Comme aussi Jesus Christ l’a notamment exprimé en sainct Luc.

45. It follows—Forgive us our debts; in which petition, and the next, Christ has comprised whatever relates to the heavenly life; as in these two parts consists the spiritual covenant which God has made for the salvation of his Church—“I will write my law in their hearts, and will pardon their iniquities.”⁴³⁰ Here Christ begins with remission of sins: immediately after, he subjoins a second favour—that God would defend us by the power, and support us by the aid, of his Spirit, 132to enable us to stand unconquered against all temptations. Sins he calls debts, because we owe the penalty of them—a debt we are altogether incapable of discharging, unless we are released by this remission, which is a pardon flowing from his gratuitous mercy, when he freely cancels these debts without any payment from us, being satisfied by his own mercy in Christ, who has once given himself for our redemption. Those, therefore, who rely on God’s being satisfied with their own merits, or the merits of others, and persuade themselves that remission of sins is purchased by these satisfactions, have no interest in this gratuitous forgiveness; and while they call upon God in this form, they are only subscribing their own accusation, and even sealing their condemnation with their own testimony. For they confess themselves debtors, unless they are discharged by the benefit of remission, which nevertheless they accept not, but rather refuse, while they obtrude upon God their own merits and satisfactions. For in this way they do not implore his mercy, but appeal to his judgment. They who amuse themselves with dreams of perfection, superseding the necessity of praying for pardon, may have disciples whom itching ears lead into delusions; but it must be clear that all whom they gain are perverted from Christ, since he teaches all to confess their guilt, and receives none but sinners; not that he would flatter and encourage sins, but because he knew that believers are never wholly free from the vices of their flesh, but always remain obnoxious to the judgment of God. It ought, indeed, to be the object of our desires and strenuous exertions, that, having fully discharged every part of our duty, we may truly congratulate ourselves before God on being pure from every stain; but as it pleases God to restore his image within us by degrees, so that some contagion always remains in our flesh, the remedy ought never to be neglected. Now, if Christ, by the authority given him by the Father, enjoins us, as long as we live, to have recourse to prayer for the pardon of guilt, who will tolerate the new teachers, who endeavour to dazzle the eyes of the simple with a visionary phantom of perfect innocence, and fill them with a confidence in the possibility of their being delivered from all sin? which, according to John, is no other than making God a liar.⁴³¹ At the same time, also, these worthless men, by obliterating one article, mutilate, and so totally invalidate, the covenant of God, in which we have seen our salvation is contained; being thus guilty not only of sacrilege by separating things so united, but also of impiety and cruelty, by overwhelming miserable souls with despair, and of treachery to themselves and others, by contracting a habit of carelessness, in diametrical opposition to the Divine mercy. 133The objection of some, that in wishing the advent of God’s kingdom, we desire at the same time the abolition of sin, is too puerile; because, in the first part of the prayer, we have an exhibition of the highest perfection, but here of infirmity. Thus these two things are perfectly consistent, that in aspiring towards the mark we may not neglect the remedies required by our necessity. Lastly, we pray that we may be forgiven AS WE FORGIVE OUR DEBTORS; that is, as we forgive and pardon all who have ever injured us, either by unjust actions or by contumelious language. Not that it is our province to forgive the guilt of sin and transgression; this is the prerogative of God alone: our forgiveness consists in divesting the mind of anger, enmity, and desire of revenge, and losing the memory of injuries by a voluntary forgetfulness. Wherefore we must not pray to God for forgiveness of sins, unless we also forgive all the offences and injuries of others against us, either present or past. But if we retain any enmities in our minds, meditate acts of revenge, and seek opportunities of annoyance, and even if we do not endeavour to obtain reconciliation with our enemies, to oblige them by all kind offices, and to render them our friends,—we beseech God, by this petition, not to grant us remission of sins. For we supplicate him to grant to us what we grant to others. This is praying him not to grant it to us, unless we grant it also. What do persons of this description gain by their prayers but a heavier judgment? Lastly, it must be observed, that this is not a condition, that he would forgive us as we forgive our debtors, because we can merit his forgiveness of us by our forgiveness of others, as though it described the cause of his forgiveness; but, by this expression, the Lord intended, partly to comfort the weakness of our faith; for he has added this as a sign, that we may be as certainly assured of remission of sins being granted us by him, as we are certain and conscious of our granting it to others; if, at the same time, our minds be freed and purified from all hatred, envy, and revenge; partly by this, as a criterion, he expunges from the number of his children, those who, hasty to revenge and difficult to forgive, maintain inveterate enmities, and cherish in their own hearts towards others, that indignation which they deprecate from themselves, that they may not presume to invoke him as their Father. Which is also clearly expressed by Luke in Christ’s own words.

45. Close connection between this and the subsequent petition. Why our sins are called debts. This petition violated, 1. By those who think they can satisfy God by their own merits, or those of others. 2. By those who dream of a perfection which makes pardon unnecessary. Why the elect cannot attain perfection in this life. Refutation of the libertine dreamers of perfection. Objection refuted. In what sense we are said to forgive those who have sinned against us. How the condition is to be understood.

The next petition is, FORGIVE ITS OUR DEBTS. In this and the following petition our Saviour has briefly comprehended whatever is conducive to the heavenly life, as these two members contain the spiritual covenant which God made for the salvation of his Church, “I will put my law in their inward parts, and write it on their hearts.” “I will pardon all their iniquities,” (Jer. 31:33; 33:8). Here our Saviour begins with the forgiveness of sins, and then adds the subsequent blessing—viz. that God would protect us by the power, and support us by the aid of his Spirit, so that we may stand invincible against all temptations. To sins he gives the name of debts, because194we owe the punishment due to them, a debt which we could not possibly pay were we not discharged by this remission, the result of his free mercy, when he freely expunges the debt, accepting nothing in return; but of his own mercy receiving satisfaction in Christ, who gave himself a ransom for us (Rom. 3:24). Hence, those who expect to satisfy God by merits of their own or of others, or to compensate and purchase forgiveness by means of satisfactions, have no share in this free pardon, and while they address God in this petition, do nothing more than subscribe their own accusation, and seal their condemnation by their own testimony. For they confess that they are debtors, unless they are discharged by means of forgiveness. This forgiveness, however, they do not receive,but rather reject, when they obtrude their merits and satisfactions upon God, since by so doing they do not implore his mercy, but appeal to his justice. Let those, again, who dream of a perfection which makes it unnecessary to seek pardon, find their disciples among those whose itching ears incline them to imposture¹ (see Calv. on Dan. 9:20); only let them understand that those whom they thus acquire have been carried away from Christ, since he, by instructing all to confess their guilt, receives none but sinners, not that he may soothe, and so encourage them in their sins, but because he knows that believers are never so divested of the sins of the flesh as not to remain subject to the justice of God. It is, indeed, to be wished, it ought even to be our strenuous endeavour, to perform all the parts of our duty, so as truly to congratulate ourselves before God as being pure from every stain; but as God is pleased to renew his image in us by degrees, so that to some extent there is always a residue of corruption in our flesh, we ought by no means to neglect the remedy. But if Christ, according to the authority given him by his Father, enjoins us, during the whole course of our lives, to implore pardon, who can tolerate those new teachers who, by the phantom of perfect innocence,endeavour to dazzle the simple, and make them believe that they can render themselves completely free from guilt? This, as John declares, is nothing else than to make God a liar (1 John 1:10). In like manner, those foolish men mutilate the covenant in which we have seen that our salvation is contained by concealing one head of it, and so destroying it entirely; being guilty not only of profanity in that they separate things which ought to be indissolubly connected; but also of wickedness and cruelty in overwhelming wretched souls with despair—of treachery also to themselves and their followers, in that they encourage themselves in a carelessness diametrically opposed to the mercy of God. It is excessively childish to object, that when they long for the advent of the kingdom of God, they at the same time pray for the abolition of sin. In the former division of the prayer absolute perfection is set before us; but in the latter our own weakness. Thus the two fitly correspond to each other—we strive for the goal,195and at the same time neglect not the remedies which our necessities require. In the next part of the petition we pray to be forgiven, “as we forgive our debtors;” that is, as we spare and pardon all by whom we are in any way offended, either in deed by unjust, or in word by contumelious treatment. Not that we can forgive the guilt of a fault or offense; this belongs to God only; but we can forgive to this extent: we can voluntarily divest our minds of wrath,hatred, and revenge, and efface the remembrance of injuries by a voluntary oblivion. Wherefore, we are not to ask the forgiveness of our sins from God, unless we forgive the offenses of all who are or have been injurious to us. If we retain any hatred in our minds, if we meditate revenge, and devise the means of hurting; nay, if we do not return to a good understanding with our enemies, perform every kind of friendly office, and endeavour to effect a reconciliation with them, we by this petition beseech God not to grant us forgiveness. For we ask him to do to us as we do to others. This is the same as asking him not to do unless we do also. What, then, do such persons obtain by this petition but a heavier judgment? Lastly, it is to be observed that the condition of being forgiven as we forgive our debtors, is not added because by forgiving others we deserve forgiveness, as if the cause of forgiveness were expressed; but by the use of this expression the Lord has been pleased partly to solace the weakness of our faith, using it as a sign to assure us that our sins are as certainly forgiven as we are certainly conscious of having forgiven others, when our mind is completely purged from all envy, hatred, and malice; and partly using as a badge by which he excludes from the number of his children all who, prone to revenge and reluctant to forgive, obstinately keep up their enmity, cherishing against others that indignation which they deprecate from themselves; so that they should not venture to invoke him as a Father. In the Gospel of Luke, we have this distinctly stated in the words of Christ.

45. Dan volgt: vergeef ons onze schulden; in deze bede en de daarnavolgende heeft Christus in het kort saamgevat, al wat betrekking heeft op het hemelse leven; evenals het geestelijk verbond, dat God tot zaligheid zijner kerk gesloten heeft, slechts bestaat uit deze twee delen: "Ik zal mijn wetten inschrijven in hun harten", en "Ik zal hun ongerechtigheid genadig wezen" (Jer. 31:33; 33:8) Hier begint Christus bij de vergeving der zonden, daarna zal Hij spoedig de tweede genade toevoegen, dat God ons door de kracht zijns Geestes bescherme en door zijn hulp ondersteune, opdat wij onoverwinnelijk mogen staan tegenover alle verzoekingen. De zonden nu noemt Hij schulden, omdat wij de straf ervan schuldig zijn, en op geen enkele wijze zouden kunnen voldoen, indien wij niet door deze vergeving zouden bevrijd worden; welke vergiffenis komt van zijn onverdiende barmhartigheid, wanneer Hij deze schulden mildelijk doorhaalt zonder enige betaling van ons te ontvangen, maar zichzelf voldoet door zijn eigen barmhartigheid in Christus (Rom. 3:24) die zich eenmaal tot een voldoening heeft overgegeven. Zij dus, die vertrouwen, dat God door hun eigen of andere verdiensten voldaan wordt, en dat de vergeving der zonden door deze voldoeningen wordt betaald en gekocht, hebben allerminst deel aan deze onverdiende schenking; en wanneer ze God op deze manier aanroepen, doen ze niets anders dan dat ze hun eigen beschuldiging ondertekenen, en zo hun veroordeling verzegelen door hun eigen getuigenis. Want zij erkennen, dat ze schuldenaars zijn, indien ze niet door de weldaad der vergeving bevrijd worden, maar die aanvaarden ze niet, maar versmaden haar veeleer, doordat ze God hun verdiensten en voldoeningen opdringen. Want zo roepen zij zijn barmhartigheid niet in, maar beroepen zij zich op zijn oordeel. Zij echter, die zich zulk een volmaaktheid dromen, welke de noodzakelijkheid om te bidden om vergiffenis wegneemt, mogen discipelen hebben, die door het jeuken hunner oren tot zulke bedriegerijen worden meegesleept: wanneer slechts vaststaat, dat allen, die zij zich als discipelen verwerven aan Christus ontroofd zijn. Want terwijl Hij allen onderwijst tot het belijden hunner schuld, laat Hij geen anderen toe dan alleen zondaars; niet alsof Hij de zonden door vleierij koesterde, maar omdat Hij wist, dat de gelovigen nooit geheel verlost worden van de gebreken huns vleses, maar altijd onderworpen blijven aan Gods oordeel. Wij moeten wel wensen, en ook met ijver ons er toe inspannen, dat wij, na onze plicht in alle opzichten gedaan te hebben, ons waarlijk voor God mogen verheugen daarover, dat we van alle smetten zuiver zijn; maar aangezien het God behaagd zijn beeld langzamerhand in ons opnieuw te vormen, zodat altijd enige besmetting in ons vlees overblijft, moet dit hulpmiddel geenszins veronachtzaamd worden. Indien Christus in overeenstemming met het gezag, dat Hem door de Vader gegeven is, ons beveelt, gedurende de ganse loop van ons leven de toevlucht te nemen tot het afbidden van onze schuld, wie zal dan die nieuwe meesters kunnen verdragen, die met een schijnbeeld van volmaakte onschuld de ogen der eenvoudigen trachten te raken, opdat ze zouden vertrouwen, dat ze van alle schuld vrijgemaakt zouden kunnen worden? Wat,volgens getuigenis van Johannes (Joh. 1 Joh. 1:10) niets anders is dan God tot een leugenaar maken. Deze deugnieten verscheuren ook tegelijkertijd het verbond van God, waarop, gelijk wij zagen onze zaligheid rust, doordat ze één deel doorhalen en het zo in de grond aan het wankelen brengen; terwijl ze niet alleen heiligschennis plegen daarin, dat ze dingen, die zo nauw verbonden zijn, scheiden, maar ook goddeloos en wreed zijn, doordat ze ellendige zielen in wanhoop storten; en jegens zichzelf en huns gelijken zijn ze trouweloos, doordat ze zich in een toestand van zorgeloosheid brengen, die regelrecht indruist tegen Gods barmhartigheid. En wat ze tegenwerpen, namelijk dat wij door te bidden om de komst van God s Koninkrijk tevens vragen om vergeving van zonden, is al te kinderachtig; want op de eerste tafel van het gebed wordt ons de hoogste volmaaktheid, hier echter onze zwakheid voorgesteld. Zo passen deze twee geschikt bij elkaar, dat wij, jagend naar de eindpaal, de middelen, die onze nooddruft eist, niet veronachtzamen. Wij vragen eindelijk, dat ons vergeving geschiedde, gelijk ook wij vergeven onze schuldenaren, dat is, gelijk wij een ieder sparen en een ieder vergiffenis schenken, door wie wij in enig opzicht gekwetst, of metterdaad onrechtvaardig behandeld, of met woorden smadelijk bejegend zijn. Niet dat het aan ons staat de schuld van een misdaad en belediging te vergeven, wat alleen God kan (Jes. 43:25) maar dit is onze vergeving, dat wij toorn, haat en wraakzucht uit eigen beweging uit ons hart wegdoen, en de herinnering aan onrecht door vrijwillig vergeten doen verdwijnen. Daarom moeten wij de vergeving van onze zonden van God niet vragen, tenzij wij ook zelf het ons aangedane onrecht vergeven aan allen, die het ons aandoen of aangedaan hebben. Maar indien wij enige haat in onze harten behouden, op wraak zinnen, en bedenken bij welke gelegenheid wij onze vijanden zullen schaden, ja indien wij niet er naar streven ons met hen te verzoenen, en hen door allerlei soort van diensten aan ons te verplichten en te verbinden, dan bidden wij door deze bede, dat Hij ons geen vergiffenis schenke voor onze zonden. Want wij vragen, dat Hij ons vergeve, gelijk wij anderen vergeven. Maar dat betekent bidden, dat Hij ons niet vergeve, wanneer wij zelf niet vergeven. Wat verkrijgen dus zij, die zo zijn, door hun bede anders dan een zwaarder oordeel? Ten slotte moeten wij opmerken, dat deze voorwaarde, dat Hij ons vergeve, gelijk wij onze schuldenaren vergeven, niet daarom toegevoegd wordt, omdat wij door onze vergiffenis, die wij aan anderen schenken, zijn vergiffenis verdienen, alsof de oorzaak werd aangewezen; maar eensdeels heeft God door dit woord de zwakheid van ons geloof willen steunen. Want Hij heeft het toegevoegd als een teken, waardoor wij de bevestiging zouden krijgen, dat Hij ons zo zeker vergeving van zonden geschonken heeft, als wij er ons van bewust zijn, dat anderen die van ons verkrijgen, indien namelijk ons gemoed van alle haat, nijd en wraakzucht bevrijd en gezuiverd is. Anderdeels schrapt Hij daardoor als door een merkteken hen uit het getal zijner kinderen, die tot wraak geneigd en niet vergevensgezind zijn, en hardnekkige vijandschap oefenen en de verbolgenheid, die zij door bidden zoeken te ontgaan, zelfs jegens anderen koesteren, opdat ze Hem niet als hun Vader zouden durven aanroepen; wat ook duidelijk uitgedrukt wordt in de woorden van Christus bij Lucas.

45. 607Die fünfte Bitte

Dann folgt: „Vergib uns unsere Schulden..“. In dieser und der folgenden Bitte hat Christus kurz zusammengefaßt, was uns zum himmlischen Leben dient. Der geistliche Bund, den Gott zum Heil seiner Kirche geschlossen hat, besteht ja auch nur aus zwei Stücken: „Ich will mein Gesetz in ihr Herz geben ...“ und „Ich will ihnen vergeben alle Missetaten“ (Jer. 31,33; 33,8). Hier macht Christus den Anfang mit der Vergebung der Sünden und läßt dann gleich die zweite Gnade folgen, nämlich daß uns Gott durch die Kraft seines Geistes und durch seine Hilfe stütze, damit wir wider alle Versuchungen unbesiegt standhalten!

Er nennt aber unsere Sünden „Schulden“, weil wir für sie Strafe schuldig sind und weil wir auf keine Weise Genugtuung leisten könnten, wenn wir nicht durch diese Vergebung davon loskämen. Diese Verzeihung geschieht aus seinem gnädigen Erbarmen heraus, indem er selbst in seiner Güte unsere Schulden austilgt; er empfängt von uns keinerlei Lösegeld, sondern verschafft sich aus seinem Erbarmen selber in Christus Genugtuung, der sich einmal zur Bezahlung für uns dahingegeben hat! (Röm. 3,24). Wer also darauf vertraut, Gott erhalte durch seine oder durch anderer Menschen Verdienste Genugtuung, und durch diese genugtuenden Werke werde die Vergebung der Sünden bezahlt und erworben, der hat an dieser aus Gnaden erfolgenden Vergebung keinen Anteil. Ruft ein solcher Mensch in dieser Form Gott an, so tut er nichts anderes, als daß er die Anklage gegen sich selber unterzeichnet und sich durch sein eigenes Zeugnis die Verdammnis versiegelt. Denn wer so betet, der bekennt, daß er ein Schuldner ist, wenn er nicht durch die Wohltat der Vergebung losgesprochen wird - diese Wohltat aber nimmt er nicht an, sondern weist sie vielmehr verächtlich von sich, indem er ja versucht, Gott seine eigenen Verdienste und Genugtuungen aufzudrängen! Er fleht eben auf diese Weise nicht Gottes Erbarmen an, sondern beruft sich auf sein Gericht!

Andere erträumen sich eine Vollkommenheit, die es nicht mehr notwendig macht, um Vergebung zu bitten. Sie mögen wohl Jünger haben, die sich von der Geilheit ihrer Ohren zu solchem Betrug verführen lassen; aber es steht doch fest, daß alle, die sie sich als Jünger gewinnen, Christus geraubt sind; denn er gibt allen die Weisung, ihre Schuld zu bekennen, und er nimmt also nur Sünder an! Er hat das nicht getan, weil er etwa ihren Sünden gar noch mit Schmeicheleien Nahrung geben wollte, sondern weil er wußte, daß die Gläubigen nie ganz vom Fleisch und seinen Gebrechen frei werden, sondern stets des Gerichtes Gottes schuldig bleiben! Es ist allerdings zu wünschen und wir müssen auch angespannt daran arbeiten, daß wir unsere Pflicht voll und ganz erfüllen, so daß wir uns dann wahrhaft vor Gott dessen rühmen könnten, wir seien von allen Makeln rein! Aber es ist Gottes Wohlgefallen, sein Ebenbild allmählich wieder neu in uns zum Ausdruck zu bringen, so daß also an unserem Fleisch immer noch irgendwelche Befleckung bleibt, und deshalb durfte diese Arznei unter keinen Umständen beiseite bleiben. Christus gebietet uns kraft seiner ihm vom Vater gegebenen Autorität, wir sollten im ganzen Lauf unseres Lebens unsere Zuflucht dazu nehmen, für unsere Schuld Abbitte zu tun! Wer will dann aber die neuen Lehrmeister erträglich finden, die mit dem Schein vollkommener Unschuld die Augen schlichter Leute zu blenden suchen, damit sie darauf vertrauen, sie könnten von aller Schuld frei und ledig gemacht werden? Das ist nach dem Zeugnis des Johannes nichts anderes, als daß man „Gott zum Lügner macht“ (1. Joh. 1,10). Durch ein solches Vorhaben nehmen diese Taugenichtse zugleich dem Bunde Gottes, in dem, wie wir sahen, doch unser Heil zusammengefaßt ist, ein Hauptstück (nämlich das ganz im Anfang dieser Sektion an zweiter Stelle genannte) weg und verstümmeln ihn dadurch, ja bringen ihn von Grund auf ins Wanken. Denn sie handeln nicht nur gotteslästerlich, indem sie diese beiden Stücke auseinanderreißen, die so fest miteinander verbunden sind, sondern auch gottlos und grausam, indem sie die armen Seelen in Verzweiflung stürzen; an sich selbst und an ihresgleichen aber handeln sie treulos, insofern 608 sie sich eine träge Ruhe verschaffen, die zu Gottes Barmherzigkeit in unaufhebbarem Gegensatz steht. - Sie wenden freilich ein: wenn wir um das Kommen des Reiches Gottes beteten, so erbäten wir damit doch zugleich die Beseitigung der Sünde. Aber das ist nun gar zu kindisch; denn in der ersten Tafel dieses Gebets wird uns die höchste Vollkommenheit, hier dagegen unsre Schwachheit vor Augen gestellt. Es stimmt also trefflich miteinander überein, daß wir einerseits nach dem Ziel streben und doch andererseits die Heilmittel nicht vernachlässigen, die unsere Notdurft erheischt.

Schließlich bitten wir, es möchte uns Vergebung zuteil werden, „wie auch wir vergeben unseren Schuldigern“. Das bedeutet: wir sollen allen denen Schonung und Vergebung gewähren, die uns irgendwie gekränkt oder mit irgendeiner Tat unbillig behandelt oder mit einem Wort verächtlich gemacht haben! Nicht, als ob es unsere Sache wäre, die Schuld solcher Übeltat oder Kränkung zu vergeben - denn das kommt allein Gott zu! (Jes. 43,25); nein, unsere Vergebung soll darin bestehen, daß wir aus freien Stücken allen Zorn, allen Haß, alle Rachsucht aus unsrem Herzen entfernen und die Erinnerung an Beleidigungen durch freiwilliges Vergessen tilgen. Deshalb können wir von Gott keine Vergebung der Sünden erbitten, wenn wir nicht allen, die uns beleidigen oder beleidigt haben, die an uns geschehene Kränkung vergeben. Wenn wir aber in unserem Herzen doch irgendwelchen Haß bewahren, wenn wir auf Rache sinnen und auf eine günstige Gelegenheit warten, den anderen zu schädigen, ja, wenn wir uns nicht anstrengen, mit unseren Feinden wieder in ein freundliches Verhältnis zu kommen und sie durch allerlei Dienstleistungen zu gewinnen und mit uns zu versöhnen - dann bitten wir Gott in dieser Bitte, er wolle uns keine Vergebung der Sünden zuteil werden lassen! Denn wir begehren ja, er wolle uns vergeben, wie wir anderen vergeben! Das heißt aber: wir bitten ihn, uns keine Vergebung zu schenken, wenn wir sie anderen verweigern! Was soll aber ein Mensch, der so gesinnt ist, mit seinem Bitten anders über sich bringen, als schweres Gericht?

Zum Schluß müssen wir noch folgendes beachten: wenn unser Gebet unter der Bedingung steht: „Vergib uns unsere Schulden, wie auch wir vergeben unseren Schuldigern“, so geschieht das nicht etwa deshalb, weil wir durch die Vergebung, die wir anderen gewähren, uns selbst Gottes Vergebung verdienten. Diese Bedingung bezeichnet also nicht etwa eine Ursache für die Vergebung. Der Herr hat uns vielmehr mit diesem Wort in der Schwachheit unseres Glaubens ermuntern wollen; denn er fügt es einerseits gewissermaßen als ein Zeichen an, das uns gewiß machen soll: so sicher, wie wir uns bewußt sind, anderen Vergebung zu gewähren, so sicher hat auch er uns die Vergebung unserer Sünden zuteil werden lassen - wenn nur unser Herz von allem Haß, allem Neid und aller Rache frei und rein ist! Andererseits soll dieser Zusatz ein Merkzeichen sein, kraft dessen er alle die aus der Zahl seiner Kinder austilgt, die zur Rache neigen, die sich ungern zur Vergebung herbeilassen, an ihrer Feindschaft hartnäckig festhalten und den Zorn, den sie doch durch ihr Gebet von sich wegbitten, anderen gegenüber nähren. Diese sollen es also nicht wagen, ihn als ihren Vater anzurufen! Das kommt denn auch in Christi Worten bei Lukas deutlich zum Ausdruck.

45. Die vyfde bede: “Vergeef ons ons skulde”

Daarna volg: Vergeef ons ons skulde. In hierdie en die volgende bede het Christus kortliks alles saamgevat wat op die hemelse lewe betrekking het, soos die geestelike verbond wat God tot saligheid van sy kerk gesluit het, slegs uit die volgende twee dele bestaan: “Ek sal my wette in hulle harte inskryf’, en “Ek sal hulle ongeregtigheid genadig wees”.³⁷⁹ Hier begin Christus by sondevergiffenis; daarna sal hy weldra die tweede genade byvoeg, naamlik dat God ons deur die krag van sy Gees beskerm en deur sy hulp onderhou sodat ons teen alle versoekings onoorwonne bly. Hy noem ons sondes skulde omdat ons straf daarvoor verskuldig is en ons geensins daaraan sou kon voldoen tensy ons deur hierdie vergiffenis daarvan bevry word nie. Dit is vergiffenis wat uit sy onverdiende barmhartigheid kom wanneer Hy self mildelik hierdie skulde uitwis sonder om enige betaling daarvoor van ons te ontvang. Maar deur sy eie barmhartigheid gee Hy Homself voldoening in Christus, wat Homself eenmaal ter vereffening oorgegee het.³⁸⁰

Mense wat dus vertrou dat hulle met hulle eie verdienstes of die van ander aan God voldoening kan gee en dat met hierdie voldoenings vir sondevergiffenis betaal of dat daarmee gekoop kan word, het derhalwe allermins deel in hierdie onverdiende kwytskelding. En wanneer hulle God volgens hierdie formulering aanroep, doen hulle niks anders as om hulle eie beskuldiging te onderteken en so hulle veroordeling met hulle eie getuienis te beseël nie. Hulle erken immers dat hulle skuldenaars is tensy hulle deur die weldaad van vergiffenis kwytgeskeld word. Hulle neem dit nogtans nie aan nie maar verwerp dit eerder 1147 wanneer hulle hulle eie verdienstes en voldoenings aan God opdring. Want so bid hulle nie om sy genade nie maar beroep hulle op sy oordeel. Diegene wat hulle verbeel dat hulle so volmaak is dat hulle nie nodig het om vergiffenis te vra nie, mag dalk dissipels hê wie se ore so jeuk dat dit hulle tot hierdie bedrog aandryf.³⁸¹ Dit is egter seker dat al die dissipels wat hulle vir hulleself werf, van Christus weggeruk is, want Hy leer almal om hulle skuld te bely en Hy ontvang niemand anders as sondaars nie - nie dat Hy sondes met vleitaal sou koester nie maar omdat Hy geweet het dat gelowiges nooit ten voile van die gebreke van hulle vlees verlos word nie maar altyd aan die oordeel van God onderworpe bly. Ons moet dus daarna smag en ook met inspanning daarvoor werk dat wanneer ons ons plig ten voile nagekom het, ons ons waarlik voor God kan verheug dat ons van elke smet gesuiwer is. Omdat dit God tewens behaag om sy beeld geleidelik in ons te herstel sodat daar altyd ’n mate van besmetting in ons vlees oorbly, moet ons hierdie hulpmiddel glad nie versmaai nie. Maar as Christus ons op grond van die gesag wat deur die Vader aan Hom gegee is, beveel om ons toevlug ons hele lewensloop lank daartoe te neem om ons skuld af te bid, wie sal dan hierdie nuwe meesters³⁸² duld wat met ’n skyn van volmaakte onskuld poog om die oë van eenvoudiges te verbyster om te vertrou dat hulle van alle skuld vrygemaak kan word? Dit is volgens Johannes se getuienis niks anders as om God tot leuenaar te maak nie.³⁸³ Hierdie skurke skeur God se verbond, waarin ons gesien het ons saligheid vervat is, tegelyk aan flarde deur een hoofstuk daarvan te skrap en dit so tot op die fondament te laat wankel. Hulle maak hulle nie alleen skuldig aan heiligskennis daarin dat hulle dinge wat so nou verband hou, van mekaar skei nie, maar hulle is ook goddeloos en wreed omdat hulle ellendige siele in wanhoop stort, en teenoor hulleself en diegene soos hulle is hulle ontrou omdat hulle hulle ’n onbesorgdheid toe-eien wat reëlreg met God se barmhartigheid in stryd is. Hulle beswaar dat ons deur te bid dat die koninkryk van God moet kom, terselfdertyd uitwissing van ons sondes vra, is alte kinderagtig, want in die eerste tafel van die gebed word die hoogste volmaaktheid maar hier ons swakheid aan ons voorgehou. So vul hierdie twee mekaar paslik aan, naamlik dat ons nie die geneesmiddels wat ons nood vereis, in ons strewe na die eindpunt moet verontagsaam nie.

Eindelik vra ons dat ons vergewe moet word soos ons ons skuldenaars vergewe. Dit beteken dat ons almal moet spaar en vergiffenis moet 1148 skenk aan almal deur wie ons ook al in enige opsig leed aangedoen of deur enige handeling onbillik behandel of deur enige woord beledig is - nie dat dit ons toekom om die skuld vir ’n oortreding of vergryp te vergewe nie, want dit is God se voorreg alleen.³⁸⁴ Ons vergiffenis is daarin geleë dat ons toorn, haat en wraakgierigheid vanself uit ons harte moet laat vaar en die herinnering aan sulke onregte tot niet moet maak deur vrywillig daarvan te vergeet. Daarom moet ons God nie om sondevergiffenis vra tensy ons self al die onregte teen ons vergewe van diegene wat ons veronreg of veronreg het nie.³⁸⁵ As ons trouens enige haat in ons harte dra, as ons wraak bedink en aan ’n geleentheid dink om hulle skade aan te doen; ja, as ons ons nie daarop toelê om ons vyande³⁸⁶ se guns te wen en met elke soort plig goed van hulle te³⁸⁷ verdien en hulle met ons te versoen nie,³⁸⁸ bid ons God met hierdie bede om ons sondes nie te vergewe nie. Ons vra immers dat Hy met ons moet handel soos ons met ander handel. Dit beteken inderdaad dat Hy ons nie moet vergewe nie tensy ons self vergewe. Wat bereik mense wat dan so gesteld is, met hulle gebed anders as ’n swaarder oordeel?

Ten slotte moet ons daarop let dat hierdie voorwaarde dat Hy ons moet vergewe soos ons ons skuldenaars vergewe, nie bygevoeg word omdat ons vergiffenis van ander sy vergiffenis verdien asof die oorsaak (van sy vergiffenis) daarmee aangedui word nie. Die Here wou met hierdie woorde tewens die swakheid van ons geloof onderskraag, want Hy het dit as ’n teken bygevoeg om ons daarmee te versterk dat Hy ons sondes net so seker sal vergewe as wat ons daarvan verseker is dat ander deur ons vergewe word, as ons gemoed naamlik van alle haat, afguns en wraak bevry en gesuiwer is. Gedeeltelik sluit Hy ook met hierdie teken almal uit sy kinders uit wat wraakgierig is en moeilik kan vergewe, wat hardnekkige vyandskap beoefen en self die verontwaardiging wat hulle vir hulleself afbid, teen ander koester sodat hulle nie kan waag om Hom as hulle Vader aan te roep nie. Dit word ook by Lukas duidelik in Christus se woorde uitgedruk.³⁸⁹

45. Это значит: прости нам нашу вину (offense) или наш долг. В это прошение, а также в следующее за ним Иисус Христос вкладывает всё, что касается спасения наших душ. Ибо духовный союз, который Бог заключил со своей Церковью, предполагает два условия: его закон написан в наших сердцах, и Он милостив к нашим беззакониям (Иер 31:33; 33:8). Здесь наш Господь Иисус начинает с прощения. Затем Он добавляет вторую милость - чтобы Бог защитил нас силою своего Духа и дал нам Его в помощь, дабы нас не могли одолеть никакие искушения. Называя грехи долгами, Он указывает, что за них мы заслуживаем наказания. Нам невозможно дать за них удовлетворение, если мы не будем освобождены этим прощением (remission), которое есть милосердное прощение, даваемое даром. Господу угодно великодушно изгладить наши грехи - без всякой оплаты, но удовлетворяясь собственным милосердием в Иисусе Христе, которого Он предложил в жертву умилостивления за все наши грехи (Рим 3:24-25).

Поэтому те люди, которые рассчитывают удовлетворить Бога своими заслугами, и те, кто пытается добиться прощения как-нибудь иначе, заплатив долг неким неведомым способом, не могут получить это даваемое даром прощение. Произнося эту молитву, они подписывают себе обвинительный приговор и даже сами свидетельствуют о своём осуждении. Они суть должники, если не освободятся от долгов незаслуженным прощением, которого они, однако, не получают, но, скорее, отвергают его, ссылаясь на свои заслуги и добрые дела. Поступая так, они не умоляют Бога о милости, а хотят сами оправдаться перед его судом.

Что до тех, кто в своих фантазиях выдумывает такое совершенство, которое освободило бы людей от необходимости умолять о прощении, то пусть у них будут такие ученики, каких они захотят. Но нужно помнить, что всех тех, кого они привлекают к себе, они отнимают у Иисуса Христа, ибо Он, призывая своих верных исповедовать вину, принимает и оправдывает их не иначе как грешников. Он не льстит им, поощряя их грехи, но знает, что верующие никогда не бывают настолько свободны от немощи плоти, чтобы не быть на Божьем суде обвиняемыми.

Хорошо желать, чтобы, избавившись от всех долгов, мы могли радостно объявить перед Богом, что чисты от всякой скверны, и трудиться для этого изо всех сил. Но поскольку Богу угодно воссоздавать в нас свой образ постепенно, так, чтобы в нашей плоти всегда оставалась некоторая порча, то не стоит пренебрегать этим лекарством. Если Иисус Христос властью, данной Ему Отцом, повелевает нам всю жизнь искать прибежище в молитве о прощении грехов, то как вынести этих новоявленных безрассудных учителей, которые, гоняясь за призраком совершенной святости, пытаются ослепить простых людей и заставить их поверить, будто они чисты от всякой скверны?! Это не что иное, свидетельствует св. Иоанн, как представлять Бога лживым (1 Ин 1:10).

Тем же способом эти путаники вдребезги разбивают союз с Богом, в котором заключено наше спасение, ибо из двух его условий одно они перечёркивают. Поступая так, они вообще ниспровергают союз и, разламывая нераздельное, становятся не только богохульниками, но злобными и жестокими грешниками, ибо повергают бедные души в отчаяние. Более того, они беззаконно поступают с собой и себе подобными, так как засыпают в глупости, которая противоположна Божьему милосердию. Что касается их возражений, будто, желая наступления Царства Божьего, мы просим об уничтожении греха, то это совершенно школярский софизм. Ведь первая часть Молитвы побуждает нас искать высшего совершенства, а вторая заставляет взглянуть на нашу немощь. Обе части прекрасно согласуются: стремясь к высшей цели, мы не должны пренебрегать необходимыми для этого целебными средствами.

Наконец мы просим, чтобы это прощение было дано нам так, как мы прощаем наших должников, то есть как прощаем причинивших нам зло, оскорбивших делом или словом. Мы не прощаем вины греха, ибо это во власти одного Бога (Ис 43:25). Простить так, как надлежит, значит добровольно очистить своё сердце от всякого гнева, ненависти, стремления отомстить и позабыть все нанесённые нам обиды, отрешившись от недоброжелательства к кому бы то ни было. Поэтому нам следует просить у Бога прощения грехов, только когда мы сами должным образом простим всем обидевшим и обижающим нас. Если же мы удерживаем в сердце ненависть, полны желания отомстить или думаем, как навредить своим врагам, обидчикам и недоброжелателям, более того - если мы не пытаемся от всей души помириться с ними, утешить их, жить с ними в мире, любви и милосердии, оказывать им всяческие услуги, то в этой молитве мы просим Бога не прощать наши грехи. Ибо, прося у него прощения, мы обязаны прощать других. А значит, если мы этого не делаем, то просим не делать и Бога. Что такие люди получат в ответ на свою просьбу, кроме более тяжкого осуждения?

В заключение нужно заметить, что прошение «прости, как мы прощаем должникам нашим» не означает, будто, прощая других, мы заслуживаем прощения у Бога. Здесь Он лишь хочет помочь нам, зная хрупкость нашей веры. И добавил эти слова как знак, указывающий нам, что Он наверняка дал нам прощение грехов, ибо мы наверняка знаем, что дали его другим, если наше сердце полностью очистилось от всякой ненависти, зависти, недоброжелательности и мстительности. Кроме того, этими словами Он хотел показать, что исключает из числа своих детей тех, кто, с лёгкостью готовый мстить и с трудом прощающий, упорствует во вражде и кто, удерживая в себе неприязнь и возмущение по отношению к ближнему, молит Бога забыть о возмущении по отношению к нему. Такие люди не смеют называть Бога своим Отцом. В Евангелии от Луки Иисус Христос красноречиво говорит об этом [Лк 6:35 сл.]

И НЕ ВВЕДИ НАС В ИСКУШЕНИЕ, НО ИЗБАВЬ НАС ОТ ЛУКАВОГО

46. Sexta petitio (ut diximus) promissioni respondet de Lege Dei cordibus nostris insculpenda: sed quia non sine continua militia durisque et arduis certaminibus Deo paremus, hic petimus nos armis instrui et praesidio defendi, ut pares simus ad victoriam: quo monemur non tantum nobis opus esse Spiritus gratia, quae corda nostra intus emolliat, flectat et dirigat in Dei obsequium, sed etiam auxilio, quo nos insuperabiles reddat contra omnes Satanae tam insidias quam violentos conflictus. Iam vero || ^lmultae sunt ac variae tentationum formae. Nam 362 et pravae animi conceptiones, in Legis transgressionem nos provocantes, quas vel concupiscentia nostra nobis suggerit, vel Diabolus excitat, tentationes sunt: et quae suapte natura mala non sunt, Diaboli tamen arte tentationes fiunt, quum sic oculis nostris ingeruntur, ut eorum obiectu a Deo abstrahamur, aut declinemus [Iacob. 1. a. 2, et b. 14; Matth. 4. a. 1. 3; 1^a. Thes. 3. b. 5]. Et hae quidem tentationes sunt vel a dextris vel a sinistris. A dextris, ut divitiae, potentia, honores^b, quae plerunque suo fulgore et boni specie quam prae se ferunt, hominum aciem praestringunt, et blanditiis suis inescant, ut talibus praestigiis capti, ut tali dulcedine ebrii, Deum suum obliviscantur. A sinistris, ut paupertas, probra, contemptus, afflictiones, et caetera id genus: quorum acerbitate difficultateque offensi animos despondeant, fiduciam ac spem abiiciant, demum a Deo prorsus alienentur. His tentationibus utrisque^c, quae vel concupiscentia nostra in nobis accensae, vel Satanae vafricia nobis propositae nobiscum pugnant, ne cedere nos permittat, a Deo Patre nostro precamur. Verum ut potius manu sua nos sustentet ac erigat: quo eius virtute robusti, contra omnes maligni hostis insultus firmi stare possimus, quascunque cogitationes animis nostris immittat: deinde^d quicquid nobis in utranque partem proponitur, in bonum vertamus; hoc est, ne inflemur prosperis, nec adversis deiiciamur. || Neque tamen^e hic postulamus ne ullas omnino tentationes sentiamus, quibus magis excitari, pungi, vellicari, magnopere nobis opus est, ne nimium resides torpeamus^f. Neque enim abs re David tentari optabat [Psal. 26. a. 2]: nec citra causam electos suos quotidie tentat Dominus [Gene. 22. a. 1; Deut. 8. a. 2, et 13. a. 3¹]: eos per ignominiam, paupertatem, tribulationem, et alias crucis species castigans. Sed aliter Deus tentat, aliter Satan: hic ut perdat, damnet, confundat, praecipitet: Deus vero, ut suos probando, experimentum de eorum sinceritate sumat, et exercendo robur confirmet^g: eorum carnem mortificet, excoquat, adurat^h, quae nisi in hunc modum coercereturⁱ, lasciviret, et supra modum exultaret. Praeterea^k Satan inermes et imparatos adoritur, ut incautos opprimat: Deus una cum tentatione facit eventum, ut sufferre sui patienter 363 possint quicquid illis immittit [1. Cor. 10. c. 13; 2. Pet. 2. b. 9]. || Maligni nomine Diabolum an peccatum intelligamus quam minimum refert. Satan quidem ipse hostis est qui vitae nostrae insidiatur [1. Petr. 5. c. 8]: peccato autem armatus est in nostrum exitium. || Haec igitur nostra est postulatio, ne ullis tentationibus vincamur ac obruamur, sed Domini virtute contra omnes adversas virtutes, quibus oppugnamur, fortes stemus^a: quod est non succumbere tentationibus, ut in eius custodiam ac fidem suscepti, ac protectione eius securi, supra peccatum, mortem, inferorum portas, et totum Diaboli regnum invicti duremus^b: quod est a maligno liberari. || Ubi etiam diligenter animadvertendum est, non nostrarum esse virium cum Diabolo tanto bellatore congredi, nec vim eius atque impetum ferre. Alioqui frustra aut per ludibrium a Deo posceretur quod domi apud nos esset. Sane qui sui fiducia ad talem se pugnam comparant, non satis intelligunt cum quam pugnaci atque instructo hoste sibi res sit. Nunc petimus ab eius potestate liberari, tanquam ab ore insani ac rabidi alicuius leonis¹, statim eius dentibus ac unguibus^c discerpendi, eius faucibus deglutiendi, nisi nos Dominus e media morte eripiat^d: hoc tamen simul scientes quod si Dominus aderit, ac pro nobis tacentibus pugnabit, in eius virtute faciemus virtutem [Psal. 60. b. 14]. Confidant alii ut volent propriis liberi arbitrii (quas a se habere sibi videntur) facultatibus ac viribus^e: nobis satis sit, quod una Dei virtute stamus ac valemus. || Plus autem ista precatio complectitur quam prima specie prae se ferat; nam si Dei Spiritus virtus nostra est ad certamen cum Satana depugnandum, victoriam referre ante non poterimus quam illo pleni omnem carnis nostrae infirmitatem exuerimus. A Satana igitur et peccato dum petimus liberari, novis gratiae Dei incrementis locupletari subinde expetimus: donec ad plenum iis referti, de omni malo triumphemus^f. || Durum et asperum videtur quibusdam, peti a Deo ne in tentationem nos inducat, quando eius naturae contrarium est nos tentare, 364 teste Iacobo [Iacob. 1. c. 13]. Sed iam ex parte soluta quaestio est, quod omnium tentationum quibus vincimur, concupiscentia nostra proprie causa est [Ibidem, c. 14], ideoque culpam sustinet. Neque aliud vult Iacobus quam frustra et iniuste in Deum vitia transcribi quae nobis imputare cogimur: quia sumus eorum nobis conscii. Caeterum hoc non obstat quominus nos Deus ubi ita visum est Satanae mancipet, proiiciat in sensum reprobum foedasque cupiditates, atque ita in tentationes inducat, iusto quidem iudicio, saepe tamen occulto: quia saepe hominibus abscondita est causa quae tamen apud eum certa est. Unde colligitur non esse impropriam loquutionem, si persuasi sumus non absque ratione^a ipsum toties minari, quum percutientur caecitate et obduratione cordis reprobi, haec certa fore vindictae suae documenta.

46. La sixieme requeste, comme nous avons dit, respond à la promesse que Dieu nous a donnée et faite, d’imprimer sa loy en noz cœurs. Mais pource que nous ne pouvons pas servir Dieu sans batailler continuellement, voire avec grans efforts et difficiles, nous requerons ici qu’il nous munisse d’armes fortes, et defende de son secours, à ce que nous soyons suffisans pour obtenir victoire. En quoy nous sommes advertis, que non seulement nous avons besoin d’estre amollis, pliez et formez par la grace du sainct Esprit à l’obeissance de Dieu, mais aussi d’estre fortifiez par son ayde, pour estre rendus invincibles tant contre les embusches de Satan, que contre ses alarmes. Or il y a plusieurs et diverses manieres de tentations. Car toutes les mauvaises conceptions de nostre entendement, nous induisantes à transgresser la Loy, lesquelles ou nostre concupiscence nous suscite, ou le diable esmeut en nous, sont tentations. Et les choses qui de leur nature ne sont point mauvaises, toutesfois par l’astuce du diable nous sont faites tentations, quand elles nous sont mises devant les yeux, afin que par leur object nous soyons retirez et declinions de Dieu (Jaq. 1:2, 14; Matth. 4:1 et 3; 1 Thess. 3:5). Et de ces dernieres tentations, les unes sont à dextre, les autres à senestre. A dextre, comme richesses, puissance, honneurs, et autres telles: lesquelles bien souvent par l’apparence du bien et clarté qu’elles se monstrent avoir, esblouissent la veue des hommes: et par leur douceur les enyvrent, pour leur faire oublier Dieu. A senestre, comme povreté, ignominie, mesprisement, afflictions, et autres semblables: pour la dureté et difficulté desquelles ils se desconfortent, perdent tout courage, laissent toute fiance et esperance, et finalement soyent du tout alienez de Dieu. Or par ceste sixieme demande, nous requerons à Dieu nostre Pere, qu’il ne nous permette point succomber en ces tentations, lesquelles bataillent contre nous: tant celles que nostre concupiscence produit en nous, que celles qui nous sont proposées du diable: mais que plustot de sa main il nous soustienne et fortifie, afin qu’en sa vertu nous puissions estre fermes, et consister contre tous les assauts du malin ennemy, quelques pensées qu’il induise en noz entendemens: et que nous tournions à bien tout ce qu’il nous propose d’une part et d’autre: c’est à dire, que ne nous eslevions point pour aucune prosperité, et que ne nous desconfortions ne desesperions pour aucune adversité. Toutesfois nous ne prions pas icy que nous ne sentions aucunes tentations, desquelles il nous est grandement besoin que nous soyons plustost esveillez, picquez et stimulez, afin que ne soyons pas trop paresseux et endormiz. Car David pour neant ne souhaittoit pas d’estre tenté de nostre Seigneur; et nostre Seigneur ne tente pas tous les jours les siens sans cause, les chastiant pour leur enseignement, par ignominie, povreté, tribulations et autres especes de croix (Ps. 26:2; Gen. 22:1; Deut. 8:2; 13:3; 2 Pierre 2:9). Mais Dieu tente en une sorte, et le diable en une autre. Car le diable tente pour perdre, pour damner, pour confondre, pour abysmer. Aucontraire, Dieu tente pour prendre l’experience de la sincerité de ses serviteurs, en les esprouvant: et pour augmenter leur force spirituelle, pour mortifier, purger et brusler leur chair en l’exerçant: laquelle si elle n’estoit en ceste maniere reprimée, s’escar moucheroit et se rebelleront outre mesure. Davantage, le diable assaut en trahison et au despourveu, pour opprimer devant qu’on y pense; mais Dieu ne nous laisse point tenter outre ce que nous pouvons: ains fait bonne issue avec la tentation, afin que nous puissions soustenir et porter tout ce qu’il nous envoye (1 Cor. 10:13). Il n’y a pas grand interest, d’entendre par le nom du Malin, le diable ou le peché: car Satan est l’adversaire qui machine nostre ruine: le peché est les armeures, desquelles il use pour nous opprimer et meurtrir. Nostre requeste donc est telle, que nous ne soyons point vaincuz n’opprimez par aucunes tentations: mais que par la vertu de nostre Seigneur, nous consistions forts et fermes contre toutes puissances contraires, qui est ne succomber point aux tentations: afin qu’estans receuz en sa sauvegarde et asseurez par sa protection et defense, nous soyons vainqueurs par dessus le peché, la mort, les portes d’enfer, et tout le regne du diable; ce qui est estre delivré du malin. Parquoy il faut icy diligemment noter, qu’il n’est point en nostre puissance de venir en combat contre le diable, si fort et si grand batailleur, ne de soustenir ses assauts, et resister à sa violence. Car autrement en vain, ou par moquerie nous demanderions à Dieu ce que nous aurions de nous-mesmes. Certes ceux qui en fiance d’eux-mesmes se preparent à batailler contre luy, n’entendent pas bien à quel ennemy ils ont à faire, ne combien il est fort et rusé à la guerre, ne comment il est bien armé de toutes pieces. Maintenant nous demandons estre delivrez de sa puissance, comme de la gueule d’un lyon furieux et affamé (1 Pierre 5:8), estants prests d’estre incontinent desmembrez par ses ongles et par ses dents, et finalement engloutiz par luy, si nostre Seigneur est quelque peu esloigné de nous: estans neantmoins certains, que si le Seigneur est present à nostre aide, et combat pour nous sans nostre force, en sa vertu nous ferons vertu (Ps. 60:14). Que les autres se confient comme ils voudront de leur franc et liberal arbitre, et de la puissance qu’ils pensent avoir d’eux-mesmes: de nostre costé il nous doit bien suffire que par la seule vertu de Dieu nous consistons, et pouvons tout ce que nous pouvons. En ceste requeste sont comprinses plus de choses qu’il ne semble en apparence. Car si l’Esprit de Dieu est nostre vertu pour batailler contre Satan, nous ne pourrons jamais obtenir victoire, que premierement nous ne soyons à delivre de l’infirmité de nostre chair, estans rempliz de la force d’iceluy. Parquoy en demandant d’estre delivrez de Satan et de peché, nous requerons que nouvelles graces de Dieu nous soyent augmentées assiduellement: jusques à ce qu’estans parvenuz à la perfection, nous puissions triompher contre tout mal. Il semble à d’aucuns qu’il n’y ait nul propos de requerir à Dieu, qu’il ne nous induise point en tentation, veu que c’est chose contraire à sa nature, tesmoin sainct Jaques, de tenter personne (Jaq. 1:13, 14); mais desja la question a esté solue en partie: c’est qu’à proprement parler, nostre cupidité est cause de toutes tentations desquelles nous sommes vaincus: et pourtant que la coulpe nous en doit estre imputée. Et de fait sainct Jaques ne veut autre chose, sinon monstrer que c’est en vain et injustement que nous taschons de rejetter sur Dieu les vices desquels nous nous sentons coulpables. Au reste, cela n’empesche pas que Dieu, quand bon luy semble, ne nous assujettisse à Satan, qui nous precipite en sens reprouvé et en cupiditez enormes, et par ce moyen nous pousse en tentation d’un jugement juste, mais occulte et caché: pource que souvent la cause de ce que Dieu fait, est incognue aux hommes, laquelle luy est certaine. Dont je conclu que ceste façon de parler n’est pas impropre, si nous sommes bien persuadez que ce ne sont pas menaces de petis enfans, quand il denonce tant de fois qu’il exerce son ire et sa vengeance sur les reprouvez, en les frappant d’aveuglement et de dureté de cœur.

46. The sixth petition is, Lead us not into temptation, but deliver us from evil. This, as we have said, corresponds to the promise respecting the law of God to be engraven in our hearts. But because our obedience to God is not without continual warfare, and severe and arduous conflicts, we here pray for arms, and assistance to enable us to gain the victory. 134This suggests to us our necessity, not only of the grace of the Spirit within us to soften, bend, and direct our hearts to obedience to God, but also of his aid to render us invincible, in opposition to all the stratagems and violent assaults of Satan. Now, the forms of temptations are many and various. For the corrupt conceptions of the mind, provoking us to transgressions of the law, whether suggested by our own concupiscence or excited by the devil, are temptations; and things not evil in themselves, nevertheless become temptations through the subtlety of the devil, when they are obtruded on our eyes in such a manner that their intervention occasions our seduction or declension from God. And these temptations are either from prosperous, or from adverse events. From prosperous ones, as riches, power, honours; which generally dazzle men’s eyes by their glitter and external appearance of goodness, and insnare them with their blandishments, that, caught with such delusions and intoxicated with such delights, they forget their God. From unpropitious ones, as poverty, reproaches, contempt, afflictions, and other things of this kind; overcome with the bitterness and difficulty of which, they fall into despondency, cast away faith and hope, and at length become altogether alienated from God. To both these kinds of temptations which assail us, whether kindled within us by our concupiscence, or presented to us by the craft of Satan, we pray our heavenly Father not to permit us to yield, but rather to sustain and raise us up with his hand, that, strong in his might, we may be able to stand firm against all the assaults of our malignant enemy, whatever imaginations he may inject into our minds; and also, that whatever is presented to us on either quarter, we may convert it to our benefit; that is, by not being elated with prosperity or dejected with adversity. Yet we do not here pray for an entire exemption from all temptations, which we very much need, to excite, stimulate, and animate us, lest we should grow torpid with too much rest. For it was not without reason that David wished to be tempted or tried; nor is it without cause that the Lord daily tries his elect, chastising them by ignominy, poverty, tribulation, and the cross in various forms. But the temptations of God are widely different from those of Satan. Satan tempts to overthrow, condemn, confound, and destroy. But God, that, by proving his people, he may make a trial of their sincerity, to confirm their strength by exercising it, to mortify, purify, and refine their flesh, which, without such restraints, would run into the greatest excesses. Besides, Satan attacks persons unarmed and unprepared, to overwhelm the unwary. “God, with the temptation, also makes a way to escape, that they may be able to bear” whatever he brings upon them.⁴³² By 135the word evil, whether we understand the devil or sin, is of little importance. Satan himself, indeed, is the enemy that lies in wait for our life; but sin is the weapon with which he seeks our destruction. Our petition therefore is, that we may not be overwhelmed and conquered by any temptations, but that we may stand, strong in the power of the Lord, against all adverse powers that assault us, which is not to submit to temptations; that being taken into his custody and charge, and being secure in his protection, we may persevere unconquered, and rise superior to sin, death, the gates of hell, and the whole kingdom of the devil. This is being delivered from evil. Here it must also be carefully remarked, that it is not in our power to contend with so powerful an enemy as the devil, and sustain the violence of his assaults. Otherwise it would be useless, or insulting, to supplicate from God what we already possessed in ourselves. Certainly, they who prepare themselves for such a combat with self-confidence, are not sufficiently aware of the skill and prowess of the enemy that they have to meet. Now, we pray to be delivered from his power, as from the mouth of a ravenous and raging lion, just about to tear us with his teeth and claws, and to swallow us down his throat, unless the Lord snatch us from the jaws of death; knowing, at the same time, that if the Lord shall be present and fight for us while we are silent, in his strength “we shall do valiantly.”⁴³³ Let others confide as they please in the native abilities and powers of free-will, which they suppose themselves to possess,—let it be sufficient for us, to stand and be strong in the power of God alone. But this petition comprehends more than at first appears. For if the Spirit of God is our strength for fighting the battle with Satan, we shall not be able to gain the victory, till, being full of him, we shall have laid aside all the infirmity of our flesh. When we pray for deliverance from Satan and sin, therefore, we pray to be frequently enriched with new accessions of Divine grace; till, being quite filled with them, we may be able to triumph over all evil. To some there appears a difficulty and harshness in our petition to God, that he will not lead us into temptation, whereas, according to James, it is contrary to his nature for him to tempt us.⁴³⁴ But this objection has already been partly answered, because our own lust is properly the cause of all the temptations that overcome us, and therefore we are charged with the guilt. Nor does James intend any other than to assert the futility and injustice of transferring to God the vices which we are constrained to impute to ourselves, because we are conscious of our being guilty of them. But notwithstanding 136this, God may, when he sees fit, deliver us to Satan, abandon us to a reprobate mind and sordid passions, and so lead us into temptations, by a righteous yet often secret judgment; the cause being frequently concealed from man, but, at the same time, well known to him. Whence it is inferred, that there is no impropriety in this mode of expression, if we are persuaded that there is any meaning in his frequent threatenings, that he will manifest his vengeance on the reprobate, by smiting them with blindness and hardness of heart.

46. The sixth petition reduced to three heads. 1. The various forms of temptation. The depraved conceptions of our minds. The wiles of Satan, on the right hand and on the left. 2. What it is to be led into temptation. We do not ask not to be tempted of God. What meant by evil, or the evil one. Summary of this petition. How necessary it is. Condemns the pride of the superstitious. Includes many excellent properties. In what sense God may be said to lead us into temptation.

The sixth petition corresponds (as we have observed) to the promise¹ of writing the law upon our hearts; but because we do not obey God without a continual warfare, without sharp and arduous contests, we here pray that he would furnish us with armour, and defend us by his protection, that we may be able to obtain the victory. By this we are reminded that we not only have need of the gift of the Spirit inwardly to soften our hearts, and turn and direct them to the obedience of God, but also of his assistance, to render us invincible by all the wiles and violent assaults of Satan. The forms of temptation are many and various. The depraved conceptions of our minds provoking us to transgress the law—conceptions which our concupiscence suggests or the devil excites, are temptations; and things which in their own nature are not evil, become temptations by the wiles of the devil, when they are presented to our eyes in such196a way that the view of them makes us withdraw or decline from God.¹ These temptations are both on the right hand and on the left. On the right, when riches, power, and honours, which by their glare, and the semblance of good which they present, generally dazzle the eyes of men, and so entice by their blandishments, that, caught by their snares, and intoxicated by their sweetness, they forget their God: on the left, when offended by the hardship and bitterness of poverty, disgrace, contempt, afflictions, and other things of that description, they despond, cast away their confidence and hope, and are at length totally estranged from God. In regard to both kinds of temptation, which either enkindled in us by concupiscence) or presented by the craft of Satan’s war against us, we pray God the Father not to allow us to be overcome, but rather to raise and support us by his hand, that strengthened by his mighty power we may stand firm against all the assaults of our malignant enemy, whatever be the thoughts which he sends into our minds; next we pray that whatever of either description is allotted us, we may turn to good, that is, may neither be inflated with prosperity, nor cast down by adversity. Here, however, we do not ask to be altogether exempted from temptation, which is very necessary to excite, stimulate, and urge us on, that we may not become too lethargic. It was not without reason that David wished to be tried, nor is it without cause that the Lord daily tries his elect, chastising them by disgrace, poverty, tribulation,and other kinds of cross.² But the temptations of God and Satan are very different: Satan tempts, that he may destroy, condemn, confound, throw headlong; God, that by proving his people he may make trial of their sincerity, and by exercising their strength confirm it; may mortify, tame, and cauterize their flesh, which, if not curbed in this manner, would wanton and exult above measure. Besides, Satan attacks those who are unarmed and unprepared, that he may destroy them unawares; whereas whatever God sends,he “will with the temptation also make a way to escape, that ye may be able to bear it.” Whether by the term evil we understand the devil or sin, is not of the least consequence. Satan is indeed the very enemy who lays snares for our life, but it is by sin that he is armed for our destruction. Our petition, therefore, is, that we may not be overcome or overwhelmed with temptation, but in the strength of the Lord may stand firm against all the powers by which we are assailed; in other words, may not fall under temptation: that being thus taken under his charge and protection, we may remain invincible by sin, death, the gates of hell, and the whole power of the devil; in other words, be delivered from evil. Here it is carefully to be observed, that we have no strength to contend with such a combatant as the devil, or to197sustain the violence of his assault. Were it otherwise, it would be mockery of God to ask of him what we already possess in ourselves. Assuredly those who in self-confidence prepare for such a fight, do not understand how bold and well-equipped the enemy is with whom they have to do. Now we ask to be delivered from his power, as from the mouth of some furious raging lion, who would instantly tear us with his teeth and claws, and swallow us up, did not the Lord rescue us from the midst of death; at the same time knowing that if the Lord is present and will fight for us while we stand by, through him “we shall do valiantly,” (Ps. 60:12). Let others if they will confide in the powers and resources of their free will which they think they possess; enough for us that we stand and are strong in the power of God alone. But the prayer comprehends more than at first sight it seems to do. For if the Spirit of God is our strength in waging the contest with Satan, we cannot gain the victory unless we are filled with him, and thereby freed from all infirmity of the flesh. Therefore, when we pray to be delivered from sin and Satan, we at the same time desire to be enriched with new supplies of divine grace, until completely replenished with them, we triumph over every evil. To some it seems rude and harsh to ask God not to lead us into temptation, since, as James declares (James 1:13), it is contrary to his nature to do so. This difficulty has already been partly solved by the fact that our concupiscence is the cause, and therefore properly bears the blame of all the temptations by which we are overcome. All that James means is, that it is vain and unjust to ascribe to God vices which our own consciousness compels us to impute to ourselves. But this is no reason why God may not when he sees it meet bring us into bondage to Satan, give us up to a reprobate mind and shameful lusts, and so by a just, indeed, but often hidden judgment, lead us into temptation. Though the cause is often concealed from men, it is well known to him. Hence we may see that the expression is not improper, if we are persuaded that it is not without cause he so often threatens to give sure signs of his vengeance, by blinding the reprobate, and hardening their hearts.

46. De zesde bede, zoals we gezegd hebben, beantwoord aan de belofte aangaande het ingriffen van Gods wet in onze harten, maar omdat wij niet zonder voortdurende krijg en harde en moeilijke gevechten aan God gehoorzamen, bidden wij hier van wapenen voorzien en door hulp beschermd te worden, opdat wij in staat mogen zijn om de overwinning te behalen; waardoor wij er aan herinnerd worden, dat wij niet slechts de genade des Geestes nodig hebben, om onze harten inwendig te verzachten, te buigen en te richten tot gehoorzaamheid aan God, maar ook zijn hulp, opdat die ons onoverwinnelijk make tegen alle aanslagen en hevige aanvechtingen van Satan. Er zijn dan vele en verschillende vormen van verzoekingen. Want de boze overleggingen des harten, die ons aanzetten tot overtreding der wet, en die òf ons ingegeven worden door onze eigen begeerlijkheid òf opgewekt worden door de duivel, zijn verzoekingen (Jac. 1:2,14; Matt. 4:1,3; 1 Thess.3:5) En de dingen, die in hun eigen aard niet slecht zijn, worden toch door de list des duivels verzoekingen, wanneer ze zich zo aan onze ogen voordoen, dat wij, doordat zij ons aangeboden worden, van God worden afgetrokken of afwijken. En deze verzoekingen zijn of aan de rechter of aan de linkerhand. Aan de rechterhand, als rijkdom, macht en eer, die meestal door hun glans en de goede schijn, waarmee zij zich voordoen, de blik der mensen verblinden, en door hun verleidelijkheid lokken, zodat ze, door zulke begoochelingen gevangen en door zulk een zoetheid dronken gemaakt, hun God vergeten. Aan de linkerhand"als armoede, smaad, verachting, verdrukkingen en andere van die soort; opdat de mensen, door hun bitterheid en moeilijkheid gekwetst, de moed verliezen, hun vertrouwen en hoop laten varen, en eindelijk geheel van God vervreemden. Wij bidden van God, onze Vader, dat Hij niet toelate, dat we voor deze beide soorten van verzoekingen, die, òf door onze begeerlijkheid in ons ontstoke, òf door Satans sluwheid ons voorgesteld, met ons strijden, niet wijken, maar dat Hij veeleer door zijn hand ons ondersteune en oprichte, opdat wij, sterk door zijn kracht, tegen alle aanvallen van de boze vijand krachtig staande kunnen blijven, welke gedachten hij ook in onze harten doe binnenkomen; en dat wij, wat ons ook aan beide kanten wordt voorgesteld, dat ten goede mogen keren, dat is, dat wij door voorspoed niet opgeblazen, en door tegenspoed niet ternedergeslagen mogen worden. Maar toch vragen wij hier niet, dat wij in 't geheel geen verzoekingen leren kennen, omdat het zeer nodig voor ons is, dat we daardoor meer opgewekt, geprikkeld en aangezet worden, opdat we niet al te traag en slap zouden zijn. Immers niet zonder reden wenste David verzocht te worden (Ps. 26:2) en niet zonder oorzaak verzocht de Here dagelijks zijn uitverkorenen, hen kastijdend door armoede, verdrukking en andere soorten van kruis. Maar de Here verzocht op een andere wijze dan Satan; deze doet het om te verderven, te verdoemen, in verwarring te brengen en neer te storten; maar God, opdat Hij, door de zijnen te beproeven, een bewijs zou ontvangen van hun oprechtheid en door hen te oefenen hun kracht zou versterken; opdat Hij hun vlees zou doden, wegteren en uitbranden, daar het, wanneer het niet op deze wijze bedwongen werd, overmoedig zou worden en bovenmate uitgelaten zou zijn. Bovendien valt Satan hen, die ongewapend en onvoorbereid zijn aan, om hen onverhoeds ten onder te brengen; God geeft tegelijk met de verzoeking ook de uitkomst, opdat de zijnen lijdzaam zouden kunnen verdragen al wat Hij hun toezendt (1 Cor. 10:13; 2 Petr.2:9) Of wij onder het woord "boze" de duivel verstaan of de zonde, doet weinig ter zake. Satan is wel zelf de vijand, die ons leven belaagd, maar hij is met de zonde gewapend tot onze ondergang. Dit is dus onze bede, dat wij door geen verzoekingen overwonnen en overvallen worden, maar door des Heren kracht tegen alle vijandige machten, door welke we bestormd worden, vast blijven staan, dat is niet bezwijken door de verzoekingen; dat wij, in zijn hoede en trouw genomen, en veilig door zijn bescherming, onoverwinnelijk de overhand behouden boven de zonde, de dood, de poorten der hel en het ganse rijk des duivels, dat is verlost worden van de boze. En daarbij moeten we ook naarstig opmerken, dat onze krachten niet in staat zijn met de duivel, een zo groot krijgsman, te strijden en zijn geweld en aanval te verduren. Anders zou tevergeefs of in spot van God gevraagd worden, wat bij onszelf aanwezig was.Ongetwijfeld zij, die in vertrouwen op zichzelf zich tot zulk een strijd voorbereiden, zien niet voldoende in, met welk een strijdvaardig en wel toegeruste vijand zij te doen hebben. Nu bidden wij van zijn macht bevrijd te worden, als van een muil van een razende en woedende leeuw (1 Petr. 5:8) daar wij terstond door zijn tanden en klauwen verscheurd en door zijn keel verslonden zouden worden, indien de Here ons niet midden uit de dood wegrukte; en toch weten wij tegelijkertijd dit, dat, wanneer de Here ons zal bijstaan en voor ons, terwijl wij zwijgen, zal strijden, wij in zijn kracht dappere daden zullen doen. Laat anderen, zoveel ze willen, vertrouwen op de eigen vermogens en krachten van hun vrije wil, welke ze menen van zichzelf te hebben: voor ons moge het genoeg zijn, dat wij staan en krachtig zijn alleen door Gods kracht. Deze bede omvat echter meer, dan ze op het eerste gezicht meebrengt. Want indien Gods Geest onze kracht is om de strijd met Satan te strijden, zullen wij de overwinning niet eerder kunnen behalen dan wanneer wij, met die Geest vervuld, alle zwakheid van ons vlees hebben afgelegd. Wanneer wij dus bidden van Satan en de zonde verlost te worden, bidden wij met nieuwe wasdom van Gods genade herhaaldelijk verrijkt te worden; totdat wij, ten volle daarmee vervuld, over alle kwaad triomferen.Het schijnt sommigen hard en stotend God te bidden, dat Hij ons niet in verzoekingen leide, daar het tegen zijn natuur ingaat om ons te verzoeken, volgens getuigenis van Jacobus (Jac. 1:13,14) Maar deze kwestie is reeds ten dele opgelost daardoor, dat onze begeerte eigenlijk de oorzaak is van alle verzoekingen, waardoor we overwonnen worden, en dat zij daarom de schuld draagt. En Jacobus wil ook niet anders zeggen, dan dat Gode tevergeefs en ten onrechte de zonden worden toegeschreven, die wij gedwongen worden onszelf toe te rekenen, omdat wij ons bewust zijn, dat wij er schuldig aan zijn. Maar dit verhindert niet, dat God ons, wanneer het Hem goed dunkt, aan Satan kan overgeven en werpen in een verdorven zin en schandelijke begeerten, en ons zo in verzoekingen brengen, door een oordeel, dat wel rechtvaardig, maar toch dikwijls verborgen is: want voor de mensen is de oorzaak dikwijls verborgen, hoewel ze toch bij Hem zeker is. Daaruit kan men opmaken, dat het niet een oneigenlijke wijze van spreken is, als wij er maar van overtuigd zijn, dat Hij niet zonder reden zo dikwijls dreigt dat, wanneer de verworpenen met blindheid en verharding des harten zullen geslagen worden, dit vaste bewijzen zullen zijn van zijn straf.

46. Die sechste Bitte

Die sechste Bitte entspricht, wie gesagt, der Verheißung: „Ich will mein Gesetz in ihr Herz geben“ (vgl. Anfang der vorigen Sektion). Aber bei dem Gehorsam gegen Gott geht es nicht ohne fortwährenden Kriegsdienst, nicht ohne harte und schwere Kämpfe ab, und deshalb bitten wir hier, Gott möge uns mit Waffen ausrüsten und mit seinem Schutz wappnen, damit wir fähig werden, den Sieg zu erringen. Damit werden wir daran gemahnt, daß wir nicht bloß die Gnade des Heiligen Geistes nötig haben, der unsere Herzen innerlich erweicht und zum Gehorsam gegen Gott geneigt macht und ausrichtet, sondern auch seine 609 Hilfe, mit der er uns unüberwindlich macht gegen alle Nachstellungen und wütenden Anläufe des Satans! Die Versuchungen treten nun in vielen und vielerlei Formen auf. Versuchungen sind nämlich zunächst die bösen Gedanken unseres Herzens, die uns zur Übertretung des Gesetzes herausfordern; solche Gedanken gibt uns entweder unsere eigene Begehrlichkeit ein, oder der Teufel erregt sie in uns. Versuchungen sind andererseits auch solche Dinge, die ihrer Natur nach nicht böse sind, aber durch die List des Teufels zu Versuchungen werden, wenn sie nämlich in solcher Gestalt vor unsere Augen treten, daß wir dadurch, daß sie uns nahegebracht werden, von Gott abgezogen werden oder abweichen (Jak. 1,2.14; Matth. 4,1.3; 1. Thess. 3,5). Diese Versuchungen umdrohen uns von rechts wie von links. Von rechts her - da sind Reichtum, Macht und Ehre, die zumeist durch ihren Glanz und den Schein des Guten, den sie an den Tag legen, den Blick des Menschen verblenden, ihn mit ihrer schmeichlerischen Pracht anlocken, so daß er sich schließlich von solchen Täuschungen fangen, von solcher Süßigkeit trunken machen läßt und seinen Gott vergißt! Von links - da stehen Armut, Schmach, Verachtung, Trübsal und dergleichen mehr; von ihrer Bitterkeit und Not wird der Mensch dann gequält, und er verliert den Mut, wirft Zuversicht und Hoffnung weg und entfremdet sich schließlich ganz und gar von Gott!

Nun bitten wir Gott, unseren Vater, er möge es nicht zulassen, daß wir vor diesen zwiefachen Versuchungen zurückweichen, die unsere Begierde in uns entfacht oder die, vom Satan in seiner Verschlagenheit vor uns hingestellt, mit uns streiten! Nein, wir bitten, er möge uns vielmehr mit seiner Hand stützen und aufrichten, damit wir in seiner Kraft stark werden und gegen alle Anläufe des bösen Feindes fest stehen können, was für Gedanken er auch in unserem Herzen aufkommen lassen mag, und weiter bitten wir, daß wir alles, was uns nach beiden Seiten hin vor Augen steht, zum Guten wenden mögen, das heißt: uns vom Glück nicht aufblähen lassen und im Unglück nicht verzagen.

Wir begehren aber hier nicht, daß wir überhaupt gar keine Versuchungen erfahren möchten. Es ist uns vielmehr hoch vonnöten, von ihnen aufgerüttelt, angestachelt und aufgestört zu werden, damit wir nicht gar zu faul und schlaff dahinleben! Es war doch nicht ohne Ursache, wenn David wünschte, versucht zu werden (Ps. 26,2), und es ist auch nicht ohne Grund, wenn der Herr Tag für Tag seine Auserwählten versucht (Gen. 22,1; Deut. 8,2; 13,4), indem er sie mit Schmach und Armut, mit Trübsal und anderem Kreuz züchtigt. Aber Gott versucht ganz anders als der Satan. Der Satan will uns mit seiner Versuchung verderben, verdammen, beschämen und ins Unheil stürzen. Gott dagegen will dadurch, daß er die Seinen auf die Probe stellt, einen Beweis ihrer Lauterkeit gewinnen, er will dadurch, daß er sie übt, ihre Kraft stärken, er will ihr Fleisch ertöten, ausfegen, ausbrennen; denn wenn es nicht in dieser Weise im Zaum gehalten würde, dann gäbe es sich seiner Ausgelassenheit hin und triebe maßlosen Mutwillen! Zudem greift der Satan Waffenlose und Ungerüstete an, um sie unversehens niederzustoßen, Gott dagegen schafft zugleich mit der Versuchung auch den Ausweg, so daß die Seinigen alles, was er ihnen schickt, auch geduldig aushalten können (1. Kor. 10,13; 2. Petr. 2,9).

Ob wir unter dem „Bösen“ den Teufel oder die Sünde verstehen, tut sehr wenig zur Sache. Denn der Satan ist zwar selbst der Feind, der uns nach dem Leben trachtet (1. Petr. 5,8), aber er ist zu unserem Verderben mit der Sünde gerüstet! Unsere Bitte geht also dahin, daß wir von keinen Versuchungen besiegt oder überrannt werden möchten, sondern in der Kraft des Herrn gegen alle feindlichen Kräfte, die uns bestürmen, fest stehen - das heißt: den Versuchungen nicht unterliegen! Wir bitten weiter, daß wir, in seine Obhut und Treue aufgenommen und seines Schutzes gewiß, über Sünde und Tod, über die 610 Pforten der Hölle und das ganze Reich des Teufels den Sieg behalten und ausharren - das heißt: von dem Bösen erlöst werden!

Dabei müssen wir gründlich darauf achten, daß es nicht in unseren Kräften steht, mit dem Teufel, einem so mächtigen Kriegsmann, zu streiten und seine Gewalt und seinen Ansturm auszuhalten! Wenn das bei uns stünde, dann wäre es ja auch vergebens, ja, es wäre Spott, es von Gott zu erbitten. Wahrlich, wer sich im Vertrauen auf sich selber zu solchem Streite anschickt, der hat nicht genugsam begriffen, mit was für einem streitbaren, wohlgerüsteten Feinde er es zu tun hat! Nun aber bitten wir um Erlösung aus seiner Gewalt, wie aus dem Rachen eines rasenden, wütenden Löwen! Wir würden ja alsbald von seinen Zähnen und Krallen zerfleischt, von seinem Rachen verschlungen werden, wenn uns der Herr nicht mitten aus dem Tode herausrisse. Zugleich aber wissen wir: wenn der Herr bei uns ist und für uns Schweigende streitet, dann werden auch wir in seiner Stärke wackere Taten tun (Ps. 60,14). Mögen andere nach Gutdünken auf die eigenen Fähigkeiten und die Kräfte ihres freien Willens trauen, die sie von sich aus zu haben wähnen - uns ist es genug, daß wir allein durch des Herrn Kraft standhalten und etwas ausrichten können!

Diese Bitte umfaßt aber mehr, als es auf den ersten Blick den Anschein haben könnte; denn wenn der Geist Gottes unsere Kraft ist, um den Kampf mit dem Satan zu bestehen, dann können wir den Sieg nicht eher davontragen, als bis er uns ganz erfüllt und wir alle Schwachheit unseres Fleisches abgelegt haben. Wenn wir also vom Satan und der Sünde erlöst zu werden begehren, so bitten wir damit, Gott wolle uns immer neu mit dem Wachstum seiner Gnade reich machen - bis wir ganz und gar von ihr erfüllt sind und über alles Böse triumphieren!

Manchen Leuten scheint es hart und schwer begreiflich, daß wir Gott bitten: „Führe uns nicht in Versuchung“. Denn Jakobus bezeugt doch, daß es Gottes Wesen zuwider ist, uns zu versuchen! (Jak. 1,13). Aber die Frage ist bereits teilweise gelöst, weil die Ursache aller Versuchungen, von denen wir besiegt werden, eigentlich unsere eigene Lust ist! (Jak. 1,14). Unsere Lust trägt also die Schuld. Jakobus will auch nichts anderes sagen, als daß es umsonst und ungerecht ist, Gott die Laster zuzuschieben, die wir uns doch selbst zurechnen müssen: wir sind uns ja wohl bewußt, daß wir ihrer schuldig sind! Indessen hindert das nicht, daß uns Gott, wenn es ihm so gut erscheint, in die Knechtschaft des Satans fallen, in einen verkehrten Sinn und in böse Lüste hineinstürzen läßt und also auf diese Weise „in Versuchung führt“, und zwar nach seinem gerechten, aber oft verborgenen Urteil; denn den Menschen ist oft die Ursache verborgen, die doch bei Gott klar und sicher ist! Daraus ergibt sich, daß es sich also hier nicht um eine uneigentliche Redeweise handelt; wir müssen doch überzeugt sein, daß er nicht ohne Ursache so oft droht: wenn die Gottlosen mit Blindheit und Verhärtung ihres Herzens geschlagen würden, so werde das ein sicherer Beweis seiner Strafe sein!

46. Die sesde bede: “Lei ons nie in versoeking nie maar verlos ons van die bose”

Soos ons gesê het, stem die sesde bede³⁹⁰ ooreen met die belofte in 1149 verband met die wet wat God in ons harte ingegrif het.³⁹¹ Omdat ons egter nie sonder voortdurende stryd en harde, moeilike worsteling aan God gehoorsaam is nie, bid ons hier dat ons met die wapens toegerus en met die hulp beskerm moet word om ons opgewasse te maak om daarin te oorwin. Hierdeur word ons vermaan dat ons nie alleen die genade van die Heilige Gees nodig het om ons harte innerlik te versag, te buig en tot gehoorsaamheid aan God te lei nie maar ook sy hulp om ons onoorwinlik te maak teen al die hinderlae en gewelddadige aanslae van die Satan. Nou is daar inderdaad baie en verskillende vorms van versoekings. Want die gedagtes van ons verstand wat ons uitlok om die wet te oortree, wat of ons begeerte aan ons voorsien òf die duiwel in ons opwek, is versoekings. En alles wat hoewel dit nie van nature sleg is nie, word nogtans deur die lis van die Satan versoekings wanneer dit ons op so ’n manier voorgehou word dat ons van God weggetrek word of van Hom afwyk omdat hulle in ons pad staan.³⁹² Sulke versoekings kom inderdaad van regs of van links. Van regs kom byvoorbeeld rykdom, mag en eerbewyse wat meesal met hulle glans en die skyn van die goeie wat hulle meebring, mense se skerpsiendheid verblind en met hulle verleidings mense aanlok en, bevange deur sulke toertjies en besope van sulke soetheid, vergeet hulle hulle God. Aan die linkerkant is daar byvoorbeeld armoede, beledigings, minagting, verdrukkings en dergelike dinge. Deur die bitterheid en moeilikheid hiervan word mense gebelg en moedverlore; hulle laat hulle vertroue en hoop vaar en word uiteindelik heeltemal van God vervreem. Ons bid God, ons Vader, om ons nie voor beide hierdie versoekings te laat swig nie, naamlik die wat deur ons begeerte in ons aangevuur is of die wat deur die lis van die Satan aan ons voorgehou is en met ons stry. Ons bid trouens dat Hy ons met sy hand moet onderskraag en oprig sodat ons, versterk deur sy krag, teen al die aanslae van die kwaadwillige vyand vas kan bly staan, watter gedagtes hy ook al in ons harte instuur. Verder bid ons dat dit wat aan beide kante aan ons voorgehou word, vir ons ten goede mag verander. Dit beteken dat ons nie in voorspoed opgeblase of in teenspoed neerslagtig moet wees nie.

Hier vra ons nogtans nie dat ons hoegenaamd geen versoekings moet ervaar nie omdat ons grootliks nodig het om daardeur opgewek, geprikkel en gedruk te word om nie te traag en te slap te word nie.³⁹³ Dawid het trouens nie verniet gebid dat hy versoek moet word nie,³⁹⁴ en die Here versoek sy uitverkorenes ook nie sonder rede elke dag³⁹⁵ wanneer 1150 Hy hulle deur skande, armoede verdrukking en ander soorte kruise kasty nie. God versoek egter op een manier, die Satan op ’n ander. Die Satan se doel daarmee is om in die verderf in te stuur, te verdoem, te verwar en neer te laat val. God se doel is inderdaad om deur die wat aan Hom behoort, te beproef, hulle opregtheid op die proef te stel en deur hulle te oefen, hulle krag te versterk. Sy doel is ook om hulle vlees te laat afsterf, te laat uitteer en te laat uitbrand omdat dit onbeteueld en uitermatig losbandig sou wees as dit nie so aan bande gelê word nie. Bowendien val die Satan die wat sonder wapens en onvoorbereid is aan om hulle onverhoeds te oorval. Maar God gee saam met die versoeking ook uitkoms, sodat die wat aan Hom behoort, geduldig alles wat Hy hulle laat oorkom, kan verduur.³⁹⁶

Dit is van die weinigste belang of ons onder die woord bose die duiwel of die sonde verstaan. Die Satan is wel self die vyand wat ons lewe in ’n hinderlaag lok,³⁹⁷ maar hy is met die sonde gewapen om ons ondergang te bewerk.

Ons bede is dus dat ons deur geen versoekings oorwin of oorweldig mag word nie maar dat ons deur die krag van die Here moedig teen al die magte wat teen ons stry en waardeur ons aangeval word, staande mag bly. Dit beteken dat ons nie voor versoekings moet swig nie, sodat ons in sy bewaking en trou opgeneem en, onbesorg in sy beskerming, onoorwonne kan volhard oor die sonde, die dood, die poorte van die hel³⁹⁸ en die hele ryk van die duiwel. Dit is wat dit beteken om van die bose verlos te word.

Hier moet ons ook terdeë daarop let dat dit nie binne ons kragte is om met so ’n kragtige vegter as die duiwel kragte te meet en sy geweld en aanslae te verduur nie. Anders sou ons verniet of spottenderwys van God iets gevra het wat ons self het. Mense wat hulle in elk geval in die vertroue op hulleself vir so ’n geveg voorberei, besef nie genoeg met hoe ’n strydlustige en goed toegeruste vyand hulle te doen het nie. Nou is ons bede dat ons van sy mag verlos mag word soos van die bek van ’n waansinnige, woedende leeu deur wie se tande en kloue ons dadelik verskeur en deur wie se keel ons dadelik verslind sou word as die Here ons nie uit die midde van die dood uitruk nie.³⁹⁹ Tog weet ons terselfdertyd dat as die Here ons bystaan en as Hy vir ons veg, ons in sy krag kragtige dade sal doen al is ons stil.⁴⁰⁰ Laat ander maar soveel as hulle wil, vertrou op die eie vermoë en kragte van hulle vrye oordeel wat hulle, soos dit vir hulle lyk, uit hulleself het. Vir ons sou dit voldoende 1151 wees om in God se krag alleen staande te bly en sterk te wees.

Hierdie bede omvat egter meer as wat dit met die eerste oogopslag voorgee. As die Gees van God immers ons krag is om teen die Satan te stry, sal ons nie kan oorwin voordat ons met die Gees vervul en al die swakheid van ons vlees van ons afgestroop het nie. Wanneer ons dus bid om van die Satan en die sonde verlos te word, vra ons om herhaaldelik met nuwe wasdom in die genade van God verryk te word totdat ons ten voile daarmee gevul is en oor alle kwaad triomfeer.

Vir sommige mense mag dit hard en straf lyk dat ons God bid om ons nie in versoeking te lei nie, aangesien dit volgens Jakobus se getuienis teen sy natuur stry om ons te versoek.⁴⁰¹ Die vraagstuk is egter reeds deels op-gelos omdat ons begeerte eintlik die oorsaak is van al die versoekings waardeur ons oorwin word⁴⁰² en ook die skuld daarvoor dra. En Jakobus bedoel niks anders as dat die sondes wat ons gedwing word om ons self toe te reken, vergeefs en onregverdig aan God toegeskryf word omdat ons bewus is dat ons daaraan skuldig is nie. Verder verhinder dit God nie om ons na sy goeddunke aan die mag van die Satan oor te gee of ons sinne bedorwe en ons begeertes afstootlik te maak en ons so volgens sy oordeel, wat wel regverdig is al is dit dikwels verborge, in versoekings te lei nie. Die rede daarvoor is trouens dikwels vir mense verborge maar vir Hom duidelik. Hieruit kan ons aflei dat hierdie uitdrukking nie onvanpas is nie as ons maar net oortuig is dat Hy nie sonder rede so dikwels dreig dat dit vaste bewyse van sy wraak sal wees wanneer verworpenes met blindheid en verharding van hulle hart geslaan word nie.

46. Как мы уже говорили, шестое прошение соответствует обетованию, которое дал нам Бог, написав свой закон в наших сердцах [Прит 3:3; 2 Кор 3:3]. Но поскольку мы не можем служить Богу, не ведя непрерывной борьбы - и борьбы тяжкой, требующей огромных усилий, - то здесь мы просим, чтобы Он вооружил нас мощным оружием, подал помощь и защитил, дабы у нас хватило сил одержать победу. Мы убеждены в том, что нуждаемся не только в усмирении и воспитании к послушанию Богу благодатью Св. Духа, но и в его укрепляющей помощи, дабы стать непобедимыми в отношении козней Сатаны и его нападений.

Есть множество видов искушений. Все дурные состояния нашего сознания, приводящие нас к нарушению Закона и вызванные либо нашей собственной похотью, либо дьяволом, суть искушения. Даже вещи, которые сами по себе вовсе не дурны, из-за козней дьявола становятся для нас искушениями, когда являются в нашем воображении для того, чтобы их предмет отвратил нас от Бога (Иак 1:2,14; Мф 4:1,3; 2 Фес 3:5). Эти искушения влекут нас или вправо или влево. Вправо нас отвлекают богатство, сила, почести и тому подобное. Часто кажущиеся добрыми и светлыми, они ослепляют человека и своей сладостью опьяняют его, чтобы заставить позабыть Бога. Влево нас уводят нищета, бесчестье, презрение, горести и тому подобное. Своей беспощадностью они приводят нас в смятение, пугают, лишают доверия и надежды и наконец совсем отчуждают от Бога. И вот, в этом шестом прошении мы просим у Бога, нашего Отца, чтобы Он не попустил нам поддаться искушениям, действующим против нас, - как производимым в нас нашей похотью, так и внушаемым дьяволом. И просим о том, чтобы Он поддержал и укрепил нас своею рукой, дабы благодаря его силе мы стали тверды, могли противостоять всем нападениям злобного врага, какие бы мысли он ни внушал нам; чтобы, с одной стороны, мы обращали во благо то, что он нам внушает, а с другой, не погрязали в самодовольстве, когда преуспеваем в каком-либо деле, и не отчаивались даже в самых тяжких горестях.

Мы, однако, не просим избавить нас от всех искушений. Они нам безусловно необходимы, дабы бодрствовать, иметь добрые стремления и не поддаваться лени. Недаром Давид желал быть искушённым Господом, и Господь не без оснований каждый день искушает верных Ему, наказывая их бесчестьем, нищетой, нравственными терзаниями и прочими видами бремени креста (Пс 25/26:2; Быт 22:1; Втор 8:2; 13:3; 2 Пет 2:9). Но Бог искушает совсем иначе, нежели дьявол. Дьявол искушает, чтобы погубить, проклясть, смутить, уничтожить. Напротив, Бог искушает, чтобы проверить на опыте преданность рабов своих через умерщвление, очищение и прижигание их плоти, испытывая её, ибо плоть, не подавленная подобным образом, ропщет и бунтует сверх всякой меры. Кроме того, дьявол нападает предательски и внезапно, чтобы подавить нас прежде, чем мы подумаем о нападении; Бог же не попускает искушений больших, чем мы способны вынести, и находит добрый выход из них, так чтобы мы могли перенести всё, что Он нам посылает (1 Кор 10:13).

Не имеет особенного значения, понимаем ли мы под словом «лукавый» дьявола или грех. Ибо Сатана - противник, готовящий нашу гибель; грех - оружие, которым он пользуется, чтобы поработить нас и погубить. Поэтому смысл нашего прошения заключается в том, чтобы никакое искушение не победило и не поработило нас, но чтобы силою нашего Господа мы твёрдо противостояли всем нападениям врага. А это значит не поддаваться искушениям, дабы, находясь под защитой нашего Господа, будучи уверенными в его заботе, стать победителями греха, смерти, врат ада и всего царства дьявола. Это и есть быть избавленными от лукавого.

Посему здесь нужно глубоко осознать, что не в нашей власти вступить в битву с дьяволом, этим сильным и страшным бойцом, не в нашей власти выдержать его нападения и противостать его насилию. В противном случае было бы глупостью или насмешкой просить у Бога того, что мы уже имеем. Те, кто самоуверенно готовится бороться с дьяволом, не вполне понимают, с каким врагом им предстоит сражаться, как он силён и хитёр в этом сражении, как хорошо вооружён разнообразным оружием. Но мы просим избавления от его силы, как от пасти рыкающего льва (1 Пет 5:8), каждую минуту будучи готовы к тому, что он разорвёт нас своими когтями и зубами и наконец поглотит, если наш Господь хоть немного отдалится от нас. И вместе с тем, будучи уверены, что если Господь придёт нам на помощь и будет сражаться за нас без нашего участия, то его силой и мы покажем силу (Пс 59/60:14). Пусть другие как угодно полагаются на свою свободную волю и на силу, которой они якобы обладают. Нам же достаточно знать, что одной лишь силою Божьей мы противостоим врагу и можем всё то, что мы можем.

В этом прошении содержится большее, нежели кажется на первый взгляд. Ибо если Дух Божий - наша сила в борьбе против Сатаны, то мы никогда не победим, не избавившись прежде от немощи плоти и не исполнившись силой Духа. Поэтому, прося об избавлении от Сатаны и греха, мы просим о постоянном приобретении новых Божьих милостей, чтобы, достигнув совершенства, мы победили всякое зло. Иным представляется, что нет оснований просить Бога о том, чтобы Он не ввёл нас в искушение, ибо это противоречит его природе: как свидетельствует св. Иаков, Бог не искушает никого (Иак 1:13-14). Но здесь даётся лишь частичный ответ на вопрос: да, похоть - это, собственно говоря, причина всех одолевающих нас искушений, и поэтому они вменяются нам в вину. В самом деле, св. Иаков лишь хочет показать, что напрасно и неправедно пытаться возложить на Бога ответственность за пороки, в которых мы виновны сами. Это не противоречит утверждению, что Бог, когда Ему угодно, отдаёт нас во власть Сатане, чтобы тот толкал нас на путь проклятия, порабощал безудержными страстями и тем самым ввергал в искушение согласно справедливому, но скрытому, тайному суждению. Ибо причина того, что делает Бог, ясная для Него, неведома людям. Из этого я заключаю, что такой способ выражения (св. Иакова) вполне допустим, если мы хорошо сознаём, что многократные угрозы Господа обрушить гнев и мщение на отверженных, поражая их ослеплением и жестокосердием, - не предостережения малым детям.

47. | Tres istae precationes, quibus peculiariter nos ac nostra omnia^b Deo commendamus, evidenter ostendunt quod antea diximus¹, Christianorum orationes publicas esse debere, ac in publicam Ecclesiae aedificationem communionisque fidelium profectum spectare. Non enim sibi quisque privatim dari quicquam postulat: verum omnes in commune, panem nostrum, remissionem peccatorum, ne inducamur in tentationem, ut a maligno liberemur, poscimus. Causa praeterea subiicitur cur tanta sit nobis et petendi audacia, et fiducia obtinendi: || quae tametsi in Latinis exemplaribus non extat, magis tamen apposite hic quadrat quam ut omittenda videatur; || nempe quod eius^c est regnum, et potentia, et gloria in secula seculorum. Haec^d solida tranquillaque est fidei nostrae requies; nam si nostra dignitate nostrae Deo orationes commendandae essent, quis^e vel mutire coram eo^f auderet? Nunc, ut miserrimi simus, ut omnium indignissimi, ut omni commendatione vacui, nunquam tamen orandi nos causa deficiet, nunquam fiducia destituet: quando nec Patri nostro regnum suum, potentia, gloria eripi potest. Ad finem additur, Amen: quo ardor desiderii exprimitur obtinendi quae a Deo petita sunt: et spes nostra confirmatur, huiusmodi omnia iam impetrata esse, et certo nobis concessum iri: quando a Deo promissa sunt², qui fallere non potest. || Atque hoc convenit cum illa quam prius retulimus formula, Fac Domine propter nomen tuum, non 365 propter nos, aut iustitiam nostram¹: qua non tantum finem votorum suorum exprimunt sancti, sed fatentur indignos se esse qui impetrent, nisi Deus causam a seipso petat: ac sibi exorandi esse fiduciam ex sola Dei natura.

47. Ces trois dernieres requestes par lesquelles nous recommandons à Dieu nous et toutes les choses qui nous concernent, monstrent evidemment ce que nous avons devant dit, que les oraisons des Chrestiens doyvent estre communes et tendantes à l’edification et profit general de l’Eglise, et à l’avancement publique de la communion des fidelies. Car par icelles requestes nul ne demande qu’il luy sont donné à part: mais tous en commun nous requerons nostre pain, que nos pechez nous soyent remis, que ne soyons induits en tentation, mais que soyons delivrez du malin. Apres toutes les requestes est adjoustée la cause dont procede si grande audace de demander, et fiance d’obtenir. Laquelle cause combien qu’elle ne soit point exprimée aux livres Latins, neantmoins est tellement convenable à ce lieu, qu’elle ne doit point estre omise: c’est que Le regne, la puissance et la gloire appartiennent à Dieu és siecles des siecles. Et en ceci nous avons un ferme et tranquille repos pour nostre foy. Car si noz oraisons devoyent estre recommandées à Dieu pour nostre dignité, qui seroit celuy qui oseroit seulement ouvrir la bouche devant luy? Maintenant, combien que soyons plus que miserables, plus qu’indignes, et n’ayons du tout rien pour nous priser envers Dieu: toutesfois nous aurons tousjours cause de prier, et ne perdrons jamais nostre confiance, puis qu’à nostre Pere ne peut estre osté le Regne, la puissance et la gloire. Finalement pour conclurre l’oraison, est mis Amen. Enquoy il est exprimée l’ardeur du desir que nous avons d’obtenir toutes les demandes qu’avons faites à Dieu. Et aussi est confermée nostre esperance, que tout ce qu’avons prié nous est accordé, et certainement sera parfait: car il nous est promis de Dieu, qui ne peut mentir en ses promesses. Et cela convient à ce que nous avons cy dessus allegué: Seigneur, fay ce que nous demandons à cause de ton nom, et non pas pour l’amour de nous ou de nostre justice. Car les Saincts parlans ainsi, non seulement monstrent à quelle fin ils prient, mais aussi se confessent estre indignes de rien impetrer, si Dieu ne prenoitla raison d’y estre induit en soymesme: et pourtant que toute leur fiance est en la seule bonté de Dieu, laquelle il a de nature.

47. These three petitions, in which we particularly commend to God ourselves and all our concerns, evidently prove, what we have before asserted, that the prayers of Christians ought to be public, and to regard the public edification of the Church, and the advancement of the communion of believers. For each individual does not supplicate the gift of any favour to himself in particular; but we all in common pray for our bread, the remission of our sins, that we may not be led into temptation, that we may be delivered from evil. The cause is likewise subjoined, which gives us such great boldness in asking, and confidence of obtaining; which, though not to be found in the Latin copies, yet appears too apposite to this place to be omitted—namely, His is the kingdom, and the power, and the glory for ever. This is a solid and secure basis for our faith; for if our prayers were to be recommended to God by our own merit, who could dare to utter a word in his presence? Now, all miserable, unworthy, and destitute as we are of every recommendation, yet we shall never want an argument or plea for our prayers: our confidence can never forsake us; for our Father can never be deprived of his kingdom, power, and glory. The whole is concluded with Amen; which expresses our ardent desire to obtain the blessings supplicated of God, and confirms our hope that all these things are already obtained, and will certainly be granted to us; because they are promised by God, who is incapable of deception. And this agrees with that form of petition already quoted—“Do this, O Lord, for thy name’s sake, not for our sake, or for our righteousness;” in which the saints not only express the end of their prayers, but acknowledge that they are unworthy to obtain it, unless God derive the cause from himself, and that their confidence of success arises solely from his nature.

47. The three last petitions show that the prayers of Christians ought to be public. The conclusion of the Lord’s Prayer. Why the word Amen is added.

These three petitions, in which we specially commend ourselves and all that we have to God, clearly show what we formerly observed (sec. 38, 39), that the prayers of Christians should be public, and have respect to the public edification of the Church and the advancement of believers in spiritual communion. For no one requests that anything should be given to him as an individual, but we all ask in common for daily bread and the forgiveness of sins, not to be led into temptation, but delivered from evil. Moreover, there is subjoined the reason for our great boldness in asking and confidence of obtaining (sec. 11, 36). Although this does not exist in the Latin copies, yet as it accords so well with the whole, we cannot think of omitting it. The words are, THINE IS THE KINGDOM, AND THE POWER, AND THE GLORY, FOR EVER. Here is the calm and firm assurance of our faith.198For were our prayers to be commended to God by our own worth, who would venture even to whisper before him? Now, however wretched we may be, however unworthy, however devoid of commendation, we shall never want a reason for prayer, nor a ground of confidence, since the kingdom, power, and glory, can never be wrested from our Father. The last word is AMEN, by which is expressed the eagerness of our desire to obtain the things which we ask, while our hope is confirmed, that all things have already been obtained and will assuredly be granted to us, seeing they have been promised by God, who cannot deceive. This accords with the form of expression to which we have already adverted: “Grant, O Lord, for thy name’s sake, not on account of us or of our righteousness.” By this the saints not only express the end of their prayers, but confess that they are unworthy of obtaining did not God find the cause in himself and were not their confidence founded entirely on his nature.

47. Deze drie beden, door welke wij in het bijzonder onszelf en al het onze aan God opdragen, tonen duidelijk aan, wat wij vroeger zeiden, dat de gebeden der Christenen openbaar moeten zijn en de openbare stichting der kerk en de bevordering van de gemeenschap der gelovigen bedoelen. Want niemand bidt, dat hem persoonlijk iets gegeven wordt, maar wij bidden allen gemeenschappelijk ons brood, vergeving der zonden, dat wij niet in verzoeking geleid worden, dat wij van de boze verlost worden. Bovendien wordt de oorzaak toegevoegd, waarom wij zo grote vrijmoedigheid hebben om te bidden en een zo groot vertrouwen, dat we zullen verkrijgen; en ofschoon die oorzaak in de Latijnse Bijbels niet staat, past zij toch te geschikt dan dat ze zou moeten weggelaten worden. Namelijk, dat van Hem is het Koninkrijk, en de macht en de heerlijkheid tot in eeuwigheid. Dit is de vaste en kalme rust van ons geloof. Want indien onze gebeden Gode opgedragen waren door onze waardigheid, wie zou dan voor Hem zelfs een kik durven geven? Maar nu, ook al zijn wij de ellendigsten, de onwaardigsten van allen en ontbloot van elke aanbeveling, zal ons toch nooit de oorzaak ontbreken om te bidden en nooit het vertrouwen ons in de steek laten, aangezien ook aan onze Vader zijn Koninkrijk, macht en heerlijkheid niet kan ontroofd worden. Aan 't einde wordt toegevoegd: Amen; waardoor wordt uitgedrukt de vurigheid van ons verlangen om te verkrijgen, wat we van God gebeden hebben, en onze hoop wordt versterkt, dat al deze dingen reeds verkregen zijn, en ons zekerlijk zullen toegestaan worden, omdat ze beloofd zijn door God, die niet kan bedriegen. En dit komt overeen met die formule, die ik eerst vermeld heb: Here, doe het om uws naams wil, niet om onzent of onzer gerechtigheids wil, waardoor de heiligen niet allen het doel hunner begeerten uitdrukken, maar ook bekennen, dat ze onwaardig zijn om ze te verkrijgen, tenzij God oorzaak uit zichzelf neemt, en dat hun vertrouwen, dat ze God zullen verbidden, alleen voortkomt uit Gods natuur.

47. Der Schluß

Diese drei Bitten, in denen wir besonders uns selbst und alles, was wir haben, Gott ans Herz legen, zeigen nun mit voller Klarheit, was wir bereits oben ausführten: die Gebete der Christen müssen auch die anderen mit umfassen und ihr Ziel in der gemeinsamen Erbauung der Kirche und in der Förderung der Gemeinschaft der Gläubigen haben. Denn es begehrt hier nicht der einzelne, es möchte ihm für sich selbst etwas gegeben werden, sondern wir bitten alle miteinander um unser täglich Brot, um die Vergebung unserer Sünden und darum, daß uns Gott nicht in Versuchung führe, sondern von dem Bösen erlöse!

Dann folgt auch zu dem allen noch die Ursache, weshalb wir solche Freudigkeit haben dürfen, zu beten, und solche Zuversicht, etwas zu erlangen. Dieses Stück findet sich allerdings in den lateinischen Handschriften nicht; aber es paßt doch zu gut hierher, als daß es mir recht schiene, es auszulassen; es lautet: „Denn dein 611 ist das Reich und die Kraft und die Herrlichkeit in Ewigkeit“. Das ist die unverbrüchliche und sichere Ruhe unseres Glaubens; denn wenn unsere Gebete sich durch unsere Würdigkeit vor Gott in Empfehlung bringen sollten - wer würde da auch nur vor ihm zu mucksen wagen? Nun aber wird uns, ob wir auch die Elendesten, ob wir auch die Unwürdigsten von allen sind und nichts haben, dessen wir uns rühmen könnten, doch nie die Ursache zum Beten abgehen, nie die Zuversicht fehlen; denn man kann auch unserem Vater nicht sein Reich, seine Macht und seine Herrlichkeit entreißen!

Zum Schluß wird dann hinzugesetzt: „Amen“. Damit kommt die Inbrunst des Wunsches zum Ausdruck, zu erlangen, was man von Gott erbeten hat. Auch wird so unsere Hoffnung gestärkt, daß wir all dies bereits erlangt haben und es uns ganz sicher widerfahren wird, weil Gott es verheißen hat, Gott, der nicht trügen kann! Das stimmt denn auch mit der oben bereits mitgeteilten Formel überein: „Herr, tue es, um deines Namens willen, nicht um unsert- oder um unserer Gerechtigkeit willen“ (vgl. Dan. 9,18f.). Denn damit bringen die Heiligen nicht bloß das Ziel ihrer Wünsche zum Ausdruck, sondern sie bekennen, daß sie unwürdig sind, etwas zu empfangen, wenn Gott nicht die Ursache dazu aus sich selber nimmt, und daß ihnen die Zuversicht, etwas gewährt zu erhalten, einzig und allein aus Gottes Wesen kommt!

47. Die slot: “Want aan U behoort die koninkryk en die mag en die heerlikheid tot in ewigheid”

Hierdie drie bedes waarin ons onsself en alles wat ons het, besonderlik aan God opdra, toon duidelik wat ons tevore gesê het,⁴⁰³ naamlik dat Christene se gebede openbaar moet wees en op die openbare stigting van die kerk en die bevordering van die gemeenskap van die gelowiges gemik moet wees. Want hier bid niemand dat iets aan hom persoonlik gegee moet word nie, maar ons bid almal saam vir ons brood, sondevergiffenis, dat ons nie in versoeking gelei moet word nie en dat ons van die bose verlos moet word. Hierbenewens word die rede bygevoeg waarom ons so ’n groot vrymoedigheid het om te bid sowel as so ’n groot vertroue dat ons dit sal verkry. Hoewel dit nie in Latynse eksemplare (van die Skrif) voorkom nie, is dit hier so paslik dat dit klaarblyklik nie 1152 weggelaat moet word nie. Dit is naamlik dat die koninkryk en die mag en die heerlikheid tot in ewigheid aan Hom behoort. Dit is vaste en kalm berusting vir ons geloof. Want as ons ons gebede na aanleiding van ons eie aansien aan God moes opdra, wie sou dan kon waag om selfs voor Hom te fluister? Hoewel ons nou uiters ellendig is en die onwaardigste van alles, en al sou ons elke aanbeveling kortkom, sal rede om te bid ons nogtans nooit ontbreek en vertroue om te bid ons nooit in die steek laat nie, want sy koninkryk, sy mag en sy heerlikheid kan nooit van ons Vader weggeruk word nie.

Aan die einde word bygevoeg: Amen. Daarmee word die vuur van ons verlange om te kry wat ons God gebid het, uitgedruk en ons hoop versterk dat al die dinge van hierdie aard reeds verkry is en gewis aan ons gegun sal word omdat dit deur God beloof is, wat nie kan bedrieg nie.⁴⁰⁴ Dit stem ook ooreen met die formulering wat ons tevore vermeld het:

Here, doen dit om u Naam ontwil en nie om ons of ons geregtigheid se ontwil nie.⁴⁰⁵ Hiermee druk die heiliges nie alleen die doel van hulle begeertes uit nie, maar hulle erken ook dat hulle nie waardig is om dit te verkry nie tensy God die rede om dit te doen uit Homself neem en dat hulle vertroue om verhoor te word uit God se natuur alleen kom.

Samevatting en slotopmerkings (Afdeling 48 - 49)

47. Эти три прошения, в которых мы вручаем Богу самих себя и всё то, что нас касается, со всей очевидностью подтверждают сказанное нами ранее (разделы 38-39): молитвы христиан должны быть общими и устремлёнными к утверждению Церкви и её пользе, к преуспеванию сообщества верующих. Ибо в этих прошениях никто не говорит о том, чтобы что-то было дано ему отдельно от других, но все вместе просим мы о нашем хлебе, о том, чтобы были прощены нам грехи, чтобы не были мы введены в искушение, но избавлены от лукавого. После всех прошений указана причина, от которой происходит великое дерзновение просить и уверенность получить. Эта причина, хотя она и отсутствует в латинских книгах, настолько соответствует сказанному, что о ней нельзя умолчать: чтобы Царство, сила и слава принадлежала Богу во веки веков.

ИБО ТВОЁ ЕСТЬ ЦАРСТВО И СИЛА И СЛАВА ВО ВЕКИ. АМИНЬ

В этом наша вера обретает твёрдый и надёжный покой. Если бы мы возносили молитвы Богу, взирая на свои достоинства, то кто бы осмелился раскрыть рот перед Ним? Но на самом деле, хотя мы более чем немощны, более чем недостойны и не имеем ничего, чтобы похвалиться перед Богом, у нас всегда есть возможность молиться и никогда не исчезает доверие, потому что Отец наш не может лишиться Царства, силы и славы.

В заключение Молитвы звучит «аминь». Им выражается пылкое желание получить исполнение всех прошений, высказанных Богу. И подтверждается упование, что всё, о чём мы молились, нам будет дано и будет совершенно. Ибо это обетовано Богом, который не может лгать. Всё это полностью соответствует сказанному выше (разделы 8 и 41): Господи, сделай то, о чём мы просим, ради Имени твоего, а не ради любви к нам или нашей праведности [Дан 9:18-19]. Говорящие так святые не только показывают, для чего они молятся, но и объявляют, что недостойны получить что-либо, если Бог сам не найдёт оснований им это дать. И посему всё их доверие заключено в одной только доброте Бога, которой Он обладает по природе.

48. | Habemus quicquid a Deo petere debemus, ac omnino etiam possumus, descriptum hac formula, et velut orandi regula ab optimo magistro Christo tradita: quem nobis Doctorem Pater praefecit, et quem unum auscultari^a voluit [Matth. 17. a. 5]. Nam et aeterna eius sapientia semper fuit [Iesa. 11. a. 2]: et homo factus, Angelus magni consilii hominibus datus est^b. Atque adeo numeris omnibus absoluta est haec oratio, ut quicquid illi extraneum alienumque additur, quod ad eam referri non possit, impium sit et indignum quod a Deo probetur^c [Vide Aug. de oratione ad Probam.]^{d 2}. Hac enim summa praescripsit quid se dignum, quid sibi acceptum, quid necessarium nobis sit, quid denique concedere ipse velit. Quamobrem qui ultra progredi audent, et praeter haec aliquid a Deo^e postulare, primum quidem sapientiae Dei ex suo addere volunt (quod sine insana blasphemia esse non potest) deinde sub voluntate Dei non se continent: sed ea contempta, longius cupiditate evagantur. Postremo nihil unquam assequentur, quum sine fide orent. Quin^f vero omnes eiusmodi orationes citra fidem fiant nihil est dubium: quia hic abest verbum Dei, quo nisi fides semper nititur, stare nullo modo potest. Qui vero posthabita magistri regula suis votis indulgent^g, non modo verbo Dei carent, sed quantum omni conatu valent adversantur. || Eleganter ergo non minus, quam vere Tertullianus legitimam orationem nuncupavit [De fuga in persecutione]³: alias omnes exleges et illicitas esse tacite indicans.

48. Nous voyons tout ce que nous devons, et qu’entierement aussi nous pouvons demander à Dieu, estre descrit et contenu en ceste oraison, reigle et formulaire de prier qui nous a esté baillée par nostre bon maistre Jesus Christ, lequel par le Pere nous a esté ordonné Docteur: et lequel il veut estre seul escouté et obey (Matth. 17:5). Car il a tousjours esté sa sapience eternelle, entant qu’il est Dieu: et entant qu’il a esté fait homme, il a esté son grand ambassadeur et messagier donné aux hommes. Et tellement est ceste oraison parfaite, que toute autre chose qu’on y adjouste, laquelle ne s’y peut rapporter, est contre Dieu, et ne nous sera jamais ottroyée de luy. Car icy il nous a declairé tout ce qui luy est agreable, tout ce qui nous est necessaire, et tout ce qu’il nous veut donner.⁸⁰ Parquoy tous ceux qui veulent aller plus avant, et qui presument de requerir autre chose à Dieu qui ne soit comprinse et entendue en ceste oraison, premierement ils veulent adjouster du leur à la sapience de Dieu (qui est un grand blaspheme). Secondement, ils ne se contentent point de la volonté de Dieu, et ne se contiennent sous icelle. Tiercement, ils ne seront point exaucez, d’autant qu’ils ne prient point en foy. Or qu’ils ne puissent point ainsi prier en foy, il est trescertain; car en cela ils n’ont nulle parolle de Dieu pour eux, sur laquelle si la foy ne s’appuye, elle ne peut nullement estre. Or ceux qui en delaissant la reigle du Maistre, se donnent congé en leurs souhaits et prieres d’ensuyvre ce que leur fantasie porte, non seulement ils n’ont point de parolle de Dieu, mais tant qu’ils peuvent ils y contreviennent. Tertullien donc a parlé bien vray et tresproprement, l’appellant l’Oraison legitime;⁸¹ signifiant tacitement que toutes autres sont irregulieres et illicites.

48. Whatever we ought, or are even at liberty, to seek from God, is stated to us in this model and directory for prayer, given by that best of masters, Christ, whom the Father has set over us as our Teacher, and to whom alone he has enjoined us to listen.⁴³⁵ For he was always his eternal wisdom, 137and being made man, was given to men as the Angel of great counsel.⁴³⁶ And this prayer is so comprehensive and complete, that whatever addition is made of any thing extraneous or foreign, not capable of being referred to it, is impious and unworthy of the approbation of God. For in this summary he has prescribed what is worthy of him, what is acceptable to him, what is necessary for us, and, in a word, what he chooses to bestow. Wherefore those who presume to go beyond it, and to ask of God any thing else, in the first place, are determined to make some addition of their own to the wisdom of God, which cannot be done without folly and blasphemy; in the next place, despising the limits fixed by the will of God, they are led far astray by their own irregular desires; and in the last place, they will never obtain any thing, since they pray without faith. And there is no doubt that all prayers of this kind are made without faith, because they are not sanctioned by the word of God, the only basis on which faith can stand. But they who neglect the Master’s rule, and indulge their own desires, not only deviate from the word of God, but make all possible opposition against it. With equal beauty and truth, therefore, Tertullian has called this a legitimate prayer, tacitly implying, that all others are irregular and unlawful.

48. The Lord’s Prayer contains every thing that we can or ought to ask of God. Those who go beyond it sin in three ways.

All things that we ought, indeed all that we are able, to ask of God, are contained in this formula, and as it were rule, of prayer delivered by Christ, our divine Master, whom the Father has appointed to be our teacher, and to whom alone he would have us to listen (Mt. 17:5). For he ever was the eternal wisdom of the Father, and being made man, was manifested as the Wonderful, the Counsellor (Isa. 11:2). Accordingly, this prayer is complete in all its parts, so complete, that whatever is extraneous and foreign to it, whatever cannot be referred to it, is impious and unworthy of the approbation of God. For he has here summarily prescribed what is worthy of him, what is acceptable to him, and what is necessary for us; in short, whatever he is pleased to grant. Those, therefore, who presume to go further and ask something more from God, first seek to add of their own to the wisdom of God (this it is insane blasphemy to do); secondly, refusing to confine themselves within the will of God, and despising it, they wander as their cupidity directs; lastly, they will never obtain anything, seeing they pray without faith. For there cannot be a doubt that all such prayers are made without faith, because at variance with the word of God, on which if faith do not always lean it cannot possibly stand. Those who, disregarding the Master’s rule, indulge their own wishes, not only have not the word of God, but as much as in them lies oppose it. Hence Tertullian (De Fuga in Persequutione) has not less truly than elegantly termed it Lawful Prayer, tacitly intimating that all other prayers are lawless and illicit.

48. We hebben alles, wat wij van God moeten en in 't algemeen kunnen bidden, hier voor ons, beschreven in dit formulier en als het ware deze regel des gebeds, die ons door de allerbeste Meester Christus geleerd is, welke de Vader over ons gesteld heeft als een leraar en naar wie alleen Hij gewild heeft, dat geluisterd wordt (Matt. 17:5) Want Hij is altijd zijn eeuwige Wijsheid geweest, en mens geworden is Hij de mensen gegeven tot een Engel van grote raad. En dit gebed is zo in alle opzichten volmaakt, dat al wat er van buiten af en vreemd aan wordt toegevoegd, en wat er niet mee in overeenstemming kan worden gebracht, goddeloos is en niet waardig om door God goedgekeurd te worden. Want in deze hoofdsom heeft Hij voorgeschreven wat zijner waardig, Hem aangenaam en noodzakelijk is voor ons, en eindelijk wat Hij wil schenken. Zij derhalve, die verder durven gaan en behalve dit iets van God durven vragen, willen in de eerste plaats iets van het hunne toevoegen aan de wijsheid Gods, wat niet zonder dolzinnige godslastering kan gebeuren; vervolgens houden zij zich niet onder Gods wil, maar verachten die, en dwalen door hun begeerlijkheid verder af. Ten slotte zullen ze nooit iets verkrijgen, daar ze zonder geloof bidden. En dat al dergelijke gebeden zonder geloof gedaan worden, is niet twijfelachtig; want daarbij is Gods Woord niet aanwezig, en wanneer het geloof daarop niet altijd steunt, kan het geenszins bestaan. En zij, die de regel van hun Meester achterstellen en aan hun eigen begeerten toegeven, missen niet alleen Gods Woord, maar verzetten zich ertegen met alle kracht zoveel zij kunnen. Dus heeft Tertullianus¹ even schoon als juist dit gebed het wettige gebed genoemd, daarmee stilzwijgend aanduidende, dat alle andere gebeden buiten de wet en ongeoorloofd zijn.

48. Das Gebet des Herrn als bindende Regel

So finden wir alles, was wir von Gott erbitten sollen und auch überhaupt erbitten können, in dieser Form oder auch gleichsam: dieser Regel des Gebets beschrieben, die uns Christus, der beste Lehrmeister gelehrt hat; diesen Christus aber hat Gott uns ja zum Lehrer gesetzt, und auf ihn sollen wir nach seinem Willen allein hören! (Matth. 17,5). Er ist allezeit Gottes ewige Weisheit gewesen (Jes. 11,2). Und als er Mensch wurde, da wurde er den Menschen als ein Gottesbote von „wunderbarem Rat“ gegeben (Jes. 9,5).

Dies Gebet ist nun aber in allen Stücken so vollkommen, daß alles Fremde, von außen Hinzukommende, das sich nicht mit ihm in Übereinstimmung bringen läßt, gottlos und nicht würdig ist, von Gott gebilligt zu werden! (vgl. Augustin, Brief 130). Denn in dieser Zusammenfassung hat er uns vorgezeichnet, was seiner würdig, was ihm wohlgefällig und was uns vonnöten ist, kurz, was er uns gewähren will.

Wer also weiter zu gehen und über dies hinaus von Gott etwas zu begehren wagt, der will zunächst Gottes Weisheit aus dem Eigenen heraus etwas zusetzen - und das kann ohne unsinnige Lästerung nicht abgehen! -, er hält sich aber weiter auch nicht unter Gottes Willen, sondern verachtet ihn und läßt sich von seiner Begehrlichkeit ins Weite treiben. Schließlich aber erlangt er auch nie und nimmer etwas, weil er ohne Glauben betet. Denn es ist außer Zweifel, daß alle solchen Gebete ohne Glauben geschehen; es fehlt nämlich hier das Wort Gottes, und wenn sich der Glaube nicht darauf stützt, dann kann er unter keinen Umständen bestehen. Wer aber die Regel des Meisters beiseite läßt und sich nachsichtig seinen eigenen Wünschen hingibt, der ist nicht nur ohne Gottes Wort, sondern ist ihm, soweit er es mit seinem Unterfangen vermag, entgegen! Deshalb hat Tertullian dies Gebet ebenso trefflich wie wahr das „rechte“ Gebet genannt (Von der Flucht in der Verfolgung, 2), und damit deutet er stillschweigend an, daß alle anderen Gebete außerhalb des Gesetzes stehen und unerlaubt sind.

48. Die eerbied wat aan hierdie gebedsreëls verskuldig is

Alles wat ons van God moet bid - en oor die algemeen ook kan bid - is in hierdie formulier opgeteken as ’n gebedsreël wat ons deur die beste Onderwyser, naamlik Christus, geleer is. Die Vader het Hom as Leraar oor ons aangestel, en dit was sy wil dat na Hom alleen geluister moet word.⁴⁰⁶ Hy was immers altyd sy ewige wysheid,⁴⁰⁷ en toe Hy mens geword het, is Hy as Engel van groot raad aan die mense gegee.⁴⁰⁸ Hierdie gebed is daarom in alle opsigte so volmaak dat iets wat van buite en vreemd daaraan toegevoeg en nie daarop betrek kan word nie, goddeloos is en nie waardig is om deur God goedgekeur te word nie.⁴⁰⁹ Want in hierdie samevatting het Hy voorgeskryf wat Hom waardig, vir Hom aanneemlik en vir ons noodsaaklik is - kortom: wat Hy gewillig is 1153 om toe te staan. Mense wat daarom waag om verder te gaan en om hierbenewens nog iets anders van God af te bid, wil inderdaad ten eerste iets van hulle eie by God se wysheid byvoeg - iets wat nie sonder waansinnige lastering kan gebeur nie. Vervolgens hou hulle hulle nie onder God se wil nie maar hulle veronagsaam dit, en vanweë hulle begeerte dwaal hulle te ver daarvan af. Ten slotte sal hulle nooit iets kry nie, aangesien hulle sonder geloof bid. Daar bestaan trouens geen twyfel dat al sulke gebede sonder geloof gedoen word, want die Woord van God is hierby afwesig, en as die geloof nie altyd hierop gegrond is nie, kan dit hoegenaamd nie staande bly nie. Mense wat die reël van die Meester op die agtergrond skuif en aan hulle eie begeertes toegee, is inderdaad nie alleen sonder die Woord van God nie maar hulle verset hulle ook soveel hulle kan daarteen. Tertullianus het die gebed derhalwe ewe aantreklik as waaragtig ’n wettige gebed genoem.⁴¹⁰ Hiermee gee hy te kenne dat alle ander gebede onwettig en ongeoorloof is.

48. Всё, что мы должны, равно как и всё, что мы вправе просить у Бога, содержится в этой Молитве и в молитвенном правиле. Они даны нам нашим добрым Пастырем Иисусом Христом, которого Отец послал как Наставника (Docteur) и которого одного, согласно его желанию, мы должны слушать и слушаться (Мф 17:5), Он всегда был его вечной мудростью. Будучи Богом и став человеком, Он - великий Божий Посланец, данный людям. Эта Молитва настолько совершенна, что любое не согласное с нею дополнение направлено против Бога и никогда не будет Им дозволено. В ней Он объявляет всё то, что Ему угодно, всё то, что нам нужно, и все то, что Он хочет нам дать (Августин. Письмо 130, XII, 22 cл. (МРL, XXXIII, 502 р.)).

Поэтому люди, которые желают пойти дальше и полагают получить от Бога нечто иное, не содержащееся и не подразумеваемое в этой Молитве, хотят, во-первых, добавить что-то своё к Божественной Премудрости (а это - великое богохульство). Во-вторых, они не удовлетворяются Божьей волей и не покоряются ей. В-третьих, они не будут услышаны, потому что молятся без веры. Невозможность для них молиться с верою совершенно очевидна: для них как бы нет слова Божьего, а если вера не опирается на него, то она вообще не может существовать. Те, кто, не подчиняясь правилу Наставника, позволяет себе в своих желаниях и молитвах следовать за собственными фантазиями, не только ничего не воспринимают от слова Божьего, но, насколько это в их силах, противостоят ему. Тертуллиан очень верно называл эту Молитву «Законной Молитвой» (Тертуллиан. О бегстве преследуемых, II (МРL, II, 126)), молчаливо подразумевая, что все прочие незаконны и неправильны.

49. | Haec ita nolumus accipi quasi hac precandi formula astringamur, ut nec verbum aut syllabam mutare liceat. Multae enim passim in Scripturis leguntur orationes, verbis ab ista longe diversae, eodem tamen Spiritu conscriptae, et quarum usus valde utilis nobis est. || Multae ab eodem Spiritu fidelibus assidue suggeruntur, quae verborum similitudine non ita multum conveniunt. || Id duntaxat sic docendo agimus, nequis omnino aliud quaerat, expectet, aut postulet, quam 366 quod hac oratione summatim comprehensum est, et verbis licet diversissimis, sensu tamen non variet. Quo modo omnes et^a quae in Scripturis habentur, et quae ex piis pectoribus prodeunt^b orationes, in hanc conferri certum est; nullam sane reperire usquam liceat, quae huius perfectionem aequare, nedum superare possit. Nihil hic omissum est quod in Dei laudes cogitari, nihil quod homini pro suis commodis in mentem venire debeat; et adeo quidem exacte, ut omnibus merito spes ablata sit melius aliquid tentandi. In summa, meminerimus hanc divinae sapientiae esse doctrinam: quae quod voluit, docuit: voluit autem quod necesse fuit.

49. Nous ne voulons pourtant cecy estre ainsi prins et entendu, comme si nous devions tellement estre astreints à ceste oraison et formulaire de prier, qu’il ne fust licite d’en changer une syllabe, ne d’user d’autres parolles en priant. Car nous avons beaucoup d’oraisons par tout en l’Escriture bien diverses en parolle de ceste-cy, escrites toutesfois d’un mesme Esprit, et desquelles l’usage nous est grandement utile. Plusieurs aussi sont suggerées assiduellement aux fideles par un mesme Esprit: lesquelles ne conviennent pas du tout en similitude de parolles. Seulement nous voulons enseigner, qu’entierement nul ne cherche, n’attende et ne requiere autre chose, que ce qui est sommairement comprins en ceste-cy. Et combien qu’il face demande bien diverse en parolles, toutesfois que de sens elle ne varie nullement. Comme il est certain que toutes autres oraisons de l’Escriture, et celles dont usent les fideles, se rapportent à ceste-cy. Vrayement il ne s’en peut trouver nulle autre, qu’on puisse non pas preferer, mais aussi equiparer à la perfection de ceste-cy. Car il n’y a rien esté laissé de tout ce qu’on peut penser pour les louanges de Dieu, ne de tout ce que l’homme doit desirer pour son profit et commodité. Et tout ce y est si bien et si parfaitement comprins, qu’à tous toute esperance est bien ostée de pouvoir inventer autre meilleur formulaire d’oraison. En somme, ayons seuvenance que ceste est la doctrine de la Sapience de Dieu, qui a enseigné ce qu’elle a voulu, et a voulu ce qui estoit besoin.

49. We would not here be understood, as if we were confined to this form of prayer, without the liberty of changing a word or syllable. For the Scriptures contain many prayers, expressed in words very different from this, yet written by the same Spirit, and very profitable for our use. Many, which have little verbal resemblance to it, are continually suggested to believers by the same Spirit. We only mean by these observations, that no one should even seek, expect, or ask for any thing that is not summarily comprehended in this prayer, though there may be a diversity of expression, without any variation of sense. As it is certain that all the prayers contained in the Scriptures, or proceeding from pious hearts, are referred to this, so it is impossible to find one any where which can surpass or even equal the perfection of this. Here is nothing omitted which ought to be recollected for the praises of God, nothing that should occur to the mind of man for his own advantage; and the whole is so complete, as justly to inspire universal despair of attempting any improvement. To conclude; let us remember, that this is the teaching of Divine wisdom, which taught what it willed, and willed what is needful.

49. We may, after the example of the saints, frame our prayers in different words, provided there is no difference in meaning.

By this, however, we would not have it understood that we are so restricted to this form of prayer as to make it unlawful to change a word or syllable of it. For in Scripture we meet with many prayers differing greatly from it in word, yet written by the same Spirit, and capable of being used by us with the greatest advantage. Many prayers also are continually suggested to believers by the same Spirit, though in expression they bear no great resemblance to it. All we mean to say is, that no man should wish, expect, or ask anything199which is not summarily comprehended in this prayer. Though the words may be very different, there must be no difference in the sense. In this way, all prayers, both those which are contained in the Scripture, and those which come forth from pious breasts, must be referred to it, certainly none can ever equal it, far less surpass it in perfection. It omits nothing which we can conceive in praise of God, nothing which we can imagine advantageous to man, and the whole is so exact that all hope of improving it may well be renounced. In short, let us remember that we have here the doctrine of heavenly wisdom. God has taught what he willed; he willed what was necessary.

49. We willen niet, dat dit zo opgevat wordt, alsof wij aan dit gebedsformulier gebonden waren, zodat we geen woord of lettergreep mogen veranderen. Want overal in de Schrift kan men vele gebeden lezen, die in woorden ver van dit gebed verschillen, maar die toch door dezelfde Geest geschreven zijn, en wier gebruik voor ons zeer nuttig is. Vele gebeden worden ook de gelovigen voortdurend door dezelfde Geest ingegeven, die in gelijkheid van woorden niet zo veel met dit gebed overeenkomen. Door aldus te leren bedoelen wij slechts dit, dat niemand ooit iets anders mag zoeken, verwachten of vragen, dan wat in dit gebed als in een hoofdsom begrepen is, en ook al bidt hij met geheel anderen woorden, hij toch in hun betekenis er niet van mag afwijken. Gelijk alle gebeden, die men in de Schrift leest, en die uit vrome harten voortkomen, ongetwijfeld zich bij dit gebed aansluiten; en voorzeker kan men nergens een gebed vinden, dat de volmaaktheid van dit gebed kan evenaren, laat staan te boven gaan. Hier is niets weggelaten, wat tot Gods eer bedacht kan worden, niets wat de mens tot zijn voordeel in de geest kan komen. En dat wel op zo nauwkeurige wijze, dat men recht aan allen de hoop ontnomen is om iets beters te beproeven. Kortom, laat ons bedenken dat dit de leer is der Goddelijke wijsheid: die geleerd heeft, wat zij wilde, en gewild heeft, wat noodzakelijk was.

49. Das Gebet des Herrn bindet uns nicht an seinen Wortlaut, sondern an seinen Inhalt

Das wollen wir nun aber nicht so verstanden wissen, als ob wir an die Form des Gebets in der Weise gebunden wären, daß wir kein Wort und keine Silbe ändern dürften. Denn wir bekommen doch in der Schrift immer wieder viele Gebete zu lesen, die den Worten nach von dem Gebet des Herrn sehr verschieden sind, aber doch von dem gleichen Geist gestaltet sind, und deren Gebrauch für uns sehr nütze ist. Der gleiche Geist legt den Gläubigen immerfort viele Gebete in den 612 Mund, die in der Ähnlichkeit der Worte mit diesem Gebet nicht so sehr übereinstimmen. Nein, es geht uns mit unserer Lehre nur darum, daß niemand etwas anderes sucht, erwartet oder begehrt, als was in diesem Gebet wie in einer Summe zusammengefaßt ist. Mag er auch noch so verschiedene Worte brauchen, so soll er doch im Sinn keine Abweichung eintreten lassen. Auf diese Weise sind sicherlich alle Gebete, die wir in der Schrift vor uns haben, wie auch alle, die aus einem gläubigen Herzen hervorgehen, auf dies eine Gebet bezogen, und es wird sich wahrlich nie eines finden lassen, das seiner Vollkommenheit gleichkommen, geschweige denn über sie hinausgelangen könnte! Hier ist nichts ausgelassen, was wir zum Lobpreis Gottes bedenken sollen, nichts aber auch, was uns zu unserem eigenen Wohl in den Sinn kommen soll. Und das alles ist so genau ausgedrückt, daß billigerweise jeder die Hoffnung verlieren muß, etwas Besseres zu versuchen! Kurz, wir sollen bedenken, daß wir hier die Unterweisung der göttlichen Weisheit vor uns haben: was ihr Wille ist, das hat sie uns kundgetan, und sie hat nur gewollt, was notwendig war!

49. Dit beteken egter nie dat slaafs aan die woorde van die ‘Onse Vader’ vasgeklem moet word nie

Nou bedoel ons nie dat dit so opgeneem moet word asof ons aan hierdie gebedsformulier gebind word om geen woord of lettergreep daarin te verander nie. Ons lees immers oral in die Skrif baie gebede wat in woorde ver van hierdie gebed verskil maar wat nogtans deur dieselfde Gees geskryf is en waarvan die gebruik baie voordelig vir ons is. Baie gebede word ook voortdurend deur dieselfde Gees aan gelowiges gegee wat nie soveel in gelykheid van die woorde hiermee ooreenstem nie.

Deur dit so te leer bedoel ons slegs dat niemand hoegenaamd iets anders moet vra, verwag of versoek as wat opsommenderwys in hierdie gebed ingesluit is nie, en al sou dit in woorde wees wat heeltemal hiervan verskil, mag dit nogtans nie in betekenis verskil nie. Ons weet dat al die gebede - sowel die wat in die Skrif voorkom as die wat uit  vroom harte spruit - by hierdie gebed aansluit en dat daar in elk geval nêrens ’n gebed te vinde is wat die volmaaktheid hiervan ewenaar nie - wat nog te sê van te bowe gaan. Hier is niks weggelaat wat tot God se lof bedink kan word nie, niks wat tot die mens se voordeel in die gedagte kan opkom nie. Dit is inderdaad so noukeurig dat die verwagting om iets beters te probeer skep, almal ontneem is.

Samevattend kom dit hierop neer: laat ons in gedagte hou dat dit die leer van Goddelike wysheid is wat geleer het wat sy wil was, en gewil het wat noodsaaklik was.

1154 Besondere gebedsgeleenthede en volharding in die gebed (Afdeling 50 - 52)

49. Мы не хотим быть поняты таким образом, будто мы настолько привязаны к этой Молитве и к этому молитвенному правилу, что не считаем позволительным изменить в ней хоть слово и, совершая молитву, пользоваться другими выражениями. Повсюду в Писании нам даётся множество молитв, весьма отличных от этой, но написанных тем же Духом. Их использование очень полезно. Дух усердно внушал верующим многие молитвы, которые совершенно не совпадают друг с другом словами и формой. Мы лишь хотим убедить читателей, что никто не должен искать, ожидать и просить иного, нежели то, что в сжатом виде содержится в этой Молитве. И хотя просьбы различаются словами, суть их ничуть не меняется. Совершенно очевидно, что все другие молитвы в Писании и молитвы, которые совершают верующие, согласуются с этой. В самом деле, невозможно отыскать никакой другой молитвы, - а тем более предпочесть её, - которая была бы сопоставима по совершенству с «Отче наш». Ибо нам не дано ничего и нельзя помыслить ничего лучшего, чтобы восхвалить Бога, ничего лучшего, что человек должен желать для собственной пользы и преуспевания. И всё это выражено так хорошо и совершенно, что у всех отнята надежда придумать лучшую молитву. Итак, будем помнить, что эта Молитва есть изложение Премудрости Божьей, которое учит тому, что она пожелала, и хочет того, что необходимо.

50. Quanquam autem supra iam dictum est¹, sublatis ad Deum animis semper suspirandum, et sine intermissione orandum: quando tamen ea nostra est imbecillitas quae multis adminiculis sustentari, is noster torpor qui calcaribus excitari opus habeat: convenit ut sibi quisque nostrum exercitationis causa peculiares horas constituat quae non sine oratione effluant, et quae totos animi affectus in hoc penitus occupatos habeant: nempe dum mane surgimus, antequam diurnam operam aggredimur, dum ad pastum discumbimus, dum Dei benedictione pasti sumus, dum ad quietem nos recipimus. Haec modo sit non superstitiosa horarum observatio, quibus, ceu pensum Deo solventes, in caeteras horas defuncti nobis videamur: sed imbecillitatis nostrae paedagogia, qua sic exerceatur, et subinde^c stimuletur. Praesertim sollicite curandum est^d, quoties aliqua rerum angustia aut ipsi premimur, aut premi alios videmus, ut^e ad eum statim citatis non pedibus sed animis recurramus: deinde nequam aut nostram aut aliorum prosperitatem praeterire sinamus, quin laude ac gratiarum actione manum eius agnoscere nos testemur. Postremo, hoc in omni oratione diligenter observandum est, ne certis circunstantiis Deum alligare velimus, nec^f illi praescribere, quo quid tempore, quo loco, qua ratione facturus sit. Qualiter hac oratione docemur nullam illi legem figere, aut conditionem imponere: sed eius arbitrio permittere, ut quae facturus est, qua sibi ratione, quo tempore, quo loco visum fuerit, faciat². Propterea^g antequam ullam pro nobis precem concipimus, praefamur 367 ut eius voluntas fiat: ubi iam eius voluntati nostram subiicimus; quo non secus ac^a iniecto fraeno coercita, Deum in ordinem cogere ne praesumat, sed eum votorum omnium suorum arbitrum ac moderatorem statuat.

50. Et combien que, comme devant a esté dit, il nous faut tousjours souspirer et prier sans cesse, ayans noz cœurs eslevez à Dieu: pource toutesfois que nostre fragilité est telle, qu’elle a affaire de beaucoup d’aides, et que nostre paresse a grand besoin d’estre esveillée, il est bon qu’un chacun pour plus grand exercice de prier, se constitue en son particulier certaines heures, lesquelles ne passent point sans oraison, et qu’en icelles toute l’affection de nostre cœur y soit entierement appliquée. Comme quand nous nous levons au matin, devant que commencer nostre ouvrage, et ce qu’avons à faire au jour: quand l’heure est de prendre nostre repas et refection des biens de Dieu, et apres que l’avons prise, quand, tout nostre ouvrage du jour finy, le temps est de prendre nostre repos. Pourveu aussi que ce ne soit point une superstitieuse observation des heures, et que comme nous estans acquitez en icelles de nostre devoir envers Dieu, nous pensions bien avoir satisfait pour tout le reste du temps: mais que ce soit pour une discipline et instruction de nostre imbecillité laquelle en soit ainsi exercée et aiguillonnée le plus souvent qu’il sera possible. Principalement nous devons avoir une grande solicitude, que toutes fois et quantes que nous sommes affligez de quelque perplexité ou accident, ou que voyons qu’autres le sont, incontinent nous courions de cœur à Dieu, ei invoquant son aide. Aussi que ne laissions passer nulle prosperité qui nous advienne, ou que sachions estre advenue à autres, que par louange et action de graces ne nous declairions recognoistre sa puissance et sa bonté. Finalement, en toute oraison il nous faut soigneusement garder de ne vouloir assubjettir ne lier Dieu à aucunes certaines circonstances, ne luy determiner, constituer, ou limiter ne temps, ne lieu, ne façon ou maniere de faire et accomplir ce que requerons. Comme en ceste oraison nous sommes enseignez de ne luy mettre aucune loy, ou imposer quelque condition: mais de tout laisser et submettre à son bon plaisir, afin que ce qu’il fera soit fait par telle maniere, en tel temps et en tel lieu qu’il luy semblera bon. Pour laquelle cause auparavant que luy faire aucune priere pour nous et noz necessitez, nous luy requerons premierement que sa volonté soit faite. En quoy desja nous luy assujettissons la nostre: afin que comme par une bride estant arrestée et retenue, elle ne presume de le vouloir renger sous soy: mais le constitue maistre et directeur de toutes ses affections.

50. But though we have before said that we ought to be always aspiring towards God with our minds, and praying 138without intermission, yet as our weakness requires many assistances, and our indolence needs to be stimulated, we ought every one of us, for the sake of regularity, to appoint particular hours which should not elapse without prayer, and which should witness all the affections of the mind entirely engaged in this exercise; as, when we rise in the morning, before we enter on the business of the day, when we sit down to meat, when we have been fed by the Divine blessing, when we retire to rest. This must not be a superstitious observance of hours, by which, as if discharging our debt to God, we may fancy ourselves discharged from all obligation for the remaining hours; but a discipline for our weakness, which may thus, from time to time, be exercised and stimulated. It must especially be the object of our solicitous care, whenever we are oppressed, or see others oppressed, with adversity, immediately to resort to him with celerity, not of body, but of mind; secondly, to suffer no prosperity of our own or others to pass without testifying our acknowledgment of his hand by praise and thanksgiving; lastly, we must carefully observe this in every prayer, that we entertain not the thought of binding God to certain circumstances, or prescribing to him the time, the place, or the manner of his proceedings. As we are taught by this prayer to fix no law, to impose no condition on him, but to leave it to his will to do what he intends, in the manner, at the time, and in the place he pleases, therefore, before we form a petition for ourselves, we first pray that his will may be done; thereby submitting our will to his, that, being, as it were, bridled and restrained, it may not presume to regulate God, but may constitute him the arbiter and ruler of all its desires.

50. Some circumstances to be observed. Of appointing special hours of prayer. What to be aimed at, what avoided. The will of God, the rule of our prayers.

But although it has been said above (sec. 7, 27, &c.), that we ought always to raise our minds upwards towards God, and pray without ceasing, yet such is our weakness, which requires to be supported, such our torpor, which requires to be stimulated, that it is requisite for us to appoint special hours for this exercise, hours which are not to pass away without prayer, and during which the whole affections of our minds are to be completely occupied; namely, when we rise in the morning, before we commence our daily work, when we sit down to food, when by the blessing of God we have taken it, and when we retire to rest. This, however, must not be a superstitious observance of hours, by which, as it were, performing a task to God, we think we are discharged as to other hours; it should rather be considered as a discipline by which our weakness is exercised, and ever and anon stimulated. In particular, it must be our anxious care, whenever we are ourselves pressed, or see others pressed by any strait, instantly to have recourse to him not only with quickened pace, but with quickened minds; and again, we must not in any prosperity of ourselves or others omit to testify our recognition of his hand by praise and thanksgiving. Lastly, we must in all our prayers carefully avoid wishing to confine God to certain circumstances, or prescribe to him the time, place, or mode of action. In like manner, we are taught by this prayer not to fix any law or impose any condition upon him, but leave it entirely to him to adopt whatever course of procedure seems to him best, in respect of method, time, and place. For before we offer up any petition for ourselves, we ask that his will may be done, and by so doing place our will in subordination to his, just as if we had laid a curb upon it, that, instead of presuming to give law to God, it may regard him as the ruler and disposer of all its wishes.

50. En ofschoon boven reeds gezegd is, dat men altijd met tot God opgeheven harten moet zuchten en zonder ophouden moet bidden, is het toch, aangezien onze zwakheid zo groot is, dat ze door vele hulpmiddelen ondersteund, en onze slapheid zodanig, dat ze door sporen moeten worden aangezet, passend, dat ieder onzer voor zich tot oefening bijzondere uren vaststelt, die niet zonder bidden voorbijgaan en die de ganse genegenheid des gemoeds geheel en al hierdoor in beslag doen nemen, namelijk, wanneer wij des morgens opstaan, voordat wij ons dagelijks werk aanvangen; wanneer wij ons neerzetten tot de maaltijd, wanneer wij door Gods zegen gegeten hebben, en wanneer wij ons ter ruste begeven. Wanneer maar deze waarneming der uren niet superstitieus is, zodat we menen, dat we daardoor als het ware Gode een bepaalde taak betalen en voor de overige uren onze plicht volbracht hebben; maar ze moet veeleer een steun zijn voor onze zwakheid, opdat die daardoor geoefend en nu en dan aangezet moge worden. In het bijzonder moeten wij er zorgvuldig voor zorgen, dat, zo dikwijls wij zelf door enige benauwdheid gedrukt worden, of zien, dat anderen daardoor worden gedrukt, dat we dan terstond tot Hem lopen niet met snelle voeten, maar harten; verder, dat we geen enkele voorspoed van onszelf of van anderen laten voorbijgaan door lof en dankzegging te betuigen, dat wij zijn hand daarin erkennen. Ten slotte moet bij elk gebed dit naarstig in acht genomen worden, dat wij God niet willen binden aan bepaalde omstandigheden, en Hem niet voorschrijven, op welke tijd, welke plaats en welke wijze Hij iets zal doen. Gelijk ons door dit gebed geleerd wordt Hem geen wet te stellen, of voorwaarde op te leggen, maar aan zijn goeddunken over te laten datgene, wat Hij zal doen, te doen op de wijze, de tijd en de plaats, die Hem goed schijnt. Daarom bidden wij, voordat wij enig gebed voor onszelf doen, dat zijn wil geschiedde; en daarmee onderwerpen wij onze wil reeds aan de zijne, opdat onze wil, als het ware door een breidel bedwongen, niet van te voren God aanwijzingen zou geven, maar Hem zou stellen tot een rechter en bestuurder van al zijn begeerten.

50. Achter Abschnitt: Vom Beharren im Gebet Regelmäßiges Gebet!

Wir haben nun zwar oben bereits gesagt, daß wir allezeit unser Herz zu Gott erheben, allezeit zu ihm seufzen und ohne Unterlaß beten sollen. Aber unsere Schwachheit ist so groß, daß sie mit viel Beistand unterstützt werden muß, unsere Schläfrigkeit so schwer, daß sie es nötig hat, mit allerlei Ansporn aufgerüttelt zu werden. Deshalb sollte jeder von uns zu seiner Übung bestimmte Stunden festlegen, die er nicht ohne Gebet vorübergehen läßt und in denen er sich mit allen Regungen seines Herzens ganz dem Gebet widmet. Das sollte geschehen, wenn wir morgens aufstehen, bevor wir an unser Tagewerk herangehen, dann, wenn wir uns zu Tisch setzen, ferner, wenn wir durch Gottes Segen unsere Speise haben genießen dürfen, und endlich, wenn wir uns zur Ruhe begeben. Das soll nun aber kein abergläubisches Einhalten von Stunden sein, bei dem wir also Gott gewissermaßen das schuldige Maß darbrächten und dann meinten, für die übrigen Stunden aller Pflicht ledig zu sein; nein, es soll eine Zucht für unsere Schwachheit bedeuten, die auf diese Weise geübt und immer wieder angespornt werden soll! Vor allem müssen wir sorgfältig darauf halten, daß wir, sooft wir selbst von irgendwelcher Bedrängnis bedrückt werden oder andere bedrückt sehen, dann alsbald zu Gott unsere Zuflucht nehmen - nicht eilenden Fußes, sondern eilenden Herzens! Auch sollen wir niemals eine Förderung, die uns selber oder anderen widerfährt, vorübergehen lassen, ohne durch Lobpreis und Danksagung zu bezeugen, daß wir darin seine Hand erkennen. Und schließlich sollen wir bei allem Beten fleißig darauf achten, daß wir nicht etwa begehren, Gott an bestimmte Umstände zu binden und ihm vorzuschreiben, zu welcher Zeit, an welchem Ort und auf welche Weise er etwas tun soll. Wir werden ja auch durch das Gebet des Herrn gelehrt, ihm kein Gesetz zu machen und keine Bedingungen aufzuerlegen, sondern es seinem Ermessen zu überlassen, das, was er tun will, auf die Art, zu der Zeit und an dem Ort zu tun, die ihm richtig erscheinen. Bevor wir also irgendeine Bitte für uns selber aussprechen, sollen wir zuvor bitten: „Dein Wille geschehe“. Damit unterwerfen wir unseren Willen dem seinigen, damit er gewissermaßen im Zaum gehalten wird und sich nicht vermißt, Gott in eine Ordnung zu zwingen, sondern ihn als Richter und Lenker aller eigenen Wünsche anerkennt.

50. Gereëlde gebedsoefening

Hoewel ons hierbo reeds gesê het⁴¹¹ dat ons ons harte na God moet ophef, ons versugtinge altyd na Hom moet bring en dat ons sonder ophou moet bid, is ons swakheid so groot dat dit deur baie hulpmiddels onderskraag moet word en ons slapheid so groot dat dit met spore aangepor moet word. Daarom is dit paslik dat elkeen van ons vir homself besondere tye vir gebedsoefening vasstel wat nie sonder gebed mag verloop nie en die hele gesindheid van ons harte volledig soos volg besig hou: dit is naamlik wanneer ons in die oggend opstaan, voordat ons ons daaglikse werk aanpak; wanneer ons aansit om te eet; wanneer ons met die seën van God gevoed is en wanneer ons ons ter ruste begeef.⁴¹² Daar moet egter geen bygelowige gehoorsaamheid aan ure wees sodat dit vir ons lyk asof ons daarmee ons skuld aan God betaal het en vir al die ander ure ons plig nagekom het nie. Dit moet egter dissipline vir ons swakheid wees waardeur dit so geoefen en kort-kort⁴¹³ opgewek kan word. Ons moet veral behoedsaam daarvoor sorg so dikwels as wat ons self deur probleme gedruk word of as ons sien dat ander onder druk verkeer om dadelik, nie met ons voete nie maar met ons harte na Hom toe te hardloop. Vervolgens dat ons geen voorspoed hetsy ons eie hetsy die van ander moet laat verbygaan sonder om met lof- en dankbetuiging te getuig dat ons God se hand daarin erken nie. Ten slotte moet ons in elke gebed sorgvuldig daarop let dat ons God nie aan bepaalde omstandighede wil bind nie en ook dat ons nie aan Hom die tyd, die plek of die manier moet voorskryf waarop Hy iets moet doen nie. Soos ons in hierdie gebed geleer word om geen wet aan Hom op te lê of voorwaarde aan Hom te stel nie, so moet ons leer om dit aan sy oordeel oor te laat om dit wat Hy gaan doen, op ’n manier, tyd en plek te doen wat Hy goeddink.⁴¹⁴ Voordat ons daarom enige gebed vir onsself begin, bid ons daarom ter inleiding dat sy wil moet geskied. Hiermee het ons reeds ons eie wil aan syne ondergeskik gestel om, asof dit met ’n toom aan bande gelê is, nie vooraf te veronderstel dat dit God tot orde kan roep nie maar Hom as Beoordelaar en Bestuurder van alle gebede stel.

50. . Как было сказано, нам следует непрестанно воздыхать и молиться [1 Фес 5:17], устремляя наши сердца к Богу. Но, так как из-за нашей слабости мы часто нуждаемся в помощи, а из-за лености - в пробуждении, будет хорошо, если каждый для молитвенного упражнения выберет себе определённые часы, которые будет проводить в молитве и в течение которых целиком отдаст ей все чувствования своего сердца. Это могут быть часы нашего пробуждения по утрам в преддверии труда и всего, что мы должны сделать в наступающий день; час принятия пищи и восстановления наших сил благодаря Божьим дарам, а также некоторое время после того, как мы их приняли; час окончания наших дневных трудов и время отдыха. При этом нужно избегать суеверного соблюдения часов, а также мысли, что этими молитвами мы выполнили свой долг перед Богом и можем чувствовать себя удовлетворёнными всё остальное время.

Но пусть это будет упражнение в дисциплине и научение, которые совершенно необходимы при нашей глупости; они должны выполняться как можно чаще и постоянно усложняться. Главным образом мы должны следить за тем, чтобы всякий раз, когда мы испытываем боль из-за какого-то несчастья или бедствия или видим, что её испытывают другие, тотчас сердцем обращаться к Богу с призывом о помощи. Также никакой успех, который пришёл к нам или, как мы знаем, к другим, не следует оставлять без хвалы и благодарения Богу - в них мы должны прославлять его силу и доброту.

Наконец, при всякой молитве нам нужно глубоко сознавать, что нельзя связывать Бога с какими-либо обстоятельствами, определять Его, помещать или ограничивать во времени, пространстве, способе действий при исполнении наших прошений. Ибо этой Молитвой мы научаемся не подчинять Бога какому-либо закону, не навязывать Ему какие-либо условия, а покоряться его воле и намерениям, дабы делаемое Им делалось тем способом, в то время и в том месте, какие Ему угодны. Поэтому прежде чем обратиться к Нему с прошением, касающемся нас и наших нужд, мы просим, чтобы совершилась его воля. Тем самым мы уже подчиняем Ему свою волю, дабы, сдерживаемая его уздой, она не желала подчиниться себе самой, а полагала Бога хозяином и господином всех своих движений.

51. Si animis in hanc obedientiam compositis, providentiae divinae legibus nos regi patimur, facile discemus in oratione perseverare, ac suspensis desideriis patienter expectare Dominum: certi, etiamsi minime apparet, nobis tamen semper adesse, suoque tempore declaraturum quam non habuerit surdas aures precibus, quae in hominum oculis neglectae videbantur. Erit vero isthaec praesentissima consolatio, ne deficiamus, ac desperatione concidamus, siquando ad prima nostra vota Deus non respondeat^b. Quemadmodum solent qui dum suo tantum ardore feruntur, sic Deum invocant, ut nisi ad primos impetus adfuerit, ac praesentem opem attulerit, statim iratum sibi infensumque^c fingant, et omni spe exorandi abiecta, invocare desinant. || Quin potius spem nostram bene temperata animi aequitate differendo, in eam perseverantiam insistamus, quae tantopere nobis commendatur in Scripturis. || Nam in Psalmis frequenter videre licet ut David et reliqui fideles, dum precando fere lassi videntur aerem verberasse, quia Deo surdo verba sparserint, non tamen a precando desistunt: quia sua verbo Dei authoritas non asseritur, nisi locatur eius fides supra omnes eventus. || Deinde etiam ne Deum tentemus, et nostra improbitate fatigatum, adversum nos provocemus; quod multis solenne est, qui nonnisi certa conditione cum Deo paciscuntur, et perinde^d acsi suarum cupiditatum servus esset, stipulationis suae legibus adstringunt; quibus nisi extemplo pareat, indignantur, fremunt, obloquuntur, murmurant, tumultuantur. Talibus ergo^e saepe in furore suo iratus concedit quod aliis in misericordia propitius denegat. Documento sunt filii Israel, quibus satius fuerat non exaudiri a Domino, quam cum carnibus eius indignationem vorare^f [Num. 11. d. 18, et. g. 33].

51. Si ayans ainsi nos cœurs formez en ceste obeissance, nous permettons que soyons gouvernez par les loix de sa providence divine, facilement nous apprendrons de perseverer en oraison, et d’attendre en patience le Seigneur, en differant noz desirs à l’heure de sa volonté: estans de luy asseurez, qu’encore qu’il ne nous apparaisse, toutesfois il nous est tousjours present, et qu’en son temps il declairera qu’il n’aura jamais eu les aureilles sourdes à noz prieres, qui sembloyent aux hommes estre de luy rejettées et mesprisées. Ce qui nous servira d’une merveilleuse consolation, afin que ne nous desolions et desesperions, encore que quelque fois Dieu ne nous satisfait pas à noz premiers souhaits, comme ont accoustumé de faire ceux lesquels estans transportez d’une ardeur vehemente, invoquent tellement Dieu, que si dés le premier coup il ne les visite, et presentement ne leur donne aide, incontinent ils imaginent qu’il est courroucé et indigné contre eux: et ayans perdu toute esperance d’estre exaucez, cessent de l’invoquer: mais plustost qu’en differant nostre esperance par bonne moderation, poursuyvions ceste perseverance, laquelle nous est tant recommandée en l’Escriture. Car on peut souvent voir aux Pseaumes, que David et les autres fideles, quand il semble qu’ils n’ayent fait que battre l’eau en priant, et que Dieu ait fait le sourd, ne desistent pas pour cela de prier (Ps. 22:2). Et de fait on n’attribue point à la parolle de Dieu l’authorité qu’elle merite, sinon qu’on y adjouste foy, encore que tout ce qu’on voit y soit contraire. Davantage ce nous sera un bon remede pour nous garder de tenter Dieu, et de ne le provoquer et irriter contre nous par nostre impatience et importunité: comme font ceux qui ne veulent convenir avec luy, sinon en marchandant par certaines pactions et conditions: et comme s’il estoit serf et sujet à leurs cupiditez, le voulant reduire sous les loix de leur demande: ausquelles si incontinent il n’obeit, ils se courroucent, grondent, mesdisent, murmurent et tempestent. Ausquels bien souvent en sa fureur et indignation il accorde et donne ce qu’en sa misericorde et faveur il denie et refuse aux autres. Nous en avons l’exemple aux enfans d’Israel, ausquels il eust esté beaucoup meilleur de n’estre point exaucez de Dieu, que d’avoir les chairs et volailles qu’il leur donna en son ire (Nomb. 11:18, 33).

51. If, with minds composed to this obedience, we suffer ourselves to be governed by the laws of Divine Providence, we shall easily learn to persevere in prayer, and with suspended desires to wait patiently for the Lord; assured, though he does not discover himself, yet that he is always near us, and in his own time will declare that his ears have not been deaf to those prayers which, to human apprehension, seemed to be neglected. Now, this, if God do not at any time answer our first prayers, will be an immediate consolation, to prevent our sinking into despair, like those who, actuated only by their own ardour, call upon God in such a manner, that if he do not attend to their first transports, and afford them present aid, they at once imagine him to be displeased and angry with them, and, casting away all hope of succeeding in their prayers, cease to call upon him. But deferring our hope with a well-tempered equanimity, let us rather practise the perseverance so highly recommended to us in the Scriptures. For in the Psalms we may frequently observe how David and other faithful men, when, almost 139wearied with praying, they seemed to beat the air, and God seemed deaf to their petitions, yet did not desist from praying; because the authority of the Divine word is not maintained, unless it be fully credited, notwithstanding the appearance of any circumstances to the contrary. Nor let us tempt God, and provoke him against us by wearying him with our presumption; which is the practice of many who merely bargain with God on a certain condition, and as though he were subservient to their passions, bind him with laws of their own stipulation; with which unless he immediately complies, they give way to anger and fretfulness, to cavils, and murmurs, and rage. To such persons, therefore, he frequently grants in his wrath what he denies in mercy to others. This is exemplified in the children of Israel, for whom it had been better for the Lord not to have heard them, than for them to swallow his indignation with the meat that he sent them.⁴³⁷

51. Perseverance in prayer especially recommended, both by precept and example. Condemnatory of those who assign to God a time and mode of hearing.

If, with minds thus framed to obedience, we allow ourselves to be governed by the laws of Divine Providence, we shall easily learn to persevere in prayer, and suspending our own desires wait patiently for the Lord, certain, however little the appearance of it may be, that he is always present with us, and will in his own time show how very far he was from turning a deaf ear to prayers, though to the eyes of men they may seem to be disregarded. This will be a very present consolation, if at any time God does not grant an immediate answer to our prayers, preventing us from fainting or giving way to despondency,200as those are wont to do who, in invoking God, are so borne away by their own fervor, that unless he yield on their first importunity and give present help, they immediately imagine that he is angry and offended with them and abandoning all hope of success cease from prayer. On the contrary, deferring our hope with well tempered equanimity, let us insist with that perseverance which is so strongly recommended to us in Scripture. We may often see in The Psalms how David and other believers, after they are almost weary of praying, and seem to have been beating the air by addressing a God who would not hear, yet cease not to pray because due authority is not given to the word of God, unless the faith placed in it is superior to all events. Again, let us not tempt God, and by wearying him with our importunity provoke his anger against us.Many have a practice of formally bargaining with God on certain conditions, and, as if he were the servant of their lust, binding him to certain stipulations; with which if he do not immediately comply, they are indignant and fretful, murmur, complain, and make a noise. Thus offended, he often in his anger grants to such persons what in mercy he kindly denies to others. Of this we have a proof in the children of Israel, for whom it had been better not to have been heard by the Lord, than to swallow his indignation with their flesh (Num. 11:18, 33).

51. Wanneer wij, na onze harten tot deze gehoorzaamheid geschikt te hebben, ons laten besturen door de wetten van Gods voorzienigheid, zullen wij gemakkelijk volharden in het gebed en met opgeschorte verlangens lijdzaam de Here verwachten, er van verzekerd, dat Hij, ofschoon het allerminst zo schijnt, toch ons altijd bijstaat, en te zijner tijd zal tonen, hoe zijn oren niet doof waren voor de gebeden, die in de ogen der mensen veronachtzaamd schenen te zijn. En dat zal onze krachtigste troost zijn om niet te bezwijken en door wanhoop te vergaan, indien God soms op onze eerste gebeden niet antwoordt. Gelijk zij plegen te doen, die, terwijl ze alleen door hun eigen vurigheid gedreven worden. God zo aanroepen, dat, wanneer Hij niet op hun eerste aandringen aanwezig is en onmiddellijk hulp brengt, ze terstond denken, dat Hij toornig en verbolgen op hen is en terwijl ze alle hoop om verhoord te worden laten varen, ophouden met Hem aan te roepen. Laat ons veeleer onze hoop door een welbeheerste gemoedsrust uitstellen en ons toeleggen op die volharding, die ons in de Schrift zozeer wordt aangeprezen. Want in de psalmen kan men dikwijls zien hoe David en de andere gelovigen, wanneer ze, door het bidden bijna vermoeid, de lucht schijnen geslagen te hebben, doordat God voor hun woorden doof gebleven is, toch niet ophouden met bidden; want men onthoudt aan Gods Woord zijn gezag, indien zijn trouw niet boven alle uitkomst gesteld wordt. Laadt ons verder God niet verzoeken en Hem, doordat Hij door onze slechtheid vermoeid is, niet tegen ons opwekken, wat velen gewoon zijn te doen, die slechts op een bepaalde voorwaarde het met God eens worden, en, even alsof Hij een dienaar was van hun begeerten, Hem binden aan de wetten van hun afspraak. En wanneer Hij daaraan niet terstond gehoor geeft, worden zij boos, mopperen zij, spreken zij tegen, murmureren zij en maken getier. Aan zulken schenkt Hij dus in zijn woede en toorn dikwijls, wat Hij aan anderen in barmhartigheid en genade weigert. Tot bewijs zijn de kinderen Israëls, voor wie het beter was geweest, dat ze niet door de Here verhoord waren, dan dat ze met het vlees zijn toorn verslonden (Num. 11:18,33)

51. Geduldiges Ausharren im Gebet

Wenn unser Herz zu solchem Gehorsam geschickt ist und wir uns so von den Gesetzen der göttlichen Vorsehung lenken lassen, dann werden wir es auch leicht lernen, im Gebet auszuharren, unsere Wünsche in der Schwebe zu lassen und geduldig auf den Herrn zu warten, in der Gewißheit, daß er, auch wenn es keineswegs zutage tritt, doch stets bei uns ist, und daß er zu seiner Zeit klarmachen wird, wie er unseren Gebeten, die vor Menschenaugen vernachlässigt schienen, doch nicht mit tauben Ohren begegnet ist! Das wird uns aber dann einen ganz starken Trost verleihen, so daß wir nicht ermatten oder vor Verzweiflung niedersinken, wenn 613 Gott einmal nicht gleich auf unsere erste Bitte Antwort gibt. So machen es gewöhnlich solche Leute, die sich bloß von ihrer Hitzigkeit leiten lassen und dann Gott so anrufen, daß sie, wenn er nicht gleich beim ersten Anlauf zuspringt und unmittelbar gegenwärtige Hilfe gebracht hat, alsbald meinen, er sei zornig oder ungnädig, alle Hoffnung auf Erhörung wegwerfen und aufhören, ihn anzurufen. Nein, wir sollen vielmehr in rechtem, maßvollem Gleichmut unsere Hoffnung anstehen lassen und nach der Beharrlichkeit trachten, die uns in der Schrift so sehr anempfohlen wird. Man kann doch in den Psalmen immer wieder sehen, wie es David und den übrigen Gläubigen zwar so erging, daß sie, vom Beten geradezu erschöpft, doch nur die Luft erschüttert zu haben schienen, als ob ihre Worte bei Gott taube Ohren gefunden hätten, - wie sie aber dennoch nicht vom Beten abließen; denn wir wahren die Autorität des Wortes Gottes nur dann, wenn unser Glaube daran über alle Geschehnisse erhaben ist.

Weiter sollen wir auch Gott nicht versuchen, ihn nicht mit unserer Zudringlichkeit belästigen und so gegen uns zum Zorn reizen. Das ist bei vielen Leuten Brauch: sie machen mit Gott stets gewissermaßen nur einen unter bestimmten Bedingungen stehenden Vertrag und binden ihn, als ob er der Knecht ihrer Begierden wäre, an die Gesetze dieser ihrer Verabredung; wenn er denen nun nicht gleich gehorcht, dann werden sie zornig, knirschen sie mit den Zähnen, erheben sie Einspruch, murren sie und empören sie sich! Solchen Leuten gewährt nun Gott in Zorn und Grimm öfters, was er anderen aus Gnade und Barmherzigkeit - versagt! Ein Beispiel dafür sind die Kinder Israels, denen es besser gewesen wäre, keine Erhörung zu finden, als mit dem (von ihnen zudringlich erbetenen) Fleisch nun auch Gottes Zorn schlucken zu müssen! (Num. 11,18.33).

51. 1155 Geduldige volharding in gebed

As ons ons gemoedere ingerig het om hieraan gehoorsaam te wees en ons deur die wette van God se voorsienigheid laat regeer, sal ons maklik leer om in gebed te volhard en met reikhalsende verlange geduldig op die Here te wag. Ons sal daarvan seker wees dat Hy ons altyd bystaan al is dit glad nie duidelik nie en dat Hy op sy tyd sal aandui dat sy ore nie vir ons gebede doof was nie hoewel dit in die oë van mense gelyk het asof Hy dit in die wind slaan. Dit sal trouens vir ons die kragtigste vertroosting wees om nie moed te verloor of van wanhoop te beswyk wanneer God nie op ons eerste gebede antwoord nie. Dit is wat mense gewoonlik doen wat wanneer hulle deur hulle vuur so die hoogte in gevoer word, God so aanroep dat tensy Hy hulle met hulle eerste probeerslag bystaan en hulle onmiddellik te hulp kom, hulle hulle verbeel dat Hy vir hulle kwaad, ja, toornig is, alle hoop om verhoor te word laat vaar en ophou om Hom aan te roep.

Laat ons eerder ons hoop met welbeheerste gelatenheid uitstel en ons toespits op die volharding wat in die Skrif so hoog vir ons aangeprys word. Want in die psalms kan ons dikwels sien hoe Dawid en ander gelowiges wanneer hulle skynbaar amper moeg geword het om te bid en gate in die lug geslaan het omdat God vir hulle woorde doof gebly het, nogtans nie daarvan afsien om te bid nie. Want as geloof nie bo alle gebeure gestel word nie, word sy gesag nie vir God se Woord opgeëis nie. Verder moet ons God ook nie versoek, met ons goddeloosheid vermoei en sy toorn teen ons verwek nie. Dit is baie mense se gewoonte wat slegs onder ’n bepaalde voorwaarde met God ’n ooreenkoms aangaan en net asof Hy die slaaf van hulle begeertes is, Hom aan die wette wat hulle bepaal, bind. En as Hy dit nie onmiddellik gehoorsaam nie, is hulle verontwaardig, hulle brom, hulle spreek Hom teë, hulle murmureer en hulle kom in opstand. In sy toorn en woede gun Hy sulke mense derhalwe dikwels iets wat Hy in barmhartigheid en genade ander weier. ’n Bewys hiervan is die kinders van Israel, vir wie dit beter sou wees om nie deur die Here verhoor te gewees het nie as om met vleis sy toorn te verslind het.⁴¹⁵

51. Если наши сердца будут воспитаны в подобном послушании и если мы допустим законам Божественного провидения руководить нами, то мы легко научимся сохранять упорство в молитве и ожидать в терпении нашего Господа, подчиняя свои желания его воле. И Господь убедит нас, что, хотя Он не является нам, Он всегда пребывает с нами и в своё время объявит, что никогда уши его не были глухи к нашим прошениям, пусть бы даже людям казалось, что Он отверг и презрел их. Это послужит нам чудесным утешением, чтобы мы не огорчались и не отчаивались, если порою Бог не исполняет наших первых желаний. К отчаянию привыкли люди, которые переполнены непомерными страстями и так призывают Бога, что если Он сразу не предстаёт перед ними и не выполняет прошения явным образом, то они тут же воображают, что Он прогневался на них, и, потеряв всякую надежду быть услышанными, перестают Его призывать. В отличие от них, мы, разумно умеряя свои упования, должны пребывать в постоянстве и усердии, которые внушает нам Писание. В псалмах Давида и других верующих часто можно видеть, что, когда казалось, будто, молясь, они только толкут воду в ступе и Бог глух к их прошениям, они не прекращали молитв. И в самом деле, слову Божьему придают авторитет, которого оно заслуживает, только если верят ему, пусть даже всё наблюдаемое в мире ему противоречит.

Кроме того, это будет для нас хорошим лекарством, чтобы остерегаться искушать Бога и не вызывать его гнев своим нетерпением и навязчивостью, как поступают те, кто готов жить в согласии с Ним, только торгуясь и заключая сделки, будто Бог - раб их желаний, которого они хотели бы подчинить своим требованиям. Если же Он тотчас не исполняет их, они ожесточаются, гневаются, проклинают, ропщут и грозят. Нередко, гневаясь и негодуя, Бог соглашается и даёт им то, в чём, милуя и любя, Он отказывает другим. Пример этому мы находим в истории детей Израилевых, для которых было бы много лучше, если бы Бог не исполнил их прошений, чем иметь мясо и птицу, которых Он дал им во гневе (Числ 11:18,33).

52. Quod si demum nec post longam expectationem assequatur sensus noster quid orando profectum sit, nec fructum inde ullum sentiat: fides tamen nostra, quod sensu percipi non poterit, nobis certum faciet, nos obtinuisse quod expediebat; || quando toties ac tam certo sibi curae fore molestias 368 nostras Dominus recipit, ex quo semel in suum sinum depositae fuerint. || Atque ita efficiet ut in paupertate abundantiam, in afflictione consolationem possideamus. Nam ut deficiant omnia, Deus tamen nunquam nos destituet, qui expectationem ac patientiam suorum frustrari non potest. Erit ipse unus nobis pro omnibus: quando bona omnia in se complectitur quae olim nobis revelabit in die iudicii, quo regnum suum plane manifestabit. || Adde quod etiamsi nobis annuat Deus, non tamen semper ad disertam voti formulam respondet: sed in speciem nos suspendens, modo tamen incognito^a preces nostras non vanas fuisse ostendit. Hoc sibi volunt Ioannis verba, Si novimus quod audit nos quum quid petierimus ab eo, novimus quod habemus petitiones quas petimus ab eo [1. Iohan. 5. c. 15]. Diluta videtur haec verborum superfluitas: sed apprime utilis est declaratio, quod scilicet Deus, etiam ubi nobis morem non gerit, precibus tamen nostris facilis est ac propitius, ut spes verbo eius innixa nunquam nos frustretur. || Hac vero patientia sustentari eousque opus habent fideles, ut non diu constaturi sint nisi in eam recumberent. Non enim levibus experimentis suos probat Dominus, nec molliter exercet: sed in extrema quaeque saepe adigit, et adactos, diu in eo luto haerere sinit, antequam gustum suae dulcedinis aliquem illis praebeat. Atque, ut ait Hanna, Mortificat, et vivificat: deducit ad inferos, et reducit [1. Sam. 2. b. 6]. Quid hic possent nisi linqui^b animis, et in desperationem ruere: nisi afflictos, desolatos, et iam semimortuos haec cogitatio erigeret, se a Deo respici, et finem praesentibus malis affore? || Utcunque tamen eius spei securitate consistant, orare interea^c non desinunt; quandoquidem, nisi adsit in oratione perseverandi constantia, nihil orando agimus.^d

52. Et si en la fin mesme, encore apres longue attente, nostre sens ne peut comprendre que nous aurons profité en noz prieres, et n’en sent point aucun emolument, ce neantmoins nostre foy nous certifiera ce que nostre sens n’aura peu appercevoir, c’est que nous aurons obtenu de Dieu tout ce que bon aura esté, veu que tant souvent nostre Seigneur promet d’avoir la solicitude de noz fascheries qui nous grevent, apres que nous lés luy aurons une fois exposées: et ainsi fera que nous possederons en povreté toute abondance: en affliction, toute consolation. Car encore que tout nous defaille, toutesfois le Seigneur Dieu jamais ne nous delaira, d’autant qu’il ne peut point frusti er l’attente et patience des siens. Et il nous sera seul assez pour toutes choses: d’autant qu’en soy il contient tous biens, lesquels apres il nous revelera au jour de son jugement, auquel il manifestera pleinement son regne. Il y a outreplus à noter, encore que Dieu nous accorde du premier coup noz prieres, que toutesfois il ne respond pas à la forme expresse: mais en nous tenant en suspens quant à l’apparence, il nous exauce d’une façon admirable, et monstre que nous ne l’avons pas requis en vain. Et c’est ce qu’a entendu sainct Jean, en disant, Si nous cognoissons qu’il nous oit, quand nous luy avons demandé quelque chose, nous cognoissons que nous avons obtenu les requestes que nous luy avons demandées (1 Jean 5:15). Il semble que ce soit une superfluité de parolles bien froide, mais c’est une declaration bien utile pour nous advertir, encore que Dieu ne nous complaise et ne nous gratifie pas en noz souhaits, qu’il ne laisse pas de nous estre humain et propice: en sorte que nostre esperance s’appuyant sur sa parolle, ne sera jamais frustrée. Il est tant besoin et necessaire aux fideles de se soustenir par ceste patience, que rien plus. Car ils ne dureroyent point, s’ils ne s’appuyoyent sur iceilc. Car le Seigneur n’use point de legiere experience pour esprouver les siens: et non seulement les excerce assez rudement, mais les redige souventesfois en toutes extremes necessitez: et les y laisse bien longuement, devant qu’il leur donne goust et saveur de sa douceur. Et comme dit Anne, devant que vivifier il mortifie: devant que mettre en vie, il dejette aux enfers (1 Sam. 2:6). Que pourroyent-ils, estans ainsi affligez, desolez et desja demy-morts, sinon perdre tout courage, et tomber en desespoir, n’estoit que ceste pensée les relevast: c’est qu’ils sont regardez de Dieu, et qu’ils auront bonne issue de tout ce que presentement ils souffrent et endurent? Toutesfois combien qu’ils s’appuyent sur ceste asseurance, si ne laissent-ils point de prier: d’autant que s’il n’y a en nostre priere constance de perseverer, nostre oraison ne profite de rien.

52. But if, after long waiting, our sense neither understands what advance we have made by praying, nor experiences any advantage resulting from it, yet our faith will assure us, what cannot be perceived by sense, that we have obtained what was expedient for us, since the Lord so frequently and so certainly promises to take care of our troubles when they have been once deposited in his bosom. And thus he will cause us to possess abundance in poverty, and consolation in affliction. For though all things fail us, yet God will never forsake us; he cannot disappoint the expectation and patience of his people. He will amply compensate us for the loss of all others, for he comprehends in himself all blessings, which he will reveal to us at the day of judgment, when his kingdom will be fully manifested. Besides, though God grants our prayers, he does not always answer them according to the express form of the request; but seeming to keep us in suspense, shows by unknown means that our prayers were not in vain. This is the meaning of these words of John: “If we know that he heareth us, whatsoever we ask, we know that we have the petitions that we desired of him.”⁴³⁸ This seems to be a feeble superfluity of expression, but is in reality a very useful declaration, that God, even when he does not comply with our desires, is nevertheless favourable and propitious to our prayers, so that a hope depending upon his word can never disappoint us. Now, this patience is very necessary to support believers, who would not long stand unless they relied upon it. For the Lord proves his people with heavy trials, and exercises them with severity; frequently driving them to various kinds of extremities, and suffering them to remain in them a long time before he 140grants them any enjoyment of his grace; and as Hannah says, “The Lord killeth, and maketh alive; he bringeth down to the grave, and bringeth up.”⁴³⁹ In such distresses must they not inevitably faint in their minds, and fall into despair, unless, in the midst of their affliction and desolation, and almost death, they were revived by this reflection, that God regards them, and that the end of their present evils is approaching? But though they rely on the certainty of this hope, they at the same time cease not to pray; because, without constant perseverance in prayer, we pray to no purpose.

52. Of the dignity of faith, through which we always obtain, in answer to prayer, whatever is most expedient for us. The knowledge of this most necessary.

But if our sense is not able till after long expectation to perceive what the result of prayer is, or experience any benefit from it, still our faith will assure us of that which cannot be perceived by sense—viz. that we have obtained what was fit for us, the Lord having so often and so surely engaged to take an interest in all our troubles from the moment they have been deposited in his bosom. In this way we shall possess abundance in poverty, and comfort in affliction. For though all things fail, God will never abandon us, and he cannot frustrate the expectation and patience of his people. He alone will suffice for all, since in himself he comprehends all good, and will at last reveal it to us on the day of judgment, when his kingdom shall be plainly manifested. We may add, that although God complies with our request, he does not always give an answer in the very terms of our prayers but while apparently holding us in suspense, yet in an unknown way, shows that our prayers have not been in vain. This is the meaning of the words of John, “If we know that he hear us, whatsoever we ask, we know that we have the petitions that we desired of him,” (1 John 5:15). It might seem that there is here a great superfluity of words, but the declaration is most useful, namely, that God, even when he does not comply with our requests, yet listens and is favourable to our prayers, so that our hope founded on his word is never disappointed. But believers have always need of being supported by this patience, as they could not stand long if they did not lean upon it. For the trials by which the Lord proves and exercises us are severe, nay, he often drives us to extremes, and when driven allows us long to stick fast in the mire201before he gives us any taste of his sweetness. As Hannah says, “The Lord killeth, and maketh alive; he bringeth down to the grave, and bringeth up,” (1 Sam. 2:6). What could they here do but become dispirited and rush on despair, were they not, when afflicted, desolate, and half dead, comforted with the thought that they are regarded by God, and that there will be an end to their present evils. But however secure their hopes may stand, they in the meantime cease not to pray, since prayer unaccompanied by perseverance leads to no result.

52. Indien we eindelijk ook niet na een langdurige verwachting bemerken, wat we door te bidden gevorderd zijn, en geen enkele vrucht daarvan ondervinden, zal toch ons geloof ons verzekeren van datgene, wat door ons gevoel niet kan worden waargenomen, namelijk dat we verkregen hebben, wat nuttig was; daar de Here zo dikwijls en zo vast belooft, dat onze moeilijkheden Hem een voorwerp van zorg zullen zijn, wanneer ze eenmaal in zijn schoot neergelegd zijn. En zo zal Hij maken, dat wij in armoede overvloed en in verdrukking troost bezitten. Want ook al zou alles ons in de steek laten, zal God ons nochtans nooit verlaten, die de verwachting en de lijdzaamheid der zijnen niet kan bedriegen. Hij zal ons alleen zijn voor allen, daar Hij alle goederen in zich bevat, die Hij ons eens zal onthullen in de dag des oordeels, wanneer Hij Zijn Rijk geheel zal openbaren. Daar komt bij, dat, ook al verhoort God ons, Hij toch niet altijd op de uitgedrukte woorden van ons gebed antwoordt; maar terwijl Hij ons in schijn doet wachten, toont Hij toch op een ons onbekende wijze, dat onze gebeden niet ijdel geweest zijn. Dit bedoelen de woorden van Johannes (Joh. 1 Joh. 5:15) "Indien wij weten, dat Hij ons hoort, wanneer wij iets van Hem bidden, zo weten wij, dat wij de beden verkrijgen, die wij van Hem bidden." Deze overvloed van woorden schijnt haar kracht te missen, maar zeer nuttig is de verklaring, dat God, ook wanneer Hij ons niet ter willen is, toch onze beden vriendelijk en genadig is, zodat onze hoop, die op zijn Woord steunt, ons nooit bedriegt. En de gelovigen hebben het nodig door deze lijdzaamheid zo ondersteund te worden, dat ze niet lang staande zouden blijven, wanneer ze daarop niet rustten.Want door niet geringe verzoekingen beproeft de Here de zijnen, en Hij oefent hen niet zacht; maar Hij brengt hen dikwijls tot het uiterste, en wanneer ze daar gebracht zijn, laat Hij hen lang in dat slijk steken, voordat Hij hun enige smaak van zijn lieflijkheid schenkt. En, gelijk Hanna zegt (1 Sam. 2:6) "Hij doodt en maakt levend, Hij doet ter helle nederdalen en doet weder opkomen. "Wat zouden zij hier anders kunnen doen dan de moed laten zinken, en tot wanhoop vervallen, indien ze niet, terneergeslagen, verlaten, en reeds half dood, werden opgericht door deze gedachte, dat God hen aanziet en dat er een einde zal komen aan de tegenwoordige rampen? Maar hoezeer ze ook door de gerustheid van deze hoop standhouden: zij houden intussen niet op te bidden; want indien bij het bidden niet de standvastigheid der volharding aanwezig is, bereiken wij met bidden niets.

52. Unerhörte Gebete?

Wenn nun aber unsere Erfahrung schließlich auch nach langem Warten nichts davon bemerkt, was wir mit unserem Gebet ausgerichtet haben, und wenn sie gar keine Frucht davon zu fühlen bekommt, so wird uns doch unser Glaube zur Gewißheit machen, was unser Sinn nicht schauen konnte, nämlich: daß wir das empfangen haben, was uns gut war. Denn der Herr hat sich so oft und so gewiß verpflichtet, er wolle sich unsere Nöte angelegen sein lassen, nachdem wir sie ihm einmal in den Schoß gelegt haben! So wird er dafür sorgen, daß wir in der Armut Reichtum und in der Trübsal Trost besitzen! Denn mag auch alles dahinsinken, so wird uns doch Gott nie im Stich lassen; denn er kann die Erwartung und Geduld der Seinen nicht täuschen! Er wird uns allein zu allen Dingen genug sein. Denn er faßt alle Güter in sich - und er wird sie uns einst am Tage des Gerichts offen zeigen, wenn er sein Reich voll und ganz offenbaren wird!

Freilich, wenn uns auch Gott unsre Bitte gewährt, so geht er mit seiner Antwort nicht immer genau nach der Form unseres Gebets; nein, er läßt uns scheinbar im Ungewissen - und zeigt doch auf verborgene Weise, daß unsere Bitten nicht vergebens gewesen sind! Dies ist der Sinn der Worte des Johannes: „Und so wir wissen, daß er uns hört, was wir bitten, so wissen wir, daß wir die Bitten haben, die wir von ihm gebeten haben“ (1. Joh. 5,15). Das scheint eine überflüssige Fülle von Worten zu sein; aber tatsächlich wird uns hier etwas äußerst Nützliches auseinandergesetzt: selbst wo Gott uns nicht willfahrt, da ist er doch unseren Bitten gegenüber freundlich und gnädig, so daß also die Hoffnung, die sich auf sein Wort stützt, uns niemals zuschanden werden läßt! Diese Geduld aber ist für die Gläubigen eine derart notwendige Stütze, daß sie nicht lange standhalten würden, wenn sie nicht auf ihr gegründet wären. Denn der Herr prüft die Seinen mit nicht leichten Proben, er übt sie auch nicht sanft, sondern drängt sie oft bis zum äußersten, und wenn er sie soweit gedrängt hat, dann läßt er sie lange im Sumpf stecken, bis er ihnen einen Geschmack von seiner Freundlichkeit zuteil werden läßt. Es ist so, wie Hanna sagt: „Der Herr tötet und macht lebendig, führt in die Hölle und wieder 614 heraus!“ (1. Sam. 2,6). Was sollten sie da machen, als den Mut zu verlieren und in Verzweiflung zu versinken - wenn sie nicht als angefochtene, trostlose und schon halbtote Leute der Gedanke aufrichtete, daß Gott sie ansieht und ihren gegenwärtigen Nöten ein Ende bereiten wird? Trotzdem: so sehr sie durch die Gewißheit dieser Hoffnung aufrechterhalten werden, so wenig hören sie unterdessen auf zu beten. Denn wenn unserem Gebet nicht die beständige Beharrung innewohnt, dann richten wir nichts mit ihm aus!

52. Al lyk dit asof ons gebed onverhoord verbygaan, gee God altyd wat ons ten beste strek

As ons dan na langdurige verwagting nie gewaar word dat ons enige vordering gemaak het deur te bid en voel dat ons geen vrug daarvan 1156 gepluk het nie, sal ons geloof ons nogtans verseker dat ons gekry het wat tot ons voordeel was, al kan dit nie met ons sintuie waargeneem word nie. Want so dikwels en so seker beloof die Here dat Hy oor ons moeilikhede besorg sal wees sodra dit in sy skoot gelê is. En so sal Hy bewerk dat ons in armoede oorvloed en in verdrukking troos sal hê. Want al sou alles ons in die steek laat, God sal ons nooit verlaat nie omdat Hy die verwagting en lydsaamheid van die wat aan Hom behoort, nie tot niet kan laat gaan nie. Hy alleen sal vir ons alles wees omdat al die seëninge wat Hy eenmaal op die oordeelsdag aan ons sal openbaar waarop Hy sy koninkryk aan ons bekend sal stel, in Hom saamgevat word.

Hierby kom nog dat al verhoor God ons, Hy nogtans nie altyd uitdruklik op die formulering⁴¹⁶ van ons gebed antwoord nie, maar terwyl Hy ons oënskynlik laat wag, toon Hy nogtans op ’n manier wat vir ons onbekend is, dat ons gebede nie vergeefs was nie. Dit is wat Johannes se woorde beteken wanneer hy sê: “As ons weet dat Hy ons verhoor wanneer ons Hom iets vra, weet ons dat ons die bedes wat ons Hom vra, kry”.⁴¹⁷ Oënskynlik is hierdie stortvloed woorde van min belang, maar dit is ’n besonder nuttige verklaring dat God wanneer Hy nie ons wense vervul nie, ons gebede nogtans ter wille en gunstig gesind is, sodat ons hoop wat op sy Woord steun, ons nooit sal faal nie. Gelowiges het dermate ’n behoefte daaraan om deur hierdie lydsaamheid onderskraag te word dat hulle nie lank sou standhou as hulle hulle nie daarop verlaat nie. Want die Here beproef die wat aan Hom behoort, nie met ligte beproewings nie en Hy oefen hulle nie sagkens nie, maar Hy dryf hulle dikwels tot die uiterste toe en wanneer hulle daarheen gedryf is, laat Hy hulle lank in die slyk bly voordat Hy hulle enige smaak van sy soetheid bied. En soos Hanna gesê het: “Hy maak dood en Hy maak lewendig; Hy laat neerdaal na die hel en Hy bring weer daaruit terug”⁴¹⁸ - wat sou hulle hier kon doen anders as om moed te verloor en in wanhoop te verval tensy hierdie gedagte hulle ophef wanneer hulle verslae, verlate en reeds halfdood is, naamlik dat God na hulle omsien en dat daar aan hulle huidige rampe ’n einde sal kom? Hoe seker hulle nogtans in hierdie hoop bly staan, hou hulle intussen egter nie op om te bid nie, want as daar in gebed nie standvastigheid van volharding is nie, bereik ons niks deur te bid nie.

52. Если даже в самом конце, после долгого ожидания наше сознание (sens) неспособно понять, какую пользу принесут нам молитвы, и не видит никакого плода от них, наша вера убеждает нас в том, что едва воспринимают чувства: мы получим от Бога всё доброе и полезное, ибо наш Господь неоднократно уверяет, что Он заботится о нас в переносимых на­ми невзгодах, после того как мы однажды рассказали Ему о них; и что Он сделает так, что в нищете мы получим изобилие, в скорби - утешение. И даже если мы потеряем всё, Господь Бог никогда не удалится от нас, потому что Он не может обмануть ожидание и терпение верных Ему. Его одного нам хватит на всё. Ибо Он заключает в Себе все блага, которые откроет нам в Судный день, когда полностью явит своё владычество.

Следует заметить, что, даже когда Бог сразу исполняет наши прошения, Он не делает этого в явном виде, а словно держит нас в неведении относительно внешнего. И в то же время Он чудесным образом выполняет просьбы и показывает, что мы просили не напрасно. Об этом говорит св. Иоанн: «А когда мы знаем, что Он слушает нас во всём, чего бы мы ни просили, знаем и то, что получаем просимое от Него» (1 Ин 5:15). На первый взгляд это утверждение кажется несколько многословным, однако оно весьма полезно для того, чтобы убедить нас: хотя Бог не потворствует нам и не одаривает по нашему желанию, Он не перестаёт быть к нам человеколюбивым и благожелательным, так что наше упование, основывающееся на его слове, никогда не будет обмануто.

Более всего прочего верующим необходимо укрепляться в таком терпении. Они не выдержат, если оно не станет опорой для них. Ибо, чтобы испытать своих верных, Господь прибегает к суровым средствам: порой Он не просто жестоко испытывает их, но доводит до крайности и надолго оставляет их в этом состоянии, прежде чем дать им вкусить сладость своей любви. Как сказала Анна, прежде чем оживить, Он умерщвляет, прежде чем дать жизнь, низводит в преисподнюю (1 Цар 2:6). Что могли бы они, скорбные, безутешные и полумёртвые, кроме как впасть в отчаяние, если бы их не ободряла мысль: на них взирает Бог, и им уготован хороший выход изо всех нынешних испытаний? И хотя у них есть эта уверенность, они не прекращают молиться. Ибо, если в нашей молитве не будет постоянства и усердия, она не принесёт никакой пользы.