1. 282 | Tractandum nunc de Christiana libertate: cuius explicatio praetermitti minime ab eo debet cui summam Evangelicae doctrinae compendio complecti propositum sit. Est enim res apprime necessaria, ac citra cuius cognitionem nihil fere sine dubitatione aggredi conscientiae audent: in multis haesitant et resiliunt, semper variant et trepidant; || praesertim vero appendix est iustificationis, et ad vim eius intelligendam non parum valet. Imo qui Deum serio timent, hinc fructum incomparabilem percipient eius doctrinae quam impii et Lucianici homines lepide suis dicteriis exagitant: quia in spirituali ebrietate, qua correpti sunt, quaevis protervia illis est licita. Quare nunc opportune in medium prodibit: || deinde^d planiorem eius disputationem (nam leviter aliquoties^e supra a nobis attacta est²) in hunc locum reiicere utile fuit^f: quia simulatque^g iniecta est aliqua mentio Christianae libertatis, ibi aut fervent libidines, aut insani motus surgunt, nisi mature obviam eatur lascivis ingeniis istis, quae alioqui optima quaeque pessime corrumpunt. Partim enim huius libertatis praetextu omnem Dei obedientiam excutiunt, et in effraenatam licentiam se proripiunt: partim indignantur, putantes omnem moderationem, ordinem, rerumque delectum tolli. Quid hic agamus, talibus angustiis circunsepti? An Christiana libertate valere iussa, huiusmodi periculis opportunitatem praecidamus? Atqui, ut dictum est, nisi ea tenetur, nec Christus, nec Evangelii veritas, neque interior pax 283 animae^a recte cognoscitur. Danda potius opera ne adeo necessaria doctrinae pars supprimatur, et occurratur tamen interim absurdis illis obiectionibus quae inde enasci solent.

1. Nous avons maintenant à traiter de la liberté chrestienne, laquelle on ne doit oublier de declairer, quand on a proposé de comprendre en un brief recueil une somme de la doctrine Evangelique. Car c’est une chose tresnecessaire, et sans la cognoissance de laquelle, à grand’peine les consciences osent entreprendre chose quelconque sinon en doute: souvent hesitent et s’arrestent, tousjours tremblent et chancellent. Notons que c’est un accessoire de la justification, lequel nous peut beaucoup aider pour comprendre la vertu d’icelle. Mesmes toutes gens craignans Dieu sentiront que le fruit de ceste doctrine est inestimable: combien que les moqueurs de Dieu et gaudisseurs s’en moquent en leurs plaisanteries, pource qu’estans hebetez en leur yvrognerie spirituelle, ils se desbordent en toute enormité. Voicy donc le lieu opportun d’en traiter. Et combien que nous en ayons touché quelque fois cy dessus, il estoit toutesfois utile de reserver la disputation entiere jusques à ce present lieu: pourtant que si tost que quelque mention de la liberté Chrestienne est mise en avant, incontinent les uns laschent la bride à leurs concupiscences: les autres esmeuvent grans tumultes, si quant et quant on ne met ordre à restreindre tels legiers esprits, qui corrompent les meilleures choses qu’on leur sauroit presenter. Car les uns sous couleur de ceste liberté rejettent toute obeissance de Dieu, et abandonnent toute licence à leur chair. Les autres contredisent, et ne veulent ouyr parler de ceste liberté, par laquelle ils pensent que tout ordre, toute modestie et discretion des choses soyent renversées. Que ferons-nous icy, estans encloz en tel destroit? Vaudroit-il pas mieux laisser derriere la liberté Chrestienne, pour obvier à tels dangers? Mais comme il a esté dit, sans la cognoissance d’icelle, ne Jesus Christ, ne la verité de l’Evangile, ne le repos interieur des ames n’est pas droitement cogneu. Plustost donc aucontraire, il faut mettre peine que ceste doctrine si necessaire ne soit pas omise ny ensevelie: et cependant neantmoins que les objections absurdes qui se peuvent icy esmouvoir, soyent reprimées.

1. 62 We have now to treat of Christian liberty, an explanation of which ought not to be omitted in a treatise which is designed to comprehend a compendious summary of evangelical doctrine. For it is a subject of the first importance, and unless it be well understood, our consciences scarcely venture to undertake any thing without doubting, experience in many things hesitation and reluctance, and are always subject to fluctuations and fears. But especially it is an appendix to justification, and affords no small assistance towards the knowledge of its influence. Hence they who sincerely fear God will experience the incomparable advantage of that doctrine, which impious scoffers pursue with their railleries; because in the spiritual intoxication with which they are seized, they allow themselves the most unbounded impudence. Wherefore this is the proper time to introduce the subject; and though we have slightly touched upon it on some former occasions, yet it was useful to defer the full discussion of it to this place; because, as soon as any mention is made of Christian liberty, then either inordinate passions rage, or violent emotions arise, unless timely opposition be made to those wanton spirits, who most nefariously corrupt things which are otherwise the best. For some, under the pretext of this liberty, 63cast off all obedience to God, and precipitate themselves into the most unbridled licentiousness; and some despise it, supposing it to be subversive of all moderation, order, and moral distinctions. What can we do in this case, surrounded by such difficulties? Shall we entirely discard Christian liberty, and so preclude the occasion of such dangers? But, as we have observed, unless this be understood, there can be no right knowledge of Christ, or of evangelical truth, or of internal peace of mind. We should rather exert ourselves to prevent the suppression of such a necessary branch of doctrine, and at the same time to obviate those absurd objections which are frequently deduced from it.

1. Connection of this chapter with the previous one on Justification. A true knowledge of Christian liberty useful and necessary. 1. It purifies the conscience. 2. It checks licentiousness. 3. It maintains the merits of Christ, the truth of the Gospel, and the peace of the soul.

130 We are now to treat of Christian Liberty, the explanation of which certainly ought not to be omitted by any one proposing to give131a compendious summary of Gospel doctrine. For it is a matter of primary necessity, one without the knowledge of which the conscience can scarcely attempt any thing without hesitation, in many must demur and fluctuate, and in all proceed with fickleness and trepidation. In particular, it forms a proper appendix to Justification, and is of no little service in understanding its force. Nay, those who seriously fear God will hence perceive the incomparable advantages of a doctrine which wicked scoffers are constantly assailing with their jibes; the intoxication of mind under which they labour leaving their petulance without restraint. This, therefore, seems the proper place for considering the subject. Moreover, though it has already been occasionally adverted to, there was an advantage in deferring the fuller consideration of it till now, for the moment any mention is made of Christian liberty lust begins to boil, or insane commotions arise, if a speedy restraint is not laid on those licentious spirits by whom the best things are perverted into the worst. For they either, under pretext of this liberty, shake off all obedience to God, and break out into unbridled licentiousness, or they feel indignant, thinking that all choice, order, and restraint, are abolished. What can we do when thus encompassed with straits? Are we to bid adieu to Christian liberty, in order that we may cut off all opportunity for such perilous consequences? But, as we have said, if the subject be not understood, neither Christ, nor the truth of the Gospel, nor the inward peace of the soul, is properly known. Our endeavor must rather be, while not suppressing this very necessary part of doctrine, to obviate the absurd objections to which it usually gives rise.

1. Nu moet gehandeld worden over de Christelijke vrijheid, wier uitlegging allerminst mag worden nagelaten door hem, wiens voornemen is de hoofdinhoud der evangelische leer in kort bestek saam te vatten. Want zij is een bijzonder noodzakelijke zaak, zonder wier kennis de consciëntiën nagenoeg niets zonder weifeling aandurven, in veel dingen aarzelen en terugdeinzen, en altijd wankelen en angstig zijn. In 't bijzonder echter is zij een aanhangsel der rechtvaardigmaking, en draagt ze er niet weinig toe bij om de kracht van die te verstaan. Ja, zij die God ernstig vrezen, zullen uit haar een onvergelijkelijke vrucht van deze leer ontvangen, welke goddeloze en spotzieke mensen op geestige wijze in hun sarcastische woorden onder handen nemen, omdat hun in hun geestelijke dronkenschap, waarmee zij bevangen zijn, elke onbeschaamdheid geoorloofd is. Daarom zal ze nu op het juiste ogenblik te berde komen: verder was het nuttig haar uitvoeriger behandeling (want oppervlakkig is ze reeds enige malen tevoren door ons aangeroerd) tot deze plaats uit te stellen; want zodra enige melding gemaakt wordt van de Christelijke vrijheid, beginnen de lusten te branden, of rijzen de ongezonde bewegingen op, tenzij men bijtijds die ongebonden geesten tegengaat, die anders alle zeer goede dingen bederven. Want deels werpen zij onder voorwendsel van deze vrijheid alle gehoorzaamheid Gods van zich en storten zich in een teugelloze ongebondenheid; deels zijn ze er verontwaardigd over, en menen, dat door haar alle matigheid, orde en onderscheid der dingen weggenomen wordt. Wat moeten wij hier doen, door dergelijke moeilijkheden omgeven? Moeten wij de Christelijke vrijheid vaarwel zeggen, om zo de kans van dergelijke gevaren af te snijden ? Maar, zoals gezegd is, wanneer zij niet gekend wordt, wordt noch Christus, noch de waarheid van het evangelie, noch de inwendige vrede der ziel recht gekend. Men moet veeleer moeite doen, dat een zo noodzakelijk stuk der leer niet wordt verzwegen en dat toch intussen wordt ingegaan tegen de ongerijmde tegenwerpingen, die daaruit plegen te ontstaan.

1. 553Die Lehre von der christlichen Freiheit ist gerade angesichts der Gefahren, die sich ergeben können, von größter Wichtigkeit

Wir haben jetzt von der christlichen Freiheit zu sprechen. Wer sich vorgenommen hat, den Hauptinhalt der Lehre des Evangeliums in abgekürzter Darstellung zusammenzufassen, der darf die Entfaltung dieses Lehrstücks unter keinen Umständen übergehen. Es ist nämlich eine äußerst notwendige Sache, und ohne seine Erkenntnis wagen die Gewissen schier nichts ohne Zweifel anzupacken, zweifeln und zögern sie in vielen Dingen und sind stets in Wanken und Zagen. Vor allem aber haben wir es hier mit einem Anhang zur (Lehre von der) Rechtfertigung zu tun, der nicht wenig dazu dient, deren Kraft zu erkennen. Ja, wer Gott ernstlich fürchtet, der wird daraus eine unvergleichliche Frucht jener Lehre empfangen, die gottlose und spöttische Menschen in ihren Redensarten witzig zwischennehmen, weil ihnen in der geistlichen Trunkenheit, die sie erfaßt hat, jeder Mutwille verstattet ist! Deshalb ist es hier der rechte Ort, die Lehre von der christlichen Freiheit in den Mittelpunkt zu stellen. Wir haben sie ja auch schon oben gelegentlich leicht berührt; aber es war zweckmäßig, ihre ausführlichere Darstellung bis an diese Stelle zu verschieben.

Sobald nämlich die christliche Freiheit irgendwie erwähnt wird, da erhitzen sich entweder die Begierden oder aber es erhebt sich ein wahnwitziger Aufruhr - wenn man nicht zur rechten Zeit solchen leichtfertigen Geistern entgegentritt, die sonst auch das Beste übel verderben! Zum Teil machen sie unter dem Deckmantel dieser Freiheit allen und jeden Gehorsam gegen Gott zunichte und stürzen sich in zügellose Ausgelassenheit, zum Teil aber entrüsten sie sich auch und meinen, es werde nun jedes Maßhalten, alle Ordnung und aller Unterschied unter den Dingen aufgehoben. Was sollen wir da tun, wo uns solche Bedrängnisse umringen? Sollen wir die christliche Freiheit fahren lassen, um dergleichen Gefahren jeden Anlaß zu nehmen? Nein, wir haben ja bereits gesagt: wenn wir an ihr nicht festhalten, dann ist es um alle rechte Erkenntnis Christi oder der Wahrheit des Evangeliums oder auch des inneren Friedens der Seele geschehen! Wir müssen uns also vielmehr Mühe geben, einen so wichtigen Teil der Lehre nicht zu verschweigen und doch zugleich jenen widersinnigen Einwürfen entgegenzutreten, die gewöhnlich daraus erwachsen!

1. Die noodsaaklikheid van hierdie leer wat uit drie dele bestaan (Afdeling 1 - 3)

Die nut en noodsaaklikheid van die leer van Christelike vryheid

1059 Nou moet ons Christelike vryheid behandel. ’n Verduideliking hiervan behoort glad nie deur iemand wat hom ten doel stel om ’n samevatting van die leer van die evangelie te gee, agterweë gelaat te word nie. Dit is trouens ’n besonder noodsaaklike onderwerp en sonder die kennis daarvan durf mens se gewete bykans niks sonder twyfel aan nie. In baie sake is hulle aarselend en deins daarvan terug; hulle is altyd verdeeld en bevrees. Christelike vryheid is inderdaad veral ’n byvoegsel van die regverdigmaking en dra geweldig daartoe by om die krag daarvan te begryp. Ja, diegene wat God van harte vrees, sal hier die onvergelyklike vrug van dié leer pluk wat goddelose mense en Liciniaanse spotters¹ spottenderwys en sarkasties behandel. In die geestelike dronkenskap waardeur hulle beetgepak is, is enige verwaandheid tewens vir hulle geoorloof. Daarom sal hierdie onderwerp in hierdie stadium gepas in die kalklig kom.

Verder was dit ook doeltreffend om ’n vollediger bespreking van die onderwerp tot hier uit te stel, want ons het dit reeds hier en daar oppervlakkig aangeroer.² Want sodra Christelike vryheid op een of ander wyse vermeld word, raak hulle hartstogte driftig, of waansinnige emosies kom na vore tensy ’n mens sulke onbeteuelde verstande betyds aan bande lê omdat hulle andersins al die beste dinge op die slegste manier bederf. Want onder dekmantel van hierdie selfde vryheid verwerp hulle gedeeltelik alle gehoorsaamheid aan God en hulle bars in teuelose losbandigheid uit. Andere is weer verontwaardig en hulle dink dat alle selfbeheersing, orde en onderskeid tussen dinge daarmee uit die weg geruim word. Wat staan ons hier te doen terwyl ons deur sulke probleme 1060 omring is? Moet ons Christelike vryheid maar daar laat om die geleentheid vir sulke gevare die hoof te bied? Maar as ons soos ons gesê het, nie daarvan kennis dra nie, kan nôg Christus nôg die waarheid van die evangelie nôg innerlike sielevrede na behore geken word. Ons moet eerder sorg dat so ’n noodsaaklike deel van ons leer nie onderdruk word nie, en nogtans moet ons intussen die onsinnige besware wat gewoonlik daarteen ontstaan, beantwoord.

1. Теперь мы рассмотрим вопрос о свободе христианина (liberte chrestienne), о которой нельзя забывать, намереваясь дать краткое изложение евангельского учения. Это весьма необходимая вещь, без понимания которой сознание лишь с огромным трудом решится предпринять что-либо, будет часто колебаться и претыкаться и всегда тревожиться и смущаться. Отметим, что это одна из составляющих оправдания, которая может нам во многом помочь в постижении его силы. Все богобоязненные люди должны ощутить, что плод этого учения имеет огромную ценность, хотя всякие насмешники и хулители Бога пошло издеваются над ним. Обезумевшие в своём духовном опьянении, они не знают никаких границ в богохульстве. Поэтому здесь весьма уместно порассуждать на эту тему. Хотя мы неоднократно затрагивали её выше, всё же полезно теперь обсудить её в более или менее полном объёме.

Ибо, как только появляется какое-либо упоминание о свободе христианина, то некоторые люди тотчас дают волю своим похотям, а другие предаются неудержимым страстям, если только снова и снова не приводить в порядок и не укрощать эти легкомысленные умы, которые извращают даже самое лучшее из того, что им предлагают. Прикрываясь этой свободой, одни отказываются от всякого послушания Богу и дают полную свободу своей плоти. Другие, напротив, вовсе не желают слышать о свободе, так как считают, что она устраняет всякий порядок, всякую сдержанность и кротость.

Что же делать, чтобы без вреда пройти через это узкое место? Не лучше ли вообще оставить в стороне вопрос о свободе христианина, дабы избежать всяческих опасностей? Но, как только что было сказано, без его правильного понимания не будут верно восприняты ни Иисус Христос, ни истина Евангелия и не будет достигнут внутренний покой души. Совсем наоборот, надо прилагать все усилия к тому, чтобы столь необходимое учение о христианской свободе не было обойдено молчанием или вообще похоронено и в то же время чтобы были опровергнуты нелепые возражения, которые могут смутить души.

2. Christiana libertas in tribus (ut ego quidem sentio) partibus sita est¹. Prima, ut fidelium conscientiae, dum fiducia suae coram Deo iustificationis quaerenda est, sese supra Legem erigant atque efferant, totamque Legis iustitiam obliviscantur². Nam quum Lex (ut alibi iam demonstratum est³) neminem iustum relinquat: aut ab omni spe iustificationis excludimur, aut ab illa nos solvi oportet: ac sic quidem, ut nulla prorsus operum ratio habeatur. Nam qui vel tantillum operum se afferre debere ad obtinendam iustitiam cogitat, non potest modum aut finem praefigere: sed debitorem universae Legis se constituit. Sublata igitur Legis mentione, et omni operum cogitatione seposita, unam Dei misericordiam amplecti convenit quum de iustificatione agitur: et averso a nobis aspectu, unum Christum intueri. Non enim illic quaeritur quomodo iusti simus: sed quomodo, iniusti licet ac^b indigni, pro iustis habeamur. Cuius rei si certitudinem aliquam assequi volunt conscientiae, nullum Legi dare locum debent. Neque hinc recte quis colligat, Legem fidelibus supervacaneam esse⁴, quos non ideo docere et exhortari et stimulare ad bonum desinit⁵, tametsi apud Dei tribunal in eorum conscientiis locum non habet. Haec enim duo ut multo diversissima sunt, ita probe diligenterque sunt a nobis distinguenda. Tota Christianorum vita, quaedam pietatis meditatio esse debet: quoniam in sanctificationem vocati sunt [Ephes. 1. a. 4; 1. Thess. 4. b. 3^c]. In hoc situm est Legis officium, ut eos officii sui admonendo, ad sanctitatis et innocentiae studium excitet. At ubi conscientiae sollicitantur quomodo Deum habeant propitium, quid responsurae sint, et qua fiducia constaturae si ad eius iudicium postulentur: ibi non subducendum est quid Lex requirat^d, sed unus Christus pro iustitia proponendus, qui omnem Legis perfectionem superat.

2. La liberté Chrestienne, selon mon jugement, est située en trois parties. La premiere est que les consciences des fideles, quand il est question de chercher asseurance de leur justification, s’eslevent et dressent par dessus ta Loy, et oublient toute la justice d’icelle. Car puis que (comme il a esté monstré cy dessus) la Loy ne laisse nul juste, ou il nous faut estre exclus d’esperance d’estre justifiez, ou il nous faut estre delivrez d’icelle: et tellement delivrez, que nous n’ayons nul esgard à nos œuvres. Car quiconque penseroit qu’il deust apporter quelque peu d’œuvres pour obtenir justice, il ne pourroit determiner fin ne mesure d’icelles, mais se constitueroit detteur de toute la Loy. Parquoy, quand il est question de nostre justification, il nous faut demettre de toute cogitation de la Loy et de nos œuvres, pour embrasser la seule misericorde de Dieu: et destourner nostre regard de nous-mesmes pour le convertir à un seul, Jesus Christ. Car il n’est pas icy question, assavoir si nous sommes justes: mais comment estans injustes et indignes, nous pourrons estre reputez pour justes. De laquelle chose si les consciences veulent avoir quelque certitude, elles ne doyvent donner aucun lieu à la Loy. Combien qu’il ne faille de cela inferer, que la Loy soit superflue aux fideles: lesquels elle ne laisse point d’enseigner, exhorter, stimuler à bien, combien qu’au jugement de Dieu elle n’ait lieu en leurs consciences. Car comme ces deux choses sont bien diverses, aussi il nous les faut soigneusement discerner. Toute la vie des Chrestiens doit estre une meditation et exercice de pieté: d’autant qu’ils sont appellez à sanctification (Ephes. 1:4; 1 Thess. 4:3). En cela gist l’office de la Loy, de les advertir de ce qu’ils ont à faire: afin de les inciter à avoir en affection saincteté et innocence. Mais quand les consciences sont inquietées comment elles pourront avoir Dieu propice, que c’est qu’elles auront à respondre, et en quelle fiance elles se pourront soustenir, si elles sont appellées et ajournées au jugement de Dieu: lors il ne faut pas venir à conte avec la Loy, ne pourpenser ce qu’elle requiert: mais elles se doyvent presenter un seul Jesus Christ pour justice, lequel surmonte toute perfection de la Loy.

2. Christian liberty, according to my judgment, consists of three parts. The first part is, that the consciences of believers, when seeking an assurance of their justification before God, should raise themselves above the law, and forget all the righteousness of the law. For since the law, as we have elsewhere demonstrated, leaves no man righteous, either we must be excluded from all hope of justification, or it is necessary for us to be delivered from it, and that so completely as not to have any dependence on works. For he who imagines, that in order to obtain righteousness he must produce any works, however small, can fix no limit or boundary, but renders himself a debtor to the whole law. Avoiding, therefore, all mention of the law, and dismissing all thought of our own works, in reference to justification, we must embrace the Divine mercy alone, and turning our eyes from ourselves, fix them solely on Christ. For the question is, not how we can be righteous, but how, though unrighteous and unworthy, we can be considered as righteous. And the conscience that desires to attain any certainty respecting this, must give no admission to the law. Nor will this authorize any one to conclude, that the law is of no use to believers, whom it still continues to instruct and exhort, and stimulate to duty, although it has no place in their consciences before the tribunal of God. For these two things, being very different, require to be properly and carefully distinguished by us. The whole life of Christians ought to be an exercise of piety, since they are called to sanctification.²²⁵ It is the office of the law to remind them of their duty, and thereby to excite them to the pursuit of holiness and integrity. But when their consciences are solicitous how God may be propitiated, what answer they shall make, and on what they shall rest their confidence, if called to his tribunal, there must then be no consideration of the requisitions of the law, but Christ alone must be proposed for righteousness, who exceeds all the perfection of the law.

2. This liberty consists of three parts. First, Believers renouncing the righteousness of the law, look only to Christ. Objection. Answer, distinguishing between Legal and Evangelical righteousness.

Christian liberty seems to me to consist of three parts. First, the consciences of believers, while seeking the assurance of their justification before God, must rise above the law, and think no more of obtaining justification by it. For while the law, as has already been demonstrated (supra, chap. 17, sec. 1), leaves not one man righteous, we are either excluded from all hope of justification, or we must be loosed from the law, and so loosed as that no account at all shall be taken of works. For he who imagines that in order to obtain justification he must bring any degree of works whatever, cannot fix any mode or limit, but makes himself debtor to the whole law. Therefore, laying aside all mention of the law, and all idea of works, we must in the matter of justification have recourse to the mercy of God only; turning away our regard from ourselves, we must look only to Christ. For the question is, not how we may be righteous, but how, though unworthy and unrighteous, we may be regarded as righteous. If consciences would obtain any assurance of this, they must give no place to the law. Still it cannot be rightly inferred from this that believers have no need of the law. It ceases not to teach, exhort, and urge them to good, although it is not recognized by their consciences before the judgment-seat of God. The two things are very different, and should be well and carefully distinguished. The whole lives of Christians ought to be a kind of aspiration after piety, seeing they132are called unto holiness (Eph. 1:4; 1 Thess. 4:5). The office of the law is to excite them to the study of purity and holiness, by reminding them of their duty. For when the conscience feels anxious as to how it may have the favor of God, as to the answer it could give, and the confidence it would feel, if brought to his judgment-seat, in such a case the requirements of the law are not to be brought forward, but Christ, who surpasses all the perfection of the law, is alone to be held forth for righteousness.

2. De Christelijke vrijheid is (naar mijn gevoelen althans) in drie stukken gelegen. Het eerste is, dat de consciëntiën der gelovigen, wanneer ze hun vertrouwen op de rechtvaardigmaking voor Gods aanschijn zoeken, zich boven de wet oprichten en opheffen, en de gehele rechtvaardigheid der wet vergeten. Want daar de wet (zoals elders reeds aangetoond is) niemand rechtvaardig laat, worden wij òf van alle hoop op rechtvaardigmaking uitgesloten, òf wij moeten van de wet losgemaakt worden, en wel zó, dat met de werken in het geheel geen rekening gehouden wordt. Want hij, die denkt, dat hij enig werk, al is het nog zo gering, moet aanbrengen om de rechtvaardigheid te verkrijgen, kan geen maat of grens vaststellen, maar maakt zich tot schuldenaar der ganse wet. Wanneer het dus gaat over de rechtvaardigmaking, moet alle vermelding der wet weggenomen en alle gedachte aan de werken ter zijde gesteld worden, en moeten wij alleen Gods barmhartigheid omhelzen, de blik van onszelf afwenden en alleen op Christus zien. Want, wanneer het gaat over de rechtvaardigmaking, wordt niet gevraagd, hoe wij rechtvaardig zijn, maar hoe wij, hoezeer onrechtvaardig en onwaardig, voor rechtvaardig gehouden worden. En indien de consciëntiën hiervan enige zekerheid willen krijgen, moeten ze de wet geen plaats geven. En hieruit mag men niet terecht besluiten, dat de wet voor de gelovigen overbodig is, die, hoewel ze voor Gods rechterstoel in hun consciëntiën geen plaats heeft, daarom toch niet ophoudt hen te onderwijzen en te vermanen en aan te sporen. Want evenals deze twee zeer van elkander verschillend zijn, zo moeten ze ook goed en naarstig door ons onderscheiden worden. Het gehele leven der Christenen moet een overdenking der Godzaligheid zijn, daar ze geroepen zijn tot heiligmaking (Ef. 1:4; 1 Thess.4:3) Hierin is de taak der wet gelegen, dat ze hen herinnert aan hun plicht en zo aanzet tot het streven naar heiligheid en onschuldigheid. Maar wanneer de consciëntiën bekommerd zijn, hoe God hun genadig zal zijn, wat ze zullen antwoorden en door welk vertrouwen ze zullen bestaan, wanneer ze voor zijn oordeel gedaagd worden, dan moet niet overwogen worden, wat de wet eist, maar dan moet alleen Christus, als de rechtvaardigheid voor ogen gesteld worden, Christus, die alle volmaaktheid der wet te boven gaat.

2. Erster Abschnitt: Das Wesen der christlichen Freiheit. a) Die Freiheit vom Gesetz

Die christliche Freiheit besteht, wenigstens nach meiner Ansicht, in drei Stücken. Erstens: Wenn sich die Frage erhebt, woher das Gewissen der Gläubigen die Zuversicht auf seine Rechtfertigung vor Gott gewinnt, so richtet es sich über das Gesetz hinaus in die Höhe und vergißt die ganze Gerechtigkeit aus dem Gesetz. Das Gesetz läßt ja, wie wir bereits anderwärts erwiesen haben, keinen Menschen gerecht sein, und deshalb sind wir entweder von jeder Hoffnung auf Rechtfertigung ausgeschlossen, oder wir müssen von ihm gelöst werden, und zwar so, daß dabei keinerlei Rücksicht auf die Werke genommen wird. Denn wer da meint, er müßte auch nur das Geringste an Werken herzubringen, um die Gerechtigkeit zu erlangen, der kann kein Maß und kein Ziel festsetzen, sondern hat sich zum Schuldner des ganzen Gesetzes gemacht. Wenn es also um unsere Rechtfertigung geht, so sollen wir alle Erwähnung des Gesetzes fahren lassen, alles Achten auf die Werke beiseite stellen und allein Gottes Barmherzigkeit erfassen, wir sollen den Blick von uns selber abwenden und Christus allein anschauen. Denn es wird hier nicht gefragt, wieso wir denn gerecht sind, sondern wieso wir für gerecht geachtet werden, obwohl wir ungerecht und unwürdig sind! Will unser Gewissen aber hierin irgendwelche Gewißheit erhalten, so darf es dem Gesetz keinen Raum geben.

Es wäre aber durchaus nicht richtig, wenn jemand hieraus den Schluß ziehen wollte, für die Gläubigen sei das Gesetz überflüssig. Denn obwohl es vor Gottes Richtstuhl in ihrem Gewissen keinen Raum hat, so hört es deshalb doch nicht auf, sie zu lehren, zu ermahnen und zum Guten zu reizen. Diese beiden Dinge 554 sind völlig verschieden voneinander, und wir müssen sie deshalb auch recht und gründlich unterscheiden. Das ganze Leben der Christen soll gewissermaßen ein Trachten nach Frömmigkeit sein; denn der Christ ist ja zur Heiligung berufen! (Eph. 1,4; 1. Thess. 4,3). Das Amt des Gesetzes besteht nun darin, ihn an seine Verpflichtung zu mahnen und ihn so zu eifrigem Ringen um Heiligung und Unschuld anzuspornen. Aber wenn sich das Gewissen sorgt, wie es denn einen gnädigen Gott haben könne, was es antworten und auf was für eine Zuversicht es sich stützen soll, wenn es vor Gottes Gericht gefordert wird, dann darf es nicht mit dem rechnen, was das Gesetz fordert, sondern es muß sich Christus allein als seine Gerechtigkeit vor Augen halten, der alle Gerechtigkeit des Gesetzes übertrifft.

2. Christelike vryheid bestaan uit drie dele: ten eerste vryheid van die wet

Na my mening bestaan Christelike vryheid uit drie dele:³ ten eerste dat die gewete van gelowiges in hulle soeke na vertroue op hulle regverdigmaking voor God hulle bo die wet moet verhef, bo die wet moet uitstyg en heeltemal van geregtigheid van die wet moet vergeet.⁴ Aangesien die wet niemand trouens regverdig laat nie, soos ons reeds elders aangetoon het,⁵ word ons òf van alle hoop op regverdigmaking uitgesluit, òf ons moet daarvan vrygemaak word - en dit inderdaad so dat ons goeie werke nie daarby in berekening gebring word nie. Want iemand wat meen dat hy selfs ’n krieseltjie van sy goeie werke moet aanbied om geregtigheid te bekom, is nie in staat om ’n maat of perk daarvoor vas te stel nie maar maak hom self skuldig aan die hele wet. Wanneer dit dus oor regverdigmaking handel, moet ons geen melding van die wet maak nie, elke gedagte aan goeie werke laat vaar en God se barmhartigheid alleen omhels. Ons moet ons oë van ons af wegdraai en na Christus alleen kyk. Die vraag daar is immers nie hoe ons regverdig kan wees nie maar hoe ons as regverdiges geag word ten spyte daarvan dat ons onregverdig is en dit nie waardig is nie. As ons gewete ’n mate van sekerheid oor hierdie onderwerp wil bekom, moet hulle geen plek vir die wet laat nie.

Na regte kan niemand hieruit die afleiding maak dat die wet vir gelowiges oorbodig is nie,⁶ aangesien dit hulle sonder ophou onderrig, aanspoor en prikkel⁷ al het dit voor God se regbank geen plek in hulle gewete nie. Want hoewel hierdie twee dinge heeltemal verskillend is, moet ons behoorlik en versigtig tussen hulle onderskei. Christene se hele lewe behoort ’n soort nadenke van godsvrug te wees want hulle is tot heiligmaking geroep.⁸ Hierin is dit die wet se taak om hulle op hulle 1061 plig te wys en hulle aan te spoor om hulle vir heiligheid en onskuld te beywer. Maar wanneer ons gewete onrustig is oor hoe God hulle genadig sal wees, wat hulle antwoorde gaan wees en met watter vertroue hulle voor God sal staan as hulle voor sy regbank gedaag word, moet ons nie in berekening bring wat die wet van ons eis nie,⁹ maar ons moet Christus alleen, wat al die volmaaktheid van die wet oortref, as ons geregtigheid voorhou.

2. По моему мнению, свобода христианина складывается из трёх составляющих (Здесь Кальвинследует за Меланхтоном, который в 1522 г. дал аналогичное деление. См. Die Loci communes Philipp Melanchtons in ihrer Urgestalt (hrsg. Plitt G.L. von, Kolde Th.). Leipzig, 1925, S.218). Первая заключается в том, что сознание верующих, когда оно ищет уверенности в оправдании, возвышается над Законом и забывает о праведности от него. Поскольку Законом (как показано выше) никто не оправдывается, то либо нам следует оставить всякую надежду на оправдание, либо нужно сделаться свободными от Закона, причём настолько, чтобы не смотреть на свои дела. Ведь если кто-то помыслит, что для оправдания он должен совершить некие дела, он не сможет определить ни их меры, ни границ, но будет обязан исполнить весь Закон целиком. Поэтому, когда встаёт вопрос о нашем оправдании, мы обязаны отбросить всякую мысль о Законе и своих делах, дабы принять одну лишь милость Божью, и отвратить взгляд от самих себя, дабы устремить его на Иисуса Христа. Ибо вопрос заключается не в том, праведны мы или нет, а в том, каким образом мы, будучи неправедными и недостойными, можем почитаться за праведных. Поэтому, если совесть желает обрести какую-то уверенность, она не должна взирать на Закон.

Из этого не следует, что Закон является излишним для верующих, ибо он способен их научать, воодушевлять, побуждать на делание добра; однако на Божьем Суде он не будет иметь значения для их совести. Нам cследует чётко различать эти два совершенно разных утверждения. Вся жизнь христиан должна быть размышлением о благочестии и упражнением в нём, ибо они призваны к святости (Эф 1:4; 1 Фес 4:3). В том и состоит предназначение Закона, чтобы убеждать их делать должное, прививать им склонность к святости и чистоте. Но когда совесть тревожится о том, как, будучи призванной на Божий Суд, достичь благорасположения Бога, о том, что она Ему ответит, в чём она может найти уверенность и поддержку, - тогда ей не следует сверяться с Законом и думать о его требованиях: она должна будет видеть праведность в одном лишь Иисусе Христе, который превосходит всякую праведность от Закона.

3. In hoc cardine totum fere argumentum Epistolae ad Galatas vertitur. Nam insulsos esse interpretes, qui docent Paulum 284 in ea pro ceremoniarum tantum libertate pugnare¹, ex locis argumentorum probari potest. Quales isti sunt, quod Christus factus sit pro nobis execratio, ut nos ab execratione Legis redimeret [Galat. 3. b. 13]. Item, In libertate qua Christus vos liberavit, state, et ne rursus iugo servitutis implicemini. Ecce, ego Paulus dico, si circuncidamini, Christus vobis nihil proderit. Et qui circunciditur, debitor est universae Legis; Christus vobis otiosus factus quicunque per Legem iustificamini: a gratia excidistis [et 5. a. 1]². Quibus certe aliquid sublimius continetur quam ceremoniarum libertas. || Equidem fateor Paulum illic de ceremoniis tractare: quia illi cum pseudoapostolis pugna est, qui veteres Legis umbras, Christi adventu abolitas, reducere in Christianam Ecclesiam moliebantur. Verum ad hanc quaestionem expediendam disputandi erant altiores loci, in quibus tota controversia posita erat. Primum, quia umbris illis Iudaicis obscurabatur Evangelii claritas, ostendit in Christo nos solidam eorum omnium exhibitionem habere quae Mosaicis ceremoniis adumbrabantur. Deinde quia illi impostores pessima opinione imbuebant plebem, quod haec scilicet obedientia valeret ad promerendam Dei gratiam: hic plurimum insistit, ne ullis Legis operibus, nedum minutis illis elementis, iustitiam se consequi posse coram Deo existiment fideles. Et simul docet damnatione Legis, quae universis hominibus alias impendet, esse per crucem Christi liberos [Galat. 4. a. 5^a]: ut plena securitate in uno Christo acquiescant^b. Qui locus huc proprie pertinet. Postremo conscientiis fidelium suam asserit libertatem, nequa religione in rebus non necessariis obstringantur.

3. En ce poinct gist quasi tout l’argument de l’Epistre aux Galatiens. Car que ceux soyent pervers expositeurs qui disent que sainct Paul ne combat que pour la liberté des ceremonies, il est facile à prouver de la maniere d’arguer de sainct Paul: comme quand il dit que Christ a esté fait execration pour nous, afin de nous delivrer de l’execration de la Loy. Item, que nous gardions la liberté par laquelle Christ nous a delivrez, et que nous ne souffrions point d’estre assujettis au joug de servitude (Gal. 3:13; 5:1 et suivais). Voicy, dit-il, moy Paul je vous dy, si vous estes circoncis, Christ ne vous profitera de rien. Item, Celuy qui est circoncy, est detteur de toute la Loy, et Christ luy est fait vain. Item, Vous tous qui estes justifiez par la Loy, vous estes decheuz de la grace. Ausquels propos certainement il demeine une chose plus haute que la liberté des ceremonies. Je confesse bien que sainct Paul traite là des ceremonies, d’autant qu’il dispute contre les faux Apostres qui machinoyent de ramener en l’Eglise Chrestienne les ombres anciennes de la Loy, lesquelles avoyent esté abolies à la venue de Jesus Christ. Mais pour decider ceste question, il falloit qu’il montast plus haut: assavoir à la vraye source. Premierement, d’autant que par ces figures Judaiques la clairté de l’Evangile estoit obscurcie, il demonstre que nous avons en Jesus Christ une pleine exhibition de toutes les choses qui estoyent figurées par les ceremonies de la Loy Mosaique. Secondement, d’autant que les seducteurs ausquels il avoit à faire, abbreuvoyent le peuple d’une meschante opinion, que c’estoit une œuvre meritoire pour acquerir la grace de Dieu, que de faire les ceremonies de la Loy: il insiste principalement sur ce poinct, que les hommes ne peuvent acquerir justice devant Dieu par nulles œuvres, et tant moins par menus fatras de choses exterieures. Semblablement il remonstre que nous sommes par la mort de Christ delivrez de la damnation de la Loy (Gal. 4:5), laquelle est autrement sur tout le genre humain, afin d’avoir repos en nos consciences: lequel argument est propre au poinct que nous traitons. Finalement, il maintient la liberté des consciences, declairant qu’elles ne sont point liées à observer les choses indifferentes.

3. 64 On this point turns almost the whole argument of the Epistle to the Galatians. For that they are erroneous expositors, who maintain, that Paul there contends only for liberty from ceremonies, may be proved from the topics of his reasoning. Such as these: “Christ hath redeemed us from the curse of the law, being made a curse for us.”²²⁶ Again: “Stand fast, therefore, in the liberty wherewith Christ hath made us free, and be not entangled again with the yoke of bondage. Behold, I Paul say unto you, that if ye be circumcised, Christ shall profit you nothing. Every man that is circumcised is a debtor to do the whole law. Christ is become of no effect unto you, whosoever of you are justified by the law; ye are fallen from grace.”²²⁷ These passages certainly comprehend something more exalted than a freedom from ceremonies. I confess, indeed, that Paul is there treating of ceremonies, because he is contending with the false apostles, who attempted to introduce again into the Christian Church the ancient shadows of the law, which had been abolished by the advent of Christ. But for the decision of this question it was necessary to discuss some higher topics, in which the whole controversy lay. First, because the brightness of the gospel was obscured by those Jewish shadows, he shows that in Christ we have a complete exhibition of all those things which were adumbrated by the ceremonies of Moses. Secondly, because these impostors instilled into the people the very pernicious opinion, that this ceremonial obedience was sufficient to merit the Divine favour, he principally contends, that believers ought not to suppose that they can obtain righteousness before God by any works of the law, much less by those inferior elements. And he at the same time teaches, that from the condemnation of the law, which otherwise impends over all men, they are delivered by the cross of Christ, that they may rely with perfect security on him alone—a topic which properly belongs to our present subject. Lastly, he asserts the liberty of the consciences of believers, which ought to be laid under no obligation in things that are not necessary.

3. This first part clearly established by the whole Epistle to the Galatians.

On this almost the whole subject of the Epistle to the Galatians hinges; for it can be proved from express passages that those are absurd interpreters who teach that Paul there contends only for freedom from ceremonies. Of such passages are the following: “Christ has redeemed us from the curse of the law, being made a curse for us.” “Stand fast, therefore, in the liberty wherewith Christ has made us free, and be not entangled again with the yoke of bondage. Behold,I Paul say unto you, that if ye be circumcised, Christ shall profit you nothing. For I testify again to every man that is circumcised, that he is a debtor to do the whole law. Christ is become of no effect unto you, whosoever of you are justified by the law; ye are fallen from grace,” (Gal. 3:13; 5:1-4). These words certainly refer to something of a higher order than freedom from ceremonies. I confess, indeed, that Paul there treats of ceremonies, because he was contending with false apostles,who were plotting, to bring back into the Christian Church those ancient shadows of the law which were abolished by the advent of Christ. But, in discussing this question, it was necessary to introduce higher matters, on which the whole controversy turns. First, because the brightness of the Gospel was obscured by those Jewish shadows, he shows that in Christ we have a full manifestation of all those things which were typified by Mosaic ceremonies. Secondly, as those impostors instilled into the people the most pernicious opinion, that this obedience was sufficient to merit the grace of God, he insists very strongly that believers shall not imagine that they can obtain justification before God by any works, far less by those paltry observances. At the same time, he shows that by the cross of Christ they are free from the condemnation of the law, to which otherwise all men are exposed, so that in Christ alone they can rest in full security. This argument is pertinent to the present subject (Gal. 4:5, 21, &c). Lastly, he asserts the right of believers to liberty of conscience, a liberty which may not be restrained without necessity.

3. Om deze spil draait nagenoeg de gehele inhoud van de brief aan de Galaten. Want dat zij dwaze uitleggers zijn, die leren, dat Paulus in die brief slechts strijdt voor het vrij zijn van de ceremoniën, kan bewezen worden uit de argumenten, die Paulus aanvoert. Bijvoorbeeld deze, dat Christus voor ons een vervloeking geworden is, opdat Hij ons van de vervloeking der wet zou verlossen (Gal. 3:13) Evenzo: "Staat in de vrijheid, met welke u Christus heeft vrijgemaakt, en wordt niet wederom met het juk der dienstbaarheid bevangen: ziet, ik Paulus zeg u, zo gij u laat besnijden, dat Christus u niet nut zal zijn; en wie zich laat besnijden, is een schuldenaar der gehele wet; Christus is u ijdel geworden, die door de wet gerechtvaardigd wilt worden; gij zijt van de genade vervallen", (Gal. 5:1 e.v.). In welke woorden zeker iets hogers vervat is dan de vrijheid van de ceremoniën. Ik erken wel, dat Paulus daar handelt over de ceremoniën; want hij strijdt daar tegen de valse apostelen, die de oude schaduwen der wet, welke door Christus' komst afgeschaft waren, weer in de Christelijke kerk poogden in te voeren. Maar om dit vraagstuk te behandelen, moest hij opklimmen tot de bespreking van die punten, waarin het ganse geschil gelegen was. In de eerste plaats, daar door de Joodse schaduwen de helderheid van het evangelie verduisterd werd, toont hij aan, dat wij in Christus de volkomen vervulling hebben van al die dingen, die door de Mozaïsche ceremoniën afgeschaduwd werden. Vervolgens, omdat die bedriegers het eenvoudige volk doordrongen van de verderfelijke mening, dat deze gehoorzaamheid de kracht had om Gods genade te verdienen, legt hij zich er ten zeerste op toe te zorgen, dat de gelovigen niet menen, dat ze de rechtvaardigheid door enig werk der wet, laat staan dan door die geringe beginselen, voor God zouden kunnen verwerven. En tevens leert hij, dat ze van de vloek der wet, die anders alle mensen boven het hoofd hangt, door het kruis van Christus vrij zijn, zodat ze met een volle gerustheid in Christus alleen rusten. En die plaats heeft hierop eigenlijk betrekking. Ten slotte bevestigt hij voor de consciëntiën der gelovigen hun vrijheid, opdat ze in onnodige zaken door geen enkele vrees zouden bevangen worden.

3.

Um diesen Angelpunkt dreht sich fast die ganze Beweisführung des Briefs an die Galater. Daß nämlich die Leute, die da lehren, Paulus streite hier nur um die Freiheit gegenüber den Zeremonien, törichte Ausleger sind, das kann man aus den Stellen, in denen er seinen Beweis führt, begründen. Da sind folgende Stellen zu nennen. Zunächst: „Christus ward ein Fluch für uns, um uns von dem Fluch des Gesetzes zu erlösen“ (Gal. 3,13; summarisch). Dann entsprechend: „So besteht nun in der Freiheit, zu der uns Christus befreit hat, und lasset euch nicht wiederum in das knechtische Joch fangen. Siehe, ich, Paulus, schreibe euch: wenn ihr euch beschneiden lasset, so nützt euch Christus nichts ... Der sich beschneiden läßt, der ist das ganze Gesetz schuldig zu tun. Ihr habt Christus verloren, die ihr durch das Gesetz gerecht werden wollt, und seid von der Gnade gefallen!“ (Gal. 5,1-4). In diesen Sätzen steht doch wahrhaftig etwas Höheres als die Freiheit in den Zeremonien! Ich gebe allerdings zu, daß Paulus hier (zunächst) von den Zeremonien spricht: er hatte ja mit falschen Aposteln zu kämpfen, die sich bemühten, die alten Schattenbilder des Gesetzes, die durch Christi Kommen abgetan waren, wieder in die christliche Kirche einzuführen. Aber zur Lösung dieser Frage mußte die Auseinandersetzung auf tiefere Dinge zurückgreifen, auf denen der ganze Streit beruhte. Erstens: mit solchen jüdischen Schattenbildern wurde die Klarheit des Evangeliums verdunkelt; deshalb zeigt Paulus, daß wir in Christus die vollkommene Offenbarung alles dessen besitzen, was in jenen mosaischen Zeremonien schattenhaft abgebildet war. Zweitens versetzten jene Betrüger das Volk in den verderblichen Wahn, ein solcher Gehorsam (gegenüber dem Gesetz und seinen Zeremonien) habe die Kraft, die Gnade Gottes zu verdienen; demgegenüber besteht Paulus mit größter Schärfe darauf, daß die Gläubigen nicht meinen sollen, sie könnten sich durch irgendwelche Gesetzeswerke, geschweige denn durch diese winzigen Anfangsgründe (nämlich die Zeremonien) vor Gott Gerechtigkeit erwirken. Zugleich aber sollen sie in voller Sicherheit allein in Christus ruhen, und dazu lehrt er sie, daß sie durch das Kreuz Christi von der Verdammnis des Gesetzes frei sind, die sonst allen Menschen droht (Gal. 4,5). Schließlich sichert er dem Gewissen des Gläubigen seine Freiheit, damit es sich nicht in irgendwelcher heiligen Scheu an Dinge bindet, die nicht (heils-)notwendig sind.

3. ’n Verklaring van die betrokke gedeeltes uit die brief aan die Galasiërs

Byna die hele redenasie van die brief aan die Galasiërs draai om hierdie vraagstuk. Uit Paulus se bewysplekke kan trouens bewys word dat diegene wat leer dat hy daarin slegs vir vryheid van die seremonies stry,¹⁰ dwase vertolkers daarvan is. Die volgende is voorbeelde daarvan: “Christus het vir ons ’n vloek geword om ons van die vloek van die wet los te koop”.¹¹ Net so: “Staan dan vas in die vryheid waarmee Christus julle vrygemaak het en moenie julle weer onder ’n slawejuk laat indwing nie. Kyk, ek, Paulus, sê vir julle dat as julle julle laat besny, Christus vir julle geen nut sal hê nie. En elkeen wat hom laat besny, is skuldig teenoor die hele wet; en vir elkeen van julle wat deur die wet regverdig gemaak word, het Christus nutteloos geword; julle het van die genade verval”.¹² Hierin is daar sekerlik iets verheweners vervat as vryheid van die seremonies van die wet.

Ek erken wel dat Paulus daar oor die seremonies handel, want hy is in ’n stryd gewikkel met die vals apostels wat die ou afskaduwings van die wet wat deur Christus se koms tot niet gegaan het, weer in die Christelike kerk probeer invoer het. Om hierdie onderwerp te behandel moes hy egter verhewener onderwerpe waarop die hele geskil gerus het, bespreek. Ten eerste, omdat die duidelikheid van die evangelie deur daardie Joodse afskaduwings verduister is, toon hy aan dat ons in Christus die voile openbaring het van al die dinge wat in die Mosaïese seremonies afgeskadu is. Ten tweede, omdat daardie bedrieërs die volk met die uiters slegte opvatting deurtrek het dat hierdie gehoorsaamheid die krag gehad het om God se genade te verdien, dring hy ten sterkste daarop aan dat gelowiges nie moet dink dat hulle met enige van hulle 1062 werke van die wet, selfs nie eens met daardie geringe eerste beginsels, geregtigheid voor God kon verkry nie. En terselfdertyd leer hy dat hulle van die vloek van die wet, wat andersins oor alle mense hang, deur Christus se kruis verlos is,¹³ sodat hulle met voile gerusstelling in Christus alleen berusting kon vind.¹⁴ Ten slotte eis hy vir die gewete van gelowiges hulle vryheid op sodat hulle deur geen vrees in nuttelose dinge verstrengel sou raak nie.

Die tweede deel van Christelike vryheid (Afdeling 4 - 6)

3. Этому посвящено почти всё Послание к галатам. Всех, кто ложно толкует его, утверждая, будто св. Павел выступает лишь за свободу от обрядов, легко опровергнуть с помощью аргументов самого Павла. Ведь он говорит, что Христос, сделавшись для нас клятвою, искупил нас от клятвы Закона (Гал 3:13). Он призывает, чтобы мы хранили свободу, которую даровал нам Христос, и не подвергались игу рабства. «Вот, я Павел говорю вам: если вы обрезываетесь, не будет вам никакой пользы от Христа. Ещё свидетельствую всякому человеку обрезывающемуся, что он должен исполнить весь закон» [Гал 5:2-3]. А также: «Вы, оправдывающие себя законом, остались без Христа, отпали от благодати» (Гал 5:4). Тем самым он, безусловно, отвергает более существенные вещи, нежели свободу от обрядов. Я согласен, что св. Павел говорит здесь и об обрядах, потому что он выступает против лжеапостолов, которые пытались вернуть Христианскую Церковь под древнюю сень Закона, от которого она освободилась с пришествием Христа.

Но чтобы окончательно решить этот вопрос, нужно поднять его на более высокий уровень, к подлинному его источнику. Во-первых, поскольку иудейские образы затемняли свет Евангелия, обнаруживается, что в Иисусе Христе мы имеем полное и ясное выражение всего того, прообразом чего были обряды и церемонии Моисеева Закона. Во-вторых, поскольку лжеучители, с которыми апостол имел дело, внушали народу ложное мнение, что соблюдения законнических ритуалов достаточно для обретения благодати Божьей, он настаивает прежде всего на том, что люди не в состоянии обрести праведность перед Богом никакими делами и тем более ничтожными внешними обрядами. Дабы успокоить нашу совесть, он показывает, что смертью Христа мы освобождены от проклятия Закона (Гал 4:5), тяготевшего над всем человеческим родом. Это как раз относится к вопросу,который мы рассматриваем. И наконец, он отстаивает свободу совести (liberte des consciences), объявляя, что она не связана с соблюдением каких-либо внешних ритуалов.

4. | Altera, quae ex superiore illa pendet, ut conscientiae non quasi Legis necessitate coactae, Legi obsequantur: sed Legis ipsius iugo liberae, voluntati Dei ultro obediant³. Quoniam enim in perpetuis terroribus versantur quandiu sub Legis dominio sunt, alacri promptitudine in obedientiam Dei nunquam compositae erunt nisi huiusmodi prius libertate donatae. Exemplo et brevius et magis perspicue assequemur quo haec pertineant. Legis praeceptum est ut diligamus Deum nostrum ex toto corde, ex tota anima, ex totis viribus [Deut. 6. a. 5]. Id ut fiat, anima prius 285 omni alio sensu et^a cogitatione est evacuanda, cor omnibus desideriis expurgandum, vires in hoc unum colligendae et contrahendae. Qui prae aliis multum progressi sunt in via Domini, longissime absunt ab hac meta. Nam etsi Deum ex animo diligunt, et syncero cordis affectu: multam tamen adhuc cordis et animae partem occupatam habent carnis cupiditatibus, quibus retrahuntur et sistuntur quominus citato ad Deum cursu pergant. Multo quidem conatu contendunt: sed caro partim eorum vires debilitat, partim ad sese applicat. Quid hic faciant, dum sentiunt nihil se minus quam Legem praestare? Volunt, aspirant, conantur: sed nihil ea qua decet perfectione. Si Legem intuentur, quicquid tentant aut meditantur^b operis, maledictum esse vident. Nec est quod se quisque^c fallat, colligens opus eo ipso non omnino malum esse quia imperfectum, et ideo quod in eo boni est Deo nihilominus acceptum esse¹. Nam Lex perfectam dilectionem exigens, omnem imperfectionem damnat, nisi rigore mitigato^d. Opus igitur suum consideret, quod pro parte bonum videri volebat: et eo ipso transgressionem Legis esse inveniet, quia imperfectum est.

4. L’autre partie de la liberté Chrestienne, laquelle depend de ceste precedente, est telle: c’est qu’elle fait que les consciences ne servent point à la Loy comme contraintes par la necessité de la Loy: mais qu’estans delivrées de la Loy, elles obeissent liberalement à la volonté de Dieu. Car d’autant qu’elles sont perpetuellement en crainte et terreur, tant qu’elles sont sujettes à la Loy, jamais elles ne seront bien deliberées d’obeir volontairement et d’un franc cœur à la volonté de Dieu, sinon que premierement elles ayent obtenu ceste delivrance. Nous verrons par exemple plus brievement et clairement à quelle fin tend ce propos. Le commandement de la Loy est, que nous aymions Dieu de tout nostre cœur, de toute nostre ame, de toutes nos forces (Deut. 6:5). Pour accomplir ce commandement, il faut que premierement l’ame soit vuide de toute autre cogitation, que le cœur soit purgé de tout autre desir, que toutes les forces y soyent ensemble appliquées. Or ceux qui sont les plus avancez en la voye de Dieu, sont bien loin de ce but. Car combien qu’ils ayment Dieu de bonne affection et en syncerité de cœur: toutesfois ils ont encore une grande partie de leur cœur et de leur ame remplie d’affections charnelles, desquelles ils sont empeschez et retirez, à ce qu’ils ne puissent courir à Dieu comme il appartient. Ils s’efforcent bien d’aller: mais la chair en partie debilite leur vertu, en partie l’applique à soy. Que feront-ils icy, quand ils voyent qu’ils ne font rien moins que d’accomplir la Loy? Ils veulent, ils aspirent, ils s’efforcent: mais rien en telle perfection qu’il appartient. S’ils regardent la Loy, ils voyent tout ce qu’ils sauroyent entreprendre de faire estre maudit. Et ne faut que quelcun s’abuse, pensant que son œuvre ne soit point du tout mauvais d’autant qu’il est imparfait: et pourtant que Dieu neantmoins a pour acceptable ce qui y est de bien. Car la Loy requerant parfaite dilection, condamne toute imperfection, sinon que devant toutes choses la rigueur soit moderée. Que celuy donc qui a telle estime de son œuvre, le considere bien: et il trouvera que ce qu’il y jugeoit estre bon en partie, est transgression de la Loy, entant qu’il est imparfait.

4. The second part of Christian liberty, which is dependent on the first, is, that their consciences do not observe the law, as being under any legal obligation; but that, being liberated from the yoke of the law, they yield a voluntary obedience to the will of God. For being possessed with perpetual terrors, as long as they remain under the dominion of the law, they will never engage with alacrity and promptitude in the service of God, unless they have previously received this liberty. We shall more easily and clearly discover the design of these things from an example. The precept of the law is, “Thou shalt 65love the Lord thy God with all thine heart, and with all thy soul, and with all thy might.”²²⁸ That this command may be fulfilled, our soul must be previously divested of every other perception and thought, our heart must be freed from all desires, and our might must be collected and contracted to this one point. Those who, compared with others, have made a very considerable progress in the way of the Lord, are yet at an immense distance from this perfection. For though they love God with their soul, and with sincere affection of heart, yet they have still much of their heart and soul occupied by carnal desires, which retard their progress towards God. They do indeed press forward with strong exertions, but the flesh partly debilitates their strength, and partly attracts it to itself. What can they do in this case, when they perceive that they are so far from observing the law? They wish, they aspire, they endeavour, but they do nothing with the perfection that is required. If they advert to the law, they see that every work they attempt or meditate is accursed. Nor is there the least reason for any person to deceive himself, by concluding that an action is not necessarily altogether evil, because it is imperfect, and that therefore the good part of it is accepted by God. For the law, requiring perfect love, condemns all imperfection, unless its rigour be mitigated. Let him consider his work, therefore, which he wished to be thought partly good, and he will find that very work to be a transgression of the law, because it is imperfect.

4. The second part of Christian liberty—viz. that the conscience, freed from the yoke of the law, voluntarily obeys the will of God. This cannot be done so long as we are under the law. Reason.

Another point which depends on the former is, that consciences obey the law, not as if compelled by legal necessity; but being free from the yoke of the law itself, voluntarily obey the will of God. Being constantly in terror so long as they are under the dominion of the law, they are never disposed promptly to obey God, unless they have previously obtained this liberty. Our meaning shall be explained more briefly and clearly by an example. The command of the law is, “Thou shalt love the Lord thy God with all thine heart,133and with all thy soul, and with all thy might,” (Deut. 6:5). To accomplish this, the soul must previously be divested of every other thought and feeling, the heart purified from all its desires, all its powers collected and united on this one object. Those who, in comparison of others, have made much progress in the way of the Lord, are still very far from this goal. For although they love God in their mind, and with a sincere affection of heart, yet both are still in a great measure occupied with the lusts of the flesh, by which they are retarded and prevented from proceeding with quickened pace towards God. They indeed make many efforts, but the flesh partly enfeebles their strength, and partly binds them to itself. What can they do while they thus feel that there is nothing of which they are less capable than to fulfill the law? They wish, aspire, endeavor; but do nothing with the requisite perfection. If they look to the law, they see that every work which they attempt or design is accursed. Nor can any one deceive himself by inferring that the work is not altogether bad, merely because it is imperfect, and, therefore, that any good which is in it is still accepted of God. For the law demanding perfect love condemns all imperfection, unless its rigor is mitigated. Let any man therefore consider his work which he wishes to be thought partly good, and he will find that it is a transgression of the law by the very circumstance of its being imperfect.

4. Het tweede stuk, dat op het vorige berust, bestaat hierin, dat de consciëntiën, niet als door de noodzakelijkheid der wet gedwongen, de wet gehoorzamen, maar dat ze vrij van het juk der wet zelf, aan Gods wil uit eigen beweging gehoorzamen. Want daar ze in voortdurende verschrikkingen verkeren, zolang ze onder de heerschappij der wet zijn, zullen ze nooit met een blijmoedige bereidwilligheid tot de gehoorzaamheid Gods toegerust zijn, tenzij ze eerst met zulk een vrijheid begiftigd zijn. Door een voorbeeld zullen wij korter en duidelijker begrijpen, wat de bedoeling hiervan is. Het is een gebod der wet, dat wij onze God zullen beminnen uit geheel ons hart, uit geheel onze ziel en met alle krachten (Deut. 6:5) Opdat dit geschiede, moet de ziel eerst van elk ander gevoelen en gedachte geledigd worden, het hart moet gezuiverd worden van alle verlangens, en de krachten moeten tot dit ene verzameld en saamgetrokken worden. Zij, die ver boven de anderen gevorderd zijn in de weg des Heren, zijn van deze grensstreep zeer ver verwijderd. Want ofschoon ze God van harte beminnen en met een oprechte genegenheid des gemoeds, is toch nog een groot deel van hun hart en hun ziel in beslag genomen door de begeerten des vleses, waardoor ze teruggetrokken en tegengehouden worden, zodat ze niet met snelle loop tot God kunnen gaan. Zij streven daarnaar wel met veel inspanning, maar het vlees verzwakt eensdeels hun krachten en neemt die anderdeels in zich op. Wat moeten ze dan doen, daar ze gevoelen, dat ze niets minder doen dan de wet volbrengen? Zij willen het, zij jagen, zij streven er naar: maar doen niets met de volmaaktheid, die betaamt. Indien ze op de wet zien, dan bemerken ze, dat elk werk, dat ze proberen of bedenken, vervloekt is. En men moet zich niet bedriegen, door uit het feit, dat een werk niet geheel en al slecht is, omdat het onvolmaakt is, op te maken, dat daarom het goede, dat er in is, niettemin Gode aangenaam is. Want daar de wet een volkomen liefde eist, veroordeelt ze alle onvolmaaktheid, tenzij die strengheid verzacht wordt. Laat men dus zijn werk beschouwen, dat men voor een deel als goed geacht wilde zien, en men zal bevinden, dat het juist daarom een overtreding der wet is, omdat het onvolmaakt is.

4. b) Die Freiheit vom zwang des Gesetzes begründet den rechten Gehorsam des Gläubigen

Das zweite Stück unserer christlichen Freiheit ist von dem ersten abhängig: Das Gewissen gehorcht dem Gesetz nicht wie unter dem Zwang der Notwendigkeit des Gesetzes, sondern es ist von dem Joch des Gesetzes selbst befreit und leistet nun aus freien Stücken dem Willen Gottes Gehorsam. Solange unser Gewissen unter der Herrschaft des Gesetzes steht, lebt es in unablässiger Angst, und darum ist es ja nie und nimmer befähigt, Gott in freudiger Bereitwilligkeit zu gehorchen, wenn es nicht zuvor mit solcher Freiheit beschenkt ist! Was damit gemeint ist, läßt sich kürzer und deutlicher an einem Beispiel klarstellen. Das Gesetz gebietet uns, unseren Gott zu lieben „von ganzem Herzen, von ganzer Seele und von allem Vermögen“ (Deut. 6,5). Damit das geschieht, muß unsere Seele zuvor alles sonstigen Empfindens und Denkens entledigt, unser Herz von allen Begehrungen gereinigt, müssen unsere Kräfte auf dies Eine gesammelt und zusammengeschlossen werden! Aber auch die, welche auf dem Wege des Herrn besonders weit gekommen 555 sind, bleiben von diesem Ziel noch sehr weit entfernt. Denn obwohl sie Gott von Herzen und aus lauterer innerer Regung lieben, so halten doch die Lüste des Fleisches noch einen großen Teil des Herzens und der Seele in Beschlag, und die ziehen sie zurück und halten sie fest, so daß sie nicht in eilendem Lauf ihren Weg zu Gott nehmen können. Sie bemühen sich zwar in scharfer Anspannung, zu laufen, aber das Fleisch schwächt ihre Kräfte zum Teil, zum anderen Teil macht es sie sich selber dienstbar! Was sollen sie nun machen, wenn sie empfinden, daß sie alles weniger tun, als das Gesetz mit ihrer Leistung zu erfüllen? Sie wollen zwar, sie streben, sie bemühen sich - aber nichts mit der erforderlichen Vollkommenheit! Schauen sie das Gesetz an, so gewahren sie, daß alles Werk, das sie anfassen oder erwägen, verdammt ist. Da kann sich auch keiner selbst betrügen und meinen, das Werk sei doch um seiner Unvollkommenheit willen nicht gänzlich böse, und deshalb sei doch Gott trotzdem das wohlgefällig, was Gutes an ihm sei. Denn das Gesetz fordert vollkommene Liebe, es verdammt also alle Unvollkommenheit - sofern nicht seine Schärfe gelindert wird! So mag man denn sein Werk anschauen, das man so gerne teilweise für gut angesehen wissen möchte - und man wird finden, daß es eben deshalb Übertretung des Gesetzes ist, weil es unvollkommen ist!

4. Die tweede deel van Christelike vryheid: vry van die juk van die wet, kan gelowiges nou God se wil gehoorsaam

Die tweede deel wat van die een hierbo afhanklik is, is naamlik dat ons gewete die wet nie gehoorsaam asof dit deur die noodsaaklikheid van die wet daartoe gedwonge is nie, maar vry van die juk van die wet gehoorsaam ons gewete God se wil spontaan.¹⁵ Want ons gewete verkeer in voortdurende vrees solank dit onder die wet se heerskappy is en sal nooit met vurige bereidwilligheid daarop ingestel wees om God te gehoorsaam nie tensy ’n vryheid van hierdie aard eers vooraf aan hulle geskenk is. Ons al sowel bondiger asook baie duideliker aan die hand van ’n voorbeeld verduidelik wat dit beteken.

Die wet gebied dat ons God van ganser harte, met ons hele siel en met al ons kragte moet liefhê.¹⁶ Om dit te laat plaasvind moet ons eers ons siele van alle ander gevoelens en opvattings ledig; ons moet ons hart van alle begeertes reinig en ons kragte versamel en op hierdie een gebod toespits. Mense wat, as hulle met ander vergelyk word, al baie ver op die pad van die Here gevorder het, is nog baie ver van hierdie mylpaal af. Want al het hulle God van harte lief en al is hulle gevoel van harte opreg, neem die begeertes van hulle vlees nogtans ’n baie groot deel van hulle harte en hulle siele in beslag en hulle word daardeur teruggehou en weerhou om vinnig na God te gaan. Hulle stry weliswaar met groot inspanning, maar gedeeltelik verswak hulle vlees hulle kragte, en gedeeltelik sluit hulle vlees hulle kragte daarby aan. Wat moet hulle hier doen wanneer hulle bemerk dat hulle tot niks minder in staat is as om die wet te volvoer nie? Hulle wil, hulle streef daarna en span hulle daarvoor in maar nie met die volmaaktheid wat daarby pas nie. As hulle 1063 hulle oë op die wet vestig, sien hulle dat al die werk wat hulle aanpak of beplan, vervloek is. En daar is geen gronde waarom iemand homself moet mislei en tot die slotsom geraak dat sy werk darem nie heeltemal sleg is omdat dit onvolmaak is en dat God dit wat daarin goed is, nietemin aanvaar nie.¹⁷ Die wet eis immers volmaakte liefde en verdoem alle onvolmaaktheid behalwe as die strengheid daarvan versag word. Laat hy dus weer oor sy werk nadink waarvan hy begeer dat dit deels goed moet lyk, en juis omdat dit onvolmaak is, sal hy daarin ’n oortreding van die wet aantref.

4. Вторая составляющая свободы христианина, которая зависит от первой, состоит в следующем: совесть служит Закону не по его необходимому принуждению, но, будучи свободна от ига Закона, добровольно подчиняется воле Божьей. Пока совесть постоянно пребывает в страхе и ужасе перед Законом, она никогда не будет свободно, добровольно и с чистым сердцем послушна Божьей воле, если сначала не освободится подобным образом. Мы кратко и ясно поясним это на одном примере. Заповедь Закона заключается в том, чтобы мы любили Господа всем нашим сердцем, всею душою и всеми силами (Втор 6:5). Для исполнения этой заповеди прежде всего необходимо, чтобы душа была чиста от всяких иных помышлений, сердце очищено от всякого иного желания, чтобы к этому прилагались все наши силы. Однако даже те, кто дальше других продвинулся по Божьему пути, далеки от такого состояния. Ибо хотя они и любят Бога искренне и с сердечным чувством, большая часть их сердец и душ всё ещё заполнена плотскими желаниями, которые тащат их назад и мешают стремиться к Богу так, как подобает. Они пытаются идти дальше, однако плоть ослабляет их силы и отвлекает их на самоё себя.

Что же им делать, когда они видят, что прилагают все силы к исполнению Закона? Они желают, стремятся, силятся, но не достигают должного совершенства. Если они будут смотреть на Закон, то увидят, что всё, что они могут предпринять, проклято. И не надо обманываться, полагая, что твоё дело не вполне дурно, хотя и несовершенно, и поэтому Бог примет наличествующее в нём добро. Ибо Закон требует совершенной любви и осуждает всякое несовершенство, если только его суровость не будет смягчена во всех отношениях. Пусть человек, ценящий свои дела, хорошенько поразмыслит, и тогда он поймёт, что то, что он считал отчасти хорошим, является преступлением Закона, ибо оно несовершенно.

5. En quomodo omnia nostra opera Legis maledictioni subiacent si ad Legis modum exigantur. Quomodo autem tum se alacriter accingerent ad opus infoelices animae, pro quo nonnisi maledictionem se referre posse confiderent? Rursum si ab hac severa Legis exactione, vel potius toto Legis rigore liberatae, paterna lenitate se a Deo appellari audiant, hilares et magna alacritate vocanti respondebunt, et ducentem sequentur. In summa, qui Legis iugo astringuntur, servis sunt similes quibus certae^e in singulos dies, operae a dominis indicuntur. Hi enim nihil effectum putant, nec in conspectum Dominorum venire audent, nisi exactus operarum modus constiterit. Filii vero, qui liberalius, et magis ingenue a patribus tractantur, eis non dubitant inchoata et dimidiata opera, aliquid etiam vitii habentia offerre, confisi suam obedientiam et animi promptitudinem illis acceptam fore, etiamsi minus exacte effecerint quod volebant. Tales nos esse oportet qui certo confidamus, obsequia nostra indulgentissimo Patri probatum iri, quantulacunque sint, et quantumvis rudia ac imperfecta. || Qualiter etiam per Prophetam nobis confirmat, Parcam eis, inquit, sicut solet pater filio parcere servienti sibi [Malac. 3. d. 17]; ubi 286 Parcere pro indulgere vel humaniter ad vitia connivere^a positum constat, quum simul obsequii meminerit. || Neque haec fiducia parum nobis necessaria est, sine qua frustra omnia conabimur¹ siquidem nullo nostro opere se coli reputat Deus, nisi quod in eius cultum vere a nobis fiat. Id autem qui possit^b inter illos terrores, ubi dubitatur offendaturne Deus, an colatur nostro opere?

5. Voila comment toutes noz œuvres sont liées à la malediction de la Loy, si elles sont compassées à sa reigle. Et comment pourroyent les povres ames prendre courage à faire quelque œuvre, pour laquelle elles n’attendroyent rapporter que malediction? D’autrepart si, estans delivrées de ce rigoureux commandement de la Loy, ou plustost de toute la rigueur d’icelle, elles se voyent estre appelées de Dieu avec une douceur paternelle: lors d’une allegresse et franchise de cœur elles suyvront oú il les voudra mener. En somme, ceux qui sont captifs sous les liens de la Loy, sont semblables aux serfs, ausquels les maistres ordonnent certaine tasche d’ouvrage pour chacun jour: lesquels ne pensent rien avoir fait, et ne s’oseroyent presenter devant leurs maistres, s’ils n’ont achevé parfaitement tout ce qui leur a esté enjoint. Mais les enfans qui sont plus liberalement et doucement traitez de leurs peres, ne craignent point de leur presenter leurs ouvrages rudes et à demy faits, et mesmes ayans quelque vice: se confians que leur obeissance et bon vouloir sera agreable au pere, encores qu’ils n’ayent fait ce qu’ils vouloyent. Il nous faut donc estre semblables aux enfans, ne doutans point que nostre tresbon Pere et si debonnaire n’ait nos services pour agreables, combien qu’ils soyent imparfaits et vitieux: comme mesmes il conferme par le Prophete, Je leur pardonneray, dit-il, comme le Pere aux enfans qui le servent (Mal. 3:17): où le mot de Pardonner est prins pour benignement supporter, dissimulant les vices, d’autant qu’il fait aussi mention du service. Et ne nous est pas peu necessaire ceste asseurance: sans laquelle en vain nous travaillerons en tout. Car Dieu ne se repute estre honnoré par noz œuvres, sinon qu’elles soyent vrayement faites à son honneur. Et comment les pourrions-nous faire en son honneur entre telles craintes et doutes, quand nous sommes incertains s’il y est offensé ou honnoré?

5. See how all our works, if estimated according to the rigour of the law, are subject to its curse. How, then, could unhappy souls apply themselves with alacrity to any work for which they could expect to receive nothing but a curse? On the contrary, if they are liberated from the severe exaction of the law, or rather from the whole of its rigour, and hear God calling them with paternal gentleness, then with cheerfulness and prompt alacrity they will answer to his call and follow his guidance. In short, they who are bound by the yoke of the law, are like slaves who have certain daily tasks appointed by their masters. They think they have done nothing, and presume not to enter into the presence of their masters without having finished the work prescribed to them. But children, who are treated by their parents in a more liberal manner, hesitate not to present to them their imperfect, and in some respects faulty works, in confidence that their obedience and promptitude of mind will be accepted by them, though they have not performed all that they wished. Such children ought we to be, feeling a certain confidence that our services, however 66small, rude, and imperfect, will be approved by our most indulgent Father. This he also confirms to us by the prophet: “I will spare them,” saith he, “as a man spareth his own son that serveth him;”²²⁹ where it is evident, from the mention of service, that the word spare is used to denote indulgence, or an overlooking of faults. And we have great need of this confidence, without which all our endeavours will be vain; for God considers us as serving him in none of our works, but such as are truly done by us to his honour. But how can this be done amidst those terrors, where it is a matter of doubt whether our works offend God or honour him?

5. When freed from the rigorous exactions of the law, we can cheerfully and with much alacrity answer the call of God.

See how our works lie under the curse of the law if they are tested by the standard of the law. But how can unhappy souls set themselves with alacrity to a work from which they cannot hope to gain any thing in return but cursing? On the other hand, if freed from this severe exaction, or rather from the whole rigor of the law, they hear themselves invited by God with paternal levity, they will cheerfully and alertly obey the call, and follow his guidance. In one word, those who are bound by the yoke of the law are like servants who have certain tasks daily assigned them by their masters. Such servants think that nought has been done; and they dare not come into the presence of their masters until the exact amount of labour has been performed. But sons who are treated in a more candid and liberal manner by their parents, hesitate not to offer them works that are only begun or half finished, or even with something faulty in them, trusting that their obedience and readiness of mind will be accepted, although the performance be less exact than was wished. Such should be our feelings, as we certainly trust that our most indulgent Parent will approve our services, however small they may be, and however rude and imperfect. Thus He declares to us by the prophet, “I will spare them as a man spareth his own son that serveth him,” (Mal. 3:17); where the word spare evidently means indulgence, or connivance at faults, while at the same time service is remembered. This confidence is necessary in no slight degree, since without it every thing should be attempted in vain; for134God does not regard any sock of ours as done to himself, unless truly done from a desire to serve him. But how can this be amidst these terrors, while we doubt whether God is offended or served by our work?

5. Zie, hoe al onze werken aan de vloek der wet onderworpen zijn, wanneer ze naar de maat der wet worden onderzocht. En hoe zouden de ongelukkige zielen zich dan blijmoedig kunnen aangorden tot een werk, waarvoor ze slechts kunnen verwachten vervloeking te verkrijgen? Indien ze daarentegen, van deze strenge eis der wet, of liever van de ganse hardheid der wet bevrijd, horen, dat ze met vaderlijke zachtmoedigheid door God geroepen worden, zullen zij Hem met grote opgewektheid op zijn roep antwoorden en Hem volgen, als Hij hen leidt. Kortom, zij, die gebonden zijn aan het juk der wet, zijn gelijk aan dienstknechten, aan wie voor iedere dag afzonderlijk door hun heren arbeid wordt opgelegd. Want dezen menen, dat ze niets hebben gedaan, en durven niet voor het aanschijn hunner heren komen, indien ze niet de hun gestelde taak hebben volbracht. De kinderen echter, die met meer mildheid en op vrijer wijze door hun vaders behandeld worden, aarzelen niet hun werken aan te bieden, die pas begonnen en half af zijn, en zelfs enig gebrek vertonen, vertrouwend, dat hun gehoorzaamheid en bereidwilligheid des gemoeds hun vaders aangenaam zal zijn, ook al hebben ze minder nauwkeurig volbracht, wat ze wilden. Zulken moeten wij ook zijn en vast vertrouwen, dat onze gehoorzaamheid onze zeer goedertieren Vader aangenaam zal zijn, hoe klein ze ook zij, en hoe gebrekkig en onvolmaakt. Gelijk Hij ons ook door de profeet verzekert. "Ik zal hen verschonen," zegt Hij, "gelijk als een vader zijn zoon pleegt te verschonen, die hem dient" (Mal. 3:17) Het staat vast, dat verschonen daar gezet is voor toevoegen of vriendelijk de fouten door de vingers zien, daar er tevens sprake is van dienen. En dit vertrouwen is voor ons in niet geringe mate noodzakelijk, zonder hetwelk wij alles tevergeefs zullen pogen; want God rekent, dat Hij door geen enkel van onze werken gediend wordt, tenzij het waarlijk tot zijn eer door ons gedaan wordt. Maar hoe zou dat kunnen temidden van die verschrikkingen, waar wij weifelen, of God door ons werk geërgerd of geëerd wordt ?

5. Die Freiheit vom Zwang macht uns erst zu freudigem Gehorsam fähig

Da sehen wir, wie alle unsere Werke dem Fluch des Gesetzes unterworfen sind, wenn man sie nach dem Maß des Gesetzes mißt. Wie sollte sich aber dann die unglückliche Seele freudig ans Werk machen, wenn sie doch genau weiß, daß sie dafür bloß Fluch empfangen wird? Auf der anderen Seite aber, wenn sie von dieser strengen Zucht, ja, vielmehr von der ganzen Schärfe des Gesetzes befreit ist und wenn sie dann hört, wie sie von Gott in väterlicher Milde gerufen wird - dann wird sie seinem Rufe fröhlich und in großer Freudigkeit antworten und seiner Führung folgen! Kurz, die Menschen, die unter dem Joch des Gesetzes festgehalten sind, die gleichen Knechten, denen ihre Herren für die einzelnen Tage bestimmte Arbeiten zuweisen. Solche Knechte können nämlich kein Werk für ausgerichtet halten, wagen auch nicht, vor ihren Herren zu erscheinen, wenn nicht das Maß ihrer Arbeit voll erfüllt ist. Die Kinder dagegen, die von ihren Vätern freier und edler gehalten werden, haben keine Scheu, ihnen auch angefangene oder halbfertige Werke, an denen noch manches auszusetzen ist, anzubieten, weil sie darauf vertrauen, daß ihr Gehorsam und die Bereitschaft ihres Herzens das Wohlgefallen der Väter finden wird, selbst wenn sie das, was sie wollten, weniger gründlich vollbracht haben. Wir müssen so stehen, daß wir die sichere Zuversicht haben, daß unsere Leistungen von unserem Vater in seiner großen Nachsicht wohlgefällig aufgenommen werden, wie gering und anfängerhaft und unvollkommen sie auch sein mögen! So versichert er es uns auch durch den Propheten: „Ich will ihrer schonen, wie ein Mann seines Sohnes schont, der ihm dient!“ (Mal. 3,17). „Schonen“ bedeutet hier offenkundig soviel wie „Nachsicht üben“ und „menschlich auf die vorhandenen Gebrechen Rücksicht nehmen“; es ist ja zugleich auch an den Dienst (des Sohnes) erinnert! Diese Zuversicht ist für uns nicht wenig vonnöten; denn ohne sie sind alle unsere Bemühungen vergebens. Gott erkennt ja nicht an, er habe mit irgendeinem unserer Werke einen Dienst empfangen, wenn dies Werk nicht wahrhaft zu seinem Dienst von uns getan wird! Wer sollte das aber unter jenen Ängsten fertigbringen können, wo er stets im Zweifel ist, ob Gott nun durch unser Werk beleidigt oder geehrt wird?

5. Vryheid van die dwang om die wet te gehoorsaam skep blymoedige gehoorsaamheid aan die wet

Kyk net hoe al ons werke aan die vloek van die wet blootgestel is as hulle met die maat van die wet gemeet word. Hoe sou ongelukkige siele hulle kon toeberei vir werk as hulle nie kan vertrou dat hulle iets anders as net ’n vloek daarvoor sal ontvang nie? As hulle aan die ander kant van hierdie streng eis van die wet of eerder van die voile onbuigsaamheid van die wet verlos is en hulle hoor dat hulle met vaderlike sagmoedigheid deur God geroep word, sal hulle blymoedig en met groot vuur op sy roepstem antwoord en Hom volg waarheen Hy hulle lei. Kortom: diegene wat deur die juk van die wet geknel word, is soos slawe aan wie dag vir dag sekere werke deur hulle eienaars opgedra word. Hulle reken dat hulle niks bereik het nie en waag ook nie om voor hulle eienaars te kom tensy hulle die vereiste maat van werke gelewer het nie. Maar kinders wat met groter vrygewigheid en groter vriendelikheid deur hulle vaders behandel word, aarsel nie om werk wat pas begin en nog maar halfpad voltooi en selfs een of ander gebrek het, vir hulle te bring nie, omdat hulle vertrou dat hulle vaders hulle gehoorsaamheid en bereidwilligheid sal aanneem selfs al sou hulle nie presies volvoer het wat hulle vaders verlang het nie. Ons moet sulke kinders wees wat vas vertrou dat ons allergenadigste Vader al ons diens sal goedkeur hoe gering, hoe grof en onvolmaak dit ook al is. So verseker Hy ons ook deur sy profeet wanneer Hy sê: “Ek sal hulle spaar soos ’n vader sy seun wat hom dien, spaar”.¹⁸ Dit is duidelik dat die woord spaar daar in die plek gestel is van genadig wees of vriendelik om gebreke oor die hoof te sien terwyl hy tegelyk van diens melding maak. Hierdie vertroue is ook baie noodsaaklik vir ons omdat ons daarsonder alles tevergeefs sal aandurf,¹⁹ want God dink nie dat Hy deur enige werk van ons geëerbiedig word 1064 nie, tensy dit waarlik deur ons tot sy eer gedoen word. Hoe is dit egter moontlik wanneer ons twyfel of ons werk God vertoorn of Hom eer?

5. Все наши дела сопряжены с проклятием со стороны Закона, если они оцениваются его мерилом. И где бедным душам найти решимость совершить какое-либо дело, если они не ожидают за него ничего, кроме проклятия? С другой стороны, освобождённые от суровых повелений Закона или, скорее, от всей его суровости, они увидят, что призваны Богом с отеческой нежностью. И тогда они с радостью и сердечной чистотою будут следовать туда, куда Ему угодно их повести. Короче, те, кто связан узами Закона, подобны рабам, которым хозяева дают задание на каждый день. Они считают, что ничего не сделали и не осмеливаются предстать перед своими хозяевами, если не выполнили в точности всего, что им было поручено. А дети, с которыми их отцы обращаются свободнее и нежнее, не боятся показать им свою неумелую и незавершённую работу и, даже обладая какими-то пороками, верят, что их послушание и добрая воля приятны отцу, хотя они и не сделали всего того, чего желали.

Нам следует быть похожими на детей и не сомневаться, что нашему бесконечно доброму и снисходительному Отцу приятно наше служение, даже если оно несовершенно и не лишено пороков. Он подтверждает это устами пророка: «Буду миловать их, как милует человек сына своего, служащего ему» (Мал 3:17). Слово «миловать» означает здесь благожелательно поддерживать, закрывая глаза на пороки и недостатки; ведь Господь упоминает также и служение. Нам очень необходима эта уверенность, без которой мы трудились бы напрасно. Ибо Бог не прославляется нашими делами, если они действительно не совершаются в Его честь. А как мы можем что-то делать в Его честь, когда нас одолевают страхи и сомнения, когда мы не уверены, оскорбляем ли мы Бога или почитаем?

6. Atque ea causa est cur author Epistolae ad Hebraeos quicquid in sanctis Patribus bonorum operum fuisse legitur, ad fidem referat, et ea duntaxat ex fide aestimet [Hebr. 11. a. 2]². De hac libertate illustris est locus in Epistola ad Romanos, ubi Paulus ratiocinatur, peccatum non debere nobis dominari quia non sumus sub Lege, sed sub gratia [Rom. 6. c. 12]³. Quum enim fideles hortatus esset ne peccatum in eorum mortali corpore regnaret, neve exhiberent membra sua arma iniquitatis peccato, sed Deo se devoverent tanquam ex mortuis viventes, et membra sua arma iustitiae Deo⁴: illi vero contra obiicere possent, se adhuc^c carnem secum ferre, plenam concupiscentiis, et peccatum in se habitare: subiicit eam consolationem a Legis libertate; acsi diceret, Tametsi nondum extinctum peccatum, necdum^d iustitiam in se vivere plane sentiant, non tamen esse^e cur formident, et animo deiiciantur quasi Deum semper offensum habeant ob peccati reliquias: quando per gratiam a Lege sint manumissi, ne eius regula sua opera examinentur. Qui vero peccandum inferunt, quia non simus sub Lege, hanc libertatem nihil ad se pertinere intelligant: cuius finis est, nos ad bonum animare.

6. C’est la cause pourquoy l’autheur de l’Epistre aux Hebrieux rapporte à la foy toutes les bonnes œuvres des anciens Peres, et selon la foy esti me la valeur d’iceiles (Heb. 11:2, 17). Nous avons de ceste liberté un passage notable et l’Epistre aux Romains: où sainct Paul conclud que le peché ne nous doit dominer, pourtant que nous ne sommes plus sous la Loy, mais sous la grace (Rom. 6:14). Car apres avoir exhorté les fideles que le peché ne regne en leur corps mortel, et qu’ils n’addonnent leurs membres pour armes d’iniquité à peché, mais qu’ils se vouent et dedient à Dieu comme resuscitez des morts, et leurs membres armes de Justice à Dieu: pourtant qu’iceux au contraire pouvoyent objecter qu’ils portent encores avec eux leur chair pleine de concupiscences, et que le peché habite en eux, il vient à mettre ceste consolation, laquelle il deduit de la liberté de la Loy: comme s’il disoit, Combien que les fideles ne sentent encores le peché esteint en eux, et la pleine vie de justice: neantmoins ils ne se doyvent desoler et perdre courage comme s’ils avoyent Dieu courroucé contre eux pour telles reliques de peché, veu que par la grace de Dieu, ils sont affranchis de la Loy, à ce que leurs œuvres ne soyent plus examinées à sa reigle. Et ceux qui inferent qu’on peut bien pecher, puis que nous ne sommes plus sous la Loy, peuvent bien entendre que ceste liberté ne leur appartient en rien: de laquelle la fin est, de nous inciter et induire à bien.

6. This is the reason why the author of the Epistle to the Hebrews refers to faith, and estimates only by faith, all the good works which are recorded of the holy patriarchs.²³⁰ On this liberty there is a remarkable passage in the Epistle to the Romans, where Paul reasons that sin ought not to have dominion over us, because we are not under the law, but under grace.²³¹ For after he had exhorted believers, “Let not sin, therefore, reign in your mortal body; neither yield ye your members as instruments of unrighteousness; but yield yourselves unto God, as those that are alive from the dead, and your members as instruments of righteousness unto God,”²³²—they might, on the contrary, object that they yet carried about with them the flesh full of inordinate desires, and that sin dwelt in them; but he adds the consolation furnished by their liberty from the law; as though he had said, Although you do not yet experience sin to be destroyed, and righteousness living in you in perfection, yet you have no cause for terror and dejection of mind, as if God were perpetually offended on account of your remaining sin; because by grace you are emancipated from the law, that your works may not be judged according to that rule. But those, who infer that we may commit sin because we are not under the law, may be assured that they have no concern with this liberty, the end of which is to animate us to virtue.

6. Proof of this second part from an Apostle. The end of this liberty.

This is the reason why the author of the Epistle to the Hebrews ascribes to faith all the good works which the holy patriarchs are said to have performed, and estimates them merely by faith (Heb. 11:2). In regard to this liberty there is a remarkable passage in the Epistle to the Romans, where Paul argues, “Sin shall not have dominion over you; for ye are not under the law, but under grace,” (Rom. 6:14). For after he had exhorted believers, “Let not sin therefore reign in your mortal body, that ye should obey it in the lusts thereof: Neither yield ye your members as instruments of unrighteousness unto sin; but yield yourselves unto God, as those that are alive from the dead, and your members as instruments of righteousness unto God;” they might have objected that they still bore about with them a body full of lust, that sin still dwelt in them. He therefore comforts them by adding, that they are freed from the law; as if he had said, Although you feel that sin is not yet extinguished, and that righteousness does not plainly live in you, you have no cause for fear and dejection, as if God were always offended because of the remains of sin, since by grace you are freed from the law, and your works are not tried by its standard. Let those, however who infer that they may sin because they are not under the law, understand that they have no right to this liberty, the end of which is to encourage us in well-doing.

6. En dit is de oorzaak, waarom de schrijver van de brief aan de Hebreën (Heb. 11:2) alle goede werken, die, naar men leest, de heilige vaderen gedaan hebben, toeschrijft aan het geloof, en ze slechts uit het geloof beoordeelt. Over deze vrijheid staat er een belangrijke plaats in de brief aan de Romeinen (Rom. 6:12) waar Paulus betoogt, dat de zonde in ons niet moet heersen, omdat wij niet onder de wet zijn, maar onder de genade. Want nadat hij de gelovigen vermaand had, dat de zonde niet in hun sterfelijk lichaam moest heersen, en dat ze hun leden niet der zonde moesten stellen tot wapenen der ongerechtigheid, maar dat ze zich Gode moesten wijden als uit de doden levend geworden zijnde, en hun leden Gode moesten stellen als wapenen der gerechtigheid; en zij daartegen konden inbrengen, dat ze nog het vlees met zich droegen, vol van begeerten en dat de zonde in hen woonde, voegt hij die troost toe, dat ze vrij waren van de wet, alsof hij zeide, dat, hoewel ze duidelijk gevoelen, dat de zonde nog niet is uitgedoofd, en de gerechtigheid nog niet in hen leeft, er toch geen reden is, waarom ze zouden vrezen en de moed laten zinken, alsof God steeds vertoornd zou blijven om de overblijfselen der zonde; daar ze door de genade der wet vrijgemaakt zijn, zodat hun werken niet naar de regel der wet onderzocht worden. Maar zij, die hieruit opmaken, dat men mag zondigen, omdat wij niet zijn onder de wet, moeten verstaan, dat deze vrijheid, wier doel het is ons tot het goede op te wekken, op hen geen betrekking heeft.

6.

Das ist der Grund, weshalb der Verfasser des Hebräerbriefs alles, was uns von den heiligen Vätern an guten Werken berichtet wird, auf den Glauben zurückführt und ausschließlich nach dem Glauben beurteilt (Hebr. 11,2ff.). Von dieser Freiheit handelt auch die berühmte Stelle im Römerbrief, in der Paulus den Schluß zieht, die Sünde dürfe über uns nicht mehr herrschen, weil wir nicht unter dem Gesetz, sondern unter der Gnade stehen! (Röm. 6,12.14). Er ermahnt da zunächst die Gläubigen, sie sollten die Sünde nicht in ihrem sterblichen Leibe herrschen lassen, 556 auch ihre Glieder nicht „zu Waffen der Ungerechtigkeit“ „begeben“, sondern sich selbst Gott „begeben“, „als die da aus den Toten lebendig sind“, und ihre Glieder „Gott zu Waffen der Gerechtigkeit“ (Vers 12 und 13). Da könnten nun aber die Gläubigen einwenden, sie trügen doch noch ihr Fleisch an sich, das voll Begierden wäre, auch wohne die Sünde doch noch in ihnen (Vers 15). Demgegenüber schließt Paulus jenes Trostwort von der Freiheit vom Gesetz an. Er will also etwa sagen: obwohl die Gläubigen voll empfinden, daß die Sünde noch nicht ausgelöscht ist und die Gerechtigkeit noch nicht in ihnen lebt, besteht doch für sie kein Grund, zu erschrecken und den Mut zu verlieren, als würde nun Gott immerfort durch die Überbleibsel der Sünde in Zorn versetzt; denn sie sind durch die Gnade vom Gesetz freigemacht, so daß ihre Werke nicht mehr nach seiner Richtschnur geprüft werden! Diejenigen aber, die daraus folgern, wir könnten nun sündigen, da wir ja nicht mehr unter dem Gesetz seien - die sollen wissen, daß diese Freiheit sie nichts angeht, weil sie ja den Zweck hat, uns zum Guten zu ermuntern! (Vers 15ff.).

6. Skrifplekke ter stawing van hierdie opvatting

Dit is die rede waarom die skrywer van die brief aan die Hebreërs al die goeie werke van die heilige vaders waarvan ons lees, aan die geloof toeskryf en dit alles slegs vanuit die geloof na waarde skat.²⁰ In die brief aan die Romeine is daar ’n bekende verwysing in verband met hierdie vryheid. Daarin redeneer Paulus dat die sonde nie oor ons moet heers nie, omdat ons nie onder die wet is nie maar onder die genade.²¹ Hy het die gelowiges tewens aangespoor om nie die sonde in hulle sterflike liggame te laat heers nie en ook nie hulle ledemate as wapens van ongeregtigheid ter beskikking van die sonde te stel nie maar om hulle aan God oor te gee asof hulle mense is wat uit die dood lewendig geword het, en hulle ledemate as wapens van geregtigheid aan God te wy.²² Aangesien hulle die beswaar daarteen kon opper dat hulle nog hulle vlees met hulle saam ronddra, terwyl dit vol begeertes is, en die sonde nog in hulle woon, voeg hy dié troos daarby dat hulle vry is van die wet. Dit is asof hy gesê het: Hoewel hulle nog nie duidelik ervaar dat die sonde in hulle uitgewis is en geregtigheid nog nie in hulle lewe nie, het hulle nogtans geen rede om bevrees te wees en moed te verloor asof God altyd oor die oorblyfsels van die sonde in hulle vertoorn is nie. Hulle is trouens deur die genade van die wet vrygemaak sodat hulle werke nie na die maatstaf daarvan ondersoek word nie. Diegene wat inderdaad hieruit aflei dat ons sonde moet doen omdat ons nie onder die wet is nie, moet besef dat hierdie vryheid nie vir hulle geld nie, omdat hierdie vryheid ten doel het om ons tot die goeie op te wek.

6. Вот почему автор Послания к евреям все добрые дела древних отцов соотносит с верой и оценивает их по вере (Евр 13:2-17). Знаменательный фрагмент, посвящённый подобной свободе, имеется также в Послании к римлянам, где св. Павел утверждает, что грех не должен господствовать над нами, ибо мы не под Законом, а под благодатью (Рим 6:12). Призвав верующих к тому, чтобы грех не царствовал в их смертных телах и чтобы они не предавали своих членов греху в орудие неправды, он велит им представить себя Богу как оживших из мёртвых в орудия праведности [Рим 6:12-13]. Поскольку они могли бы возразить, что ещё носят плоть, полную похотей, и что грех всё ещё живёт в них, апостол даёт им утешение, проистекающее от свободы от Закона. Он словно бы говорит: хотя верующие ещё не чувствуют, что пламя греха в них угасло, и они ещё не зажили жизнью, исполненной праведности, они не должны отчаиваться и терять мужество, как будто Бог гневается на них за остаток греха. Ибо Божьей милостью они освобождены от Закона, и дела их больше не будут оцениваться по его мерилу. А те, кто сделает отсюда вывод, будто можно спокойно грешить, поскольку мы более не пребываем под Законом, могут легко понять, что к ним эта свобода никак не относится: её цель - побудить и направить нас на благое.

7. Tertia, ut nulla rerum externarum, quae per se sunt ἀδιάφοροι⁵, religione coram Deo teneamur quin eas nunc usurpare nunc omittere indifferenter liceat⁶. Atque huius etiam libertatis cognitio perquam nobis necessaria est; quae si aberit, nulla conscientiis nostris futura est quies, nullus superstitionum finis. Videmur hodie plerisque inepti qui disceptationem movemus de libero esu carnium, de libero feriarum vestiumque usu, et similibus, ut illis quidem videtur, frivolis nugis⁷: sed plus istis inest momenti quam vulgo creditur. Nam ubi semel 287 se in laqueum coniecerunt conscientiae, longum et inextricabilem labyrinthum^a ingrediuntur, unde non facilis postea exitus patet. Siquis dubitare inceperit an sibi in linteis, indusiis, sudariis, mantilibus, lino uti liceat: nec de canabe postea securus erit, tandem et de stupis incidet dubitatio; secum enim volutabit, annon sine mantilibus coenare possit, annon sudariis carere. Sicui paulo delicatior cibus illicitus visus fuerit, demum nec cibarium panem, ac vulgaria edulia tranquillus coram Deo comedet: dum in mentem venit, se vilioribus adhuc cibis posse corpus sustentare. Si in suaviori vino haesitaverit^b, deinde nec vappam, cum bona conscientiae pace bibet; postremo nec dulciorem mundioremque aliis aquam attingere audebit. Denique eo demum veniet ut super transversam (quod dicitur) festucam incedere nefas ducat. Non enim hic leve certamen inchoatur: sed hoc controvertitur an his aut illis nos uti Deus velit: cuius voluntas consiliis nostris ac factis omnibus praeire debet. Hinc alios desperatione in confusam voraginem^c abripi necesse est: alios contempto Deo et abiecto eius timore, viam sibi ruina facere, quam expeditam non habeant. Quicunque enim tali dubitatione impliciti sunt, quoquo se vertant, praesentem ubique conscientiae offensionem vident.

7. La troisieme partie de la liberté Chrestienne nous instruit de ne faire conscience devant Dieu des choses externes, qui par soy sont indifferentes: et nous enseigne que nous les pouvons ou faire, ou laisser indifferemment. Et nous est aussi la cognoissance de ceste liberté tresnecessaire. Car si elle nous defaut, noz consciences jamais n’auront repos, et sans fin seront en superstition. Il est aujourdhuy advis à beaucoup de gens, que nous sommes mal advisez d’esmouvoir disputation qu’il soit libre de manger de la chair, que l’observation des jours et l’usage des vestemens soit libre, et de tels fatras, comme il leur semble. Mais il y a plus d’importance en ces choses que l’on n’estime communement. Car puis qu’une fois les consciences se sont bridées et mises aux liens, elles entrent en un labyrinthe infiny et en un profond abysme, dont il ne leur est pas apres facile de sortir. Si quelcun a commencé à douter s’il luy est licite d’user le lin en draps, chemises, mouchouers, serviettes: il ne sera non plus asseuré s’il luy est licite d’user de chanvre: à la fin il commencera à vaciller s’il peut mesmes user d’estouppes. Car il reputera en soymesme s’il ne pourroit pas bien manger sans serviette, s’il ne se pourroit point passer de mouchouers. Si quelcun vient à penser qu’une viande, qui est un peu plus delicate que les autres, ne soit pas permise: en la fin il n’osera en asseurance de conscience devant Dieu manger ne pain bis, ne viandes vulgaires, d’autant qu’il luy viendra tousjours en esprit, s’il ne pourroit par entretenir sa vie de viandes plus viles. S’il fait scrupule de boire bon vin, il n’osera apres en paix de sa conscience en boire de poussé ou esventé, ne finalement de l’eau meilleure ou plus claire que les autres: bref, il sera mené jusques là, qu’il fera un grand peché de marcher sur un festu de travers. Car il ne se commence pas iey un legier combat en la conscience: mais la doute est, s’il plaist à Dieu que nous usions de ces choses, ou que n’en usions pas, duquel la volonté doit proceder tous nos conseils et tous nos faits. Dont il est necessaire que les uns soyent par desespoir jettez en un gouffre qui les abysme: les autres, apres avoir rejette et chassé toute crainte de Dieu, voisent par-dessus tous empeschemens, puis qu’ils ne voyent point la voye. Car tous ceux qui sont enveloppez en telles doutes, quelque part qu’ils se tournent, ont tousjours devant eux un scandale de conscience.

7. The third part of Christian liberty teaches us, that we are bound by no obligation before God respecting external things, which in themselves are indifferent; but that we may indifferently sometimes use, and at other times omit them. And the knowledge of this liberty also is very necessary for us; for without it we shall have no tranquillity of conscience, nor will there be any end of superstitions. Many in the present age think it a folly to raise any dispute concerning the free use of meats, of days, and of habits, and similar subjects, considering these things as frivolous and nugatory; but they 67are of greater importance than is generally believed. For when the conscience has once fallen into the snare, it enters a long and inextricable labyrinth, from which it is afterwards difficult to escape; if a man begin to doubt the lawfulness of using flax in sheets, shirts, handkerchiefs, napkins, and table cloths, neither will he be certain respecting hemp, and at last he will doubt of the lawfulness of using tow; for he will consider with himself whether he cannot eat without table cloths or napkins, whether he cannot do without handkerchiefs. If any one imagine delicate food to be unlawful, he will ere long have no tranquillity before God in eating brown bread and common viands, while he remembers that he might support his body with meat of a quality still inferior. If he hesitate respecting good wine, he will afterwards be unable with any peace of conscience to drink the most vapid; and at last he will not presume even to touch purer and sweeter water than others. In short, he will come to think it criminal to step over a twig that lies across his path. For this is the commencement of no trivial controversy; but the dispute is whether the use of certain things be agreeable to God, whose will ought to guide all our resolutions and all our actions. The necessary consequence is, that some are hurried by despair into a vortex of confusion, from which they see no way of escape; and some, despising God, and casting off all fear of him, make a way of ruin for themselves. For all, who are involved in such doubts, which way soever they turn their views, behold something offensive to their consciences presenting itself on every side.

7. Third part of liberty—viz. the free rise of things indifferent. The knowledge of this part necessary to remove despair and superstition. Superstition described.

The third part of this liberty is that we are not bound before God to any observance of external things which are in themselves indifferent (ἀδιάφορα), but that we are now at full liberty either to use or omit them. The knowledge of this liberty is very necessary to us; where it is wanting our consciences will have no rest, there will be no end of superstition. In the present day many think us absurd in raising a question as to the free eating of flesh, the free use of dress and holidays, and similar frivolous trifles, as they think them; but they are of more importance than is commonly supposed. For when once the conscience is entangled in the net, it enters a long and inextricable labyrinth, from which it is afterwards most difficult to escape. When a man begins to doubt whether it is lawful for him to use linen for sheets, shirts, napkins, and handkerchiefs, he will not long be secure as to hemp, and will at last have doubts as to tow; for he will revolve in his mind whether he cannot sup without napkins, or dispense with handkerchiefs. Should he deem a daintier food unlawful, he will afterwards feel uneasy for using loafbread and common eatables, because he will think that his body might possibly be supported on a still meaner food. If he hesitates as to a more genial wine, he will scarcely drink the worst with a good conscience; at last he will not dare to touch water if more than135usually sweet and pure. In fine, he will come to this,that he will deem it criminal to trample on a straw lying in his way. For it is no trivial dispute that is here commenced, the point in debate being, whether the use of this thing or that is in accordance with the divine will, which ought to take precedence of all our acts and counsels. Here some must by despair be hurried into an abyss, while others, despising God and casting off his fear, will not be able to make a way for themselves without ruin. When men are involved in such doubts whatever be the direction in which they turn, every thing they see must offend their conscience.

7. Het derde stuk, dat wij in de uiterlijke dingen, die op zichzelf middelmatig zijn, door geen enkel bezwaar tegenover God gebonden zijn, maar dat wij ze zonder onderscheid nu eens mogen gebruiken en dan weer nalaten. En ook van deze vrijheid is de kennis voor ons zeer noodzakelijk. Want wanneer zij er niet is, zullen onze consciëntiën geen rust hebben en zal er geen einde zijn aan de bijgelovigheden. Aan zeer velen schijnen wij tegenwoordig dwaas toe, daar we strijd verwekken over het vrij eten van vlees, het vrije gebruik der feestdagen en klederen en dergelijke, zoals het hun toeschijnt, onbetekenende beuzelarijen; maar daarin is meer belang gelegen, dan men gemeenlijk gelooft. Want wanneer de consciëntiën zich eenmaal hebben laten verstrikken, treden ze een lange en ingewikkelde doolhof binnen, waar ze later niet gemakkelijk meer kunnen uitraken. Indien iemand begint te twijfelen, of hij voor lakens, hemden, zakdoeken en handdoeken linnen mag gebruiken, zal hij daarna er niet zeker van zijn, dat hij hennep mag gebruiken en eindelijk zal hij ook beginnen te twijfelen aangaande grof vlas. Want hij zal bij zichzelf overwegen, of hij niet zonder tafellakens kan eten en of hij de zakdoeken niet kan missen. Indien aan iemand enige spijs, die wat fijner is, ongeoorloofd toeschijnt, zal hij eindelijk geen gewoon brood en grove spijzen met een gerust geweten voor God eten, wanneer het hem in de gedachte komt, dat hij met nog eenvoudiger spijzen zijn lichaam kan onderhouden. Als hij weifelt, of hij een goed merk wijn mag drinken, zal hij daarna ook geen slechte wijn met goede vrede zijner consciëntie drinken; ten slotte zal hij ook geen water, dat lekkerder en zuiverder is dan ander water, durven aanraken. Eindelijk zal hij zover komen, dat hij het niet voor geoorloofd houdt om, zoals men zegt, over een dwarsliggend strootje te stappen. Want het is geen geringe strijd, die hier begonnen wordt; maar hierover loopt de kwestie, of God, wiens wil al onze raadslagen en daden leiden moet, wil, dat wij dit of dat gebruiken. Het kan niet anders, of tengevolge hiervan verzinken sommigen door wanhoop in een bodemloze diepte van verwarring, anderen verachten God, verwerpen zijn vrees en maken zich door hun val een weg, daar ze geen gebaande weg zien. Want zij, die in een dergelijke twijfeling verwikkeld zijn, zien overal, waarheen ze zich ook wenden, iets, waaraan hun consciëntie zich ergert.

7. c) Freiheit in den "Mitteldingen"

Nun das dritte Stück der christlichen Freiheit: Wir werden vor Gott in keinem der äußerlichen Dinge, die an sich „Mitteldinge“ sind, an irgendwelche heilige Scheu gebunden, sondern dürfen sie ohne Unterschied bald brauchen, bald auch beiseitelassen. Auch die Erkenntnis dieser (Art von) Freiheit ist für uns sehr nötig; denn wo sie fehlt, da werden unsere Gewissen nie zur Ruhe kommen, und der Aberglaube wird kein Ende finden. Wir kommen heutzutage sehr vielen Leuten albern vor, wenn wir darum streiten, daß uns der Fleischgenuß freisteht, daß wir gegenüber Feiertagen und Kleidern und anderen, wie unsere Gegner meinen, „bedeutungslosen Possen“ frei sind. Aber die Sache hat mehr Belang, als man gemeinhin glaubt. Denn sobald sich unser Gewissen einmal in diese Fesseln verstrickt hat, kommt es in ein langes und auswegloses Labyrinth hinein, aus dem sich nachher so leicht kein Ausgang mehr finden läßt. Wenn einer schon einmal zu zweifeln angefangen hat, ob er zu Tüchern, Hemden, Schnupftüchern und Tischtüchern Leinen brauchen darf, so wird er nachher schon nicht mehr sicher sein, ob ihm Hanf verstattet ist, und schließlich wird ihn selbst noch bei Werg der Zweifel überfallen! Er wird sich nämlich mit dem Gedanken herumschlagen, ob er nicht auch ohne Tischtuch speisen oder ohne Schnupftuch bestehen könnte! Wenn einer auf den Gedanken gekommen ist, feinere Speise sei nicht erlaubt, dann wird er am Ende nicht einmal mehr Brot und einfache Nahrungsmittel in Frieden vor Gott genießen; es kommt ihm eben in den Sinn, er könnte seinen Leib auch mit noch geringerer Speise erhalten. Wenn einer bei einigermaßen wohlschmeckendem Wein bereits Bedenken hat, so wird er bald nicht einmal gemeinen Krätzer mit gutem Frieden seines Gewissens trinken können, und am Ende wird er nicht einmal mehr wagen, Wasser anzurühren, das besser und reiner ist als anderes. Kurz, er wird schließlich dahin kommen, daß er es für Sünde hält, über einen quer im Wege liegenden Grashalm zu gehen - wie man so sagt. Der Streit, der hier anhebt, ist nicht leicht; aber es geht eben darum, ob es Gottes Wille ist, dies oder das zu brauchen - und Gottes Wille soll doch allen unseren Ratschlägen und Taten vorangehen! Da ist es denn unvermeidlich, daß die einen vor Verzweiflung in einen Abgrund der Verwirrung hinuntergerissen werden, die anderen aber Gott verachten, seine Furcht von sich werfen und sich in ihrem Irrtum einen eigenen Weg machen, da sie keinen gebahnten vor sich sehen. Wer sich in solche Zweifel verwickelt hat, der mag sich wenden, wohin er will: er sieht überall einen unmittelbaren Anstoß für sein Gewissen!

7. Die derde deel: vryheid in middelmatige sake

Die derde deel bestaan daarin dat ons voor God deur geen godsdienstige eerbied vir uitwendige dinge wat op sigself onverskillige sake²³ is, gebind word om onverskillig die dinge nou aan te wend en dan weer agterweë te laat nie.²⁴ En kennis van hierdie vryheid is ook vir ons baie noodsaaklik, want as dit ontbreek, sal ons gewete geen rus hê nie en 1065 daar sal geen einde aan bygelowe wees nie. Vandag lyk dit vir baie mense of ons dwaas is omdat ons twis oor die vrye eet van vleis, die gebruik van vakansiedae en klere en dergelike dinge wat vir hulle wel na onbeduidende onsin lyk,²⁵ maar dit is dinge wat van groter belang is as wat algemeen geglo word.

Wanneer gewetens hulle trouens eenmaal daarin verstrik het, betree hulle ’n lang doolhof²⁶ wat sonder uitweg is en waaruit daar later geen maklike uitkomkans is nie. As iemand byvoorbeeld begin twyfel of hy linne mag gebruik vir sy lakens, sy hemde, sy sakdoeke en servette, sal hy later ook nie seker wees of hy hennep²⁷ mag gebruik nie. Uiteindelik sal hy ook oor vlas twyfel. Hy sal trouens begin nadink of hy sonder servette kan eet en of hy sonder sakdoeke kan klaarkom. As iemand die indruk het dat fyner kos vir hom verbode is, sal hy uiteindelik geen rus voor God vind as hy growwe brood²⁸ en gewone kos eet en dit hom te binne skiet dat hy sy liggaam met nog goedkoper kos kan onderhou nie. As iemand ’n afkeer het in soeter wyn, sal vervolgens ook verskaalde wyn sonder vrede vir sy gewete drink, en ten laaste sal hy ook nie aan water raak as dit soeter en skoner as ander water is nie. Uiteindelik sal hy die punt bereik dat hy dit as ongeoorloof sal beskou om oor ’n stokkie wat dwars in die pad lê, te loop.²⁹

Hier neem ’n ernstige stryd trouens ’n aanvang, want die geskil handel daaroor of dit God se wil is dat ons die een of die ander van die dinge moet gebruik omdat sy wil al ons planne en dade vooraf behoort te gaan. As gevolg hiervan moet sommige mense noodwendig uit wanhoop in ’n maalstroom van verwarring meegesleur word; ander weer minag God, laat hulle vrees vir Hom vaar en waar hulle nie ’n pad vir hulle eie ondergang het nie, maak hulle een. Almal wat trouens in so ’n vertwyfeling verstrengel is, merk oral waarheen hulle hulle wend, teensin teen hulle gewetens.

7. Третья составляющая свободы христианина учит нас не придавать значения перед Богом внешним вещам, которые сами по себе не имеют значения и которые мы можем либо делать, либо не делать. Понимание этой свободы нам также весьма необходимо. Если у нас его нет, то наша совесть никогда не найдёт покоя и не будет конца предрассудкам. Сейчас многим людям стало ясно, что мы поступаем плохо, затевая дискуссии об употреблении мяса, о соблюдении определённых дней, об одежде и о прочих, как им кажется, пустяках. Однако эти вещи всё-таки важнее, чем представляется некоторым. Ибо, когда сознание сковано этими путами, оно вступает в бесконечный лабиринт и срывается в глубокую пропасть, откуда нелегко выбраться. Если кто-либо начинает сомневаться, позволительно ли использовать лён для простыней, рубашек, носовых платков, салфеток, то он вскоре засомневается, дозволено ли пользоваться пенькой, и в конце концов станет колебаться по поводу употребления бичевы. Или ему придёт в голову, что если нельзя есть без салфетки, то нельзя и обходиться без носового платка. Если кто-то станет думать, что употребление изысканно приготовленной пищи не разрешено, то в конечном счёте он утратит уверенность, что можно пребывать в мире с Богом, поедая чёрный хлеб и простую пищу, потому что ему всегда будет казаться, что можно поддерживать жизнь ещё более простой пищей. Если его начнут мучить угрызения совести при потреблении хорошего вина, то вскоре он не осмелится выпить даже прокисшее или выдохнувшееся и наконец откажется от воды, которая лучше и чище обычной. Он дойдёт до того, что будет считать большим грехом ходить поперёк соломенного настила.

Здесь речь идёт не о лёгких сомнениях нашей совести, но о сомнениях, угодно ли Богу - чья воля неизбежно должна предшествовать всем нашим планам и делам, - что мы чем-то пользуемся или не пользуемся; а его воля неизбежно предшествует всем нашим планам и делам. Отсюда с необходимостью выходит, что одни будут брошены в бездну отчаяния, которая их поглотит; другие, отбросив всякий страх Божий и намереваясь пройти через все препятствия, не найду пути. Ибо все охваченные подобными сомнениями, куда бы они ни оборачивались, всегда наталкиваются на смятение совести.

8. Scio, inquit Paulus, quia nihil commune est (per commune, profanum accipiens) nisi qui existimat aliquid commune, illi commune est [Rom. 14. c. 14]. Quibus verbis res omnes externas libertati nostrae subiicit: modo eius libertatis ratio animis nostris apud Deum constet. Verum siqua superstitiosa opinio scrupulum nobis iniiciat, quae suapte natura pura erant, nobis contaminantur. Quare subiicit, Beatus, qui non iudicat seipsum in eo quod probat. At qui diiudicat, si ederit, condemnatus est: quoniam non edit ex fide. Porro quod non est ex fide, peccatum est [Ibidem, d. 22]¹. Inter huiusmodi angustias qui omnia secure nihilominus audendo, se animosiores ostendunt, nonne se tantundem a Deo avertunt? qui vero aliquo Dei timore penitus^d afficiuntur, quum et ipsi cogantur multa admittere aversante conscientia, formidine consternantur^e ac concidunt. Omnes quotquot tales sunt^f, nihil donorum Dei accipiunt cum gratiarum actione, qua tamen sola nobis omnia in usum nostrum 288 sanctificari testatur Paulus [1. Tim. 4. b. 5]¹. Intelligo autem gratiarum actionem ex animo profectam, qui Dei beneficentiam et bonitatem in suis donis agnoscat. Nam multi quidem eorum Dei bona esse intelligunt quibus utuntur, et Deum in operibus suis laudant: sed quum sibi data esse persuasum non habeant, quomodo gratias Deo agerent tanquam datori? Videmus in summa, quorsum haec tendat libertas, nempe ut Dei donis nullo conscientiae scrupulo^a, nulla animi perturbatione utamur, in quem usum nobis ab ipso^b data sunt: qua fiducia et pacem cum eo habeant animae nostrae, et eius erga nos largitatem agnoscant. || Hic enim^c comprehenduntur omnes liberae observationis ceremoniae, nequa necessitate ad eas observandas conscientiae astringantur: sed earum usum Dei beneficio sibi ad aedificationem subiectum esse meminerint.

8. Je say bien, dit sainct Paul, qu’il n’y a rien de poilu sinon à celuy qui estime une chose pollue: car à cestuy-là elle est pollue (Rom. 14:14). Par lesquelles parolles il submet toutes choses externes à nostre liberté, pourveu que l’asseurance de ceste liberté soit certaine à nos consciences envers Dieu. Mais si quelque opinion superstitieuse nous met en scrupule, les choses qui estoyent pures de leur nature, nous sont souillées. Pourtant il dit apres, Bien-heureux est celuy qui ne se condamne point soymesme, en ce qu’il approuve: mais celuy qui fait scrupule de quelque chose, s’il la fait contre son jugement, il est condamné, d’autant qu’il ne la fait pas en foy: et tout ce qui n’est de foy est peché (Rom. 14:22, 23). Ceux qui enserrez en tels destroits, neantmoins en osant toutes choses contre leurs consciences, se veulent monstrer hardis et courageux, ne se destournent-ils pas d’autant de Dieu? D’autrepart, ceux qui sont touchez de plus pres de la crainte de Dieu, estans contrains par ce moyen de faire beaucoup de choses contre leur conscience, sont effarouchez de beaucoup d’effrois: et en la fin defaillent. Tous ceux-là qui ainsi usent des choses, ou en telle hardiesse contre leur conscience ou en telle crainte et confusion, tant les uns que les autres ne reçoyvent rien des dons de Dieu avec action de graces: par laquelle seule toutesfois (comme tesmoigne sainct Paul) iceux dons sont sanctifiez à nostre usage (1 Tim. 4:4, 5). J’enten action de graces procedante d’un cœur qui recognoisse la bonté et liberalité de Dieu en ses dons. Car plusieurs d’eux entendent bien que les choses dont ils usent sont biens de Dieu, et louent Dieu en ses œuvres, mais puis qu’ils n’estiment pas qu’elles leur soyent données de Dieu, comment luy rendroyent-ils graces comme à leur bien-facteur? Nous voyons en somme, à quelle fin tend ceste liberté, c’est assavoir à ce que puissions sans scrupule de conscience ou tronblement d’esprit, appliquer les dons de Dieu à tel usage qu’ils nous ont esté ordonnez: par laquelle confiance nos ames puissent avoir paix et repos avec Dieu, et recognoistre ses largesses envers nous. Et en cecy sont comprinses toutes les ceremonies dont l’observation est libre, à ce que les consciences ne soyent point astreintes à les observer comme de necessité: mais qu’elles sachent que l’usage est submis à leur discretion, selon qu’il seroit expedient pour edifier.

8. “I know,” says Paul, “that there is nothing unclean of itself; but to him that esteemeth any thing to be unclean, to him it is unclean.”²³³ In these words he makes all external things subject to our liberty, provided that our minds have regard to this liberty before God. But if any superstitious notion cause us to scruple, those things which were naturally pure become contaminated to us. Wherefore he subjoins, “Happy is he that condemneth not himself in that which he alloweth. And he that doubteth is condemned if he eat, because he eateth not of faith; for whatsoever is not of faith is sin.”²³⁴ Are not they, who in these perplexities show their superior boldness by the security of their presumption, guilty of departing from God? whilst they who are deeply affected with the true fear of God, when they are even constrained to admit many things to which their own consciences are averse, are filled with terror and consternation. No persons of this description receive any of the gifts of God with thanksgiving, by which alone Paul, nevertheless, declares them to be all sanctified to our use.²³⁵ I mean a thanksgiving proceeding 68from a mind which acknowledges the beneficence and goodness of God in the blessings he bestows. For many of them, indeed, apprehend the good things which they use to be from God, whom they praise in his works; but not being persuaded that they are given to them, how could they give thanks to God as the giver of them? We see, in short, the tendency of this liberty, which is, that without any scruple of conscience or perturbation of mind, we should devote the gifts of God to that use for which he has given them; by which confidence our souls may have peace with him, and acknowledge his liberality towards us. For this comprehends all ceremonies, the observation of which is left free, that the conscience may not be bound by any obligation to observe them, but may remember that by the goodness of God it may use them, or abstain from them, as shall be most conducive to edification.

8. Proof of this third part from the Epistle to the Romans. Those who observe it not only use evasion. 1. Despisers of God. 2. The desperate. 3. The ungrateful. The end and scope of this third part.

“I know,” says Paul, “that there is nothing unclean of itself,” (by unclean meaning unholy); “but to him that esteemeth any thing to be unclean, to him it is unclean,” (Rom. 14:14). By these words he makes all external things subject to our liberty, provided the nature of that liberty approves itself to our minds as before God. But if any superstitious idea suggests scruples, those things which in their own nature were pure are to us contaminated. Wherefore the apostle adds, “Happy is he that condemneth not himself in that which he alloweth. And he that doubteth is damned if he eat, because he eateth not of faith: for whatsoever is not of faith is sin,” (Rom. 14:22, 23). When men, amid such difficulties, proceed with greater confidence, securely doing whatever pleases them, do they not in so far revolt from God? Those who are thoroughly impressed with some fear of God, if forced to do many things repugnant to their consciences are discouraged and filled with dread. All such persons receive none of the gifts of God with thanksgiving, by which alone Paul declares that all things are sanctified for our use (1 Tim. 4:5). By thanksgiving I understand that which proceeds from a mind recognizing the kindness and goodness of God in his gifts. For many, indeed, understand that the blessings which they enjoy are the gifts of God, and praise God in their words; but not being persuaded shalt these have been given to them, how can they give thanks to God as the giver? In one word, we see whither this liberty tends—viz. that we are to use the gifts of God without any scruple of conscience, without any perturbation of mind, for the purpose for which he gave them: in this way our souls may both have peace with him, and recognize his liberality towards us. For here are comprehended all ceremonies of free observance, so that while our consciences are not to be laid under the necessity of observing them, we are also to remember that, by the kindness of God, the use of them is made subservient to edification.

8. "Ik weet," zegt Paulus (Rom. 14:14) "dat geen ding onrein is, dan die acht iets onrein te zijn, die is het onrein." Door deze woorden onderwerpt hij alle uiterlijke dingen aan onze vrijheid, als maar onze gemoederen voor God van die vrijheid verzekerd zijn. Maar indien enige superstitieuze mening ons bezwaren in de weg legt, dan wordt datgene, wat naar zijn natuur rein was, voor ons bezoedeld. Daarom voegt hij toe ( Rom. 14:22,23) "Zalig is hij, die zich zelf niet oordeelt in hetgeen hij voor goed houdt. Maar die twijfelt, indien hij eet, is veroordeeld, omdat hij niet uit het geloof eet. En al wat uit het geloof niet is, dat is zonde." Zij, die in dergelijke benauwdheden zich moedig betonen, door niettemin alles onbekommerd te durven, wenden die zich niet even ver van God af? En zij, die door enige vreze Gods in hun binnenste werden getroffen, worden, daar ze zich ook gedwongen zien veel toe te laten tegen hun consciëntie, door schrik verward en terneergeslagen. Allen, met wie het zo gesteld is, ontvangen geen enkele gave Gods met dankzegging, door welke alleen toch, naar het getuigenis van Paulus, alles tot ons gebruik geheiligd wordt (1 Tim. 4:5) Ik versta daaronder een dankzegging, die voortkomt uit een gemoed, dat Gods weldadigheid en goedheid in zijn gaven erkent. Want velen van hen begrijpen wel, dat het Gods goederen zijn, die ze gebruiken, en prijzen God in zijn werken; maar daar ze niet overtuigd zijn, dat ze hun gegeven zijn, hoe zouden ze dan God kunnen danken als de gever? Kortom wij zien, wat de bedoeling is van deze vrijheid, namelijk, dat we Gods gaven zonder gewetensbezwaar en zonder onrust des gemoeds zouden gebruiken, tot het doel, waartoe ze ons door Hem gegeven zijn, door welke vrijmoedigheid onze zielen vrede met Hem hebben, en zijn mildheid jegens ons bekennen. Want hieronder worden begrepen alle ceremoniën, wier onderhouding vrij is, opdat de consciëntiën door geen enkele noodzaak verplicht worden ze te onderhouden, maar mogen bedenken, dat hun gebruik door Gods weldaad hun tot stichting onderworpen is.

8.

„Ich weiß“, sagt Paulus, „daß nichts gemein ist an sich selbst“ - ‘gemein’ bedeutet bei ihm ‘unheilig’ - „nur dem, der es rechnet für gemein, dem ist’s gemein“ (Röm. 14,14). Mit diesen Worten unterwirft er alle äußeren Dinge unserer Freiheit; nur muß unser Herz vor Gott solcher Freiheit versichert sein! Wenn uns dagegen irgendein abergläubischer Wahn Bedenken in den Weg legt, dann wird das, was von Natur rein war, für uns befleckt! Deshalb fährt Paulus (später)557 fort: „Selig ist, der sich selbst kein Gewissen macht über dem, was er annimmt. Wer aber darüber zweifelt und ißt doch, der ist verdammt; denn es geht nicht aus dem Glauben. Was aber nicht aus dem Glauben geht, das ist Sünde“ (Röm. 14,22f.). Wenn sich nun einer in solcher Enge trotzdem alles sicher zutraut und sich damit vor anderen als recht beherzt zeigt - wendet der sich nicht im gleichen Maße von Gott ab? Manche sind im Innersten von wahrer Gottesfurcht immerhin ergriffen, aber auch sie lassen sich zwingen, vieles gegen den Widerspruch ihres Gewissens zu tun - und dann werden sie vor Schrecken zu Boden geworfen und fallen dahin! Alle solche Menschen empfangen keine der Gaben Gottes mit der Danksagung, durch die allein nach dem Zeugnis des Paulus alle diese Dinge zu unserem Gebrauch geheiligt werden! (1. Tim. 4,4f.). Ich meine aber solche Danksagung, die aus einem Herzen kommt, das Gottes Wohltätigkeit und Güte in seinen Gaben erkennt. Denn es merken zwar viele, daß das, was sie gebrauchen, Gottes Gabe ist, sie loben auch Gott in seinen Werken; aber sie sind doch nicht überzeugt, daß diese Gaben ihnen gegeben sind, und wie sollen sie dann Gott als dem Geber danksagen? Jetzt sehen wir im wesentlichen, was diese (dritte Art der) Freiheit für einen Zweck hat: wir sollen Gottes Gaben ohne Gewissensbedenken, ohne Verwirrung unseres Herzens gebrauchen, und zwar zu dem Gebrauch, zu dem er sie uns geschenkt hat. In solcher Zuversicht hat unsere Seele Frieden mit ihm und erkennt sie zugleich seine Freigebigkeit gegen uns. In diesen Zusammenhang gehören auch alle Zeremonien, die man frei halten oder auch unterlassen kann: da darf unser Gewissen durch keinerlei Notwendigkeit verpflichtet werden, sie zu halten, sondern es muß daran denken, daß ihm der Gebrauch der Zeremonien durch Gottes Wohltat unterworfen ist, je wie es zur Erbauung dient.

8. Vryheid in die genieting van God se gawes as dit gebruik word vir die doel waarvoor Hy dit gegee het

“Ek weet,” sê Paulus, “dat niks gewoon (onder gewoon verstaan hy 1066 onrein) is nie, maar hy wat reken dat iets gewoon is, vir hom is dit gewoon.”³⁰ Met hierdie woorde het hy alle uiterlike dinge aan ons vryheid ondergeskik gestel³¹ mits ons in ons gemoed seker is dat daar gronde vir hierdie vryheid by God bestaan. Maar as die een of ander bygelowige opvatting vir ons ’n struikelblok skep, word dinge wat van nature rein was, vir ons onrein. Daarom voeg hy by: “Salig is hy wat homself nie oordeel in dit wat hy goed ag nie. Maar hy wat homself oordeel as hy eet, is veroordeel, want hy eet nie uit die geloof nie. En verder wat nie uit die geloof is nie, is sonde”.³²

Mense wat hulle te midde van sulke problème ’n bietjie oormoedig betoon deur nietemin alles onbesorg aan te durf, keer sekerlik hulle rug so ver van God af, of hoe? Diegene wat waarlik diep deur ’n mate van vrees vir God geraak word, word deur skrik verslae en val inmekaar wanneer hulle gedwing word om baie dinge strydig met hulle gewete te doen. Sulke mense³³ ontvang geeneen van God se gawes met dankbetoon nie terwyl Paulus getuig dat alle dinge slegs daardeur vir ons gebruik geheilig word.³⁴ Ek verstaan daaronder egter die dankbetoon wat uit ’n gemoed kom wat God se milddadigheid en goedertierenheid in sy gawes erken. Want baie van hulle besef wel dat dit God se gawes is wat hulle gebruik, en in hulle werke loof hulle God ook, maar aangesien hulle nie oortuig is dat dit aan hulle gegee is nie, hoe sou hulle God as die Gewer daarvan kon dank? Kortom: ons sien waartoe hierdie vryheid dien, naamlik om God se gawes sonder enige belemmering vir ons gewete en sonder ontsteltenis van ons gees te gebruik vir die doel waarvoor Hy dit aan ons gegee het. Met hierdie vertroue het ons siele enersyds vrede met Hom en andersyds erken hulle sy vrygewigheid jeens ons. Hieronder word trouens alle seremonies ingesluit waarvan ons vry is om dit te onderhou maar waartoe ons gewete nie verplig is om dit te gehoorsaam nie. Hulle moet egter in gedagte hou dat die gebruik daarvan deur God se weldadigheid tot hulle stigting aan Hom onderworpe is.

8. «Я знаю, говорит св. Павел, ... что нет ничего в себе самом нечистого; только почитающему что-либо нечистым, тому нечисто» (Рим 14:14). Этими словами он всё внешнее подчиняет нашей свободе, дабы уверенность в ней укрепилась перед Богом в нашей совести и в нашем сознании. Но если нас вводит в смущение какой-нибудь предрассудок, то вещи, которые по своей природе были чисты, становятся для нас нечистыми. Поэтому апостол говорит: «Блажен, кто не осуждает себя в том, что избирает. А сомневающийся, если ест, осуждается, потому что не по вере; а всё, что не по вере, грех» (Рим 14:22-23).

Люди, зажатые всеми этими ограничениями, но из-за желания показать себя смелыми и отважными решающиеся на всё вопреки своей совести, не отворачиваются ли тем самым от Бога? С другой стороны, те, кто более всего проникся страхом Божьим, вынуждены делать многое вопреки своей совести и оттого охвачены многими страхами, так что в конце концов падают. Люди, пользующиеся чем-то именно таким образом - либо дерзко, вопреки своей совести, либо со страхом и смущением, - не получают ничего из Божьих даров и лишены действия благодати. Ибо только благодать (как свидетельствует св. Павел) освящает эти дары для нашего употребления (1 Тим 4:4-5). Действие благодати происходит от сердца, постигающего благость и щедрость Бога в его дарах. Многие понимают, что вещи, которыми они пользуются, суть блага от Бога, и восхваляют Его своими делами, но они не ценят, что эти блага именно даны им Богом, и поэтому как они могут возблагодарить Его как своего Дарителя и Благодетеля?

Итак, мы видим, какую цель преследует эта свобода: чтобы мы могли без угрызений совести и душевного трепета употреблять Божьи дары как нам повелено. Имея такую убеждённость, наши души могут пребывать в покое и в мире с Богом и постигать его щедрость по отношению к нам. В этом заключаются все обряды, соблюдение которых объявлено свободным, дабы совесть не принуждалась к ним как к необходимости и дабы люди сознавали, что их соблюдение подчинено тому, чтобы укреплять нас и устремлять к Богу.

9. | Est autem diligenter observandum, Christianam libertatem omnibus suis partibus rem spiritualem esse: cuius tota vis in formidolosis conscientiis coram Deo pacificandis posita sit, sive de peccatorum remissione inquietae sint ac sollicitae, sive anxiae sint utrum opera imperfecta et vitiis carnis nostrae inquinata Deo placeant, sive de rerum indifferentium usu torqueantur. Quare perverse interpretantur, vel qui suis cupiditatibus ipsam praetexunt, ut bonis Dei donis abutantur in suam libidinem: vel qui nullam esse putant nisi coram hominibus usurpatam: ideoque in ea utenda nullam infirmorum fratrum rationem habent. Primo genere maiorem in modum hoc seculo peccatur. Nullus fere est cui sumptuoso esse per facultates liceat, quem non delectet, in coenarum apparatu, in cultu corporis, in extruendis domibus luxuriosus splendor: qui non omni lautitiarum genere inter alios eminere velit: qui non sibi in suo nitore mirifice blandiatur. Et haec omnia sub Christianae libertatis praetextu defenduntur. Aiunt res esse indifferentes; fateor: modo iis indifferenter quis utatur. Caeterum ubi nimis cupide appetuntur, ubi superbe iactantur, ubi luxuriose effunduntur, quae per se licita alioqui erant, his vitiis foedari certum est^d. Inter res indifferentes optime distinguit illud Pauli, Omnia munda mundis: coinquinatis autem et infidelibus nihil mundum, quando polluta est eorum mens et conscientia [Tit. 1. d. 15]. Cur enim maledicuntur divites, qui consolationem suam habent, qui saturati sunt, qui nunc rident [Luc. 6. d. 24]², qui dormiunt in lectis eburneis [Amos. 6. a. 1. 4], qui coniungunt 289 agrum agro [Iesa. 5. b. 8], quorum convivia citharam, lyram, tympanum, et vinum habent¹? Certe et ebur, et aurum, et divitiae, bonae Dei creaturae sunt, hominum usibus permissae: imo Dei providentia destinatae; nec ridere, aut saturari, aut novas possessiones veteribus atque avitis adiungere, aut concentu musico delectari, aut vinum bibere, usquam prohibitum est. Verum istud quidem; sed ubi rerum copia suppetit, in deliciis volutari, ac se ingurgitare, mentem et animum inebriare praesentibus voluptatibus, novisque semper inhiare, haec a legitimo donorum Dei usu longissime absunt. Tollant ergo immoderatam cupidinem^a, tollant immodicam profusionem, tollant vanitatem et arrogantiam: ut pura conscientia, Dei donis pure utantur. Ubi ad hanc sobrietatem animus compositus fuerit, habebunt legitimi usus regulam. Desit rursum haec moderatio, plebeiae communesque deliciae nimiae sunt. Nam illud vere dicitur, In burro et rudi panno saepe animum purpureum habitare: interdum sub bysso et purpura simplicem humilitatem latere. Ita in suo quisque ordine vel tenuiter, vel modice, vel splendide vivat: ut meminerint omnes se a Deo ali ut vivant, non ut luxurientur; ac legem hanc Christianae libertatis putent si cum Paulo didicerint, in quibus sunt, iis contenti esse: si norint et humiles esse et excellere: si docti sint ubique et in omnibus et saturari, et esurire, et abundare, et penuriam pati [Philip. 4. c. 11]².

9. Or il faut diligemment considerer que la liberté Chrestienne en toutes ses parties est une chose spirituelle: de laquelle toute la force gist à pacifier envers Dieu les consciences timides, soit qu’elles travaillent en doutant de la remission de leurs pechez, soit qu’elles soyent en solicitude et crainte, assavoir si leurs œuvres imparfaites et souillées des macules de leur chair, sont agreables à Dieu, soit qu’elles se sentent perplexes touchant l’usage des choses indifferentes. Pourtant elle est mal prise de ceux ou qui en veulent colorer leurs cupiditez charnelles pour abuser des dons de Dieu à leur volupté, ou qui pensent ne l’avoir point, s’ils ne l’usurpent devant les hommes, et pourtant en l’usage d’icelle ils n’ont nul esgard à leurs freres infirmes. En la premiere maniere il se commet aujourdhuy de grandes fautes: car il y a peu de gens lesquels ayent de quoy estre somptueux, qui ne se delectent en banquets, en habiliemens, et en edifices de grand appareil, et de pompe desordonnée, qui ne soyent bien aises, quant à ces choses, estre veus entre tous les autres, et qui ne se plaisent à merveilles en leur magnificence. Et tout cela se soustient et excuse sous couleur de la liberté Chrestienne. Ils disent que ce sont choses indifferentes; ce que je confesse, qui en useroit indifferemment: mais quand elles sont appetées avec cupidité, quand elles sont desployées à pompe et orgueil, quand elles sont desordonnément abandonnées, elles sont maculées par tels vices. Ce mot de sainct Paul discerne tresbien les choses indifferentes: c’est assavoir, que toutes choses sont pures à ceux qui sont purs: mais qu’aux souillez et infideles il n’y a rien de pur, puis que leurs consciences et pensées sont souillées (Tite 1:15). Car pourquoy sont maudits ceux qui sont riches, qui ont maintenant leur consolation, qui sont soulez, qui rient, qui dorment dedans licts d’yvoirre, qui conjoignent possession avec possession, desquels les banquets ont harpes, lucs, tabourins et vin (Luc 6:24; Amos 6:1–6; Is. 5:8). Certes, et l’yvoirre, et l’or, et les richesses sont bonnes creatures de Dieu, permises, et mesmes destinées à l’usage des hommes, et n’est en aucun lieu defendu, ou de rire, ou de se souler, ou d’acquerir nouvelles possessions, ou de se delecter avec instrumens de musique, ou de boire vin. Cela est bien vray: mais quand quelcun est en abondance de biens, s’il s’ensevelist en delices, s’il enyvre son ame et son cœur aux voluptez presentes, et en cherche tousjours de nouvelles, il se recule bien loing de l’usage sainct et legitime des donslde Dieu. Qu’ils ostent donc leur mauvaise cupidité, leur superfluité outrageuse, leur vaine pompe et arrogance: pour user des dons de Dieu avec pure conscience. Quand ils auront reduit leurs cœurs à ceste sobrieté, ils auront la reigle de bon usage. Que ceste temperance defaille, les delices mesmes vulgaires et de petit prix passeront mesure. Car ceste parolle est tres-vraye, que sous du gris ou du bureau habite bien souvent un courage de pourpre: et d’autrepart, que sous soye et veloux quelque fois est caché un humble cœur. Parquoy que chacun en son estat vive ou povrement, ou mediocrement, ou richement, tellement neantmoins que tous cognoissent qu’ils sont nourris de Dieu pour vivre, non pour se remplir de delices: et qu’ils entendent que ceste est la Loy de la liberté Chrestienne, s’ils sont appris avec sainct Paul, de se contenter de ce qui leur est presenté: s’ils savent bien porter abjection et honneur, faim et abondance, povreté et opulence (Phil. 4:12).

9. Now, it must be carefully observed, that Christian liberty is in all its branches a spiritual thing; all the virtue of which consists in appeasing terrified consciences before God, whether they are disquieted and solicitous concerning the remission of their sins, or are anxious to know if their works, which are imperfect and contaminated by the defilements of the flesh, be acceptable to God; or are tormented concerning the use of things that are indifferent. Wherefore they are guilty of perverting its meaning, who either make it the pretext of their irregular appetites, that they may abuse the Divine blessings to the purposes of sensuality, or who suppose that there is no liberty but what is used before men, and therefore in the exercise of it totally disregard their weak brethren. The former of these sins is the more common in the present age. There is scarcely any one, whom his wealth permits to be sumptuous, who is not delighted with luxurious splendour in his entertainments, in his dress, and in his buildings; who does not desire a preëminence in every species of luxury; who does not strangely flatter himself on his elegance. And all these things are defended under the pretext of Christian liberty. They allege that they are things indifferent; this I admit, provided they be indifferently used. But where they are too ardently coveted, proudly boasted, or luxuriously lavished, these things, of themselves otherwise indifferent, are completely polluted by such vices. This passage of Paul makes an excellent distinction respecting things which are indifferent: “Unto the pure all things are pure; but unto them that are defiled and unbelieving is nothing pure; but even their mind and conscience is defiled.”²³⁶ For why are curses denounced on rich men, who “receive their consolation,” who are “satiated,” who “now 69laugh,” who “lie on beds of ivory,” who “join field to field,” who “have the harp, and the lyre, and the tabret, and wine in their feasts?”²³⁷ Ivory and gold, and riches of all kinds, are certainly blessings of Divine Providence, not only permitted, but expressly designed for the use of men; nor are we any where prohibited to laugh, or to be satiated with food, or to annex new possessions to those already enjoyed by ourselves or by our ancestors, or to be delighted with musical harmony, or to drink wine. This indeed is true; but amidst an abundance of all things, to be immersed in sensual delights, to inebriate the heart and mind with present pleasures, and perpetually to grasp at new ones,—these things are very remote from a legitimate use of the Divine blessings. Let them banish, therefore, immoderate cupidity, excessive profusion, vanity, and arrogance; that with a pure conscience they may make a proper use of the gifts of God. When their hearts shall be formed to this sobriety, they will have a rule for the legitimate enjoyment of them. On the contrary, without this moderation, even common and ordinary pleasures are chargeable with excess. For it is truly observed, that a proud heart frequently dwells under coarse and ragged garments, and that simplicity and humility are sometimes concealed under purple and fine linen. Let all men, in their respective stations, whether of poverty, of competence, or of splendour, live in the remembrance of this truth, that God confers his blessings on them for the support of life, not for luxury; and let them consider this as the law of Christian liberty, that they learn the lesson which Paul had learned, when he said, “I have learned, in whatsoever state I am, therewith to be content. I know both how to be abased, and I know how to abound: every where and in all things I am instructed, both to be full and to be hungry, both to abound and to suffer need.”²³⁸

9. Second part of the chapter, showing the nature and efficacy of Christian liberty, in opposition to the Epicureans. Their character described. Pretext and allegation. Use of things indifferent. Abuse detected. Mode of correcting it.

It is, however, to be carefully observed, that Christian liberty is in all its parts a spiritual matter, the whole force of which consists in giving peace to trembling consciences, whether they are anxious and disquieted as to the forgiveness of sins, or as to whether their imperfect works, polluted by the infirmities of the flesh, are pleasing to God, or are perplexed as to the use of things indifferent. It is, therefore, perversely interpreted by those who use it as a cloak for136their lusts, that they may licentiously abuse the good gifts of God, or who think there is no liberty unless it is used in the presence of men, and, accordingly, in using it pay no regard to their weak brethren. Under this head, the sins of the present age are more numerous. For there is scarcely any one whose means allow him to live sumptuously, who does not delight in feasting, and dress, and the luxurious grandeur of his house, who wishes not to surpass his neighbor in every kind of delicacy, and does not plume himself amazingly on his splendor. And all these things are defended under the pretext of Christian liberty. They say they are things indifferent: I admit it, provided they are used indifferently. But when they are too eagerly longed for, when they are proudly boasted of, when they are indulged in luxurious profusion, things which otherwise were in themselves lawful are certainly defiled by these vices. Paul makes an admirable distinction in regard to things indifferent: “Unto the pure all things are pure: but unto them that are defiled and unbelieving is nothing pure; but even their mind and conscience is defiled” (Tit. 1:15). For why is a woe pronounced upon the rich who have received their consolation? (Luke 6:24), who are full, who laugh now, who “lie upon beds of ivory and stretch themselves upon their couches;” “join house to house,” and “lay field to field;” “and the harp and the viol, the tablet and pipe, and wine, are in their feasts,”(Amos 6:6; Isa. 5:8, 10). Certainly ivory and gold, and riches, are the good creatures of God, permitted, nay destined, by divine providence for the use of man; nor was it ever forbidden to laugh, or to be full, or to add new to old and hereditary possessions, or to be delighted with music, or to drink wine. This is true, but when the means are supplied to roll and wallow in luxury, to intoxicate the mind and soul with present and be always hunting after new pleasures, is very far from a legitimate use of the gifts of God. Let them, therefore, suppress immoderate desire, immoderate profusion, vanity, and arrogance, that they may use the gifts of God purely with a pure conscience. When their mind is brought to this state of soberness, they will be able to regulate the legitimate use. On the other hand, when this moderation is wanting, even plebeian and ordinary delicacies are excessive. For it is a true saying, that a haughty mind often dwells in a coarse and homely garb, while true humility lurks under fine linen and purple. Let every one then live in his own station, poorly or moderately, or in splendor; but let all remember that the nourishment which God gives is for life, not luxury, and let them regard it as the law of Christian liberty, to learn with Paul in whatever state they are, “therewith to be content,” to know “both how to be abased,” and “how to abound,” “to be full and to be hungry, both to abound and to suffer need,” (Phil. 4:11).

9. Men moet echter naarstig opmerken, dat de Christelijke vrijheid in al haar delen een geestelijke zaak is; wier ganse kracht gelegen is in het bevredigen van vreesachtige consciëntiën voor God, hetzij ze ongerust en bekommerd zijn over de vergeving hunner zonden, hetzij ze beangst zijn over de vraag, of hun onvolmaakte en met de gebreken onzes vleses bezoedelde werken Gode behagen, hetzij ze gekweld worden aangaande het gebruik der middelmatige dingen. Daarom leggen zij deze vrijheid verkeerd uit, die haar gebruiken als voorwendsel voor hun begeerten, om Gods goede gaven te misbruiken tot hun lust; of zij, die menen, dat er geen vrijheid is, tenzij ze gebruikt wordt voor het oog der mensen, en die daarom bij het gebruiken van haar geen rekening houden met hun zwakke broederen. Op de eerste manier wordt in deze tijd het meest gezondigd. Er is nagenoeg niemand van hen, die door hun vermogen zich uitgaven kunnen veroorloven, die bij het aanrichten van maaltijden, de opsmuk van het lichaam en het bouwen van huizen geen vermaak schept in schittering van weelde, die niet in alle soorten van pracht boven anderen wil uitsteken, die zichzelf niet in zijn glans wonderwel streelt. En dat alles wordt onder het voorwendsel van de Christelijke vrijheid verdedigd. Zij zeggen, dat het middelmatige zaken zijn. Ik erken dat: mits men ze slechts middelmatig gebruikt. Maar wanneer ze al te begerig nagejaagd worden, wanneer men trots op hen pocht, wanneer ze overdadig worden verkwist, dan is het zeker, dat de dingen, die overigens op zichzelf geoorloofd waren, door deze zonden verontreinigd worden. Tussen de middelmatige dingen maakt dit woord van Paulus een zeer goed onderscheid: "Alle dingen zijn wel rein de reinen, maar de bevlekten en ongelovigen is geen ding rein, want hun verstand en geweten zijn bevlekt" (Tit. 1:15) Want waarom wordt het wee uitgesproken over de rijken, die hun troost hebben, die verzadigd zijn, die nu lachen, die slapen in ivoren bedden, die akker aan akker trekken, die bij hun gastmalen citer, lier, trommel en wijn hebben (Luc. 6:24; Am.6:1; Jes.5:8) Ongetwijfeld: ivoor, goud en rijkdommen zijn goede schepselen Gods, tot der mensen gebruik toegestaan, ja door Gods voorzienigheid bestemd; en lachen, zich verzadigen, nieuwe bezittingen aan de oude en voorvaderlijke bezittingen toe te voegen, in muziek behagen te scheppen, of wijn te drinken, is nergens verboden. Dat is wel waar, maar, wanneer een overvloed van die dingen ter beschikking staat, zich in genietingen te baden, en zich daar midden in te storten, verstand en gemoed door de tegenwoordige wellusten dronken te maken en steeds naar nieuwe te snakken, dat is zeer ver verwijderd van het wettig gebruik van Gods gaven. Laat hen dus wegnemen hun onmatige begeerte, laat hen wegnemen hun overdadige verkwisting, laat hen wegnemen hun ijdelheid en aanmatiging, opdat ze met een zuiver geweten Gods gaven zuiver mogen gebruiken. Wanneer hun gemoed tot deze soberheid gestemd zal zijn, zullen ze de regel van het juiste gebruik hebben. Wanneer aan de andere kant deze matigheid ontbreekt, dan zijn ook de eenvoudige en algemene genietingen te veel. Want naar waarheid wordt gezegd, dat in een roodkleurig en grof kleed dikwijls een purperen hart woont, en dat soms onder fijn linnen en purper eenvoudige nederigheid schuilt. Ieder moet in zijn staat òf eenvoudig, òf matig, òf schitterend leven, zó, dat allen bedenken, dat ze door God gevoed worden om te leven, niet om in overdaad te zwelgen; en ze moeten weten, dat dit de wet is der Christelijke vrijheid, indien ze met Paulus (Filip. 4:12) geleerd hebben tevreden te zijn met datgene, wat ze hebben, indien ze weten nederig te zijn en uit te blinken, indien ze geleerd hebben overal en in alles verzadigd te zijn en honger te hebben, overvloed te hebben en gebrek te lijden.

9. Zweiter Abschnitt: Die Betätigung der christlichen Freiheit. Kein Mißbrauch der christlichen Freiheit zu Schlemmerei und Üppigkeit!

Wir müssen aber gründlich beachten, daß die christliche Freiheit in allen ihren einzelnen Stücken eine geistliche Sache ist; ihre ganze Kraft beruht darin, die erschrockenen Gewissen vor Gott ruhig zu machen, ob sie nun über die Vergebung der Sünden unruhig und besorgt sind, ob sie sich ängstlich fragen, ob denn ihre unvollkommenen und mit den Fehlern unseres Fleisches befleckten Werke Gottes Wohlgefallen finden, oder ob sie sich damit quälen, wie man denn die gleichgültigen Dinge gebrauchen solle. Es ist also ein verkehrtes Verständnis der christlichen Freiheit, wenn einige sie zum Deckmantel für ihre Begierden machen, um Gottes Gaben zu ihrer Lust zu mißbrauchen, - oder wenn man meint, sie sei nichts, wenn man sie nicht vor den Menschen gebrauchte, und wenn man dementsprechend bei ihrer Anwendung keine Rücksicht auf die schwachen Brüder nimmt!

(a) In der ersten Weise wird zu unserer Zeit am meisten gesündigt. Denn es ist da fast keiner unter denen, denen ihr Vermögen größere Ausgaben gestattet, der nicht an üppigem Glanz sein Vergnügen hätte, wie er sich im Aufwand an Speisen oder im Schmuck des Leibes oder beim Bau von Häusern zeigt, der nicht durch allerlei Prunk unter den anderen Menschen hervorragen wollte und der sich nicht selber gewaltig in seinem Glänze gefiele! Und das alles verteidigt man unter dem Vorwand der christlichen Freiheit! Man sagt, das seien doch gleichgültige Dinge; gewiß, das gebe ich zu - nur muß man sie dann auch gleichgültig anwenden! Wo man diese Dinge, die sonst erlaubt sind, indessen allzu heftig begehrt, wo man hoffärtig auf sie pocht oder sie üppig verschwendet - da werden sie sicherlich, obwohl sie sonst an sich durchaus erlaubt sind, von solchen Lastern beschmutzt. Eine treffliche Unterscheidung unter den gleichgültigen Dingen finden wir in dem Wort des Paulus: „Den Reinen ist alles rein; den Unreinen aber und Ungläubigen ist nichts rein, sondern unrein ist ihr Sinn sowohl als ihr Gewissen!“ (Tit. 1,15). Warum werden denn die Reichen verdammt, als die „ihren Lohn dahin haben“ (Luk. 6,24), die da „voll sind“, die „hier lachen“ (Luk. 6,25), die da „schlafen auf elfenbeinern Lagern“ (Am. 6,1.4), die da. „einen Acker zum anderen bringen“ (Jes. 5,8) und „haben Harfen, Psalter, Pauken ... und Wein“ bei ihren Gastmählern (Jes. 5, 558 12)? Ganz gewiß sind doch Elfenbein, Gold und Reichtümer gute Geschöpfe Gottes, die dem Gebrauch der Menschen überlassen, ja, von Gottes Vorsehung dazu bestimmt sind. Auch ist es doch nirgendwo untersagt, zu lachen oder sich zu sättigen oder neue Besitztümer mit den alten, ererbten zu verbinden oder sich am Klang der Musik zu erfreuen oder Wein zu trinken! Das ist gewiß wahr; aber wenn der Mensch, wo ihm die Fülle seines Besitzes dazu verhilft, sich in Vergnügungen wälzt, sich übernimmt, Gemüt und Herz mit den Genüssen des gegenwärtigen Lebens trunken macht und immer nach neuen schnappt - dann ist solch ein Verhalten von der rechten Anwendung der Gaben Gottes sehr weit entfernt. Sie sollen also die unmäßige Gier, die maßlose Vergeudung, die Eitelkeit und Anmaßung fahren lassen und mit reinem Gewissen Gottes Gaben rein anwenden! Sobald das Her; zu solcher Bescheidenheit geschickt ist, hat man die Regel des rechten Gebrauchs der Dinge bereits erfaßt. Wo dieses Maßhalten dagegen fehlt, da gehen auch schlichte und gewöhnliche Vergnügungen bereits zu weit. Denn es ist schon recht, wenn man gesagt hat: Unter einem gewöhnlichen Rock und in grobem Lumpenzeug wohnt oft ein purpurstrotzendes Herz, und unter köstlicher Leinwand und Purpur verbirgt sich oft schlichte Demut! Deshalb soll jeder in seinem Stande karg oder mäßig oder glänzend leben - nur müssen alle daran denken, daß Gott sie dazu ernährt, zu lebe n und nicht zu schlemmen. So soll es jeder für das Gesetz der christlichen Freiheil halten, mit Paulus „gelernt“ zu haben, „worin er ist, sich genügen zu lassen“, „niedrig sein und hoch sein“ zu können, „in allen Dingen und bei allem geschickt zu sein beides, satt sein und hungern, beides, übrig haben und Mangel leiden!“ (Phil. 4,11f.).

9. 1067 Misbruik van God se gawes vir prag en praal moet afgekeur word

Ons moet egter noukeurig daarop let dat Christelike vryheid in alle opsigte ’n geestelike aangeleentheid is. Die hele krag daarvan is geleë daarin om ons vreesagtige gewetens voor God tot rus te bring of hulle ook al oor hulle sondevergiffenis onrustig en bekommerd is, en of hulle besorg is of ons onvolmaakte werke wat deur die gebreke van ons vlees besmet is, God behaag en of hulle ook al deur die gebruik van onverskillige sake gekwel word. Daarom vertolk diegene wat Christelike vryheid onder hulle begeertes versteek om God se gawes tot hulle eie wellustigheid te misbruik, sowel as diegene wat reken dat hulle geen vryheid het as hulle dit nie onder mense misbruik en daarom in die gebruik daarvan geen ag slaan op hulle swakker broeders nie, dit verkeerd.

In ons tyd sondig mense in ’n groter mate in die eerste kategorie. Daar is feitlik niemand wat, as sy middele hom toelaat om uitspattig te wees, homself nie vermaak met uitspattige pronkerigheid in die voorbereiding van sy etes, die versorging van sy liggaam en in die bou van huise nie; wat nie in elke soort prag en praal bo ander wil uittroon en homself verbasend met sy rykdom wil vlei nie. En dan word al hierdie dinge nog onder die dekmantel van Christelike vryheid verdedig! Hulle sê dat die dinge onverskillige sake is. Ek erken dit wel, mits hulle dit maar as middelmatige sake gebruik. Maar wanneer dinge wat andersins op sigself geoorloof is, met uitermatige begeerte nagejaag word, wanneer daar hooghartig oor hulle gespog word, wanneer hulle uitspattig verkwis word, word hulle bepaald deur hierdie gebreke besmet.

Paulus se stelling maak die heel beste onderskeid tussen onverskillige dinge, naamlik dat alle dinge rein is vir die wat rein is, maar dat niks vir die wat besoedel en ongelowig is, rein is nie omdat hulle verstand en hulle gewete besoedel is.³⁵ Want waarom word rykes vervloek terwyl hulle nou vertroosting het, terwyl hulle nou versadig is en terwyl hulle nou lag;³⁶ terwyl hulle nou op ivoorbeddens slaap;³⁷ terwyl hulle akker by akker voeg³⁸ en harp, lier, tamboeryn en wyn aan tafel het?³⁹ Sowel ivoor as goud en rykdom is beslis goeie skeppings van God wat die mens geoorloof, ja, bestem is, om te benut. En nêrens word ons verbied om te lag of versadig te wees of nuwe besittings by die ou besittings van ons 1068 voorvaders te voeg of om wyn te drink nie. Dit is weliswaar so; maar waar daar ’n oorvloed is waarin jy jou aan plesier kan oorgee en waarin jy kan verswelg, waarin jy jou verstand en jou hart met die genietinge van hierdie wêreld beskonke kan maak en altyd na nuwes kan hyg - sulke dinge is ver van die regmatige gebruik van die gawes van God. Weg dus met onbeheerste begeerte, weg met teuellose verkwisting, weg met niksseggende skyn en verwaandheid, sodat mense God se gawes met ’n suiwer gewete suiwer kan gebruik. Waar die mensesiel op hierdie nugterheid ingestel is, sal hulle ’n norm vir die regmatige gebruik van hierdie gawes hê. Sou hierdie selfbeheersing egter ontbreek, is gewoon alledaagse genietinge uitermatig. Want die spreekwoord is waar dat daar onder growwe onafgewerkte klere dikwels ’n siel van purper woon; soms is daar ’n eenvoudige nederigheid onder fyn linne en purper verskuil. Elkeen moet reëlmatig of skraps of matig of oorvloedig lewe, sodat hulle in gedagte hou dat God hulle voed om te lewe en nie om uitspattig te wees nie en laat hulle dit as reël vir Christelike vryheid beskou as hulle saam met Paulus geleer het om tevrede te wees met die omstandighede waarin hulle hulle bevind; as hulle weet hoe om nederig en hoog te wees; as hulle geleer is om oral en in alles versadig en honger te wees, om oorvloed en gebrek te verdra.⁴⁰

Beperkings waaraan Christelike vryheid onderhewig is (Afdeling 10 - 13)

9. При всём этом необходимо глубоко осознать, что свобода христианина во всех своих составляющих носит духовный характер, что вся её сила направлена на успокоение перед лицом Бога робкой совести - мучается ли она сомнениями в прощении грехов; или страшится того, что дела человека, будучи несовершенны и запятнаны нечистотою плоти, неугодны Богу; или же пребывает в смущении относительно пользования не имеющими большого значения вещами. Поэтому она плохо воспринимается теми людьми, которые желают украсить ею свои плотские похоти, чтобы злоупотребить Божьими дарами ради своих вожделений, теми, кто полагает, что не обладает ею, если считаться при этом с другими, и потому пользуются этой свободой, не обращая внимания на своих слабых братьев. В наши дни распространён грех первого рода. Находится немного людей, которые не позволяли бы себе роскошествовать в пирах, одежде, жилищах, отличающихся броским великолепием и пышностью, которые бы не гордились всем этим перед другими и не хвалились бы своим достоянием. И всё это оправдывается и извиняется ссылками на свободу христианина. Такие люди говорят, что эти вещи не имеют значения. Я бы согласился с ними, если бы все эти вещи были безразличны и для них. Но если они страстно желают их, если раздуваются от гордости, если предаются безудержному расточительству, то, значит, они запятнаны пороками.

Несущественные вещи хорошо характеризует св. Павел: «Для чистых всё чисто; а для осквернённых и неверных нет ничего чистого, но осквернены и ум их и совесть» (Тит 1:15). Посему прокляты богатые, которые ныне утешаются, беспечные, смеющиеся, лежащие на ложах из слоновой кости, прибавляющие дом к дому и поле к полю, на чьих пирах звучат цитры, гусли и тимпаны и льётся вино (Лк 6:24; Ам 6:1-6; Ис 5:8,12). Конечно, и слоновая кость, и золото, и всякое богатство суть превосходные Божьи творения, дозволенные и даже предназначенные для пользования людям. И нигде не запрещено смеяться, или развлекаться, или приобретать новые владения, или наслаждаться игрой музыкальных инструментов, или пить вино. Всё верно. Но когда какой-либо человек обладает изобилием благ, утопает в наслаждениях, опьяняет душу и сердце страстями и похотями и постоянно ищет новых, тогда он весьма удаляется от освящённого и законного пользования Божьими дарами.

Так пусть же они оставят свои дурные страсти, свои безумные излишества, свою суетную роскошь и гордыню, чтобы пользоваться Божьими дарами с чистой совестью. Когда они настроят свои сердца на умеренность, то узнают правила доброго использования этих даров. Когда же умеренности недостаёт, то даже самые простые и дешёвые удовольствия переходят всякие границы. Очень верно сказано, что под серым, невзрачным покровом нередко обитает пурпур отваги, а под шёлком и бархатом часто скрывается смиренное сердце. Поэтому пускай каждый в соответствии со своим положением живёт бедно, средне или богато, но так, чтобы все сознавали, что Бог питает его ради жизни, а не ради наслаждений. Чтобы вслед за св. Павлом они познали закон свободы христианина - быть довольным тем, что у них есть, уметь сносить поношение и похвалу, скудость и изобилие, нужду и богатство (Флп 4:11-12).

10. Errant et in eo plerique, quod perinde acsi sua libertas incolumis ac salva non esset nisi testes haberet homines, promiscue et imprudenter ea utuntur. Qua importuna usurpatione infirmos fratres saepenumero offendunt. Videas hodie quosdam, quibus sua libertas non videtur consistere nisi per esum carnium die Veneris in eius possessionem venerint. Quod edunt non reprehendo: sed exigenda est ex animis falsa isthaec opinio^b; siquidem cogitare debebant, nihil se sua libertate novum consequi in hominum conspectu, sed apud Deum: et tam in abstinendo constitutam esse, quam in utendo. Si coram Deo nihil referre intelligunt vescanturne carnibus an ovis, rubrisne^c an nigris vestibus induantur: satis superque est. Iam soluta est conscientia, cui eius libertatis beneficium debebatur. Ergo etiamsi posthac carnibus tota vita abstineant, et colorem unum perpetuo 290 ferant, non minus liberi sunt. Imo ideo quia liberi sunt^a, libera conscientia abstinent. Perniciosissime vero labuntur quod fratrum infirmitatem nullius pensi habent, quam sic sustineri a nobis decet nequid temere admittamus cum eorum^b offendiculo. Verum interdum quoque interest, coram hominibus asseri nostram libertatem. Et hoc fateor; modus tamen summa cautione tenendus est: ne infirmorum curam, quos nobis tantopere Dominus commendavit, abiiciamus.

10. La seconde faute aussi, de laquelle nous avons parlé, est grande en plusieurs: lesquels comme si leur liberté ne leur estoit point sauve ny entiere, si elle n’avoit les hommes pour tesmoins, usent d’icelle imprudemment et sans discretion. Par lequel usage inconsideré, souventesfois ils offensent leurs freres infirmes. On en peut voir aujourdhuy d’aucuns, lesquels ne pensent pas bien garder leur liberté, s’ils n’en sont entrez en possession par manger chair le jour du Vendredy. Je ne les repren point de ce qu’ils mangent de la chair: mais il faut rejetter de nos esprits ceste fausse opinion, qu’on n’ait point de liberté si on ne la monstre à tous propos. Car il faut estimer que par nostre liberté nous n’acquerons rien devant les hommes, mais envers Dieu: et qu’elle est autant située en abstinence qu’en usage. Si quelcun a ceste vraye intelligence, que ce luy soit tout un envers Dieu de manger de la chair ou des œufs: d’estre vestu de rouge ou de noir, ce luy est assez. Desja la conscience est delivrée: à laquelle estoit deu le fruit de ceste liberté. Combien donc qu’il s’abstint de manger chair tout le reste de sa vie, et que jamais il n’usast que d’une couleur en ses vestemens, il n’en est de rien moins libre. Et mesme en cela il est libre, que d’une conscience libre il s’en abstient. Or telle maniere de gens que nous avons dit, faillent tresdangereusement en cela, qu’ils ne tiennent conte de l’infirmité de leur frere, laquelle doit estre tellement soulagée de nous, que nous ne facions rien legierement dont elle soit scandalisée. Mais quelcun dira, qu’aucune fois il est convenable de monstrer nostre liberté devant les hommes. Je confesse aussi ce poinct: mais il faut avec une grande diligence y tenir moyen, tellement que nous ne contemnions point d’avoir soin des infirmes, lesquels nostre Seigneur nous a singulierement recommandez.

10. Many persons err likewise in this respect, that, as if their liberty would not be perfectly secure unless witnessed by men, they make an indiscriminate and imprudent use of it—a disorderly practice, which occasions frequent offence to their weak brethren. There are some to be found, in the present day, who imagine their liberty would be abridged, if they were not to enter on the enjoyment of it by eating animal food on Friday. Their eating is not the subject of my reprehension; but their minds require to be divested of this false notion; for they ought to consider, that they obtain no advantage from their liberty before men, but with God; and that it consists in abstinence as well as in use. If they apprehend it to be immaterial in God’s view, whether they eat animal food or eggs, whether their garments be scarlet or black, it is quite sufficient. The 70conscience, to which the benefit of this liberty was due, is now emancipated. Therefore, though they abstain from flesh, and wear but one color, during all the rest of their lives, this is no diminution of their freedom. Nay, because they are free, they therefore abstain with a free conscience. But they fall into a very pernicious error in disregarding the infirmity of their brethren, which it becomes us to bear, so as not rashly to do any thing which would give them the least offence. But it will be said, that it is sometimes right to assert our liberty before men. This I confess; yet the greatest caution and moderation must be observed, lest we cast off all concern for the weak, whom God has so strongly recommended to our regards.

10. This liberty maintained in opposition to those who pay no regard to the weak. Error of this class of men refuted. A most pernicious error. Objection. Reply.

Very many also err in this: as if their liberty were not safe and entire, without having men to witness it, they use it indiscriminately and imprudently, and in this way often give offense to weak brethren. You may see some in the present day who cannot think137they possess their liberty unless they come into possession of it by eating flesh on Friday. Their eating I blame not, but this false notion must be driven from their minds: for they ought to think that their liberty gains nothing new by the sight of men, but is to be enjoyed before God, and consists as much in abstaining as in using. If they understand that it is of no consequence in the sight of God whether they eat flesh or eggs, whether they are clothed in red or in black, this is amply sufficient. The conscience to which the benefit of this liberty was due is loosed. Therefore, though they should afterwards, during their whole life, abstain from flesh, and constantly wear one color, they are not less free. Nay, just because they are free, they abstain with a free conscience. But they err most egregiously in paying no regard to the infirmity of their brethren, with which it becomes us to bear, so as not rashly to give them offense. But¹ it is sometimes also of consequence that we should assert our liberty before men. This I admit: yet must we use great caution in the mode, lest we should cast off the care of the weak whom God has specially committed to us.

10. Ook daarin dwalen zeer velen, dat ze hun vrijheid zonder onderscheid en onverstandig gebruiken, alsof ze niet ongedeerd en ongeschonden zou zijn, wanneer ze de mensen niet tot getuigen had. Door dit onjuist gebruik ergeren zij dikwijls de zwakke broederen. Men kan tegenwoordig sommigen zien, die menen, dat hun vrijheid niet vaststaat, tenzij ze zich door het eten van vlees op vrijdag in haar bezit stellen. Dat ze eten, berisp ik niet; maar die valse mening moet uit hun hart verdreven worden. Want ze moesten bedenken, dat ze door hun vrijheid niets nieuws verkrijgen voor de ogen der mensen, maar bij God, en dat zij zowel gelegen is in het onthouden als in het gebruiken. Indien ze begrijpen, dat het er voor God niets toe doet, of ze vlees eten of eieren, of ze in rode of zwarte klederen gekleed zijn, is het meer dan genoeg. Dan is de consciëntie vrij, aan wie de weldaad van die vrijheid toekwam. Ook al onthouden ze zich dus later hun ganse leven van vlees, en dragen ze voortdurend één kleur, dan zijn ze evengoed vrij. Maar daarin struikelen zij op zeer verderfelijke wijze, dat ze zich niet bekommeren om de zwakheid hunner broederen, die door ons zo ondersteund moet worden, dat wij niets onberaden bedrijven, waaraan zij zich ergeren. Maar, zal men zeggen, soms is het ook van belang, dat onze vrijheid voor de mensen bevestigd wordt. Ook dat erken ik; maar toch moet men met de grootste voorzichtigheid maat houden, opdat wij de zorg voor de zwakken, die de Here ons zozeer heeft opgedragen, niet van ons werpen.

10. Kein Mißbrauch der christlichen Freiheit zur Kränkung der Schwachen!

(b) Ein sehr weit verbreiteter Irrtum ist es auch, wenn man meint, die christliche Freiheit nur dadurch heil und unversehrt erhalten zu können, daß sie auch Menschen zu ihren Zeugen hat, und wenn man dementsprechend von dieser Freiheit ohne Unterschied und ohne Einsicht Gebrauch macht. Durch solchen unzeitigen Gebrauch der Freiheit bereitet man den schwachen Brüdern oft Anstoß. So kann man heute Leute sehen, die da meinen, ihre Freiheit habe keinen Bestand, wenn sie diese nicht durch Fleischessen am Freitag in ihren Besitz gebracht hätten. Daß sie Freitags Fleisch essen, das tadle ich nicht; aber der damit gegebene falsche Wahn muß aus dem Herzen gerissen werden; man sollte doch bedenken, daß wir durch unsere Freiheit nicht vor Menschen, sondern vor Gott etwas Neues erlangen und daß sie ihr Wesen nicht bloß im Genießen, sondern auch im Entbehren hat! Wenn man weiß, daß vor Gott nichts daran liegt, ob wir Fleisch oder Eier essen, ob wir einen roten oder einen schwarzen Rock tragen, dann ist das mehr als genug! Damit ist das Gewissen bereits gelöst, und ihm kommt doch die Wohltat dieser Freiheit zu! Selbst wenn man sich also hernach das ganze Leben lang des Fleischgenusses enthält, selbst wenn man immerfort nur eine einzige Farbe (an seinem Rock) trägt - so ist man deshalb nicht weniger frei! Ja gerade weil man frei ist, so übt man auch mit freiem Gewissen solche Enthaltsamkeit! Es ist dagegen ein verderbenbringender Absturz, wenn man auf die Schwachheit der Brüder gar keine Rücksicht nimmt - und dabei sollen wir solche Schwachheit derart tragen, daß wir nichts unbedacht unternehmen, was ihr Anstoß bereiten könnte.

Aber, so wendet man ein, zu Zeiten ist es doch auch notwendig, unsere Freiheit vor den Menschen zu behaupten! Das gebe ich auch zu; nur müssen wir dabei mit größter Vorsicht Maß halten, damit wir nicht die Sorge um die Schwachen, die uns der Herr so sehr ans Herz gelegt hat, von uns werfen!

10. Christelike vryheid mag nie misbruik word om die medemens te benadeel nie

Baie mense dwaal ook in hierdie opsig: Hulle gebruik Christelike vryheid onoordeelkundig en onwys net asof hulle vryheid nie veilig en ongeskonde sou wees as dit nie mense as getuies daarvan het nie. Met so ’n ongunstige gebruik daarvan is hulle baie dikwels vir hulle swak broeders ’n struikelblok. Jy kan vandag sekere mense sien wat meen dat hulle geen vryheid het nie tensy hulle deur op Vrydae vleis te eet dit kan bekom nie.⁴¹ Ek verkwalik hulle nie dat hulle eet nie, maar hulle moet hierdie valse opvatting uit hulle gemoedere uitdryf.⁴² Hulle moes tewens daaroor nagedink het dat hulle deur hulle vryheid niks nuuts 1069 onder mense-oë verwerf nie maar wel by God en dat hierdie vryheid ewe veel in onthouding as in gebruik geleë is. As hulle begryp dat dit vir God nie saak maak of hulle vleis of eiers eet en of hulle rooi of wit klere aantrek nie, is dit reeds meer as genoeg. Die gewete waaraan die weldaad van so ’n vryheid verskuldig was, is reeds vry. Selfs al sou hulle hulle dus hulle hele lewe lank hierna van vleis onthou en voortdurend net een kleur dra, is hulle nie minder vry nie; inteendeel, omdat hulle vry is, weerhou hulle hulle met ’n vry gewete. Omdat hulle egter nie hulle broeders se swakheid in aanmerking neem nie, is hulle val uiters rampspoedig omdat dit ons betaam om hulle so te dra dat ons niks onoordeelkundigs doen wat hulle aanstoot gee nie. Dit is inderdaad soms ook belangrik om ons vryheid voor mense te verklaar. Dit erken ek ook. Ons moet ons nogtans met die grootste versigtigheid aan die beperking hou dat ons nie ons sorg vir die swakkes wat die Here so ernstig aan ons opgedra het, verwaarloos nie.

10. Многим свойственно и второе заблуждение, о котором мы говорили: люди хотят показать свою свободу, причём неудержимо и бесстыдно, каким-то свидетелям. При этом они часто обижают своих слабых, немощных братьев. Сейчас нередко находятся люди, которые считают, что лишаются свободы, если не едят мяса по пятницам. Я не упрекаю их в том, что они едят мясо. Но нужно выбросить из головы ложное мнение, будто не может быть свободы, если не показывать её другим по каждому поводу. Нужно понять, что своею свободой мы ничего не приобретаем перед людьми - но только перед Богом и что она заключается более в воздержании, нежели в пользовании. Если кто-то твёрдо уверен, что по отношению к Богу для него не имеет значения, ест ли он мясо или яйца, одевается в чёрное или красное, то этого достаточно. Тогда освобождается совесть, для которой и предназначены плоды этой свободы. Если он откажется от мяса на всю остальную жизнь и никогда не сменит цвета своей одежды, он не станет менее свободным. И именно в том он свободен, что его совесть свободно отказывается от этого.

Тот род людей, о котором мы говорили, с большой для себя опасностью претыкаются на том, что они не принимают во внимание слабость своих братьев, которых мы должны поддерживать, не совершая даже малейших поступков, могущих привести их в смущение. Кто-нибудь возразит, что иногда полезно проявить свою свободу перед людьми. Согласен. Но мы должны пользоваться этим средством очень осторожно, не пренебрегая обязанностями перед немощными, заботу о которых поручил нам Господь.

11. Dicam hic itaque de scandalis nonnihil, quo in discrimine habenda sint, quae cavenda, quae item negligenda: unde postea statuere liceat quis sit inter homines libertati nostrae locus. Placet autem vulgaris illa partitio, quae scandalum aliud datum, aliud acceptum, tradit: quando et apertum Scripturae testimonium habet, nec inepte exprimit quod significat. Siquid importuna aut levitate, aut lascivia, aut temeritate, non ordine, nec suo loco facias quo imperiti imbecillesque offendantur, scandalum abs te datum dicetur: quoniam tua culpa factum fuerit ut eiusmodi offensio suscitaretur. Ac omnino scandalum in re aliqua datum dicitur, cuius culpa ab authore rei ipsius profecta est. Scandalum acceptum vocatur, quum res alioqui non improbe nec importune admissa, malevolentia aut sinistra quadam animi malignitate in offensionis occasionem rapitur. Non enim hic datum erat scandalum: sed sinistri illi interpretes sine causa accipiunt. Priore illo scandali genere nonnisi infirmi offenduntur: hoc autem secundo acerba ingenia et Pharisaica supercilia. Quare alterum vocabimus scandalum infirmorum, alterum Pharisaeorum: ac sic libertatis nostrae usum temperabimus, ut fratrum infirmorum ignorantiae cedere debeat: Pharisaeorum austeritati nequaquam. || Quid enim infirmitati dandum sit, abunde multis locis ostendit Paulus. Infirmos, inquit, in fide suscipite [Rom. 14. a. 1]. Item, Ne posthac alius alium iudicemus: verum illud magis, ne offendiculum ponatur fratri, aut lapsus occasio [Ibidem, c. 13]; et multa in eum sensum, quae ex eo loco peti satius est quam hic referri. Summa est, ut nos, qui robusti^c sumus, infirmitates impotentium sufferamus, nec placeamus nobis ipsis: sed unusquisque nostrum proximo placeat in bonum, ad aedificationem¹. Alibi, Sed videte ne quo modo facultas vestra offendiculo sit iis qui infirmi sunt [1. Cor. 8. c. 9]. Item, Omnia quae in macello venduntur edite, nihil interrogantes propter conscientiam [Ibidem, 10. f. 25]. Porro conscientiam 291 vestram dico, non alterius. Denique tales estote, ut nullum praebeatis offendiculum neque Iudaeis, neque Graecis, neque Ecclesiae Dei¹. Alio etiam loco, In libertatem vocati estis, fratres, tantum ne libertatem vestram detis in occasionem carni, sed per charitatem servite vobis invicem [Galat. 5. b. 13]. Ita est sane. Libertas nostra non adversus imbecilles proximos data est, quorum nos per omnia servos charitas statuit: sed magis, ut pacem cum Deo in animis nostris habentes, pacate^a etiam inter homines vivamus. Pharisaeorum autem offensio quanti sit facienda, discimus ex verbis Domini: quibus iubet omitti illos, quia caeci sunt, duces caecorum [Matt. 15. b. 14]. Admonuerant discipuli, eos sermone ipsius offensos fuisse². Respondet negligendos, nec curandam esse eorum offensionem.

11. Je diray donc icy quelque chose des scandales, comment on les doit discerner, desquels on se doit garder, et lesquels on peut mespriser: dont chacun se puisse resoudre quelle liberté il peut avoir entre les hommes. Or il nous faut observer la distinction commune, laquelle dit qu’il y a une maniere de scandale qui se donne, l’autre qui se prend: veu qu’icelle distinction a evident tesmoignage de l’Escriture, et exprime assez proprement ce qu’elle veut dire. Si quelcun donc par une legiereté intemperante ou temerité indiscrete, en temps ou en lieu importun fait quelque chose dont les imbecilles et rudes soyent scandalisez, on pourra dire qu’il aura donné scandale, puis qu’il a esté fait par sa faute que tel scandale s’est esmeu. Et du tout on peut dire que scandale est donné en quelque chose, quand la faute provient de l’autheur de la chose. On appelle Scandale prins, quand quelque chose qui n’estoit point intemperamment ny indiscretement faite, neantmoins par la mauvaistié et malice des autres est tirée en occasion de scandale. Car icy le scandale n’estoit point donné, mais les iniques sans cause le prennent. Du premier genre de scandale il n’y a que les debiles offensez: du second, ceux qui par leur rigueur et chagrin ont tousjours à mordre et à reprendre, s’en offensent. Pourtant nous en appellerons un, Scandale des infirmes: l’autre, des Pharisiens: et tempererons et moyennerons tellement l’usage de nostre liberté, qu’il cede et obeisse à l’ignorance de nos freres infirmes, non pas à la rigueur des Pharisiens. Car sainct Paul monstre amplement en plusieurs lieux combien nous devons conceder aux infirmes. Recevez, dit-il, les infirmes en la foy. Item, Ne jugeons plus cy apres l’un l’autre: mais plustost regardons de ne mettre offense à nostre frere, ou occasion de cheute (Rom. 14:1, 13): et plusieurs autres parolles tendantes à une mesme fin, lesquelles il vaut mieux revoir au lieu, que les reciter icy. La somme est, que nous qui sommes robustes, devons supporter la debilité des foibles, et ne nous contenter pas de nous-mesmes. mais qu’un chacun contente son prochain en bien pour edification (Rom. 15:1). Derechef il dit en un autre lieu, Mais gardez-vous que vostre liberté ne soit en offense à ceux qui sont infirmes (1 Cor. 8:9). Mangez de tout ce qui se vend à la boucherie, ne doutans de rien pour faire conscience. Or je le dy de vostre conscience, non point de celle d’autruy: bref, soyez tels que vous ne faciez scandale ny aux Grees, ny aux Juifs, ni à l’Eglise de Dieu (1 Cor. 10:25, 32). Item en un autre passage, Vous estes appellez en liberté, mes freres: seulement n’abandonnez point vostre liberté à la chair pour sa licence, mais servez l’un à l’autre par charité (Gal. 5:13). Certainement il est ainsi. Nostre liberté ne nous est point donnée contre nos prochains qui sont debiles, ausquels charité nous submet et fait serviteurs en tout et par tout: mais elle nous est donnée afin qu’ayans pais avec Dieu en nos consciences, nous vivions paisiblement aussi avec les hommes. Touchant de l’offense des Pharisiens, les parolles de nosúe Seigneur nous monstrent quel esgard nous y devons prendre: par lesquelles il commande de les laisser, et n’en tenir conte, car ils sont aveugles, et conducteurs des aveugles (Matth. 15:14) Les disciples l’avoyent adverty qu’ils s’estoyent scandalisez de sa doctrine: il respond qu’ii les faut mespriser, et ne se soucier point de leur offense.

11. I shall now, therefore, make some observations concerning offences; how they are to be discriminated, what are to be avoided, and what are to be disregarded; whence we may afterwards determine what room there is for our liberty in our intercourse with mankind. I approve of the common distinction between an offence given and an offence taken, since it is plainly countenanced by Scripture, and is likewise sufficiently significant of the thing intended to be expressed. If you do any thing at a wrong time or place, or with an unseasonable levity, or wantonness, or temerity, by which the weak and inexperienced are offended, it must be termed an offence given by you; because it arises from your fault. And an offence is always said to be given in any action, the fault of which proceeds from the performer of that action. An offence taken is, when any transaction, not otherwise unseasonable or culpable, is, through malevolence, or some perverse disposition, construed into an occasion of offence. For in this instance the offence is not given, but taken without reason by such perverseness of construction. The first species of offence affects none but the weak; the second is created by moroseness of temper, and Pharisaical superciliousness. Wherefore we shall denominate the former, the offence of the weak, the latter, that of Pharisees; and we shall so temper the use of our liberty, that it ought to submit to the ignorance of weak brethren, but not at all to the austerity of Pharisees. For our duty to the weak, Paul fully shows in many places. “Him that is weak in the faith receive ye.” Again: “Let us not therefore judge one another any more; but judge this rather, that no man put a stumbling-block or an occasion to fall in his brother’s way;”²³⁹ and much more to the same import, which were better examined in its proper connection than recited here. The sum of all is, that “we, then, that are strong, ought to bear the infirmities of the weak, and not to please ourselves. Let every one of 71us please his neighbour for his good to edification.”²⁴⁰ In another place: “But take heed lest by any means this liberty of yours become a stumbling-block to them that are weak.”²⁴¹ Again: “Whatsoever is sold in the shambles, that eat; asking no questions for conscience’ sake; conscience, I say, not thine own, but of the other.” In short, “Give none offence, neither to the Jews, nor to the Gentiles, nor to the Church of God.”²⁴² In another place also: “Brethren, ye have been called unto liberty; only use not liberty for an occasion to the flesh, but by love serve one another.”²⁴³ The meaning of this is, that our liberty is not given us to be used in opposition to our weak neighbours, to whom charity obliges us to do every possible service; but rather in order that, having peace with God in our minds, we may also live peaceably among men. But how much attention should be paid to an offence taken by Pharisees, we learn from our Lord’s injunction, “Let them alone; they be blind leaders of the blind.”²⁴⁴ The disciples had informed him, that the Pharisees were offended with his discourse. He replies that they are to be let alone, and their offence disregarded.

11. Application of the doctrine of Christian liberty to the subject of offenses. These of two kinds. Offense given. Offense received. Of offense given, a subject comprehended by few. Of Pharisaical offense, or offense received.

I will here make some observations on offenses, what distinctions are to be made between them, what kind are to be avoided and what disregarded. This will afterwards enable us to determine what scope there is for our liberty among men. We are pleased with the common division into offense given and offense taken, since it has the plain sanction of Scripture, and not improperly expresses what is meant. If from unseasonable levity or wantonness, or rashness, you do any thing out of order or not in its own place, by which the weak or unskillful are offended, it may be said that offense has been given by you, since the ground of offense is owing to your fault. And in general, offense is said to be given in any matter where the person from whom it has proceeded is in fault. Offense is said to be taken when a thing otherwise done, not wickedly or unseasonably, is made an occasion of offense from malevolence or some sinister feeling. For here offense was not given, but sinister interpreters ceaselessly take offense. By the former kind, the weak only, by the latter, the ill-tempered and Pharisaical are offended. Wherefore, we shall call the one the offense of the weak, the other the offense of Pharisees, and we will so temper the use of our liberty as to make it yield to the ignorance of weak brethren, but not to the austerity of Pharisees. What is due to infirmity is fully shown by Paul in many passages. “Him that is weak in the faith receive ye.” Again, “Let us not judge one another any more: but judge this rather, that no man put a stumbling-block, or an occasion to fall, in his brother’s way;” and many others to the same effect in the same place, to which, instead of quoting them here, we refer the reader. The sum is, “We then that are strong ought to bear the infirmities of the weak, and not to please ourselves. Let every one of us please his neighbor for his138good to edification.” elsewhere he says,“Take heed lest by any means this liberty of yours become a stumbling-block to them that are weak.” Again “Whatsoever is sold in the shambles, that eat, asking no question for conscience sake.” “Conscience, I say, not thine own, but of the other.” Finally, “Give none offense, neither to the Jews nor to the Gentiles nor to the Church of God.” Also in another passage, “Brethren, ye have been called into liberty, only use not liberty for an occasion to the flesh, but by love serve one another.”¹ Thus, indeed, it is: our liberty was not given us against our weak neighbors, whom charity enjoins us to serve in all things, but rather that, having peace with God in our minds, we should live peaceably among men. What value is to be set upon the offense of the Pharisees we learn from the words of our Lord, in which he says, “Let them alone: they be blind leaders of the blind,” (Mt. 15:14). The disciples had intimated that the Pharisees were offended at his words. He answers that they are to be let alone that their offense is not to be regarded.

11. Ik zal dus hier een en ander zeggen over de ergernissen, hoe men die moet onderscheiden, voor welke men zich moet wachten, en om welke men zich evenzo niet moet bekommeren; en daaruit kan men daarna vaststellen, welke plaats onze vrijheid heeft onder de mensen. Mij nu behaagt die gewone indeling die leert, dat de ene ergernis gegeven en de ander genomen is; want zij heeft een duidelijk getuigenis in de Schrift en drukt goed uit, wat ze te kennen geeft. Indien ge iets doet met een ongeschikte lichtvaardigheid, of brooddronkenheid, of roekeloosheid, niet in de juiste orde of op de juiste plaats, waardoor onervarenen en zwakken geërgerd worden, dan zal dat een ergernis genoemd worden, die door u gegeven is, aangezien het door uw schuld geschied is, dat een dergelijke aanstoot opgewekt werd. En in 't algemeen wordt die een in enige zaak gegeven ergernis genoemd, waarvan de schuld ligt bij hem, die de daad zelf gedaan heeft. Een ergernis wordt genomen genoemd, wanneer een zaak, die anders niet slecht of ongeschikt gedaan is, door kwaadwilligheid of door enige slinkse kwaadaardigheid des harten genomen wordt tot een oorzaak van aanstoot. Want hier was geen ergernis gegeven, maar die slinkse uitleggers nemen haar zonder oorzaak. Door die eerste soort van ergernis worden alleen de zwakken geërgerd, maar door deze tweede wrange geesten en Farizese aangezichten. Daarom zullen we de ene noemen de ergernis der zwakken, de andere die der Farizeën; en wij zullen het gebruik van onze vrijheid zo matigen, dat ze moet wijken voor de onwetendheid der zwakken, maar geenszins voor de wrangheid der Farizeën. Want wat men aan de zwakheid moet toegeven, toont Paulus op zeer veel plaatsen. "Degene, die zwak is in het geloof, neemt aan" zegt hij. Evenzo: "Laat ons dan elkander niet meer oordelen, maar oordeelt dit liever, dat gij de broeder geen aanstoot geeft of gelegenheid tot ergernis" (Rom. 14:1,13) En veel andere woorden in deze zin, die beter uit die plaats gezocht dan hier vermeld kunnen worden. De hoofdinhoud is, dat wij, die sterk zijn, de zwakheden der onsterken dragen, en niet onszelf behagen, "maar een ieder van ons behage zijn naaste ten goede, tot stichting" (Rom. 15:1) Elders: "Maar ziet toe, dat deze uw macht niet enigermate een aanstoot worde degenen, die zwak zijn" (1 Cor. 8:9) Evenzo: "Eet al wat in het vleeshuis verkocht wordt, niets ondervragende, om des gewetens wil; doch ik zeg om het geweten van uzelf, niet des anderen"; eindelijk: "Weest zonder aanstoot te geven, noch de Joden, noch de Grieken, noch der gemeente Gods" (1 Cor. 10:25,29,32) En op een andere plaats: "Gij zijt tot vrijheid geroepen, broeders, alleen gebruikt de vrijheid niet tot een oorzaak voor het vlees; maar dient elkander door de liefde" (Gal. 5:13) Zo is het. Onze vrijheid is ons niet gegeven tegen onze zwakke naasten, tot wier dienaren in alles ons de liefde gemaakt heeft; maar veeleer opdat wij, vrede met God hebbende in onze harten, ook vreedzaam onder de mensen zouden leven. Maar hoe de ergernis der Farizeën geacht moet worden, leren wij uit de woorden des Heren (Matt. 15:14) waarmee Hij ons beveelt hen te laten varen, omdat ze blind zijn en leidslieden der blinden. De discipelen hadden Hem medegedeeld, dat de Farizeën door zijn woorden geërgerd waren. Hij antwoordt, dat men op hen geen acht moet slaan, en zich om hun ergernis niet bekommeren.

11. Von den Ärgernissen

Ich will also hier auch einiges von den Ärgernissen sagen. Dabei müssen wir erwägen, was für eine Unterscheidung man hier beachten soll, vor welchen Ärgernissen man sich zu hüten hat und welche man hingehen lassen kann. Daraus läßt sich dann hernach feststellen, was unsere Freiheit unter den Menschen für eine Stelle hat. Ich erkenne die übliche Unterscheidung an, nach der es einerseits ein Ärgernis gibt, das man jemandem bereitet, und anderseits ein solches, das man nimmt. 559 Diese Unterscheidung hat nämlich das klare Zeugnis der Schrift für sich und bringt auch das, was die Schrift zu erkennen gibt, nicht uneben zum Ausdruck.

Wenn man aus verkehrtem Leichtsinn oder Mutwillen oder Frevelmut etwas tut, was nicht in rechter Ordnung und nicht am rechten Platz geschieht, so daß man dadurch Unerfahrenen und Leichtsinnigen einen Anstoß bereitet, so heißt es: man hat Ärgernis gegeben; denn man ist ja selbst daran schuld, daß solch ein Anstoß aufgekommen ist! Allgemein spricht man in irgendeiner Angelegenheit von einem „gegebenen“ Ärgernis, wenn die Schuld für den Anstoß bei dem Urheber der Tat selber liegt.

Vom Ärgernisnehmen redet man da, wo eine sonst nicht unrecht oder unzeitig geschehene Tat durch Übelwollen und eine Art widerwärtiger Bosheit zum Anlaß genommen wird, Anstoß zu nehmen. Da ist nämlich gar kein Ärgernis gegeben, sondern solche Leute legen die Sache übel aus und nehmen Ärgernis ohne Ursache.

Von dem Ärgernis der ersten Art werden nur die Schwachen gekränkt, von dem der zweiten Art dagegen griesgrämige Geister und Menschen mit pharisäischem Stolz! Deshalb wollen wir das erste als „Ärgernis der Schwachen“, das zweite als „Ärgernis der Pharisäer“ bezeichnen. Die Betätigung unserer Freiheit können wir danach in der Weise unter ein Maß stellen, daß wir auf die Unkundigkeit unserer schwachen Brüder Rücksicht nehmen sollen, dagegen auf die Härte der Pharisäer unter keinen Umständen!

Was wir nämlich der Schwachheit zugeben müssen, das hat Paulus mehr als genugsam an vielen Stellen gezeigt. So sagt er: „Die Schwachen im Glauben nehmet auf“ (Röm. 14,1). Ebenso: „Darum lasset uns nicht mehr einer den anderen richten; sondern das richtet vielmehr, daß niemand seinem Bruder einen Anstoß oder Ärgernis darstelle!“ (Röm. 14,13). Dem entsprechen noch viele weitere Aussagen, die man besser in diesem Kapitel nachlesen soll, als daß ich sie hier wiedergebe. Die Zusammenfassung bietet uns das Wort: „Wir aber, die wir stark sind, sollen der Schwachen Gebrechlichkeit tragen und nicht Gefallen an uns selber haben. Es stelle sich ein jeglicher unter uns also, daß er seinem Nächsten gefalle zum Guten, zur Besserung“ (Röm. 15,1f.). An anderer Stelle heißt es dementsprechend: „Sehet aber zu, daß diese eure Freiheit nicht gerate zu einem Anstoß der Schwachen!“ (1. Kor. 8,9). Oder: „Alles, was feil ist auf dem Fleischmarkt, das esset, und forschet nicht, auf daß ihr das Gewissen verschonet ... Ich sage aber vom Gewissen nicht deiner selbst, sondern des anderen... Gebet kein Ärgernis, weder den Juden noch den Griechen noch der Gemeinde Gottes!“ (1. Kor. 10,25.29.32). Oder anderwärts: „Ihr .., liebe Brüder, seid zur Freiheit berufen. Allein sehet zu, daß ihr durch die Freiheit dem Fleisch nicht Raum gebet; sondern durch die Liebe diene einer dem anderen!“ (Gal. 5,13). Es ist doch wirklich so: Unsere Freiheit ist uns nicht (zum Gebrauch) gegen unseren Nächsten gegeben, der schwach ist, und dem uns die Liebe in allen Dingen zu Dienst gegeben hat, sondern vielmehr dazu, daß wir in unserem Herzen Frieden mit Gott haben und deshalb auch unter den Menschen friedsam leben!

Wie hoch wir aber das „Ärgernis der Pharisäer“ zu achten haben, das lernen wir aus den Worten des Herrn: „Lasset sie fahren! Sie sind blinde Blindenleiter!“ (Matth. 15,14). Die Jünger hatten ihn darauf aufmerksam gemacht, daß die Pharisäer sich an seinem Wort geärgert hatten (Matth. 15,12). Er gibt zur Antwort, man solle keine Rücksicht auf sie nehmen und sich nicht darum kümmern, wenn sie Anstoß nähmen!

11. Struikelblokke

Ek sal hier dus iets oor struikelblokke sê,⁴³ hoe ons tussen hulle moet onderskei, waarteen ons moet waak en watter struikelblokke ons gering  moet skat. Daarna kan ons bepaal watter plek daar vir ons vryheid onder mense is. Ek hou van die gewone verdeling wat leer dat ’n struikelblok veroorsaak of teengekom word, want dit het duidelike Skrifgetuienis en druk presies uit wat dit beteken. As jy met onoordeelkundige ligsinnigheid of losbandigheid of onbesonne of onordelik en ongeleë iets doen om onervare swak mense te laat struikel, sal gesê word dat ’n struikelblok deur jou veroorsaak is omdat dit deur jou toedoen gebeur dat so ’n aanstoot verwek word. Maar oor die algemeen praat ons van ’n struikelblok wat veroorsaak is as die skuld daarvoor van die dader self uitgegaan het.

Iets word ’n struikelblok wat teengekom is, genoem wanneer iets wat andersins nie onbehoorlik of onoordeelkundig gedoen word nie, uit kwaadwilligheid of die een of ander verkeerde moedswilligheid aangegryp word om aanstoot te gee. Hier is trouens nie ’n struikelblok wat veroorsaak is nie, maar daardie goddelose verklaarders neem dit sonder rede so op. Slegs swakmoediges word deur die eerste soort struikelblok aanstoot gegee; die tweede gee mense met verbitterde geaardhede en fariseïese hoogmoedigheid aanstoot. Daarom sal ons die een ’n struikelblok van die swakkes en die ander ’n struikelblok van Fariseërs noem. So sal ons die gebruik van ons vryheid so temper dat dit plek moet laat vir 1070 die onkundigheid van ons swak broeders maar geen toegewings vir die stroefheid van die Fariseërs sal maak nie.

Paulus toon trouens op baie plekke oorvloedig watter toegewings aan swakheid gemaak moet word. Hy sê: “Neem die swakkes in die geloof aan”.⁴⁴ Net so: “Laat ons mekaar dan nie meer oordeel nie maar laat ons eerder sorg dat ons nie vir ons broeder ’n struikelblok of ’n geleentheid om te val in die weg stel nie.”⁴⁵ Daar is ook baie ander voorbeelde met dieselfde betekenis wat beter in daardie verwysing opgesoek kan word as om dit hier weer te gee. Dit kom kortliks op die volgende neer: dat ons wat sterk is, die swakhede van die wat swak is, moet verdra en nie onsself daarmee moet behaag nie; maar elkeen van ons moet sy naaste tot sy voordeel en tot sy stigting behaag.⁴⁶ Elders sê hy: “Maar pas op dat julle vermoë nie vir die wat swak is, ’n struikelblok word nie”.⁴⁷ Net so: “Eet alles wat in die slaghuis te koop is, sonder om ter wille van julle gewete navraag te doen”.⁴⁸ “Ek bedoel julle eie gewete en nie die van iemand anders nie”.⁴⁹ “Wees dan so dat julle geen struikelblok is vir die Jode of vir die Grieke of vir die kerk van God nie”.⁵⁰ Ook elders: “Broeders, julle is tot vryheid geroep; moet julle vryheid egter nie as ’n geleentheid vir die vlees bied nie, maar dien mekaar deur die liefde”.⁵¹ Dit is inderdaad ook so. Ons vryheid is trouens nie teen ons swak naaste aan ons gegee nie omdat die liefde ons hulle slawe in alles maak. Dit is eerder aan ons gegee sodat ons in ons harte vrede met God kan hê en vreedsaam met ons medemens saam kan leef.

Uit die Here se woorde leer ons hoe hoog ons ’n struikelblok van Fariseërs moet aanslaan. Hy beveel ons om hulle te laat staan omdat hulle blinde leiers van blindes is.⁵² Sy dissipels het Hom gewaarsku dat hulle aan sy woorde aanstoot geneem het.⁵³ Sy antwoord was dat hulle nie op hulle ag moes slaan en nie oor hulle aanstoot besorg moes wees nie.

11. Далее я скажу несколько слов о пререканиях и оскорблениях (scandales) - как их различать, каких из них нужно остерегаться, на какие можно не обращать внимания, - так, чтобы каждый мог принять решение о степени своей свободы по отношению к другим людям. Прежде всего нам следует знать об общем различии между наносимым и принимаемым оскорблении, поскольку об этом различии прямо говорится в Писании и достаточно ясно толкуется, в чём оно состоит. Если человек по легкомысленной невоздержанности или из невоздержанной запальчивости в неподобающее время или в неподобающем месте сделает что-то такое, от чего необразованные и немощные люди сочтут себя оскорблёнными, то можно утверждать, что нанесено оскорбление, что тот человек совершил проступок, так как своим прегрешением он вызвал некое огорчение. И вообще можно сказать, что пререкание по какому-либо предмету происходит тогда, когда согрешает тот, кто первый заговорил об этом предмете.

Оскорбление считается принятым, если что-либо произошло не по причине несдержанности или неразумия одних, а стало поводом к пререканиям и скандалу по злой воле или дурному намерению других. В этом случае оскорбление не «нанесено», но неблагочестивые люди без оснований сочли его таковым. В первом случае только неразумные и слабые чувствуют себя оскорблёнными. Во втором таковыми считают себя суровые и преисполненные гордыни люди. Поэтому в первом случае мы говорим о ставших источником пререканий немощных, во втором - о фарисеях. И нам следует так умерять и ограничивать свою свободу, чтобы считаться со слабостью наших немощных братьев, но отнюдь не с гордыней фарисеев.

Св. Павел во многих местах указывает нам, что мы должны уступать немощным: «Немощного в вере принимайте без споров о мнениях» (Рим 14:1). Там же: «Не станем же более судить друг друга, а лучше судите о том, как бы не подавать брату случая к преткновению или соблазну» (Рим 14:13). Многие другие речения апостола направлены к той же цели, и лучше прочитать их в соответствующих местах Писания, чем приводить здесь. Суть их в том, что «мы, сильные, должны сносить немощи бессильных и не себе угождать: каждый из нас должен угождать ближнему, во благо, к назиданию» (Рим 15:1-2). В другом месте апостол говорит: «Берегитесь однако же, чтобы эта свобода ваша не послужила соблазном (у Кальвина - «оскорблением» (offense)) для немощных» (1 Кор 8:9). «Всё, что продаётся на торгу, ешьте без всякого исследования, для спокойствия совести ... Совесть же разумею не свою, а другого ... Не подавайте соблазна ни Иудеям, ни Еллинам, ни церкви Божией» (1 Кор 10:25,29,32). А также в другом месте: «К свободе призваны вы, братия, только бы свобода ваша не была поводом к угождению плоти; но любовью служите друг другу» (Гал 5:13). Конечно, это так. Свобода дана нам не в ущерб нашим немощным ближним, которым мы обязаны служить всем и во всём, движимые любовью. Она дана нам для того, чтобы, пребывая в мире с Богом своею совестью, мы жили в мире также и с людьми.

Что касается оскорбления и соблазна в отношении фарисеев, то, как вести себя в этом случае, нас учат слова Господа. Он велит оставить их, не принимать в расчёт, ибо они слепцы и поводыри слепых (Мф 15:14). Ученики предупредили Иисуса, что фарисеи оскорблены его учением. Он им ответил, что фарисеи достойны презрения и не имеет смысла обращать внимание на то, что они оскорбились и соблазнились.

12. Res tamen adhuc incerta pendet, nisi teneamus qui nobis sint habendi infirmi, et qui Pharisaei; quo discrimine sublato, non video quis prorsus restet inter offensiones libertatis usus, qui nunquam sine summo periculo foret. Verum mihi clarissime definiisse videtur Paulus tum doctrina tum exemplis quatenus vel moderanda sit libertas nostra, vel offendiculis redimenda. Timotheum quum in consortium suum assumeret, circuncidit [Act. 16. a. 3]: Titum ut circuncideret adduci non potuit [Galat. 2. a. 3]. Diversa facta: nulla consilii nec animi mutatio; nempe in circuncidendo Timotheo, quum liber esset ab omnibus, omnibus semetipsum servum fecit: et factus est Iudaeis quasi Iudaeus, ut Iudaeos lucrifaceret: iis qui sub Lege erant, quasi esset sub Lege, ut eos qui sub Lege erant lucrifaceret^b [1. Cor. 9. c. 19]³: omnibus omnia, ut multos servaret [Ibidem, d. 22], quemadmodum alibi scribit. Habemus iustam libertatis moderationem, si cum fructu aliquo indifferenter contineri possit. Quid respexerit quum Titum circuncidere fortiter abnuit, ipse testatur, sic scribens, Sed neque Titus, qui mecum erat, quum esset Graecus, compulsus fuit circuncidi: propter obiter ingressos falsos fratres, qui subintroierant ad explorandum libertatem nostram quam habemus in Christo Iesu, quo nos in servitutem adigerent quibus ne ad tempus quidem cessimus per subiectionem, ut Evangelii veritas maneret apud vos [Galat. 2. a. 3]⁴. Habemus et necessitatem vindicandae libertatis, si per 292 iniquas exactiones Pseudoapostolorum^a, ea infirmis in^b conscientiis periclitatur. Ubique studendum charitati, et spectanda proximi aedificatio. Omnia, inquit alibi, mihi licent: at non omnia^c expediunt; omnia mihi licent: at non omnia aedificant. Nemo quod suum est quaerat, sed quod alterius [1. Cor. 10. e. 23]¹. Nihil iam hac regula expeditius, quam utendum libertate nostra, si in proximi nostri aedificationem cedat: sin ita proximo non expediat, ea tunc abstinendum. Sunt qui Paulinam prudentiam simulant in abstinentia libertatis, nihil minus quam in officia charitatis eam conferentes. Suae enim quieti ut consulant, omnem libertatis mentionem sepultam optant: quum non minus intersit proximorum libertatem in eorum bonum et aedificationem interdum usurpare, quam pro ipsorum commodo, eam loco moderari. || Pii autem hominis est cogitare, sibi liberam in rebus externis potestatem ideo esse concessam quo sit ad omnia charitatis^d officia expeditior.

12. Toutesfois la chose est encore douteuse, si nous n’entendons lesquels il nous faut avoir pour infirmes, et lesquels pour Pharisiens: sans laquelle discretion, je ne voy point comment nous puissions user de nostre liberté entre les scandales, veu que l’usage en seroit tousjours fort dangereux: mais il m’est advis que sainct Paul determine clairement tant par doctrine que par exemples, combien il nous faut moderer nostre liberté, ou quand nous la devons prendre avec scandale. Prenant Timothée en sa compagnie, il le circoncist: et il ne voulut jamais accorder de circoncir Tite (Act. 16:3; Gal. 2:3). Les faits sont divers, neantmoins il n’y eut nulle mutation de conseil ne de vouloir. Car en la circoncision de Timothée, combien qu’il fust libre de toutes choses, il s’est fait serf de tous: et a esté fait aux Juifs comme Juif, pour gagner les Juifs: à ceux qui estoyent sous la Loy, comme estant sous la Loy, pour gagner ceux qui estoyent sous la Loy, aux infirmes, comme infirme, pour gagner les infirmes: tout à tous, pour sauver plusieurs (1 Cor. 9:19–22), comme luy mesme a escrit. Nous avons une bonne moderation icy de nostre liberté: c’est assavoir quand indifferemment nous nous en pouvons abstenir avec quelque fruit. Aucontraire, il testifie à quelle fin il tendoit, quand il refusa constamment de circoncir Tite, en escrivant en ceste maniere: Mesme Tite qui estoit avec moy, combien qu’il fust Grec, ne fut contraint d’estre circoncis, pour aucuns faux freres qui estoyent entrez pour espier nostre liberté, laquelle nous avons en Jesus Christ, afin de nous rediger en servitude (Gal. 2:3–5). Ausquels nous n’avons point succombé une seule minute de temps en nous assujettissant à eux, afin que la verité de l’Evangile nous demourast. Nous avons icy pareillement une necessité de garder nostre liberté, si elle vient à estre esbranlée aux consciences infirmes par les commandemens des faux apostres. Par tout il nous faut servir à charité, et avoir esgard à l’edification de nos prochains. Toutes choses me sont licites (dit sainct Paul en un autre passage) mais toutes ne sont pas expedientes. Toutes choses me sont licites, mais elles n’edifient pas toutes. Que nul ne cherche ce qui est sien, mais le bien de son prochain (1 Cor. 10:23, 24). Il n’y a rien plus clair ne plus certain que ceste reigle: c’est assavoir que nous avons à user de nostre liberté, si cela tourne à l’edification de nostre prochain. Et s’il n’est expedient à nostre prochain, qu’il nous en faut abstenir. Il y en a aucuns qui font semblant d’ensuyvre la prudence de sainct Paul en abstinence de liberté, ne cherchans rien moins en icelle que servir à charité. Car pour pourvoir à leur repos et tranquillité, ils desirent que toute mention de liberté fust ensevelie. Combien qu’il ne soit aucune fois moins loisible et necessaire à l’edification de nos prochains, d’en user, que de la restreindre pour leur bien. Or l’homme Chrestien doit penser que Dieu luy a assujetty toutes choses externes, afin qu’il soit d’autant plus à delivre à faire tout ce qui appartient à la charité de son prochain.

12. But the subject is still pending in uncertainty, unless we know whom we are to account weak, and whom we are to consider as Pharisees; without which distinction, I see no use of liberty in the midst of offences, but such as must be attended with the greatest danger. But Paul appears to me to have very clearly decided, both by doctrine and examples, how far our liberty should be either moderated or asserted on the occurrence of offences. When he made Timothy his associate, he circumcised him;²⁴⁵ but could not be induced to circumcise Titus.²⁴⁶ Here was a difference in his proceedings, but no change of mind or of purpose. In the circumcision of Timothy, “though he was free from all men, yet he made himself servant unto all;” and says he, “Unto the Jews I became as a Jew, that I might gain the Jews; to them that are under the law, as under the law, that I might gain them that are under the law: I am made all things to all men, that I might by all means save some.”²⁴⁷ Thus we have a proper moderation of liberty, if it may be indifferently restricted with any advantage. His reason for resolutely refraining from circumcising Titus, he declares in the following words: “But neither Titus, who was with me, being a Greek, was compelled to be circumcised; and that because of false brethren unawares brought in, who came in privily to spy out our liberty which we have in Christ Jesus, that they might bring us into bondage; to whom we 72gave place by subjection, no, not for an hour; that the truth of the gospel might continue with you.”²⁴⁸ We also are under the necessity of vindicating our liberty, if it be endangered in weak consciences by the iniquitous requisitions of false apostles. We must at all times study charity, and keep in view the edification of our neighbour. “All things (says Paul) are lawful for me, but all things are not expedient: all things are lawful for me, but all things edify not. Let no man seek his own, but every man another’s.”²⁴⁹ Nothing can be plainer than this rule, that our liberty should be used, if it conduces to our neighbour’s edification; but that if it be not beneficial to our neighbour, it should be abridged. There are some, who pretend to imitate the prudence of Paul in refraining from the exercise of liberty, while they are doing any thing but exercising the duties of charity. For to promote their own tranquillity, they wish all mention of liberty to be buried; whereas it is no less advantageous to our neighbours sometimes to use our liberty to their benefit and edification, than at other times to moderate it for their accommodation. But a pious man considers this liberty in external things as granted him in order that he may be the better prepared for all the duties of charity.

12. Who are to be regarded as weak and Pharisaical. Proved by examples and the doctrine of Paul. The just moderation of Christian liberty. necessity of vindicating it. No regard to be paid to hypocrites. Duty of edifying our weak neighbors.

The matter still remains uncertain, unless we understand who are the weak and who the Pharisees: for if this distinction is destroyed, I see not how, in regard to offenses, any liberty at all would remain without being constantly in the greatest danger. But Paul seems to me to have marked out most clearly, as well by example as by doctrine, how far our liberty, in the case of offense, is to be modified or maintained. When he adopts Timothy as his companion, he circumcises him: nothing can induce him to circumcise Titus (Acts 16:3; Gal. 2:3). The acts are different, but there is no difference in the purpose or intention; in circumcising Timothy, as he was free from all men, he made himself the servant of all: “Unto the Jews I became as a Jew, that I might gain the Jews; to them that are under the law, as under the law, that I might gain them that are under the law; to them that are without law, as without law (being not without law to God, but under the law to Christ), that I might gain them that are without law. To the weak became I as weak that I might gain the weak: I am made all things to all men, that I might by all means save some” (1 Cor. 9:20-22). We have here the proper modification of liberty, when in things indifferent it can be restrained with some advantage. What he had in view in firmly resisting the circumcision of Titus, he himself testifies when he thus writes: “But neither Titus, who was with me, being a Greek, was compelled to be circumcised: and that because of false brethren unawares brought in, who came in privily to spy out our liberty which we have in Christ Jesus, that they might bring us into bondage: to whom we gave place by subjection, no, not for an hour, that the truth of the gospel might continue with you,” (Gal. 2:3-5). We here see the necessity of vindicating our liberty when, by the unjust exactions of false apostles, it is139brought into danger with weak consciences. In all cases we must study charity, and look to the edification of our neighbor. “All things are lawful for me,” says he, “but all things are not expedient; all things are lawful for me, but all things edify not. Let no man seek his own, but every man another’s wealth,” (1 Cor. 10:23, 24). There is nothing plainer than this rule, that we are to use our liberty if it tends to the edification of our neighbor, but if inexpedient for our neighbor, we are to abstain from it. There are some who pretend to imitate this prudence of Paul by abstinence from liberty, while there is nothing for which they less employ it than for purposes of charity. Consulting their own ease, they would have all mention of liberty buried, though it is not less for the interest of our neighbor to use liberty for their good and edification, than to modify it occasionally for their advantage. It is the part of a pious man to think, that the free power conceded to him in external things is to make him the readier in all offices of charity.

12. Maar toch blijft de zaak nog in 't onzekere hangen, indien wij niet weten, wie we voor zwakken en wie voor Farizeën houden moeten; wanneer men die onderscheiding wegneemt, zie ik niet, welk gebruik men nog van de vrijheid kan maken temidden der ergernissen, want dan zou het nooit zonder het hoogste gevaar mogelijk zijn. Maar Paulus heeft, naar het mij toeschijnt, zeer duidelijk bepaald, zowel door zijn leer als door voorbeelden, in hoeverre onze vrijheid gematigd of met ergernissen mag worden gebruikt. Toen hij Timotheus tot zijn deelgenootschap aannam, heeft hij hem besneden (Hand. 16:3) maar hij kon er niet toe gebracht worden om Titus te besnijden (Gal. 2:3) Hier hebt ge verschillende handelwijzen; maar er is geen verandering van plan of hart. Immers in de besnijdenis van Timotheus heeft hij zich, hoewel hij vrij was van allen, tot aller dienstknecht gemaakt; en hij is de Joden geworden als een Jood, opdat hij de Joden winnen zou; degenen, die onder de wet waren, is hij geworden als onder de wet zijnde, opdat hij degenen, die onder de wet waren, winnen zou; allen is hij alles geworden, opdat hij velen behouden zou (1 Cor. 9:19, 22) gelijk hij elders schrijft. Hier hebben wij de juiste matiging der vrijheid, namelijk wanneer zij met enige vrucht op het terrein der middelmatige dingen bedwongen kan worden. Wat hij beoogde, toen hij krachtig weigerde Titus te besnijden, betuigt hij zelf, aldus schrijvende: "Maar ook Titus, die met mij was, een Griek zijnde, werd niet genoodzaakt zich te laten besnijden. En dat om der ingekropen valse broederen wil, die van bezijden ingekomen waren, om te verspieden onze vrijheid, die wij in Christus Jezus hebben, opdat zij ons zouden tot dienstbaarheid brengen. Dewelken wij ook niet een uur hebben geweken met onderwerping, opdat de waarheid van het evangelie bij u zou verblijven" (Gal. 2:3-5) Hier hebben we ook de noodzakelijkheid om onze vrijheid te handhaven, namelijk wanneer zij door de onbillijke eisen der valse apostelen in zwakke consciëntiën gevaar loopt. Overal moet men zich toeleggen op de liefde en letten op de stichting van de naaste. "Alle dingen," zegt Paulus elders (1 Cor. 10:23) "zijn mij geoorloofd, maar alle dingen zijn niet oorbaar; alle dingen zijn mij geoorloofd, maar alle dingen stichten niet: niemand zoeke, dat zijns zelfs is, maar een ieder zoeke, dat des anderen is." Niets nu is duidelijker dan deze regel, hoe wij onze vrijheid moeten gebruiken, als ze dient tot stichting van onze naaste, maar indien ze onze naaste niet tot nut is, dat we ons dan van haar moeten onthouden. Er zijn er, die Paulus' voorzichtigheid veinzen na te volgen in het zich onthouden van het gebruik der vrijheid, en haar intussen in 't geheel niet aanwenden tot de diensten der liefde. Want om te zorgen voor hun eigen rust, wensen zij, dat elke vermelding der vrijheid begraven blijve, hoewel het niet minder in het belang van de naasten is, somtijds de vrijheid tot hun welzijn en stichting te gebruiken, dan haar tot hun voordeel soms in te tomen. Maar een vroom mens moet bedenken, dat hem daarom in uitwendige zaken de vrije macht is toegestaan, opdat hij tot alle plichten der liefde des te bekwamer zij.

12. Über den rechten Gebrauch der christlichen Freiheit und den rechten Verzicht auf sie

Aber die Sache bleibt doch im Ungewissen hängen, wenn wir nicht sicher wissen, wen wir denn für schwach und wen wir für einen Pharisäer halten sollen. Denn dieser Unterschied darf nicht aufgehoben werden, sonst weiß ich nicht, was wir unter lauter Anstößen überhaupt noch für einen Gebrauch von unserer Freiheit machen sollen; es könnte ja sonst dabei nie ohne höchste Gefahr abgehen! Mir scheint 560 aber Paulus in Unterweisung und eigenem Vorbild mit höchster Klarheit dargelegt zu haben, inwiefern wir in unserer Freiheit maßhalten müssen und inwiefern wir sie auch unter Anstößen handhaben sollen. Er hat den Timotheus, als er ihn zum Gefährten annahm, beschnitten (Apg. 16,3). Dagegen ließ er sich nicht dazu bringen, den Titus zu beschneiden! (Gal. 2,3). Das sind zwei völlig verschiedene Verhaltungsweisen - und dabei fand doch gar keine Änderung seiner Absicht oder seiner Gesinnung statt! Wenn er den Timotheus beschnitt, so verfuhr er nach seinem Wort: „Wiewohl ich frei bin von jedermann, habe ich doch mich selbst jedermann zum Knechte gemacht, auf daß ich ihrer viele gewinne. Den Juden bin ich geworden wie ein Jude, auf daß ich die Juden gewinne. Denen, die unter dem Gesetz sind, bin ich geworden wie unter dem Gesetz, auf daß ich die, so unter dem Gesetz sind, gewinne!“ (1. Kor. 9,19f.). „Ich bin jedermann allerlei geworden, auf daß ich allenthalben ja etliche selig mache!“ (1. Kor. 9,22). Da haben wir das rechte Maßhalten in der Freiheit vor uns: es geschieht, wenn man sich ihrer in einer gleichgültigen Sache enthalten kann und wenn das irgendwelche Frucht trägt!

Was Paulus dagegen im Sinne hatte, als er sich so standhaft weigerte, den Titus zu beschneiden, das bezeugt er selbst: „Aber es ward auch Titus nicht gezwungen, sich beschneiden zu lassen, der mit mir war, obwohl er ein Grieche war. Denn da etliche falsche Brüder sich miteingedrängt hatten und neben eingeschlichen waren, auszukundschaften unsre Freiheit, die wir haben in Christo Jesu, daß sie uns gefangennähmen, wichen wir denselben nicht eine Stunde, ihnen Untertan zu sein, auf daß die Wahrheit des Evangeliums bei euch bestünde!“ (Gal. 2,3-5). Da haben wir einen Fall vor uns, in dem es notwendig war, die Freiheit zu behaupten: dieser liegt dann vor, wenn die Freiheit durch unbillige Forderungen falscher Apostel in den Gewissen gefährdet ist.

In jedem Fall sollen wir aber unser Trachten nach der Liebe richten und uns bemühen, den Nächsten zu erbauen. So sagt Paulus an anderer Stelle: „Ich habe es zwar alles Macht, aber es frommt nicht alles. Ich habe es zwar alles Macht, aber es bessert nicht alles. Niemand suche das Seine, sondern ein jeglicher, was des anderen ist!“ (1. Kor. 10,23f.). Die weitaus klarste Regel ist also die: wir sollen von unserer Freiheit Gebrauch machen, wo es zur Auferbauung unseres Nächsten dient; wenn es aber dem Nächsten nicht dazu dient, so sollen wir auf sie verzichten! Es gibt auch Leute, die die vorsichtige Klugheit des Paulus scheinbar nachahmen und sich auch der Freiheit enthalten - aber das tun sie in keiner Weise deshalb, weil sie ihre Freiheit der Liebe dienstbar machen wollten. Sie sind vielmehr auf ihre Ruhe bedacht und möchten deshalb, es sollte jede Erwähnung der Freiheit begraben sein. Und dabei nutzt es dem Nächsten doch ebensosehr, wenn wir unsere Freiheit ihm zugut und zu seiner Erbauung bisweilen gebrauchen, wie wenn wir sie am gegebenen Ort auch zu seinem Vorteil einmal in Maß halten! Ein frommer Mensch soll daran denken, daß ihm die freie Vollmacht in den äußeren Dingen dazu gegeben ist, daß er zu allem Dienst der Liebe besser bereit sei!

12. Die egte gebruik van Christelike vryheid

Die onderwerp sal nogtans onseker bly tensy ons weet wie om as swakkes en wie as Fariseërs te beskou. As ons hierdie onderskeid 1071 agterweë laat, sien ek nie hoe daar hoegenaamd enige nut vir vryheid te midde van struikelblokke oorbly nie, aangesien dit nooit sonder die grootste gevaar moontlik sal wees nie. Dit lyk vir my egter asof Paulus sowel in leer as in voorbeelde die duidelikste bepaal het tot die mate waarin ons ons vryheid moet beheer of teen struikelblokke moet vrywaar. Toe hy Timoteus in sy geselskap opgeneem het, het hy hom besny,⁵⁴ maar hy kon nie so ver gebring word om Titus te besny nie.⁵⁵ Dit is heeltemal verskillende optredes maar geen verandering van plan of gesindheid nie. Hoewel Timoteus vry was van alle dinge, het hy deur hom te besny hom almal se slaaf gemaak; en vir die Jode het hy ’n Jood geword om die Jode te wen en vir die wat onder die wet was, soos een wat onder die wet was om die wat onder die wet was te wen.⁵⁶ Soos hy elders skryf, is hy alles vir almal gemaak om baie te red.⁵⁷

Hier het ons nou die egte matiging van ons vryheid, naamlik as dit enigsins met vrug in middelmatige sake bedwing kan word. Hy getuig self wat sy doel was toe hy heftig geweier het om Titus te besny wanneer hy skryf: “Maar ook Titus wat met my was, is nie gedwing om hom te laat besny nie, omdat hy ’n Griek was. Dit was vanweë valse broeders wat slinks in die gemeente ingekom het en ingesluip het om die vryheid wat ons in Christus Jesus het, dop te hou om ons weer slawe te maak. Ons het selfs nie een oomblik voor hulle geswig nie, sodat die waarheid van die evangelie onder julle kon bly”.⁵⁸ Hier het ons ook die noodsaaklikheid om ons vryheid te verdedig as dit deur die onregverdige optrede van valse apostels in swak gewetens in gevaar gestel word. Oral moet ons vir die liefde ywer en ons op die stigting van ons naaste rig. Hy sê: “Alles is my geoorloof, maar nie alles is nuttig nie. Alles is my geoorloof, maar alles is nie opbouend nie. Niemand soek iets wat aan hom behoort nie, maar iets wat aan ’n ander behoort”.⁵⁹

Daar is nou niks duideliker as hierdie reël nie, naamlik dat ons ons vryheid moet gebruik as dit tot opbou van ons naaste strek en dat ons daarvan moet afsien as dit ons naaste nie bevoordeel nie. Daar is sommige mense wat voorgee dat hulle Paulus se versigtigheid navolg en van hulle vryheid afsien maar dit nietemin nie op hulle liefdespligte oordra nie. Om slegs hulle eie rus in aanmerking te neem wens hulle dat alle vermelding van vryheid begrawe mag wees hoewel dit vir ons naaste net soveel van belang is om ons vryheid tot hulle voordeel en stigting te gebruik as wat dit is om dit op die regte plek in toom te hou. ’n Vroom 1072 mens moet egter in gedagte hou dat vrymag in uiterlike dinge aan hom gegee is om des te meer onbelemmerd vir al sy liefdespligte te wees.

12. Однако при этом остаётся неясным один вопрос: кого нам следует считать немощными, а кого фарисеями. Если мы не решим его, то я не знаю, как мы можем пользоваться нашей свободой в отношении пререканий, поскольку в этом случае пользование ею сопряжено с большой опасностью. Но я убеждён, что св. Павел вполне разрешил этот вопрос - как всем своим учением, так и примерами добровольного ограничения свободы или же пользования ею вопреки возможным распрям. Взяв с собою Тимофея, он обрезал его; но он не согласился обрезывать Тита (Деян 16:3; Гал 2:3). Действия различны, но нет никаких изменений намерения и воли. Ибо в обрезании Тимофея, будучи свободен от всего, он стал рабом иных и поступил ради евреев как еврей, чтобы приобрести евреев. Для тех, кто были под Законом, он, словно тоже будучи под Законом, сделал так, чтобы приобрести пребывающих под Законом. Ради немощных он поступил как немощный, чтобы приобрести немощных. Для немощных он сделался всем, чтобы спасти многих (1 Кор 9:19-22), как сам об этом и написал. Здесь положен предел нашей свободе: мы можем воздерживаться от неё, если это принесет добрый плод.

Апостол свидетельствует, почему он настойчиво отказывался обрезать Тита: «Но они и Тита, бывшего со мною, хотя и Еллина, не принуждали обрезаться. А вкравшимся лжебратиям, скрытно приходившим подсмотреть за нашею свободою, которую мы имеем во Христе Иисусе, чтобы поработить нас, мы ни на час не уступили и не покорились, дабы истина благовествования сохранилась у вас» (Гал 2:3-5). Мы видим здесь необходимость хранить нашу свободу, когда лжеучители пытаются поколебать совесть немощных своими заповедями.

Нам нужно во всём следовать любви и иметь целью наставление ближних. Св. Павел говорит: «Всё мне позволительно, но не всё полезно; всё мне позволительно, но не всё назидает. Никто не ищи своего, но каждый пользы другого» (1 Кор 10:23-24). Ничего нет яснее и очевиднее этого правила: мы должны пользоваться своей свободой так, чтобы это служило назиданию наших ближних. И когда это нужно нашему ближнему, мы обязаны от неё воздержаться. Были люди, которые в воздержании от свободы в этом отношении буквально следовали предостережениям св. Павла, не видя в свободе ничего иного, кроме служения любви. Но в сущности они ради своего покоя хотели, чтобы было искоренено всякое упоминание о свободе. На самом же деле пользоваться этой свободой иногда столь же похвально и полезно для наставления ближних, как и ограничивать её ради их блага. Христианин должен постоянно помнить, что Бог подчинил ему всё внешнее ради того, чтобы он был освобождён для делания во имя любви к ближнему.

13. | Quicquid autem de cavendis offendiculis docui, ad res medias et indifferentes^e referri volo. Nam quae necessaria sunt factu, nullius offendiculi timore omittenda sunt. || Quemadmodum enim charitati subiicienda est nostra libertas: ita sub fidei puritate subsidere vicissim charitas ipsa debet^f. || Equidem et hic charitatis rationem haberi decet, sed usque ad aras: hoc est ne in gratiam proximi Deum offendamus. Non est probanda eorum intemperies^g, qui nihil nisi tumultuando agunt, et qui perrumpere omnia malunt quam dissuere. At nec audiendi sunt^h qui quum in mille impietatis formas duces se praebent, sic sibi agendum fingunt ne proximis sint offendiculoⁱ; quasi non interim proximorum conscientias in malum aedificent: praesertim ubi nulla spe exitus in eodem semper haerent luto. Et suaves homines, seu doctrina, seu vitae exemplo sit instituendus proximus, aiunt lacte pascendum esse, quem pessimis exitialibusque opinionibus imbuunt². Lactis potu se aluisse Corinthios Paulus commemorat [1. Cor. 3. a. 2]: sed si tum inter eos fuisset Papalis^k missa, an sacrificasset, ad praebendum ipsis lactis potum^l? At lac venenum non est. Mentiuntur ergo se alere 293 quos sub blanditiarum specie crudeliter necant. Atque ut demus probandam ad tempus istiusmodi dissimulationem: quousque tandem pueros suos eodem potabunt lacte? Nam si nunquam grandescunt, ut vel tenuem saltem aliquem cibum ferre possint: nec lacte fuisse unquam educatos certum est. || Cur nunc acrius cum illis non congrediar, duae rationes impediunt: quia vix dignae sunt eorum ineptiae quae refutentur, quum apud omnes sanos merito sordeant: deinde quia peculiaribus scriptis hoc abunde praestiti¹, nolo actum agere. Tantum hoc teneant lectores, quibuscunque scandalis Satan et mundus avertere nos moliantur a Dei placitis, vel nos morari, ne sequamur quod ille praescribit, strenue nihilominus pergendum esse: deinde quicquid discriminum impendeat, non tamen liberum esse vel latum unguem deflectere ab eiusdem Dei imperio, nec ullo praetextu fas esse quicquam tentare nisi quod permittit.

13. Tout ce que j’ay enseigné d’eviter les scandales, se doit rapporter aux choses indifferentes: lesquelles ne sont de soy ne bonnes ne mauvaises. Car celles qui sont necessaires, ne doyvent estre omises par crainte de quelque scandale. Car comme nostre liberté doit estre compassée et submise à la charité de nos prochains, aussi la charité doit estre assujettie à la pureté de la foy. Il est vray qu’il faut icy aussi bien avoir esgard à charité: mais c’est tellement, que pour l’amour de nostre prochain Dieu ne soit point offensé. Je n’approuve point l’intemperance de ceux qui ne font rien que par tumultes, et ayment mieux violentement rompre tout, que descoudre: mais aussi d’autrepart je n’accepte point la raison de ceux qui induisans les autres par leur exemple en mille blasphemes, feignent qu’il leur est necessaire de faire ainsi, afin de n’estre en scandale à leurs prochains. Comme si cependant ils n’edifioyent point les consciences de leurs prochains en mal: principalement quand ils s’arrestent tousjcurs en une mesme boue, sans esperance d’en sortir. Et s’il est question d’instruire leur prochain par doctrine, ou par exemple de vie, ils disent qu’il le faut nourrir de laict: et pour ce faire, ils l’entretiennent en mauvaises et pernicieuses opinions. Sainct Paul recite bien qu’il a nourry les Corinthiens de laict (1 Cor. 3:2): mais si la Messe eust esté de ce temps-là, eust-il sacrifié pour leur donner à boire du laict? Non: car le laict n’est pas venin. Ils mentent donc, faisans semblant de nourrir ceux lesquels cruellement ils meurtrissent sous espece de telle douceur. Et encore que nous leur accordissions que ceste dissimulation fust bonne pour quelque temps, toutesfois jusques à quand abbreuveront-ils leurs enfans d’un mesme laict? Car s’ils ne grandissent jamais jusques à porter quelque legiere viande, il est certain que jamais ils n’ont esté nourris de bon laict. Il y a deux raisons qui m’empeschent maintenant que je ne combatte contre telles gens plus à bon escient. L’une est, que leurs inepties ne sont pas dignes d’estre rembarrées, n’ayans ne goust ne saveur: la seconde, pour eviter redite, d’autant que j’ay traité cest argument en livres expres. Seulement que les lecteurs ayent ce poinct pour resolu: c’est par quelques scandales que le diable et le monde s’efforcent ou machinent de nous destourner de ce que Dieu commande, ou nous retarder à ce que nous ne suyvions point la reigle de sa parolle, qu’il nous faut despiter le tout, afin de poursuyvre alaigrement nostre cours. Davantage, quelque peril qui nous menace, qu’il ne nous est point libre de nous divertir tant peu que ce soit de l’authorité de Dieu: et qu’il ne nous est licite non plus d’attenter rien sans congé, quelque couverture que nous prenions.

13. But whatever I have advanced respecting the avoidance of offences, I wish to be referred to indifferent and unimportant things; for necessary duties must not be omitted through fear of any offence: as our liberty should be subject to charity, so charity itself ought to be subservient to the purity of faith. It becomes us, indeed, to have regard to charity; but we must not offend God for the love of our neighbour. We cannot approve the intemperance of those who do nothing but in a tumultuous manner, and who prefer violent measures to lenient ones. Nor must we listen to those, who, while they show themselves the leaders in a thousand species of impiety, pretend that they are obliged to act in such a manner, that they may give no offence to their neighbours; as though they are not at the same time fortifying the consciences of their neighbours in sin; especially since they are always sticking in the same mire without any hope of deliverance. And whether their neighbour is to be instructed by doctrine or by example, they maintain that he ought to be fed with milk, though they are infecting him with the worst and most pernicious notions. Paul tells the Corinthians, “I have fed you with milk;”²⁵⁰ but if the Popish mass had been then introduced among them, would he have united in that pretended sacrifice in order to feed them with milk? Certainly not; for milk is not poison. They are guilty of falsehood, therefore, in saying that they feed those 73whom they cruelly murder under the appearance of such flatteries. But admitting that such dissimulation is to be approved for a time, how long will they feed their children with the same milk? For if they never grow, so as to be able to bear even some light meat, it is a clear proof that they were never fed with milk. I am prevented from pushing this controversy with them any further at present, by two reasons—first, because their absurdities scarcely deserve a refutation, being justly despised by all men of sound understanding; secondly, having done this at large in particular treatises, I am unwilling to travel the same ground over again. Only let the readers remember, that with whatever offences Satan and the world may endeavour to divert us from the ordinances of God, or to retard our pursuit of what he enjoins, yet we must nevertheless strenuously advance; and moreover, that whatever dangers threaten us, we are not at liberty to deviate even a hair’s breadth from his command, and that it is not lawful under any pretext to attempt any thing but what he permits.

13. Application of the doctrine to things indifferent. Things necessary not to be omitted from any fear of offense.

Whatever I have said about avoiding offenses, I wish to be referred to things indifferent.¹ Things which are necessary to be done cannot be omitted from any fear of offense. For as our liberty is to be made subservient to charity, so charity must in its turn be subordinate to purity of faith. Here, too, regard must be had to charity, but it must go as far as the altar; that is, we must not offend God for the sake of our neighbor. We approve not of the intemperance of those who do every thing tumultuously, and would rather burst through every restraint at once than proceed step by step. But neither are those to be listened to who, while they take the lead in a thousand forms of impiety, pretend that they act thus to avoid giving offense to their neighbor, as if in the meantime they did not train the consciences of their neighbors to evil, especially when they always stick in the same mire without any hope of escape. When a neighbor is to be instructed, whether by doctrine or by example, then smooth-tongued men say that he is to be fed with milk, while they are instilling into him the worst and most pernicious opinions. Paul says to the Corinthians, “I have fed you with milk, and not with meat,” (1 Cor. 3:2); but had there then been a Popish mass among them, would he have sacrificed as one of the modes of giving them milk? By no means: milk is not poison. It is false then to say they nourish those whom, under a semblance of soothing they cruelly murder. But granting that such dissimulation may be used for a time, how long are they to make their pupils drink that kind of milk? If they never grow up so as to be able to bear at least some gentle food, it is certain that they have never been reared on milk.² Two reasons prevent me from now entering farther into contest with these people, first, their follies are scarcely worthy of refutation, seeing all men of sense must nauseate them; and,140secondly, having already amply refuted them in special treatises, I am unwilling to do it over again.¹ Let my readers only bear in mind, first, that whatever be the offenses by which Satan and the world attempt to lead us away from the law of God, we must, nevertheless, strenuously proceed in the course which he prescribes; and, secondly, that whatever dangers impend, we are not at liberty to deviate one nail’s breadth from the command of God, that on no pretext is it lawful to attempt any thing but what he permits.

13. Al wat ik geleerd heb aangaande het vermijden van ergernissen, wil ik verstaan hebben van middelmatige zaken. Want wat noodzakelijk gedaan moet worden, moet door geen vrees voor enige ergernis nagelaten worden. Want evenals onze vrijheid aan de liefde moet onderworpen worden, zo moet op haar beurt de liefde staan onder de zuiverheid des geloofs. Stellig past het ook hier rekening te houden met de liefde, maar niet verder dan de dienst des Heren toelaat, dat is zo, dat we niet terwille van de naaste God kwetsen. Men moet niet goedkeuren de ongematigdheid van hen, die niets doen dan met groot rumoer, en die alles liever willen doorbreken dan kalm losmaken. Ook moet men niet luisteren naar hen, die, terwijl ze zich leidslieden betonen tot duizend vormen van goddeloosheid, voorgeven, dat ze zo moeten doen, om hun naasten niet tot ergernis te zijn; alsof ze niet intussen de consciëntiën hunner naasten stichten tot het kwade, temeer daar ze zonder enige hoop om er uit te komen altijd in dezelfde modder blijven steken. En deze fraaie lieden zeggen, hetzij de naaste door de leer, hetzij door het voorbeeld des levens onderwezen moet worden, dat hij met melk moet worden gevoed, terwijl ze hem met de slechtste en verfoeilijkste meningen drenken. Paulus vermeldt, dat hij de Corinthiërs met melk gevoed heeft (1 Cor. 3:2) maar indien in die tijd de mis onder hen geweest was, zou hij die bediend hebben om hun de melk te verschaffen? Zeker niet: want melk is geen vergif. Zij liegen dus, dat zij hen voeden, die ze, onder de schijn van vriendelijkheid, wreedaardig vermoorden. En ook al gaven wij hun toe, dat een dergelijke veinzerij voor een tijd goedgekeurd kan worden, hoe lang zullen ze dan hun kinderen met dezelfde melk voeden? Want indien ze nooit groot worden, zodat ze tenminste enige lichte spijs verdragen kunnen, dan is het zeker, dat ze ook nooit met melk grootgebracht zijn. Twee redenen weerhouden mij, dat ik nu niet heftiger met hen strijd, namelijk deze, dat hun dwaasheden ternauwernood waardig zijn om weerlegd te worden, daar ze door alle verstandigen terecht gering geschat worden; en verder, daar ik in afzonderlijke geschriften¹ deze zaak reeds ruimschoots behandeld heb, wil ik niet dubbel werk doen. Slechts dit moeten de lezers vasthouden, dat, door welke ergernissen ook de Satan en de wereld pogen ons af te wenden van Gods wil, of ons te verhinderen, om te volgen wat Hij voorschrijft, we desniettemin krachtig moeten voortgaan; vervolgens wat voor gevaar ons ook dreigt, dat het ons toch niet vrijstaat zelfs een duimbreed af te wijken van het bevel van diezelfde God, en dat het onder geen enkel voorwendsel geoorloofd is iets te beproeven, als Hij het niet toestaat.

13. Wo es um Gottes Gebot geht, da gibt es keine Rücksicht auf die Schwachen

Alles, was ich eben von der Vermeidung des Anstoßes ausgeführt habe, soll sich aber allein auf die „Mitteldinge“ und auf gleichgültige (uns freigestellte) Dinge beziehen. Denn was wir notwendig tun müssen, das dürfen wir nicht aus Furcht vor irgendwelchem Anstoß unterlassen! Wie nämlich unsere Freiheit der Liebe untergeordnet werden muß, so muß wiederum die Liebe der Reinheit des Glaubens Untertan sein! Gewiß soll auch dabei auf die Liebe Rücksicht genommen werden - aber „nur bis zum Altar“; das heißt: wir sollen Gott nicht unserem Nächsten zu Liebe beleidigen! Gewiß ist das Ungestüm nicht zu loben, mit dem einige Leute bei allem, was sie treiben, stets Aufruhr verursachen und alles in Trümmer legen wollen, statt es allmählich abzuschaffen. Aber man darf auch nicht auf die hören, die sich als Führer in tausenderlei Gottlosigkeit erweisen und so tun, als ob sie das alles nur unternähmen, um ihrem Nächsten keinen Anstoß zu bereiten! Als ob sie nicht561 dabei das Gewissen ihres Nächsten zum Bösen auferbauten, besonders wo sie allezeit im gleichen Schmutz stecken bleiben, ohne daß Hoffnung besteht, sie könnten je wieder daraus herauskommen! Es gibt auch „sanfte“ Leute, die, wenn es darum geht, den Nächsten mit Lehre oder mit eigenem Lebensbeispiel zu unterweisen, gleich sagen, man müsse ihm doch Milch zu trinken geben - während sie ihm tatsächlich die schlimmsten und verderblichsten Meinungen beibringen! Gewiß, Paulus erinnert daran, daß er den Korinthern Milch zu trinken gegeben habe (1. Kor. 3,2). Aber wenn unter ihnen dazumal die päpstliche Messe bestanden hätte - hätte er dann wohl die Messe bedient, um ihnen „Milch zu trinken zu geben“? Gewiß nicht: denn Milch ist kein Gift! Es ist also gelogen, wenn man die Menschen zu nähren behauptet und sie doch tatsächlich unter dem Schein von Schmeicheleien grausam hinmordet! Aber geben wir zu, solche Rücksicht wäre zeitweilig zu billigen - wie lange will man aber denn auch seinen Kindern immer noch solche „Milch“ reichen? Denn wenn sie nie groß werden, so daß sie auch die zarteste Speise nicht vertragen können, so sind sie auch ganz gewiß niemals mit (wirklicher) Milch aufgezogen worden! Ich will mich aber mit den Verfechtern solcher Meinungen nicht in ein schärferes Gefecht einlassen, und zwar hindern mich daran zwei Ursachen: Einmal sind ihre Albernheiten kaum einer Widerlegung wert; denn sie sind ohnehin bei allen vernünftigen Leuten mit Recht im Verruf; dann habe ich diese Dinge aber auch in besonderen Schriften zur Genüge dargestellt, und ich will nichts zweimal tun. Der Leser muß nur dies festhalten: Mag uns der Satan samt der Welt mit noch soviel Ärgernissen von Gottes Geboten abbringen oder uns hindern wollen, dem nachzufolgen, was uns Gott vorgeschrieben hat, so sollen wir doch unseren Weg rüstig fortsetzen; mag uns weiterhin noch soviel Gefahr drohen, so steht es uns doch nicht frei, auch nur einen Finger breit von dem Befehl dieses Gottes abzuweichen, und es ist uns unter keinerlei Vorwand erlaubt, etwas zu unternehmen, was er nicht zuläßt!

13. Hierdie leer geld slegs middelmatige sake en moet nie daartoe lei dat gelowiges onder dekmantel van naasteliefde God mishaag nie

Ek wil egter graag alles wat ek in verband met die vermyding van struikelblokke geleer het, op middelmatige en onverskillige⁶⁰ sake van toepassing maak. Want alles wat noodsaaklik is om te doen, moet sonder vrees vir aanstoot agterweë gelaat word. Soos ons trouens ons vryheid aan die liefde moet ondergeskik maak, so moet ons die liefde self ook op sy beurt aan die suiwerheid van ons geloof ondergeskik stel. Dit betaam ons inderdaad ook om die liefde hier in aanmerking te neem maar net so ver as die altaar van God; dit beteken dat ons God nie ter wille van ons naaste aanstoot moet gee nie. Ons moet nie die onbeheerstheid van mense wat alles deur onluste probeer doen, goedkeur nie, asook diegene wat verkies om alles aan repe te skeur eerder as om dit los te maak nie. Ons moet ook nie luister na mense wat hulle self aanbied om jou in duisend vorms van goddeloosheid in te lei, en hulle verbeel dat hulle so moet optree om nie vir hulle naaste ’n struikelblok (ergernis) te wees nie⁶¹ - net asof hulle nie intussen hulle naaste se gewete tot kwaad aanstig nie, veral wanneer hulle geen hoop het om daar uit te kom nie en hulle altyd in die modder bly vassteek. En as ons naaste met leer of lewensvoorbeeld onderwys moet word, sê hierdie fyn manne dat ons hom met melk moet voed, maar intussen deurtrek hulle hom met hulle uiters slegte en verderflike opvattings. Paulus vertel dat hy die Korintiërs met melk gevoed het,⁶² maar as die pouslike Mis destyds onder hulle van krag was, sou hy sy offer daar gebring het om aan hulle melk te voorsien? Nee, want melk is nie gif nie. Hulle lieg dus dat hulle diegene voed wat hulle onder dekmantel van so ’n vleiery wreed vermoor. Maar kom ons gee vir die oomblik toe dat so ’n soort skynheiligheid goed gekeur kan word - hoe lank sal hulle dan hulle kinders dieselfde melk laat drink? Want as hulle nooit groot word om ten minste sagte kos te verdra nie, is dit seker dat hulle nooit met melk opgevoed sou wees nie. Twee redes weerhou my daarvan om nou baie heftig met hulle kragte te meet. Die eerste is dat hulle onsin skaars verdien om weerlê te word aangesien almal met gesonde verstand dit van geen waarde ag nie (dit stink). Ten tweede wil ek nie werk wat ek reeds gedoen het, weer doen nie omdat ek die onderwerp reeds oorvloedig in besondere geskrifte 1073 behandel het.⁶³ My lesers moet slegs onthou om nietemin kragtig voort te beur al sou die satan en die wêreld probeer om met watter ergernisse ookal ons van die dinge wat God behaag weg te draai, of ons terug te hou sodat ons nie kan bereik wat Hy ons gebied nie. Ten tweede moet ons onthou dat watter gevaar ons ook al bedreig, ons nogtans nie vry is om ’n vingerbreedte van dieselfde God se gesag af te wyk nie en dat dit ons nie geoorloof is om onder enige dekmantel enigiets aan te pak nie tensy Hy dit toelaat.

Die verhouding van Christelike vryheid tot tradisie en die burgerlike regering (Afdeling 14-16)

13. Всё, чему я учил относительно пререканий, относится к вещам несущественным, которые сами по себе ни хороши ни дурны. Ибо важных вещей нельзя избегать из-за опасения каких-либо пререканий. Как наша свобода должна быть подчинена любви к ближним, так и наша любовь должна быть подчинена чистоте веры. Здесь всегда нужно сообразовываться с любовью, однако так, чтобы из-за любви к ближнему не был оскорблён Бог. Я не одобряю невоздержанности тех, кто прибегает к скандалу и всегда готов скорее разрубить узел, нежели распутывать его. Но, с другой стороны, я не принимаю доводы тех, кто, собственным примером вводя других в богохульства, притворяется, что для них это необходимо, дабы не портить отношений с ближними. Как будто при этом они не наставляют своих ближних на зло, особенно когда те барахтаются в одной и той же грязи без всякой надежды выбраться из неё. И когда встаёт вопрос о том, чтобы наставить своего ближнего учением или примером своей жизни, они говорят, что его нужно питать молоком, и тем самым удерживают его в дурных и опасных заблуждениях.

Св. Павел хорошо говорит, что он питал коринфян молоком (1 Кор 3:2). Но если бы в их времена совершалась месса, разве апостол совершил бы её, желая дать им молока? Нет, потому что молоко - не яд. Значит, они лгут, делая вид, что якобы питают тех, кого жестоко умерщвляют под видом этой сладости. И даже если мы согласимся, что это притворство на какое-то время полезно, до каких же пор они будут ограничивать своих детей молоком? Ведь ясно, что если они так и не дорастают до того, чтобы питаться свежим мясом, значит их никогда не кормили хорошим молоком.

Есть два соображения, которые мешают мне выступать против этих людей более решительно. Во-первых, их утверждения не заслуживают опровержения - настолько они пресны и бездарны. Во-вторых, не хочу повторяться, поскольку рассмотрел этот вопрос в других книгах. Яхотел бы, чтобы читатели усвоили следующее. Если дьявол и мир пытаются своими уловками отвратить нас от того, что повелел Бог, или помешать нам исполнить Его слово, то нам нужно с радостью преодолеть всё, что препятствует нам на нашем пути. И какая бы опасность нам ни угрожала, мы не вправе ни на шаг отступить от того, что исходит от Божьей власти. Ни под каким предлогом нам не разрешено ничего делать без Его позволения, какими бы отговорками мы ни прикрывались.

14. | Iam vero quum hac libertatis praerogativa, qualem antea descripsimus, donatae fideles conscientiae id Christi beneficio consequutae sint, ne ullis observationum laqueis in iis rebus implicentur in quibus eas esse liberas Dominus voluit: omnium hominum potestate exemptas esse constituimus. Est enim indignum aut Christo gratiam tantae suae liberalitatis perire aut^a conscientiis ipsis fructum. Neque res levicula existimanda nobis est, quam videmus tanti Christo constitisse: utpote quam non auro aut argento, sed proprio sanguine aestimavit [1. Pet. 1. c. 18]²; ut Paulus non dubitet dicere, irritam fieri eius mortem, si animas nostras hominibus in subiectionem tradimus. Siquidem non aliud agit aliquot capitibus epistolae ad Galatas, quam Christum nobis obscurari, vel potius extingui, nisi in sua libertate stent conscientiae nostrae: a qua certe exciderunt, si possunt hominum arbitrio legum ac constitutionum vinculis illaqueari [Galat. 5. a. 1. 4]. Verum, ut res est cognitu dignissima, ita longiori magisque perspicua explicatione indiget. Statim enim atque de humanarum constitutionum 294 abrogatione verbum factum est, ingentes turbae partim a seditiosis, partim a calumniatoribus commoventur: quasi universa simul tollatur ac subvertatur hominum obedientia.

14. Or puis qu’il est ainsi que les consciences des fideles, par le privilege de leur liberté qu’elles ont de Jesus Christ, sont delivrées des liens et necessaires observations des choses lesquelles le Seigneur leur a voulu estre indifferentes, nous concluons qu’elles sont franches et exemptées de la puissance de tous hommes. Car il n’est pas convenable ou que la louange que Jesus Christ doit recevoir d’un tel benefice soit obscurcie, ou que le fruict en soit perdu pour les consciences. Et ne doit estre estimée une chose de legiere importance, laquelle nous voyons avoir tant cousté à Jesus Christ: c’est assavoir laquelle il n’a point achetée par or ny argent, mais par son propre sang. Tellement que sainct Paul ne doute point de dire que la mort de Christ nous est faite vaine, si nous nous mettons en la sujettion des hommes. Car il ne traite autre chose par quelques chapitres de l’Epistre aux Galates, sinon que Christ nous est ensevely, ou plustost du tout esteint, si nos consciences ne se tiennent fermes en leurliberté: de laquelle certes elles decherroyent, si elles se pouvoyent au plaisir des hommes, lier de loix et constitutions (Gal. 5:1, 4). Mais comme c’est une chose tresdigne d’estre cogneue, aussi d’autrepart elle a mestier d’estre plus clairement exposée. Car incontinent qu’on dit aujourdhuy quelque mot d’oster les constitutions humaines, il s’esmeut de grandes noises: en partie par gens seditieux, en partie par des calomniateurs: comme si toute obeissance des hommes estoit rejettée et renversée.

14. Now, since the consciences of believers, being privileged with the liberty which we have described, have been delivered by the favour of Christ from all necessary obligation to the observance of those things in which the Lord has been pleased they should be left free, we conclude that they are exempt from all human authority. For it is not right that Christ should lose the acknowledgments due to such kindness, or our consciences the benefit of it. Neither is that to be accounted a trivial thing, which we see cost Christ so much; which he estimated not with gold or silver, but with his own blood;²⁵¹ so that Paul hesitates not to assert, that his death is rendered vain, if we suffer our souls to be in subjection to men.²⁵² For his sole object in some chapters of his Epistle to the Galatians is to prove that Christ is obscured, or rather abolished, with respect to us, unless our consciences continue in their liberty; from which they are certainly fallen, if they can be insnared in the bonds of laws and ordinances at the pleasure of men.²⁵³ But as it is a subject highly worthy of being understood, so it needs a more diffuse and perspicuous explanation. For as soon as a word is mentioned concerning the abrogation of human establishments, great tumults are excited, partly by seditious persons, partly by cavillers; as though all obedience of men were at once subverted and destroyed.

14. Refutation of errors in regard to Christian liberty. The consciences of the godly not to be fettered by human traditions in matters of indifference.

Since by means of this privilege of liberty which we have described, believers have derived authority from Christ not to entangle themselves by the observance of things in which he wished them to be free, we conclude that their consciences are exempted from all human authority. For it were unbecoming that the gratitude due to Christ for his liberal gift should perish or that the consciences of believers should derive no benefit from it. We must not regard it as a trivial matter when we see how much it cost our Savior, being purchased not with silver or gold, but with his own blood (1 Pet. 1:18, 19); so that Paul hesitates not to say that Christ has died in vain, if we place our souls under subjection to men (Gal. 5:1, 4; 1 Cor. 7:23). Several chapters of the Epistle to the Galatians are wholly occupied with showing that Christ is obscured, or rather extinguished to us, unless our consciences maintain their liberty; from which they have certainly fallen,if they can be bound with the chains of laws and constitutions at the pleasure of men. But as the knowledge of this subject is of the greatest importance, so it demands a longer and clearer exposition. For the moment the abolition of human constitutions is mentioned, the greatest disturbances are excited, partly by the seditious, and partly by calumniators, as if obedience of every kind were at the same time abolished and overthrown.

14. Daar dan de gelovige consciëntiën, begiftigd met dit voorrecht der vrijheid, zoals we die boven beschreven hebben, door Christus' weldaad dit verkregen hebben, dat ze door geen enkele strik der onderhoudingen gebonden zijn in die dingen, waarin de Here gewild heeft, dat ze vrij zouden zijn, stellen wij vast, dat ze losgemaakt zijn van de macht van alle mensen. Want het is onwaardig, dat òf Christus de lof van zijn zo grote mildheid zou verliezen, òf de consciëntiën zelf de vrucht. En wij moeten deze vrijheid niet voor een geringe zaak houden, van welke we zien, dat ze Christus op zoveel te staan gekomen is, dat Hij die niet met goud of met zilver, maar met zijn eigen bloed gekocht heeft, gelijk Paulus niet aarzelt te zeggen, dat zijn dood onnut wordt, indien wij onze zielen de mensen tot onderwerping overgeven (Gal. 5:1,4) Want hij behandelt in enige hoofdstukken van de brief aan de Galaten niets anders dan dit, dat Christus ons verduisterd, of liever uitgeblust wordt, tenzij onze consciëntiën in hun vrijheid blijven staan: uit welke zij ongetwijfeld gevallen zijn, wanneer ze naar het oordeel der mensen verstrikt kunnen worden in de banden der wetten en inzettingen. Maar, evenals dit een zaak is, die ten zeerste waard is om geweten te worden, zo heeft ze een langere en duidelijker uitlegging nodig. Want zodra er gesproken wordt van de afschaffing van menselijke instellingen, ontstaat er grote opschudding, deels van de kant der oproermakers, deels van die der lasteraars, alsof de gehele gehoorzaamheid der mensen tegelijkertijd wordt weggenomen en vernietigd.

14. Freiheit des Gewissens von allen Menschensatzungen

Ist das gläubige Gewissen mit jenem Vorrecht der Freiheit beschenkt, wie wir es oben beschrieben haben, so hat es damit durch Christi Wohltat dies erlangt, daß es in solchen Dingen, in denen es nach Gottes Willen frei sein muß, nicht in die Fesseln irgendwelcher Verpflichtungen verstrickt werden soll. Wir stellen also fest, daß es der Gewalt aller Menschen entnommen ist. Denn es wäre unwürdig, wenn Christus seiner aus solcher Freigebigkeit geschenkten Gnade oder das Gewissen selbst der daraus erwachsenden Frucht verlustig gehen sollte. Diese Freiheit ist auch nicht für eine geringfügige Sache zu halten; sehen wir doch, wieviel sie Christus gekostet hat: er hat sie ja nicht mit Gold oder Silber, sondern mit seinem eigenen Blut erkauft! (1. Petr. 1,18f.). Paulus erklärt sogar ohne Scheu, wenn wir unsere Seele in die Knechtschaft von Menschen begäben, so sei damit Christi Tod unwirksam gemacht: (Gal. 5,1ff.). In mehreren Kapiteln des Galaterbriefs behandelt er ja nur dies Eine: Christus wird uns verdunkelt, ja vielmehr ausgelöscht, wenn unser Gewissen nicht in seiner Freiheit besteht; aus dieser Freiheit ist es aber mit Sicherheit herausgefallen, wenn es nach menschlichem Gutdünken in die Fesseln von Gesetzen und Satzungen verstrickt werden kann! (Gal. 5,1.4). Aber weil es sich hier um eine Sache handelt, die unbedingt wert ist, erkannt zu werden, so ist eine längere und deutlichere Entfaltung erforderlich. Denn sobald man von der Abschaffung der Menschensatzungen ein Wort gesagt hat, machen Aufrührer wie auch anderseits Lästerer einen gewaltigen Lärm, als ob nun zugleich aller Gehorsam unter den Menschen aufgehoben und umgestoßen würde.

14. Die Christen se gewete is vry van mense se wette

Aangesien hierdie voorreg van vryheid soos ons tevore beskryf het, deur die weldaad van Christus aan die gewete van gelowiges gegee is, het hulle daardeur nou inderdaad bereik dat hulle deur geen strikke van gehoorsaamheid aan dinge waarin die Here wou hê dat hulle vry moet wees, gebind word nie. Ons kom dus tot die slotsom dat hulle van alle mensemag vrygestel is. Dit is immers onwaardig dat òf Christus die dank vir so ’n groot vryheid sou verloor òf gewetens self die vrug daarvan. Ons moet dit ook nie as ’n onderwerp van geringe belang beskou nie terwyl ons sien dat dit vir Christus so duur te staan gekom het, naamlik dat Hy dit nie met goud of silwer nie, maar met sy eie bloed gekoop het.⁶⁴ Paulus aarsel byvoorbeeld nie om te sê dat sy dood tevergeefs sal wees as ons ons siele aan mense onderwerp nie.⁶⁵ In ’n hele paar hoofstukke van sy brief aan die Galasiërs behandel hy trouens niks anders nie as net dat Christus vir ons verduister word, of eerder, dat Hy vir ons uitgeblus word tensy ons gewetens vry bly; en ons gewetens verloor hierdie vryheid beslis as hulle na die goeddunke van mense deur bande van wette of instellinge verstrik kan word. Aangesien dit inderdaad ’n onderwerp is wat baie wetenswaardig is, benodig dit ’n breedvoeriger en duideliker 1074 uiteensetting. Want sodra van die afskaffing van menslike instellings gepraat word ontstaan daar groot oproer gedeeltelik deur opstandiges en gedeeltelik deur lasteraars - net asof gehoorsaamheid aan mense dadelik daarmee saam opgehef en tot niet gemaak word.

14. Поскольку верующие благодаря привилегии свободы, которую их совесть получила от Иисуса Христа, избавлены от уз и от необходимости соблюдения того, что Господь считает для них несущественным, то мы заключаем, что совесть верующих освобождена из-под власти людей. Ибо не подобает умалять хвалу, которую следует воздавать Иисусу Христу за это благодеяние, или отказываться от его плодов, столь полезных для нашей совести. Недопустимо недооценивать то, что, как мы видели, так дорого стоило Иисусу Христу: ведь эта свобода приобретена для нас не серебром и не золотом, но Его собственною кровью [1 Пет 1:18-19].

Поэтому св. Павел, ничуть не колеблясь, говорит, что смерть Христа была бы для нас напрасной, если бы мы подчинялись людям [Гал 2:21]. В нескольких главах Послания к галатам он рассуждает не о чём ином, как о том, что Иисус Христос погиб бы для нас и свет Его угас бы, если бы наша совесть не стояла твёрдо в свободе, от которой она несомненно бы отпала, если бы в угоду людям дала связать себя законами и постановлениями (Гал 5:1-4).

Поскольку понять эту истину крайне важно, то её необходимо изложить яснее. Ибо когда в наши дни произносят хотя бы слово в пользу отказа от человеческих установлений, тут же поднимается страшный шум, - исходящий либо от мятежников, либо от клеветников, - будто отвергается и отбрасывается всякое послушание со стороны людей.

15. Ad eum ergo lapidem nequis impingat, primum^a animadvertamus duplex esse in homine regimen: alterum spirituale, quo conscientia ad pietatem et ad^b cultum Dei instituitur: alterum politicum, quo ad humanitatis et civilitatis officia, quae inter homines servanda sunt, homo eruditur. Vulgo appellari solent iurisdictio spiritualis et temporalis, non impropriis nominibus; quibus significatur, priorem illam regiminis speciem ad animae vitam pertinere, hanc autem in his quae praesentis vitae sunt versari: non quidem in pascendo tantum^c aut vestiendo, sed in praescribendis legibus quibus homo inter homines vitam sancte^d, honeste modesteque exigat. Nam illa in animo interiori sedem habet: haec autem externos mores duntaxat componit. Alterum vocare nobis liceat, regnum spirituale: alterum, regnum politicum. Haec autem duo, ut partiti sumus, seorsum singula dispicienda semper sunt^e: et dum alterum consideratur^f, avocandi avertendique ab alterius cogitatione animi. Sunt enim in homine veluti mundi duo, quibus et varii reges et variae leges praeesse possunt. || Hac distinctione fiet ne quod de spirituali libertate docet Evangelium, perperam ad politicum ordinem trahamus: acsi minus secundum externum regimen humanis legibus subiicerentur Christiani, quia solutae sunt coram Deo ipsorum conscientiae: quasi propterea eximerentur omni carnis servitute, quod secundum spiritum liberi sunt. Deinde quia in iis etiam constitutionibus quae ad spirituale regnum videntur pertinere, potest aliqua esse hallucinatio, inter has etiam ipsas discernere oportet quae legitimae habendae sint, ut Dei verbo consentaneae: quae rursus^g locum apud pios habere non debeant. De civili regimine erit alibi dicendi locus¹. De legibus || etiam Ecclesiasticis dicere in praesentia supersedeo, quia plenior tractatio quarto libro conveniet, ubi de Ecclesiae potestate agetur². Huius autem disputationis haec sit clausula^h. || ⁱQuaestio (ut dixi) per se non adeo obscura vel perplexa^k, 295 plerosque ideo impedit quod inter externum (ut vocant) et conscientiae forum^a non satis subtiliter discernunt. Praeterea difficultatem auget quod Paulus obediendum esse magistratui praecipit non poenae solum metu, sed propter conscientiam [Rom. 13. a. 1, et b. 5]. Unde sequitur, politicis quoque legibus obstringi conscientias. Quod si ita esset, caderet quicquid paulo ante^b diximus, ac iam dicturi sumus de spirituali regimine. Ut hic nodus solvatur, primo operaepretium est tenere quid sit conscientia; ac definitio quidem ex etymo vocis petenda est. Nam sicuti quum mente intelligentiaque homines apprehendunt rerum notitiam, ex eo dicuntur scire, unde et scientiae nomen ducitur: ita quum sensum habent divini iudicii, quasi sibi adiunctum testem, qui sua peccata eos occultare non sinit quin ad iudicis tribunal rei pertrahantur^c, sensus ille vocatur conscientia, Est enim quiddam inter Deum et hominem medium: quia hominem non patitur in seipso supprimere quod novit^d, sed eousque persequitur donec ad reatum adducat. Hoc est quod intelligit Paulus, quum tradit, conscientiam simul attestari hominibus, ubi cogitationes eos accusant vel absolvunt in iudicio Dei [Rom. 2. c. 15]¹. Simplex notitia in homine residere posset veluti inclusa. Ergo sensus hic qui hominem sistit ad Dei iudicium, est quasi appositus homini custos, qui omnia eius arcana observet ac speculetur, nequid in tenebris sepultum maneat. Unde et vetus illud proverbium, Conscientia mille testes². Eadem ratione et Petrus bonae erga Deum conscientiae interrogationem posuit pro tranquillitate animi, quum persuasi de Christi gratia, nos intrepide coram Deo offerimus [1. Pet. 3. d. 21]. Et author epistolae ad Hebraeos, non habere amplius conscientiam peccati: pro liberatos vel absolutos esse, ut peccatum nos amplius non arguat [Hebr. 10. a. 2].

15. Afin donc d’obvier à cest inconvenient, nous avons à noter qu’il y a double regime en l’homme. L’un est spirituel, par lequel la conscience est instruite et enseignée des choses de Dieu et de ce qui appartient à pieté. L’autre est politique ou civil, par lequel l’homme est apprins des offices d’humanité et civilité qu’il faut garder entre les hommes. Vulgairement on a de coustume de les appeller Jurisdiction spirituelle et temporelle: qui sont noms assez propres, par lesquels il est signifié que la premiere espece de regime appartient à la vie de l’ame, et que la seconde sert à ceste presente vie: non pas pour nourrir ou vestir les hommes, mais pour constituer certaines loix, selon lesquelles les hommes puissent vivre honnestement et justement les uns avec les autres: Car la premiere a son siege en l’ame interieure: ceste seconde seulement forme et instruit les mœurs exterieures. Que les lecteurs donc me permettent d’en appeller l’une Royaume spirituel, et l’autre Civil ou politique. Or comme nous les avons distinguez, il nous les faut considerer chacun à part, et ne les confondre ensemble. Car il y a comme deux mondes en l’homme, lesquels se peuvent gouverner et par divers Rois, et par diverses loix. Ceste distinction sera pour nous advertir que ce que l’Evangile enseigne de la liberté spirituelle, nous ne le tirions point contre droit et raison à la police terrienne, comme si les Chrestiens ne devoyent point estre sujets aux loix humaines, d’autant que leurs consciences sont libres devant Dieu: ou comme s’ils estoyent exempts de toute servitude selon la chair, pource qu’ils sont affranchis selon l’esprit. Davantage, comme ainsi soit qu’en jugeant des constitutions, qui semblent advis concerner le regime spirituel, on se puisse abuser, il est mestier de discerner mesmes entre icelles, pour savoir lesquelles doyvent estre tenues pour legitimes, comme conformes à la parolle de Dieu, et lesquelles doyvent estre rejettées. Touchant de la police terrienne, nous reservons d’en traiter en un autre lieu. Je me deporte aussi à present de parler des loix Ecclesiastiques, pource que la deduction conviendra mieux au quatrieme livre où il sera parlé de la puissance de l’Eglise. Que ce soit donc icy la conclusion de ceste matiere. Il n’y auroit nulle difficulté (comme j’ay dit) sinon que plusieurs s’enveloppent, ne discernans pas bien entre la police et la conscience: entre la jurisdiction externe et civile, et le jugement spirituel, qui a son siege en la conscience. Aussi il y a un passage de sainct Paul qui fait la difficulté plus grande: assavoir quand il dit qu’il faut obeir aux Magistrats, non pas seulement pour crainte de punition, mais aussi à cause de la conscience (Rom. 13:1, 5). Car de là il s’ensuit que la conscience est sujette aux lois politiques. Or si ainsi estoit, tout ce que nous avons dit cy dessus, et avons encore à dire du regime spirituel, tomberoit bas. Pour soudre ce scrupule, il est expedient de savoir en premier lieu que c’est de Conscience, et le mot en soy nous en peut donner quelque declaration. Car comme nous disons que les hommes savent ce que leur esprit a comprins, dont vient le mot de Science: aussi quand ils ont un sentiment du jugement de Dieu, qui leur est comme un second tesmoin, lequel ne souffre point d’ensevelir leurs fautes, mais les adjourne devant le siege du grand Juge, et les tient comme enferrez: un tel sentiment est appellé Conscience. Car c’est comme une chose moyenne entre Dieu et les hommes: d’autant que les hommes ayans une telle impression en leur cœur, ne peuvent pas effacer par oubly la cognoissance qu’ils ont du bien et du mal: mais sont poursuyvis jusques à ce qu’ils se rendent coulpables quand ils ont offensé. Et c’est ce qu’entend sainct Paul, en disant que la conscience testifie avec les hommes, quand leurs pensées les accusent ou absoudent au jugement de Dieu (Rom. 2:15). Une simple cognoissance pourroit estre en un homme comme estouffée: parquoy ce sentiment qui attire l’homme au siege judicial de Dieu, est comme une garde qui luy est donnée pour le veiller et espier, et pour descouvrir tout ce qu’il seroit bien aise de cacher s’il pouvoit. Et voila dont est venu le proverbe ancien, Que la conscience est comme mille tesmoins. Par une mesme raison, sainct Pierre met la response de bonne conscience pour un repos et tranquillité d’esprit: quand l’homme fidele s’appuyant en la grace de Christ, se presente hardiment devant la face de Dieu (1 Pierre 3:21). Et l’Apostre en l’Epistre aux Hebrieux, disant que les fideles n’ont plus de conscience de peché, signifie qu’il en sont delivrez et absous, pour n’avoir plus de remors qui les redargue (Hebr. 10:2).

15. To prevent any one from falling into this error, let us therefore consider, in the first place, that man is under two kinds of government—one spiritual, by which the conscience is formed to piety and the service of God; the other political, by 74which a man is instructed in the duties of humanity and civility, which are to be observed in an intercourse with mankind. They are generally, and not improperly, denominated the spiritual and the temporal jurisdiction; indicating that the former species of government pertains to the life of the soul, and that the latter relates to the concerns of the present state; not only to the provision of food and clothing, but to the enactment of laws to regulate a man’s life among his neighbours by the rules of holiness, integrity, and sobriety. For the former has its seat in the interior of the mind, whilst the latter only directs the external conduct: one may be termed a spiritual kingdom, and the other a political one. But these two, as we have distinguished them, always require to be considered separately; and while the one is under discussion, the mind must be abstracted from all consideration of the other. For man contains, as it were, two worlds, capable of being governed by various rulers and various laws. This distinction will prevent what the gospel inculcates concerning spiritual liberty from being misapplied to political regulations; as though Christians were less subject to the external government of human laws, because their consciences have been set at liberty before God; as though their freedom of spirit necessarily exempted them from all carnal servitude. Again, because even in those constitutions which seem to pertain to the spiritual kingdom, there may possibly be some deception, it is necessary to discriminate between these also; which are to be accounted legitimate, as according with the Divine word, and which, on the contrary, ought not to be received among believers. Of civil government I shall treat in another place. Of ecclesiastical laws also I forbear to speak at present; because a full discussion of them will be proper in the Fourth Book, where we shall treat of the power of the Church. But we shall conclude the present argument in the following manner: The question, which, as I have observed, is in itself not very obscure or intricate, greatly perplexes many, because they do not distinguish with sufficient precision between the external jurisdiction and the court of conscience. The difficulty is increased by Paul’s injunction to obey magistrates “not only for wrath, but also for conscience’ sake;”²⁵⁴ from which it should follow, that the conscience also is bound by political laws. But if this were true, it would supersede all that we have already said, or are now about to say, respecting spiritual government. For the solution of this difficulty, it will be of use, first, to know what conscience is. And the definition of it must be derived from the etymology of the word. For as, when men apprehend the knowledge of 75things in the mind and understanding, they are thence said scire, “to know,” whence is derived the word scientia, “science” or “knowledge;” so when they have a sense of Divine justice, as an additional witness, which permits them not to conceal their sins, or to elude accusation at the tribunal of the supreme Judge, this sense is termed conscientia, “conscience.” For it is a kind of medium between God and man; because it does not suffer a man to suppress what he knows within himself, but pursues him till it brings him to conviction. This is what Paul means by “their conscience also bearing witness, and their thoughts accusing, or else excusing, one another.”²⁵⁵ Simple knowledge might remain, as it were, confined within a man. This sentiment, therefore, which places man before the Divine tribunal, is appointed, as it were, to watch over man, to observe and examine all his secrets, that nothing may remain enveloped in darkness. Hence the old proverb, Conscience is as a thousand witnesses. For the same reason Peter speaks of “the answer of a good conscience towards God,”²⁵⁶ to express our tranquillity of mind, when, persuaded of the favour of Christ, we present ourselves with boldness in the presence of God. And the author of the Epistle to the Hebrews expresses absolution or freedom from every future charge of sin, by “having no more conscience of sin.”²⁵⁷

15. Distinction to be made between Spiritual and Civil government. These must not be confounded. How far conscience can be bound by human constitutions. Definition of conscience. Definition explained by passages from the Apostolic writings.

Therefore, lest this prove a stumbling-block to any, let us observe that in man government is twofold: the one spiritual, by which the conscience is trained to piety and divine worship; the other civil, by which the individual is instructed in those duties which, as men and citizens, we are bold to performs (see Book 4, chap. 10, sec. 3-6). To these two forms are commonly given the not inappropriate names of spiritual and temporal jurisdiction, intimating that the former species has reference to the life of the soul, while the latter relates to matters of the present life, not only to food and clothing, but to the enacting of laws which require a man to live among his fellows purely honorably, and modestly. The former has its seat within the soul, the latter only regulates the external conduct. We may call the one the spiritual, the other the civil kingdom. Now, these two, as we have divided them, are always to be viewed apart from each other. When the one is considered, we should call off our minds, and not allow them to think of the other.141For there exists in man a kind of two worlds, over which different kings and different laws can preside. By attending to this distinction, we will not erroneously transfer the doctrine of the gospel concerning spiritual liberty to civil order, as if in regard to external government Christians were less subject to human laws, because their consciences are unbound before God, as if they were exempted from all carnal service, because in regard to the Spirit they are free. Again because even in those constitutions which seem to relate to the spiritual kingdom, there may be some delusion, it is necessary to distinguish between those which are to be held legitimate as being agreeable to the Word of God, and those, on the other hand, which ought to have no place among the pious. We shall elsewhere have an opportunity of speaking of civil government (see Book 4, chap. 20). For the present, also, Idefer speaking of ecclesiastical laws, because that subject will be more fully discussed in the Fourth Book when we come to treat of the Power of the Church. We would thus conclude the present discussion. The question, as I have said, though not very obscure, or perplexing in itself, occasions difficulty to many, because they do not distinguish with sufficient accuracy between what is called the external forum, and the forum of conscience. What increases the difficulty is, that Paul commands us to obey the magistrate, “not only for wrath, but also for conscience sake,” (Rom. 13:1, 5). Whence it follows that civil laws also bind the conscience. Were this so, then what we said a little ago, and are still to say of spiritual governments would fall. To solve this difficulty, the first thing of importance is to understand what is meant by conscience. The definition must be sought in the etymology of the word. For as men, when they apprehend the knowledge of things by the mind and intellects are said to know, and hence arises the term knowledge or science, so when they have a sense of the divine justice added as a witness which allows them not to conceal their sins, but drags them forward as culprits to the bar of God, that sense is called conscience. For it stands as it were between God and man, not suffering man to suppress what he knows in himself; but following him on even to conviction. It is this that Paul means when he says, “Their conscience also bearing witness, and their thoughts the meanwhile accusing, or else excusing one another,” (Rom. 2:15). Simple knowledge may exist in man, as it were shut up; therefore this sense, which sists man before the bar of God, is set over him as a kind of sentinel to observe and spy out all his secrets, that nothing may remain buried in darkness. Hence the ancient proverb, Conscience is a thousand witnesses. For the same reason Peter also employs the expression, “the answer of a good conscience,” (1 Pet. 3:21), for tranquillity of mind; when persuaded of the grace of Christ, we boldly present ourselves before God. And the author of the Epistle to the Hebrews says, that we have “no more conscience of sins,” (Heb. 10:2), that we are held as freed or acquitted, so that sin no longer accuses us.

15. Opdat dus niemand zich aan die steen stote, moeten wij eerst opmerken, dat er onder de mensen tweeërlei regering is: de ene geestelijk, waardoor de consciëntie wordt onderwezen tot vroomheid en de dienst van God, de andere burgerlijk, waardoor de mens wordt onderricht tot de menselijke en burgerlijke plichten, die onder de mensen in acht genomen moeten worden. Gemeenlijk plegen zij genoemd te worden de geestelijke en tijdelijke jurisdictie, namen, die zeker passend zijn. Daarom wordt te kennen gegeven, dat de eerste soort van de regering betrekking heeft op het leven der ziel, en de tweede soort zich beweegt op het terrein van wat tot het tegenwoordige leven behoort, niet slechts op het gebied van voeding en kleding, maar ook van het voorschrijven der wetten, door welke de mens onder de mensen zijn leven heilig, eerbaar en zedig doorbrengt. Want de eerste heeft haar zetel in het inwendige des gemoeds; maar de tweede regelt slechts de uiterlijke zeden. Laat ons de eerste een geestelijk rijk mogen noemen, de tweede een burgerlijk rijk. En deze twee, zoals wij ze verdeeld hebben, moeten altijd ieder op zichzelf beschouwd worden, en wanneer het ene in ogenschouw wordt genomen, moeten de harten weggeroepen en afgewend worden van de gedachte aan het andere. Want er zijn in de mens als het ware twee werelden, over welke verschillende koningen en verschillende wetten kunnen regeren. Door deze onderscheiding zal het geschieden, dat we niet verkeerdelijk datgene, wat het evangelie leert over de geestelijke vrijheid betrekken op de burgerlijke orde, alsof de Christenen minder naar de uiterlijke regering aan de menselijke wetten onderworpen waren, omdat hun consciëntiën vrijgemaakt zijn voor God; alsof ze daarom verlost waren van alle dienstbaarheid des vleses, omdat ze vrij zijn naar de geest. En verder, omdat ook aangaande die instellingen, die schijnen te behoren tot het geestelijke rijk, enige verkeerde opvatting zou kunnen zijn, moet men ook tussen die zelf een onderscheid maken, namelijk tussen die, welke voor rechtmatig gehouden moeten worden, als in overeenstemming met Gods Woord, en die, welke bij vromen geen plaats mogen hebben. Over de burgerlijke regering zullen we op een andere plaats spreken¹. Ook over de kerkelijke wetten spreek ik voor 't ogenblik niet, want een uitvoeriger behandeling zal beter passen in het vierde Boek, waar over de macht der kerk zal gehandeld worden. Van deze uiteenzetting dan zij dit het slot. De kwestie, die, zoals ik gezegd heb, opzichzelf niet zo duister of ingewikkeld is, levert daarom velen moeilijkheid, omdat ze niet nauwkeurig genoeg onderscheiden tussen de uiterlijke rechtspleging (zoals men die noemt) en de rechtspleging van de consciëntie. Bovendien wordt de moeilijkheid vermeerderd, doordat Paulus gebiedt (Rom. 13:1,5) dat men de overheid gehoorzamen moet niet alleen uit vrees voor straf, maar ook wegens de consciëntie. En daaruit volgt, dat de consciëntiën ook gebonden zijn aan de burgerlijke wetten. Indien dat zo was, zou vervallen al wat wij kort tevoren gezegd hebben en nog zullen zeggen over de geestelijke regering. Om deze knoop te ontwarren is het eerst wenselijk te weten wat de consciëntie is. En de definitie moet genomen worden uit de eigenlijke betekenis van het woord. Want evenals men dan zegt, dat de mensen weten, wanneer ze door hun geest en verstand kennis verkrijgen van de dingen, waaruit ook het woord wetenschap zijn oorsprong heeft, zo wordt ook, wanneer ze besef hebben van Gods oordeel, welk besef is als een hun toegevoegde getuige, die niet toestaat, dat ze hun zonden verbergen, maar hen als schuldigen trekt voor de rechterstoel, zo wordt, zeg ik, dat besef consciëntie (medeweten) genoemd. Want zij is iets midden tussen God en mens: omdat ze niet toestaat, dat de mens in zich onderdrukt, wat hij weet, maar hem zolang vervolgt, tot ze hem tot schulderkentenis brengt. Dat is het, wat Paulus bedoelt, wanneer hij leert (Rom. 2:15) dat de consciëntie met de mensen medegetuigt, wanneer hun gedachten hen beschuldigen of ontschuldigen in het oordeel Gods. De eenvoudige kennis zou in de mens als ingesloten kunnen blijven zitten. Dus is dit besef, dat de mens stelt voor Gods oordeel, als het ware bij de mens gesteld als een wachter, om al zijn geheimen waar te nemen en te bespieden, opdat niets in de duisternis begraven zou blijven. Vandaar ook dat oude spreekwoord: het geweten is als duizend getuigen. Op dezelfde wijze heeft ook Petrus de vraag van een goed geweten tot God, gesteld voor de gerustheid van het gemoed, wanneer wij, verzekerd van de genade van Christus, onbevreesd voor God verschijnen (1 Petr. 3:21) En wanneer de schrijver van de brief aan de Hebreën (Heb. 10:2) spreekt van: geen geweten meer hebben der zonde, dan zet hij dat voor bevrijd of verlost zijn, zodat de zonde ons niet meer beschuldigt.

15. Die zwei Reiche

Damit sich nun keiner an diesem Stein stößt, müssen wir zunächst bemerken, daß es unter den Menschen zweierlei Regiment gibt. Das eine ist geistlich (spirituale): es unterweist das Gewissen zur Frömmigkeit und zur Verehrung Gottes. Das andere ist bürgerlich (politicum): es erzieht uns zu den Pflichten der Menschlichkeit und des bürgerlichen Lebens, die unter den Menschen zu wahren sind. Gewöhnlich spricht man hier von „geistlicher“ und „zeitlicher“ Gerichtsgewalt. Diese 562 Namen sind nicht unangemessen; sie haben folgende Bedeutung: Das Regiment von der ersten Art betrifft das Leben der Seele; das von der zweiten dagegen hat es mit dem zu tun, was zu dem gegenwärtigen Leben gehört; freilich befaßt es sich nicht allein mit Nahrung und Kleidung, sondern es schreibt auch Gesetze vor, nach welchen der Mensch unter Menschen sein Leben heilig, ehrbar und ordentlich einrichten soll. Jenes Regiment hat seinen Sitz tief im Herzen, dieses dagegen regelt allein die äußeren Sitten. Das eine können wir das „geistliche Reich“, das andere das „bürgerliche“ Reich nennen. Diese beiden aber, wie wir sie nun abgeteilt haben, müssen wir stets einzeln für sich betrachten; wenn wir das eine ansehen, so müssen wir unser Herz von der Betrachtung des anderen wegrufen und abwenden! Es gibt eben im Menschen gewissermaßen zwei Welten, in denen auch verschiedene Könige und verschiedene Gesetze regieren können.

Diese Unterscheidung hat zur Folge, daß wir das, was das Evangelium von der geistlichen Freiheit lehrt, verkehrterweise auf die bürgerliche Ordnung beziehen, als ob etwa die Christen nach dem äußeren Regiment den menschlichen Ge setzen weniger unterworfen wären, weil ihr Gewissen vor Gott frei geworden ist, - als ob sie deshalb aller Dienstbarkeit nach dem Fleisch entnommen würden, weil sie nach dem Geist frei sind!

Nun kann aber auch bei solchen Satzungen, die zu dem geistlichen Reich zu gehören scheinen, immerhin Irrtum vorkommen, und deshalb muß man unter diesen Satzungen einen Unterschied machen zwischen solchen, die für rechtmäßig, d.h. dem Worte Gottes entsprechend gelten müssen, und solchen, die bei den Frommen keinen Raum haben dürfen. Über das bürgerliche Regiment zu sprechen, wird an anderer Stelle der Ort sein. Auch von den kirchlichen Gesetzen zu reden, will ich hier unterlassen, weil eine ausführlichere Behandlung zum vierten Buche (dieses Werkes) gehört, und zwar in die Darstellung der Kirchengewalt.

Die jetzige Erörterung will ich jedoch mit folgender Erwägung abschließen. Die an sich, wie gesagt, nicht eben dunkle und verworrene Frage bereitet vielen Leuten große Schwierigkeiten, weil sie zwischen der „ äußeren „ Rechtsgewalt - wie man sie nennt - und der des Gewissens nicht scharf genug unterscheiden. Zudem wird die Verlegenheit noch dadurch vergrößert, daß wir nach dem Gebot des Paulus der Obrigkeit nicht allein aus Furcht vor der Strafe gehorchen sollen, sondern auch „um des Gewissens willen“! (Röm. 13,1.5). Daraus folgt (so meint man), daß unser Gewissen auch an die bürgerlichen Gesetze gebunden ist. Wenn es sich so verhielte, so würde alles, was wir wenig oberhalb gesagt haben und was wir noch von dem geistlichen Regiment ausführen werden, in sich zusammenfallen!

Um diesen Knoten aufzulösen, ist es zunächst der Mühe wert, festzustellen, was eigentlich das Gewissen ist. Die Beschreibung dieses Begriffs entnehmen wir der (sprachlichen) Wurzel des Wortes. Die Menschen erlangen ja durch Gemüt und verstand eine Erkenntnis der Dinge; man sagt also: sie wissen das und das, und daraus wird dann auch das Wort Wissenschaft abgeleitet. Nun haben sie aber auch ein Empfinden des göttlichen Gerichts, das wie ein Zeuge stets bei ihnen steht, sie ihre Sünde nicht verhehlen läßt, sondern sie als Schuldige vor Gottes Richterstuhl zieht. Dieses Empfinden heißt Gewissen (conscientia = Mitwissen!). Es ist also gewissermaßen etwas, das mitten zwischen Gott und dem Menschen steht; denn es läßt nicht zu, daß der Mensch das, was er doch weiß, in sich selbst unter drückt, sondern es bedrängt ihn solange, bis er sich schuldig bekennt. - Das meint Paulus mit seiner Lehre, das Gewissen lege zugleich mit dem Menschen Zeugnis ab, und zwar wenn die Gedanken sich untereinander vor Gottes Gericht verklagen oder entschuldigen (Röm. 2,15f.). Die bloße Erkenntnis könnte im Menschen gewissermaßen verschlossen (und daher unwirksam, verborgen) bleiben. Da ist denn dies Empfinden, das den Menschen vor Gottes Gericht stellt, gleichsam ein ihm beigegebener Wächter, der alle seine Geheimnisse beobachtet und durchschaut, damit nichts 563 im Finsteren begraben bleibt! Daher auch das alte Sprichwort: Das Gewissen ist wie tausend Zeugen! Aus dem gleichen Grunde setzt auch Petrus das Zeugnis eines guten Gewissens vor Gott der Ruhe unseres Herzens gleich, wenn wir in der Gewißheit um die Gnade Christi unerschrocken vor G»tt hintreten (1. Petr. 3,21). Auch wenn der Verfasser des Hebräerbriefs davon spricht, daß Menschen „kein Gewissen mehr hätten von den Sünden“ (Hebr. 10,2), so meint er damit: sie sind befreit und losgesprochen, so daß die Sünde sie nicht mehr weiter bedrängt.

15. In die mens trek geestelike en burgerlike regering saam

Om derhalwe te verhoed dat iemand hom teen hierdie rots te pletter loop, moet ons ten eerste daarop let dat daar ’n tweevoudige regering in die mens is: die een is ’n geestelike regering waardeur sy gewete tot godsvrug en tot diens aan God onderrig word; die tweede is ’n burgerlike regering waardeur die mens opgevoed word om die pligte van medemenslikheid en burgerskap wat onder mense nagekom moet word, te doen. Gewoonlik word hulle met die paslike benaminge geestelike jurisdiksie en tydelike jurisdiksie benoem. Daarmee word aangedui dat die eerste regeringsvorm op die sielelewe betrekking het en dat laasgenoemde hom besig hou met die dinge van hierdie lewe. Dit geld nie alleen sy voeding of sy kleding nie, maar ook die voorskrif van wette waarvolgens ’n mens heilig, eerlik en ingetoë tussen sy medemense kan lewe. Eersgenoemde is innerlik in die gemoed gevestig terwyl laasgenoemde slegs die uiterlike sedes inrig. Ons kan die een ’n geestelike ryk, en die ander ’n burgerlike ryk noem. Volgens ons verdeling moet ons hierdie twee altyd elkeen afsonderlik ondersoek en wanneer ons die een ondersoek, moet ons ons gedagtes van die ander een af wegroep en wegkeer. Hulle is tewens soos twee wêrelde in die mens waaroor verskillende konings en wette beheer kan uitoefen. Met hierdie onderskeid sal voorkom word dat ons dit wat die Evangelie in verband met geestelike vryheid leer, verkeerdelik na die burgerlike orde oorsleep net asof Christene hulle na die uiterlike regering minder aan menslike wette hoef te onderwerp omdat hulle gewetens dan voor God vry sou wees en asof hulle op grond daarvan van alle slawerny van die vlees verlos is omdat hulle na die gees vry is.

Ten tweede: omdat daar in die instellings wat skynbaar op die geestelike regering betrekking het, ’n misverstand kan bestaan, behoort ons juis tussen hulle te onderskei om te weet watter instellings ons as regmatig moet beskou omdat hulle in ooreenstemming met God se Woord is, en watter by godvrugtiges geen plek behoort te beklee nie. Ons sal elders oor burgerlike regering praat.⁶⁶ En ook ’n bespreking van die kerklike wette laat ek vir die huidige daar omdat ’n vollediger bespreking daarvan eerder by die vierde boek inpas wanneer kerklike mag behandel sal word.⁶⁷ Laat ons die bespreking hiervan dus hier afsluit.

1075 Soos ek gesê het, is dit ’n vraagstuk wat nie op sigself duister of ingewikkeld is nie.⁶⁸ Dit skep egter vir baie mense probleme omdat hulle nie tussen uitwendige regspleging en regspleging van die gewete⁶⁹ onderskei nie. Hierbenewens laat Paulus se voorskrif dat ons die owerheid moet gehoorsaam - nie alleen vanweë ons vrees vir straf nie, maar ook vanweë ons gewete,⁷⁰ die probleem ook toeneem. Daaruit volg dat ons gewetens ook deur burgerlike wette gebind word. Maar as dit die geval is, stort alles wat ek ’n rukkie tevore gesê het, en alles wat ek nou in verband met die geestelike regering gaan sê, in duie. Om hierdie knoop deur te haak, is dit nodig om te weet wat die gewete is en ons moet die definisie daarvan uit ’n eienskap van die woord aflei. Want soos mense deur hulle verstand en begrip kennis van dinge opdoen, en na aanleiding daarvan gesê word dat hulle iets weet, en daaruit die woord wetenskap afgelei word, so word die gevoel wat hulle ervaar wanneer hulle God se oordeel as ’n getuie gevoel wat aan hulle verbind is en nie toelaat dat hulle hulle sondes wegsteek nie, maar hulle as skuldiges voor die Regter se regbank sleep,⁷¹ gewete genoem. Dit is tewens iets tussen God en die mens omdat dit die mens nie toelaat om sy kennis in hom te onderdruk nie,⁷² maar hom vervolg totdat dit hom skuldig bewys. Dit is Paulus se bedoeling wanneer hy leer dat die mens se gewete tegelyk vir hulle getuig wanneer hulle gedagtes hulle voor die oordeel van God aankla of onskuldig vind.⁷³ Kennis sou doodeenvoudig in die mens opgesluit kon bly. Derhalwe is hierdie gevoel wat die mens voor God se regbank stel, as ’n wag vir die mens daargestel om al sy geheime raak te sien en dop te hou sodat niks in duisternis begrawe bly nie. Daaruit ontstaan ook die ou spreuk: “Die gewete is ’n duisend getuies.”⁷⁴ Om dieselfde rede het Petrus die bede tot ’n goeie gewete voor God in die plek van die gemoedsrus gestel wanneer ons vas oortuig is van Christus se genade en ons onbevreesd voor God kan bring.⁷⁵ En die skrywer van die brief aan die Hebreërs sê dat hulle geen gewete meer van die sonde het nie; hy stel dit in die plek van vrygemaak of verlos sodat die sonde ons nie meer aankla nie.⁷⁶

15. Чтобы выйти из этого затруднения, необходимо отметить, что человек управляется двояким образом. Один род управления, или власти (regime), - духовный; посредством его совесть научается божественным предметам, всему тому, что относится к благочестию и набожности. Другой род власти - политический, или гражданский, благодаря которому человек учится исполнять общественные и гражданские обязанности, что необходимо для поддержания нормальных отношений между людьми.

Обычно эти два рода власти принято называть духовной и светской (temporelle) «юрисдикцией». Эти наименования достаточно уместны, так как они отражают тот факт, что первый род власти относится к жизни души, а второй служит потребностям земной жизни, причём не только для того, чтобы люди могли питаться и одеваться, но и чтобы создавать законы, в соответствии с которыми мы способны честно и справедливо относиться друг к другу. Первый род власти пребывает во внутреннем человеке, второй формирует и совершенствует лишь внешнюю нравственность. С позволения читателей я буду именовать первый род «духовным царством», а второй - «гражданским», или «политическим». Итак, поскольку мы разграничили эти сферы, нам следует рассмотреть каждую в отдельности и не смешивать их. Ибо в человеке существуют как бы два мира, которые могут управляться разными «царями» и разными законами.

Это разграничение убеждает нас, что всё то, чему учит Евангелие относительно духовной свободы, не противоречит правам и основаниям земной политики. Оно не утверждает, будто бы христиане не должны подчиняться человеческим законам, поскольку их совесть свободна перед Богом, или будто бы они освобождены от всякого служения по плоти, так как освобождены по духу. Более того, рассматривая установления, которые, как представляется, касаются власти духовного рода, можно впасть в заблуждение. Поэтому необходимо проводить различие и между отдельными подобными установлениями, чтобы выяснить, которые из них законны, то есть соответствуют Слову Божьему, а которые должны быть отвергнуты. О земной политике мы поговорим в другом месте.

Сейчас я не буду говорить и о церковных законах, поскольку их рассмотрение более уместно в четвёртой книге, где речь пойдёт о власти Церкви. Здесь же мы пока подведём итог нашему обсуждению. Рассматриваемый предмет не приводил бы ни к каким трудностям (о чём я уже говорил), если бы многие сами не запутывались, забывая о разграничении политики и совести, то есть о юрисдикции внешней и гражданской, с одной стороны, и духовного суда, производимого совестью, с другой.

У св. Павла есть, однако, место, связанное с более серьёзными трудностями: то место, где он говорит, что начальникам надобно повиноваться не только из страха наказания, но и по совести (Рим 13:1,5). Ведь отсюда следует, что совесть подчиняется гражданским законам. А если это так, то всё сказанное нами выше, а также то, что мы ещё имеем сказать о духовной власти, теряет всякий смысл. Чтобы разрешить эти сомнения, необходимо прежде всего понять, что такое «совесть» (conscience). Само слово помогает нам прояснить этот вопрос. Когда мы говорим, что люди знают то, что постиг их разум, то употребляем слово «знание», «ведение» (science). Когда же у них возникает ощущение Божьего суда, которое выступает в качестве свидетеля, не позволяющего им скрыть свои прегрешения, но открывающего их перед престолом Великого Судьи, и словно удерживает их в узах, то такое ощущение называется «совестью». Это как бы посредствующее звено между Богом и людьми, ибо последние, испытав подобное ощущение в своих сердцах, не в состоянии предать забвению осознание добра и зла: оно преследует их, пока они не признают себя виновными в нанесении оскорбления. Именно это имел в виду св. Павел, когда говорил, что совесть свидетельствует вместе с людьми, когда их мысли то обвиняют, то оправдывают их перед Божьим судом (Рим 2:15-16).

Обыкновенное знание может угаснуть в человеке. Поэтому чувство, влекущее человека к Божьему судейскому престолу, - словно стражник, который поставлен, чтобы следить за ним и раскрывать то, что человек с лёгкостью скрыл бы, если б мог. Вот откуда произошла старинная поговорка: совесть подобна тысяче свидетелей. По той же причине св. Пётр называет добрую совесть залогом спокойствия духа, когда верующий, полагаясь на милость Христа, смело предстаёт пред ликом Бога (1 Пет 3:21). А в Послании к евреям апостол, говоря, что верующие не имеют уже никакого сознания греха (Евр 10:2), тем самым утверждает, что они прощены и освобождены от грехов, дабы не мучиться более угрызениями совести.

16. Itaque sicut opera respectum ad homines habent, ita conscientia ad Deum refertur; ut conscientia bona nihil aliud sit, quam interior cordis integritas. In quem sensum Paulus scribit complementum Legis esse charitatem ex pura conscientia 296 et fide non ficta [1. Tim. 1. a. 5]. Postea etiam eodem capite^a quantum ab intelligentia differat, ostendit, dicens quosdam a fide naufragium fecisse, quia bonam conscientiam dereliquerant¹. His enim verbis, vivum esse colendi Dei affectum, sincerumque pie et sancte vivendi studium indicat. Interdum quidem ad homines quoque extenditur, ut quum testatur apud Lucam idem Paulus, se operam dedisse ut bona conscientia ambularet erga Deum et homines [Act. 24. d. 16]. Sed hoc ideo dictum est, quod bonae conscientiae fructus ad homines usque manant ac perveniunt. Proprie autem loquendo, solum Deum respicit, ut iam dixi. Hinc fit ut obstringere conscientiam lex dicatur, quae simpliciter hominem ligat, sine hominum intuitu, vel non habita eorum ratione^b. Exempli gratia, Non modo castum servare animum purumque ab omni libidine, Deus praecipit, sed quanlibet verborum obscoenitatem et externam lasciviam prohibet. Huius legis observationi, etiamsi nullus in mundo homo viveret, conscientia mea subiicitur. Ita qui se intemperanter gerit, non tantum eo^c peccat quod malum exemplum praebet fratribus: sed conscientiam reatu obstrictam habet apud Deum. Alia in rebus per se mediis est ratio. Abstinere enim debemus siquod pariant offendiculum: sed libera conscientia. Ita de carne idolis consecrata Paulus loquitur. Siquis iniiciat scrupulum (inquit) noli attingere, propter conscientiam. Dico autem conscientiam, non tuam, sed alterius [1. Cor. 10. f. 28]². Peccaret homo fidelis, qui prius admonitus, eiusmodi carnem nihilominus ederet. Sed utcunque fratris respectu necessaria illi sit abstinentia, ut a Deo praescribitur, non tamen conscientiae libertatem retinere desinit. Videmus ut lex ista externum opus ligans, conscientiam solutam relinquat.

16. Parquoy, comme les œuvres ont leur regard aux hommes, aussi la conscience a Dieu pour son but: tellement que bonne conscience n’est sinon une integrité interieure du cœur. Et c’est à ce propos que sainct Paul dit, que l’accomplissement de la Loy est charité, de conscience pure, et de foy non feinte (1 Tim. 1:5). En un autre lieu il monstre en quoy elle differe du simple savoir, disant qu’aucuns sont decheus de la foy, pource qu’ils s’estoyent destournez de bonne conscience (1 Tim. 1:19). Car par ces mots il signifie que c’est une affection vive d’honnorer Dieu, et un droit zelc de vivre purement et sainctement. Quelquefois le nom de Conscience s’approprie à ce qui concerne les hommes: comme quand sainct Paul dit aux Actes, qu’il a mis peine de cheminer tant envers Dieu qu’envers les hommes en bonne conscience (Act. 24:16): mais cela s’entend, d’autant que les fruits exterieurs qui en procedent parviennent jusques aux hommes. Mais à parler proprement, la conscience, comme j’ay dit, a son but et adresse à Dieu. Parquoy nous disons qu’une loy lie les consciences, quand elle oblige simplement et du tout l’homme, sans avoir regard aux prochains, mais comme s’il n’avoit affaire qu’à Dieu. Exemple: Dieu nous commande non seulement d’avoir le cœur pur de toute impudicité, mais aussi de nous garder de toutes parolles vilaines, et dissolutions tendantes à incontinence. Quand il n’y auroit homme vivant sur la terre, je suis tenu en ma conscience de garder telle loy. Parquoy si je me desborde à quelque impudicité, je ne peche pas seulement en ce que je donne scandale à mes freres, mais je suis coulpable devant Dieu comme ayant transgressé ce qu’il m’avoit defendu entre luy et moy. Il y a une autre consideration quant aux choses indifferentes, car il nous en faut abstenir entant que nous pourrions offenser nos freres, mais c’est avec conscience franche et libre. Comme sainct Paul le monstre parlant de la chair consacrée aux idoles. Si quelcun, dit-il, en fait scrupule, n’en mange point à cause de la conscience: non pas de la tienne, mais de celle de ton prochain (1 Cor. 10:28, 29). L’homme fidele qui seroit adverty, pecheroit scandalizant son prochain par son manger: mais combien que Dieu luy commande de s’abstenir pour l’amour de son prochain de manger de telle viande, et qu’il luy soit necessaire de s’y assujetir, toutesfois sa conscience ne laisse pas d’estre tousjours en liberté. Nous voyons donques comme ceste loy n’impose subjection sinon à l’œuvre exterieure, et cependant laisse la conscience libre.

16. Therefore, as works respect men, so conscience regards God; so that a good conscience is no other than inward integrity of heart. In which sense Paul says, that “the end of the commandment is charity, out of a pure heart, and of a good conscience, and of faith unfeigned.”²⁵⁸ Afterwards also, in the same chapter, he shows how widely it differs from understanding, saying, that “some, having put away a good conscience, concerning faith have made shipwreck.”²⁵⁹ For these words indicate that it is a lively inclination to the service of God, and a sincere pursuit of piety and holiness of life. Sometimes, indeed, it is likewise extended to men; as when the same apostle declares, “Herein do I exercise myself, to have always a conscience void of offence toward God and toward men.”²⁶⁰ But the reason of this assertion is, that the fruits of a good conscience reach even to men. But in strict propriety of speech it has to do with God alone, as I have already observed. Hence it is that a law, which simply binds a man without relation to other men, or any consideration of them, is said to bind the conscience. For example, God not only enjoins the preservation of the mind chaste and pure from every libidinous desire, but prohibits all obscenity of language 76and external lasciviousness. The observance of this law is incumbent on my conscience, though there were not another man existing in the world. Thus he who transgresses the limits of temperance, not only sins by giving a bad example to his brethren, but contracts guilt on his conscience before God. Things in themselves indifferent are to be guided by other considerations. It is our duty to abstain from them, if they tend to the least offence, yet without violating our liberty of conscience. So Paul speaks concerning meat consecrated to idols: “If any man say unto you, This is offered in sacrifice to idols, eat not for conscience’ sake; conscience, I say, not thine own, but of the other.”²⁶¹ A pious man would be guilty of sin, who, being previously admonished, should, nevertheless, eat such meat. But though, with respect to his brother, abstinence is necessary for him, as it is enjoined by God, yet he ceases not to retain liberty of conscience. We see, then, how this law, though it binds the external action, leaves the conscience free.

16. The relation which conscience bears to external obedience; first, in things good and evil; secondly, in things indifferent.

Wherefore, as works have respect to men, so conscience bears reference to God, a good conscience being nothing else than inward integrity of heart. In this sense Paul says that “the end of the commandment is charity, out of a pure heart, and of a good consciences and of faith unfeigned” (1 Tim. 1:5). He afterwards, in the same chapter, shows how much it differs from intellect when he speaks of “holding faith, and a good conscience; which some having put away, have made shipwreck,” (1 Tim. 1:19). For by these words he intimates, that it is a lively inclination to serve God, a sincere desire to live in piety and holiness. Sometimes, indeed, it is even extended to men, as when Paul testifies, “Herein do I exercise myself, to have always a conscience void of offense toward God, and toward men,” (Acts 24:16). He speaks thus, because the fruits of a good conscience go forth and reach even to men. But, as I have said, properly speaking, it refers to God only.Hence a law is said to bind the conscience, because it simply binds the individual, without looking at men, or taking any account of them. For example, God not only commands us to keep our mind chaste and pure from lust, but prohibits all external lasciviousness or obscenity of language. My conscience is subjected to the observance of this law, though there were not another man in the world, and he who violates it sins not only by setting a bad example to his brethren, but stands convicted in his conscience before God. The same rule does not hold in things indifferent. We ought to abstain from every thing that produces offense, but with a free conscience. Thus Paul, speaking of meat consecrated to idols, says, “If any man say unto you, This is offered in sacrifice unto idols, eat not for his sake that showed it, and for conscience sake:” “Conscience, I say, not thine own, but of the other,” (1 Cor. 10:28, 29). A believer, after being previously admonished, would sin were he still to eat meat so offered. But though abstinence, on his part, is necessary, in respect of a brother, as it is prescribed by God, still he ceases not to retain liberty of conscience. We see how the law, while binding the external act, leaves the conscience unbound.

16. Dus evenals de werken betrekking hebben op de mensen, zo heeft de consciëntie betrekking op God, zodat een goede consciëntie niets anders is, dan de inwendige oprechtheid des harten. In die zin schrijft Paulus (1 Tim. 1:5) dat de vervulling der wet is de liefde uit een rein geweten en uit een ongeveinsd geloof. Later toont hij ook in hetzelfde hoofdstuk aan, hoezeer zij verschilt van het verstand, zeggende, dat sommigen van het geloof schipbreuk geleden hebben, omdat zij het goede geweten verlaten hadden (1 Tim. 1:19) Want met deze woorden geeft hij te kennen, dat het is een levende genegenheid om God te dienen, en een oprechte begeerte om vroom en heilig te leven. Somtijds wordt het ook tot de mensen uitgestrekt, zo wanneer dezelfde Paulus bij Lucas (Luc. Hand. 24:16) getuigt, dat hij moeite gedaan heeft om te wandelen met een goed geweten bij God en de mensen. Maar dit is daarom gezegd, omdat de vruchten van een goed geweten tot de mensen doordringen en geraken. Maar in de eigenlijke zin ziet het alleen op God, zoals ik reeds zeide. Hieruit komt het, dat van een wet gezegd wordt, dat ze het geweten verbindt, die de mens enkel bindt, zonder te letten op de mensen of met hen rekening te houden. Bijvoorbeeld: God gebiedt niet alleen het hart kuis te houden en rein van alle lust, maar ook verbiedt Hij elke onkuisheid van woorden en uiterlijke ongebondenheid. Aan de onderhouding van deze wet is mijn consciëntie onderworpen, ook al zou er in de wereld geen enkele mens leven. Daarom zondigt hij, die zich onkuis gedraagt, niet slechts daarin, dat hij zijn broederen een slecht voorbeeld geeft, maar ook staat hij met zijn consciëntie schuldig voor God. Anders staat het met de zaken, die op zichzelf middelmatig zijn. Want wij moeten ons van hen onthouden, als ze enige ergernis veroorzaken, maar we doen dat met een vrij geweten. Zo spreekt Paulus van het vlees, dat de afgoden geofferd is (1 Cor. 10:28) "Zo iemand bezwaar maakt," zegt hij, "raak het dan niet aan, om des gewetens wil; doch ik zeg om het geweten niet van uzelf, maar van de ander." De gelovige zou zondigen, die, hoewel hij te voren vermaand was, desniettemin zulk vlees zou eten. Maar ook al is om zijns broeders wil de onthouding voor hem noodzakelijk, gelijk door God geboden wordt, toch houdt hij niet op de vrijheid van zijn geweten te bezitten. Wij zien hoe die wet, het uiterlijke werk bindende, de consciëntie vrij laat blijven.

16. Gebundenheit und Freiheit des Gewissens

Wie sich also unsere Werke auf die Menschen beziehen, so bezieht sich das Gewissen auf Gott. Ein gutes Gewissen ist also nichts anderes als die innere Lauterkeit des Herzens. In diesem Sinne schreibt Paulus: „Die Hauptsumme des Gesetzes ist Liebe ... von gutem Gewissen und von ungeheucheltem Glauben“ (1. Tim. 1,5). In dem gleichen Kapitel zeigt er etwas nachher, wie sehr das Gewissen von dem bloßen Wissen unterschieden ist: er redet (1. Tim. 1,19) von einigen, die „am Glauben Schiffbruch erlitten haben“, und erklärt, die hätten das Gewissen „von sich gestoßen“. Mit diesen Worten macht er ja deutlich, daß das Gewissen ein lebendiger Trieb ist, Gott zu dienen, und ein lauteres Streben nach frommem und heiligem Leben.

Zuweilen wird das Gewissen auch auf die Menschen bezogen; so, wenn Paulus bei Lukas bezeugt, er habe sich Mühe gegeben, „zu haben ein unverletzt Gewissen allenthalben, gegen Gott und die Menschen“ (Apg. 24,16). Aber das ist deshalb so gesagt, weil die Früchte des guten Gewissens auch bis zu den Menschen hin strömen und dringen. Im eigentlichen Sinne aber sieht das Gewissen allein auf Gott, wie ich bereits sagte.

So sagen wir auch, ein Gesetz „binde“ das Gewissen, wenn es den Menschen stracks verpflichtet, ohne den Blick auf Menschen und ohne Rücksicht auf sie! Zum Beispiel: Gott hat uns nicht nur geboten, unser Herz keusch und von aller Lust rein zu erhalten, sondern er hat auch alle schandbaren Worte und alle äußere Üppigkeit verboten. Zum Halten dieses Gebotes ist mein Gewissen verpflichtet, auch wenn in der Welt kein einziger Mensch leben würde. Wer also in seinem Verhalten zuchtlos ist, der sündigt nicht nur insofern, als er den Brüdern ein schlechtes Vorbild gibt, sondern er hat auch ein schuldverhaftetes Gewissen vor Gott.

Anders ist es aber mit dem bestellt, was an sich ein „Mittelding“ ist. Wir müssen davon abstehen, wenn daraus ein Anstoß erwächst - aber mit freiem Gewissen! In diesem Sinne spricht Paulus von dem Fleisch, das den Götzen geweiht war; er sagt: „Wenn dir aber jemand Bedenken einflößt, so rühre das Fleisch nur ja nicht an, und zwar um des Gewissens willen. Ich sage aber vom Gewissen nicht deiner selbst, sondern des anderen“ (1. Kor. 10,28f.; Vers 26 summarisch). Der Gläubige würde also sündigen, wenn er trotz vorheriger Warnung solches Fleisch doch äße. Aber wenn er auch nach Gottes Gebot aus Rücksicht auf den Bruder solche Enthaltsamkeit üben muß, so hört er deshalb doch nicht auf, die Freiheit seines Gewissens zu wahren. Wir sehen also, wie ein solches Gesetz das äußere Werk bindet, aber das Gewissen doch frei läßt.

16. 1076 Gewete staan in verband met God en ’n goeie gewete is innerlike opregtheid van hart

Soos ons werke op ons medemens sien, so staan ons gewete in verhouding met God sodat ’n goeie gewete niks anders is as innerlike opregtheid van hart nie. In hierdie sin skryf Paulus dat die volvoering van die wet die liefde uit ’n rein gewete en ’n ongeveinsde geloof is.⁷⁷ Later in dieselfde hoofstuk toon hy ook aan hoe die gewete van begrip verskil wanneer hy sê dat sommiges in hulle geloof skipbreuk gely het omdat hulle ’n goeie gewete verwaarloos het.⁷⁸ Met hierdie woorde dui hy tewens ’n lewende gesindheid om God te dien en ’n opregte ywer om godvrugtig en heilig te lewe aan. Soms word dit weliswaar ook na mense uitgebrei soos wanneer dieselfde Paulus by Lukas getuig dat hy gesorg het dat hy met ’n goeie gewete voor God en die mense gewandel het.⁷⁹ Maar hy het dit gesê omdat die vrug van ’n goeie gewete ook na mense toe oorvloei en hulle ook bereik.

Soos ek reeds gesê het, het dit in eintlike sin op God alleen betrekking. Dit is waarom daar gesê word dat ’n wet ’n mens se gewete bind wanneer dit doodeenvoudig ’n mens verbind sonder inagneming van ander mense en sonder om hulle in aanmerking te neem. Byvoorbeeld: God gebied ons nie alleen om ons gedagtes rein en van alle wellustigheid suiwer te hou nie, maar Hy verbied ook enige afstootlikheid van woorde en uiterlike losbandigheid. My gewete is aan die gehoorsaamheid van hierdie wet onderworpe selfs al sou daar geen ander mens op die wêreld leef nie. Iemand wat hom so ongeskik gedra, sondig dus nie alleen daarin dat hy ’n slegte voorbeeld vir sy medebroeders stel nie, maar sy gewete staan ook skuldig voor God. In sake wat op sigself middelmatig is, is daar egter ’n ander rede. Ons behoort ons trouens van enigiets wat aanstoot gee, te weerhou, maar met ’n vry gewete. Paulus praat byvoorbeeld soos volg oor vleis wat aan afgode geoffer word: “As iemand beswaar maak, moet dit dan nie aanraak nie ter wille van die gewete. Ek bedoel die gewete nie van jou self nie, maar van ’n ander.”⁸⁰ ’n Gelowige wat, ten spyte daarvan dat hy vooraf gewaarsku is, nogtans daarvan eet, doen sonde. Maar al sou dit ook ter wille van sy broeder noodsaaklik wees dat hy hom daarvan weerhou soos God gebied, hou hy nogtans nie op om sy gewetensvryheid te behou nie. Ons sien dus hoe daardie wet die uiterlike werk bind maar die gewete vry laat.

16. Посему, дела имеют определённое значение для людей, а совесть имеет своей целью Бога. Добрая совесть - это не что иное, как внутренняя неповреждённость сердца. Именно в этой связи св. Павел говорит, что исполнение Закона заключается в любви, чистой совести и нелицемерной вере (1 Тим 1:5). И несколько ниже он показывает, чем совесть отличается от обычного знания: он говорит, что некоторые отпали от веры, ибо отвергли добрую совесть (1 Тим 1:19). Тем самым он показывает, что чистая совесть - это живое стремление чтить Бога и непритворное усердие в том, чтобы жить чисто и свято.

Иногда слово «совесть» употребляется применительно к человеческим делам. Например, в Деяниях апостолов св. Павел говорит, что он прилагает усилия к тому, чтобы «всегда иметь непорочную совесть пред Богом и людьми» (Деян 24:16). Но это сказано в том смысле, что люди пользуются видимыми плодами, порождаемыми совестью. Однако в собственном смысле слова совесть, как я уже говорил, обращена к Богу и Его имеет своей целью.

Мы утверждаем поэтому, что тот или иной закон связывает совесть в том случае, когда он принуждает человека к чему-то не по отношению к ближним, но лишь самого по себе, как если бы он имел дело только с Богом. Вот пример. Бог заповедал нам не только хранить чистоту сердца от всякой скверны, но и хранить себя от всяких скверных слов и от всякой невоздержанности, ведущей к разврату. Моя совесть склонна исполнять этот закон, даже если бы на земле не оказалось ни единого живого человека. Поэтому если я проявлю невоздержанность и развращённость, то этим не только оскорбляю и ввожу в соблазн своих братьев, но и становлюсь виновным перед Богом как преступивший то, что было Им запрещено лично мне.

В отношении несущественных вещей есть ещё одно соображение. Мы должны воздерживаться от смущения и оскорбления своих братьев, даже если при этом совесть наша чиста и свободна. Св. Павел показывает это, говоря об идоложертвенном: «Если кто скажет вам: "это идоложертвенное", - то не ешьте ради того, кто объявил вам, и ради совести ... Совесть же разумею не свою, а другого» (1 Кор 10:28-29). Предупрежденный верующий согрешил бы, оскорбляя ближнего такою едой. Но хотя Бог велит ему воздерживаться от подобной пищи ради любви к ближнему и хотя этому повелению необходимо подчиняться, совесть верующего не перестаёт от этого пребывать в свободе. Так что мы видим, что этот закон накладывает ограничения на внешние поступки, оставляя совесть свободной.