1. 6 Verum haec omnia cognitu facilia erunt ubi posita fuerit clarior fidei definitio²: ut vim eius et naturam teneant lectores.|| Repetere autem memoria convenit quae ante tradita fuerunt, quum Deus nobis per Legem praescribat quid agendum sit, siqua in parte lapsi fuerimus, terribile illud quod edicit mortis aeternae iudicium nobis incumbere^{h 3}. || Rursum, quiaⁱ non modo arduum sed prorsus supra vires extraque omnem nostram facultatem 7 est^a Legem implere ut exigit:^b si nos duntaxat ipsos intuemur, || et quae meritis nostris digna sit conditio reputamus, nihil bonae spei esse reliquum, sed a Deo abiectos sub aeterno interitu iacere.¹ Hoc tertio explicatum fuit unam esse liberationis rationem quae nos a tam misera calamitate eruat: ubi apparet Christus redemptor, per cuius manum caelestis Pater, pro sua immensa bonitate et clementia nostri misertus, succurrere nobis voluit^c: || siquidem et solida fide misericordiam hanc amplectimur^d, et in ipsa constanti spe acquiescimus^{e 2}. Hoc vero nunc expendere convenit^f, qualis esse haec fides debeat, || per quam regni caelestis possessionem adeunt quicunque adoptati sunt a Deo in filios^g: || quando tantae rei efficiendae non quamlibet opinionem aut etiam persuasionem parem esse constat. Atque eo maiore cura et studio^h dispicienda est nobis et disquirenda germana fidei proprietas, quo perniciosior hodie est in hac parte multorum hallucinatio. Siquidem bona pars orbis, audito eius nomine, nihil altius concipit quam vulgarem quendam Evangelicae historiae assensum;³ || imo quum in scholis de fide disputant, Deum eius obiectum simpliciter vocando,⁴ evanida speculatione (ut alibi diximus)⁵ miseras animas rapiunt transversum magis quam ad scopum dirigant. Nam quum Deus lucem inaccessam habitet [1. Tim. 6. d. 16), Christum occurrere medium necesse est. Unde et se lumen mundi vocat [Iohan. 8. b. 12]: et alibi, viam, veritatem et vitam [Iohan. 14. a. 6]: quia ad Patrem (qui fons est vitae) nisi per ipsum nemo venit: quia solus Patrem cognoscit, deinde fideles quibus eum 8 voluerit patefacere [Luc. 10. d. 22]. Secundum hanc rationem Paulus nihil se cognitu eximium ducere asserit praeter Christum [1. Cor. 2. a. 2]: et Actorum vigesimo se praedicasse refert fidem in Christum¹; et alibi Christum ita loquentem inducit, Mittam te inter gentes, ut accipiant remissionem peccatorum et sortem inter sanctos, per fidem quae est in me [Act. 26, d. 17.18]. Et Paulus in eius persona nobis visibilem esse Dei gloriam testatur, vel (quod idem valet) illuminationem cognitionis gloriae Dei in eius facie lucere [2. Cor. 4. b. 6]. Verum quidem est in unum Deum fidem respicere: sed illud quoque addendum est, ut agnoscat quem ille misit Iesum Christum.² Quia Deus ipse procul absconditus lateret nisi nos irradiaret fulgor Christi. In hunc finem quicquid habebat Pater, apud unigenitum deposuit, ut in eo se patefaceret: ut ipsa bonorum communicatione exprimeret veram gloriae suae imaginem. ^a || Siquidem ut dictum 9 est¹ Spiritu nos trahi^a oportere ut^b ad Christum quaerendum incitemur^c: ita vicissim monendi sumus^d invisibilem Patrem non alibi quam in hac^e imagine quaerendum esse.² || Qua de re^f eleganter Augustinus, qui de fidei scopo disserens, sciendum esse tradit^g quo sit eundum et qua: tum continuo post colligit, munitissimam adversus omnes errores viam esse eundem Deum et hominem. Deum enim esse quo tendimus, hominem qua imus: utrunque autem nonnisi in Christo inveniri [Li. 11. de Civ. Dei, cap. 2].³ || Nec vero Paulus, dum fidem erga Deum praedicat, in animo habet evertere quod toties inculcat de fide, quae totam suam stabilitatem habet in Christo. Petrus vero aptissime utrunque connectit, dicens per ipsum nos in Deum credere^h [1. Pet. 1. d. 21]. 10

1. Mais toutes ces choses seront faciles à entendre, quand nous aurons mis une plus claire definition de la foy, pour bien monstrer aux lecteurs quelle est sa force et nature. Or il convient reduire en memoire ce que nous avons enseigné par cy devant: c’est que Dieu en nous ordonnant par la Loy ce qui est de faire, si nous choppons le moins du monde, nous menace du jugement de la mort eternelle, et nous tient là enserrez, comme s’il devoit foudroyer sur nos testes. Derechef il est à noter, pource que non seulement ce nous est chose difficile, mais surmontant toutes nos forces, et hors de nostre faculté, d’accomplir la Loy comme il est requis: si nous ne regardons qu’à nous et ne reputons que ce que nous avons merité, et de quelle condition nous sommes dignes, qu’il ne nous reste une seule goutte d’esperance: mais comme povres gens rejettez de Dieu, sommes accablez en damnation. Tiercement, nous avons declairé qu’il n’y a qu’un seul moyen de nous delivrer d’une calamité si miserable, et nous en faire sortir: assavoir quand Jesus Christ apparoist Redempteur, par la main duquel le Pere celeste ayant pitié de nous, selon sa misericorde infinie nous a voulu secourir, voire si nous embrassons d’une ferme foy ceste misericorde, et reposons en icelle d’une constance d’espoir pour y perseverer: Maintenant il reste de bien considerer quelle doit estre ceste foy, par laquelle tous ceux qui sont adoptez de Dieu pour enfans, entrent en possession du royaume de Dieu, pource qu’une opinion telle quelle, ou mesme persuasion quelle qu’elle soit, ne suffiroit point à faire une chose si grande. Et d’autant nous faut-il soigneusement appliquer nostre estude à nous enquerir de la nature et droicte proprieté de la foy, quand nous voyons que la pluspart du monde est comme hebetée en cest endroit. Car en oyant ce nom, ils ne conçoyvent qu’une volonté de s’accorder à l’histoire de l’Evangile: mesme quand on dispute de la foy aux escoles de Theologie, en disant cruement que Dieu en est l’object, ils esgarent çà et là les povres ames en speculations volages: au lieu de les adresser à un certain but. Car puis que Dieu habite en une lumiere inaccessible, il est requis que Christ vienne au devant de nous, pour nous y guider. Dont aussi il s’appelle La clarté du monde: et en un autre lieu, La voye, la verité et la vie: pource que nul ne vient au Pere, qui est la fontaine de vie, sinon par luy: d’autant que luy seul cognoist le Pere, et que son office est de le monstrer à ses fideles (1 Tim. 6:16; Jean 8:12; 14:6; Luc 10:22). Suyvant ceste raison, sainct Paul proteste (1 Cor. 2:2) qu’il n’a rien estimé digne d’estre cogneu, que Jesus Christ: et aux Actes il ne se glorifie que d’avoir cogneu la foy en Jesus Christ: et en un autre lieu, il recite le propos qui luy a esté adressé: Je t’envoyeray entre les peuples, à ce qu’ils reçoyvent remission de leurs pechez, et qu’ils soyent participans de l’heritage des Saincts par la foy qui est en moy (Act. 26:17, 18). Item, ailleurs il dit, que la gloire de Dieu nous est visible en la face de Christ: et que c’est ce miroir-là auquel toute cognoissance nous est donnée (2 Cor. 4:6). Vray est que la foy regarde en un seul Dieu: mais il nous y faut adjouster le second poinct, c’est de croire en Jesus Christ, lequel il a envoyé: pource que Dieu nous seroit caché bien loing, si le Fils ne nous esclaroit de ses rayons. Et à ceste fin aussi le Pere a mis en luy tous ses biens, pour se manifester en la personne d’iceluy, et par telle communication exprimer la vraye image de sa gloire. Car comme il a esté dit qu’il nous faut estre tirez par l’Esprit pour estre incitez à chercher le Seigneur Jesus: aussi d’autre part il nous convient estre advertis de ne chercher le Pere ailleurs qu’en ceste image. Dequoy sainct Augustin parle tresprudemment, disant que pour bien dresser nostre foy, il nous fant savoir où nous devons aller, et par où. Puis incontinent il conclud que le chemin pour nous garder de tous erreurs, est de cognoistre celuy qui est Dieu et homme.¹ Car nous tendons à Dieu, et par l’humanité de Jesus Christ nous y sommes conduits. Au reste, sainct Paul faisant mention de la foy que nous avons en Dieu, ne pretend pas de renverser ce que tant souvent il reitere de la foy, laquelle a toute sa fermeté en Jesus Christ: et sainct Pierre conjoint tresbien les deux, en disant que par Christ nous croyons en Dieu (1 Pierre 1:21).

1. 489 All these things will be easily understood when we have given a clearer definition of faith, that the reader may perceive its nature and importance. But it will be proper to recall to his remembrance, what has been already stated; that God has given us his law as the rule of our conduct, and that, if we are guilty of even the smallest breach of it, we are exposed to the dreadful punishment of eternal death, which he denounces. Again, that since it is not only difficult, but entirely above our strength, and beyond the utmost extent of our ability, to fulfil the law as he requires,—if we only view ourselves, and consider what we have demerited, we have not the least hope left, but, as persons rejected by God, are on the verge of eternal perdition. In the third place, it has been explained, that there is but one method of deliverance, by which we can be extricated from such a direful calamity; that is, the appearance of Christ the Redeemer, by whose means our heavenly Father, commiserating us in his infinite goodness and mercy, has been pleased to relieve us, if we embrace this mercy with a sincere faith, and rely on it with a constant hope. But we must now examine the nature of this faith, by which all who are the adopted sons of God enter on the possession of the heavenly kingdom; since it is certain, that not every opinion, nor even every persuasion, is equal to the accomplishment of so great a work. And we ought to be the more cautious and diligent in our meditations and inquiries on the genuine property of faith, in proportion to the pernicious tendency of the mistakes of multitudes in the present age on this subject. For a great part of the world, when they hear the word faith, conceive it to be nothing more than a common assent to the evangelical history. And even the disputes of the schools concerning faith, by simply styling God the object of it, (as I have elsewhere observed,) rather mislead miserable souls by a vain speculation, 490 than direct them to the proper mark. For, since God “dwelleth in the light, which no man can approach unto,”¹⁴²⁶ there is a necessity for the interposition of Christ, as the medium of access to him. Whence he calls himself “the light of the world,”¹⁴²⁷ and in another place, “the way, and the truth, and the life;” because “no man cometh unto the Father,” who is the fountain of life, “but by him;”¹⁴²⁸ because he alone knows the Father, and reveals him to believers.¹⁴²⁹

For this reason Paul asserts, that he esteemed nothing worthy of being known but Jesus Christ;¹⁴³⁰ and in the twentieth chapter of the Acts declares, that he had preached faith in Christ; and in another place, he introduces Christ speaking in the following manner: “I send thee unto the Gentiles, that they may receive forgiveness of sins, and inheritance among them which are sanctified by faith, that is in me.”¹⁴³¹ This apostle tells us, that the glory of God is visible to us in his person, or (which conveys the same idea) that “the light of the knowledge of the glory of God” shines “in his face.”¹⁴³² It is true, that faith relates to the one God; but there must also be added a knowledge of Jesus Christ, whom he has sent.¹⁴³³ For God himself would be altogether concealed from us, if we were not illuminated by the brightness of Christ. For this purpose the Father has deposited all his treasures with his only begotten Son, that he might reveal himself in him; and that, by such a communication of blessings, he might express a true image of his glory. For as it has been observed, that we require to be drawn by the Spirit, that we may be excited to seek Christ, so we should also be apprized, that the invisible Father is to be sought only in this image. On which subject, Augustine, treating of the object of faith, beautifully remarks, “that we ought to know whither we should go, and in what way;” and immediately after he concludes, “that he who unites Deity and humanity in one person, is the way most secure from all errors; for that it is God towards whom we tend, and man by whom we go; but that both together can be found only in Christ.” Nor does Paul, when he speaks of faith in God, intend to subvert what he so frequently inculcates concerning faith, whose stability is wholly in Christ. And Peter most suitably connects them together, when he says, that “by him we believe in God.”¹⁴³⁴

1. A brief recapitulation of the leading points of the whole discussion. The scope of this chapter. The necessity of the doctrine of faith. This doctrine obscured by the Schoolmen, who make God the object of faith, without referring to Christ. The Schoolmen refuted by various passages.

469 All these things will be easily understood after we have given a clearer definition of faith, so as to enable the readers to apprehend its nature and power. Here it is of importance to call to mind what was formerly taught, first, That since God by his Law prescribes what we ought to do, failure in any one respect subjects us to the dreadful judgment of eternal death, which it denounces. Secondly, Because it is not only difficult, but altogether beyond our strength and ability, to fulfill the demands of the Law, if we look only to ourselves and consider what is due to our merits, no ground of hope remains, but we lie forsaken of God under eternal death. Thirdly, That there is only one method of deliverance which can rescue us from this miserable calamity—viz. when Christ the Redeemer appears, by whose hand our heavenly Father, out of his infinite goodness and mercy, has been pleased to succor us, if we with true faith embrace this mercy, and with firm hope rest in it. It is now proper to consider the nature of this faith, by means of which, those who are adopted into the family of God obtain possession of the heavenly kingdom. For the accomplishment of so great an end, it is obvious that no mere opinion or persuasion is adequate. And the greater care and diligence is necessary in discussing the true nature of faith, from the pernicious delusions which many, in the present day, labour under with regard to it. Great numbers, on hearing the term, think that nothing more is meant than a certain common assent to the Gospel History; nay, when the subject of faith is discussed in the Schools, by simply representing God as its object, they by empty speculation, as we have elsewhere said (Book 2, chap. 6, sec. 4), hurry wretched souls away from the right mark instead of directing them to it. For seeing that God dwells in light that is inaccessible, Christ must intervene. Hence he calls himself “the light of the world;” and in another passage, “the way, the truth, and the life.” None cometh to the Father (who is the fountain of life) except by him; for “no man knoweth who the Father is but the Son, and he to whom the Son will reveal him.” For this reason, Paul declares, “I count all things as loss for the excellency of the knowledge of Christ Jesus my Lord.” In the twentieth chapter of the Acts, he states that he preached “faith towards our Lord Jesus Christ;” and in another passage, he introduces Christ as thus addressing him: “I have appeared unto thee for this purpose, to make thee a minister and a witness;” “delivering 470thee from the people, and from the Gentiles, unto whom now I send thee,”—“that they may receive forgiveness of sins, and inheritance among them which are sanctified through faith which is in me.” Paul further declares, that in the person of Christ the glory of God is visibly manifested to us, or, which is the same thing, we have “the light of the knowledge of the glory of God in the face of Jesus Christ.”¹ It is true, indeed, that faith has respect to God only; but to this we should add, that it acknowledges Jesus Christ whom he has sent. God would remain far off, concealed from us, were we not irradiated by the brightness of Christ. All that the Father had, he deposited with his only begotten Son, in order that he might manifest himself in him, and thus by the communication of blessings express the true image of his glory. Since, as has been said, we must be led by the Spirit, and thus stimulated to seek Christ, so must we also remember that the invisible Father is to be sought nowhere but in this image. For which reason Augustine treating of the object of faith (De Civitate Dei, lib. 11, ch. 2), elegantly says, “The thing to be known is, whither we are to go, and by what way;” and immediately after infers, that “the surest way to avoid all errors is to know him who is both God and man. It is to God we tend, and it is by man we go, and both of these are found only in Christ.”² Paul, when he preaches faith towards God, surely does not intend to overthrow what he so often inculcates—viz. that faith has all its stability in Christ. Peter most appropriately connects both, saying, that by him “we believe in God,” (1 Pet. 1:21).

1. Maar dit alles zal gemakkelijk zijn om te leren kennen, wanneer een duidelijker bepaling van het geloof gegeven zal zijn, opdat de lezers de kracht en de aard daarvan begrijpen. En het is nuttig om in de herinnering terug te roepen, wat vroeger medegedeeld is, namelijk dat, daar God ons door de wet voorschrijft, wat we moeten doen, indien wij in enig deel gevallen zijn, dat vreselijke oordeel des eeuwigen doods, hetwelk zij aanzegt, op ons rust. Vervolgens dat, omdat het niet alleen moeilijk is, maar zelfs geheel en al onze krachten te boven gaat en buiten ons ganse vermogen ligt om de wet te vervullen, zoals Hij eist, er geen hoop op iets goeds over is, maar wij van God verworpen onder het eeuwig verderf liggen, wanneer wij slechts zien op onszelf, en nagaan, welke toestand in overeenstemming zou zijn met onze verdiensten. In de derde plaats is dit uitgelegd, dat er één middel van verlossing is, dat ons uit een zo ellendig onheil kan redden, namelijk als Christus, de Verlosser, verschijnt, door wiens hand de hemelse Vader, naar zijn onmetelijke goedheid en goedertierenheid zich onzer erbarmend, ons heeft willen te hulp komen: indien wij maar met een vast geloof deze barmhartigheid omhelzen en in haar met standvastige hoop berusten. Nu echter moeten we dit overwegen, hoe dit geloof moet zijn, waardoor allen, die door God tot kinderen aangenomen zijn, komen tot de bezitting van het hemels Koninkrijk: daar vaststaat, dat tot bewerking van een zo grote zaak niet iedere mening of ook overtuiging in staat is. En met des te groter zorg en ijver moeten wij omzien en onderzoek doen naar de waarachtige eigenaardigheid des geloofs, naarmate tegenwoordig in dit stuk veler dwaling verderfelijker is. Immers een goed deel der wereld heeft, wanneer ze de naam geloof horen, daarvan geen hogere opvatting dan een gewone aanvaarding van de evangelische historie. Ja, wanneer men in de scholen handelt over het geloof eenvoudigweg God daarvan het voorwerp noemend, rukt men door ijdele bespiegeling (zoals wij elders gezegd hebben) de ongelukkige zielen meer terzijde weg dan dat men ze naar het rechte doel leidt. Want daar God een ontoegankelijk licht bewoont, is het nodig, dat Christus tussenbeide komt. Daarom noemt Hij zich ook het licht der wereld (Joh. 8:12) en elders de weg, de waarheid en het leven (Joh. 14:6) omdat tot de Vader, die de bron des levens is, niemand komt dan door Hem; want Hij alleen kent de Vader, en daarna de gelovigen, aan wie Hij Hem heeft willen openbaren (Luc. 10:22) Om deze reden verzekert Paulus, dat hij niets uitnemend acht om te weten behalve Christus (1 Cor. 2:2) en in Handelingen 20 vermeldt hij, dat hij het geloof in Christus gepredikt heeft; en elders voert hij Christus in aldus sprekende: "Ik zal u zenden onder de heidenen, opdat zij vergeving der zonden ontvangen en een deel onder de geheiligden door het geloof in mij" (Hand. 26:17) En Paulus betuigt, dat in zijn Persoon de heerlijkheid Gods voor ons is, of, wat hetzelfde betekent, dat de verlichting van de kennis der heerlijkheid Gods in zijn aangezicht schittert. Het is wel waar, dat het geloof zich richt op de enige God; maar dit moet er ook aan toegevoegd worden, dat het Jezus Christus erkent, die Hij gezonden heeft. Want God zelf zou ver voor ons verborgen zijn, indien de glans van Christus ons niet bestraalde. Met dit doel heeft de Vader al wat Hij had bij de Eniggeborene weggelegd, opdat Hij zich in Hem zou openbaren, opdat Hij juist door de mededeling der goederen het waarachtige beeld zijner heerlijkheid zou uitdrukken (2 Cor. 4:6) Want evenals gezegd is, dat wij door de Geest behoren getrokken te worden om aangezet te worden tot het zoeken van Christus, zo moeten wij wederom vermaand worden, dat de onzienlijke Vader nergens elders dan in dit beeld gezocht moet worden. Daarover spreekt Augustinus¹ op keurige wijze, die, handelende over het doelwit des geloofs, leert, dat men moet weten, waarheen men moet gaan en langs welke weg; dan besluit hij terstond daarop, dat Hij, die God en mens is, de meest welgebaande weg is tegen alle dwalingen. Want dat het God is, tot wie wij gaan en dat het een mens is, door wie wij gaan, dat beiden echter slechts in Christus gevonden worden. En wanneer Paulus het geloof in God predikt, is het niet zijn bedoeling omver te werpen, wat hij zo dikwijls inprent aangaande het geloof, dat zijn ganse standvastigheid heeft in Christus. En Petrus voegt beiden zeer geschikt samen, wanneer hij zegt, dat wij door Christus geloven in God (1 Petr. 1:21)

1. 341Erster Abschnitt: Wesensbestimmung des Glaubens (1-7). Der Glaube ist nur als Glaube an Christus recht zu verstehen

Dies alles aber ist leichter zu erkennen, sobald wir eine klarere Bestimmung des Glaubens aufgestellt haben, damit die Leser von dessen Kraft und Wesen eine deutliche Vorstellung haben.

Es ist aber dienlich, dabei ins Gedächtnis zurückzurufen, was bereits zuvor ausgeführt wurde: (1) Gott schreibt uns durch das Gesetz vor, was wir zu tun haben; sind wir also in irgendeinem Stück gefallen, so ruht jenes furchtbare Urteil des ewigen Todes auf uns, das es ausspricht. (2) Nun ist es aber auf der anderen Seite für uns nicht bloß hart, sondern es geht ganz und gar über unsere Kraft und liegt völlig außer all unserem Vermögen, das Gesetz so zu erfüllen, wie er es fordert; schauen wir also allein auf uns selbst und bedenken wir, welcher Zustand unseren Verdiensten entsprechen würde, so bleibt nichts von guter Hoffnung mehr bestehen, sondern wir sind von Gott verworfen und unterliegen dem ewigen Verderben. (3) Drittens wurde dann dies auseinandergesetzt, daß es nur ein einziges Mittel gibt, das uns aus so jämmerlichem Elende zu befreien vermag, nämlich wenn Christus als unser Erlöser erscheint, durch dessen Hand der himmlische Vater, der sich unser in seiner unermeßlichen Güte und Freundlichkeit erbarmt hat, uns allen hat Hilfe bringen wollen, sofern wir solche Barmherzigkeit in festem Glauben annehmen und uns auf sie in beständiger Hoffnung verlassen.

Jetzt ist es aber erforderlich zu erwägen, wie denn jener Glaube beschaffen sein soll, durch den alle, die von Gott zu Kindern angenommen sind, in den Besitz des Himmelreichs gelangen; denn es steht doch fest, daß nicht irgendeine Meinung oder auch Überzeugung imstande ist, solch eine Sache zu bewirken! Die Betrachtung und Untersuchung der wahren Eigenart des Glaubens müssen wir nun mit um so größerer Sorgfalt und um so größerem Nachdruck betreiben, je gefährlicher der Wahn ist, von dem in diesem Stück heutzutage viele Menschen befallen sind. Bei einem guten Teil der Menschheit steht es nämlich so: wenn man das Wort „Glaube“ hört, so versteht man darunter nichts Höheres als eine gewöhnliche Bejahung der evangelischen Geschichte. Ja, wenn man in den (päpstlichen) Schulen Erörterungen über den Glauben anstellt, so bezeichnet man ohne weiteres Gott als dessen „Objekt“ und führt dabei in eitlem Gedankenspiel - wie ich an anderer Stelle bereits ausführte - die armen Seelen eher vom rechten Wege ab, als daß man sie zum Ziel leitete. Denn Gott wohnt doch „in einem Lichte, da niemand zukommen kann“ (1. Tim. 6,16), und deshalb ist es nötig, daß Christus ins Mittel tritt! Daher nennt er sich doch auch „das Licht der Welt“ (Joh. 8,12) oder den „Weg, die Wahrheit und das Leben“! (Joh. 14,6). Denn zum Vater, der die „Quelle des Lebens“ ist (Ps. 36,10), kommt eben niemand, als durch ihn! (Joh. 14,6). Denn er allein kennt den Vater, und von da aus dann die Gläubigen, denen er ihn hat offenbaren wollen (Luk. 10,22). Aus diesem Grunde beteuert auch Paulus, daß er nichts kennt, von dem er meinte, es sei vornehmlich zu wissen nötig, als allein Christus! (1. Kor. 2,2). Und was er nach seiner eigenen Rückschau im zwanzigsten Kapitel der Apostelgeschichte gepredigt hat, das ist „der Glaube an ... Christus“: (Apg. 20,21). An anderer Stelle berichtet er, wie Christus selbst zu ihm gesagt habe: „Ich sende dich zu den Heiden ..., daß sie empfangen Vergebung der Sünden und das Erbe samt denen, die geheiligt werden durch den Glauben an mich“ (Apg. 26,17.18; nicht ganz Luthertext). Paulus bezeugt, daß an seiner (Christi) Person Gottes Herrlichkeit für uns sichtbar ist oder - was dasselbe bedeutet - daß an seinem Angesicht „die Erleuchtung von der Erkenntnis der Klarheit Gottes“ erglänzt (2. Kor. 4,6).

342 Es ist freilich wahr: der Glaube schaut auf den einigen Gott; aber es muß dann noch zugefügt werden, daß er den erkennen soll, den Gott gesandt hat, Jesum Christum! (Joh. 17,3). Denn Gott selbst wäre uns fern und verborgen, wenn uns Christus nicht mit seinem Glanz umstrahlte. Der Vater hat alles, was er hatte, dem Eingeborenen gegeben, um sich uns in ihm zu offenbaren, und das zu dem Zweck, daß eben diese Gemeinschaft der Güter das wahre Ebenbild seiner Herrlichkeit (an Christus) zum Ausdruck brächte. Wenn es oben hieß, der Geist müsse uns ziehen, damit wir angetrieben werden, Christus zu suchen, so müssen wir uns auf der anderen Seite vergegenwärtigen, daß der unsichtbare Vater nur in diesem seinem Ebenbilde zu suchen ist! Besonders feinsinnig redet Augustin über diesen Tatbestand: er spricht vom Zielpunkt des Glaubens und sagt dann, wir müßten wissen, wohin wir zu gehen hätten und auf welchem Wege wir dahin kämen; dann kommt er gleich zu dem Ergebnis, der Weg, der gänzlich gegen alle Irrtümer gesichert sei, wäre der, der Gott und Mensch ist. Denn Gott sei es ja, zu dem wir gehen sollten, und ein Mensch sei der Weg, um dahin zu gelangen: beides aber fänden wir nur in Christus! (Vom Gottesstaat XI,2). Wenn Paulus den Glauben an Gott Predigt, so hat er damit nicht im Sinn, die Aussagen vom Glauben umzustoßen, die er so oft einschärft, nämlich daß der Glaube seinen festen Grund allein in Christus hat. Sehr klar verbindet Petrus beides miteinander: „Durch ihn glaubet ihr an Gott“ (1. Petr. 1,21).

1.

'n Oorsig van die Tweede Boek en ‘n inleiding tot die bespreking

‘n Beskrywing van opregte geloof

707 Maar dit sal maklik wees om al hierdie dinge te ken wanneer ons eers ’n duideliker beskrywing van geloof gegee het² sodat lesers die krag en aard daarvan kan begryp. Ons moet egter die aspekte wat ons tevore geleer het, weer in die geheue oproep: Ten eerste skryf God deur sy wet aan ons voor wat ons moet doen; daarom wag die verskriklike oordeel van die ewige dood³ wat dit oor ons uitspreek, op ons as ons in enige opsig daarin struikel.⁴ Ten tweede is dit nie alleen moeilik nie maar heeltemal buite ons kragte en bo ons hele vermoë om die wet te volbring soos Hy van ons eis. As ons ons oë dus op onsself rig en nadink oor die toestand wat ons verdien, kan ons geen goeie verwagtinge koester nie, maar ons is deur God verwerp en aan die ewige dood onderworpe.⁵ Ten derde is verduidelik dat daar net een middel is wat ons uit so ’n jammerlike ramp kan red, naamlik wanneer Christus verskyn as die Verlosser deur wie se hand ons hemelse Vader na sy oneindige goedheid en genade medelye met ons het en ons wil help as ons sy barmhartigheid maar net met ’n vaste geloof omarm en met ’n onwrikbare hoop daarin berusting vind.⁶

Nou moet ons inderdaad oorweeg wat die aard van hierdie geloof moet wees waardeur almal wat deur God as sy kinders aangeneem is, die koninkryk van die hemel in besit kan neem. Almal aanvaar immers dat nie sommer enige opvatting of selfs oortuiging daarteen opgewasse is 708 om so ’n belangrike resultaat te lewer nie.⁷ En ons moet die ware eienskappe van die geloof met soveel groter sorg en toewyding ondersoek en deurvors omdat baie mense vandag oor hierdie onderwerp aan verderflike sinsbegogeling ly. Trouens, as ’n groot deel van die wêreld die woord geloof hoor, begryp hulle daaronder niks meer as ’n algemene instemming met die geskiedenis van die evangelie nie.⁸ Ja, wanneer hulle in hulle skole geloof bespreek, ruk hulle ons ellendige siele met hulle kragtelose spekulasie, soos ons elders gesê het,⁹ dwars van die pad af eerder as om dit op die doel daarvan te rig, deur God doodeenvoudig die voorwerp van die geloof te noem.¹⁰

Aangesien God ’n ontoeganklike lig bewoon,¹¹ moet Christus noodwendig tussenbei tree. Daarom noem Hy Homself die lig van die wêreld.¹² Elders noem Hy Homself die weg, die waarheid en die lewe¹³ want niemand kom na die Vader, wat self die bron van die lewe is, behalwe deur Hom nie.¹⁴ Hy alleen ken immers die Vader en daarna die gelowiges aan wie Hy Hom wou openbaar.¹⁵ In hierdie trant verklaar Paulus dat hy niks uitnemend ag om te ken nie behalwe Christus.¹⁶ In Handelinge 20 vertel hy dat hy die geloof in Christus 709 verkondig het.¹⁷ Elders stel hy Christus voor wanneer Hy sê: “Ek sal jou onder die heidene instuur sodat hulle vergewing van sondes kan ontvang en ’n plek onder die heiliges deur die geloof wat in My is .¹⁸ Paulus getuig ook dat die heerlikheid van God in die Persoon van Christus vir ons sigbaar is of - en dit het dieselfde krag - dat die verligting van die kennis van die heerlikheid van God uit sy gelaat straal.¹⁹

Dit is wel waar dat geloof op die enige God gerig is, maar ons moet ook byvoeg dat die geloof Jesus Christus, wat Hy gestuur het,²⁰ moet ken. God sou immers self ver van ons af verborge gebly het as die glans van Christus ons nie bestraal het nie.²¹ Met hierdie doel het die Vader alles wat Hy gehad het, by sy eniggebore Seun gelaat om Hom in Hom te openbaar sodat Christus die ware beeld van sy heerlikheid kon weergee deur in alles wat aan Hom behoort, te deel. Want as ons dan, soos ons gesê het,²² deur die Gees getrek moet word, om aangewakker te word om Christus te soek, moet ons op ons beurt so gewaarsku wees dat ons ons onsienlike Vader nie elders as in hierdie beeld moet soek nie.²³ Daarom is Augustinus se beskrywing so sierlik wanneer hy oor die doel van die geloof praat en leer dat ons moet weet waarheen en waarlangs ons daarheen moet gaan. Onmiddellik daarna lei hy daaruit af dat Hy wat God en mens is, die veiligste weg teen al die dwalings is. Hy sê dat God die doel is waarheen ons gaan en dat die mens die weg is waarlangs ons daar kom, maar dat ons albei slegs in Christus kan vind.²⁴ Wanneer Paulus trouens geloof jeens God verkondig, is hy glad nie van voorneme om die geloof wat hy so dikwels inprent en wat volkome bestendigheid in Christus het, omver te werp nie. Petrus verknoop die twee trouens baie mooi wanneer hy sê dat ons deur Christus in God glo.²⁵

Geloof vereis kennis; die Skolastici verduister die suiwer leer in verband hiermee met hulle leer van ‘implisiete geloof(Afdeling 2 - 5)

1. Всё вышеизложенное станет понятнее, когда мы дадим более ясное определение веры, чтобы лучше раскрыть перед читателями её силу и самоё природу. При этом следует твёрдо помнить то, чему мы учили раньше: Бог установил посредством Закона, что нам надлежит делать. Нам грозит его приговор к вечной смерти, если мы хоть однажды споткнёмся, и Он удерживает нас под Законом с такой силой, как будто готовится поразить в самую голову. Далее, нужно иметь в виду, что исполнение Закона полностью для нас не просто тяжело, но превосходит все наши силы и способности, если мы полагаемся только на себя и рассчитываем на собственные заслуги; если мы так считаем, то нам не остаётся ни капли надежды и мы - несчастные люди, отвергнутые Богом, - подлежим неминуемому осуждению. Наконец, мы установили, что есть лишь одно-единственное средство избавить нас от этого страшного несчастья - Иисус Христос, явившийся как Искупитель. В Его лице Небесный Отец, сжалившись над нами, по своему беспредельному милосердию пожелал подать нам помощь, причём при условии, что мы будем иметь твёрдую веру в это милосердие и непрестанно полагать в нём непоколебимую надежду.

Теперь нам следует подробно рассмотреть, какой должна быть та вера, благодаря которой усыновлённые Богом вступят во владение Царством Божьим: ибо просто соответствующее мнение или даже убеждение недостаточно для такого великого дела.

Причём старательно прилагать результаты нашего исследования для постижения природы и истинной сути веры нам тем более необходимо, что большинство людей в этом деле - сущие младенцы. Ибо они, слыша слово «вера», подразумевают под ним лишь принятие евангельской истории. Даже когда о вере дискутируют в теологических школах, прямо утверждая, что её объект - это Бог, тем не менее, нынешние учителя постоянно соблазняют бедные души легковесными спекуляциями, а не направляют их к единственной цели. Ибо коль скоро Бог обитает в неприступном свете (1 Тим 6:16), то необходимо, чтобы перед нами шёл Христос и вёл нас к Нему.

Поэтому, в частности, Он именуется светом миру (Ин 8:12), а в другом месте - путём, истиной и жизнью (Ин 14:6), ибо никто не приходит к Отцу, источнику жизни, иначе, как через Него, и никто, кроме Него, не знает Отца, и служение Его в том, чтобы открыть Отца своим верным (Лк 10:22). В силу этого св. Павел заявляет, что ничего не полагает достойным знания, кроме Иисуса Христа (1 Кор 2:2), а в Деяниях апостолов он говорит, что радуется лишь тому, что познал веру в Иисуса Христа [Деян 20:21]. В другом месте апостол рассказывает об обращённом к нему призыве: «Я ... посылаю тебя [к язычникам] ..., чтобы они ... верою в Меня получили прощение грехов и жребий с освящёнными» (Деян 26:17-18). Ещё он говорит, что слава Божия открывается нам в лице Иисуса Христа и что это есть зеркало, в котором нам дано всякое знание (2 Кор 4:6).

Безусловно, вера обращена к единому Богу; но к этому следует добавить, что это означает веру в Иисуса Христа, которого Он послал, ибо Бог был бы глубоко сокрыт от нас, если бы Сын не осветил нас Его лучами. С этой целью Отец вложил в Него все блага, чтобы явить Себя миру в лице Иисуса Христа и тем самым дать нам истинный образ Своей славы.

Как было сказано выше, к обретению Господа Иисуса нас может привести только Св. Дух; подобно этому у нас должна быть убеждённость, что искать Отца можно только в этом образе. Св. Августин весьма проницательно замечает, что взрастить в себе подлинную веру мы можем только зная, куда и каким путём мы должны идти. И он сразу же заключает, что путь, который хранит от любых заблуждений, - это познание Того, Кто есть Бог и человек. Ибо мы стремимся к Богу, и человеческая природа Иисуса Христа ведёт нас к Нему.

Впрочем, и слова св. Павла о нашей вере в Бога вовсе не противоречат тому, что он часто повторяет относительно веры, твёрдое основание которой - Иисус Христос. А св. Пётр блестяще объединяет ту и другую, провозглашая, что через Христа мы веруем в Бога (1 Пет 1:21).

2. | Ergo hoc^a malum, ut alia innumera, scholasticis^b acceptum referri par est, qui || velut obducto velo Christum texerunt, in cuius intuitum nisi recta intenti simus, per multos labyrinthos semper vagari continget. || Praeterquam vero^c quod caliginosa sua definitione totam vim fidei^d deterunt^e || ac fere exinaniunt, commentum fabricarunt implicitae fidei, quo nomine crassissimam ignorantiam ornantes, miserae plebeculae cum magna pernicie illudunt^{f 1}. || Imo (ut verius et apertius dicam quod res est) commentum hoc^g veram fidem non modo sepelit, sed penitus destruit. Hoccine credere est, nihil intelligere, modo sensum tuum obedienter Ecclesiae submittas?² Non in ignoratione, sed in cognitione sita est fides: atque illa quidem non^h Dei modo, sed divinae voluntatis. Nec enim ex eo salutem consequimur, vel quod parati sumus pro vero amplecti quicquid Ecclesia praescripserit, vel quod inquirendi cognoscendique provinciam ad ipsam relegamus: sed quando Deum agnoscimus nobis esse propitium Patrem, reconciliatione per Christum facta:³ Christum vero in iustitiam, sanctificationem, et vitam nobis esse datum.⁴ Hac (inquam) cognitione, non sensus nostri submissione, ingressum in regnum caelorum obtinemus. Nam quum dicit Apostolus, corde credi ad iustitiam, ore confessionem fieri ad salutem [Rom. 10. b. 10], non satis esse indicat siquis implicite credat quod non intelligat, nec etiam inquirat: 11 sed explicitam requirit divinae bonitatis agnitionem, in qua consistit nostra iustitia.

2. Ce mal donc, comme d’autres infinis, doit estre imputé aux theologiens Sorboniques, lesquels ont couvert tant qu’ils ont peu Jesus Christ comme d’un voile: comme ainsi soit que si nous ne regardons droit à luy, nous ne pouvons que vaguer par beaucoup de labyrinthes. Or outre ce que par leur definition pleine de tenebres ils amoindrissent la vertu de la foy et quasi l’aneantissent, ils ont basti une fantasie de foy, qu’ils appellent Implicite, ou Enveloppée: duquel nom intitulans la plus lourde ignorance qui se puisse trouver, ils trompent le povre populaire, et le ruinent. Mesmes (pour parler plus ouvertement et à la verité) ceste fantasie non seulement ensevelit la vraye foy, mais la destruit du tout. Est-ce là croire, de ne rien entendre, moyennant qu’on sumette son sens à l’Eglise? Certes la foy ne gist point en ignorance, mais en cognoissance: et icelle non seulement de Dieu, mais aussi de sa volonté. Car nous n’obtenons point salut à cause que nous soyons prests de recevoir pour vray tout ce que l’Eglise aura determiné, ou pource que nous luy remettions la charge d’enquerir et cognoistre: mais en tant que nous cognoissons Dieu nous estre Pere bien vueillant, pour la reconciliation qui a esté faicte en Christ: et pource que nous recevons Christ, comme à nous donné en justice, sanctification et vie. C’est par ceste cognoissance, et non point en sumettant nostre esprit aux choses incogneues, que nous obtenons entrée au royaume celeste. Car l’Apostre en disant qu’on croit de cœur à justice, et qu’on fait confession de bouche à salut (Rom. 10:10), n’entend point qu’il suffise si quelcun croit implicitement ce qu’il n’entend pas: mais il requiert une pure et claire cognoissance de la bonté de Dieu, en laquelle consiste nostre justice.

2. This evil, then, as well as innumerable others, must be imputed to the schoolmen, who have, as it were, concealed Christ, by drawing a veil over him; whereas, unless our views be immediately and steadily directed to him, we shall 491 always be wandering through labyrinths without end. They not only, by their obscure definition, diminish, and almost annihilate, all the importance of faith, but have fabricated the notion of implicit faith, a term with which they have honoured the grossest ignorance, and most perniciously deluded the miserable multitude. Indeed, to express the fact more truly and plainly, this notion has not only buried the true faith in oblivion, but has entirely destroyed it. Is this faith—to understand nothing, but obediently to submit our understanding to the Church? Faith consists not in ignorance, but in knowledge; and that not only of God, but also of the Divine will. For we do not obtain salvation by our promptitude to embrace as truth whatever the Church may have prescribed, or by our transferring to her the province of inquiry and of knowledge. But when we know God to be a propitious Father to us, through the reconciliation effected by Christ, and that Christ is given to us for righteousness, sanctification, and life,—by this knowledge, I say, not by renouncing our understanding, we obtain an entrance into the kingdom of heaven. For, when the apostle says, that “with the heart man believeth unto righteousness, and with the mouth confession is made unto salvation,”¹⁴³⁵ he indicates, that it is not sufficient for a man implicitly to credit what he neither understands, nor even examines; but he requires an explicit knowledge of the Divine goodness, in which our righteousness consists.

2. The dogma of implicit faith refuted. It destroys faith, which consists in a knowledge of the divine will. What this will is, and how necessary the knowledge of it.

This evil, therefore, must, like innumerable others, be attributed to the Schoolmen,³ who have in a manner drawn a veil over Christ, to whom, if our eye is not directly turned, we must always wander through many labyrinths. But besides impairing, and almost annihilating, faith by their obscure definition, they have invented the fiction of implicit faith, with which name decking the grossest ignorance, they delude the wretched populace to their great destruction.⁴ Nay, to state the fact more truly and plainly, this fiction not only buries true faith, but entirely destroys it. Is it faith to understand nothing, and merely submit your convictions implicitly to the Church? Faith consists not in ignorance, but in knowledge—knowledge not of God merely, but of the divine will. We do not obtain salvation either because we are prepared to embrace every dictate of the Church as true, or leave to the Church the province of inquiring and determining;but when we recognize God as a propitious Father through the reconciliation made by Christ, and Christ as given to us for 471righteousness, sanctification, and life. By this knowledge, I say, not by the submission of our understanding, we obtain an entrance into the kingdom of heaven. For when the Apostle says, “With the heart man believeth unto righteousness; and with the mouth confession is made unto salvation,” (Rom. 10:10); he intimates, that it is not enough to believe implicitly without understanding, or even inquiring. The thing requisite is an explicit recognition of the divine goodness, in which our righteousness consists.

2. Dit kwaad dus, evenals talloze andere kwade dingen, moeten wij schrijven op rekening van de Scholastieken, die Christus verborgen hebben door als het ware een gordijn voor Hem te trekken, en wanneer wij niet recht onze blik op Hem slaan, zal het ons overkomen, dat we door veel doolhoven ronddwalen. En behalve dat ze door hun duistere bepaling de ganse kracht van het geloof verzwakken en bijna te niet doen, hebben ze een verzinsel opgesteld, namelijk van een "ingewikkeld geloof"¹, met welke naam zij een zeer grove onwetendheid opsieren en zo het ongelukkige volkje tot groot verderf misleiden. Ja (om meer naar waarheid en openlijker te zeggen, wat de zaak is), dit verzinsel begraaft niet alleen het ware geloof, maar verwoest het geheel en al. Is dat geloven, niets te begrijpen, als ge maar uw gevoelen gehoorzaam aan de kerk onderwerpt? Niet in onwetendheid, maar in kennis is het geloof gelegen, en wel kennis niet alleen van God, maar ook van de Goddelijke wil. Immers wij krijgen de zaligheid niet daaruit, dat wij bereid zijn als waarheid te omhelzen al wat de kerk voorschrijft, of dat wij de taak om te onderzoeken en te leren kennen aan haar overdragen, maar wanneer wij erkennen, dat God ons een genadig Vader is, door de verzoening, die door Christus is geschied, en dat Christus ons gegeven is tot rechtvaardigheid, heiligmaking en leven. Door deze kennis, zeg ik, en niet door de onderwerping van ons gevoelen, verkrijgen wij de toegang tot het Koninkrijk der hemelen. Want wanneer de apostel zegt (Rom. 10:10) dat men met het hart gelooft ter rechtvaardigheid en met de mond belijdt ter zaligheid, dan geeft hij te kennen, dat het niet genoeg is, indien men met een "ingewikkeld" geloof gelooft wat men niet begrijpt, en niet ook onderzoekt; maar hij eist een "ontwikkelde" erkenning van Gods goedheid, waarin onze gerechtigheid gelegen is.

2. Glaube beruht auf Erkenntnis, nicht auf frommer Unwissenheit

Dieses Übel (nämlich die Verkehrung des Glaubensbegriffs) haben wir, wie unendlich vieles andere, billig den Scholastikern zu verdanken. Sie haben vor Christus sozusagen einen Vorhang gezogen und ihn so verdeckt. Schauen wir aber nicht stracks auf ihn, so müssen wir ja immerzu auf allerlei Irrwegen hin- und herlaufen. Abgesehen aber davon, daß sie mit ihrer finsteren Beschreibung vom Wesen des Glaubens dessen ganze Kraft schwächen, ja zunichte machen, haben sie sich auch das Gerede von dem „eingewickelten“ Glauben (fides implicita) ersonnen. Mit diesem Namen zieren sie die gröbste Unwissenheit und täuschen so das arme Volk auf die verderblichste Weise. Ja, dieses Gerede - ich will richtiger und offener aussprechen, um was es sich handelt! - begräbt nicht allein den wahren Glauben, sondern zerstört ihn von Grund auf. Heißt das denn noch glauben, wenn man keinerlei Erkenntnis hat und seinen Sinn bloß gehorsam der Kirche unterwirft? Nein, der Glaube ruht nicht auf Unwissenheit, sondern auf Erkenntnis; und zwar handelt es sich dabei nicht bloß um die Erkenntnis Gottes, sondern auch um die des göttlichen Willens. Wir erlangen nämlich das Heil nicht dadurch, daß wir bereit sind, alles, was die Kirche uns zu glauben vorschreibt, als wahr anzunehmen, oder ihr die Aufgabe zuschieben, zu forschen und kennenzulernen, sondern nur dann, wenn wir erkennen, daß Gott um der Versöhnung willen, die durch Christus geschehen ist, unser gnädiger Vater ist, und daß Christus uns zur Gerechtigkeit, zur Heiligung und zum Leben gegeben ist. Durch diese Erkenntnis, sage ich, und nicht durch Unterwerfung unseres Sinnes, erlangen wir den Zutritt zum Himmelreich. Denn wenn der Apostel sagt: „Denn so man von Herzen glaubt, so wird man gerecht; und so man mit dem Munde bekennt, so wird man selig“ (Röm. 10,10), so zeigt er damit deutlich: es ist nicht genug, wenn einer im Sinne des „eingewickelten“ Glaubens glaubt, was er gar nicht versteht und was er auch nicht untersucht; nein, er fordert eine „entwickelte“ (explicita) Erkenntnis der göttlichen Güte, auf der unsere Gerechtigkeit ruht.

2. 710 Die Skolastici se leer van ‘n `implisiete geloof

Ons moet dus hierdie euwel, soos talryke ander, aan die Skolastici toeskryf omdat hulle as ’t ware ’n seil oor Christus trek en Hom bedek. As ons ons oë egter nie reëlreg op Hom gerig hou nie, sal ons altyd deur baie doolhowe ronddwaal. Benewens die feit dat hulle met hulle duister definisie die hele krag van die geloof vertrap en amper leweloos maak, het hulle die verdigsel van ’n implisiete geloof geskep.²⁶ Met hierdie woorde tooi hulle hulle uiters growwe onkunde en dryf tot groot skade die spot met arme gewone mense, of liewer - om nou waaragtiger en openliker te praat soos die werklikheid is, - hierdie verdigsel begrawe nie alleen die ware geloof nie maar vernietig dit heeltemal. Is dit dan geloof as ’n mens niks verstaan nie, solank jy maar jou gevoel gehoorsaam aan die kerk onderwerp?²⁷

Geloof is nie in onkunde geleë nie maar in kennis-, en dit nie alleen in die kennis oor God nie maar ook in kennis van die wil van God. Ons kry immers nie ons saligheid omdat ons bereid is om alles wat die kerk voorskryf, as die waarheid te omhels nie of omdat ons die taak om dit te ondersoek en kennis daarvan op te doen aan die kerk oorlaat nie. Ons verkry dit tewens omdat ons weet dat God ons genadige Vader is omdat deur Christus versoening gedoen is²⁸ wanneer ons weet dat Christus waarlik tot geregtigheid, heiligmaking en die lewe aan ons gegee is.²⁹ Ek herhaal: deur hierdie kennis, en nie deur die onderwerping van ons gevoelens nie, kan ons tot die koninkryk van die hemel toetree. Want wanneer die apostel sê dat ons met die hart glo tot geregtigheid en met 711 die mond bely tot saligheid,³⁰ gee hy te kenne dat dit nie genoeg is as iemand implisiet sou glo as hy iets nie verstaan en dit nie ondersoek nie.

Hy eis egter ’n eksplisiete kennis van die goedheid van God  omdat ons geregtigheid daarin geleë is.

2. В этом зле, как и во множестве других, повинны теологи Сорбонны, которые, насколько были в силах, покрыли Иисуса Христа, словно завесой. А ведь если мы не смотрим прямо на Него, то лишь бесконечно блуждаем по лабиринтам. Помимо того, что своим путаным определением веры они соорудили лишь некое её фантастическое подобие, которое назвали «имплицитной», или «слепой» верой, - и это название отражает самое тёмное невежество, с которым только можно столкнуться, - они обманывают бедный простой народ и губят его. Эта фантазия (если говорить прямо и открыто) не только умерщвляет истинную веру, но совершенно её истребляет. Разве вера заключается в том, чтобы ничего не понимая, отдавать Церкви право определять её смысл? Конечно же, вера основывается не на неведении, а на знании, причём на знании не только о Боге, но и о Его воле.

Ибо мы получаем спасение не потому, что готовы принять за истину всё то, что постановит Церковь, или потому, что возлагаем на неё задачу ставить вопросы и узнавать ответы. Мы получаем его постольку, поскольку сами познаём, что Бог - наш благосклонный Отец; получаем вследствие примирения, совершившегося в Иисусе Христе, и вследствие того, что мы принимаем Его как данного нам ради праведности, освящения и жизни. Именно благодаря такому знанию, а не слепому подчинению ума непонятным вещам, получаем мы доступ в Царство Небесное. Апостол, сказавший, что «сердцем веруют к праведности, а устами исповедуют ко спасению» (Рим 10:10), вовсе не считает, что достаточно слепо веровать в то, чего не понимаешь. Наоборот, он требует чистого и ясного знания о доброте Бога, в каковой и заключена наша праведность.

3. Equidem non infitior (qua sumus ignorantia circunsepti) quin plurima nobis implicita nunc sint, et etiam sint futura, donec deposita carnis mole propius ad Dei praesentiam accesserimus: in quibus ipsis nihil magis expediat quam iudicium suspendere, animum autem offirmare ad tenendam cum Ecclesia unitatem. Verum hoc praetextu ignorantiam humilitate temperatam fidei nomine insignire, absurdissimum est. Fides enim in Dei et Christi cognitione [Iohan. 17. a. 3], non in Ecclesiae reverentia iacet. Et videmus qualem labyrinthum ista sua implicatione sint fabricati, ut quidvis, nullo cum delectu, dum sub Ecclesiae obtruditur titulo, ab imperitis instar oraculi arripiatur, interdum, etiam prodigiosissimi errores. Quae inconsiderata facilitas, quum certissimum sit in ruinam praecipitium, ab iis tamen excusatur: quia definite nihil credat, sed apposita conditione, si talis Ecclesiae sit fides.¹ Ita in errore veritatem, in caecitate lucem, in ignorantia rectam scientiam teneri fingunt. Quibus refutandis ne longius immoremur, tantum admonemus lectorem ut ipsa cum nostris conferat; ipsa enim veritatis perspicuitas satis expeditam per se refutationem suggeret.|| Neque enim apud eos hoc quaeritur, an implicita sit fides multis ignorantiae reliquiis, sed definiunt, rite credere qui in sua inscitia stupent, adeoque sibi indulgent, modo Ecclesiae authoritati et iudicio de rebus incognitis assentiantur. Quasi vero Scriptura passim non doceat cum fide coniunctam esse intelligentiam.

3. Bien est vray que je ne nie pas que, comme nous sommes enveloppez d’ignorance, beaucoup de choses ne nous soyent cachées, et seront jusques à ce qu’ayans despouillé ce corps mortel, nous soyons plus approchez de Dieu: esquelles choses je confesse qu’il n’est rien plus expedient que de suspendre nostre jugement, et cependant arrester nostre vouloir de demeurer en unité avec l’Eglise; mais c’est une moquerie d’attribuer sous ceste couverture le tiltre de foy à une pure ignorance. Car la foy gist en la cognoissance de Dieu et de Christ (Jean 17:3): non pas en la reverence de l’Eglise. Et de fait, nous voyons quel abysme ils ont ouvert par une telle implication, qu’ils appellent, ou enveloppement: c’est que les ignorans reçoyvent tout ce qui leur est presenté sous le tiltre de l’Eglise, voire sans aucune discretion: mesmes les plus lourds erreurs qu’on leur puisse bailler. Laquelle facilité tant inconsiderée, combien qu’elle face trebucher l’homme en ruine, est neantmoins excusée par eux, d’autant qu’elle ne croit rien avec determination, mais sous ceste condition adjointe, Si la foy de l’Eglise est telle. En ceste maniere ils feignent qu’on tient la verité en erreur, la lumiere en aveuglement, et la science en ignorance. Or afin de ne nous arrester longuement à refuter ces folies, nous admonnestons seulement les lecteurs de les comparer avec nostre doctrine, car la clairté mesme de la verité donnera assez d’argumens pour les confondre. Car il n’est pas question entre eux de savoir si la foy est enveloppée en beaucoup de tenebres d’ignorance: mais ils determinent que ceux qui s’abstiennent en ne sachant rien, et mesmes se flattent en leur bestise, croyent deuement et comme il est requis: moyennant qu’ils s’accordent à l’authorité et jugement de l’Eglise sans rien savoir; comme si l’Escriture n’enseignoit point par tout, que l’intelligence est conjointe avec la foy.

3. I do not deny (such is the ignorance with which we are enveloped) that many things are very obscure to us at present, and will continue to be so, till we shall have cast off the burden of the flesh, and arrived nearer to the presence of God. On such subjects, nothing would be more proper than a suspension of judgment, and a firm resolution to maintain unity with the Church. But that ignorance combined with humility should, under this pretext, be dignified with the appellation of Faith, is extremely absurd. For faith consists in a knowledge of God and of Christ,¹⁴³⁶ not in reverence for the Church. And we see what a labyrinth they have fabricated by this notion of theirs, so that the ignorant and inexperienced, without any discrimination, eagerly embrace as oracular every thing obtruded upon them under the name of the Church; sometimes even the most monstrous errors. This inconsiderate credulity, though it be the certain precipice of ruin, is, nevertheless, excused by them on the plea that it credits nothing definitively, but with this condition annexed, if such be the faith of the Church. Thus they pretend that truth is held in error, light in darkness, and true knowledge in ignorance. 492 But, not to occupy any more time in refuting them, we only admonish the reader to compare their doctrine with ours; for the perspicuity of the truth will of itself furnish a sufficient refutation. For the question with them is not, whether faith be yet involved in many relics of ignorance, but they positively assert, that persons are possessed of true faith, who are charmed with their ignorance, and even indulge it, provided they assent to the authority and judgment of the Church concerning things unknown; as if the Scripture did not universally inculcate that knowledge is united with faith.

3. Many things are and will continue to be implicitly believed. Faith, however, consists in the knowledge of God and Christ, not in a reverence for the Church. Another refutation from the absurdities to which this dogma leads.

I indeed deny not (so enveloped are we in ignorance), that to us very many things now are and will continue to be completely involved until we lay aside this weight of flesh, and approach nearer to the presence of God. In such cases the fittest course is to suspend our judgment, and resolve to maintain unity with the Church. But under this pretext, to honor ignorance tempered with humility with the name of faith, is most absurd. Faith consists in the knowledge of God and Christ (John 17:3), not in reverence for the Church. And we see what a labyrinth they have formed out of this implicit faith—every thing, sometimes even the most monstrous errors, being received by the ignorant as oracles without any discrimination, provided they are prescribed to them under the name of the Church. This inconsiderate facility, though the surest precipice to destruction, is, however, excused on the ground that it believes nothing definitely, but only with the appended condition, if such is the faith of the Church. Thus they pretend to find truth in error, light in darkness, true knowledge in ignorance. Not to dwell longer in refuting these views, we simply advise the reader to compare them with ours. The clearness of truth will itself furnish a sufficient refutation. For the question they raise is not, whether there may be an implicit faith with many remains of ignorance, but they maintain, that persons living and even indulging in a stupid ignorance duly believe, provided, in regard to things unknown, they assent to the authority and judgment of the Church: as if Scripture did not uniformly teach, that with faith understanding is conjoined.

3. Ik loochen niet, dat, door de onwetendheid, waarmede wij omgeven zijn, zeer veel dingen nu voor ons "ingewikkeld" zijn, en ook zullen zijn, totdat we de last des vleses afgelegd zullen hebben en nader tot Gods tegenwoordigheid gekomen zullen zijn; in welke dingen niets beter is dan het oordeel op te schorten en het gemoed te versterken tot het bewaren van de eenheid met de kerk. Maar onder dit voorwendsel onwetendheid vermengd met nederigheid te bestempelen met de naam geloof, is in hoge mate ongerijmd. Want het geloof is gelegen in de kennis van God en Christus (Joh. 17:3) niet in eerbied voor de kerk. En wij zien, welk een doolhof zij zich door dat "ingewikkeld geloof" van hen hebben geschapen, namelijk dat alle mogelijke dingen zonder onderscheid, soms zelfs de wonderlijkste dwalingen, doordat ze onder de naam der kerk worden opgedrongen, door onervarenen als Godsspraken worden aangegrepen. En die onberaden lichtzinnigheid wordt, hoewel ze een volkomen zeker neerstorten in het verderf betekent, toch door hen verontschuldigd, omdat ze niets scherp afgepaald gelooft, maar met bijvoeging van de voorwaarde: indien de kerk zo gelooft. Zo stellen ze het voor, dat de waarheid in dwaling, het licht in duisternis, de rechte wetenschap in onwetendheid vervat is. En om ons niet langer bezig te houden met het weerleggen daarvan, sporen wij de lezer slechts aan, dat hij die dingen vergelijkt met wat wij leren: want de duidelijkheid der waarheid zelf zal genoegzaam een van zelf voor de hand liggende weerlegging aanbrengen. Immers bij hen wordt niet hiernaar gevraagd, of het geloof ingewikkeld is in vele overblijfselen van onwetendheid, maar zij stellen vast, dat recht geloven zij, die in hun onwetendheid afgestompt zijn, ja zichzelf daarin toegeven, mits zij maar toestemmen in het gezag der kerk en in haar oordeel over de hun onbekende zaken. Alsof de Schrift niet overal leerde, dat met het geloof inzicht verbonden is.

3. Die römische Lehre vom "eingewickelten" Glauben ist grundfalsch

Da wir freilich von viel Unwissenheit umgeben sind, so will ich gewiß nicht abstreiten, daß uns jetzt noch viele Dinge „eingewickelt“ sind, ja, daß sie es auch in Zukunft noch sein werden, bis wir die Last unseres Fleisches abgelegt haben und Gottes Gegenwart näher gekommen sind. In eben diesen Dingen können wir nichts Nützlicheres tun, als das Urteil in der Schwebe zu lassen und uns kräftig Mühe zu geben, die Einheit mit der Kirche aufrechtzuerhalten. Aber es ist doch rein 343 widersinnig, unter diesem Vorwande eine mit Demut untermischte Unwissenheit mit dem Namen „Glauben“ auszuzeichnen. Denn der Glaube besteht in der Erkenntnis Gottes und Christi (Joh. 17,3), nicht aber in der Ehrfurcht gegenüber der Kirche! Wir sehen ja auch, was für einen Irrgarten die Scholastiker sich mit ihrem Begriff vom „eingewickelten“ Glauben geschaffen haben: so wird alles ohne Unterschied, wenn es sich bloß unter Berufung auf die Kirche aufdrängt, von den Unerfahrenen wie ein Orakel angenommen, zuweilen auch der abergläubischste Irrtum! Diese unbedachte Leichtfertigkeit, die doch die Menschen notwendig ins sichere Verderben stürzen muß, wird trotzdem von den Scholastikern verteidigt, weil sie nichts ausdrücklich glaube, sondern alles nur unter der Bedingung: „Sofern die Kirche das glaubt“! Auf diese Weise, geben sie vor, hätte der Mensch mitten im Irrtum doch die Wahrheit, in der Blindheit das Licht, in der Unwissenheit das rechte Wissen inne!

Ich will mich nicht lange damit aufhalten, diese Irrtümer zu widerlegen, und möchte den Leser nur bitten, sie mit unserer Lehre zu vergleichen; denn die klare Durchsichtigkeit der Wahrheit wird uns eine hinreichend deutliche Widerlegung des Irrtums von selbst eingeben. Die Frage ist bei den Papisten ja nicht so gestellt, ob der Glaube noch in viele Überbleibsel der Unwissenheit „eingewickelt“ sei, sondern sie behaupten ausdrücklich, daß ein Mensch, der in stumpfer Unwissenheit dahinlebt, sich womöglich gar noch darin gefällt, rechtmäßig glaube, sofern er nur der Autorität und dem Urteil der Kirche über die Dinge, die er nicht kennt, zustimmt! Als ob die Schrift nicht immer wieder lehrte, daß mit dem Glauben die Einsicht verbunden ist!

3. Geloof berus op kennis van God en Christus en nie op eerbied vir die kerk nie.

Omdat ons deur onkunde omring is, erken ek wel dat baie dinge nou nog vir ons ingewikkeld is en dit ook in die toekoms sal wees, totdat ons die las van ons vlees laat vaar het en tot God se teenwoordigheid nader.

Juis daarin is niks beter as om ons oordeel terug te hou en ons gemoed te versterk met die oog daarop om die eenheid met die kerk te behou nie.

Dit is egter die toppunt van dwaasheid om onder hierdie dekmantel onkunde en nederigheid deurmekaar te krap en dit dan met die woord geloof te kenskets. Want geloof is in kennis van God en van Christus geleë,³¹ en nie in eerbied vir die kerk nie. Ons sien ook hoe ’n doolhof hulle met hulle ingewikkeldheid geskep het, sodat enigiets en soms selfs die sonderlingste dwalings sonder onderskeid deur oningeligtes as godsprake aangegryp word solank dit maar in die naam van die kerk aan hulle opgedis word. Hoewel so ’n ondeurdagte liggelowigheid ’n baie gewisse verval in die verderf beteken, word dit tog deur hulle verdedig omdat ’n mens dan in niks bepaalds sou glo nie maar slegs dié voorwaarde sou stel, naamlik: «As die kerk so glo ...»³²  So verbeel hulle hulle dat die waarheid in dwaling, dat die lig in blindheid en dat ware kennis in onkunde ingesluit is.

Om ons nou nie te lank daarmee op te hou om hulle te weerlê nie, vermaan ons die leser slegs om hulle leer met ons opvattings te vergelyk.

Die waarheid sal dan duidelik genoeg wees en dit sal vanself hulle opvatting weerlê. Want hulle vra nie of die geloof nog in baie oorblyfsels van onkunde gewikke³³ is nie, maar hulle omskrywe opregte geloof as die geloof van mense wat in onkunde verstik is en hulleself daaraan oorgee solank hulle maar met die gesag en oordeel van die kerk in sake waarvan hulle niks weet nie, saamstem. Net asof die Skrif nie oral leer dat geloof en kennis aan mekaar verbind is nie!³⁴

3. Я, разумеется, вовсе не отрицаю, что мы ослеплены неведением, что множество вещей скрыто от нас до тех пор, пока мы не избавимся от смертного тела и не приблизимся к Богу. Относительно таких вещей я утверждаю, что для нас в высшей степени необходимо воздержаться от собственного суждения и направить нашу волю на единение с Церковью. Однако называть верой чистое невежество - сущее издевательство. Ибо вера зиждется на познании Бога и Христа (Ин 17:3), а не на почитании Церкви. И действительно, мы видим, к какой пропасти они подталкивают нас этой самой «импликацией», или сокрытостью. Несведущие люди принимают всё, что предлагают им от имени Церкви, без всякого различения - даже самые тяжкие заблуждения. Подобная опрометчивость, хотя она толкает прямо к гибели, считается простительной, даже если люди ни во что не верят с достаточной решимостью, - но лишь при условии, что такова вера Церкви. Тем самым они как бы видят истину в заблуждении, свет - в ослеплении, знание - в невежестве.

Чтобы долго не задерживаться на этом безрассудстве, мы лишь призываем читателей сопоставить его с нашим учением - и тогда сам свет истины даст достаточно аргументов, чтобы разгромить схоластов. Ибо для них вопрос состоит не в том, насколько вера сокрыта незнанием и невежеством. Напротив, они убеждены, что те, кто сам оглупляет себя, не желая ничего знать, и даже похваляется своей глупостью, веруют так, как нужно, поскольку принимают авторитет и суждение Церкви, ничего в них не понимая. Как будто Писание во множестве мест не учит, что понимание неразрывно связано с верой.

4. Nos vero fidem, quandiu in mundo peregrinamur, implicitam esse concedimus, non solum quia nos multa adhuc latent: sed quia multis errorum nebulis circundati, non omnia assequimur. Nam perfectissimi cuiusque summa sapientia est proficere, placidaque docilitate longius eniti. Itaque fideles hortatur Paulus, ut siqua de re alii ab aliis dissentiant, expectent revelationem [Philip. 3. c. 15]. Et sane experientia docet, donec carne simus exuti, minus nos assequi quam optandum esset; ac quotidie legendo in multos obscuros locos incidimus, qui nos ignorantiae coarguunt. Atque hoc fraeno in modestia nos Deus retinet, fidei mensuram singulis assignans,² ut optimus etiam quisque doctor ad discendum paratus sit. Ac insignia huius fidei implicitae exempla in Christi discipulis notare licet, antequam plenam illuminationem adepti essent. Videmus quam 12 difficulter rudimenta ipsa gustent, ut haesitent in minimis quibusque, ut a magistri ore pendentes, non tamen multum promoveant; quinetiam, dum ad monumentum accurrunt mulierum admonitu^a, resurrectio magistri^b illis instar somnii est.¹ Quum illis fidei testimonium ante reddiderit Christus, ea prorsus fuisse vacuos dicere fas non est: imo, nisi persuasi fuissent Christum resurrecturum esse, concidisset in illis omne studium. Nec vero superstitio traxit mulieres, ut cadaver hominis extincti aromatibus condirent de cuius vita nulla spes foret: sed quanvis fidem haberent eius verbis, quem sciebant veracem esse: ruditas tamen, quae adhuc occupabat eorum mentes, fidem caligine obvolvit, ut essent fere attoniti. Unde etiam dicuntur tunc demum credidisse, ubi re ipsa ab ipsis comperta fuit sermonum Christi veritas: non quod credere inceperint, sed quia occultae fidei semen, quod in eorum cordibus velut emortuum erat, tunc recepto vigore emersit. Vera ergo in illis fuit, sed implicita fides: quia reverenter Christum pro unico doctore amplexi erant. Deinde ab ipso edocti, statuebant sibi esse authorem salutis, denique credebant e caelo venisse, ut per gratiam Patris discipulos illuc colligeret.^c Nec vero familiarior huius rei probatio quaerenda est quam quod in cunctis semper mixta est fidei incredulitas.

4. Or nous confessons bien que la foy, cependant que nous sommes pelerins au monde, est tousjours enveloppée: non seulement pource que beaucoup de choses nous sont encores incogneues, mais pource qu’estans enveloppez de beaucoup de nuées d’erreurs, nous ne comprenons pas tout ce qui seroit à souhaitter. Car la sagesse souveraine des plus parfaits est de profiter et de tirer plus outre, se rendans dociles et debonnaires. Et pourtant sainct Paul exhorte les fideles, s’ils sont differens l’un d’avec l’autre en quelque chose, d’attendre plus ample revelation (Phil. 3:15). Et l’experience nous enseigne, que nous ne comprenons pas ce qui seroit à desirer, jusques à ce que nous soyons despouillez de nostre chair. Journellement aussi en lisant l’Escriture, nous rencontrons beaucoup de passages obscurs, qui nous arguent et conveinquent d’ignorance: et par ceste bride Dieu nous retient en modestie, c’est d’assigner à chacun certaine mesure et portion de foy, à ce que le plus grand docteur et le plus habile soit prest d’estre enseigné. Nous avons plusieurs beaux et notables exemples de telle foy implicite aux disciples de nostre Seigneur Jesus, devant qu’ils fussent pleinement illuminez. Nous voyons combien il leur a esté difficile de gouster les premiers rudimens: comment ils ont hesité et fait scrupule en choses bien petites: et encores qu’ils pendissent assiduellement de la bouche de leur maistre, combien peu ils ont esté avancez. Qui plus est, estans venus au sepulchre, la resurrection, de laquelle ils avoyent ouy tant parler, leur est comme songe. Puis que Jesus Christ leur avoit desja rendu tesmoignage qu’ils croyoyent, il n’est pas licite de dire qu’ils fussent du tout vuides de foy: mesmes s’ils n’eussent esté persuadez que Jesus Christ devoit ressusciter, toute affection de le suyvre eust esté abbatue en eux; comme aussi les femmes n’ont pas esté induites de superstition, pour oindre de leurs onguens aromatiques un corps mort, auquel il n’y eust nul esperance de vie: mais combien qu’elles adjoustassent foy aux parolles du Fils de Dieu, lequel elles savoyent estre veritable: toutesfois la rudesse qui occupoit encores leurs esprits, a tenu leur foy entortillée en tenebres, tellement qu’ils se sont trouvez esperdus. Et pour ceste cause il est dit, qu’ayans apperceu à l’œil la verité des parolles de nostre Seigneur Jesus, finalement ils ont creu: non pas que lors ils ayent commencé de croire, mais pource que la semence de foy laquelle. estoit comme morte en leurs cœurs, a resprins vigueur pour fructifier. Il y a eu donques vraye foy en eux, mais enveloppée: pource qu’ils avoyent receu en telle reverence qu’il appartient le Fils de Dieu, pour leur docteur unique. Pour le second, estans enseignez de luy ils le tenoyent pour autheur de leur salut. Finalement ils croyoyent qu’il estoit venu du ciel, pour assembler en l’heritage immortel par la grace de Dieu son Pere, ceux qui luy seroyent vrais disciples. Mais de cecy il n’en faut point chercher meilleure preuve ni plus familiere, que ce que chacun sent tousjours en soy quelque incredulité meslée parmi la foy.

4. We grant, that during our pilgrimage in the world, our faith is implicit, not only because many things are yet hidden from our view, but because our knowledge of every thing is very imperfect, in consequence of the clouds of error by which we are surrounded. For the greatest wisdom of those who are most perfect, is to improve, and to press forward with patient docility. Therefore Paul exhorts the faithful, if they differ from each other on any subject, to wait for further revelation.¹⁴³⁷ And experience teaches us, that till we are divested of the flesh, our knowledge falls far short of what might be wished; in reading also, many obscure passages daily occur, which convince us of our ignorance. With this barrier God restrains us within the bounds of modesty, assigning to every one a measure of faith, that even the most learned teacher may be ready to learn. We may observe eminent examples of this implicit faith in the disciples of Christ, before they were fully enlightened. We see with what difficulty they imbibed the first rudiments; how they hesitated even at the most minute particulars; what inconsiderable advances they made even while hanging on the lips of their Master; and when they ran to the grave at the intelligence of the women, his resurrection was like a dream to them. The testimony already borne by Christ to their possession of faith, forbids us to say that they were entirely destitute of it; indeed, if they had not been persuaded that Christ would rise from the dead, they would have felt no further concern about him. The women were not induced by superstition to embalm with spices the body of a deceased man, of whose life there was no hope; but though they credited his declarations, whose veracity they well knew, yet the ignorance, which still occupied their minds, involved their faith in darkness, so that they were almost lost in astonishment. Whence also they are said at length to have believed, when they saw the words of Christ verified by facts; not that their faith then commenced, but the seed of faith, which had been latent, and as it were dead in their hearts, then shot forth 493 with additional vigour. They had therefore a true but an implicit faith, because they received Christ with reverence as their only teacher: being taught by him, they were persuaded that he was the author of their salvation; and they believed that he came from heaven, that through the grace of the Father he might assemble all his disciples there. But we need not seek a more familiar proof of this point, than that some portion of unbelief is always mixed with faith in every Christian.

4. In what sense our faith may be said to be implicit. Examples in the Apostles, in the holy women, and in all believers.

We grant, indeed, that so long as we are pilgrims in the world faith is implicit, not only because as yet many things are hidden from us, but because, involved in the mists of error, we attain not to all. The highest wisdom, even of him who has attained the greatest perfection, is to go forward, and endeavor in a calm and teachable spirit to make further progress. Hence Paul exhorts believers to wait for further illumination in any matter in which they differ from each other, Phil. 3:15).¹ And certainly experience teaches, that so long as we are in the flesh, our attainments are less than is to be desired. In our daily reading we fall in with many obscure passages which 472convict us of ignorance. With this curb God keeps us modest, assigning to each a measure of faith, that every teacher, however excellent, may still be disposed to learn. Striking examples of this implicit faith may be observed in the disciples of Christ before they were fully illuminated. We see with what difficulty they take in the first rudiments, how they hesitate in the minutest matters, how, though hanging on the lips of their Master, they make no great progress; nay, even after running to the sepulchre on the report of the women, the resurrection of their Master appears to them a dream. As Christ previously bore testimony to their faith, we cannot say that they were altogether devoid of it; nay, had they not been persuaded that Christ would rise again, all their zeal would have been extinguished. Nor was it superstition that led the women to prepare spices to embalm a dead body of whose revival they had no expectation; but, although they gave credit to the words of one whom they knew to be true, yet the ignorance which still possessed their minds involved their faith in darkness, and left them in amazement. Hence they are said to have believed only when, by the reality, they perceive the truth of what Christ had spoken; not that they then began to believe, but the seed of a hidden faith, which lay as it were dead in their hearts, then burst forth in vigor. They had, therefore, a true but implicit faith, having reverently embraced Christ as the only teacher. Then, being taught by him, they felt assured that he was the author of salvation: in fine, believed that he had come from heaven to gather disciples, and take them thither through the grace of the Father. There cannot be a more familiar proof of this, than that in all men faith is always mingled with incredulity.

4. Wij nu stemmen toe, dat het geloof, zolang we in de wereld in vreemdelingschap verkeren, "ingewikkeld" is, niet alleen omdat nog veel voor ons verborgen is, maar ook omdat wij, door veel nevels van dwalingen omringd, niet alles leren verstaan. Want de hoogste wijsheid van de allervolmaaktste mens is te vorderen en in kalme leergierigheid verder te streven. Daarom spoort Paulus de gelovigen aan (Filip. 3:15) om, wanneer in enige zaak sommigen van de anderen verschillen van gevoelen, te wachten, totdat het geopenbaard wordt. En voorzeker, de ervaring leert, dat, zolang we dit vlees niet afgelegd hebben, wij minder bereiken, dan te wensen ware. En dagelijks treffen wij bij het lezen vele duistere plaatsen aan, die ons overtuigen van onze onwetendheid. En door deze teugel houdt God ons bij de bescheidenheid, aan een ieder de mate des geloofs toekennend, opdat ook de allerbeste leraar bereid zij om te leren. En merkwaardige voorbeelden van dit "ingewikkeld" geloof kunnen wij opmerken bij de discipelen van Christus, voordat ze een volle verlichting verkregen hadden. Wij zien hoe moeilijk zij de eerste beginselen zelf smaken, zodat ze in de allerkleinste dingen onzeker zijn, zodat ze, hoewel ze voortdurend de Meester horen, toch niet veel vorderen. Ja zelfs, wanneer ze naar het graf snellen op aansporing der vrouwen, is de opstanding van de Meester hun als een droom. Daar Christus tevoren hun een getuigenis van hun geloof gegeven heeft, is het niet geoorloofd te zeggen, dat ze daarvan geheel ontbloot geweest zijn: ja, indien ze niet overtuigd geweest waren, dat Christus zou opstaan, zou alle ijver in hen bezweken zijn. En het was ook geen bijgeloof, dat de vrouwen er toe bracht, om het lijk van een afgestorven mens, omtrent wiens leven geen enkele hoop bestond, met specerijen te balsemen; maar hoewel ze de woorden geloofden van Hem, van wie ze wisten, dat Hij waarachtig was, omhulde toch de onwetendheid, die hun verstand nog bevangen hield, hun geloof met duisternis, zodat ze bijna verbijsterd waren. Daarom wordt van hen ook gezegd, dat ze toen eerst geloofd hebben, toen hun metterdaad de waarheid van Christus' woorden gebleken was: niet dat ze toen begonnen te geloven, maar omdat het zaad van het verborgen geloof, dat in hun harten als het ware verstorven was, toen kracht ontving en opschoot. Dus was in hen een waar, maar "ingewikkeld" geloof; want eerbiedig hadden zij Christus als hun enige leraar aangenomen. Vervolgens door Hem onderwezen, stelden zij vast, dat Hij voor hen de bewerker der zaligheid was. Kortom, zij geloofden, dat Hij uit de hemel gekomen was, om door de genade des Vaders zijn discipelen daarheen te vergaderen. En daarvan is geen nader bewijs te zoeken dan dit, dat bij allen altijd het geloof vermengd is met ongelovigheid.

4. Auch der rechte Glaube ist noch stets mit Irrtum und Unglauben umhüllt

Ich gebe aber zu, daß unser Glaube, solange wir in der Welt Pilgrime sind, „eingewickelt“ ist, und zwar nicht nur, weil uns noch viele Dinge verborgen sind, sondern weil wir auch in dem vielen Nebel des Irrtums, der uns umgibt, nicht alles begreifen können. Denn auch für den Vollkommensten besteht die höchste Weisheit darin, fortzuschreiten und in stiller Gelehrigkeit weiterzustreben. Deshalb ermahnt Paulus die Gläubigen, auf Gottes Offenbarung zu warten, wenn sie in einer Sache untereinander verschiedener Ansicht sind (Phil. 3,15). Die Erfahrung lehrt uns wahrlich, daß wir, solange wir unser Fleisch noch an uns tragen, weniger begreifen, als wir wünschen möchten; und tagtäglich begegnen wir, wenn wir in der Schrift lesen, vielen unverständlichen Stellen, die uns davon überführen, wie unkundig wir noch sind. Durch diesen Zügel hält uns Gott bei der Bescheidenheit; er mißt jedem Einzelnen das „Maß des Glaubens“ (Röm. 12,3) zu, damit auch der beste Lehrer zum Lernen bereit sei.

Besonders deutliche Beispiele dieses „eingewickelten“ Glaubens kann man bei den Jüngern Christi wahrnehmen, ehe sie die volle Erleuchtung empfangen hatten. Da sehen wir, wie schwer sie selbst von den elementarsten Dingen einen Geschmack bekommen, so daß sie gar bei den einfachsten unsicher sind und, obwohl sie am Munde ihres Meisters hängen, doch nicht eben viel Fortschritte machen! Sogar noch, als sie auf die Mahnung der Frauen zum Grabe eilen, erscheint ihnen die Auferstehung ihres Meisters wie ein Traum! Und dabei hatte ihnen Christus vorher bezeugt, daß sie tatsächlich glaubten, so daß wir also nicht sagen dürfen, sie hätten gar keinen Glauben gehabt; ja, wenn sie nicht die Überzeugung gehabt hätten, daß Christus auferstehen würde, so wäre ja aller Eifer in ihnen erloschen. Es war aber auch gewiß nicht Aberglaube, was die Frauen dazu trieb, Christi Leichnam als den eines verstorbenen Menschen, auf dessen Leben man nicht mehr hoffen konnte, mit wohlriechenden Kräutern zu salben. Nein, obwohl sie seinen Worten glaubten - sie wußten doch, daß er wahrhaftig war! - so hatte doch die Stumpfheit, die ihr Gemüt noch umstrickte, in ihnen den Glauben dermaßen mit Finsternis verhüllt, daß sie ganz verwirrt waren! Deshalb heißt es auch von ihnen, sie hätten erst da geglaubt, als ihnen durch die Ereignisse selber die Wahrheit der Reden Jesu zur Gewißheit wurde; nicht, als ob sie erst da angefangen hätten zu glauben, sondern weil das Samenkorn 344 eines verborgenen Glaubens, das in ihrem Herzen wie erstorben war, jetzt erst Kraft erhielt und hervorbrach. Es lebte in ihnen also der wahre Glaube, aber er war noch „eingewickelt“. Denn sie hatten ja Christus in Ehrerbietung als ihren einzigen Lehrer angenommen. Dann kamen sie durch seine Unterweisung auch zu der Gewißheit, er sei der Wirker ihres Heils. Schließlich glaubten sie auch, daß er vom Himmel gekommen war, um durch die Gnade des Vaters auch seine Jünger dahin zu versammeln. Für diesen Zustand (der Jünger und der Frauen) kann man aber keine bekanntere Begründung finden als die, daß in allen Gläubigen der Glaube stets mit Unglauben vermischt ist.

4. 712 Solank ons as vreemdelinge op die wêreld vertoef, bly geloof ’n ’ingewikkelde ’ begrip

Sover dit ons aangaan, gee ons inderdaad toe dat die geloof nog ingewikkeld is solank ons vreemdelinge op die wêreld is, nie alleen omdat baie dinge nog vir ons verborge is nie maar ook omdat die newel van baie dwalings ons nog omring en ons nie alles kan begryp nie.³⁵ Want die hoogste wysheid van die volmaakste mense is om in die geloof te vorder en met kalm leergierigheid voort te beur.³⁶ Daarom spoor Paulus die gelowiges aan om op die openbaring te wag as een miskien oor iets van iemand anders sou verskil.³⁷ Die ervaring leer ons in elk geval dat ons minder bereik as wat ons begeer totdat ons ons van ons vlees ontdoen. Wanneer ons die Skrif lees, kom ons elke dag op duister onderwerpe af wat ons van onkunde aankla. God maak ons met hierdie toom ook beskeie wanneer Hy aan elkeen afsonderlik ’n bepaalde maat van die geloof gee,³⁸ sodat selfs die heel beste geleerde bereid moet wees om nog te leer.

Ons kan ook sonderlinge voorbeelde van hierdie ingewikkelde geloof 713 in Christus se dissipels waarneem voordat hulle die voile verligting ontvang het. Ons sien hoe moeilik hulle juis aan die eerste beginsels van die leer geproe het, sodat hulle selfs oor die geringste aspekte daarvan twyfel. Gevolglik het hulle tog nie baie vordering gemaak nie ofskoon hulle aan die Meester se lippe gehang het. Ja, selfs toe hulle deur die vrouens gewaarsku is en na sy graf toe gehardloop het, was die opstanding van die Meester vir hulle soos ’n droom.³⁹ Omdat Christus egter vooraf vir hulle van die geloof getuig het, mag ons nie sê dat hulle heeltemal sonder geloof was nie; inteendeel, as hulle nie oortuig was dat Christus sou opstaan nie, sou al hulle ywer platgeval het. Dit was ook nie bygeloof wat die vrouens verlei het om ’n dooie mens se liggaam met salf te balsem terwyl hulle geen hoop gehad het dat Hy sal lewe nie. Hoewel hulle sy woorde geglo het omdat hulle geweet het dat Hy waaragtig is, het die onkunde wat hulle verstand nog beset het, hulle geloof in ’n wolk gehul, sodat hulle amper stomgeslaan was. Daarom word daar gesê dat hulle eers begin glo het toe hulle gevind het dat Christus se woorde bewaarheid is - nie dat hulle toe begin glo het nie, maar omdat die saad van die geloof wat in hulle harte verborge en as ’t ware dood was, kragtig geword en ontkiem het. Hulle het dus ’n ware geloof gehad maar dit was nog toegewikkel, terwyl hulle Christus eerbiedig as enigste Meester omhels het. Nadat hulle deur Hom onderrig is, het hulle Hom as die enigste bron van saligheid beskou. Uiteindelik het hulle geglo dat Hy uit die hemel gekom het om deur die genade van sy Vader vir Hom dissipels in die hemel te versamel.⁴⁰ Ons hoef tewens nie ’n bekender bewys hiervoor te soek as die feit dat ongeloof nog altyd onder Christene met geloof gemeng is nie.

4. Итак, мы признаём, что, пока мы - странники в мире, вера всегда остаётся в определённой степени слепой, - не только потому, что многое нам ещё неведомо, но и потому, что запутавшись во множестве заблуждений, мы не понимаем многих вещей так, как следовало бы. Поэтому высшая мудрость наиболее совершенных людей состоит в том, чтобы возрастать и двигаться дальше, оставаясь смиренными и простосердечными. Св. Павел побуждает верующих, если они мыслят о чём-то по-разному, ожидать более полного откровения (Флп 3:15). Опыт учит нас, что мы не постигнем всего, чего желаем, пока не отрешимся от плоти. Каждый день, читая Писание, мы встречаем немало тёмных мест, которые убеждают нас в нашем невежестве; этой уздою Бог удерживает нас в скромности, уделяя каждому его долю и меру веры, так что даже самый великий и искусный учитель должен быть готов учиться.

У нас есть немало прекрасных примечательных примеров слепой веры учеников Господа нашего Иисуса - до того, как они были окончательно просвещены. Мы видим, как им было трудно овладеть начатками учения, как они колебались и сомневались даже относительно самых незначительных вещей и как мало они продвинулись вперёд, хотя постоянно смотрели в рот своему Учителю. Более того, когда они пришли ко гробу, воскресение, о котором они столько раз слышали, казалось им сном. Иисус Христос уже дал им свидетельства, в которые они уверовали, и поэтому нельзя сказать, что они вовсе не имели веры; но поскольку они не были убеждены, что Иисус Христос должен воскреснуть из мёртвых, всякое желание следовать Ему в них угасло. И отнюдь не суеверие побуждало женщин помазать ароматами мёртвое тело, на воскресение которого они ничуть не надеялись. Но хотя они верили словам Сына Божьего, их умы всё же пребывали в неведении и удерживали их веру во мраке, так что их охватила крайняя растерянность. Поэтому сказано, что лишь воочию убедившись в истинности слов Господа Иисуса, ученики наконец уверовали. Не начали веровать, но семя веры, словно умершее в их сердцах, вновь обрело плодоносную силу. У них была истинная вера, но слепая, когда они приняли Сына Божьего как своего единственного Учителя. Позже, наученные Им, они признали в Нём совершителя спасения. И наконец они уверовали, что Иисус Христос пришёл с небес, чтобы по благодати Бога-Отца собрать для бессмертного наследия тех, которые стали истинными Его учениками. Всему этому нет лучшего и более понятного доказательства, нежели чувство, знакомое каждому, - когда к вере примешивается некая частица неверия.

5. Vocare etiam fidem implicitam licet quae tamen proprie nihil aliud est quam fidei praeparatio. Plerosque credidisse Evangelistae referunt qui tantum miraculis in admirationem rapti, non ultra progressi sunt quam Christum esse Messiam qui promissus fuerat: quanvis ne tenui quidem Evangelii doctrina imbuti essent. Talis observantia, quae eos subegit ut Christo libenter^d se subiicerent, ornatur fidei titulo: cuius tamen nonnisi initium fuit. Sic aulicus ille qui de filii sanatione promissioni Christi credidit,² domum reversus, teste Evangelista, denuo credidit [Iohan. 4. g. 53]; nempe quia primo instar oraculi habuit quod audierat ex ore Christi: deinde eius authoritati se addixit, ad recipiendam doctrinam. Quanquam sciendum est, ita fuisse docilem et paratum ad discendum, ut tamen verbum credendi priore loco particularem fidem denotet, secundo loco eum numeret inter discipulos qui nomen Christo 13 dederant.^a Non absimile exemplum in Samaritanis proponit Iohannes, qui mulieris sermoni crediderunt ut fervide ad Christum accurrerent, qui tamen eo audito sic loquuntur, Iam non credimus ob sermonem tuum, sed eum audivimus, et scimus quod servator sit mundi [Iohan. 4. f. 42]. Ex his patet, eos etiam qui primis elementis nondum sunt imbuti, modo ad obediendum ferantur, vocari fideles, non quidem proprie, sed quatenus Deus pro sua indulgentia pium illum affectum tanto honore dignatur. Sed haec docilitas cum proficiendi desiderio longe distat a crassa ignorantia, in qua torpent qui fide implicita (qualis fingitur a Papistis) contenti sunt. Nam si Paulus severe eos damnat qui semper discentes, nunquam ad scientiam veritatis perveniunt [2. Tim. 3. b. 7], quanto graviorem ignominiam merentur qui data opera affectant nihil scire?

5. Semblablement nous pouvons appeler Foy ce qui, à proprement parler, n’est qu’une preparation à icelle. Les Evangelistes recitent que plusieurs ont creu, lesquels seulement ont esté ravis par les miracles de Jesus Christ, pour l’avoir en admiration, sans passer plus outre que de le tenir pour le Redempteur qui avoit esté promis: combien qu’ils n’eussent cogneu la doctrine de l’Evangile que bien peu, et quasi rien. Telle reverence qui les a domté pour s’assujettir à Jesus Christ, est ornée du tiltre de foy, combien que ce ne fust qu’un petit commencement. Et voila comment l’homme de Cour, lequel avoit creu à la promesse de Jesus Christ touchant la garison de son fils, quand il est retourné à la maison a creu de rechef, selon sainct Jean: voire, pource que du premier coup il a tenu pour oracle du ciel ce qu’il avoit ouy de la bouche de Jesus Christ: et puis il s’est addonné à l’authorité d’iceluy, pour recevoir sa doctrine (Jean 4:53; 8:30). Toutesfois il faut savoir qu’il s’est tellement rendu docile et disposé à apprendre, que ce mot de Croire au premier lieu de ce passage de sainct Jean, denote une foy particuliere: au second lieu il s’estend plus loin, c’est de mettre cest homme au reng des disciples de nostre Seigneur, lesquels faisoyent profession d’adherer à luy. Sainct Jean nous propose un exemple assez semblable aux Samaritains, lesquels ayans creu à la parolle qui leur avoit esté annoncée par la femme, accourent ardemment à Jesus Christ, qui est un commencement de foy: mais l’ayans ouy ils disent, Nous ne croyons plus pour ta parolle, mais d’autant que nous l’avons ouy, et que nous savons qu’il est le Sauveur du monde (Jean 4:42). Il appert de ces tesmoignages, que ceux mesmes qui ne sont point encores abbreuvez des premiers elemens, moyennant qu’ils soyent enclins et duits à obeir à Dieu, sont nommez fideles: non pas proprement, mais d’autant que Dieu par sa liberalité fait cest honneur à leur affection. Au reste, une telle docilité avec desir d’apprendre, est bien diverse de ceste lourde ignorance, en laquelle croupissent et sont endormis ceux qui se contentent de leur foy implicite, telle que les Papistes imaginent. Car si sainct Paul condamne rigoureusement ceux qui en apprenant ne parviennent jamais à la science de verité, de combien plus grand opprobre et vitupere sont dignes ceux qui de propos deliberé appetent de ne rien savoir (2 Tim. 3:7)?

5. We may also style that an implicit faith, which in strict propriety is nothing but a preparation for faith. The evangelists relate that many believed, who, only being filled with admiration at the miracles of Christ, proceeded no further than a persuasion that he was the promised Messiah, although they had little or no knowledge of evangelical doctrine. Such reverence, which induced them cheerfully to submit themselves to Christ, is dignified with the title of faith, of which, however, it was merely the commencement. Thus the nobleman, or courtier, who believed the promise of Christ concerning the healing of his son, when he returned to his house,¹⁴³⁸ according to the testimony of the evangelist, believed again; that is, first he esteemed as an oracle what he had heard from the lips of Christ; but afterwards he devoted himself to his authority to receive his doctrine. It must be understood, however, that he was docile and ready to learn; that the word believe, in the first place, denotes a particular faith; but in the second place, it numbers him among the disciples who had given their names to Christ. John gives us a similar example in the Samaritans, who believed the report of the woman, so as to run with eagerness to Christ; but who, after having heard him, said to the woman, “Now we believe, not because of thy saying; for we have heard him ourselves, and know, that this is indeed the Christ, the Saviour of the world.”¹⁴³⁹ Hence it appears, that persons not yet initiated into the first elements, but only inclined to obedience, are called believers; not, indeed, with strict propriety, but because God, in his goodness, distinguishes that pious disposition with such a great honour. But this docility, connected with a desire of improvement, is very remote from that gross ignorance which stupefies those who are content with such an implicit faith as the Papists have invented. For if Paul severely condemns those who are “ever learning, yet never come to the knowledge of the truth,”¹⁴⁴⁰ how much greater ignominy do they deserve who make it their study to know nothing!

5. In some, faith is implicit, as being a preparation for faith. This, however, widely different from the implicit faith of the Schoolmen.

We may also call their faith implicit, as being properly nothing else than a preparation for faith. The Evangelists describe many as having believed, although they were only roused to admiration by the miracles, and went no farther than to believe that Christ was the promised Messiah, without being at all imbued with Evangelical doctrine. The reverence which subdued them, and made them willingly submit to Christ, is honored with the name of faith, though it was nothing but the commencement of it. Thus the nobleman who believed in the promised cure of his son, on returning home, is said by the Evangelist (John 4:53) to have again believed; that is, he had first received the words which fell from the lips of Christ as an oracular response, and thereafter submitted to his authority and received his doctrine. Although it is to be observed that he was docile and disposed to learn, yet the word “believed” in the former passage denotes a particular faith, and in the latter gives him a place among those disciples who had devoted themselves to Christ. Not unlike this is the example which John gives of the Samaritans who believed the women, and eagerly hastened to Christ; but, after they had heard him, thus express themselves, “Now we believe, not because of thy saying, for we have heard him ourselves, and know 473that this is indeed the Christ, the Savior of the world,” (John 4:42). From these passages it is obvious, that even those who are not yet imbued with the first principles, provided they are disposed to obey, are called believers, not properly indeed, but inasmuch as God is pleased in kindness so highly to honor their pious feeling. But this docility, with a desire of further progress, is widely different from the gross ignorance in which those sluggishly indulge who are contented with the implicit faith of the Papists. If Paul severely condemns those who are “ever learning, and never able to come to the knowledge of the truth,” how much more sharply ought those to be rebuked who avowedly affect to know nothing?

5. Men kan ook een "ingewikkeld" geloof noemen, wat echter eigenlijk niets anders is dan een voorbereiding des geloofs. De evangelisten melden van zeer velen, dat ze geloofd hebben, die, slechts door de wondertekenen gebracht tot bewondering, niet verder gegaan zijn, dan te geloven, dat Christus de Messias was, die beloofd was, hoewel ze zelfs niet in een gering deel van de leer des evangelies waren onderwezen geworden. Zulk een verering, die hen er toe bracht om zich gaarne aan Christus te onderwerpen, wordt versierd met de naam geloof, hoewel ze daarvan slechts het begin was. Zo heeft die hoveling die aangaande de gezondmaking van zijn zoon Christus' belofte geloofd had, toen hij thuis gekomen was, volgens het getuigenis van de evangelist (Joh. 4:53) opnieuw geloofd. Namelijk omdat hij eerst voor een Godsspraak hield, wat hij gehoord had uit de mond van Christus, en daarna zich aan diens gezag onderworpen heeft om zijn leer aan te nemen. Trouwens men moet weten, dat hij zo leergierig was en bereid om te leren, dat het woord geloven in de eerste plaats een bijzonder geloof aanduidt, en in de tweede plaats hem rekent onder de discipelen, die zich aan Christus hadden gewijd. Een dergelijk voorbeeld stelt Johannes ons voor in de Samaritanen die de woorden der vrouw geloofden, zodat ze vurig naar Christus liepen, maar die toch, na Hem gehoord te hebben, aldus spreken (Joh. 4:42) : "Wij geloven niet meer om uws zeggens wil, maar wij hebben Hem gehoord, en weten dat Hij de Zaligmaker der wereld is." Hieruit blijkt, dat ook zij, die nog niet in de eerste beginselen onderwezen zijn, als zij zich maar laten leiden tot gehoorzaamheid, gelovigen genoemd worden, wel niet in eigenlijke zin, maar inzoverre als God, naar zijn goedertierenheid, die vrome gezindheid zulk een eer waardig keurt. Maar deze leerzaamheid, verbonden met het verlangen om vorderingen te maken, verschilt zeer veel van de grove onwetendheid, waarin zij suffen, die met een "ingewikkeld" geloof (zoals het door de pausgezinden verzonnen wordt) tevreden zijn. Want indien Paulus (2 Tim. 3:7) gestreng hen veroordeelt, die altijd lerend, nooit tot de kennis der waarheid komen, hoeveel zwaarder smaad verdienen dan zij, die met opzet er naar streven niets te weten?

5. "Eingewickelter" Glaube als Vorstufe zum Glauben

Auch da mag man von einem „eingewickelten“ Glauben sprechen, wo es sich eigentlich bloß um eine Vorbereitung zum Glauben handelt. Die Evangelisten berichten, daß sehr viele Leute „geglaubt“ hätten, die doch bloß von den Wundern zur Bewunderung hingerissen waren und keine weitere Erkenntnis erlangt hatten, als daß Christus der verheißene Messias sei; (so wird berichtet,) obwohl diese Leute doch von der wirklichen Lehre des Evangeliums noch gar keinen Schimmer hatten. Diese Ehrerbietung, die sie dazu brachte, daß sie sich Christus freiwillig und gern unterwarfen, wird mit dem Namen „Glaube“ geschmückt, obwohl sie doch in Wirklichkeit erst der Anfang dazu war. So hat der Königische zunächst der Verheißung Christi geglaubt, sein Sohn sollte gesund werden (Joh. 4,50), und dann, als er nach Hause zurückgekehrt war, hat er nach dem Zeugnis des Evangelisten aufs neue geglaubt (Joh. 4,53). Im ersten Fall hat er eben das, was er aus Christi Munde hörte, als einen Gottesspruch angesehen; beim zweiten Male unterwarf er sich seiner Autorität und nahm seine Lehre an. Doch müssen wir uns vergegenwärtigen: so gelehrig und lernbereit er auch war, so bezeichnet das Wort „Glauben“ im ersten Fall bloß einen „besonderen“ Glauben (particularis fides), während es im zweiten Falle diesen Königischen zu den Jüngern zählt, die sich zu Christus bekannten. Ein ähnliches Beispiel berichtet uns Johannes auch von den Samaritern: sie glaubten zunächst den Worten der Frau und eilten daraufhin eifrig zu Christus hin; nachdem sie ihn aber gehört hatten, sagten sie: „Wir glauben nun hinfort nicht um deiner Rede willen; wir haben selber gehört und erkannt, daß dieser ist wahrlich Christus, der Welt Heiland“ (Joh. 4,42). Wir sehen hier, wie Leute, die noch nicht einmal den ersten Unterricht empfangen haben, wenn sie nur zum Gehorsam bereit sind, schon als Gläubige bezeichnet werden, zwar nicht im eigentlichen Sinne, sondern sofern Gott in seiner Güte diese fromme Regung solcher Ehre würdigt. Aber diese Gelehrigkeit, der das Begehren innewohnt, weiter fortzuschreiten, ist doch etwas ganz anderes, als die grobe Unwissenheit, in der solche Menschen stumpfsinnig dahinleben, die sich mit jenem „eingewickelten“ Glauben im Sinne der papistischen Phantasterei zufrieden geben! Wenn Paulus ein hartes Verdammungswort gegen die schleudert, die da „lernen immerdar, und können nimmer zu Erkenntnis der Wahrheit kommen“ (2. Tim. 3,7) - wieviel schlimmere Schmach verdienen dann Leute, die sich mit voller Absicht vornehmen, nichts zu wissen!

5. Voorbereiding vir die geloof

Ons kan dit wat niks anders as ’n voorbereiding vir die geloof is nie, ook implisiete geloof noem.⁴¹ Die verkondigers van die evangelie vertel dat baie mense geglo het terwyl hulle in der waarheid net deur Christus se wonderwerke oorstelp en oorreed was. Hulle het egter nie verder gevorder as (om te dink) dat Christus die Messias was wat aan hulle belowe is nie. Nogtans was hulle nie eens met ’n greintjie van die leer van die evangelie deurtrek nie. So ’n eerbied wat hulle gedwing het om 714 hulle gewillig aan Christus te onderwerp, word met die woord geloof versier, terwyl dit niks anders as net die begin van die geloof was nie.⁴² So het die hofdienaar wat Christus se belofte dat sy seun gesond sou word, geglo het, huis toe gegaan⁴³ en, volgens die skrywer van die Evangelie, van vooraf geglo.⁴⁴ Hy het dit sekerlik gedoen omdat hy Christus se woorde as ’n profesie beskou het. Daarna het hy hom aan Christus se gesag onderwerp om sy leer te ontvang. Tog moet ons weet dat hy so ontvanklik en leerbereid⁴⁵ was dat die woord geloof in die eerste stelling op ’n besondere geloof dui en dat hy hom in die tweede stelling onder die dissipels reken wat hulle aan Christus oorgegee het.⁴⁶ Johannes gee ons ’n soortgelyke voorbeeld in die geval van die Samaritane. Hulle het die vrou se woorde geglo en ylings na Hom toe gehardloop. Toe hulle Hom gehoor het, het hulle vir haar gesê: “Ons glo jou woorde nou nie meer nie maar ons het Hom self gehoor en ons weet dat Hy die Verlosser van die wêreld is”.⁴⁷ Hieruit is dit duidelik dat selfs mense wat nog nie met die eerste beginsels deurdrenk was nie, gelowiges genoem word mits hulle hulle laat meevoer om Hom te gehoorsaam. Dit is egter nie werklik nie maar slegs in soverre God na sy barmhartigheid hulle vroom gevoel so ’n groot eer waardig geag het. Maar hierdie leergierigheid met die begeerte om daarin vordering te maak verskil ver van die growwe onkunde waardeur die mense lamgeslaan is wat tevrede is met ’n implisiete geloof soos die pousgesindes versin. Want as Paulus die mense streng veroordeel wat altyddeur leer maar nooit tot kennis van die waarheid kom nie,⁴⁸ hoeveel swaarder skande verdien die mense dan nie wat opsetlik daarna streef om niks te weet nie?

5. Таким образом, мы можем назвать верой то, что, собственно говоря, является только приготовлением к ней. Евангелисты рассказывают, что многие уверовали, будучи лишь изумлены чудесами Иисуса Христа, восхитившись Им, и приняли Его как обетованного Искупителя, хотя мало знали евангельское учение или не знали вообще. Подобное почитание, охватившее их и подчинившее Иисусу Христу, удостаивается звания веры, несмотря на то, что это только самоё её начало.

У св. Иоанна (Ин 4:53) мы видим, как царедворец, поверивший обещанию Иисуса Христа исцелить его сына, вернувшись домой, тотчас уверовал, потому что услышанное из уст Иисуса Христа он воспринял как вещание небесного оракула. А затем он подчинился его власти, дабы принять Христово учение. При этом нужно иметь в виду, что у этого царедворца возрастало предрасположение к послушанию и учению. Так что слово «поверил» в начале этого отрывка [Ин 4:50] означает один род веры; слово «уверовал» в дальнейшем изложении [Ин 4:53] имеет более глубокий смысл и включает этого человека в число учеников нашего Господа, то есть людей, открыто присоединившихся к Нему. Св. Иоанн даёт нам ещё один похожий пример. Он относится к самарянам, которые, уверовав по слову женщины, устремились к Иисусу Христу. Это начало веры. Но услышав Его самого, они сказали: «Уже не по твоим речам веруем, ибо сами слышали и узнали, что Он истинно Спаситель мира» (Ин 4:42).

Из этих свидетельств обнаруживается, что люди, ещё не усвоившие даже первоначальных элементов, благодаря их склонности повиноваться Богу называются верующими, но не в собственном смысле слова, а потому, что Бог по своей щедрости оказывает им эту честь за само их устремление. Подобная покорность, сопряжённая с желанием учиться, резко отличается от злостного невежества, в котором коснеют и засыпают люди, удовлетворяющиеся своей слепой верой в том виде, в каком её представляют себе паписты. И если св. Павел сурово осуждает «всегда учащихся и никогда не могущих дойти до познания истины» (2 Тим 3:7), то насколько же большего позора и поношения заслуживают те, кто по собственной воле не желают ничего познавать!

6. | Haec igitur^b vera est Christi cognitio, si eum qualis offertur a Patre^c suscipimus, nempe || Evangelio suo vestitum: quia sicuti in scopum fidei nostrae ipse destinatus est, ita nonnisi praeeunte Evangelio recta ad eum tendemus. Et certe illic nobis aperiuntur thesauri gratiae: quibus clausis, parum nobis Christus prodesset.^d || Sic Paulus fidem doctrinae individuam comitem addit his verbis, Non ita didicistis Christum: si quidem edocti estis quae sit veritas in Christo [Ephes. 4. e. 20].¹ Neque sic tamen ad Evangelium restringo fidem quin fatear a Mose et Prophetis traditum fuisse quod ad eam aedificandam sufficeret: sed quia plenior Christi manifestatio in Evangelio exhibita 14 est, merito vocatur a Paulo doctrina fidei.¹ Qua etiam ratione alibi dicit, fidei adventu Legem abolitam fuisse [Rom. 10. a. 4]: hac voce comprehendens novum et insolitum docendi genus, quo Patris misericordiam magis illustravit, et de salute nostra certius testatus est Christus ex quo apparuit magister. Quanquam facilior erit et aptior methodus, si gradatim a genere ad speciem descendimus. || ^aPrincipio admonendi sumus, perpetuam esse fidei relationem cum verbo, nec magis ab eo posse divelli, quam radios a sole, unde oriuntur^b. || Ideo apud Iesaiam clamat Deus, Audite me, et vivet anima vestra [Iesa. 55. a. 3]. Et hunc eundem fidei fontem demonstrat Iohannes his verbis, Haec scripta sunt ut credatis [Iohan. 20. g. 31]. Propheta quoque hortari volens populum ad fidem, Hodie (inquit) si vocem eius audieritis [Psal. 95. c. 8]²; et audire passim accipitur pro credere. Denique non frustra Deus apud Iesaiam hac nota discernit filios Ecclesiae ab extraneis, quod omnes erudiet, ut sint ab ipso edocti [Iesa. 54. e.^c 13]; quia si promiscuum esset beneficium, cur ad paucos dirigeret sermonem?^d Cui respondet quod passim Evangelistae fideles et discipulos ponunt tanquam synonyma, ac praesertim Lucas in Actis Apostolorum saepius; quin etiam hoc epitheton ad mulierem usque extendit, Act. 9³ [Act. 6. a. 1. 2. b. 7, et 9. a. 1. b. 10. d. 19. 25. e. 26. g. 38, et 11. d. 26. 29 et 13. g. 52, et 14. 15. 16. 18. 19. 20. 21⁴]. || Quare si ab hoc scopo in quem collimare debet, vel minimum deflectit fides, naturam suam non retinet,^e || sed incerta est credulitas, et vagus mentis error. Idem verbum basis est, qua fulcitur et sustinetur: unde si declinat, corruit. || Tolle igitur verbum, et nulla iam restabit fides. Non hic disputamus an ad seminandum Dei sermonem, unde fides concipiatur, necessarium sit hominis ministerium, quod alibi tractabimus:⁵ sed verbum ipsum, utcunque ad nos deferatur, instar speculi 15 esse dicimus, in quo Deum intueatur^a fides. Sive igitur hominis operam in hoc Deus adhibeat, sive sola sua virtute operetur, semper tamen iis quos ad se trahere vult, per verbum suum se repraesentat. || Unde et fidem definit Paulus obedientiam quae praestatur Evangelio, Rom. 1. a. 5. et alibi obsequium fidei laudat in Philippensibus [Philip. 2. c. 17].¹ || Neque enim unum id in fidei intelligentia agitur, ut Deum esse noverimus, sed etiam, imo hoc praecipue, ut qua sit erga nos voluntate, intelligamus. || Neque enim scire quis in se^b sit, tantum nostra refert, sed qualis esse nobis velit. Iam ergo habemus fidem esse divinae erga nos voluntatis notitiam ex eius verbo perceptam. || Huius autem fundamentum est, praesumpta de veritate Dei persuasio.² De cuius certitudine, quandiu secum animus tuus disceptabit, dubiae et infirmae, vel potius nullius authoritatis erit verbum. Neque etiam sufficit Deum credere veracem, qui nec fallere nec mentiri possit, nisi constituas proculdubio, quicquid ab ipso prodit, sacrosanctam esse et inviolabilem veritatem.³

6. Voicy donc la vraye cognoissance de Jesus Christ, que nous le recevions tel qu’il nous est offert du Pere: assavoir vestu de son Evangile. Car comme il nous est destiné pour le but de nostre foy: aussi d’autrepart jamais nous ne tendrons droict à luy, sinon estans guidez par l’Evangile. Et de fait c’est là que les thresors de grace nous sont ouverts, lesquels nous estans fermez, Jesus Christ ne nous profiteroit gueres. Voyla pourquoy sainct Paul accompagne la doctrine avec la foy d’un lien inseparable, disant, Vous n’avez point ainsi apprins Jesus Christ, si vous avez esté enseignez quelle est sa verité (Ephes. 4:20, 21). Non pas que je restreigne tellement la foy à l’Evangile, que je ne confesse que ce qu’ont enseigné Moyse et les Prophetes suffisoit pour lors à la bien edifier: mais pource qu’il en a une manifestation plus ample en l’Evangile, sainct Paul non sans cause l’appelle doctrine de foy (1 Tim. 4:6). Pour laquelle raison il dit en un autre passage, qu’à l’advenement de la foy la Loy a esté abolie, signifiant par ce mot la façon nouvelle d’enseigner qui a esté apportée par le fils de Dieu, d’autant qu’il a beaucoup mieux esclairci la misericorde de son Pere: et nous ayant esté ordonné maistre et docteur, nous a plus familierement testifié de nostre salut (Rom. 10:4). Toutesfois la procedure nous sera plus aisée si nous descendons par degrez du general au special. En premier lieu soyons advertis qu’il y a une correspondance de la foy avec la parolle, dont elle ne peut estre separée ne distraite, non plus que les rayons du soleil, lequel les produit. Et voyla pourquoy Dieu crie par Isaie, Escoutez moy, et vostre ame vivra (Is. 55:3)! Sainct Jean aussi monstre que telle est la source de la foy, en disant, Ces choses sont escrites afin que vous croyez (Jean 20:31). Et le Prophete voulant exhorter le peuple à croire, Aujourdhuy, dit-il, si vous oyez sa voix (Ps. 95:8). Bref, ce mot d’Ouir communement se prend pour croire. Pour conclusion, Dieu ne discerne point en vain par ceste marque les enfans de l’Eglise d’avec les estrangers: c’est qu’il les enseignera pour les avoir escoliers. A quoy respond ce que sainct Luc met par cy par là ces deux mots comme equivalens, Fideles et Disciples: mesmes estend ou titre jusques à une femme (Act. 6:1, 2, 7; 9:1, 10, 19, 25, 26, 36; 11:26, 29; 13:52; 14:20, 28; 20:1). Parquoy si la foy decline tant peu que ce soit de ce blanc, auquel elle doit prendre sa visée, elle ne retient plus sa nature: mais est une credulité incertaine, et erreur vagant ça et là Icelle mesme parolle est le fondement dont elle est soustenue et appuyée: duquel si elle est retirée, incontinent elle trebuche. Qu’on oste donc la Parolle, et il ne restera plus nulle foy. Nous ne disputons pas yci, assavoir-mon si le ministere de l’homme est necessaire pour semer la Parolle, dont la foy soit conceue: ce que nous traiterons en un autre lieu. Mais nous disons que la Parolle, de quelque part qu’elle nous soit apportée, est comme un miroir auquel la foy doit regarder et contempler Dieu. Pourtant soit que Dieu s’aide en cela du service de l’homme, soit qu’il besongne par sa seule vertu: neantmoins il se represente tousjours par sa parolle à ceux qu’il veut tirer à soy. Dont aussi sainct Paul nomme la foy Obeissance qu’on rend à l’Evangile. Et ailleurs il loue le service et promptitude de la foy qui estoit aux Philippiens (Rom. 1:5; Phil. 2:17). Car il n’est pas question seulement en l’intelligence de la foy, que nous cognoissions qu’il y a un Dieu: mais principalement il est requis d’entendre de quelle volonté il est envers nous. Car il ne nous est pas seulement utile de savoir quel il est en soy, mais quel il nous veut estre. Nous avons donc desja que la foy est une cognoissance de la volonté de Dieu prinse de sa parolle. Le fondement d’icelle est la persuasion qu’on a de la verité de Dieu: de laquelle cependant que ton cœur n’a point la certitude resolue, la parolle a son authorité bien debile ou du tout nulle en toy. Davantage, il ne suffit pas de croire que Dieu est veritable, qu’il ne puisse mentir ne tromper, si tu n’as ceste resolution, que tout ce qui procede de luy, est verité ferme et inviolable.

6. This, then, is the true knowledge of Christ—to receive 494 him as he is offered by the Father, that is, invested with his gospel; for, as he is appointed to be the object of our faith, so we cannot advance in the right way to him, without the guidance of the gospel. The gospel certainly opens to us those treasures of grace, without which Christ would profit us little. Thus Paul connects faith as an inseparable concomitant with doctrine, where he says, “Ye have not so learned Christ; if so be ye have been taught by him, as the truth is in Jesus.”¹⁴⁴¹ Yet I do not so far restrict faith to the gospel, but that I admit Moses and the prophets to have delivered what was sufficient for its establishment; but because the gospel exhibits a fuller manifestation of Christ, it is justly styled by Paul, “the words of faith and of good doctrine.”¹⁴⁴² For the same reason, in another place, he represents the law as abolished by the coming of faith;¹⁴⁴³ comprehending under this term the new kind of teaching, by which Christ, since his appearance as our Master, has given a brighter display of the mercy of the Father, and a more explicit testimony concerning our salvation. The more easy and convenient method for us will be, to descend regularly from the genus to the species. In the first place, we must be apprized, that faith has a perpetual relation to the word, and can no more be separated from it, than the rays from the sun, whence they proceed. Therefore God proclaims by Isaiah, “Hear, and your souls shall live.”¹⁴⁴⁴ And that the word is the fountain of faith, is evident from this language of John: “These are written, that ye might believe.”¹⁴⁴⁵ The Psalmist also, intending to exhort the people to faith, says, “To-day, if ye will hear his voice;”¹⁴⁴⁶ and to hear, generally means to believe. Lastly, it is not without reason that in Isaiah, God distinguishes the children of the Church from strangers, by this character, that they shall all be his disciples, and be taught by him;¹⁴⁴⁷ for, if this were a benefit common to all, why should he address himself to a few? Correspondent with this is the general use of the words “believers,” and “disciples,” as synonymous, by the evangelists, on all occasions, and by Luke in particular, very frequently in the Acts of the Apostles; in the ninth chapter of which, he extends the latter epithet even to a woman. Wherefore, if faith decline in the smallest degree from this object, towards which it ought to be directed, it no longer retains its own nature, but becomes an uncertain credulity, and an erroneous excursion of the mind. The same Divine word is the foundation by which faith is sustained and supported, from which it cannot be moved without an immediate downfall. Take away the word, then, and there will be no faith left. We are not here 495 disputing whether the ministry of men be necessary to disseminate the word of God, by which faith is produced, which we shall discuss in another place; but we assert, that the word itself, however it may be conveyed to us, is like a mirror, in which faith may behold God. Whether, therefore, God in this instance use the agency of men, or whether he operate solely by his own power, he always discovers himself by his word to those whom he designs to draw to himself.¹⁴⁴⁸ Whence Paul defines faith as an obedience rendered to the gospel, and praises the service of faith.¹⁴⁴⁹ For the apprehension of faith is not confined to our knowing that there is a God, but chiefly consists in our understanding what is his disposition towards us. For it is not of so much importance to us to know what he is in himself, as what he is willing to be to us. We find, therefore, that faith is a knowledge of the will of God respecting us, received from his word. And the foundation of this is a previous persuasion of the Divine veracity; any doubt of which being entertained in the mind, the authority of the word will be dubious and weak, or rather it will be of no authority at all. Nor is it sufficient to believe that the veracity of God is incapable of deception or falsehood, unless you also admit, as beyond all doubt, that whatever proceeds from him is sacred and inviolable truth.

6. The word of God has a similar relation to faith, the word being, as it were, the source and basis of faith, and the mirror in which it beholds God. Confirmation from various passages of Scripture. Without the knowledge of the word there can be no faith. Sum of the discussion of the Scholastic doctrine of implicit faith.

The true knowledge of Christ consists in receiving him as he is offered by the Father, namely, as invested with his Gospel. For, as he is appointed as the end of our faith, so we cannot directly tend towards him except under the guidance of the Gospel. Therein are certainly unfolded to us treasures of grace. Did these continue shut, Christ would profit us little. Hence Paul makes faith the inseparable attendant of doctrine in these words, “Ye have not so learned Christ; if so be that ye have heard him, and have been taught by him, as the truth is in Jesus,” (Eph. 4:20, 21). Still I do not confine faith to the Gospel in such a sense as not to admit that enough was delivered to Moses and the Prophets to form a foundation of faith; but as the Gospel exhibits a fuller manifestation of Christ, Paul justly terms it the doctrine of faith (1 Tim. 4:6). For which reason, also he elsewhere says, that, by the coming of faith, the Law was abolished (Rom. 10:4),including under the expression a new and unwonted mode of teaching, by which Christ, from the period of his appearance as the great Master, gave a fuller illustration of the Father’s mercy, and testified more surely of our salvation. But an easier and more appropriate method will be to descend from the general to the particular. First, we must remember, that there is an inseparable relation between faith and the word, and that these can no more be disconnected from each other than rays of light from the sun. Hence in Isaiah the Lord exclaims, “Hear, and your soul shall live,” (Is. 4:3). And John points to this same fountain of faith in the following words, “These are written that ye might believe,” (John 20:31). The Psalmist also exhorting the people to faith says, “To-day, if ye will hear his voice,” (Ps. 95:7), to hear being uniformly taken for to believe. In fine, in Isaiah the Lord distinguishes the members of the Church from strangers by this mark, “All thy children shall be taught of the Lord,” (Is. 54:13); for if the benefit was indiscriminate, why should he address his words only to a few? Corresponding with this, the Evangelists uniformly employ the terms believers and disciples as synonymous. This is done especially by Luke in several passages of the Acts. He even applies the term disciple to a woman (Acts 9:36). Wherefore, if faith declines in the least degree from the mark at which it ought to 474aim, it does not retain its nature,but becomes uncertain credulity and vague wandering of mind. The same word is the basis on which it rests and is sustained. Declining from it, it falls. Take away the word, therefore, and no faith will remain. We are not here discussing, whether, in order to propagate the word of God by which faith is engendered, the ministry of man is necessary (this will be considered elsewhere); but we say that the word itself, whatever be the way in which it is conveyed to us, is a kind of mirror in which faith beholds God. In this, therefore, whether God uses the agency of man, or works immediately by his own power, it is always by his word that he manifests himself to those whom he designs to draw to himself. Hence Paul designates faith as the obedience which is given to the Gospel (Rom. 1:5); and writing to the Philippians, he commends them for the obedience of faith (Phil. 2:17). For faith includes not merely the knowledge that God is, but also, nay chiefly, a perception of his will toward us. It concerns us to know not only what he is in himself, but also in what character he is pleased to manifest himself to us. We now see, therefore, that faith is the knowledge of the divine will in regard to us, as ascertained from his word. And the foundation of it is a previous persuasion of the truth of God. So long as your mind entertains any misgivings as to the certainty of the word, its authority will be weak and dubious, or rather it will have no authority at all. Nor is it sufficient to believe that God is true, and cannot lie or deceive, unless you feel firmly persuaded that every word which him is sacred, inviolable truth.

6. Dit is dus de ware kennis van Christus, wanneer wij Hem aannemen, zoals Hij door de Vader wordt aangeboden, namelijk met zijn evangelie bekleed: want gelijk Hij bestemd is tot doel van ons geloof, zo zullen wij slechts wanneer het evangelie ons voorgaat, recht op Hem afgaan. En voorwaar, daar worden ons de schatten der genade geopend: wanneer die gesloten waren, zou Christus ons weinig voordeel aanbrengen. Zo voegt Paulus het geloof als een onafscheidelijke metgezel toe aan de leer met deze woorden: "Gij hebt Christus alzo niet geleerd; daar ge toch onderwezen zijt, welke waarheid in Christus is" (Ef. 4:20) En toch beperk ik het geloof niet zo tot het evangelie, of ik erken, dat door Mozes en de profeten geleerd is, wat tot opbouwing van het geloof voldoende was, maar omdat een voller openbaring van Christus in het evangelie is geschonken, wordt dat terecht door Paulus genoemd de leer des geloofs (1 Tim. 4:6) En daarom zegt hij ook elders (Rom. 10:4) dat door de komst des geloofs de wet te niet gedaan is: onder dit woord geloof verstaande een nieuwe en ongewone wijze van leren, waardoor Christus de barmhartigheid des Vaders meer verklaard en aangaande onze zaligheid vaster getuigenis gegeven heeft, nadat Hij als Meester verschenen is. Maar het zal een gemakkelijker en geschikter methode zijn, wanneer we trapsgewijs van het algemene tot het bijzondere afdalen. Om te beginnen moeten wij er op gewezen worden, dat het geloof in voortdurende betrekking staat met het Woord, en evenmin daarvan kan worden losgerukt als de stralen van de zon, van welke ze hun oorsprong hebben. Daarom roept God bij Jesaja (Jes. 55:3) "Hoort naar Mij en uw ziel zal leven." En deze zelfde bron des geloofs wijst Johannes aan met deze woorden: "Deze dingen zijn geschreven, opdat gij gelooft" (Joh. 20:31) Ook de profeet, zegt, wanneer hij het volk wil vermanen tot geloof: "Heden, indien gij zijn stem hoort" (Ps. 95:8) En horen wordt op verscheidene plaatsen gebruikt in de betekenis van geloven. Eindelijk, niet zonder reden onderscheidt God bij Jesaja (Jes. 53:13) de kinderen der kerk van hen, die daarbuiten zijn, door dit kenmerk, dat Hij, die allen zal onderwijzen, opdat ze door Hem geleerd zijn. Want als het een weldaad was, die aan allen zonder onderscheid geschonken wordt, waarom zou Hij dan het woord richten tot weinigen? Daarmee is in overeenstemming, dat op vele plaatsen de evangelisten de woorden gelovigen en discipelen gebruiken als van gelijke betekenis, en voornamelijk Lucas meermalen in de Handelingen der Apostelen. Ja zelfs strekt hij deze titel van discipel ook uit tot een vrouw (Hand. 9:36) Daarom, indien het geloof van dit doelwit, waarop het richten moet, ook maar het minst afwijkt, behoudt het zijn natuur niet, maar is een onzekere lichtgelovigheid en een onbestendige dwaling des verstands. Hetzelfde Woord is de grondslag, waardoor het geschraagd en ondersteund wordt en wanneer het daarvan afwijkt, stort het ineen. Neem dus het Woord weg, en er zal geen geloof meer overblijven. Wij spreken er hier niet over, of tot het zaaien van Gods Woord, opdat het geloof daaruit opschiete, de dienst van een mens nodig is, wat we elders behandelen zullen; maar wij zeggen, dat het Woord zelf, hoe het ook tot ons kome, als een spiegel is, waarin het geloof God aanschouwt. Hetzij dus God de arbeid van een mens hiertoe aanwendt, hetzij dat Hij alleen door zijn eigen kracht werkt, zo vertoont Hij toch altijd door zijn Woord zichzelf aan hen, die Hij tot zich trekken wil. Daarom beschrijft Paulus het geloof als een gehoorzaamheid, die aan het evangelie betoond wordt (Rom. 1:5) en elders prijst hij de gehoorzaamheid des geloofs in de Filippensen (Filip. 2:17) Immers in het verstand des geloofs gaat het niet alleen hierom, dat wij weten, dat er een God is, maar ook, ja zelfs vooral hierom, dat wij inzien, hoe zijn wil is jegens ons. Immers het gaat ons niet slechts aan te weten, wie Hij is in zichzelf, maar hoe Hij jegens ons wil zijn. Dus wij weten nu reeds, dat het geloof is een kennis van Gods wil jegens ons, die uit zijn Woord verkregen is. En het fundament daarvan is een vaste overtuiging van de waarheid Gods. En zolang uw hart met zichzelf over die zekerheid in tweestrijd zal zijn, zal ook het Woord van een twijfelachtig en zwak, of liever van generlei gezag zijn. En ook is het niet genoeg te geloven, dat God waarachtig is, zodat Hij niet kan bedriegen of liegen, indien ge niet buiten twijfel stelt, dat al wat van Hem uitgaat de onschendbare en onaantastbare waarheid is.

6. Der Glaube beruht auf dem Worte Gottes

Die wahre Erkenntnis Christi besteht also darin, daß wir ihn annehmen, wie ihn uns der Vater darbietet, nämlich umkleidet mit seinem Evangelium. Denn wie er dazu bestimmt ist, der Ziel- und Richtpunkt unseres Glaubens zu sein, so können wir nur dann den rechten Weg zu ihm einschlagen, wenn uns das Evangelium vorangeht. Dort eröffnen sich dann alle Schätze der Gnade; wären uns diese nicht erschlossen, so nützte uns Christus gar wenig! So gibt Paulus der Lehre zum unabtrennlichen Gefährten den Glauben: „Ihr aber habt Christum nicht also gelernt, so ihr anders ... in ihm gelehrt seid, wie in Christo ein rechtschaffenes Wesen ist“ (Eph. 4,20f.).

Jedoch beschränke ich den Glauben nicht in dem Sinne auf das Evangelium, daß ich etwa leugnen wollte, daß auch Mose und die Propheten uns Hinreichendes 345 gelehrt haben, um den Glauben aufzuerbauen. Aber die klarere Offenbarung Christi tritt uns doch im Evangelium entgegen, und deshalb nennt es Paulus mit Recht die „Lehre des Glaubens“ (vgl. 1. Tim. 4,6). In diesem Sinne erklärt er auch an anderer Stelle, daß mit dem Kommen des Glaubens das Gesetz abgetan ist (Röm. 10,4). Hier versteht Paulus das Evangelium als eine neue und (bisher) ungewohnte Weise der Lehre, durch die Christus, seit er als unser Lehrmeister erschienen ist, des Vaters Barmherzigkeit in ein helleres Licht gesetzt und von unserem Heil ein gewisseres Zeugnis gegeben hat.

Zur Behandlung der Lehre vom Glauben wird es indessen ein leichterer und angemessenerer Weg sein, wenn wir vom Allgemeinen zum Besonderen gehen. Da müssen wir uns nun zunächst deutlich machen, daß der Glaube in steter Verbindung mit dem Wort steht: er kann von ihm ebensowenig getrennt werden, wie die Strahlen von der Sonne, von der sie ihren Ausgang nehmen. Deshalb ruft Gott bei Jesaja aus: „Höret mich, so wird eure Seele leben!“ (Jes. 55,3; nicht Luthertext). Auf den gleichen Quell des Glaubens weist uns Johannes mit den Worten: „Diese aber sind geschrieben, daß ihr glaubet“ (Joh. 20,31). Auch der Prophet ruft dem Volke, um es zum Glauben zu ermuntern, zu: „Heute, so ihr seine Stimme höret.“ (Ps. 95,7). Immer wieder wird das Wort „Hören“ im Sinne von „Glauben“ gebraucht. Es ist schließlich auch nicht umsonst, wenn Gott bei Jesaja die Kinder der Kirche durch das Merkzeichen von den Fremden unterscheidet, daß er sie alle unterweist, damit sie „gelehrt“ sind „vom Herrn“ (Jes. 54,13); wäre nämlich diese Wohltat unterschiedslos allen Menschen gemein, so wäre kein Grund einzusehen, warum er sich mit seiner Rede bloß an wenige wendet. Dem entspricht es auch, daß die Evangelisten „Gläubige“ und „Jünger“ durchgehend als gleichbedeutende Worte behandeln; das geschieht besonders oft bei Lukas in der Apostelgeschichte (Apg. 6,1.2.7; 9,1.10.19.25.26.38; 11,26.29; 13,52; 14,20.28; 15,10 usw.); da bezieht er diesen Titel im 9. Kapitel (9,36) sogar auf eine Frau!

Wenn also der Glaube von diesem Ziel- und Richtpunkt, nach dem er sich richten soll, auch nur im geringsten abweicht, so kann er seine Natur nicht behalten, sondern wird zu einer ungewissen Gläubigkeit oder gar zu einem unklaren Irrtum unseres Sinnes. Denn das Wort ist das Fundament, auf das der Glaube sich stützt und das ihn trägt; wendet er sich von ihm weg, so bricht er zusammen. Nimm also das Wort weg und kein Glaube wird mehr übrigbleiben!

Ich erörtere hier nicht, ob zur Aussaat des Wortes Gottes, damit der Glaube aus ihm aufkeimt, der Dienst eines Menschen in allen Fällen unentbehrlich ist; davon muß an anderer Stelle noch die Rede sein. Ich sage nur dies: das Wort selbst - mag es nun zu uns kommen, wie es will! - ist für uns wie ein Spiegel, in dem der Glaube Gott anschaut. Ob also Gott dazu nun den Dienst von Menschen verwendet, oder ob er durch seine Kraft allein wirkt, stets stellt er sich denen, die er zu sich ziehen will, durch sein Wort vor Augen. Deshalb versteht auch Paulus unter dem Glauben den Gehorsam, den man dem Evangelium leistet (Röm. 1,5), und an anderer Stelle lobt er den Glaubensgehorsam, den er bei den Philippern hat kennenlernen dürfen (Phil. 1,3-5). Die Einsicht des Glaubens hat es nämlich nicht bloß damit zu tun, daß wir anerkennen: Es ist ein Gott; sondern es handelt sich auch, ja vornehmlich darum, daß wir begreifen, wie sein Wille uns gegenüber beschaffen ist. Denn es liegt für uns nicht nur daran, zu wissen, wer er in sich selber ist, sondern wie er sich uns gegenüber verhalten will.

Jetzt können wir also bereits folgendes feststellen: der Glaube ist die aus dem Worte Gottes geschöpfte Erkenntnis des Willens Gottes uns gegenüber. Seine Grundlage aber ist eine feste Überzeugung von Gottes Wahrheit. Solange unser Herz über die Gewißheit dieser Wahrheit mit sich selber im Streite liegt, wird das Wort eine bloß zweifelhafte und schwache, ja eigentlich gar keine Autorität haben. Denn es ist nicht genug, wenn man glaubt, daß Gott wahrhaftig ist 346 und weder trügen noch lügen kann; nein, es muß auch ohne allen Zweifel feststehen, daß alles, was von ihm ausgeht, heilige und unverletzliche Wahrheit ist.

6. 715 Paulus noem die evangelie met reg ‘die leer van die geloof

Die ware kennis van Christus is dus as ons Hom aanneem soos Hy deur die Vader vir ons aangebied word, naamlik geklee in sy evangelie. Soos Hy immers as die doel van ons geloof bestem is, sal ons nie reguit na Hom koers hou tensy die evangelie voor ons uitgaan nie. En daarin word die skatte van sy genade gewis vir ons oopgemaak. As dit vir ons gesluit bly, sou Christus weinig voordeel vir ons ingehou het. So sit Paulus die geloof as ’n onafskeidbare metgesel by die leer met die volgende woorde: “Julle het Christus nie so leer ken nie, as julle maar net die waarheid wat in Christus is, geleer is”.⁴⁹ So beperk ek geloof nogtans nie net tot die evangelie sonder om te erken dat Moses en die profete nie ook dit wat genoegsaam is om geloof op te bou, geleer het nie. Omdat ’n voiler openbaring van Christus egter in die evangelie voorkom, word dit met reg deur Paulus die leer van die geloof genoem.⁵⁰ Daarom sê hy ook elders dat die wet tot niet gemaak is toe die geloof gekom het.⁵¹ Onder hierdie woorde verstaan hy ’n nuwe en ongewone soort onderwysing waardeur Christus sedert sy verskyning as Meester die barmhartigheid van sy Vader beter aan ons getoon het en sekerder getuienis van ons verlossing gelewer het.

Tog sal dit ’n makliker en gepaster metode wees as ons geleidelik van die algemene na die besondere oorgaan. Eers moet ons gewaarsku wees dat die geloof vir ewig in ’n verhouding met die Woord staan en dat dit net so min van die Woord losgeskeur kan word as wat die strale van die son, wat die bron daarvan is, losgemaak kan word. Daarom roep God in Jesaja uit: “Luister na My en julle siel sal lewe”.⁵² Johannes wys met die volgende woorde op dieselfde bron van die geloof: “Hierdie dinge is beskrywe sodat julle kan glo”.⁵³ Wanneer die profeet die volk wil aanspoor om te glo, sê hy: “Vandag as julle sy stem hoor”.⁵⁴ Onder die woord hoor word oral glo verstaan. Verder maak God nie sonder rede met hierdie teken onderskeid tussen die kinders van die kerk en buitestaanders nie, naamlik dat Hy hulle almal sal onderwys sodat hulle deur Hom self geleer kan wees.⁵⁵ As dit trouens ’n seën sonder onderskeid was, waarom sou Hy sy woorde net tot ’n paar mense rig? Daarmee stem ook ooreen dat die skrywers van die evangelie die woorde gelowiges en dissipels oral bymekaar plaas asof dit sinonieme is.

716 Veral Lukas doen dit baie dikwels in die Handelinge van die apostels. Hy brei die beskrywing selfs tot vrouens uit, byvoorbeeld in Handelinge 9.⁵⁶ As die geloof daarom selfs in die minste mate afwyk van hierdie doel, waarop dit gerig moet wees, behou dit nie meer sy aard nie maar is ’n onsekere liggelowigheid en ’n onbestendige dwaling van die verstand. Dieselfde Woord is ook die basis waardeur die geloof gesteun en onderhou word. As dit daarvan afwyk, stort dit in duie. Neem dus die Woord weg en daar sal geen geloof meer oorbly nie.

Ons redeneer hier nou nie daaroor of die mens se diens noodsaaklik is om die Woord van God waaruit die geloof gebore word, te saai nie. Ons sal dit elders behandel.⁵⁷ Ons sê slegs dat die Woord self, hoe dit ook al tot ons kom, soos ’n spieël is waarin ons geloof God kan sien. Of God dus ook al die mens se werk hierin aanwend en of Hy slegs met sy eie krag werk⁵⁸ - Hy stel Homself tog altyd bekend deur die Woord aan die mense wat Hy na Hom toe wil trek. Daarom beskryf Paulus geloof in Rom. 1:5 ook as gehoorsaamheid aan die evangelie, en elders loof hy die onderdanigheid van die geloof in die Filippensers.⁵⁹ Want in ons begrip van geloof gaan dit nie maar net om een aspek, naamlik dat ons moet weet dat daar ’n God is nie, maar ook, ja, veral daaroor dat ons moet begryp wat sy wil met ons is. Dit is immers vir ons belangrik, nie om te weet wie Hy self is nie maar hoe Hy vir ons wil wees.

Nou besef ons dus dat geloof die kennis van God se wil met betrekking tot ons is soos dit uit die Woord geput is. Die fondament hiervan is egter die veronderstelling dat ons oortuig is van die waarheid van die Woord.⁶⁰ Solank ’n mens oor die sekerheid hiervan in ’n tweestryd is, sal die Woord se gesag twyfelagtig en onvas, ja, selfs gesagloos wees. Dit is ook nie genoeg om net te glo dat God waaragtig is aangesien Hy nie kan bedrieg of lieg nie, as ’n mens nie bo alle twyfel vasstel dat alles wat van Hom uitgaan, heilig en die onskendbare waarheid is nie.⁶¹

6. Вот в чём заключается истинное познание Иисуса Христа: чтобы мы приняли Его таким, каким Он послан нам Отцом, то есть вместе с Его Евангелием. Он предназначен быть целью нашей веры, но мы никогда не придём к Нему иначе, как через Евангелие. Именно там открываются нам сокровища благодати. Если они скрыты, Иисус Христос не может принести нам пользы. Вот почему св. Павел, излагая учение о вере, говорит об этой неразрывной связи так: «Вы не так [как прочие народы] познали Иисуса Христа, если узнали, в чём истина» (Еф 4:20-21). Я не ограничиваю веру Евангелием и признаю, что в своё время для её утверждения было достаточно Моисея и пророков. Но поскольку наиболее полно она раскрыта в Евангелии, св. Павел не без оснований называет его учением о вере. И поэтому в другом месте он говорит, что с наступлением веры окончился Закон (Рим 10:4); под этим он подразумевает новый способ научения, который принёс с Собою Сын Божий, поскольку Он гораздо лучше открыл нам милосердие Отца и, поставленный над нами учителем и наставником, яснее и понятнее засвидетельствовал о спасении.

Нам будет легче это понять, если мы будем нисходить от общего к частному. Во-первых, нам следует убедиться в соответствии веры Слову, от которого она не может быть отделена, как лучи не могут быть отделены от солнца, которое их испускает. Вот почему Бог призывает устами Исаии: «Послушайте, и жива будет душа ваша» (Ис 55:3). На источник веры указывает и св. Иоанн: «Сие же написано, дабы вы уверовали» (Ин 20:31). Пророк, стремясь подвигнуть народ к вере, восклицает: «О, если бы вы ныне послушали гласа Его» (Пс 94/95:7). Слово «послушать» обычно означает «уверовать». В заключение заметим, что Бог не зря отделяет по этому признаку сыновей Церкви от чужих: первых Он будет учить, чтобы они стали Его учениками. Этим объясняется многократное использование св. Лукой слов «верующие» и «ученики» как равнозначных, причём последнее прилагается также и к женщине (Деян 6:1, 2, 7; 9:1, 10, 19, 25, 26, 38; 11:26, 29; 13:52; 14:20, 28; 15:10 и т.д.).

Поэтому если вера хотя бы в малейшей степени отклоняется от цели, к которой должна постоянно стремиться, то она утрачивает свою истинную природу и превращается в неопределённое верование, в беспрерывное блуждание ума. Слово есть основание, которым поддерживается и на которое опирается вера; оторванная от него, она тут же спотыкается. Отнимите Слово - и не останется никакой веры.

Здесь мы не рассматриваем вопрос, необходимо ли для того, чтобы сеять Слово, от которого рождается вера, служение человека, - мы рассмотрим его в другом месте. Но мы утверждаем, что Слово, откуда бы оно ни исходило, является как бы зеркалом, в которое должна смотреться вера и созерцать Бога. Пользуется ли Бог служением человека или действует Своей собственной силой, Он являет Себя тем, кого хочет привлечь к Себе, в Своём Слове. Поэтому св. Павел называет веру послушанием Евангелию (Рим 1:5). В другом месте он радуется, как служат вере филиппийцы (Флп 2:17). Ибо речь идёт не только о рассудочной вере, в которой мы исповедуем, что Бог есть, но главным образом о постижении воли Божьей в отношении нас. Ибо нам полезно знать не только то, каков Бог в Себе, но и то, каковым Он желает явить Себя нам. Мы уже знаем, что вера - это познание воли Бога, воспринимаемой через его Слово. Её основание - это убеждение в истинности Бога. Пока ты твёрдо и всем сердцем не убеждён в этом, авторитет Слова для тебя слабеет или вовсе исчезает. Кроме того, недостаточно веровать, что Бог истинен, что Он не может лгать и обманывать, - ты должен со всей решимостью принять, что всё, исходящее от Него, есть несомненная, непреложная истина.

7. | Sed quoniam nec ad vocem Dei quamlibet cor hominis in fidem erigitur, inquirendum adhuc est, quid proprie fides in verbo respiciat. Vox Dei erat ad Adam, Morte morieris [Gene. 2. c. 17]: Vox Dei ad Cain, Sanguis fratris tui clamat ad me de terra [Ibidem 4. b. 10]: sed quae nihil per se, nisi fidem quatefacere queant: tantum abest ut stabiliendae sint idoneae. Non negamus interim quin fidei officium sit veritati Dei subscribere, quoties et quidquid et quocunque modo loquitur: sed quaerimus modo quid in verbo Domini reperiat fides, quo nitatur et recumbat. Ubi solam indignationem et vindictam conscientia nostra conspicit, quomodo non trepidabit et exhorrescet? Deum autem quem exhorrescit, quomodo non refugeret? atqui Deum quaerere fides debet, non refugere. Constat ergo nondum plenam haberi a nobis fidei definitionem: quando voluntatem Dei qualemcunque nosse, pro fide censendum non est. || Quid si in locum voluntatis, || cuius saepe tristis est nuntius et formidabile praeconium || benevolentiam seu misericordiam subiiciamus? Ita certe ad fidei ingenium propius accesserimus; tum enim ad Deum quaerendum allicimur postquam didicimus salutem nobis apud eum esse repositam^c: quod ipsum nobis confirmatur 16 ubi sibi curae studioque eam^a esse declarat. Proinde gratiae promissione opus est, qua nobis testificetur se propitium esse Patrem: quando nec aliter ad eum appropinquare possumus, et^b in eam solam reclinare cor hominis potest. || Hac ratione in Psalmis passim iunguntur haec duo sicuti inter se cohaerent, misericordia et veritas:¹ quia nec quicquam nos iuvaret scire Deum esse veracem, nisi clementer nos ad se alliceret: nec eius misericordiam amplecti nostrum esset nisi eam sua voce offerret.^c Veritatem tuam et salutem praedicavi: non celavi bonitatem tuam et veritatem tuam. Bonitas tua et veritas custodiant me [Psal. 40. c. 11].² Alibi, Misericordia tua ad caelos, veritas tua usque ad nubes [Psal. 36. b. 6]. Item, Omnes viae Iehovae clementia et veritas custodientibus foedus eius [Psal. 25. b. 10]. Item, Multiplicata est super nos misericordia eius, et veritas Domini manet in aeternum [Psal. 117].³ Item, Canam nomini tuo super misericordia et veritate tua [Psal. 138. a. 2]. Omitto quod in eandem sententiam apud Prophetas legitur, Deum clementem esse et fidelem in promissis. Temere enim statuemus Deum nobis propitium, nisi de se testetur ipse, nosque sua invitatione praeveniat, ne dubia vel obscura sit voluntas. Iam autem visum est unicum amoris pignus esse Christum: sine quo sursum et deorsum apparent odii et irae signa. || Iam quum non multum habitura sit momenti divinae bonitatis notitia, nisi in ea nos acquiescere faciat, excludenda est dubitatione mista intelligentia, quae non solide sibi constet, sed ipsa secum disceptet. At vero plurimum abest quin mens hominis, ut caeca est et obtenebrata, ad percipiendam usque Dei voluntatem penetret ac conscendat, atque etiam^d cor, ut perpetua haesitatione fluctuatur, securum in ea persuasione resideat. Itaque aliunde et mentem illuminari, et cor obfirmari convenit, quo Dei verbum plenam apud nos fidem obtineat. Nunc iusta fidei definitio nobis constabit si dicamus esse divinae erga nos benevolentiae firmam certamque cognitionem, quae gratuitae in Christo promissionis veritate fundata, per Spiritum sanctum et revelatur mentibus nostris et cordibus obsignatur.^e

7. Mais d’autant que le cœur de l’homme n’est point confermé en foy par une chacune parolle de Dieu, il faut encore chercher que c’est que la foy proprement regarde en la Parolle. C’estoit une voix de Dieu, celle qui fut dite à Adam, Tu mourras de mort; c’estoit une voix de Dieu, qui fut dite à Cain, Le sang de ton frere crie à moy de la terre (Gen. 2:17; 4:10): mais toutes telles sentences ne pouvoyent sinon esbranler la foy: tant s’en faut qu’elles fussent pour l’establir. Nous ne nions pas cependant que l’office de la foy ne soit de donner consentement à la verité de Dieu, toutes fois et quantes qu’il parle, et quoy qu’il dise, et en quelque maniere que ce soit: mais nous cherchons à present que c’est que la foy trouve en icelle parolle, pour s’appuyer et reposer. Si nostre conscience ne voit autre chose qu’indignation et vengeance, comment ne tremblera-elle d’horreur? Et si elle a une fois Dieu en horreur, comment ne le fuira-elle? Or la foy doit chercher Dieu, non pas le fuir. Il appert donc que nous n’avons pas encores la definition pleine: puis que cela ne doit point estre reputé foy, de cognoistre une chacune volonté de Dieu. Et que sera-ce si au lieu de volonté, de laquelle le message est quelque fois triste et espovantable, nous mettons benevolence ou misericorde? Certes en ceste maniere nous approchons plus de la nature de foy. Car lors nous sommes doucement induits de chercher Dieu, apres que nous avons cognu nostre salut estre en luy: ce qu’il nous declaire en nous asseurant qu’il en a soin. Parquoy il nous est besoin d’avoir promesse de sa grace, en laquelle il testifie qu’il nous est Pere propice: pource que sans icelle nul ne peut approcher de luy, et que le cœur de l’homme ne se peut reposer que sur icelle. Selon ceste raison ces deux mots, Misericorde et Verité sont souvent conjoints aux Pseaumes: comme il y a un accord indissoluble, pource qu’il ne nous profiteroit rien de savoir que Dieu est veritable, s’il ne nous convioit à soy quasi nous allechant par sa clemence. Et ce ne seroit point à nous de comprendre sa misericorde, s’il ne la nous offroit par sa voix. Les exemples sont, J’ay presché ta verité et ton saint: Je n’ay point celé ta bonté et verité: Comme ta bonté et verité me gardent (Ps. 40:11, 12). Item, Ta misericorde touche les cieux, ta verité va jusques aux nues. Item, Toutes les voyes de Dieu sont clemence et verité à ceux qui gardent son alliance. Item, Sa misericorde est multipliée sur nous, et sa verité demeure à jamais. Item, Je chanteray à ton nom pour ta misericorde et verité (Ps. 25:10; 36:6; 117:2; 138:2). Je laisse à reciter ce qu’en disent souvent les Prophetes: c’est que Dieu, selon qu’il est benin, est aussi loyal en ses promesses. Car ce seroit temerité à nous, de concevoir que Dieu nous soit propice, s’il n’en testifle luy mesme, et qu’il nous previenne en nous conviant, à ce que sa volonté ne nous soit douteuse ou obscure. Or nous avons desja veu qu’il a ordonné son Fils pour le seul gage de son amour, et que sans luy il n’y apparoit haut et bas que signes d’ire et de haine. Davantage, puis que la cognoissance de la bonté de Dieu ne peut pas avoir grande importance, sinon qu’elle nous y face reposer, il faut exclurre toute intelligence meslée avec doute, et laquelle ne consiste fermement, mais vacille comme debattant de la chose. Or il s’en faut beaucoup que l’entendement de l’homme, ainsi qu’il est aveuglé et obscurcy, puisse penetrer et atteindre jusques à cognoistre la volonté de Dieu: que le cœur, au lieu qu’il a accoustumé de vaciller en doute et incertitude, soit asseuré pour reposer en telle persuasion. Parquoy il faut que l’entendement de l’homme soit d’ailleurs illuminé, et le cœur confermé, devant que la parolle de Dieu obtienne pleine foy en nous. Maintenant nous avons une entiere definition de la foy, si nous determinons que c’est une ferme et certaine cognoissance de la bonne volonté de Dieu envers nous: laquelle estant fondée sur la promesse gratuite donnée en Jesus Christ, est revelée a nostre entendement, et seellée en nostre cœur par le sainct Esprit.

7. But as the human heart is not excited to faith by every word of God, we must further inquire what part of the word it is, with which faith is particularly concerned. God declared to Adam, “Thou shalt surely die;”¹⁴⁵⁰ and to Cain, “The voice of thy brother's blood crieth unto me from the ground;”¹⁴⁵¹ but these declarations are so far from being adapted to the establishment of faith, that of themselves they can only shake it. We do not deny that it is the office of faith to subscribe to the truth of God, whatever be the time, the nature, or the manner of his communications; but our present inquiry is only, what faith finds in the Divine word, upon which to rest its dependence and confidence. When our conscience beholds nothing but indignation and vengeance, how shall it not tremble with fear? And if God be the object of its terror, how should it not fly from him? But faith ought to seek God, not to fly from him. It appears, then, that we have not yet a complete definition of faith; since a knowledge of the Divine will indefinitely, ought not to be accounted faith. But suppose, instead of will,—the declaration of which is often productive of fear and sorrow,—we substitute benevolence or mercy. This will certainly bring us nearer to the nature of 496 faith. For we are allured to seek God, after we have learned that salvation is laid up for us with him; which is confirmed to us by his declaring it to be the object of his care and affection. Therefore we need a promise of grace, to assure us that he is our propitious Father; since we cannot approach to him without it, and it is upon that alone that the human heart can securely depend. For this reason, in the Psalms, mercy and truth are generally united, as being closely connected; because it would be of no avail for us to know the veracity of God, if he did not allure us to himself by his mercy; nor should we embrace his mercy, if he did not offer it with his own mouth. “I have declared thy faithfulness and thy salvation: I have not concealed thy loving-kindness and thy truth. Let thy loving-kindness and thy truth continually preserve me.”¹⁴⁵² Again: “Thy mercy, O Lord, is in the heavens; and thy faithfulness reacheth unto the clouds.”¹⁴⁵³ Again: “All the paths of the Lord are mercy and truth unto such as keep his covenant.”¹⁴⁵⁴ Again: “His merciful kindness is great towards us; and the truth of the Lord endureth for ever.”¹⁴⁵⁵ Again: “I will praise thy name for thy loving-kindness, and for thy truth.”¹⁴⁵⁶ I forbear to quote what we read in the prophets to the same purport, that God is merciful and faithful in his promises. For it will be temerity to conclude that God is propitious to us, unless he testify concerning himself, and anticipate us by his invitation, that his will respecting us may be neither ambiguous nor obscure. But we have already seen, that Christ is the only pledge of his love, without whom the tokens of his hatred and wrath are manifest both above and below. Now, since the knowledge of the Divine goodness will not be attended with much advantage, unless it lead us to rely upon it, we must exclude that apprehension of it which is mixed with doubts, which is not uniform and steady, but wavering and undecided. Now, the human mind, blinded and darkened as it is, is very far from being able to penetrate and attain to a knowledge of the Divine will; and the heart also, fluctuating in perpetual hesitation, is far from continuing unshaken in that persuasion. Therefore our mind must be illuminated, and our heart established by some exterior power, that the word of God may obtain full credit with us. Now, we shall have a complete definition of faith, if we say, that it is a steady and certain knowledge of the Divine benevolence towards us, which, being founded on the truth of the gratuitous promise in Christ, is both revealed to our minds, and confirmed to our hearts, by the Holy Spirit.

7. What faith properly has respect to in the word of God, namely, the promise of grace offered in Christ, provided it be embraced with faith. Proper definition of faith.

But since the heart of man is not brought to faith by every word of God, we must still consider what it is that faith properly has respect to in the word. The declaration of God to Adam was, “Thou shalt surely die,” (Gen. 2:17); and to Cain, “The voice of thy brother’s blood crieth unto me from the ground,” (Gen. 4:10); but these, so far from being fitted to establish faith, tend only to shake it. At the same time, we deny not that it is the office of faith to assent to the truth of God whenever, whatever, and in whatever way he speaks: we are only inquiring what faith can find in the word of God to lean and rest upon. When conscience sees only wrath and indignation, how can it but tremble and be afraid? and how can it avoid shunning the God whom it thus dreads? But faith ought to seek God, not shun him. It is evident, therefore, that we have not yet obtained a full definition of faith, it being impossible to give the name to every kind of knowledge of the divine will. Shall we, then, for “will”, which is often the messenger of bad news and the herald of terror, substitute the benevolence or mercy of God? In this way, doubtless, we make a nearer approach to the nature of faith. For we are allured to seek God when told that our safety is treasured up in him; and we are confirmed in this when he declares that he studies and takes an interest in our welfare. Hence there is 475need of the gracious promise, in which he testifies that he is a propitious Father; since there is no other way in which we can approach to him, the promise being the only thing on which the heart of man can recline. For this reason, the two things, mercy and truth, are uniformly conjoined in the Psalms as having a mutual connection with each other. For it were of no avail to us to know that God is true, did He not in mercy allure us to himself; nor could we of ourselves embrace his mercy did not He expressly offer it. “I have declared thy faithfulness and thy salvation: I have not concealed thy loving-kindness and thy truth. Withhold not thy tender mercies from me, O Lord: let thy loving-kindness and thy truth continually preserve me,” (Ps. 40:10, 11). “Thy mercy, O Lord, is in the heavens; and thy faithfulness reacheth unto the clouds,” (Ps. 36:5). “All the paths of the Lord are mercy and truth unto such as keep his covenant and his testimonies,” (Ps. 25:10). “His merciful kindness is great toward us: and the truth of the Lord endureth for ever,” (Ps. 117:2). “I will praise thy name for thy loving-kindness and thy truth,” (Ps. 138:2). I need not quote what is said in the Prophets, to the effect that God is merciful and faithful in his promises. It were presumptuous in us to hold that God is propitious to us, had we not his own testimony, and did he not prevent us by his invitation, which leaves no doubt or uncertainty as to his will. It has already been seen that Christ is the only pledge of love, for without him all things, both above and below speak of hatred and wrath. We have also seen, that since the knowledge of the divine goodness cannot be of much importance unless it leads us to confide in it, we must exclude a knowledge mingled with doubt,—a knowledge which, so far from being firm, is continually wavering. But the human mind, when blinded and darkened, is very far from being able to rise to a proper knowledge of the divine will; nor can the heart, fluctuating with perpetual doubt, rest secure in such knowledge. Hence, in order that the word of God may gain full credit, the mind must be enlightened, and the heart confirmed, from some other quarter. We shall now have a full definition of faith¹ if we say that it is a firm and sure knowledge of the divine favor toward us, founded on the truth of a free promise in Christ, and revealed to our minds, and sealed on our hearts, by the Holy Spirit.

7. Maar aangezien het hart des mensen niet op iedere mogelijke stem Gods tot geloof wordt opgewekt, moet er nog onderzocht worden, waarop eigenlijk het geloof in het Woord let. Het was de stem Gods, die tot Adam zeide: "Gij zult de dood sterven" (Gen. 2:17) het was de stem Gods, die tot Kaïn zeide: "Het bloed uws broeders roept tot mij van de aarde" (Gen. 4:10) maar deze stemmen kunnen op zichzelf niet anders dan het geloof schokken: zo ver is het er vandaan, dat ze geschikt zouden zijn om het te bevestigen. Intussen ontkennen wij niet, dat het de taak van het geloof is de waarheid Gods te onderschrijven, zo dikwijls Hij spreekt, en al wat Hij spreekt en op welke wijze Hij spreekt; maar wij vragen slechts, wat het geloof in het Woord des Heren vindt waarop het kan steunen en rusten. Wanneer onze consciëntie alleen toorn en wraak aanschouwt, hoe zal ze dan niet sidderen en beven? En hoe zou ze niet vluchten voor God, voor wie ze beeft? En toch moet het geloof God zoeken, en niet voor Hem vluchten. Dus staat vast, dat we nog geen volle bepaling hebben van het geloof, daar de wil Gods min of meer te kennen, niet voor geloof gehouden mag worden. Maar als we nu eens in de plaats van Gods wil, waarvan het Woord dikwijls een somber verhaal en een vreselijke tijding brengt, zijn goedertierenheid of barmhartigheid stelden? Dan zullen wij zeker dichter bij de aard des geloofs komen. Want wij worden aangelokt om God te zoeken dan, wanneer we geleerd hebben, dat de zaligheid voor ons bij Hem is weggelegd: en dit wordt ons bevestigd, wanneer Hij verklaart, dat zij Hem een voorwerp van zorg en naarstigheid is. Daarom is de belofte der genade nodig, waardoor Hij ons betuigt, dat Hij een goedgunstig Vader is; aangezien wij ook niet op andere wijze tot Hem naderen kunnen, en het hart des mensen op de genade alleen steunen kan. Daarom worden op vele plaatsen in de psalmen deze twee: barmhartigheid en waarheid, saamgevoegd, gelijk ze ook met elkander saamhangen: want het zou ons niets helpen te weten, dat God waarachtig is, wanneer Hij ons niet goedertieren tot zich trok; en aan de andere kant zouden wij zijn barmhartigheid niet kunnen omhelzen, indien Hij haar niet door zijn Woord aanbood. "Uw waarheid en uw heil heb ik uitgesproken; uw goedheid en uw waarheid heb ik niet verborgen: laat uw goedheid en waarheid mij behoeden" (Ps. 40:11) Elders: "Uw goedertierenheid is tot in de hemelen; uw waarheid tot de bovenste wolken toe" (Ps. 36:6) Evenzo: "Alle paden des Heren zijn goedertierenheid en waarheid degenen, die zijn verbond bewaren" (Ps. 25:10) Evenzo: "Zijn goedertierenheid is vermenigvuldigd over ons, en de waarheid des Heren blijft in eeuwigheid" (Ps. 117:2) Evenzo: "Ik zal uw naam loven, om uw goedertierenheid en om uw waarheid" (Ps. 138:2) Ik vermeld niet wat in dezelfde zin bij de profeten te lezen is, namelijk dat God barmhartig is en getrouw in zijn beloften." Want wij zullen lichtvaardig menen, dat God ons goedgunstig is, indien Hij het niet van zichzelf getuigt en ons met zijn nodiging voorkomt, opdat zijn wil niet twijfelachtig of duister zij. En wij hebben reeds gezien, dat het enige pand zijner liefde Christus is, zonder wie naar boven en naar beneden de tekenen van haat en toorn gezien worden. Daar verder de kennis van Gods goedheid niet veel betekenis zal hebben, indien Hij ons in haar niet doet rusten, moet uitgesloten worden de kennis, die met twijfel vermengd is, die niet vast aan zich zelf gelijk blijft, maar met zichzelf in strijd is. Maar het is er zeer ver vandaan, dat 's mensen verstand, blind en verduisterd als het is, zou doordringen en opklimmen tot het begrijpen van Gods wil, en dat ook zijn hart, zoals het door voortdurende onzekerheid geslingerd wordt, onbekommerd in die overtuiging zou rusten. Daarom moet van elders het verstand verlicht en het hart versterkt worden, opdat Gods Woord bij ons het volle geloof zou verkrijgen. Nu zal de juiste bepaling van het geloof voor ons vaststaan, indien wij zeggen, dat het is een vaste en zekere kennis van Gods welwillendheid jegens ons, welke gegrond op de waarheid van zijn genadige belofte in Christus, door de Heilige Geest aan ons verstand wordt geopenbaard en in ons hart wordt verzegeld.

7. Der Glaube entsteht an Gottes Gnadenverheißung in Christus

Nun vermag aber nicht jedes Wort Gottes das Menschenherz zum Glauben zu bewegen. Wir müssen also jetzt noch untersuchen, worauf der Glaube im Wort eigentlich schaut. Es war Gottes Wort, wenn zu dem Adam gesagt wurde: „Du wirst des Todes sterben!“ (Gen. 2,17). Es war Gottes Wort, wenn Kain hören mußte: „Die Stimme des Bluts deines Bruders schreit zu mir von der Erde“ (Gen. 4,10). Aber beide Worte vermögen aus sich nichts anderes, als den Glauben zu erschüttern; ihn zu begründen sind sie jedenfalls gänzlich ungeeignet. Ich will indessen gewiß nicht abstreiten, daß es das Amt des Glaubens ist, Gottes Wahrheit zu unterschreiben, wie oft er auch redet, was er redet und auf welcherlei Weise er es tut. Es ist nur die Frage, was denn der Glaube im Worte des Herrn findet, auf das er sich stützen und gründen kann. Wie soll unser Gewissen nicht zittern und erschrecken, wo es bloß Zorn und Rache vernimmt? Wie soll es aber nicht vor einem Gott die Flucht ergreifen, vor dem es erschrickt? Der Glaube aber soll doch Gott suchen und nicht vor ihm fliehen! Unsere obige Beschreibung vom Wesen des Glaubens ist also noch nicht vollständig; denn es ist noch nicht als Glaube anzusehen, wenn man den Willen Gottes in irgendwelcher Gestalt kennt. Wie wird es aber, wenn wir an die Stelle des Willens Gottes, dessen Kundmachung oft traurig, dessen Bezeugung oft schrecklich ist, - sein Wohlwollen und seine Barmherzigkeit setzten? So kommen wir sicher an das wahre Wesen des Glaubens näher heran; denn wir werden erst dann angelockt, Gott zu suchen, wenn wir gelernt haben, daß bei ihm unser Heil liegt, und das wird uns zur Gewißheit, wenn er erklärt, daß er um unser Heil sorgt und eifert. Es bedarf also der Verheißung der Gnade, durch die er uns bezeugt, daß er unser gnädiger Vater ist; denn nur dann können wir zu ihm nahen, und auf ihr allein kann das Menschenherz sicher ruhen.

Aus diesem Grunde finden wir in den Psalmen immer wieder zwei Worte zusammengestellt, die auch tatsächlich zusammengehören: Barmherzigkeit und Wahrheit. Denn es würde uns nichts helfen, wenn wir wüßten, daß Gott wahrhaftig ist, sofern er uns nicht zugleich freundlich zu sich lockte, und anderseits könnten wir seine Barmherzigkeit nicht ergreifen, wenn er sie uns nicht in seinem Worte anböte! So lesen wir es: „von deiner Wahrheit und von deinem Heil rede ich; ich verhehle deine Güte und Wahrheit nicht; ... laß deine Güte und Wahrheit allewege mich behüten“ (Ps. 40,11.12; nicht Luthertext). Oder wir hören an anderer Stelle: „Deine Güte reicht, soweit der Himmel ist, und deine Wahrheit, soweit die Wolken gehen!“ (Ps. 36,6). Oder auch: „Die Wege des Herrn sind eitel Güte und Wahrheit denen, die seinen Bund ... halten“ (Ps. 25,10). Ebenso: „Vielfältig ist seine Barmherzigkeit über uns, und seine Wahrheit waltet über uns in Ewigkeit“ (Ps. 117,2; Luthertext kürzer). Oder ebenso: „Ich will deinem Namen danken für deine Güte und Wahrheit“ (Ps. 138,2). Ich übergehe die entsprechenden Aussagen der Propheten, die ja auch bezeugen, daß Gott barmherzig und treu ist in seinen Verheißungen. Es wäre vermessene Kühnheit, wollten wir behaupten, Gott sei uns gnädig - wenn er es nicht selbst von sich bezeugte, uns mit seiner Einladung zuvorkäme, damit sein Wille nicht zweifelhaft und dunkel sei! Wir haben aber schon gesehen, daß das einzige Unterpfand der Liebe Gottes Christus ist; ohne ihn erscheinen allenthalben bloß Zeichen des Hasses und des Zorns!

Weil nun aber die Erkenntnis der göttlichen Güte wenig Belang hätte, wenn sie uns nicht dazu brächte, uns sicher auf sie zu verlassen, so muß vom Glauben jene mit dem Zweifel vermischte Erkenntnis ausgeschlossen bleiben, die ihrer Sache nicht sicher ist, sondern mit sich selber im Streite liegt. Aber unser Menschenverstand ist doch blind und verfinstert, und er kann gar nicht so weit vordringen und so hoch emporsteigen, um Gottes Willen zu erfassen, unser Herz wogt ja in stetem Zweifel 347 auf und nieder, und es ist ebenfalls weit davon entfernt, in solcher Überzeugung sicher zu bestehen. Soll also Gottes Wort bei uns vollen Glauben finden, so muß von einer anderen Seite her unser Verstand erleuchtet, unser Herz gestärkt werden.

Jetzt sind wir soweit, daß wir eine richtige Beschreibung vom Wesen des Glaubens geben können; wir müssen sagen: er ist die feste und gewisse Erkenntnis des göttlichen Wohlwollens gegen uns, die sich auf die Wahrheit der in Christus uns dargebotenen Gnadenverheißung stützt und durch den Heiligen Geist unserem Verstand geoffenbart und in unserem Herzen versiegelt wird.

7. 717 Geloof is die vaste kennis van die welwillendheid van God, gegrond in die waarheid van sy belofte in Christus en deur die Heilige Gees geopenbaar en beseël

Maar omdat die mens se hart nie deur elke roepstem van God tot die geloof opgewek word nie, moet ons nog verder ondersoek instel na dit waarop die geloof eintlik in die Woord slaan. Die woorde van God aan Adam was: “Die dood sal jy sterf’.⁶² Sy woorde aan Kain was: “Jou broer se bloed roep van die aarde af na My”.⁶³ Hierdie woorde is egter op niks anders gemik as om ons geloof te skok nie - so ver weg is dit daarvan om ons geloof voldoende te bestendig. Intussen erken ons wel dat dit die geloof se taak is om die waarheid van God so dikwels as wat Hy praat - wat Hy ook al sê en hoe Hy dit ook al sê - te onderskrywe.

Ons vraag is nou egter net wat die geloof in die Woord van die Here kan vind waarop dit kan steun en waarin dit berusting kan vind.⁶⁴ Hoe sou ons gewete nie bewe en verskrik terugdeins wanneer hy net verontwaardiging en toorn daarin bemerk nie! Hoe sou hy nie van God wegvlug as hy verskrik vir Hom terugdeins nie? En tog moet geloof God soek en nie van Hom af wegvlug nie. Dit is dus duidelik dat ons nog nie ’n voile definisie van geloof het nie omdat dit nie as geloof beskou moet word om die wil van God, hoedanig dit dan ook al is, te ken nie.

Maar wat daarvan as ons in plaas van sy wil waarvan die Woord dikwels ’n treurige boodskapper en ’n skrikwekkende voorbode is, sy goedgunstigheid en barmhartigheid sou stel? So sal ons gewis nader aan die werklike aard van geloof kom. Dan word ons immers gelok om God te soek nadat ons geleer het dat ons saligheid by Hom geleë is. Dit word juis vir ons bewys wanneer Hy verklaar dat Hy oor ons saligheid besorg is en Hom daarvoor beywer. Daarom het ons die belofte van sy genade nodig, omdat Hy daarmee vir ons getuig dat Hy vir ons ’n genadige Vader is. Ons kan tewens nie op ’n ander wyse tot Hom nader nie en die mens se hart kan slegs daarop steun. Daarom word barmhartigheid en waarheid oral in die psalms aan mekaar verbind asof die een van die ander afhanklik is.⁶⁵ Want die kennis dat God waaragtig is, sou ons niks gebaat het as Hy ons nie uit genade na Hom toe lok nie. Ons sou ook nie die voorreg gehad het om sy barmhartigheid te omhels as Hy dit nie met sy eie stem vir ons aangebied het nie: “Ek het u waarheid en u saligheid verkondig; ek het u goedertierenheid en u waarheid nie verberg nie.

718 Laat u goedertierenheid en u waarheid my bewaak”.⁶⁶ Elders staan daar: “U barmhartigheid is tot in die hemele en u waarheid tot by die wolke”.⁶⁷ Net so: “Al die weë van die Here is genade en waarheid vir die wat sy verbond bewaar”.⁶⁸ Net so: “Sy barmhartigheid oor ons het vermeerder en die waarheid van die Here bly tot in ewigheid”.⁶⁹ Net so: “Om u barmhartigheid en u waarheid sal ek u Naam besing”.⁷⁰

 Nou laat ek dit maar daar dat ons in dieselfde betekenis by die profete kan lees dat God in sy beloftes genadig en getrou is. Want ons sal onbesonne tot die slotsom geraak dat God ons goedgesind is as Hy nie van Homself getuig en ons met sy uitnodiging voorgaan om geen twyfel of onduidelikheid oor sy wil te laat nie. Ons het egter ook reeds gesien dat Christus die enigste pand van God se liefde is. Sonder Christus verskyn die tekens van sy haat en toorn bo en onder ons. Aangesien kennis van God se goedertierenheid nie van veel belang sou wees as Hy self ons nie daarin berusting laat vind nie, moet ons die kennis wat met twyfel vermeng is en wat nie stewig op eie bene kan staan nie maar met homself in stryd is, uitsluit. Maar verre sy dit daarvan dat die mens se verstand, blind en verduister soos dit is, daartoe sou kon deurdring en opstyg om God se wil te begryp. Maar ook sy hart, wat in voortdurende vertwyfeling ronddobber, kan nie onbesorg in die oortuiging bly vassteek nie. Die mens se verstand moet dus van elders verlig en sy hart van elders kragtig word dat die Woord van God ten voile geloofwaardigheid onder ons kan kry.

Nou sal ons ’n grondige definisie van die geloof hê as ons sê dat dit die vaste en sekere kennis van die welwillendheid van God jeens ons is, wat in die waarheid van sy genadige belofte in Christus gegrond is, en deur die Heilige Gees aan ons verstand geopenbaar en in ons hart beseël word.⁷¹

’n Weerlegging van sekere dwalings in verband met die begrip geloof (Afdeling 8 - 13)

7. Но поскольку человеческое сердце не способно утвердиться в вере каждым словом, исходящим от Бога, нам следует рассмотреть, что такое собственно вера, - в том смысле, в каком она представлена в Слове Божьем. Голос Бога сказал Адаму: «Смертию умрёшь» (Быт 2:17). Голос Бога сказал Каину: «Голос крови брата твоего вопиет ко Мне от земли» (Быт 4:10). Все подобные выражения могут лишь поколебать веру, а не утвердить её. Мы не отрицаем, что вера выражается в согласии с Божьей правдой, когда бы она ни провозглашалась, в чём бы ни состояла и каким бы образом ни объявлялась. Но сейчас нас интересует, что может извлечь из подобных слов вера для опоры и успокоения. Если наше сознание не видит здесь ничего, кроме гнева и жажды мести, то как ему не задрожать от ужаса? А если оно однажды испугалось Бога, то как ему не бежать от Него? Но вера должна искать Бога, а не бежать от Него.

Итак, обнаруживается, что у нас ещё нет полного определения веры, поскольку нельзя считать верой знание какой-либо конкретной воли Бога. Что произойдёт, если на место воли, от которой нередко исходит дурная и устрашающая весть, мы поставим благоволение и милость? Именно на этом пути мы приблизимся к природе веры. Ибо только тогда мы будем любовно направлены на поиски Бога, когда узнаем, что в Нём наше спасение. А это Он открывает нам, убеждая в Своей заботе о нас. Поэтому нам необходимо обетование благодати, которым Бог засвидетельствовал бы, что Он - наш благосклонный Отец, ибо без такого обетования никто не в состоянии приблизиться к Нему: сердце человека может упокоиться только в обетовании.

Поэтому в псалмах эти слова - «милость» и «правда», «истина» - так часто стоят рядом: между ними существует неразрывная связь. Нам ничего не дало бы знание, что Бог истинен, если бы Он не призывал нас к Себе, привлекая Своим милосердием. И мы бы не поняли этого милосердия, если бы Он не объявил о нём Своими устами. Вот примеры: «Я возвещал правду Твою ... не утаивал милости Твоей и истины Твоей ... милость Твоя и истина Твоя да охраняют меня ... непрестанно» (Пс 39/40:10 сл.); «милость Твоя до небес, истина Твоя до облаков» (Пс 35/ 36:6); «все пути Господни - милость и истина к хранящим завет Его» (Пс 24/25:10); «ибо велика милость Его к нам, и истина Господня вовек» (Пс 116/117:2); «славлю имя Твоё за милость Твою и за истину Твою» (Пс 137/138:2). Я не буду цитировать то, что часто повторяли пророки, - что Бог, будучи благосклонен к нам, верен в Своих обетованиях. Для нас было бы дерзостью полагать, что Бог к нам благосклонен, если бы Он Сам не засвидетельствовал об этом и не предостерегал нас, привлекая к Себе, так что Его воля становилась для нас ясной и несомненной. Мы уже видели, что Бог дал нам в залог Своей любви Своего Сына. Без этого и вверху, и внизу нам виделись бы лишь знамения гнева и ненависти.

Поскольку знание о доброте Бога не может иметь большой ценности, если оно не успокаивает нас, то к нашему разумению не должно примешиваться сомнение. Между тем наше знание недостаточно твёрдо, оно склонно к колебаниям и спорам. Поэтому необходимо, чтобы человеческий разум, пусть даже затемнённый и ослеплённый, смог познать волю Божью и чтобы сердце, привыкшее к сомнениям и неопределённости, укрепилось и успокоилось её твердым знанием. Прежде чем посредством Слова Божьего наша вера достигнет своей полноты, сознание человека должно быть просвещено, а сердце укреплено извне. Теперь мы можем получить исчерпывающее определение веры, если скажем, что это есть твёрдое и надёжное знание доброй воли Бога по отношению к нам. Это знание, основанное на обетовании, что дано нам даром в Иисусе Христе, открывается нашему разуму и запечатлевается в нашем сердце Святым Духом.

8. | Verum antequam ultra progrediar, quaedam prooemia necessaria erunt ad nodos explicandos, qui obstaculum alioqui afferre possent lectoribus. Ac primo refutanda est || quae in 17 scholis volitat nugatoria fidei formatae et informis distinctio^{a 1} ||. Imaginantur enim eos credere quicquid cognitu necessarium est ad salutem, qui nullo timore Dei, nullo pietatis sensu tanguntur. Quasi vero Spiritus sanctus corda nostra in fidem illuminando, non sit nobis adoptionis nostrae testis. Superciliose tamen, || tota Scriptura reclamante, persuasionem illam timore Dei vacuam^b, fidei nomine dignantur^c. || Cum eorum definitione longius conflictari opus non est^d, quam fidei naturam simpliciter enarrando, qualis verbo Dei traditur^e. Unde liquido patebit^f quam imperite et insulse^g de ipsa strideant magis quam loquantur.^h || Partem iam attigi², reliqua suo loco deinde subiiciam. Nunc dico, nihil eorum commento posse fingi absurdius. Fidem assensum esse volunt, qua recipiet quilibet Dei contemptor quod ex Scriptura profertur.³ Atqui primo videndum erat, sibine quisque proprio marte fidem accersat: an Spiritus sanctus per eam testis sit adoptionis. Itaque pueriliter ineptiunt, quaerendo an eadem sit fides quam superveniens qualitas formatⁱ: an vero diversa et nova.⁴ Unde certo apparet ita garriendo de singulari Spiritus dono^k nunquam cogitasse: quia initium credendi iam in se reconciliationem continet qua homo ad Deum accedit. Quod si expenderent illud Pauli, Corde creditur ad iustitiam [Rom. 10. b. 10]: fingere desinerent frigidam illam qualitatem. Si una haec nobis suppeteret ratio, valere deberet ad litem finiendam: assensionem scilicet ipsam, sicuti ex parte attigi, et fusius iterum repetam, cordis esse magis quam cerebri, et affectus magis quam intelligentiae^l. || Qua ratione obedientia 18 vocatur fidei^a [Rom. 1. a. 5], cui nullum aliud obsequium praefert Dominus; et merito, quando illi sua veritate nihil est pretiosius: quam a credentibus, quasi subscriptione facta, obsignari Iohannes Baptista^b est testis [Iohan. 3. d. 25]¹. Quoniam res minime dubia est, uno verbo statuimus, eos inepte loqui quum fidem formari dicunt, accessione piae affectionis ad assensum facta²: quum assensus quoque pia affectione constet: qualis saltem in Scripturis demonstratur.^c Sed alterum multo clarius argumentum se etiamnum offert. || Quum enim fides Christum amplectatur, ut nobis offertur a Patre^d: ille vero non || in iustitiam modo, peccatorum remissionem et pacem offeratur, sed in sanctificationem quoque et fontem aquae vivae: eum haud dubie rite cognoscere nunquam poterit^e quin sanctificationem Spiritus simul apprehendat. || Aut siquis apertius id dictum cupiat, Fides in Christi notitia sita est. Christus nisi cum Spiritus sui sanctificatione cognosci nequit. Consequitur, fidem a pio affectu nullo modo esse distrahendam.

8. Mais devant que passer outre, il sera necessaire de mettre quelques Proemes pour desvelopper quelques neuds qui autrement pourroyent empescher les lecteurs, et les retarder. En premier lieu nous avons à refuter la distinction qui a eu tousjours vogue entre les Sorbonistes, touchant la foy qu’ils appellent Formée et Informée. Car ils imaginent que ceux qui ne sont touchez d’aucune crainte de Dieu, ou de sentiment de pieté, ne laissent point de croire tout ce qui est necessaire à salut; comme si le sainct Esprit illuminant nostre cœur à la foy, ne nous estoit point tesmoin de nostre adoption. Or combien que contre toute l’Escriture ils veulent avec leur fiereté, que telle cognoissance soit foy, il ne sera ja besoin de beaucoup disputer ou debatre plus longuement contre leur definition, moyennant que ce que l’Escriture nous en monstre soit bien expliqué. Car de là il nous apperra combien sottement et bestialement ils gergonnent, plustost qu’ils ne parlent, d’une chose si haute. J’en ay desja touché une partie: je deduiray ci apres le reste en son lieu. Pour le present je di qu’on ne sauroit rien feindre plus hors de propos que leur resverie. Ils entendent qu’un assentement, par lequel les contempteurs de Dieu accepteront pour vray ce qui est contenu en l’Escriture, doit estre reputé pour foy. Or il falloit voir en premier lieu, si chacun appelle à soy la foy de sa propre industrie, ou bien si c’est le sainct Esprit qui par icelle nous testifle nostre adoption. Parquoy ils babillent en petis enfans, quand ils demandent si la foy estant formée de la charité survenante, est une mesme foy ou diverse. Et par tel badinage il est notoire, que jamais ils n’ont rien conceu du don singulier de l’Esprit, par lequel la foy nous est inspirée. Car le commencement de croire contient en soy la reconciliation par laquelle l’homme a acces à Dieu. Que s’ils poisoyent bien ceste sentence de sainct Paul, qu’on croit de cœur à justice (Rom. 10:10): ils ne s’amuseroyent plus à qualifier ainsi la foy par des vertus survenantes. Quand nous n’aurions autre raison que ceste-cy, elle devroil suffire pour decider tout different: assavoir que l’assentement que nous donnons à Dieu (comme j’en ay desja parlé, et en traitteray tantost plus au long) est au cœur plustost qu’au cerveau, et d’affection plustost que d’intelligence. Pour laquelle cause l’obeissance de la foy est tant louée, que Dieu ne prefere nul autre service à icelle (Rom. 1:5): et à bon droit, veu qu’il n’a chose si pretieuse que sa verité, laquelle est signée par les croyans (comme dit Jean Baptiste) comme quand on met son signe ou paraphe en une lettre (Jean 3:33). Pource que cecy ne doit point estre en doute, je conclu en un mot, que ceux qui disent que la foy est formée quand il y survient quelque bonne affection, comme un accessoire estrange, ne font que babiller: veu que l’assentement ne peut estre sans bonne affection et sans reverence de Dieu. Mais il se presente un argument beaucoup plus clair. Car puis que la foy embrasse Jesus Christ selon qu’il nous est offert du Pere (or il nous est offert non seulement en justice, remission des pechez et appointement, mais aussi en satisfaction et fontaine d’eau vive), nul ne le pourra jamais cognoistre deuement, ne croire en luy, qu’il n’apprehende ceste sanctification de l’Esprit. Ou bien si quelqu’un veut avoir encore cela plus clairement: la foy est située en la cognoissance de Christ, et Christ ne peut estre cogneu sans la sanctification de son Esprit: il s’ensuit que la foy ne doit estre nullement separée de bonne affection.

8. 497 But before I proceed any further, it will be necessary to make some preliminary observations, for the solution of difficulties, which otherwise might prove obstacles in the way of the reader.

And first, we must refute the nugatory distinction, which prevails in the schools, of formal and informal faith. For they imagine, that such as are not impressed with any fear of God, or with any sense of piety, believe all that is necessary to be known in order to salvation; as though the Holy Spirit, in illuminating our hearts to faith, were not a witness to us of our adoption. Yet, in opposition to the whole tenor of Scripture, they presumptuously dignify such a persuasion, destitute of the fear of God, with the name of faith. We need not contend with this definition any further than by simply describing the nature of faith, as it is represented in the Divine word. And this will clearly evince the ignorance and insipidity of their clamour concerning it. I have treated it in part already, and shall subjoin what remains in its proper place. At present, I affirm, that a greater absurdity than this figment of theirs, cannot possibly be imagined. They maintain faith to be a mere assent, with which every despiser of God may receive as true whatever is contained in the Scripture. But first it should be examined, whether every man acquires faith for himself by his own power, or whether it is by faith that the Holy Spirit becomes the witness of adoption. They betray puerile folly, therefore, in inquiring whether faith, which is formed by the superaddition of a quality, be the same, or whether it be a new and different faith. It clearly appears, that while they have been trifling in this manner, they never thought of the peculiar gift of the Spirit; for the commencement of faith contains in it the reconciliation by which man draws near to God. But, if they would duly consider that declaration of Paul, “With the heart man believeth unto righteousness,”¹⁴⁵⁷ they would cease their trifling about this superadded quality. If we had only this one reason, it ought to be sufficient to terminate the controversy—that the assent which we give to the Divine word, as I have partly suggested before, and shall again more largely repeat, is from the heart rather than the head, and from the affections rather than the understanding. For which reason it is called “the obedience of faith,”¹⁴⁵⁸ to which the Lord prefers no other obedience; because nothing is more precious to him than his own truth; which, according to the testimony of John the Baptist,¹⁴⁵⁹ believers, as it were, subscribe and seal. As this is by no means a dubious point, we conclude at once, that it is an absurdity to say, that faith is formed by the 498 addition of a pious affection to an assent of the mind; whereas, even this assent consists in a pious affection, and is so described in the Scriptures. But another argument offers itself, which is still plainer. Since faith accepts Christ, as he is offered to us by the Father; and he is offered, not only for righteousness, remission of sins, and peace, but also for sanctification and as a fountain of living water; it is certain, that no man can ever know him aright, unless he at the same time receive the sanctification of the Spirit. Or, if any one would wish it to be more clearly expressed, Faith consists in a knowledge of Christ. Christ cannot be known without the sanctification of his Spirit. Consequently, faith is absolutely inseparable from a pious affection.

8. Scholastic distinction between faith formed and unformed, refuted by a consideration of the nature of faith, which, as the gift of the Spirit, cannot possibly be disjoined from pious affection.

But before I proceed farther, it will be necessary to make some preliminary observations for the purpose of removing difficulties which might otherwise obstruct the reader. And first, I must refute the nugatory distinction of the Schoolmen as to formed and unformed faith.² For they imagine that persons who have no fear of God, and no sense of piety, may believe all that is necessary to be known for salvation; as if the Holy Spirit were not the witness of our adoption 476by enlightening our hearts unto faith. Still, however, though the whole Scripture is against them, they dogmatically give the name of faith to a persuasion devoid of the fear of God. It is unnecessary to go farther in refuting their definition, than simply to state the nature of faith as declared in the word of God. From this it will clearly appear how unskillfully and absurdly they babble, rather than discourse, on this subject. I have already done this in part, and will afterwards add the remainder in its proper place. At present, I say that nothing can be imagined more absurd than their fiction. They insist that faith is an assent with which any despiser of God may receive what is delivered by Scripture. But we must first see whether any one can by his own strength acquire faith, or whether the Holy Spirit, by means of it, becomes the witness of adoption. Hence it is childish trifling in them to inquire whether the faith formed by the supervening quality of love be the same, or a different and new faith. By talking in this style, they show plainly that they have never thought of the special gift of the Spirit; since one of the first elements of faith is reconciliation implied in man’s drawing near to God. Did they duly ponder the saying of Paul, “With the heart man believeth unto righteousness,” (Rom. 10:10), they would cease to dream of that frigid quality. There is one consideration which ought at once to put an end to the debate—viz. that assent itself (as I have already observed, and will afterwards more fully illustrate) is more a matter of the heart than the head, of the affection than the intellect. For this reason, it is termed “the obedience of faith,” (Rom. 1:5), which the Lord prefers to all other service, and justly, since nothing is more precious to him than his truth, which, as John Baptist declares, is in a manner signed and sealed by believers (John 3:33). As there can be no doubt on the matter, we in one word conclude, that they talk absurdly when they maintain that faith is formed by the addition of pious affection as an accessory to assent, since assent itself, such at least as the Scriptures describe, consists in pious affection. But we are furnished with a still clearer argument. Since faith embraces Christ as he is offered by the Father, and he is offered not only for justification, for forgiveness of sins and peace, but also for sanctification, as the fountain of living waters, it is certain that no man will ever know him aright without at the same time receiving the sanctification of the Spirit; or, to express the matter more plainly, faith consists in the knowledge of Christ; Christ cannot be known without the sanctification of his Spirit: therefore faith cannot possibly be disjoined from pious affection.

8. Maar voordat ik verder ga, zullen enige inleidingen nodig zijn om de moeilijkheden te ontwarren, die anders de lezers in de weg zouden kunnen staan. En dan moet in de eerste plaats weerlegd worden de dwaze onderscheiding tussen het gevormd en ongevormd geloof, die in de scholen de ronde doet. Want zij stellen het voor, dat zij geloven al wat noodzakelijk is tot de zaligheid, die door geen vreze Gods of gevoel van vroomheid worden aangeraakt. Alsof de Heilige Geest door onze harten te verlichten tot geloof, ons niet tot getuige was van onze aanneming tot kinderen. En hoewel de gehele Schrift daartegen roept, keuren zij toch, vol hoogmoedigheid, die overtuiging, die van de vreze Gods ontbloot is, de naam van geloof waardig. Met hun bepaling langer te strijden is niet nodig, maar we behoeven slechts eenvoudig de aard des geloofs te verhalen, zoals hij in Gods Woord geleerd wordt. En daaruit zal helder blijken, hoe onervaren en dwaas zij daarover meer wauwelen dan spreken. Een deel heb ik reeds besproken, het overige zal ik vervolgens te zijner plaatse toevoegen. Nu zeg ik, dat niets ongerijmders verzonnen kan worden dan hun verzinsel. Zij willen, dat het geloof een instemming is, waardoor elke verachter van God zal aannemen, wat uit de Schrift wordt te voorschijn gebracht. Maar men had eerst moeten zien, of ieder voor zichzelf het geloof verwerft door eigen kracht, of dat de Heilige Geest door het geloof getuige is van onze aanneming tot kinderen. Zij begaan dus een kinderlijke dwaasheid door te vragen of het geloof, dat door de daarbijkomende hoedanigheid zijn gestalte krijgt, hetzelfde geloof IS, dan wel of het een ander en nieuw geloof is. En daaruit blijkt zeker, dat ze, aldus bazelend, over de bijzondere gave des Geestes nooit gedacht hebben; want het begin van het geloven houdt reeds de verzoening in, waardoor de mens tot God nadert. Indien ze overwogen het woord van Paulus (Rom. 10:10) "Met het hart gelooft men tot rechtvaardigheid", zouden ze ophouden met het verzinnen van die niets betekenende hoedanigheid. Indien slechts deze ene redenering ons ten dienste stond, moest ze voldoende zijn om de twist te beslechten, namelijk deze: dat de instemming zelf, zoals ik ten dele reeds aangeroerd heb, en uitvoeriger nog eens zal herhalen, meer een zaak is van het hart dan van de hersenen, en van de gezindheid dan van het verstand. Daarom wordt ze genoemd de gehoorzaamheid des geloofs (Rom. 1:5) boven welke de Here geen enkele andere gehoorzaamheid stelt, en terecht, daar Hem niets kostbaarder is dan zijn waarheid, die, volgens getuigenis van Johannes de Doper, door de gelovigen, als door ondertekening bezegeld wordt (Joh. 3:33) Aangezien de zaak allerminst twijfelachtig is, stellen wij in één woord vast, dat zij dwaas spreken, wanneer zij zeggen, dat het geloof zijn gestalte krijgt, wanneer bij de instemming vrome gezindheid komt; daar ook de instemming berust op een vrome gezindheid, tenminste zoals ze in de Schrift wordt aangetoond. Maar een tweede, veel duidelijker bewijs biedt zich nog aan. Want daar het geloof Christus aanvaardt, zoals Hij ons door de Vader wordt voorgesteld, en Christus ons niet slechts wordt voorgesteld tot rechtvaardigheid, vergeving van zonden en vrede, maar ook tot heiligmaking en een bron van levend water, zal ongetwijfeld het geloof Hem nooit naar behoren kunnen kennen, zonder dat het tevens de heiligmaking des Geestes aangrijpt. Of indien iemand het nog duidelijker gezegd wil hebben: het geloof is gelegen in de kennis van Christus. Christus kan niet gekend worden dan met de heiligmaking zijns Geestes. Hieruit volgt, dat het geloof op generlei wijze van de vrome gezindheid mag worden losgemaakt.

8. Zweiter Abschnitt: Echter und unechter Glaube (8-13). "Gestalteter" und "ungestalteter" Glaube?

Bevor ich weitergehe, sind aber noch einige Vorbemerkungen vonnöten, um Knoten aufzulösen, die sonst dem Leser einen Anstoß bereiten könnten. Zunächst muß ich die in den papistischen Schulen umgehende unsinnige Unterscheidung zwischen „gestaltetem“ und „ungestaltetem“ Glauben (fides formata und fides informis) widerlegen. Sie bilden sich nämlich ein, auch solche Leute „glaubten“ alles, was zum Heil notwendig ist, die von keinerlei Furcht Gottes, keinerlei Regung der Frömmigkeit irgend etwas verspüren. Als ob aber der Heilige Geist, wenn er unser Herz mit seinem Glanz erleuchtet, so daß wir glauben, nicht auch zugleich der Zeuge für unsere Aufnahme in die Kindschaft wäre! Trotzdem erkennen sie jener Überzeugung (persuasio), der jede Gottesfurcht abgeht, gegen den Widerspruch der ganzen Schrift stolz den Namen „Glaube“ zu! Eine weitläufige Auseinandersetzung mit dieser Wesensbestimmung ist nicht erforderlich; es genügt, wenn wir die Natur des Glaubens schlicht umschreiben, wie sie uns aus dem Worte Gottes überliefert ist. Daraus wird völlig klar werden, wie ungeschickt und töricht die Papisten von diesen Dingen reden, ja vielmehr schnattern. Einen Teil habe ich oben schon berührt, das übrige wird an seinem Platze unten folgen.

Jetzt will ich nur dies aussprechen, daß man sich nichts Widersinnigeres erdenken kann, als diese Erfindung der Scholastiker. Sie sind also der Meinung, der Glaube sei eine (bloße) Zustimmung, kraft deren sich selbst jeder Gottesverächter zu eigen machen kann, was man ihm aus der Schrift vorträgt. Dabei hätte man nun aber zuerst zusehen sollen, ob sich denn jeder Mensch aus eigener Kraft und Entschließung den Glauben aneignen kann, oder ob es nicht der Heilige Geist ist, der uns durch den Glauben unsere Kindschaft bezeugt! Es ist deshalb kindisch und närrisch, wenn sie fragen, ob denn der Glaube, wenn ihn die hinzukommende Wesenheit (nämlich die Liebe) zu einem „gestalteten“ gemacht habe, noch derselbe Glaube sei oder ein anderer, neuer. Daraus geht sicherlich schon klar hervor, daß sie sich bei ihrem Geschwätz niemals über die besondere Gabe des Heiligen Geistes Gedanken gemacht haben; denn schon der Anfang des Glaubens schließt die Versöhnung ein, durch die der Mensch zu Gott den Zugang hat! Würden sie das Wort des Paulus in Betracht ziehen: „So man von Herzen glaubt, so wird man gerecht“ (Röm. 10,10), so würden sie ganz von selbst aufhören, solch einen frostigen Begriff wie jene (zum Glauben „hinzukommende“, ihn „gestaltende“) Wesenheit (nämlich die Liebe) zu erfinden! Hätten wir auch nur dieses eine Beweisstück, so wäre das schon genug, um dem Kampf ein Ende zu machen: jene Zustimmung nämlich ist, wie ich bereits berührt habe und bald ausführlicher wiederholen werde, schon selbst mehr Sache des Herzens als des Hirns, mehr Sache innerer Bewegung als des Verstandes. Deshalb wird sie auch „Glaubensgehorsam“ genannt (Röm. 1,5); kein anderer Gehorsam ist dem Herrn lieber, und zwar mit Recht: nichts ist ihm ja köstlicher als seine Wahrheit, und eben diese wird - dafür ist Johannes der Täufer Zeuge! (Joh. 3,33) - von den Gläubigen gewissermaßen durch Unterschrift „versiegelt“. Die Sache ist tatsächlich ganz klar, und ich will deshalb mit einem Wort feststellen: es ist ein törichtes Gerede, wenn sie sagen, der Glaube werde dadurch „gestaltet“, daß zu der „Zustimmung“ (assensus) eine innere, fromme Regung träte; denn auch diese „Zustimmung“ besteht, wenigstens, wie die Schrift von ihr lehrt, selbst in solch frommer Regung!

348 Es bietet sich aber noch ein zweiter, viel klarerer Beweis. Der Glaube erfaßt Christus, wie er uns vom Vater gegeben ist; er wird uns aber nicht allein zur Gerechtigkeit, zur Vergebung der Sünden und zum Frieden dargegeben, sondern auch zur Heiligung und als Quelle lebendigen Wassers: der Glaube kann ihn also ohne Zweifel niemals recht erkennen, ohne zugleich die Heiligung des Geistes mit zu ergreifen. Will einer das noch deutlicher hören, so will ich so sagen: Der Glaube ruht auf der Erkenntnis Christi. Christus aber kann man nur zusammen mit der Heiligung seines Geistes erkennen. Der Glaube läßt sich also von der frommen Regung des Herzens auf keine Weise abtrennen.

8. 719 ‘Gevormde’ en ‘ongevormde’ geloof

Maar voordat ek verder gaan, sal enkele inleidende opmerkings nodig wees om die knope te ontrafel wat andersins vir my lesers ’n struikelblok kan vorm. En in die eerste plek moet ons die sinlose onderskeid tussen ’n gevormde en ’n vormlose geloof, wat in skole die rondte doen,⁷² weerlê. Want hulle verbeel hulle dat mense alles glo wat noodsaaklik is om vir hulle saligheid te weet, ten spyte daarvan dat hulle nie deur die vrees vir God en deur geen gevoel vir godsvrug geraak word nie. Net asof die Heilige Gees nie waarlik ’n Getuie van ons aanneming is wanneer Hy ons hart verlig om te glo nie. Hoewel die hele Skrif daarteen skreeu, ag hulle hulle in hulle verwaandheid die oortuiging wat sonder die vrees vir God is, die naam geloofwaardig. Ons hoef nie hier te lank met hulle oor hulle definisie van geloof te stry nie, maar ons moet die aard van geloof eenvoudig soos dit in die Woord van God geleer word, verduidelik. Daaruit sal dit duidelik blyk hoe onervare en dwaas hulle oor die geloof klets eerder as om daarvan te praat.

Ek het ’n onderafdeling hiervan reeds aangeroer⁷³ en ek sal die res te geleëner tyd byvoeg.⁷⁴ Nou sê ek dat ’n mens jou niks dwaser as hulle versinsel kan voorstel nie. Hulle opvatting is dat die geloof ’n (soort) instemming is waardeur elke veragter van God dit wat hom uit die Skrif aangebied word, sal aanneem.⁷⁵ En tog moet ons ten eerste ondersoek of elkeen sy geloof uit eie beweging vir homself gaan haal en of die Heilige Gees deur die geloof ’n Getuie van ons aanneming is. Hulle hou hulle 720 dus met kinderagtige onsin besig wanneer hulle vra of die geloof waaraan ’n bykomende eienskap vorm gee, dieselfde geloof is en of dit in der waarheid ’n verskillende en nuwe geloof is.⁷⁶ Daaruit blyk gewis dat hulle deur so te klets nooit gedink het aan die besondere gawe van die Gees nie, naamlik dat die begin van die geloof alreeds die versoening waardeur die mens tot God kan nader, insluit. Hulle moes Paulus se verklaring: “Met die hart glo ons tot geregtigheid,”⁷⁷ in gedagte gehou het. Dan sou hulle opgehou het om so ’n gevoellose eienskap te versin. As hierdie een enkele rede vir ons voldoende sou wees, sou dit kragtig genoeg moes wees om die geskil te besleg, naamlik dat die instemming juis tot die hart eerder as tot die brein, tot die gesindheid eerder as tot die verstand behoort, soos ek reeds deels aangetoon het⁷⁸ en soos ek dit weer eens breedvoeriger onder die loep sal neem.⁷⁹ Daarom word dit geloofsgehoorsaamheid⁸⁰ genoem, en daaraan gee die Here bo enige ander vorm van onderdanigheid voorkeur. Dit is ook reg omdat niks vir Hom kosbaarder as sy waarheid is nie. Johannes die Doper getuig immers dat die waarheid deur die wat dit glo, beseël word asof hulle hulle handtekening daarop geplaas het.⁸¹

 Omdat dit ’n onderwerp is waaroor daar geen twyfel bestaan nie, kan ons kortliks met die volgende volstaan: Hulle is dwaas wanneer hulle sê dat geloof gevorm word sodra ’n vroom gesindheid by instemming kom, aangesien instemming ook reeds in ’n vroom gesindheid aanwesig is, soos tewens in die Skrif aangetoon word. Maar ’n tweede baie duideliker redenasie doen hom nou aan die hand. Aangesien die geloof Christus immers omarm, soos Hy deur die Vader vir ons aangebied word, en aangesien Hy nie alleen tot regverdiging, vergiffenis van sondes en vrede vir ons aangebied word nie maar ook tot heiligmaking en as bron van die lewende water, sal die geloof Hom ongetwyfeld nooit na behore kan leer ken sonder om terselfdertyd die heiligmaking deur die Gees sy eie te maak nie. Of as iemand dit nog duideliker gesê wil hê: Geloof is geleë in die kennis van Christus. Christus kan nie anders as deur die heiligmaking deur sy Gees geken word nie. Daaruit volg dat geloof hoegenaamd nie van ’n vroom gesindheid losgemaak mag word nie.

8. Прежде чем идти дальше, нам необходимо сделать несколько предварительных замечаний, чтобы развязать узлы, которые могут помешать читателям и замедлить их продвижение вперёд. Во-первых, мы должны отвергнуть различение между «сформировавшейся» и «несформировавшейся» верой, которое всегда было в моде у сорбоннских схоластов (Пётр Ломбардский. Цит. соч., III, dist. XXIII, 4 s.; Фома Аквинский. Цит. соч, II, 2, Q. IV, art. 3-4.). Они воображают, что люди, вовсе лишенные страха Божьего и набожности, всё-таки не перестают веровать в то, что необходимо для спасения. Как будто Св. Дух, просвещающий наше сердце верою, не является свидетелем нашего усыновления. Вопреки всему Писанию они в своей гордыне считают знание подобных людей верой. Нет необходимости опровергать их определение долгими рассуждениями, - ибо его убедительно опровергает само Писание. И тут выясняется, насколько глупо и грубо они болтают - невозможно сказать «говорят» - о столь возвышенном предмете.

Частично я уже касался его, остальное будет рассмотрено в своё время. А сейчас скажу лишь, что невозможно изобрести что-то более неудобоваримое, нежели их фантазии. Они полагают, что согласие хулителей Бога считать содержание Писания истинным должно считаться верой (Фома Аквинский. Цит. соч., II, 2, Q. II, art. 1).

Поэтому прежде всего нужно выяснить, приобретает ли человек веру собственными усилиями или это Св. Дух посредством нее свидетельствует нам об усыновлении. Но когда их спрашивают, подобна ли вера, возникшая от пришедшей к нам на помощь любви, той вере, о которой толкуют они, схоласты что-то бормочут, как малые дети. И становится очевидным, что они ничего не знают об особом даре Духа, рождающем в нас веру. Ибо начало веры заключает в себе примирение, посредством которого человек получает доступ к Богу. Если бы они задумались над речением св. Павла, что сердцем веруют к праведности (Рим 10:10), они бы прекратили легкомысленно уподоблять своей «вере» веру, возникающую благодаря помощи внешних сил.

Если бы даже мы не имели иных доводов, кроме этого, его одного было бы достаточно, чтобы решить вопрос иначе, а именно, что согласие с Богом (о чём я уже говорил и буду говорить в дальнейшем) исходит более от сердца, чем от ума, и более от чувства, чем от рассуждения. По этой причине покорность вере (Рим 1:5) возвышена настолько, что Бог предпочитает её всем прочим служениям. И с полным основанием, ибо для Него нет ничего ценнее Его истины, которую запечатлевают верующие (как сказал Иоанн Креститель - Ин 3:33), подобно подписи под письмом. В силу несомненности этого я заключаю, что люди, которые говорят, будто веру можно считать сформировавшейся тогда, когда к ней присоединяется некое хорошее чувство, словно внешнее дополнение, говорят чепуху, поскольку принятие веры невозможно без внутреннего чувства и без преклонения перед Богом.

Но есть и другой, ещё более очевидный, довод. Поскольку вера соединяет нас с Иисусом Христом, таким, каким Он послан нам Отцом, - а Он послан нам не только ради праведности, прощения грехов и примирения, но и ради освящения, как источник воды живой, - то никто не может должным образом узнать Его и в Него уверовать, если не получит освящения Духом. А для тех, кто желает ещё большей ясности, можно сказать, что вера заключается в познании Христа, а Христос не может быть познан без освящения Его Духом. Отсюда следует, что веру ни в коем случае нельзя отделять от доброго внутреннего чувства.

9. | Quod^f solent obtrudere³ quod ait Paulus, Siquis scilicet omnem fidem habeat, ut montes transferat, charitatem vero^g non habeat, eum nihil esse [1. Cor. 13. a. 2], quo fidem charitate spoliatam deforment^h: non animadvertunt quid eo loco sit Apostoloⁱ fides. Quum enim proximo capite disseruisset de variis donis spiritus, in quibus reposuerat genera linguarum, virtutes^k, prophetiam [1. Cor. 12. b. 10], et hortatus esset Corinthios ad sectanda^l ex iis meliora, hoc est, unde plus fructus et emolumenti^m rediret ad totum Ecclesiae corpusⁿ: subiicit, excellentiorem adhuc se viam^o demonstraturum [Ibidem, d. 31]. 19 Eiusmodi^a dona omnia, utcunque per se excellentia sint, nihili tamen aestimanda^b esse nisi charitati serviant. Esse enim in Ecclesiae aedificationem data^c: in eam^d nisi conferantur, perdere suam gratiam. Ad id probandum distributione utitur, repetens eadem illa quae superius recensuerat dona^e, sed aliis nominibus. Pro eodem autem usurpat virtutes, et fidem, nempe pro edendorum miraculorum facultate^f. Quum ergo^g haec sive virtus sive fides particulare sit donum Dei, quo impius quispiam et pollere queat et abuti^h, ut dono linguarum, ut prophetia, ut aliis charismatibus: non mirum si a charitate separeturⁱ. || Totus autem istorum error in eo est, quod quum vocabulum fidei sit πολύσημον, significati diversitate non observata, perinde pugnant acsi eadem ubique foret acceptio. Locus Iacobi, quem in eiusdem erroris patrocinium accersunt, alibi discutietur.¹ || Quanquam vero plures^k esse fidei formas, docendi causa concedimus, dum volumus ostendere qualis sit in impiis Dei notitia: unicam tamen piorum fidem, ut Scriptura docet^l, agnoscimus et praedicamus. Credunt certe plurimi Deum esse, Evangelicam historiam ac reliquas Scripturae partes veras esse arbitrantur: (quale fere iudicium esse solet de iis quae vel olim gesta narrantur, vel ipsi praesentes spectavimus) || sunt etiam qui ultra procedunt: nam et Dei sermonem pro certissimo habent oraculo, nec eius praecepta prorsus negligunt, et minis et promissionibus utcunque commoventur. Talibus quidem fidei testimonium tribuitur, sed per κατάχρησιν: quoniam Dei verbum non impugnant manifesta impietate, vel aspernantur, vel contemnunt: sed quandam potius obedientiae speciem prae se ferunt.

9. Ceux qui ont coustume d’alleguer ce que dit sainct Paul, assavoir si quelcun avoit si parfaite foy que de pouvoir transferer les montagnes, et qu’il n’eust point de charité (1 Cor. 13:2), que cela n’est rien, voulans par ces parolles faire une foy informe qui soit sans charité: ils ne considerent point que signifie le vocable de Foy en ce passage. Car comme ainsi soit que sainct Paul eust disputé des divers dons de l’Esprit, entre lesquels il avoit nommé les langues, vertus et propheties: et qu’il eust exhorté les Corinthiens d’appliquer leur estude aux plus excellens et plus profitables, c’est assavoir dont il pouvoit venir plus de fruit et utilité à tout le corps de l’Eglise; il adjouste qu’il leur demonstrera encore une plus excellente voye (1 Cor. 12:10, 31), assavoir que tous ces dons, combien qu’ils soyent tous excellens en leur nature, neantmoins ne sont comme à rien estimer, s’ils ne servent à charité: d’autant qu’ils sont donnez à l’edification de l’Eglise, à laquelle s’ils ne se rapportent, ils perdent leur grace et leur prix. Pour cela prouver il use d’une division, repetant ces mesmes graces dont il avoit fait mention auparavant: mais il les nomme de divers noms. Ainsi ce qu’il avoit premierement appellé Vertu, il le nomme Foy: signifiant par l’un et l’autre vocable, la puissance de faire miracles. Or d’autant que ceste puissance, soit qu’on la nomme Foy ou Vertu, est un don particulier de Dieu (comme sont le don des langues, propheties et autres semblables), lequel un meschant homme peut avoir, et en abuser: ce n’est pas merveilles si elle est separée de charité. Mais toute la faute de ces povres gens est, que nonobstant que le vocable de foy ait diverses significations, n’observant point ceste diversité, ils combatent comme s’il estoit tousjours prins en une mesme maniere. Le lieu de sainct Jaques, qu’ils amenent pour confermer aussi leur erreur, sera ailleurs expliqué. Car combien que par forme d’enseigner nous concedons qu’il y a plusieurs especes de foy, quand nous voulons monstrer quelle est la cognoissance de Dieu aux iniques: neantmoins nous recognoissons et confessons avec l’Escriture une seule foy aux enfans de Dieu. Il est bien vray que plusieurs croyent qu’il y a un Dieu, et pensent que ce qui est compris en l’Evangile et l’Escriture, est veritable, d’un mesme jugement qu’on a accoustumé dejuger estre veritable ce qu’on lit aux histoires, ou ce qu’on a veu à l’œil. Il y en a qui passent encores outre: car ils ont la parolle de Dieu pour un oracle indubitable, et ne contemnent point du tout les commandemens d’icelle, et sont aucunement esmeus des promesses. Nous disons que telle maniere de gens n’est pas sans foy: mais c’est en parlant improprement, à cause qu’ils n’impugnent point d’une impieté manifeste la parolle de Dieu, et ne la rejettent ne mesprisent: mais plustost donnent quelque apparence d’obeissance.

9. This passage of Paul, “Though I have all faith, so that I could remove mountains, and have not charity, I am nothing,”¹⁴⁶⁰ is generally adduced by them to support the notion of an informal faith unaccompanied with charity; but they overlook the sense in which the apostle uses the word “faith” in this place. For having, in the preceding chapter, treated of the various gifts of the Spirit, among which he has enumerated “divers kinds of tongues, the working of miracles and prophecy,”¹⁴⁶¹ and having exhorted the Corinthians to “covet earnestly the best gifts,” from which the greatest benefit and advantage would accrue to the whole body of the Church, he adds, “yet show I unto you a more excellent way;” implying, that all such gifts, whatever be their intrinsic excellence, are yet to be deemed worthless, unless they be subservient to charity; for that, being given for the edification of the Church, if not employed for that purpose, they lose their beauty and value. To prove this, he particularly specifies them, repeating the same gifts, which he had before enumerated, but under other names. He uses the word “faith” to denote what he had before called powers, (δυναμεις, potestates, virtutes,) that is, a power of working miracles. This, then, whether it be called power or faith, being a particular gift of God, which any impious man may both possess and abuse, as the gift of tongues, or prophecy, or other gifts, we need not wonder if it be separated from charity. But the mistake of such persons arises wholly from this—that though the word “faith” is used in many senses, not observing this diversity of signification, they argue as if it had always the same meaning. The passage which they adduce from James in support of the same error, shall be discussed in another place. Now, although, for the sake of instruction, when we design to show the nature of that knowledge of God, which is possessed by the impious, we 499 allow that there are various kinds of faith, yet we acknowledge and preach only one faith in the pious, according to the doctrine of the Scripture. Many men certainly believe that there is a God; they admit the evangelical history and the other parts of Scripture to be true; just as we form an opinion of transactions which are narrated as having occurred in former times, or of which we have ourselves been spectators. There are some who go further; esteeming the word of God as an undoubted revelation from heaven, not wholly disregarding its precepts, and being in some measure affected both by its denunciations and by its promises. To such persons, indeed, faith is attributed; but by a catachresis, a tropical or improper form of expression; because they do not with open impiety resist, or reject, or contemn the word of God, but rather exhibit some appearance of obedience to it.

9. Objection from a passage of Paul. Answer to it. Error of the Schoolmen in giving only one meaning to faith, whereas it has many meanings. The testimony of faith improperly ascribed to two classes of men.

In their attempt to mar faith by divesting it of love, they are wont to insist on the words of Paul, “Though I have all faith, so that I could remove mountains, and have not charity, I am nothing,” (1 Cor. 13:2). But they do not consider what the faith is of which the Apostle there speaks. Having, in the previous chapter, discoursed of the various gifts of the Spirit (1 Cor. 12:10), including 477diversity of tongues, miracles, and prophecy, and exhorted the Corinthians to follow the better gifts, in other words, those from which the whole body of the Church would derive greater benefit, he adds, “Yet show I unto you a more excellent way,” (1 Cor. 12:30). All other gifts, how excellent soever they may be in themselves, are of no value unless they are subservient to charity. They were given for the edification of the Church, and fail of their purpose if not so applied. To prove this he adopts a division, repeating the same gifts which he had mentioned before,but under different names. Miracles and faith are used to denote the same thing—viz. the power of working miracles. Seeing, then, that this miraculous power or faith is the particular gift of God, which a wicked man may possess and abuse, as the gift of tongues, prophecy, or other gifts, it is not strange that he separates it from charity. Their whole error lies in this, that while the term faith has a variety of meanings, overlooking this variety, they argue as if its meaning were invariably one and the same. The passage of James, by which they endeavor to defend their error, will be elsewhere discussed (infra, chap. 17, sec. 11). Although, in discoursing of faith, we admit that it has a variety of forms; yet, when our object is to show what knowledge of God the wicked possess, we hold and maintain, in accordance with Scripture, that the pious only have faith. Multitudes undoubtedly believe that God is, and admit the truth of the Gospel History, and the other parts of Scripture, in the same way in which they believe the records of past events, or events which they have actually witnessed. There are some who go even farther: they regard the Word of God as an infallible oracle; they do not altogether disregard its precepts, but are moved to some degree by its threatening and promises. To such the testimony of faith is attributed, but by catachresis; because they do not with open impiety impugn, reject, or condemn, the Word of God, but rather exhibit some semblance of obedience.

9. Wat betreft het feit, dat ze plegen te komen aandragen met wat Paulus zegt (1 Cor. 13:2) dat, al ware het, dat iemand al het geloof had, zodat hij bergen verzette, en de liefde niet had, hij niets was, en dat ze dat doen om aan te tonen, dat het geloof beroofd van de liefde ongevormd is: ze bemerken niet wat de apostel op die plaats onder geloof verstaat. Want nadat hij in het voorgaande hoofdstuk (1 Cor. 12:10) gehandeld heeft over de verschillende gaven des Geestes, tot welke hij gerekend had de menigerlei talen, de krachten en de profetie, en nadat hij de Corinthiërs (1 Cor. 12:31) aangespoord heeft om naar de beste van die gaven te ijveren, dat is naar die gaven, uit welke meer vrucht en voordeel zou voortkomen voor het gehele lichaam der kerk, voegt hij er aan toe, dat hij een weg zal wijzen, die nog uitnemender is. Namelijk, dat al dergelijke gaven, hoe uitnemend ze op zichzelf ook zijn, toch niets waard zijn te achten, indien ze niet de liefde dienen. Want dat ze tot opbouwing der kerk gegeven zijn, en dat ze, als ze daartoe niet aangewend worden, hun bekoorlijkheid verliezen. Om dit te bewijzen, maakt hij gebruik van een verdeling, terwijl hij dezelfde gaven herhaalt, die hij boven had opgesomd, maar met andere namen. Onder krachten en geloof verstaat hij hetzelfde, namelijk het vermogen om wonderen te doen. Daar dus deze kracht of dit geloof een afzonderlijke gave Gods is, welke een goddeloze kan bezitten en misbruiken, evenals de gave der talen, en de profetie, en de andere gaven, is het geen wonder, wanneer ze van de liefde wordt gescheiden. Hun gehele dwaling is hierin gelegen, dat, hoewel het woord geloof veel betekenissen heeft, zij zonder het verschil van betekenis in acht te nemen, strijden alsof overal dezelfde zin genomen wordt. De plaats van Jacobus, die ze aanhalen tot verdediging van dezelfde dwaling, zal elders uitgelegd worden. En hoewel we terwille van het onderricht, namelijk wanneer we willen aantonen, hoedanig de kennis Gods in de goddelozen is, toegeven, dat er meerdere gestalten des geloofs zijn, zo erkennen en prediken wij toch slechts één geloof der vromen, gelijk de Schrift leert. Voorzeker, zeer velen geloven dat er een God is, en ze menen, dat de evangelische geschiedenis en de overige delen der Schrift waar zijn, gelijk het oordeel pleegt te zijn over die dingen, die als oudtijds geschied verhaald worden of die wijzelf met onze eigen ogen gezien hebben. Er zijn er ook, die verder gaan: want ze houden Gods Woord voor een zeer gewisse Godsspraak, en zij veronachtzamen zijn bevelen niet geheel en al, en worden door zijn bedreigingen en beloften enigermate geroerd. Aan zulken wordt wel het getuigenis toegekend, dat ze geloven, maar in oneigenlijke zin: omdat ze Gods Woord niet bestrijden met openlijke goddeloosheid, noch het verwerpen of verachten, maar veeleer enige schijn van gehoorzaamheid vertonen.

9. 1. Kor. 13, 2 - ein Beweis für die Unterscheidung zwischen "gestaltetem" und "ungestaltetem" Glauben?

Dagegen pflegen nun die Papisten mit dem Wort des Paulus Einspruch zu erheben: „Und hätte ich allen Glauben, also daß ich Berge versetze, und hätte der Liebe nicht, so wäre ich nichts“ (1. Kor. 13,2). Daraus möchten sie nun entnehmen, der Glaube sei, wenn er ohne Liebe wäre, „ungestaltet“. Aber sie begreifen nicht, was der Apostel an dieser Stelle unter „Glauben“ versteht. Er hat doch im voraufgehenden Kapitel (12) von den verschiedenen Geistesgaben gesprochen, zu denen er „mancherlei Sprachen“ (1. Kor. 12,10), allerlei Kräfte, auch die Gabe der Weissagung rechnet (vgl. 1. Kor. 12,4-10). Er ermahnt dann die Korinther, nach den „besten Gaben“ zu streben (1. Kor. 12,31), das heißt also nach denen, die dem ganzen Leib der Kirche am meisten Frucht und Segen bringen. Und zum Schluß setzt er hinzu: „Und ich will euch noch einen köstlicheren Weg zeigen“ (1. Kor. 12,31). Er will ihnen nämlich zeigen, daß alle diese Gaben, so großartig und hervorragend sie auch an sich sind, doch für nichts zu gelten haben, wenn sie nicht der Liebe dienen. Denn sie sind - das will er weiter zeigen - zur Auferbauung der Kirche gegeben, und sie verlieren ihre Gnade, wenn sie dazu nicht dienen. Um das nun zu beweisen, wendet er eine Teilung an: er wiederholt jetzt (1. Kor. 13,1-3) die gleichen Geistesgaben, die er im vorausgehenden Kapitel behandelt hat, aber unter anderen Namen. Unter „Kräften“ und „Glauben“ versteht er hierbei aber das Gleiche, nämlich die Fähigkeit, Wunder zu tun. Diese „Kräfte“, bzw. dieser „Glaube“ sind eine besondere Gabe Gottes, die auch irgendein beliebiger Gottloser innehaben und - mißbrauchen kann, genau wie die Zungenrede, die Weissagung oder die anderen Geistesgaben; es ist also nicht verwunderlich, wenn sie von der Liebe geschieden werden! Der ganze Irrtum der Papisten besteht nun aber darin, daß sie die tatsächlich vorliegende Mehrdeutigkeit des Wortes „Glaube“ nicht beachten und ihren Streit führen, als ob das Wort immer die gleiche Bedeutung hätte. - Von der Jakobusstelle (Jak. 2,21), die sie sich auch zum Schutz für ihren Irrtum heranholen, wird an anderer Stelle die Rede sein.

Zum Zweck der Unterweisung, nämlich um zu zeigen, wie die Erkenntnis Gottes bei den Gottlosen beschaffen ist, geben wir also freilich zu, daß es mehrere Gestaltungen des Glaubens gibt. Trotzdem erkennen und predigen wir auf Grund der Lehre der Schrift, daß bei den Frommen stets einerlei Glaube sich findet. Ganz sicher glauben viele Leute, daß ein Gott sei, viele halten die evangelische Geschichte und auch die übrigen Stücke der Schrift für wahr - so wie man etwa über die Berichte vergangener Ereignisse oder auch über selbsterlebte Gegenwart zu urteilen pflegt. Es gibt auch Leute, die noch weiter gehen: sie halten Gottes Wort für ein untrügliches Orakel, verachten seine Gebote keineswegs durchaus, lassen sich auch von den Drohungen und Verheißungen immerhin bewegen. Solchen Leuten wird wohl bezeugt, daß sie „glauben“, aber dabei wird das Wort „Glauben“ im uneigentlichen Sinne gebraucht: sie bestreiten, verachten und verwerfen Gottes Wort eben nicht in offenbarer Unfrömmigkeit, sondern legen vielmehr einen gewissen Schein des Gehorsams an den Tag.

9. 721 “Al sou ek al die geloof hê sodat ek berge kan versit...”

Gewoonlik dring hulle Paulus se verklaring aan ons op waar hy sê: “Al sou iemand al die geloof hê sodat hy berge kan versit, maar hy het nie die liefde nie, sou dit hom niks baat nie,”⁸² om daarmee die geloof te misvorm deur dit van die liefde te beroof. Hulle merk egter nie op wat die apostel se bedoeling met geloof in die verwysing is nie.⁸³ In die vorige hoofstuk het hy trouens oor die verskeidenheid gawes van die Gees gepraat en daaronder verskillende soorte tale, kragte en profesie geplaas.⁸⁴ Hy het die Korintiërs immers aangespoor om die beste hiervan na te jaag, dit beteken om meer vrug en voordeel vir die hele liggaam van die kerk op te lewer. Daarna voeg hy by dat hy hulle ’n nog uitnemender weg sal wys.⁸⁵ Hy bedoel dat, al sou al sulke gawes op sigself uitmuntend wees, dit nogtans van geen waarde geag moet word as dit nie die liefde dien nie. Hy sê tewens dat hierdie gawes tot opbou van die kerk gegee is en as hulle nie daarop toegespits is nie, sal hulle hulle aantreklikheid verloor. Om dit te bewys maak hy van ’n verdeling van die gawes gebruik. Daarin herhaal hy die gawes wat hy tevore vermeld het, maar hier doen hy dit in ander woorde. Onder die woorde kragte en geloof verstaan hy dieselfde, naamlik die vermoë om wondertekens te doen. Aangesien hierdie krag of geloof dus ’n besondere gawe van God is, wat enige goddelose mens kan vat en misbruik net soos die gawe van taie, profesie en ander genadegawes, is dit daarom nie verbasend as dit van die liefde losgemaak word nie. Hulle dwaling is egter ten voile daarin geleë dat, hoewel die woordjie geloof veelsydig⁸⁶ is, hulle nie die uiteenlopende betekenisse daarvan in ag neem nie en daaroor twis net asof dit oral in een en dieselfde betekenis opgeneem moet word. ’n Aanhaling uit Jakobus wat hulle ter verdediging van hulle dwaling bysleep, sal elders ondersoek word.⁸⁷

Ter wille van ons onderwysing gee ons toe dat geloof in verskillende vorms kan voorkom. Omdat ons egter wil aantoon wat die aard van die 722 kennis van God onder goddelose mense is, erken en verkondig ons maar net een enkele geloof van godvresende mense, soos die Skrif trouens leer. Baie mense glo dat daar wel ’n God is, en hulle is ook van mening dat die geskiedenis van die evangelie en ander dele van die Skrif waar is. Dit is oor die algemeen ook die oordeel oor gebeurtenisse wat eenmaal plaasgevind het en oorvertel word of wat ons self in lewende lywe gesien het. Tog is daar ook mense wat verder gaan. Hulle beskou God se Woord immers as ’n baie sekere godspraak. Hulle verwaarloos sy gebooie nie heeltemal nie en word in elk geval deur die dreigemente en beloftes daarin beïnvloed. Aan sulke mense word wel geloof toegeskryf, maar net by wyse van woordmisbruik⁸⁸ omdat hulle Gods Woord nie met openlike goddeloosheid aanval of minag of verag nie maar eerder ’n skyn van gehoorsaamheid skep.

9. Некоторые часто ссылаются на слова св. Павла о том, что если кто-либо имеет такую совершенную веру, что может передвигать горы, но не имеет любви, то он ничто, желая тем самым указать на несформировавшуюся веру, которая может быть без любви. Но они не понимают, что означает в этом отрывке слово «вера». Св. Павел рассматривает здесь различные дары Духа, среди которых называет языки, силу творить чудеса и пророчество (1 Кор 12:10). Он призывает коринфян усердствовать в наиболее совершенных и полезных дарах, которые могут принести наибольшие плоды всему телу Церкви. Апостол добавляет, что укажет им ещё более совершенный путь [1 Кор 12:31] и что эти дары, хотя сами по себе все они совершенны, почти ничего не значат, если не служат любви. Ибо они даются для созидания Церкви и если отделяются от неё, то теряют свою ценность и благодать. Для доказательства этого апостол прибегает к разделению, перечисляя те же самые дары, которые упоминал прежде, но называя их по-другому. Так, то, что прежде он назвал силой, теперь он называет верой, подразумевая под тем и другим словом способность творить чудеса. А поскольку эта способность - называется ли она верой или силой - представляет собой специфический Божий дар (как дар говорения языками, пророчества и другие), которым может обладать также и злодей и использовать его во зло, то нет ничего удивительного, что умение творить чудеса отделено от веры. Ошибка этих несчастных состоит в том, что они не замечают разных значений слова «вера» и аргументируют так, как будто оно всегда употребляется в одном и том же смысле. Фрагмент из Послания св. Иакова, который они также приводят для обоснования своего заблуждения, будет объяснён в другом месте (Иак 2:14).

С точки зрения способа научения мы допускаем, что существует несколько видов веры. Но когда мы желаем показать нечестивцам, в чём заключается познание Бога, то в согласии с Писанием исповедуем, что у детей Божьих только одна вера. В самом деле, многие верят, что существует один Бог, и считают содержащееся в Евангелии истинным; и точно в такой же манере они обычно судят о том, что прочитали в исторических сочинениях или увидели собственными глазами. Есть и такие, которые заходят ещё дальше и признают Слово Божие непогрешимым оракулом, отнюдь не хулят его повелений и даже в какой-то мере взволнованы его обетованиями. Мы говорим, что этот род людей не вполне лишён веры; но не в прямом смысле, а лишь потому, что они не восстают на Слово Божие с открыто проявляемым нечестием, не отвергают его и не презирают, но обнаруживают некое подобие послушания.

10. | Verum haec fidei seu umbra, seu imago^m, ut nullius est momenti, ita indigna est fidei appellatione: || a cuius solida veritate quam procul absit, tametsi mox fusius videbitur, nihil tamen impedit nunc obiter indicari. Credidisse dicitur Simon magus, qui tamen suam incredulitatem paulo post prodit [Act. 20 8. b. 13, et c. 18]. Quod fides illi tribuitur, non intelligimus^a cum quibusdam, simulasse verbis quam in corde nullam haberet¹: sed potius arbitramur, Evangelii maiestate victum, qualemcunque fidem adhibuisse, atque ita Christum, vitae et salutis authorem agnovisse, ut libenter illi nomen daret. Eodem modo credere ad tempus dicuntur in Evangelio Lucae^b, in quibus verbi semen, antequam fructificet, praefocatur: aut etiam nullis dum actis radicibus arescit mox et deperit [Luc. 8. a. 7, et b. 13]. Tales non dubitamus quodam verbi gustu affectos ipsum avide arripere, et divinam eius virtutem persentiscere: ut fallaci fidei simulatione non hominum oculis modo imponant, sed suis ipsorum animis. Ipsissimam enim pietatem esse sibi persuadent illam quam Dei verbo deferunt reverentiam, quia nullam esse impietatem reputant, nisi manifestum et confessum eius vel probrum vel contemptum. Qualiscunque autem illa est assensio, ad cor ipsum usque minime penetrat, ut illic defixa resideat; et quanquam radices egisse interdum videtur, vivae tamen illae non sunt. Tot vanitatis recessus habet, tot mendacii latebris scatet cor humanum, tam fraudulenta hypocrisi obtectum est, ut seipsum saepe fallat. || At vero qui talibus fidei simulachris gloriantur, intelligant Diabolis nihilo se in hac parte praecellere. Priores certe illi sunt multo inferiores, qui stupidi audiunt et intelligunt, quorum notitia Diaboli contremiscunt [Iac. 2. d. 19]: alii in hoc pares sunt, quod qualiscunque sensus, quo tanguntur, in terrorem tandem exit et consternationem.

10. Toutesfois comme ceste ombre ou image de foy est de nulle importance, aussi elle est indigne d’un tel tiltre. Et combien que nous verrons tantost plus amplement combien elle differe de la verité de la foy, neantmoins il ne nuira de rien d’en faire maintenant une breve demonstrance. Il est dit que Simon le Magicien a creu, lequel manifeste tantost apres son incredulité (Act. 8:13, 18). Ce que le tesmoignage de foy luy est donné, nous n’entendons pas avec aucuns, qu’il l’ait seulement simulée par parolles, combien qu’il n’en eust rien au cœur: mais plustost nous pensons qu’estant surmonté par la majesté de l’Evangile, il y avoit ajousté une foy telle quelle: recognoissant tellement Christ pour autheur de vie et salut, que volontiers il l’acceptoit pour tel. En ceste maniere nostre Seigneur dit au huitieme de sainct Luc, que ceux-là croyent pour un temps, esquels la semence de la Parolle est suffoquée devant que fructifier: ou bien dessechée et perdue, devant qu’avoir prins racine (Luc 8:7, 14). Nous ne doutons pas que tels ne soyent touchez de quelque goust de la Parolle, pour la recevoir avec desir, et ne soyent frappez de sa vertu: tellement qu’en leur hypocrisie non seulement il deçoyvent les hommes, mais aussi leurs cœurs propres. Car ils se persuadent que la reverence qu’ils portent à la parolle de Dieu, est la plus vraye pieté qu’ils puissent avoir: pource qu’ils ne reputent autre impieté au monde, sinon quand ceste parolle est manifestement ou vituperée ou mesprisée. Or quelle que soit ceste reception de l’Evangile, elle ne penetre pas jusques au cœur pour y demeurer fichée: et combien qu’elle semble advis aucunes fois prendre racines, neantmoins elles ne sont pas vives: tant a de vanité le cœur humain, tant il est remply de diverses cachettes de mensonges, de telle hypocrisie il est enveloppé, qu’il se trompe souvent soymesme. Toutesfois ceux qui se glorifient d’un tel simulacre de la foy, qu’ils entendent qu’ils ne sont en rien superieurs au diable en cest endroit (Jaq. 2:19). Certes les premiers dont nous avons parlé sont beaucoup inferieurs, d’autant qu’ils demeurent eslourdis en oyant les choses lesquelles font trembler les diables: les autres sont en cela pareils, que le sentiment qu’ils en ont, finalement sort en terreur et espovanteraent.

10. But this shadow or image of faith, as it is of no importance, so is unworthy of the name of faith; its great distance from the substantial truth of which, though we shall show more at large hereafter, there can be no objection to its being briefly pointed out here. Simon Magus¹⁴⁶² is said to have believed, who, nevertheless, just after, betrays his unbelief. When faith is attributed to him, we do not apprehend, with some, that he merely pretended to it with his lips, while he had none in his heart; but we rather think, that being overcome with the majesty of the gospel, he did exercise a kind of faith, and perceived Christ to be the author of life and salvation, so as freely to profess himself one of his followers. Thus, in the Gospel of Luke, those persons are said to believe for a time, in whom the seed of the word is prematurely choked before it fructifies, and those in whom it takes no root, but soon dries up and perishes. We doubt not but such persons, being attracted with some taste of the word, receive it with avidity, and begin to perceive something of its Divine power; so that by the fallacious counterfeit of faith, they impose not only on the eyes of men, but even on their own minds. For they persuade themselves, that the reverence which they show for the word of God, is real piety; supposing that there is no impiety but a manifest and acknowledged abuse or contempt of it. But, whatever be the nature of that assent, it penetrates not to the heart, so as to fix its residence there; and though it sometimes appears to have shot forth roots, yet there is no life in them. The heart of man has so many recesses of vanity, and so many retreats of falsehood, and is so enveloped with fraudulent hypocrisy, that it frequently deceives even himself. But let them, who glory in such phantoms of faith, know, that in 500 this respect they are not at all superior to devils. Persons of the former description, who hear and understand without any emotion those things, the knowledge of which makes devils tremble, are certainly far inferior to the fallen spirits; and the others are equal to them in this respect—that the sentiments with which they are impressed, finally terminate in terror and consternation.¹⁴⁶³

10. View to be taken of this. Who those are that believe for a time. The faith of hypocrites. With whom they may be compared.

But as this shadow or image of faith is of no moment, so it is unworthy of the name. How far it differs from true faith will shortly be explained at length. Here, however, we may just indicate it in passing. Simon Magus is said to have believed, though he soon after gave proof of his unbelief (Acts 8:13-18). In regard to the faith attributed to him, we do not understand with some, that he merely pretended a belief which had no existence in his heart: we rather think that, overcome by the majesty of the Gospel, he yielded some kind of assent, and so far acknowledged Christ to be the author of life and salvation, as willingly to assume his name. In like manner, in the Gospel of Luke, those in whom the seed of the word is choked before it brings forth fruit, or in whom, from having no depth of earth, it soon withereth away, are said to believe for a time. Such, we doubt not, eagerly receive the word with a kind of relish, and have some feeling of its divine power, so as not only to impose upon men by a false semblance of faith, but even to impose upon themselves. 478They imagine that the reverence which they give to the word is genuine piety, because they have no idea of any impiety but that which consists in open and avowed contempt. But whatever that assent may be, it by no means penetrates to the heart, so as to have a fixed seat there. Although it sometimes seems to have planted its roots, these have no life in them. The human heart has so many recesses for vanity, so many lurking places for falsehood, is so shrouded by fraud and hypocrisy, that it often deceives itself. Let those who glory in such semblances of faith know that, in this respect, they are not a whit superior to devils. The one class, indeed, is inferior to them, inasmuch as they are able without emotion to hear and understand things, the knowledge of which makes devils tremble (James 2:19). The other class equals them in this, that whatever be the impression made upon them, its only result is terror and consternation.

10. Maar evenals deze schaduw of dit schijnbeeld van het geloof van geen betekenis is, zo is het ook niet waard geloof genoemd te worden; en ofschoon later uitvoeriger zal gezien worden, hoe ver het van de vaste waarheid des geloofs verwijderd is, verhindert toch niets dat nu terloops aan te wijzen. Van Simon de tovenaar wordt gezegd, dat hij geloofde, maar een weinig daarna geeft hij toch blijk van zijn ongelovigheid (Hand. 8:13,18) Dat hem geloof wordt toegeschreven, daaronder verstaan wij niet, zoals sommigen doen, dat hij met woorden geloof veinsde, hetwelk hij in zijn hart in 't geheel niet had; maar wij houden het er veeleer voor, dat hij, door de majesteit van het evangelie overwonnen, een soort van geloof heeft aanvaard, en Christus erkend heeft als de bewerker des levens en der zaligheid zo, dat Hij zich gaarne tot zijn volgelingen rekende. Op dezelfde wijze wordt in het evangelie van Lucas (Luc. 8:7,14) gezegd dat zij geloven, in wie het zaad des Woords, voordat het vruchtdraagt, verstikt wordt, of ook, voordat het wortel geschoten heeft, terstond verdroogt en sterft. Wij twijfelen er niet aan, dat zulken een zekere smaak van het Woord verkregen hebben en het vol begeren aangrijpen, en zijn Goddelijke kracht gevoelen; zodat ze door bedriegelijke veinzing van geloof niet slechts de ogen der mensen, maar ook hun eigen harten misleiden. Want zij maken zichzelf wijs, dat de eerbied, die zij Gods Woord betonen, de eigenlijke vroomheid is, omdat zij menen, dat slechts de kennelijke en openlijk uitgesproken smaad en verachting goddeloosheid is. En hoe die instemming ook is, zij dringt allerminst door tot het hart zelf, om daarin vastgehecht te blijven; en hoewel ze somtijds wortel schijnt geschoten te hebben, is die wortel toch niet levend. Het menselijk hart heeft zoveel schuilhoeken der ijdelheid, en is zo vol van verborgen plaatsen der leugen, en is met zo bedriegelijke veinzerij bedekt, dat het dikwijls zichzelf bedriegt. Maar zij, die roemen op zulke schijnbeelden van geloof, moeten begrijpen, dat ze in dit opzicht niets boven de duivelen uitgaan. Voorzeker de eersten, namelijk die zonder gevoel horen en verstaan, staan ver beneden de duivelen, want dezen sidderen bij die kennis (Jac. 2:19) de anderen zijn de duivelen hierin gelijk, dat het gevoelen, waardoor ze aangeraakt worden, van welke aard het ook zij, eindelijk uitloopt op schrik en ontzetting.

10. 349Was man "ungestalteten" Glauben nennt, ist nur ein Scheinbild von Glauben

Aber dieser Schatten, dieses Scheinbild von Glauben ist ohne jeden Belang und verdient deshalb die Bezeichnung „Glaube“ nicht. Wie weit es von dem wahren Wesen des Glaubens entfernt bleibt, das wird sich bald eingehender zeigen, aber es spricht nichts dagegen, es auch hier im Vorbeigehen deutlich zu machen. Es heißt z.B. von dem Zauberer Simon, er habe „geglaubt“ (Apg. 8,13), und doch ließ er seinen Unglauben nach kurzer Zeit ans Licht treten (Apg. 8,18). Daß von ihm bezeugt wird, er habe geglaubt, das verstehe ich nicht mit einigen Auslegern so, er habe mit Worten einen Glauben erheuchelt, den er gar nicht im Herzen getragen hätte. Ich stelle es mir vielmehr so vor: er war von der Majestät des Evangeliums überwunden und hat ihm in einem gewissen Sinne auch Glauben beigemessen, hat auf diese Weise Christus als den Geber des Lebens und des Heils verstanden und ihn daraufhin als Herrn anerkannt. In derselben Weise heißt es auch im Evangelium des Lukas von den Menschen, bei denen der Same des Wortes erstickt wird, ehe er fruchtbringend aufgehen kann, oder bei denen er verdorrt und verdirbt, bevor er Wurzel geschlagen, sie „glaubten eine Zeitlang“ (Luk. 8,8.7.13). Unzweifelhaft haben diese Leute einen gewissen Geschmack von dem Wort in sich empfunden und ergreifen es begierig, auch fühlen sie seine göttliche Kraft, so daß sie nun mit dem trügerischen Schein des Glaubens nicht bloß das Auge anderer Menschen, sondern auch ihr eigenes Herz täuschen. Denn sie reden sich ein, diese Ehrerbietung, die sie dem Worte Gottes erweisen, sei die Frömmigkeit selber; unter Unfrömmigkeit können sie nämlich bloß dies verstehen, daß einer offenbar und zugestandenermaßen Gottes Wort schmäht und verachtet. Mag nun jene Zustimmung aussehen, wie sie will, sie dringt jedenfalls nicht bis ins Herz hinein, um nun da fest eingewurzelt zu bleiben; mag sie gar zuweilen den Eindruck erwecken, als habe sie Wurzeln geschlagen, so sind diese doch nicht lebendig. Das Menschenherz enthält soviel Verstecke für die Eitelkeit, soviel Schlupfwinkel der Lüge, es ist in derart betrügerischer Heuchelei verkappt, daß es sich gar oft selber täuscht! Wer sich aber solch eines Trugbildes von Glauben rühmen will, der soll wissen, daß er in diesem Stück selbst vor den Teufeln keinen Vorrang hat! Ja, die erste Gruppe, von der wir redeten, also die Menschen, die da hören und verstehen und doch stumpf bleiben, stehen noch weit unter den Teufeln, denn diese zittern doch wenigstens über solcher Erkenntnis! (Jak. 2,19). Andere aber sind den Teufeln darin gleich, daß alles Empfinden, das sie berührt, von welcher Art es auch sei, schließlich doch in Schrecken und Entsetzen endet.

10. Sogenoemde 'ongevormde geloof is die naam ‘geloof nie waardig nie

Hierdie skim of beeld van die geloof het weinig waarde en verdien ook nie die benaming geloof nie. Hoewel ons weldra vollediger sal sien hoe ver dit van die voile waarheid af is, verhinder dit ons tog nie om dit nou terloops aan te toon nie.

Daar word gesê dat Simon die Towenaar geglo het en ten spyte hiervan het hy ’n bietjie later sy ongeloof getoon.⁸⁹ Onder die feit dat geloof aan hom toegeskryf word, verstaan ons nie soos sommige mense dat hy met sy woorde ’n geloof voorgegee het wat hy nie in sy hart gehad het nie.⁹⁰ Ons meen eerder dat hy deur die majesteit van die evangelie oorweldig was, tog in ’n mate daarin geglo het en dat hy Christus sodoende as die bron van die lewe en ons saligheid erken het. Die gevolg is dat hy geredelik die naam geloof daaraan gegee het. In die Evangelie van Lukas⁹¹ word gesê dat sekere mense eweneens net vir ’n tydjie geglo het, omdat die saad van die Woord in hulle verstik is voordat dit vrug kon dra, of, omdat dit nie wortel geskiet het nie, het dit weldra verdroog en vergaan.⁹² Ons het geen twyfel daaroor nie dat sulke mense wel ’n voorsmakie van die Woord gekry het en dit gierig aangegryp en die Goddelike krag daarvan duidelik bemerk het, sodat hulle met ’n bedrieglike geveins van geloof nie alleen sand in die oë van die mense gestrooi het nie maar ook in hulle eie siel. Hulle oortuig hulleself immers daarvan dat die eerbied wat hulle aan die Woord van God 723 betoon, opregte godsvrug is, omdat hulle net die openlike en verklaarde belediging en veragting daarvan as goddeloosheid beskou. Wat die aard van hulle instemming ook al is, dit dring egter hoegenaamd nie tot die hart deur om daar vasgenael te bly nie. Hoewel dit lyk asof dit intussen wortel geskiet het, is hulle tog nie lewende wortels nie. ’n Mens se hart het soveel skuilplekke vir sy ydelheid, soveel skuilhoeke vir die leuen en is so bedek met bedrieglike geveinsdheid dat hy homself dikwels bedrieg. Mense wat op sulke voorstellings van die geloof roem, moet weet dat hulle in hierdie opsig niks beter as duiwels is nie. Eersgenoemdes is sekerlik nog baie slegter omdat hulle die Woord in hulle stompsinnigheid hoor en verstaan en die duiwels⁹³ vanweë hulle kennis begin te bewe. Die ander is in hierdie opsig die duiwels se eweknie, omdat die gevoel waardeur hulle geraak word, wat die aard daarvan dan ook al is, uiteindelik op skrik en ontsteltenis uitloop.

10. Однако поскольку эта тень, или это подобие веры не имеет никакой ценности, то здесь неуместно употреблять это возвышенное слово. И всё-таки небольшое рассуждение на эту тему нисколько нам не повредит, так как ещё яснее покажет, до какой степени это подобие отличается от истинной веры. Сказано, что Симон-волхв уверовал, хотя он сразу же после этого обнаружил своё неверие (Деян 8:13, 18). Мы не считаем, как некоторые, что данное им свидетельство веры было пустословием, хотя вера не запечатлелась в его сердце. Мы, скорее, думаем, что, побеждённый силой Евангелия, он уверовал по-настоящему, признав Христа Совершителем жизни и спасения и охотно приняв Его как такового.

В восьмой главе Евангелия от Луки наш Господь говорит, что иные люди веруют лишь на какое-то время и семя Слова заглушается в них до того, как начнёт плодоносить, или засыхает и гибнет, не пустив корня (Лк 8:7, 13). Мы не сомневаемся, что такие люди почувствовали сладость Слова и возжелали принять его, однако своим лицемерием они обманывают не только окружающих, но и свои собственные сердца. Они убеждают самих себя, что то почтение, которое они испытывают к Слову Божиему, есть высшая степень подлинного благочестия, которой они могут достичь. Они видят нечестие только тогда, когда это Слово хулят и презирают явным образом. Так что, с каким бы чувством ни принималось Евангелие, оно не проникает в их сердца и не утверждается там. И хотя иногда кажется, что оно даже пустило корни, они оказываются мёртвыми. Человеческое сердце настолько полно тщеславия, суеты, скрытности и лжи, настолько опутано лицемерием, что часто обманывает само себя. Пусть хвалящиеся этим подобием веры поймут, что в этом отношении они нисколько не превосходят бесов (Иак 2:19). Разумеется, те неверующие, о которых мы говорили вначале, стоят много ниже, ибо их не трогают вещи, заставляющие трепетать бесов. Но другие подобны им в том, что возникшее у них на первых порах чувство выливается в конце концов в страх и ужас.

11. | Scio quibusdam durum videri ubi fides reprobis tribuitur²: quum Paulus eam fructum electionis esse asserat [1. The. 1. a. 4. 5], qui tamen nodus facile solvitur: quia^c etsi^d in fidem non illuminantur, nec Evangelii efficaciam vere sentiunt nisi qui praeordinati sunt ad salutem: experientia tamen ostendit reprobos interdum simili fere sensu atque electos affici, ut ne suo quidem iudicio quicquam ab electis differant. Quare nihil absurdi est quod caelestium donorum gustus ab Apostolo^e, et temporalis fides a Christo^f illis adscribitur^g: non quod vim spiritualis 21 gratiae solide percipiant ac certum fidei lumen: sed quia Dominus, ut magis convictos et inexcusabiles reddat, se insinuat in eorum mentes, quatenus sine adoptionis Spiritu gustari potest eius bonitas. Siquis obiiciat, nihil igitur amplius restare fidelibus unde certo adoptionem suam aestiment: respondeo, quanvis magna sit similitudo et affinitas inter Dei electos, et qui fide caduca ad tempus donantur, vigere tamen in solis electis fiduciam illam quam celebrat Paulus, ut pleno ore clament, Abba, Pater [Galat. 4. a. 6], Ergo, ut solos electos semine incorruptibili Deus in perpetuum regenerat¹, ut nunquam dispereat semen vitae eorum cordibus insitum: ita solide in illis obsignat adoptionis suae gratiam, ut stabilis ac rata sit. Sed hoc minime obstat quin illa inferior Spiritus operatio cursum suum habeat etiam in reprobis. Interea docentur fideles, sollicite et humiliter seipsos excutere, ne pro fidei certitudine obrepat carnis securitas. Adde quod reprobi nunquam sensum gratiae nisi confusum^a percipiunt, ut umbram potius apprehendant quam solidum corpus: quia peccatorum remissionem Spiritus proprie in solis electis obsignat, ut eam speciali fide in usum suum applicent. Merito tamen dicuntur reprobi Deum credere sibi propitium: quia donum reconciliationis, licet confuse nec satis distincte, suscipiunt: non quod eiusdem vel^b fidei, vel regenerationis participes sint cum filiis Dei: sed quia commune cum illis fidei^c principium habere videntur, sub integumento hypocriseos.^d Nec vero nego quin hucusque eorum mentes irradiet Deus, ut eius gratiam agnoscant: sed sensum illum a peculiari testimonio quod reddit suis electis, ita distinguit, ut ad solidum effectum et fruitionem non perveniant.^e Non enim ideo se propitium illis demonstrat, quia vere ex morte ereptos in custodiam suam recipiat, sed tantum illis manifestat^f praesentem misericordiam^g. Viva autem fidei radice solos electos dignatur, ut in finem usque perseverent.² Ita diluitur obiectio illa, si vere gratiam suam demonstrat Deus, hoc perpetuo fixum esse: quia nihil obstat quominus praesenti gratiae suae sensu, qui postea evanescit, Deus aliquos illustret.

11. Je say que d’attribuer la foy aux reprouvez, il semble bien dur et estrange à aucuns, veu que sainct Paul la met pour fruict de nostre election (1 Thess. 1:4). Mais ce neud sera facile à deslier, pource que combien qu’il n’y ait que ceux qui sont predestinez à salut que Dieu illumine en la foy, et ausquels il face vrayement sentir l’efficace de l’Evangile, toutesfois l’experience monstre que les reprouvez sont quelque fois touchez quasi d’un pareil sentiment que les eleus, en sorte qu’à leur opinion ils doivent estre tenus du reng des fideles. Par ainsi il n’y a point d’absurdité en ce que l’Apostre dit, qu’ils goustent pour un temps les dons celestes: et en ce que Jesus Christ dit, qu’ils ont une foy temporelle (Hebr. 6:4–6; Luc 8:13); non pas qu’ils comprennent quelle est la vertu de l’Esprit, ne qu’ils la reçoyvent à bon escient et vivement ou bien qu’ils ayent la vraye clarté de foy: mais pource que Dieu, afin de les tenir convaincus et rendre tant plus inexcusables, s’insinue en leurs entendemens, voire entant que sa bonté peut estre goustée sans l’Esprit d’adoption. Si quelcun replique que les fideles donc n’auront point où s’asseurer, et ne pourront juger comment ils sont adoptez de Dieu: je respon, combien qu’il y ait grande similitude et affinité entre les eleus et ceux qui ont une foy caduque et transitoire, que toutesfois la fiance dont parle sainct Paul (Gal. 4:6), assavoir d’oser invoquer Dieu pour Pere à pleine bouche, n’a sa vigueur qu’aux eleus. Parquoy comme Dieu regenere les eleus seulement à perpetuité par la semence incorruptible, et ne souffre que jamais ceste semence qu’il a plantée en leur cœurs perisse: aussi il n’y a doute qu’il ne seelle en leurs cœurs d’une façon speciale la certitude de sa grace, à ce qu’elle leur soit plenement ratifiée. Mais cela n’empesche point que le sainct Esprit n’ait quelque operation plus basse aux reprouvez. Cependant les fideles sont advertis de s’examiner songneusement et en humilité, de peur qu’au lieu de la certitude de foy qu’ils doyvent avoir, il ne s’insinue en leur cœur quelque presomption de la chair avec nonchalance. Il y a un autre point: c’est que les reprouvez ne conçoyvent jamais sentiment de la grace de Dieu qu’en confus: tellement qu’ils apprehendent plustost l’ombre que le corps et la substance, pource que le sainct Esprit ne seelle et ne cachette proprement la remission des pechez sinon aux eleus, à ce qu’ils en ayent une fiance particuliere pour en faire leur profit. Toutesfois on peut dire en quelque maniere, que les reprouvez croyent que Dieu leur soit propice: pource qu’ils acceptent le don de reconciliation, combien que ce soit en confus et sans droite resolution. Non pas qu’ils soyent participans avec les enfans de Dieu d’une mesme foy ou regeneration: mais pource que sous la couverture d’hypocrisie il semble qu’ils ayent un principe de foy commun avec eux. Je ne nie pas que Dieu n’esclaire leurs entendemens jusques là, de leur faire cognoistre sa grace: mais il distingue tellement ce sentiment qu’il leur donne, d’avec le tesmoignage qu’il engrave aux cœurs de ses fideles, que la fermeté et vraye efficace qu’ont les fideles est tousjours incognuc aux autres. Et de fait, jamais Dieu ne se monstre propice aux reprouvez, comme s’il les retiroit de la mort pour les prendre en sa garde: mais seulement leur fait sentir sa misericorde presente comme par une bouffée. Il n’y a que les eleus ausquels il face ce bien d’enraciner la foy vive en leur cœur, pour les y faire perseverer jusqu’en la fin. Et ainsi l’objection qu’on pourroit faire est solue, assavoir que si Dieu leur monstre sa grace, cela devroit estre arresté et permanent. Car il n’y a rien qui empesche que Dieu ne face luire en d’aucuns pour un temps un sentiment de sa grace, lequel puis apres s’esvanouisse.

11. I know that it appears harsh to some, when faith is attributed to the reprobate; since Paul affirms it to be the fruit of election. But this difficulty is easily solved; for, though none are illuminated to faith, or truly feel the efficacy of the gospel, but such as are preordained to salvation, yet experience shows, that the reprobate are sometimes affected with emotions very similar to those of the elect, so that, in their own opinion, they in no respect differ from the elect. Wherefore, it is not at all absurd, that a taste of heavenly gifts is ascribed to them by the apostle, and a temporary faith by Christ:¹⁴⁶⁴ not that they truly perceive the energy of spiritual grace and clear light of faith, but because the Lord, to render their guilt more manifest and inexcusable, insinuates himself into their minds, as far as his goodness can be enjoyed without the Spirit of adoption. If any one object, that there remains, then, no further evidence by which the faithful can certainly judge of their adoption, I reply, that although there is a great similitude and affinity between the elect of God and those who are endued with a frail and transitory faith, yet the elect possess that confidence, which Paul celebrates, so as boldly to “cry, Abba, Father.”¹⁴⁶⁵ Therefore, as God regenerates for ever the elect alone with incorruptible seed, so that the seed of life planted in their hearts never perishes, so he firmly seals within them the grace of his adoption, that it may be confirmed and ratified to their minds. But this by no means prevents that inferior operation of the Spirit from exerting itself even in the reprobate. In the mean time the faithful are taught to examine themselves with solicitude and humility, lest carnal security insinuate itself, instead of the assurance of faith. Besides, the reprobate have only a confused perception of grace, so that they embrace the shadow rather than the substance; because the Spirit properly seals remission of sins in the elect alone, and they apply it by a special faith to their own benefit. Yet the reprobate are justly said to believe that God is propitious to them, because they receive the gift of reconciliation, though in a confused and too indistinct manner: not that they are partakers of the same faith or regeneration with the sons of God, but because they appear, under the disguise of hypocrisy, to 501 have the principle of faith in common with them. Nor do I deny, that God so far enlightens their minds, that they discover his grace; but he so distinguishes that perception from the peculiar testimony, which he gives to his elect, that they never attain any solid effect and enjoyment. For he does not, therefore, show himself propitious to them, by truly delivering them from death, and receiving them under his protection; but he only manifests to them present mercy. But he vouchsafes to the elect alone, the living root of faith, that they may persevere even to the end. Thus we have refuted the objection, that if God truly discovers his grace, it remains for ever; because nothing prevents God from illuminating some with a present perception of his grace, which afterwards vanishes away.

11. Why faith attributed to the reprobate. Objection. Answer. What perception of grace in the reprobate. How the elect are distinguished from the reprobate.

I am aware it seems unaccountable to some how faith is attributed to the reprobate, seeing that it is declared by Paul to be one of the fruits of election;¹ and yet the difficulty is easily solved: for though none are enlightened into faith, and truly feel the efficacy of the Gospel, with the exception of those who are fore-ordained to salvation, yet experience shows that the reprobate are sometimes affected in a way so similar to the elect, that even in their own judgment there is no difference between them. Hence it is not strange, that by the Apostle a taste of heavenly gifts, and by Christ himself a temporary faith, is ascribed to them. Not that they truly perceive the power of spiritual grace and the sure light of faith; but the Lord, the better to convict them, and leave them without excuse, instills into their minds such a sense of his goodness as can be felt without the Spirit of adoption. Should it be objected, that believers have no stronger testimony to assure them of their adoption, I answer, that though there is a great resemblance and affinity between the elect of God and those who are impressed for a time with a fading faith, yet the elect alone have that full assurance which is extolled by Paul, and by which they are enabled to cry, Abba, Father. Therefore, as God regenerates the elect only for ever by incorruptible seed, as the seed of life once sown in their hearts never perishes, so he effectually seals in them the grace of his adoption, that it may be sure and steadfast. But in this there is nothing to prevent an inferior operation of the Spirit from taking its course in the reprobate.Meanwhile, believers are taught to examine themselves carefully and humbly, lest carnal security creep in and take the place of assurance of faith. We may add, that the reprobate never have any other than a confused sense of grace, laying hold of the shadow rather than the substance, because the Spirit properly seals the forgiveness of sins in the elect only, applying it by special faith to their use. Still it is correctly said, that 479the reprobate believe God to be propitious to them, inasmuch as they accept the gift of reconciliation, though confusedly and without due discernment; not that they are partakers of the same faith or regeneration with the children of God; but because, under a covering of hypocrisy, they seem to have a principle of faith in common with them. Nor do I even deny that God illumines their minds to this extent, that they recognize his grace; but that conviction he distinguishes from the peculiar testimony which he gives to his elect in this respect, that the reprobate never attain to the full result or to fruition. When he shows himself propitious to them, it is not as if he had truly rescued them from death, and taken them under his protection. He only gives them a manifestation of his present mercy.¹ In the elect alone he implants the living root of faith, so that they persevere even to the end. Thus we dispose of the objection, that if God truly displays his grace, it must endure for ever. There is nothing inconsistent in this with the fact of his enlightening some with a present sense of grace, which afterwards proves evanescent.

11. Ik weet, dat het sommigen hard toeschijnt, wanneer aan verworpenen geloof wordt toegekend, daar Paulus zegt (1 The. 1:4) dat het een vrucht der verkiezing is. Maar die moeilijkheid wordt gemakkelijk opgelost: want ofschoon slechts zij tot het geloof verlicht worden en de krachtige werking van het evangelie waarlijk gevoelen, die tot zaligheid verordineerd zijn, toont toch de ervaring aan, dat de verworpenen somtijds door een nagenoeg gelijk gevoelen worden getroffen als de uitverkorenen, zodat ze zelfs niet naar hun eigen oordeel in enig opzicht van de uitverkorenen verschillen. En daarom ligt er niets ongerijmds in, dat hun door de apostel een smaak van de hemelse gaven en door Christus een tijdelijk geloof wordt toegeschreven: niet omdat ze de kracht van de geestelijke genade en het zekere licht des geloofs geheel en al in zich opnemen, maar omdat de Here, om te maken, dat zij des te meer van schuld overtuigd en des te minder te verontschuldigen zouden zijn, in hun harten binnendringt, voorzover zonder de Geest der aanneming tot kinderen zijn goedheid gemaakt kan worden. Indien men tegenwerpt, dat dus de gelovige niets meer overblijft, waaruit zij met zekerheid hun aanneming tot kinderen kunnen opmaken, dan antwoord ik, dat, ofschoon er een grote gelijkheid en verwantschap is tussen Gods uitverkorenen en hen, die met een voorbijgaand geloof voor een tijd begiftigd worden, toch alleen in de uitverkorenen dat vertrouwen krachtig leeft, waarvan Paulus roemt, dat ze met volle mond roepen: Abba, Vader (Gal. 4:6) Evenals dus God alleen de uitverkorenen door een onverderfelijk zaad tot in eeuwigheid wederbaart, zodat nooit het zaad des levens, dat in hun hart is ingeplant, vergaat, zo verzegelt Hij in hen vast de genade zijner aanneming tot kinderen, opdat ze standvastig en zeker zij. Maar dit verhindert geenszins, dat die lagere werking des Geestes haar loop volbrengt ook in de verworpenen. Intussen wordt de gelovigen geleerd, zichzelf zorgvuldig en nederig te onderzoeken, opdat niet in plaats van de zekerheid des geloofs de zorgeloosheid des vleses over hen kome. Daarbij komt, dat de verworpenen nooit meer dan een onduidelijk besef der genade krijgen, zodat ze veeleer een schaduw aangrijpen dan een massief lichaam: want de vergeving der zonden bezegelt de Geest in eigenlijke zin alleen in de uitverkorenen, zodat ze die door een bijzonder geloof tot hun nut aanwenden. Met recht echter wordt van de verworpenen gezegd, dat ze geloven, dat God hun genadig is, omdat ze de gave der verzoening, zij het ook verward en niet duidelijk onderscheiden, aannemen: niet dat ze hetzelfde geloof of dezelfde wedergeboorte deelachtig zijn als de kinderen Gods, maar omdat ze onder de dekmantel der veinzerij hetzelfde beginsel des geloofs schijnen te hebben als zij. En ik ontken ook niet, dat God hun harten inzoverre verlicht, dat zij zijn genade bekennen; maar dat gevoelen onderscheidt Hij zo van het bijzonder getuigenis, dat Hij zijn uitverkorenen geeft, dat ze niet komen tot een grondige uitwerking en genieting. Want niet daarom betoont Hij zich hun goedgunstig, omdat Hij hen waarlijk aan de dood ontrukt en onder zijn hoede neemt, maar Hij openbaart hun slechts zijn ogenblikkelijke barmhartigheid. Maar alleen de uitverkorenen keurt Hij de levende wortel des geloofs waardig, opdat ze tot het einde toe volharden. Zo wordt deze tegenwerping weerlegd, dat indien God waarlijk zijn genade toont, dit voor eeuwig vast blijft: want niets verhindert, dat God sommigen verlicht met het ogenblikkelijke besef zijner genade, dat later weer verdwijnt.

11. "Glaube" auch bei den Verworfenent?

Ich weiß nun, daß es einigen hart vorkommt, wenn auch von den Verworfenen zuweilen gesagt wird, sie glaubten. Man denkt daran, daß doch der Glaube nach Paulus eine Frucht der Erwählung ist (1. Thess. 1,4f.). Diese Schwierigkeit ist indessen unschwer zu lösen. Die Erleuchtung zum Glauben und das wahre Empfinden der Kraftwirkung des Evangeliums wird allerdings nur denen zuteil, die zur Seligkeit verordnet sind; aber die Erfahrung beweist trotzdem, daß die Verworfenen zuweilen fast von der gleichen inneren Regung erfaßt werden wie die Erwählten, so daß sie sich auch nach ihrem eigenen Urteil in nichts von den Erwählten unterscheiden. Es ist deshalb gar nicht widersinnig, wenn ihnen der Apostel einen Geschmack von den himmlischen Gütern oder Christus einen zeitweiligen Glauben beimißt. Das geschieht nicht etwa, weil sie wirklich die Kraft der geistlichen Gnade oder das untrügliche Licht des Glaubens voll in sich aufnähmen, sondern deshalb, weil der Herr, um sie noch mehr zu überführen und unentschuldbar zu machen, in ihr Inneres eindringt, soweit man seine Güte ohne den Geist der Kindschaft zu schmecken vermag! Es könnte nun aber jemand einwerfen, unter diesen Umständen bliebe den Gläubigen ja gar nichts mehr, an dem sie ihre Aufnahme in Kindschaft mit Sicherheit merken könnten. Darauf gebe ich die Antwort: So groß die Ähnlichkeit und Verwandtschaft zwischen Gottes Auserwählten und denen, die bloß einen vergänglichen Glauben auf Zeit zum Geschenk erhalten haben, auch sein mag, es lebt doch allein in den Erwählten jene Zuversicht, die Paulus so hoch rühmt, jene Zuversicht, die sie mit fröhlichem 350 Munde schreien läßt: „Abba, lieber Vater!“ (Gal. 4,6). Gott hat ja allein die Erwählten „wiedergeboren ... aus unvergänglichem Samen ..., (der) da ewiglich bleibt“ (1. Petr. 1,23), so daß also der Same des Lebens, der in ihr Herz gesät ist, nie ganz vergehen kann; und ebenso versiegelt er in ihnen auch kräftig diese Gnade der Kindschaft, damit sie fest und gültig sei!

Aber das hindert in keiner Weise, daß jene geringere Wirkung des Heiligen Geistes auch in den Verworfenen ihren Lauf geht. Indes werden die Gläubigen gemahnt, sich gründlich und demütig selbst zu prüfen, damit nicht etwa an Stelle der Gewißheit des Glaubens die fleischliche Sicherheit in ihnen aufkomme! Auch wird den Verworfenen stets bloß ein verworrenes Empfinden der Gnade zuteil: sie erfassen also eher einen Schatten als den wirklichen Körper; denn die Vergebung der Sünden versiegelt der Heilige Geist im eigentlichen Sinne allein in den Erwählten, damit sie sie sich im besonderen Glauben zu ihrem Nutzen zueignen. Trotzdem kann man von den Verworfenen mit Recht sagen, daß sie glauben, Gott sei ihnen gnädig; denn auch sie empfinden die Gabe der Versöhnung, freilich verworren und nicht klar genug. Das bedeutet nicht, daß sie mit den Kindern Gottes einerlei Glauben haben oder gleich ihnen der Wiedergeburt teilhaftig geworden sind; aber sie scheinen unter der Decke der Heuchelei doch mit ihnen den Anfang (principium) des Glaubens gemeinsam zu haben. Ich kann auch nicht leugnen, daß Gott ihr Inneres derart erhellt, daß sie seine Gnade erkennen; aber dieses Empfinden unterscheidet er doch dadurch von dem besonderen Zeugnis, das er seinen Erwählten zuteil werden läßt, daß den Verworfenen die kräftige Wirkung und der Genuß (der Gnade) unbekannt bleibt. Denn ihnen erzeigt sich Gott nicht in dem Sinne gnädig, daß er sie wirklich aus dem Tod herausreißt und sie in seinen Schutz nimmt, sondern er läßt sie allein seine (zeitlich) gegenwärtige Barmherzigkeit erfahren. Allein den Gläubigen aber schenkt er, damit sie bis ans Ende beharren, die lebendige Wurzel des Glaubens. So löst sich der Einwand, wenn Gott einem Menschen wirklich seine Gnade erzeige, dann sei solche Tat von beständiger Festigkeit: es spricht doch nichts dagegen, daß Gott gewisse Menschen mit einem augenblicklichen Empfinden seiner Gnade erleuchtet, das hernach wieder vergeht.

11. Verworpenes het ook ‘geloof’

Ek weet dat dit vir sommige mense gevaarlik kan lyk as ons aan die wat verwerp is, geloof toeskryf, aangesien Paulus verklaar dat geloof die vrug van die uitverkiesing is.⁹⁴ Dit is egter ’n probleem wat maklik opgelos kan word. Want hoewel slegs die mense wat vooraf vir die saligheid verordineer is,⁹⁵ verlig word om te glo en die werking van die evangelie waarlik ervaar, toon die ervaring tog aan dat verworpenes soms amper dieselfde gevoel as die uitverkorenes ervaar, sodat hulle na hulle oordeel niks van die uitverkorenes verskil nie.⁹⁶ Daarom is daar niks ongerymds daarin dat die apostel ’n voorsmakie van die gawes van die hemel⁹⁷ en Christus ’n tydelike geloof⁹⁸ aan hulle toegeskrywe het nie - nie dat hulle die krag van die geestelike genade en die vaste lig van die geloof ten voile ontvang nie maar omdat die Here hulle verstand binnedring om hulle skuldiger en sonder verskoning te maak in soverre sy goedertierenheid sonder die Gees van aanneming gesmaak kan word.⁹⁹

724 As iemand hierteen die beswaar sou opper dat daar dan niks meer vir gelowiges oor is waaruit hulle hulle aanneming na waarde kan skat nie, is my antwoord daarop dat, hoewel daar ’n sterk ooreenkoms en verwantskap is tussen die uitverkorenes van God en die aan wie ’n verbygaande geloof tydelik geskenk word, daardie vertroue waarop Paulus roem, tog slegs in die uitverkorenes lewe om volmondig uit te roep “Abba, Vader”.¹⁰⁰ Soos God dus slegs die uitverkorenes alleen met sy onverderfbare saad tot in ewigheid weer gebore laat word,¹⁰¹ sodat die saad van die lewe wat in hulle harte gesaai is, nooit kan vergaan nie, net so onwrikbaar beseël Hy die genade van sy aanneming in hulle sodat dit standvastig en bestendig kan wees.

Dit verhinder hoegenaamd nie dat die geringer werking van die Gees sy loop selfs in verworpenes neem nie. Intussen word gelowiges geleer om hulleself sorgvuldig en nederig te ondersoek sodat ’n sorgeloosheid van hulle vlees nie miskien in die plek van hulle geloofsekerheid insluip nie.¹⁰² Hierby kom nog dat verworpenes niks anders as ’n verwarde gevoel van sy genade kry nie, sodat hulle eerder na ’n skaduwee as na ’n vaste voorwerp gryp. Die Gees beseël die vergewing van sondes eintlik net in die uitverkorenes sodat hulle dit deur ’n besondere geloof tot hulle voordeel kan aanwend. Tog word daar tereg gesê dat die verwerptes glo dat God hulle goedgesind is omdat hulle ook die gawe van sy versoening aanneem al is dit verward en nie duidelik genoeg nie. Die rede daarvoor is nie dat hulle saam met die kinders van God in die geloof of die wedergeboorte deel het nie, maar omdat hulle onder die dekmantel van geveinsdheid die indruk skep dat hulle die beginsel van die geloof met hulle gemeen het. Nou ontken ek inderdaad nie dat God hulle verstand wel so ver bestraal dat hulle sy genade kan erken nie, maar Hy onderskei hierdie waarneming so van die besondere getuienis wat Hy vir sy uitverkorenes lewer, dat hulle nie die voile uitwerking en vrug daarvan kan bereik nie. Want God betoon Hom nie gunstig teenoor hulle omdat Hy hulle waarlik uit die dood geruk en onder sy beskerming geneem het nie, maar Hy openbaar slegs sy huidige barmhartigheid aan hulle.¹⁰³ God ag sy uitverkorenes alleen waardig om die lewende wortel van die geloof te ontvang sodat hulle tot die einde toe kan volhard.¹⁰⁴

So word ook die beswaar weerlê, naamlik dat as God waarlik sy genade aan hulle toon, dit vir ewig bly staan. Niks verhinder God trouens om se- 725 kere mense met ’n werklike gevoel van sy genade te verlig, terwyl dit dan later verdwyn nie.

11. Я отдаю себе отчёт в том, что признание веры у отверженных некоторым покажется натянутым и странным, поскольку св. Павел считает её плодом нашего избрания (1 Фес 1:4-5). Но этот узел легко развязывается. Хотя Бог просвещает верой только предназначенных к спасению и только им даёт возможность по-настоящему ощутить действенность Евангелия, но опыт показывает, что отверженные в какой-то мере затронуты чувством, похожим на чувство избранных, так что, по их мнению, они должны считаться верующими. Поэтому вполне понятно сказанное апостолом о тех, которые вкусили небесных благ лишь на время (Евр 6:4-6) и, по слову Иисуса Христа, «временем веруют» (Лк 8:13). Они не познали всей силы Духа, не восприняли эту силу как живую и действенную и не обладают истинным светом веры. Но дабы убедить их и тем самым сделать их грехи ещё более непростительными, Бог заглянул в их сознание, - так что Его благость стало возможно вкусить и без Духа усыновления.

Тут кто-нибудь возразит, что тогда верующим неоткуда будет почерпнуть уверенность в усыновлении Богом. На это я отвечу, что хотя между избранными и обладающими нестойкой, «временной» верой есть немало общего, но доверие, о котором говорит св. Павел, то есть способность открыто, громко и дерзновенно взывать к Богу как к Отцу, даётся только избранным. Только их Бог постоянно возрождает нетленным семенем и не допускает того, чтобы семя, брошенное Им в их сердца, погибло; поэтому нет сомнения в том, что Бог особенным образом запечатлел в их сердцах уверенность в Его милости, в том, что она будет явлена им во всей полноте. Но это не означает, что Св. Дух не может осуществлять в отношении отверженных какие-то действия более низкого порядка. А верующие наставляются тщательно и смиренно исследовать самих себя из страха, чтобы вместо твёрдости в вере, каковая должна у них быть, в их сердца не проникло плотское тщеславие, а вместе с ним небрежение.

Есть и другой довод. Отверженные имеют лишь очень смутное чувство милости Бога. Поэтому они знают, скорее, тень, нежели тело и субстанцию, ибо Св. Дух явно запечатлел прощение грехов только в избранных, которые полностью уверены в нём и могут извлечь из него пользу. Тем не менее, в каком-то смысле можно говорить, что отверженные верят в благосклонность к ним Бога, ибо принимают дар примирения, хотя лишь смутно и без твёрдой решимости. Не то чтобы они вместе с детьми Божьими были причастны той же самой вере и возрождению, но из-за тщеславия им кажется, что они обладают общими с ними началами веры. Я не отрицаю, что Бог просвещает их умы до такой степени, что они познают Его благодать. Но чувство, которое Он им дарует, настолько отлично от свидетельства, запечатлённого Им в сердцах верующих, что присущие верующим стойкость и подлинно действенная вера совершенно незнакомы прочим. В самом деле, Бог никогда не проявляет к отверженным такой благосклонности, чтобы избавить их от смерти и взять под свою защиту, но лишь даёт почувствовать свою милость, словно лёгкое дуновение. Только избранным дарует Он это благо - укоренять в их сердцах живую веру, чтобы она пребывала там до конца.

Итак, мы ответили на возможное возражение, что если Бог являет Свою милость, то она якобы должна быть надёжной и постоянной. Но ведь ничто не препятствует Ему лишь какое-то время сиять для некоторых светом Своей милости, а затем свет исчезает.

12. ^hQuanquam etiamⁱ fides divinae erga nos benevolentiae^k 22 notitia est, et certa de eius veritate persuasio: non mirum tamen est divini amoris sensum in temporariis evanescere, qui licet fidei sit affinis, ab ea tamen multum differt. Voluntas Dei immutabilis est, fateor, et semper eius veritas sibi constat; atqui nego hucusque progredi reprobos, ut in arcanam illam revelationem penetrent, quam solis electis Scriptura vendicat. Nego igitur eos vel Dei voluntatem, ut est immutabilis, capere, vel eius veritatem constanter amplecti: quia in sensu evanido subsidunt; sicuti arbor non satis alte plantata, ut vivas radices agat, temporis successu arescit: licet per aliquot annos non flores tantum et folia emittat, sed etiam fructus. Denique sicut^a primi hominis defectione deleri potuit ex eius mente et anima imago Dei^b, ita mirum non est si quibusdam gratiae suae radiis reprobis illuceat, quos postea extingui patitur. Nec vero quicquam impedit quominus leviter alios tingat Evangelii sui notitia, alios penitus imbuat. Hoc interim tenendum est, quantumvis exigua sit ac debilis in electis fides, quia tamen Spiritus Dei certa illis arrha est ac sigillum suae adoptionis, nunquam ex eorum cordibus deleri posse eius sculpturam: reprobos vero tali luce aspergi quae postea dispereat. Neque tamen fallacem esse Spiritum: quia semen quod iacit in eorum cordibus^c, non vivificat, ut semper maneat incorruptibile, sicuti in electis. Ultra procedo, nam ^dquum ex Scripturae doctrina, et quotidiano usu constet reprobos interdum affici divinae gratiae sensu, quoddam mutui amoris desiderium in illorum cordibus excitari necesse est. Sic in Saule ad tempus viguit pius affectus, ut Deum^e amaret, a quo paterne se tractari sciens, aliqua bonitatis eius^f dulcedine capiebatur. At^g quemadmodum radicitus non haeret in reprobis de paterno Dei amore persuasio^h: ita non solide eum redamant ut filii, sed mercenario quodam affectu ducuntur. Nam soli Christo hac lege datus est Spiritus ille amoris, ut eum membris suis instillet; nec certe longius quam ad electos patet illud Pauli, Diffusa est charitas Dei in corda nostra per Spiritum sanctum qui datus est nobis [Rom. 5. a. 5], nempe charitas quae illam, quam supra attigi, invocationis fiduciam generat. Sicuti ex opposito videmus,ⁱ Deum mirabiliter irasci filiis suis quos amare non desinit: non quod apud se eos oderit, sed quia terrere eos^k vult irae suae sensu, ut superbiam 23 carnis humiliet, torporem excutiat, et^a ad poenitentiam sollicitet. Itaque eodem tempore et iratum sibi, vel peccatis suis, et propitium concipiunt: quia non ficte iram eius deprecantur, ad quem tamen cum tranquilla fiducia confugiunt. His quidem constat, quosdam non simulare fidem, qui tamen vera fide carent: sed dum subito zeli impetu feruntur, seipsos falsa opinione decipiunt. Nec dubium est quin ipsos occupet socordia, ne cor suum probe, ut par erat, examinent. Tales fuisse probabile est quibus (teste Iohanne) Christus seipsum non credebat, quum tamen in ipsum crederent: quia noverat omnes, et sciebat quid esset in homine [Iohan. 2. d. 24]. Quod nisi a communi fide multi exciderent (communem appello, quia magna est similitudo et affinitas fidei temporalis cum viva et perpetua) non dixisset Christus discipulis, Si vos manseritis in sermone meo, vere discipuli mei estis: et cognoscetis veritatem: et veritas vos liberos reddet [Iohan. 8. d. 31]¹. Eos enim compellat qui amplexi erant eius doctrinam, et hortatur ad profectum fidei, ne torpore suo lumen quod datum est, extinguant. Ideo Paulus fidem electis peculiariter vendicat [Tit. 1. a. 1], significans multos evanescere, quia vivam radicem non traxerunt. Sicuti etiam loquitur Christus apud Matthaeum, Omnis arbor quam non plantavit Pater meus, eradicabitur [Matth. 15. b. 13]. In aliis crassius est mendacium, quos Deo et hominibus illudere non pudet. In hoc genus hominum, qui fallaci praetextu impie fidem profanant, invehitur Iacobus [Iacob. 2]². Nec Paulus requireret a filiis Dei fidem non fictam [1. Tim. 1. a. 5], nisi quia multi sibi audacter arrogant quod non habent, et inani fuco vel alios vel interdum seipsos fallunt. Itaque bonam conscientiam arcae comparat, in qua custoditur fides: quia multi ab illa excidendo circa hanc naufragium fecerunt [Ibidem, d. 19].

12. Pareillement, combien que la foy soit une cognoissance de la bonne volonté de Dieu envers nous, et une certaine persuasion de sa verité, toutesfois ce n’est point merveille que l’apprehension qu’ont les legiers et inconstans de l’amour de Dieu, s’esvanouisse. Car combien qu’elle soit prochaine de la foy, si differe-elle beaucoup d’avec icelle. Je confesse bien que la volonté de Dieu est immuable, et que sa verité ne varie: mais je dy que les reprouvez ne parviennent jamais jusques à ceste revelation secrette de leur salut, laquelle l’Escriture n’attribue sinon aux fideles. Je nie donc qu’ils comprennent la volonté de Dieu selon qu’elle est immuable, ou qu’ils embrassent constamment sa verité: pource qu’ils s’arrestent en un sentiment sujet à estre esbranlé, et à s’escouler mesme: comme un arbre qui n’est pas planté assez profond pour jetter racines vives, combien que par quelques ans il produise fleurs et feuilles, et mesmes quelques fruicts, toutesfois par succession de temps deseiche et meurt. En somme, si l’image de Dieu a peu estre effacée de l’entendement et ame du premier homme à cause de sa rebellion, ce n’est point merveille s’il espand quelques rayons de sa grace sur les reprouvez, et puis apres souffre qu’ils s’esteignent. Il n’y a aussi rien qui empesche qu’il ne donne aux uns quelque legiere et volage cognoissance de son Evangile, laquelle s’efface, et qu’il ne l’imprime aux autres tellement que jamais ils n’en soyent privez. Cependant que cest article nous soit resolu: c’est, quelque petite ou debile que soit la foy aux eleus, neantmoins puis que l’Esprit de Dieu leur est arre et gage infaillible de leur adoption, que l’engraveure qu’il met en leur cœur ne se peut jamais effacer. Quant à ce que la clarté qu’ont les reprouvez, n’est sinon comme une aspersion laquelle se perd et vient à rien, ce n’est pas à dire que le sainct Esprit trompe ou fraude. Car il ne vivifie pas la semence qu’il jette en leurs cœurs, pour la faire demeurer incorruptible comme aux eleus. Je passe plus outre, c’est, veu que l’experience et l’Escriture nous monstrent que les reprouvez sont quelquesfois touchez du sentiment de la grace de Dieu, qu’il ne se peut faire qu’ils ne soyent incitez en leurs cœurs à quelque desir mutuel de l’aimer. Voyla comment en Saul il y eut pour un temps quelque bonne affection de s’addonner à Dieu: duquel se voyant traitter paternellement, il estoit alleché par telle douceur de sa bonté. Mais comme l’estime qu’ont les reprouvez de l’amour paternelle de Dieu, n’est point bien fichée au profond de leur cœur: aussi ils ne l’aiment pas cordialement de leur costé comme estans ses enfans, mais sont poussez d’une affection mercenaire. Car ce n’est qu’a Jesus Christ seul que l’Esprit de l’amour de Dieu a esté donné: voire à telle condition qu’il le communique à ses membres. Et de fait, le dire de sainct Paul ne s’estend pas plus loin qu’aux eleus: c’est que la charité de Dieu est espandue en nos cœurs par le sainct Esprit qui nous est donné (Rom. 5:5). Or il parle de la charité qui engendre la fiance d’invoquer Dieu, comme nous voyons à l’opposite que Dieu se courrouce d’une façon admirable à ses enfans, lesquels toutesfois il ne laisse pas d’aimer: nonpas qu’il les haisse en soy, mais il les veut espovanter de l’apprehension de son ire, pour humilier en eux tout orgueil de la chair, pour escourre et esveiller toute paresse, et pour les soliciter à repentance. Parquoy en une mesme heure ils le cognoissent estre courroucé contre eux et leurs pechez, ei ne laissent pas de se fier qu’il leur sera propice: car ils ont franchement leur refuge à luy, et d’une fiance arrestée: et ce n’est pas en feintise qu’ils le requierent de se vouloir appaiser. Il appert par ces raisons que plusieurs qui n’ont point de vraye foy enracinée en eux ont toutesfois quelque apparence: non pas qu’ils en facent seulement la mine et le semblant par devant les hommes, mais pource qu’estans poussez d’un zele soudain, ils se trompent eux mesmes d’une fausse opinion. Et n’y a doute qu’ils ne soyent preoccupez d’une tardiveté et pesanteur, pour ne point examiner deuement leur cœur comme il estoit requis. Il est vray semblable que ceux dont parle sainct Jean estoyent tels, quand il dit que Jesus Christ ne se floit point en eux, combien qu’ils creussent en luy: pource qu’il les cognoissoit tous, et savoit ce qui estoit en l’homme (Jean 2:24, 25). Au reste, si plusieurs ne decheoyent de la foy commune (j’use de ce mot de Commune, pour la grande similitude qui est entre la foy caduque et fragile, et celle qui est vive et permanente) Jesus Christ n’eust point dit à ses disciples, Si vous persistez en ma parolle, vous serei vrayement mes disciples, et cognoistrez la verité, et la verité vous affranchira (Jean 8:31, 32). Il s’adresse à ceux qui desja avoyent receu sa doctrine, et les exhorte à profiter en la foy, afin de ne point estaindre par leur nonchallance la clarté qui leur estoit donnée. Et pourtant sainct Paul reserve la foy comme un thresor particulier aux eleus (Tite 1:1), signifiant que ceux qui decoulent et s’esvanouissent n’y ont pas pris racine vive. Comme aussi nostre Seigneur Jesus en parle en sainct Matthieu, Tout arbre que mon Pere n’a point planté, sera arraché (Matth. 15:13). Il y a des autres hypocrites plus lours et plus espais, lesquels n’ont point honte de vouloir tromper Dieu et les hommes. Et c’est contre telle maniere de gens que sainct Jacques crie tant asprement: pource que sous une fausse couverture ils profanent meschamment la foy (Jaq. 2:14). De fait aussi sainct Paul ne requerroit point des enfans de Dieu une foy non feinte, n’estoit que plusieurs se vantent trop hardiment d’avoir ce qu’ils n’ont pas, et par je ne say quel fard ou vaine couleur ils trompent le monde, et quelques fois eux mesmes. Parquoy il accompare la bonne conscience à un coffre auquel elle est gardée, disant que la foy est perie en plusieurs, d’autant qu’elle n’estoit point munie de ceste garde (1 Tim. 1:5, 19).

12. Moreover, though faith is a knowledge of the benevolence of God towards us, and a certain persuasion of his veracity, yet it is not to be wondered at, that the subjects of these temporary impressions lose the sense of Divine love, which, notwithstanding its affinity to faith, is yet widely different from it. The will of God, I confess, is immutable, and his truth always consistent with itself. But I deny that the reprobate ever go so far as to penetrate to that secret revelation, which the Scripture confines to the elect. I deny, therefore, that they either apprehend the will of God, as it is immutable, or embrace his truth with constancy; because they rest in a fugitive sentiment. Thus a tree, not planted deeply enough to shoot forth living roots, in process of time withers; though for some years it may produce not only leaves and blossoms, but even fruits. Finally, as the defection of the first man was sufficient to obliterate the Divine image from his mind and soul, so we need not wonder if God enlightens the reprobate with some beams of his grace, which he afterwards suffers to be extinguished. Nor does any thing prevent him from slightly tincturing some with the knowledge of his gospel, and thoroughly imbuing others with it. It must, nevertheless, be remembered, that how diminutive and weak soever faith may be in the elect, yet, as the Spirit of God is a certain pledge and seal to them of their adoption, his impression can never be erased from their hearts; but that the reprobate have only a few scattered rays of light, which are afterwards lost; yet that the Spirit is not chargeable with deception, because he infuses no life into the seed which he drops in their hearts, that it may remain for ever incorruptible, as in the elect. I go still further; for since it is evident from the tenor of the Scripture, and from daily experience, that the reprobate are sometimes affected with a sense of Divine grace, some desire of mutual love must necessarily be excited in their hearts. Thus Saul had for a time a pious disposition to love God, from 502 whom experiencing paternal kindness, he was allured by the charms of his goodness. But as the persuasion of the paternal love of God is not radically fixed in the reprobate, so they love him not reciprocally with the sincere affection of children, but are influenced by a mercenary disposition; for the spirit of love was given to Christ alone, that he might instil it into his members. And this observation of Paul certainly extends to none but the elect: “The love of God is shed abroad in our hearts by the Holy Ghost, which is given unto us;”¹⁴⁶⁶ the same love, which generates that confidence of invocation which I have before mentioned. Thus, on the contrary, we see that God is wonderfully angry with his children, whom he ceases not to love: not that he really hates them, but because he designs to terrify them with a sense of his wrath, to humble their carnal pride, to shake off their indolence, and to excite them to repentance. Therefore they apprehend him to be both angry with them, or at least with their sins, and propitious to them at the same time; for they sincerely deprecate his wrath, and yet resort to him for succour with tranquillity and confidence. Hence it appears, that faith is not hypocritically counterfeited by some, who nevertheless are destitute of true faith; but, while they are hurried away with a sudden impetuosity of zeal, they deceive themselves by a false opinion. Nor is it to be doubted, that indolence preoccupies them, and prevents them from properly examining their hearts as they ought to do. It is probable that those persons were of this description, to whom, according to John, “Jesus did not commit himself,” notwithstanding that they believed in him, “because he knew all men: he knew what was in man.”¹⁴⁶⁷ If multitudes did not depart from the common faith, (I style it common, because there is a great similitude and affinity between temporary faith and that which is living and perpetual,) Christ would not have said to his disciples, “If ye continue in my word, then are ye my disciples indeed, and ye shall know the truth, and the truth shall make you free.”¹⁴⁶⁸ For he addresses those who have embraced his doctrine, and exhorts them to an increase of faith, that the light which they have received may not be extinguished by their own supineness. Therefore Paul claims faith as peculiar to the elect,¹⁴⁶⁹ indicating that many decay, because they have had no living root. Thus also Christ says in Matthew, “Every plant, which my heavenly Father hath not planted, shall be rooted up.”¹⁴⁷⁰ There is a grosser deception in others, who are not ashamed to attempt to deceive both God and men. James inveighs against this class 503 of men, who impiously profane faith by hypocritical pretensions to it.¹⁴⁷¹ Nor would Paul require from the children of God, a “faith unfeigned,”¹⁴⁷² but because multitudes presumptuously arrogate to themselves what they possess not, and with their vain pretences deceive others, and sometimes even themselves. Therefore he compares a good conscience to a vessel in which faith is kept; because many, “having put away a good conscience, concerning faith have made shipwreck.”¹⁴⁷³

12. Why faith is temporary in the reprobate, firm and perpetual in the elect. Reason in the case of the reprobate. Example. Why God is angry with his children. In what sense many are said to fall from faith.

Although faith is a knowledge of the divine favor towards us, and a full persuasion of its truth, it is not strange that the sense of the divine love, which though akin to faith differs much from it, vanishes in those who are temporarily impressed. The will of God is, I confess, immutable, and his truth is always consistent with itself; but I deny that the reprobate ever advance so far as to penetrate to that secret revelation which Scripture reserves for the elect only. I therefore deny that they either understand his will considered as immutable, or steadily embrace his truth, inasmuch as they rest satisfied with an evanescent impression; just as a tree not planted deep enough may take root, but will in process of time wither away, though it may for several years not only put forth leaves and flowers, but produce fruit. In short, as by the revolt of the first man, the image of God could be effaced from his mind and soul, so there is nothing strange in His shedding some rays of grace on the reprobate, and afterwards allowing these to be extinguished. There is nothing to prevent His giving some a slight knowledge of his Gospel, and imbuing others thoroughly. Meanwhile, we must remember that however feeble and slender the faith of the elect may be, yet as the Spirit of God is to them a sure earnest and seal of their adoption, the impression once engraven can never be effaced from their hearts, whereas the light which glimmers in the reprobate is afterwards quenched.² Nor can it be said that the Spirit therefore deceives, because he does not quicken the seed which lies in their hearts so as to make it ever remain incorruptible as in the elect. I go farther: seeing it is evident, from the doctrine of Scripture and from daily experience, that 480the reprobate are occasionally impressed with a sense of divine grace, some desire of mutual love must necessarily be excited in their hearts. Thus for a time a pious affection prevailed in Saul, disposing him to love God. Knowing that he was treated with paternal kindness, he was in some degree attracted by it. But as the reprobate have no rooted conviction of the paternal love of God, so they do not in return yield the love of sons, but are led by a kind of mercenary affection. The Spirit of love was given to Christ alone, for the express purpose of conferring this Spirit upon his members; and there can be no doubt that the following words of Paul apply to the elect only: “The love of God is shed abroad in our hearts, by the Holy Ghost which is given unto us,” (Rom. 5:5); namely, the love which begets that confidence in prayer to which I have above adverted. On the other hand, we see that God is mysteriously offended with his children, though he ceases not to love them. He certainly hates them not, but he alarms them with a sense of his anger, that he may humble the pride of the flesh, arouse them from lethargy, and urge them to repentance. Hence they, at the same instant, feel that he is angry with them or their sins, and also propitious to their persons. It is not from fictitious dread that they deprecate his anger, and yet they retake themselves to him with tranquil confidence. It hence appears that the faith of some, though not true faith, is not mere pretence. They are borne along by some sudden impulse of zeal, and erroneously impose upon themselves, sloth undoubtedly preventing them from examining their hearts with due care. Such probably was the case of those whom John describes as believing on Christ; but of whom he says, “Jesus did not commit himself unto them, because he knew all men, and needed not that any should testify of man: for he knew what was in man,” (John 2:24, 25). Were it not true that many fall away from the common faith (I call it common, because there is a great resemblance between temporary and living, everduring faith), Christ would not have said to his disciples, “If ye continue in my word, then are ye my disciples indeed; and ye shall know the truth, and the truth shall make you free,” (John 8:31, 32). He is addressing those who had embraced his doctrine, and urging them to progress in the faith, lest by their sluggishness they extinguish the light which they have received. Accordingly, Paul claims faith as the peculiar privilege of the elect, intimating that many, from not being properly rooted, fall away (Tit. 1:1). In the same way, in Matthew, our Savior says, “Every plant which my heavenly Father has not planted shall be rooted up,” (Mt. 16:13). Some who are not ashamed to insult God and man are more grossly false. Against this class of men, who profane the faith by impious and lying pretence, James inveighs (James 2:14). Nor would Paul require the faith of believers to be unfeigned (1 Tim. 1:5), were there not many who presumptuously arrogate to themselves what they have not, deceiving others, and sometimes even themselves, 481with empty show. Hence he compares a good conscience to the ark in which faith is preserved, because many, by falling away, have in regard to it made shipwreck.

12. Evenzo, hoewel het geloof een kennis is van Gods goedgunstigheid jegens ons en een vaste overtuiging van zijn waarheid, is het toch niet te verwonderen, dat het gevoelen van Gods liefde in de tijdgelovigen verdwijnt, want ofschoon het wel verwant is met het geloof, verschilt het toch veel daarvan. De wil van God is onveranderlijk, dat erken ik, en zijn waarheid blijft zichzelf steeds gelijk. Maar ik ontken, dat de verworpenen zover komen, dat ze tot in die verborgen openbaring doordringen, welke de Schrift alleen aan de uitverkorenen toekent. Ik ontken dus, dat zij Gods wil, zoals die onveranderlijk is, vatten, of zijn waarheid standvastig omhelzen, omdat ze niet verder komen dan een weer verdwijnend gevoelen; evenals een boom, die niet diep genoeg geplant is om levende wortelen te schieten, met verloop van tijd verdort, ook al draagt hij gedurende enige jaren niet slechts bloemen en bladeren, maar zelfs vruchten. Eindelijk, gelijk door de afwijking van de eerste mens uit zijn geest en ziel het beeld Gods kon worden uitgewist, zo is het geen wonder, indien Hij de verworpenen met enige stralen zijner genade verlicht, die Hij later laat uitdoven. Ook verhindert niets, dat Hij sommigen een weinig besprenkelt met de kennis van zijn evangelie, en anderen daarmee geheel drenkt. Intussen moet men dit weten, dat, hoe gering en zwak het geloof in de uitverkorenen ook is, toch het indruksel daarvan nooit uit hun harten kan worden verwijderd, omdat de Geest Gods hun een zeker onderpand en zegel is van hun aanneming tot kinderen; dat echter de verworpenen besprengd worden met zulk een licht, dat later verdwijnt. Maar dat toch de Geest niet bedriegelijk is, omdat Hij het zaad, dat Hij in hun harten strooit niet levend maakt, opdat het altijd onverderfelijk zou blijven, evenals in de uitverkorenen. Ik ga nog verder: want daar uit de leer der Schrift en de dagelijkse ervaring vaststaat, dat de verworpenen soms door een gevoel van Gods genade worden getroffen, is het noodzakelijk, dat enig verlangen naar wederliefde in hun harten opgewekt wordt. Zo heeft in Saul een tijdlang de vrome gezindheid geleefd om God te beminnen, want daar hij wist, dat hij door Hem op vaderlijke wijze behandeld werd, werd hij door enige liefelijkheid zijner goedheid bevangen. Maar evenals de overtuiging van Gods vaderlijke liefde niet stevig geworteld is in de verworpenen, zo schenken zij Hem geen grondige wederliefde als kinderen, maar worden geleid door een gezindheid als van een huurling. Want alleen aan Christus is die Geest der liefde gegeven met deze bepaling, dat Hij Hem zou indruppen in zijn leden. En zeker niet verder dan tot de uitverkorenen strekken zich deze woorden van Paulus uit (Rom. 5:5) "De liefde Gods is in onze harten uitgestort door de Heilige Geest, die ons is gegeven"; namelijk die liefde, die dat vertrouwen van aanroeping voortbrengt, waarover ik boven sprak. Gelijk wij daartegenover zien, dat God wonderbaarlijk vertoornd wordt op zijn kinderen, welke Hij niet ophoudt te beminnen: niet dat Hij hen bij zichzelf haat, maar omdat Hij hen wil verschrikken door het besef van zijn toorn, opdat Hij de hoogmoed des vleses zou vernederen, de slapheid verdrijven en tot berouw opwekken. Daarom worden zij gewaar, dat Hij terzelfder tijd vertoornd is op hen of op hun zonden en genadig: want het is geen huichelarij, wanneer zij bidden, dat Hij zijn toorn afwendt, tot wie zij toch met rustig vertrouwen de toevlucht nemen. Hieruit blijkt wel, dat sommigen het geloof niet veinzen, die toch het ware geloof missen, maar daar ze door een plotselinge drang van ijver gedreven worden, bedriegen zij zichzelf door een valse mening. En het is niet twijfelachtig, of ze zijn bevangen door een zorgeloosheid, die maakt, dat ze hun hart niet terdege, zoals passend zou zijn, onderzoeken. Het is waarschijnlijk, dat zij zo geweest zijn, aan wie, volgens getuigenis van Johannes, Christus zichzelf niet betrouwde, hoewel ze toch in Hem geloofden, want Hij kende allen en wist wat in de mens was (Joh. 2:24) Indien niet velen van het algemeen geloof afvielen (ik noem het algemeen, omdat het tijdgeloof een grote gelijkheid en verwantschap heeft met het levend en blijvend geloof), dan zou Christus niet tot zijn discipelen gezegd hebben: "Indien gijlieden in mijn woord blijft, zo zijt gij waarlijk mijn discipelen, en zult de waarheid verstaan, en de waarheid zal u vrijmaken" (Joh. 8:31) Want Hij spreekt hen toe, die zijn leer omhelsd hadden en, spoort hen aan tot voortgang in het geloof, opdat zij niet door hun slapheid het licht, dat hun gegeven is, zouden uitdoven. Daarom kent Paulus het geloof slechts in het bijzonder aan de gelovigen toe (Filip. 1:1) te kennen gevend, dat velen verdwijnen, omdat ze geen levende wortel geschoten hebben. Gelijk ook Christus spreekt bij Mattheüs (Matt. 15:13) "Alle boom, die mijn Vader niet geplant heeft, zal uitgeroeid worden." In anderen is nog grover leugen, die er zich niet voor schamen God en mensen te bespotten. Tegen deze soort van mensen, die onder een bedriegelijk voorwendsel goddeloos het geloof ontheiligen, treedt Jacobus bestraffend op (Jac. 2:14) En Paulus zou van de kinderen Gods niet een ongeveinsd geloof eisen (1 Tim. 1:5) indien niet velen zich vermetel aanmatigden, wat ze niet hebben en door een ijdele schijn of anderen of somtijds zichzelf misleidden. Daarom vergelijkt hij een goed geweten met een kist, waarin het geloof bewaard wordt (1 Tim. 1:19) omdat velen het goede geweten prijsgevende van het geloof schipbreuk geleden hebben.

12. Echter und unechter Glaube

Obwohl nun dementsprechend der Glaube die Erkenntnis des göttlichen Wohlwollens gegen uns ist und die gewisse Überzeugung von seiner Wahrheit, so ist es doch kein Wunder, daß in den zeitweilig Glaubenden das Empfinden der göttlichen Liebe wieder verschwindet: es ist eben zwar mit dem Glauben verwandt, aber doch grundverschieden von ihm. Gottes Wille ist - das gebe ich zu - unveränderlich, und seine Wahrheit bleibt sich stets gleich; aber ich bestreite, daß die Verworfenen bis zu jener verborgenen Offenbarung vordringen, wie sie die Schrift allein den Erwählten vorbehält. Ich leugne also, daß sie den Willen Gottes in seiner Unwandelbarkeit begreifen oder seine Wahrheit mit Beständigkeit erfassen. Denn sie bleiben ja bei einer flüchtigen Empfindung hängen; sie gleichen einem Baum, der nicht tief genug gepflanzt ist, um lebendige Wurzeln zu treiben, und der deshalb mit der Zeit verdorrt, obwohl er vielleicht einige Jahre lang nicht nur Blüten und Blätter, sondern gar Frucht getragen hat. Kurzum, wie das Ebenbild Gottes aus Gemüt und Seele des ersten Menschen infolge seines Abfalls von Gott verschwinden konnte, so ist es auch nicht verwunderlich, wenn Gott den Verworfenen in einigen Strahlen seiner Gnade erscheint, die er doch später wieder verlöschen läßt. Es spricht nichts dagegen, daß er die einen mit der Erkenntnis seines Evangeliums bloß leicht benetzt, andere aber in der Tiefe durchtränkt! Wir müssen dabei indessen dies eine festhalten: der Glaube mag in den Erwählten noch so gering, noch so schwach sein, so kann doch sein eingegrabenes Zeugnis nie mehr aus ihrem Herzen herausgegriffen werden, da für sie der Heilige Geist das sichere Unterpfand und Siegel ihrer Kindschaft ist; die Gottlosen werden dagegen von den Strahlen eines Lichtes berührt, das nachher wieder vergeht. Und doch ist dabei der Heilige Geist ohne Trug; denn der Same, den er in das 351 Herz der Gottlosen sät, macht ja nicht lebendig und kann darum nicht immer unvergänglich bei ihnen bleiben, wie das bei den Erwählten der Fall ist.

Ich gehe sogar noch weiter: da aus der Lehre der Schrift wie auch aus der alltäglichen Erfahrung hervorgeht, daß auch die Verworfenen zuweilen von einem Empfinden der göttlichen Gnade innerlich berührt werden, so muß in ihren Herzen auch notwendig ein gewisses Begehren aufkommen, Gott wiederzulieben. So war in Saul eine Zeitlang eine fromme Regung am Werk, Gott zu lieben, der ihn nach seinem eigenen Erkennen väterlich behandelte, so daß er gewissermaßen von der Süßigkeit solcher göttlichen Güte ergriffen wurde. Aber wie diese Überzeugung von Gottes Liebe bei den Verworfenen nicht bis in die Wurzeln geht, so lieben sie ihn auch nicht wirklich wieder, wie die Kinder, sondern sie lassen sich vielmehr von einer Art Zuneigung leiten, wie sie ein Tagelöhner haben mag! Denn der Geist der Liebe ist allein Christus gegeben, damit er ihn auch in seine Glieder einsenke; nicht über die Schar der Erwählten hinaus gilt auch das Wort des Paulus: „Denn die Liebe Gottes ist ausgegossen in unser Herz durch den Heiligen Geist, welcher uns gegeben ist“ (Röm. 5,5). Das ist die Liebe, die in uns jene obenerwähnte freudige Zuversicht weckt, Gott anzurufen (Gal. 4,6).

Wir sehen ja auf der anderen Seite, wie Gott auf wunderbare Weise seinen Kindern zürnt, obwohl er unterdessen nicht aufhört, sie zu lieben: das geschieht nicht, weil er sie etwa bei sich selber haßte, nein, er will sie nur durch das Empfinden seines Zorns schrecken, um die Hoffart des Fleisches zu demütigen, um sie aus ihrer Faulheit aufzustören und so zur Buße anzuspornen. Darum erfassen sie ihn zu gleicher Zeit als den, der ihnen oder ihrer Sünde zürnt - und als den, der ihnen gnädig ist; denn es ist keine Heuchelei, wenn sie ihn bitten, seinen Zorn abzuwenden - und doch fliehen sie gerade zu ihm mit ruhiger Zuversicht! Hieraus ergibt sich nun: es braucht nicht Heuchelei zu sein, wenn Menschen, die keinen wahren Glauben haben, doch zu glauben scheinen; nein, weil sie sich von urplötzlichem Eifer treiben lassen, so täuschen sie sich mit falscher Meinung selber! Unzweifelhaft hat dabei die Trägheit von ihnen Besitz ergriffen, so daß sie ihr Herz nicht so gründlich prüfen, wie es billig wäre. Von dieser Art sind wahrscheinlich jene Menschen gewesen, von denen Johannes bezeugt, daß sie zwar an Christus „glaubten“ (Joh. 2,23), aber doch weiter mitteilt: „Aber Jesus vertraute sich ihnen nicht an; denn er kannte sie alle; ... denn er wußte wohl, was im Menschen ist“ (Joh. 2,24f.). Es sind ihrer viele vom „allgemeinen“ Glauben abgefallen - „allgemein“ nenne ich diesen Glauben, weil der zeitweilige Glaube mit dem lebendigen, bleibenden viel Ähnliches und Verwandtes hat! -; sonst hätte Christus nicht zu seinen Jüngern gesagt: „So ihr bleiben werdet an meiner Rede, so seid ihr meine rechten Jünger und werdet die Wahrheit erkennen, und die Wahrheit wird euch frei machen“ (Joh. 8,31. 32). Er redet hier nämlich die an, die seine Lehre angenommen haben, und ermahnt sie zum Fortschreiten im Glauben, damit sie nicht in Faulheit das Licht auslöschen, das ihnen gegeben ist. Deshalb eignet Paulus (Tit. 1,1) den Glauben allein den Auserwählten zu; er zeigt damit, daß viele in Eitelkeit vergehen, weil sie keine lebendige Wurzel getrieben haben. Dementsprechend sagt auch Christus nach dem Bericht des Matthäus: „Alle Pflanzen, die mein himmlischer Vater nicht pflanzte, die werden ausgereutet“ (Matth. 15,13).

Es gibt aber andere, die von gröberer Unwahrhaftigkeit erfüllt sind: sie schämen sich nicht, Gott und Menschen etwas vorzumachen! Gegen diese Art Menschen, die unter einem trügerischen Deckmantel den Glauben gottlos gemein machen, geht Jakobus scharf vor (Jak. 2,14ff.). Auch Paulus würde von den Kindern Gottes nicht „ungefärbten Glauben“ verlangen (1. Tim. 1,5), wenn sich eben nicht viele Leute vermessen beilegen wollten, was gar nicht ihr eigen ist, und wenn sie nicht mit solchem eitlen Schein andere und zuweilen auch sich selber täuschten! Er vergleicht deshalb auch das gute Gewissen mit einem Behältnis, in dem der Glaube geborgen 352 ist; denn es hatten eben viele das gute Gewissen verloren, und darüber hatten sie am Glauben Schiffbruch erlitten (1. Tim. 1,19; vgl. 3,9).

12. Egte geloof en skyngeloof¹⁰⁵

Hoewel geloof ook kennis van die welwillendheid van God jeens ons en ’n vaste oortuiging van sy waaragtigheid is, is dit tog nie verbasend dat die gevoel van God se liefde by tydelike gelowiges verdwyn nie. Hoewel hierdie gevoel aan geloof verwant is, verskil dit tog baie daarvan. Ek erken dat God se wil onveranderlik is en dat sy waarheid altyd vas bly staan. Ek ontken egter dat verworpenes so ver vorder dat hulle tot in die verborge openbaring kan deurdring wat die Skrif slegs aan die uitverkorenes gee. Ek sê dus dat hulle God se wil, wat onveranderlik is, nie kan begryp of sy waarheid volhardend kan omhels nie, want hulle ervaring berus op ’n verdwynende gevoel. Dit is soos ’n boom wat nie diep genoeg geplant is nie en nogtans lewendige wortels skiet. Met verloop van tyd verdor dit, al sou dit ’n paar jaar lank nie alleen blomme en blare nie maar ook vrugte voortbring.¹⁰⁶ Soos die beeld van God verder deur die val van die eerste mens uit sy verstand en siel uitgewis kon word, is dit ook nie verbasend as Hy verworpenes met enkele strale van sy genade bestraal en tog later toelaat dat die strale geblus word nie. Niks verhinder Hom trouens om sommige mense net ligweg met die kennis van sy evangelie te tint en ander weer volkome daarmee te deurdrenk nie.

Intussen moet ons onthou dat die stempel van God nooit uit die harte van die uitverkorenes uitgewis kan word nie, al sou hulle geloof ook hoe gering en swak wees, omdat die Gees van God vir hulle ’n besliste borg en seël van hulle aanneming is.¹⁰⁷ Ons moet ook weet dat die verworpenes met ’n lig van so ’n aard besprinkel word dat dit later vergaan. Tog moet ons ook daarvan bewus wees dat die Gees nie bedrieglik is nie omdat Hy nie die saad wat Hy in hulle hart saai, lewendig maak, sodat dit altyd, soos in die geval van die uitverkorenes, onbederfbaar kan bly nie.

Ek gaan nog verder:¹⁰⁸ Aangesien dit uit die leer van die Skrif en ons daaglikse ervaring algemeen aanvaar word dat die verworpenes soms deur ’n gevoel van God se genade geraak word, moet daar noodwendig ook ’n begeerte in hulle harte verwek word om Hom van hulle kant lief te hê. So het ’n vroom gesindheid ’n tyd lank in Saul gegroei sodat hy 726 God wel liefgehad het.¹⁰⁹ Omdat hy immers geweet het dat hy met vaderlikheid deur Hom behandel word, het hy tog ’n mate van genot uit sy goedertierenheid geput. Maar soos die oortuiging in verband met die vaderlike liefde van God nie in die verworpenes gewortel bly nie, so het hulle Hom nie hartstogtelik lief as sy kinders nie, maar hulle word deur ’n soort gehuurde gevoel gelei. Want die Gees van liefde is aan Christus alleen gegee met die doel dat Hy dit in sy lede sou indrup. Paulus se bekende verklaring strek in elk geval nie verder as die uitverkorenes nie. Hy sê: “Die liefde van God is deur die Heilige Gees wat aan ons gegee is, in ons harte uitgestort”.¹¹⁰ Dit is naamlik die liefde wat die vertroue van aanroeping wat ons hierbo aangeroer het,¹¹¹ voortbring.¹¹² Soos ons uit die teenoorgestelde sien, vertoorn God Hom op ’n sonderlinge manier vir sy kinders sonder om op te hou om hulle lief te hê. Dit doen Hy nie omdat Hy hulle haat nie maar omdat Hy hulle met die gevoel van sy toorn wil verskrik om die hooghartigheid van hulle vlees te verneder, hulle laksheid van hulle af te skud en hulle tot berou op te wek. Hulle voel dus terselfdertyd dat Hy enersyds toornig is op hulle of oor hulle sondes en andersyds dat Hy hulle goedgesind is. Hulle bid immers nie huigelagtig dat Hy sy toorn van hulle moet wegneem terwyl hulle tog met kalm vertroue hulle toevlug tot Hom neem nie. Hieruit is dit wel duidelik dat sommige mense nie veins dat hulle glo terwyl hulle tog sonder die ware geloof is nie. Terwyl hulle egter deur ’n skielike opwelling van ywer aangedryf word, bedrieg hulle hulleself met die valse opvatting. Daar bestaan ook geen twyfel daaroor nie dat ’n onverskilligheid die oorhand oor hulle kry sodat dit hulle daarvan weerhou om hulle hart na behore soos dit moet, te ondersoek. Waarskynlik is dit sulke mense wat volgens Johannes se getuienis nie deur Christus self vertrou is nie hoewel hulle nogtans in Hom geglo het. Hy het hulle almal immers geken en Hy het geweet wat in die mens was.¹¹³ Maar as dit nie was dat baie van die gewone geloof afvallig geword het nie - ek noem dit gewone geloof omdat die ooreenkoms en verwantskap van die tydelike geloof met die lewende en voortdurende geloof groot is - sou Christus nie vir sy dissipels gesê het nie: “As julle in my Woord bly, is julle waarlik my dissipels; en julle sal die waarheid ken, en die waarheid sal julle vrymaak”.¹¹⁴ Want Hy praat met 727 mense wat sy leer omhels het, en Hy spoor hulle aan om in die geloof te vorder om te verhoed dat hulle deur onverskilligheid die lig wat aan hulle gegee is, sou uitdoof. Daarom maak Paulus in die besonder vir die uitverkorenes op geloof aanspraak, en hy dui aan dat dit baie mense ontwyk omdat hulle nie lewendig wortel geskiet het nie.¹¹⁵ So praat Christus ook in Matteus wanneer Hy sê: “Elke boom wat my Vader nie geplant het nie, sal uitgeroei word”.¹¹⁶ By party mense kom daar nog growwer leuentaal voor, en hulle skaam hulle nie om met God en die mense te spot nie. Jakobus vererg hom vir die soort mense wat onder ’n bedrieglike dekmantel die geloof goddeloos ontheilig.¹¹⁷ Paulus sou ook nie ’n ongeveinsde geloof van die kinders van God geëis het¹¹⁸ as dit nie was dat baie mense vir hulleself iets domastrant toe-eien wat nie aan hulle behoort nie, en ander mense, of soms hulleself, met ’n ydele skyn bedrieg nie. Daarom vergelyk hy ’n goeie gewete met ’n kis waarin die geloof bewaar word, omdat baie mense skipbreuk gely het omdat hulle van die geloof afgewyk het.¹¹⁹

12. Поскольку вера - это знание доброй воли Бога в отношении нас и твёрдая уверенность в истине, то неудивительно, что у легкомысленных и непостоянных чувство Божьей любви вскоре исчезает. Хотя оно и близко к вере, но всё-таки существенно отличается от неё. Я, разумеется, признаю, что воля Бога непреложна и истина Его неизменна; но утверждаю, что отверженные никогда не постигают тайного откровения о спасении, которое Писание относит только к верующим. Поэтому я отрицаю, что отверженные постигают волю Бога в её непреложном смысле и что они постоянно причастны Божьей истине, поскольку их чувство мимолётно и в любой момент может их покинуть. Оно подобно дереву, посаженному недостаточно глубоко, чтобы дать живые корни, и хотя спустя несколько лет на нём появляются листья и цветы и даже немного плодов, со временем оно всё-таки засыхает и умирает.

Итак, если образ Божий мог быть стёрт в сознании и душе первого человека в результате его мятежа, то нет ничего удивительного в том, что Бог, осветив отверженных немногими лучами благодати, допускает, чтобы вскоре они угасли. Ничто не препятствует Ему дать некоторым преходящее, быстро исчезающее знание о Своём Евангелии, тогда как в других Он запечатлевает его навсегда. Так что этот вопрос должен быть для нас вполне ясен: сколь бы малой и непросвещённой ни была вера избранных, тем не менее, поскольку Божий Дух - надёжный залог их усыновления, то печать, положенная Им на их сердца, никогда не сотрется. А свет, которым обладают отверженные, подобен росе, которая исчезает без следа. Это не означает, что Св. Дух ошибается или обманывает: Он не оживляет брошенное в них семя, дабы оно сделалось нетленным, как это происходит у избранных.

Япродолжаю. Жизненный опыт и Писание свидетельствуют, что благодать Бога порой касается отверженных, так что в них не может не возникнуть желания взаимной любви. Так произошло с Саулом, у которого на какое-то время появилось доброе желание предать себя Богу, ибо видя его отеческое отношение к себе, он был очарован сладостью Божьей доброты. Но поскольку почтение, испытываемое отверженными к отеческой любви Бога, не укоренено глубоко в их сердцах, они не любят Его всем сердцем как Его дети, но чувство их, скорее, похоже на настроение наёмника. Ибо Дух Божьей любви дан лишь Иисусу Христу при условии, что Он передаёт Его тем, кто Ему причастен. И действительно, только к избранным относятся слова св. Павла: «Любовь Божия излилась в сердца наши Духом Святым, данным нам» (Рим 5:5). Он говорит о любви, порождающей доверие, с которым верующие призывают Бога. В то же время мы видим, что Бог гневается на Своих детей удивительным образом: Он не ненавидит их самих по себе, но хочет устрашить знанием Его гнева, чтобы пробудить от лени и подвигнуть на раскаяние. Поэтому они в одно и то же время познают, что Бог разгневан их грехами, и не теряют убеждения, что Он благорасположен к ним, ибо свободно могут найти в Нём прибежище, надёжность которого никогда не вызывает у них сомнений; и отнюдь не притворно просят о примирении.

Из этих соображений можно сделать вывод, что многие из тех, у кого нет глубоко укоренённой веры, обладают её видимостью. Не в том смысле, что они создают её искусственно и выказывают перед людьми, но в том, что, подвигнутые вдруг неким рвением, такие люди обманываются собственным ложным суждением. Нет сомнений, что из-за своей медлительности и лени они не испытывают должным образом свои сердца. Вполне вероятно, что именно о таких людях говорит св. Иоанн: «Иисус не вверял Себя им, потому что знал всех и ... знал, что в человеке» (Ин 2:24-25). Если бы столь многие не отпадали от общей веры (я употребляю слово «общая» по причине большого сходства между преходящей и хрупкой верой, с одной стороны, и живой и постоянной - с другой), Иисус Христос не говорил бы Своим ученикам: «Если пребудете в слове Моём, то вы истинно Мои ученики, и познаете истину, и истина сделает вас свободными» (Ин 8:31-32). Он обращается к тем, кто уже принял Его учение, и призывает их извлечь пользу из веры, чтобы своим небрежением не погасить данный им свет. Поэтому св. Павел считает веру сокровищем избранных (Тит 1:1), указывая, что непостоянные и отпадающие не имеют живых корней. Как говорит наш Господь в Евангелии от Матфея: «Всякое растение, которое не Отец Мой Небесный насадил, искоренится» (Мф 15:13).

Но есть и другие лицемеры, более злостные и закоренелые, которые бесстыдно пытаются обмануть Бога и людей. Именно таких гневно обличает св. Иаков (Иак 2:14-26), ибо под покровами лжи они злостно профанируют веру. И св. Павел не требовал бы от детей Божьих нелицемерной веры (1 Тим 1:5), если бы не было таких, которые дерзко хвалились тем, чего не имели, и неведомо какими румянами и украшениями обманывали людей, а иногда и самих себя. Поэтому он сравнивает добрую совесть со шкатулкой, в которой хранится вера, и говорит, что некоторые потеряли веру, ибо не хранили её в ней (1 Тим 1:19).

13. Tenenda etiam est ambigua verbi significatio; saepe enim fides tantundem valet ac sana pietatis doctrina, sicut eo quem nuper citavimus loco, et eadem epistola ubi Paulus diaconos tenere vult mysterium fidei in pura conscientia [1. Tim. 3 b. 9]: Item, ubi denuntiat quorundam defectionem a fide [1. Tim. 4. a. 1]. Ex opposito autem dicit enutritum fuisse Timotheum verbis fidei [Ibidem, b. 6]. Item, ubi dicit, profanas inanitates et oppositiones falso nominatae scientiae, in causa esse ut multi a fide discedant³: quos alibi reprobos vocat circa fidem [2. Tim. 2. c. 16; Ibidem, 3. b. 8]. Sicuti rursum ubi Tito praecipit. Admone eos ut sani sint in fide [Tit. 1. d. 13, et 2. a. 2]: sanitatis 24 voce nihil aliud intelligit quam doctrinae puritatem, quae hominum levitate facile corrumpitur et degenerat. Nempe quia in Christo, quem possidet fides, absconditi sunt omnes thesauri scientiae et sapientiae [Coloss. 2. a. 3]: merito extenditur ad totam caelestis doctrinae summam, a qua non potest separari. Contra ad particulare aliquod obiectum aliquando restringitur; sicuti quum dicit Matthaeus Christum fidem eorum vidisse qui per tegulas paralyticum demiserant [Matth. 9. a. 2]: et ipse clamat se non invenisse tantam fidem in Israel quantam Centurio attulerat [Matth. 8. b. 10]. Atqui probabile est intentum prorsus fuisse ad filii^{a 1} sanationem, cuius cura occupaverat totum eius.animum; sed quia solo Christi nutu et responso contentus corporalem praesentiam non flagitat^b, huius circunstantiae causa tantopere extollitur eius fides. Et nuper docuimus² Paulum accipere fidem pro dono miraculorum; quo pollent qui nec Spiritu Dei sunt regeniti, nec eum serio colunt. Alibi etiam fidem ponit pro doctrina qua in fide instituimur. Nam quum scribit fidem abolendam [1. Cor. 13. c. 10], non dubium est id referri ad Ecclesiae ministerium, quod infirmitati nostrae hodie utile est. In his quidem loquendi formis constat analogia. Caeterum ubi improprie transfertur nomen fidei ad falsam professionem vel mendacem titulum, nihilo asperior videri debet κατάχρησις, quam ubi timor Dei ponitur pro vitioso et perverso cultu; sicuti quum saepius dicitur in sacra historia, Gentes exteras quae in Samariam et vicina loca traductae fuerant, timuisse Deos fictitios et Deum Israel³; quod tantundem valet, ac caelum terrae miscere. Sed nunc quaerimus quid sit fides quae filios Dei ab incredulis distinguit, qua Deum invocamus patrem, qua transimus a morte in vitam, et qua Christus (aeterna salus et vita) in nobis habitat. Eius autem vim et naturam breviter et dilucide explicuisse videor.

13. Nous avons aussi à noter les significations diverses de ce mot. Car la foy souvent vaut autant à dire comme saine et pure doctrine quant à la religion: comme au lieu que nous avons n’agueres allegué. Et quand sainct Paul commande que les diacres soyent instruits aux mysteres de la foy avec pure conscience (1 Tim. 3:9). Item, quand il se complaind qu’aucuns se sont revoltez de la foy. Et à l’opposite, quand il dit que Timothée a esté nourri en la doctrine de la foy. Item, quand il advertit que la hautesse profane de babiller, et les oppositions de science faussement nommée, sont cause d’en faire revolter plusieurs de la foy: lesquels en un autre passage il appelle Reprouvez quant à la foy (1 Tim. 4:1, 6; 2 Tim. 2:16; 3:8). Derechef, quand il commande à Tite qu’il admonneste ceux qu’il a en charge, d’estre sains en la foy (Tite 1:13; 2:2): signifiant par ce mot de Santé, une pure simplicité de doctrine, laquelle se corrompt facilement par la legereté des hommes, et s’abbastardit. Et de fait, puis que tous les thresors de science et sagesse sont cachez en Jesus Christ (Col. 2:3), lequel la foy possede: non sans cause ce mot s’applique à toute la somme de la doctrine celeste, de laquelle la foy ne peut estre separée. D’autrepart, le mot de Foy se restraind en d’aucuns passages à un object particulier, comme quand sainct Matthieu dit que Jesus Christ a veu la foy de ceux qui devalloyent le paralytique en bas par le toit: et Jesus Christ, qu’il n’a point trouvé telle foy en Israel, comme au Centenier (Matth. 9:2; 8:10). Car il est vray semblable qu’il estoit du tout attentif et ravi à la gairison de son fils: comme il monstre par ses propos quel souci il en avoit. Mais pource qu’en se contentant de la seule response de Jesus Christ, il ne demande point sa presence corporelle, mais proteste que c’est asses qu’il ait dit le mot: au regard de ceste circonstance sa foy est ainsi magnifiée. Nous avons aussi adverti que sainct Paul (1 Cor. 13:2) prend la foy pour le don de faire miracles, lequel aucunefois est communiqué à ceux qui ne sont point regenerez de l’Esprit de Dieu, et ne le craignent point en sincerité ne droiture. Quelquefois il use de ce mesme nom, pour signifier l’instruction que nous recevons pour estre edifiez en la foy. Car il n’y a doute, quand il escrit que la foy sera abolie (1 Cor. 13:10), que cela ne se rapporte au ministere de l’Eglise, et à la predication qui sert aujourdhuy à nostre infirmité. En toutes ces façons de parler il y a quelque convenance, qui se monstre de prime face. Au reste, quand le nom de foy se transfere improprement à une fausse profession ou titre emprunté, ou desguisement, cela ne doit point estre trouvé ne plus rude ne plus estrange, que quand la crainte de Dieu se prend pour un service confus et vitieux qu’on luy fera. Or il est dit en l’histoire saincte, que les peuples qui avoyent esté transportez en Samarie et en la region prochaine, ont craint les dieux controuvez et le Dieu d’Israel: ce qui est comme mesler le ciel avec la terre. Mais nous demandons maintenant que c’est que la foy, laquelle distingue les enfans de Dieu d’avec les incredules: par laquelle nous invoquons Dieu comme nostre Pere, laquelle nous fait passer de mort à vie, et par laquelle le Seigneur Jesus nostre salut eternel et vie habite en nous. Or il me semble que j’ay brievement et clairement expliqué sa proprieté et nature.

13. We must also remember the ambiguous signification of the word faith; for frequently faith signifies the sound doctrine of piety, as in the place which we have just cited, and in the same Epistle, where Paul says, that deacons must hold “the mystery of the faith in a pure conscience.”¹⁴⁷⁴ Also where he predicts the apostasy of some “from the faith.”¹⁴⁷⁵ But, on the contrary, he says, that Timothy had been “nourished up in the words of faith.”¹⁴⁷⁶ Again, where he says, “avoiding profane and vain babblings, and oppositions of science, falsely so called; which some professing, have erred concerning the faith;”¹⁴⁷⁷ whom in another place he styles “reprobates concerning the faith.”¹⁴⁷⁸ Thus, also, when he directs Titus to “rebuke them, that they may be sound in the faith,”¹⁴⁷⁹ by soundness, he means nothing more than that purity of doctrine, which is so liable to be corrupted and to degenerate through the instability of men. Since “all the treasures of wisdom and knowledge are hidden in Christ,”¹⁴⁸⁰ whom faith possesses, faith is justly extended to the whole summary of heavenly doctrines, with which it is inseparably connected. On the contrary, it is sometimes restricted to a particular object; as when Matthew says, that “Jesus saw their faith,”¹⁴⁸¹ who let down the paralytic man through the roof; and when Christ exclaimed respecting the centurion, “I have not found so great faith, no, not in Israel.”¹⁴⁸² But it is probable, that the centurion was wholly intent on the recovery of his son, a concern for whom wholly occupied his mind; yet, because he was contented with the mere answer of Christ, without being importunate for his corporeal presence, it is on account of this circumstance that his faith is so greatly extolled. And we have lately shown, that Paul uses faith for the gift of miracles; which is possessed by those who are neither regenerated by the Spirit of God, nor serious worshippers of him. In another place, also, he uses it to denote the instruction by which we are edified in the faith; for, when he suggests that faith will be abolished, it must undoubtedly be referred to the ministry of the Church, which is, at present, useful to our infirmity. In 504 these forms of expression, however, there is an evident analogy. But when the word “faith” is in an improper sense transferred to a hypocritical profession, or to that which falsely assumes the name, it should not be accounted a harsher catachresis, than when the fear of God is used for a corrupt and perverse worship; as when it is frequently said in the sacred history, that the foreign nations, which had been transplanted to Samaria and its vicinity, feared the fictitious deities and the God of Israel; which is like confounding together heaven and earth. But our present inquiry is, what is that faith by which the children of God are distinguished from unbelievers, by which we invoke God as our Father, by which we pass from death to life, and by which Christ, our eternal life and salvation, dwells in us? The force and nature of it, I conceive, I have concisely and clearly explained.

13. Various meanings of the term faith. 1. Taken for soundness in the faith. 2. Sometimes restricted to a particular object. 3. Signifies the ministry or testimony by which we are instructed in the faith.

It is necessary to attend to the ambiguous meaning of the term: for faith is often equivalent in meaning to sound doctrine, as in the passage which we lately quoted, and in the same epistle where Paul enjoins the deacons to hold “the mystery of the faith in a pure conscience;” in like manner, when he denounces the defection of certain from the faith. The meaning again is the same, when he says that Timothy had been brought up in the faith; and in like manner, when he says that profane babblings and oppositions of science, falsely so called, lead many away from the faith. Such persons he elsewhere calls reprobate as to the faith. On the other hand, when he enjoins Titus, “Rebuke them sharply, that they may be sound in the faith;”¹ by soundness he means purity of doctrine, which is easily corrupted, and degenerates through the fickleness of men. And indeed, since in Christ, as possessed by faith, are “hid all the treasures of wisdom and knowledge,” (Col. 1:2, 3), the term faith is justly extended to the whole sum of heavenly doctrine, from which it cannot be separated. On the other hand, it is sometimes confined to a particular object, as when Matthew says of those who let down the paralytic through the roof, that Jesus saw their faith (Mt. 9:2); and Jesus himself exclaims in regard to the centurion, “I have not found so great faith, no, not in Israel,” (Mt. 8:10). Now, it is probable that the centurion was thinking only of the cure of his son, by whom his whole soul was engrossed;² but because he is satisfied with the simple answer and assurance of Christ, and does not request his bodily presence, this circumstance calls forth the eulogium on his faith. And we have lately shown how Paul uses the term faith for the gift of miracles—a gift possessed by persons who were neither regenerated by the Spirit of God, nor sincerely reverenced him. In another passage, he uses faith for the doctrine by which we are instructed in the faith. For when he says, that “that which is in part shall be done away,” (1 Cor. 13:10), there can be no doubt that reference is made to the ministry of the Church, which is necessary in our present imperfect state; in these forms of expression the analogy is obvious. But when the name of faith is improperly transferred to a false profession or lying assumption, the catachresis ought not to seem harsher than when the fear of God is used for vicious and perverse worship; as when it is repeatedly said in sacred history,that the foreign nations which had been transported to Samaria and the neighbouring districts, feared false gods and the God of Israel: in other words, confounded heaven with earth. But we have now been inquiring what the faith is, which distinguishes the children of God from unbelievers, the faith 482by which we invoke God the Father, by which we pass from death unto life, and by which Christ our eternal salvation and life dwells in us. Its power and nature have, I trust, been briefly and clearly explained.

13. Ook moet gelet worden op de niet steeds gelijke betekenis van het woord geloof. Want dikwijls betekent het geloof zoveel als de gezonde leer der vroomheid, zoals op de plaats, die we kort te voren aangehaald hebben, en in dezelfde brief, waar Paulus wil, dat de diakenen houden de verborgenheid des geloofs in een rein geweten (1 Tim. 3:9) Evenzo, waar hij sommiger afval van het geloof aankondigt (1 Tim. 4:1) Daartegenover zegt hij, dat Timotheüs opgevoed is in de woorden des geloofs (1 Tim. 4:6) Evenzo, waar hij zegt, dat de onheilige ijdelheden en de tegenstellingen der valselijk genaamde wetenschap oorzaak zijn, dat velen van het geloof afwijken (2 Tim. 2:16) die hij elders noemt verworpenen aangaande het geloof. Gelijk hij wederom, waar hij Titus (Tit. 1:13; 2:2) leert: "Vermaan hen, dat zij gezond zijn in het geloof", onder het woord gezondheid niets anders verstaat, dan zuiverheid van leer, welke door de lichtzinnigheid der mensen gemakkelijk bedorven wordt en ontaardt. Want omdat in Christus, die de bezitting is van het geloof, alle schatten der wetenschap en der wijsheid verborgen zijn (Col. 2:3) wordt het terecht uitgestrekt tot de ganse som der hemelse leer, van welke het niet kan gescheiden worden. Daarentegen wordt het somtijds beperkt tot een of ander bijzonder voorval. Zoals wanneer Mattheüs (Matt. Matt. 9:2 e.v.) zegt, dat Christus het geloof zag van hen, die de geraakte door het dak hadden neergelaten, en wanneer Hij uitroept dat Hij, in Israël zo groot een geloof niet gevonden had, als de hoofdman over honderd had betoond (Matt. 8:10) Nu is het waarschijnlijk, dat zijn aandacht geheel en al gericht was op de genezing van zijn zoon, omdat de zorg daarvoor zijn gehele gemoed in beslag genomen had. Maar omdat hij, alleen met Christus' bewilliging en antwoord tevreden, zijn lichamelijke aanwezigheid niet eist, wordt terwille van deze omstandigheid zijn geloof zozeer verheven. Een weinig te voren hebben we ook geleerd, dat Paulus (1 Cor. 13:2) het woord geloof neemt in de betekenis van de gave om wonderen te doen, die in bezit is van hen, die noch door Gods Geest zijn wedergeboren, noch Hem ernstig dienen. Elders plaatst hij ook geloof in de betekenis van de leer, waardoor wij in het geloof worden onderwezen. Want wanneer hij schrijft (1 Cor. 13:10) dat het geloof te niet gedaan zal worden, IS het met twijfelachtig, dat dit betrekking heeft op de dienst der kerk, die thans voor onze zwakheid nuttig is. In deze wijzen van spreken is analogie gelegen. Maar wanneer in oneigenlijke zin het woord geloof overgedragen wordt op een valse leer of een leugenachtige schijn, dan moet men niet menen, dat het een moeilijker te verdragen overdrachtelijk gebruik is, dan wanneer de vreze Gods gesteld wordt voor een verdorven en verkeerde godsdienst. Zoals, wanneer meermalen in de heilige historie gezegd wordt, dat de buitenlandse volkeren, die naar Samaria en naburige streken overgebracht waren, de verzonnen goden en de God Israëls gevreesd hebben; wat hetzelfde betekent als de hemel vermengen met de aarde. Maar nu gaat het over de vraag, wat het geloof is, dat de kinderen Gods van de ongelovigen onderscheidt, waardoor wij God als Vader aanroepen, waardoor wij overgaan van de dood in het leven, en waardoor Christus, de eeuwige zaligheid en het leven in ons woont. Van dit geloof nu meen ik de kracht en de aard in het kort en duidelijk uitgelegd te hebben.

13. Verschiedener Sinn des Wortes "Glaube" in der Schrift

Wir müssen auch bedenken, daß das Wort „Glaube“ verschiedene Bedeutung haben kann. Oft bedeutet es nämlich soviel wie „die gesunde Lehre der Frömmigkeit“. So an der bereits kürzlich angeführten Stelle (1. Tim. 4,6). In dem gleichen Briefe will der Apostel Paulus an einer Stelle solche Leute zu Diakonen haben, „die das Geheimnis des Glaubens in reinem Gewissen haben“ (1. Tim. 3,9). Ebenso ist das Wort 1. Tim. 4,1 gebraucht, wo Paulus ankündigt, es würden (in den letzten Zeiten) „etliche vom Glauben abtreten“. Auf der anderen Seite aber sagt er von Timotheus, er sei „auferzogen in den Worten des Glaubens“ (1. Tim. 4,6). Hierher gehört auch die Stelle, wo er von den „ungeistlichen, losen Geschwätzen und dem Gezänke der falsch berühmten Kunst“ redet, die viele zum Abfall vom Glauben verführt haben (1. Tim. 6,20. 21); solche Leute nennt er an anderer Stelle „untüchtig zum Glauben“ (2. Tim. 3, 8). Wenn er ebenso dem Titus aufträgt, die Glieder der Gemeinde zu ermahnen, „daß sie gesund seien im Glauben“ (Tit. 1,13; 2,2), so versteht er unter „Gesundheit“ des Glaubens nichts anderes als Reinheit der Lehre, die ja durch den Leichtsinn der Menschen leicht in Verfall gerät und entartet. Weil nämlich in Christus, den der Glaube doch in Besitz hat, „verborgen liegen alle Schätze der Weisheit und der Erkenntnis“ (Kol. 2,3), so wird der Glaube billigerweise auf den gesamten Umfang der himmlischen Lehre bezogen, von der er eben nicht zu trennen ist!

Dagegen beschränkt sich der Glaube zuweilen auch auf einen einzelnen, besonderen Fall, so z.B. wenn Matthäus berichtet, Christus habe den „Glauben“ der Männer gesehen, die den Gichtbrüchigen durch das Dach herunterließen (Matth. 9,2), oder wenn Christus selber ausruft, er habe in Israel nicht solchen Glauben gefunden, wie der Hauptmann zu Kapernaum ihn an den Tag gelegt hatte (Matth. 8,10). Dabei ist wohl anzunehmen, daß er ausschließlich an die Heilung seines Sohnes (Calvin bezieht sich hier auf Joh. 4,47ff.) gedacht hat: die Sorge um ihn hatte eben sein Herz ganz mit Beschlag belegt. Aber weil er sich allein an Christi Wink und Antwort genügen läßt und nicht noch seine leibliche Gegenwart erbittet, deshalb rühmt Christus seinen Glauben so gewaltig.

Oben habe ich auch bereits dargelegt, wie bei Paulus „Glaube“ soviel bedeuten kann wie die Gabe, Wunder zu tun (vgl. Sekt. 9); die kann aber auch Leuten zuteil werden, die nicht durch den Geist Gottes wiedergeboren sind und Gott auch nicht im Ernste fürchten.

An anderer Stelle ist „Glaube“ bei Paulus auch gleichbedeutend mit der Unterweisung, durch die wir im Glauben unterrichtet werden. Wenn er nämlich schreibt, der Glaube werde einst aufhören (1. Kor. 13,10; wörtlich sagt das die Stelle nicht!), so müssen wir das ohne Zweifel auf das Predigtamt der Kirche beziehen, das ja heute unserer Schwachheit noch von Nutzen ist. In all diesen (bisher genannten) Ausdrucksformen besteht offenbar eine Entsprechung.

Wenn dann aber weiterhin das Wort „Glaube“ im uneigentlichen Sinne auch da angewandt wird, wo falsche Aussagen und trügerische Ansprüche gemacht werden, so ist das eine Namensübertragung, die nicht härter ist, als die Verwendung des Ausdrucks „Gottesfurcht“ zur Bezeichnung des verkehrten und verderbten Gottesdienstes! So hören wir in der heiligen Geschichte mehrfach, die ausländischen Völker, die man in Samaria und den umliegenden Gegenden angesiedelt hatte, hätten erdichtete Götter und den Gott Israels „gefürchtet“! (2. Kön. 17,24ff.). Und dabei bedeutet doch das, was sie taten, nichts Geringeres, als daß sie Himmel und Erde miteinander vermischten!

Wir fragen aber hier, was das für ein Glaube ist, der Gottes Kinder von den Ungläubigen unterscheidet, der uns Gott als Vater anrufen läßt, durch den wir vom 353 Tode zum Leben dringen, durch den Christus, das ewige Heil und Leben, in uns wohnt. Kraft und Wesen dieses Glaubens hoffe ich nun kurz und klar dargelegt zu haben.

13. In die Skrif het die woord ‘geloof verskillende betekenisse

Ons moet ook die dubbelsinnige betekenis van die woord geloof in gedagte hou. Dikwels beteken geloof dieselfde as die egte leer van godsvrug soos in die verwysing wat ons so pas aangehaal het, en in dieselfde brief waar Paulus wil hê dat die diakens die geheimenis van die geloof in ’n rein gewete moet behou.¹²⁰ Net so is dit wanneer hy sekere mense bestraf omdat hulle van die geloof afvallig geword het.¹²¹ Aan die ander kant sê hy egter ook dat Timoteus deur die woorde van die geloof gevoed is.¹²² Net so wanneer hy sê dat die onheilige nietighede en teenstellinge van die valslik genaamde wetenskap die oorsaak is daarvan dat baie mense van die geloof afvallig word.¹²³ Elders noem hy hulle verworpenes vanweë die geloof.¹²⁴ So ook weer wanneer hy Titus beveel: “Vermaan hulle om gesond te wees in die geloof’.¹²⁵ Onder die woord gesond verstaan hy niks anders as die suiwerheid van die leer wat maklik as gevolg van die mens se ligsinnigheid bedorwe raak en 728 ontaard nie. Hy sê dit naamlik omdat al die skatte van die wetenskap en wysheid in Christus verborge is vir elkeen wat die geloof het.¹²⁶ Geloof word tereg tot die geheel van die hemelse leer uitgebrei en kan nie daarvan losgemaak word nie.

Daarteenoor word dit soms tot ’n besondere onderwerp beperk, byvoorbeeld wanneer Matteus sê dat Christus die geloof gesien het van die mense wat die verlamde man deur die dak laat afsak het.¹²⁷ Hy roep self uit dat Hy nie so ’n groot geloof onder Israel gevind het as wat die hoofman oor honderd aan die dag gelê het nie.¹²⁸ Dit is waarskynlik dat sy aandag ten voile daarop toegespits was om die dienskneg¹²⁹ gesond te maak, omdat sy hele gemoed vol besorgdheid vir hom was. Maar omdat hy met Christus se wil en antwoord alleen tevrede was en nie sy liggaamlike teenwoordigheid vereis het nie,¹³⁰ word sy geloof vanweë hierdie toedrag van sake so na vore gebring.

Hierbo¹³¹ het ons ook geleer dat Paulus onder die woord geloof die gawe verstaan om wondertekens te doen waaroor mense beskik wat nie deur die Gees van God weergebore is en Hom ook nie in alle erns dien nie. Elders stel hy geloof ook in die plek van die leer waardeur ons onderrig word om te glo. Want wanneer hy skryf dat die geloof tot niet moet gaan,¹³² bestaan daar geen twyfel daaroor dat dit betrekking het op die kerkdiens wat vandag nog vir ons swakheid nuttig is nie. Daar is wel eensluidendheid in hierdie spreekwyses.

Wanneer die woord geloof egter onbehoorlik op ’n valse roeping of ’n leuenagtige naam oorgedra word, behoort sulke taalmisbruik¹³³ net so erg geag te word as wanneer die vrees vir God in die plek van ’n slegte verwronge godsdiens gestel word. Daar word byvoorbeeld baie dikwels in die heilsgeskiedenis gesê dat die buitelandse volke wat na Samaria en die omliggende streke gebring is, die onegte gode en die God van Israel gevrees het.¹³⁴ Die uitwerking daarvan is net so groot as om alles om te keer.

Maar nou is die vraag: “Watter geloof is dit wat die kinders van God van ongelowiges onderskei, waardeur ons God as ons Vader kan aanroep, waardeur ons van die dood na die lewe oorgaan en waardeur Christus, 729 wat die ewige saligheid en die lewe is, in ons inwoon?” Dit lyk vir my asof ek (hier) bondig en duidelik die krag en aard van so ’n geloof verduidelik het.

’n Bespreking van onderafdelings van die definisie van geloof (Afdeling 14 - 15)

13. Необходимо также рассмотреть различные значения слова «вера». Этим словом нередко обозначается чистое и истинное религиозное учение, как в том месте Писания, на которое мы только что ссылались. А также, когда св. Павел предписывает диаконам хранить «таинство веры в чистой совести» (1 Тим 3:9), когда он печалится, что некоторые отступили от веры, или, напротив, говорит, что Тимофей питаем «словами веры и добрым учением» (1 Тим 4:6). А также тогда, когда апостол предупреждает против непотребного пустословия и лжеучений, которые отвратили некоторых от веры (2 Тим 2:16 сл.). Он называет таковых отверженными от веры (2 Тим 3:8). Когда он велит Титу обличать тех, кого вручил его попечению, «дабы они были здравы в вере» (Тит 1:13; 2:2), то под этим он имеет в виду чистую простоту учения, которую некоторые легкомысленные люди затемняют и искажают. И действительно, поскольку все сокровища премудрости и знания сокрыты в Иисусе Христе (Кол 2:3), Который есть источник веры, то этим словом совершенно обоснованно можно обозначить всю полноту небесного учения, от которого вера неотделима.

С другой стороны, в некоторых местах Писания значение слова «вера» ограничивается частным объектом. Например, когда св. Матфей рассказывает, что Иисус Христос увидел веру людей, спустивших с кровли расслабленного (Мф 9:2), или что Он сказал, что и в Израиле не видел такой веры, как у сотника (Мф 8:10). Вероятно, тот был настолько озабочен исцелением своего сына, что в его просьбе прозвучало глубочайшее волнение. Но, удовлетворившись ответом Иисуса Христа, он не попросил Его идти к больному, а сказал, что достаточно одного только слова Иисуса; поэтому так восславлена его вера. Мы уже показали, что св. Павел называет верой также дар чудотворения, который иногда даётся и тем, кто не возрождён Божьим Духом и не испытывает перед Богом искреннего и глубокого страха. В нескольких местах апостол обозначает этим словом научение, которое мы получаем для утверждения в вере. Ибо когда он пишет, что вера прекратится (1 Кор 13:10), то это относится к служению Церкви и проповеди, которые сейчас помогают нам в нашей немощи.

Во всех этих способах выражения есть нечто общее, что сразу бросается в глаза. Когда же слово «вера» прилагается к ложным верованиям или притворству или присваивается незаконно, то это не следует считать более ошибочным и странным, нежели когда слова «страх Божий» относятся к искажённому и порочному служению Богу. Так, в священной истории говорится, что народы, переселившиеся в Самарию и соседнюю область, одинаково боялись выдуманных богов и Бога Израиля. Это всё равно, что смешивать небо с землёй. Зададимся теперь вопросом: что это за вера, которой дети Божьи отличаются от неверующих, с которой мы взываем к Богу как к Отцу, посредством которой переходим от смерти в жизнь и через которую Господь Иисус, наше вечное спасение и жизнь, пребывает в нас? Мне представляется, что я кратко и ясно изложил её природу и основные свойства.

14. | Nunc singulas partes definitionis eius^{c 4} de integro persequamur: quibus diligenter excussis, nihil (ut opinor) dubium restabit^d. Cognitionem^e dum vocamus, non intelligimus comprehensionem, qualis esse solet earum rerum quae sub humanum sensum cadunt. Adeo enim superior est, ut mentem hominis 25 seipsam excedere et superare oporteat, quo ad illam pertingat. Neque etiam ubi pertigit, quod sentit assequitur: sed dum persuasum habet quod non capit, plus ipsa persuasionis certitudine intelligit quam si humanum aliquid sua capacitate perspiceret^a. Quare eleganter Paulus, qui id vocat comprehendere quae sit longitudo, latitudo, profunditas et sublimitas, et cognoscere supereminentem cognitioni dilectionem Christi [Ephes. 3. d. 18]¹. Voluit enim significare, modis omnibus infinitum esse quod mens nostra fide complectitur, et genus hoc cognitionis esse omni intelligentia longe sublimius. Quia tamen arcanum voluntatis suae, quod a seculis et generationibus absconditum erat, Dominus sanctis patefecit^b [Colos. 1. d. 26; Ibidem 2. a. 2], optima ratione fides subinde in Scripturis agnitio vocatur: ab Iohanne vero scientia: quum fideles testatur scire se esse filios Dei [1. Iohan. 3. a. 2]. Et sane certo sciunt: sed divinae veritatis persuasione confirmati magis quam rationali demonstratione edocti. Id indicant et Pauli verba, nos in hoc corpore habitantes, a Domino peregrinari: quia per fidem ambulamus, non per aspectum [2. Cor. 5. b. 6]²: quibus ostendit, ea quae per fidem intelligimus a^c nobis tamen abesse, et aspectum nostrum latere. Unde statuimus, fidei notitiam certitudine magis quam apprehensione contineri.

14. Maintenant il reste d’esplucher derechef toutes les parties de la definition que j’en ay donnée. Quand nous l’appellons Cognoissance, nous n’entendons pas une apprehension telle qu’ont les hommes des choses qui sont submises à leur sens: car elle surmonte tellement tout sens humain, qu’il faut que l’esprit monte pardessus soy, pour atteindre à icelle. Et mesme y estant parvenu, il ne comprend pas ce qu’il entend: mais ayant pour certain et tout persuadé ce qu’il ne peut comprendre, il entend plus par la certitude de ceste persuasion, que s’il comprenoit quelque chose humaine selon sa capacité. Pourtant sainct Paul parle tresbien, disant qu’il nous faut comprendre quelle est la longueur, largeur, profondité et hautesse de cognoistre la dilection de Christ, laquelle surmonte toute cognoissance (Ephes. 3:18, 19). Car il a voulu ensemble signifier l’un et l’autre: c’est assavoir, que ce que nostre entendement comprend de Dieu par foy, est totalement inflny: et que ceste maniere de cognoistre outrepasse toute intelligence. Neantmoins pource que nostre Seigneur a manifesté à ses serviteurs le secret de sa volonté, qui estoit caché à tous siecles et generations, que pour ceste cause la foy est justement nommée Cognoissance (Col. 1:26; 2:2). Sainct Jean aussi l’appelle Science, quand il dit que les fideles savent qu’ils sont enfans de Dieu (1 Jean 3:2). Et de fait ils le savent pour certain: mais estans confermez en persuasion de la verité de Dieu, plus qu’enseignez par demonstrance ou argument humain. Ce que signifient aussi les parolles de sainct Paul: c’est qu’habitans en ce corps nous sommes comme en pelerinage loin de Dieu: pource que nous cheminons par foy et non par regard (2 Cor. 5:6, 7). En quoy il demonstre que les choses que nous entendons par foy, nous sont absentes, et cachées à nostre veue. Dont nous concluons que l’intelligence de la foy consiste plus en certitude qu’en apprehension.

14. Now, let us again examine all the parts of that definition; a careful consideration of which, I think, will leave nothing doubtful remaining. When we call it knowledge, we intend not such a comprehension as men commonly have of those things which fall under the notice of their senses. For it is so superior, that the human mind must exceed and rise above itself, in order to attain to it. Nor does the mind which attains it comprehend what it perceives, but being persuaded of that which it cannot comprehend, it understands more by the certainty of this persuasion, than it would comprehend of any human object by the exercise of its natural capacity. Wherefore Paul beautifully expresses it in these terms: “to comprehend what is the breadth, and length, and depth, and height; and to know the love of Christ, which passeth knowledge.”¹⁴⁸³ For he meant to suggest, that what our mind apprehends by faith is absolutely infinite, and that this kind of knowledge far exceeds all understanding. Yet, because God has revealed to his saints the secret of his will, “which had been hidden from ages and from generations,”¹⁴⁸⁴ therefore faith is in Scripture justly styled “an acknowledgment;”¹⁴⁸⁵ and by John, “knowledge,” when he asserts, that believers know that they are the sons of God.¹⁴⁸⁶ And they have indeed a certain knowledge of it; but are rather confirmed by a persuasion of the veracity of God, than taught by any demonstration of reason. The language of Paul also indicates this: “whilst we are at home in the body, we are absent from the Lord; for we walk by faith, not by sight.” By this he shows that the things which we understand through faith, are at a distance from us, and beyond our sight. Whence we conclude, that the knowledge of faith consists more in certainty than in comprehension.

14. Definition of faith explained under six principal heads. 1. What meant by Knowledge in the definition.

Let us now again go over the parts of the definition separately: I should think that, after a careful examination of them, no doubt will remain. By knowledge we do not mean comprehension, such as that which we have of things falling under human sense. For that knowledge is so much superior, that the human mind must far surpass and go beyond itself in order to reach it. Nor even when it has reached it does it comprehend what it feels, but persuaded of what it comprehends not, it understands more from mere certainty of persuasion than it could discern of any human matter by its own capacity. Hence it is elegantly described by Paul as ability “to comprehend with all saints what is the breadth, and length, and depth, and height; and to know the love of Christ, which passeth knowledge,” (Eph. 3:18, 19). His object was to intimate, that what our mind embraces by faith is every way infinite, that this kind of knowledge far surpasses all understanding. But because the “mystery which has been hid from ages and from generations” is now “made manifest to the saints,” (Col. 1:26), faith is, for good reason, occasionally termed in Scripture understanding (Col. 2:2); and knowledge, as by John (1 John 3:2), when he declares that believers know themselves to be the sons of God. And certainly they do know, but rather as confirmed by a belief of the divine veracity than taught by any demonstration of reason. This is also indicated by Paul when he says,that “whilst we are at home in the body, we are absent from the Lord: (For we walk by faith, not by sight),” (2 Cor. 5:6, 7) thus showing, that what we understand by faith is yet distant from us and escapes our view. Hence we conclude that the knowledge of faith consists more of certainty than discernment.

14. Laat ons nu de afzonderlijke delen van die bepaling opnieuw nagaan, want wanneer die naarstig onderzocht zijn, zal er, naar ik meen, geen twijfel over zijn. Wanneer wij het geloof een kennis noemen, verstaan wij daaronder niet een begrijpen, zoals er pleegt te zijn van die dingen, die onder het menselijk waarnemingsvermogen vallen. Want die kennis is zoveel hoger, dat het verstand des mensen zichzelf te buiten en te boven moet gaan, om tot haar te geraken. En ook wanneer het tot haar geraakt is, begrijpt het niet, wat het gevoelt; maar terwijl het overtuigd is van wat het niet begrijpt, begrijpt het juist door de zekerheid der overtuiging meer, dan wanneer het door zijn bevatting iets menselijks doorzag. Daarom spreekt Paulus juist (Ef. 3:18) die dit noemt begrijpen, wat de lengte, breedte, diepte en hoogte is, en bekennen de liefde van Christus, die de kennis te boven gaat. Want hij wilde te kennen geven, dat het in alle opzichten oneindig is, wat ons verstand door het geloof omvat, en dat deze soort van kennis alle verstand ver te boven gaat. Daar echter de Here het verborgene van zijn wil, dat van de eeuwen en geslachten af verborgen was, de heiligen geopenbaard heeft (Col. 1:26; 2:2) wordt het geloof volkomen terecht herhaaldelijk in de Schrift kennis genoemd; en door Johannes (Joh. 1 Joh. 3:2) een wetenschap, wanneer hij betuigt, dat de gelovigen weten, dat zij kinderen Gods zijn. En ongetwijfeld, dat weten zij zeker; maar meer versterkt door de overtuiging van de Goddelijke waarheid, dan onderwezen door een verstandelijk bewijs. Dit geven ook Paulus' woorden te kennen (2 Cor. 5:6) dat wij in dit lichaam wonende, uitwonen van de Here, opdat wij wandelen door het geloof, niet door aanschouwing; waarmee hij aantoont, dat datgene wat wij door het geloof begrijpen, toch niet bij ons is en dat het verborgen is voor onze aanschouwing. En daaruit stellen wij vast, dat de kennis des geloofs meer gelegen is in zekerheid dan in begrijpen.

14. Dritter Abschnitt: Wesensbestimmung des Glaubens im einzelnen (14-41). Der Glaube als Erkenntnis (14)

Jetzt wollen wir die Stücke der oben gegebenen Wesensbestimmung des Glaubens von neuem einzeln durchgehen (vgl. Sekt. 7 Schluß, Seite 347). Wenn wir sie gründlich erörtert haben, so wird, meine ich, kein Zweifel mehr bleiben.

Wir bezeichneten den Glauben als Erkenntnis (cognitio). Darunter verstehen wir nun nicht ein solches Begreifen, wie es bei Gegenständen stattfindet, die unserem menschlichen Wahrnehmungsvermögen (sensus) unterworfen sind. Diese Erkenntnis ist höher, und deshalb muß der Menschengeist über sich selbst hinaus steigen, sich selber hinter sich lassen, um zu ihr zu gelangen. Aber auch wenn er dahin gelangt ist, so ergreift er doch nicht, was er empfindet. Er gewinnt vielmehr eine feste Überzeugung von etwas, das er nicht zu fassen vermag, aber dabei ist diese Überzeugung solcher Art, daß er eben durch ihre Gewißheit mehr versteht, als er durchschauen könnte, wenn er menschliche Dinge mit seinem Begriffsvermögen ergreift. Sehr schön nennt das deshalb Paulus: „daß ihr begreifen möget ..., welches da sei die Breite und die Länge und die Tiefe und die Höhe, auch erkennen die Liebe Christi, die doch alle Erkenntnis übertrifft“ (Eph. 3,18f.). Er wollte mit diesen Worten zeigen, daß die Wirklichkeit, die unser Verstand (mens) im Glauben erfaßt, in jeder Richtung unendlich ist, und daß diese Erkenntnisweise weit erhabener ist als alles Verstehen (intelligentia). Weil aber der Herr seinen Heiligen das Geheimnis seines Willens, „das verborgen gewesen ist von der Welt her und von den Zeiten her“, offenbart hat (Kol. 1,26; 2,2), so ist es sehr wohl begründet, wenn der Glaube in der Schrift immer wieder als Erkenntnis (agnitio) bezeichnet wird. Johannes nennt ihn gar ein Wissen: nach seinem Zeugnis wissen die Gläubigen, daß sie Gottes Kinder sind (1. Joh. 3,2). In der Tat, es ist wirklich ein Wissen, aber es beruht darauf, daß sie durch die Überzeugung von der göttlichen Wahrheit Gewißheit erlangt haben, nicht jedoch eigentlich auf der Belehrung durch Verstandesgründe. Das zeigen auch die Worte des Paulus: „Dieweil wir im Leibe wallen, so wallen wir ferne von dem Herrn; denn wir wandeln im Glauben und nicht im Schauen“ (2. Kor. 5,6f.). Hier macht er uns klar, wie das, was wir durch den Glauben erfassen, dennoch fern von uns und unserem Schauen verborgen ist. Wir stellen also fest, daß die Erkenntnis des Glaubens in der Gewißheit, nicht aber eigentlich im Begreifen besteht.

14. Geloof is kennis

Nou moet ons elke deel van die definisie hierbo afsonderlik ondersoek.¹³⁵ Wanneer ons elkeen hiervan noukeurig nagegaan het, sal daar na my mening geen twyfel meer daaroor wees nie. Wanneer ons die geloof kennis noem, verstaan ons nie daaronder sintuiglike waarneming in die sin waarin ’n mens gewoonlik dinge waarneem nie. Want dit is soveel verhewener dat die mens se verstand homself moet oortref en oorwin om dit te bereik. Want selfs wanneer die mens se verstand dit wel bereik, begryp hy nog nie wat hy waarneem nie. Wanneer hy egter oortuig is van iets wat hy nog nie begryp nie, begryp hy juis deur die sekerheid van sy oortuiging meer as wanneer hy met sy begripsvermoë iets mensliks sou kon deurgrond. Daarom druk Paulus dit so keurig uit wanneer hy dit wat die lengte, die breedte, diepte en hoogte is, begrip noem en hy noem kennis die liefde van Christus wat bo alle kennis uittroon.¹³⁶ Sy bedoeling is immers om aan te toon dat dit wat ons verstand met die geloof omhels, in alle opsigte grensloos is en dat hierdie soort kennis veel hoër as alle verstand is. Omdat die Here egter die verborgenheid van sy wil wat van ewige geslagte af verborge was, aan die heiliges geopenbaar het,¹³⁷ word dit daarom om ’n baie goeie rede in die Skrifte kennis genoem. Johannes noem dit trouens wetenskap wanneer hy getuig dat gelowiges weet dat hulle God se kinders is.¹³⁸ Hulle weet dit inderdaad met sekerheid maar is daarin eerder deur die oortuiging van God se waarheid versterk as wat hulle deur ’n bewys van die rede daarin onderrig is. Dit toon Paulus se woorde ook aan wanneer hy sê dat ons van die Here uitwoon solank ons in hierdie liggaam inwoon, want ons wandel deur die geloof en nie deur aanskouing nie.¹³⁹ Daarmee toon hy aan dat die dinge wat ons deur die geloof verstaan, tog nie by ons is nie en vir ons aanskouing verborge is. Daaruit kan ons 730 vasstel dat kennis van die geloof eerder in sekerheid as in begrip geleë is.

14. Нам остаётся ещё раз рассмотреть все части данного мною определения. Когда мы называем веру познанием, то имеем в виду не такое постижение, которое люди приобретают относительно вещей, доступных их чувствам. Ибо оно настолько превосходит человеческое разумение, что для его достижения духу необходимо возвыситься над самим собой. Но даже и достигнув его, он не понимает того, что воспринимает; однако с несомненностью убедившись, что он не в состоянии понять, разум благодаря такой убеждённости воспринимает гораздо больше, нежели даёт ему постижение тех или иных человеческих предметов в меру его собственных способностей. Поэтому очень хорошо сказал св. Павел, что нам нужно постигнуть, «что широта и долгота, и глубина и высота, и уразуметь превосходящую разумение любовь Христову» (Еф 3:18-19). Он хочет указать здесь на то и на другое: что постигаемое нашим сознанием о Боге через веру бесконечно и что этот способ постижения превосходит рациональное понимание.

Однако поскольку наш Господь открыл Своим служителям тайну Своей воли, сокрытую для всех веков и поколений (Кол 1:26), то вера вполне обоснованно именуется знанием. Св. Иоанн также называет её знанием, когда говорит, что верующие знают, что они - дети Божьи (1 Ин 3:2). В самом деле, они это определённо знают, но не столько в силу человеческих доводов и доказательств, сколько в силу убеждённости и утверждённости в Божьей истине. Об этом же говорят слова св. Павла: «Знаем, что, водворяясь в теле, мы устранены от Господа, - ибо ходим верою, а не видением» (2 Кор 5:6-7). Это означает, что предметы, которые мы воспринимаем верой, спрятаны от нашего зрения. Отсюда мы заключаем, что разумение через веру состоит более в убеждённости, нежели в постижении.

15. Addimus, certam ac firmam, quo solidior persuasionis constantia exprimatur. Nam ut dubia et versatili opinione non est contenta fides, ita nec obscura perplexaque conceptione: sed plenam et fixam, qualis de rebus compertis et probatis esse solet, certitudinem requirit. || Tam alte enim et radicitus haeret in cordibus nostris incredulitas, et ita ad eam sumus propensi, ut quod ore fatentur omnes, Deum esse fidelem, non absque arduo certamine quisquam sibi persuadeat. Praesertim ubi ad rem ventum est, omnium vacillatio detegit vitium quod latebat. Nec vero frustra tam insignibus elogiis verbo Dei authoritatem asserit Spiritus sanctus: sed morbo quem dixi mederi vult, ut Deus in suis promissis plenam obtineat apud nos fidem. Eloquia Iehovae, eloquia pura (inquit David), argentum fusum in eximio catino terrae, purgatum septies³. Item, Sermo Iehovae excoctus, clypeus est omnibus confidentibus in ipso [Psal. 18. c.31]. Solomo autem idem confirmans et fere iisdem verbis, Omnis 26 sermo Dei^a excoctus [Pro. 30. a. 5]. Sed quia in hoc fere argumento Psalmus centesimus decimus nonus consumitur, plura recitare supervacuum esset. Certe quoties ita suum sermonem commendat nobis Deus, oblique incredulitatem nobis exprobrat: quia non alio tendit nisi ut perversas dubitationes e cordibus nostris eradicet. || Sunt etiam^b permulti qui Dei misericordiam sic concipiunt, ut quam minimum consolationis inde recipiant. Simul enim misera anxietate constringuntur, dum dubitant an misericors sibi sit futurus: quia illam ipsam, de qua persuasissimi sibi videntur, clementiam nimium exiguis finibus terminant. Etenim^c ita secum reputant, magnam quidem eam esse et copiosam, effusam in multos, obviam omnibus et paratam: sed incertum esse an ad se quoque perventura sit, vel potius an sint ad eam perventuri. Haec cogitatio, quum in medio cursu resistat, dimidia tantum est. Itaque non tam secura spiritum tranquillitate confirmat, quam irrequieta haesitatione sollicitat. Longe est alius sensus πληροφορίας, quae fidei semper in Scripturis tribuitur: nempe qui Dei bonitatem perspicue nobis propositam extra dubium ponat. Id autem fieri nequit, quin eius suavitatem vere sentiamus, et experiamur in nobis ipsis. Quare Apostolus ex fide deducit fiduciam, et ex hac rursum audaciam. Sic enim loquitur^d, per Christum nos habere audaciam, et aditum in fiducia [Ephes. 3. c. 12], quae est per fidem illius. || Quibus sane verbis ostendit, non esse rectam fidem, nisi quum tranquillis animis audemus nos in conspectum Dei sistere. Quae audacia nonnisi ex divinae benevolentiae salutisque certa fiducia nascitur. || Quod adeo verum est ut saepiuscule pro fiducia nomen fidei usurpetur.

15. Nous adjoustons que ceste cognoissance est certaine et ferme, afin d’exprimer combien la constance en est solide. Car comme la foy ne se contente point d’une opinion douteuse et volage, aussi ne fait-elle d’une cogitation obscure et perplexe: mais requiert une certitude pleine et arrestée, telle qu’on a coustume d’avoir des choses bien esprouvées et entendues. Car l’incredulité est si haut enracinée et si fort attachée aux cœurs des hommes, et nous y sommes si fort enclins, qu’apres que chacun a confessé que Dieu est fidele, nul n’en peut estre bien persuadé sans grand combat et difficile. Principalement quand les tentations nous pressent, les doutes et esbranlemens descouvrent le vice qui estoit caché. Ainsi non sans cause le sainct Esprit, pour magnifier l’authorité de la parolle de Dieu, luy attribue des titres d’excellence: c’est pour remedier à la maladie dont je parle. Et afin que nous adjoustions pleine foy à Dieu en ses promesses, voila pourquoy David prononce, que les parolles de Dieu sont parolles pures, argent bien refondu par sept fois en vaisseau exquis. Item, La parolle de Dieu est bien espurée, et bouclier à ceux qui s’y fient (Ps. 12:7; 18:31). Salomon confermant le mesme propos quasi par mesmes parolles, dit, La parolle de Dieu est comme argent bien recuit (Prov. 30:5). Mais pource que le Pseaume cent dixneufieme est presque tout de cest argument, il seroit superflu d’en reciter davantage. Au reste, toutes fois et quantes que Dieu prise ainsi sa parolle, il redargue obliquement nostre incredulité: pource qu’il ne tend à autre fin qu’à oster et arracher de nos cœurs toutes deffiances, doutes et disputes perverses. Il y en a plusieurs qui conçoivent tellement la misericorde de Dieu, qu’ils en reçoivent bien peu de consolation. Car cependant ils sont estreints en angoisse miserable, d’autant qu’ils doutent s’il leur sera misericordieux: pource qu’ils limitent trop estroitement sa clemence, laquelle ils pensent bien cognoistre. Voicy comment ils la considerent: c’est qu’ils la reputent bien estre grande et large, espandue sur plusieurs, appareillée à tous: mais d’autrepart ils doutent si elle parviendra jusques à eux, ou plustost s’ils pourront parvenir à elle. Ceste cogitation, d’autant qu’elle demeure au milieu du chemin, n’est que demie: parquoy elle ne conferme point tant l’esprit en tranquillité et asseurance, qu’elle l’inquiete de doute et solicitude. Il y a bien un autre sentiment en la certitude, laquelle est tousjours en l’Escriture conjointe avec la foy, assavoir pour mettre hors de doute la bonté de Dieu comme elle nous est proposée. Or cela ne se peut faire que nous n’en sentions vrayement la douceur, et l’experimentions en nous-mesmes. A ceste cause l’Apostre deduit de la foy confiance, et de confiance hardiesse: en disant que par Christ nous avons hardiesse et entrée en confiance, qui est par la foy en Jesus Christ (Ephes. 3:12). Par lesquelles parolles il denote qu’il n’y a point de droite foy en l’homme, sinon quand il ose franchement d’un cœur asseuré se presenter devant Dieu: laquelle hardiesse ne peut estre sinon qu’il y ait certaine fiance de la benevolence de Dieu. Ce qui est tellement vray, que le nom de Foy est souvent pris pour Confiance.

15. 505 To express the solid constancy of the persuasion, we further say, that it is a certain and steady knowledge. For, as faith is not content with a dubious and versatile opinion, so neither with an obscure and perplexed conception; but requires a full and fixed certainty, such as is commonly obtained respecting things that have been tried and proved. For unbelief is so deeply rooted in our hearts, and such is our propensity to it, that though all men confess with the tongue, that God is faithful, no man can persuade himself of the truth of it, without the most arduous exertions. Especially when the time of trial comes, the general indecision discloses the fault which was previously concealed. Nor is it without reason that the Holy Spirit asserts the authority of the Divine word in terms of such high commendation, but with a design to remedy the disease which I have mentioned, that the promises of God may obtain full credit with us. “The words of the Lord (says David) are pure words; as silver tried in a furnace of earth purified seven times.”¹⁴⁸⁷ Again: “The word of the Lord is tried: he is a buckler to all those that trust in him.”¹⁴⁸⁸ And Solomon confirms the same, nearly in the same words: “Every word of God is pure.”¹⁴⁸⁹ But, as the hundred and nineteenth Psalm is almost entirely devoted to this subject, it were needless to recite any more testimonies. Whenever God thus recommends his word to us, he, without doubt, obliquely reprehends our unbelief; for the design of those recommendations is no other than to eradicate perverse doubts from our hearts. There are also many, who have such conceptions of the Divine mercy, as to receive but very little consolation from it. For they are at the same time distressed with an unhappy anxiety, doubting whether he will be merciful to them; because they confine within too narrow limits that clemency, of which they suppose themselves to be fully persuaded. For they reflect with themselves thus: that his mercy is large and copious, bestowed upon many, and ready for the acceptance of all; but that it is uncertain whether it will reach them also, or, rather, whether they shall reach it. This thought, since it stops in the midst of its course, is incomplete. Therefore it does not so much confirm the mind with secure tranquillity, as disturb it with restless hesitation. But very different is the meaning of “full assurance,” (πληροφοριας,) which is always attributed to faith in the Scriptures; and which places the goodness of God, that is clearly revealed to us, beyond all doubt. But this cannot take place, unless we have a real sense and experience of its sweetness in ourselves. Wherefore the apostle from faith deduces confidence, and from confidence boldness. 506 For this is his language: “In Christ we have boldness and access, with confidence by the faith of him.”¹⁴⁹⁰ These words imply that we have no right faith, but when we can venture with tranquillity into the Divine presence. This boldness arises only from a certain confidence of the Divine benevolence and our salvation; which is so true, that the word “faith” is frequently used for confidence.

15. Why this knowledge must be sure and firm. Reason drawn from the consideration of our weakness. Another reason from the certainty of the promises of God.

We add, that it is sure and firm, the better to express strength and constancy of persuasion. For as faith is not contented with a dubious and fickle opinion, so neither is it contented with an obscure and ill-defined conception. The certainty which it requires must be full and decisive, as is usual in regard to matters ascertained and proved. So deeply rooted in our hearts is unbelief, so prone are we to it, that while all confess with the lips that God is faithful, no man ever believes it without an arduous struggle. Especially when brought to the test,¹ we by our wavering betray the vice which lurked within. Nor is it without cause that the Holy Spirit bears such distinguished testimony to the authority of God, in order that it may cure the disease of which I have spoken, and induce us to give full credit to the divine promises: “The words of the Lord” 483(says David, Ps. 12:6) “are pure words, as silver tried in a furnace of earth purified seven times:” “The word of the Lord is tried: he is a buckler to all those that trust in him,”(Ps. 18:30). And Solomon declares the same thing almost in the same words, “Every word of God is pure,” (Prov. 30:5). But further quotation is superfluous, as the 119th Psalm is almost wholly occupied with this subject. Certainly, whenever God thus recommends his word, he indirectly rebukes our unbelief, the purport of all that is said being to eradicate perverse doubt from our hearts. There are very many also who form such an idea of the divine mercy as yields them very little comfort. For they are harassed by miserable anxiety while they doubt whether God will be merciful to them. They think, indeed, that they are most fully persuaded of the divine mercy, but they confine it within too narrow limits. The idea they entertain is, that this mercy is great and abundant, is shed upon many, is offered and ready to be bestowed upon all; but that it is uncertain whether it will reach to them individually, or rather whether they can reach to it. Thus their knowledge stopping short leaves them only mid-way; not so much confirming and tranquilizing the mind as harassing it with doubt and disquietude. Very different is that feeling of full assurance (πλεροφορία) which the Scriptures uniformly attribute to faith—an assurance which leaves no doubt that the goodness of God is clearly offered to us. This assurance we cannot have without truly perceiving its sweetness, and experiencing it in ourselves. Hence from faith the Apostle deduces confidence, and from confidence boldness. His words are, “In whom (Christ) we have boldness and access with confidence by the faith of him,” (Eph. 3:12) thus undoubtedly showing that our faith is not true unless it enables us to appear calmly in the presence of God. Such boldness springs only from confidence in the divine favor and salvation. So true is this, that the term faith is often used as equivalent to confidence.

15. Wij voegen er aan toe, dat deze kennis zeker en vast is, om daardoor de standvastigheid van de overtuiging des te grondiger uit te drukken. Want evenals het geloof niet tevreden is met een twijfelachtige en veranderlijke mening, zo ook niet met een duistere en verwarde gedachte; maar het eist een volle en vaste zekerheid, zoals er pleegt te zijn aangaande duidelijk gebleken en bewezen zaken. Want zo diep is de ongelovigheid in onze harten geworteld, en zo zeer zijn wij daartoe geneigd, dat van datgene, wat allen met de mond bekennen, namelijk dat God getrouw is, niemand zonder heftige strijd zichzelf overtuigt. Vooral wanneer het er op aankomt, openbaart ieders wankeling de fout, die verborgen was. En niet zonder reden bevestigt de Heilige Geest met zo bijzondere lofspraken het gezag van Gods Woord; maar Hij wil de ziekte, die ik noemde, genezen, opdat God in zijn beloften het volle geloof bij ons zou verkrijgen. "De redenen des Heren zijn reine redenen" zegt David (Ps. 12:7) "zilver, gelouterd in een aarden smeltkroes, gezuiverd zevenmaal." Evenzo (Ps. 18:31) "De rede des Heren is doorlouterd; Hij is een schild allen, die op Hem betrouwen." En Salomo bevestigt hetzelfde en bijna met dezelfde woorden: "Alle rede Gods is doorlouterd" (Spr. 30:5) Maar wijl de gehele 119e psalm bijna aan dit onderwerp gewijd is, zou het overbodig zijn meer aan te halen. Ongetwijfeld, zo vaak ons God zo zijn Woord aanprijst, verwijt Hij ons zijdelings onze ongelovigheid: want Hij legt het op niets anders toe dan om verkeerde twijfelingen uit onze harten uit te roeien. Er zijn ook zeer veel mensen, die Gods barmhartigheid zo opvatten, dat zij daaruit zo weinig mogelijk troost ontvangen. Want zij worden tegelijkertijd door een ellendige angstigheid gekweld, doordat ze twijfelen, of Hij hun barmhartig zal zijn; want juist die goedertierenheid, waarvan ze menen volkomen overtuigd te zijn, sluiten zij in binnen al te nauwe grenzen. Immers zij overleggen zo bij zichzelf, dat zij wel groot is en overvloedig, uitgestort over velen en voor allen beschikbaar en bereid, maar dat het onzeker is, of zij ook tot hen zal komen, of liever of zij tot haar zullen komen. Deze gedachte is, daar zij midden in haar loop blijft stilstaan, slechts half. En zo versterkt zij de geest niet zozeer met onbezorgde gerustheid, als wel bekommert zij hem met onrustige twijfeling. Geheel anders is het besef van volledigheid, welke aan het geloof in de Schrift altijd wordt toegekend, namelijk het besef, dat Gods goedheid, wanneer die ons duidelijk voor ogen gesteld wordt, buiten alle twijfel stelt. En dit kan geschieden, zonder dat wij haar liefelijkheid naar waarheid gevoelen en in onszelf ervaren. Daarom leidt de apostel uit het geloof het vertrouwen af en daaruit wederom de vrijmoedigheid (Ef. 3:12) Want hij zegt het zo, dat wij door Christus hebben de vrijmoedigheid, en de toegang met vertrouwen, die is door het geloof in Hem. En met die woorden toont hij ongetwijfeld aan, dat er geen oprecht geloof is, tenzij wanneer wij met een rustig gemoed ons durven stellen voor Gods aangezicht. En die vrijmoedigheid komt slechts voort uit een vast vertrouwen op Gods goedgunstigheid en zaligheid. En dat is zozeer waar, dat meermalen het woord geloof voor vertrouwen gebruikt wordt.

15. Der Glaube als gewisse Zuversicht (15-27)

Wir nennen ferner die Erkenntnis des Glaubens „fest und gewiß“, um damit die Beständigkeit der Überzeugung kräftiger zum Ausdruck zu bringen. Denn der Glaube begnügt sich nicht mit einer ungewissen, schwankenden Meinung und ebensowenig mit einer dunklen, verworrenen Anschauung, sondern er erfordert eine volle und feste Gewißheit, wie man sie über festgestellte und erprobte Dinge zu haben pflegt. Denn der Unglaube sitzt uns so tief im Herzen und ist dermaßen verwurzelt darin, auch ist unsere Neigung zu ihm so groß, - daß zwar alle mit dem Munde bekennen, Gott sei treu, aber keiner ohne harten Kampf die Überzeugung davon gewinnt. Besonders, wenn’s zum Treffen kommt, dann schwanken wir alle und machen damit den Schaden offenbar, der im Herzen verborgen lag. Nicht umsonst jedoch betont der Heilige Geist die Autorität des Wortes Gottes mit so herrlichen Lobesworten: er will damit aber jene Krankheit heilen, die ich eben beschrieb, damit Gott in seinen Verheißungen bei uns vollen Glauben finde. „Die Rede des Herrn“, sagt David, „ist lauter wie durchläutert Silber im irdenen Tiegel, bewähret siebenmal“ (Ps. 12,7). Ebenso: „Die Reden des Herrn sind durchläutert; er ist ein Schild allen, die ihm vertrauen“ (Ps. 18,31). Mit fast den gleichen Worten bekräftigt das auch Salomo: „Alle Worte Gottes sind durchläutert ...“ (Spr. 30,5). Aber weil sich der 119. Psalm fast ausschließlich mit diesem Thema beschäftigt, darum wäre es überflüssig, 354 hier noch weitere Stellen wiederzugeben. Sooft uns Gott in dieser Weise sein Wort preist, tadelt er wahrlich nebenher auch unseren Unglauben; denn er will ja nichts anderes erreichen, als den verkehrten Zweifel aus unserem Herzen mit der Wurzel auszureißen.

Sehr viele ergreifen zwar Gottes Barmherzigkeit, aber doch so, daß sie nur ganz wenig Trost aus ihr empfangen. Das kommt daher, daß sie sich zugleich in jämmerliche Angst verstricken lassen und zweifeln, ob Gott ihnen auch in Zukunft barmherzig bleiben werde: sie ziehen eben der Güte Gottes, von der sie so völlig überzeugt zu sein meinen, gar enge Grenzen. Sie halten zwar dafür, daß diese Güte groß und reich ist, daß sie auf viele sich ergossen hat und für alle offensteht und bereitliegt, aber sie meinen doch, es sei ungewiß, ob sie auch zu ihnen dringen würde, oder besser: ob sie auch zu ihr zu dringen vermöchten! Ein solcher Gedanke, der mitten auf dem Wege stehen bleibt, ist eine Halbheit. Deshalb stärkt er auch unseren Geist nur wenig mit zuversichtlicher Ruhe, sondern er wirkt vielmehr beunruhigend durch seinen schwankenden Zweifel. Ganz etwas anderes ist es um die „volle Zuversicht“, die dem Glauben in der Schrift stets beigelegt wird: sie stellt nämlich Gottes Güte, die uns so deutlich vor Augen gehalten wird, außerhalb alles Zweifels. Das kann aber gar nicht geschehen, ohne daß wir (dann auch) die Süßigkeit der Güte Gottes wahrhaft in uns empfinden und erfahren. Deshalb leitet der Apostel aus dem Glauben die Zuversicht (fiducia; Vertrauen) ab und aus ihr wiederum die kühne Freudigkeit (audacia). Denn er sagt: „Durch welchen wir haben Freudigkeit und Zugang in aller Zuversicht durch den Glauben an ihn“ (Eph. 3,12). Mit diesen Worten zeigt er wahrhaftig, daß rechter Glaube nur da ist, wo wir mit ruhigem Herzen vor Gottes Angesicht zu treten wagen. Diese kühne Freudigkeit kommt allein aus der gewissen Zuversicht auf Gottes Wohlwollen und das Heil. Das ist so wahr, daß das Wort „Glaube“ öfters für „Zuversicht“ gesetzt wird.

15. Geloof berus op sekerheid

Hierby voeg ons dat die kennis ook seker en vas is om die standvastigheid van die oortuiging nog stewiger uit te druk. Soos die geloof tewens nie met ’n twyfelagtige en veranderlike opvatting tevrede is nie, net so is dit ook nie met ’n vae, onduidelike gedagte tevrede nie, maar dit vereis voile en onwrikbare sekerheid soos wat daar gewoonlik in bekende en beproefde onderwerpe voorkom. Ongeloof is immers diep in ons hart gewortel en ons is so maklik daartoe geneig dat niemand homself sonder moeitevolle stryd daarvan kan oortuig dat God getrou is soos wat almal met die mond bely nie. Wanneer dit dan op die keper kom, ontmasker elkeen se onsekerheid die gebrek wat in hom skuil. Dit is ook nie sonder rede dat die Heilige Gees met sulke sonderlinge lofbetuigings gesag aan die Woord van God toeskryf nie. Hy wil trouens die kwaal waarvan ek gepraat het, genees sodat God in sy beloftes voile geloofwaardigheid by ons kan kry. Dawid sê: “Die woorde van die Here is rein woorde, silwer wat in die uitnemende smeltkroes van die aarde uitgegiet is, gelouter sewe maal”.¹⁴⁰ Net so sê hy: “Die Woord van die Here is gelouter; Hy is ’n skild vir almal wat op Hom vertrou”.¹⁴¹ Salomo bekragtig dit in amper dieselfde woorde: “Al die woorde van die Here is gelouter”.¹⁴² Maar omdat Psalm 119 amper heeltemal met hierdie redenasie in beslag geneem word, sou dit oorbodig wees om hier nog meer aanhalings op te noem. So dikwels as wat God in elk geval sy Woord by ons aanprys, bestraf Hy ons ongeloof sydelings. Hy het immers nie ’n ander doelstelling as om die verwronge twyfel uit ons hart uit te wis nie.

Daar is trouens ’n baie groot groep mense wat God se barmhartigheid so begryp dat hulle die geringste moontlike troos daaruit put. Want terwyl hulle twyfel of God hulle sal begenadig, word hulle tegelykertyd deur ’n jammerlike bekommernis gekwel. Want hulle beperk sy genade, waaroor hulle in hulleself skynbaar absoluut oortuig is, juis binne te enge grense. Hulle dink tewens daaroor by hulleself dat sy genade wel groot en oorvloedig is, dat dit oor baie mense uitgestort is en vir almal gereed en bereid, maar dat dit tog onseker is of dit hulle ook sal toekom of, eerder, of hulle dit sal bereik. Wanneer hierdie gedagte by hulle vassteek, is 731 dit maar net halfpad. Daarom versterk dit die gees nie met onbesorgde kalmte nie maar verontrus dit eerder met onrustige vertwyfeling.

Daardie volkome gevoel (van geloofsekerheid)¹⁴³ wat altyd in die Skrif aan die geloof toegeken word, is iets heel anders. Dit is naamlik die gevoel wat die goedertierenheid van God bo alle twyfel stel as dit aan ons voorgehou word. Dit kan egter nie gebeur sonder dat ons sy lieflikheid waarlik voel en in onsself ervaar nie. Daarom lei die apostel vertroue uit geloof af en hieruit weer vrymoedigheid. Want hy praat soos volg: dat ons deur Christus die vrymoedigheid het en ’n toegang tot die vertroue deur die geloof in Hom.¹⁴⁴ Met hierdie woorde  toon hy in elk geval aan dat die geloof nie reg is nie tensy ons die vrymoedigheid het om met ’n kalm gemoed voor die aangesig van God te staan. Dit is ’n vrymoedigheid wat slegs uit die vaste vertroue op God se goedgunstigheid en verlossing spruit.

Dit is dus ook waar dat die woord geloof dikwels vir vertroue gebruik word.

15. Чтобы выразить постоянство и твёрдую основу такого понимания, добавим, что оно надёжно и прочно. Поскольку вера не удовлетворяется сомнительными и меняющимися взглядами, она не может зародиться из туманных и запутанных рассуждений, а требует полной и постоянной уверенности, какую мы обычно имеем о вещах известных и доступных опыту. Неверие так глубоко укоренилось в сердцах людей, и мы так склонны к нему, что даже исповедуя, что Бог верен, не в состоянии стать полностью убеждённым в этом без трудной и упорной борьбы. Особенно когда нас одолевают искушения, когда подозрения и сомнения открывают тайную слабость. Чтобы исцелить этот недуг, Св. Дух, прославляя силу Слова Божьего, свидетельствует о его превосходстве. Так, чтобы мы исполнились непреклонной веры обетованиям Бога, Давид говорит, что «слова Господни - слова чистые, серебро, очищенное от земли в горниле, семь раз переплавленное» [Пс 11:7]. А также: «Чисто слово Господа; щит Он для всех, уповающих на Него» (Пс 17/18:31). Подтверждая это, Соломон пользуется почти теми же самыми словами: «Всякое слово Бога чисто; Он - щит уповающим на Него» (Прит 30:5). А поскольку этой теме посвящён весь 118/119-й псалом, то излишне рассуждать о ней дальше. К тому же, всякий раз, когда Бог обращается к нам с подобными речами, Он косвенным образом обличает наше неверие и не имеет иной цели, кроме как вырвать из нашего сердца всякое недоверие, сомнение и склонность к ненужным и вредным спорам.

Есть люди, которые понимают милость Божию таким образом, что получают от неё мало утешения. Когда их охватывают тоска и смятение, они сомневаются, будет ли Бог милостив к ним, и тем самым умаляют Его милосердие, которое, как им кажется, они познали. Вот как они рассуждают: Его милосердие велико и щедро, оно охватывает множество людей и уготовано всем; однако неясно, дойдёт ли оно до нас или, точнее, сможем ли мы подняться до него. Подобное рассуждение половинчато, так как останавливается на полпути: оно не столько утверждает ум в спокойствии и доверии, сколько тревожит его сомнениями и беспокойством. Уверенность вызывает совсем иное чувство, которое Писание всегда связывает с верой: устранение всякого сомнения в доброте Бога в том виде, в какой она нам открыта. Это может произойти, только если мы реально ощутим сладость Его любви и испытаем её в нас самих. Поэтому апостол из веры выводит доверие, а из доверия - дерзновение, сказав, что в Иисусе Христе «мы имеем дерзновение и надёжный доступ чрез веру в Него» (Еф 3:12). Это означает, что человек только тогда обнаруживает истинную веру, когда осмеливается открыто, с не сомневающимся сердцем предстать перед Богом, а дерзновение появляется только тогда, когда он целиком убеждён в Божием благоволении. Это настолько очевидно, что слово «вера» нередко означает «доверие».

16. Hic praecipuus fidei cardo vertitur, ne quas Dominus offert misericordiae promissiones, extra nos tantum veras esse arbitremur, in nobis minime: sed ut^e potius eas intus complectendo nostras faciamus. Hinc demum nascitur fiducia illa quam alibi pacem idem vocat [Rom. 5. a. 1]: nisi quis pacem derivare inde malit. Est autem securitas quae conscientiam coram Dei iudicio sedat et serenat: sine qua, tumultuosa trepidatione ipsam vexari et paene dilaniari necesse est, nisi forte Dei et sui oblita, ad momentum obdormiscat. Et vere ad momentum; neque enim diu fruitur misera illa oblivione, quin memoria divini iudicii subinde recurrente, acerrime lancinetur. In summa^f, vere fidelis non est nisi qui solida persuasione Deum sibi propitium 27 benevolumque patrem esse persuasus, de eius benignitate omnia sibi pollicetur: nisi qui^a divinae erga se benevolentiae promissionibus fretus, indubitatam salutis expectationem praesumit: ut Apostolus his verbis demonstrat, Si fiduciam et gloriationem spei ad finem usque firmam tenuerimus [Hebr. 3. c. 14]. Sic enim non bene sperare in Domino existimat^b nisi qui confidenter se regni caelestis haeredem glorietur. Fidelis (in quam) non est nisi qui suae salutis securitati innixus, Diabolo et morti confidenter insultet, quomodo ex praeclaro illo Pauli epiphonemate docemur^c. Confisus sum (inquit) quod neque mors, neque vita, neque Angeli, neque principatus, neque potestates, neque praesentia, neque futura poterunt nos a charitate Dei divellere, qua nos complectitur in Christo Iesu [Rom. 8. g. 38]¹. Sic idem Apostolus non aliter existimat bene illuminari oculos mentis nostrae, nisi cernamus quae sit spes aeternae haereditatis, ad quam vocati sumus [Ephes. 1. d. 18]. Et ubique sic docet, ut innuat non bene aliter Dei bonitatem a nobis comprehendi nisi magnae securitatis fructum inde colligamus.

16. Icy gist le principal point de la foy: que nous ne pensions point les promesses de misericorde, qui nous sont offertes du Seigneur, estre seulement vrayes hors de nous, et non pas en nous: mais plustost qu’en les recevant en nostre cœur, nous les facions nostres. D’une telle reception procede la confiance que sainct Paul appelle en autre lieu, Paix (Rom. 5:1): sinon que quelcun aimast mieux deduire icelle paix de confiance, comme une chose consequente. Or ceste paix est une seureté, laquelle donne repos et liesse à la conscience devant le jugement de Dieu: laquelle conscience sans icelle necessairement est troublée merveilleusement, et à peu pres deschirée, si ce n’est qu’en oubliant Dieu et soymesme, elle s’endorme pour un peu de temps. Je parle bien en disant: Pour un peu de temps: car elle ne jouist point longuement de ceste miserable oubliance, qu’incontinent elle ne soit poincte et picquée au vif du jugement de Dieu, dont la memoire d’heure en heure vient au devant. En somme, il n’y a nul vrayement fidele, sinon celuy qui estant asseuré de certaine persuasion que Dieu luy est Pere propice et bien veuillant, attend toutes choses de sa benignité: sinon celuy qui estant appuyé sur les promesses de la bonne volonté de Dieu, conçoit une attente indubitable de son salut: comme l’Apostre demonstré par ces parolles, Si nous tenons jusqu’à la fin la fiance et le gloriflement de nostre esperance (Hebr. 3:14). Car en disant cela, il tesmoigne que nul n’es-pere droitement en Dieu, sinon qu’il s’ose hardiment glorifier d’estre heritier du royaume celeste. Il n’y a, dy-je derechef, nul fidele, sinon celuy qui estant appuyé sur l’asseurance de son salut, ose insulter sans doute au diable et a la mort: comme l’Apostre enseigne en la conclusion qu’il en fait aux Romains: Je suis asseuré, dit-il, que ne la mort, ne la vie, ne les Anges, ne les principautez, ne les puissances, ne les choses presentes, ne les choses futures ne nous pourront retirer de la dilection que nous porte Dieu en Jesus Christ (Rom. 8:38). A ceste cause luy-mesme n’estime pas que les yeux de nostre entendement soyent bien illuminez, si ce n’est que nous contemplions quelle est l’esperance de l’heritage eternel, auquel nous sommes appellez (Ephes. 1:18). Et telle est sa doctrine par tout, que nous ne comprenons pas bien la bonté de Dieu, sinon qu’en icelle nous ayons une grande asseurance.

16. The principal hinge on which faith turns is this—that we must not consider the promises of mercy, which the Lord offers, as true only to others, and not to ourselves; but rather make them our own, by embracing them in our hearts. Hence arises that confidence, which the same apostle in another place calls “peace;”¹⁴⁹¹ unless any one would rather make peace the effect of confidence. It is a security, which makes the conscience calm and serene before the Divine tribunal, and without which it must necessarily be harassed and torn almost asunder with tumultuous trepidation, unless it happen to slumber for a moment in an oblivion of God and itself. And indeed it is but for a moment; for it does not long enjoy that wretched oblivion, but is most dreadfully wounded by the remembrance, which is perpetually recurring, of the Divine judgment. In short, no man is truly a believer, unless he be firmly persuaded, that God is a propitious and benevolent Father to him, and promise himself every thing from his goodness; unless he depend on the promises of the Divine benevolence to him, and feel an undoubted expectation of salvation; as the apostle shows in these words: “If we hold fast the beginning of our confidence steadfast unto the end.”¹⁴⁹² Here he supposes, that no man has a good hope in the Lord, who does not glory with confidence, in being an heir of the kingdom of heaven. He is no believer, I say, who does not rely on the security of his salvation, and confidently triumph over the devil and death, as Paul teaches us in this remarkable peroration: “I am persuaded (says he) that neither death, nor life, nor angels, nor principalities, nor powers, nor things present, nor things to come, shall be able to separate us from the love of God, which is in Christ Jesus our Lord.”¹⁴⁹³ Thus the same apostle is of opinion, that “the eyes of our understanding” are not truly “enlightened,” unless we discover what is the hope of the eternal inheritance, to which we are called.¹⁴⁹⁴ And he every where inculcates, that we have no just apprehensions of the Divine goodness, unless we derive from it a considerable degree of assurance.

16. The leading point in this certainty. Its fruits. A description of the true believer.

The principal hinge on which faith turns is this: We must not suppose that any promises of mercy which the Lord offers are only true out of us, and not at all in us: we should rather make them ours by inwardly embracing them. In this way only is engendered that confidence which he elsewhere terms peace (Rom. 5:1); though perhaps he rather means to make peace follow from it. This is the security which quiets and calms the conscience in the view of the judgment of God, and without which it is necessarily vexed and almost torn with tumultuous dread, unless when it happens to slumber for a moment, forgetful both of God and of itself. And verily it is but for a moment. It never long enjoys that miserable obliviousness, for the memory of the divine judgment, ever and anon recurring, stings it to the quick. In one word, he only is a true believer who, firmly persuaded that God is reconciled, and is a kind Father to him, hopes everything from his kindness,who, trusting to the promises of the divine favor, with undoubting confidence anticipates 484salvation; as the Apostle shows in these words, “We are made partakers of Christ, if we hold the beginning of our confidence steadfast unto the end,” (Heb. 3:14). He thus holds, that none hope well in the Lord save those who confidently glory in being the heirs of the heavenly kingdom. No man, I say, is a believer but he who, trusting to the security of his salvation, confidently triumphs over the devil and death, as we are taught by the noble exclamation of Paul, “I am persuaded, that neither death, nor life, nor angels, nor principalities, nor powers, nor things present, nor things to come, nor height, nor depth, nor any other creature, shall be able to separate us from the love of God, which is in Christ Jesus our Lord,” (Rom. 8:38). In like manner, the same Apostle does not consider that the eyes of our understanding are enlightened unless we know what is the hope of the eternal inheritance to which we are called (Eph. 1:18). Thus he uniformly intimates throughout his writings, that the goodness of God is not properly comprehended when security does not follow as its fruit.

16. Hierom gaat het voornamelijk in het geloof, dat wij niet menen, dat de beloften der barmhartigheid, die de Here biedt, slechts buiten ons waar zijn, maar in ons niet, maar dat wij ze veeleer binnen ons aanvaarden en tot de onze maken. Eerst hieruit ontstaat dat vertrouwen, dat dezelfde apostel elders vrede noemt (Rom. 5:1) tenzij iemand liever het zo wil uitleggen, dat daaruit de vrede ontstaat. En dit vertrouwen is een gerustheid, die het geweten voor Gods oordeel kalmeert en opgewekt maakt, zonder welke het door een onrustige angst gekweld en bijna verscheurd moet worden, tenzij het wellicht God en zichzelf vergetend, voor een ogenblik insluimert. Inderdaad voor een ogenblik: immers niet lang geniet het van die ellendige vergetelheid, maar het wordt door de herinnering aan het Goddelijk oordeel, die herhaaldelijk terugkomt, zeer heftig gepijnigd. Kortom waarlijk gelovig is slechts hij, die met een vaste overtuiging er van overtuigd is, dat God hem een genadig en goedgunstig Vader is, en die van Gods goedertierenheid zichzelf alles belooft, die, op de beloften van Gods goedgunstigheid jegens hem vertrouwend, een ontwijfelbare verwachting der zaligheid heeft; zoals de apostel (Heb. 3:14) met deze woorden aanwijst: "indien wij het vertrouwen en de roem der hoop tot het einde toe vast houden." Want hij bedoelt, dat slechts hij terecht op God hoopt, die vol vertrouwen roemt, dat hij een erfgenaam is van het hemelse Koninkrijk. Een gelovige, zeg ik, is slechts hij, die, steunend op de gerustheid zijner zaligheid, de duivel en de dood vol vertrouwen tart; zoals wij leren uit die voortreffelijke woorden van Paulus (Rom. 8:38) "Ik ben verzekerd," zegt hij, "dat noch dood, noch leven, noch engelen, noch overheden, noch machten, noch tegenwoordige, noch toekomende dingen ons zullen kunnen scheiden van de liefde Gods, waarmede Hij ons liefheeft in Christus Jezus." Zo oordeelt dezelfde apostel (Ef. 1:18) dat de ogen van ons verstand niet goed worden verlicht, indien wij niet zien, welke de hoop is der eeuwige erfenis, tot welke wij geroepen zijn. En overal leert hij zo, dat hij er op wijst, dat de goedheid Gods door ons niet goed begrepen wordt, tenzij wij daaruit de vrucht van grote gerustheid verkrijgen.

16. Glaubensgewißheit

Vornehmlich geht es beim Glauben darum, daß wir die Verheißungen, die uns der Herr zuteil werden läßt, nicht etwa bloß außer uns für wahr halten, in uns aber gar nicht, sondern daß wir sie vielmehr innerlich ergreifen und uns so zu eigen machen. Daraus erwächst erst jene Zuversicht, die Paulus an anderer Stelle „Friede“ nennt (Röm. 5,1) - wofern nicht jemand lieber diesen Frieden aus der Zuversicht herleiten will. Dieser Friede ist eine Sicherheit, die unser Gewissen im Angesicht des göttlichen Gerichtes ruhig und fröhlich macht. Ohne diese Sicherheit muß unser Gewissen notwendig von ungestümen Schrecken gequält, ja schier zerrissen werden, es sei denn, daß es vielleicht Gott und sich selber vergißt und so für einen Augenblick einschläft. Das gelingt nun aber wirklich nur für einen Augenblick, lange läßt sich dieses elende Vergessen nicht auskosten - sehr schnell wird im Gegenteil der Gedanke an Gottes Gericht wieder hochkommen und es heftig quälen. Alles in allem: wahrhaft gläubig ist nur ein Mensch, der mit fester Gewißheit überzeugt ist, daß Gott sein gnädiger und wohlgesinnter Vater ist, und der von seiner Güte alles erwartet, nur ein Mensch, der auf die Verheißungen des göttlichen Wohlwollens gegen ihn vertraut und deshalb die Seligkeit, frei vom Zweifel, kühnlich erwartet. Solche Menschen beschreibt der Apostel mit den Worten: „So wir anders die Zuversicht und das Rühmen in der Hoffnung bis zum Ende festhalten“ (Hebr. 3,14; nicht Luthertext). Nur da sieht er wahre Hoffnung auf den Herrn, wo man sich zuversichtlich dessen rühmt, ein Erbe des Himmelreichs zu sein. Ein Gläubiger, sage ich, ist nur der, der in der sicheren Gewißheit seines Heils getrost dasteht und des Teufels und Todes fröhlich spottet, wie wir es aus dem herrlichen Ausruf des Paulus lernen: „Ich bin gewiß, daß weder Tod noch Leben, weder Engel noch Fürstentümer noch Gewalten, weder Gegenwärtiges noch Zukünftiges ... mag uns scheiden von der Liebe Gottes, die in Christo Jesu ist ...“ (Röm. 8,37.38). So sind nach Paulus auch nur dann die Augen unseres Gemüts recht erleuchtet, wenn wir erkennen, welches da sei die Hoffnung des ewigen Erbes, zu dem wir berufen 355 sind (Eph. 1,18). So lehrt er allenthalben, und er will damit zu verstehen geben, daß wir Gottes Güte nicht recht erfassen können, ohne daraus die Frucht großer Gewißheit zu ziehen.

16. Met geloof sal geen dood of lewe of engele of owerhede of magte of teenwoordige of toekomende dinge ons van die liefde van God skei nie

’n Belangrike spilpunt van die geloof is dit dat ons nie moet dink dat die beloftes van barmhartigheid wat die Here aan ons voorhou, slegs buite ons waar is maar glad nie binne-in ons nie. Dit is eerder daarin geleë dat ons sy beloftes binne-in ons moet aanneem en tot ons eie moet maak.

Hieruit ontstaan uiteindelik daardie vertroue wat dieselfde apostel elders vrede noem¹⁴⁵ - behalwe as iemand miskien verkies om hierdie vrede uit vertroue af te lei. Dit is die onbesorgdheid wat ’n mens se gewete voor die oordeel van God tot rus bring en kalm maak. Daarsonder moet sy gewete noodwendig deur ’n onrustige bewing gekwel en byna verskeur word, tensy sy gewete God en homself miskien vergeet en vir ’n oomblik insluimer. En dit is waarlik net vir ’n oomblik, want dit geniet die ellendige vergetelheid nie vir lank nie, sonder dat die herinnering aan God se oordeel hom skielik weer te binne skiet en hy veel erger verskeur word.

Kortliks kom dit hierop neer: Niemand is waarlik ’n gelowige nie tensy hy vas en seker daarvan oortuig is dat God sy goedgesinde en welwillende Vader is en Hy alles uit goedertierenheid aan hom belowe, en tensy hy op God se beloftes van sy goedertierenheid steun en sonder twyfel saligheid van Hom verwag. Die apostel dui dit byvoorbeeld met die 732 volgende woorde aan: “As ons net die vertroue en die roem van die hoop tot die einde toe onwrikbaar vashou”,¹⁴⁶ want hy bedoel¹⁴⁷ dat niemand goeie hoop in die Here kan hê nie, tensy hy met vertroue daarop roem dat hy ’n erfgenaam van die koninkryk van die hemel is.

Ek herhaal: Niemand is ’n gelowige nie tensy hy onbesorg is oor sy saligheid en met vertroue die duiwel en die dood kan bespot soos ons deur die voortreflike uitroep van Paulus geleer word. Hy sê: “Ek vertrou dat geen dood of lewe of engele of owerhede of magte of teenwoordige of toekomende dinge ons sal kan skei van die liefde van God waarmee Hy ons in Christus Jesus omhels het nie”.¹⁴⁸ So dink dieselfde apostel dat die oë van ons verstand ook nie goed verlig word nie, tensy ons sien wat ons hoop op die ewige erfdeel is waartoe ons geroepe is.¹⁴⁹ Sy onderwysing is ook oral so dat hy te kenne gee dat ons nie die goedheid van God goed begryp tensy ons daaruit die vrug van groot onbesorgdheid kry nie.

16. В этом и заключается главный элемент веры: данные нам Господом обетования милости мы не должны полагать истинными только где-то вне нас, но именно внутри нас. Лишь принимая их сердцем, мы делаем их нашими. От такого принятия проистекает доверие, которое в другом месте св. Павел называет миром (Рим 5:1); хотя нередко мир - как следствие - выводят из доверия. Этот мир есть уверенность, которая успокаивает и умиротворяет совесть перед Божьим судом. Без него совесть мучительно тревожится, порою словно разрывается на части, если только не засыпает на малое время, забывая Бога и самоё себя. Я сказал «на малое время», потому что она недолго наслаждается этим жалким забвением, - её вскоре пробуждает и жалит память о Божием суде, которая время от времени неизбежно выступает вперёд. Итак, только тот может быть назван истинно верующим, кто укрепляется твёрдым убеждением в том, что Бог - его благосклонный и доброжелательный Отец, и ожидает всего от одной лишь Божьей благости, кто, основываясь на обетованиях, исходящих от доброй воли Бога, без всяких сомнений уповает на своё спасение. Апостол говорит: «если мы сохраняем до конца доверие и прославляем Его в надежде» (Евр 3:14). Этим он утверждает, что никто не уповает на Бога должным образом, если не осмеливается с дерзновением прославить наследие Царства Небесного.

Верующий, повторяю, - это лишь тот, кто, опираясь на уверенность в своем спасении, осмеливается без колебаний хулить дьявола и смерть, как учит апостол римлян: «Я уверен, что ни смерть, ни жизнь, ни Ангелы, ни Начала, ни Силы, ни настоящее, ни будущее ... не может отлучить нас от любви Божией во Христе Иисусе» (Рим 8:38-39). На этом основании он полагает, что очи нашего разума не просвещены по-настоящему, если мы не сознаём, какова надежда на вечное наследие, к которому мы призваны (Еф 1:18). Всё учение св. Павла пронизывает мысль, что мы не постигнем доброты Бога, если не будем в ней совершенно твёрдо убеждены.

17. Atqui (dicet quispiam) longe aliud experiuntur fideles, qui in recognoscenda erga se Dei gratia non modo inquietudine tentantur (quod saepe illis contingit) sed gravissimis etiam terroribus interdum quatefiunt; tanta est ad deturbandas eorum mentes tentationum vehementia: id quod non satis videtur cum illa fidei certitudine cohaerere. Proinde nodus hic solvendus est si superiorem illam doctrinam stare volumus. Nos certe, dum fidem docemus esse debere certam ac securam, non certitudinem aliquam imaginamur quae nulla tangatur dubitatione, nec securitatem quae nulla sollicitudine impetatur: quin potius dicimus perpetuum esse fidelibus certamen cum sua ipsorum diffidentia; tantum abest ut eorum conscientias in placida aliqua quiete collocemus, quae nullis omnino turbis interpelletur. Rursum tamen, qualemcunque in modum afflictentur, decidere ac desciscere negamus a certa illa, quam de misericordia Dei conceperunt, fiducia. || Nullum illustrius vel magis memorabile exemplum fidei proponit Scriptura quam in Davide, praesertim si continuum vitae cursum spectes. Ille tamen quam non semper pacato animo fuerit, innumeris querimoniis declarat, ex quibus paucas eligere sufficiet^d. Dum animae suae turbulentos motus exprobrat, quid aliud quam suae incredulitati succenset? 28 Quid trepidas (inquit) anima mea, et quid tumultuaris intra me? spera in Deum [Psal. 42. b. 6, et 43. a. 5]. Et certe consternatio illa apertum diffidentiae signum fuit, acsi destitui se a Deo putaret. Amplior etiam alibi confessio legitur, Dixi in mea praecipitatione, Proiectus sum a conspectu oculorum tuorum [Psal. 31. d. 23]. Alibi etiam anxia et misera perplexitate secum disceptat, imo de ipsa Dei natura litem movet. An oblitus est misereri Deus? an in secula repellet [Psal. 77. b. 10]? Durius quod sequitur, Atqui dixi, Occidere meum est: mutationes dextrae excelsi.¹ Nam quasi desperatus seipsum exitio adiudicat: nec tantum agitari se dubitatione fatetur sed (quasi in certamine succubuerit) nihil sibi facit residuum: quia Deus ipsum deseruerit, et manum, quae olim auxiliaris erat, converterit ad ipsum perdendum. Quare non abs re animam suam hortatur ut ad quietem suam redeat [Psal. 116. a. 7]: quia expertus fuerat inter fluctus turbulentos se iactari. Et tamen, quod mirabile est, inter istas concussiones piorum corda fides sustentat: vereque palmae vicem obtinet, ut contra quaelibet onera nitatur, sursumque se attollat: sicuti David, quum obrutus videri posset, se tamen increpando, ad Deum surgere non destitit. Qui vero cum propria infirmitate certans, ad fidem in suis anxietatibus contendit, iam magna ex parte victor est. Quod ex hac sententia et similibus colligere licet, Expecta Iehovam: fortis esto, roborabit ille cor tuum. Expecta Iehovam [Psal. 27. d. 14]. Seipsum timiditatis coarguit, et idem bis repetens, se multis agitationibus subinde obnoxium fatetur esse. Interim non tantum sibi displicet in his vitiis: sed enixe ad correctionem aspirat. Certe si propius iusto examine conferre eum libeat cum Achaz, reperietur magnum discrimen. Mittitur Iesaias qui remedium afferat impii Regis et hypocritae anxietati; his verbis eum alloquitur, Sis in custodia et quiesce: ne formides [Iesa. 7. a. 4], etc. Quid ille? Sicuti prius dictum fuerat cor eius fuisse commotum, sicuti quatiuntur arbores sylvae a vento,^a licet audita promissione expavescere non destitit. Est igitur haec propria infidelitatis merces et poena, sic contremiscere ut in tentatione se a Deo avertat qui sibi ianuam fide non aperit: contra autem fideles, quos incurvat et fere opprimit tentationum moles, constanter, quanvis non sine molestia et difficultate emergunt. Et quia sibi propriae imbecillitatis sunt conscii, cum Propheta precantur, Ne auferas ab ore meo verbum veritatis usque valde [Psal. 119, 43]. Quibus verbis docemur, interdum 29 ipsos obmutescere, acsi prostrata esset eorum fides: non tamen deficere aut terga vertere, sed certamen suum persequi, et suam segnitiem precando acuere, ne saltem ex indulgentia stuporem contrahant.

17. Mais quelcun objectera, que les fideles ont bien autre experience, veu que non seulement en recognoissant la grace de Dieu envers eux ils sont inquietez et agitez de doutes (ce qui leur advient ordinairement): mais aussi aucunefois sont grandement estonnez et espovantez. Telle et si forte est la vehemence des tentations qu’ils endurent pour les esbranler. Laquelle chose semble n’estre gueres convenante avec une telle certitude de foy dont nous avons parlé. Pourtant il faut que ceste difficulté soit solue de nous, si nous voulons que la doctrine cy dessus baillée demeure en son entier. Quand nous enseignons que la foy doit estre certaine et asseurée, nous n’imaginons point une certitude qui ne soit touchée de nulle doute, ny une telle securité qui ne soit assaillie de nulle solicitude: mais plustost au contraire nous disons que les fideles ont une bataille perpetuelle à l’encontre de leur propre deffiance: tant s’en faut que nous colloquions leur conscience en quelque paisible repos qui ne soit agité d’aucune tempeste. Neantmoins comment que ce soit qu’ils soyent assaillis, nous nions que jamais ils tombent ou dechoyent de la fiance qu’ils ont une fois conceue certaine de la misericorde de Dieu. L’Escriture ne propose exemple de foy plus memorable ne plus singulier qu’en la personne de David, principalement si on considere tout le cours de sa vie: toutesfois luy-mesme declaire par beaucoup de complaintes combien il s’en faut qu’il ait esté tousjours paisible eu son esprit, et que sa foy luy ait donné repos. Quand il reproche à son ame qu’elle se trouble outre mesure, à quoy tend-il qu’à se courroucer contre son incredulité? Mon ame, dit-il, pourquoy t’estonnes-tu? pourquoy t’escarmouches-tu en moy? Espere en Dieu (Ps. 42:6; 43:5). Et de fait, tel espovantement estoit un signe manifeste de deffiance, comme s’il eust pensé estre abandonné de Dieu. Il fait ailleurs une confession encore plus ample: J’ay dit en mon esbranlement, Je suis rejetté du regard de tes yeux (Ps. 31:23). Item en un autre lieu, il se debat en soy avec telle perplexité et angoisse, que mesme il entre en dispute touchant la nature de Dieu. Or a-il oublié, dit-il, de faire misericorde? rejettera-il à jamais (Ps. 77:10)? Il adjouste encore une sentence plus dure: J’ay dit, Il me faut mourir. Voicy un changement de la main de Dieu: car comme un homme desesperé, il prononce que c’en est fait. Et non seulement il confesse qu’il est agité de doutes, mais comme estant opprimé et vaincu, il ne se reserve nul espoir: pource que Dieu l’a delaissé, et qu’il a converti sa main à le ruiner, de laquelle il avoit accoustumé le secourir. Parquoy non sans cause il exhorte son ame de retourner à son repos (Ps. 116:8), d’autant qu’il avoit experimenté qu’elle flottoit çà et là entre les vagues de tentation. Et toutesfois c’est une chose merveilleuse, que la foy soustient les cœurs des fideles au milieu de telles concussions et si rudes: et est vrayement comme la palme qui se rejette contre tous fardeaux, et ne laisse pas de se relever en haut quand elle est chargée. Voila comme David, combien qu’il semblast estre accablé, en se reprenant et tençant coutre sa debilité, n’a pas laissé de monter à Dieu. Or celuy qui en bataillant contre son infirmité s’efforce en ses destresses de persister en la foy, et de s’y avancer, est desja victorieux pour la plus grande partie. Ce que nous pouvons voir de l’autre passage de David, Atten le Seigneur: fortifle-toy, il te donnera courage. Atten donc le Seigneur (Ps. 27:14). Il s’argue de timidité: et reiterant cela deux fois, il confesse qu’il a esté sujet à beaucoup d’esbranlemens. Cependant non seulement il se desplait en ses vices, mais il s’esvertue et s’efforce à les corriger. Si on le veut comparer avec un bon examen au Roy Achas, on y trouvera grande diversité. Isaie est envoyé à cest hypocrite-là, pour remedier à la frayeur laquelle l’avoit saisi. Il luy porte ce message, Sois sus tes gardes, et te repose: ne crain point (Is. 7:4 s.). Là dessus ce miserable estant desja saisi d’estonnement (comme il avoit esté dit un peu auparavant, qu’il estoit esmeu comme la feuille en l’arbre) ayant receu la promesse, ne laisse pas de trembler. C’est donc le juste lover et punition d’incredulité, de tellement s’escarmoucher, que celuy qui ne cherche point ouverture en foy pour venir à Dieu, s’en retire et destourne en la tentation. Au contraire les fideles, combien qu’ils soyent courbez sous le fais, voire quasi abysmez, prennent courage et constance à surmonter: combien que ce ne soit pas sans grande difficulté et fascherie. Et pource qu’ils sont convaincus de leur imbecillité, ils prient avec le Prophete, Seigneur ne m’oste pas à tousjours la parolle de verité de la bouche (Ps. 119:43). Car il entend par ces mots, que les fideles quelque fois deviennent muets, comme si leur foy estoit abbatue: toutefois ils ne defaillent point et ne tournent point le dos comme gens desconfits, mais poursuyvent leur combat, et resveillent leur paresse: pour le moins afin de ne tomber en stupidité en se flattant.

17. But some one will object, that the experience of believers is very different from this; for that, in recognizing the 507 grace of God towards them, they are not only disturbed with inquietude, (which frequently befalls them,) but sometimes also tremble with the most distressing terrors. The vehemence of temptations, to agitate their minds, is so great, that it appears scarcely compatible with that assurance of faith of which we have been speaking. We must therefore solve this difficulty, if we mean to support the doctrine we have advanced. When we inculcate, that faith ought to be certain and secure, we conceive not of a certainty attended with no doubt, or of a security interrupted by no anxiety; but we rather affirm, that believers have a perpetual conflict with their own diffidence, and are far from placing their consciences in a placid calm, never disturbed by any storms. Yet, on the other hand, we deny, however they may be afflicted, that they ever fall and depart from that certain confidence which they have conceived in the Divine mercy. The Scripture proposes no example of faith more illustrious or memorable than David, especially if you consider the whole course of his life. Yet that his mind was not invariably serene, appears from his innumerable complaints, of which it will be sufficient to select a few. When he rebukes his soul for turbulent emotions, is he not angry with his unbelief? “Why (says he) art thou cast down, O my soul? and why art thou disquieted in me? Hope thou in God.”¹⁴⁹⁵ And, certainly, that consternation was an evident proof of diffidence, as though he supposed himself to be forsaken by God. In another place, also, we find a more ample confession: “I said, in my haste, I am cut off from before thine eyes.”¹⁴⁹⁶ In another place, also, he debates with himself in anxious and miserable perplexity, and even raises a dispute concerning the nature of God: “Hath God forgotten to be gracious? Will the Lord cast off for ever?” What follows is still harsher: “And I said, I must fall; these are the changes of the right hand of the Most High.”¹⁴⁹⁷ For, in a state of despair, he consigns himself to ruin; and not only confesses that he is agitated with doubts, but, as vanquished in the conflict, considers all as lost; because God has deserted him, and turned to his destruction that hand which used to support him. Wherefore it is not without reason that he says, “Return unto thy rest, O my soul;”¹⁴⁹⁸ since he had experienced such fluctuations amidst the waves of trouble. And yet, wonderful as it is, amidst these concussions, faith sustains the hearts of the pious, and truly resembles the palm-tree, rising with vigour undiminished by any burdens which may be laid upon it, but which can never retard its growth; as David, when he might appear to be overwhelmed, 508 yet, chiding himself, ceased not to aspire towards God. Indeed, he who, contending with his own infirmity, strives in his anxieties to exercise faith, is already in a great measure victorious. Which we may infer from such passages as this: “Wait on the Lord: be of good courage, and he shall strengthen thine heart; wait, I say, on the Lord.”¹⁴⁹⁹ He reproves himself for timidity, and repeating the same twice, confesses himself to be frequently subject to various agitations. In the mean time, he is not only displeased with himself for these faults, but ardently aspires towards the correction of them. Now, if we enter into a close and correct examination of his character and conduct, and compare him with Ahaz, we shall discover a considerable difference. Isaiah is sent to convey consolation to the anxiety of the impious and hypocritical king; he addresses him in these words: “Take heed, and be quiet; fear not,” &c.¹⁵⁰⁰ But what effect had the message on him? As it had been before said, that “his heart was moved as the trees of the wood are moved with the wind,”¹⁵⁰¹ though he heard the promise, he ceased not to tremble. This therefore is the proper reward and punishment of infidelity—so to tremble with fear, that he who opens not the gate to himself by faith, in the time of temptation departs from God; but, on the contrary, believers, whom the weight of temptations bends and almost oppresses, constantly emerge from their distresses, though not without trouble and difficulty. And because they are conscious of their own imbecility, they pray with the Psalmist, “Take not the word of truth utterly out of my mouth.”¹⁵⁰² By these words we are taught, that they sometimes become dumb, as though their faith were destroyed; yet that they neither fail nor turn their backs, but persevere in their conflict, and arouse their inactivity by prayer, that they may not be stupefied by self-indulgence.

17. An objection to this certainty. Answer. Confirmation of the answer from the example of David. This enlarged upon from the opposite example of Ahab. Also from the uniform experience and the prayers of believers.

But it will be said that this differs widely from the experience of believers, who, in recognizing the grace of God toward them, not only feel disquietude (this often happens), but sometimes tremble, overcome with terror,¹ so violent are the temptations which assail their minds. This scarcely seems consistent with certainty of faith. It is necessary to solve this difficulty, in order to maintain the doctrine above laid down. When we say that faith must be certain and secure, we certainly speak not of an assurance which is never affected by doubt, nor a security which anxiety never assails; we rather maintain that believers have a perpetual struggle with their own distrust, and are thus far from thinking that their consciences possess a placid quiet, uninterrupted by perturbation. On the other hand, whatever be the mode in which they are assailed, we deny that they fall off and abandon that sure confidence which they have formed in the mercy of God. Scripture does not set before us a brighter or more memorable example of faith than in David, especially if regard be had to the constant tenor of his life. And yet how far his mind was from being always at peace is declared by innumerable complaints, of which it will be sufficient to select a few. When he rebukes the turbulent movements of his soul, what else is it but a censure of his unbelief? “Why art thou cast down, my soul? and why art thou disquieted in me? hope thou in God,” (Psalm 42:6). His alarm was undoubtedly a manifest sign of distrust, as if he thought that the Lord had forsaken him. In another passage we have a fuller confession: “I said in my haste, I am cut off from before thine eyes,” (Psalm 31:22). In another passage, in anxious and wretched perplexity, he debates with himself, nay, raises a question as to the 485nature of God: “Has God forgotten to be gracious? has he in anger shut up his tender mercies?” (Psalm 77:9). What follows is still harsher: “I said this is my infirmity; but I will remember the years of the right hand of the Most High.”¹ As if desperate, he adjudges himself to destruction.² He not only confesses that he is agitated by doubt, but as if he had fallen in the contest, leaves himself nothing in reserve,—God having deserted him, and made the hand which was wont to help him the instrument of his destruction. Wherefore, after having been tossed among tumultuous waves, it is not without reason he exhorts his soul to return to her quiet rest (Psalm 116:7). And yet (what is strange) amid those commotions, faith sustains the believer’s heart, and truly acts the part of the palm tree, which supports any weights laid upon it, and rises above them; thus David, when he seemed to be overwhelmed, ceased not by urging himself forward to ascend to God. But he who anxiously contending with his own infirmity has recourse to faith, is already in a great measure victorious. This we may infer from the following passage, and others similar to it: “Wait on the Lord: be of good courage, and he shall strengthen thine heart: wait, I say, on the Lord,” (Psalm 27:14). He accuses himself of timidity, and repeating the same thing twice, confesses that he is ever and anon exposed to agitation. Still he is not only dissatisfied with himself for so feeling, but earnestly labors to correct it. Were we to take a nearer view of his case, and compare it with that of Ahaz, we should find a great difference between them. Isaiah is sent to relieve the anxiety of an impious and hypocritical king, and addresses him in these terms: “Take heed, and be quiet; fear not,” &c.(Isaiah 7:4). How did Ahab act? As has already been said, his heart was shaken as a tree is shaken by the wind: though he heard the promise, he ceased not to tremble. This, therefore, is the proper hire and punishment of unbelief, so to tremble as in the day of trial to turn away from God, who gives access to himself only by faith. On the other hand, believers, though weighed down and almost overwhelmed with the burden of temptation, constantly rise up, though not without toil and difficulty;hence, feeling conscious of their own weakness, they pray with the Prophet, “Take not the word of truth utterly out of my mouths” (Psalm 119:43). By these words, we are taught that they at times become dumb, as if their faith were overthrown, and yet that they do not withdraw or turn their backs, but persevere in the contest, and by prayer stimulate their sluggishness, so as not to fall into stupor by giving way to it. (See Calv. in Psalm 88:16).

17. Maar, zo zal men zeggen, de gelovigen hebben een geheel andere ervaring, die in het overdenken van Gods genade jegens hen niet alleen door ongerustheid gekweld worden, wat hun dikwijls overkomt, maar somtijds ook door de hevigste verschrikkingen geschokt worden. Zo groot is de hevigheid der verzoekingen om hun harten in beroering te brengen. En dat schijnt niet genoegzaam met die zekerheid des geloofs in overeenstemming te zijn. Daarom moet deze moeilijkheid opgelost worden, indien wij de bovenstaande leer willen staande houden. Voorzeker, wanneer wij leren, dat het geloof zeker en onbekommerd moet zijn, stellen wij ons niet een zekerheid voor, die door geen enkele twijfeling geraakt wordt, en niet een gerustheid, die door geen enkele bekommerdheid wordt aangevallen; ja veeleer zeggen zij, dat de gelovigen een voortdurende strijd hebben met hun eigen gebrek aan vertrouwen. Zover is het er vandaan, dat wij hun consciëntiën in een kalme rust zouden plaatsen, die in 't geheel niet door enige beroering zou verbroken worden. Aan de andere kant echter ontkennen wij, dat, op welke vaste wijze ze ook gekweld worden, ze afvallen en afwijken van dat vertrouwen, dat ze aangaande Gods barmhartigheid hebben opgevat. Geen enkel helderder of meer vermeldenswaardig voorbeeld van geloof stelt de Schrift ons voor ogen, dan in David, vooral wanneer men let op de voortdurende gang van zijn leven. Maar toch geeft hij door talloze klachten te kennen, hoezeer hij niet altijd rustig van gemoed geweest is; het zal voldoende zijn enige weinige daarvan uit te kiezen. Wanneer hij zijn ziel onrustige bewegingen verwijt, wat doet hij dan anders dan toornen op zijn eigen ongelovigheid ? Wat buigt gij u neder," zegt hij (Ps. 42:6; 43:5) "o mijn ziel, en wat zijt gij onrustig in mij ? Hoop op God." En ongetwijfeld was die verslagenheid een openlijk teken van gebrek aan vertrouwen, alsof hij meende, dat hij door God verlaten was. Een uitvoeriger belijdenis kan men elders lezen (Ps. 31:23) "Ik zeide in mijn haasten: ik ben afgesneden van voor uw ogen." Elders strijdt hij ook in een angstige en ellendige verwarring met zichzelf, ja hij maakt ook Gods natuur zelf tot een voorwerp van strijd (Ps. 77:10) "Heeft God vergeten genadig te zijn? Zal Hij in eeuwigheid verdrijven ?" Harder is wat volgt: "En ik zeide: ik moet omkomen; de rechterhand des Allerhoogsten verandert." Want alsof hij wanhopig was, veroordeelt hij zichzelf ten verderve, en hij erkent niet slechts, dat hij door twijfeling gekweld wordt, maar (alsof hij in de strijd het onderspit had gedolven), laat hij zichzelf niets over; omdat God hem verlaten heeft, en zijn hand, die hem vroeger steunde, omgekeerd heeft om hem te verderven. Daarom vermaant hij niet zonder reden zijn ziel, dat ze wederkere tot haar rust (Ps. 116:7) omdat hij bevonden had, dat hij temidden van woelige golven heen en weer geslingerd werd. En toch, wat wonderbaar is, temidden van die schokken ondersteunt het geloof de harten der vromen, en is waarlijk als een palmboom, zodat het tegen alle moeilijkheden instreeft, en zich omhoog heft: gelijk David, toen hij kon schijnen overmand te zijn, toch, zich zelf bestraffend, niet ophield zich tot God te verheffen. En wie, met zijn eigen zwakheden strijdend, in zijn angsten zich richt tot het geloof, is reeds grotendeels overwinnaar. Wat men uit de navolgende uitspraak en dergelijke kan opmaken: "Wacht op de Here, zijt sterk, en Hij zal uw hart versterken, ja, wacht op de Here" (Ps. 27:14) Hij beschuldigt zichzelf van vreesachtigheid, en doordat hij tweemaal hetzelfde zegt, erkent hij, dat hij herhaaldelijk aan vele beroeringen onderworpen is. Intussen mishaagt hij niet alleen zichzelf in deze gebreken, maar streeft ook met inspanning naar verbetering. Voorzeker, indien wij hem nauwkeurig met Achaz willen vergelijken, zullen wij een groot onderscheid aantreffen. Jesaja (Jes. 7:4 e.v.) wordt gezonden om een geneesmiddel te brengen voor de benauwdheid van de goddeloze en huichelachtige koning. Hij spreekt hem aan met deze woorden: "Wacht u en zijt gerust, vrees niet enz." Maar wat doet Achaz ? Zoals te voren gezegd was, dat zijn hart bewogen was, zoals de bomen des wouds door de wind bewogen worden, houdt hij, hoewel hij de belofte gehoord heeft, niet op te vrezen. Dit is dus het eigenlijke loon en de straf der ongelovigheid, zo te sidderen, dat men in de beproeving zich van God afwendt, wanneer men zich door het geloof de deur niet opent; de gelovigen daarentegen, die door de last der beproevingen gebogen en bijna terneergedrukt worden, richten zich, zij het niet zonder last en moeite, weer op. En omdat ze zich hun eigen zwakheid bewust zijn, bidden zij met de profeet: "Ruk het woord der waarheid niet van mijn mond al te zeer" (Ps. 119:43) Door die woorden worden wij onderwezen, dat ze somtijds verstommen, alsof hun geloof ternedergeworpen was: dat ze echter niet bezwijken of terugwijken, maar hun strijd voortzetten, en hun traagheid door bidden scherpen, opdat ze althans niet door toegefelijkheid jegens zichzelf ongevoelig zouden worden.

17. Der Glaube im Kampf mit der Anfechtung

Aber es wird vielleicht jemand sagen: was die Gläubigen erfahren, das ist etwas ganz anderes; oft widerfährt es ihnen, daß sie beim Überdenken der göttlichen Gnade gegen sie von Unruhe angefochten werden, ja, mitunter werden sie von fürchterlichstem Schrecken erschüttert; gewaltig ist die Wucht der Anfechtungen, die ihr Inneres zu verwirren trachten - und das alles scheint sich mit der Gewißheit des Glaubens nicht wohl zu reimen! Wenn wir also wollen, daß die Lehre, wie wir sie oben entwickelten, Bestand haben soll, so müssen wir diesen Knoten auflösen. Wenn wir lehren, daß der Glaube gewiß und sicher sein soll, so verstehen wir darunter ganz gewiß nicht eine Gewißheit, die kein Zweifel mehr berührte, keine Sicherheit, die keine Sorge und Angst mehr bedrängte; nein, wir sagen, daß die Gläubigen immerfort im Kampfe liegen gegen ihren eigenen Mangel an Vertrauen. Wir denken nicht daran, daß ihr Gewissen etwa in friedlicher Ruhe dahinlebte, die keine Erschütterung mehr in Frage stellen könnte. Aber wie vielfältig sie auch geängstigt werden, so bestreiten wir doch andererseits, daß sie je von der gewissen Zuversicht, die sie von der Barmherzigkeit Gottes gewonnen haben, abfallen oder abweichen!

Das herrlichste und denkwürdigste Beispiel des Glaubens läßt uns die Schrift an David sehen - vor allem, wenn wir seinen Lebenslauf im Zusammenhang betrachten. Aber auch er ist gewiß nicht immer ruhigen Gemütes gewesen; das ergibt sich aus so vielen Klagen, von denen wir nur wenige anzuführen brauchen. Er schilt die heftige Unruhe seiner Seele und tut damit nichts anderes, als daß er seinem eigenen Unglauben zürnt: „Was betrübst du dich, meine Seele, und bist so unruhig in mir; Harre auf Gott ...“ (Ps. 42,6.12; 43,5). Jene innere Erschütterung, in der er sich von Gott verlassen glaubte, war sicherlich ein deutliches Zeichen von Mangel an Vertrauen. Noch ein offeneres Bekenntnis lesen wir im 31. Psalm: „Ich sprach in meinem Zagen: Ich bin vor deinen Augen verstoßen ...“ (Ps. 31,23). Auch an anderer Stelle streitet er in ängstlicher und jammervoller Verworrenheit mit sich selber, ja, er hadert selbst über Gottes Wesen: „Hat Gott vergessen, gnädig zu sein? Will er denn ewig verstoßen?“ (Ps. 77,10; zweite Hälfte nicht Luthertext). Noch härter ist die Fortsetzung: „Aber ich habe gesagt: ich muß nun verderben; denn die Rechte des Höchsten hat sich gewandelt!“ (Ps. 77,11; nicht Luthertext, aber dem Grundtext eher nahekommend). Hier ist er nämlich einem Verzweifelten gleich, und er spricht sich selber dem Verderben zu; er bekennt auch nicht bloß, daß ihn der Zweifel hin und her treibt, sondern daß ihm, als sei er im Kampfe unterlegen, gar nichts mehr übrigbleibt; denn Gott hat ihn ja - so meint er - verlassen, und er hat seine Hand, die ihm sonst so hilfreich war, gewendet, um ihn zu verderben! Es ist nicht ohne Grund, wenn er seine Seele aufruft: „Sei nun wieder zufrieden, meine Seele!“ (Ps. 116,7); denn er hatte es ja erfahren, wie er inmitten ungestümer Wogen hin- und hergerissen wurde.

Und doch geschieht das Wunderbare: mitten in all solchen Erschütterungen hält der Glaube das Herz der Frommen aufrecht; er ist wahrhaftig wie ein Palmbaum: gegen alle Lasten richtet er sich auf und reckt sich in die Höhe! So hat sich auch David, als er ganz erdrückt scheinen konnte, doch nur selber getadelt und nicht aufgehört, sich zu Gott zu erheben. Wer aber über allem Streit mit der eigenen Schwachheit in seinen Ängsten zum Glauben die Zuflucht nimmt, der hat den Sieg schon zum guten Teil erfochten! Das kann man unter anderem etwa aus einem Spruch wie diesem entnehmen: „Harre des Herrn! Sei getrost, er wird dein Herz stärken! Harre des Herrn!“ (Ps. 27,14; nicht Luthertext). Da zeiht er sich selber der Furchtsamkeit, und durch die Wiederholung der Selbstaufmunterung (Harre des Herrn!) bekennt er selbst, daß er zuzeiten mancherlei Drang unterworfen ist! Aber unterdessen ist er unter 356 solchen Gebrechen keineswegs mit sich einverstanden und bemüht sich vor allem angespannt um Besserung.

Vielleicht mag man solch einen Gläubigen einmal in gerechter Prüfung näher mit dem Könige Ahas vergleichen: da ergibt sich wahrlich ein großer Unterschied. Jesaja wurde ausgesandt, um diesem gottlosen, heuchlerischen König eine Arznei zuzutragen; er redete ihn an: „Hüte dich und sei stille und fürchte dich nicht ...“ (Jes. 7,4). Und was tat Ahas? Er blieb genau, wie er vorher beschrieben wird: „da bebte ihm sein Herz, wie die Bäume im Walde beben vom Winde!“ (Jes. 7,2). Er ließ sich eben durch die Verheißung, die er gehört hatte, in keiner Weise von seiner Angst abbringen. Das ist also der eigentliche Lohn, die eigentliche Strafe für den Unglauben: Wer sich nicht im Glauben die Tür auftut, der erzittert dermaßen, daß er sich in der Anfechtung von Gott abwendet! Die Gläubigen dagegen, die von der Last der Anfechtung gebeugt und fast zu Boden gedrückt werden, richten sich doch, wenn auch nicht ohne Mühsal und Schwierigkeit, immer wieder auf! Und weil sie um die eigene Schwachheit wissen, so beten sie mit dem Propheten: „Und nimm ja nicht von meinem Munde das Wort der Wahrheit ...“ (Ps. 119,43). Da lernen wir, daß sie wohl zuweilen verstummen, als ob ihr Glaube zu Boden gestoßen wäre; aber trotzdem lassen sie nicht ab und geben nicht die Flucht, sondern sie treiben ihren Kampf immer weiter, gehen mit ihren Gebeten scharf gegen ihre Trägheit an, damit sie nicht etwa durch Nachsicht gegen sich selbst stumpf werden!

17. Geloof stry onophoudelik teen versoekings

“Maar”, sal iemand sê, “die ervaring van gelowiges is tog heeltemal anders omdat hulle in die ondersoek na God se genade jeens hulle nie alleen deur onrus versoek word nie - iets wat dikwels met hulle gebeur - maar soms ook deur die ergste verskrikkings geskok word”. Die geweld van die versoekings om hulle gemoedere te versteur is so groot dat dit lyk asof dit nie genoegsaam met die geloofsekerheid hierbo verband hou nie. Daarom moet ons die probleem hier oplos as ons by ons leer hierbo wil bly staan. Wanneer ons leer dat ons geloof vas en seker moet wees, verbeel ons ons in elk geval nie ’n soort sekerheid wat nie deur vertwyfeling geraak word nie, of ’n soort onbesorgdheid wat deur geen bekommernis oorval word nie. Nee, ons sê eerder dat gelowiges in ’n onophoudelike stryd met hulle eie wantroue gewikkel is. Verre sy dit van ons dat ons hulle gewete in die een of ander kalm rustigheid stel wat hoegenaamd nie deur beroeringe onderbreek word nie. Tog sê ons aan die ander kant dat hulle nie van die gewisse vertroue wat hulle uit die barmhartigheid van God put, afvallig kan word of daarvan kan afwyk nie, hoe hulle ook al geteister word.

Die Skrif hou nie ’n duideliker of gedenkwaardiger voorbeeld van die geloof aan ons voor as die geloof wat in Dawid aanwesig is nie, veral as ’n mens na die deurlopende gang van sy lewe kyk. Tog dui hy met 733 ontelbare klagtes aan hoe onrustig hy altyd was. Dit sal voldoende wees om net ’n paar hiervan te kies. Wanneer hy die onrustige emosies van sy siel bestraf, wat doen hy dan anders as om hom vir sy eie ongeloof te vererg? Hy vra: “Waarom bewe jy, my siel, en waarom is jy onrustig in my? Hoop op God”.¹⁵⁰ Hierdie onrus was sekerlik ’n duidelike teken van sy wantroue net asof hy gedink het dat hy van God verlate is. ’n Vollediger belydenis hiervan kan ons ook elders lees: “In my voortvarendheid het ek gesê: Ek is van die gesig van u oë weggewerp”.¹⁵¹ Elders worstel hy in onrustige en jammerlike vertwyfeling met homself, ja, hy stry selfs oor die natuur van God self: “Het God vergeet om medelye met my te hê of het Hy dit vir ewig van my af weggedryf?”¹⁵² Die volgende is nog krasser: “Maak my maar dood; die veranderinge van die regterhand van die Allerhoogste is my bekommernis”.¹⁵³ Want hy veroordeel homself tot die verderf net asof hy alle hoop laat vaar het. Hy erken nie alleen dat hy deur vertwyfeling gedryf word nie maar hy laat niks vir homself oor nie, net asof hy alreeds in die stryd beswyk het omdat God hom verlaat het en Hy sy hand wat hom vroeër gehelp het, omgekeer het om hom te vernietig. Daarom spoor hy sy siel met baie goeie rede aan om tot sy rus terug te keer¹⁵⁴ want hy het ervaar dat hy tussen onstuimige golwe rondgeslinger word. En tog is dit wonderbaarlik hoe die geloof die hart van godvresende mense te midde van sulke versteurings ondersteun. Dit is soos ’n palmboom wat teen die aanslae (van die wind) stry en weer regop kom. So hou Dawid nie op om na God te streef nie, hoewel dit vir hom gelyk het asof hy alreeds oorweldig is terwyl hy homself nogtans verwyt.

Iemand wat trouens met sy eie swakheid worstel en in sy benoudheid vir die geloof ywer, het reeds grotendeels oorwin. Dit kan ons uit hierdie en soortgelyke verwysings aflei: “Wag op die Here; wees sterk en Hy sal jou hart sterk maak. Wag op die Here”.¹⁵⁵ Hy beskuldig homself van vreesagtigheid en hy herhaal dit twee maal en erken dat hy dikwels aan baie versteurings blootgestel is. Intussen is hy te midde van hierdie gebreke nie soseer ontevrede met homself nie, maar hy trag ywerig om homself te verbeter. As ons hom in elk geval aan grondige ondersoek sou onderwerp en met Agas sou vergelyk, sal ons ’n groot verskil vind. Jesaja word gestuur om die goddelose geveinsde koning in sy benoudheid te help. Hy praat soos volg met hom: “Neem jou in ag en wees ge- 734 rus; moenie vrees nie”, ensovoorts.¹⁵⁶ Maar wat was sy reaksie? Soos tevore gesê, was sy hart in beroering soos bome in ’n bos deur die wind geskud word. Ten spyte daarvan dat hy God se belofte gehoor het, het hy nie opgehou om te vrees nie. Dit is dus ’n besondere loon en straf vir ongelowigheid om so te bewe dat hy hom in die versoekings van God af wegkeer en dat hy nie deur die geloof vir homself ’n deur oopmaak nie. Daarteenoor kom gelowiges, wat gebuk gaan onder en byna platgedruk word deur ’n massa versoekings, weer orent al is dit nie sonder onaangenaamheid en moeite nie. En omdat hulle bewus is van hulle eie swakheid, bid hulle saam met die profeet: “Neem die woord van waarheid nie geheel en al van my mond weg nie”.¹⁵⁷ Met hierdie woorde word ons geleer dat hulle soms stomgeslaan is, asof hulle geloof platgeslaan is. Tog swig hulle nie en hulle vlug nie daarvan weg nie maar hou vol met die stryd en deur te bid skerp hulle hulle traagheid op om te verhoed dat hulle gevoelloos sou word deur daaraan toe te gee.

17. Здесь кто-нибудь, возможно, возразит, что у верующих совсем другой опыт, поскольку, познав милость Бога к ним, они бывают не только обеспокоены и охвачены сомнениями (что случается часто), но порой испуганы и смущены. Так происходит, когда они выдерживают бурю сильнейших искушений и должны одолеть их. Казалось бы, такие вещи несовместимы с крепостью веры, о которой мы говорили. Так что, если мы хотим сохранить изложенное учение во всей полноте, необходимо разрешить этот трудный вопрос.

Когда мы учим, что вера должна быть твёрдой и непоколебимой, то не имеем в виду убеждённость, не подверженную никаким сомнениям, или стойкость, которую не одолевают никакие напасти. Мы, напротив, говорим, что верующие ведут непрестанную борьбу со своим собственным недоверием. Нам вовсе не следует полагать, что их совесть пребывает в нерушимом мире и покое, который не смутит ни одна буря. Однако каковы бы ни были нападения, мы не допускаем, что верующие могут вдруг пасть или перестать доверять Божьей милости, в которую однажды твёрдо поверили.

Самый яркий и памятный пример веры Писание даёт нам в лице Давида, особенно если посмотреть на всю его жизнь. Однако и он часто сетует, до какой степени духу его недостаёт покоя, и молит, чтобы вера умиротворила его. Когда он упрекает свою душу за то, что она сверх меры тревожится и сомневается, разве это не гнев на собственное неверие? «Что унываешь ты, душа моя, и что смущаешься? Уповай на Бога» (Пс 41/42:6; 42/43:5). И действительно, его испуг был явным признаком недоверия, словно он думал, что оставлен Богом. В другом месте Давид делает ещё более красноречивое признание: «В смятении моём я думал: "отвержен я от очей твоих"» (Пс 30/31:23). Ещё из одного места явствует, какую напряжённую внутреннюю борьбу ведёт он со своим смятением и тоской, так что даже вступает в прения о природе Бога: «Неужели Бог забыл миловать? Неужели во гневе затворил щедроты Свои?» (Пс 76/77:10). И прибавляет ещё более суровое суждение: «Я сказал: Он умерщвляет меня. Вот как переменилась десница Божья». Как и всякий отчаявшийся человек, Давид заявляет, что так оно и есть. Он не только признаёт, что охвачен сомнениями, но и что он подавлен и побеждён, и не оставляет себе никакой надежды, ибо Бог покинул его и рука Божья, от которой Давид привык получать помощь, теперь готова его уничтожить. И вот, он зовёт свою душу вновь обрести покой (Пс 114/115:7), потому что явно ощутил, что она мечется среди искушений.

И всё же вера чудесным образом укрепляет сердца верующих в потрясениях, - подобно пальме, которая, преодолевая любые тяжести, не перестаёт расти ввысь, даже когда ей что-то мешает. Так и Давид, хотя и кажется, что он совершенно подавлен, овладевает собой и, обличая собственную слабость, не перестаёт взывать к Богу. Поэтому тот, кто в своих невзгодах, преодолевая слабость, делает усилие пребыть в вере и продвинуться в ней дальше, уже почти одержал победу. Об этом мы читаем в другом псалме: «Надейся на Господа, мужайся, и да укрепляется сердце твоё, надейся на Господа» (Пс 26/27:14). Давид признаётся в своей робости и, дважды повторяя призыв, свидетельствует, что подвергся множеству нападений. В то же время он не просто сокрушается над своими пороками, но и силится победить их.

Если его поведение в качестве доброго примера сравнить с поведением царя Ахаза, то мы увидим огромное различие. Этому лицемеру для избавления от охватившего его страха был послан пророк Исаия. Он приносит ему весть: «Наблюдай и будь спокоен; не страшись» (Ис 7:4). Но этот несчастный, охваченный сильным страхом (чуть раньше было сказано, что «всколебалось сердце его», как дрожат листья деревьев), даже получив обетование, не перестал трепетать. Вот воздаяние и наказание за неверие - дрожать и трепетать, и тот, кто не ищет в вере доступа к Богу, отпадает от неё и поддаётся искушению. Напротив, верующие, хотя и сгибаются под тяжёлой ношей и едва не падают с ног, получают силу, мужество и упорство выстоять, пусть даже ценой огромных усилий и жестокой борьбы. Сознавая свою немощь, они просят вместе с пророком: «Не отнимай совсем от уст моих слова истины» (Пс 118/119:43). Это означает, что верующие порой немеют, как будто их вера уже побеждена. И всё же они не отпадают, не поворачиваются к ней спиной, как совершенно потерявшиеся люди, а продолжают борьбу и пробуждаются от лености, - чтобы, по меньшей мере, не впасть в глупость, обманывая самих себя.

18. Id quo intelligatur, necesse est redire ad illam carnis et spiritus divisionem, cuius alibi meminimus¹, quae in hac parte lucidissime se profert. Sentit ergo^a in se divisionem pium pectus, quod partim ob divinae bonitatis agnitionem suavitate perfunditur, partim ob suae calamitatis sensum amaritudine angitur, partim in Evangelii promissionem recumbit, partim suae iniquitatis testimonio trepidat, partim vitae apprehensione exultat, partim mortem exhorrescit. Quae variatio ex fidei imperfectione contingit: quando nunquam tam bene in praesentis vitae cursu nobiscum agitur ut omni diffidentiae morbo curati, fide toti repleamur et occupemur. Hinc conflictus illi: ubi quae in reliquiis carnis haeret diffidentia, ad oppugnandam quae intus concepta est fidem insurgit. Verum si in fideli mente certitudo permixta est dubitatione^b, annon eo semper recidimus ut fides non certa et liquida, sed obscura modo et perplexa divinae erga nos voluntatis notitia constet? Minime vero. Neque enim, si variis cogitationibus distrahimur, ideo protinus a fide divellimur; nec si sursum deorsum diffidentiae agitatione vexamur, ideo in eius abyssum demergimur: Neque si concutimur, ideo de gradu deturbamur. Siquidem istius certaminis semper^c hic finis est, quod fides eas difficultates, quibus ita circunsessa videtur periclitari, tandem eluctatur.

18. Pour mieux entendre cecy, il est necessaire de recourir à la division de l’esprit et de la chair, dont nous avons tenu propos ailleurs: laquelle se demonstre clairement en cest endroit. Pourtant donc le cœur du fidele sent en soy ceste division, qu’en partie il est rempli de liesse pour la cognoissance qu’il a de la bonté de Dieu, en partie il est piqué d’amertume pour le sentiment de sa calamité: en partie il se repose sur la promesse de l’Evangile, en partie il tremble du sentiment de son iniquité: en partie il apprehende la vie avec joye, en partie il a horreur de la mort. Laquelle diversité advient d’imperfection de la foy: d’autant que jamais durant la vie presente nous ne parvenons à ceste felicité, qu’estans purgez de toute deffiance nous ayons plenitude de foy en nous. De là procede ceste bataille, quand la deffiance qui reste encore en la chair, se dresse pour impugner et renverser la foy. Mais icy on me dira, Si une telle doute est meslée avec cetitude au cœur du fidele, ne revenons-nous point tousjours à cela, que la foy n’a pas certaine et claire cognoissance de la volonté de Dieu, mais seulement obscure et perplexe? A cela je respon que non. Car combien que nous soyons distraits de cogitations diverses, il ne s’ensuyt pas pourtant que nous soyons separez de la foy. Si nous sommes agitez çà et là par les assauts d’incredulité, il ne s’ensuyt pas que nous soyons jettez en l’abysme d’icelle. Si nous sommes esbranlez, ce n’est pas à dire que nous trebuschions: car la fin de ceste bataille est tousjours telle, que la foy vient au dessus de ces difficultez, desquelles estant assiegée il semble advis qu’elle soit en peril.

18. To render this intelligible, it is necessary to recur to that division of the flesh and the spirit, which we noticed in another place, and which most clearly discovers itself in this case. The pious heart therefore perceives a division in itself, being partly affected with delight, through a knowledge of the Divine goodness; partly distressed with sorrow, through a sense of its own calamity; partly relying on the promise of the gospel; partly trembling at the evidence of its own iniquity; partly exulting in the apprehension of life; partly alarmed by the fear of death. This variation happens through the imperfection of faith; since we are never so happy, during the present life, as to be cured of all diffidence, and entirely filled and possessed by faith. Hence those conflicts, in which 509 the diffidence which adheres to the relics of the flesh, rises up in opposition to the faith formed in the heart. But if, in the mind of a believer, assurance be mixed with doubts, do we not always come to this point, that faith consists not in a certain and clear, but only in an obscure and perplexed knowledge of the Divine will respecting us? Not at all. For, if we are distracted by various thoughts, we are not therefore entirely divested of faith; neither, though harassed by the agitations of diffidence, are we therefore immerged in its abyss; nor, if we be shaken, are we therefore overthrown. For the invariable issue of this contest is, that faith at length surmounts those difficulties, from which, while it is encompassed with them, it appears to be in danger.

18. For this reason the conflict between the flesh and the Spirit in the soul of the believer described. The issue of this conflict, the victory of faith.

To make this intelligible, we must return to the distinction 486between flesh and spirit, to which we have already adverted, and which here becomes most apparent. The believer finds within himself two principles: the one filling him with delight in recognizing the divine goodness, the other filling him with bitterness under a sense of his fallen state; the one leading him to recline on the promise of the Gospel, the other alarming him by the conviction of his iniquity; the one making him exult with the anticipation of life, the other making him tremble with the fear of death. This diversity is owing to imperfection of faith, since we are never so well in the course of the present life as to be entirely cured of the disease of distrust, and completely replenished and engrossed by faith. Hence those conflicts: the distrust cleaving to the remains of the flesh rising up to assail the faith enlisting in our hearts. But if in the believer’s mind certainty is mingled with doubt, must we not always be carried back to the conclusion, that faith consists not of a sure and clear, but only of an obscure and confused, understanding of the divine will in regard to us? By no means. Though we are distracted by various thoughts, it does not follow that we are immediately divested of faith. Though we are agitated and carried to and fro by distrust, we are not immediately plunged into the abyss; though we are shaken, we are not therefore driven from our place. The invariable issue of the contest is, that faith in the long run surmounts the difficulties by which it was beset and seemed to be endangered.

18. Om dit te begrijpen, is het nodig terug te keren tot die verdeling van vlees en geest, waarvan wij elders gesproken hebben, en die zich in dit stuk zeer duidelijk voordoet. Het vroom gemoed gevoelt dus in zich een verdeling, dat het eensdeels wegens het leren kennen van Gods goedheid doorstroomd wordt met liefelijkheid, anderdeels wegens het besef van zijn ellende door bitterheid wordt benauwd; dat het eensdeels rust op de belofte des evangelies, anderdeels siddert door het getuigenis zijner ongerechtigheid: dat het eensdeels door het aangrijpen van het leven van vreugde opspringt, anderdeels huivert voor de dood. En die afwisseling ontstaat door de onvolmaaktheid van het geloof, daar het in de loop van het tegenwoordige leven nooit zo goed met ons gaat, dat we, genezen van alle ziekte van ongeloof, geheel en al met het geloof vervuld en er door in beslag genomen worden. Vandaar die botsingen: wanneer het ongeloof, dat kleeft aan de overblijfselen des vleses, zich opmaakt om het geloof, dat inwendig ontvangen is, te bestrijden. Maar indien in een gelovig hart de zekerheid vermengd is met twijfel, vervallen wij dan niet altijd daartoe, dat het geloof bestaat niet in een vaste en duidelijke, maar slechts In een duistere en verwarde kennis van Gods wil jegens ons ? Allerminst. Immers, ook indien wij door verschillende gedachten her en derwaarts geslingerd worden, worden wij daarom nog niet terstond van Het geloof afgerukt. En ook al worden wij door het drijven van de ongelovigheid op en neer geslingerd, verzinken wij daarom nog niet in haar afgrond. En ook al worden Wij geschokt, worden wij daarom nog niet van onze plaats gestoten. Immers van die strijd is dit altijd het einde, dat het geloof zich aan die moeilijkheden, waardoor het omgeven wordt en zo in gevaar schijnt te verkeren, ten slotte ontworstelt.

18. Der Widerstreit im Herzen des Gläubigen

Wollen wir das recht verstehen, so müssen wir noch einmal auf jene Verschiedenheit von Fleisch und Geist zurückkommen, die wir bereits erwähnten; denn in diesem Stück zeigt sie sich ganz besonders klar. Das fromme Herz empfindet also in sich eine Verschiedenheit: einerseits fühlt es sich in der Erkenntnis der göttlichen Güte mit Süßigkeit durchströmt, anderseits sieht es sich durch das Empfinden der eigenen Not bitter geängstigt, - einerseits ruht es sicher auf der Verheißung, die ihm das Evangelium zuteil werden läßt, anderseits erzittert es über dem Zeugnis der eigenen Ungerechtigkeit, - einerseits freut es sich hoch, weil es das Leben ergreifen darf, und anderseits erschrickt es vor dem Tod! Diese Verschiedenheit kommt daher, daß der Glaube unvollkommen ist; denn im Lauf dieses Lebens ist es um uns nie so gut bestellt, daß wir von der Krankheit unseres Mangels an Vertrauen gänzlich geheilt und völlig vom Glauben erfüllt und in Besitz genommen sind. All dieser Widerstreit entsteht so, daß sich der Mangel an Vertrauen, der in den Überbleibseln des Fleisches hängenbleibt, zum Kampf gegen den Glauben erhebt, der in unserem Inneren Wurzel geschlagen hat.

Wenn nun aber in einem gläubigen Gemüt die Gewißheit immer mit dem Zweifel untermischt ist - müssen wir dann nicht stets dahin kommen, daß der Glaube eben nicht sicher und klar ist, sondern bloß in einer dunklen, verworrenen Erkenntnis des göttlichen Willens gegen uns besteht; Keineswegs! Denn wenn wir auch von den verschiedensten Gedanken umgetrieben werden, so werden wir deshalb doch nicht gleich vom Glauben losgerissen; und wenn uns allenthalben der Mangel an Vertrauen mit seinem Hin und Her quält, so werden wir deshalb doch nicht von seinem Abgrund verschlungen. Werden wir auch erschüttert, so fallen wir trotzdem nicht aus unserem Stand! Solcher Kampf geht doch immer so aus, daß der Glaube jene Bedrängnisse, die ihn ringsum belagern und in Gefahr zu bringen scheinen, schließlich siegreich überwindet.

18. Geloof oorwin uiteindelik alle probleme

Om dit te begryp moet ons terugkeer tot die onderskeid tussen vlees en gees, waarvan ons elders melding gemaak het.¹⁵⁸ Dit is ’n onderskeid wat in hierdie onderwerp die duidelikste na vore kom. ’n Vroom hart voel aan dat dit gedeeltelik vanweë die goedheid van God met sy lieflikheid oorgiet word en gedeeltelik vanweë die bewustheid van eie rampsaligheid met bitterheid benoud word; dat dit gedeeltelik in die belofte van die evangelie rus vind en gedeeltelik as gevolg van die getuienis van eie onregverdigheid bewe, dat dit gedeeltelik as gevolg van die lewe jubel maar gedeeltelik as gevolg van die dood terugdeins. Die verskeidenheid gevoelens kom uit die onvolmaaktheid van hulle geloof. Want in die huidige verloop van ons lewe gaan dit nooit so goed met ons dat ons van elke kwaal van wantroue genees is en dat ons met voile geloof vervul en beset word nie. Hieruit ontstaan die konflik: wanneer die wantroue wat nog aan die reste van ons vlees bly kleef, opstaan om die geloof wat binne in ons ontvang is, aan te val. Maar as die sekerheid in ’n gelowige verstand met vertwyfeling deurmekaar is, keer ons dan nie maar altyd weer daarheen terug dat die geloof nie in ’n vaste en duidelike nie maar slegs in ’n vae en twyfelagtige kennis van God se wil jeens ons bestaan nie? Hoegenaamd nie! Want as ons deur uiteenlopende gedagtes uitmekaar getrek word, word ons nie daarom dadelik van die geloof losgeskeur nie.

En as ons aan die ander kant kruis en dwars deur die beroering van ons 735 wantroue gekwel word, word ons nie daarom in die afgrond daarvan gedompel nie. En as ons geskok word, word ons nie daarom platgeslaan nie. Want die uiteinde van die stryd is altyd dat die geloof daardie probleme waardeur dit skynbaar omsingel is en in gevaar verkeer, te bowe kom.

18. Чтобы лучше это понять, следует обратиться к различению духа и плоти, о котором мы вели речь в другом месте и которое ярко проявляется в данном случае. Ибо сердце верующего остро чувствует, что оно, с одной стороны, наполнено радостью познания Божьей доброты, а с другой - горьким ощущением своего бедственного положения; оно успокаивается обетованиями Евангелия - и трепещет от сознания своего нечестия; оно радостно постигает жизнь - и мучается страхом смерти. Подобное раздвоение и есть причина несовершенства нашей веры, ибо в пределах этой жизни мы никогда не достигнем счастья очищения от всякого недоверия и полноты внутренней веры. Именно отсюда происходит та борьба, когда остающееся в нашей плоти недоверие восстаёт, чтобы унизить и ниспровергнуть веру.

Мне могут возразить: если в сердце верующего к убеждённости примешивается сомнение, то не возвращаемся ли мы к тому, что вера - это не ясное и твёрдое знание воли Бога, а лишь смутное и ненадёжное? На это я отвечаю: нет. Ибо хотя нас и отвлекают всевозможные умствования и сомнения, это не значит, что они совершенно отделяют нас от веры. Если мы подвергаемся нападениям неверия, это не значит, что мы брошены в его бездну. Если колеблемся, это не значит, что претыкаемся. Ибо в конце борьбы вера всегда преодолевает трудности, при первом столкновении с которыми кажется, что она погибла.

19. Summa haec sit. Ubi primum vel minima fidei gutta mentibus nostris instillata est, iam faciem Dei placidam et serenam nobisque propitiam contemplari incipimus, procul id quidem et eminus: sed ita certo intuitu, ut sciamus nos minime hallucinari. Quantum deinde proficimus (ut nos assidue proficere decet) quasi progressu facto, in propiorem eius conspectum eoque certiorem venimus, et ipsa etiam continuatione familiarior nobis redditur. Ita mentem Dei cognitione illuminatam, initio multa ignorantia videmus involutam teneri, quae paulatim abstergitur^d. Non tamen quaedam ignorando, aut obscurius id quod cernit cernendo, impeditur quin divinae erga se voluntatis perspicua notitia fruatur, quod in fide primas ac potissimas partes tenet. Quemadmodum enim siquis carcere inclusus, ex angustiore fenestra oblique tantum et quasi dimidiatim 30 emicantes habeat solis radios, libero quidem privatur solis aspectu, splendorem tamen non ambiguum oculis haurit, eiusque usum recipit: sic terrei corporis compedibus vincti, utcunque multa obscuritate undique obumbremur, luce tamen Dei vel pusillum ad exerendam eius misericordiam irradiante, quantum satis est ad solidam securitatem illuminamur.

19. En somme, dés que la moindre goutte de foy qui se puisse imaginer, est mise en nostre ame, incontinent nous commençons à contempler la face de Dieu benigne et propice envers nous. Bien est vray que c’est de loin: mais c’est d’un regard si indubitable que nous savons bien qu’il n’y a nulle tromperie. Apres, d’autant que nous profitons (comme il convient que nous profitions assiduellement) comme en nous avançant, nous en approchons de plus pres pour en avoir la veue plus certaine. Davantage, la continuation fait que la cognoissance en est plus familiere. Par ainsi nous voyons que l’entendement estant illuminé de la cognoissance de Dieu, est du commencement enveloppé de grande ignorance, laquelle petit à petit est ostée. Neantmoins pour son ignorance, ou pour voir plus obscurement ce qu’il voyoit, il n’est pas empesché qu’il ne jouisse d’une cognoissance evidente de la volonté de Dieu: ce qui est le premier poinct et principal en la foy: assavoir, comme si quelcun estant enclos en basse prison n’avoit la clairté du soleil qu’obliquement et à demy par une fenestre haute et estroite, il n’aurait pas la veue du soleil pleine n’à delivre, toutesfois ne laisseroit pas d’avoir la clairté certaine, et en recevoir l’usage. En ceste maniere, combien que nous, estans enfermez en la prison de ce corps terrien, ayons de toutes pars beaucoup d’obscurité, si nous avons la moindre estincelle du monde de la lumiere de Dieu qui nous descouvre sa misericorde, nous en sommes suffisamment illuminez pour avoir ferme asseurance.

19. Let us sum it up thus: As soon as the smallest particle of grace is infused into our minds, we begin to contemplate the Divine countenance as now placid, serene, and propitious to us: it is indeed a very distant prospect, but so clear, that we know we are not deceived. Afterwards, in proportion as we improve,—for we ought to be continually improving by progressive advances,—we arrive at a nearer, and therefore more certain view of him, and by continual habit he becomes more familiar to us. Thus we see, that a mind illuminated by the knowledge of God, is at first involved in much ignorance, which is removed by slow degrees. Yet it is not prevented either by its ignorance of some things, or by its obscure view of what it beholds, from enjoying a clear knowledge of the Divine will respecting itself, which is the first and principal exercise of faith. For, as a man who is confined in a prison, into which the sun shines only obliquely and partially through a very small window, is deprived of a full view of that luminary, yet clearly perceives its splendour, and experiences its beneficial influence,—thus we, who are bound with terrestrial and corporeal fetters, though surrounded on all sides with great obscurity, are nevertheless illuminated, sufficiently for all the purposes of real security, by the light of God shining ever so feebly to discover his mercy.

19. On the whole, the faith of the elect certain and indubitable. Conformation from analogy.

The whole, then, comes to this: As soon as the minutest particle of faith is instilled into our minds, we begin to behold the face of God placid, serene, and propitious; far off, indeed, but still so distinctly as to assure us that there is no delusion in it. In proportion to the progress we afterwards make (and the progress ought to be uninterrupted), we obtain a nearer and surer view, the very continuance making it more familiar to us. Thus we see that a mind illumined with the knowledge of God is at first involved in much ignorance,—ignorance, however, which is gradually removed. Still this partial ignorance or obscure discernment does not prevent that clear knowledge of the divine favor which holds the first and principal part in faith. For as one shut up in a prison, where from a narrow opening he receives the rays of the sun indirectly and in a manner divided, though deprived of a full view of the sun, has no doubt of the source from which the light comes, and is benefited by it; so believers, while bound with the fetters of an earthly body, though surrounded on all sides with much obscurity, are so far illumined by any slender light which beams upon them and displays the divine mercy as to feel secure.

19. Dit zij de hoofdzaak: Zodra ook de minste droppel des geloofs in onze harten is ingedruppeld, beginnen wij reeds het vriendelijke en liefelijke en ons goedgunstige gelaat Gods te aanschouwen, weliswaar uit de verte en op een afstand, maar toch met een zo vaste blik, dat wij weten, dat wij allerminst het ons slechts inbeelden. Naarmate wij dan vorderingen maken, zoals wij voortdurend moeten doen, komen wij, als het ware naderend, tot een aanschouwing van meer dichtbij en die daardoor des te zekerder is, en die wordt ons bij de voortgang steeds meer vertrouwd. Zo zien wij, dat het hart, door de kennis Gods verlicht, in het begin bevangen is met veel onwetendheid, die langzamerhand verdwijnt. Toch wordt het niet, doordat het sommige dingen niet weet, of wat het ziet, enigszins onduidelijk ziet, verhinderd om een duidelijke kennis van Gods wil jegens hem te genieten, wat in het geloof de eerste en voornaamste rol speelt. Want evenals wanneer iemand, die, in de gevangenis opgesloten door een klein venster de stralen van de zon slechts van terzijde en als het ware ten halve ziet schitteren, wel beroofd is van het vrije aanschouwen der zon, maar toch met zijn ogen geen twijfelachtige glans opvangt en het gebruik daarvan ontvangt, zo worden wij, hoewel we gebonden zijn door de boeien van het aardse lichaam en met veel duisternis aan alle kanten worden omschaduwd, toch, ofschoon Gods licht slechts een weinig ons bestraalt om zijn barmhartigheid te,doen zien, voldoende verlicht om een grondige gerustheid te verkrijgen.

19. Auch der schwache Glaube ist echter Glaube

Die Hauptsache ist folgendes. Sobald einmal auch nur das mindeste Tröpflein Glaube in unser Herz gesprengt ist, da fangen wir auch schon an, Gottes Angesicht als sanftmütig und freundlich und uns gnädig anzuschauen, freilich vielleicht weitab, in großer Ferne, aber doch mit solch sicherem Blick, daß wir wissen: wir sind keineswegs einer Täuschung verfallen! Schreiten wir dann fort - und wir müssen ja stets fortschreiten! -, so kommen wir, gewissermaßen im Weitergehen, mehr und mehr 357 zu einem näheren und deshalb auch gewisseren Schauen seines Angesichts: so wird es uns gerade im Vorwärtsschreiten immer vertrauter. Ist also unser Sinn durch die Erkenntnis Gottes erleuchtet, so sehen wir ihn im Anfang noch von allerlei Unwissenheit umhüllt, die langsam entweicht. Dadurch jedoch, daß er vieles nicht weiß und auch das, was er sieht, noch dunkel erschaut, wird er doch nicht gehindert, die klare Erkenntnis des göttlichen Willens ihm gegenüber zu genießen - und das ist doch das Erste und Wichtigste im Glauben! Wenn einer gefangen liegt und in seinem Kerker die Strahlen der Sonne bloß durch ein enges Fenster schief und gleichsam halbiert schimmern sieht, so ist es ihm zwar verwehrt, die Sonne frei zu schauen - und doch ist es ein wirklicher Glanz, den er mit seinen Augen erfaßt und sich zunutze macht! Ganz ebenso sind auch wir von den Fesseln des irdischen Leibes umschlossen, und ringsum liegen wir zwar in Dunkel und Schatten; aber wenn uns auch nur ein wenig vom Lichte Gottes bestrahlt und uns seine Barmherzigkeit offenbart, so empfangen wir doch genug Erleuchtung, um zu fester Gewißheit zu kommen.

19. Klein druppeltjies geloof wat in ons ingedrup word, groei langsaam

Hier is dan ’n samevatting van die onderwerp. Sodra selfs die kleinste druppeltjie geloof in ons verstand ingedrup is, begin ons alreeds om God se kalm en rustige gelaat wat ons goedgesind is, waar te neem - wel nog van ver af maar tog met ’n seker aanskouing, sodat ons weet dat ons glad nie aan sinsbedrog ly nie. Namate ons daarop vordering maak - soos ons voortdurend behoort te doen - kom ons, asof ons reeds vordering gemaak het, met soveel groter sekerheid nog nader daaraan om Hom te sien, en deur die voortdurende voortgang daarvan word Hy vir ons nog bekender. So sien ons dat ons verstand nadat dit deur die kennis van God verlig is, aanvanklik nog in groot onkunde gewikkel is, maar die onkunde verdwyn geleidelik. Die feit dat dit sekere dinge nog nie ken nie of baie dof waarneem wat dit wel waarneem, is egter nie ’n hindernis daarvoor dat dit duidelik kennis van God se wil jeens hom kan geniet nie, en dit neem die eerste en belangrikste plek in die geloof in. Dit is soos wanneer iemand in ’n tronk opgesluit is en die sonstrale wat skuins en dof skyn, deur ’n baie smal ou venstertjie sien maar nogtans duidelikdie glans daarvan met sy oë inneem en die voordeel daarvan kry al word hy van die voile besigtiging van die son beroof. Net so is ons deur die boeie van ons aardse liggaam gebind en hoewel ons van alle kante af deur baie duisterheid oorskadu word, word ons tog deur God se lig - al is dit net ’n klein bietjie - bestraal om sy barmhartigheid te toon. Daardeur word ons soveel verlig as wat vir ’n vaste gerusstelling voldoende is.

19. Итак, едва лишь самая малая, какую только можно вообразить, капля веры западает в нашу душу, как мы сразу начинаем созерцать лик благого и расположенного к нам Бога. Возможно, издалека, но с такой несомненностью, что твёрдо знаем: это никакой не обман. Затем, в той степени, в какой мы укрепляемся и продвигаемся вперёд (а нам надлежит усердствовать в этом), мы приближаемся к Богу и наше зрение становится более отчётливым. Далее, непрестанное усердие ведёт к познанию и узнаванию Его. Благодаря этому мы видим, что разум, озарённый знанием Бога, сначала был опутан крайним неведением, но мало-помалу оно устраняется. Тем не менее неведение или неясное зрение не препятствуют ему получить очевидное знание о воле Бога, что является первым и главным элементом веры. Это подобно тому, как заключённый в подземелье через высокое и узкое оконце видит лишь косой и слабый солнечный свет и увидит само солнце, только если выйдет на свободу. И всё же он не теряет уверенности в существовании яркого солнечного света и не перестаёт в какой-то степени пользоваться его благами. Так и мы, заключённые в темницу земного тела и со всех сторон окружённые тьмой, если обладаем хотя бы искоркой Божественного света, открывающего нам милость Бога, то тем самым уже достаточно просвещены, чтобы иметь твёрдую убеждённость.

20. Utrunque diversis locis Apostolus eleganter docet. Quum enim ex parte nos cognoscere, et ex parte prophetare, videreque in aenigmate per speculum tradit [1. Cor. 13. c. 9]¹, quam tenuis in praesenti vita illius vere divinae sapientiae portiuncula nobis detur, indicat. || Etsi enim non simpliciter indicant verba illa imperfectam esse fidem quantisper gemimus^a sub carnis onere, sed quod necesse est nobis assidue discendo exerceri, ex imperfectione nostra contingere: innuit tamen modulo nostro et angustiis quod immensum est non posse comprehendi. Atque hoc Paulus de tota Ecclesia praedicat: cuique autem nostrum sua ruditas obstaculum et remora est, ne tam prope accedat quam optandum esset. || At quam certo et minime fallaci sui gustu nos afficiat vel exigua fidei guttula, idem alibi ostendit, quum affirmat nos per Evangelium, revelata facie, nulloque obiecto velamine gloriam Dei tanta efficacia contemplari, ut in eandem imaginem transformemur [2. Cor. 3. d. 18]. In talibus ignorantiae involucris plurimum simul dubitationis et trepidationis implicari necesse est: quum praesertim cor nostrum suo quodam naturali instinctu ad incredulitatem propendeat. Huc accedunt tentationes, quae et infinitae numero et genere variae magno identidem impetu insiliunt. Ipsa praecipue conscientia incumbente peccatorum mole oppressa, nunc secum querulatur ac gemit, nunc se arguit, nunc tacite fremit, nunc aperte tumultuatur. Sive ergo res adversae iram Dei prae se ferunt, sive eius argumentum et materiam conscientia in se reperit, inde tela et machinas ad profligandam fidem incredulitas arripit: quae tamen ad hunc scopum perpetuo destinantur ut Deum nobis adversum et infensum esse putantes, nec opis ab ipso quicquam speremus, et timeamus ceu ab hoste capitali.

20. L’un et l’autre nous est proprement demonstré de l’Apostre en divers lieux. Car en disant que nous cognoissons en partie, prophetisons en partie, et voyons en enigme comme par un miroir (1 Cor. 13:9–12): il denote combien petite portion de la sagesse divine nous est distribuée en la vie presente. Car combien que ces mots ne signifient pas simplement que la foy soit imparfaite pendant que nous travaillons sous le fardeau de nostre chair, mais nous advertissent qu’à cause de nostre imperfection nous avons besoin d’estre continuellement exercez en doctrine: toutesfois ils emportent que nous ne pouvons comprendre en nostre petitesse les choses qui sont infinies. Or sainct Paul prononce cela de toute l’Eglise: mais il n’y a celuy de nous qui ne sente grand obstacle et retardement en sa, rudesse, pour ne se point avancer comme il seroit à desirer. Mais luy-mesme demonstre en un autre passage, combien est grande la certitude de la moindre goutte que nous en ayons, en testifiant que par l’Evangile nous contemplons à descouvert la gloire de Dieu, et sans aucun empeschement, pour estre transformez en une mesme image (2 Cor. 3:18). Il est bien necessaire qu’en telle ignorance il y ait beaucoup de scrupules et de craintes, veu mesme que nostre cœur de son naturel est enclin à incredulité. Outreplus, les tentations surviennent infinies en quantité, et de diverses especes, lesquelles d’heure en heure font de merveilleux assauts. Principalement la conscience estant pressée de la charge de ses pechez, maintenant se compieind et gemist en soymesme, maintenant elle s’accuse: aucune fois tacitement est picquée, aucune fois est apertement tormentée. Pourtant, soit que les choses adverses donnent quelque apparence de l’ire de Dieu, soit que la conscience en trouve occasion en soymesme, l’incredulité s’arme de cela pour combattre la foy, dirigeant toutes ses armes à ce but, de nous faire estimer que Dieu nous est adversaire et courroucé, afin que nous n’esperions nul bien de luy, et que nous le craignions comme nostre ennemy mortel.

20. The apostle beautifully inculcates both these ideas in various places. For when he says, that “we know in part, and we prophesy in part, and see through a glass darkly,”¹⁵⁰³ he indicates, how very slender a portion of that wisdom which is truly Divine, is conferred upon us in the present life. For although these words imply, not only that faith remains imperfect as long as we groan under the burden of the flesh, but that our imperfection renders it necessary for us to be unremittingly employed in acquiring further knowledge, yet he suggests, that it is impossible for our narrow capacity to comprehend that which is infinite. And this Paul predicates concerning 510 the whole Church; though every individual of us is obstructed and retarded, by his own ignorance, from making that progress which might be wished. But what a sure and certain experience, of itself, even the smallest particle of faith gives us, the same apostle shows in another place, where he asserts, that “we, with open face, beholding as in a glass the glory of the Lord, are changed into the same image.”¹⁵⁰⁴ Such profound ignorance must necessarily involve much doubt and trepidation; especially as our hearts are, by a kind of natural instinct, inclined to unbelief. Besides, temptations, various and innumerable, frequently assail us with great violence. Above all, our own conscience, oppressed by its incumbent load of sin, sometimes complains and groans within itself, sometimes accuses itself, sometimes murmurs in secret, and sometimes is openly disturbed. Whether, therefore, adversity discover the wrath of God, or the conscience find in itself any reason or cause of it, thence unbelief derives weapons to oppose faith, which are perpetually directed to this object, to persuade us, that God is angry with us, and inimical to us; that we may not hope for any assistance from him, but may dread him as our irreconcilable enemy.

20. Another confirmation from the testimony of an Apostle, making it apparent, that, though the faith of the elect is as yet imperfect, it is nevertheless firm and sure.

The Apostle elegantly adverts to both in different passages. When he says, “We know in part, and we prophesy in part;” and “Now we see through a glass darkly,” (1 Cor. 13:9, 12), he intimates how very minute a portion of divine wisdom is given to us in the present life. For although those expressions do not simply indicate that faith is imperfect so long as we groan under a height of flesh, but 487that the necessity of being constantly engaged in learning is owing to our imperfection, he at the same time reminds us, that a subject which is of boundless extent cannot be comprehended by our feeble and narrow capacities. This Paul affirms of the whole Church, each individual being retarded and impeded by his own ignorance from making so near an approach as were to be wished. But that the foretaste which we obtain from any minute portion of faith is certain, and by no means fallacious, he elsewhere shows, when he affirms that “We all, with open face beholding as in a glass the glory of the Lord, are changed into the same image, from glory to glory, even as by the Spirit of the Lord,” (2 Cor. 3:18). In such degrees of ignorance much doubt and trembling is necessarily implied, especially seeing that our heart is by its own natural bias prone to unbelief. To this we must add the temptations which, various in kind and infinite in number, are ever and anon violently assailing us. In particular, conscience itself, burdened with an incumbent load of sins,at one time complains and groans, at another accuses itself; at one time murmurs in secret, at another openly rebels. Therefore, whether adverse circumstances betoken the wrath of God, or conscience finds the subject and matter within itself, unbelief thence draws weapons and engines to put faith to flight, the aim of all its efforts being to make us think that God is adverse and hostile to us, and thus, instead of hoping for any assistance from him, to make us dread him as a deadly foe.

20. Deze beide dingen leert op verschillende plaatsen de apostel uitnemend. Want wanneer hij zegt (1 Cor. 13:9) dat wij kennen ten dele en profeteren ten dele en als door een spiegel zien in een duistere rede, dan wijst hij daarmee aan, een hoe klein deeltje van die ware Goddelijke wijsheid ons in het tegenwoordige leven gegeven wordt. Want ofschoon die woorden niet eenvoudigweg aanwijzen, dat het geloof onvolmaakt is, zolang wij zuchten onder de last des vleses, maar dat het door onze onvolmaaktheid komt, dat wij voortdurend in het leren geoefend moeten worden, geeft hij toch te kennen, dat met ons klein en eng begrip niet kan gevat worden datgene, wat onmetelijk is. En dit verklaart Paulus van de ganse kerk, en voor een ieder onzer is zijn eigen onkundighied tot een hinderpaal en een rem, dat hij niet zo dicht nadert als te wensen was. Maar hoe zeker en onbedriegelijk God ons zichzelf doet smaken, zelfs door een klein droppeltje van geloof, toont dezelfde apostel elders aan, wanneer hij verzekert (2 Cor. 3:18) dat wij door het evangelie met ongedekt aangezicht en zonder enige omhulling de heerlijkheid Gods met zo grote krachtdadigheid aanschouwen, dat wij naar hetzelfde beeld in gedaante veranderd worden. In zulk een inhulling van onwetendheid moet wel tegelijkertijd zeer veel twijfeling en vrees ingewikkeld worden; temeer daar ons hart door een zekere natuurlijke neiging tot ongelovigheid overhelt. Hierbij komen de verzoekingen, die, oneindig in getal en verschillend van aard, ons telkens weer met grote kracht bespringen. Voornamelijk de consciëntie zelve, gedrukt door de last der zonden, die op haar ligt, klaagt en zucht nu eens bij zichzelf, dan weer beschuldigt zij zichzelf, nu eens mort zij zwijgend, dan weer tiert ze openlijk. Hetzij dus dat tegenspoed de toorn Gods doet zien, het zij dat de consciëntie het bewijs en de stof in zichzelf vindt, de ongelovigheid grijpt vandaar haar wapenen en werktuigen om het geloof te verslaan; welke dan voortdurend tot dit doel gebruikt worden, dat wij zouden menen, dat God tegen ons is en ons vijandig, en dat we dus op geen hulp van Hem zouden hopen en Hem zouden vrezen als een doodsvijand.

20. Die Schwachheit und die Kraft des Glaubens

Beides (nämlich die Kraft und die Schwachheit des Glaubens!) lehrt der Apostel an verschiedenen Stellen sehr fein. Er erklärt: „Unser Wissen ist Stückwerk, und unser Weissagen ist Stückwerk, ... wir sehen jetzt durch einen Spiegel in einem dunklen Wort ...“ (1. Kor. 13,9.12); da zeigt er uns, was für ein geringes Stücklein jener göttlichen Weisheit uns in diesem gegenwärtigen Leben wirklich zuteil wird. Er gibt uns nun zwar in diesen Worten nicht unumwunden zu verstehen, daß unser Glaube unvollkommen ist, solange wir unter der Last des Fleisches seufzen, sondern zeigt uns, daß unsere Unvollkommenheit der Grund ist, weshalb wir uns immer neu mit Lernen üben müssen; aber er gibt uns doch zu erkennen, daß wir mit unserem Maß und in unserer Enge nicht begreifen können, was doch unermeßlich ist. Und das verkündigt Paulus von der ganzen Kirche: uns allen ist unsere Unkundigkeit ein Anstoß und ein Hindernis, daß wir nicht so nahe herzutreten können, wie es zu wünschen wäre.

Aber wie uns Gott auch durch das geringste Tröpflein Glaube einen sicheren und ganz untrüglichen Geschmack von ihm zu spüren gibt, das bezeugt Paulus an einer anderen Stelle, indem er betont: durch das Evangelium schauen wir Gottes Herrlichkeit mit aufgedecktem Angesicht, ohne jede Decke, mit solcher Kraft, daß wir „verklärt werden in dasselbe Bild!“ (2. Kor. 3,18). Umgibt uns soviel Unwissenheit, so ist auch notwendig sehr viel Zweifel und Zagen dabei, vor allem, weil unser Herz nach seinem natürlichen Trieb zum Unglauben geneigt ist. Dann kommen die Anfechtungen hinzu und fallen uns, unendlich an Zahl, vielgestaltig in ihrer Art, immer wieder mit großem Ungestüm an. Vor allem wird unser Gewissen selber von der auf ihm liegenden Last der Sünden niedergedrückt, und bald klagt und seufzt es bei sich selbst, bald beschuldigt es sich, bald murrt es im Stillen, bald wütet es öffentlich! Wenn uns nun Widerwärtigkeit den Zorn Gottes anzeigt, wenn unser Gewissen Beweis und Ursache dieses Zorns bei sich selber findet, so nimmt der Unglaube daraus immer Geschosse und Sturmwerkzeuge, um unseren Glauben zu Boden zu werfen; all solche Anläufe aber haben das eine Ziel, daß wir meinen, Gott sei uns feind, er sei zornig gegen uns, so daß wir also von ihm keinerlei Hilfe mehr erhoffen und uns vor ihm fürchten sollten wie vor unserem Todfeind!

20. Ongeloof trag onophoudelik om geloof te rysmier

Die apostel leer ons beide hierdie dinge op treffende wyse op verskeie plekke. Wanneer hy leer dat ons ten dele ken en ten dele profeteer en dat ons deur ’n spieël in ’n raaisel sien,¹⁵⁹ toon hy aan hoe ’n geringe deeltjie van die ware wysheid van God ons in hierdie lewe gegee word.  Want hoewel sy woorde nie doodeenvoudig net aantoon dat ons geloof nog onvolmaak is so lank ons onder die las van ons vlees swoeg nie, 736 maar dat dit uit ons onvolmaaktheid spruit dat ons voortdurend in die leer geoefen moet word, gee hy nogtans te kenne dat ons met ons ontoereikende maat en verengde verstand nie iets wat onmeetlik is, kan begryp nie. En dit verkondig Paulus ook van die hele kerk. Ons eie grofheid is ook vir elkeen van ons ’n struikelblok en ’n hindernis, sodat ons nie so naby aan Hom kan kom as wat ons begeer nie. Maar dieselfde apostel toon elders ook aan met hoe ’n sekere en absoluut volkome onbedrieglike voorsmakie selfs ’n klein druppeltjie geloof ons beïnvloed wanneer hy verklaar dat ons met onbedekte gelaat en sonder ’n voorhangsel deur die evangelie die heerlikheid van God met so ’n kragtige werking kan waarneem dat ons in dieselfde beeld verander word.¹⁶⁰ Met sulke omhulsels van onkunde moet daar noodwendig terselfdertyd baie meer aspekte van vertwyfeling en bewing verbind wees, veral aangesien ons hart volgens sy natuurlike neiging maklik na ongeloof oorhel. Hierby kom ook die versoekings wat eindeloos in getal en uiteenlopend van aard is en ons ewe-eens met groot geweld bespring. Veral wanneer ons gewete terneergedruk is deur die las van die sonde wat daarop lê, kla en sug dit; dan weer kla ons gewete homself aan; nou mor dit in stilte, dan kom dit weer openlik tot uitbarsting. Of ons teenspoed nou ook al die toorn van God as rede daarvoor aanvoer, en of ons gewete die bewys en rede daarvoor ook al in homself vind - ons ongeloof gryp daaruit die wapens en werktuie om ons geloof plat te slaan. Tog is ons ongeloof altyd daarop gemik en daartoe bestem dat ons moet dink dat God teen ons is en ons vyand is, sodat ons op geen bystand van Hom moet hoop nie en Hom as ’n dodelike vyand moet vrees.

20. И то, и другое нам неоднократно показывает апостол. Говоря, что «мы отчасти знаем и отчасти пророчествуем ... видим как бы сквозь тусклое стекло, гадательно» (1 Кор 13:9, 12), он даёт понять, сколь малая часть Божественной мудрости уделена нам в этой жизни. Его слова не только свидетельствуют о том, что, пока мы трудимся под бременем плоти, наша вера несовершенна, но и убеждают, что по причине нашего несовершенства нам необходимо постоянное наставление в учении. В то же время предполагается, что мы в своём ничтожестве не можем постичь бесконечных вещей. Св. Павел говорит обо всей Церкви. Но нет среди нас ни одного, кто бы не чувствовал, что его невежество и грубость души являются огромным препятствием, мешающим продвигаться вперёд так быстро, как ему бы хотелось. Однако в другом месте апостол показывает, как велика уверенность, которую даёт нам одна мельчайшая капля веры, свидетельствуя, что через Евангелие мы открыто взираем на славу Божию и ничто не препятствует нам преображаться в тот же образ (2 Кор 3:18).

Неведение неизбежно приводит нас к сомнениям и страхам, тем более что наше сердце от природы склонно к неверию. К тому же существуют бесчисленные и многообразные искушения, время от времени жестоко нападающие на нас. Совесть, обременённая тяжестью грехов, то жалуется и стонет, то обвиняет самоё себя; иногда её поражают тайные уколы, иногда явные мучения. Поэтому и тогда, когда враждебные нам силы создают видимость Божьего гнева, и тогда, когда наша совесть сама отыскивает повод для него, неверие пользуется этим: оно нацеливает всё своё оружие на то, чтобы внушить, что Бог противостоит нам во гневе, дабы мы ни в чём не уповали на Него и боялись, как смертельного врага.

21. Ad hos impetus sustinendos fides se verbo Domini armat et munit. Atque ubi insultat huiusmodi tentatio, Deum esse inimicum, quia sit infestus: contra excipit, esse quoque, dum affligit, misericordem: quia castigatio a dilectione potius quam ira proveniat. Ubi hac cogitatione feritur, Deum esse iniquitatum vindicem, opponit veniam delictis omnibus paratam, 31 quoties ad Domini clementiam peccator se confert. Ita pia mens, utcunque miris modis exagitetur ac divexetur, supra omnes tamen difficultates tandem emergit, nec sibi divinae misericordiae fiduciam excuti unquam patitur. Quin potius quaecunque disceptationes eam exercent et fatigant, in istius fiduciae certitudinem exeunt. Huius rei argumento est, quod sancti, dum ultione Dei maxime urgeri sibi videntur, apud ipsum tamen querimonias suas deponunt, et dum se^a minime exauditum iri apparet, eum nihilominus invocant. Quorsum enim attineret apud eum deplorare a quo solatium nullum sperarent? eum vero invocare nunquam inducerent in animum, nisi aliquid sibi opis ab eo paratum crederent. Sic discipuli, in quibus fidei pusillitatem Christus reprehendit, se quidem perire querebantur, eius tamen auxilium implorabant [Matth. 8. c. 25]. || Nec vero dum eos ob pusillam fidem castigat, reiicit a suorum ordine, vel annumerat incredulis, sed ad vitium excutiendum incitat. || Ergo, quod iam superius dictum est¹, rursum asserimus, fidei radicem nunquam e pio pectore avelli quin ima in parte defixa haereat, utcunque decussa huc aut illuc inclinare videatur: eius lumen ita nunquam extingui aut^b praefocari, quin saltem velut sub favilla delitescat; || atque hoc documento patefieri, verbum, quod semen est incorruptibile, fructum sui similem producere, cuius germen nunquam arescit ac perit in totum. || Siquidem quum haec sit sanctis extrema desperationis materia, manum Dei in suum exitium, secundum praesentium rerum aestimationem^c, sentire: eousque tamen progressuram spem suam Iob affirmat, ut si ab eo occidatur, non sit propterea desiturus in eum sperare [Iob. 13. c. 15], || Ita est sane; non intus in cordibus piorum regnat incredulitas, sed foris oppugnat: nec lethaliter vulnerat suis telis, sed infestat, aut certe sic laedit ut vulnus sit sanabile. Fides enim, ut Paulus docet, nobis pro scuto est [Ephes. 6. c. 16]: ea telis opposita^d, eorum vim sic excipit ut prorsus depellat, vel saltem frangat, ne ad vitalia penetret. Quum ergo concutitur fides, perinde est acsi violento ictu iaculi miles alioqui firmus pedem movere cogatur, et paulum cedere: quum autem sauciatur fides ipsa, perinde est acsi clypeus fractionem aliquam ex impressione recipiat, sic tamen ut non perforetur. Semper enim eo pia mens emerget, ut cum Davide dicat, Si ambulavero in medio 32 umbrae mortis, non timebo mala: quoniam tu mecum es [Psal. 23. a. 4]. Ambulare certe in caligine mortis est terrificum: nec fieri potest quin fideles, quantumvis firmitudinis habeant, id perhorrescant. Sed quoniam illa cogitatio superat, quod Deum habeant^a praesentem, et suae saluti consulentem, simul vincitur timor securitate. Quantaslibet autem machinas (ut Augustinus ait) adversum nos erigat Diabolus, quando non tenet locum cordis, ubi fides habitat, eiectus est foras^{b 1}. || Ita si ex eventu iudicium fiat, non tantum ab omni pugna salvi evadunt fideles, ut paulo post recepto vigore rursus in arenam descendere sint parati: sed impletur quod dicit Iohannes in sua canonica, Haec est victoria quae vincit mundum, fides vestra [1. Iohan. 5. a. 4]. Neque enim tantum in praelio uno, vel paucis, vel contra aliquem insultum affirmat fore victricem, sed superiorem toto mundo quanvis millies impetatur.

21. Pour soustenir tels assauts, la foy est garnie de la parolle de Dieu. Quand elle est assaillie de ceste tentation, que Dieu est contraire et ennemi, entant qu’il afflige: elle oppose au contraire ceste defense, qu’il est misericordieux mesme en affligeant; d’autant que les chastimens qu’il fait procedent de dilection plustot que d’ire. Estant battue de ceste cogitation, que Dieu est juste Juge pour punir toute iniquité, elle met au devant ce bouclier, que la mercy est appareillée à toutes fautes, quand le pecheur se retourne par devers la clemence du Seigneur. En ceste maniere l’ame fidele, comment qu’elle soit tormentée merveilleusement, neantmoins surmonte en la fin toutes difficultez, et n’endure jamais que la fiance qu’elle a à la misericorde de Dieu luy soit ostée et escousse: plustost au contraire toutes les doutes dont elle est exercée, tournent en plus grande certitude de ceste fiance. Nous avons experience de cela, en ce que les Saincts quand ils se voyent fort pressez de la vengeance de Dieu, ne laissent point toutesfois de luy adresserleurs complaintes: et quand il semble advis qu’ils ne doyvent estre nullement exaucez, encore ils l’invoquent. Car à quel propos se plaindroyent-ils à celuy duquel ils n’attendroyent nul soulagement? et comment seroyent-ils induits à l’invoquer, sinon qu’ils esperassent avoir quelque aide de luy? En telle maniere les disciples, esquels Jesus Christ reprend l’imbecillité de foy, crioyent bien qu’ils perissoyent: toutesfois ils imploroyent son aide (Matth. 8:25). Et de fait, en les redarguant comme debiles en foy, il ne les rejette pas du nombre des siens pour les mettre avec les incredules, mais les incite à se retirer d’un tel vice. Nous affermons donc de rechef ce qui a esté cy dessus dit: c’est que la racine de foy n’est jamais du tout arrachée du cœur fidele qu’elle n’y demeure tousjours fichée, combien qu’estant esbranlée elle semble advis encliner çà et là: que la lumiere d’icelle n’est jamais tellement esteinte ou suffoquée, que pour le moins il n’y en demeure tousjours quelque estincelle: et que par cela on peut juger que la Parolle, estant semence incorruptible de vie, produit fruit semblable à soy, duquel le germe ne desseche ne perit jamais. Ce que demonstre Job, quand il dit qu’il ne laissera point d’esperer en Dieu, encore mesme qu’il l’occist (Job 13:15). Or est-il ainsi que les Saincts n’ont jamais plus grande matiere de desespoir, que quand ils sentent la main de Dieu dressée pour les confondre, selon qu’ils en peuvent estimer par l’estat des choses presentes. Il est ainsi pour vray. L’incredulité ne regne point dedans le cœur des fideles, mais elle les assaut par dehors: et ne les navre point mortellement, mais elle les moleste seulement, ou bien elle les navre en sorte que la playe est curable. Car comme dit sainct Paul, la foy nous est pour bouclier (Ephes. 6:16). Icelle donc estant mise au devant pour resister au diable, reçoit tellement les coups, qu’elle les repousse, ou pour le moins les rompt en sorte qu’ils ne penetrent point jusques au cœur. Pourtant quand la foy est esbranlée, c’est tout ainsi comme si un gendarme, estant autrement robuste, estoit contraint d’un coup impetueux de reculer et se retirer en arriere: quand elle est navrée, c’est comme si le bouclier d’un gendarme recevoit quelque casseure de la violence d’un coup, seulement jusques à estre faussé, et non point percé: car tousjours l’ame fidele viendra au dessus pour dire avec David, Si je chemine au milieu de l’ombre de la mort, je ne craindray point de mal, d’autant que tu es avec moy, Seigneur (Ps. 23:4). C’est bien certes une chose espovantable de cheminer en l’obscurité de la mort: et ne se peut faire que les fideles, quelque fermeté qui soit en eux, n’ayent cela en grand horreur: mais pource que ceste pensée surmonte en leur esprit, qu’ils ont Dieu present qui a le soin de leur salut, la crainte est vaincue par telle asseurance. Quelques machinations et assauts que fasse le diable contre nous (dit sainct Augustin) pendant qu’il n’occupe point le lieu du cœur où la foy habite, il est chassé hors. Parquoy si on juge par l’experience, non seulement les fideles eschappent victorieux de tous assaux: tellement qu’ayans recueilly vigueur, ils sont prests de rentrer à combattre mieux que jamais: mais aussi ce que dit sainct Jean en sa Canonique est accompli en eux, Vostre foy est la victoire qui surmonte le monde (1 Jean 5:4); car il signifie que non seulement elle sera victorieuse en une bataille ou en dix, mais toutes fois et quantes qu’elle sera assaillie, qu’elle surmontera.

21. To sustain these attacks, faith arms and defends itself with the word of the Lord. And when such a temptation as this assails us,—that God is our enemy, because he is angry with us,—faith, on the contrary, objects, that he is merciful even when he afflicts, because chastisement proceeds rather from love than from wrath. When it is pressed with this thought, that God is an avenger of iniquities, it opposes the pardon provided for all offences, whenever the sinner makes application to the Divine clemency. Thus the pious mind, how strangely soever it may be agitated and harassed, rises at length superior to all difficulties, nor ever suffers its confidence in the Divine mercy to be shaken. The various disputes which exercise and fatigue it, terminate rather in the confirmation of that confidence. It is a proof of this, that when the saints conceive themselves to feel most the vengeance of God, they still confide their complaints to him, and when there is no appearance of his hearing them, they continue to call upon him. For what end would be answered by addressing complaint to him from whom they expected no consolation? And they would never be disposed to call upon him, unless they believed him to be ready to assist them.¹⁵⁰⁵ Thus the disciples, whom Christ reprehends for the weakness of their faith, complained indeed that they were perishing, but still they implored his assistance. Nor, when he chides them on account of their weak faith, does he reject them from the number of his children, or 511 class them with unbelievers; but he excites them to correct that fault. Therefore we repeat the assertion already made, that faith is never eradicated from a pious heart, but continues firmly fixed, however it may be shaken, and seem to bend this way or that; that its light is never so extinguished or smothered, but that it lies at least concealed under embers; and that this is an evident proof, that the word, which is an incorruptible seed, produces fruit similar to itself, whose germ never entirely perishes. For, though it is the last cause of despair that can happen to saints, to perceive, according to their apprehension of present circumstances, the hand of God lifted up for their destruction, yet Job asserts the extent of his hope to be such, that though he should be slain by him, he would continue to trust in him.¹⁵⁰⁶ This, then, is the real state of the case: Unbelief is not inwardly predominant in the hearts of the pious, but it assails them from without; nor do its weapons mortally wound them; they only molest them, or at least inflict such wounds as are curable. For faith, according to Paul, serves us as a shield, which, being opposed to hostile weapons, receives their blows, and entirely repels them, or at least breaks their force, so that they penetrate no vital part. When faith is shaken, therefore, it is just as if a soldier, otherwise bold, were constrained, by a violent stroke of a javelin, to change his position and retreat a little; but when faith itself is wounded, it is just as if his shield were broken by a blow, yet not pierced through. For the pious mind will always recover so far as to say, with David, “Though I walk through the valley of the shadow of death, I will fear no evil; for thou art with me.”¹⁵⁰⁷ To walk in the gloom of death is certainly terrible; and believers, whatever degree of firmness they have, cannot but dread it. But when this thought prevails, that God is present with them, and concerned for their salvation, fear at once gives way to security. But, as Augustine says, whatever powerful engines the devil erects against us, when he possesses not the heart, which is the residence of faith, he is kept at a distance. Thus, if we judge from the event, believers not only escape in safety from every battle, so that, receiving an accession of vigour, they are soon after prepared to enter the field again, but we see the accomplishment of what John says, in his canonical Epistle: “This is the victory that overcometh the world, even our faith.”¹⁵⁰⁸ For he affirms, that it will be not only victorious in one or in a few battles, or against some particular assault, but that it will overcome the whole world, though it should be attacked a thousand times.

21. A fuller explanation of the nature of faith. 1. When the believer is shaken with fear, he retakes himself to the bosom of a merciful God. 2. He does not even shun God when angry, but hopes in him. 3. He does not suffer unbelief to reign in his heart. 4. He opposes unbelief, and is never finally lost. 5. Faith, however often assailed, at length comes off victorious.

To withstand these assaults, faith arms and fortifies itself with the word of God. When the temptation suggested is, that God is an enemy because he afflicts, faith replies, that while he afflicts he is merciful, his chastening proceeding more from love than anger. To the thought that God is the avenger of wickedness, it opposes the pardon ready to be bestowed on all offences whenever the sinner retakes himself to the divine mercy. Thus the pious mind, how much soever it may be agitated and torn, at length rises superior to all difficulties, and allows not its confidence in the divine mercy to be destroyed. Nay, rather, the disputes which exercise and disturb it tend to establish this confidence. A proof of this is, that the saints, when the hand of God lies heaviest upon them, still lodge their complaints with him, and continue to invoke him, when to all appearance he is least disposed to hear. But of what use were it to lament before him if they had no hope of solace? They never would invoke him did they not believe that he is ready to assist them. Thus the disciples, while reprimanded by their Master for the weakness of their faith in crying out that they were perishing, still implored his aid (Mt. 8:25). And he, in rebuking them for their want of faith, does not disown them or class them with unbelievers, but urges them to shake off the vice. Therefore, as we have already said, we again maintain, that faith remaining fixed in the believer’s breast never can be eradicated from it. However it may seem shaken and bent in this direction or in that, its flame is never so completely quenched as not at least to lurk under the embers. 488In this way, it appears that the word, which is an incorruptible seed, produces fruit similar to itself. Its germ never withers away utterly and perishes. The saints cannot have a stronger ground for despair than to feel, that, according to present appearances, the hand of God is armed for their destruction; and yet Job thus declares the strength of his confidence: “Though he slay me, yet will I trust in him.” The truth is, that unbelief reigns not in the hearts of believers, but only assails them from without; does not wound them mortally with its darts, but annoys them, or, at the utmost, gives them a wound which can be healed. Faith, as Paul (declares (Eph. 6:16), is our shield, which receiving these darts, either wards them off entirely, or at least breaks their force, and prevents them from reaching the vitals. Hence when faith is shaken, it is just as when, by the violent blow of a javelin, a soldier standing firm is forced to step back and yield a little; and again when faith is wounded, it is as if the shield were pierced, but not perforated by the blow. The pious mind will always rise, and be able to say with David, “Yea, though I walk through the valley of the shadow of death, I will fear no evil: for thou art with me,” (Psalm 23:4). Doubtless it is a terrific thing to walk in the darkness of death, and it is impossible for believers, however great their strength may be, not to shudder at it; but since the prevailing thought is that God is present and providing for their safety, the feeling of security overcomes that of fear. As Augustine says,—whatever be the engines which the devil erects against us, as he cannot gain the heart where faith dwells, he is cast out. Thus, if we may judge by the event, not only do believers come off safe from every contest so as to be ready, after a short repose, to descend again into the arena, but the saying of John, in his Epistle, is fulfilled, “This is the victory that overcometh the world, even our faith,” (1 John 5:4). It is not said that it will be victorious in a single fight, or a few, or some one assault, but that it will be victorious over the whole world, though it should be a thousand times assailed.

21. Om deze aanvallen te weerstaan wapent en versterkt het geloof zich met het Woord des Heren. En wanneer het aangevallen wordt door een aanvechting van deze aard, dat God onze vijand is, omdat Hij verbolgen is, dan zegt het geloof daarop, dat Hij ook, wanneer Hij kastijdt, barmhartig is, omdat de kastijding veeleer uit liefde dan uit toorn voortkomt. Als het getroffen wordt door deze gedachte, dat God een wreker is der ongerechtigheden, dan stelt het daartegenover, dat voor alle zonden vergeving bereid is, zo dikwijls als de zondaar zich begeeft tot 's Heren goedertierenheid. Zo komt een vroom hart, op welke wonderbare wijzen het ook geschokt en gekweld wordt, toch eindelijk alle moeilijkheden te boven en laat zich nooit het vertrouwen op Gods barmhartigheid ontnemen. Ja zelfs alle aanvechtingen, door welke het gekweld en vermoeid wordt, lopen uit op de zekerheid van dat vertrouwen. Ten bewijze hiervan strekt, dat de heiligen, wanneer ze het meest in benauwdheid menen te zijn, toch voor Hem hun klachten neerleggen, en wanneer het hun toeschijnt, dat ze het minst verhoord worden, ze Hem desniettemin aanroepen. Want waartoe zou het dienen te klagen bij Hem, van wie ze geen troost zouden verwachten? En zij zouden er nooit toe komen Hem aan te roepen, indien ze niet geloofden, dat voor hen bij Hem hulp bereid was. Zo klaagden de discipelen, in wie Christus hun kleinheid van geloof berispt, wel, dat ze omkwamen, maar toch riepen zij zijn hulp in (Matt. 8:25) En wanneer Hij hen bestraft om hun klein geloof, verwerpt Hij hen niet uit het getal der zijnen en rekent hen niet tot het getal der ongelovigen, maar spoort hen aan hun zonde uit drijven. Dus, wat reeds boven gezegd is, verzekeren wij wederom, dat de wortel des geloofs nooit uit een vroom hart wordt uitgeroeid, maar veeleer in het diepste deel vastgehecht blijft, hoezeer hij ook wordt geschokt en her en derwaarts schijnt te neigen; dat het licht des geloofs nooit zo wordt uitgedoofd of gedempt, of het blijft tenminste als onder de as schuilen; en dat uit dit betoog blijkt, dat het Woord, hetwelk een onverderfelijk zaad is, een vrucht voortbrengt, die daaraan gelijk is, en wier spruit nooit verdort en geheel vergaat. Immers, hoewel dit voor de heiligen de grootste reden is om te wanhopen, dat ze, naar schatting van wat hun overkomt, Gods hand gevoelen tot hun ondergang, verzekert toch Job (Job 13:15) dat zijn verwachting zover zal gaan, dat, ook al wordt hij door Hem gedood, hij daarom niet zal ophouden op Hem te hopen. Ongetwijfeld, zo is het. Niet binnen in de harten der vromen heerst de ongelovigheid; maar zij bestrijdt hen van buiten; zij wondt hen niet dodelijk met haar wapenen, maar bestormt hen, of althans kwetst hen zo, dat de wond geneselijk is. Want het geloof, zoals Paulus leert (Ef. 6:16) is ons tot een schild; tegenover de pijlen gesteld, vangt het hun kracht zo op, dat het ze geheel afweert, of althans breekt, zodat ze niet kunnen doordringen tot de levende delen. Wanneer dus het geloof geschokt wordt, is het evenzo als wanneer een overigens stevigstaande soldaat door de hevige schok van een werptuig gedwongen wordt zijn voet te verzetten en een weinig te wijken; en wanneer het geloof zelf gewond wordt, is het evenzo, alsof een schild door een indrukking enige breuk ontvangt, maar toch zo, dat het niet doorboord wordt. Want steeds zal een vroom hart zich zover ontworstelen, dat het met David zegt: "Al ging ik in het midden van de schaduw des doods, ik zou geen kwaad vrezen, want Gij zijt met mij" (Ps. 23:4) Voorzeker, wandelen in de duisternis des doods is vreselijk; en het kan niet anders, of de gelovigen, hoeveel sterkte ze ook hebben, huiveren daarvoor. Maar aangezien deze gedachte de overhand behoudt, dat ze God in hun nabijheid hebben, en dat Hij zorgt voor hun redding, wordt de vrees tegelijkertijd overwonnen door gerustheid. En, zoals Augustinus zegt, hoe grote oorlogswerktuigen de duivel ook tegen ons opricht, wanneer hij niet de plaats des harten in zijn macht heeft, waar het geloof woont, dan is hij buiten geworpen. Wanneer men zo naar de uitkomst oordeelt, komen de gelovigen niet slechts behouden uit alle strijd te voorschijn, zodat ze, een weinig later, wanneer ze hun kracht herwonnen hebben, weer bereid zijn om in het strijdperk te treden, maar ook wordt vervuld, wat Johannes zegt in zijn zendbrief (1 Joh. 5:4) "Dit is de overwinning, die de wereld overwint, namelijk uw geloof." Immers hij zegt, dat het niet slechts in één gevecht, of in weinige, of tegen één aanval stand zal houden, maar dat het de gehele wereld overwinnen zal, ook al wordt het duizendmaal aangevallen.

21. Das Wort Gottes als Schild des Glaubens

Um solchen Anläufen widerstehen zu können, wappnet und schützt sich der Glaube mit dem Wort des Herrn. Und wenn dann solche Anfechtung ihn bestürmt, die ihm vormachen will, Gott sei ein Feind, denn er sei erzürnt, - so hält der Glaube dem vor, daß er barmherzig ist, auch wo er uns züchtigt, daß die Züchtigung aus der Liebe und nicht aus dem Zorn herfließt, wenn ihn der Gedanke schlagen will, Gott sei der Rächer für unsere Ungerechtigkeit, so hält er dem entgegen, daß für alle vergehen Vergebung bereit ist, sooft ein Sünder sich zu Gottes Güte flüchtet. Mag also ein frommer Sinn noch so wunderlich umgetrieben 358 und geplagt werden, so erhebt er sich doch schließlich über alle Schwierigkeiten und läßt sich die Zuversicht auf Gottes Erbarmen nicht aus der Hand schlagen. Nein, alle Kämpfe, die ihn plagen und ermüden, müssen doch vielmehr schließlich in zuversichtliche Gewißheit auslaufen. Der Beweis dafür ist die Tatsache, daß die Heiligen gerade, wenn sie meinen, von Gottes Rache am heftigsten bedrängt zu werden, bei ihm ihre Klagen anbringen, und wenn es ihnen so vorkommt, als wolle er sie durchaus nicht erhören, trotzdem ihn anrufen! Was sollte es denn helfen, vor einem zu klagen, von dem sie gar keinen Trost erwarten könnten? Sie würden sich gewiß nie in den Sinn kommen lassen, ihn anzurufen, wenn sie nicht glaubten, daß irgendeine Hilfe doch bei ihm bereit läge! So klagten die Jünger, deren Kleinglauben Christus tadelt, zwar: „Wir verderben“ - aber sie flehten ihn doch um Hilfe an! (Matth. 8,25). Wenn sie der Herr daraufhin um ihres Kleinglaubens willen schilt, so verstößt er sie damit doch nicht aus der Schar der Seinen und rechnet sie auch nicht den Ungläubigen zu, sondern er treibt sie an, dieses Gebrechen abzutun! Wir müssen also aufs neue behaupten, was wir schon oben aussprachen: die Wurzel des Glaubens wird nie aus einem frommen Herzen ausgerissen, sondern sie bleibt ganz in der Tiefe doch fest hängen, wie sehr sie auch abgeschlagen zu sein und sich hin und her zu neigen scheint; das Licht des Glaubens wird nie dermaßen verdunkelt oder ausgelöscht, daß es nicht wenigstens unter der Asche noch glimmte. Das ist ein offenbarer Beweis dafür, daß das Wort, welches ja ein unvergänglicher Same ist, eine Frucht seinesgleichen hervorbringt, deren Sproß niemals gänzlich verdorrt und verdirbt. Gewiß ist es für die Heiligen ein schrecklicher Anlaß zur Verzweiflung, wenn sie nach dem gegenwärtigen Augenschein Gottes Hand zu ihrem Verderben ausgereckt fühlen; aber dennoch geht Hiobs Hoffnung nach seiner Bekundung so weit, daß er selbst dann nicht aufhören würde auf den Herrn zu hoffen, wenn er ihn - töten würde! (Hiob 13,15; nicht Luthertext). Es ist wirklich so: der Unglaube regiert nicht drinnen, im Herzen der Frommen, sondern er berennt sie von außen; er kann gegen sie anstürmen, aber er verwundet sie mit seinen Pfeilen nicht zu Tode; verletzt er sie, so ist die Wunde wenigstens nicht unheilbar! Denn der Glaube ist, wie Paulus lehrt, für uns ein Schild (Eph. 6,16): halten wir ihn den feindlichen Geschossen entgegen, so fängt er ihre Gewalt auf, so daß sie gänzlich abgeschlagen oder wenigstens so sehr gebrochen werden, daß sie nicht ans Leben gehen. Wird also der Glaube erschüttert, so ist das, wie wenn ein sonst standfester Krieger unter der Wucht eines heftigen Schlages die feste Haltung verliert und ein wenig weichen muß; wird aber solcher Glaube selbst verwundet, so ist es, wie wenn ein Schild unter der Wucht (eines Geschosses) einen Bruch abbekommt, aber doch nicht durchstoßen wird! Der fromme Sinn reckt sich nämlich immer soweit empor, daß er mit David sagen kann: „Und ob ich schon wanderte im Schatten des Todes, so fürchte ich mich doch nicht, denn du bist bei mir ...!“ (Ps. 23,4; nicht Luthertext). Es ist gewiß entsetzlich, mitten in der Finsternis des Todes zu wandern, und es kann nicht anders sein, als daß die Gläubigen, so gefestigt sie auch sein mögen, davor erschrecken. Aber die Oberhand behält doch der Gedanke, daß sie Gott gegenwärtig bei sich haben und er für ihr Heil sorgt; und so wird die Furcht sogleich von der festen Gewißheit besiegt. Augustin sagt: „Mag der Teufel an Geschütz gegen uns auffahren, was er auch will, er wird doch hinausgeworfen, weil er das Herz nicht in Besitz hat, in dem der Glaube wohnt!“ Urteilt man also nach dem Ausgang, so gehen die Gläubigen aus jedem Kampfe unversehrt hervor, so daß sie bald darauf wieder bereit sind, mit neuer Kraft den Kampfplatz zu betreten; ja, es erfüllt sich auch, was Johannes in seinem ersten Briefe sagt: „Unser Glaube ist der Sieg, der die Welt überwunden hat!“ (1. Joh. 5,4). Der Glaube soll nämlich nicht nur in einem einzigen Treffen oder nur in wenigen oder nur gegen einen einzigen Angriff Sieger bleiben, sondern gegen die ganze Welt die Oberhand behalten, mag er auch tausendfach angegriffen werden!

21. Geloof bewapen en verskans homself met die Woord van God

Die geloof bewapen en verskans homself met die Woord van die Here om hierdie aanslae die hoof te bied. Wanneer ’n aanslag van so ’n aard daarop afgestorm kom, naamlik dat God ons vyand is omdat Hy toornig is, opper die geloof daarteen dat God ook barmhartig is wanneer Hy ons kasty. Sy kastyding kom immers uit sy liefde eerder as uit sy toorn. Wanneer hy deur die gedagte getref word dat God Hom op ongeregtighede wreek, voer hy daarteenoor aan dat Hy gereed is om ’n sondaar te vergewe so dikwels as wat hy hom tot die genade van die Here wend. So styg ’n godvrugtige verstand tog uiteindelik bo al sy probleme uit ten spyte daarvan dat dit op sonderlinge wyses vervolg en gekwel word en dit laat nooit toe dat sy vertroue in God se barmhartigheid van hom weggeneem word nie. Ja, al die worstelinge wat dit beproef en vermoei, loop eerder op die sekerheid van vertroue uit.

737 ’n Bewys hiervan is die feit dat heiliges tog hulle klagtes voor Hom lê wanneer dit vir hulle lyk asof hulle besonderlik deur God se wraak geteister word, en, wanneer dit vir hulle lyk asof hulle glad nie verhoor word nie, roep hulle Hom nietemin nog aan. Watter doel sou dit immers gedien het om hulle klagtes aan Hom voor te lê as hulle geen troos van Hom kan verwag nie? Dit sou trouens nooit in hulle gedagtes opgekom het om Hom aan te roep as dit nie was dat hulle geglo het dat Hy vir hulle hulp toeberei het nie. Toe Christus sy dissipels se kleingelowigheid bestraf het, het hulle wel nog by Hom gekla dat dit klaarpraat is met hulle, en hulle het Hom nogtans om hulp gevra.¹⁶¹ Toe Hy hulle inderdaad vanweë hulle kleingelowigheid bestraf het, het Hy hulle tog nie uit die getal van die wat aan Hom behoort, verwerp of as ongelowiges beskou nie maar hulle aangespoor om hulle sonde van hulle af te skud.

Soos reeds ’n rukkie tevore gesê is,¹⁶² verklaar ons dus weer eens dat die wortel van die geloof nooit uit ’n godvrugtige hart geskeur kan word nie maar eerder dat dit diep in ’n gedeelte daarvan bly vassteek al sou dit skynbaar rondgeruk word en heen en weer neig. Ons sê verder dat die lig daarvan nooit so uitgeblus of so gesmoor word sonder dat dit ten minste onder die as daarvan versteek is nie. Volgens hierdie bewys word dit duidelik dat die Woord, wat onbederfbare saad is, vrug soos hyself voortbring waarvan die kiem nooit verdor of heeltemal vergaan nie. Want hoewel dit vir die heiliges uiterste stof tot wanhoop is wanneer hulle agterkom dat die hand van God volgens hulle opvatting van die oomblik op hulle verderf gerig is, verklaar Job tog dat sy hoop so ver sal gaan dat hy nie daarvan sal afsien om op God te hoop nie, selfs nie eens as hy deur Hom doodgemaak word nie.¹⁶³ Dit is ook so! Ongeloof heers nie diep binne-in godvrugtiges se hart nie maar val hulle van buite af aan. Dit verwond hulle nie dodelik met sy wapens nie maar teister hulle of doen hulle in elk geval net soveel leed aan dat hulle wonde nog genees kan word.

Soos Paulus leer, is die geloof immers vir ons ’n skild.¹⁶⁴ As dit voor die wapens van die ongeloof gehou word,¹⁶⁵ vang dit die geweld daarvan op so ’n manier op dat dit (die aanslae daarvan) heeltemal wegkeer of ten minste verbrokkel sodat dit nie tot die lewe kan deurdring nie. Wanneer ons geloof dus geskud word, is dit soos wanneer ’n soldaat wat andersins stewig op sy voete is, deur ’n geweldige spiessteek gedwing word om sy voete te versit en ’n bietjie terug te val. Wanneer ons geloof self gewond word, is dit asof sy skild as gevolg van die slag ’n kraak kry sonder om eg- 738 ter daardeur deurboor te word. Want ’n godvrugtige verstand kom altyd op so ’n wyse daaruit te voorskyn dat hy saam met Dawid kan sê: “Al gaan ek ook deur doodskaduwee, ek sal geen onheil vrees nie, want U is met my”.¹⁶⁶ Om in ’n doodskadu te loop is sekerlik verskriklik, en dit kan nie anders as dat gelowiges daarvoor terugdeins nie al sou hulle ook hoe sterk wees. Omdat hierdie gedagte egter in hulle die oorhand kry dat hulle God altyd by hulle het en dat Hy vir hulle saligheid sorg, word hulle vrees terselfdertyd deur hulle onbesorgdheid oorwin. Soos Augustinus trouens sê, maak dit nie saak watter werktuie die duiwel teen ons rig nie -, hy bly uitgewerp solank hy nie ons hart waar die geloof woon, beset nie.¹⁶⁷ As ons dan die gevolge beoordeel, ontkom gelowiges dus nie alleen ongedeerd aan elke geveg sodat hulle later nadat hulle hulle krag herwin het, weer gereed is om tot die stryd toe te tree nie, maar hulle word gevul met dit wat Johannes in sy bekende rigsnoer sê: “Dit is die oorwinning wat die wêreld oorwin, naamlik julle geloof”.¹⁶⁸ Hy sê immers nie dat die geloof net in een geveg of in ’n paar veldslae of teen ’n aanslag sal oorwin nie maar dat dit die hele wêreld sal oorwin selfs al word dit duisend maal aangeval.¹⁶⁹

21. Чтобы выдержать эти нападения, вера вооружается Словом Божьим. Когда её искушает предположение, будто Бог враждебен человеку, потому что огорчает его, она защищается уверенностью, что Он милосерд, даже когда огорчает; ибо насылаемые Им наказания проистекают более от любви, нежели от гнева. Сокрушаемая мыслью, что Бог как справедливый Судья наказывает всякое нечестие, она, как щитом, прикрывает себя уверенностью, что милость приготовлена для всякого грешника, если он обращается к Божиему милосердию. Таким образом, верующая душа даже в тяжких мучениях преодолевает в конце концов все трудности и не допускает, чтобы у неё была отнята уверенность в Божьей милости. Более того, все осаждающие её сомнения обращаются в ещё большую уверенность.

Подобный опыт мы находим у святых. Когда они видели, что на них обрушивается мщение Бога, они не переставали обращать к Нему свои воздыхания; и даже когда им казалось, что Бог не внимает их мольбам, то всё равно продолжали призывать Его. Ибо для чего бы им было жаловаться Тому, от Кого они не ожидали утешения? И что подвигло бы их на мольбу, если бы не надежда получить от Него помощь? Так и ученики, которых Иисус Христос упрекал за слабость веры, кричали, что погибают, и при этом молили Его о помощи (Мф 8:25). И в самом деле, порицая их за маловерие, Он не изгонял их из числа Своих верных, чтобы поставить в один ряд с неверующими, а побуждал избавиться от этого порока.

Ещё раз повторяем сказанное выше: корень веры никогда не может быть вырван из сердца верующего, он продолжает в нём жить, хотя порой наклоняется в разные стороны. Свет веры не может быть погашен совершенно - всегда остаётся хотя бы искорка. Наблюдая это, можно утверждать, что Слово - нетленное семя жизни - даёт подобный ему плод, ростки от которого никогда не засохнут и не погибнут. Это доказывает пример Иова, который говорит, что не перестанет надеяться на Бога, пусть даже Он убивает его (Иов 13:15). У святых никогда не было большей причины для отчаяния, чем ощущение, что над ними занесена десница Господня, дабы привести их в смятение, - как они могли подумать, исходя из реального положения вещей.

Итак, можно принять за истину, что неверие никогда не овладевает сердцами верующих изнутри, но лишь нападает на них извне и не наносит им смертельных ран, а только причиняет боль; а если и ранит, то эти раны излечимы. Св. Павел сказал, что вера - наш щит (Еф 6:16). Когда вера выставлена вперёд, чтобы противиться дьяволу, то, получая удары, она отбивает их или отводит, так что они не проникают в сердце. Нападение на веру подобно тому, как воин, сам по себе крепкий и сильный, получив неожиданный удар, вынужден отойти назад. Когда вера ранена, это напоминает щит воина, который прогнулся или треснул от сильного удара, но не пробит, ибо верующая душа всегда одерживает верх, чтобы воскликнуть вместе с Давидом: «Если я пойду и долиною смертной тени, не убоюсь зла, потому что Ты со мною» (Пс 22/23:4). Страшно ходить долиною смертной тени. И невозможно, чтобы верующие, как бы тверды они ни были, не устрашились этого. Но поскольку в их умах над всеми мыслями господствует мысль, что Бог - перед ними и что Он заботится об их спасении, то этой убеждённостью они побеждают страх. Какие бы козни и нападения ни предпринимал против нас дьявол (говорит св. Августин), пока он не займёт в нашем сердце то место, где обитает вера, он изгоняется вон (Августин. Трактат о Евангелии от Иоанна, LII, 9 (MPL, XXXV, 1772)). Судя по опыту, верующие не только выходят победителями из подобных столкновений, - ибо, собрав все силы, они готовы сражаться лучше, чем когда-либо прежде, - но в них совершается то, о чём говорит св. Иоанн в своём Первом Соборном послании: ваша вера «есть победа, победившая мир» (1 Ин 5:4). Это означает, что вера не только побеждает в одной битве или в десяти, но, подвергаясь нападениям, она всегда становится победительницей и ещё более укрепляется.

22. | Altera est timoris ac trepidationis species, ex qua tamen adeo nihil decedit fidei securitati, ut solidius inde stabiliatur. Nempe dum fideles vel exempla divinae ultionis adversus impios edita documentorum vice sibi esse cogitantes, ne iisdem flagitiis iram Dei in se provocare sibi contingat, sollicite cavent: vel quum miseriam suam secum recognoscentes, a Domino toti pendere discunt, sine quo se quolibet vento fluxos magis et evanidos esse vident. Nam Apostolus, dum propositis flagellis, quibus in Israeliticum populum olim Dominus vindicarat, terrorem Corinthiis incutit ne similibus malis seipsos obstringant [1. Cor. 10. c. 11], eo fiduciam ipsorum nihil labefactat: sed torporem carnis modo excutit, quo fides obrui magis quam confirmari solet. Nec dum a Iudaeorum casu argumentum exhortandi sumit, ut qui stat videat ne cadat [Ibidem, c. 12; Rom. 11. c. 20], nos vacillare iubet, acsi nostrae stabilitatis parum certi essemus: sed arrogantiam duntaxat et temerariam propriae virtutis praefidentiam adimit, ne depulsis Iudaeis Gentes in eorum locum receptae, ferocius insultent. || Quanquam non fideles tantum illic alloquitur, sed oratione sua hypocritas etiam comprehendit, qui externa duntaxat specie gloriabantur^c. Neque enim singulos homines admonet, sed comparatione inter Iudaeos et Gentes posita, postquam illos ostenderat iustas incredulitatis et ingratitudinis suae in eo poenas dare quod reiecti essent, has etiam hortatur ne superbiendo ac sese efferendo gratiam adoptionis nuper ad se translatam amittant. 33 Quemadmodum autem in illa Iudaeorum reiectione supererant aliqui ex ipsis qui ab adoptionis foedere minime exciderant: ita poterant aliqui ex Gentibus emergere qui sine vera fide, tantum stulta carnis confidentia inflarentur, atque ita abuterentur in suam perniciem Dei benignitate. Verum etiamsi electis ac^a fidelibus hoc dictum accipias, nihil ex eo sequetur incommodi. Aliud enim est temeritatem, quae ex carnis reliquiis interdum sanctis obrepit, reprimere ne inani confidentia lasciviat, aliud conscientiam timore percellere, ne plena securitate in Dei misericordia acquiescat.

22. Il y a une autre espece de crainte et tremblement, de laquelle tant s’en faut que la certitude de foy soit diminuée, que plustost elle en est confermée: c’est quand les fideles reputans que les exemples de la vengeance de Dieu executée sur les iniques leur doyvent estre pour enseignemens, afin de ne provoquer point l’ire de Dieu par mesmes delicts, se donnent plus soigneusement garde de mal faire; ou bien quand recognoissans leur misere ils apprennent de totalement dependre de Dieu: sans lequel ils se voyent estre plus caduques et incertains qu’une bouffée de vent. Car l’Apostre (1 Cor. 10:5 s.) en ce qu’apres avoir proposé les chastimens que Dieu avoit faits sur le peuple d’Israel, il baille une crainte aux Corinthiens de ne tomber point en mesme peché: par cela ne renverse aucunement leur fiance, mais seulement les resveille de leur paresse, laquelle plustost a coustume d’ensevelir la foy que de l’establir. Pareillement quand de la ruine des Juifs il prend occasion d’exhorter celuy qui est debout, qu’il se garde bien de choir (1 Cor. 10:11, 12; Rom. 11:20): il ne nous commande point de vaciller, comme si nous estions incertains de nostre fermeté: mais seulement il oste toute arrogance et confiance temeraire de nostre propre vertu, afin que nous qui sommes Gentils, n’insultions aux Juifs, en la place desquels nous avons esté substituez. Combien qu’il ne parle pas là seulement aux fideles, mais il s’adresse aussi bien aux hypocrites qui se glorifioyent en l’apparence exterieure. Car il n’admonneste point un chacun en particulier, mais ayant fait comparaison entre les Juifs et les Gentils, et ayant monstré que la rejection des Juifs estoit une juste punition de leur infidelité et ingratitude, il exhorte semblablement les Gentils de ne se point enorgueillir, n’eslever, de peur de perdre la grace d’adoption laquelle ils avoyent nouvellement receue. Or tout ainsi qu’apres la rejection generale des Juifs il en restoit neantmoins quelques uns d’entre eux, lesquels n’estoyent point decheuz de l’alliance de Dieu, ainsi il y en pouvoit avoir-aucuns des Gentils, lesquels estans desnuez de vraye foy, se fussent enflez d’une vaine outrecuidance de la chair: et ainsi eussent abusé de la bonté de Dieu en leur ruine. Toutesfois encores que le dire de sainct Paul soit pris comme s’il s’adressoit aux fideles, il n’y a nul inconvenient quant à nostre propos. Car c’est autre chose de reprouver la temerité de laquelle les saincts sont quelque fois solicitez selon la chair, afin de leur monstrer qu’ils ne se doyvent egayer en une folle presomption: et autre chose d’estonner la conscience, tellement qu’elle ne se repose point du tout et avec une pleine seureté, en la misericorde de Dieu.

22. There is another species of fear and trembling, by 512 which, nevertheless, the assurance of faith is so far from being impaired, that it is more firmly established. That is, when believers, considering the examples of the Divine vengeance against the impious as lessons given to them, are solicitously cautious not to provoke the wrath of God against themselves by the same crimes; or when, feeling their own misery, they learn to place all their dependence on the Lord, without whom they perceive themselves to be more inconstant and transient than the wind. For when the apostle, by a representation of the punishments which the Lord formerly inflicted on the Israelitish nation, alarms the fears of the Corinthians, lest they should involve themselves in the same calamities,¹⁵⁰⁹ he in no respect weakens their confidence, but shakes off the indolence of the flesh, by which faith is rather impaired than confirmed. Nor when, from the fall of the Jews, he takes an occasion to exhort him that standeth to beware lest he fall,¹⁵¹⁰ does he direct us to waver, as though we were uncertain of our stability; but only forbids all arrogance and presumptuous, overweening confidence in our own strength, that the Gentiles may not proudly insult over the expelled Jews, into whose place they have been received.¹⁵¹¹ In that passage, however, he not only addresses believers, but in his discourse also includes hypocrites, who gloried merely in external appearance. For he admonishes not men individually, but instituting a comparison between the Jews and the Gentiles, after having shown that the rejection of the former was a righteous punishment for their unbelief and ingratitude, he exhorts the latter not to lose, by pride and haughtiness, the grace of adoption recently transferred to them. But as, in the general rejection of the Jews, there remained some of them who fell not from the covenant of adoption, so among the Gentiles there might possibly arise some, who, destitute of true faith, would only be inflated with foolish and carnal confidence, and thus abuse the goodness of God to their own ruin. But though you should understand this to be spoken to the elect and believers, no inconvenience would result from it. For it is one thing to repress the temerity, which from remaining carnality sometimes discovers itself in the saints, that it may not produce vain confidence; and another to strike the conscience with fear, that it may not rely with full security on the mercy of God.

22. Another species of fear, arising from a consideration of the judgment of God against the wicked. This also faith overcomes. Examples of this description, placed before the eyes of believers, repress presumption, and fix their faith in God.

There is another species of fear and trembling, which, so far from impairing the security of faith, tends rather to establish it; namely, when believers, reflecting that the examples of the divine vengeance on the ungodly are a kind of beacons warning them not to provoke the wrath of God by similar wickedness keep anxious watch, or, taking a view of their own inherent wretchedness, learn their entire dependence on God, without whom they feel themselves to be fleeting and evanescent as the wind. For when the Apostle sets before the Corinthians the scourges which the Lord in ancient times inflicted on the people of Israel, that they might be afraid of subjecting themselves to similar calamities, he does not in any degree destroy the ground of their confidence; he only shakes off their carnal torpor which suppresses faith, but does not strengthen it. Nor when he takes occasion from the case of the Israelites to exhort, “Let him that thinketh he standeth take heed lest he fall,” (1 Cor. 10:12), 489he does not bid us waver, as if we had no security for our steadfastness: he only removes arrogance and rash confidence in our strength, telling the Gentiles not to presume because the Jews had been cast off, and they had been admitted to their place (Rom. 11:20). In that passage, indeed, he is not addressing believers only, but also comprehends hypocrites, who gloried merely in external appearance; nor is he addressing individuals, but contrasting the Jews and Gentiles, he first shows that the rejection of the former was a just punishment of their ingratitude and unbelief, and then exhorts the latter to beware lest pride and presumption deprive them of the grace of adoption which had lately been transferred to them. For as in that rejection of the Jews there still remained some who were not excluded from the covenant of adoptions so there might be some among the Gentiles who, possessing no true faith, were only puffed up with vain carnal confidence, and so abused the goodness of God to their own destruction. But though you should hold that the words were addressed to elect believers, no inconsistency will follow. It is one thing, in order to prevent believers from indulging vain confidence, to repress the temerity which, from the remains of the flesh, sometimes gains upon them, and it is another thing to strike terror into their consciences, and prevent them from feeling secure in the mercy of God.

22. Er is nog een andere gestalte van vrees en beving, welke echter zo weinig afbreuk doet aan de gerustheid des geloofs, dat het daardoor zelfs steviger bevestigd wordt. Namelijk wanneer de gelovigen, bedenkend, dat de voorbeelden van Gods wraak, betoond tegenover de goddelozen, voor hen zijn als waarschuwingen, zich er zorgvuldig voor hoeden, dat ze niet door dezelfde misdrijven zich Gods toorn op de hals halen; of wanneer ze, hun eigen ellende bij zichzelf overwegend, leren geheel en al van God afhankelijk te zijn, zonder wie ze zien, dat ze vluchtiger en vergankelijker zijn dan enige wind. Want wanneer de apostel (1 Cor. 10:5 e.v.) de Corinthiërs vrees inboezemt door hun de geselingen voor ogen te stellen, met welke de Here het Israëlitische volk oudtijds gestraft had, opdat ze zichzelf niet in gelijke rampen zouden brengen, dan brengt hij daardoor hun vertrouwen niet aan het wankelen, maar drijft slechts de traagheid des vleses uit, waardoor het geloof meer bedolven dan versterkt pleegt te worden. En wanneer hij aan de val der Joden reden ontleent om te vermanen, dat wie staat, toezie, dat hij niet valle (1 Cor. 10:12; Rom.11:20) dan beveelt hij ons niet te weifelen, alsof wij van onze standvastigheid te weinig zeker waren; maar hij neemt alleen de aanmatiging en het roekeloos vertrouwen op eigen kracht weg, opdat niet de heidenen, die na de verdrijving der Joden, in hun plaats zijn aangenomen, al te overmoedig zouden zijn. Trouwens niet slechts de gelovigen spreekt hij daar aan, maar in zijn woorden sluit hij ook de huichelaars in, die slechts op uiterlijke schijn roemden. Want hij vermaant niet de mensen afzonderlijk, maar nadat hij een vergelijking gemaakt heeft tussen de Joden en de heidenen, en aangetoond heeft, dat de Joden de rechtmatige straf voor hun ongelovigheid en ondankbaarheid daarin ontvangen hadden, dat ze verworpen waren, vermaant hij de heidenen, dat ze niet door zich te verhovaardigen en te verheffen de genade van de aanneming tot kinderen, die kort te voren op hen overgebracht was, zouden verliezen. En evenals er in die verwerping der Joden sommigen van hen over waren, die allerminst van het verbond der aanneming afgevallen waren, zo konden sommigen uit de heidenen voortkomen, die zonder waar geloof, slechts opgeblazen werden door een dwaas vertrouwen des vleses, en zo Gods goedertierenheid misbruikten tot hun eigen verderf. Maar ook indien men aanneemt, dat dit gezegd is tot de uitverkorenen en gelovigen, zal daaruit geen ongemak volgen. Want het is iets anders of men de roekeloosheid, die uit de overblijfselen des vleses soms komt over de heiligen, bedwingt, opdat ze niet in ijdel vertrouwen overmoedig zij; dan wel of men de consciëntie door vrees doet ontstellen, opdat ze niet met volle verzekerdheid zou rusten in Gods barmhartigheid.

22. 359Rechte Furcht

Es gibt noch eine andere Art von Furcht und Erzittern, die freilich der Gewißheit des Glaubens keinen Abbruch tut, sie vielmehr stärker und fester macht. Wenn (z.B.) die Gläubigen die Beispiele göttlicher Vergeltung an den Gottlosen als Winke Gottes an sie selber betrachten, so werden sie sich sorgsam hüten, Gottes Zorn nicht mit den gleichen Lastern über sich zu bringen. Oder sie werden, wenn sie ihr eigenes Elend bei sich betrachten, immer mehr lernen, ganz an dem Herrn zu hängen, ohne den sie sich flüchtiger und eitler wissen, als irgendein Windhauch. So hält der Apostel den Korinthern die Strafen vor, mit denen einst der Herr dem Volke Israel vergalt, und jagt ihnen damit Schrecken ein, damit sie sich nicht in die gleichen Bosheiten verstricken (1. Kor. 10,11). Damit erschüttert er nun nicht etwa ihre Glaubenszuversicht, sondern treibt allein die Trägheit ihres Fleisches aus, die ja den Glauben eher zu zerstören, als zu festigen pflegt! Wenn er den Fall der Juden zum Anlaß nimmt, zu mahnen: „Wer sich läßt dünken, daß er stehe, der mag wohl zusehen, daß er nicht falle!“ (1. Kor. 10,12; Röm. 11,20), so gibt er uns damit nicht auf, zu wanken und zu schwanken, als ob wir unserer Standfestigkeit zu wenig sicher wären, sondern er nimmt bloß die Hoffart und das vermessene Vertrauen auf die eigene Kraft fort, damit sich nicht die Heiden, die nach der Verstoßung der Juden an ihrer Statt angenommen sind, allzu übermütig rühmen! Allerdings redet er an dieser Stelle nicht bloß die Gläubigen an, sondern begreift in seine Rede auch die Heuchler ein, die sich bloß eines äußeren Scheins rühmten. Auch gilt ja seine Ermahnung nicht einzelnen Menschen, sondern er vergleicht die Juden mit den Heiden; er zeigt zunächst, wie die Juden in ihrer Verwerfung die gerechte Strafe für ihren Unglauben und ihre Undankbarkeit empfangen, und dann ermahnt er die Heiden, sie sollten nicht in Hochmut und Aufgeblasenheit die Gnade der Kindschaft verlieren, die ihnen gerade verliehen war. Wie aber in jener Verstoßung der Juden einige von ihnen übriggeblieben waren, die aus dem Bunde der Kindschaft keineswegs herausgefallen waren, so konnten ja auch auf der anderen Seite unter den Heiden Leute auftreten, die sich, ohne wahren Glauben, allein aus törichtem Selbstvertrauen des Fleisches aufblähten und so zu ihrem Schaden Gottes Güte mißbrauchten. Aber auch wenn man diese Stelle einzig an die Auserwählten und Gläubigen gerichtet denkt, so ergibt sich aus ihr doch nichts Ungereimtes. Denn es ist etwas anderes, ob der Apostel die Vermessenheit, die aus den Überbleibseln des Fleisches heraus auch den Gläubigen zuweilen noch zu schaffen macht, zurückdrängt, damit sie sich nicht in sinnlosem Selbstvertrauen gehen läßt, oder ob er das Gewissen mit Furcht erschüttert, so daß es nicht mit voller Sicherheit in Gottes Barmherzigkeit zu ruhen vermag!

22. Geloof sluit egter ook vrees en bewing in

Daar is egter ’n tweede soort vrees en bewing¹⁷⁰ waardeur die geloof tog niks van sy gerusstelling afstaan nie maar nog vaster gegrond word. Wanneer gelowiges naamlik daaroor nadink dat die voorbeelde van God se wraak teen die goddelose as bewyse vir hulle dien, tref hulle noukeurig voorsorg daarvoor dat hulle nie as gevolg van dieselfde oortreding tot God se toorn aanleiding gee nie. Of wanneer hulle hulle eie ellende herken, leer hulle om volkome van die Here afhanklik te wees wanneer hulle kan sien dat hulle sonder Hom in die geringste windjie wankel en verdwyn. Want wanneer die apostel die slae waarmee die Here Hom eenmaal op die Israeliete gewreek het, aan die Korintiërs voorhou, boesem hy die vrees by hulle in dat hulle hulleself nie in soortgelyke euwels moet verstrengel nie.¹⁷¹ Daarmee laat hy hulle vertroue egter nie wankel nie, maar hy skud die traagheid van hulle 739 vlees af omdat geloof gewoonlik daardeur oorstelp eerder as versterk word.

Wanneer hy uit die val van die Jode gronde vir die vermaning put dat iemand wat staan, moet toesien dat hy nie val nie,¹⁷² vermaan hy hulle om nie te wankel asof hulle weinig sekerheid van hulle standvastigheid het nie. Hy neem egter slegs hulle verwaandheid en onbesonne vertroue op eie krag van hulle af weg met die doel dat die heidene wat na die verwerping van die Jode in hulle plek aangeneem is, nie te oordadig daaroor moet jubel nie. Tog praat hy daar nie slegs met gelowiges nie, maar hy sluit ook veinsers in sy gesprek in, omdat hulle net op uitwendige skyn geroem het. Want hy vermaan nie elke mens afsonderlik nie, maar hy vergelyk die Jode en die heidene met mekaar, nadat hy aangetoon het dat die Jode regverdig gestraf word vir hulle ongeloof en ondankbaarheid daarin dat hulle verwerp is. Hy spoor die heidene egter aan om nie die genade van hulle aanneming wat nog maar so pas op hulle oorgedra is, deur hoogmoed en selfverheffing verlore te laat gaan nie.

Soos daar egter in die verwerping van die Jode nog party oor was wat nievan die verbond van hulle aanneming afvallig geword het nie, so kon daar onder die heidene ook sommige mense gewees het wat sonder ware geloof was en in hulle dwaasheid slegs op hulle vlees vertrou het en daarom hooghartig was en daardeur die goedertierenheid van God tot hulle eie verderf misbruik het. Maar selfs as ’n mens aanvaar dat hy hierdie woorde vir uitverkorenes en gelowiges gesê het, sal dit nog geen las oplewer nie. Want dit is een ding om die onbesonnenheid wat soms nog uit die reste van hulle vlees by heiliges insluip, te onderdruk om te verhoed dat dit sy ydele selfvertroue laat botvier. Maar dit is iets heeltemal anders om ’n gewete met vrees plat te slaan dat dit in voile geborgdheid in God se barmhartigheid gerusstelling kan vind.

22. Есть и другой вид страха и тревоги, от которого вера не ослабевает, а, скорее, укрепляется, - когда верующие, понимая, что примеры мщения Бога нечестивцам должны служить им для научения, дабы они не навлекали на себя Божий гнев теми же самыми преступлениями, тщательнее остерегаются делать зло. Или же когда они, видя своё жалкое состояние, научаются полностью зависеть от Бога и сознают, что без Него они не менее зыбки и преходящи, чем дуновение ветра. Так, апостол, напомнив о наказаниях, которым Бог подверг израильский народ, внушает коринфянам страх впасть в те же самые грехи (1 Кор 10:11). Но этим он отнюдь не отнимает у них желание полагаться на Бога, а пробуждает их от сна души, умерщвляющего веру.

Соответственно, когда апостол говорит о гибели Израиля, дабы побудить того, кто устоял, держаться верою (Рим 11:20), он не подталкивает нас к колебаниям, как если бы мы не были уверены в нашей стойкости, а лишь отрицает всякую гордыню и чрезмерную веру в свои силы, чтобы мы, язычники, не оскорбляли иудеев, место которых мы заняли. Здесь апостол обращается не только к верующим, но и к лицемерам, хвалящимся внешними проявлениями веры. Он не увещевает каждого в отдельности, а, сопоставив иудеев и язычников и показав, что иудеи были отвергнуты в наказание за их неверие и неблагодарность, призывает язычников не гордиться и не превозноситься из страха потерять только что полученную благодать усыновления. Ибо и после общего отвержения иудеев среди них остались некоторые, кто не отпал от союза с Богом, так же как среди язычников есть такие, кто лишён подлинной веры, пыжится от самомнения, внушённого плотью, и злоупотребляет Божьей добротой себе на погибель. Но даже если допустить, что слова св. Павла обращены к верующим, то и тогда не возникнет противоречия со сказанным мною: одно дело осуждать дерзость, которую порой допускают святые, поступая по плоти, с целью показать им, что они не должны попадаться в сети безумного самомнения, и совсем другое дело - устрашать совесть, чтобы она не успокаивалась в полной уверенности в Божьей милости.

23. | Deinde ubi docet, ut cum timore et tremore operemur salutem nostram [Philip. 2. b. 12], non aliud exigit nisi ut in Domini virtutem, cum multa nostri deiectione, suspicere assuescamus. Enimvero nihil tam nos ad fiduciam certitudinemque animi^b in Dominum reiiciendam expergefacit quam nostri diffidentia, et concepta ex conscientia nostrae calamitatis anxietas.^c In quem sensum accipiendum est quod est apud Prophetam, In multitudine bonitatis tuae ingrediar templum tuum: adorabo in timore [Psal. 5. b. 8]. Ubi decenter fidei audaciam, quae Dei misericordiae innititur, cum religioso timore coniungit, quo nos affici necesse est quoties in conspectum divinae maiestatis prodeuntes, ex eius splendore, quanta sit nostra obscoenitas, intelligimus. Vere etiam Solomo, dum beatum hominem pronuntiat qui terret assidue cor suum: quoniam induratione in malum corruitur [Prov. 28. b. 14]. At terrorem intelligit qui nos cautiores reddat, non autem quo afflicti concidamus: dum scilicet animus in se confusus, in Deo se recolligit: in illo erigitur, apud seipsum deiectus: diffisus sibi, illius fiducia respirat.^d Proinde nihil obstat quin simul et terreantur fideles, et securissima consolatione potiantur: prout nunc in suam vanitatem oculos convertunt, nunc in Dei veritatem animi cogitationem referunt. || Quomodo (dicet quispiam) in eodem animo sedem habebunt pavor et fides? Nempe sicuti ex opposito torpor et anxietas. Nam quum impii indolentiam sibi accersant, nequis timor Dei eos sollicitet, urget tamen eos Dei iudicium ne assequantur quod appetunt. Ita nihil impedit quominus suos exerceat Deus ad humilitatem, ut fortiter militando, sub fraeno modestiae se cohibeant. Atque hoc fuisse Apostoli consilium liquet ex contextu, ubi metus et tremoris 34 causam assignat Dei beneplacitum, quo dat suis et bene velle et strenue prosequi.¹ In hunc sensum accipere convenit illud Prophetae, Pavebunt filii Israel ad Deum et ad bonitatem eius [Oseae 3. b. 5]: quia non solum pietas reverentiam Dei gignit, sed ipsa dulcedo et suavitas gratiae hominem in seipso deiectum timore simul et admiratione imbuit ut a Deo pendeat, seque humiliter subiiciat eius potentiae.

23. Pareillement quand il enseigne que nous travaillons pour nostre salut avec crainte et tremblement (Phil. 2:12), il ne demande autre chose, sinon que nous accoustumions de nous arrester à la vertu du Seigneur, en grande dejection de nous mesme. Or est-il ainsi, que rien ne nous peut tant esmouvoir à reposer la certitude et fiance de nostre foy en Dieu, que la defiance de nous-mesmes, et la destresse que nous avons apres avoir recogneu nostre calamité. Et en ce sens il faut prendre ce qui est dit par le Prophete, J’entreray en ton Temple en la multitude de ta bonté, et y adoreray en crainte (Ps. 5:8): où il conjoint fort proprement la hardiesse de foy, qui s’appuye sur la misericorde de Dieu, avec la crainte et saincte tremeur, de laquelle il est necessaire que nous soyons touchez, quand en comparoissant devant la majesté de Dieu, par la clarté d’icelle nous entendons quelles sont nos ordures. Pourtant Salomon dit bien vray, que bien-heureux est l’homme qui assiduellement fait craindre son cœur (Prov. 28:14): d’autant que par endurcissement on tombe en ruine. Mais il entend une crainte laquelle nous rende plus soigneux et prudens: non pas qui nous afflige jusques à desespoir; assavoir quand nostre courage estant en soy confus, se reconforte en Dieu: estant abbatu en soy, se redresse en iceluy: se defiant de soy, consiste en l’esperance qu’il a en luy. Pourtant il n’y a nul empeschement que les fideles ne sentent crainte et tremblement, et ensemble jouissent de consolation qui les asseure: entant que d’une part ils considerent leur vanité, de l’autre ils regardent la verité de Dieu. Quelcun demandera comment frayeur et foy peuvent habiter en une mesme ame: Je respon, Tout ainsi qu’à l’opposite, solicitude et nonchalance se trouveront souvent conjointes. Car combien que les meschans se munissent tant qu’ils peuvent de stupidité, pour n’estre solicitez d’aucune crainte de Dieu, toutesfois le jugement de Dieu les persecute, en sorte qu’ils ne peuvent venir à ce qu’ils cherchent. Il n’y a donc nul inconvenient, que Dieu instruise les siens à humilité, les poignant de beaucoup de craintes, à ce qu’en bataillant vertueusement ils soyent toutesfois retenus en modestie, comme d’une bride. Il appert aussi par le fil du texte, que telle a esté l’intention de l’Apostre: quand il assigne la cause de telle crainte et tremblement, c’est que Dieu nous donne de sa pure grace et le vouloir et le parfaire. Et à ce sens se rapporte le dire du Prophete, que les enfans d’Israel craindront à cause de Dieu et de sa bonté (Osée 3:5). Car non seulement la pieté engendre reverence de Dieu, mais la douceur de sa grace, quelque souefve qu’elle soit, apprend les hommes de s’esmerveiller avec crainte, à ce qu’ils dependent du tout de Dieu, s’abaissans sous sa puissance.

23. Moreover, when he teaches us to “work out our own salvation with fear and trembling,”¹⁵¹² he only requires us to accustom ourselves, with great self-humiliation, to look up to the power of the Lord. For nothing arouses us to repose all confidence and assurance of mind on the Lord, so much as diffidence 513 of ourselves, and anxiety arising from a consciousness of our own misery. In which sense, we must understand this declaration of the Psalmist, “I will come into thy house in the multitude of thy mercy, and in thy fear will I worship.”¹⁵¹³ Whence he beautifully connects the confidence of faith, which relies on the mercy of God, with that religious fear by which we ought to be affected, whenever we come into the presence of the Divine Majesty, and from its splendour, discover our extreme impurity. Solomon also truly pronounces, “Happy is the man who feareth alway; but he that hardeneth his heart shall fall into mischief.”¹⁵¹⁴ But he intends that fear which will render us more cautious, not such as would afflict and ruin us, such as, when the mind, confounded in itself, recovers itself in God; dejected in itself, finds consolation in him; and despairing of itself, revives with confidence in him. Wherefore nothing prevents believers from being distressed with fear, and at the same time enjoying the most serene consolation; as they now turn their eyes towards their own vanity, and now direct the attention of their mind to the truth of God. How can fear and faith, it will be asked, both reside in the same mind? Just as, on the contrary, insensibility and anxiety. For though the impious endeavour to acquire a habit of insensibility, that they may not be disquieted by the fear of God, the judgment of God follows them so closely, that they cannot attain the object of their desires. So nothing prevents God from training his people to humility, that in their valiant warfare they may restrain themselves within the bounds of modesty. And that this was the design of the apostle appears from the context, where, as the cause of fear and trembling, he assigns the good pleasure of God, by which he gives to his people both rightly to will, and strenuously to perform. In the same sense we should understand this prediction: “The children of Israel shall fear the Lord and his goodness;”¹⁵¹⁵ for not only piety produces a reverence of God, but also the sweetness of grace fills a man that is dejected in himself, with fear and admiration; causing him to depend upon God, and humbly submit himself to his power.

23. Nothing contrary to this in the exhortation of the Apostle to work out our salvation with fear and trembling. Fear and faith mutually connected. Confirmation from the words of a Prophet.

Then, when he bids us work out our salvation with fear and trembling, all he requires is, that we accustom ourselves to think very meanly of our own strength, and confide in the strength of the Lord. For nothing stimulates us so strongly to place all our confidence and assurance on the Lord as self diffidence, and the anxiety produced by a consciousness of our calamitous condition. In this sense are we to understand the words of the Psalmist: “I will come into thy house in the multitude of thy mercy: and in thy fear will I worship toward thy holy temples” (Ps. 5:7). Here he appropriately unites confident faith leaning on the divine mercy with religious fear, which of necessity we must feel whenever coming into the presence of the divine majesty we are made aware by its splendor of the extent of our own impurity. Truly also does Solomon declare: “Happy is the man that feareth alway; but he that hardeneth his heart falleth into mischief,” (Prov. 28:14).The fear he speaks of is that which renders us more cautious, not that which produces despondency, the fear which is felt when the mind confounded in itself resumes its equanimity in God, downcast in itself, takes courage in God, distrusting itself, breathes confidence in God. Hence there is nothing inconsistent in believers being afraid, and at the same time possessing secure consolation as they alternately behold their own vanity, and direct their thoughts to the truth of God. How, it will be asked, can fear and faith dwell in the same mind? Just in the same way as sluggishness and anxiety can so dwell. The ungodly court a state of lethargy that the fear of God may not annoy them; and yet the 490judgment of God so urges that they cannot gain their desire. In the same way God can train his people to humility, and curb them by the bridle of modesty, while yet fighting bravely. And it is plain, from the context, that this was the Apostle’s meaning, since he states, as the ground of fear and trembling, that it is God who worketh in us to will and to do of his good pleasure. In the same sense must we understand the words of the Prophet, “The children of Israel” “shall fear the Lord and his goodness in the latter days,” (Hos. 3:5). For not only does piety beget reverence to God, but the sweet attractiveness of grace inspires a man, though desponding of himself, at once with fear and admiration, making him feel his dependence on God, and submit humbly to his power.

23. Vervolgens, wanneer hij leert (Filip. 2:12) dat wij met vrees en beving onze zaligheid zullen bewerken, eist hij niets anders dan dat wij er ons aan gewennen, met grote verwerping van onszelf, op te zien tot Gods kracht. Immers niets wekt ons zozeer op om ons vertrouwen en de zekerheid des gemoeds op de Here te werpen, als wantrouwen jegens ons zelf en benauwdheid, die ontstaat uit het bewustzijn van onze ellende. In die zin moet opgevat worden, wat men leest bij de profeet (Ps. 5:8) "In de grootheid uwer goedheid zal ik uw tempel binnengaan: ik zal aanbidden in vrees." Waar hij op passende wijze de vrijmoedigheid, die steunt op Gods barmhartigheid, verbindt met de schroomvallige vrees, die ons moet bevangen telkens wanneer wij, komende voor het aanschijn van Gods majesteit, uit haar glans leren inzien, hoe groot onze onreinheid is. Waarheid spreekt ook Salomo (Spr. 28:14) wanneer hij de mens gelukzalig noemt, die voortdurend zijn hart bevreesd maakt, aangezien hij door verharding in het ongeluk stort. Maar hij verstaat daaronder een vrees, die ons voorzichtiger maakt, en niet een waardoor we bezwijken, wanneer ze ons aantast, namelijk wanneer de geest, verward in zichzelf, in God zich weer herstelt, bij zichzelf terneergeslagen, in Hem weer opgericht wordt, wantrouwend aan zichzelf, door vertrouwen op Hem herademt. Daarom staat niets in de weg, dat de gelovigen tegelijkertijd verschrikt worden en een zeer onbekommerde vertroosting ontvangen, alnaargelang ze nu eens de ogen wenden op hun eigen ijdelheid, dan weer de gedachten huns geestes richten op de waarheid Gods. Hoe, zo zal men zeggen, zullen de vrees en het geloof in dezelfde geest hun zetel hebben? Wel, evenals daartegenover de onverschilligheid en de angst. Want wanneer de goddelozen zichzelf brengen in een toestand van ongevoeligheid, opdat de vrees Gods hen niet zou kwellen, dan benauwt hen toch Gods oordeel, zodat ze niet verkrijgen, wat ze begeren. Zo verhindert niets, dat God de zijnen oefent tot nederigheid, opdat ze, dapper strijdend, zich houden onder de teugel van ingetogenheid. En dat dit de bedoeling van de apostel geweest is, blijkt uit het tekstverband, waar hij als oorzaak van de vrees en beving aanwijst Gods welbehagen, waardoor Hij de zijnen geeft het goede te willen en naarstig te volgen. In deze zin moet men ook nemen het woord van de profeet (Hos. 3:5) "De kinderen Israëls zullen vrezende komen tot de Here en tot zijn goedheid." Want niet alleen de vroomheid brengt eerbied tot God voort, maar ook de zoetheid en liefelijkheid der genade schenkt de mens, die in zichzelf ternedergeworpen is, tegelijkertijd vrees en bewondering, opdat hij God aanhange en zichzelf nederig onderwerpe aan zijn macht.

23. "Furcht und Zittern"

Wenn Paulus dann weiterhin lehrt: „Schaffet eure Seligkeit mit Furcht und Zittern“ (Phil. 2,12), so fordert er damit nichts anderes, als daß wir uns daran gewöhnen, uns selbst tief zu demütigen und allein auf die Kraft des Herrn zu schauen. Denn nichts kann uns so sehr dazu treiben, das Vertrauen und die Gewißheit unseres Herzens auf den Herrn zu werfen, als das Mißtrauen gegen uns selber und die Angst, die aus dem Bewußtsein unserer Not in uns aufkommt. In diesem Sinne müssen wir auch das Wort des Propheten verstehen: „Ich will aber in dein Haus gehen auf deine große Güte und anbeten ... in deiner Furcht“ (Ps. 5,8). Da verbindet der Prophet sehr fein die kühne Freudigkeit des Glaubens, die sich auf Gottes Erbarmen stützt, mit der scheuen Furcht (religioso timore), die uns jedesmal notwendig ankommt, wenn wir vor das Angesicht der göttlichen Majestät treten und an ihrem Glanze erkennen, wie groß unsere Unreinigkeit ist. So sagt auch Salomo mit Recht: „Wohl dem, der sich allewege fürchtet; wer aber sein Herz verhärtet, wird ins Unglück fallen“ (Spr. 28,14). Er meint hier aber die Furcht, die uns vorsichtiger macht, nicht eine solche, die uns durch ihren Angriff niederschlägt. Hier ist es nämlich so: der in sich selbst verwirrte Geist sammelt sich in Gott; in ihm wird er aufgerichtet, während er in sich selber daniederliegt; er ist ohne Vertrauen zu sich 360 selber, aber im Vertrauen zu ihm atmet er wieder auf! So geht es durchaus zusammen, daß die Gläubigen Furcht haben und doch zugleich den sichersten Trost erlangen, je nachdem sie ihren Blick auf ihr eigenes eitles Wesen richten oder alles Sinnen ihres Herzens auf Gottes Wahrheit lenken. Nun wird vielleicht jemand fragen: wie sollen denn in dem gleichen Herzen Furcht und Glaube ihre Wohnstatt haben? Ich antworte: Genau so, wie auf der anderen Seite doch auch faule Sicherheit und Angst miteinander darin wohnen! Die Gottlosen möchten sich nämlich gern gänzlich verhärten, damit sie keine Furcht Gottes mehr quälte; aber Gottes Gericht drängt sie doch, so daß sie nicht erreichen, was sie erstreben. So steht nichts dagegen, daß Gott die Seinen in der Demut übt, damit sie sich in tapferem Kampfe im Zaum der Bescheidenheit halten. Dies ist nun, wie sich aus dem Zusammenhang ergibt, die Absicht des Apostels gewesen: für „Furcht und Zittern“ gibt er als Grund das Wohlgefallen Gottes an, der den Seinen verleiht, daß sie recht wollen und fleißig vollbringen (Phil. 2,12.13). In diesem Sinne muß man auch das Wort des Propheten verstehen: „Die Kinder Israel ... werden mit Zittern zu dem Herrn und seiner Gnade kommen ...“ (Hos. 3,5); es ist ja nicht allein die Frömmigkeit, die die Ehrfurcht vor Gott erzeugt, sondern die Köstlichkeit und Süße der Gnade selbst erfüllt den Menschen, der in sich selbst gedemütigt ist, mit Furcht und zugleich mit Bewunderung, so daß er Gott anhängt und sich demütig seiner Macht unterwirft.

23. "Werk julle eie heil met vrees en bewing” - Fil 2:12

Wanneer hy daarna leer dat ons ons saligheid met vrees en bewing moet uitwerk,¹⁷³ eis hy net dat ons die gewoonte moet aankweek om met groot verslaenheid na die krag van die Here op te sien. Want niks kan ons inderdaad so opwek om ons vertroue en sekerheid van gees op die Here te werp as wantroue in onsself en benoudheid wat uit die bewussyn van eie ellende spruit nie. Ons moet dit wat ons by die profeet lees, in hierdie sin opneem: “In die menigvuldigheid van u goedertierenheid sal ek in u 740 huis ingaan; ek sal U in vrees aanbid”.¹⁷⁴ Soos dit pas, verbind hy daar die vrymoedigheid van die geloof wat op die barmhartigheid van God steun, met die heilige vrees waardeur ons elke keer ontroer moet word wanneer ons in die gesig van sy Goddelike majesteit verskyn. Uit die glans daarvan kan ons verstaan hoe groot ons onreinheid is.

Salomo se verklaring is ook waar wanneer hy sê dat dié mens geluksalig is wat gedurig sy hart vrees, want deur sy hart te verhard verval hy in onheil.¹⁷⁵ Maar onder vrees verstaan hy die skrik wat ons versigtiger maak, en nie die soort skrik waardeur ons verslae in duie stort nie. Dit is naamlik wanneer ons gemoed in homself verward is en hy homself weer in God herstel; wanneer hy in homself verslae is, en in God weer opgerig word; wanneer hy in homself geen vertroue meer het nie, en weer in die vertroue op Hom tot rus kom. Daarom verhinder niks gelowiges om tegelyk te vrees en die gerusstellendste troos te hê nie namate hulle nou hulle oë op eie ydelheid slaan en dan weer aan God se waarheid dink.

Nou sal iemand vra: “Hoe kan vrees en geloof in dieselfde gemoed aanwesig wees?” Ja, dit kan - net soos traagheid en kommer. Want wanneer die goddelose vir hulleself onverskilligheid byhaal sodat die vrees vir God hulle nie kan ontroer nie, dryf die oordeel van God hulle tog sodat hulle nie kry wat hulle begeer nie. So verhinder niks God om die wat aan Hom behoort, te oefen om nederig te wees sodat hulle moedig kan stry en hulleself met die teuels van beskeidenheid kan beheer nie. Uit die samehang blyk dit ook duidelik dat dit die apostel se doel was toe hy die welbehae van God waarvolgens Hy aan die wat aanHom behoort die gawe gee om die goeie te wil en dit in alle erns na te jaag, as oorsaak van hulle vrees en bewing aangegee het.¹⁷⁶ In hierdie sin moet ons die verklaring van die profeet opneem wanneer hy sê: “Die kinders van Israel sal bewe voor God en sy goedheid”.¹⁷⁷ Godsvrug bring immers nie alleen eerbied vir God voort nie, maar juis in sy verslaenheid deurtrek die lieflikheid en aangenaamheid van sy genade die mens terselfdertyd met vrees en bewondering sodat hy God aanhang en homself nederig aan sy mag onderwerp.

23. Когда апостол учит, чтобы мы трудились для своего спасения со страхом и трепетом (Флп 2:12), он требует как раз того, чтобы мы привыкли доверяться Господу, отвергнувшись самих себя. Ибо ничто не может так подвигнуть нас полагать опору и надежду нашей веры в Боге, как недоверие к самим себе и растерянность, происходящая от сознания нашего бедственного положения. В этом смысле следует понимать и слова пророка: «По множеству милости Твоей войду в дом Твой, поклонюсь святому храму Твоему в страхе Твоём» (Пс 5:8), - в которых дерзновение веры, вдохновляющееся милостью Бога, неразрывно соединено со страхом и святым трепетом. Мы должны испытывать эти чувства, представая перед Богом в Его величии, сияние которого обличает всю нашу нечистоту. Поэтому хорошо сказал Соломон, что блажен человек, который постоянно заставляет своё сердце бояться, а кто ожесточается, тот попадает в беду (Прит 28:14). Здесь речь идёт о таком страхе, который делает нас более осторожными и осмотрительными, а не о таком, который повергает в отчаяние. Наше мужество, слабеющее само по себе, получает силы в Боге; поверженное - оно возрождается в Нём; потерявшее доверие к себе - полагает в Нём надежду. Поэтому нет никакого противоречия в том, что верующие испытывают страх и трепет и одновременно получают утешение, убеждаясь в тщете своих усилий и взирая на Божественную истину.

Кто-нибудь спросит: как страх и вера могут уживаться в одной душе? Я отвечаю: точно так же, как в противоположном случае часто уживаются беспокойство и небрежение. Ибо хотя дурные люди вооружаются, насколько возможно, глупостью, чтобы их не потревожил страх Божий, Божий суд всё-таки преследует их, так что они не могут достичь того, к чему стремятся. Поэтому нет ничего несообразного в том, что Бог учит Своих верных смирению, поражая их всевозможными страхами, чтобы, стойко сражаясь с ними, верные оставались скромными и сдержанными, как бы в узде. Из дальнейших слов апостола, где он раскрывает причину страха и трепета, становится ясным поучение, которое он намеревается нам преподать: Бог из одной милости даёт нам и желание, и способность совершенствоваться. То же самое имел в виду пророк, сказавший, что сыны Израилевы боятся Господа и его доброты (Ос 3:5). Ибо не только благочестие порождает почтение к Богу, но даже сладость его милости, как бы восхитительна она ни была, учит людей восхищаться со страхом, дабы они во всём зависели от Бога, склоняясь перед Его могуществом.

24. | Neque tamen sic locum facimus pestilentissimae philosophiae, quam nonnulli semipapistae cudere hodie in angulis incipiunt. Quia enim crassam illam dubitationem, quae in scholis tradita fuit, tueri nequeunt, confugiunt ad aliud commentum, ut fiduciam incredulitate mixtam faciant. Quoties in Christum respicimus, fatentur illic nos invenire plenam bene sperandi materiam: sed quia semper indigni sumus illis omnibus bonis quae in Christo nobis offeruntur, volunt indignitatis nostrae intuitu nos fluctuari et haesitare. In summa, conscientiam sic statuunt inter spem et metum, ut per intervalla et vices huc atque illuc alternet: spem vero et metum sic inter se conferunt, ut illa exoriente, hic opprimatur: hoc resurgente, illa rursum concidat^a. Ita Satan, ubi iam videt apertas machinas illas^b quibus fidei certitudinem destruere antea solitus erat, nunc nihil valere, obliquis cuniculis eam labefacere conatur. Qualis autem erit illa fiducia quae subinde desperationi cedet? Si Christum (inquiunt) consideras, certa salus: si ad teipsum reverteris, certa damnatio. Ergo alternis diffidentiam et bonam spem in animo tuo regnare necesse est. Quasi vero Christum, veluti procul stantem, et non potius in nobis habitantem debeamus cogitare. Ideo enim ab ipso salutem expectamus, non quia eminus nobis appareat: sed quia nos corpori suo insitos, non modo suorum omnium bonorum participes faciat, sed sui quoque ipsius. Proinde hoc ipsorum argumentum sic retorqueo, Si teipsum consideras, certa damnatio: sed quoniam Christus tibi cum omnibus suis bonis sic communicatus est, ut omnia eius tua fiant, ut fias eius membrum, adeoque unum cum ipso: iustitia eius tua peccata obruit, salus eius tuam damnationem abolet, ipse sua dignitate intercedit ne in conspectum Dei veniat tua indignitas. Sic est sane: Christum a nobis separare, aut nos ab ipso minime convenit: sed utraque manu fortiter retinere oportet eam qua se nobis agglutinavit societatem. Ita nos Apostolus instituit. Corpus quidem (inquit) mortuum est propter peccatum: sed Spiritus Christi qui in vobis 35 habitat, vita est propter iustitiam [Rom. 8. b. 10]. Secundum istorum nugamentum dicere debuerat, Christus quidem vitam apud se habet: sed vos, ut estis peccatores, manetis morti et damnationi obnoxii. Atqui longe aliter loquitur. Docet enim, eam quam a nobis meremur damnationem, Christi salute absorptam esse: atque ad id confirmandum, ea quam attuli ratione utitur: quia Christus non extra nos est, sed in nobis habitat: nec solum individuo societatis nexu nobis adhaeret, sed mirabili quadam communione in unum corpus nobiscum coalescit in dies magis ac magis, donec unum penitus nobiscum fiat^a. || Neque tamen inficior, quod nuper dixi¹, quasdam interdum interruptiones fidei contingere, prout eius imbecillitas inter violentos impetus huc vel illuc flectitur. Ita in densa caligine tentationum suffocatur eius lumen. Quicquid tamen accidat, a quaerendi Dei studio non desistit.

24. Toutesfois par cela je n’enten point d’approuver la folle imagination qu’ont aujourdhuy aucuns demi Papistes. Car pource qu’ils ne peuvent pas maintenir cest erreur tant lourd qu’on a tenu par cy devant aux escoles de theologie, assavoir que la foy est seulement une opinion douteuse: ils usent d’un autre subterfuge, mettant en avant une fiance meslée avec incredulité. Cependant que nous regardons en Christ, ils confessent bien que là nous trouvons pleine matiere d’esperance: mais pource que nous sommes tousjours indignes des biens qui nous sont offerts en Jesus Christ, ils veulent qu’au regard de nostre indignité nous chancellions et soyons en branle. En somme, ils mettent tellement la conscience entre esperance et crainte, que maintenant elle encline à l’un, maintenant à l’autre. Davantage, ils conjoignent tellement la crainte en l’esperance, que la premiere esteigne la seconde, quand elle est en son regne: et que la seconde face le semblable à son tour. Voila comme Satan, quand il voit que par mensonge clair et ouvert il ne peut plus destruire la certitude de la foy, s’efforce en cachette et comme par dessous terre la rainer. Or je vois prie quelle sera ceste fiance, laquelle à chacun coup sera abhatue par desespoir? Leur fantasie est, qu’en regardant Christ nous sommes certains de nostre salut: en retournant puis à nous, que nous sommes certains de nostre damnation; de là ils concluent que la fiance et le desespoir doyvent regner en nos cœurs à tour, comme si nous devions concevoir Jesus Christ estant arriere de nous, et non plustost habitant en nous. Car ce que nous esperons salut de luy, n’est pas pource qu’il nous apparaisse de loin, mais pource que nous ayant unis à son corps, il nous fait participans non seulement de tous ses biens, mais aussi de soymesme. Pourtant du fondement qu’ils prennent je deduiray un argument tout au rebours, qu’en considerant que nous sommes, nous voyons nostre damnation comme à l’œil. Mais entant que Jesus Christ nous est tellement communiqué avec tous ses biens, que tout ce qu’il a est fait nostre, que nous sommes faits ses membres, et une mesme substance avec luy. A ceste cause sa justice ensevelist nos pechez, le salut qu’il a en main abolist nostre damnation: il se met au devant avec sa dignité, pour faire que nostre indignité n’apparoisse point devant Dieu. Et de fait la chose est telle, que nullement nous ne devons separer Jesus Christ d’avec nous, mais tenir fort et ferme l’union de laquelle il nous a conjoints à soy; ce que nous enseigne l’Apostre, quand il dit que nostre corps est bien mort à cause du peché, mais que l’Esprit de Jesus Christ qui habite en nous, est vie à cause de sa justice (Rom. 8:10). Selon la resverie de ces gens il devoit dire ainsi: Jesus Christ a bien la vie en soy: mais nous, entant que nous sommes pecheurs, demourons aux liens de damnation et de mort. Mais il parle bien autrement, car il enseigne que la damnation que nous meritons de nous-mesmes, par le salut qui est en Christ, est engloutie. Et pour prouver cela, il amené ceste raison, que Jesus Christ habite en nous, et non pas qu’il est hors de nous: et non seulement adhere à nous par un lien indissoluble, mais par une conjonction admirable et surmontant nostre entendement, il s’unist journellement de plus en plus à nous en une mesme substance. Toutesfois je ne nie pas (comme j’ay n’agueres touché) qu’il n’y ait quelques interruptions de foy, selon que nostre fragilité fleschist çà et là, estant poussée des impetuositez que luy dresse Satan. Ainsi la clarté de foy est bien estouffée par les tenebres de tentation, quand elles sont trop espesses et obscures, si ne laisse-elle pas neantmoins de tendre tousjours à Dieu.

24. Yet we give no encouragement to the very pestilent philosophy, begun to be broached by some semi-Papists in the present day. For, being unable to defend that gross notion of faith as a doubtful opinion, which has been taught in the schools, they resort to another invention, and propose a confidence mixed with unbelief. They confess, that whenever we look to Christ, we find in him a sufficient ground of comfortable hope; but because we are always unworthy of all those 514 blessings which are offered to us in Christ, they wish us to fluctuate and hesitate in the view of our own unworthiness. In short, they place the conscience in such a state between hope and fear, that it alternately inclines to both. They also connect hope and fear together, so that when the former rises, it depresses the latter, and when the latter lifts its head, the former falls. Thus Satan, finding that those open engines, which he heretofore employed to destroy the assurance of faith, are now no longer of any avail, secretly endeavours to undermine it. But what kind of confidence would that be, which should frequently give way to despair? If you consider Christ, (say they,) salvation is certain; if you return to yourself, condemnation is certain. Diffidence and good hope, therefore, must of necessity alternately prevail in your mind. As though we ought to consider Christ as standing apart from us, and not rather as dwelling within us. For we therefore expect salvation from him, not because he appears to us at a great distance, but because, having ingrafted us into his body, he makes us partakers not only of all his benefits, but also of himself. Wherefore I thus retort their own argument: If you consider yourself, condemnation is certain; but since Christ, with all his benefits, is communicated to you, so that all that he has becomes yours, and you become a member of him, and one with him,—his righteousness covers your sins; his salvation supersedes your condemnation; he interposes with his merit, that your unworthiness may not appear in the Divine presence. Indeed, the truth is, that we ought by no means to separate Christ from us, or ourselves from him; but, with all our might, firmly to retain that fellowship by which he has united us to himself. Thus the apostle teaches us: “The body (says he) is dead because of sin; but the spirit is life because of righteousness.”¹⁵¹⁶ According to this frivolous notion of these persons, he ought to have said, Christ indeed has life in himself; but you, being sinners, remain obnoxious to death and condemnation. But he speaks in a very different manner; for he states, that the condemnation which we demerit in ourselves is swallowed up by the salvation of Christ; and in confirmation of this, uses the same argument as I have adduced, that Christ is not without us, but dwells within us; and not only adheres to us by an indissoluble connection of fellowship, but by a certain wonderful communion coalesces daily more and more into one body with us, till he becomes altogether one with us. Nor do I deny, what I have lately said, that some interruptions of faith at times occur, as its imbecility is by the force of violence inclined to this or the other direction, 515 Thus, in the thick gloom of temptations, its light is smothered; but, whatever befalls it, it never discontinues its efforts in seeking God.

24. This doctrine gives no countenance to the error of those who dream of a confidence mingled with incredulity. Refutation of this error, from a consideration of the dignity of Christ dwelling in us. The argument retorted. Refutation confirmed by the authority of an Apostle. What we ought to hold on this question.

Here, however, we give no countenance to that most pestilential philosophy which some semi-papists are at present beginning to broach in corners. Unable to defend the gross doubt inculcated by the Schoolmen, they have recourse to another fiction, that they may compound a mixture of faith and unbelief. They admit, that whenever we look to Christ we are furnished with full ground for hope; but as we are ever unworthy of all the blessings which are offered us in Christ, they will have us to fluctuate and hesitate in the view of our unworthiness. In short, they give conscience a position between hope and fear, making it alternate, by successive turns, to the one and the other. Hope and fear, again, they place in complete contrast,—the one falling as the other rises, and rising as the other falls. Thus Satan, finding the devices by which he was wont to destroy the certainty of faith too manifest to be now of any avail, is endeavoring, by indirect methods, to undermine it.¹ But what kind of confidence is that which is ever and anon supplanted by despair? They tell you, if you look to Christ salvation is certain; if you return to yourself damnation is certain. Therefore, your mind must be alternately ruled by diffidence and hope; as if we were to imagine Christ standing at a distance, and not rather dwelling in us. We expect salvation from him—not because he stands aloof from us, but because ingrafting us into his body he not only makes us partakers of all his benefits, but also of himself. Therefore, I thus retort the argument, If you look to yourself damnation is certain: but since Christ has been communicated to you with all his benefits, so that all which is his is made yours, you become a member of him, and hence one with him. His righteousness covers your sins—his salvation extinguishes your condemnation; he interposes with his worthiness, and so prevents your unworthiness from coming into the view of God. Thus it truly is. It will never do to separate Christ from us, nor us from 491him; but we must, with both hands, keep firm hold of that alliance by which he has riveted us to himself. This the Apostle teaches us: “The body is dead because of sin; but the spirit is life because of righteousness,” (Rom. 8:10). According to the frivolous trifling of these objectors, he ought to have said, Christ indeed has life in himself, but you, as you are sinners, remain liable to death and condemnation. Very different is his language. He tells us that the condemnation which we of ourselves deserve is annihilated by the salvation of Christ; and to confirm this he employs the argument to which I have referred—viz. that Christ is not external to us, but dwells in us; and not only unites us to himself by an undivided bond of fellowship, but by a wondrous communion brings us daily into closer connection, until he becomes altogether one with us. And yet I deny not, as I lately said, that faith occasionally suffers certain interruptions when, by violent assault, its weakness is made to bend in this direction or in that; and its light is buried in the thick darkness of temptation. Still happen what may, faith ceases not to long after God.

24. En toch geven wij zo geen plaats aan de zeer verderfelijke filosofie, welke sommige halfpausgezinden tegenwoordig in het verborgen beginnen te smeden. Want daar ze die grove twijfeling, die in de scholen onderwezen is, niet in bescherming kunnen nemen, nemen zij hun toevlucht tot een ander verzinsel, om een vertrouwen te maken, dat met ongelovigheid vermengd is. Zo dikwijls wij op Christus zien, erkennen zij, dat wij bij Hem een volkomen reden vinden om het goede te hopen maar omdat wij altijd al die goederen onwaardig zijn, die ons in Christus worden aangeboden, willen zij, dat wij door op onze onwaardigheid te zien, weifelen en aarzelen. Kortom, zij plaatsen de consciëntie zo tussen hoop en vrees, dat zij bij tussenpozen en beurten nu eens hier dan weer daarheen gericht wordt; en de hoop en de vrees brengen zij zo met elkaar in verband, dat wanneer de een opkomt, de ander onderdrukt wordt, maar wanneer de laatste oprijst, de eerste weer instort. Zo poogt Satan, nu hij ziet, dat de openlijke middelen, waarmee hij vroeger de zekerheid des geloofs placht te vernielen, thans geen kracht meer hebben, het geloof door zijdelingse loopgraven aan het wankelen te brengen. Maar wat voor een vertrouwen zal dat zijn, dat nu en dan plaats maakt voor wanhoop ? Indien ge ziet op Christus, zo zeggen zij, is uw zaligheid vast; indien ge terugkeert tot uzelf, is uw verdoemenis vast. Zo moeten dus twijfeling en goede hoop beurtelings in uw gemoed heersen. Alsof wij Christus moeten denken als van verre staande, en niet veeleer als in ons wonende. Want wij verwachten de zaligheid van Hem, niet omdat Hij van verre voor ons zichtbaar is, maar omdat Hij ons, die in zijn lichaam ingelijfd zijn, niet alleen deelgenoten maakt aan al zijn goederen, maar ook aan Hemzelf. Daarom keer ik dit argument van hen aldus om. Indien gij ziet op uzelf, is uw verdoemenis vast; maar aangezien gij zo deel gekregen hebt aan Christus met al zijn goederen, dat al het zijne het uwe wordt, dat gij een lid van Hem wordt, en zo één met Hem, zo bedekt zijn gerechtigheid uw zonden, zijn zaligheid doet uw verdoemenis te niet, en Hij komt met zijn waardigheid tussenbeide, opdat uw onwaardigheid niet voor Gods aanschijn kome. Zo is het ongetwijfeld: Christus van ons te scheiden of ons van Hem, past allerminst; maar met beide handen moeten wij krachtig vasthouden de gemeenschap, waarmee Hij zich aan ons verbonden heeft. Zo leert ons de apostel. "Het lichaam," zegt hij (Rom. 8:10) "is wel dood om der zonden wil; maar de Geest van Christus, die in u woont, is leven om der gerechtigheid wil." Volgens hun dwaze opvatting had hij moeten zeggen: "Christus heeft wel het leven bij zich, maar gij blijft, daar ge zondaren zijt, onderworpen aan dood en verdoemenis." Maar hij spreekt geheel anders. Want hij leert, dat de verdoemenis, die wij door onszelf verdienen, door de zaligheid van Christus verslonden is; en om dit te bevestigen, gebruikt hij de reden, die ik aangevoerd heb, namelijk deze: dat Christus niet buiten ons is, maar in ons woont en niet alleen door een onverbrekelijke band der gemeenschap met ons verbonden is, maar ook door een wonderbare vereniging met de dag meer en meer met ons tot één lichaam saamgroeit, totdat Hij geheel één met ons wordt. En toch loochen ik niet, wat ik kort te voren gezegd heb, namelijk, dat somtijds het geloof enige onderbrekingen ondervindt, naarmate zijn zwakheid temidden van hevige aanstormingen hier of gindsheen gebogen wordt. Zo wordt zijn licht in de dichte duisternis der verzoekingen gesmoord. Maar wat ook gebeure, het laat niet af van de ijver om God te zoeken.

24. Die unzerstörbare Gewißheit des Glaubens beruht auf Christi Einung mit uns

Aber damit will ich keineswegs der verderbenbringenden Weltweisheit Raum geben, wie sie heutzutage einige Halbpapisten in ihren Winkeln zurechtzuschmieden anfangen. Weil sie nämlich jenen groben Zweifel, wie ihn die (papistischen) Schulen überliefert haben, nicht mehr verteidigen können, so nehmen sie ihre Zuflucht zu einem neuen Hirngespinst: sie sagen, die Zuversicht sei stets mit Unglauben untermischt! Schauen wir auf Christus, so finden wir auch nach ihrem Zugeständnis bei ihm den vollen Anlaß zu fröhlicher Hoffnung; aber weil wir ja von uns aus allezeit all jener Güter unwürdig sind, die uns in Christus dargeboten werden, so meinen sie, wir müßten im Blick auf unsere Unwürdigkeit immerzu schwanken und zaudern. Sie stellen also alles in allem das Gewissen zwischen Hoffnung und Furcht; so daß sich diese beiden je und je in uns ablösten; Furcht aber und Hoffnung stellen sie in der Weise gegeneinander, daß mit dem Aufkommen der Hoffnung die Furcht niedergekämpft und mit dem Anfangen der Furcht die Hoffnung zerbrochen wird. So versucht also der Satan, da er nun sieht, daß die offenen Sturmwerkzeuge, mit denen er früher die Gewißheit des Glaubens zunichte zu machen gewohnt war, nichts mehr ausrichten, diese Gewißheit mit unterirdischen Minen zu Fall zu bringen. Denn was soll das für eine Zuversicht sein, die sogleich der Verzweiflung weicht? Man sagt: „Wenn du auf Christus schaust, so ist dir das Heil gewiß, wenn du dich aber wieder zu dir selber wendest, so ist dir die Verdammnis sicher! So müssen Vertrauenslosigkeit und fröhliche Hoffnung abwechselnd in deinem Geiste die Herrschaft führen!“ Als ob wir uns Christus gleichsam als einen denken sollten, der in weiter Ferne stünde! Als ob wir ihn nicht vielmehr als den ansehen sollten, der in uns wohnt! Wenn wir von ihm das Heil erwarten, so geschieht das doch nicht deshalb, weil er uns etwa in der Ferne erschiene, sondern weil er uns in seinen Leib eingefügt und damit nicht bloß aller seiner Güter und Gaben, sondern seiner selbst teilhaftig gemacht hat! Ich will deshalb die Beweisführung jener Leute lieber in anderer Richtung wenden: „Gewiß, wenn du dich selber anschaust, so ist dir die Verdammnis sicher. Aber Christus hat sich dir mit der ganzen Fülle seiner Güter derart zu eigen gegeben, daß alles, was sein ist, nun dein sein soll, daß du sein Glied und auf diese Weise mit ihm eins wirst! Seine Gerechtigkeit macht deine Sünden zunichte, sein Heil tut deine Verdammnis ab, mit seiner Würdigkeit tritt er selber bei Gott für dich ein, so daß deine Unwürdigkeit nicht vor Gottes Angesicht kommt!“ Es ist doch wirklich so: es geht nicht im entferntesten an, Christus von uns oder uns 361 von ihm zu trennen, sondern wir müssen mit beiden Händen die Gemeinschaft festhalten, in der er sich mit uns geeint hat. So lehrt es uns der Apostel: „Der Leib ist zwar tot um der Sünde willen, der Geist Christi aber, der in euch wohnt, der ist Leben um der Gerechtigkeit willen“ (Röm. 8,10, etwas erweitert). Hätte er so töricht gedacht, wie jene Halbpapisten, so hätte er sagen müssen: Christus hat zwar in sich selbst das Leben, aber ihr, ihr seid Sünder und bleibt deshalb tot und der Verdammnis unterworfen! Aber er redet doch ganz anders. Denn er zeigt uns, wie die Verdammnis, die wir von uns aus verdienen, durch das Heil, das uns Christus gebracht, verschlungen ist; und um das zu bekräftigen, bedient er sich des gleichen Grundes, wie ich ihn schon anführte: Christus ist nicht außer uns, sondern wohnt in uns, er bindet uns nicht nur durch ein unzerreißbares Band der Gemeinschaft an sich, sondern wächst durch eine wundersame Gemeinschaft von Tag zu Tag mehr mit uns zu einem Leibe zusammen, bis daß er ganz mit uns eins wird. Dabei leugne ich, wie ich bereits sagte, trotzdem nicht, daß unser Glaube zuweilen gewissermaßen eine Unterbrechung erleidet; je nachdem er in seiner Schwachheit unter den heftigen Angriffen, die ihn bedrängen, hin und her geworfen wird. So wird sein Licht in der dichten Finsternis der Anfechtungen erstickt. Aber was auch geschehen mag, er läßt doch nicht ab, Gott mit Fleiß zu suchen!

24. ’n Weerlegging van die halfpousgesindes se dwaling dat vertroue en ongeloof bloedbroers is

So skep ons tog nie ’n geleentheid vir die uiters verderflike filosofie wat 741 die halfpousgesindes¹⁷⁸ vandag in hulle skuilplekke begin smee nie.

Omdat hulle die growwe twyfel wat in hulle skole geleer is, immers nie kon verdedig nie, het hulle hulle toevlug tot ’n ander set geneem, naamlik om te maak asof vertroue en ongelopf in dieselfde mengsel saamgegooi is. Hulle erken dat ons voile rede het om goeie hoop te koester wanneer ons ons oë na Christus opslaan. Omdat ons egter altyd al die seëninge wat ons in Christus aangebied word, onwaardig is, is hulle opvatting dat ons moet twyfel en aarsel wanneer ons ons eie onwaardigheid sien. Kortom: Hulle stel ons gewete so tussen hoop en vrees dat dit mekaar met tussenposes om die beurt afwissel. Hulle vergelyk hoop en vrees trouens op so ’n wyse met mekaar dat die een onderdruk word wanneer die ander een opkom en dat die een dan weer gaan lê sodra die ander een verrys. Wanneer die Satan dan weldra sien dat sy openlike werktuie waarmee hy tevore gewoonlik die sekerheid van die geloof kon verwoes, nou nie meer krag het om dit te doen nie, probeer hy om dit met kronkelgange te laat wankel.

Maar watter soort vertroue is dit dan wat van tyd tot tyd voor wanhoop swig? Hulle sê: “As jy op Christus bedag is, is jou saligheid verseker;  maar as jy jou oë na jouself wend, is jou verdoemenis seker. Wantroue en goeie hoop moet dus noodwendig om die beurt in jou gemoed heers”.

Net asof ons inderdaad aan Christus moet dink asof Hy ver van ons af staan en asof Hy nie eerder binne-in ons woon nie! Ons verwag ons saligheid trouens juis van Hom, nie omdat Hy in die verte aan ons geopenbaar is nie maar omdat ons in sy liggaam ingelyf is en Hy ons nie alleen deelgenote in al sy seëninge maak nie maar ook deel van Homself. Ek keer daarom hulle redenasie so teen hulle om: As jy jouself in ag neem, is jou verdoemenis verseker. Omdat Christus met al sy seëninge egter op so ’n wyse jou deel geword het dat alles wat aan Hom 742 behoort, joue word, dat jy een van sy ledemate word en dat jy daardeur met Hom één word,¹⁷⁹ so bedek sy geregtigheid jou sondes. So maak sy saligheid jou verdoemenis tot niet. So tree Hy met sy waardigheid tussenbeide sodat jou eie onwaardigheid nie voor God se aangesig mag kom nie.

Dit is in elk geval so: dit betaam ons glad nie om Christus van ons of ons van Hom te skei nie. Ons moet die gemeenskap waarmee Hy ons aan Hom verbind het, met albei hande vashou. So het die apostel ons trouens geleer toe hy gesê het: “Julle liggaam is wel dood vanweë die sonde; maar die Gees van Christus wat in julle woon, is vanweë sy geregtigheid vir julle die lewe”.¹⁸⁰ Volgens hulle onsinnigheid moes hy eintlik gesê het: “Christus het wel die lewe by Hom, maar omdat julle sondaars is, bly julle aan die dood en die verdoemenis blootgestel”. En tog sê hy iets heeltemal anders. Hy leer immers dat die verdoemenis wat ons uit onsself verdien het, deur Christus se saligheid tot niet gemaak is. En om dit te bevestig voer hy die rede aan wat ek aangehaal het,¹⁸¹ naamlik dat Christus nie buite ons is nie maar binne-in ons woon. Hy is voorts nie alleen met ’n onskeibare gemeenskapsband aan ons verbind nie, maar Hy groei van dag tot dag al hoe meer in ’n heerlike gemeenskap met ons saam tot een liggaam totdat Hy volkome één met ons word.¹⁸²

Nogtans ontken ek nie wat ek so pas gesê het nie, naamlik dat daar wel soms onderbrekings van die geloof voorkom namate die swakheid daarvan onder geweldige stormlope hierheen of daarheen gewend word. So word die geloof se lig in ’n digte wolk van versoekings gesmoor. Wat egter ook al gebeur - geloof hou nooit op om ywerig na God te soek nie.

24. Утверждая это, я отнюдь не принимаю безумную фантазию, распространяющуюся сейчас среди «полупапистов». Не будучи в силах отстаивать тяжкое заблуждение, господствовавшее прежде в теологических школах, будто вера - это лишь некое предположение, они прибегают к другой уловке, настаивая на том, что к вере обычно примешивается неверие. Они признают, что, взирая на Христа, мы находим в Нём все основания для надежды; но поскольку мы никогда не бываем достойны благ, предложенных нам в Иисусе Христе, эти люди утверждают, что, сознавая свою недостойность, мы колеблемся и впадаем в сомнения. То есть они помещают совесть между упованием и страхом, и она склоняется то к одному, то к другому. Более того, они так связывают страх с упованием, что когда властвует первый, он подавляет второе; подобным же образом действует упование. Вот как Сатана, когда видит, что не в силах сокрушить твердыню веры явной ложью, силится разрушить её тайком, словно подкапываясь к ней из-под земли. Что же это за вера, спрашиваю я вас, если она при каждом ударе уступает место отчаянию?

Фантазия этих людей состоит в том, что если мы взираем на Христа, то уверены в своём спасении, а если обращаем взгляд на себя, то уверены в осуждении. Отсюда они заключают, что нашими сердцами вера и отчаяние владеют поочередно, словно мы должны полагать, что Иисус Христос стоит где-то вдалеке, а не обитает внутри нас. Мы же надеемся получить от Него спасение не потому, что Он явится издали, а потому, что, соединив нас со Своим Телом, Он делает нас причастными не только ко всем Своим благам, но и к Самому Себе. Поэтому из их посылки я вывожу противоположное следствие: оглядываясь на себя, мы ясно видим, что осуждены. Но поскольку Иисус Христос передал нам все Свои блага таким образом, что всё Его стало нашим, то мы сделались Его членами и одной субстанцией с Ним. По этой причине наши грехи преданы забвению в Его праведности, а спасение, которым Он обладает, устранило наше осуждение. Он предстал перед нами со Своим достоинством, чтобы наша недостойность не предстала перед Богом. В самом деле, положение вещей таково, что мы ни в коем случаем не должны отделять от себя Иисуса Христа, но твёрдо хранить союз, которым Он соединил нас с Собою. Этому учит нас апостол, когда говорит, что наше тело мертво по причине греха, но Дух Иисуса Христа, живущий в нас, есть жизнь по причине Его праведности (Рим 8:10).

Согласно фантастическим представлениям этих людей, следовало бы сказать: Иисус Христос имеет жизнь в Себе, но мы, будучи грешниками, остаёмся в узах осуждения и смерти. Однако апостол говорит совершенно другое. Он учит, что осуждение, которого мы заслуживаем сами по себе, поглощено спасением в Иисусе Христе. В качестве доказательства он приводит такое соображение: Иисус Христос обитает в нас, а не вне нас. Он не только связан с нами нерушимым союзом, но посредством чудесной, превосходящей всякое разумение связи каждый день всё сильнее соединяется с нами в одной субстанции. В то же время я не отрицаю (как об этом было только что сказано), что по причине нашей неустойчивости и частых колебаний случаются нарушения веры, когда она подвергается нападениям сатаны. Свет веры может потускнеть от мрака слишком жестоких искушений, но всё-таки вера не перестаёт постоянно устремляться к Богу.

25. | Nec aliter disserit Bernardus, quum hoc argumentum ex professo tractat, Homilia in dedicatione templi quinta. Dei (inquam) beneficio nonnunquam de anima cogitans, videor mihi in ea veluti duo quaedam contraria invenire; si ipsam, prout in se est et ex se, intueor: de ea nihil verius dicere possum, quam ad nihilum esse redactam. Quid modo necesse est singulas eius miserias numerare, quam sit onerata peccatis, offusa tenebris, irretita illecebris, pruriens concupiscentiis, obnoxia passionibus, impleta illusionibus, prona semper ad malum, in vitium omne proclivis, postremo ignominiae et confusionis plena? Nimirum si ipsae quoque iustitiae omnes ad lumen veritatis inspectae, velut pannus menstruatae inveniuntur, iniustitiae deinceps quales reputabuntur [Iesa. 64. c. 6]²? Si lumen quod in nobis est, tenebrae sunt, ipsae tenebrae quantae erunt [Matth. 6. c. 23]? Quid igitur? sine dubio vanitati similis factus est homo: in nihilum redactus est homo: nihil est homo. Quomodo tamen penitus nihil est quem magnificat Deus? Quomodo nihil, erga quem appositum est cor divinum? Respiremus fratres. Etsi nihil sumus in cordibus nostris, forte in corde Dei potest aliquid latere de nobis. O Pater misericordiarum, o Pater miserorum, quomodo apponis erga nos cor tuum? Cor enim tuum ubi est thesaurus tuus³. Quomodo autem thesaurus tuus sumus, si nihil sumus? Omnes gentes quasi non sint, sic sunt ante te: in nihilum reputabuntur. 36 Nimirum ante te: non intra te: sic in iudicio veritatis tuae, sed non sic in affectu pietatis tuae. Nimirum vocas ea quae non sunt, tanquam sint; et non sunt ergo, quia quae non sunt, vocas: et sunt, quia vocas. Licet enim non sint, quantum ad se: apud te tamen sunt, iuxta illud Pauli, Non ex operibus iustitiae, sed ex vocante [Rom. 9. c. 12]¹. Deinde mirificam esse hanc connexionem dicit utriusque considerationis.² Certe quae inter se connexa sunt, se invicem non destruunt. Quod etiam in conclusione apertius declarat his verbis, Iam si utraque consideratione diligenter inspexerimus nos quid sumus: imo in una quam nihil, in altera quam magnificati: puto temperata videtur gloriatio nostra: sed forsan magis aucta est, solidata quidem^a, ut non in nobis sed in Domino gloriemur. Nimirum si cogitamus, si decreverit salvare nos, statim liberabimur: iam in hoc respirare licet. Sed in altiorem speculam ascendentes, quaeramus civitatem Dei, quaeramus templum, quaeramus domum, quaeramus sponsam^b. Non oblitus sum^c: sed cum metu et reverentia dico, Nos inquam sumus: sed in corde Dei. Nos sumus: sed illius dignatione, non nostra dignitate.³

25. Et à cela s’accorde sainct Bernard, en traitant cette question de propos deliberé, en l’Homelie cinquieme de la dedication du temple: En pensant, dit-il, quelque fois de l’ame, il m’est advis que je trouve en icelle deux choses contraires. Si je la regarde telle quelle est en soy, et de soy, je n’en puis mieux parler qu’en disant qu’elle est reduite à neant. Qu’est-il mestier de raconter à present toutes ses miseres? combien elle est chargée de pechez, environnée des tenebres, enveloppée d’allechemens, bouillante en concupiscences, sujette à passions, remplie d’illusions, encline tousjours à mal, tendant à tout vice, finalement pleine d’ignominie et de confusion? Si mesme tontes les justices de l’homme, estans presentées devant Dieu, sont comme pollution et ordure, que sera-ce des injustices au prix (Is. 64:6)? S’il n’y a que tenebres en la clairté, que sera-ce des tenebres mesmes? Qu’est-il donc de dire? Pour certain l’homme n’est que vanité, l’homme est reduit à neant, l’homme n’est rien. Mais comment n’est-il du tout rien, veu que Dieu le magnifie? comment n’est-il rien, veu que Dieu a son cœur à luy? Prenons courage mes freres: combien que nous ne soyons rien en nos cœurs, nous trouverons possible au cœur de Dieu quelque chose cachée de nous. O Pere de misericorde! O Pere des miserables! comment est-ce que tu mets ton cœur à nous? car ton thresor est là où est ton cœur (Matth. 6:21). Or comment sommes nous ton thresor si nous ne sommes rien? Toutes gens sont devant toy comme si elles n’estoyent point: et sont reputées pour rien; voire bien devant toy, mais non pas dedans toy. Quant au jugement de la verité elles ne sont rien, mais non pas quant à l’affection de la pitié et bonté: car tu appelles les choses qui ne sont point, comme si elles estoyent. Pourtant les choses que tu appelles ne sont rien, et ont neantmoins estre, entant que tu les appelles. Car combien qu’elles ne soyent rien quant à soy, elles ne laissent point d’estre en toy, selon ceste sentence de sainct Paul, Non point par les œuvres de justice, mais de Dieu qui appelle (Rom. 9:12). Apres que sainct Bernard a ainsi parlé, il conjoinct ces deux considerations en la sorte qu’il s’ensuit: Certes les choses qui sont liées ensemble ne se destruisent point l’une l’autre. Puis il en fait encores une plus facile declaration, en concluant ainsi: Si en ayant ces deux considerations nous regardons diligemment que c’est que nous sommes, ou plustost en l’une nous regardons comment nous ne sommes rien: en l’autre, combien nous sommes magnifiez, nostre gloire sera temperée en bonne mesure, et possible qu’elle sera augmentée. Certes elle sera establie, mais afin de nous faire glorifier en Dieu, et non pas en nous. Si nous pensons ainsi, que si Dieu nous veut sauver, nous serons delivrez, cela sera pour nous faire respirer aucunement: mais il faut monter plus haut, et chercher la cité de Dieu, chercher son temple, chercher sa maison, chercher le secret du mariage qu’il a avec nous. En ce faisant nous n’oublierons point l’un pour l’autre: mais avec crainte et reverence nous dirons que nous sommes quelque chose; voire bien au cœur de Dieu: que nous sommes quelque chose, non point par nostre dignité, mais entant qu’il nous en estime dignes par sa grace.

25. Bernard reasons in a similar manner, when he professedly discusses this subject, in the Fifth Homily, on the Dedication of the Temple. “By the goodness of God, meditating sometimes on the soul, I think I discover in it, as it were, two opposite characters. If I view it as it is in itself and of itself, I cannot utter a greater truth concerning it, than that it is reduced to nothing. What need is there at present to enumerate all its miseries, how it is loaded with sins, enveloped in darkness, entangled with allurements, inflamed with inordinate desires, subject to the passions, filled with illusions, always prone to evil, inclined to every vice, and finally full of ignominy and confusion? Now, if even our righteousnesses, when viewed in the light of truth, be found to be ‘as filthy rags,’¹⁵¹⁷ what judgment will be formed of our acknowledged unrighteousness? ‘If the light that is in’ us ‘be darkness, how great is that darkness!’¹⁵¹⁸ What then? Man is undoubtedly become like vanity; man is reduced to nothing; man is nothing. Yet how is he entirely nothing, whom God magnifies? How is he nothing, on whom the heart of God is fixed? Brethren, let us revive again. Although we are nothing in our own hearts, perhaps there may be something for us latent in the heart of God. O Father of mercies, O Father of the miserable, how dost thou fix thine heart on us! For thine heart is where thy treasure is. But how are we thy treasure, if we are nothing? All nations are before thee as though they existed not; they must be considered as nothing. That is, before thee; not within thee; thus it is in the judgment of thy truth; but not thus in the affection of thy clemency. Thou callest things which are not, as though they were; and therefore they are not, because thou callest things which are not; yet they are, because thou callest them. For though they are not, with reference to themselves, yet with thee they are; according to this expression of Paul: ‘Not of works, but of him that calleth.’ ”¹⁵¹⁹ After this, Bernard says, that there is a wonderful connection between these two considerations. Things which are connected with each other, certainly do not reciprocally destroy each other; which he also more plainly declares in the following conclusion: “Now, if we diligently examine what we are in both considerations,—how in one view we are nothing, and in the other how we are magnified,—I conceive that our boasting appears to be restrained; but perhaps it is more increased, and indeed established, that we may glory not in 516 ourselves, but in the Lord. If we reflect, if he has decreed to save us, we shall shortly be delivered; this is sufficient to recover us. But ascending to a loftier and more extensive prospect, let us seek the city of God, let us seek his temple, let us seek his palace, let us seek his spouse. I have not forgotten, but with fear and reverence I say, We are; but in the heart of God. We are; but by his condescending favour, not by our own merit.”

25. Confirmation of the preceding conclusion by a passage from Bernard.

The same doctrine is taught by Bernard when he treats professedly on this subject in his Fifth Homily on the Dedication of the Temple: “By the blessing of God, sometimes meditating on the soul, methinks, I find in it as it were two contraries. When I look at it as it is in itself and of itself, the truest thing I can say of it is, that it has been reduced to nothing. What need is there to enumerate each of its miseries? how burdened with sin, obscured with darkness, ensnared by allurements, teeming with lusts, ruled by passion, filled with delusions, ever prone to evil, inclined to every vice; lastly, full of ignominy and confusion. If all its righteousnesses, when examined by the light of truth, are but as filthy rags (Is. 64:6), what must we suppose its unrighteousness to be? ‘If, therefore, the light that is in thee be darkness, how great is that darkness?’ (Mt. 6:23). What then? man doubtless has been made subject to vanity—man here been reduced to nothing—man is nothing. And yet how is he whom God exalts utterly nothing? How is he nothing to whom a divine heart has been given? Let us breathe again, brethren. Although we are nothing in our hearts, perhaps something of us may lurk in the heart of God. O Father of mercies! O Father of the miserable! how plantest thou thy heart in us? Where thy heart is, there is thy treasure also. But how are we thy treasure if we are nothing? All nations before thee are as nothing. Observe,before thee; not within thee. Such are they in the judgment of thy truth, but not such in regard to thy affection. Thou callest the things which be not as though they were; and they are not, because thou callest them ‘things that be not:’ and yet they are because thou callest them. For though they are not as to themselves, yet they are with thee according to the declaration of Paul: ‘Not of works, but of him that calleth,’ ” (Rom. 9:11). He then goes on to 492say that the connection is wonderful in both points of view. Certainly things which are connected together do not mutually destroy each other. This he explains more clearly in his conclusion in the following terms: “If, in both views, we diligently consider what we are,—in the one view our nothingness, in the other our greatness,—I presume our glorying will seem restrained; but perhaps it is rather increased and confirmed, because we glory not in ourselves, but in the Lord. Our thought is, if he determined to save us we shall be delivered; and here we begin again to breathe. But, ascending to a loftier height, let us seek the city of God, let us seek the temple, let us seek our home, let us seek our spouse. I have not forgotten myself when, with fear and reverence, I say, We are,—are in the heart of God. We are, by his dignifying, not by our own dignity.”

25. Niet anders is de uiteenzetting van Bernardus, wanneer hij dit onderwerp opzettelijk behandelt in zijn vijfde leerrede over de inwijding van de tempel. "Wanneer ik," zo zegt hij, "door Gods goedheid soms over de ziel denk, komt het mij voor, dat ik in haar als het ware twee tegengestelde dingen vind. Indien ik haar, zoals ze is in zichzelf en uit haarzelf, beschouw, kan ik omtrent haar niets met meer juistheid zeggen, dan dat ze tot niets geworden is. Waartoe is het nu nodig al haar ellenden een voor een op te sommen, hoe zij beladen is met zonden, overgoten met duisternis, verstrikt in verlokkingen, belust door begeerten, onderworpen aan hartstochten, vervuld met begoochelingen, altijd geneigd tot het kwade, tot elke zonde bereid, en eindelijk vol van schande en verwarring? Wanneer nu zelfs al haar gerechtigheden, bij het licht der waarheid bezien, bevonden worden als een wegwerpelijk kleed, voor hoedanig zullen dan haar ongerechtigheden gehouden worden? Indien het licht, dat in ons is, duisternis is, hoe groot zal dan de duisternis zelve zijn? (Matt. 6:23) Wat zullen we dus zeggen? Ongetwijfeld de mens is der ijdelheid gelijk geworden; de mens is gebracht tot niets; de mens is niets. Maar hoe is hij geheel en al niets, terwijl God hem toch verheerlijkt? Hoe is hij niets, tot wie Gods hart genegen is? Laat ons herademen, broeders. Ook al zijn wij niets in onze harten, kan wellicht in Gods hart iets verborgen zijn aangaande ons. O Vader der barmhartigheden, o Vader der ellendigen, hoe neigt Gij uw hart tot ons? Want uw hart is, waar uw schat is. En hoe zijn wij uw schat, indien wij niets zijn? Alle volkeren zijn voor U, alsof ze niet waren: zij zullen voor niets geacht worden. Namelijk voor U, niet in U; zo zijn ze in het oordeel uwer waarheid, maar niet zo in de aandoening uwer liefde. Immers Gij roept de dingen, die niet zijn, alsof ze waren, en dus zijn ze niet, omdat Gij roept, wat niet is, en zij zijn, omdat Gij ze roept. Want al zijn ze niet, voorzover hun betreft, zo zijn ze toch bij U, naar het woord van Paulus (Rom. 9:11) "niet uit de werken der gerechtigheid, maar uit de roepende." Vervolgens zegt hij, dat de verbinding van beide overwegingen wonderbaarlijk is. Voorzeker, de dingen, die onder elkaar verbonden zijn, vernietigen elkaar wederkerig niet. Dit verklaart hij ook in zijn besluit met deze woorden: "Indien wij nu door beide overwegingen naarstig onszelf bezien, wat wij zijn, ja in de ene hoezeer wij niets zijn, en in de andere, hoe verheerlijkt wij zijn, dan meen ik, dat onze roem getemperd schijnt; maar misschien is ze nog meer vermeerderd; immers zij is versterkt, zodat wij niet in onszelf, maar in de Here roemen. Zeker, indien wij denken: als Hij besloten heeft ons zalig te maken, zullen wij terstond verlost worden, dan mogen we hierin herademen. Maar laat ons tot een hoger standpunt opklimmen en de Stad Gods zoeken, laat ons de Tempel zoeken, laat ons het Huis zoeken, laat ons de Bruid zoeken. Ik heb het niet vergeten, maar met vrees en eerbied zeg ik het: wij zijn, zeg ik, maar in het hart Gods. Wij zijn, maar door zijn verwaardiging, niet door onze waardigheid."

25. Bernhard von Clairvaux über die Doppelschau des Glaubens

Nicht anders lehrt es Bernhard; er spricht von dieser Frage ausdrücklich in seiner fünften Predigt von der Einweihung des Tempels. „Wenn ich durch Gottes Wohltat zuweilen über meine Seele nachdenke, so kommt es mir vor, als ob ich da gewissermaßen zwei entgegengesetzte Dinge vorfände. Schaue ich sie selber an, wie sie in sich selber und aus sich selber beschaffen ist, so kann ich nichts Richtigeres von ihr aussagen, als daß sie im Grund zunichte geworden ist. Wozu soll ich nun all ihr Elend einzeln aufzählen, wie sie mit Sünden beladen, mit Finsternis bedeckt, in ihre Lüste verstrickt ist, wie sie geil ist in ihren Begierden, den Leidenschaften unterworfen, von törichten Einbildungen erfüllt, immerzu zum Bösen geneigt, zu allen Lastern bereit, wie sie schließlich voll Schande und Wirrnis ist? Und wenn doch selbst unsere Gerechtigkeit, im Lichte der Wahrheit betrachtet, ’ist wie ein unflätig Kleid’ (Jes. 64,5), wie wird dann erst unsere Ungerechtigkeit beurteilt werden müssen! ’Wenn nun das Licht, das in uns ist, Finsternis ist, wie groß wird dann die Finsternis sein!’ (Matth. 6,23; leicht verändert). Was soll ich sagen? Ohne Zweifel ist der Mensch wie die Eitelkeit geworden, er ist zunichte geworden, er ist nichts! Wie soll aber der gar nichts sein, den Gott groß macht? Wie soll der nichts sein, dem Gottes Herz sich zugewandt? Laßt uns aufatmen, ihr Brüder! Wir sind gewiß in unserem Herzen nichts - aber vielleicht mag im Herzen Gottes etwas über uns verborgen sein! Du Vater der Barmherzigkeit, du Vater der Elenden, wie wendest du dein Herz zu uns? Denn dein Herz ist, wo dein Schatz ist! Wie sollen wir aber dein Schatz sein, wenn wir nichts sind? Alle Heiden sind vor dir, gleich als wenn sie nicht da wären, sie sind für nichts geachtet (vgl. Jes. 40,17). Aber eben vor dir und nicht in dir, vor dem Gericht deiner Wahrheit, aber nicht in der Aufwallung deiner Güte! Denn du rufst ja dem, das nicht ist, als ob es sei! (Röm. 4,17; nicht Luthertext). Es ist nicht, denn du rufst nur das, was nicht ist! Aber es ist doch, weil du es rufst! Denn die Heiden sind, wenn es auf sie selber ankommt, tatsächlich nicht, aber bei dir sind sie - nach dem Wort des Apostels: „Nicht aus dem Verdienst der Werke, sondern aus Gnade des Berufers!“ (Röm. 9,12). (Soweit zunächst Bernhard.) Er erklärt dann, daß diese Verbindung der verschiedenen Betrachtungsweisen wunderbar ist. Sie sind ja untereinander verbunden, und darum heben sie sich gewißlich nicht auf. Am Schluß erklärt er das dann noch deutlicher: „Wenn wir in beiden Betrachtungsweisen gründlich ins Auge fassen, was wir sind, so ergibt sich nach der einen, wie gar nichts, nach der anderen, wie groß gemacht wir sind, und so meine ich, unser Ruhm scheint gedämpft - aber vielleicht ist er auch noch vergrößert; er ist nämlich nun grundfest, damit wir uns 362 nicht in uns selber rühmen, sondern in dem Herrn! Wenn wir nämlich dies eine bedenken, daß er uns mit dem Entschluß, uns selig zu machen, auch allsogleich selig machen wird, so können wir schon darüber aufatmen! Aber wir wollen noch auf eine höhere Warte steigen, wollen die Stadt Gottes suchen, wollen sein Haus, seinen Tempel, wollen die Braut suchen! Dabei habe ich freilich nicht vergessen, sondern mit Furcht und Ehrerbietung spreche ich es aus: wir sind etwas, sage ich - aber in Gottes Herzen! Wir sind etwas - aber dadurch, daß er uns dessen würdigt, und nicht dadurch, daß wir würdig sind!“

25. Bernard van Clairvaux se opvatting van hierdie skynbare teenstrydigheid in die eienskapppe van die geloof

Wanneer Bernardus hierdie onderwerp uitdruklik in sy vyfde preek oor 743 die inwyding van die tempel behandel, poneer hy dieselfde stelling.¹⁸³ Hy sê: “Soms wanneer ek deur God se genade oor my siel dink, lyk dit vir my asof ek daarin twee teenoorgestelde eienskappe aantref. As ek na my siel kyk soos dit in homself en uit homself is, kan ek daarvan nie ’n groter waarheid sê as dat dit tot niet gemaak is nie. Dit is onnodig om die siel se ellendes een vir een op te noem of hoe dit met sondes belaai of deur duisternis oorgiet en hoe verskrik dit in verleidings is; hoe dit van begeertes jeuk; hoe blootgestel dit aan sy drange is; hoe vol bedrog dit is; hoe dit altyd tot die kwaad neig; hoe maklik dit na elke vergryp oorhel en laastens hoe vol skande en verwarring dit is. As al sy geregtighede ook by die lig van die waarheid ondersoek word en as daar gevind word dat dit soos ’n vuil lap is, wat sal hulle dan as die aard van hulle ongeregtighede reken?¹⁸⁴ As die lig in ons duisternis is, hoe groot sal hulle duisternis dan wees?¹⁸⁵

“Wat sal ons dan daarvan sê? Die mens het ongetwyfeld soos sy eie ydelheid geword: die mens is tot niet gemaak, die mens is niks. Maar hoe kan ’n mens hoegenaamd niks wees nie en hoe kan God hom nogtans groot maak? Hoe kan die mens niks wees nie terwyl God se hart tot hom geneig is? Laat ons asem skep, broeders! Hoewel ons in ons eie harte niks is nie, kan daar miskien iets van ons in God se hart skuil. O, Vader van barmhartighede! O, Vader van die ellendiges, hoe neig U u hart tot ons! Want U hart is waar u skat is.¹⁸⁶ Maar hoe kan ons u skat wees as ons niks is nie? Al die volke is voor U asof hulle niks is nie; hulle sal as niks gereken word nie.¹⁸⁷ Hulle is niks voor U nie maar tog nie binne-in U nie! So is hulle in die oordeel van u waarheid maar nie in die gevoel van godsvrug vir U nie. U roep dinge wat nie bestaan nie, net asof hulle bestaan! Hulle bestaan dus nie, omdat U dinge roep wat nie bestaan nie! En tog bestaan hulle omdat U hulle roep. Want gestel nou maar dat hulle nie sou bestaan sover dit hulle aangaan nie, dan bestaan hulle tog nog by U volgens Paulus se bekende woorde: ‘Nie uit die werke van geregtigheid nie maar uit Hom wat roep’”.¹⁸⁸

Hy sê verder dat die verbondenheid tussen beide hierdie oorwegings wonderlik is.¹⁸⁹ Dinge wat onderling met mekaar verbind is, vernietig mekaar in elk geval nie. Hy dui dit trouens nog duideliker in sy slot in die volgende woorde aan: “As ons nou aan die hand van beide hierdie oorwegings ondersoek instel na wat ons eintlik is, ja, hoe nietig ons in die een is en hoe verheerlik ons in die ander een is, dink ek dat ons ver- 744 heerliking matig lyk. Maar miskien is dit vermeerder of selfs versterk, sodat ons nie in onsself nie maar in die Here kan roem. Waarlik, as ons daaroor nadink: as Hy besluit het om ons te red, sal ons dadelik verlos word, en dan kan ons weer asemhaal. Maar laat ons na ’n hoër punt uitklim; laat ons na die stad van God soek; laat ons sy tempel soek; laat ons sy huis soek; laat ons die bruid soek.¹⁹⁰ Ek het nie vergeet nie,¹⁹¹ maar ek sê dit met vrees en eerbied: ek herhaal: Ons is, maar in die hart van God. Ons is, maar deur sy aansien en nie deur ons aansien nie”.¹⁹²

25. То же мнение высказывает св. Бернар, специально рассматривавший этот вопрос в Пятой гомилии об освящении храма. «Часто размышляя о душе», - говорит он, - «я убеждаюсь, что в ней присутствуют две противоположные вещи. Если рассматривать её саму по себе, то я не смогу выразиться лучше, чем сказав, что она сводится к ничто. Какая необходимость говорить сейчас обо всех наших несчастьях? О том, насколько душа обременена грехами, окружена мраком, опутана искушениями, как она бурлит в похотях, уступает страстям, питается иллюзиями, что она постоянно склонна ко злу, стремится ко всяческим порокам, что, наконец, она полна низостей и совершенно запуталась? Если даже праведность человека оказывается перед Богом грязью и отбросами, то что случится с неправедными (Ис 64:5)? Если и во свете только тьма, то какова же сама тьма (Мф 6:23)?

Что же скажем? Определённо, человек - это только суета, человек сводится к ничто, человек - это ничто. Но ведь каким-то образом он всё-таки не есть ничто, ибо его возвеличил Бог? Как может он быть ничто - ведь Бог склонил к нему своё сердце? Будем мужественны, братья. Хотя в наших сердцах мы - ничто, в сердце Бога мы, возможно, найдём нечто, сокрытое от нас. О, Отец милости, Отец страждущих, как Ты склонил к нам Твоё сердце? Ибо где сокровище твоё, там твоё сердце [Мф 6:21]. Как же мы стали Твоим сокровищем, если мы - ничто? Все люди перед Тобой таковы, как если бы их вовсе не существовало, и они почитаются за ничто. Но это перед Тобою, а не в Тебе. Они ничто по суду Твоей истины, но не по Твоему милосердию и доброте. Ибо Ты называешь вещи, которых нет, как если бы они существовали. Поэтому вещи, которые Ты называешь, будучи ничто, всё же имеют бытие, - ибо Ты их называешь. Будучи сами по себе ничто, они не перестают существовать в Тебе. Как сказано у св. Павла: не от дел, но от призывающего Бога» (Рим. 9:12). (Бернар Клервоский. О предназначении Церкви, V, 3-4 (MPL, CXXXIII, 531, A-D))

Высказав такую мысль, св. Бернар следующим образом объединяет эти два положения. Очевидно, что вещи, соединённые между собой, не разрушают одна другую. После чего он делает ещё более очевидное заявление, заканчивая такими словами: «Если, имея в виду эти два соображения, мы внимательно присмотримся к себе или, лучше, приняв первое из них, увидим, что мы - ничто, а приняв второе - как мы прославлены, то наша слава будет приведена к должной мере и, возможно, даже увеличится. Да, она дана нам, но для того, чтобы прославляться в Боге, а не в самих себе. Когда мы задумаемся над тем, что если Бог хочет нас спасти, то мы получим избавление, это позволит нам вздохнуть с облегчением. Но нужно подняться выше и искать град Божий, искать храм Бога, искать Его дом, искать тайну союза, который Он заключил с нами. Поступая так, мы не забудем ни то, ни другое соображение, но со страхом и благоговением скажем, что мы что-то собою представляем, но лишь в сердце Бога; что мы - нечто не благодаря своему достоинству, а потому, что Он Своею благодатью посчитал нас достойными» (Там же, 7-8 (MPL, CLXXXIII, 533a-534a)).

26. | Porro timor Domini, cuius testimonium passim defertur sanctis omnibus, et qui alias initium sapientiae, alias sapientia ipsa nuncupatur [Psal. 111^d. b. 10; Prover. 1. a. 7; Prov. 15. d. 33^e; Iob. 28^f. c. 28], tametsi unus est, gemino tamen ex sensu emanat. Habet enim in se Deus Patris reverentiam, et Domini. Itaque qui illum rite volet colere, et obedientem illi filium se praestare et obsequentem servum studebit. Obedientiam quae sibi ut Patri redditur, Dominus per Prophetam honorem vocat: obsequium quod ut Domino exhibetur, timorem. Filius (inquit) honorat patrem, et servus dominum. Si ego^g Pater, ubi honor^h? Si Dominus, ubi timor [Malach. 1. b. 6ⁱ]? Utcunque autem distinguat, vides ut confundat utrunque simul^k. Timor ergo Domini, sit nobis reverentia honore illo et timore mixta. Nec mirum si utrunque affectum idem animus recipiat; nam qui secum reputat qualis sit nobis Pater Deus, 37 satis habet causae, etiamsi nulli sint^a inferi, cur eius offensionem qualibet morte gravius perhorrescat. Sed etiam (quae est ad peccandi licentiam carnis nostrae lascivia) quo eam modis omnibus cohibeamus, arripienda simul est haec cogitatio, Domino, sub cuius potestate degimus, esse abominationi omnem iniquitatem^b: cuius ultionem non evadent qui flagitiose vivendo, eius iram adversum se provocarint.

26. Or la crainte de Dieu, laquelle est attribuée aux fideles en toute l’Escriture, et laquelle est maintenant appelée Commencement de sagesse, maintenant La sagesse mesme (Prov. 1:7; Ps. 111:10; Prov. 9:10; Job 28:28): combien qu’elle soit une, toutesfois elle procede de double affection. Car Dieu a en soy la reverence tant d’un pere que de maistre. Pourtant quiconque le voudra droitement honnorer, s’estudiera de se rendre envers luy fils obeissant, et serviteur prompt à faire son devoir. L’obeissance qui luy est rendue comme à nostre pere, il l’appelle par son Prophete, Honneur. Le service qui luy est fait comme à nostre maistre, il l’appelle Crainte. Le fils, dit-il, honnore son pere, et le serviteur son maistre. Si je suis vostre Pere, où est l’honneur que vous me devez? Si je suis vostre maistre, où est la crainte (Mal. 1:6)? Toutesfois, combien qu’il les distingue, il les confond au commencement, comprenant l’un et l’autre sous le mot d’Honnorer. Parquoy que la crainte de Dieu nous soit une reverence meslée de tel honneur et crainte. Et n’est point de merveille si un mesme cœur reçoit ensemble ces deux affections. Il est bien vray que celuy qui repute quel pere nous est Dieu, il a suffisante raison, voire encore qu’il n’y eust nul enfer, d’avoir plus grand horreur de l’offenser que de mourrir: mais aussi d’autrepart, selon que nostre chair est encline à se lascher la bride à mal faire, il est necessaire pour la restreindre d’avoir ceste cogitation en l’esprit, que le Seigneur, sous la puissance duquel nous sommes, a toute iniquité en abomination: duquel ceux qui auront provoqué l’ire en vivant meschamment, n’eviteront point la vengeance.

26. Now, the fear of the Lord, which is universally ascribed to all the saints, and which is called sometimes “the beginning of wisdom,”¹⁵²⁰ sometimes “wisdom”¹⁵²¹ itself, although it be but one, proceeds from a twofold apprehension of him. For God requires the reverence of a Father and of a Master. Therefore he who truly desires to worship him, will study to pay him the obedience of a son and the submission of a servant. The Lord, by the prophet, distinguishes the obedience which is paid to him as a father, by the appellation of honour; and the service which he receives as a master, by that of fear. “A son (says he) honoureth his father, and a servant his master. If, then, I be a father, where is mine honour? And if I be a master, where is my fear?”¹⁵²² But notwithstanding his distinction between them, you see how he confounds them together. Let the fear of the Lord therefore with us be a reverence mingled with this honour and fear. Nor is it surprising, that the same mind cherishes both these affections; for he who considers what a Father God is to us, has ample reason, even though there were no hell, to dread his displeasure more than any death. But, such is the propensity of our nature to the licentiousness of transgression, that in order to restrain it by every possible method, we should at the same time indulge this reflection, that all iniquity is an abomination to the Lord, under whose power we live, and whose vengeance they will not escape, who provoke his wrath against them by the wickedness of their lives.

26. True fear caused in two ways—viz. when we are required to reverence God as a Father, and also to fear him as Lord.

Moreover, the fear of the Lord, which is uniformly attributed to all the saints, and which, in one passage, is called “the beginning of wisdom,” in another wisdom itself, although it is one, proceeds from a twofold cause. God is entitled to the reverence of a Father and a Lord. Hence he who desires duly to worship him, will study to act the part both of an obedient son and a faithful servant. The obedience paid to God as a Father he by his prophet termshonor; the service performed to him as a master he terms fear. “A son honoureth his father, and a servant his master. If then I be a father, where is mine honor? and if I be a master, where is my fear?”¹ But while he thus distinguishes between the two, it is obvious that he at the same time confounds them. The fear of the Lord, therefore, may be defined reverence mingled with honor and fear. It is not strange that the same mind can entertain both feelings; for he who considers with himself what kind of a father God is to us, will see sufficient reason, even were there no hell, why the thought of offending him should seem more dreadful than any death. But so prone is our carnal nature to indulgence in sin, that, in order to curb it in every way, we must also give place to the thought that all iniquity is abomination to the Master under whom we live; that those who, by wicked lives, provoke his anger, will not escape his vengeance.

26. Verder, de vreze des Heren, waarvan op vele plaatsen aan alle heiligen getuigenis wordt gegeven, en die soms het begin der wijsheid, soms de wijsheid zelf genoemd wordt (Ps. 111:10; Spr.1:7; 15:33; Job 28:28) komt, ofschoon ze één is, toch uit een tweevoudig besef te voorschijn. Want God heeft in zich de eerbiedwaardigheid van een Vader en van een Heer. Wie Hem dus naar behoren wil dienen, zal er naar streven zich jegens Hem een gehoorzaam zoon en een onderdanig dienstknecht te betonen. De gehoorzaamheid, die Hem als aan een Vader betoond wordt, noemt de Here door de mond van de profeet eer; de onderdanigheid, die Hem als aan een Heer bewezen wordt, noemt Hij vrees. "Een zoon," zegt Hij, (Mal. 1:6) eert de vader, en een knecht zijn heer: hen Ik dan een Vader, waar is mijn eer ? en ben Ik een Here, waar is mijn vreze ?" En ook a] onderscheidt Hij beide, toch ziet ge, dat Hij ze tevens saamvoegt. De vreze des Heren zij dus voor ons eerbiedigheid, saamgevoegd uit eer en vrees. En het is geen wonder, indien dezelfde geest beide gezindheden in zich ontvangt. Want wie bij zichzelf overweegt, hoedanig een Vader God voor ons is, heeft genoeg reden, ook al zou er geen hel zijn, om zijn ongenade erger te vrezen dan welke dood ook. Maar, gezien de wufte neiging onzes vleses om ongebreideld te zondigen, moeten wij tevens, om die op alle mogelijke wijzen in te binden, deze gedachte aangrijpen: dat de Here, onder wiens macht wij leven, alle ongerechtigheid tot een verfoeiing is; aan wiens wraak zij niet ontkomen zullen, die door misdadig te leven zijn toorn jegens hen opwekken.

26. Furcht Gottes und Ehre Gottes

Weiter: die Furcht des Herrn, die immer wieder als allen Gläubigen eigen bezeugt wird, die als „der Weisheit Anfang“, ja als die Weisheit selber gilt (Ps. 111,10; Spr. 1,7; 15,31; Hiob 28,28), ist zwar stets eine und dieselbe, aber sie entspringt doch einem doppelten Empfinden. Gott beansprucht nämlich die Ehrfurcht, die ihm als Vater gebührt, und die, welche ihm als dem Herrn zukommt. Wer ihn recht verehren will, der wird sich ihm als ein folgsamer Sohn und als ein gehorsamer Knecht zu erweisen trachten. Den Gehorsam, der ihm als dem Vater zukommt, nennt der Herr durch den Mund des Propheten „Ehre“, den Gehorsam, der ihm als dem Herrn erwiesen wird, nennt er „Furcht“. „Ein Sohn soll seinen Vater ehren und ein Knecht seinen Herrn. Bin ich nun Vater, wo ist meine Ehre? Bin ich Herr, wo fürchtet man mich?“ (Mal. 1,6). Hier unterscheidet er „Ehre“ und „Furcht“ - aber zugleich bringt er beide zusammen, indem er am Anfang beide unter der Forderung zusammenfaßt, ihn zu „ehren“. Die Furcht des Herrn soll also für uns Ehrerbietung sein, die aus solcher Ehre und Furcht zusammengefügt ist. Es ist auch nicht verwunderlich, wenn ein und dasselbe Herz beide Regungen in sich empfängt. Denn wer bei sich selbst erwägt, was für ein Vater Gott gegen uns ist, der hat ausreichend Grund, eine Kränkung dieses Gottes schlimmer zu verabscheuen als den Tod, auch wenn es keine Hölle gäbe! Aber der Leichtsinn unseres Fleisches, der sich so gern der Sünde hingibt, ist so groß, daß wir, um ihn immerzu am Zügel zu halten, auch noch den anderen Gedanken gründlich festhalten müssen: dem Herrn, unter dessen Gewalt wir stehen, ist alle Ungerechtigkeit ein Greuel, und wer durch ein Lasterleben seinen Zorn über sich hervorruft, der wird seiner Vergeltung nicht entgehen!

26. Die betekenis van ‘vrees van die Here’ en ‘eer van die Vader’

Verder ontstaan die vrees van die Here, waarvan oral vir al die heiliges getuig word en wat soms die begin van die wysheid¹⁹³ en soms wysheid¹⁹⁴ self genoem word, uit twee gevoelens, hoewel dit tog net een is. Want in Hom het God die eerbied vir ’n Vader en ’n Heer. Iemand wat Hom dus na behore wil dien, sal hom beywer om hom as ’n gehoorsame kind en as ’n onderdanige dienskneg teenoor Hom te gedra. Deur die profeet noem die Here die gehoorsaamheid wat aan Hom soos aan ’n Vader betoon word, eer en die onderdanigheid wat aan Hom soos aan ’n heer betoon word, vrees. Hy sê: “’n Seun eer sy vader en ’n slaaf sy heer. As ek dan die Vader is, waar is my eer? En as ek ’n Heer is, waar is die vrees vir My?”¹⁹⁵ Hoewel Hy tussen die twee onderskei, kan ’n mens sien hoe Hy hulle saamvoeg.¹⁹⁶ Die vrees van die Here moet dus vir ons bestaan uit eerbied wat met eer en vrees saamhang. Dit is ook nie ’n wonderwerk as een en dieselfde gees albei hierdie gevoelens ontvang nie. Want iemand wat by homself nadink oor hoe ’n Vader God vir ons is, het genoeg rede om sy toorn erger as enige dood te vrees, selfs al sou daar nie ’n hel gewees het nie. Maar omdat die bandeloosheid van ons vlees in sy teuelloosheid om sonde te doen so groot is, moet ons, om dit op elke moontlike manier aan bande te lê, terselfdertyd ook hieraan gedagtig wees dat alle ongeregtigheid vir die Here onder Wie se mag ons lewe, afstootlik is. Die mense wat in sonde leef en sy toorn teen hulle verwek, sal nie aan sy wraak ontkom nie.

26. Страх Господень, который на протяжении всего Св. Писания выступает как характерная черта верующих и именуется то началом мудрости, то самой мудростью (Прит 1:7; Пс. 110/111:10; Прит 15:33; Иов 28:28), хотя он всегда один и тот же, происходит от двоякого чувства. Почитание полагается Богу как Отцу и как Господину. Поэтому тот, кто пожелает воздать Ему честь подобающим образом, будет стараться поступать как послушный сын и как служитель, способный исполнить свой долг. Послушание Богу как нашему Отцу пророк называет «честью», а служение Ему как Господину - «страхом»: «Сын чтит отца и раб - господина своего; если Я - отец, то где почтение ко Мне? и если Я Господь, то где благоговение предо Мною?» (Мал 1:6). Однако, хотя пророк различает эти понятия, в начале он их смешивает, обозначая то и другое словом «почитать». Потому что для нас страх Божий - это благоговение, в котором смешаны почтение и страх. И нет ничего удивительного, если одно и то же сердце одновременно испытывает оба эти чувства. Тот, кто сознаёт, каким Отцом является для нас Бог, имеет достаточное основание - даже если бы не существовало ада, - чтобы страх оскорбить Его был сильнее страха смерти. С другой стороны, поскольку наша плоть склонна вырываться из узды, удерживающей её от дурного, необходимо, чтобы Господь, под властью Которого мы находимся с целью ограничить подобное умонастроение, питал отвращение ко всякому нечестию. И те, кто своей дурной жизнью вызовет Его гнев, не избегнут мщения.

27. Quod autem Iohannes dicit, timorem non esse in charitate, sed perfectam charitatem expellere foras timorem [1. Iohan. 4. d. 18], quoniam timor poenam habet^c, nihil istis repugnat. De terrore enim incredulitatis loquitur, a quo longe differt iste fidelium timor. Neque enim Deum timent impii, quod in eius offensionem incurrere vereantur^d, siquidem impune id possent: sed quia vindictae potentia esse armatum sciunt, ad auditum irae eius, horrore concutiuntur. Ac iram quoque sic timent, quia sibi imminere arbitrantur, quia singulis momentis expectant dum in caput suum corruat. Fideles autem (ut dictum est) et offensam plus quam^e poenam timent, nec timore poenae perturbantur, acsi cervicibus suis impenderet^f: sed cautiores redduntur, ne ipsam accersant. Sic Apostolus, dum fideles alloquitur, Nolite falli, inquit: propter hoc venit ira Dei in filios diffidentiae [Ephes. 5. b. 6. Colos. 3. a. 6]. Non minatur in ipsos descensuram: sed admonet, ut impiis ob ea quae recensuerat flagitia iram Domini praeparatam cogitent: ne et ipsi eam experiri velint. || Quanquam raro contingit ut solis et simplicibus minis expergefiant reprobi: quin potius iam sua duritie tardi et hebetes, quoties verbis fulminat Deus e caelo, ad contumaciam se obdurant: sed manu eius percussi, timere, velint nolint, coguntur. Timorem hunc vulgo servilem vocant, et ingenuo voluntarioque opponunt, qui filios decet¹. Alii mediam speciem subtiliter interserunt: quia servilis ille et coactus affectus animos interdum subigit ut ad timorem Dei sponte accedant^{g 2}.

27. Ce que sainct Jean dit, que la crainte n’est point avec la charité, mais que charité parfaite jette hors la crainte (1 Jean 4:18): ne repugne rien à cela: veu qu’il parle du tremblement d’incredulité, duquel est bien loin ceste crainte des fideles. Car les iniques ne craignent point Dieu, pource qu’ils ayent crainte d’encourir son offense, s’ils le pouvoyent faire sans punition: mais pource qu’ils savent qu’il est puissant à se venger, ils ont horreur toutes fois et quantes qu’on leur parle de son ire. Et mesmes ils craignent son ire, d’autant qu’ils la pensent estre prochaine, et que d’heure en heure ils attendent qu’elle les vienne accabler. Au contraire les fideles, comme dit a esté premierement, craignent plus son offense que la punition: et ne sont pas estonnez de crainte d’estre punis, comme m l’enfer leur estoit desja present pour les engloutir: mais par icelle ils sont retirez, afin de n’encourir point au danger. Pourtant l’Apostre en parlant aux fideles, Ne vous trompez point, dit-il: pour ces choses l’ire de Dieu a accoustumé de venir sur les enfans rebelles (Ephes. 5:6; Col. 3:6). Il ne les menace point que l’ire de Dieu descendra sur eux: mais il les exhorte de penser que l’ire de Dieu est appareillée aux meschans, à cause des pechez qu’il avoit paravant recitez, afin qu’ils n’attendent point de les pour-suyvre, pour venir en une mesme perdition. Combien qu’il n’advienne pas souvent que les reprouvez soyent bien esveillez et piquez par simple menace: mais au contraire estans hebetez en nonchallance, combien que Dieu foudroye du ciel, moyennant que ce ne soit que de parolles, ils s’endurcissent à rebellion: mais quand ils sentent les coups de sa main, lors ils sont bien contrains de craindre, veuillent-ils ou non. Telle crainte est communement nommée Servile, pour la discerner d’une sujettion franche et volontaire, comme elle doit estre aux enfans envers leurs peres. Aucuns entrelacent plus subtilement une troisieme espece, d’autant que la crainte servile et forcée nous prepare à craindre Dieu deuement, et ainsi nous donne quelque affection moyenne pour passer plus outre.

27. Now, the assertion of John, that “there is no fear in love, but perfect love casteth out fear, because fear hath torment,”¹⁵²³ is not at all repugnant to what we have advanced. For he speaks of the terror of unbelief, between which and the fear of believers there is a wide difference. For the impious fear not God from a dread of incurring his displeasure, if they could do it with impunity; but because they know him to be armed with vindictive power, they tremble with horror at hearing of his wrath. And thus also they fear his wrath, because they apprehend it to be impending over them, because they every moment expect it to fall on their heads. But the 517 faithful, as we have observed, fear his displeasure more than punishment, and are not disturbed with the fear of punishment, as though it were impending over them, but are rendered more cautious that they may not incur it. Thus the apostle, when addressing believers, says, “Let no man deceive you with vain words; for, because of these things cometh the wrath of God upon the children of disobedience [or unbelief.]”¹⁵²⁴ He threatens not its descending on them; but admonishes them to consider the wrath of the Lord prepared for the impious, on account of the crimes which he had enumerated, that they may avoid tempting it. It seldom happens, however, that the reprobate are aroused merely by simple threatenings; but, on the contrary, being already obdurate and insensible, when God thunders from heaven, if it be only in words, they rather harden themselves in rebellion; but when they feel the stroke of his hand, they are compelled to fear him, whether they will or not. This is commonly called a servile fear, in opposition to a filial fear, which is ingenuous and voluntary. Some persons curiously introduce an intermediate species of fear; because that servile and constrained affection sometimes subdues men's minds, so that they voluntarily approach to the fear of God.

27. Objection from a passage in the Apostle John. Answer founded on the distinction between filial and servile fear.

There is nothing repugnant to this in the observation of John: “There is no fear in love; but perfect love casteth out fear: because fear has torment,” (1 John 4:18). For he is speaking of the fear of unbelief, between which and the fear of believers there is a wide difference. The wicked do not fear God from any unwillingness to offend him, provided they could do so with impunity; but knowing that he is armed with power for vengeance, they tremble in dismay on hearing of his anger. And they thus dread his anger, because they think it is impending over them, and they every moment expect it to fall upon their heads. But believers, as has been said, dread the offense even more than the punishment. They are not alarmed 493by the fear of punishment, as if it were impending over them,¹ but are rendered the more cautious of doing anything to provoke it. Thus the Apostle addressing believers says, “Let no man deceive you with vain words; for because of these things, the wrath of God cometh upon the children of disobedience,” (Eph. 5:6; Col. 3:6). He does not threaten that wrath will descend upon them; but he admonishes them, while they think how the wrath of God is prepared for the wicked, on account of the crimes which he had enumerated, not to run the risk of provoking it. It seldom happens that mere threatening have the effect of arousing the reprobate; nay, becoming more callous and hardened when God thunders verbally from heaven, they obstinately persist in their rebellion. It is only when actually smitten by his hand that they are forced, whether they will or not, to fear. This fear the sacred writers term servile, and oppose to the free and voluntary fear which becomes sons. Some, by a subtle distinction, have introduced an intermediate species, holding that that forced and servile fear sometimes subdues the mind, and leads spontaneously to proper fear.

27. Wat Johannes zegt (1 Joh. 4:18) dat in de liefde geen vrees is, maar dat de volmaakte liefde de vrees uitdrijft, omdat de vrees pijn heeft, strijdt daarmee geenszins. Want hij spreekt van de vrees der ongelovigheid, waarvan de vrees der gelovigen veel verschilt. Immers de goddelozen vrezen God niet, omdat ze er voor terugschrikken in zijn ongenade te vallen, indien ze dit ongestraft zouden kunnen; maar omdat ze weten, dat Hij gewapend is met de macht om te straffen, worden ze op het horen van zijn toorn door angst aangegrepen. En zo vrezen ze ook zijn toorn, omdat ze menen, dat die hen bedreigt, omdat ze ieder ogenblik verwachten, dat die zich over hun hoofd uitstort. Maar de gelovigen, zoals gezegd is, vrezen de ongenade meer dan de straf, en worden niet door de vrees voor straf in verwarring gebracht, alsof die hun boven de nek hing; maar zij worden behoedzamer gemaakt, opdat zij haar niet zouden uitlokken. Zo zegt de apostel, wanneer hij de gelovigen toespreekt: "Laat u niet bedriegen, hierom komt de toorn Gods over de kinderen der ongehoorzaamheid" (Ef. 5:6; Col.3:6) Hij dreigt niet, dat de toorn op hen zal neerdalen; maar hij vermaant hen, dat zij er aan mogen denken, dat voor de goddelozen om de misdaden, die hij opgesomd heeft, de toorn Gods bereid is, opdat zij ook zelf niet de toorn zouden willen ondervinden. Trouwens, het gebeurt zelden, dat de verworpenen door de enkele en eenvoudige bedreiging wakker gemaakt worden; maar veeleer verharden ze zich, reeds traag en afgestompt door hun eigen hardheid, zo dikwijls als God met zijn woorden dondert uit de hemel, tot halsstarrigheid; maar, wanneer ze getroffen zijn door zijn hand, worden ze, of ze willen of niet, gedwongen te vrezen. Deze vrees noemt men gemeenlijk een slaafse, en men stelt haar tegenover de vrije en vrijwillige, die de kinderen past. Sommigen voegen scherpzinnig nog een tussensoort in; want die slaafse en gedwongen gezindheid dwingt de gemoederen somtijds, dat ze van zelf tot de vrees Gods komen.

27. Kindliche Furcht und sklavische Furcht

Nun sagt freilich Johannes: „Furcht ist nicht in der Liebe; denn die völlige Liebe treibt die Furcht aus; denn die Furcht hat Pein“ (1. Joh. 4,18). Aber das steht zu dem eben Gesagten nicht in Widerspruch. Er redet nämlich von dem Schrecken des Unglaubens, der etwas ganz anderes ist als die Furcht der Gläubigen. Denn die Gottlosen fürchten Gott nicht in dem Sinne, daß sie sich auch dann scheuten, ihn zu beleidigen, wenn sie es ungestraft tun könnten; nein, sie erschrecken furchtbar, wenn sie von seinem Zorn hören, weil sie wissen, daß Gott mit der Macht gerüstet ist, Vergeltung zu üben. Und so fürchten sie sich vor seinem Zorn, weil sie meinen, daß er ihnen immer droht, weil sie in jedem Augenblick erwarten, er könnte ihnen aufs Haupt fallen. Die Gläubigen dagegen fürchten, wie gesagt, die Kränkung Gottes mehr als seine Strafe, sie lassen sich auch nicht von der Furcht vor der Strafe in Verwirrung bringen, als ob diese ihnen immerzu über dem Nacken schwebte, sondern sie lassen sich vorsichtiger machen, sich diese Strafe nicht zuzuziehen. So meint es der Apostel, wenn er zu den Gläubigen spricht: „Lasset euch niemand verführen ...; denn um dieser Dinge willen kommt der Zorn Gottes über die Kinder des Unglaubens“ (Eph. 5,6; Kol. 3,6). Er droht nicht, der Zorn Gottes werde über die Gläubigen selber kommen; aber er fordert sie auf zu erwägen, wie um der Laster willen, die er aufgezählt, der Zorn des Herrn der Ungläubigen wartet, - damit sie (die Gläubigen) ihn auch selber nicht erfahren wollen! Freilich kommt es selten vor, daß sich die Verworfenen schon allein durch einfache Drohungen aufwecken 363 lassen; nein, sie sind in ihrer Verhärtung dermaßen träge und stumpfsinnig geworden, daß sie sich, wenn Gott mit seinen Worten vom Himmel her sein Unwetter ergehen läßt, jedesmal zur Halsstarrigkeit verstocken; aber wenn seine Hand sie niederschlägt, dann werden sie, mögen sie wollen oder nicht, gezwungen, ihn zu fürchten. Diese Furcht nennt man allgemein sklavische Furcht, und man stellt sie der edelgeborenen, freiwilligen Furcht gegenüber, wie sie die Kinder haben sollen. Einige fügen da scharfsinnig noch eine mittlere Art von Furcht ein, weil jene sklavische, gezwungene Regung zuweilen auch einen Menschen dazu bringt, freiwillig zur Furcht Gottes zu gelangen.

27. Slaafse en kinderlike vrees

Johannes sê dat daar nie vrees in die liefde is nie maar dat die volmaakte 745 liefde die vrees uitdryf, omdat vrees straf insluit.¹⁹⁷ Dit is nie in stryd met dit wat ons hierbo gesê het nie. Hy praat immers van die vrees van ongelowigheid, wat ver verskil van die vrees van gelowiges. Want goddelose mense vrees God nie bloot omdat hulle bang is dat hulle hulle sy onguns op die hals sal haal nie - as hulle dit wel straffeloos sou kon doen. Hulle vrees egter omdat hulle weet dat God met die mag om wraak te neem gewapen is, en sodra hulle van sy toorn verneem, word hulle met skrik platgeslaan. En hulle vrees sy toorn ook so omdat hulle meen dat Hy hulle bedreig omdat hulle van oomblik tot oomblik verwag dat sy toorn op hulle sal neerstort. Maar soos gesê is, vrees die gelowiges sy onguns meer as sy straf, en hulle is nie ontstel deur die vrees vir sy straf asof dit dreigend oor hulle nekke sou hang nie, maar dit maak hulle versigtiger om hulle nie sy onguns op die hals te haal nie. Wanneer die apostel met die gelowiges praat, is dit in die volgende trant: “Moenie julle laat mislei nie”, sê hy, “hierdeur kom die toorn van God oor die kinders van die ongeloof’.¹⁹⁸ Hy dreig nie dat die toorn oor hulle sal kom nie, maar hy vermaan hulle dat hulle daaroor moet nadink dat die Here se toorn vanweë die oortredings wat hy vermeld het, op goddelose mense wag sodat hulle nie self sy toorn op die proef sou wil stel nie. Tog gebeur dit selde dat verworpenes slegs deur eenvoudige dreigemente opgewek word - ja, terwyl hulle alreeds as gevolg van hulle hardkoppigheid traag en afgestomp is, verhard hulle hulle eerder om hardnekkig te wees wanneer God met sy woorde uit die hemel donder. Maar wanneer hulle deur sy hand geslaan is, word hulle teen wil en dank gedwing om Hom te vrees.¹⁹⁹ Mense noem hierdie vrees oor die algemeen ’n slaafse vrees en stel dit teenoor die egte vrywillige vrees wat by God se kinders pas. Ander skrywers stel skerpsinnig ’n soort vrees midde tussen die twee, omdat slaafse en gedwonge gevoelens mense se gemoedere soms dwing om vrywillig daartoe oor te gaan om God te vrees.²⁰⁰

27. Слова св. Иоанна - «в любви нет страха, но совершенная любовь изгоняет страх» (1 Ин 4:18) - нисколько этому не противоречат. Он имеет в виду тревогу, вызываемую неверием, от которой далёк страх верующих. Ибо нечестивые испытывают страх перед Богом не потому, что боятся Его оскорбить, даже если бы это могло остаться безнаказанным; но потому, что знают о Его власти отомстить, и устрашаются только тогда, когда им говорят о Его гневе. Они боятся именно Его гнева, ибо сознают, что Он близок, и с часу на час этот гнев может их погубить. Напротив, верующие, как было сказано вначале, больше боятся оскорбить Бога, чем понести наказание. Они не дрожат от страха наказания, словно перед ними уже разверзлась бездна ада, готовая их поглотить, - наоборот, страх отводит от них эту опасность. Поэтому апостол так говорит верующим: «Никто да не обольщает вас пустыми словами, ибо за это приходит гнев Божий на сынов противления» (Еф 5:6). Он не угрожает, что гнев Божий обрушится на них, - он призывает их подумать о том, что гнев придёт на злых по причине грехов, которые св. Павел назвал чуть раньше (1 Кор 6:9-10), дабы верующие не уподоблялись злым и не подверглись той же участи.

Однако отверженные нечасто пробуждаются от простой угрозы. Напротив, отупев от небрежения и лени, они ожесточаются в противлении. Ведь Бог мечет с неба только словесные молнии. Но когда они чувствуют на себе Его руку, они вынуждены бояться, хотят они того или нет. Такой страх обычно называется рабским, что отличает его от свободного и добровольного подчинения, каким должно быть подчинение детей отцу. Некоторые писатели проводят более тонкое различение и выделяют третий вид страха, поскольку рабский, вынужденный страх приуготовляет нас к тому, чтобы бояться Бога должным образом, и порождает в нас некое среднее чувство, помогающее идти дальше.

28. | Iam in divina benevolentia, quam respicere dicitur fides, 38 intelligimus salutis ac vitae aeternae possessionem obtineri. Nam si, Deo propitio, nihil boni deesse potest: abunde nobis sufficit, ad salutis certitudinem, ubi suae dilectionis ipse nos certiores facit. Ostendat faciem suam, inquit Propheta, et salvi erimus [Psal. 80. a. 4]. Unde hanc salutis nostrae summam statuunt Scripturae, quod abolitis inimicitiis omnibus in gratiam nos recepit [Ephes. 2. c. 14]. Quo scilicet innuunt, Deo nobis reconciliato, nihil manere periculi quin omnia nobis bene succedant. Quare fides, dilectione Dei apprehensa, promissiones habet vitae praesentis et futurae, solidamque bonorum omnium securitatem: sed qualis e verbo percipi potest. Neque enim vitae huius aut longitudinem, aut honorem, aut opes sibi certo fides promittit: (quando nihil horum nobis esse constitutum voluit Dominus) sed hac certitudine contenta est, utcunque nos multa deficiant quae ad vitae huius subsidium pertinent, Deum tamen nunquam defuturum. Praecipua autem eius securitas in futurae vitae expectatione residet, quae extra dubium per Dei verbum posita est. Quaecunque tamen in terra miseriae et calamitates eos maneant quos sua dilectione complexus est Deus, impedire nequeunt quin eius benevolentia, plena sit foelicitas. Proinde, quum summam beatitudinis vellemus exprimere, Dei gratiam posuimus: e qua scaturigine universae bonorum species nobis profluunt. Atque id passim observare in Scripturis licet, nos ad Domini charitatem revocari quoties non de aeterna modo salute, sed quolibet bono nostro agitur. Qua ratione David canit, divinam bonitatem, dum in pio corde sentitur, vita ipsa esse suaviorem et optabiliorem [Psal. 63. a. 4]. || Denique, si nobis affluant omnia pro voto, de amore autem Dei vel odio incerti simus, maledicta erit ac proinde misera nostra foelicitas. Quod si affulgeat paterna Dei facies, ipsae quoque miseriae beatae erunt, quia vertentur in salutis adiumenta. Sicuti Paulus res omnes adversas accumulans^a, gloriatur tamen, per illas nos ab amore Dei non disiungi [Rom. 8. g. 35]: et in suis precationibus semper incipit a Dei gratia, unde manat omnis prosperitas. Similiter David cunctis terroribus, qui nos conturbant, opponit solum Dei favorem. Si ambulavero in medio umbrae mortis (inquit) non timebo mala: quoniam tu mecum es [Psal. 23. a. 4]. Et sentimus semper animos nostros vacillare, nisi Dei gratia contenti, pacem suam in ea quaerunt, et penitus infixum habent quod dicitur in Psalmo, Beatus populus cuius Iehova est Deus, et gens quam elegit in haereditatem sibi [Psal. 33. c. 12].

28. Outre plus, sous la bien-vueillance de Dieu, laquelle nous disons que la foy regarde, il faut entendre que nous obtenons la possession de salut et vie eternelle. Car si rien ne nous peut faillir quand nous avons Dieu propice, il nous doit bien suffire pour certitude de salut, que Dieu nous rende certains de sa dilection envers nous. Qu’il demonstre sa face (dit le Prophete) et nous serons à sauveté (Ps. 80:4). Pourtant l’Escriture met la somme de nostre salut en ce poinct: que le Seigneur ayant aboly toutes inimitiez, nous a receuz en sa grace (Ephes. 2:14). En quoy elle signifie que Dieu estant reconcilié à nous, il ne nous reste nul danger que toutes choses ne nous tournent à bien. Parquoy la foy en apprehendant la dilection de Dieu, comprend en icelle les promesses de vie presente et future, et ferme asseurance de tous biens: voire telle qu’on la peut avoir par la parolle de l’Evangile. Car la foy ne se promet point certainement ou longues années, ou grans honneurs, ou abondance de richesses en la vie presente, d’autant que le Seigneur n’a pas voulu que nulle de ces choses nous fust arrestée: mais elle est contente de ceste certitude, que combien que plusieurs aydes de ceste vie nous defaillent. Dieu ne nous defaudra jamais. La principale asseurance d’icelle repose en l’attente de la vie future, laquelle nous a esté mise par la parolle de Dieu hors de toute incertitude. Toutesfois quelques calamitez et miseres qui puissent advenir à ceux que nostre Seigneur a une fois receuz en son amour, elle ne peuvent empescher que la seule benevolence de Dieu ne leur soit pleine felieité. Pourtant quand nous avons voulu exprimer la somme de toute beatitude, nous avons mis la grace de Dieu: de laquelle source toutes especes de biens nous proviennent. Et cela est facile à noter en l’Escriture, laquelle nous rappelle tousjours à la charité de Dieu, quand elle fait mention non seulement du salut eternel, mais de quelque bien que nous ayons. Pour laquelle raison David tesmoigne que la bonté de Dieu, quand elle est sentie du cœur fidele, est plus douce et desirable que nulle vie (Ps. 63:4). En somme, quand le tout nous viendroit à souhait, cependant que nous sommes incertains de l’amour de Dieu ou de sa haine, nostre felicité nous sera tousjours maudite, et par consequent mal-heureuse. Que si Dieu nous monstre un regard paternel, noz miseres mesme seront bienheureuses, pource qu’elles nous seront tournées en ayde à salut. Comme sainct Paul amassant toutes adversitez qui nous peuvent advenir, se glorifie que par iceiles nous ne serons jamais separez de l’amour de Dieu (Rom. 8:35). Et en priant pour les fideles, il commence tousjours par la grace de laquelle toute prosperité a son origine et source. Semblablement David oppose à toutes frayeurs qui nous pourroyent troubler, la seule faveur de Dieu: Si je cheminoye, ditil, en obscurité de mort, je ne craindray point quand tu seras avec moy (Ps. 23:4). A l’opposite, nous sentons comment noz cœurs chancellent, sinon qu’en se contentans de la grace de Dieu, ils cherchent leur paix et repos en icelle, ayant ceste sentence bien imprimée, Bienheureux est le peuple duquel l’Eternel est le Dieu, et la gent qu’il s’est esleue pour heritage (Ps. 33:12).

28. Now, in the Divine benevolence, which is affirmed to be the object of faith, we apprehend the possession of salvation and everlasting life to be obtained. For, if no good can be wanting when God is propitious, we have a sufficient certainty of salvation, when he himself assures us of his love. “O God, cause thy face to shine, and we shall be saved,”¹⁵²⁵ says the Psalmist. Hence the Scriptures represent this as the sum of our salvation, that he has “abolished” all “enmity,”¹⁵²⁶ and received us into his favour. In which they imply, that since God is reconciled to us, there remains no danger, but that all things will prosper with us. Wherefore faith, having apprehended the love of God, has promises for the present life and the life to come, and a solid assurance of all blessings; but it is such an assurance as may be derived from the Divine word. For faith certainly promises itself neither longevity, nor honour, nor wealth, in the present state; since the Lord has not been pleased to appoint any of these things for us; but is contented with this assurance, that whatever we may want of the conveniences or necessaries of this life, yet God will never leave us. But its principal security consists in an expectation of the future life, which is placed beyond all doubt by the word of God. For whatever miseries and calamities may on earth await those who are the objects of the love of God, they 518 cannot prevent the Divine benevolence from being a source of complete felicity. Therefore, when we meant to express the perfection of blessedness, we have mentioned the grace of God, as the fountain from which every species of blessings flows down to us. And we may generally observe in the Scriptures, that when they treat not only of eternal salvation, but of any blessing we enjoy, our attention is recalled to the love of God. For which reason David says, that “The loving-kindness of God,” when experienced in a pious heart, “is better” and more desirable “than life” itself.¹⁵²⁷ Finally, if we have an abundance of all things to the extent of our desires, but are uncertain of the love or hatred of God, our prosperity will be cursed, and therefore miserable. But if the paternal countenance of God shine on us, even our miseries will be blessed, because they will be converted into aids of our salvation.¹⁵²⁸ Thus Paul, after an enumeration of all possible adversities, glories that they can never separate us from the love of God; and in his prayers, he always begins with the grace of God, from which all prosperity proceeds. David likewise opposes the Divine favour alone against all the terrors which disturb us: “Though I walk through the valley of the shadow of death, (says he,) I will fear no evil, for thou art with me.”¹⁵²⁹ And we always feel our minds wavering, unless, contented with the grace of God, they seek their peace in it, and are deeply impressed with the sentiment of the Psalmist: “Blessed is the nation whose God is the Lord; and the people whom he hath chosen for his own inheritance.”¹⁵³⁰

28. How faith is said to have respect to the divine benevolence. What comprehended under this benevolence. Confirmation from David and Paul.

The divine favor to which faith is said to have respect, we understand to include in it the possession of salvation and eternal life. For if, when God is propitious, no good thing can be wanting to us, we have ample security for our salvation when assured of his love. “Turn us again, O God, and cause thy face to shine,” says the Prophet, “and we shall be saved,” (Ps. 80:3). Hence the Scriptures make the sum of our salvation to consist in the removal of all enmity,and our admission into favor; thus intimating, that when God is reconciled all danger is past, and every thing good will befall us. Wherefore, faith apprehending the love of God has the promise both of the present and the future life, and ample security for all blessings (Eph. 2:14). The nature of this must be ascertained from the word. Faith does not promise us length of days, riches and honors (the Lord not having been pleased that any of these should be appointed us); but is contented with the assurance, that however poor we may be in regard to present comforts, God will never fail us. The chief security lies in the expectation of future life, which is placed beyond doubt by the word of God. Whatever be the miseries and calamities which await the children of God in this world, they cannot make his favor cease to be complete happiness. Hence, when we were desirous to express the sum of blessedness, we designated it by the favor of God, from which, as their source, all kinds of blessings flow. And we may observe throughout the Scriptures, that they refer us to the love of God, not only when they treat of our eternal salvation, but of any blessing whatever. For which reason David sings, that the loving-kindness of God experienced by the pious heart is sweeter and more to be desired than life itself (Ps. 63:3). In short, if we have 494every earthly comfort to a wish, but are uncertain whether we have the love or the hatred of God, our felicity will be cursed, and therefore miserable. But if God lift on us the light of his fatherly countenance, our very miseries will be blessed, inasmuch as they will become helps to our salvation. Thus Paul, after bringing together all kinds of adversity, boasts that they cannot separate us from the love of God: and in his prayers he uniformly begins with the grace of God as the source of all prosperity. In like manner, to all the terrors which assail us, David opposes merely the favor of God,—“Yea, though I walk through the valley of the shadow of death, I will fear no evil: for thou art with me,” (Ps. 23:4). And we feel that our minds always waver until, contented with the grace of God, we in it seek peace, and feel thoroughly persuaded of what is said in the psalm, “Blessed is the nation whose God is the Lord, and the people whom he has chosen for his own inheritance,” (Ps. 33:12).

28. Verder verstaan wij het zo, dat in de goedgunstigheid Gods, waarop het geloof, gelijk gezegd is, ziet, het bezit van de zaligheid en het eeuwige leven verkregen wordt. Want indien ons, wanneer God ons goedgunstig is, niets goeds ontbreken kan, is het voor ons meer dan genoeg tot verzekerdheid der zaligheid, wanneer Hij ons verwittigt van zijn liefde. "Hij tone zijn aanschijn," zegt de profeet (Ps. 80:4) "en wij zullen verlost zijn." Daarom stelt de Schrift dit als de hoofdzaak onzer zaligheid, dat Hij ons met tenietdoening van alle vijandschap, in genade heeft aangenomen (Ef. 2:14) En daarmee geeft zij te kennen, dat, wanneer God met ons verzoend is, geen gevaar blijft, maar alles ons goed zal gaan. Daarom heeft het geloof, na Gods liefde aangegrepen te hebben, alle beloften van het tegenwoordige en toekomende leven, en de grondige gerustheid van alle goederen: maar dan een zodanige, als uit het Woord vernomen kan worden. Immers het geloof belooft zichzelf niet vast en zeker langdurigheid, of eer, of schatten van dit leven (aangezien de Here niet gewild heeft, dat iets van deze dingen voor ons vastgesteld zou zijn), maar het is tevreden met deze zekerheid, dat, ook al ontbreekt ons veel, dat dient tot steun van dit leven, God toch nooit ontbreken zal. Maar zijn voornaamste gerustheid is gelegen in de verwachting van het toekomende leven, die door Gods Woord buiten twijfel gesteld is. Maar welke ellenden en rampen ook hen te wachten staan, die God met zijn liefde omhelsd heeft, die kunnen toch niet verhinderen, dat zij n goedgunstigheid het volle geluk is. Daarom hebben wij, toen wij de hoofdsom der gelukzaligheid wilden uitdrukken, die gesteld in de genade Gods, uit welke springbron alle soorten van goederen tot ons vloeien. En dit kan men op vele plaatsen in de Schrift opmerken, dat wij tot des Heren liefde geroepen worden, telkens wanneer gehandeld wordt niet alleen over de eeuwige zaligheid, maar ook over elk mogelijk goed van ons. Daarom zingt David (Ps. 63:4) dat Gods goedheid, wanneer ze in een vroom hart gevoeld wordt, liefelijker en meer wensenswaard is dan het leven zelf. Kortom, indien ons alles naar onze wens zou toevloeien, maar we aangaande Gods liefde of haat onzeker zouden zijn, zou ons geluk vervloekt en daarom ellendig zijn. Maar indien Gods vaderlijk aangezicht tot ons licht, zullen ook de ellenden zelf gelukkig zijn, omdat ze veranderd zullen worden in hulpmiddelen tot zaligheid. Gelijk Paulus (Rom. 8:35) alle tegenspoeden opsommend, toch roemt, dat wij daardoor van de liefde Gods niet gescheiden worden; en in zijn gebeden begint hij altijd bij de genade Gods, waar alle voorspoed uit voortvloeit. Evenzo stelt David (Ps. 23:4) tegenover alle verschrikkingen, die ons in verwarring brengen, alleen Gods gunst. "Al ging ik ook in het midden van de schaduw des doods", zo zegt hij, "ik zal geen kwaad vrezen; want Gij zijt met mij", En wij gevoelen altijd onze gemoederen wankelen, tenzij ze, met Gods genade tevreden, hun vrede in haar zoeken, en diep ingedrukt vasthouden wat gezegd wordt in de Psalm (Ps. 33:12) "Welgelukzalig is het volk, wiens God de Here is, het volk, dat Hij zich ten erve verkoren heeft."

28. Gottes Freundlichkeit, auf der der Glaube ruht (28)

Wir sprachen davon, daß der Glaube auf das göttliche Wohlwollen schaut. Wir verstehen das nun so, daß er in diesem Wohlwollen Gottes den Besitz des Heils und des ewigen Lebens ergreift. Ist Gott uns gnädig, so kann uns eben nichts fehlen, und deshalb genügt es uns vollauf zur Gewißheit des Heils, wenn er uns seiner Liebe versichert. „Laß leuchten dein Antlitz“, sagt der Prophet, „so genesen wir!“ (Ps. 80,4). Die Hauptsumme unseres Heils besteht daher nach der Schrift darin, daß alle Feindschaft abgetan ist und er uns in Gnaden angenommen hat (Eph. 2,14). Damit gibt uns die Schrift zu verstehen, daß, wenn Gott mit uns versöhnt ist, keine Gefahr mehr bleibt, sondern alles uns zum Besten dienen muß. Deshalb hat der Glaube, wenn er sich Gottes Liebe zu eigen gemacht hat, die Verheißung des gegenwärtigen und des zukünftigen Lebens und den vollkommen sicheren Besitz aller Güter, freilich nur so, wie man solchen aus dem Worte entnehmen kann. Denn der Glaube kann sich nicht etwa eine lange Ausdehnung dieses irdischen Lebens, Ehre und Macht in diesem Leben mit Gewißheit versprechen; dergleichen hat uns der Herr nämlich nicht zusagen wollen. Er begnügt sich vielmehr mit der Gewißheit, daß uns zwar vieles mangeln mag, was uns in diesem Leben helfen könnte, daß uns aber Gott nie fehlen wird! In besonderer Weise aber ruht die Gewißheit des Glaubens auf der Erwartung des kommenden Lebens, die sich ohne jeden Zweifel aus Gottes Wort ergibt! Wieviel Elend und Not auch auf Erden des Menschen warten mag, den Gott in seiner Liebe umfangen hat - sie vermögen doch nicht zu hindern, daß Gottes Wohlwollen volle Glückseligkeit bedeutet. Wollen wir also die Hauptsumme des Glücks beschreiben, so nennen wir Gottes Gnade; denn aus diesem Brunnquell fließt uns jedwedes Gut zu! Man kann es auch in der Schrift immer wieder beobachten, wie wir jedesmal an des Herrn Liebe erinnert werden, wenn vom ewigen Heil, ja auch von irgendeinem Gut die Rede ist, das uns zukommen soll. Deshalb singt David, die göttliche Güte sei, wenn sie ein Mensch in frommem Herzen erfährt, süßer und begehrenswerter als das Leben! (Ps. 63,4). Kurzum, würde uns auch alles nach unseren Wünschen zufließen, so wäre diese Glückseligkeit doch verflucht und jämmerlich, wenn wir unterdessen nicht wüßten, ob Gott uns liebt oder haßt. Leuchtet uns aber Gottes väterliches Antlitz, so wird uns auch das Elend zum Glück, denn es verwandelt sich in eine Hilfe zum Heil! Darum kann Paulus alles Unglück zusammenhäufen und sich doch rühmen, daß nichts von alledem „mag uns scheiden von der Liebe Gottes ...“ (Röm. 8,39); und in seinen Gebeten beginnt er immer mit der Gnade Gottes, aus der ja alles Wohlergehen hervorquillt. So stellt auch David allem Schrecken, der uns in Verwirrung bringen mag, allein Gottes Gnade entgegen: „Und ob ich schon wanderte im Schatten des Todes, so fürchte ich doch kein Unglück; denn du bist bei mir“ (Ps. 23,4; nicht Luthertext). Wir erfahren es ja auch, wie unser Herz immerzu hin und her schwankt, wenn es sich nicht an der Gnade Gottes genügen läßt, in ihr den Frieden sucht und sich allezeit fest einprägt, was der Psalmist sagt: „Wohl dem Volk, des Gott der Herr ist, dem Volk, das er zum Erbe erwählt hat!“ (Ps. 33,12).

28. Geloof is gebed om die guns van God

Nou besef ons dat ons ons saligheid en die ewige lewe in die goedgunstigheid van God, waarop die geloof volgens die Skrif gerig is, in besit neem. Want as niks goeds ons kan ontbreek as God ons begunstig nie, is dit vir die sekerheid van ons saligheid oorvloedig genoeg wanneer Hy 746 self ons van sy liefde verseker. Die profeet sê byvoorbeeld: “Laat Hy sy aangesig toon en ons sal gered wees”.²⁰¹ Daarom stel die Skrifte dit as die kern van ons saligheid dat Hy alle vyandskap weggeneem het en ons in sy genade ontvang het.²⁰² Natuurlik gee die Skrifte daarmee te kenne dat daar geen gevaar is dat alles nie vir ons voorspoedig sal verloop as God met ons versoen is nie. As die geloof daarom die liefde van God aangegryp het, het dit sy beloftes van ’n lewe hier en in die toekoms en ook die vaste gerusstelling van al sy seëninge, maar slegs soos ons dit uit sy Woord kan verneem. Want ons geloof belowe sekerlik nie vir homself ’n lang lewe of eer of rykdom in hierdie lewe nie aangesien dit die Here se wil was dat nie een hiervan verseker moet wees nie. Die geloof is egter met hierdie sekerheid tevrede: selfs al sou baie dinge ter onderskraging van hierdie lewe ons ontbreek, sal God ons nooit verlaat nie. Die gerusstelling van die geloof is egter veral in sy verwagting op ’n toekomstige lewe geleë, wat sonder enige twyfel deur die Woord van God neergelê is. En al sou daar watter ellendes en rampe in die wêreld wag op dié wat God in sy liefde omhels het, kan dit nogtans geen struikelblok wees daarvoor dat sy welwillendheid volkome geluk vir hulle inhou nie. Toe ons daarom die hoogste vorm van geluksaligheid wou uitdruk, het ons dit in God se genade gestel. Uit hierdie fontein stroom elke soort seëning na ons toe. Ons kan ook oral in die Skrif bemerk dat ons elke keer na die Here se liefde teruggeroep word wanneer die Skrif nie alleen oor ons ewige saligheid nie maar oor enigiets wat vir ons goed is, handel. Daarom sing Dawid dat God se goedheid soeter en verkiesliker as die lewe self is wanneer ’n vroom hart sy goedheid gewaar word.²⁰³

Kortom: As ons volgens ons hartewens ’n oorvloed van alle dinge het maar onseker is oor God se liefde of haat, sal ons geluk nogtans gedoem en droewig wees. Maar as God se vaderlike aangesig oor ons skyn, sal selfs ons ellendes gelukkig wees omdat dit dan in hulpmiddels vir ons saligheid verander. Wanneer Paulus byvoorbeeld al die teenspoed opstapel, roem hy nogtans dat ons nie daardeur van die liefde van God geskei kan word nie.²⁰⁴ Hy begin sy gebede ook altyd met die genade van God, waaruit alle voorspoed kom. Net so stel Dawid God se guns alleen teenoor al die verskrikkinge wat ons ontstel. Hy sê: “Al gaan ek ook in die middel van ’n doodskadu, ek sal geen onheil vrees nie, want U is met my”.²⁰⁵ Ons voel ook altyd dat ons gemoedere in twyfel verkeer tensy ons 747 met God se genade tevrede is, sy vrede daarin soek en dit wat in die Psalm gesê word, diep in ons gemoed ingestempel hou, naamlik: “Geluksalig is die volk wie se God die Here is, en die volk wat Hy as erfgenaam vir Hom gekies het”.²⁰⁶

28. Далее, под благоволением Бога, на которое, как мы говорили, взирает вера, следует понимать то, что мы вступаем в обладание спасением и вечной жизнью. Ибо ничего не может быть у нас в недостатке, если Бог благоволит к нам, - для уверенности в спасении нам должно быть достаточно того, что Он убеждает нас в Своей любви к нам. «Да воссияет лицо Твоё, и спасёмся!» (Пс 79/80:4). Писание полагает в этом сущность нашего спасения: Господь, устранив всякую вражду, принял нас в Свою милость (Еф 2:14). Это означает, что Бог, примирившись с нами, исключил всякое сомнение в том, что всё будет обращено нам во благо. Вера, постигая любовь Божию, включает в себя обетования о настоящей и будущей жизни и твёрдую уверенность во всех благах - в евангельском смысле. Ибо вера не обещает, разумеется, ни долголетия, ни великих почестей, ни изобилия богатства в нынешней жизни, поскольку Господь не пожелал, чтобы что-то из этого нам было непременно дано. Но вера довольствуется тем, что, хотя нам недостаёт в этой жизни многих вещей, Бог нас никогда не оставит.

Главная уверенность коренится в ожидании будущей жизни, которая, вне всякого сомнения, дана нам Словом Божьим. Какие бы бедствия и невзгоды ни приключились с теми, кого наш Господь однажды принял в Свою любовь, они не могут помешать тому, чтобы им для совершенного счастья было достаточно одного лишь Божьего благоволения. Поэтому когда мы хотим выразить смысл всякого блаженства, мы говорим о Божьей благодати; из этого источника происходят все без исключения блага.

Это легко увидеть в Писании, которое постоянно напоминает нам о Божьей любви, - причём не только тогда, когда говорит о вечном спасении, но и когда упоминает о мирских благах. Именно поэтому Давид свидетельствует, что доброта Бога, которую принимает верующее сердце, сладостнее и желаннее самой жизни (Пс 62/63:4). Когда исполняются все наши желания, но мы не уверены, любит ли нас Бог или ненавидит, то наше счастье словно проклято и, значит, уже не является счастьем. Когда Бог одаривает нас отеческим взглядом, то даже наши беды уподобляются счастью, потому что начинают помогать в деле спасения. Поэтому св. Павел, назвав многие невзгоды, которые могут нас постигнуть, радуется, что они не способны отлучить нас от Божьей любви (Рим 8:35). Молитвы за верующих он всегда начинает с упоминания о благодати - источнике и начале всякого преуспеяния. Также и Давид противопоставляет всем страхам и тревогам, смущающим нас, милость Бога: «Если я пойду и долиною смертной тени, не убоюсь зла, потому что Ты со мною» (Пс 22/23:4). И наоборот, мы чувствуем, как тревожится наше сердце, если только оно не довольствуется Божьей милостью, не ищет в ней мира и покоя, не вспоминает слова пророка, которые должны запечатлены в них: «Блажен народ, у которого Господь есть Бог, - племя, которое Он избрал в наследие Себе» (Пс 32/33:12).

29. 39 | Fidei fundamentum facimus gratuitam promissionem, quod in ipsa proprie fides consistat. Tametsi enim Deum per omnia veracem esse statuat, sive iubeat, sive prohibeat: sive promittat, sive minetur: iussa etiam eius obedienter excipiat, interdicta observet, ad minas animadvertat: proprie tamen a promissione incipit, in ipsa constat, in ipsam desinit. Vitam enim in Deo quaerit, quae non in mandatis, aut poenarum edictis, sed^a misericordiae promissione reperitur, eaque nonnisi gratuita: quoniam conditionalis, qua ad opera nostra remittimur, non aliter vitam promittit, quam si perspiciamus esse in nobis sitam. Ergo, nisi fidem tremere ac vacillare volumus, illam salutis promissione fulciamus oportet: quae a Domino ultro ac liberaliter, potiusque miseriae nostrae quam dignitatis respectu offeratur. Quare Apostolus hoc Evangelio testimonium defert, quod sit verbum fidei:¹ Legis tum praeceptis, tum promissionibus adimit: quando nihil est quod fidem stabilire queat, nisi liberalis illa legatio qua sibi Deus mundum reconciliat. Inde et apud eundem crebra fidei et Evangelii correlatio, dum Evangelii ministerium sibi commissum docet in fidei obedientiam: illud esse virtutem Dei, in salutem omni credenti: in illo revelari Dei iustitiam ex fide in fidem [Rom. 1. a. 5 et a. 16. 17]. Nec mirum; siquidem, quum Evangelium sit reconciliationis ministerium [2. Cor. 5. d. 18], nullum aliud satis firmum divinae erga nos benevolentiae testimonium extat, cuius agnitionem fides requirit. Quum ergo fidem gratuitae promissioni inniti oportere dicimus, non negamus quin Dei verbum omni ex parte amplectantur et suscipiant fideles: sed misericordiae promissionem fidei in proprium scopum destinamus. Quemadmodum iudicem et ultorem scelerum Deum debent quidem agnoscere fideles, et tamen in eius clementiam proprie intuentur: quando talis considerandus^b illis describitur qui benevolus sit et misericors, procul ira, multus bonitate, suavis universis, super omnia opera sua misericordiam suam effundens [Psal. 86. a. 5, et 103. b. 8, et 145. b. 8].

29. Nous mettons pour fondement de la foy, la promesse gratuite: d’autant qu’en icelle consiste proprement la foy. Car combien qu’elle tienne Dieu pour veritable en tout et par tout, soit qu’elle commande ou defende, ou promette ou menace: combien aussi qu’elle reçoyve en obeissance ses commandemens, qu’elle garde ses defenses, et craigne ses menaces: neantmoins proprement elle commence par la promesse, s’arreste en icelle, et y prend sa fin. Car elle cherche vie en Dieu, laquelle ne se trouve point aux commandemens ny aux menaces, mais en la seule promesse de misericorde et icelle encore gratuite: veu que les promesses conditionnelles, entant qu’elles nous renvoyent à noz œuvres, ne promettent pas autrement vie, sinon que nous la trouvions en nous-mesmes. Si nous ne voulons donc que la foy tremble et vacille d’un costé et d’autre, il nous la faut appuyer sur une telle promesse de salut, laquelle nous soit volontairement et de pure liberalité offerte du Seigneur, plustost en consideration de nostre misere que de nostre dignité. Pour ceste cause l’Apostre attribue ce tiltre particulierement à l’Evangile, qu’il soit nommé Parolle de foy (Rom. 10:8): lequel il ne concede point ny aux commandemens ny aux promesses de la Loy, pource qu’il n’y a rien qui puisse asseurer la foy, sinon ceste ambassade envoyée de la benignité de Dieu, par laquelle il reconcilie le monde à soy. De là vient la correspondance que souventesfois il met entre la foy et l’Evangile. Comme quand il dit, que l’Evangile luy a esté commis en obeissance de la foy: Item, qu’il est la vertu de Dieu en salut à tous croyans. Item, qu’en iceluy la justice de Dieu est revelée de foy en foy (Rom. 1:5, 16, 17). Et n’est point de merveille: car comme ainsi soit que l’Evangile soit le ministere de reconciliation de nous avec Dieu, il n’y a nul autre suffisant tesmoignage de la benevolence de Dieu envers nous, de laquelle la cognoissance est requise en la foy (2 Cor. 5:18). Quand donc nous disons que la foy doit estre appuyée sur promesse gratuite, nous ne nions pas que les fideles ne reçoivent et reverent la parolle de Dieu en tous endroits: mais destinons à la foy la promesse de misericorde pour son propre but. Comme à la verité les fideles doyvent bien recognoistre Dieu pour Juge et punisseur des malfaits: toutesfois ils regardent specialement sa clemence entant qu’il leur est descrit en telle sorte, c’est qu’il est benin et misericordieux, tardif à ire, enclin à bonté, debonnaire à tous, et espandant sa misericorde sur toutes ses œuvres (Ps. 86:5; 103:8; 145:8).

29. We make the foundation of faith to be the gratuitous promise; for on that faith properly rests. For, although faith admits the veracity of God in all things, whether he command or prohibit, whether he promise or threaten; though it obediently receives his injunctions, carefully observes his prohibitions, and attends to his threatenings,—yet with the promise it properly begins, on that it stands, and in that it ends. For it seeks in God for life, which is found, not in precepts nor in denunciations of punishments, but in the promise of mercy, and in that only which is gratuitous; for a conditional promise, which sends us back to our own works, promises life to us only if we find it in ourselves. Therefore, if we wish our faith not to tremble and waver, we must support it with the promise of salvation, which is voluntarily and liberally offered us by the Lord, rather in consideration of our misery, than in respect of our worthiness. Wherefore the apostle denominates the gospel “the word of faith;”¹⁵³¹ a character which he denies both to the precepts and to the promises of the law; since there is 519 nothing that can establish faith, but that liberal embassy by which God reconciles the world to himself. Hence also the same apostle frequently connects faith with the gospel; as when he states, that “the ministry of the gospel was committed to him for obedience to the faith;” that it is “the power of God unto salvation to every one that believeth;” that therein is the “righteousness of God revealed from faith to faith.”¹⁵³² Nor is this to be wondered at; for the gospel being “the ministry of reconciliation,”¹⁵³³ there is no other sufficient testimony of the Divine benevolence towards us, the knowledge of which is necessary to faith. When we assert, therefore, that faith rests on the gratuitous promise, we deny not that believers embrace and revere every part of the Divine word, but we point out the promise of mercy as the peculiar object of faith. Thus believers ought to acknowledge God as a judge and avenger of crimes; yet they fix their eyes peculiarly on his clemency; described for their contemplation as “gracious and full of compassion; slow to anger, and of great mercy; good to all, and diffusing his tender mercies over all his works.”¹⁵³⁴

29. Of the Free Promise which is the foundation of Faith. Reason. Confirmation.

Free promise we make the foundation of faith, because in it faith properly consists. For though it holds that God is always true, whether in ordering or forbidding, promising or threatening; though it obediently receive his commands, observe his prohibitions, and give heed to his threatening; yet it properly begins with promise, continues with it, and ends with it. It seeks life in God, life which is not found in commands or the denunciations of punishment, but in the promise of mercy. And this promise must be gratuitous; for a conditional promise, which throws us back upon our works, promises life only in so far as we find it existing in ourselves. Therefore, if we would not have faith to waver and tremble, we must support it with the promise of salvation, which is offered by the Lord spontaneously and freely, from a regard to our misery rather than our worth. Hence the Apostle bears this testimony to the Gospel, that it is the word of faith (Rom.10:8). This he concedes not either to the precepts or the promises of the Law, since there is nothing which can establish our faith, but that free embassy by which God reconciles the world to himself. Hence he often uses faith and the Gospel as correlative terms, as when he says, that the ministry of the Gospel was committed to him for “obedience to the faith;” that “it is the power of God unto salvation to every one that believeth;” that “therein is the righteousness of God revealed from faith to faith,” (Rom. 1:5, 16, 17). No wonder: for seeing that the Gospel is “the ministry of reconciliation,” (2 Cor. 5:18), there is no other sufficient evidence of the divine favor, such as faith requires to know. Therefore, when we say, that faith must rest on a free promise, we deny not that believers accept and embrace the word of God in all its parts, but we point to the promise of mercy as its special object. Believers, indeed, ought to recognize God as the judge and avenger of wickedness;and yet mercy is the object to which they properly look, since he is exhibited to their contemplation as “good and ready to forgive,” “plenteous in mercy,” “slow to anger,” “good to all,” and 495shedding “his tender mercies over all his works”. Ps. 86:5; 103:8; 145:8, 9).

29. Wij zeggen, dat het fundament des geloofs is de genadige belofte, omdat op haar het geloof eigenlijk berust. Want ofschoon het vaststelt, dat God in alles waarachtig is, hetzij Hij beveelt, hetzij Hij verbiedt, hetzij Hij belooft, hetzij Hij dreigt; ofschoon het zijn bevelen ook gehoorzaam aanvaardt, op zijn verboden acht geeft en zijn dreigingen opmerkt: eigenlijk begint het toch bij de belofte, daarop berust het, daarin eindigt het. Want het zoekt het leven in God, hetwelk niet in geboden, of in afkondiging van straffen, maar in de belofte der barmhartigheid gevonden wordt, en dat slechts in de genadige belofte, aangezien de aan een voorwaarde gebonden belofte, waardoor wij verwezen worden naar onze werken, niet anders het leven belooft, dan wanneer wij zien, dat het in ons gelegen is. Dus, indien wij niet willen, dat het geloof siddert en wankelt, moeten wij het schragen door de belofte der zaligheid, die door de Here uit eigen beweging en milddadig en meer terwille van onze ellende dan van onze waardigheid wordt aangeboden. Daarom geeft de apostel (Rom. 10:8) aan het evangelie dit getuigenis, dat het het woord des geloofs is; aan de geboden zowel als aan de beloften der wet onthoudt hij het, daar er niets is, wat het geloof kan stutten, dan die milddadige boodschap, waardoor God de wereld met zich verzoent. Daarom vindt men ook bij dezelfde apostel herhaaldelijk een onderlinge vergelijking van geloof en evangelie, wanneer hij leert, dat de dienst des evangelies hem toevertrouwd is tot gehoorzaamheid des geloofs; dat het evangelie een kracht Gods is tot zaligheid een ieder, die gelooft; dat daarin de gerechtigheid Gods geopenbaard wordt uit geloof tot geloof (Rom. 1:5,16 e.v.) En geen wonder; immers, daar het evangelie is een bediening der verzoening (2 Cor. 5:18) bestaat er geen enkel voldoende vast getuigenis van Gods goedgunstigheid jegens ons, waarvan de kennis door het geloof vereist wordt. Wanneer wij dus zeggen, dat het geloof op de genadige belofte behoort te steunen, ontkennen wij niet, dat de gelovigen Gods Woord in alle opzichten moeten omhelzen en aannemen, maar wij bestemmen de belofte der barmhartigheid voor het geloof tot een eigen doelwit. Evenals de gelovigen God wel moeten erkennen als een rechter en wreker der misdaden en toch eigenlijk zien op zijn goedertierenheid; want Hij wordt hun beschreven als een God, die zo beschouwd moet worden, dat Hij goedertieren is en barmhartig, ver van toorn, groot van goedheid, liefelijk voor allen, en over al zijn werken zijn barmhartigheid uitstortend (Ps. 86:5; 103:8; 145:8)

29. 364Gottes Gnadenverheißung als Ausgangspunkt des Glaubens (29-31)

Als das Fundament des Glaubens bezeichnete ich oben die Verheißung Gottes, die aus Gnaden ergangen ist; denn auf ihr ruht im eigentlichen Sinne der Glaube, Er halt gewiß Gott in allem, was er tut, für wahrhaftig, ob er fordert oder verbietet, ob er verheißt oder droht; er nimmt auch gehorsam seine Befehle an, hält seine Verbote, beachtet seine Drohungen; aber seinen Ausgangspunkt nimmt er doch im eigentlichen Sinne bei der Verheißung; sie ist für ihn Anfang und Ende. Denn er sucht das Leben in Gott, und das besteht nicht in Geboten und Strafandrohungen, sondern es findet sich in der Verheißung der Barmherzigkeit, die aus Gnaden erfolgt. Eine bedingte Verheißung nämlich, die uns auf unsere Werke verweist, verspricht uns das Leben nur für den Fall, daß wir es in uns selber finden. Wollen wir also nicht, daß der Glaube ein zitterndes und schwankendes Ding sei, so müssen wir ihn auf die Verheißung des Heils gründen, wie sie uns der Herr von sich aus freigebig anbietet, nicht um unserer Würdigkeit, sondern vielmehr um unseres Elendes willen. Deshalb gibt der Apostel dem Evangelium das Zeugnis, es sei „das Wort vom Glauben“ (Röm. 10, 8). Den Geboten wie auch den Verheißungen des Gesetzes spricht er dies Zeugnis ab; denn es ist nichts, was unserem Glauben festen Grund geben kann, als diese freigebige Botschaft Gottes, in der er die Welt mit sich selber versöhnt. Daher kommt es auch, daß Paulus so oft den Glauben und das Evangelium aufeinander bezieht; er lehrt, daß ihm der Dienst am Evangelium aufgetragen ist, „den Gehorsam des Glaubens aufzurichten“, und dies Evangelium ist „eine Kraft Gottes, die da selig macht alle, die daran glauben ..., sintemal darin offenbart wird die Gerechtigkeit, die vor Gott gilt, welche kommt aus Glauben in Glauben“ (Röm. 1,5.16.17). Diese Zusammenschau von Glaube und Evangelium ist nicht verwunderlich; denn das Evangelium ist ja „das Amt, das die Versöhnung Predigt“ (2. Kor. 5,18), und deshalb gibt es nichts anderes, das die Freundlichkeit Gottes, deren Erkenntnis der Glaube erfordert, hinreichend kräftig bezeugte. Wenn ich also behaupte, daß der Glaube sich auf diese Verheißung Gottes stützen muß, die aus freier Gnade ergeht, so leugne ich damit nicht, daß die Gläubigen das Wort Gottes in seiner ganzen Fülle und Ausdehnung erfassen und annehmen sollen; sondern ich möchte die Verheißung des Erbarmens Gottes für den eigentlichen Richtpunkt des Glaubens erklären. Die Gläubigen sollen Gott ja gewiß auch als den Richter und Vergelter der Freveltaten erkennen, und doch schauen sie eigentlich auf seine Freundlichkeit, denn er wird ihrer Betrachtung als der vor Augen gehalten, der da „gütig und gnädig“ ist, „langsam zum Zorn“, „von großer Güte“, freundlich gegen alle Menschen, ja, der seine Güte ausgießt über alle seine Werke! (Ps. 86,5; 103, 8; 145, 8).

29. God se belofte is die basis van geloof

Ons stel God se onverdiende belofte as die basis van geloof omdat die geloof eintlik daarop rus.²⁰⁷ Want hoewel dit bepaal dat God in alles waaragtig is, hetsy in sy gebod of in sy verbod, hetsy in sy beloftes of in sy dreigement, en al sou dit sy gebooie gehoorsaam aanneem, dit wat Hy verbied, gehoorsaam en op sy dreigemente ag slaan, begin dit tog eintlik by sy belofte. Daarop rus dit en daarin kom dit tot ’n einde. Want dit soek die lewe in God, en dit kan nie in sy gebooie of in die uitvaardiging van sy strawwe nie maar in die belofte van sy barmhartigheid gevind word, en dit dan in ’n onverdiende belofte.

’n Voorwaardelike belofte, waardeur ons na ons werke teruggestuur  word, belowe immers aan ons ’n lewe waarin ons niks anders kan sien as dat dit in ons eie vermoë geleë is nie. As ons dus nie wil hê dat ons geloof moet bewe of wankel nie, moet ons dit op daardie belofte van saligheid laat steun wat die Here ons uit eie vrye wil en vryelik eerder met inagneming van ons ellende as ons aansien aanbied. Daarom ken die apostel hierdie getuienis aan die evangelie toe: dat dit die Woord van die geloof is.²⁰⁸ Hy neem die getuienis van die gebooie sowel as van die beloftes van die wet af weg. Daar is immers niks wat die geloof kan bevestig anders as net die vrye boodskap waarmee God die wêreld met Homself versoen nie. Daarom word geloof en evangelie dikwels by dieselfde apostel gelykgestel wanneer hy leer dat die bediening van die evangelie tot geloofsgehoorsaamheid aan hom opgedra is en dat die evangelie ’n krag van God tot redding is vir elkeen wat glo; verder dat die geregtigheid van God in die evangelie uit geloof tot geloof geopenbaar word.²⁰⁹

Dit is ook nie verbasend nie. Aangesien die evangelie immers die bediening van die versoening is,²¹⁰ bestaan daar geen ander getuienis 748 van God se goedgesindheid jeens ons wat grondig genoeg is en waarvan die geloof kennis vereis nie.²¹¹ Wanneer ons dus sê dat die geloof op God se onverdiende belofte moet steun, ontken ons nie dat gelowiges God se Woord in alle opsigte moet omhels en aanneem nie. Ons bepaal egter dat die belofte van sy barmhartigheid ’n besondere doelstelling van die geloof is. So moet gelowiges God wel as Regter en Wreker van hulle oortredings leer ken maar hulle oë eintlik op sy genade vestig. Daar staan trouens geskrywe dat ons aan Hom moet dink as ’n God wat welwillend en barmhartig is, ver van toorn, vol goedertierenheid en aangenaam vir almal, Een wat sy barmhartigheid oor al sy werke uitgiet.²¹²

29. Основанием веры мы считаем полученное даром обетование, ибо в нём и состоит собственно вера. Хотя она полагает Бога истинным везде и во всём, повелевает Он или запрещает, обещает или угрожает, хотя она послушно принимает Его повеления, соблюдает Его запреты и страшится Его угроз, всё-таки она восходит именно к обетованию, в нём утверждается и в нём получает своё завершение. Ибо вера ищет в Боге жизнь, которая не сводится к предписаниям или угрозам, но лишь к обещанию милости, данному даром. Обещания, чем-нибудь обусловленные, какие нам даются в земных делах, не обещают жизни, разве только когда мы ищем её в самих себе. Так что если мы не хотим, чтобы наша вера претыкалась и дрожала, нам следует опираться на то обетование спасения, которое даровано нам Господом добровольно, из чистой щедрости, более ввиду нашего ничтожества, нежели достоинства.

Поэтому апостол соотносит веру именно с Евангелием, которое он называет словом веры (Рим 10:8), и не уступает этого именования ни заповедям, ни обетованиям Закона. Ибо нет ничего, в чём могла бы утвердиться вера, кроме этого посланничества, которое происходит от великодушия Бога и которым Он примирил с Собою мир. Из этого вытекает соответствие между верой и Евангелием, о котором так часто говорит апостол. Например, что Евангелие дано ему, чтобы «покорять вере все народы», что «оно есть сила Божия ко спасению всякому верующему», что «в нём открывается правда Божия от веры в веру» (Рим 1:5, 16-17). Здесь нет ничего удивительного. Поскольку Евангелие есть служение примирения людей с Богом (2 Кор 5:18), то нет другого достаточного свидетельства Божьего благоволения к нам, знания которого требовала бы вера. Когда мы говорим, что вера должна основываться на данном даром обетовании, мы не отрицаем, что верующие принимают и почитают слово Божие на всяком месте; мы лишь говорим об обетовании милости как о подлинной цели веры. Верующие действительно должны считать Бога Судьёй, карающим злодеев, но в особенности они должны взирать на Его великодушие, как об этом и сказано: Он благ и милосерд, долготерпелив, не скор на гнев, щедр и благ ко всем, и щедроты Его во всех Его делах (Пс 85/86:5; 102/103:8; 144/145:8-9).

30. | Nec vero Pighii aut similium canum latratus moror, dum hanc restrictionem exagitant, quasi fidem lacerando, frustum unum arripiat.² Fateor, ut iam dixi, generale fidei obiectum (ut loquuntur) esse Dei veritatem: sive minetur, sive spem faciat gratiae. Quare Apostolus fidei hoc adscribit, quod Noe mundi interitum, quum nondum videbatur, timuerit [Heb. 11. b. 7]. 40 Si^a timor imminentis poenae, fidei fuit opus, non debent minae ab eius definitione excludi^b. Hoc quidem verum est^c; sed nos immerito gravant calumniatores, acsi negaremus, fidem habere respectum ad omnes verbi Dei partes.¹ Tantum enim indicare haec duo volumus, nunquam scilicet ipsam consistere, donec ad gratuitam promissionem pervenerit: deinde non aliter nos per ipsam conciliari Deo, nisi quia nos Christo copulat. Utrunque notatu dignum. Fidem quaerimus quae Dei filios a reprobis discernat, et fideles ab incredulis. Siquis Deum et iuste praecipere quicquid praecipit et vere minari credat, an propterea fidelis vocabitur? Nihil minus. Firmus ergo fidei status non erit, nisi in Dei misericordia sistatur. Iam quorsum de fide disputamus? nonne ut teneamus viam^d salutis? Quomodo autem fides salvifica nisi quatenus nos in Christi corpus inserit? Nihil ergo absurdi si in definitione praecipuum eius effectum ita urgemus, et loco differentiae subiicimus generi notam illam quae fideles ab incredulis separat. Denique nihil habent in hac doctrina malevoli quod carpant quin Paulum nobiscum involvant in eandem reprehensionem, qui Evangelium proprie appellat fidei sermonem [Rom. 10. b. 8].

30. Il ne me chaut de ce que Pighius et tels chiens que luy abayent, disans que ceste restriction que nous mettons, deschire la foy pour en prendre seulement une piece. Je confesse bien, comme j’ay desja dit, que la verité de Dieu, soit qu’elle menace, ou qu’elle presente grace, est le but general de la foy. Pourtant l’Apostre dit que ç’a esté par foy que Noé a craint le deluge devant qu’il advint (Hebr. 11:7). Sur cela ces Sophistes arguent, que si la foy produit en nous une frayeur des punitions qui nous doyvent advenir, qu’eu donnant la definition d’icelle, nous ne devons point exclurre les menaces desquelles Dieu veut estonner les pecheurs. Mais ils nous font grand tort, et nous calomnient faussement: comme si nous disions que la foy ne doit point regarder la parolle de Dieu en tout et par tout. Car nous ne tendons sinon à ces deux poincts, assavoir que jamais la foy n’est arrestée, jusques à ce qu’elle s’appuye sur la promesse gratuite de salut: et puis, que par icelle nous ne sommes pas rendus agreables à Dieu, sinon d’autant qu’elle nous unist à Christ, et de fait ces deux poincts sont bien notables. Il est question d’une foy, laquelle discerne les enfans de Dieu d’avec les reprouvez, et les fideles d’avec les incredules. Si quelcun croit que Dieu ne commande rien que justement, et ne menace qu’à bon escient, sera-il pour cela nommé fidele? Chacun dira que non. Il n’y aura donc nulle fermeté en la foy, si elle ne se tient à la misericorde de Dieu. D’autrepart, à quel propos disputons-nous de la foy? n’est-ce pas pour savoir quel est le moyen de salut? Or comment est-ce que la foy nous sauve, sinon d’autant que par icelle nous sommes entez au corps de Christ? C’est donc à bon droit qu’en la voulant definir, nous insistons sur son principal effect, et plus adjoustons ceste marque, laquelle separe les fideles d’avec les incredules. Bref, les meschans n’ont que mordre sur nostre doctrine, s’ils ne veulent accuser sainct Paul avec nous: lequel appelle l’Evangile Doctrine de foy (Rom. 10:8), et lui attribue ce tiltre special.

30. Nor do I regard the clamours of Pighius, or any such snarlers, who censure this restriction, as though it divided faith, and comprehended only one branch of it. I grant that, as I have already said, the general object of faith (as they express themselves) is the veracity of God, whether he threaten, or give us a hope of his grace. Wherefore the apostle attributes this to faith, that Noah feared the destruction of the world while it was yet unseen.¹⁵³⁵ If the fear of impending punishment was the work of faith, threatenings ought not to be excluded from the definition of it. This indeed is true; but these cavillers unjustly charge us with denying that faith respects every part of the word of God. For we only intend to establish these two points; first, that it never stands firmly till it comes to the gratuitous promise; secondly, that we are reconciled to God only as it unites us to Christ. Both these points are worthy of observation. We are inquiring for a faith which may distinguish the sons of God from the reprobate, and believers from unbelievers. If any man believes the justice of the Divine commands and the truth of the Divine threatenings, must he therefore be called a believer? By no means. Therefore faith can have no stability, unless it be placed on the Divine mercy. Now, to what purpose do we argue concerning faith? Is it not that we may understand the way of salvation? But how is faith saving, but by ingrafting us into 520 the body of Christ? There will be no absurdity, then, if, in the definition of it, we insist on its principal effect, and as a difference, add to the genus that character which separates believers from unbelievers. In a word, these malevolent men have nothing to carp at in this doctrine, without involving in the same reprehension with us, the apostle Paul, who particularly styles the gospel “the word of faith.”¹⁵³⁶

30. Faith not divided in thus seeking a Free Promise in the Gospel. Reason. Conclusion confirmed by another reason.

I stay not to consider the rabid objections of Pighius, and others like-minded, who inveigh against this restriction, as rending faith, and laying hold of one of its fragments. I admit, as I have already said, that the general object of faith (as they express it) is the truth of God, whether he threatens or gives hope of his favor. Accordingly, the Apostle attributes it to faith in Noah, that he feared the destruction of the world, when as yet it was not seen (Heb.11:17). If fear of impending punishment was a work of faith, threatening ought not to be excluded in defining it. This is indeed true; but we are unjustly and calumniously charged with denying that faith has respect to the whole word of God. We only mean to maintain these two points,—that faith is never decided until it attain to a free promise; and that the only way in which faith reconciles us to God is by uniting us with Christ. Both are deserving of notice. We are inquiring after a faith which separates the children of God from the reprobate, believers from unbelievers. Shall every man, then, who believes that God is just in what he commands, and true in what he threatens, be on that account classed with believers? Very far from it. Faith, then, has no firm footing until it stand in the mercy of God. Then what end have we in view in discoursing of faith? Is it not that we may understand the way of salvation? But how can faith be saving, unless in so far as it in grafts us into the body of Christ? There is no absurdity, therefore, when, in defining it, we thus press its special object, and, by way of distinction, add to the generic character the particular mark which distinguishes the believer from the unbeliever. In short, the malicious have nothing to carp at in this doctrine, unless they are to bring the same censure against the Apostle Paul, who specially designates the Gospel as “the word of faith,” (Rom. 10:8).

30. Ik houd me echter niet op met het geblaf van Pighius of dergelijke honden, wanneer ze te keer gaan tegen deze beperking, alsof deze het geloof verscheurde en slechts een stuk aangreep. Ik erken, zoals ik reeds zeide, dat het algemene voorwerp des geloofs (zoals zij het noemen) is de waarheid Gods, hetzij Hij dreigt, hetzij Hij hoop wekt op genade. Daarom schrijft de apostel (Heb. 11:7) het aan het geloof toe, dat Noach de ondergang der wereld, toen die nog niet gezien werd, vreesde. Indien de vrees voor de dreigende straf het werk was van het geloof, moeten de bedreigingen van de bepaling des geloofs niet uitgesloten worden. Dit is wel waar: maar ten onrechte bezwaren de lasteraars ons hierdoor, alsof wij zouden loochenen, dat het geloof ziet op alle delen van het Woord Gods. Want wij willen slechts deze twee dingen aanwijzen, dat het geloof nooit vaststaat, voordat het gekomen is tot de genadige belofte; en vervolgens, dat wij niet anders door het geloof met God verzoend worden, dan omdat het ons met Christus verenigt. Beide deze dingen zijn opmerkenswaardig. Wij zoeken een geloof, dat Gods kinderen onderscheidt van de verworpenen, en de gelovigen van de ongelovigen. Indien iemand gelooft, dat God rechtvaardig gebiedt, wat Hij gebiedt, en naar waarheid dreigt, zal hij daarom een gelovige genoemd worden ? Geenszins. Dus zal de stand van het geloof niet vast zijn, tenzij het gevestigd wordt op Gods barmhartigheid. En waarom handelen wij over het geloof? Is het niet, opdat wij de weg der zaligheid mogen weten? En hoe is het geloof zaligmakend, dan in zoverre het ons in het lichaam van Christus inlijft? Er is dus niets ongerijmds in gelegen, wanneer wij in de bepaling van het geloof aldus de nadruk leggen op zijn voornaamste uitwerking, en het kenmerk, dat de gelovigen van de ongelovigen scheidt, stellen als een onderscheid van de soort, waartoe ze behoren. Eindelijk, deze kwaadwilligen hebben in deze leer niets wat ze kunnen berispen, of ze moeten Paulus, die het evangelie in het bijzonder noemt het Woord des geloofs (Rom. 10:8) met ons in dezelfde berisping insluiten.

30. Warum entsteht der Glaube allein an der Gnadenverheißung?

Bei dieser Lehre will ich mich auch nicht durch das Gebell des Pighius und ähnlicher Hunde aufhalten lassen: sie gehen gegen meine einschränkende Behauptung (daß sich der Glaube besonders an die Verheißung halte) wütend vor und behaupten, damit würde der Glaube zerrissen und es bliebe nur ein einziges Stück von ihm übrig. Ich gebe, wie bereits ausgesprochen, durchaus zu, daß sich der Glaube - wie man sagt - allgemein an Gottes Wahrheit als sein „Objekt“ zu halten hat, ob Gott nun droht oder ob er uns auf seine Gnade hoffen läßt! Deshalb gehörte es nach den Worten des Apostels auch zum Glauben, daß Noah den Untergang der Welt, den er noch nicht sah, doch fürchtete (Hebr. 11,7). Wenn nun auch die Furcht vor einer drohenden Strafe Gottes ein Werk des Glaubens war, so kann man (sagen diese Sophisten) bei der Beschreibung seines Wesens von den Drohungen Gottes nicht absehen. Das ist zwar richtig; aber diese schmähsüchtigen Leute machen mir zu Unrecht den Vorwurf, als wollte ich leugnen, daß der Glaube auf alle Teile des 365 Wortes Gottes Bezug hat. Ich will nur zweierlei aufzeigen: erstens kommt der Glaube niemals zu festem Bestand, bis er zu jener aus Gnaden geschehenden Verheißung durchgedrungen ist, und zweitens kann er uns nur dadurch mit Gott versöhnen, daß er uns mit Christus verbindet. Und dies ist beides wirklich erwähnenswert. Wir suchen einen Glauben, der Gottes Kinder von den Verworfenen unterscheidet, die Gläubigen von den Ungläubigen. Wenn nun jemand glaubt, daß Gottes Gebote recht und seine Drohungen ernst gemeint sind - ist der deshalb für gläubig zu erklären? Ganz gewiß nicht! Der Glaube hat also keinen festen Bestand, wenn er nicht in Gottes Barmherzigkeit gegründet ist. Warum aber überhaupt unsere Erörterung über den Glauben? Doch sicher nur deshalb, weil es uns darum geht, den Weg zum Heil zu wissen. Wie soll uns aber der Glaube anders das Heil verschaffen, als dadurch, daß er uns in Christi Leib einfügt? Es ist also keineswegs widersinnig, wenn wir in unserer Begriffsbestimmung so scharf die hauptsächliche Wirkung des Glaubens betonen und wenn wir zur Feststellung des Unterschiedes dem allgemeinen Glaubensbegriff jenes Kennzeichen unterstellen, das die Gläubigen von den Ungläubigen trennt! Schließlich können uns diese übelwollenden Kritiker gar nicht tadeln, ohne zugleich Paulus mit uns zu strafen, denn er nennt das Evangelium im eigentlichen Sinne das „Wort vom Glauben“ (Röm. 10, 8).

30. Geloof berus op die belofte van God se genade

Ek laat my ook nie ophou deur die geblaf van Pighius of soortgelyke honde wanneer hulle hierdie beperking oprakel asof die geloof daardeur verskeur word en asof dit net een krummeltjie aangryp nie.²¹³ Soos ek reeds gesê het, erken ek dat die waarheid van God, soos hulle dit noem, die algemene objek²¹⁴ van die geloof is, of Hy ook al dreig en of Hy ook al hoop op sy genade skep. Daarom skryf die apostel dit aan die geloof toe dat Noag die vernietiging van die wêreld gevrees het terwyl hy dit nog nie gesien het nie.²¹⁵ As vrees vir dreigende straf die werk van die geloof was, moet dreigemente nie uit die definisie van die geloof uitgesluit word nie.²¹⁶ Dit is wel waar.

Hierdie lasteraars beswaar ons egter sonder dat ons dit verdien, net asof ons sê dat geloof nie in alle opsigte op die Woord van God betrekking het nie. Ons bedoeling is immers om slegs hierdie twee fasette aan te toon, naamlik ten eerste dat die geloof nooit vas kan staan totdat dit by God se onverdiende belofte uitgekom het nie en, ten tweede, dat ons net met God versoen word omdat die geloof ons met Christus verbind.²¹⁷ Albei hierdie aspekte verdien ons aandag. Ons soek na daardie geloof wat die kinders van God van verworpenes en gelowiges van ongelowiges onderskei. As iemand sou glo dat God alles wat Hy gebied, regverdig 749 gebied en waaragtig dreig, sal hy dan daarom ’n gelowige genoem word? Sekerlik nie! Die basis van die geloof is dus nie stewig as dit nie op God se barmhartigheid rus nie.

Wat is dan die doel van ons bespreking van geloof? Is dit dan nie om die weg van saligheid te ken nie? Hoe kan die geloof ons salig maak as dit nie is in soverre dit ons in die liggaam van Christus inlyf nie? Daar is dus niks ongerymds daarin as ons in die definisie van geloof op die belangrikste werk daarvan aandring en ’n teken wat gelowiges van ongelowiges skei as onderskeiding vir elke groep aanvaar nie. Kortom: Kwaadwilliges het in hierdie leer niks wat hulle kan afkraak sonder om Paulus saam met ons in dieselfde teregwysing te betrek wanneer hy die evangelie eintlik die woord van die geloof noem nie.²¹⁸

30. Меня мало трогает то, о чём лают Пигий (Альберт Пигий (Pighius, 1490-1542) - голландский католический теолог, защитник идеи свободы воли. Написал большой труд «Десять книг о свободной воле людей и божественной благодати, против Лютера, Кальвина и других». Кальвин ответил ему также весьма объёмистым трактатом на латинском языке «Защита здравого и истинного учения о рабстве и освобождении человеческого решения, против клеветы Альберта Пигия Кампенса», который был издан в Женеве в 1543 г. (ОС, VI, 229-404.) Этот трактат был посвящён Меланхтону) и подобные ему псы. Они утверждают, что наложенные нами ограничения сводят веру лишь к одному из её элементов. Я признаю, как уже сказал ранее, что общая цель веры - Божья истина, независимо от того, угрожает она или дарует благодать. Поэтому апостол и говорит, что Ной верою убоялся потопа до того, как он наступил (Евр 11:7). Из этого софисты делают вывод, что если вера вызывает у нас страх будущих наказаний, то, формулируя её определение, мы не должны исключать угрозы, которыми Бог предостерегает грешников. Однако они злоумышляют против нас и клевещут, будто мы утверждаем, что вера не должна видеть слово Божие везде и во всём. Мы настаиваем лишь на двух положениях: вера может утвердиться, только опираясь на данное даром обетование спасения; через веру мы становимся угодны Богу только в той степени, в какой она соединяет нас с Иисусом Христом.

В самом деле, эти два положения очень важны. Речь идёт о вере, которая отделяет детей Божьих от отверженных, верующих от неверующих. Если кто-либо не верит, что все Божьи повеления праведны и нет ни одной неосновательной угрозы, то можно ли такого человека назвать верующим? Каждый ответит, что нельзя. Не может быть никакой твёрдости в вере, если она не уповает на милосердие Бога.

С другой стороны, с какой целью мы рассуждаем о вере? Не для того ли, чтобы узнать путь к спасению? Но как спасает нас вера, если не благодаря тому, что через неё мы становимся членами тела Христова? Следовательно, давая определение веры, мы с полным основанием настаиваем на её основном действии и лишь затем добавляем признак, отделяющий верующих от неверующих. Короче, злобствующие люди могут лишь язвить по поводу нашего учения, если они не желают вместе с нами обвинить св. Павла, который называет Евангелие учением веры (Рим 10:8) и особо подчёркивает такое именование.

31. | Hinc vero rursum colligimus quod ante expositum fuit², non minus verbo opus habere fidem quam fructum viva radice arboris: quia non alii, teste Davide, sperare in Deo possunt, nisi qui noverunt nomen eius [Psal. 9. b. 11]. Haec autem cognitio ex cuiusque imaginatione non est: sed quatenus Deus ipse suae bonitatis testis est. Quod idem Propheta alibi confirmat, Salus tua secundum eloquium tuum [Psal. 119. 41^e]: Item, Speravi in verbo tuo, salvum me fac.³ Ubi notanda est fidei ad verbum relatio, deinde salutis consequentia. Neque tamen interea potentiam Dei excludimus, cuius intuitu nisi se fides sustentet, nunquam Deo tribuet suum honorem. Videtur Paulus frigidum quiddam aut vulgare referre de Abraham: quod crediderit, Deum, qui benedictum semen ei promiserat, potentem esse^f [Rom. 4. d. 21]. Item alibi de seipso, Scio cui crediderim, et certus sum quod potens sit depositum meum servare in diem illum [2. Tim. 1. c. 12]. Verum si quisque secum expendat quot identidem dubitationes de virtute Dei obrepant, satis agnoscet 41 qui eam magnifaciunt ut digna est, non parvos fecisse progressus in fide. Fatebimur omnes Deum posse quicquid vult: sed dum nos metu consternat et horrore attonitos reddit minima quaeque tentatio, hinc palam est nos derogare potentiae Dei, cui praeferimus quae contra eius promissiones minatur Satan^a. Haec ratio est cur Iesaias, dum salutis certitudinem vult imprimere cordibus populi, tam magnifice de immensa Dei virtute disserat. Videtur saepe, ubi sermonem exorsus est de spe veniae et reconciliationis, alio digredi, et vagari per longas et supervacuas ambages, commemorans quam mirabiliter Deus caeli et terrae machinam cum toto naturae ordine gubernet; nihil tamen est quod non circunstantiae praesenti serviat: quia nisi virtus Dei, qua potest omnia, oculis nostris occurrat, verbum aures maligne admittent, vel non aestimabunt iusto pretio. Adde quod effectualis potentia hic notatur: quia pietas ut alibi visum fuit¹, Dei potentiam semper ad usum et opus accommodat: praesertim opera Dei sibi proponit quibus se patrem esse testatus est. Hinc illa tam crebra in Scripturis redemptionis memoria, ex qua discere poterant Israelitae, Deum, qui semel author fuerat salutis, aeternum fore eius custodem. Suo etiam exemplo nos admonet David, quae privatim singulis beneficia contulit Deus, ad confirmationem fidei eius in posterum valere: imo ubi deseruisse nos videtur, sensus nostros longius extendere convenit, ut vetusta eius beneficia nos erigant, sicuti alio Psalmo dicitur, Memor fui dierum antiquorum: meditatus sum in cunctis operibus tuis, etc. [Psal. 143. b. 5]. Item, Recordabor operum Domini, et mirabilium eius ab initio [Psal. 77. c. 11²]. Sed quia sine verbo evanidum est quicquid concipimus de potentia Dei et operibus: non temere asserimus nullam esse fidem donec gratiae suae testimonio praeluceat Deus. Posset hic tamen moveri quaestio, quid de Sara et Rebecca sentiendum sit, quarum utraque fidei zelo (ut videtur) impulsa, extra verbi fines egressa est. Sara quum arderet desiderio promissae sobolis, ancillam suam marito supposuit [Genes. 16. a. 5]. Quin multis modis peccaverit negandum non est: sed hoc vitium nunc attingo, quod zelo suo abrepta se intra verbi Dei metas non continuit. Certum tamen est, desiderium illud a fide profectum esse. Rebecca oraculo certior facta de electione filii sui Iacob, eius benedictionem malo artificio procurat: maritum suum gratiae Dei testem ac 42 ministrum decipit: filium suum cogit mentiri: variis fraudibus et imposturis corrumpit Dei veritatem. Denique ludibrio exponens illius promissionem, quantum in se est eam abolet [Genes. 27]. Neque tamen hoc opus, quamlibet vitiosum et reprehensione dignum, fide vacuum fuit: quia superare multa offendicula necesse fuit ut tantopere appeteret quod sine spe terrenae utilitatis ingentibus molestiis et periculis refertum erat. Sicuti sanctum Patriarcham Isaac non omnino fide privabimus, eo quod admonitus eodem oraculo de honore ad minorem filium translato, non desinit tamen propensus esse in primogenitum suum Esau. Docent certe haec exempla, errores saepe fidei esse permixtos: sic tamen ut primatum semper teneat illa, ubi vera est. Sicuti enim Rebeccae particularis error non irritum benedictionis effectum reddidit, sic neque fidem, quae generaliter dominata est in eius animo, principiumque et causa fuit illius actionis. In eo nihilominus prodidit Rebecca quam lubricus sit humanae mentis flexus simul ac vel tantillum sibi permittit. Etsi autem defectus et imbecillitas fidem obscurat, non tamen extinguit: interim nos admonet quam sollicite pendere oporteat ex ore Dei: et simul confirmat quod docuimus, fidem nisi verbo suffultam effluere: sicuti et Sarae et Isaac et Rebeccae evanuissent animi in obliquis suis deflexionibus, nisi arcano Dei fraeno in verbi obedientia retenti essent.

31. Nous avons à retirer derechef de cecy l’article qui a esté desja exposé, assavoir que la Parolle n’est pas moins requise à la foy, que la racine vive à un arbre pour luy faire apporter fruict. Car suyvant la sentence de David, Nul ne peut esperer en Dieu, qu’il n’ait cognu son nom (Ps. 9:11). Or ceste cognoissance ne vient point de l’imagination d’un chacun, mais selon que Dieu luy mesme est tesmoin de sa bonté. Ce que David conferme ailleurs, disant, Que ton salut me soit selon ta parolle. Item, J’ay esperé en ta parolle, sauve-moy (Ps. 119:41). Or il faut noter la correspondance de la foy avec la Parolle, dont le salut puis apres s’en ensuit. Cependant, je n’exclu point la puissance de Dieu, sur laquelle si la foy ne se soustient, jamais ne rendra à Dieu l’honneur qui luy est deu. Il semble bien que sainct Paul mette en avant une chose froide ou vulgaire, en disant qu’Abraham a creu que Dieu estoit puissant pour faire ce qu’il avoit promis. Et quand il parle ainsi de soy, Je say à qui j’ay creu, et qu’il est puissant pour garder mon depost jusques au dernier jour (Rom. 4:21; 2 Tim. 1:12). Mais si chacun poise et espluche bien les doutes qui sans fin et sans cesse s’insinuent en noz esprits pour nous faire defier de la vertu de Dieu, il jugera que ceux qui la magnifient comme elle en est digne, n’ont pointpeu profité en la foy. Nous confessons tous que Dieu fait tout ce qu’il veut: mais puis que la moindre tentation du monde nous effarouche et nous ravit en horreur, il appert que nous derogons par trop à la puissance de Dieu, à laquelle nous preferons les menaces de Satan, combien que nous ayons les promesses de Dieu pour nous munir à l’encontre. C’est la raison pourquoy Isaie voulant imprimer aux cœurs des Juifs la fiance de leur salut, exalte d’une façon tant magnifique la vertu infinie de Dieu. Il pourroit sembler quelque fois que quand il a commencé à tenir propos que Dieu leur pardonnera leurs fautes et leur fera mercy, en adjoustant combien les œuvres de Dieu sont merveilleuses au gouvernement du ciel et de la terre, il extravague par longs circuits et superflus: toutesfois il n’y a rien qui ne serve à la circonstance de ce qu’il traite. Car si la vertu de Dieu ne nous vient devant les yeux, à grand’ peine les oreilles recevront-elles la Parolle, ou elles ne l’estimeront pas selon qu’elle merite. Nous avons aussi à noter, qu’en cest endroit l’Escriture nous parle d’une puissance de Dieu effectuelle: pource que la foy, comme nous avons dit ailleurs, l’applique tousjours à son usage, et la met en œuvre pour en faire son profit. Sur tout elle se propose les œuvres de Dieu, par lesquelles il s’est declairé pere. De là vient que la memoire de la redemption est si souvent rememorée aux Juifs: dont ils pouvoyent apprendre, que Dieu ayant esté pour un coup autheur de leur salut, le maintiendroit jusqu’en la fin. David aussi nous admonneste par son exemple, que les biens que Dieu a conferé à un chacun en particulier, luy doivent valoir pour confirmation de sa foy quant au temps à venir. Et mesme s’il semble qu’il nous ait delaissé, nous devons estendre nostre pensée plus loin, à ce que ses benefices anciens nous donnent bonne confiance: comme il est dit en l’autre Pseaume, J’ay eu souvenance des jours anciens, j’ay medité en toutes tes œuvres. Item, J’auray memoire des œuvres du Seigneur, et des merveilles qu’il a fait anciennement (Ps. 143:5; 77:11). Toutesfois pource que tout ce que nous concevons de la puissance de Dieu et de ses œuvres, est confus et de nulle fermeté sans sa parolle: nous ne disons pas sans cause qu’il n’y peut avoir nulle foy jusqu’à ce que Dieu nous esclaire par le tesmoignage de sa grace. Mais on pourroit icy esmouvoir question quant à Sara et Rebecca, lesquelles estans poussées, comme il semble, d’un bon zele de foy, sont neantmoins sorties hors des limites de la Parolle. Car Sara pour le desir ardent qu’elle avoit de la lignée promise, a baillé à son mary sa chambriere pour femme (Gen. 16:5). On ne peut nier qu’elle n’ait failly en plusieurs sortes: mais pour ceste heure je ne touche que ce vice, qu’estant ravie par son zele, elle ne s’est point tenue entre les bornes de la parolle de Dieu. Neantmoins il est certain que ce desir-là luy est procedé de foy. Rebecca, apres que Dieu luy a revelé l’election de Jacob, procure par mauvais artifice et pervers qu’il soit benit par Isaac (Gen. 27:9), lequel estoit tesmoin et ministre de la grace de Dieu: elle corrompt son fils à mentir: bref, elle corrompt la verité de Dieu par plusieurs fraudes et mensonges, et en exposant à opprobre et moquerie la promesse d’iceluy, elle l’aneantist tant qu’elle peut. Et toutesfois cest acte, quelque vitieux qu’il soit et digne de reprehension, n’a pas esté du tout vuide de foy. Car il luy a esté necessaire de surmonter beaucoup de scandales, pour appeter si fort une chose pleine d’horribles troubles, fascheries et perils, sans qu’il y eust aucun espoir de profiter rien. Comme aussi nous ne pourrons pas despouiller pleinement de foy le sainct Patriarche Isaac, en ce qu’estant admonesté de Dieu que le droit de primogeniture estait translaté à son fils puisné, il n’a pas laissé toutesfois d’estre plus enclin à son fils aisné Esau. Certes tels exemples nous monstrent qu’il y a souvent des erreurs meslez parmy la foy: toutesfois en telle sorte, qu’elle obtient tousjours le degré souverain, quand elle est vraye et droite. Car comme l’erreur particulier de Rebecca n’a pas rendu l’effect de la benediction inutile ou nul, aussi n’a-il point aneanty la foy laquelle dominoit en son cœur generalement, et laquelle a esté commencement et cause d’un tel acte. Toutesfois Rebecca a monstré combien l’entendement humain est sujet à glisser et se destourner du bon chemin, si tost qu’il se donne congé tant peu que ce soit de rien attenter de son mouvement propre. Or combien que le defaut et imbecillité qui est en la foynel’esteind pas du tout, si est-ce que nous en sommes advertis, combien nous devons escouter Dieu soigneusement, pour estre comme attachez à sa bouche. Cependant ce que nous avons dit est confermé, c’est que la foy, si elle n’est appuyée sur la Parolle, s’escoule bientost: comme les esprits de Sara, d’Isaac et Rebecca, s’estans esgarez en leurs destours, se fussent incontinent esvanouis, s’ils n’eussent esté retenus d’une bride secrette en l’obeissance de la Parolle.

31. Hence, again, we infer, what has been before stated, that the word is as necessary to faith, as the living root of the tree is to the fruit; because, according to David, none can trust in God but those who know his name.¹⁵³⁷ But this knowledge proceeds not from every man's own imagination, but from the testimony which God himself gives of his own goodness. This the same Psalmist confirms in another place: “Thy salvation according to thy word.”¹⁵³⁸ Again: “Save me: I hoped in thy word.”¹⁵³⁹ Where we must observe the relation of faith to the word, and that salvation is the consequence of it. Yet we exclude not the Divine power, by a view of which, unless faith be supported, it will never ascribe to God the honour that is due to him. Paul seems to relate a trifling or uninteresting circumstance concerning Abraham, when he says, that he was persuaded that God, who had promised him the blessed seed, “was able also to perform.”¹⁵⁴⁰ In another place, respecting himself he says, “I know whom I have believed, and am persuaded that he is able to keep that which I have committed unto him against that day.”¹⁵⁴¹ But if any one considers, how many doubts respecting the power of God frequently intrude themselves, he will fully acknowledge, that they who magnify it as it deserves, have made no small progress in faith. We shall all confess, that God is able to do whatever he pleases; but whilst the smallest temptation strikes us with consternation and terror, it is evident that we derogate from the Divine power, to which we prefer the menaces of Satan in opposition to the promises of God. This is the reason why Isaiah, when he would impress the hearts of the people with an assurance of salvation, discourses in so magnificent a manner concerning the infinite power of God. He frequently appears, after having begun to treat of the hope of pardon and reconciliation, to digress to another subject, and to wander through prolix and unnecessary circumlocutions, celebrating the wonders of the Divine government in the machine of heaven and earth, and the whole order of nature: yet there is nothing but what is applicable to the present subject; for, unless the omnipotence of God be presented to our eyes, 521 our ears will not attend to his word, or not esteem it according to its worth. Moreover, the Scripture there speaks of his effectual power; for piety, as we have elsewhere seen, always makes a useful and practical application of the power of God; and particularly proposes to itself those of his works in which he has discovered himself as a father. Hence the frequent mention of redemption in the Scriptures, from which the Israelites might learn, that God, who had once been the author of salvation, would be its everlasting preserver. David also teaches us by his own example, that the private benefits which God has conferred on an individual, conduce to the confirmation of his faith for the future: even when he seems to have deserted us, we ought to extend our views further, so as to derive encouragement from his ancient benefits, as it is said in another psalm: “I remember the days of old; I meditate on all thy works,” &c.¹⁵⁴² Again: “I will remember the works of the Lord: surely I will remember thy wonders of old.”¹⁵⁴³ But since, without the word, all our conceptions of the power and works of God are unprofitable and transient, we have sufficient reason for asserting, that there can be no faith, without the illumination of Divine grace. But here a question might be raised—What must be thought of Sarah and Rebecca, both of whom, apparently impelled by the zeal of faith, transgressed the limits of the word? Sarah, when she ardently desired the promised son, gave her maid-servant to her husband. That she sinned in many respects, is not to be denied; but I now refer to her error in being carried away by her zeal, and not restraining herself within the bounds of the Divine word. Yet it is certain, that this desire proceeded from faith. Rebecca, having been divinely assured of the election of her son Jacob, procures him the benediction by a sinful artifice; she deceives her husband, the witness and minister of the grace of God; she constrains her son to utter falsehoods; she corrupts the truth of God by various frauds and impostures; finally, by exposing his promise to ridicule, she does all in her power to destroy it. And yet this transaction, however criminal and reprehensible, was not unaccompanied with faith; because she had to overcome many obstacles, that she might aspire earnestly to that which, without any expectation of worldly advantage, was pregnant with great troubles and dangers. So we must not pronounce the holy patriarch Isaac to be entirely destitute of faith, because, after having been divinely apprized of the translation of the honour to his younger son, he nevertheless ceases not to be partial to Esau, his first-born. These examples certainly teach that errors are frequently mixed with faith, 522 yet that faith, when real, always retains the preëminence. For, as the particular error of Rebecca did not annul the effect of the benediction, so neither did it destroy the faith which generally predominated in her mind, and was the principle and cause of that action. Nevertheless, Rebecca, in this instance, has discovered how liable the human mind is to error, as soon as it allows itself the smallest license. But though our deficiency or imbecility obscures faith, yet it does not extinguish it: in the mean time it reminds us how solicitously we ought to attend to the declarations of God; and confirms what we have said, that faith decays unless it be supported by the word; as the minds of Sarah, Isaac, and Rebecca, would have been lost in their obliquities, if they had not, by the secret restraint of God, been kept in obedience to the word.

31. The word of God the prop and root of faith. The word attests the divine goodness and mercy. In what sense faith has respect to the power of God. Various passages of Isaiah, inviting the godly to behold the power of God, explained. Other passages from David. We must beware of going beyond the limits prescribed by the word, lest false zeal lead us astray, as it did Sarah, Rebekah, and Isaac. In this way faith is obscured, though not extinguished. We must not depart one iota from the word of God.

Hence again we infer, as has already been explained, that faith has no less need of the word than the fruit of a tree has of a living root; because, as David testifies, none can hope in God but those who know his name (Ps. 9:10). This knowledge, however, is not left to every man’s imagination, but depends on the testimony which God himself gives to his goodness. This the same Psalmist confirms in another passage, “Thy salvation according to thy word,” (Ps. 119:41).Again, “Save me,” “I hoped in thy word,” (Ps. 119:146, 147). Here we must attend to the relation of faith to the word, and to salvation as its consequence. Still, however, we exclude not the power of God. If faith cannot support itself in the view of this power, it never will give Him the honor which is due. Paul seems to relate a trivial or very ordinary circumstance with regard to Abraham, when he says, that he believed that God, who had given him the promise of a blessed seed, was able also to perform it (Rom. 4:21). And in like manner, in another passage, he says of himself, “I 496know whom I have believed, and am persuaded that he is able to keep that which I have committed unto him against that day,” (2 Tim. 1:12). But let any one consider with himself, how he is ever and anon assailed with doubts in regard to the power of God, and he will readily perceive, that those who duly magnify it have made no small progress in faith. We all acknowledge that God can do whatsoever he pleases; but while every temptation, even the most trivial, fills us with fear and dread, it is plain that we derogate from the power of God, by attaching less importance to his promises than to Satan’s threatenings against them.¹

This is the reason why Isaiah, when he would impress on the hearts of the people the certainty of faith, discourses so magnificently of the boundless power of God. He often seems, after beginning to speak of the hope of pardon and reconciliation, to digress, and unnecessarily take a long circuitous course, describing how wonderfully God rules the fabric of heaven and earth, with the whole course of nature; and yet he introduces nothing which is not appropriate to the occasion; because unless the power of God, to which all things are possible is presented to our eye, our ears malignantly refuse admission to the word, or set no just value upon it. We may add, that an effectual power is here meant; for piety, as it has elsewhere been seen, always makes a practical application of the power of God; in particular, keeps those works in view in which he has declared himself to be a Father. Hence the frequent mention in Scripture of redemption; from which the Israelites might learn, that he who had once been the author of salvation would be its perpetual guardian. By his own example, also, David reminds us, that the benefits which God has bestowed privately on any individual, tend to confirm his faith for the time to come; nay, that when God seems to have forsaken us, we ought to extend our view farther, and take courage from his former favors, as is said in another psalm, “I remember the days of old: I meditate on all thy works,” (Ps. 143:5). Again“I will remember the works of the Lord; surely I will remember thy wonders of old” (Ps. 77:11). But because all our conceptions of the power and works of God are evanescent without the word, we are not rash in maintaining, that there is no faith until God present us with clear evidence of his grace.

Here, however, a question might be raised as to the view to be taken of Sarah and Rebekah, both of whom, impelled as it would seem by zeal for the faith, went beyond the limits of the word. Sarah, in her eager desire for the promised seed, gave her maid to her husband. That she sinned in many respects is not to be denied; but the only fault to which I now refer is her being carried away by zeal, and not confining herself within the limits prescribed by the 497word. It is certain, however, that her desire proceeded from faith. Rebekah, again, divinely informed of the election of her son Jacob, procures the blessing for him by a wicked stratagem; deceives her husband, who was a witness and minister of divine grace; forces her son to lie; by various frauds and impostures corrupts divine truth; in fine, by exposing his promise to scorn, does what in her lies to make it of no effect. And yet this conduct, however vicious and reprehensible, was not devoid of faith.She must have overcome many obstacles before she obtained so strong a desire of that which, without any hope of earthly advantage, was full of difficulty and danger. In the same way, we cannot say that the holy patriarch Isaac was altogether void of faith, in that, after he had been similarly informed of the honor transferred to the younger son, he still continues his predilection in favor of his first-born, Esau. These examples certainly show that error is often mingled with faith; and yet that when faith is real, it always obtains the preeminence. For as the particular error of Rebekah did not render the blessing of no effect, neither did it nullify the faith which generally ruled in her mind, and was the principle and cause of that action. In this, nevertheless, Rebekah showed how prone the human mind is to turn aside whenever it gives itself the least indulgence. But though defect and infirmity obscure faith, they do not extinguish it. Still they admonish us how carefully we ought to cling to the word of God, and at the same time confirm what we have taught—viz. that faith gives way when not supported by the word, just as the minds of Sarah, Isaac, and Rebekah, would have lost themselves in devious paths, had not the secret restraint of Providence kept them obedient to the word.

31. Hieruit maken wij wederom op, wat tevoren uiteengezet is, dat het geloof evenzo het Woord nodig heeft als de vrucht de levende wortel van de boom; want, volgens getuigenis van David (Ps. 9:11) kunnen slechts zij op God hopen, die zijn naam kennen. En deze kennis komt niet voort uit ieders verbeelding, maar uit het getuigenis, dat God zelf van zijn goedheid geeft. Dezelfde profeet bevestigt dat elders (Ps. 119:41) "Uw zaligheid overkome mij naar uw uitspraak." Evenzo: "Ik heb gehoopt op uw woord, maak mij zalig." Daarin moet men letten op de betrekking tussen het geloof en het Woord, en vervolgens op het daarop volgen van de zaligheid. En toch sluiten wij intussen de macht Gods niet uit, want wanneer het geloof niet, door daarop te zien, zich staande houdt, zal het nooit aan God zijn eer toekennen. Paulus schijnt (Rom. 4:21) iets onbeduidends en gewoons te verhalen van Abraham, namelijk, dat hij geloofde, dat God, die hem het gezegende zaad beloofd had, machtig was. Evenzo elders (2 Tim. 1:12) van zich zelf: "Ik weet, wie ik geloofd heb, en ik ben verzekerd, dat Hij machtig is, mijn pand, bij Hem weggelegd, te bewaren tot die dag." Maar wanneer ieder bij zichzelf nagaat, hoeveel twijfelingen aangaande Gods macht hem herhaaldelijk besluipen, zal hij genoegzaam erkennen, dat zij, die haar grootmaken, naardat ze waardig is, geen geringe vorderingen gemaakt hebben in het geloof. Wij zullen allen erkennen, dat God vermag, al wat Hij wil, maar daar ook de geringste beproeving ons door vrees terneer werpt en door verschrikking ontstelt, is hieruit duidelijk, dat wij te kort doen aan Gods macht, die wij achterstellen bij de bedreigingen van Satan tegen zijn beloften. Dit is de reden, waarom Jesaja, wanneer hij de vastheid der zaligheid in het hart des volks wil indrukken, zo heerlijk handelt over de oneindige macht Gods. Hij schijnt wel dikwijls, wanneer hij zijn rede begonnen heeft met te spreken over de hoop der vergiffenis en der verzoening, in een andere richting uit te weiden, en langs lange en overbodige omwegen te dolen, door te vermelden, op hoe wondere wijze God het samenstel van hemel en aarde met de gehele orde der natuur bestuurt. Maar toch is er niets, dat niet dienstbaar is aan het onderwerp, waarover hij spreekt: want indien niet Gods macht, waardoor Hij alles vermag, ons voor ogen staat, zullen de oren het woord kwalijk ontvangen, of niet op de juiste prijs schatten. Daarbij komt, dat hier gesproken wordt van de daadwerkelijke macht; want, zoals elders gezien is, de vroomheid wendt Gods macht altijd aan tot haar nut en gebruik; in het bijzonder stelt ze zich die werken Gods voor ogen, waardoor Hij betuigd heeft, dat Hij een Vader is. Vandaar dat in de Schrift zo dikwijls melding gemaakt wordt van de verlossing, waaruit de Israëlieten kon,den leren, dat God, die eenmaal de bewerker van hun zaligheid geweest was, daarvan de eeuwige bewaarder zou zijn. David herinnert er ons ook door zijn voorbeeld aan, dat de weldaden, die God aan een ieder in het bijzonder bewezen heeft, dienstig zijn tot de versterking van zijn geloof in de latere tijd; ja wanneer Hij ons schijnt verlaten te hebben, moeten wij onze zinnen verder uitstrekken, opdat zijn vroegere weldaden ons oprichten, zoals in een andere psalm gezegd wordt (Ps. 143:5) "Ik gedenk aan de dagen van ouds, ik overleg al uw daden enz." Evenzo (Ps. 77:12) "Ik zal de daden des Heren gedenken, en zijn wonderen van den beginne." Maar aangezien al wat wij van Gods macht en werken gewaar worden, geen betekenis heeft zonder zijn Woord, bewezen wij niet ten onrechte, dat er geen geloof is, voordat God met het getuigenis zijner genade voorlicht. Maar hier zou de vraag gedaan kunnen worden, wat men moet denken van Sara en Rebekka, die beiden, naar het schijnt, door de ijver des geloofs aangedreven, buiten de grenzen van het Woord gegaan zijn. Toen Sara brandde van verlangen naar het beloofde kroost, heeft zij haar dienstmaagd gemeenschap doen hebben met haar man. Dat zij op vele manieren gezondigd heeft, is niet te loochenen, maar ik spreek hier nu slechts over deze zonde, dat zij, door haar ijver meegesleurd, zich niet binnen de perken van Gods Woord gehouden heeft. Toch is het zeker, dat dat verlangen voortgesproten is uit het geloof. Rebekka, door een Goddelijk woord verwittigd van de verkiezing van haar zoon Jakob, draagt er door een slechte kunstgreep zorg voor, dat hij gezegend wordt, haar man, de getuige en dienaar van Gods genade, bedriegt zij, haar zoon dwingt zij te liegen, met verschillende bedriegerijen en listen tast zij de waarheid Gods aan. Kortom, zijn belofte ten spot stellend, doet zij die, voor zoveel in haar is, te niet. En toch was dit werk, hoe zondig en lakenswaardig ook, niet ontbloot van geloof: want zij moest vele bezwaren overwinnen, eer ze zozeer begeerde datgene, wat zonder hoop op aards nut, vol was van grote moeilijkheden en gevaren. Gelijk we ook de heilige aartsvader Izak niet geheel het geloof zullen ontzeggen, omdat hij, door dezelfde Godsspraak onderricht, dat de eer op zijn jongste zoon was overgebracht, toch niet ophoudt genegenheid te koesteren tot zijn eerstgeboren zoon Ezau. Deze voorbeelden leren ongetwijfeld, dat het geloof dikwijls met dwalingen vermengd is; maar dan toch zo, dat het geloof, als het waar is, steeds de overhand behoudt. Want evenals de bijzondere dwaling van Rebekka de uitwerking der zegening niet van haar kracht beroofd heeft, zo heeft die ook niet te niet gedaan het geloof, dat in het algemeen in haar gemoed heerste, en het beginsel en de oorzaak was van haar handelen. Niettemin heeft Rebekka daarin aangetoond, hoe licht de menselijke geest uitglijdt, zodra hij zich ook maar het minste toegeeft. En ofschoon afwijking en zwakheid het geloof verduistert, dooft ze het toch niet uit; intussen herinnert dit er ons aan, hoe zorgvuldig wij moeten hangen aan Gods Woord, en tevens bevestigt het, dat we geleerd hebben, dat het geloof vergaat, als het niet steunt op het Woord; gelijk ook de gemoederen van Sara, Izak en Rebekka in hun afbuigingen ter zijde zouden te niet gegaan zijn, indien ze niet door de verborgen breidel Gods bij de gehoorzaamheid aan het Woord gehouden waren.

31. Die Bedeutung des Wortes für den Glauben

Hieraus aber schließe ich wiederum, was ich bereits oben auseinandergesetzt habe: der Glaube bedarf des Wortes nicht weniger, als die Frucht der lebendigen Wurzel des Baumes! Denn nach Davids Zeugnis können nur die auf Gott hoffen, die seinen Namen kennen (Ps. 9,11). Diese Erkenntnis kommt aber nicht aus jedermanns Einbildung, sondern allein daher, daß Gott selbst der Zeuge seiner Güte ist. Das bestätigt der gleiche Prophet auch an anderer Stelle: „Herr, laß mir deine Gnade widerfahren, deine Hilfe nach deinem Wort!“ (Ps. 119,41). Ebenso: „Ich verlasse mich auf dein Wort, mache mich selig ...“ (Ps. 119,40? Jedenfalls ungenau). Hier müssen wir zunächst auf die Bezogenheit des Glaubens auf das Wort achten und dann darauf, daß sich das Heil daraus ergibt.

Dabei sehe ich jedoch nicht von der Macht Gottes ab: wenn der Glaube sich nicht darauf stützt, daß er auf sie schaut, so kann er Gott niemals die schuldige Ehre geben. Paulus berichtet von Abraham scheinbar etwas Unerhebliches und Gewöhnliches, wenn er von ihm sagt, er habe an die Macht Gottes geglaubt, der ihm einen gesegneten Samen verheißen hatte (Röm. 4,21). Ähnlich von sich selber: „Ich weiß, an wen ich glaube, und bin gewiß, daß er mächtig ist, mir zu bewahren, was mir beigelegt ist, bis auf jenen Tag“ (2. Tim. 1,12; nicht ganz Luthertext). Wenn nun aber jemand bei sich selber erwägt, wieviel Zweifel an Gottes Kraft ihn stets beschleichen, so wird er sehr wohl erkennen, daß ein Mensch, der diese Kraft Gottes nach Gebühr verherrlicht, keine geringen Fortschritte im Glauben gemacht hat. Wir werden zwar alle zugeben, daß Gott kann, was er will, aber wenn uns dann die geringste Anfechtung vor Furcht irremacht und vor Schrecken erschüttert, dann wird offenbar, daß wir der Macht Gottes etwas abbrechen, da wir sie ja hinter den Drohungen des Satans gegen seine Verheißungen offenbar zurücktreten lassen. Deshalb redet auch Jesaja, um die Gewißheit des Heils dem Volke tief ins Herz zu graben, so gewaltig von Gottes unermeßlicher Kraft (z.B. Jes. 40,25ff. und sonst öfters in Jes. 40-45). Oft beginnt er seine Rede mit der Hoffnung auf Vergebung und Versöhnung und verfällt dann scheinbar auf einen ganz anderen Gegenstand und auf weite und überflüssige Abschweifungen, indem er daran erinnert, wie wunderbar Gott das Gebäu des Himmels und der Erde und die ganze Ordnung der Natur regiert; aber tatsächlich dienen auch diese Gedanken dem, was er gerade behandelt; denn wenn Gottes Kraft, mit der er alles vermag, uns nicht in die Augen fällt, so werden unsere Ohren das Wort ungern annehmen und es wenigstens nicht so hoch schätzen, wie es geschehen müßte.

366 Wir müssen auch bedenken, daß dabei von einer wirkenden Macht die Rede ist; die Frömmigkeit bezieht nämlich, wie wir bereits sahen, Gottes Macht stets auf ihren Nutzen und ihr Werk, sie halt sich vor allem die Werke Gottes vor, in denen er sich als unser Vater bezeugt hat. Darum erinnert die Schrift die Kinder Israel auch so oft an die (ihnen widerfahrene) Erlösung; sie konnten daraus lernen, daß der Gott, der ihnen einmal das Heil geschenkt hatte, auch sein ewiger Hüter sein werde. David gemahnt uns mit seinem eigenen Beispiel daran, daß die Wohltaten, die Gott jedem einzelnen für sich allein erwiesen hat, auch noch fort und fort dazu wirken, unseren Glauben zu stärken; ja, wenn er uns verlassen zu haben scheint, so sollen wir unsere Gedanken weiter zurückgehen lassen, damit uns seine früheren Wohltaten aufrichten; so heißt es in einem anderen Psalm: „Ich gedenke an die vorigen Zeiten; ich rede von allen deinen Taten ...“ (Ps. 143,5), und ebenso: „Darum gedenke ich an die Taten des Herrn; ja ich gedenke an deine vorigen Wunder“ (Ps. 77,12).

Aber ohne das Wort ist alles, was wir über Gottes Macht und Gottes Werke erdenken, inhaltslos, und deshalb ist es nicht unbedacht, wenn wir behaupten, daß es keinen Glauben gibt, ehe uns Gott selber mit dem Zeugnis seiner Gnade voranleuchtet.

Man könnte hier allerdings fragen, was wir denn von Sara und Rebekka halten sollten, die doch beide, dem Anschein nach vom Eifer des Glaubens getrieben, über die Grenzen des Wortes hinausgegangen sind. Sara brannte vor Verlangen nach dem verheißenen Nachkommen und gab darum ihre Magd ihrem Manne zum Weibe (Gen. 16,5). Daß sie vielfältig gesündigt hat, ist nicht zu leugnen, aber hier will ich nur die eine Verfehlung berühren, daß sie sich im Drange ihres Eifers nicht innerhalb der Grenzen des Wortes hielt. Und doch ist jenes Verlangen ganz sicher aus dem Glauben entstanden. Rebekka hatte durch einen Gottesspruch die Gewißheit erhalten, daß ihr Sohn Jakob erwählt war, und deshalb verhalf sie ihm mit böser Kunst zu dem Segen; ihren Mann, der doch der Zeuge und Diener der göttlichen Gnade war, täuschte sie, ihren Sohn veranlaßte sie zur Lüge, Gottes Wahrheit verfälschte sie mit mancherlei Betrug und Hinterlist. Kurzum, sie machte Gottes Verheißung geradezu zum Gespött und tat das Ihrige, um sie gar abzutun (Gen. 27). Und trotzdem fehlte auch in diesem Tun, so freventlich und tadelnswert es war, der Glaube nicht ganz. Denn sie mußte ja vielerlei Hindernisse überwinden, um so eifrig ein Recht zu begehren, das keine Hoffnung auf irdischen Nutzen, dafür aber unendlich viel Last und Gefahr in sich trug! Ebenso werden wir dem heiligen Erzvater Isaak nicht etwa jeglichen Glauben absprechen, weil er an seiner Neigung für den erstgeborenen Sohn Esau festhielt, obwohl ihm in dem nämlichen Gottesspruch kundgetan war, daß die Würde (der Erstgeburt) auf den Jüngeren übergegangen war. Diese Beispiele belehren uns wahrhaftig darüber, daß der Glaube öfters mit Irrtümern untermischt ist; aber dabei hat doch der Glaube stets die Vorherrschaft, sofern er rechter Art ist. Denn wie der besondere Irrtum der Rebekka die Wirkung des Segens nicht aufhob, so hat er auch den Glauben nicht abgetan, der im allgemeinen in ihrem Inneren die Herrschaft führte und sogar der Ausgangspunkt und Urgrund der (an sich bösen) Tat war. Aber gerade darin hat sie bewiesen, wie sehr der Menschengeist auf das Schlüpfrige geraten muß, sobald er sich auch nur ein ganz klein wenig gehen läßt. Obwohl aber Untreue und Schwachheit den Glauben verdunkeln, so vermögen sie ihn doch nicht auszulöschen; unterdessen mahnen sie uns aber daran, wie sorgfältig wir an Gottes Mund hängen müssen, und bestätigen damit unsere Lehre, daß der Glaube ohne die feste Begründung im Worte zergehen muß, wie ja auch Sara, Isaak und Rebekka innerlich in ihren krummen Abwegen zunichte geworden wären, wenn Gott sie nicht mit verborgenem Zügel beim Gehorsam gegen sein Wort festgehalten hätte.

31. Geloof benodig die Woord net soos ’n boom se vrugte wortels nodig het

Hier maak ons trouens weer die afleiding wat al tevore verduidelik is,²¹⁹ naamlik dat geloof die Woord net so nodig het as wat ’n vrug die lewende wortel van die boom nodig het. Want volgens Dawid se getuienis kan niemand sy hoop op God stel anders as net mense wat sy Naam ken nie.²²⁰ Hierdie kennis bestaan egter nie in elkeen se verbeelding nie maar slegs in soverre God self ’n Getuie van sy eie goedheid is. Dit bevestig dieselfde profeet ook elders wanneer hy sê: “U saligheid is volgens u uitspraak”;²²¹ Net so: “Op u woord het ek gehoop; maak my salig”.²²²

Hier moet ons let op die verhouding tussen geloof en die Woord en dan op die gevolge vir ons saligheid. Tog sluit ons God se mag nie intussen uit nie, en tensy die geloof homself onderhou, sal dit nooit aan God die eer gee wat Hom toekom, as ons ons oë net op sy mag vestig nie. Dit lyk asof Paulus iets gevoelloos of alledaags van Abraham vertel wanneer hy sê dat hy geglo het dat God wat geseënde saad aan hom belowe het, magtig is.²²³ Elders sê hy dieselfde van homself: “Ek weet in wie ek geglo het, en ek is seker dat Hy die mag het om my pand tot op daardie dag te bewaar”.²²⁴ Maar as iemand net daaroor nadink hoeveel vertwyfelings oor God se krag hom voortdurend oorrompel, sal hy genoegsaam 750 kennis daarvan dra dat die mense wat God se mag groot maak, soos dit verdien, geen geringe vordering in die geloof gemaak het nie.

Ons sal almal erken dat God enigiets vermag wat Hy wil. Terwyl die geringste versoeking ons egter met vrees platslaan en ons met skrik ontnugter, is dit duidelik dat ons God se mag geringskat omdat ons die Satan se dreigemente teen die beloftes van God bo God.se mag stel.²²⁵ Dit is die rede waarom Jesaja so groots oor God se onmeetlike krag kan praat wanneer hy die sekerheid van hulle saligheid in die hart van sy volk wil afdruk.²²⁶ Dikwels wanneer hy met ’n gesprek in verband met die hoop op genade en versoening begin, lyk dit asof hy na ’n ander onderwerp afdwaal en met lang oorbodige ompaadjies langs loop wanneer hy vertel hoe wonderlik God die werking van die hemel en die aarde met die hele natuurorde regeer.²²⁷ Tog is daarin niks wat nie tot die onderwerp onder bespreking bydra nie. Want as ons God se krag, waardeur Hy tot alle dinge in staat is, nie kan sien nie, sou ons sy Woord maar ongeërg aanhoor of nie na die werklike waarde daarvan skat nie. Hierby kom ook nog dat hier van sy werkende mag sprake is. Soos ons trouens elders gesien het,²²⁸ pas godsvrug God se mag altyd by sy voordeel en behoeftes aan. Dit hou besonderlik die werke van God aan Homself voor waardeur Hy getuig het dat Hy ons Vader is. Om hierdie rede word die verlossing so dikwels in die Skrif in die herinnering geroep. Daaruit kon die Israeliete leer dat God wat eenmaal die Bewerker van hulle saligheid was, dit tot in ewigheid sal beskerm. Met sy eie voorbeeld vermaan Dawid ons ook dat God die weldade wat Hy aan elkeen persoonlik gegee het, in die toekoms tot die versterking van sy geloof laat bydra. Ja, wanneer dit lyk asof Hy ons verlaat het, moet ons ons gewaarwording verder laat strek, sodat sy weldade van vroeër ons kan opwek. Daar word byvoorbeeld in ’n ander psalm gesê: “Ek het gedink aan die dae van ouds; ek het gepeins oor al u werke”,²²⁹ ensovoorts. Net so: “Ek sal die werke van die Here gedenk en sy wonders van die begin af”.²³⁰ Maar omdat alles wat ons van God se mag en sy werke bedink, sonder sy Woord leeg is, poneer ons die deurdagte stelling dat geloof nie bestaan voordat God dit met die getuienis van sy genade verlig nie.

Hier sou die vraag egter gestel kon word: “Wat moet ons dan van Sara en Rebekka dink omdat hulle albei skynbaar deur geloofsywer aangedryf is 751 en die perke van die Woord te buite gegaan het? Sara het trouens gebrand van verlange vir die nakomeling wat aan haar belowe is, en haar diensmeisie aan haar man gegee.”²³¹ Ja, ons moet nie ontken dat sy op baie maniere gesondig het nie. Ek neem nou hier net hierdie een oortreding onder die loep, naamlik dat sy deur haar ywer meegesleur is en haar nie binne die perke van die Woord van God gehou het nie. Tog is dit seker dat haar verlange uit haar geloof gekom het. Toe Rebekka deur ’n Godspraak daarvan verseker is dat haar seun Jakob verkies is, het sy met listige streke die seën vir hom bekom. Sy het haar man, ’n getuie van die genade van God en sy dienaar, mislei. Sy het haar seun gedwing om te lieg. Sy het die waarheid van God met verskillende vorms van bedrog en swendelary verdraai; kortom: sy het sy belofte bespot en dit sover dit in haar vermoë was, vernietig.²³² Tog was haar daad nie sonder geloof nie, al sou dit ook sondig wees en bestraf moes word. Sy moes immers baie struikelblokke te bowe kom om iets so te begeer wat sonder hoop op voordeel daarvan op aarde vol ontsaglike moeilikhede en gevare was. So sal ons die geloof ook nie heeltemal wegneem van die heilige aartsvader Isak nie. Hoewel hy deur dieselfde Godspraak gewaarsku is dat die eer op sy jonger seun oorgedra moes word, het hy nogtans nie opgehou om tot sy eersgebore seun, Esau, aangetrokke te wees nie.

Al hierdie voorbeelde dui in elk geval aan dat dwalinge dikwels met die geloof saamgaan. Dit gebeur egter op so ’n wyse dat die geloof altyd die oorhand het wanneer dit opreg is. Want Rebekka se besondere dwaling het nie die werking van die seën ongedaan gemaak nie. Net so het dit ook nie haar geloof tot niet gemaak nie, omdat dit oor die algemeen in haar gemoed geheers het en die beginsel en rede vir haar optrede was. Rebekka het nietemin daarin getoon hoe glibberig die woelinge van ’n mens se verstand is sodra hy homself die geringste geleentheid daarvoor toelaat. Hoewel haar afvalligheid en swakheid haar geloof verduister, blus dit haar geloof tog nie uit nie. Intussen vermaan haar voorbeeld ons met watter sorg ons na God se woorde moet luister. Terselfdertyd bevestig dit ook wat ons geleer het, naamlik dat die geloof verdwyn as dit nie op die Woord steun nie. So sou Sara, Isak en Rebekka in hulle krom afwykings in die niet verdwyn het as dit nie was dat hulle deur God se verborge toom ingehou is om sy Woord te gehoorsaam nie.

31. Здесь уместно повторить сказанное нами ранее: Слово так же необходимо вере, как необходим живой корень дереву, чтобы оно плодоносило. Ибо, как сказал Давид, «никто не может уповать на Бога, если не узнает Его имени» (Пс 9:11).

Это знание не порождается воображением человека, а возникает от того, что Бог сам свидетельствует о Своей доброте. Давид говорит об этом в другом месте: «Да придут ко мне милости Твои, Господи, спасение Твоё по слову Твоему ... ибо уповаю на слово Твоё» (Пс 118/119:41-42). Итак, нужно подчеркнуть соответствие веры Слову, из чего и следует спасение. В то же время я не исключаю из рассмотрения могущество Бога: если оно не поддерживает веру, то Богу никогда не будет воздана подобающая Ему честь. На первый взгляд кажется, что св. Павел выделяет очевидную и даже тривиальную вещь, когда говорит, что Авраам был уверен, что Бог в силах исполнить обещанное (Рим 4:21); и когда говорит о себе: «Я знаю, в Кого уверовал, и уверен, что Он силён сохранить залог мой на оный день» (2 Тим 1:12). Но если каждый внимательно рассмотрит и взвесит сомнения, непрестанно и без конца проникающие в наши умы, дабы вселить в нас недоверие к силе Божьей, то он увидит, что те, кто прославляли её по достоинству, немало преуспели в вере. Все мы признаём, что Бог делает всё, что пожелает. Но так как нас пугает и сбивает с толку малейшее мирское искушение, то обнаруживается, что мы принижаем Божие могущество и больше верим угрозам Сатаны, хотя и имеем обетования Бога, вооружающие нас для противостояния им.

Вот почему Исаия, стремясь вложить в сердца иудеев веру в спасение, так красочно прославляет могущество Бога. Порой может показаться, что, когда он убеждает их в том, что Бог простит им грехи и помилует, и тут же восхваляет чудесные Божьи дела в управлении небом и землёю, то предаётся преизобильным и пространным описаниям. И всё же он не прибавляет ничего, что в данном случае не пошло бы на пользу. Ибо если сила Божья не будет у нас перед глазами, то едва ли уши воспримут Слово или, во всяком случае, оно не будет оценено по достоинству. Следует также иметь в виду, что здесь Писание говорит нам о реальном, действенном могуществе Бога. Ибо вера, как мы сказали в другом месте, всегда пользуется им себе во благо. В особенности она обращается к таким делам Бога, в которых Он являет Себя Отцом. Поэтому иудеям так часто напоминали об искуплении. Из этих напоминаний они могли усвоить, что Бог, будучи Совершителем их спасения, сохранит их до конца. Давид собственным примером убеждает нас, что блага, вручённые Богом каждому человеку, должны служить ему подтверждением веры в то, что касается будущего. И даже если иногда кажется, что Бог нас оставил, мы должны устремлять свою мысль дальше, памятуя о Его прежних благодеяниях, вселяющих в нас полное доверие. Как сказано в псалме, «вспоминаю дни древние, размышляю о всех делах Твоих» (Пс 142/143:5); а также: «Буду вспоминать о делах Господа; буду вспоминать о чудесах Твоих древних» (Пс 76/77:12).

Однако поскольку всё наше знание о могуществе Бога и о силе Его дел остаётся туманным и нетвёрдым вне Его Слова, мы имеем основания говорить, что истинной веры не может быть до тех пор, пока Бог не просветит нас свидетельством Своей благости. Здесь возникает вопрос о Саре и Ревекке: движимые, казалось бы, ревностью о вере, они тем не менее вышли за пределы, положенные Словом. Сара из-за горячего желания, чтобы продолжился благословенный род, дала мужу в жёны свою служанку (Быт 16:5). Невозможно отрицать, что при этом она совершила несколько грехов. Но сейчас я касаюсь только одного порока: предавшись чрезмерному усердию, она не удержалась в предписанных Словом границах. Тем не менее очевидно, что это усердие произошло от веры. Ревекка после того, как Бог открыл ей, что избрал Иакова, прибегла к злым уловкам и козням для того, чтобы его благословил Исаак, который был свидетелем и служителем Божьей благодати; она заставляет сына лгать. Короче, она извращает Божию истину несколькими подменами и обманами. Подвергая обетование Бога осквернению и насмешке, она уничтожает его, насколько может (Быт 27). И всё-таки этот поступок, каким бы порочным и достойным осуждения он ни был, свидетельствует также и о вере. Ведь Ревекке было необходимо преодолеть множество препятствий, прежде чем она так сильно возжелала того, что было связано с тревогами, борьбой и опасностями и не давало никаких земных надежд и преимуществ. Как можем мы отказать в вере святому патриарху Исааку, хотя, получив от Бога указание на то, что право первородства передано его младшему сыну, он не утратил расположения к своему старшему сыну Исаву?

Эти примеры показывают, что к вере нередко примешиваются заблуждения. Однако при этом вера всегда имеет превосходство, если только она подлинная и искренняя. Как из-за частного заблуждения Ревекки благословение не потеряло действенности и не исчезло, так не исчезла и вера, которая преобладала в её сердце и которая была началом и причиной её поступка. Вместе с тем пример Ревекки показал, насколько человеческое сознание склонно спотыкаться и сходить с верного пути. Так что вряд ли можно ожидать чего-то доброго от его собственных побуждений. Но недомыслие и изъяны, которые всегда присутствуют в нашей вере, не заглушают её, если мы знаем, как внимательно должны мы слушать Бога - словно припав к Его устам. Вместе с тем подтверждается сказанное нами: вера, если она не опирается на Слово, быстро исчезает, подобно тому, как погибли бы Сара, Исаак и Ревекка, чей разум заблудился в уловках и кознях, если бы скрытая узда не удерживала их в послушании Слову.

32. | Rursum non sine causa in Christo promissiones omnes concludimus: quando et eius agnitione totum Evangelium Apostolus concludit [Rom. 1. b. 17], et alibi docet, quotquot sunt Dei promissiones, in ipso esse etiam et Amen^a [2. Cor. 1. d. 20]. Cuius rei in promptu est ratio. Siquid enim pollicetur Deus, eo benevolentiam suam testatur: ut nulla sit eius promissio, quae non sit dilectionis testimonium. Nec refert quod ingentibus atque assiduis divinae largitatis beneficiis dum impii cumulantur, eo graviori iudicio sese induunt. Quum enim ea sibi e Domini manu provenire nec cogitent, nec agnoscant, aut siquando agnoscant, eius tamen bonitatem nequaquam apud se reputent: non possunt inde magis de eius misericordia edoceri quam brutae pecudes, quae pro conditionis suae modo, eundem liberalitatis fructum recipiunt, neque tamen prospiciunt. Nihilo magis obstat quod destinatas plaerunque sibi promissiones respuendo, ultionem hac occasione maiorem sibi accersunt. Quanquam enim tum se demum profert promissionum efficacia ubi fidem apud nos invenerunt: vis^b tamen ac proprietas earum nostra infidelitate aut ingratitudine nunquam extinguitur. Ergo quum Dominus, 43 suis promissionibus, non ad percipiendos modo suae benignitatis fructus, sed etiam cogitandos hominem invitet, suam illi dilectionem simul declarat. Unde huc redeundum est, promissionem quamlibet, esse divinae erga nos dilectionis testificationem. Atqui extra controversiam est, neminem a Deo extra Christum diligi; ille est Filius dilectus in quo residet et acquiescit amor Patris [Matth. 3. d. 17, et 17. a. 5], || et ad nos deinde ab eo se diffundit: sicut docet Paulus, nos gratiam adeptos esse in dilecto [Ephes. 1. b. 6]. || Ipso igitur intercedente, ad nos derivetur ac perveniat oportet. Proinde Apostolus alibi pacem nostram ipsum vocat [Ephes. 2. c. 14], alibi ceu vinculum proponit, quo paterna pietate Deus nobiscum devinciatur^a [Rom. 8. a. 3]. Consequitur, in illum coniiciendos esse oculos, quoties ulla promissio nobis offertur: nec absurde a Paulo doceri, in ipso confirmari et adimpleri quaecunque sunt Dei promissiones [Rom. 15. b. 8]. || Repugnant exempla quaedam: neque enim vel Naaman Syrum, quum de modo rite colendi Dei sciscitaretur ex Propheta, de Mediatore edoctum fuisse credibile est: laudatur tamen eius pietas^{b 1}. Cornelius homo gentilis et Romanus vix tenere potuit quod non omnibus Iudaeis cognitum erat, et quidem obscure: eleemosynae tamen eius et preces gratae fuerunt Deo [Act. 10. e. 31]: et sacrificia Naaman, Prophetae responso probata [2. Reg. 5. e. 17. 18. 19], quod neuter potuit consequi nisi fide. Similis eunuchi ratio ad quem delatus est Philippus, qui nisi fide aliqua praeditus non sumpsisset longi ac difficilis itineris laborem et sumptus adorandi causa^c [Act. 8. e. 27]. Videmus tamen ut interrogatus a Philippo suam de Mediatore inscitiam prodat [Ibidem, f. 31]. Et quidem fateor aliqua ex parte implicitam fuisse eorum fidem, non modo quoad Christi personam, sed quoad virtutem et munus a Patre iniunctum. Interea certum est, principiis fuisse imbutos quae gustum aliquem Christi, licet tenuem, darent. Neque hoc novum videri debet: quia neque eunuchus ex longinqua regione ad Deum incognitum properasset Ierosolymam: et Cornelius, Iudaicam religionem semel amplexus, tantum temporis non transegit, quin rudimentis verae doctrinae^d assuesceret. Quod ad Naaman spectat, nimis absurdum fuisset, quum de rebus minutis ei praeciperet Elisaeus, tacuisse de praecipuo capite. Quanvis ergo obscura inter ipsos esset Christi cognitio, nullam tamen fuisse consentaneum 44 non est: quia Legis sacrificiis se exercebant, quae a fine ipso, hoc est Christo, discerni oportuit ab adulterinis Gentium sacrificiis.

32. Davantage, ce n’est pas sans cause que nous encloons toutes promesses en Christ, veu que l’Apostre enclost tout l’Evangile en la cognoissance d’iceluy: et en un autre passage il enseigne que tant qu’il y a de promesses de Dieu, elles sont en luy Ouy et Amen: c’est à dire ratifiées (Rom. 1:17; 2 Cor. 2:2; 1:20). De laquelle chose la raison est evidente. Car quelque bien que promette le Seigneur, en cela il testifie sa benevolence: tellement qu’il n’y a nulles promesses de luy, qui ne soyent tesmoignages de sa dilection. Et à cela ne contrevient point que les iniques, d’autant plus qu’ils reçoyvent de benefices de sa main, se rendent coulpables de plus grief jugement. Car d’autant qu’ils ne pensent et ne recognoissent que les biens qu’ils ont leur viennent de la main de Dieu, ou bien s’ils le recognoissent, ne reputent point sa bonté en leurs cœurs: par cela ils ne peuvent non plus comprendre sa bonté que les bestes brutes, lesquelles selon la qualité de leur nature, reçoyyent mesme fruit de sa largesse, sans toutesfois en rien recognoistre. Pareillement ne repugne point à nostre dire, qu’en rejettent les promesses qui leur sont adressées, ils amassent sur leurs testes par telle occasion plus grieve vengeance. Car combien que lors finalement se declaire l’efficace des promesses quand elles sont receues de nous, toutesfois leur verité et proprieté n’est jamais esteinte par nostre infidelité ou ingratitude. Pourtant puis qu’ainsi est, que le Seigneur par ses promesses invite et convie les hommes non seulement à recevoir les fruits de sa benignité, mais aussi à les reputer et estimer, pareillement il leur declaire sa dilection. Pourtant il faut revenir à ce poinct, que toute promesse est tesmoignage de l’amour de Dieu envers nous. Or il est indubitable, que nul n’est aymé de Dieu hors de Christ: veu qu’il est le Fils bien-aymé auquel repose l’affection du Pere (Matth. 3:17; 17:5), et de luy s’espand sur nous: comme sainct Paul enseigne, que nous avons esté rendus agreables en ce bien-aymé. Il faut donc que par son moyen ceste amitié parvienne jusques à nous. Pour laquelle raison l’Apostre l’appelle Nostre paix: et en un autre passage le propose comme lien, par lequel la volonté du Pere est conjointe à nous (Ephes. 1:6; 2:14; Rom. 8:3): De là s’ensuit que nous devons tousjours regarder en luy, quand quelque promesse nous est offerte: et que sainct Paul ne dit point mal, enseignant que toutes les promesses de Dieu sont en luy confermées et accomplies (Rom. 15:8). Il semble bien qu’aucuns exemples repugnent à cecy. Car il n’est pas vray semblable que Naaman Sirien, quand il s’enquist du Prophete comment il serviroit deuement à Dieu, fust enseigné touchant le Mediateur (2 Rois 5:17–19). Il est aussi difficile à croire que Corneille, homme Payen et Romain, entendit ce qui n’estoit pas cognu à tous les Juifs, voire obscurement; et toutesfois ses aumosnes ont esté agreables à Dieu (Act. 10:31), comme le sacrifice de Naaman approuvé: ce que l’un ne l’autre n’ont peu obtenir que par foy. Il y a semblable raison à l’Eunuque auquel Philippe fut adressé: car estant homme de pays lointain, jamais n’eust entrepris un voyage si penible et de si grand coust pour adorer en Jerusalem, s’il n’eust eu quelque foy en son cœur (Act. 8:27, 31). Nous voyons neantmoins comme estant interrogué par Philippe touchant le Mediateur, il confesse son ignorance. Or je confesse bien que leur foy a esté enveloppée en partie, non seulement quant à la personne de Jesus Christ, mais aussi quant à sa vertu, et l’office qui luy a esté enjoint de Dieu son Pere. Cependant c’est chose certaine qu’ils ont esté embus de quelques principes, lesquels leur donnoyent quelque petit goust de Jesus Christ. Ce qui ne doit estre trouvé nouveau. Car l’Eunuque ne fust jamais venu d’un pais si lointain pour adorer un Dieu incognu en Jerusalem. Et Corneille s’estant addonné à la religion des Juifs, n’eust pas là vescu sans s’accoustumer aux rudimens de la pure doctrine de la Loy. Quant est de Naaman, il ne seroit pas convenable qu’Elisée luy ordonnant ce qu’il avoit à faire en choses petites et legeres, eust oublié le principal. Combien donc que la cognoissance de Jesus Christ ait esté obscure entre eux, il n’y a nul propos de la faire du tout nulle: mesme d’autant qu’ils s’exerçoyent aux sacrifices de la Loy, lesquels devoyent estre discernez d’avec les ceremonies des Payens par leur fin, c’est à dire par Jesus Christ.

32. Again: it is not without reason that we include all the promises in Christ;¹⁵⁴⁴ as the apostle in the knowledge of him includes the whole gospel; and in another place teaches, that “all the promises of God in him are yea, and in him amen.”¹⁵⁴⁵ The reason of this is plain. For, if God promises any thing, he gives a proof of his benevolence; so that there is no promise of his which is not a testimony of his love. Nor does it affect the argument, that the impious, when they are loaded with great and continual benefits from the Divine goodness, render themselves obnoxious to a heavier judgment. For since they neither think nor acknowledge that they receive those things from the hand of the Lord,—or if ever they acknowledge it, yet they never reflect within themselves on his goodness,—they cannot thereby be instructed concerning his mercy, any more than the brutes, who, according to the circumstances of their condition, receive the same effusion of his liberality, but never perceive it. Nor is it any more repugnant to our argument, that by generally rejecting the promises designed for them, they draw down on themselves severer vengeance. For although the efficacy of the promises is manifested only when they have obtained credit with us, yet their force and propriety are never extinguished by our unbelief or ingratitude. Therefore, when the Lord by his promises invites a man not only to receive, but also to meditate on the effects of his goodness, he at the same time gives him a declaration of his love. Whence we must return to this principle, that every promise is an attestation of the Divine love to us. But it is beyond all controversy, that no man is loved by God but in Christ;¹⁵⁴⁶ he is the “beloved Son,” in whom the love of the Father perpetually rests, and then from him diffuses itself to us; as Paul says, that we are “accepted in the beloved.”¹⁵⁴⁷ 523 It must therefore be communicated to us by his mediation.¹⁵⁴⁸ Wherefore the apostle, in another place, calls him “our peace,”¹⁵⁴⁹ and elsewhere represents him as the bond by which God is united to us in his paternal love. It follows, that whenever any promise is presented to us, our eyes must be directed to him; and that Paul is correct in stating, that all the promises of God are confirmed and accomplished in him.¹⁵⁵⁰ This is opposed by some examples. For it is not credible that Naaman the Syrian, when he inquired of the prophet respecting the right method of worshipping God,¹⁵⁵¹ was instructed concerning the Mediator; yet his piety is commended. Cornelius,¹⁵⁵² a Gentile and Roman, could scarcely be acquainted with what was not universally or clearly known among the Jews; yet his benefactions and prayers were acceptable to God; and the sacrifices of Naaman received the approbation of the prophet, which neither of these persons could have obtained without faith. Similar was the case of the eunuch to whom Philip was conducted;¹⁵⁵³ who, unless he had been possessed of some faith, would never have incurred the labour and expense of a long and difficult journey, for the sake of worshipping at Jerusalem. Yet we see how, on being interrogated by Philip, he betrayed his ignorance of the Mediator. I confess, indeed, that their faith was in some measure implicit, not only with respect to the person of Christ, but with respect to the power and office assigned him by the Father. At the same time it is certain that they had imbibed principles which afforded them some notion of Christ, however slight; nor should this be thought strange; for the eunuch would not have hastened from a remote country to Jerusalem to adore an unknown God; nor did Cornelius spend so much time, after having once embraced the Jewish religion, without acquainting himself with the rudiments of sound doctrine. With regard to Naaman, it would have been extremely absurd for Elisha, who directed him concerning the minutest particulars, to have been silent on the most important subject. Although their knowledge of Christ, therefore, was obscure, yet to suppose that they had none is unreasonable; because they practised the sacrifices of the law, which must have been distinguished by their end, that is, Christ, from the illegitimate sacrifices of the heathen.

32. All the promises included in Christ. Two objections answered. A third objection drawn from example. Answer explaining the faith of Naaman, Cornelius, and the Eunuch.

On the other hand, we have good ground for comprehending all the promises in Christ, since the Apostle comprehends the whole Gospel under the knowledge of Christ, and declares that all the promises of God are in him yea, and amen.¹ The reason for this is obvious. Every promise which God makes is evidence of his good will. This is invariably true, and is not inconsistent with the fact, that the large benefits which the divine liberality is constantly bestowing on the wicked are preparing them for heavier judgment. As they neither think that these proceed from the hand of the Lord, nor acknowledge them as his, or if they do so acknowledge them, never regard them as proofs of his favor, they are in no respect more instructed thereby in his mercy than brute beasts, which, according to their condition, enjoy the same liberality, and yet never look beyond it. Still it is true, that by rejecting the promises generally offered to them, they subject themselves to severer punishment. For though it is only when the promises are received in faith that their efficacy is manifested, still their reality and power are never extinguished by our infidelity or ingratitude. Therefore, when the Lord by his promises498invites us not only to enjoy the fruits of his kindness, but also to meditate upon them, he at the same time declares his love. Thus we are brought back to our statement, that every promise is a manifestation of the divine favor toward us. Now, without controversy, God loves no man out of Christ. He is the beloved Son, in whom the love of the Father dwells, and from whom it afterwards extends to us. Thus Paul says “In whom he has made us accepted in the Beloved,” (Eph. 1:6). It is by his intervention, therefore, that love is diffused so as to reach us. Accordingly, in another passage, the Apostle calls Christ “our peace,” (Eph. 2:14), and also represents him as the bond by which the Father is united to us in paternal affection (Rom. 8:3). It follows, that whenever any promise is made to us, we must turn our eyes toward Christ. Hence, with good reasons Paul declares that in him all the promises of God are confirmed and completed (Rom. 15:8). Some examples are brought forward as repugnant to this view. When Naaman the Syrian made inquiry at the prophet as to the true mode of worshipping God, we cannot (it is said) suppose that he was informed of the Mediator, and yet he is commended for his piety (2 Kings 5:17-19). Nor could Cornelius, a Roman heathen, be acquainted with what was not known to all the Jews, and at best known obscurely. And yet his alms and prayers were acceptable to God (Acts 10:31), while the prophet by his answer approved of the sacrifices of Naaman.In both, this must have been the result of faith. In like manner, the eunuch to whom Philip was sent, had he not been endued with some degree of faith, never would have incurred the fatigue and expense of a long and difficult journey to obtain an opportunity of worship (Acts 8:27, 31); and yet we see how, when interrogated by Philip, he betrays his ignorance of the Mediator. I admit that, in some respect, their faith was not explicit either as to the person of Christ, or the power and office assigned him by the Father. Still it is certain that they were imbued with principles which might give some, though a slender, foretaste of Christ. This should not be thought strange; for the eunuch would not have hastened from a distant country to Jerusalem to an unknown God; nor could Cornelius, after having once embraced the Jewish religion, have lived so long in Judea without becoming acquainted with 357the rudiments of sound doctrine. In regard to Naaman, it is absurd to suppose that Elisha,while he gave him many minute precepts, said nothing of the principal matter. Therefore, although their knowledge of Christ may have been obscure, we cannot suppose that they had no such knowledge at all. They used the sacrifices of the Law, and must have distinguished them from the spurious sacrifices of the Gentiles, by the end to which they referred—viz. Christ.

32. Wederom niet zonder oorzaak besluiten wij in Christus alle beloften, daar ook de apostel in zijn kennis het gehele evangelie besluit (Rom. 1:17) en elders leert, dat alle beloften Gods, die er zijn, in Hem zijn ja en amen (2 Cor. 1:20) En daarvan ligt de reden voor de hand. Want indien God iets belooft, betuigt Hij daardoor zijn goedgunstigheid, zodat er geen enkele belofte is, die niet het getuigenis is van zijn liefde. En het doet er niet toe, dat de goddelozen, terwijl ze overladen worden met grote en voortdurende weldaden van Gods milddadigheid, een des te zwaarder oordeel over zich halen. Want daar ze niet bedenken, dat die weldaden hun overkomen uit Gods hand, en dat niet erkennen, of indien ze het soms erkennen, toch zijn goedheid geenszins bij zichzelf overwegen, kunnen ze daaruit niet meer aangaande zijn barmhartigheid onderwezen worden, dan het redeloze vee, dat, in overeenstemming met zijn staat, wel dezelfde vrucht der milddadigheid ontvangt, maar toch niet daarop let. Evenmin staat in de weg, dat ze, door gemeenlijk de voor hen bestemde beloften te versmaden, zich een grotere wraak op de hals halen. Want ofschoon de werkdadigheid der beloften zich dan eerst openbaart, wanneer ze geloof bij ons gevonden hebben, wordt toch hun kracht en eigenaardigheid door ons ongeloof of onze ondankbaarheid nooit uitgeblust. Dus wanneer de Here de mens door zijn beloften uitnodigt niet alleen om de vruchten zijner weldadigheid te ontvangen, maar ook te overdenken, toont Hij hem tegelijkertijd zijn liefde. Daarom moet men hiertoe terugkomen, dat iedere belofte een betuiging is van Gods liefde tot ons. Maar het is buiten kijf, dat niemand door God bemind wordt buiten Christus. Hij is de geliefde Zoon, in wie de liefde des Vaders zetelt en rust (Matt. 3:17;17:5) en van wie ze zich vervolgens over ons uitstort, gelijk Paulus leert (Ef. 1:6) dat wij de genade verkregen hebben in de Geliefde. Door zijn tussenkomst dus moet zij tot ons geleid worden en tot ons komen. Daarom noemt de apostel Hem elders onze Vrede, en elders stelt hij Hem voor als de band, waardoor God in Vaderlijke liefde met ons verbonden wordt (Ef. 2:14; Rom.8:3) Daaruit volgt, dat wij de ogen moeten slaan op Hem, zo dikwijls ons enige belofte wordt aangeboden, en dat niet ten onrechte door Paulus geleerd wordt, dat in Hem alle beloften Gods bevestigd en vervuld worden (Rom. 15:8) Hiertegen strijden enige voorbeelden: immers het is niet te geloven, dat Naaman, de Syriër, toen hij bij de profeet inlichtingen vroeg over de wijze om God naar behoren te dienen, aangaande de Middelaar onderwezen is; toch wordt zijn vroomheid geprezen. Cornelius, een heidens man en een Romein, kon nauwelijks weten datgene, wat niet aan alle Joden bekend was, en dan nog slechts duister; toch waren zijn aalmoezen en gebeden Gode aangenaam (Hand. 10:31) en zijn de offers van Naaman door het antwoord van de profeet goedgekeurd (2 Kon. 5:17 e.v.), wat geen van beiden kon bereiken dan door het geloof. Evenzo staat het met de kamerheer, tot wie Filippus gebracht werd, die zich niet de moeite en kosten van een lange en moeilijke reis om te aanbidden zou getroost hebben, wanneer hij niet met enig geloof toegerust was. (Hand. 8:27 e.v.). Toch zien ze, hoe hij, door Filippus ondervraagd, zijn onkunde aangaande de Middelaar verraadt. En ik erken wel, dat hun geloof in zeker opzicht ingehuld is geweest, niet slechts wat de Persoon van Christus betreft, maar ook wat aangaat zijn kracht en het ambt, Hem door de Vader opgelegd. Intussen is het zeker, dat zij beginselen gehad hebben, die een zekere smaak, zij het een geringe, van Christus schonken. En dit moet niet iets ongehoords schijnen: want de kamerheer zou zich niet uit een ver land naar Jeruzalem tot een onbekende God gespoed hebben, en Cornelius, heeft nadat hij eenmaal de Joodse godsdienst had aanvaard, niet zoveel tijd doorgebracht zonder zich te gewennen aan de eerste beginselen der ware leer. Wat Naaman betreft, het zou al te ongerijmd geweest zijn, wanneer Elisa hem wel onderwezen had aangaande kleine bijzonderheden, maar over de hoofdzaak gezwegen had. Ofschoon dus de kennis omtrent Christus bij hen duister was, is het toch niet aan te nemen, dat ze er in het geheel niet geweest is; want ze oefenden zich in de offeranden der wet, die door hun doel zelf, dat is Christus, onderscheiden moesten worden van de valse offeranden der heidenen.

32. 367Die Gnadenverheißung ist in Christus beschlossen

Wiederum hat es seinen guten Grund, wenn wir alle Verheißungen in Christo beschlossen denken; denn der Apostel faßt das ganze Evangelium in der Erkenntnis Christi zusammen (Röm. 1,16) und sagt an anderer Stelle: „Alle Gottesverheißungen sind Ja in ihm und sind Amen in ihm“ (2. Kor. 1,20). Der Grund dafür läßt sich leicht angeben. Wenn nämlich Gott etwas verheißt, so bezeugt er damit seine Freundlichkeit; er gibt uns also keine Verheißung, die nicht ein Zeugnis seiner Liebe gegen uns wäre. Es macht dabei nichts aus, daß die Gottlosen dadurch, daß sie immerfort mit gewaltigen und unablässigen Gaben seiner Milde überschüttet werden, ein um so schwereres Gericht auf sich laden. Denn sie bedenken ja nicht, daß ihnen diese Gaben aus des Herrn Hand zukommen; sie wissen es auch gar nicht, oder wenn sie es einmal erkennen, so erwägen sie doch Gottes Güte nie und nimmer bei sich selbst; deshalb aber können sie aus diesen Gaben ebensowenig eine Belehrung über Gottes Barmherzigkeit empfangen wie die unvernünftigen Tiere, die ja auch je nach ihren Lebensverhältnissen die gleiche Frucht göttlicher Freigebigkeit empfangen und doch nicht darauf achten. Ebensowenig steht hier im Wege, daß sie zumeist die für sie bestimmten Verheißungen verachten und sich dadurch eine um so schärfere Bestrafung zuziehen. Denn die Wirkung der Verheißungen tritt zwar erst dann ein, wenn sie bei uns Glauben gefunden haben; aber ihre Kraft und Eigenart wird doch durch unseren Unglauben und unsere Undankbarkeit in keiner Weise ausgelöscht. Wenn also der Herr durch seine Verheißungen den Menschen auffordert, die Früchte seiner Güte nicht nur in Empfang zu nehmen, sondern sie auch recht zu bedenken, so gibt er ihm damit zugleich seine Liebe zu erkennen. Wir müssen also wieder auf den Satz zurückkommen, daß jede Verheißung ein Zeugnis der Liebe Gottes zu uns ist.

Nun ist es aber außer Zweifel, daß Gott niemanden anders als in Christus liebt; er ist der „geliebte Sohn“, auf dem des Vaters Liebe bleibt und ruht (Matth. 3,17; 17,5) und von dem sie uns zufließt, wie Paulus sagt: „zum Lob seiner herrlichen Gnade, durch welche er uns hat angenehm gemacht in dem Geliebten“ (Eph. 1,6). Durch sein eigenes Dazwischentreten also muß jene Liebe zu uns hingeleitet werden und zu uns gelangen. So sagt der Apostel an anderer Stelle auch: „Er ist unser Friede“ (Eph. 2,14), oder er stellt ihn anderwärts gewissermaßen als ein Band dar, durch das sich Gott in väterlicher Freundlichkeit mit uns verbindet (Röm. 8,3). Auf ihn müssen wir also jedesmal unser Augenmerk richten, wenn uns irgendeine Verheißung dargeboten wird, und Paulus lehrt durchaus folgerichtig, daß in ihm alle Verheißungen Gottes bestätigt und erfüllt werden (Röm. 15, 8).

Dem widersprechen nun aber (scheinbar) einige Beispiele. So erklärt man es für nicht glaubhaft, daß der Syrer Naeman, als er den Propheten über die rechte Art der Gottesverehrung befragte, eine Belehrung über den Mittler empfangen habe - und doch wird ja seine Frömmigkeit gelobt! (2. Kön. 5; Luk. 4,27). Cornelius, der doch ein Heide und ein Römer war, hat kaum wissen können, was nicht einmal allen Juden bekannt war und auch diesen bloß dunkel. Trotzdem waren seine Almosen und Gebete vor Gott angenehm (Apg. 10,31). Auch sind die Opfer des Naeman durch die Antwort des Propheten anerkannt worden (2. Kön. 5,17-19). Und doch konnten beide solche Anerkennung vor Gott und durch den Propheten nur durch den Glauben erlangen! Ähnlich verhielt es sich auch mit dem Kämmerer, zu dem Philippus gesandt wurde: hätte er nicht irgendwelchen Glauben gehabt, so hätte er sich nicht die Mühe einer langen und beschwerlichen Reise gemacht, um anzubeten! (Apg. 8,27). Trotzdem gewahren wir, wie er auf die Frage des Philippus seine Unkenntnis von dem Mittler kundtut! (Apg. 8,31). Hier gebe ich nun zu, daß der Glaube dieser Menschen gewissermaßen „eingehüllt“ war, und zwar nicht nur bezüglich der Person Christi, sondern auch hinsichtlich seiner Kraft und des ihm vom Vater aufgetragenen Amtes. Indessen ist es sicher, daß sie eine anfangsweise Erkenntnis besaßen, die ihnen doch einen gewissen, wenn auch geringfügigen Geschmack von 368 Christus verschaffte. Das kann auch nicht seltsam erscheinen; denn der Kämmerer wäre gewiß nicht aus fernem Lande nach Jerusalem gereist, um einen unbekannten Gott anzubeten, und Kornelius hat, nachdem er die jüdische Religion einmal angenommen hatte, gewiß nicht soviel Zeit darin zugebracht, ohne die Anfangsgründe der wahren Lehre zu erfassen. Und was Naeman betrifft, so wäre es gänzlich widersinnig gewesen, wenn Elisa ihm in ganz kleinen Dingen Weisung erteilt, aber von der wesentlichen Hauptsache geschwiegen hätte! So hatten sie alle gewiß bloß eine dunkle Erkenntnis von Christus, aber es wäre nicht der Wahrheit gemäß, wenn man behaupten wollte, sie hätten gar keine gehabt; denn sie übten sich ja auch in den Opfern des Gesetzes, und diese mußten doch eben durch ihr Ziel, nämlich durch Christus, von allen falschen Opfern der Heiden notwendig unterschieden werden!

32. Al die beloftes van God is in Christus ja en amen (Rom. 1:17)

Aan die ander kant kom ons nie sonder rede tot die slotsom dat al die be- 752 loftes in Christus is nie. Die apostel sluit immers die hele evangelie by die kennis oor Hom in,²³³ en elders leer hy dat al die beloftes van God in Christus ja en amen is.²³⁴ Die rede daarvoor is voor die hand liggend.

Want as God iets belowe, betuig Hy daarmee sy welwillendheid. Die gevolg is dat dit nie ’n belofte is as dit nie van sy liefde getuig nie. Dit is ook nie van belang dat goddelose mense met ontsaglike en voortdurende weldade van God se vrygewigheid oorlaai word nie. Daardeur bewerk hulle net ’n swaarder oordeel vir hulleself. Aangesien hulle immers nie dink of erken dat die weldade uit die hand van die Here hulle toekom nie, of as hulle dit wel nog erken, tog glad nie oor sy goedheid nadink nie, kan hulle net so min as stom diere in verband met sy barmhartigheid geleer word. In die toestand waarin hulle is geniet diere immers dieselfde voordeel van God se vrygewigheid, en tog kan hulle nie vir hulleself sorg nie. Die feit dat hulle die beloftes wat veral vir hulle bedoel is, verwerp, verhinder ewe min dat hulle hulle ’n nog groter toorn op die hals haal. Want hoewel die beloftes eers by ons begin werk wanneer dit geloof by ons vind, word die krag²³⁵ en eienskap daarvan tog nooit deur ons ongeloof of ondankbaarheid uitgeblus nie.

Wanneer die Here die mens dus met sy beloftes nooi nie alleen om die vrug van sy welwillendheid te smaak nie maar ook om daaroor te peins, verklaar Hy terselfdertyd sy liefde vir die mens. Daarom moet ons weer terugkeer hiertoe dat elke belofte van God ’n betuiging van sy liefde jeens ons is. Daar is ook geen twyfel daaroor dat God niemand sonder Christus liefhet nie. Christus is sy geliefde Seun, in wie die liefde van die Vader gevestig is²³⁶ en in wie sy liefde berus, en van Hom af sprei Hy sy liefde uiteindelik oor ons uit. So leer Paulus dat ons sy genade in sy Geliefde verkry het.²³⁷ As Hy dus vir ons intree, moet God se liefde ook na ons toe afvloei en by ons uitkom. Daarom noem die apostel Hom iewers ons Vrede.²³⁸ En elders hou hy Hom as ’n band voor waarmee God in vaderlike liefde aan ons verbind word.²³⁹ Hieruit volg dan dat ons ons oë na Hom toe moet opslaan so dikwels as ’n belofte vir ons aangebied word. Paulus leer ook niks ongerymds wanneer hy sê dat al God se beloftes in Hom bevestig en vervul word nie.²⁴⁰ Enkele voorbeelde is hiermee in stryd. Ons kan trouens nie glo dat Naman die Siriër in verband met die Middelaar onderwys is toe hy die 753  profeet gevra het na die manier waarop God na behore gedien moet word nie. Sy godsvrug word nogtans aangeprys.²⁴¹ Kornelius, wat ’n heiden en ’n Romein was, kon beswaarlik kennis dra van iets wat nie eens aan al die Jode bekend was nie, en as dit dan nog aan hulle bekend was, was dit vir hulle vaag. Nogtans was sy aalmoese en gebede vir God aangenaam.²⁴² Naman se offers is volgens die profeet se antwoord aangeneem.²⁴³ Nie een van die twee kon dit sonder geloof regkry nie. Dieselfde redenasie geld in die geval van die hofdienaar na wie Filippus gebring is. Hy sou nooit die moeite en onkoste van ’n lang en moeilike reis onderneem het bloot om Hom te vereer as dit nie was dat hy ’n mate van geloof gehad het nie.²⁴⁴ Tog sien ons hoe hy sy onkunde in verband met die Middelaar openbaar het toe Filippus hom daaroor uitgevra het.²⁴⁵

Ek erken wel dat hulle geloof nog deels toegewikkel²⁴⁶ was, nie alleen sover dit Christus se Persoon aangaan nie maar ook ten opsigte van sy krag en die amp wat deur sy Vader op Hom gelê is. Intussen is dit egter seker dat hulle die eerste beginsel ervaar het wat hulle ’n voorsmakie van Christus gegee het, al was dit maar gering. Dit moet ook nie na iets ongewoons lyk nie. Die hofdienaar sou hom immers nie van ’n verafgeleë landstreek na God wat hy nie geken het nie, na Jerusalem gehaas het nie. Nadat hy die godsdiens van die Jode eenmaal aangeneem het, het Kornelius ook nie soveel tyd verspeel om aan die eerste beginsels van die ware leer²⁴⁷ gewoond te word nie. Sover dit Naman aangaan, sou dit darem te vergesog wees dat Elisa die belangrikste aspek verswyg het toe hy hom in verband met die kleinste besonderhede voorgelig het. Hoewel hulle kennis van Christus maar vaag was, is dit tog onwaarskynlik dat hulle geen kennis van Hom gehad het nie. Hulle het hulle immers met die offers van die wet geoefen, en dit moes juis deur die doel daarvan, dit is Christus, van die valse offers van die heidene onderskei word.

32. Мы с полным основанием полагаем все обетования в Иисусе Христе, ибо апостол сводит всё Евангелие к познанию Его (Рим 1:17). А в другом месте он учит, что все обетования Божьи в Иисусе Христе «да» и «аминь» (2 Кор 1:20), то есть подтверждены. Причина этого очевидна: какие бы блага ни обещал Господь, Он свидетельствует этим о Своём благоволении, так что нет обетований, которые бы не были свидетельством Его любви. Этому не противоречит то обстоятельство, что чем больше благ получают из Его рук нечестивые, тем более суровому суду они подлежат. Ибо поскольку они не признают, что имеющиеся у них блага получены из рук Бога, или, признавая это, не принимают Его доброту в свои сердца, то, значит, они относятся к Его доброте, как дикие животные, которые соответственно своей природе получают такие же плоды Божьей щедрости, но ничего о ней не знают. Не противоречит нашим словам и то, что, отвергая обращённые к ним обетования, нечестивцы навлекают на свои головы ещё более тяжкое мщение.

Хотя действенность обетований окончательно проявляется тогда, когда мы их принимаем, их истинность и содержание никак не зависят от нашей неверности или неблагодарности. Своими обетованиями Господь зовёт людей не только принять плоды Его великодушия, но также ценить и почитать их, ибо в них Он открывает Свою любовь. Поэтому следует ещё раз повторить, что всякое обетование есть свидетельство Божьей любви к нам.

С другой стороны, очевидно, что никто не будет любим Богом вне Христа, поскольку Он есть Возлюбленный Сын, в Котором пребывает благоволение Отца (Мф 3:17; 17:5) и через Которого оно распространяется на нас. Как учит св. Павел, мы стали угодны Богу в Возлюбленном (Еф 1:6). Именно при Его посредстве до нас достигает дружба Бога. По этой причине апостол и называет Его «мир наш» (Еф 2:14). А в другом месте он характеризует Христа как связь, посредством которой с нами соединяется воля Отца (Рим 8:3). Отсюда следует, что, принимая обетование, мы всегда должны взирать на Иисуса Христа. Св. Павел хорошо сказал, что всё, обещанное Богом, подтвердилось и исполнилось в Нём (Рим 15:8).

Иногда кажется, что некоторые примеры из Писания противоречат этому. Невероятно, чтобы Нееман Сириянин, спрашивая у пророка, как ему подобающим образом послужить Богу, был просвещён относительно Посредника. Так же трудно поверить, что Корнилий, римлянин-язычник, понимал то, о чём знали далеко не все иудеи, притом весьма туманно. И однако его милостыни были угодны Богу (Деян 10:31) и была принята жертва Неемана (4 Цар 5:17 сл.). Ни тот, ни другой не могли получить этого иначе, как через веру. Евнух, к которому был послан Филипп, человек из далёкой страны, никогда бы не предпринял трудного и дорогостоящего путешествия в Иерусалим для поклонения, если бы в его сердце совсем не было веры (Деян 8:27). Однако когда Филипп спросил его о Посреднике, он признался в своём неведении (Деян 8:31). Я же полагаю, что их вера была неосознанной не только касательно личности Иисуса Христа, но и касательно Его силы и служения, возложенного на Него Богом-Отцом. Очевидно, однако, что они уже восприняли некоторые начала, сделавшие их способными предвкушать Иисуса Христа. В этом нет ничего нового. Евнух никогда бы не пришёл из такой далёкой страны поклониться Богу, неизвестному в Иерусалиме. И Корнилий, долго живший в Иудее и знавший религию иудеев, не мог не воспринять хотя бы отдельные части истинного учения Закона. Что касается Неемана, то вряд ли возможно, чтобы Елисей, указывая ему, как поступать в делах весьма незначительных, забыл о главном. И хотя знание об Иисусе Христе было у них весьма туманным, нет оснований считать, что оно полностью отсутствовало. Хотя бы потому, что они приносили жертвы согласно Закону, а такие жертвоприношения существенно отличались от языческих церемоний своей целью, которой был Иисус Христос.

33. | Atque haec quidem nuda externaque verbi Dei demonstratio abunde ad fidem faciendam sufficere debebat, ^anisi caecitas pervicaciaque nostra impediret. Verum (quae mentis nostrae ad vanitatem est propensio) Dei veritati nunquam adhaerere potest: quae hebetudo est, ad eius lucem semper caecutit. Proinde, sine Spiritus sancti illuminatione, verbo nihil agitur. Unde etiam liquet fidem humana intelligentia multo superiorem esse. Nec satis fuerit mentem esse Dei Spiritu illuminatam, nisi et eius virtute cor obfirmetur ac fulciatur. In quo tota terra scholastici^b aberrant, qui in fidei consideratione nudum ac simplicem ex notitia assensum arripiunt, praeterita cordis fiducia et securitate.¹ Ergo singulare Dei donum utroque modo est fides, et quod mens hominis ad degustandam Dei veritatem purgatur^c, et quod animus in ea stabilitur. || Neque enim fidei tantum inchoator est Spiritus, sed per gradus eam auget, donec ea nos in regnum caeleste perducat. Egregium, inquit Paulus, depositum servato, per Spirtum sanctum qui habitat in nobis [2. Tim. 1. d. 14]. Quomodo autem Spiritum ex auditu fidei donari tradat Paulus [Galat. 3. a. 2^d], nullo negotio expedire licet. Si unum duntaxat esset Spiritus donum, absurde Spiritum effectum fidei dixisset, qui author est et causa: sed quum dona praedicet quibus ornat Deus Ecclesiam suam, et per fidei incrementa^e ad perfectionem deducit, non mirum est si ea fidei ascribat, quae ad ea recipienda nos comparat. || Habetur id quidem paradoxotaton, quum dicitur, neminem, nisi cui donatum sit, posse in Christum credere²: sed ideo partim quod non animadvertunt vel quam recondita sit ac sublimis caelestis sapientia, vel quanta sit in percipiendis Dei mysteriis humana hebetudo: partim quod ad firmam illam stabilemque cordis constantiam, hoc est, praecipuam fidei partem, non respiciunt.

33. Or ceste simple declaration que nous avons en la parolle de Dieu, devoit bien suffire à engendrer la foy en nous, n’estoit que nostre aveuglement et obstination y donnast empeschement. Mais comme nostre esprit est enclin à vanité, il ne peut jamais adherer à la verité de Dieu: et comme il est hebeté il ne peut voir la lumiere d’iceluy. Pourtant la Parolle nue ne profite de rien sans illumination du sainct Esprit. Dont il appert que la foy est par dessus toute intelligence humaine. Et encore ne suffit-il point que l’entendement soit illuminé par l’Esprit de Dieu, sinon que le cœur soit confermé par sa vertu. En laquelle chose les theologiens Sorboniques faillent trop lourdement, qui pensent que la foy soit un simple consentement à la parolle de Dieu, lequel consiste en intelligence, laissans derriere la fiance et certitude du cœur. C’est donc un singulier don de Dieu que la foy, en deux manieres. Premierement entant que l’entendement de l’homme est illuminé pour entendre la verité de Dieu: puis apres que le cœur est en icelle fortifié. Car le sainct Esprit ne commence pas seulement la foy, mais l’augmente par degrez, jusques à ce qu’il nous ait mené jusques au royaume des cieux. Voila pourquoy sainct Paul admonneste Timothée, de garder le depost excellent qu’il avoit receu par le sainct Esprit qui habite en nous (2 Tim. 1:14). Si quelcun allegue au contraire, que l’Esprit nous est donné par la predication de foy (Gal. 3:2): ceste objection se peut soudre aisement. S’il n’y avoit qu’un seul don de l’Esprit, ce seroit mal parlé de dire que l’Esprit procede de la foy, veu qu’il est autheur d’icelle et cause: mais d’autant que sainct Paul traite là des dons que Dieu confere à son Eglise, pour la mener par divers accroissemens à sa perfection, il ne se faut esbahir s’il les attribue à la foy, laquelle nous prepare et dispose à les recevoir. Il est bien vray que c’est une opinion fort estrange au monde, quand on dit que nul ne peut croire en Christ, sinon celuy auquel il est donné particulierement: mais c’est en partie à cause que les hommes ne considerent point comment, ne combien est haute et difficile à comprendre la sapience celeste, ne quelle est leur rudesse et imbecillité à comprendre les mysteres de Dieu: en partie aussi, pource qu’ils n’ont point esgard à ceste fermeté de cœur, qui est la principale partie de la foy.

33. This simple and external demonstration of the Divine word ought, indeed, to be fully sufficient for the production of faith, if it were not obstructed by our blindness and perverseness. But such is our propensity to error, that our 524 mind can never adhere to Divine truth; such is our dulness, that we can never discern the light of it. Therefore nothing is effected by the word, without the illumination of the Holy Spirit. Whence it appears, that faith is far superior to human intelligence. Nor is it enough for the mind to be illuminated by the Spirit of God, unless the heart also be strengthened and supported by his power. On this point, the schoolmen are altogether erroneous, who, in the discussion of faith, regard it as a simple assent of the understanding, entirely neglecting the confidence and assurance of the heart. Faith, therefore, is a singular gift of God in two respects; both as the mind is enlightened to understand the truth of God, and as the heart is established in it. For the Holy Spirit not only originates faith, but increases it by degrees, till he conducts us by it all the way to the heavenly kingdom. “That good thing,” says Paul, “which was committed unto thee, keep, by the Holy Ghost which dwelleth in us.”¹⁵⁵⁴ If it be urged, that Paul declares the Spirit to be given to us “by the hearing of faith,”¹⁵⁵⁵ this objection is easily answered. If there were only one gift of the Spirit, it would be absurd to represent the Spirit as the effect of faith, of which he is the author and cause; but when the apostle is treating of the gifts with which God adorns his Church, to lead it, by advancements in faith, forwards to perfection, we need not wonder that he ascribes those gifts to faith, which prepares us for their reception. It is accounted by the world exceedingly paradoxical, when it is affirmed, that no one can believe in Christ, but he to whom it is given. But this is partly for want of considering the depth and sublimity of heavenly wisdom, and the extreme dulness of man in apprehending the mysteries of God, and partly from not regarding that firm and steadfast constancy of heart, which is the principal branch of faith.

33. Faith revealed to our minds, and sealed on our hearts, by the Holy Spirit. 1. The mind is purified so as to have a relish for divine truth. 2. The mind is thus established in the truth by the agency of the Holy Spirit.

A simple external manifestation of the word ought to be amply sufficient to produce faith, did not our blindness and perverseness prevent. But such is the proneness of our mind to vanity, that it 499can never adhere to the truth of God, and such its dullness, that it is always blind even in his light. Hence without the illumination of the Spirit the word has no effect; and hence also it is obvious that faith is something higher than human understanding. Nor were it sufficient for the mind to be illumined by the Spirit of God unless the heart also were strengthened and supported by his power. Here the Schoolmen go completely astray, dwelling entirely in their consideration of faith, on the bare simple assent of the understanding, and altogether overlooking confidence and security of heart. Faith is the special gift of God in both ways,—in purifying the mind so as to give it a relish for divine truth, and afterwards in establishing it therein. For the Spirit does not merely originate faith, but gradually increases it, until by its means he conducts us into the heavenly kingdom. “That good thing which was committed unto thee,” says Paul, “keep by the Holy Ghost which dwelleth in us,” (2 Tim. 1:14). In what sense Paul says (Gal. 3:2), that the Spirit is given by the hearing of faith, may be easily explained. If there were only a single gift of the Spirit, he who is the author and cause of faith could not without absurdity be said to be its effect; but after celebrating the gifts with which God adorns his church, and by successive additions of faith leads it to perfection, there is nothing strange in his ascribing to faith the very gifts which faith prepares us for receiving. It seems to some paradoxical, when it is said that none can believe Christ save those to whom it is given; but this is partly because they do not observe how recondite and sublime heavenly wisdom is, or how dull the mind of man in discerning divine mysteries,and partly because they pay no regard to that firm and stable constancy of heart which is the chief part of faith.

33. En dit open en uiterlijk betoog van Gods Woord moest ruimschoots genoeg zijn om geloof te wekken, indien niet onze blindheid en hardnekkingheid het verhinderde. Maar, daar ons verstand geneigd is tot ijdelheid, kan het Gods waarheid nooit aanhangen, en daar het stomp is, is het altijd blind voor zijn licht. Daarom, zonder de verlichting des Heiligen Geestes, wordt er door het Woord niets gewerkt. Daaruit blijkt ook, dat het geloof het menselijk inzicht ver overtreft. En het is ook niet genoeg, dat het verstand door Gods Geest verlicht is, indien ook niet het hart door zijn kracht versterkt en gesteund wordt. En op dat ganse terrein dwalen de Scholastieken af, die bij de beschouwing van het geloof de blote en eenvoudige toestemming uit de kennis aangrijpen, met voorbijgaan van het vertrouwen en de gerustheid des harten. Dus is het geloof op beide wijzen een bijzondere gave Gods, zowel daarin, dat het verstand van de mens gereinigd wordt tot het smaken van Gods waarheid, als ook daarin, dat het hart in die waarheid bevestigd wordt. Immers de Geest is niet slechts een beginner des geloofs, maar Hij vermeerdert het ook trapsgewijs, totdat Hij ons door het geloof brengt in het hemelse Koninkrijk. "Bewaar het goede pand, dat u toebetrouwd is", zegt Paulus (2 Tim. 1:14) "door de Heilige Geest, die in ons woont." En hoe Paulus leert (Gal. 3:2) dat de Geest uit het gehoor des geloofs geschonken wordt, kan men zonder moeite verklaren. Indien er slechts één gave des Geestes was, zou hij ten onrechte de Geest een uitwerking des geloofs genoemd hebben, daar Hij de bewerker en de oorzaak des geloofs is; maar daar hij de gaven opsomt, waarmede God zijn kerk versiert, en door het wassen des geloofs tot volmaaktheid leidt, is het niet wonderlijk, wanneer hij aan het geloof datgene toeschrijft, wat ons toebereidt om die gaven te ontvangen. Het wordt wel voor allerongerijmdst gehouden, wanneer gezegd wordt, dat niemand in Christus kan geloven, dan aan wie het geschonken is; maar dit komt deels daardoor, dat ze niet bemerken, hoe verborgen en verheven de hemelse wijsheid is, of hoe groot de menselijke stompzinnigheid is in het begrijpen van de verborgenheden Gods, deels doordat ze niet letten op die vaste en stevige standvastigheid des harten, dat is, het voornaamste deel des geloofs.

33. Das Wort wird erst durch den Heiligen Geist bei uns zum Glauben wirksam

Zwar müßte selbst diese nackte, äußere Darlegung des Wortes Gottes voll und ganz hinreichen, um den Glauben aufzurichten, wenn nicht unsere Blindheit und Halsstarrigkeit im Wege stünde. Aber wir können, da wir innerlich so sehr zur Eitelkeit geneigt sind, Gottes Wahrheit nimmermehr anhangen, und weil wir stumpfe Sinne haben, so fassen wir das Licht nicht. Deshalb wird durch das Wort nichts ausgerichtet ohne die Erleuchtung durch den Heiligen Geist. Daraus ergibt sich auch klar, daß der Glaube weit über den menschlichen Verstand geht. Ebenfalls genügt es nicht, daß unser Verstand durch Gottes Geist erleuchtet werde, wenn dieser nicht mit seiner Kraft auch unser Herz stark macht und fest gründet. In diesem Stück gehen die Scholastiker gänzlich in die Irre; sie meinen, unter „Glauben“ sei bloß eine nackte und einfache, aus der „Erkenntnis“ kommende „Zustimmung“ zu verstehen; an der Zuversicht und Gewißheit des Herzens dagegen gehen sie (mit ihrer Begriffsbestimmung) vorbei. Der Glaube ist also in beiderlei Hinsicht eine besondere Gabe Gottes: einerseits wird des Menschen Verstand gereinigt, um die Wahrheit Gottes kosten zu können, und anderseits wird unser Herz in dieser Wahrheit fest gegründet. Denn der Heilige Geist ist nicht nur der Anfänger unseres Glaubens, sondern er mehrt ihn auch stufenweise, bis er uns durch ihn in das Himmelreich hineinführt! „Dies beigelegte Gut“, sagt Paulus, „bewahre durch den Heiligen Geist, der in uns wohnt!“ (2. Tim. 1,14). Nun erklärt Paulus, der Geist werde uns aus der „Predigt vom Glauben“ zuteil. Wie er das aber meint, ist mit leichter Mühe zu zeigen. Gäbe es nämlich nur eine einzige Gabe des Geistes, so wäre es unsinnig, wenn Paulus den Geist für eine Wirkung des Glaubens erklärt; denn er ist doch dessen Urheber und Grund! Aber Paulus rühmt ja hier die Gaben, mit denen Gott seine Kirche ziert und im Wachsen des Glaubens zur Vollkommenheit führt, und da ist es nicht verwunderlich, daß er jene Gaben dem Glauben zuschreibt, der uns ja dazu bereitet, sie zu empfangen. Man hält es zwar für das denkbar Widerspruchsvollste, wenn es heißt, nur der könne an Christus glauben, dem es gegeben ist (Joh. 6,65); aber das kommt zum Teil daher, daß man nicht beachtet, wie verborgen und erhaben die himmlische Weisheit und wie groß die Stumpfheit des Menschen ist, wenn er Gottes Geheimnisse auffassen soll; zum Teil kommt es auch daher, daß man jene sichere und feste Beständigkeit des Herzens nicht in Betracht zieht, die doch das Wichtigste am Glauben ist!

33. Geloof groei deur die werking van die Heilige Gees

En hierdie naakte uitwendige bewys van God se Woord moes eintlik oorvloedig genoeg gewees het om geloof by ons te skep,²⁴⁸ as dit nie was 754 dat ons blindheid en hardkoppigheid dit verhinder het nie. Ons verstand neig trouens altyd na ydelheid en kan nooit aan die waarheid van God bly kleef nie. Ons verstand is so afgestomp dat dit by sy eie lig altyd blind is. Sonder die verligting van die Heilige Gees rig die Woord dus niks uit nie. Daaruit is dit ook duidelik dat geloof die mens se verstand ver oortref. Dit sou ook nie maar genoeg wees dat die mens se verstand deur die Gees van God verlig is tensy sy hart ook deur sy krag bestendig en ondersteun sou word nie.

Daarin is Skolastici oor die hele wêreld²⁴⁹ aan die dwaal omdat hulle in hulle denke oor die geloof ’n naakte eenvoudige instemming wat uit kennis spruit, aangryp en vertroue en gerustheid van die mens se hart buite rekening laat.²⁵⁰

Geloof is dus op twee maniere ’n besondere gawe van God. Die mens se verstand word naamlik daardeur gereinig om die waarheid van God te smaak en tweedens word sy siel in die waarheid veranker. Want die Gees is nie soseer die beginner van die geloof nie, maar Hy laat dit trapsgewys aangroei totdat Hy ons deur die geloof in die koninkryk van die hemel inlei. Paulus sê: “Bewaar die goeie pand deur die Heilige Gees wat in ons woon”.²⁵¹ Ons kan egter sonder moeite verduidelik hoe Paulus leer dat die Gees uit die gehoorsaamheid van die geloof geskenk word.²⁵² As daar maar net een gawe van die Gees was, sou dit onsinnig gewees het as hy gesê het dat die Gees die resultaat van die geloof was, terwyl Hy die Bewerker en oorsaak daarvan is. Aangesien hy egter vooraf die gawes vermeld waarmee God sy kerk versier en deur die toename in die geloof tot volmaaktheid lei, is dit glad nie verbasend as hy die gawes wat ons voorberei om die gawes te ontvang, aan die geloof toeskryf nie. Dit lyk wel paradoksaal wanneer daar gesê word dat niemand in Christus kan glo tensy dit hom gegee is nie.²⁵³ Die rede daarvoor is egter dat hulle deels nie kan opmerk nog hoe verborge en verhewe die hemelse wysheid is nôg hoe groot die mens se stompsinnigheid is om die geheimenisse van God waar te neem nie. Deels is dit omdat hulle die gegronde en bestendige standvastigheid van hart, dit is die belangrikste deel van die geloof, nie in aanmerking neem nie.

33. Простого объявления о вере в Слове Божием должно было бы быть вполне достаточно для того, чтобы она зародилась в нас, если бы этому не мешали ослепление и упрямство. Но поскольку наш ум склонен к суете, он не в состоянии воспринять Божию истину, а из-за своей тупости не может увидеть божественного света. Поэтому одно лишь Слово не приносит какой-либо пользы без просвещения Св. Духом. Таким образом, обнаруживается, что вера выше всякого человеческого разумения. Но просвещения ума Св. Духом ещё недостаточно - необходимо, чтобы Его силою утвердилось в вере наше сердце. Сорбоннские теологи жестоко заблуждаются, полагая, что вера - это простое согласие со Словом Божьим. Оно совершается в сознании, и, значит, здесь нет речи о доверии и уверенности сердца.

Итак, в том и другом случае вера - это единый Божий дар. Сначала просвещается человеческий разум, благодаря чему он становится способен понять Божию истину; затем в ней укрепляется сердце. Св. Дух не только порождает в нас веру, но и постоянно взращивает её, пока не приведёт нас в Царство Небесное. Вот почему св. Павел увещевает Тимофея хранить «добрый залог Духом Святым, живущим в нас» (2 Тим 1:14). А если кто-то, возражая, сошлётся на слова, что Дух даётся через наставление в вере (Гал 3:2), то это противоречие легко устранить. Поскольку есть только один дар Духа, то неправильно говорить, что Дух приходит от веры, ибо Он - её совершитель и причина. Здесь св. Павел имеет в виду дары, которыми Бог украшает Свою Церковь, дабы вести её через приумножение к совершенству, и поэтому не следует удивляться, что апостол относит эти дары к вере, которая готовит нас к их принятию. Верно, этому миру чужд взгляд, согласно которому никто не может уверовать во Христа, если это не будет ему дано особым образом. Отчасти потому, что люди не понимают, насколько это трудно и высоко для нас - постигнуть небесную мудрость, и что они слишком тупы и невежественны, чтобы проникнуть в тайны Бога; отчасти же потому, что они не принимают во внимание убеждённость сердца, которая составляет главное в вере.

34. ^fAtqui^g si humanae voluntatis (ut Paulus concionatur^h) nemo est testis nisi spiritus hominis qui in ipso est [1. Cor. 2. 45 c. 11], divinae voluntatis qui certus esset homo? Et si Dei veritas apud nos in iis quoque^a rebus vacillat quas oculo praesenti intuemur, qui firma stabilisque foret, ubi Dominus ea pollicetur quae nec oculus videt, nec ingenium^b capit? Adeo autem hic consternatur et deficit humana perspicacia^c, ut primus in Domini schola proficiendi gradus sit, ab ea deficere. Nam ea, ceu obiecto velamine, impedimur quominus assequamur Dei mysteria, quae non revelantur nisi parvulis [Matth. 11. d. 25. Luc. 10. b. 21]. Neque enim caro et sanguis revelat [Matth. 16. c. 17], nec animalis homo percipit ea quae sunt Spiritus; quin potius stultitia est illi Dei doctrina: quia spiritualiter diiudicanda est [1. Cor. 2. d. 14], Necessariae ergo sunt Spiritus sancti suppetiae, vel potius vis eius sola hic viget. Nemo est hominum qui sensum Dei noverit, aut consiliarius eius fuerit [Rom. 11. d. 34]: sed Spiritus omnia scrutatur, etiam profunda Dei [1. Cor. 2. c. 10]: per quem fit ut mentem Christi teneamus. Nemo potest venire ad me (inquit) nisi Pater, qui misit me, traxerit eum [Iohan. 6. e. 44]. Omnis ergo qui audivit a Patre, et didicit, venit^d. Non quod Patrem viderit quisquam, nisi is qui est a Deo missus.¹ Quemadmodum ergo nisi Spiritu Dei tracti, accedere ad Christum nequaquam possumus: ita ubi trahimur, mente et animo evehimur supra nostram ipsorum intelligentiam. Nam ab eo illustrata anima novam quasi aciem sumit, qua caelestia mysteria contempletur, quorum splendore ante in seipsa perstringebatur. Atque ita quidem Spiritus sancti lumine irradiatus hominis intellectus, tum vere demum ea quae ad regnum Dei pertinent gustare incipit: antea prorsus ad ea delibanda fatuus et insipidus. Quamobrem Christus regni sui mysteria duobus discipulis^e praeclare edisserens, nihil tamen proficit, donec sensum illis aperit ut intelligant Scripturas [Luc. 24. d. 27, et g. 45]. Sic edoctis divino eius ore Apostolis Spiritus tamen veritatis mittendus est, qui ipsorum mentibus eandem instillet doctrinam quam auribus usurpaverant^f [Iohan. 16. b. 13]. Verbum quidem Dei instar solis est omnibus affulgentis quibus praedicatur: sed nullo cum fructu inter caecos. Nos autem natura caeci sumus omnes hac in parte: proinde in mentem penetrare nequit, nisi interiore illo magistro Spiritu per suam illuminationem aditum faciente.

34. Lequel erreur est facile à conveincre. Car comme dit sainct Paul, Si nul ne peut estre tesmoin de la verité de l’homme, sinon l’esprit de l’homme qui est en luy (1 Cor. 2:11): comment la creature seroit-elle certaine de la volonté de Dieu? Et si la verité de Dieu nous est douteuse és choses mesmes que nous voyons presentement à l’œil: comment nous seroit-elle ferme et indubitable, quand le Seigneur nous promet les choses que l’œil ne voit point, et l’entendement ne peut comprendre? Et tellement la prudence humaine est icy hebetée et eslourdie, que le premier degré pour profiter en l’escole du Seigneur, est d’y renoncer. Car par icelle comme par un voile interposé, nous sommes empeschez de comprendre les mysteres de Dieu, lesquels ne sont point revelez sinon aux petis. Mesme ce n’est point la chair et le sang qui les revele (Matth. 11:25; Luc 10:21; Matth. 16:17): et l’homme naturel n’est point capable d’entendre les choses spirituelies: mais au contraire ce luy est folie de la doctrine de Dieu, d’autant qu’elle ne peut estre cognue que spirituellement (1 Cor. 2:14). Pourtant l’aide du sainct Esprit nous est en cest endroit necessaire, ou plustost il n’y a que sa seule vertu qui regne icy. Il n’y a nul homme qui ait cognu le secret de Dieu, ou ait esté son conseillier: mais l’Esprit enquiert de tout, jusques aux choses cachées, par lequel nous cognoissons la volonté de Christ (Rom. 11:34; 1 Cor. 2:10, 16). Nul ne peut venir à moy, dit le Seigneur Jesus, sinon que le Pere qui m’a envoyé, l’attire. Quiconques donc, dit-il, a escouté mon Pere, et a apprins de luy, il vient à moy: non pas que personne ait veu le Pere, sinon celuy qui est envoyé de Dieu (Jean 6:44, 45). Comme donc nous ne pouvons approcher de Christ, sinon estans tirez par l’Esprit de Dieu: aussi quand nous sommes tirez, nous sommes totalement ravis par dessus nostre intelligence. Car l’ame estant par luy illuminée, reçoit quasi un œil nouveau pour contempler les secrets celestes, de la lueur desquels elle estoit au paravant esblouye. Par ainsi l’entendement de l’homme estant esclarcy par la lumiere du sainct Esprit, commence lors à gouster les choses qui appartiennent au royaume de Dieu, desquelles il ne pouvoit au paravant avoir aucun sentiment. Parquoy nostre Seigneur Jesus Christ, combien qu’il declaire les mysteres de son royaume tresbien et proprement aux deux disciples, dont fait mention sainct Luc: toutesfois il ne profite de rien, jusques à ce qu’il leur ouvre le sens pour entendre les Escritures (Luc 24:27, 45; Jean 16:13). En ceste maniere, apres que les Apostres ont esté instruits de sa bouche divine, encore est-il besoin que l’Esprit de verité leur soit envoyé, lequel donne entrée en leurs entendemens à la doctrine qu’ils avoyent receue des oreilles paravant. La parolle de Dieu est semblable au soleil: car elle reluit à tous ceux ausquels elle est annoncée, mais c’est sans efficace entre les aveugles. Or nous sommes tous aveugles naturellement en cest endroit: pourtant elle ne peut entrer en nostre esprit, sinon que l’Esprit de Dieu, qui est le Maistre interieur, luy donne acces par son illumination.

34. But if, as Paul tells us, no one is acquainted with the will of a man but “the spirit of a man which is in him,”¹⁵⁵⁶ how could man be certain of the will of God? And if we are uncertain respecting the truth of God in those things which are the subjects of our present contemplation, how should we have a greater certainty of it, when the Lord promises such things as no eye sees and no heart conceives? Human sagacity is here so completely lost, that the first step to improvement, in the Divine school, is to forsake it. For, like an interposing veil,¹⁵⁵⁷ it prevents us from discovering the mysteries of God, which are revealed only to babes.¹⁵⁵⁸ “For flesh and blood hath not revealed,”¹⁵⁵⁹ and “the natural man receiveth not the 525 things of the Spirit of God; for they are foolishness unto him; neither can he know them, because they are spiritually discerned.”¹⁵⁶⁰ The aids of the Spirit therefore are necessary, or rather it is his influence alone that is efficacious here. “Who hath known the mind of the Lord? or who hath been his counsellor?”¹⁵⁶¹ but “the Spirit searcheth all things, yea, the deep things of God;”¹⁵⁶² and through him, “we have the mind of Christ.”¹⁵⁶³ “No man can come to me (says he) except the Father, which hath sent me, draw him. Every man therefore that hath heard and hath learned of the Father, cometh unto me. Not that any man hath seen the Father, save he which is of God.” Therefore, as we can never come to Christ, unless we are drawn by the Spirit of God, so when we are drawn, we are raised both in mind and in heart above the reach of our own understanding. For illuminated by him, the soul receives, as it were, new eyes for the contemplation of heavenly mysteries, by the splendour of which it was before dazzled. And thus the human intellect, irradiated by the light of the Holy Spirit, then begins to relish those things which pertain to the kingdom of God, for which before it had not the smallest taste. Wherefore Christ's two disciples receive no benefit from his excellent discourse to them on the mysteries of his kingdom,¹⁵⁶⁴ till he opens their understanding that they may understand the Scriptures. Thus, though the apostles were taught by his Divine mouth, yet the Spirit of Truth must be sent to them, to instil into their minds the doctrine which they had heard with their ears.¹⁵⁶⁵ The word of God is like the sun shining on all to whom it is preached; but without any benefit to the blind. But in this respect we are all blind by nature; therefore it cannot penetrate into our minds, unless the internal teacher, the Spirit, make way for it by his illumination.

34. Proof of the former. 1. By reason. 2. By Scripture. 3. By example. 4. By analogy.

¹ But as Paul argues, “What man knoweth the things of a man, save the spirit of man which is in him? even so the things of God knoweth no man but the Spirit of God,” (1 Cor. 2:11). If in regard to divine truth we hesitate even as to those things which we see with the bodily eye, how can we be firm and steadfast in regard to those divine promises which neither the eye sees nor the mind comprehends? Here human discernment is so defective and lost, that the first step of advancement in the school of Christ is to renounce it (Mt. 11:25; Luke 10:21). Like a veil interposed, it prevents us from beholding divine masteries, which are revealed only to babes. “Flesh and blood” does not reveal them (Mt. 16:17). “The natural man receiveth not the things of the Spirit of God: for they are foolishness unto him; neither can he know them, for they are spiritually discerned,” (I Cor. 2:14). The supplies of the Holy Spirit are therefore necessary, or rather his agency is here the only strength. “For who has known the mind of the Lord? or who has been his counselor?” (Rom. 11:34); but “The Spirit searcheth 500all things, yea, the deep things of God,” (1 Cor. 2:10). Thus it is that we attain to the mind of Christ: “No man can come to me, except the Father which has sent me draw him: and I will raise him up at the last day.” “Every man therefore that has heard, and learned of the Father, cometh unto me. Not that any man has seen the Father, save he which is of God, he has seen the Father,” (John 6:44, 45, 46). Therefore, as we cannot possibly come to Christ unless drawn by the Spirit, so when we are drawn we are both in mind and spirit exalted far above our own understanding. For the soul, when illumined by him, receives as it were a new eye, enabling it to contemplate heavenly mysteries, by the splendor of which it was previously dazzled. And thus, indeed, it is only when the human intellect is irradiated by the light of the Holy Spirit that it begins to have a taste of those things which pertain to the kingdom of God; previously it was too stupid and senseless to have any relish for them. Hence our Savior, when clearly declaring the mysteries of the kingdom to the two disciples, makes no impression till he opens their minds to understand the Scriptures (Luke 24:27, 45). Hence also, though he had taught the Apostles with his own divine lips, it was still necessary to send the Spirit of truth to instill into their minds the same doctrine which they had heard with their ears. The word is, in regard to those to whom it is preached, like the sun which shines upon all, but is of no use to the blind. In this matter we are all naturally blind; and hence the word cannot penetrate our mind unless the Spirit, that internal teacher, by his enlightening power make an entrance for it.

34. Maar indien niemand getuigen kan van de wil des mensen (zoals Paulus predikt) dan de geest des mensen, die in hem is (1 Cor. 2:11) hoe zou de mens dan zeker kunnen zijn van Gods wil? En indien Gods waarheid bij ons niet vaststaat ook in die dingen, die wij met onze ogen aanschouwen, hoe zou zij dan zeker en standvastig zijn, wanneer de Here die dingen belooft, die het oog niet ziet en het verstand niet begrijpt ? Hier wordt het menselijk inzicht zozeer ternedergeworpen en zo gebrekkig, dat de eerste trap om in des Heren school vordering te maken is: van dat inzicht afstand te doen. Want daardoor worden wij, als door een omhulsel, verhinderd te verstaan de verborgenheden Gods, die slechts de kinderkens geopenbaard worden (Matt. 11:25; Luc.10:21; Matt. 16:17) Want vlees en bloed openbaart die niet, en de natuurlijke mens begrijpt niet de dingen, die des Geestes zijn (1 Cor. 2:14) ja veeleer is de leer Gods hem een dwaasheid, omdat zij geestelijk moet onderscheiden worden. Dus is de steun van de Heilige Geest nodig, of liever hier is zijn kracht het enige. Niemand der mensen is er, die de zin Gods gekend heeft, of zijn raadgever geweest is (Rom. 11:33; 1 Cor.2:10,16) maar de Geest onderzoekt alle dingen, ook de diepten Gods: en door Hem is het, dat wij de zin van Christus weten. "Niemand kan tot Mij komen," zegt Hij (Joh. 6:44) tenzij de Vader, die Mij gezonden heeft, hem trekke. Een ieder dan, die het van de Vader gehoord en geleerd heeft, die komt tot Mij. Niet dat iemand de Vader gezien heeft, dan die door God gezonden is." Gelijk wij dus geenszins tot Christus kunnen naderen, tenzij we door Gods Geest getrokken zijn, zo worden wij, wanneer we getrokken worden, met ons verstand en gemoed uitgevoerd boven ons eigen inzicht. Want de door Hem verlichte ziel krijgt als het ware een nieuwe scherpzinnigheid, waarmee zij de hemelse verborgenheden gadeslaat, door wier glans ze te voren in zichzelf verblind werd. En wanneer het verstand van de mens zo door het licht van de Heilige Geest bestraald is, begint het eerst waarlijk te smaken, datgene, wat behoort tot het Koninkrijk Gods, terwijl het te voren geheel en al dwaas en onverstandig was om dat te proeven. Daarom, wanneer Christus de verborgenheden van zijn Rijk aan de twee discipelen zeer duidelijk uitlegt, vordert Hij niets, totdat Hij hun het verstand opent, dat zij de Schriften begrijpen (Luc. 24:27,45) Zo moest ook aan de apostelen, die door zijn Goddelijke mond onderwezen waren, toch de Geest der waarheid gezonden worden, om in hun verstand in te druppelen dezelfde leer, die zij met hun oren hadden vernomen (Joh. 16:13) Het Woord Gods is wel als een zon, die toestraalt allen, aan wie het gepredikt wordt; maar het is zonder enige vrucht temidden van blinden. En wij zijn allen van nature in dit opzicht blind; daarom kan het in ons hart niet doordringen, tenzij de inwendige leermeester, de Geest, door zijn verlichting, de toegang bereidt.

34. Allein der Heilige Geist führt uns zu Christus

Wenn nun nach den Worten des Paulus nur „der Geist, der im Menschen wohnt“, Zeuge für den Willen des Menschen ist - wie sollte dann ein Mensch des Willens Gottes gewiß sein können? Und wenn bei uns Gottes Wahrheit schon bei solchen Dingen schwankt, die wir mit eigenen Augen gegenwärtig vor uns sehen, wie sollte sie dann gewiß und fest sein, wenn der Herr Dinge verheißt, die kein Auge sieht und kein Verstand erfaßt; (vgl. 1. Kor. 2,9). Da versagt und ermattet der Scharfsinn des Menschen, ja, es muß sogar als erster Schritt zum Fortschreiten in des Herrn Schule gelten, ihn fahren zu lassen. Denn er hindert uns wie ein zudeckender Vorhang, Gottes Geheimnisse zu erfassen, die nur den „Kleinen“ geoffenbart werden! 369 (Matth. 11,25; Luk. 10,21). Denn die Offenbarung liegt nicht bei Fleisch und Blut (Matth. 16,17), und „der natürliche Mensch vernimmt nichts vom Geist Gottes; ja, Gottes Unterweisung ist ihm vielmehr eine Torheit; denn sie muß geistlich beurteilt werden“ (1. Kor. 2,14; nicht Luthertext). Also ist die Hilfeleistung des Heiligen Geistes erforderlich, nein, es ist hier seine Kraft allein mächtig! Denn kein Mensch „hat des Herrn Sinn erkannt“, keiner „ist sein Ratgeber gewesen“ (Röm. 11,34), sondern „der Geist erforscht alle Dinge, auch die Tiefen der Gottheit“ (1. Kor. 2,10). Durch den Geist allein kommen wir dazu, Christi Sinn zu erfassen. „Es kann niemand zu mir kommen“, spricht der Herr selbst, „es sei denn, daß ihn ziehe der Vater, der mich gesandt hat“ (Joh. 6,44). „Wer es nun hört vom Vater und lernt es, der kommt zu mir; nicht daß jemand den Vater habe gesehen, außer dem, der vom Vater (gesandt) ist!“ (Joh. 6,45f.). Wir können also auf keine Weise zu Christus kommen, ohne daß uns der Geist Gottes zieht; werden wir von ihm gezogen, so werden wir aber auch nach Verstand und Herz weit über das erhoben, was wir aus uns selber erfassen können. Denn die Seele empfängt, wenn er sie erleuchtet hat, gleichsam eine neue Sehschärfe, mit der sie die himmlischen Geheimnisse zu betrachten vermag, deren Glanz sie zuvor in sich selbst blendete. Ist einmal der Verstand des Menschen so durch das Licht des Heiligen Geistes hell gemacht, dann fängt er auch erst an, die Dinge des Reiches Gottes zu schmecken; zuvor war er gänzlich einfältig und töricht und vermochte sie deshalb nicht recht zu erwägen. So redete Christus mit zweien seiner Jünger klar und deutlich von den Geheimnissen seines Reiches, aber er kam bei ihnen erst zum Ziel, als er ihnen „das Verständnis öffnete, daß sie die Schrift verstanden“ (Luk. 24,27.45). So mußte auch den Aposteln, die der Herr doch mit eigenem, göttlichem Munde unterwiesen hatte, doch der „Geist der Wahrheit“ gesandt werden, der ihnen jene Wahrheit, welche sie mit den Ohren erfaßt hatten, auch in den Sinn eindringen ließ! (Joh. 16,13). Zwar ist das Wort Gottes wie die Sonne: es scheint allen, denen es gepredigt wird, aber bei Blinden ohne Frucht! Wir aber sind in diesem Stück allesamt von Natur blind, und deshalb kann der Strahl des Wortes nicht in unseren Sinn eindringen, wenn ihm nicht der Heilige Geist als inwendiger Lehrmeister durch seine Erleuchtung Zugang verschafft!

34. Die Woord kan ons verstand slegs binnekom as die Gees ons verstand verlig

En tog²⁵⁴ as, soos Paulus preek, niemand ’n getuie van die mens se wil is 755 nie behalwe die gees van die mens wat in hom is,²⁵⁵ hoe sou die mens dan seker kon wees van God se wil? En as die waarheid van God by ons ook in die dinge wat ons nou aanskou, onseker is, hoe sal dit vas en bestendig wees wanneer die Here beloftes maak wat geen oog kan sien en geen verstand kan begryp nie? Hier word die mens se skerpsinnigheid so verslae en moedverlore dat die eerste trap om in die skool van die Here te vorder, vir hom beteken om van sy eie skerpsinnigheid ontslae te raak. Want ons word daardeur soos deur ’n doek wat voor ons gehou word, verhinder om God se geheimenisse te verstaan wat slegs aan kindertjies geopenbaar word.²⁵⁶ Want vlees en bloed openbaar nie die dinge wat aan die Gees behoort nie,²⁵⁷ en die natuurlike mens neem dit ook nie aan nie. Ja, God se leer is vir hom eerder dwaasheid, omdat dit geestelik beoordeel moet word.²⁵⁸

Die Heilige Gees se hulp is dus noodsaaklik, of liewer, slegs sy krag is hier in swang. Daar is geen mens wat God se sin geken het nie en geen mens was sy raadgewer nie.²⁵⁹ Maar die Gees ondersoek alle dinge, selfs die dieptes van God.²⁶⁰ Dit is deur Hom dat ons die sin van Christus ken.

Hy sê: “Niemand kan na My kom nie, as my Vader wat My gestuur het, hom nie na My toe trek nie”.²⁶¹ “Elkeen dan wat dit van my Vader gehoor en dit geleer het, kom na My. Nie dat iemand die Vader gesien het behalwe Hy wat deur God gestuur is nie.”²⁶² Soos ons dus nie tot Christus kan nader tensy ons deur die Gees van God getrek word nie, so word ons in verstand en gees bo ons eie begrip van dinge verhef wanneer ons wel getrek word. Want wanneer die siel deur die Gees verlig is, ontvang dit as ’t ware ’n nuwe skerpsinnigheid waarmee dit die geheimenisse van die hemel kan ondersoek terwyl dit tevore deur die glans van die hemel beperk is.

As die mens se verstand wel so deur die verligting van die Heilige Gees bestraal is, begin dit eers waarlik die dinge smaak wat op die koninkryk van God betrekking het terwyl dit tevore dwaas en onverstandig was om dit aan te raak. Toe Christus die geheimenisse van sy koninkryk aan twee van sy dissipels verduidelik het, het Hy daarom nogtans geen vordering gemaak nie totdat Hy hulle sinne geopen het sodat hulle die Skrifte kon verstaan.²⁶³ Ten spyte daarvan dat sy dissipels uit sy Goddelike mond geleer is, moes die Gees van waarheid nogtans gestuur word om die leer 756 wat hulle met hulle ore gehoor het, in hulle verstand in te drup.²⁶⁴ Die Woord van God is trouens soos die son wat oor almal aan wie dit verkondig word, skyn, maar vir die wat blind is, hou dit geen voordeel in nie. Ons is egter almal in dié opsig van nature blind. Daarom kan die Woord nie ons verstand binnedring tensy die inwendige onderwyser, dit is die Gees, met sy verligting ’n toegang daartoe skep nie.

34. Это заблуждение легко устранить. Св. Павел сказал: «Кто из человеков знает, что в человеке, кроме духа человеческого, живущего в нём?» (1 Кор 2:11). Так как же творение может быть уверено в том, что касается воли Бога? И если Божья истина для нас сомнительна даже в вещах, которые мы видим своими глазами, то как нам считать её явной и несомненной, когда Господь обещает нам вещи, которых мы не видим глазами и не понимаем умом? Человеческое благоразумие здесь проявляет такую тупость и слепоту, что отказ от него является первым шагом, чтобы преуспеть в школе Господа. Ибо это благоразумие, словно завеса, мешает нам распознать Божьи тайны, которые открыты только младенцам (Мф 11:25; Лк 10:21). Их открывают не плоть и не кровь (Мф 16:17), и естественный человек не способен постигнуть духовные предметы. Наоборот, Божественное учение он считает безумием, «потому что о сем надобно судить духовно» (1 Кор 2:14). Поэтому здесь нам необходима помощь Св. Духа, - более того, здесь властвует только Его сила. «Ибо кто познал ум Господень? Или кто был советником Ему?» (Рим 11:34). Лишь «Дух всё проницает, и глубины Божии» (1 Кор 2:10), и только через Него мы узнаем волю Христа. «Никто не может придти ко Мне», - говорит Господь Иисус, - «если не привлечёт его Отец» (Ин 6:44). «Всякий, слышавший от Отца и научившийся, приходит ко Мне. Это не то, чтобы кто видел Отца, кроме Того, кто есть от Бога» [Ин 6:45-46].

Итак, мы не можем приблизиться ко Христу, если не будем привлечены Духом Божьим, а когда мы привлечены, то оказываемся возвышены над собственным разумом. Душа, просвещённая Духом, как бы получает новое зрение для созерцания небесных тайн, сияние которых прежде её ослепляло. Человеческий разум, озарённый светом Св. Духа, начинает воспринимать вещи, принадлежащие Царству Божию, о которых раньше он не имел никакого представления. Поэтому Господь наш Иисус Христос, объявив тайны Своего Царства двум ученикам, о которых упоминает св. Лука, не достиг результата, пока не «отверз им ум к уразумению Писаний» (Лк 24:27,45). И даже после того, как апостолы были научены Его Божественными устами, потребовалось, чтобы им был послан Дух истины, открывший их умы учению, которое прежде было лишь услышано (Ин 16:13). Слово Божие подобно солнцу, ибо сияет для всех, кому оно возвещено, но для слепых это бесполезно. В этом отношении мы все слепы по природе. Поэтому Слово может войти в наши умы, только если Дух Божий, наш внутренний Наставник, откроет ему доступ туда Своим озарением.

35. | Alibi quum de naturae corruptione tractandum fuit, plenius 46 ostendimus quam non sint idonei homines ad credendum.¹ Itaque non fatigabo lectores eadem repetendo. Sufficiat Spiritum fidei vocari a Paulo fidem ipsam, qua donamur a Spiritu [2. Cor. 4. c. 13], non autem quam naturaliter habeamus. Ideo precatur ut in Thessalonicensibus impleat Deus omne beneplacitum suum et opus fidei in virtute [2. Thess. 1. d. 11]. Ubi fidem vocans opus Dei, et loco epitheti insigniens, appositive vocans beneplacitum, negat esse ex proprio hominis motu: neque eo contentus, adiungit, specimen esse virtutis divinae: ad Corinthios, ubi fidem non pendere ex sapientia hominum dicit, sed fundatam esse in potentia Spiritus². Loquitur quidem de externis miraculis: sed quia ad eorum aspectum caecutiunt reprobi, comprehendit etiam interius illud sigillum, cuius alibi meminit. Ac quo magis in tam praeclaro dono suam liberalitatem illustret Deus, non omnes eo promiscue dignatur: sed singulari privilegio impertit quibus vult. Cuius rei ante citavimus testimonia; quorum fidus interpres Augustinus exclamat, ut servator doceret, ipsum quoque credere doni esse non meriti. Nemo (inquit) venit ad me, nisi Pater meus traxerit eum, et cui datum fuerit a Patre meo [Iohan. 6. e. 44]. Mirum est quod duo audiunt: unus contemnit, alter ascendit. Qui contemnit, imputet sibi: qui ascendit, non arroget sibi [Aug. de ver. Apost. lib. 2]³. Alio loco, Quare uni datum est, non alteri? Non me piget dicere, Hoc est profundum crucis. De profundo nescio quo iudiciorum Dei, quae perscrutari non possumus, procedit omne quod possumus. Quod possum, video: unde possum, non video: nisi quia hactenus video, a Deo esse. Quare autem illum, et non illum? multum est ad me: abyssus est: profundum crucis. Admiratione exclamare possum: non disputatione monstrare⁴. Huc redit summa, Christum, ubi nos in fidem illuminat Spiritus sui virtute, simul inserere in corpus suum, ut fiamus bonorum omnium participes.

35. Quand il nous a par cy devant fallu traitter de la corruption de nostre nature, nous avons monstré plus au long combien les hommes sont insuffisans d’eux-mesmes à croire: parquoy je n’ennuiray point les lecteurs reiterant ce qui a esté dit. Qu’il nous suffise quand sainct Paul nomme Esprit de foy (2 Cor. 4:13), qu’il entend la foy mesme laquelle nous est donnée, et que nous n’avons point naturellement. Parquoy il prie Dieu, qu’il accomplisse son bon plaisir aux Thessaloniciens, et l’œuvre de leur foy en vertu (2 Thess. 1:11). Or en nommant la foy Œuvre de Dieu, et l’intitulant de ce mot de Bon plaisir ou faveur gratuite, il declaire qu’elle n’est point du propre mouvement de l’homme. Qui plus est, ne se contentant point de cela, il adjouste que c’est un chef d’œuvre ou Dieu desploye sa vertu. Aux Corinthiens quand il dit (2 Cor. 2:4) que la foy ne depend point de la sagesse des hommes, mais est fondée en la vertu de l’Esprit: combien qu’il parle des miracles exterieurs, toutesfois pource que les reprouvez n’en savent faire leur profit, et n’y voyent goutte, il comprend aussi ce cachet interieur qui seelle la verité de Dieu en noz cœurs, comme il en fait mention ailleurs. Dieu aussi pour magnifier tant plus et esclaircir sa liberalité en ce don tant excellent, ne l’eslargit pas indifferemment à tous, mais le distribue d’un privilege singulier à ceux que bon luy semble. Laquelle chose nous avons cy dessus prouvé par bons tesmoignages. Et sainct Augustin, qui en est fidele expositeur, parle ainsi, Nostre Sauveur, pour monstrer que Croire est de don, non point de merile: Nul, dit-il, ne vient à moy, si mon Pere ne l’y attire, et s’il ne luy a esté donné de mon Pere (Jean 6:44). C’est merveille que deux oyent: l’un mesprise, et l’autre monte. Que celuy qui mesprise, s’impute la faute: que celuy qui monte, n’usurpe point l’honneur à soy. En un autre lieu, Pourquoy est-il donné à l’un, non à l’autre? Je n’ay point honte de dire que c’est un secret profond de la croix, un secret des jugemens de Dieu que je ne cognoy point, et dont il ne nous est pas licite de nous enquerir: et de là procede tout ce que nous pouvons. Je voy bien ce que je peux: dont c’est que je le peux, je ne le voy point, sinon que je voy bien que c’est de Dieu. Mais pourquoy appelle-il l’un et non pas l’autre? Cela est trop haut pour moy: c’est un abysme, c’est une profondité de la croix. Je me peux escrier en admiration, je ne le peux monstrer par dispute. La somme revient là, que Jesus Christ en nous illuminant en la foy, nous ente en son corps pour nous faire participans de tous ses biens.

35. In a former part of this work, relating to the corruption of nature, we have shown more at large the inability of men to believe; therefore I shall not fatigue the reader by a repetition of the same things. Let it suffice that faith itself, which we possess not by nature, but which is given us by the Spirit, is called by Paul “the spirit of faith.”¹⁵⁶⁶ Therefore he prays “that God would fulfil,” in the Thessalonians, “all the good pleasure of his goodness, and the work of faith with power.”¹⁵⁶⁷ By calling faith “the work” of God, and “the good pleasure of his goodness,” he denies it to be the proper effect of human exertion; and not content with that, he adds that it is a specimen of the Divine power. When he says to 526 the Corinthians, that faith stands “not in the wisdom of men, but in the power of God,”¹⁵⁶⁸ he speaks indeed of external miracles; but because the reprobate have no eyes to behold them, he comprehends also the inward seal which he elsewhere mentions. And that he may more illustriously display his liberality in so eminent a gift, God deigns not to bestow it promiscuously on all, but by a singular privilege imparts it to whom he will. We have already cited testimonies to prove this point. Augustine, who is a faithful expositor of them, says, “It was in order to teach us that the act of believing is owing to the Divine gift, not to human merit, that our Saviour declared, ‘No man can come to me, except the Father which hath sent me draw him;¹⁵⁶⁹ and except it were given unto him of my Father.’¹⁵⁷⁰ It is wonderful, that two persons hear; one despises, the other ascends. Let him who despises, impute it to himself; let him who ascends, not arrogate it to himself.” In another place he says, “Wherefore is it given to one, not to another? I am not ashamed to reply, This is a depth of the cross. From I know not what depth of the Divine judgments, which we cannot scrutinize, proceeds all our ability. That I can, I see; whence I can, I see not; unless that I see thus far, that it is of God. But why one, and not another? It is too much for me; it is an abyss, a depth of the cross. I can exclaim with admiration, but not demonstrate it in disputation.” The sum of the whole is this—that Christ, when he illuminates us with faith by the power of his Spirit, at the same time ingrafts us into his body, that we may become partakers of all his benefits.

35. 5. By the excellent qualities of faith. 6. By a celebrated passage from Augustine.

Having elsewhere shown more fully, when treating of the corruption of our nature, how little able men are to believe (Book 2, c. 2, 3), I will not fatigue the reader by again repeating it. Let it suffice to observe, that the spirit of faith is used by Paul as synonymous with the very faith which we receive from the Spirit, but which we have not naturally (2 Cor. 4:13). Accordingly, he prays for the Thessalonians, “that our God would count you worthy of this calling, and fulfill all the good pleasure of his goodness, and the work of faith with power,” (2 Thess. 1:2). Here, by designating faith the work of God, and distinguishing it by way of epithet, appropriately calling it his good pleasure, he declares that it is not of man’s own nature; and not contented with this, he adds, that it is an illustration of divine power. In addressing the Corinthians, when he tells them that faith stands not “in the wisdom of man, but in the power of God,”(1 Cor. 2:4), he is no doubt speaking of external miracles; but as the reprobate are blinded when they behold them, he also includes that internal seal of which he elsewhere makes mention. And the better to display his liberality in this most excellent gift, God does not bestow it upon all promiscuously, but, by special privilege, imparts it to whom he will. To this effect we have already quoted passages of Scripture, as to which Augustine, their faithful expositor, 501exclaims (De Verbo Apost.Serm. 2) “Our Savior, to teach that faith in him is a gift, not a merit, says, ‘No man can come to me, except the Father, which has sent me, draw him,’ (John 6:44). It is strange when two persons hear, the one despises, the other ascends. Let him who despises impute it to himself; let him who ascends not arrogate it to himself” In another passage he asks, “Wherefore is it given to the one, and not to the other? I am not ashamed to say, This is one of the deep things of the cross. From some unknown depth of the judgments of God, which we cannot scrutinize, all our ability proceeds. I see that I am able; but how I am able I see not:—this far only I see, that it is of God. But why the one, and not the other? This is too great for me: it is an abyss a depth of the cross. I can cry out with wonder; not discuss and demonstrate.” The whole comes to this, that Christ, when he produces faith in us by the agency of his Spirit, at the same time ingrafts us into his body, that we may become partakers of all blessings.

35. Op een andere plaats, waar we moesten handelen over de verdorvenheid der natuur, hebben wij uitvoeriger aangetoond, hoe ongeschikt de mensen zijn om te geloven. Daarom zal ik de lezers niet vermoeien door hetzelfde nog eens te zeggen. Voldoende moge zijn, dat de Geest des geloofs door Paulus (2 Cor. 4:13) genoemd wordt het geloof zelf, waarmee wij door de Geest begiftigd worden, maar dat we van nature niet hebben. Daarom bidt hij, dat God in de Thessalonicenzen vervulle al zijn welbehagen en het werk des geloofs met kracht (2 The. 1:11) En wanneer hij daar het geloof noemt Gods werk, en het met een bijstelling noemt Gods welbehagen, onkent hij, dat het uit des mensen eigen beweging voortkomt; en daarmee niet tevreden, zegt hij, dat het een bewijs is van Gods kracht. In de brief aan de Corinthiërs (1 Cor. 2:4) waar hij zegt, dat het geloof niet hangt aan de wijsheid der mensen, maar gegrond is in de kracht van de Geest, spreekt hij wel van uitwendige wondertekenen, maar aangezien de verworpenen blind zijn bij het aanschouwen daarvan, verstaat hij daaronder ook dat inwendig zegel, waarvan hij elders melding maakt. En opdat God des te meer bij een zo voortreffelijke gave zijn mildheid in het licht zou stellen, keurt Hij niet allen zonder onderscheid haar waardig, maar deelt haar met een bijzonder voorrecht toe, aan wie Hij wil. Daarvan hebben wij vroeger de getuigenissen aangehaald. En als getrouwe uitlegger daarvan roept Augustinus uit¹ : "Opdat de Zaligmaker zou leren, dat ook het geloof zelf een gave is, en geen verdienste, zegt Hij: "Niemand komt tot Mij; tenzij dat mijn Vader hem getrokken heeft, en wie het door mijn Vader gegeven is" (Joh. 6:44) Het is een wonder, dat twee horen: de een versmaadt het, de ander stijgt op. Wie het versmaadt, rekene het zichzelf toe; wie opstijgt, schrijve het zichzelf niet toe." Op een andere plaats: "Waarom is het de een gegeven, en niet de ander? Ik schaam mij niet het te zeggen: dit is de diepte van het Kruis. Al wat wij kunnen komt uit ik weet niet welke diepte der oordelen Gods, die wij niet kunnen uitvorsen. Wat ik kan, zie ik: vanwaar ik het kan, zie ik niet, behalve dat ik het inzovere zie, dat het van God is. Maar waarom deze wel en die niet? Het is te veel voor mij; het is een afgrond, de diepte des Kruises. In bewondering kan ik uitroepen, niet in uiteenzetting bewijzen." Hierop komt de hoofdzaak neer, dat Christus, wanneer Hij ons door de kracht zijns Geestes verlicht tot geloof, ons tegelijk in zijn lichaam inlijft, opdat wij alle goederen deelachtig worden.

35. Ohne den Geist ist der Mensch zum Glauben untüchtig

Ich habe nun schon an anderer Stelle, nämlich als es galt, die Verderbtheit der Natur zu behandeln, deutlicher dargelegt, wie ungeschickt wir Menschen zum Glauben sind (II,2,18ff.). Deshalb will ich den Leser nicht damit ermüden, das Gleiche noch einmal zu wiederholen. Es soll mir genug sein, daß Paulus, wenn er vom „Geist des Glaubens“ redet, darunter eben den Glauben versteht, der uns als Geschenk des Heiligen Geistes zuteil wird (2. Kor. 4,13), den wir aber von Natur nicht besitzen. Deshalb betet er auch für die Thessalonicher, „daß unser Gott ... erfülle alles Wohlgefallen der Güte und das Werk des Glaubens in der Kraft“ (2. Thess. 1,11). Da nennt er den Glauben ein Werk Gottes und zeichnet ihn noch mit einem besonderen Beinamen aus, indem er hinzusetzt, er sei „Gottes Wohlgefallen“; damit bestreitet er, daß der Glaube aus der eigenen Regung des Menschen kommt, ja er ist auch damit noch nicht zufrieden, sondern fügt noch an, er sei ein Erweis göttlicher Kraft. Die Korinther weist er darauf hin, daß der Glaube nicht von der Weisheit der Menschen abhängt, sondern auf die Kraft des Geistes gegründet ist (1. Kor. 2,4). Er redet zwar an dieser Stelle von äußeren Wunderzeichen; aber die Gottlosen stehen ihnen ja blind gegenüber, und deshalb denkt er doch auch zugleich an jenes innerliche Siegel, das er an anderer Stelle erwähnt (z.B. Eph. 1,13; 4,30). Um in dieser herrlichen Gabe seine Güte noch deutlicher hervorleuchten zu lassen, läßt sie Gott nicht unterschiedslos allen zuteil werden, sondern vergibt sie als besondere Gnadenschenkung an wen er will. Zeugnisse dafür habe ich schon angeführt; Augustin ruft als deren getreuer Ausleger aus: „Unser Seligmacher will uns lehren, daß auch das Glauben selber Geschenk und nicht Verdienst ist. Deshalb 370 sagt er: ‘Niemand kann zu mir kommen, es sei denn, daß ihn ziehe der Vater, der mich gesandt hat’ oder: ‘es sei ihm denn von meinem Vater gegeben’ (Joh. 6,44-65). Es ist wundersam: zweie hören; der eine verachtet’s, der andere steigt empor! Der es nun verachtet, der mag es sich selber zuschreiben; aber der emporsteigt, der soll es nicht selbst für sich in Anspruch nehmen!“ (Predigt 131). Oder er sagt an anderer Stelle: „Wie kommt es denn, daß es dem einen gegeben ist und dem anderen nicht? Ich schäme mich nicht zu sagen: das ist das tiefe Geheimnis des Kreuzes! Aus irgendeiner Tiefe der Ratschlüsse Gottes, die wir nicht zu durchforschen vermögen, geht alles hervor, was wir können. Was ich kann, das sehe ich wohl, aber woher es kommt, daß ich es kann, das sehe ich nicht; nur soviel sehe ich, daß es von Gott kommt! Warum aber zieht er den einen, und den anderen zieht er nicht; Das ist mir zuviel, es ist ein unergründlicher Abgrund, das tiefe Geheimnis des Kreuzes! Ich vermag es bewundernd auszurufen, aber ich kann es nicht disputierend beweisen“ (Predigt 165). Die Hauptsache ist: wenn uns Christus durch die Kraft seines Geistes erleuchtet, so daß wir glauben, so fügt er uns zugleich in seinen Leib ein, so daß wir an all seinen Gütern Anteil gewinnen.

35. Geloof word deur die Gees aan ons geskenk

Toe ons die bedorwenheid van ons natuur elders moes behandel,²⁶⁵ hetons vollediger aangetoon hoe onbevoeg die mens is om te glo. Ek sal my  lesers dus nie vermoei deur dit te herhaal nie. Laat dit vir ons genoeg wees dat die Gees van die geloof deur Paulus genoem word die geloof self wat deur die Gees aan ons geskenk word²⁶⁶ maar wat ons nie van nature besit nie. Daarom bid hy dat God alles wat Hom behaag en die werk van die geloof kragtig in die Tessalonisensers mag volbring.²⁶⁷ Wanneer hy die geloof God se werk noem en dit as ’n beskrywing daarvan teken, of dit paslik God se welbehae noem, verklaar hy dat dit nie uit ’n besondere stukrag van die mens spruit nie. Daarmee is hy egter nog nie tevrede nie. Hy voeg dan by dat geloof ’n bewys van God se krag is. In sy brief aan die Korintiërs verklaar hy dat geloof in die krag van die Gees gegrond is wanneer hy sê dat die geloof nie van mensewysheid afhang nie.²⁶⁸ Hy praat daar wel van uitwendige wonders, maar omdat die verworpenes blind is en dit nie kan sien nie, verstaan hy daaronder ook die innerlike seël, waarvan hy elders melding maak.²⁶⁹ God ag egter nie alle mense sonder onderskeid waardig om sy vrygewigheid in so ’n voortreflike gawe duideliker te openbaar nie. Hy gee dit tewens as ’n besondere voorreg aan die mense aan wie Hy wil. Daarvoor het ons alreeds tevore getuienis aangehaal.

Augustinus is hiervan ’n betroubare vertolker wanneer hy uitroep dat die Saligmaker ons moet leer dat die geloof self ’n gawe en nie verdienste is nie.²⁷⁰ Hy sê: ‘“Niemand kom tot My nie, behalwe as My Vader hom 757 getrek het en dit deur my Vader aan hom gegee is’.²⁷¹ Dit is wonderlik dat daar twee is wat dit hoor: die een verag dit, maar die ander een styg op. Laat die een wat dit verag, dit aan homself toeskryf; laat die een wat opstyg, dit nie vir homself toe-eien nie”.²⁷² Elders sê hy: “Waarom is dit aan die een gegee maar nie aan die ander nie? Ek skaam my nie om dit te sê nie: dit is die diepte van die kruis. Alles wat ons vermag, kom uit die een of ander diepte van die oordele van God wat ons nie kan deurgrond nie. Wat ek vermag, kan ek sien; maar waaruit ek dit vermag, kan ek nie sien nie behalwe dat ek slegs kan sien dat dit van God af is. Maar waarom dan die een en nie die ander nie? Dit is vir my te veel; dit is ’n afgrond; dit is die diepte van die kruis. Ek kan in verwondering uitroep, maar ek kan dit nie met ’n redenasie bewys nie”.²⁷³

Dit kom kortliks hierop neer: Wanneer Christus ons deur die krag van sy Gees verlig, lyf Hy ons terselfdertyd in sy liggaam in sodat ons in al sy seëninge deel.

35. Когда выше мы говорили об испорченности человеческой природы, то показали в деталях, насколько люди сами по себе неспособны веровать. Поэтому я не стану утомлять читателя повторением уже сказанного. Пусть нам будет достаточно того, что св. Павел, говоря о духе веры, подразумевает самоё веру, которая нам дана и которой по природе мы лишены (2 Кор 4:13). Поэтому он молит Бога, чтобы Он совершил в фессалоникийцах «всякое благоволение благости и дело веры в силе» (2 Фес 1:11). Называя веру делом Божьим и присовокупляя к этому слова «благоволение благости», что означает даваемую даром милость, апостол показывает, что она не является делом человека. Более того, не довольствуясь этим, он добавляет, что это такое дело, в котором Бог раскрывает Свою силу. Св. Павел вразумляет коринфян, что вера не зависит от человеческой мудрости, но основана на силе Духа [1 Кор 2:4 сл.]. И хотя далее он рассуждает о чудесах внешнего порядка, но поскольку отверженные не умеют извлечь из них пользу и даже не замечают их, то, значит, он имеет в виду особую, внутреннюю печать, которой в наших сердцах запечатлена истина Божья, как он и высказывается в другом месте.

Дабы ещё более изъяснить и возвысить Свою щедрость в отношении столь превосходного дара, Бог не распространяет его без всякого различия на всех людей, но распределяет как особенную привилегию среди тех, кто Ему угоден. Выше мы показали это на убедительных примерах. Св. Августин даёт верное толкование: «Наш Спаситель показывает, что "веровать" - это дар, а не заслуга: никто, говорит Он, не приходит ко Мне, если не привлечёт его Отец и если это не дано ему Отцом. Не удивительно ли, что слышат двое, но один презирает, а другой возвышается? Презирающий принимает на себя грех; возвышающийся не ставит себе это в заслугу» (Августин. Проповеди, 131, II, 3 (MPL, XXXVIII, 730)). И в другом месте: «Почему это дано одному и не дано другому? Я не постыжусь сказать, что это сокровенная тайна креста, тайна Божьего суда, которую я не знаю и которую мне непозволительно исследовать. Из нее происходит всё то, что мы можем. Я хорошо вижу, что я могу; и я вижу это только тогда, когда вижу, что это Бог. Но почему Он призвал одного, а не другого? Это слишком высоко для меня, это бездна, это глубины креста. Я могу кричать от восхищения, но не могу доказать этого в споре» (Августин.Там же, 165, V (MPL, XXXVIII, 905)). Итог этих рассуждений сводится к тому, что Иисус Христос, просвещая нас в вере, включает нас в Своё Тело, чтобы сделать причастниками всех Его благ.

36. | Restat deinde ut quod mens hausit, in cor ipsum transfundatur; neque enim si in summo cerebro volutatur Dei verbum, fide perceptum est: sed ubi in imo corde radices egit, ut ad sustinendas repellendasque omnes tentationum machinas invictum sit propugnaculum. ^aQuod si veram mentis intelligentiam, eius illuminationem^b esse verum est: in tali cordis confirmatione multo evidentius eius virtus apparet: quo scilicet 47 et maior est cordis diffidentia quam mentis caecitas, et animum securitate instrui quam mentem cogitatione imbui difficilius est. Proinde Spiritus sigilli vice fungitur, ad eas ipsas promissiones in cordibus nostris obsignandas, quarum certitudinem prius mentibus impressit: atque ad confirmandas et constituendas arrhae locum tenet. Postquam credidistis (inquit Apostolus) obsignati estis Spiritu promissionis sancto, qui est arrhabo haereditatis nostrae [Ephes. 1. c. 13]. Vides ut Spiritu, velut sigillo, corda fidelium insculpi doceat? Ut hac ratione appellet promissionis Spiritum, quia ratum apud nos Evangelium facit? Similiter ad Corinthios, Qui unxit nos Deus (ait) qui et signavit nos, et dedit arrham Spiritus in cordibus nostris [2. Cor. 1. d. 22]¹. Et alibi, quum de fiducia audaciaque sperandi loquitur, eius fundamentum facit Spiritus arrham [Ibidem, 5. a. 5].

36. Il reste en apres, que ce que l’entendement a receu soit planté dedans le cœur. Car si la parolle de Dieu voltige seulement au cerveau, elle n’est point encore receue par foy. Mais lors sa vraye reception est, quand elle a prins racine au profond du cœur, pour estre une forteresse invincible à soustenir et repousser tous assauts des tentations. Or s’il est vray que la vraye intelligence de nostre esprit soit illumination de l’Esprit de Dieu, sa vertu apparoist beaucoup plus evidemment en une telle confirmation du cœur: assavoir, d’autant qu’il y a plus de deffiance au cœur que d’aveuglement en l’esprit: et qu’il est plus difficile de donner asseurance au cœur, que d’instruire l’entendement. Parquoy le sainct Esprit sert comme d’une seau, pour seeller en noz cœurs les mesmes promesses lesquelles il a premierement imprimées en nostre entendement: et comme d’un arre, pour les confirmer et ratifier. Apres que vous avez creu, dit l’Apostre: vous avez esté scellez par l’Esprit de promesse, qui esti’arre de nostre heritage (Ephes. 1:13, 14). Voyez-vous comment il monstre que les cœurs des fideles sont marquez du sainct Esprit, comme d’une seau: et qu’il l’appelle Esprit de promesse, à cause qu’il nous rend l’Evangile indubitable? Semblablement aux Corinthiens: Dieu, dit-il, qui nous a oints, et nous a marquez et donné l’arre de son Esprit en noz cœurs. Item en un autre lieu, parlant de la confiance et hardiesse de nostre esperance, met pour fondement d’icelle l’arre de son Esprit (2 Cor. 1:21 s.; 5:5).

36. It next remains, that what the mind has imbibed, be transfused into the heart. For the word of God is not received by faith, if it floats on the surface of the brain; but when it has taken deep root in the heart, so as to become an impregnable fortress to sustain and repel all the assaults of temptation. But if it be true that the right apprehension of the mind proceeds from the illumination of the Spirit, his energy is far more conspicuous in such a confirmation of the heart; the diffidence of the heart being greater than the blindness of the mind; and the furnishing of the heart with assurance being more difficult than the communication of knowledge to the understanding. Therefore the Spirit acts as a seal, to seal on our hearts those very promises, the certainty of which he has previously impressed on our minds, and serves as an earnest to confirm and establish them. “After that ye believed,” says the apostle, “ye were sealed with that Holy Spirit of promise, which is the earnest of our inheritance.”¹⁵⁷¹ 527 Do you see how he shows that the hearts of believers are impressed by the Spirit, as by a seal? How, for this reason, he calls him “the Spirit of promise,” because he ratifies the gospel to us? So, to the Corinthians, he says, “He which hath anointed us, is God; who hath also sealed us, and given the earnest of the Spirit in our hearts.”¹⁵⁷² And in another place, where he speaks of the confidence and boldness of hope, he makes “the earnest of the Spirit”¹⁵⁷³ the foundation of it.

36. Proof of the latter by the argument a minore ad majus. Why the Spirit is called a seal, an earnest, and the Spirit of promise.

The next thing necessary is, that what the mind has imbibed be transferred into the heart. The word is not received in faith when it merely flutters in the brain, but when it has taken deep root in the heart, and become an invincible bulwark to withstand and repel all the assaults of temptation. But if the illumination of the Spirit is the true source of understanding in the intellect, much more manifest is his agency in the confirmation of the heart; inasmuch as there is more distrust in the heart than blindness in the mind; and it is more difficult to inspire the soul with security than to imbue it with knowledge. Hence the Spirit performs the part of a seal, sealing upon our hearts the very promises, the certainty of which was previously impressed upon our minds. It also serves as an earnest in establishing and confirming these promises. Thus the Apostle says, “In whom also, after that ye believed, ye were sealed with that holy Spirit of promise,which is the earnest of our inheritance,” (Eph. 1:13, 14). You see how he teaches that the hearts of believers are stamped with the Spirit as with a seal, and calls it the Spirit of promise, because it ratifies the gospel to us. In like manner he says to the Corinthians, “God has also sealed us, and given the earnest of the Spirit in our hearts,” (2 Cor. 1:22). And again, when speaking of a full and confident hope, he founds it on the “earnest of the Spirit,” (2 Cor. 5:5).

36. Daarna moet datgene, wat het verstand in zich opgenomen heeft, iII het hart zelf overgegoten worden. Immers niet wanneer het boven in de hersenen zich bevindt, is het door het geloof aangenomen; maar wanneer het diep in het hart zijn wortels geschoten heeft, opdat het een onoverwinlijk bolwerk zij om alle werktuigen der verzoekingen te weerstaan en af te weren. Indien waar is, dat de verlichting het ware verstand van de geest is, dan blijkt in zulk een versterking des harten veel duidelijker haar kracht, inzoverre namelijk als het gebrek aan vertrouwen des harten groter is dan de blindheid van het verstand, en het moeilijker is het hart toe te rusten met gerustheid dan het verstand met kennis te vullen. Daarom doet de Geest de dienst van een zegel, om juist die beloften in onze harten te verzegelen, waarvan Hij de zekerheid eerst in ons verstand heeft ingedrukt; en Hij is tot een pand om die te bevestigen en vast te maken. "Nadat gij geloofd hebt", zegt de apostel (Ef. 1:13) "zijt gij verzegeld geworden met de Heilige Geest der belofte, die het onderpand is van onze erfenis." Ziet ge, hoe hij leert, dat in de harten der gelovigen door de Geest, als door een zegel, een indruksel wordt gemaakt? Hoe hij Hem daarom noemt de Geest der belofte, omdat Hij het evangelie bij ons bekrachtigt? Evenzo zegt hij tot de Corinthiërs: "Die ons gezalfd heeft, is God, die ons ook verzegeld heeft en het onderpand des Geestes in onze harten gegeven" (2 Cor. 1:21) En elders (2 Cor. 5:5) wanneer hij spreekt over het vertrouwen en de vrijmoedigheid der hoop, maakt hij het onderpand des Geestes tot een fundament daarvan.

36. Der Glaube als Sache des Herzens

Dann muß aber das, was der Verstand aufgenommen hat, auch in das Herz selbst überfließen. Denn Gottes Wort ist nicht schon dann im Glauben erfaßt, wenn man es ganz oben im Hirn sich bewegen läßt, sondern erst dann, wenn es im innersten Herzen Wurzel geschlagen hat, um ein unbesiegliches Bollwerk zu werden, das alle Sturmwerkzeuge der Anfechtung aushalten und zurückwerfen kann! Wenn es wahr ist, daß das wirkliche Begreifen unseres Verstandes die Erleuchtung durch Gottes Geist ist, so tritt seine Kraft noch viel deutlicher in dieser Stärkung des Herzens in die Erscheinung; die Vertrauenslosigkeit des Herzens ist ja auch soviel größer als die Blindheit des Verstandes, und es ist viel schwieriger, dem Herzen Gewißheit zu verleihen, als den Verstand mit Erkenntnis zu erfüllen. Deshalb ist der Heilige Geist wie ein Siegel: er soll in unserem Herzen die gleichen Verheißungen versiegeln, deren Gewißheit er zuvor unserem Verstande eingeprägt hat. Er ist wie ein Unterpfand zur Bestätigung und Bekräftigung der Verheißungen. „Durch welchen ihr auch“, sagt der Apostel, „da ihr gläubig wurdet, versiegelt worden seid mit dem Heiligen Geist der Verheißung, welcher ist das Pfand unseres Erbes ...“ (Eph. 1,13. 14). Da sieht man, wie Paulus lehrt, daß die Herzen der Gläubigen durch den Heiligen Geist wie von einem Siegel ihre Prägung empfangen. Und er nennt ihn deshalb - so sieht man weiter - den „Geist der Verheißung“, weil er das Evangelium bei uns in Geltung setzt. Ähnlich schreibt er auch an die Korinther: „Gott ist’s aber, ... der uns gesalbt und versiegelt und in unsere Herzen das Pfand, den Geist gegeben hat“ (2. Kor. 1,21.22). An einer anderen Stelle, wo er von der Zuversicht und Freudigkeit in der Hoffnung redet, erklärt er auch für deren Fundament „das Pfand, den Geist“ (2. Kor. 5,5).

36. Wat die Gees in die verstand werk, moet ook in die hart oorgegiet word

Nou bly daar oor dat dit wat die verstand opgeneem het, in die hart self oorgegiet moet word. Want as die Woord van God maar net vaag bo in ’n mens se brein rondfladder, is dit nog nie met die geloof aangeneem nie maar eers wanneer dit diep in die hart wortel geskiet het, sodat dit ’n onoorwonne bolwerk word om al die aanslae van versoekings te weerstaan en af te weer. Maar as dit waar is dat die verligting van die Gees²⁷⁴ die ware begrip van die verstand is,²⁷⁵ word sy krag nog baie duideliker in so ’n versterking van die mens se hart, naamlik: in die verhouding waarin die wantroue van ’n mens se hart groter is as die blindheid van sy verstand, is dit moeiliker om sy gemoed gerus te stel as wat dit is om sy verstand tot nadenke te stem. Daarom neem die Gees die plek van ’n seël in om juis die beloftes in ons hart te verseël waarvan Hy tevore reeds 758 die sekerheid in ons verstand afgestempel het en Hy neem die plek in van ’n borg om die beloftes te bekragtig en vas te maak. Die apostel sê: “Nadat julle geglo het, is julle verseël deur die Heilige Gees van die belofte wat die pand van ons erfdeel is”.²⁷⁶

Sien jy hoe hy leer dat dit deur die Gees, soos deur ’n seël, op die hart van die gelowiges ingegrif word?²⁷⁷ Sien jy hoedat hy Hom die Gees van die belofte noem omdat Hy die evangelie by ons vasmaak? Net so skryf hy in sy brief aan die Korintiërs: “Dit is God wat ons gesalf het, wat ons ook beseël het en die pand van die Gees in ons hart gegee het”.²⁷⁸ Wanneer hy elders oor vertroue en moed om te hoop praat, hou hy die pand van die Gees as die fondament daarvan voor.²⁷⁹

36. Затем необходимо, чтобы усвоенное разумом укоренилось в сердце. Если слово Бога лишь порхает в голове, оно не воспринимается верой. Подлинное восприятие имеет место тогда, когда слово пускает корни в глубинах сердца, чтобы превратиться в неприступную крепость, которая противостоит нападениям искушений и отбрасывает их прочь. Если верно, что истинное разумение нашего духа - это просвещение Духом Божьим, то Его сила с гораздо большей очевидностью проявляется в утверждении сердца. Недоверие сердца опаснее ослепления ума, и утвердить уверенность в сердце труднее, чем научить ум. В силу этого Св. Дух является как бы печатью, запечатлевающей в наших сердцах те обетования, которые прежде были восприняты нашим умом, и одновременно как бы залогом, удостоверяющим и подтверждающим их. Апостол говорит: «Вы, услышавши слово истины ... и уверовавши в Него [Христа], запечатлены обетованным Святым Духом» (Еф 1:13). Как видите, св. Павел указывает, что сердца верующих запечатлены Св. Духом, и называет Его обетованным Духом, ибо Он удостоверяет для нас несомненность Евангелия. То же самое апостол возвещает коринфянам: «Утверждающий же нас с вами во Христе и помазавший нас есть Бог, Который и запечатлел нас и дал залог Духа в сердца наши» (2 Кор 1:21-22). В другом месте, говоря о доверии и дерзновении нашего упования, св. Павел усматривает его основание в залоге Духа Божьего (2 Кор 5:5).

37. | Neque vero oblitus sum quod ante dixi², et cuius memoriam assidue renovat experientia, fidem scilicet variis dubitationibus^a impelli, ut raro sedatae sint piorum mentes, saltem non semper fruantur tranquillo statu: sed, quibuscunque machinis quatiantur, vel ex ipso tentationum gurgite emergunt, vel in statione sua permanent. Securitas quidem haec sola fovet ac tuetur fidem, ubi statuimus quod in Psalmo dicitur, Dominus protectio nostra, auxilium in tribulatione: ideo non timebimus dum contremiscet terra, et transilient montes in cor maris [Psal. 46. a. 3]³. Haec etiam suavissima quies alibi celebratur, Decubui, et somnum cepi, et surrexi: quia Dominus suscepit me [Psal. 3. b. 6]. Non quod aequabili tenore semper ad laetam hilaritatem compositus fuerit David^b: sed quatenus Dei gratiam pro modo fidei gustabat, gloriatur se intrepide despicere quicquid mentis pacem inquietare poterat. Ideo Scriptura, dum ad fidem hortari vult, quiescere iubet. Apud Iesaiam, In spe et silentio erit fortitudo vestra [Iesa. 30. d. 15]. In Psalmo, Sile Iehovae, et expecta illum [Psal. 37. b. 7]. Quibus respondet illud Apostoli ad Hebraeos, Patientia opus est, etc. [Hebr. 10. g. 36].

37. Cependant je n’ay pas oublié ce que j’ay dit cy dessus, et dont la memoire nous est refraichie sans fin et sans cesse par experience: c’est que la foy est agitée de beaucoup de doutes, solicitudes et destresses, en sorte que les ames des fideles ne sont gueres en repos: pour le moins elles ne se peuventpas tousjours asseurer paisiblement. Mais quelques rudes assauts et violence qu’elles ayent à soustenir, elles en viennent tousjours à bout et en repoussant les tentations demeurent en leur forteresse. Ceste seule asseurance suffit pour nourrir et garder la foy, quand nous sommes bien resolus de ce qui est dit au Pseaume, Le Seigneur est nostre protection et nostre aide au besoin: ainsi nous ne serons point estonnez, encore que la terre tremblast, et que les montagnes trebuchassent au profond de la mer (Ps. 46:2, 3). Et ailleurs il nous est monstré combien ce repos est amiable, quand David dit qu’il s’est couché et a dormy paisiblement et s’est levé, d’autant qu’il estoit en la garde de Dieu (Ps. 3:6). Non pas qu’il ait tousjours d’un train egal jouy de telle joye et seureté, qu’il ne sentist nul trouble: mais entant qu’il goustoit la grace de Dieu selon la mesure de sa foy, il se glorifie qu’il mesprisera hardiment tout ce qui peut tourmenter son esprit. Parquoy l’Escriture nous voulant exhorter à la foy, nous commande de nom reposer. Comme en Isaie, Vostre force sera en espoir et silence. Item au Pseaume, Tay-toy, et attend le Seigneur. A quoy respond le dire de l’Apostre, Il est besoin de patience (Is. 30:15; Ps. 37:7; Hebr. 10:36), etc.

37. I have not forgotten what I have already observed, and the remembrance of which experience incessantly renews, that faith is agitated with various doubts; so that the minds of the pious are seldom at ease, or at best enjoy not a state of perpetual tranquillity. But whatever assaults they may sustain, they either emerge from the very gulf of temptation, or remain firm in their station. This assurance alone nourishes and supports faith, while we are satisfied of what is declared by the Psalmist, “God is our refuge and strength, a very present help in trouble. Therefore will we not fear, though the earth be removed, and the mountains be carried into the midst of the sea.”¹⁵⁷⁴ This most delightful repose is celebrated also in another psalm: “I laid me down and slept; I awaked; for the Lord sustained me.”¹⁵⁷⁵ Not that David enjoyed a happy cheerfulness of soul perpetually flowing on in one even tenor; but having tasted the grace of God according to the proportion of his faith, he glories in intrepidly despising whatever could disquiet the peace of his mind. Therefore the Scripture, intending to exhort us to faith, commands us to “be quiet.” In Isaiah, “In quietness and in confidence shall be your strength.”¹⁵⁷⁶ In the Psalms, “Rest in the Lord, and wait patiently for him.”¹⁵⁷⁷ With which corresponds the observation of the apostle to the Hebrews, “Ye have need of patience.”¹⁵⁷⁸

37. Believers sometimes shaken, but not so as to perish finally. They ultimately overcome their trials, and remain steadfast. Proofs from Scripture.

I am not forgetting what I formerly said, and experience brings daily to remembrance—viz. that faith is subject to various doubts,¹ so that the minds of believers are seldom at rest, or at least are not always tranquil. Still, whatever be the engines by which they are shaken, they either escape from the whirlpool of temptation, or remain steadfast in their place. Faith finds security and protection in the words of the Psalm, “God is our refuge and strength, a very present help in trouble; therefore will not we fear, though the earth be 502removed, and the mountains be carried into the midst of the sea,” (Ps. 46:1,2). This delightful tranquillity is elsewhere described: “I laid me down and slept; I awaked, for the Lord sustained me,” (Ps. 3:5). Not that David was uniformly in this joyful frame; but in so far as the measure of his faith made him sensible of the divine favor, he glories in intrepidly despising every thing that could disturb his peace of mind. Hence the Scripture, when it exhorts us to faith, bids us be at peace. In Isaiah it is said, “In quietness and in confidence shall be your strength,”(Is. 30:15); and in the psalm, “Rest in the Lord, and wait patiently for him.” Corresponding to this is the passage in the Hebrews, “Ye have need of patience,” &c. (Heb. 10:36).

37. Ik heb echter niet vergeten wat ik tevoren gezegd heb, en waaraan de ervaring voortdurend weer herinnert, namelijk dat het geloof door verschillende weifelingen gedreven wordt, zodat de harten der vromen zelden kalm zijn, tenminste niet altijd een toestand van rust genieten; maar door welke belagingen zij ook geschokt worden, zij komen of uit de poel der beproevingen weer op, of zij houden op hun plaats stand. Deze gerustheid alleen koestert en beschermt het geloof, wanneer wij vaststellen wat in de Psalm (Ps. 46:2,3) gezegd wordt: "De Here is onze toevlucht, een hulp in benauwdheid; daarom zullen wij niet vrezen, al beefde de aarde, en al werden de bergen verzet in het hart der zee." Deze liefelijke tekst wordt ook elders geroemd (Ps. 3:6) "Ik lag neder en sliep en ik ontwaakte: want de Here ondersteunde mij." Niet dat David onafgebroken steeds tot blijde opgewektheid gestemd was; maar voorzover hij Gods genade naar de mate des geloofs smaakte, roemt hij, dat hij onverschrokken veracht al wat de vrede des harten zou kunnen verstoren. Wanneer daarom de Schrift tot geloof wil aansporen, gebiedt zij rustig te zijn. Bij Jesaja (Jes. 30:15) lezen we: "In verwachting en stilheid zal uw sterkte zijn." In Psalm 37:7: "Zwijg de Here en verbeid Hem." Daarmee stemt overeen het woord van de apostel tot de Hebreën (Heb. 10:36) "Gij hebt lijdzaamheid van node enz."

37. Der Zweifel kann den Glauben nicht ersticken

Dabei habe ich nun aber nicht vergessen, was ich oben gesagt habe und was uns die Erfahrung immer wieder ins Bewußtsein zurückruft, nämlich daß der Glaube von den verschiedensten Zweifeln bedrängt wird, daß das Gemüt des Frommen selten zur Ruhe kommt, daß es wenigstens nicht immer einen Zustand der Ruhe zu genießen vermag. Aber bei allen Angriffen, die es erschüttern mögen, taucht es doch immer wieder aus dem Schlund der Anfechtungen empor und bleibt auf seinem Posten stehen. Den Glauben vermag nun allein jene Sicherheit zu erhalten und zu bewahren, bei der wir mit dem Psalmisten festhalten: „Gott ist unsere Zuversicht und Stärke, eine Hilfe in den großen Nöten, die uns betroffen haben. Darum fürchten wir uns nicht, wenngleich die Welt unterginge und die Berge mitten ins Meer fielen“ (Ps. 46,2.3). Diese Zuversicht wird in einem anderen Psalm auch als köstlichste Ruhe gepriesen: „Ich liege und schlafe und erwache; denn der Herr hält mich“ (Ps. 3,6). Nicht als ob David immer fröhlich und guter Dinge gewesen wäre; nein, weil er 371 Gottes Gnade nach dem Maße des Glaubens hatte verspüren dürfen, darum rühmte er sich, unerschrocken alles zu verachten, was den Frieden seines Gemüts beunruhigen konnte. Deshalb fordert uns auch die Schrift zum „Stillesein” auf, wenn sie uns zum Glauben ermuntern will; so bei Jesaja: „Durch Stillesein und Hoffen würdet ihr stark sein!“ (Jes. 30,15); oder in einem Psalm: „Sei stille dem Herrn und warte auf ihn!“ (Ps. 37,7). Dem entspricht die Mahnung des Apostels an die Hebräer: „Geduld aber ist euch not ...“ (Hebr. 10,36).

37. 'n Gelowige se verstand kan wel deur aanslae van vertwyfeling geskok word, maar dit kom altyd triomfantlik daaruit

Ek het inderdaad nie vergeet wat ek vroeër gesê het nie.²⁸⁰ Wanneer dit in ons geheue opkom, maak die ervaring dit trouens elke keer weer nuut, naamlik dat die geloof deur ’n verskeidenheid vertwyfelinge²⁸¹ aangedryf word, sodat godvrugtige mense se verstand selde rustig is of ten minste nie altyd ’n toestand van kalmte geniet nie. Deur watter aanslae hulle verstand egter ook al geskok word, hulle kom altyd weer uit die maalstroom van die versoekings te voorskyn of hulle bly op hulle wagpos staan. So ’n rustigheid troetel en beskerm die geloof wel, wanneer ons aanvaar wat in die psalm gesê word: “Die Here is ons beskerming, ons hulp in ellende. Daarom sal ons nie vrees wanneer die aarde bewe en die berge in die hart van die see spring nie”.²⁸² Hierdie uiters aangename rustigheid word ook elders genoem: “Ek het gaan lê en ek het geslaap; en ek het opgestaan omdat die Here my onderskraag het”.²⁸³ Dit is nie dat Dawid altyd gelate ingestel was om bly en uitgelate te wees nie.²⁸⁴ In soverre hy egter die genade van God na die maat van sy geloof gesmaak het, roem hy daarop dat hy onbevrees kan neerkyk op ailes wat sy gemoedsrus kon versteur. 759 Wanneer die Skrif ons dus wil vermaan om te glo, beveel dit ons om rustig te wees. In Jesaja lees ons byvoorbeeld: “In hoop en stilte sal u krag wees”.²⁸⁵ In die psalm staan daar: “Swyg voor die Here en wag op Hom” ²⁸⁶ Daarmee stem die apostel se woorde aan die Hebreërs ooreen wanneer hy sê: “Julle het lydsaamheid nodig,” ensovoorts.²⁸⁷

37. Я не забыл сказанное выше. К тому же память об этом непрерывно освежают повседневные впечатления: вера непрестанно подвергается испытаниям от бесчисленных сомнений, тревог и невзгод, так что души верующих никогда не остаются в покое. По меньшей мере, они не могут пребывать в мире. Но каким бы ожесточённым нападениям ни подвергались души верующих, они всегда одерживают верх и, преодолев искушения, сохраняют свои неприступные крепости. Одной этой уверенности достаточно, чтобы хранить и питать веру, если только мы преисполнены доброй решимости, как сказано в псалме: «Бог нам прибежище и сила, скорый помощник в бедах. Посему не убоимся, хотя бы поколебалась земля, и горы двигнулись в сердце морей» (Пс 45/46:2-3). В другом месте нам показано, насколько этот покой приятен и надёжен: Давид ложится, спокойно спит и встаёт, потому что его охраняет Бог (Пс 3:6). Это не значит, что он постоянно пребывает в радости и покое и не испытывает никаких тревог. Но поскольку он, по мере своей веры, вкушает благодать, он хвалит себя за то, что отважно презирает всё, что может смутить его дух.

Поэтому, чтобы вдохновить нас на веру, Писание велит нам хранить покой. У Исаии Господь говорит: «В тишине и уповании крепость ваша» (Ис 30:15); в псалме сказано: «Молчи и ожидай Господа» (Пс 36/37:7); с этим перекликаются слова апостола: «Терпение нужно вам» (Евр 10:36) и т.д.

38. | Hinc iudicare licet quam perniciosum sit scholasticum illud dogma^c, nos de gratia Dei erga nos non aliter statuere posse quam ex coniectura morali, prout se unusquisque non indignum ea reputat.⁴ Equidem si ab operibus aestimandum sit 48 qualiter affectus sit erga nos Dominus, id ne tenui quidem coniectura posse nos assequi fateor: sed quum simplici et gratuitae promissioni respondere fides debeat, nullus ambigendi locus relinquitur. Nam quali (obsecro) fiducia armabimur^a, si hac conditione ratiocinemur, Deum esse nobis propitium, modo ita vitae nostrae puritas mereatur^b? Sed quoniam his tractandis suum locum destinavimus¹, longius non prosequemur in praesens: quum praesertim abunde liqueat, fidei nihil esse magis adversum quam vel coniecturam, vel aliud quidpiam dubitationi affine. Ac pessime huc detorquent Ecclesiastae testimonium, quod identidem in ore habent, Nemo scit utrum odio dignus sit, an amore [Eccles. 9. a. 1]². Nam, ut praeteream hunc locum in vulgari interpretatione mendose redditum, latere tamen vel pueros ipsos non potest quid eiusmodi verbis sibi velit Solomo: nempe, siquis a praesenti rerum statu censere velit quos odio prosequatur Deus, quos amore complectatur, eum frustra laborare ac nullo operaepretio torqueri^c: quum omnia pariter eveniant iusto et impio, immolanti victimas et non immolanti^d. Unde sequitur, Deum non testari perpetuo amorem suum quibus omnia succedere prospere facit^e: neque odium suum in eos semper prodere quos affligit. Idque facit ad vanitatem humani ingenii arguendam: quum in rebus scitu maxime necessariis tanta hebetudine teneatur. Quemadmodum paulo ante scripserat, non posse discerni quid hominis anima differat ab anima pecudis, quod eodem modo videtur interire [Ibidem, 3. d. 19^f]³. Siquis inde inferre velit, sola coniectura niti quam de animorum immortalitate sententiam tenemus, annon insanus merito habeatur? An igitur sani sunt isti qui nullam esse gratiae Dei certitudinem^g colligunt, quoniam nulla ex carnali rerum praesentium aspectu comprehendi possit?

38. De là peut-on juger combien la doctrine des theologiens Sophistes est pernicieuse: c’est que nous ne pouvons rien arrester en nous de la grace de Dieu, sinon par conjecture morale, selon qu’un chacun se repute n’estre indigne d’icelle. Certes s’il faut estimer par les œuvres quelle affection a Dieu envers nous, je confesse que nous ne le pouvons pas comprendre, voire par la moindre conjecture du monde: mais d’autant que la foy doit respondre à la simple et gratuite promesse de Dieu, il ne reste plus de lieu à aucune doute. Car de quelle fiance serons-nous armez contre le diable si nous pensons seulement sous ceste condition Dieu nous estre propice, si nous meritons qu’il nous le soit? Mais d’autant que nous avons destiné à ceste matiere son traité à part, nous ne la poursuyvrons davantage pour le present: veu principalement que c’est une chose manifeste, qu’il n’y a rien plus contraire à la foy, que conjecture ou autre sentiment prochain à doute et ambiguité. Pour confermer cest erreur, ils ont tousjours en la bouche un passage de l’Ecclesiaste, lequel ils corrompent meschamment: assavoir, que nul ne sait s’il est digne de haine ou d’amour (Eccles. 9:1). Encore que je laisse à dire que ceste sentence a esté mal rendue en la translation commune: toutesfois les petis enfans peuvent voir ce que Salomon a voulu dire: c’est que si quelcun veut estimer par les choses presentes, lesquels sont aimez, et lesquels sont hais de Dieu, qu’il travaillera en vain: veu que prosperité et adversité sont communes tant au juste qu’à l’inique: tant à celuy qui sert à Dieu, qu’à celuy qui n’en tient conte. Dont il s’ensuit que Dieu ne testifle point tousjours son amour envers ceux qu’il fait fructifier temporellement: et aussi ne declaire sa haine envers ceux qu’il afflige. Laquelle chose il dit pour redarguer la vanité de l’entendement humain: veu qu’il est si hebeté à considerer les choses tant necessaires. Comme un peu devant il avoit dit, qu’on ne peut pas discerner en quoy differe l’ame de l’homme d’une ame brutale: pource qu’il semble advis que l’une et l’autre meurt d’une mesme mort (Eccles 3:19). Si quelcun vouloit de cela inferer, la sentence que nous tenons de l’immortalité des ames n’estre fondée que sur conjecture, ne le jugerions-nous pas à bon droit estre enragé? Ceux-cy donc sont-ils de sain entendement, en arguant qu’il n’y a nulle certitude de la grace de Dieu entre les hommes, d’autant qu’elle ne se peut comprendre par le regard charnel des choses presentes?

38. Hence we may judge, how pernicious that dogma of the schoolmen is, that it is impossible to decide concerning the favour of God towards us, any otherwise than from moral conjecture, as every individual may deem himself not unworthy of it. If it must be determined by our works how the Lord is affected towards us, I admit we cannot attain this object even by a very slight conjecture; but as faith ought to correspond to the simple and gratuitous promise, there remains no room for doubting. For with what confidence, pray, shall we be armed, if we reason that God is propitious to us on this condition, provided the purity of our life deserve it? But having determined on a separate discussion of these points, I shall pursue 528 them no further at present; especially since it is manifest that nothing is more opposite to faith than either conjecture or any thing else approaching to doubt. And they very mischievously pervert to this purpose the observation of the Preacher, which is frequently in their mouths: “No man knoweth whether he is worthy of hatred or of love.”¹⁵⁷⁹ For not to observe that this passage is falsely rendered in the Vulgate translation, yet the meaning of Solomon, in such expressions, must be clear even to children; it is, that if any one wishes, from the present state of things, to judge who are the objects of Divine love or hatred, he labours in vain, and distresses himself to no good purpose; since “there is one event to the righteous and to the wicked; to him that sacrificeth, and to him that sacrificeth not.”¹⁵⁸⁰ Whence it follows that God neither testifies his love to those whom he prospers with success, nor invariably discovers his hatred against those whom he plunges into affliction. And this observation is designed to reprove the vanity of the human understanding; since it is so extremely stupid respecting things most necessary to be known. He had just before said, “That which befalleth the sons of men, befalleth beasts; as the one dieth, so dieth the other; yea, they have all one breath; so that a man hath no preëminence above a beast.”¹⁵⁸¹ If any one would infer from this, that the opinion which we hold of the immortality of the soul rests upon mere conjecture, would he not be deservedly deemed insane? Are those persons, then, in a state of sanity, who conclude that there is no certainty of the favour of God, because it cannot be attained from the carnal contemplation of present things?

38. Objection of the Schoolmen. Answer. Attempt to support the objection by a passage in Ecclesiastes. Answer, explaining the meaning of the passage.

Hence we may judge how pernicious is the scholastic dogma,¹ that we can have no stronger evidence of the divine favor toward us than moral conjecture, according as each individual deems himself not unworthy of it. Doubtless, if we are to determine by our works in what way the Lord stands affected towards us, I admit that we cannot even get the length of a feeble conjecture: but since faith should accord with the free and simple promise, there is no room left for ambiguity. With what kind of confidence, pray, shall we be armed if we reason in this way—God is propitious to us, provided we deserve it by the purity of our lives? But since we have reserved this subject for discussion in its proper place, we shall not prosecute it farther at present, especially seeing it is already plain that nothing is more adverse to faith than conjecture, or any other feeling akin to doubt. Nothing can be worse than their perversion of the passage of Ecclesiastes, which is ever in their mouths: “No man knoweth either love or hatred by all that is before them,” (Eccl. 9:1).² For without insisting that the passage is erroneously rendered in the common version—even a child cannot fail to perceive what Solomon’s meaning is—viz. that any one who would ascertain, from the present state of things, who are in the favor or under the displeasure of God, labors in vain, and torments himself to no useful purpose, since “All things come alike to all;” “to him that sacrificeth, and to him that sacrificeth not:” and hence God does not always declare his love to those on whom he bestows uninterrupted prosperity, nor his hatred against those whom he afflicts. And it tends to prove the vanity of the human intellect, that it is so completely in the dark as to matters which it is of the highest importance to know. Thus Solomon had said a little before, “That which befalleth the sons of men befalleth beasts; even one thing befalleth them: as the one dieth, so dieth the other,” (Eccl. 3:19). Were any one thence to infer that we hold the immortality of the soul by conjecture merely, would he not justly be deemed insane? Are those then sane who 503cannot obtain any certainty of the divine favor, because the carnal eye is now unable to discern it from the present appearance of the world?

38. Hieruit kan men oordelen hoe verderfelijk het leerstuk der Scholastieken is, dat wij aangaande de genade Gods jegens ons op geen andere wijze iets kunnen vaststellen dan door gissing uit onze werken, naarmate ieder zich haar niet onwaardig acht. Indien uit de werken geoordeeld moet worden, hoedanig God jegens ons gezind is, erken ik, dat wij dat zelfs niet door de geringste gissing kunnen bereiken; maar daar het geloof moet antwoorden op de eenvoudige en genadige belofte, blijft er geen plaats voor twijfel over. Want met wat voor vertrouwen, vraag ik u, zullen wij gewapend worden, wanneer wij aldus redeneren, dat God ons genadig is op deze voorwaarde, dat de zuiverheid van ons leven het verdient ? Maar aangezien wij tot de behandeling van deze vraag een eigen plaats bestemd hebben, zullen wij daar thans niet verder op ingaan, vooral daar ruimschoots duidelijk is, dat niets méér strijdig is tegen het geloof dan gissing of iets dergelijks, dat verwant is aan twijfel. En volkomen ten onrechte verdraaien zij hiertoe het getuigenis van de Prediker (Pred. 9:1) hetwelk ze telkens in de mond hebben: "Niemand weet of hij haat of liefde waardig is." Want om nu maar voorbij te gaan, dat deze plaats in de gewone datijnse) vertaling verkeerd is overgezet, kan het zelfs voor kinderen niet verborgen zijn, wat Salomo met dergelijke woorden bedoelt. Namelijk: indien iemand uit de tegenwoordige stand van zaken wil oordelen, welke mensen God met haat vervolgt en welke Hij met liefde omhelst, dat hij dan tevergeefs tobt en zich pijnigt zonder enig resultaat; daar alle dingen gelijkelijk overkomen de rechtvaardige en de goddeloze, degene, die offert en die niet offert. Daaruit volgt, dat God niet onafgebroken zijn liefde betuigt aan hen, wie Hij alles voorspoedig laat gelukken; noch zijn haat altijd betoont aan hen, die Hij teistert. En dit doet Salomo om de ijdelheid van 's mensen geest te bestraffen, daar deze in zaken, die het meest noodzakelijk zijn om te weten, met zulk een kortzichtigheid bevangen is. Gelijk hij een weinig te voren geschreven had (Pred. 3:19) dat niet onderscheiden kan worden, waarin de ziel des mensen verschilt van de ziel der beesten, daar zij op dezelfde wijze schijnt om te komen. Indien iemand daaruit wilde afleiden, dat de opvatting, die wij hebben aangaande de onsterfelijkheid der zielen, alleen op gissing steunt, zou hij dan niet terecht voor dwaas gehouden worden? Zijn dan zij gezond van verstand, die de gevolgtrekking maken, dat er geen zekerheid is aangaande de genade Gods, omdat die uit het lichamelijk aanschouwen der dingen niet begrepen kan worden?

38. Die papistische Bestreitung der Glaubensgewißheit

Von hieraus läßt sich beurteilen, wie gefährlich die scholastische Lehre ist, wir könnten der Gnade Gottes gegen uns nur in dem Sinne einer „moralischen Vermutung“ (Vermutung auf Grund unserer sittlichen Taten!) gewiß werden, wir müßten also danach gehen, wie weit jedermann die Überzeugung habe, dieser Gnade nicht unwürdig zu sein. Sollten wir nun freilich aus unseren Werken entnehmen, wie der Herr gegen uns gesinnt sei, so würden wir es allerdings nicht einmal mit der leisesten Vermutung feststellen können! Aber der Glaube soll doch nichts anderes als die Antwort auf eine schlichte und aus Gnade uns zukommende Verheißung sein, und deshalb bleibt hier gar kein Hin und Her! Was sollte das für eine Gewißheit sein, mit der wir uns wappnen könnten, wenn wir sagten: Gott ist uns gnädig - aber nur insofern, als wir es mit der Reinheit unseres Lebens verdienen! Ich will aber diese Fragen an anderer Stelle genauer behandeln und ihnen hier deshalb nicht weiter nachgehen. Es ist ja vor allem auch völlig klar, daß zum Glauben nichts so sehr im Widerspruch steht als eine „Vermutung“ oder irgend etwas anderes, das mit dem Zweifel in Verwandtschaft ist!

Ganz übel verdrehen die Scholastiker dabei eine Stelle aus dem Prediger, die sie immerzu im Munde führen: „Niemand weiß, ob er des Hasses oder der Liebe würdig ist!“ (Pred. 9,1; nicht Luthertext). Ich will noch übergehen, daß dieser Text in der üblichen (lateinischen) Übersetzung unrichtig wiedergegeben wird. Aber es kann doch jedes Kind merken, was Salomo mit diesen Worten sagen will, nämlich: wenn jemand aus dem gegenwärtigen Stand der Dinge feststellen will, wen Gott mit Haß verfolgt und wen er mit seiner Liebe umfängt, der müht sich unnütz ab und quält sich umsonst; denn „es begegnet dasselbe einem wie dem anderen, dem Gerechten wie dem Gottlosen ..., dem, der opfert, wie dem, der nicht opfert ...“ (Pred. 9,2). Daraus ergibt sich: wenn Gott einem Menschen alles nach Wunsch gelingen läßt, so ist das nicht immer ein Beweis seiner Liebe, und wenn er jemand ängstigt, so ist das nicht immer ein Zeugnis seines Hasses. Das sagt Salomo, um die Eitelkeit unseres menschlichen Verstandes zu strafen; haben wir doch auch in dieser Frage, die so notwendig klar sein müßte, gar stumpfe Sinne! Er schreibt dementsprechend auch etwas vorher, der Unterschied zwischen der Seele des Menschen und des Viehs sei nicht zu erkennen, weil beide dem Augenschein nach gleicherweise umkommen müßten (Pred. 3,19). Wenn nun daraus jemand folgern wollte, auch die Lehre von der Unsterblichkeit stütze sich bloß auf eine „Vermutung“, so müßte man den doch verdientermaßen für unsinnig halten! Kann man aber dann solche Leute für vernünftig erklären, die aus der Tatsache, daß wir aus dem fleischlichen Anschauen gegenwärtiger Verhältnisse die Gnade Gottes nicht erfassen können, den Schluß ziehen wollen, es gäbe überhaupt keine Gewißheit dieser Gnade?

38. ’n Weerlegging van die Skolastici se opvatting dat ’n mens se sedes die maatstaf is waarvolgens God se genade bepaal kan word

Hieruit kan ons oordeel hoe verderflik die bekende leerstelling van die Skolastici is.²⁸⁸ Hulle opvatting is naamlik dat ons die genade van God jeens ons net kan vasstel na aanleiding van ’n afleiding van ons sedes na die mate waarin elkeen meen dat hy dit verdien.²⁸⁹ As ons inderdaad uit ons werke ’n waardering moes maak van hoedanig God se gevoel jeens ons is, moet ek erken dat ons selfs nie eens ’n skrale vermoede daarvan kan kry nie. Aangesien ons geloof egter op sy eenvoudige en onverdiende belofte moet antwoord, word daar geen geleentheid vir dubbelsinnigheid gelaat nie. Want met hoe ’n soort vertroue, vra ek jou, sal ons bewapen word²⁹⁰ as ons op die volgende trant redeneer: dat God ons genadig is mits die suiwerheid van ons lewe dit verdien?

Maar omdat ons besluit het om hierdie onderwerp op sy eie plek te behandel,²⁹¹ sal ons dit vir die huidige nie verder opvolg nie, veral aangesien dit oorvloedig duidelik is dat niks strydiger met die geloof is as ’n vermoede of iets soortgelyks wat aan twyfel grens nie.

Hier verdraai hulle heeltemal verkeerd die getuienis van die Prediker, waarvan hulle altyd die mond vol het, naamlik: “Niemand weet of hy haat of liefde verdien nie”.²⁹² Want om nou maar die feit dat hierdie aanhaling in die Vulgaat verkeerd vertaal is, agterweë te laat, kan Salomo se bedoeling met sulke woorde selfs nie eens kinders ontgaan nie. Sy bedoeling is dat, as iemand uit die huidige toedrag van sake wil aflei wie God haat en wie Hy in liefde omhels, so ’n mens hom tevergeefs vermoei en homself verniet folter, aangesien alle dinge gelyk verloop vir die regverdige en die goddelose, vir die een wat sy offers bring en die een 760 wat dit nie doen nie.²⁹³ Daaruit volg dat God nie voortdurend sy liefde betuig teenoor mense vir wie Hy alles geslaag laat verloop nie.²⁹⁴ Ook betuig Hy nie altyd sy haat teenoor die wat Hy tug nie. Salomo se doel is om die ydelheid van die mens se verstand aan die kaak te stel aangesien dit so afgestomp is in die dinge wat wel noodsaaklik is om te weet. So het hy ’n rukkie vantevore geskryf dat ons nie kan onderskei wat die verskil tussen ’n mens se siel en ’n dier se siel is nie omdat hulle skynbaar op dieselfde wyse aan hulle einde kom.²⁹⁵

As iemand daaruit die afleiding wou maak dat ons opvatting in verband met die onsterflikheid van die siel bloot op ’n vermoede steun, sou ons hom dan nie met reg as ’n waansinnige kon beskou nie? Is die mense dan by hulle voile verstand wat die afleiding maak dat ons nie van die genade van God seker kan wees nie omdat geen sekerheid uit die vleeslike aanskouing van die huidige dinge afgelei kan word nie?

38. Имея в виду всё это, легко рассудить, насколько вредоносна доктрина теологов-софистов: якобы мы не в состоянии считать что-либо твёрдо установленным относительно благодати, разве только по предположениям нравственного порядка, в зависимости от того, считает ли человек себя достойным её или нет (Фома Аквинский. Сумма теологии, II, 1, Q. CXII, art. 5). Я же уверен, что если воздействие на нас Бога оценивать по делам, то мы не сможем ничего понять, из каких бы предположений мы ни исходили. Но поскольку вера должна отвечать на простое, ясное и данное даром обетование Бога, то не остаётся места ни малейшему сомнению. Каким упованием были бы мы вооружены против дьявола, если бы полагали, что Бог благорасположен к нам лишь при условии, что мы заслуживаем этого? Так как этой теме мы посвятили отдельную главу, то не будем развивать её здесь. А также и главным образом потому, что это совершенно очевидно: нет ничего более противного вере, чем какие-то предположения или иные мысли и чувства, полные сомнений и двусмысленности.

Для обоснования своей ошибочной точки зрения софисты без конца повторяют отрывок из Екклесиаста, который к тому же злостно искажают: что никто не знает, достоин ли он ненависти или любви (Еккл 9:1). Хотя я допускаю, что эта фраза в общеизвестном переводе передана неточно, тем не менее и ребёнку ясно, что хотел сказать Соломон: что если кто-либо захочет судить, исходя из находящихся перед ним вещей, кого любит Бог, а кого ненавидит, то попытка его будет тщетной. Ибо преуспеяние и несчастье постигают и праведных, и нечестивых; и того, кто служит Богу, и того, кто отворачивается от Него [Еккл 9:2]. Дарованием кому-либо временных плодов Бог не всегда свидетельствует о Своей любви, равно как, если кого-то заставляет страдать, то не объявляет тем самым о Своей ненависти. Соломон говорит это с целью обличить суетность человеческого ума, который оказывается беспомощным при рассмотрении столь важных предметов. Несколько раньше он сказал, что невозможно понять, чем отличается душа человека от души животного, потому что и тот, и другой умирают одинаково (Еккл 3:19). Если кто-то из этого сделает вывод, что наше мнение относительно бессмертия души основано всего лишь на предположении, то не сочтём ли мы с полным основанием такого человека сумасшедшим? А в здравом ли уме те, кто утверждают, что у людей нет никакой уверенности в Божьей благодати, поскольку её нельзя обнаружить плотским взглядом на реальные вещи?

39. Atqui temerariae praesumptionis esse causantur, indubitatam voluntatis divinae notitiam sibi arrogare.⁴ Id quidem illis 49 concederem, si tantum nobis sumeremus ut ingenii nostri tenuitati subiicere vellemus incomprehensibile Dei consilium. Sed ubi simpliciter cum Paulo dicimus, nos accepisse non spiritum huius mundi, sed Spiritum qui ex Deo est, quo docente sciamus quae a Deo donata sunt nobis [1. Cor. 2. c. 12]: quid contra obgannire possunt, quin Spiritum Dei contumeliose incessant? Quod si ab ipso profectam revelationem vel mendacii, vel incertitudinis, vel ambiguitatis insimulare, horrendum est sacrilegium: in asserenda certitudine quid delinquimus? Verum hoc quoque non vacare magna temeritate exclamant, quod de Christi Spiritu sic audemus gloriari^{1 a}. Quis credat tantum esse istorum stuporem, qui orbis magistri haberi volunt, ut in primis religionis^b elementis adeo turpiter impingant? Mihi certe credibile non esset, nisi testarentur quae extant eorum scripta. Paulus eos demum filios Dei esse pronuntiat qui eius Spiritu aguntur [Rom. 8. c. 14]: hi agi proprio spiritu, divino autem vacuos esse volunt qui sint filii Dei. Ille Deum a nobis Patrem appellari docet, Spiritu talem vocem dictante, qui solus testimonium reddere potest spiritui nostro quod filii Dei sumus [Ibidem, c. 16]: hi tametsi a Dei invocatione non arcent, Spiritum tamen abstrahunt, cuius ductu rite invocandus erat. Ille Christi servos esse negat, qui non agantur Spiritu Christi²: hi Christianismum confingunt Spiritu Christi non indigentem. Ille nullam beatae resurrectionis spem facit, nisi Spiritum in nobis residentem sentiamus [Rom. 8. b. 11]: hi spem tali sensu vacuam confingunt. || Sed respondebunt forsan, non se inficiari quin illo praeditos esse oporteat, caeterum^c modestiae et humilitatis esse, non agnoscere.³ Quid ergo sibi vult quum iubet Corinthios tentare an sint in fide^d, semet probare an Christum habeant, quem nisi quis in se habitantem agnoscat^e, reprobus est [2. Cor. 13. a. 5]? Ex Spiritu autem quem dedit nobis, inquit Iohannes, scimus quod in nobis manet [1. Johan. 3. d. 24]^f. Et quid aliud quam Christi promissiones in dubium revocamus, dum servi Dei sine ipsius Spiritu haberi volumus, quem super suos omnes effusurum se denuntiavit [Iesa. 44.^g a. 3]^h? Quid, quodⁱ Spiritui sancto iniurii sumus, qui fidem, opus eius peculiare, ab ipso 50 separamus? Haec, quum prima sint pietatis tyrocinia, miserrimae est caecitatis arrogantiae notari Christianos qui Spiritus sancti praesentia gloriari ausint: sine qua gloriatione Christianismus ipse non constat. Sed enim exemplo suo declarant, quam vere dixerit Christus, Spiritum suum mundo incognitum esse: ab ipsis modo agnosci^a apud quos manet^b.

39. Mais ils alleguent que cela est une presomption temeraire, de s’attribuer une cognoissance indubitable de la volonté divine. Ce que je leur concederoye, si nous entreprenions de vouloir assujettir à la petitesse de nostre entendement le conseil incomprehensible de Dieu. Mais quand nous disons simplement avec sainct Paul, que nous avons receu un Esprit qui n’est point de ce monde, ains procedant de Dieu, par lequel nous cognoissons les biens que Dieu nous a donnez (1 Cor. 2:12), qu’est-ce qu’ils peuvent murmurer à lencontre, qu’ils ne facent injure à l’Esprit de Dieu? Or si c’est un sacrilege horrible, de souspeçonner ou de mensonge, ou d’incertitude, ou d’ambiguité, aucune revelation venant de luy, qu’est-ce que nous faillons affermans la certitude de ce qu’il nous a revelé? Mais ils pretendent derechef, que c’est temerairement fait à nous de nous oser ainsi glorifier de l’Esprit de Christ. En quoy ils demonstrent grandement leur bestise. Qui penseroit qu’il y eust une telle ignorance en ceux qui se veulent faire Docteurs de tout le monde, de faillir si lourdement aux premiers elemens de la Chrestienté? Certes ce me seroit une chose incredible, sinon que leurs escritures en fissent foy. Sainct Paul denonce qu’il n’y a point d’autres enfans de Dieu, sinon ceux qui sont menez par l’Esprit d’iceluy (Rom. 8:14 s.): ceux-cy veulent que les enfans de Dieu soyent conduits par leurs propres esprits, estant vuides de celuy de Dieu. Sainct Paul enseigne que nous ne pouvons appeler Dieu, nostre Pere, sinon que l’Esprit imprime ceste appellation en nous, lequel seul peut rendre tesmoignage à nostre ame, que nous sommes enfans de Dieu (Rom. 8:16): ceux-cy combien qu’ils ne nous defendent point l’invocation de Dieu, neantmoins nous ravissent l’Esprit, par la conduite duquel il le falloit invoquer. Sainct Paul nie que celuy qui n’est mené par l’Esprit de Christ, soit serviteur d’iceluy: (Rom. 8:9) ceux-cy forgent une Chrestienté, laquelle n’ait que faire de l’Esprit de Christ. Sainct Paul ne nous fait nulle esperance de la resurrection bien-heureuse, sinon que nous sentions le sainct Esprit residant en nous (Rom. 8:11): ceux-cy imaginent une esperance vuyde d’un tel sentiment. Ils respondront possible, qu’ils ne nient point que le sainct Esprit ne nous soit necessaire, mais que par humilité et modestie nous devons penser que nous ne l’avons point. Si ainsi est, qu’est ce donc que veut l’Apostre, quand il commande aux Corinthiens de s’examiner et esprouver s’ils ont Jesus Christ habitant en eux, adjoustant que quiconque n’a ceste cognoissance est reprouvé (2 Cor. 13:5, 6)? Or nous cognoissons par l’Esprit qu’il nous a donné, qu’il demeure en nous, ainsi que dit sainct Jean (1 Jean 3:24). Et qu’ est-ce que nous faisons autre chose, que revoquer les promesses de Jesus-Christ en doute, quand nous voulons estre serviteurs de Dieu sans son Esprit, veu qu’il a denoncé qu’il l’espandroit sur tous les siens (Is. 44:3)? Que faisons nous autre chose que desrober au sainct Esprit sa gloire en separant de luy la foy, qui est œuvre proprement venant de luy? Veu que ces choses sont les premieres leçons que nous devons apprendre en nostre religion, c’est un grand aveuglement, de noter les Chrestiens d’arrogance, quand ils se glorifient de la presence du sainct Esprit, sans laquelle il n’y a nulle Chrestienté. Certes ils demonstrent par leur exemple combien est vray ce que ditle Seigneur; que son Esprit est incognu au monde: et qu’il n’y a que ceux-là dedans lesquels il habite, qui le cognoissent (Jean 14:17).

39. But they plead that it is rash presumption in men to arrogate to themselves an undoubted knowledge of the Divine will. This, indeed, I would concede to them, if we pretended to subject the incomprehensible counsel of God to the slenderness of our understanding. But when we simply assert with Paul, that “we have received, not the spirit of the world, but the Spirit which is of God, that we might know the things that are freely given to us of God,”¹⁵⁸² what opposition can they make to us, without at the same time insulting the Spirit of God? But if it be a horrible sacrilege to accuse the revelation which proceeds from him either of falsehood, or of uncertainty, or of ambiguity, wherein do we err in affirming its certainty? But they exclaim, that we betray great temerity, in thus presuming to boast of the Spirit of Christ. Who could believe the stupidity of men desirous of being esteemed teachers of the world, to be so extreme as to stumble in this shameful manner at the first elements of religion? It would certainly 529 be incredible to me, if it were not proved by the writings which they have published. Paul pronounces them alone to be the sons of God, who are led by his Spirit:¹⁵⁸³ these men will have those who are the sons of God to be led by their own spirit, but to be destitute of the Spirit of God. He teaches, that we call God our Father at the suggestion of the Spirit, who “beareth witness with our spirit, that we are the children of God:”¹⁵⁸⁴ these men, though they forbid not all invocation of God, yet deprive us of the Spirit, by whose influence alone he can be rightly invoked. He denies them to be the servants of Christ, who are not led by the Spirit of Christ:¹⁵⁸⁵ these men invent a sort of Christianity, to which the Spirit of Christ is not necessary. He admits no hope of a happy resurrection, unless we experience the Spirit dwelling in us:¹⁵⁸⁶ these men fabricate a hope unattended by such experience. But perhaps they will answer, that they deny not the necessity of our being endued with the Spirit; but that it is the part of modesty and humility not to acknowledge our possession of him. What, then, is the meaning of the apostle in this exhortation to the Corinthians—“Examine yourselves, whether ye be in the faith; prove your own selves; know ye not yourselves, how that Jesus Christ is in you, except ye be reprobates?”¹⁵⁸⁷ But says John, “We know that he abideth in us, by the Spirit which he hath given us.”¹⁵⁸⁸ And do we not call in question the promises of Christ, when we wish to be accounted the servants of God without the possession of his Spirit, whom he has announced that he will pour out upon all his people?¹⁵⁸⁹ Do we not injure the Holy Spirit, if we separate faith from him, which is his peculiar work? These being the first rudiments of piety, it is a proof of most miserable blindness, that Christians are censured as arrogant for presuming to glory in the presence of the Holy Spirit, without which glorying Christianity itself cannot exist. But they exemplify the truth of Christ's assertion, “The world knoweth not the Spirit of truth; but ye know him; for he dwelleth with you, and shall be in you.”¹⁵⁹⁰

39. Another objection, charging the elect in Christ with rashness and presumption. Answer. Answer confirmed by various passages from the Apostle Paul. Also from John and Isaiah.

But, they say, it is rash and presumptuous to pretend to an undoubted knowledge of the divine will. I would grant this, did we hold that we were able to subject the incomprehensible counsel of God to our feeble intellect. But when we simply say with Paul, “We have received not the spirit of the world, but the Spirit which is of God; that we might know the things that are freely given to us of God,” (1 Cor. 2:12), what can they oppose to this, without offering insult to the Spirit of God? But if it is Sacrilege to charge the revelation which he has given us with falsehood, or uncertainty, or ambiguity, how can we be wrong in maintaining its certainty? But they still exclaim, that there is great temerity in our presuming 504to glory in possessing the Spirit of God.¹ Who could believe that these men, who desire to be thought the masters of the world, could be so stupid as to err thus grossly in the very first principles of religion? To me, indeed, it would be incredible, did not their own writings make it manifest. Paul declares that those only are the sons of God who are led by his Spirit (Rom. 8:14); these men would have those who are the sons of God to be led by their own, and void of the divine Spirit. He tells us that we call God our Father in terms dictated by the Spirit, who alone bears witness with our spirit that we are the sons of God (Rom. 8:16); they, though they forbid us not to invoke God, withdraw the Spirit, by whose guidance he is duly invoked. He declares that those only are the servants of Christ who are led by the Spirit of Christ (Rom. 8:9); they imagine a Christianity which has no need of the Spirit of Christ. He holds out the hope of a blessed resurrection to those only who feel His Spirit dwelling in them (Rom.8:11); they imagine hope when there is no such feeling. But perhaps they will say, that they deny not the necessity of being endued with the Spirit, but only hold it to be the part of modesty and humility not to recognize it. What, then, does Paul mean, when he says to the Corinthians, “Examine yourselves whether ye be in the faith: prove your own selves. Know ye not your own selves, that Jesus Christ is in you, except ye be reprobates?” (2 Cor. 13:5). John, moreover, says, “Hereby we know that he abideth in us by the Spirit which he has given us,” (1 John 3:24). And what else is it than to bring the promises of Christ into doubt, when we would be deemed servants of Christ without having his Spirit, whom he declared that he would pour out on all his people? (Isa. 44:3). What! do we not insult the Holy Spirit, when we separate faith, which is his peculiar work, from himself? These being the first rudiments of religion, it is the most wretched blindness to charge Christians with arrogance, for presuming to glory in the presence of the Holy Spirit; a glorying without which Christianity itself does not exist. The example of these men illustrates the truth of our Savior’s declaration, that his Spirit “the world cannot receive, because it seeth him not, neither knoweth him; but ye know him, for he dwelleth with you, and shall be in you,” (John 14:17).

39. Maar ze beweren, dat het van een vermetele verwaandheid getuigt, wanneer men zich een ontwijfelbare kennis van Gods wil toeschrijft. Dit zou ik hun wel toegeven, indien wij onszelf zoveel aanmatigden, dat wij de onbegrijpelijke raad Gods aan de geringheid van ons verstand wilden onderwerpen. Maar wanneer wij slechts met Paulus (1 Cor. 2:12) zeggen, dat wij ontvangen hebben niet de geest dezer wereld, maar de Geest, die uit God is, door wiens onderwijzing wij weten, wat ons door God geschonken is: wat kunnen zij dan hier tegenin keffen, zonder de Geest Gods smadelijk aan te tijgen? Indien het een gruwelijke heiligschennis is, de openbaring, die van Hem gekomen is, te beschuldigen van leugen, of onzekerheid, of twijfelachtigheid, wat misdoen wij dan, wanneer we haar zekerheid verdedigen? Maar zij roepen uit, dat ook dit niet vrij is van grote vermetelheid, dat wij over de Geest van Christus aldus durven roemen. Wie zou geloven, dat de domheid van hen, die voor leermeesters der wereld gehouden willen worden, zo groot is, dat ze in de eerste beginselen van de Godsdienst zo schandelijk struikelen? Voor mij althans zou het ongelofelijk zijn, indien niet hun werken, die zijn uitgegeven, het getuigden. Paulus (Rom. 8:14) noemt hen eerst kinderen Gods, die door zijn Geest geleid worden; dezen willen, dat zij, die kinderen Gods zijn, geleid worden door hun eigen geest, maar van Gods Geest ontbloot zijn. Paulus leert, dat God door ons Vader genoemd wordt (Rom. 8:16) terwijl de Geest ons dat woord ingeeft, die alleen van onze geest het getuigenis kan geven, dat wij kinderen Gods zijn; maar zij, ofschoon ze niet afhouden van de aanroeping Gods, scheiden toch de Geest daarvan af, door wiens leiding God alleen naar behoren kan aangeroepen worden. Paulus zegt, dat zij geen dienstknechten van Christus zijn (Rom. 8:9) die niet door de Geest van Christus geleid worden; zij verzinnen een Christendom, dat de Geest van Christus niet nodig heeft. Paulus geeft geen hoop op een gelukzalige opstanding, indien wij niet de Geest in ons voelen wonen (Rom. 8:11) zij verzinnen een hoop, die ontbloot is van zulk een gevoelen. Maar zij zullen misschien antwoorden, dat zij niet loochenen, dat men met die Geest toegerust behoort te zijn, maar dat het een blijk van bescheidenheid en nederigheid is, dat niet te bekennen. Wat bedoelt Paulus dan als hij de Corinthiërs beveelt (2 Cor. 13:5) te beproeven, of ze in het geloof zijn, en zich te onderzoeken of ze Christus hebben, daar een ieder, die niet bekent, dat Hij in hem woont, verworpen is? "En uit de Geest, die Hij ons gegeven heeft," zegt Johannes (Joh. I Joh.3:24) "weten wij, dat Hij in ons blijft." En wat doen we anders dan de beloften van Christus in twijfel trekken, wanneer wij voor dienstknechten Gods willen gehouden worden zonder zijn Geest, die Hij beloofd heeft over ons allen te zullen uitstorten? Wat doen wij anders dan onrechtvaardig zijn tegenover de Heilige Geest, wanneer wij het geloof, dat zijn bijzonder werk is, van Hem afscheiden? Daar dit de eerste beginselen der vroomheid zijn, getuigt het van een zeer ellendige verblindheid, wanneer men de Christenen beschuldigt van aanmatiging, die durven roemen van de tegenwoordigheid des Heiligen Geestes, zonder welke roem het Christendom zelfs niet bestaat. Evenwel, zij betonen door hun voorbeeld, hoezeer naar waarheid Christus gezegd heeft (Joh. 14:17) dat zijn Geest aan de wereld onbekend is, en dat Hij slechts door hen gekend wordt, bij wie Hij blijft.

39.

Aber sie schützen vor, es fei freventliche Vermessenheit, wenn sich ein Mensch die unbezweifelte Erkenntnis des Willens Gottes anmaßen wollte. Das würde ich ihnen gern zugestehen, wenn wir uns herausnähmen, Gottes unbegreiflichen Ratschluß unserem schwachen Verstande unterwerfen zu wollen. Wir sagen aber doch einfach mit Paulus: „Wir aber haben nicht empfangen den Geist der Welt, sondern den Geist aus Gott, daß wir wissen können, was uns von Gott gegeben ist“ (1. Kor. 2,12). Wie wollen sie dagegen etwas schreien, ohne zugleich dem Heiligen Geiste Verachtung anzutun? Wenn es nun eine schreckliche Gotteslästerung ist, die von ihm 372 uns zukommende Offenbarung für Lüge, für ungewiß oder für zweifelhaft zu erklären - was soll dann Verwerfliches darin liegen, wenn wir ihre Gewißheit behaupten?

Aber sie schreien, auch das sei nicht frei von großer Vermessenheit, daß wir uns des Geistes Christi so hoch zu rühmen wagten! Es ist doch kaum glaublich, daß Leute, die gern für die Lehrmeister aller Welt gehalten werden möchten, dermaßen stumpfsinnig sein sollten, daß sie gleich bei den ersten Anfangsgründen der Religion so schändlich anstoßen! Ich würde es selber ganz sicher nicht annehmen, wenn es nicht ihre Schriften tatsächlich bezeugten! - Paulus erklärt, nur die seien Gottes Kinder, „welche der Geist Gottes treibt“ (Röm. 8,14). Die Scholastiker dagegen behaupten, die Kinder Gottes würden von ihrem eigenen Geist getrieben und seien gänzlich ohne Gottes Geist! Paulus lehrt uns, Gott als unseren Vater anzurufen, und zwar weil uns dieses Wort vom Heiligen Geist in den Mund gelegt wird, der allein unserem Geist Zeugnis geben kann, „daß wir Gottes Kinder sind“ (Röm. 8,16). Die Scholastiker wollen zwar auch niemand von der Anrufung Gottes zurückhalten, aber sie reißen den Heiligen Geist heraus, unter dessen Führung wir Gott erst richtig anrufen können! Paulus bestreitet, daß Menschen, die nicht vom Geiste Christi getrieben werden, Christi Knechte wären (Röm. 8,9). Sie aber erdichten sich ein Christentum, das des Geistes Christi nicht bedarf! Paulus macht uns nur dann Hoffnung auf die selige Auferstehung, wenn wir empfinden, daß Christi Geist in uns wohnt (Röm. 8,11), - sie aber machen sich eine Hoffnung ohne dieses Empfinden zurecht!

Sie werden aber vielleicht entgegnen, sie leugneten gar nicht, daß man mit dem Geist begabt sein müßte, nur sei es ein Zeichen von Bescheidenheit und Demut, wenn man das (für sich selbst) nicht behaupte! Was mag aber dann Paulus gemeint haben, wenn er die Korinther auffordert, sie sollten sich selbst „versuchen“, ob sie im Glauben stünden, sollten sich selbst prüfen, ob sie Christus hätten - weil doch eben der, der nicht erkennt, daß Christus in ihm wohnt, verworfen sei? (2. Kor. 13,5). Johannes sagt doch auch: „Und daran erkennen wir, daß er in uns bleibt: an dem Geist, den er uns gegeben hat“ (1. Joh. 3,24). Was tun wir denn anders, als Christi Verheißungen in Zweifel zu ziehen, wenn wir ohne seinen Geist für seine Knechte gehalten werden wollen, wo er uns doch zugesagt hat, er werde ihn über uns alle ausgießen? (Jes. 44,3; Joel 3,1). Was ist es anders als Beleidigung des Heiligen Geistes, wenn wir den Glauben, sein eigentliches Werk, von ihm abtrennen? Das sind doch die ersten Anfängerübungen im Glauben, und deshalb ist es jämmerlichste Verblendung, wenn man Christen der Vermessenheit bezichtigt, weil sie sich der Gegenwart des Heiligen Geistes zu rühmen wagen; denn ohne dieses Rühmen hat das Christentum keinen Bestand. Die Scholastiker aber beweisen doch mit ihrem eigenen Beispiel, wie sehr Christus recht hatte, wenn er sagte, die Welt könne seinen Geist nicht erkennen, denn er werde nur von denen erkannt, bei denen er „bleibe“ (Joh. 14,17).

39. Almal wat deur die Gees van God gelei word, is kinders van God (Rom. 8:14)

En tog beskuldig hulle iemand van onbesonne verwaandheid as hy homself ’n kennis toe-eien waarin daar geen twyfel oor God se wil is nie.²⁹⁶ Ek sou hulle dit wel toegee as ons ons soveel aanmatig om die onbegryplike raadsplan van God aan die armoede van ons eie verstand te onderwerp. Maar wanneer ons doodeenvoudig saam met Paulus sê dat ons nie ’n gees van hierdie wêreld ontvang het nie maar die Gees wat uit God is, deur wie ons geleer word en weet watter gawes deur God aan ons geskenk is,²⁹⁷ wat kan hulle nog hierteen kef sonder om die Gees van God te beledig? Maar as dit dan verskriklike heiligskennis is as ons die openbaring wat uit Homself kom, van leuentaal, van onsekerheid en van dubbelsinnigheid aankla, watter oortreding begaan ons dan as ons op die sekerheid daarvan aandring?

Hulle skreeu trouens dat dit ook nie sonder groot onbesonnenheid is dat ons durf waag om so op die Gees van Christus te roem nie.²⁹⁸ Wie sou kon glo dat die dwaasheid van die mense wat as die leermeesters van die wêreld beskou wil word, so groot is dat hulle hulle so skandelik teen die eerste beginsels van die godsdiens te pletter sou loop? Ek sou dit in elk 761 geval nie geglo het as dit nie was dat hulle bestaande geskrifte dit getuig nie. Paulus verklaar dat die wat deur die Gees van God gelei word,  uiteindelik sy kinders is.²⁹⁹ Hulle opvatting is egter dat die mense wat kinders van God is, deur eie ’n gees aangedryf word maar dat hulle van die Gees van God verstoke is. Paulus leer dat ons God ons Vader noem omdat die Gees die woord aan ons voorsê en Hy alleen vir ons gees kan getuig dat ons God se kinders is.³⁰⁰ Hoewel hierdie mense die aanroeping van God nie teenstaan nie, weer hulle tog die Gees af, onder wie se leiding die Vader na behore aangeroep moet word. Paulus sê dat mense wat nie deur die Gees van Christus gelei word nie, nie diensknegte van Christus is nie.³⁰¹ Hulle beeld vir hulleself ’n Christendom in wat die Gees van Christus nie nodig het nie. Paulus skep by ons geen hoop op ’n salige opstanding tensy ons van die Gees wat in ons inwoon, bewus is nie.³⁰² Hulle versin ’n hoop wat sonder so ’n bewussyn is.

Maar miskien sal hulle antwoord dat hulle nie ontken dat ons met die Gees begaaf moet wees nie maar dat dit ons ingetoënheid en nederigheid moet openbaar dat ons dit nie erken nie. Wat bedoel Paulus dan wanneer hy die Korintiërs beveel om hulle te ondersoek of hulle in die geloof is en dat hulle hulle moet beproef of hulle Christus het, want elkeen is verwerp wat nie erken dat Christus in hom woon nie?³⁰³ Johannes sê: “Ons weet uit die Gees wat Hy aan ons gegee het, dat Hy in ons bly”.³⁰⁴ Wat doen ons anders as om Christus se beloftes in twyfel te trek wanneer ons sonder sy Gees as diensknegte van God beskou wil word ofskoon Hy verkondig het dat Hy sy Gees oor almal wat aan Hom behoort, sal uitstort?³⁰⁵ Wat daarvan dat ons die Heilige Gees veronreg wanneer ons die geloof, wat sy besondere werk is, van Hom af wegneem?Aangesien dit die eerste leerskool van godsvrug is, is dit ’n kenmerk van die jammerlikste blindheid om Christene van verwaandheid te beskuldig omdat hulle dit durf waag om op die teenwoordigheid van die Heilige Gees te roem. Sonder so ’n roem kan die Christendom nie bestaan nie. Met hulle voorbeeld toon hulle immers aan hoe waar dit is wat Christus gesê het, naamlik dat die wêreld sy Gees nie geken het nie maar dat Hy slegs deur dié geken kan word by wie Hy bly.³⁰⁶

39. Однако софисты ссылаются на то, что приписывать себе несомненное знание воли Божьей - безмерное самомнение. Я бы согласился с ними, если бы ничтожеству нашего разума мы пожелали подчинить непостижимый Божий замысел. Но если мы вместе со св. Павлом просто говорим, что приняли Духа, Который не от мира сего, а от Бога, и через Которого мы познаём дарованное нам Богом (1 Кор 2:12), то что они могут пролепетать в ответ, не оскорбляя тем самым Духа Божьего? Если подозревать, что какое-то исходящее от Него откровение ложно, туманно или двусмысленно, было бы страшным кощунством, то в чём же наша ошибка, когда мы утверждаем непреложность того, что нам открыл Дух?

Но они вновь заявляют, что подобное прославление Духа Христова есть невоздержанность, чем обнаруживают свою крайнюю глупость. Кто бы мог предположить такое невежество у людей, претендующих быть наставниками всех? И тем не менее, они жестоко ошибаются в самых главных положениях христианства. Я бы никогда в это не поверил, если бы меня не убеждали их писания. Св. Павел заявляет, что нет иных сынов Божьих, кроме тех, кого водит Дух Божий (Рим 8:14). А они пытаются доказать, что дети Божьи ведомы их собственным духом, и тем самым лишают их Духа Божьего. Св. Павел учит, что мы не можем называть Бога нашим Отцом, если нам не внушит этого Дух, и что Он один свидетельствует нашим душам, что мы - дети Божьи (Рим 8:16); они же, хотя и не запрещают нам призывать Бога, но похищают у нас Духа, под водительством Которого только и можно Его призывать. Св. Павел отрицает, что человек, не ведомый Духом Христа, может быть Его служителем [Рим 8:9]. А софисты воображают себе христианство, в котором нет места Христову Духу. Св. Павел не оставляет нам никакой надежды на блаженное воскресение, если мы не ощущаем, что в нас живёт Св. Дух (Рим 8:11). Они же допускают надежду, лишённую этого чувства. Они, возможно, ответят, что не отрицают необходимости для нас Св. Духа, но что ради кротости мы должны думать, будто не обладаем Им. Если это так, то чего хотел апостол, когда велел коринфянам исследовать самих себя, живёт ли в них Христос, и добавлял, что не знающий этого отвержен (2 Кор 13:5)?

Духом, данным нам, мы познаём, что Он пребывает в нас, как и говорил св. Иоанн (1 Ин 3:24). И разве мы не подвергаем сомнению обетования Иисуса Христа, если желаем быть служителями Бога вне Духа Христова, тогда как Он объявил, что изольёт Его на всех Своих верных (Ис 44:3)? Не похищаем ли мы у Св. Духа Его славу, отделяя от Него веру, которая даётся именно Духом? Поскольку эти вещи суть самые первые уроки, которые мы должны усвоить относительно нашей религии, то не безумная ли слепота - обвинять христиан в гордыне, когда они хвалятся присутствием в них Св. Духа, без которого нет христианства? Безусловно, своим примером они показывают, насколько истинны слова Господа, что мир не знает Его Духа, а знают Его только те, в ком Он пребывает (Ин 14:17).

40. Ac ne uno duntaxat acto cuniculo, fidei firmitudinem diruere tentent, aliunde ipsam adoriuntur: nempe, ^cetiamsi secundum praesentem iustitiae statum, de gratia Dei iudicium sumere liceat, manere tamen in suspenso finalis perseverantiae notitiam.¹ Egregia vero salutis fiducia nobis relinquitur, si ad praesens momentum nos esse in gratia, coniectura morali aestimamus, quid in crastinum sit futurum nescimus. Longe aliter Apostolus: Certo, inquit, persuasus sum, quod neque Angeli, nec potestates, nec principatus, neque mors, neque vita, neque praesentia, neque futura diriment nos a dilectione, qua nos Dominus in Christo complectitur [Rom. 8. g.38]². Evadere conantur frivola solutione, id habuisse Apostolum ex speciali revelatione garrientes³: sed pressius constringuntur quam ut effugiant. Siquidem illic quae in commune universis fidelibus ex fide proveniant bona tractat, non quae specialiter ipse experiatur. Atqui idem nos alibi nostrae imbecillitatis et inconstantiae mentione deterret. Qui bene stat (inquit) videat ne cadat [1. Cor. 10. c. 12]⁴. Verum est: at non terrore quo consternemur, sed quo discamus nos sub potenti manu Dei humiliare, quemadmodum Petrus explicat [1. Pet. 5. b. 6]. Deinde quam praeposterum est, ad punctum temporis limitare fidei certitudinem cuius proprium est, superatis huius vitae spatiis, ad futuram immortalitatem protendi? Quum ergo id gratiae Dei fideles acceptum ferant, quod Spiritu eius illuminati, caelestis vitae contemplatione per fidem fruuntur^d, adeo procul abest ab arrogantia talis gloriatio, ut siquem confiteri pudet, eo extremam ingratitudinem prodat magis divinam bonitatem maligne supprimendo, quam modestiam aut submissionem testetur.

40. Et afin de renverser de toutes pars les fondemens de la foy, il les assaillent encore d’un autre costé: c’est combien que nous puissions assoir jugement de la grace de Dieu, selon la justice en laquelle nous consistons presentement, toutesfois que la certitude de nostre perseverance demeure en suspens. Mais il nous resteroit une belle confiance de salut, si nous ne pouvions autre chose que reputer par conjecture, qu’ils appellent Morale, que nous sommes à present en la grace de Dieu, ne sachans ce qui doit demain advenir. L’Apostre parie bien autrement, disant qu’il est certain que ny Anges, ne puissances, ne principautez, ne mort, ne vie, ne les choses presentes, ne les futures ne nous pourront separer de la dilection de laquelle Dieu nous embrasse en Jesus Christ (Rom. 8:38, 39). Ils s’efforcent d’eschapper par une solution frivole, disant que l’Apostre avoit cela de revelation speciale: mais ils sont de trop pres tenus, pour pouvoir si facilement eschapper: car là il traite quels biens proviennent de la foy generalement à tous fideles, non point ce qu’il experimentoit particulierement en soy. Voire mais luy-mesme, disent-ils, tasche de nous faire craindre, en nous remonstrant nostre imbecillité et inconstance, quand il dit que celuy qui est debout se doit garder qu’il ne tombe (1 Cor. 10:12). Il est bien vray: toutesfois il ne nous baille point une crainte pour nous estonner, ains seulement pour nous apprendre de nous humilier sous la main puissante de Dieu, comme sainct Pierre le declaire (1 Pierre 5:6). Davantage, quelle resverie est-ce de limiter la certitude de foy à un petit de temps, à laquelle il convient proprement d’outrepasser la vie presente, pour s’estendre à l’immortalité future? Pourtant quand les fideles recognoissent cela venir de la grace de Dieu, qu’estans illuminez de son Esprit ils jouyssent par foy de la contemplation de la vie future: tant s’en faut que telle gloire doive estre accusée d’arrogance: que si quelcun a honte de confesser cela, il demonstre une extreme ingratitude, plustost que modestie ou humilité: d’autant qu’il supprime et obscurcit la bonté de Dieu, laquelle il devoit magnifier.

40. Not satisfied with one attempt to destroy the stability of faith, they assail it again from another quarter; by arguing, that although we may form a judgment concerning the favour of God from the present state of our righteousness, yet the knowledge of final perseverance remains in suspense. Truly we are left in possession of an admirable confidence of salvation, if we can only conclude from mere conjecture that we are in the favour of God at the present instant, but are utterly 530 ignorant what may be our fate to-morrow. The apostle expresses a very different opinion: “I am persuaded (says he) that neither life, nor death, nor angels, nor principalities, nor powers, nor things present, nor things to come, nor height, nor depth, nor any other creature, shall be able to separate us from the love of God, which is in Christ Jesus our Lord.”¹⁵⁹¹ They attempt to evade the force of this, by a frivolous pretence that the apostle had it from a particular revelation; but they are too closely pressed to avail themselves of this evasion. For he is there treating of the benefits resulting from faith to all believers in common, not of any which were peculiar to his own experience. But the same apostle, they say, in another place, excites fear in us, by the mention of our imbecility and inconstancy. “Let him (says he) that thinketh he standeth, take heed lest he fall.”¹⁵⁹² It is true; but not a fear by which we may be thrown into consternation, but from which we may learn to “humble ourselves,” as Peter expresses it, “under the mighty hand of God.” Besides, how preposterous is it to limit to a moment of time the assurance of faith, whose nature it is to go beyond the bounds of the present life, and reach forward to a future immortality! Since believers, then, ascribe it to the grace of God that they are illuminated by his Spirit, and enjoy through faith a contemplation of the heavenly life, such a glorying is so remote from arrogance, that, if any one be ashamed to confess it, he rather betrays extreme ingratitude by a criminal suppression of the Divine goodness, than gives an evidence of modesty or humility.

40. A third objection, impugning the final perseverance of the elect. Answer by an Apostle. Summary of the refutation.

That they may not attempt to undermine the certainty of faith in one direction only, they attack it in another—viz. that though it be lawful for the believer, from his actual state of righteousness, to form a judgment as to the favor of God, the knowledge of final perseverance still remains in suspense. An admirable security, indeed, is left us, if, for the present moment only, we can judge from moral conjecture that we are in grace, but know not how we are to be to-morrow! Very different is the language of the Apostle, “I am persuaded that neither death, nor life, nor angels, nor principalities, nor powers, nor things present, nor things to come, nor height, nor depth, nor any other creature, shall be able to separate us from the love of God, which is in Christ Jesus our Lord,” (Rom. 8:38). They endeavor to evade the force of this by frivolously pretending that the Apostle had this assurance by special revelation. They are too well caught thus to escape; for in that passage he is treating not of his individual experience, but of the blessings which all believers in common derive from faith. But then Paul in another passage alarms us by the mention of our weakness and inconstancy, “Let him that thinketh he standeth take heed lest he fall,” (1 Cor. 10:12). True; but this he says not to inspire us with terror, but that we may learn to humble ourselves under the mighty hand of God, as Peter explains (1 Pet. 5:6). Then how preposterous is it to limit the certainty of faith to a point of time; seeing it is the property of faith to pass beyond the whole course of this life, and stretch forward to a future immortality? Therefore since believers owe it to the favor of God, that, enlightened by his Spirit, they, through faith, enjoy the prospect of heavenly life; there is so far from an approach to arrogance in each glorying, that any one ashamed to confess it, instead of testifying modesty or submission, rather betrays extreme ingratitude, by maliciously suppressing the divine goodness.

40. En opdat ze niet door het graven van slechts één loopgraaf de vastheid des geloofs zouden trachten te vernielen, vallen zij haar ook van elders aan. Ze zeggen namelijk, dat ook al kan men naar de tegenwoordige staat der gerechtigheid aangaande Gods genade een oordeel hebben, toch de kennis van de volharding tot het einde toe twijfelachtig blijft. Een voortreffelijk vertrouwen der zaligheid blijft ons zo over, wanneer we voor het tegenwoordige ogenblik door gissing uit onze levenswandel achten, dat we ons in de genade Gods bevinden, maar niet weten, wat morgen gebeuren zal! Geheel anders de apostel. "Ik ben verzekerd," zegt hij (Rom. 8:38) "dat noch engelen, noch tegenwoordige, noch toekomende dingen ons zullen scheiden van de liefde, waarmede de Here ons in Christus omhelst." Zij trachten te ontkomen door een onbeduidende oplossing, bazelend, dat de apostel dit gehad heeft uit een bijzondere openbaring; maar ze worden te zeer in het nauw gebracht, dan dat ze zouden kunnen ontkomen. Immers hij handelt daar over die goederen, die voor alle gelovigen in 't algemeen uit het geloof voortkomen, en niet over die, welke hij in het bijzonder ondervindt. Maar dezelfde apostel verschrikt ons elders door melding te maken van onze zwakheid en onstandvastigheid. "Wie staat," zegt hij (1 Cor. 10:12) "zie toe, dat hij niet valle." Dat is waar, maar niet met een schrik, waardoor wij worden ternedergeworpen, maar waaruit wij leren ons te verootmoedigen onder de machtige hand Gods, zoals Paulus uitlegt (1 Petr. 5:6) Vervolgens, hoe verkeerd is het, de zekerheid des geloofs te begrenzen tot een punt des tijds, terwijl toch dit aan het geloof eigen is, dat het over de tijd van dit leven heen zich uitstrekt tot in de toekomende onsterfelijkheid! Daar dus de gelovigen dit danken aan de genade Gods, dat ze, door zijn Geest verlicht, door het geloof genieten de aanschouwing van het hemelse leven, is zulk een roemen zo ver af van aanmatiging, dat, indien iemand zich er voor schaamt om dat te belijden, hij daardoor meer blijk geeft van de uiterste ondankbaarheid, doordat hij Gods goedheid boosaardig onderdrukt, dan dat hij getuigt van bescheidenheid of onderworpenheid.

40. Die angebliche Ungewißheit, ob wir auch bis ans Ende beharren würden

Aber um nicht nur durch das Vortreiben dieses einen unterirdischen Stollens danach zu trachten, die Gewißheit des Glaubens zu zerstören, führen sie ihren Angriff auch noch von einer anderen Seite. Gesteht man allenfalls zu, daß sich nach dem gegenwärtigen Stande unserer Gerechtigkeit ein Urteil über Gottes Gnade gewinnen läßt, so behauptet man doch, daß wir über die Beharrung bis ans Ende nichts Endgültiges zu wissen vermögen! Da bliebe uns nun aber eine herrliche Zuversicht auf das Heil, wenn wir zwar für den gegenwärtigen Augenblick auf Grund einer „moralischen Vermutung“ zu der Ansicht kämen, wir seien vor Gott in Gnaden, wenn wir aber keine Ahnung hätten, was morgen geschehen kann! Da redet doch der Apostel ganz anders: „Ich bin gewiß, daß weder Engel, noch Fürstentümer, noch Gewalten, weder Tod noch Leben, weder Gegenwärtiges noch Zukünftiges mag uns scheiden von der Liebe Gottes, die in Christo Jesu ist, unserem Herrn“ (Röm. 8,38f.; ungenau). Da versuchen sich nun die Scholastiker 373 durch eine leichtfertige Lösung herauszuwinden, indem sie schwatzen, das habe Paulus aus einer besonderen (nur ihm allein geltenden) Offenbarung empfangen; aber sie werden doch zu gründlich festgehalten, als daß sie entgehen könnten. Denn Paulus redet an dieser Stelle von den Gütern, die allen Gläubigen gleichermaßen aus dem Glauben zukommen, nicht aber von dem, was er allein für sich selbst erfährt. „Aber“ - so entgegnet man - „er schreckt uns doch oft mit dem Hinweis auf unsere Schwachheit und Unbeständigkeit! Er sagt doch: ’wer sich läßt dünken, daß er stehe, der sehe zu, daß er nicht falle’ (1. Kor. 10,12).“ Das ist richtig; aber das ist doch kein Schrecken, der uns zu Boden werfen, sondern der uns lehren soll, uns unter Gottes Hand zu demütigen, wie es Petrus auseinandersetzt! (1. Petr. 5,6).

Wie töricht ist es ferner, die Gewißheit des Glaubens, die ja ihrem Wesen nach die Schranken dieses Lebens überspringt und sich nach der künftigen Unsterblichkeit ausstreckt, auf einen einzigen Zeitpunkt einzuschränken! Die Gläubigen danken der Gnade Gottes ja gerade dafür, daß sie nun durch Gottes Geist erleuchtet sind und durch den Glauben die Betrachtung des himmlischen Lebens genießen dürfen, und deshalb hat jenes Rühmen rein gar nichts mit Vermessenheit zu tun, im Gegenteil: wenn sich einer scheut, das zu bekennen, so beweist er damit eher die äußerste Undankbarkeit - denn er unterdrückt ja in Bosheit Gottes Güte! -, als etwa Bescheidenheit und Demut!

40. 762 ’n Weerlegging van die Skolastici se opvatting dat ons steeds sal twyfel of ons tot die einde toe kan volhard

Hulle rysmier nie alleen die bestendigheid van ons geloof nie, maar hulle poog ook om dit af te kraak en van ’n ander kant af ’n aanval daarop te loods. Hulle sê naamlik dat selfs as ons die genade van God aan die hand van die huidige stand van geregtigheid sou beoordeel, daar tog nog twyfel sou bestaan daaroor of ’n mens sou weet of hy tot die einde toe kon volhard.³⁰⁷ Dit is inderdaad ’n pragtige vertroue op ons saligheid wat vir ons gelaat word as ons net hier en nou na aanleiding van ’n raaiskoot oor ons lewenswandel reken dat ons in God se genade is, maar tog nie weet wat môre met ons sal gebeur nie! Die apostel verduidelik dit heeltemal anders. Hy sê: “Ek is oortuig dat geen engele of magte of owerhede of dood of lewe of teenwoordige of toekomende dinge ons van die liefde waarmee die Here ons in Christus omarm, kan skei nie”.³⁰⁸ Nou probeer hulle met ’n ligsinnige oplossing vryspring, wanneer hulle klets dat die apostel dit uit ’n besondere openbaring gehad het.³⁰⁹ Hulle word egter te heftig kortgevat om te ontvlug. Want die apostel behandel daar die seëninge wat vir al die gelowiges uit die geloof kom, en nie die seëninge wat hy besonderlik ervaar nie. Tog skrik dieselfde apostel ons elders af wanneer hy ons swakheid en onbestendigheid vermeld. Hy sê: “Iemand wat vasstaan, moet toesien dat hy nie val nie”.³¹⁰ Dit is ook waar maar dan nie met die soort vrees waardeur ons platgeslaan word nie, maar deur ’n vrees waardeur ons kan leer om ons onder God se magtige hand te verneder, soos Petrus dit verduidelik.³¹¹ Hoe verwaand is dit nie verder om geloofsekerheid net tot ’n oogwenk te beperk terwyl dit juis ’n eienskap daarvan is dat dit hierdie lewenstyd oorspan en tot in die onsterflikheid van die toekoms strek nie? Die gelowiges dank God se genade dus daarvoor dat hulle deur sy Gees verlig is en deur die geloof die oorpeinsing van die lewe in die hemel so kan geniet.³¹² So ’n roem is daarom so ver weg van verwaandheid dat, as iemand hom sou skaam om dit te bely, hy die uiterste ondankbaarheid aan die dag sou lê, omdat hy eerder God se goedheid kwaadwillig onderdruk as om sy eie ingetoënheid of onderdanigheid te betuig.

40. С целью полностью опрокинуть основания веры, софисты нападают на них ещё с одной стороны. Они утверждают, что хотя мы можем вынести суждение о благодати Божьей по мере праведности, в которой пребываем в данный момент, тем не менее остаётся открытым вопрос о нашем постоянстве в ней. Хороша была бы уверенность в спасении, если бы мы не были способны ни на что другое, как строить предположения - они это называют «моралью», - что в данный момент мы пребываем в благодати Божьей, не зная, что случится завтра! Апостол говорит совершенно иное. Он уверен, что ни Ангелы, ни силы, ни власти, ни смерть, ни жизнь, ни настоящее, ни будущее не могут отлучить нас от любви, которой Бог объемлет нас в Иисусе Христе (Рим 8:38-39). Они пытаются выйти из затруднения с помощью легковесного довода, будто апостол получил это знание в особом откровении. Но на этой уловке их очень легко поймать: апостол говорит здесь о благах, которые распространяются на всех верующих, а не о своём сугубо личном опыте.

Но ведь он сам, продолжают они, пытается испугать нас указанием на нашу слабость и непостоянство, когда говорит, чтобы тот, кто стоит, остерегался упасть (1 Кор 10:12). Верно. Однако он говорит так не для того, чтобы нас запугать, а чтобы научить смиряться под крепкой рукой Божьей, как свидетельствует об этом св. Пётр (1 Пет 5:6). Кроме того, не безумная ли фантазия - ограничивать твёрдость веры коротким промежутком времени, когда она выходит за пределы земной жизни и распространяется на будущее бессмертие? Поэтому когда верующие считают благодатью Божьей то, что, будучи просвещены Его Духом, они могут через веру созерцать эту будущую жизнь, то никак невозможно называть эту славу гордыней. И если кто-то стыдится исповедовать это открыто, то тем самым проявляет крайнюю неблагодарность, а не кротость и смирение, потому что извращает и отвергает доброту Бога, которую должен прославлять.

41. ^e Quoniam non aliunde melius aut magis perspicue fidei natura declarari posse videbatur quam a promissionis substantia, 51 qua velut proprio fundamento sic nititur, ut ea sublata protinus corruat, vel potius evanescat: ideo nostram definitionem inde sumpsimus^a, || quae tamen ab illa Apostoli vel definitione vel descriptione potius^b, quam suae disputationi accommodat^c, minime aliena est: ubi docet esse rerum sperandarum subsistentiam^d, indicem non apparentium [Heb. 11. a. 1]. Nam per ὑπόστασιν (quo vocabulo utitur) quasi fulcrum intelligit, cui pia mens innitatur et incumbat. || Acsi diceret fidem ipsam certam quandam esse^e ac securam possessionem eorum quae nobis a Deo promissa sunt; || nisi quis ὑπόστασιν pro fiducia accipere malit¹; quod non displicet: quanquam illud quod receptius est amplector. || Rursum ut significaret ad supremum usque diem quo libri aperientur [Dani. 7. c. 10], sublimiora esse, quam quae sensu nostro percipi, aut oculis spectari, manuve contrectari possint: eaque non aliter interim^f possideri a nobis, quam si captum omnem ingenii nostri excedamus, ac supra omnia quae in mundo sunt aciem nostram intendamus, nos denique ipsos superemus: addidit securitatem hanc possidendi, esse rerum quae in spe iacent, ideoque non videntur. Siquidem evidentia, (ut Paulus scribit) spes non est: nec ea quae videmus, speramus^g [Rom. 8. e. 24]; dum vero indicem, aut probationem, || aut (ut saepe reddidit Augustinus [Homil. in Iohan. 79. 95. De peccat. meri. et rem. lib. 2. cap. 31]²) convictionem appellat rerum non praesentium: (nam Graece est ἔλεγχος)^h || perinde loquitur acsi diceret evidentiam non apparentium rerum, visionem earum quae non videntur, perspicuitatem obscurarum, praesentiam absentium, demonstrationem occultarum. Mysteria Dei enimⁱ, cuiusmodi sunt quae ad salutem nostram pertinent, in se, suaque (ut dicitur) natura cerni non possunt: verum ipsa in eius verbo duntaxat^k intuemur: cuius veritas sic persuasa esse nobis debet, ut pro facto impletoque habendum sit quicquid loquitur. || Ad talem vero divinae bonitatis gustum percipiendum quomodo se attollat animus, quin simul ad redamandum Deum totus accendatur? Vere enim cognosci illa suavitatis 52 affluentia non potest, quam Deus timentibus se recondidit, ut non simul vehementer afficiat. Quem autem semel affecit, penitus ad se rapit et effert. Proinde mirum non est si perversum cor et obliquum nunquam subit hic affectus: quo in caelum ipsum traducti, ad reconditissimos Dei thesauros admittimur, et ad sacratissima regni eius adyta, quae profanari impuri cordis ingressu non decet. Quod enim tradunt Scholastici^a, || charitatem fide ac spe priorem esse [Lib. 3. Sentent. Distinct. 25, et saepius]¹, merum est deliramentum: quandoquidem sola est fides quae in nobis charitatem primum generat². || Quanto rectius Bernardus: Testimonium, inquit, conscientiae, quod piorum gloriam vocat Paulus [2. Cor. 1. c. 12], in tribus consistere credo. Necesse enim primo omnium est, credere quod remissionem peccatorum habere non possis nisi per indulgentiam Dei: deinde quod nihil prorsus habere queas operis boni nisi et hoc dederit ipse: postremo quod vitam aeternam nullis potes operibus promereri nisi gratis detur et illa [Sermo 1. in Annuntiatione]³. Paulo post subiicit, haec non sufficere, sed esse quoddam fidei initium: quia credendo peccata non posse remitti nisi a Deo, simul tenere oporteat remissa nobis esse donec etiam Spiritus sancti testimonio persuasi simus salutem nobis esse repositam: quia Deus peccata condonat, merita ipse donat, et praemia idem redonat, non posse gradum in illo principio figere⁴. || Verum haec et alia suis locis tractanda erunt⁵: nunc tantum quid fides ipsa sit, habere sufficiat.

41. Pource qu’à mon advis la nature de la foy ne se pouvoit mieux ne plus clairement exprimer que par la substance des promesses, où elle a son propre fondement pour s’appuyer, sans lequel elle trebuscheroit incontinent, ou plustost s’esvanouiroit: voila pourquoy j’ay tiré des promesses la definition que j’ay mise, laquelle toutesfois ne discorde point d’avec la description qu’en fait l’Apostre selon l’argument qu’il traite. Il dit que la foy est un soustenement des choses qu’on espere, et une demonstrance des choses qui n’apparoissent point (Hebr. 11:1). Car par le mot d’Hypostase, il entend la fermeté sur laquelle les ames fideles s’appuyent. Comme s’il disoit que la foy est une possession certaine et infallible des choses que Dieu nous a promises. Sinon que quelcun aimast mieux prendre le mot d’Hypostase pour confiance, ce qui ne me desplait pas, combien que j’aime mieux me tenir à la premiere exposition laquelle est plus receue. Derechef, pour signifier que jusqu’au dernier jour, auquel les livres seront ouverts (Dan. 7:10), les choses appartenantes à nostre salut sont trop hautes pour estre comprises de nostre sens, ou veues de noz yeux, ou touchées de nos mains: et par ainsi que nous ne les possedons autrement, qu’en surmontant la capacité de noz entendemens, et eslevant nostre regard par dessus tout ce qui se voit au monde, bref, en nous surmontant nous mesme: pour ceste cause il adjouste, que telle certitude de posseder, est des choses qui sont situées en esperance: et pourtant ne s’apperçoivent point. Car l’evidence, comme dit sainct Paul, est diverse d’espoir: et nous n’esperons pas les choses que nous voyons (Rom. 8:24). En la nommant Monstre ou Probation des choses non apparentes, ou comme sainct Augustin souvent l’interprete, Tesmoignage par lequel nous sommes conveincus: il parle tout ainsi comme s’il disoit, que c’est une evidence de ce qui n’apparoist, une vision de ce qui ne se voit point, une perspicuité des choses obscures, une presence des choses absentes, une demonstrance des choses cachées.² Car les mysteres de Dieu, et principalement ceux qui appartiennent à nostre salut, ne se peuvent contempler en leur nature: mais nous les regardons seulement en la parolle de Dieu, de laquelle la verité nous doit estre tellement persuadée, que nous tenions pour un fait accomply tout ce qu’elle dit. Comment donc se levera un courage à recognoistre et gouster une telle bonté de Dieu, qu’il ne soit pareillement enflambé à l’aymer? Car une telle abondance de douceur, comme est celle que Dieu a cachée à ceux qui le craignent, ne se peut vrayement entendre, qu’elle n’esmeuve le cœur. Davantage, elle ne le peut esmouvoir, qu’elle ne l’attire et esleve à soy. Pourtant, ce n’est point de merveilles si ceste affection n’entre jamais en un cœur pervers et oblique, veu qu’elle nous ouvre les yeux pour nous donner accez à tous les thresors de Dieu, et les saincts secrets de son royaume, lesquels ne se doyvent point polluer par l’entrée d’un cœur immonde. Or ce que les Sorboniques enseignent, que la charité precede la foy et l’esperance, n’est que pure resverie: veu qu’il n’y a que la seule foy laquelle premierement engendre charité en nous. Sainct Bernard parle bien mieux:³ Je croy, dit-il, que le tesmoignage de la conscience, lequel sainct Paul nomme La gloire des fideles (2 Cor. 1:12), consiste en trois poincts. Car en premier lieu et devant toutes choses, il est requis de croire que tu ne peux avoir remission des pechez, sinon de la pure gratuité de Dieu: secondement, que tu ne peux avoir nulle bonne œuvre, si luy-mesme ne la te donne: tiercement, que tu ne peux meriter par œuvres la vie eternelle, si elle ne t’est aussi bien donnée gratuitement. Tantost apres il adjouste, Ces choses ne suffiroyent pas, sinon pour faire le commencement: pource qu’en croyant que les pechez ne nous peuvent estre remis que de Dieu, il nous faut quant et quant estre resolus qu’il nous les a remis, jusques à tant que nous soyons persuadez par le tesmoignage du sainct Esprit, que nostre salut est bien asseuré. D’autant que Dieu nous pardonne noz pechez, luy-mesme nous donne les merites, et nous redonne le loyer, nous ne pourrions pas nous arrester fermement à ceste introduction qu’il avoit mise. Toutesfois ce poinct et les autres semblables se traiteront ailleurs: maintenant qu’il nous suffise d’entendre que c’est de foy.

41. Because we thought that the nature of faith could not be better or more clearly expressed than by the substance of the promise, which is the proper foundation on which it rests, and the removal of which would occasion its fall or annihilation,—it is from the promise, therefore, that we have taken our definition, which, nevertheless, is not at all at variance with that definition, or rather description, of the apostle, which he accommodates to his argument; where he says, that “faith is the substance of things hoped for, the evidence of things not seen.”¹⁵⁹³ For by ὑποστασις, which is the word he uses, and which is rendered substance, he intends a prop, as it were, on which the pious mind rests and reclines; as though he had said, that faith is a certain and secure possession of those things which are promised to us by God. Unless any one would rather understand ὑποστασις of confidence, to which I shall not object, though I adopt that idea which is the more generally received. Again: to signify that even till the last day, when the books shall be opened, these objects are too sublime to be 531 perceived by our senses, seen with our eyes, or handled with our hands; and that, in the mean time, they are enjoyed by us only as we exceed the capacity of our own understanding, extend our views beyond all terrestrial things, and even rise above ourselves; he has added, that this security of possession relates to things which are the objects of hope, and therefore invisible. For “hope that is seen (as Paul observes) is not hope; for what a man seeth, why doth he yet hope for?”¹⁵⁹⁴ But when he calls it an evidence, or proof, or (as Augustine has frequently rendered it) a conviction of things not seen, (for the Greek word is ἐλεγχος,) it is just as though he had called it the evidence of things not apparent, the vision of things not seen, the perspicuity of things obscure, the presence of things absent, the demonstration of things concealed. For the mysteries of God, of which description are the things that pertain to our salvation, cannot be discerned in themselves, and in their own nature; we only discover them in his word, of whose veracity we ought to be so firmly persuaded, as to consider all that he speaks as though it were already performed and accomplished. But how can the mind elevate itself to receive such a taste of the Divine goodness, without being all inflamed with mutual love to God? For the plenitude of happiness, which God has reserved for them who fear him, cannot be truly known, but it must at the same time excite a vehement affection. And those whom it has once affected, it draws and elevates towards itself. Therefore we need not wonder if a perverse and malicious heart never feel this affection, which conducts us to heaven itself, and introduces us to the most secret treasures of God and the most sacred recesses of his kingdom, which must not be profaned by the entrance of an impure heart. For what the schoolmen¹⁵⁹⁵ advance concerning the priority of charity to faith and hope, is a mere reverie of a distempered imagination, since it is faith alone which first produces charity in us. How much more accurately Bernard speaks! “I believe,” says he, “that the testimony of conscience, which Paul calls the rejoicing of the pious, consists in three things. For it is necessary to believe, first of all, that you cannot have remission of sins but through the mercy of God; secondly, that you cannot have any good work, unless he bestow this also; lastly, that you cannot by any works merit eternal life, unless that also be freely given.”¹⁵⁹⁶ Just after he adds, “that these things are not sufficient, but are a beginning of faith; because in believing that sins can only be forgiven by God, we ought at the same time to consider that they are forgiven us, till we are also persuaded, by the testimony 532 of the Holy Spirit, that salvation is laid up for us; because God forgives sins; he also bestows merits; he likewise confers rewards; it is not possible to remain in this beginning.” But these and other things must be treated in the proper places; it may suffice, at present, to ascertain wherein faith itself consists.

41. The definition of faith accords with that given by the Apostle in the Hebrews. Explanation of this definition. Refutation of the scholastic error, that charity is prior to faith and hope.

Since the nature of faith could not be better or more clearly evinced than by the substance of the promise on which it leans as its proper foundation, and without which it immediately falls or rather vanishes away, we have derived our definition from it—a definition, however, not at all at variance with that definition, or rather description, which the Apostle accommodates to his discourse, when he says that faith is “the substance of things hoped for, the evidence of things not seen,” (Heb. 11:1). For by the term substance (ὑπόστασις), he means a kind of prop on which the pious mind rests and leans. As if he had said, that faith is a kind of certain and secure possession of those things which are promised to us by God; unless we prefer 505taking ὑπόστασις for confidence. I have no objection to this, though I am more inclined to adopt the other interpretation, which is more generally received. Again, to intimate that until the last day, when the books will be opened (Dan. 7:10; Rev. 20:12), the things pertaining to our salvation are too lofty to be perceived by our sense, seen by our eyes, or handled by our hands, and that in the meantime there is no possible way in which these can be possessed by us, unless we can transcend the reach of our own intellect, and raise our eye above all worldly objects; in short, surpass ourselves, he adds that this certainty of possession relates to things which are only hoped for, and therefore not seen. For as Paul says (Rom. 8:24), “A hope that is seen is not hope,” that we “hope for that we see not.” When he calls it the evidence or proof, or, as Augustine repeatedly renders it (see Hom. in Joann. 79 and 95), the conviction of things not present, the Greek term being ἔλενγχος, it is the same as if he had called it the appearance of things not apparent, the sight of things not seen, the clearness of things obscure, the presence of things absent, the manifestation of things hid.For the mysteries of God (and to this class belong the things which pertain to our salvation) cannot be discerned in themselves, or, as it is expressed, in their own nature; but we behold them only in his word, of the truth of which we ought to be as firmly persuaded as if we held that every thing which it says were done and completed. But how can the mind rise to such a perception and foretaste of the divine goodness, without being at the same time wholly inflamed with love to God? The abundance of joy which God has treasured up for those who fear him cannot be truly known without making a most powerful impression. He who is thus once affected is raised and carried entirely towards him. Hence it is not strange that no sinister perverse heart ever experiences this feeling, by which, transported to heaven itself, we are admitted to the most hidden treasures of God, and the holiest recesses of his kingdom, which must not be profaned by the entrance of a heart that is impure. For what the Schoolmen say as to the priority of love to faith and hope is a mere dream (see Sent. Lib. 3 Dist. 25, &c.) since it is faith alone that first engenders love. How much better is Bernard, “The testimony of conscience, which Paul calls ‘the rejoicing’ of believers, I believe to consist in three things. It is necessary, first of all, to believe that you cannot have remission of sins except by the indulgence of God; secondly, that you cannot have any good work at all unless he also give it; lastly, that you cannot by any works merit eternal life unless it also be freely given,” (Bernard, Serm. 1 in Annuntiatione). Shortly after he adds, “These things are not sufficient, but are a kind of commencement of faith; for while believing that your sins can only be forgiven by God, you must also hold that they are not forgiven until persuaded by the testimony of the Holy Spirit that salvation is treasured up for us; that as God pardons sins, and gives merits, and after merits rewards, you 506cannot halt at that beginning.” But these and other topics will be considered in their own place; let it suffice at present to understand what faith is.

41. Aangezien ons bleek, dat de natuur van het geloof door niets beter of duidelijker kan worden verklaard dan door het wezen der belofte, waarop het, als op een eigen fundament, zo steunt, dat wanneer zij weggenomen wordt, het geloof terstond instort of liever verdwijnt, zo hebben wij daarom daaruit onze bepaling genomen. Maar daarom wijkt deze toch allerminst af van de bepaling of liever omschrijving van de apostel, die hij doet aansluiten aan zijn uiteenzetting, en waarin hij leert, dat het geloof is een vaste grond der dingen, die men hoopt, en een bewijs der zaken, die men niet ziet (Heb. 11:1) Want onder hypostasis (welk woord hij gebruikt) verstaat hij als het ware een stut, waarop het vrome hart steunt en rust. Alsof hij wilde zeggen, dat het geloof zelf is een zeker vast en onbekommerd bezitten van de dingen, die ons door God beloofd zijn. Tenzij men liever hypostasis wil beschouwen als vertrouwen, wat ik goed vind, hoewel ik de andere betekenis, die meer algemeen aangenomen is, aanvaard. Wederom, om te kennen te geven, dat de beloofde dingen tot op de laatste dag toe, op welke de boeken zullen geopend worden, te hoog zijn dan dat ze door onze bevatting begrepen, of met de ogen gezien of met de handen getast zouden kunnen worden, en dat ze ondertussen door ons niet anders bezeten worden, dan wanneer wij het ganse begrip van ons verstand te buiten gaan, en onze scherpzinnigheid uitstrekken boven alles, wat in de wereld is, en eindelijk onszelf te boven gaan, heeft hij er aan toegevoegd, dat deze onbekommerdheid van beZit betreft dingen, die in hoop gelegen zijn en daarom niet gezien worden. Want, zoals Paulus schrijft (Rom. 8:24) het duidelijk zien is geen hoop, en wat wij zien, hopen wij niet; maar, wanneer hij het geloof noemt een aanwijzing of een bewijs of zoals Augustinus het dikwijls weergegeven heeft¹ een overtuiging van de dingen, die niet tegenwoordig zijn (want in het Grieks luidt het elenchos), dan spreekt hij evenzo, alsof hij zeide, dat het geloof is een aanschouwelijke voorstelling van de dingen, die zich niet vertonen, een zien van de dingen, die niet gezien worden, een helderheid van duistere, een aanwezigheid van afwezige, een aantoning van verborgene dingen. Want de verborgenheden Gods, waartoe datgene, wat tot onze zaligheid dient, behoort, kunnen in zichzelf en in hun aard (zoals men zegt) niet gezien worden; maar wij zien ze slechts in zijn Woord, van welks waarheid we zo overtuigd moeten zijn, dat we voor afgedaan en vervuld moeten houden al wat het zegt. En hoe zou het hart zich kunnen opheffen tot zulk een smaken van Gods goedheid, zonder dat het tegelijkertijd geheel ontbrandt in wederliefde tot God? Want die overvloedige liefelijkheid, welke God weggelegd heeft voor hen, die Hem vrezen, kan niet naar waarheid gekend worden, zonder tegelijkertijd een heftige aandoening te wekken. Bij wie zij echter eenmaal een aandoening gewekt heeft, die trekt zij geheel naar zich en voert hem mee. Daarom is het geen wonder, dat in een verkeerd en verdraaid hart deze aandoening nooit binnenkomt: door welke wij, in de hemel zelf overgebracht, tot de meest verborgen schatten Gods worden toegelaten, en tot de allerheiligste heiligdommen van zijn Koninkrijk, die door het binnentreden van een onrein hart niet ontheiligd mogen worden. Want wat de Scholastieken leren², dat de liefde gaat voor het geloof en de hoop, is louter onzin, aangezien het alleen het geloof is, dat in ons eerst de liefde voortbrengt. Hoeveel juister is wat Bernardus zegt³ : "Ik geloof, dat het getuigenis der consciëntie, hetwelk Paulus de roem der vromen noemt (2 Cor. 1:12) bestaat in drie dingen: want het eerst van alles is het nodig te geloven, dat ge geen vergeving van zonden kunt hebben dan door de goedertierenheid Gods; vervolgens dat gij in het geheel geen goed werk kunt hebben, tenzij Hij ook dit geve; ten slotte, dat gij door geen werken het eeuwige leven kunt verdienen, tenzij ook dat om niet gegeven worde." Een weinig verder zegt hij, dat deze dingen niet voldoende zijn, maar dat ze slechts een begin des geloofs zijn; want, wanneer wij geloven, dat de zonden niet kunnen vergeven worden dan door God alleen, dat we dan tevens moeten weten, dat ze ons vergeven zijn, totdat wij ook door het getuigenis des Heiligen Geestes overtuigd zijn, dat de zaligheid voor ons is weggelegd, en dat we, omdat God de zonden vergeeft, en zelf de verdiensten geeft, en eveneens de beloningen weergeeft, bij dat begin niet kunnen blijven staan. Maar deze en andere dingen zullen op hun plaats behandeld moeten worden; nu moge voldoende zijn te weten, wat het geloof zelf is.

41. Der Glaube nach Hebr. 11, 1. Glaube und Liebe

Wir haben gesehen, daß das Wesen des Glaubens nicht besser und deutlicher beschrieben werden kann, als aus dem Grundwesen der Verheißung heraus, auf der er ja als auf seinem eigenen Fundament ruht und ohne die er gänzlich zerrüttet, ja vielmehr zu nichts gemacht würde. Deshalb habe ich auch meine Begriffsbestimmung von dort her genommen. Diese ist freilich von der Bestimmung oder vielmehr Beschreibung, die der Apostel in Anpassung an seine Erörterung gibt, in keiner Weise verschieden. Er lehrt da, der Glaube sei ein beständiger Grund (subsistentia) von Dingen, die man hofft, und ein Selbsterweis dessen, was man nicht sieht (Hebr. 11,1; nicht Luthertext). Denn der Ausdruck „hypostasis“, den er hier (an erster Stelle) anwendet, bedeutet wohl soviel wie „Stütze“ (fulcrum), also das, worauf ein frommes Gemüt sich stützen und worauf es fest stehen kann. Als ob er sagen wollte: der Glaube ist ein sicherer und gewisser Besitz dessen, was Gott uns verheißen hat; man könnte vielleicht auch „hypostasis“ geradezu mit „gewisse Zuversicht“ übersetzen; das mißfällt mir nicht, ich halte mich aber meinerseits an die gebräuchlichere Übersetzung. Der Apostel will aber andererseits noch weiter zeigen, daß das Verheißene bis zum jüngsten Tage, da die Bücher aufgetan werden (Dan. 7,10), zu erhaben ist, als daß wir es mit unseren Sinnen wahrzunehmen oder mit unseren Augen zu schauen oder mit unseren Händen zu greifen vermöchten; er will uns darauf hinweisen, daß wir es auch nur besitzen können, wenn wir über das Fassungsvermögen unseres Verstandes hinausgehen, unseren Blick über alles das hinausstrecken, was in dieser Welt ist, uns kurzum über uns selber hinaus erheben; deshalb fügt er in seiner Wesensbestimmung des Glaubens noch hinzu, daß diese Gewißheit des Besitzes sich auf Dinge bezieht, die der Hoffnung angehören und die wir deshalb nicht sehen. So schreibt auch Paulus: „Die Hoffnung ..., die man sieht, ist nicht Hoffnung, denn wie kann man des hoffen, das man sieht?“ (Röm. 8,24). Der Verfasser des Hebräerbriefs nennt den Glauben (an zweiter Stelle) ein Anzeichen (index), einen Erweis (probatio) oder auch, wie es Augustin öfters wiedergibt, eine Überzeugung (convictio) von dem, was nicht gegenwärtig ist - im Griechischen heißt es nämlich „elenchos“. Es ist, als wenn er sagen wollte: der Glaube ist ein Augenscheinlichwerden der Dinge, die nicht augenscheinlich sind, ein Schauen dessen, was man nicht sieht, eine Durchsichtigkeit dessen, was 374 dunkel ist, ein Gegenwärtigsein des nicht Gegenwärtigen, ein Aufweis des Verborgenen! Denn die Geheimnisse Gottes - und darum handelt es sich doch bei dem, was unser Heil betrifft! - sind an und für sich und, wie man sich ausdrückt, ihrer „Natur“ nach nicht zu sehen; wir erschauen sie vielmehr einzig und allein in seinem Worte, und dessen Wahrheit muß uns so gewiß sein, daß uns alles, was da gesagt wird, bereits als geschehen und erfüllt zu gelten hat!

Wie soll sich aber unser Herz dazu erheben, in dieser Weise einen Geschmack von Gottes Güte zu bekommen, ohne zugleich ganz und gar zur Gegenliebe zu Gott entflammt zu werden? Denn diese Fülle des Köstlichen, die Gott denen verborgen hat, die ihn fürchten, können wir gar nicht erkennen, ohne dadurch innerlich heftig ergriffen zu werden. Hat sie aber einmal einen Menschen erfaßt, so zieht sie ihn gleich ganz an sich und reißt ihn mit sich fort. Deshalb erfaßt diese Regung - und das ist nicht verwunderlich! - niemals ein verkehrtes und verdrehtes Herz; diese Regung, die uns in den Himmel selbst hineinführt, zu den verborgensten Schätzen Gottes und den heiligsten Geheimnissen seines Reiches Zutritt verschafft, die ja nicht dadurch entweiht werden dürfen, daß ein unreines Herz zu ihnen dringt.

Wenn nämlich die Scholastiker lehren, die Liebe habe den Vorrang vor Glauben und Hoffnung (Sentenzen III,25), so ist das reiner Wahn; denn der Glaube allein bringt in uns ja erst die Liebe hervor. Viel richtiger lehrt da Bernhard von Clairvaux: „Das Zeugnis des Gewissens, das Paulus den Ruhm der Frommen nennt (2. Kor. 1,12), umfaßt, glaube ich, dreierlei. Zuallererst mußt du glauben, daß du die Vergebung der Sünden einzig und allein durch Gottes Nachsicht empfangen kannst; zweitens, daß du keinerlei gutes Werk haben kannst, das nicht wieder er selbst dir gegeben hätte; und endlich, daß du dir mit keinerlei Werken das ewige Leben verdienen kannst, sofern dir nicht auch dies umsonst gegeben wird!“ (Predigt 1 zum Feste Mariae Verkündigung). Er setzt dann aber gleich noch hinzu, das sei noch nicht genug, sondern es sei erst ein gewisser Anfang im Glauben; denn wenn wir glaubten, daß uns keiner die Sünden vergeben kann als Gott allein, so müßten wir auch festhalten, daß sie uns vergeben sind, - bis wir durch das Zeugnis des Heiligen Geistes zu der Gewißheit kämen, daß uns das Heil wohlbereitet ist; denn weil Gott uns die Sünden schenke, weil er uns die Verdienste schenke, weil eben er uns auch den (darauf stehenden) Lohn schenke, - so könnten wir bei jenen ersten Schritten nicht stehenbleiben! (In der gleichen Predigt.) Aber ich muß dies und anderes mehr an der entsprechenden Stelle behandeln; jetzt müssen wir uns damit begnügen, festzustellen, was der Glaube selber ist.

41. 763  Geloof volgens Hebr. 11:1

Die aard van geloof kan klaarblyklik nie beter of duideliker verklaar word as uit die wese van God se belofte nie. Daarop steun die geloof soos op ’n eie fondament, sodat dit onmiddellik in duie stort of eerder verdwyn sodra die wese van sy belofte weggeneem word. Ons ontleen ons definisie dus ook daaraan. Dit is ook ’n beskrywing wat glad nie vreemd is aan die definisie of eerder omskrywing wat die apostel in sy redenasie aanwend nie. Daar leer hy dat die geloof die vaste grond is van die dinge wat ons hoop en ’n bewys van die dinge wat ons nie sien nie.³¹³ Want onder hypostasis³¹⁴ - dit is die woord wat hy gebruik - verstaan hy ’n soort pilaar waarop ’n vroom gemoed steun en rus. Dit is asof hy gesê het dat die geloof juis ’n sekere en veilige besitting is van die dinge wat deur God aan ons belowe is. Dit is behalwe as iemand die woord hypostasis as vertroue wil opneem.³¹⁵ Dit pla my ook nie, hoewel ek meer hou van die betekenis wat algemener aanvaar word.

Aan die ander kant is sy doel om aan te dui dat die beloftes tot die laaste dag waarop die boeke geopen sal word,³¹⁶ te verhewe is om met ons sintuie waargeneem of met ons oë gesien of met ons hande aangeraak te word en dat ons die dinge intussen nie op n ander wyse in besit kan neem as wanneer ons al die bevatlikheid van ons verstand oorskry en ons blik bo-oor alles wat op die wêreld is, rig en as ons ons ten laaste oorwin nie. Om hierdie doel te bereik het hy bygevoeg dat die gerusstelling dat ons dit in besit gaan neem, geleë is in dinge waarop ons hoop en wat daarom nie gesien kan word nie. Want soos Paulus skryf, is dinge wat ons kan sien, nie hoop nie, en ons hoop ook nie op die dinge wat ons kan sien nie.³¹⁷ Die apostel noem dit inderdaad ’n aanduiding of ’n bewys of, soos Augustinus dikwels die Griekse woord elengos³¹⁸ vertaal, ’n oortuiging van dinge wat nie teenwoordig is nie.³¹⁹ Hy praat dan daarvan asof hy bedoel dat geloof ’n klaarblyklikheid is van dinge wat 764 nie sigbaar is nie, ’n gesig van die dinge wat nie gesien kan word nie, ’n duidelikheid van dinge wat duister is, ’n teenwoordigheid van dinge wat afwesig is, ’n aanwysing van dinge wat verborge is.

Die geheimenisse van God, wat ook al die aard is van die dinge wat op ons saligheid betrekking het, kan trouens nie op sigself en, soos die mense sê, na eie aard waargeneem word nie. Ons kan dit immers slegs in sy Woord sien. Ons behoort so vas oortuig te wees van die waarheid van die Woord dat ons alles wat dit sê, as die werklike vervulling daarvan moet beskou. Hoe sou ’n siel hom kon ophef om so ’n voorsmakie van God se goedheid te kry sonder om terselfdertyd ten voile aangevuur te word om God opnuut lief te hê? Want die oorvloed van lieflikheid wat God weggebêre het vir die wat Hom vrees, kan nie waarlik geken word sonder dat dit so ’n mens terselfdertyd heftig ontroer nie. Wanneer dit hom egter eenmaal ontroer het, ruk en voer dit hom volkome na Hom op. Daarom is dit nie snaaks as ’n verwronge en verkeerde hart nooit hierdie gevoel ondergaan nie. Wanneer ons hierdeur na die hemel self oorgebring is, word ons tot die mees verborge skatte van God toegelaat en tot die heiligste toegange van sy ryk wat nie deur die toetrede van ’n onrein hart ontheilig mag word nie.

Die Skolastici³²⁰ se leer dat die liefde belangriker is as geloof en hoop,³²¹ is louter onsin, omdat dit die geloof alleen is wat eerste die liefde in ons wek.³²² Hoeveel juister sê Bernardus nie: “Ek glo dat die getuienis van die gewete wat Paulus die roem van godvrugtiges noem,³²³ in drie dinge bestaan. Eerste van almal is dit immers noodsaaklik om te glo dat jy nie vergiffenis van jou sondes kan kry tensy jy dit deur die goedertierenheid van God verkry nie; ten tweede dat jy hoegenaamd geen goeie werk kan hê tensy God dit aan jou gee nie; en ten laaste, dat jy nie met jou werke die ewige lewe kan verdien tensy dit ook verniet aan jou gegee word nie”.³²⁴ ’n Bietjie later voeg Paulus by dat dit ook nie genoeg is nie, maar dat dit net die begin van die geloof is.³²⁵ Want deur te glo dat ons sondes nie vergewe kan word nie behalwe deur God, moet ons terselfdertyd weet dat ons sondes vergewe is totdat ons deur die getuienis van die 765 Heilige Gees oorreed is dat die saligheid ook vir ons beskore is. Omdat God ons sondes vergewe omdat Hy die verdienste aan ons skenk en die loon daarvoor aan ons gee, moet ons weet dat ons nie by die begin kan vassteek nie. Ons sal hierdie en ander onderwerpe egter op hulle plek behandel.³²⁶ Nou is dit net genoeg om te weet wat die geloof is.

41. По моему убеждению, природа веры лучше и яснее всего может быть выражена через существо обетований, в котором она обретает своё истинное основание и без которого сразу же спотыкается или вообще исчезает. Поэтому приведённое выше определение веры я построил исходя из обетований. Это определение не расходится с описанием, которое дал апостол соответственно теме, на которую он рассуждал. Он говорит, что вера есть осуществление (soustenement - буквально «опора», «поддержка») ожидаемого и уверенность (demonstrance - буквально «явление», «доказательство») в невидимом (Евр 11:1). Под уверенностью (греч. "ypostasis) он понимает стойкость, на которую опираются души верующих. Он как бы говорит, что вера - это надёжное и уверенное обладание вещами, обещанными нам Богом. Если кто-нибудь слово «hypostase» предпочитает толковать как «доверие», то я ничего не имею против, хотя сам предпочитаю первое толкование «уверенность», которое более распространено. До последнего дня, когда раскроются книги (Дан 7:10), непосредственно связанные с нашим спасением предметы останутся слишком возвышенными для того, чтобы их мог понять наш разум, могли увидеть наши глаза или коснуться наши руки, и поэтому мы не можем обладать подобными вещами иначе, нежели превосходя возможности нашего ума и возводя свой взор поверх всего видимого в этом мире - короче, преодолевая самих себя. Чтобы подчеркнуть это, апостол добавляет, что такая уверенность в обладании относится к вещам, которые даны в надежде и потому не воспринимаются обычным образом. Ибо очевидность, говорит он, не есть надежда, и мы не надеемся на то, что видим (Рим 8:24). Называя надежду «проявлением» (monstre) или «обнаружением» (probation) вещей невидимых, или, как часто её толкует св. Августин, «убеждающим свидетельством», он словно говорит, что это очевидность непроявлённого, видение невидимого, различение неясного, присутствие отсутствующего, проявление скрытого (Августин. Трактат о Евангелии от Иоанна, LXXIX, 1; XCV, 2 (MPL, XXXV, 1837, 1872); О грехе, заслугах и прощении, II, XXXI, 50 (MPL, XLIV, 181)). Ибо Божественные тайны, в особенности те, которые относятся к нашему спасению, невозможно созерцать сами по себе, и мы видим их только в Слове Божьем, в истинности которого мы должны быть убеждены до такой степени, чтобы воспринимать сказанное в нём как свершившееся.

Как же можно обрести мужество познать и вкусить такую щедрость Бога и не загореться любовью к Нему? Ибо изобилие милости, которое Бог приготовил боящимся Его, невозможно осознать и оценить, если оно не взволнует сердце. Более того, оно не может волновать, не привлекая к себе и не возвышая до себя. Поэтому нет ничего удивительного в том, что подобное чувство никогда не проникает в лживое и злое сердце. Ведь оно открывает нам глаза, чтобы дать доступ ко всем сокровищам Бога и к святым тайнам его Царства, которые не должны быть осквернены нечистым сердцем.

Сорбоннские схоласты учат, что любовь предшествует вере и надежде (Пётр Ломбардский. Цит. соч., III, dist. XXIII, 9; dist. XXV, 5 (MPL, CXCII, 807, 810-811)). Это пустая фантазия, потому что только вера рождает в нас любовь. Св. Бернар говорит лучше: «Я полагаю, что свидетельство совести, которое св. Павел называет похвалой верующих (2 Кор 1:12), заключается в трёх моментах. Во-первых - и прежде всего остального, - необходимо веровать, что ты можешь получить отпущение грехов только как дар Божьей милости. Во-вторых, сознавать, что у тебя не может быть никакого доброго дела, если сам Бог тебе его не даст. В-третьих, что делами ты не можешь заслужить вечной жизни, если она не дана тебе также даром». Немного ниже он добавляет: «Все эти вещи - только начало. Ибо, веруя, что грехи нам может отпустить только Бог, нам нужно решительно держаться того, что Он нам их отпустил, пока посредством свидетельства Св. Духа мы не убедимся, что наше спасение несомненно. Поскольку Бог прощает нам грехи, Сам даёт нам добродетели и вознаграждает за них, то мы не можем останавливаться на этом начале, которое Он положил в нас» (Бернар Клервоский. Проповедь I, на Благовещение, I, 1 (MPL, CLXXXIII, 383ab; 383d-384a)).

Но этот вопрос и всё с ним связанное мы рассмотрим в другом месте. Сейчас нам достаточно понять, что такое вера.

42. | ^b Iam vero ubicunque viva erit haec fides, fieri non poterit quin spem aeternae salutis comitem^c secum habeat individuam^d, vel potius ex se gignat et exerat: qua sublata, quamlibet diserte atque ornate de fide disseramus, nullam habere convincimur. Nam || si fides (ut auditum est⁶) certa est de veritate Dei persuasio, quod nec mentiri nobis, nec fallere, nec irrita esse queat^e: qui hanc certitudinem conceperunt, simul profecto expectant fore ut promissiones suas Deus praestet, quae^f eorum persuasione^g nonnisi verae esse possunt^h: ut in 53 summa, nihil aliud sit spes quam eorum expectatio quae vere a Deo promissa fides credidit. Ita fides Deum veracem credit: spes expectat, ut in temporis occasione veritatem suam exhibeat; fides credit nobis esse patrem: spes expectat ut se talem erga nos semper gerat; fides datam nobis vitam aeternam credit: spes expectat ut aliquando reveletur; fides fundamentum est, cui spes incumbit: spes fidem alit ac sustinet. Ut enim^a expectare a Deo nemo quicquam potest nisi qui prius eius promissis crediderit: ita rursus^b fidei nostrae imbecillitatem, ne velut fessa concidat, sustineri ac foveri patienter sperando et expectando oportet. || Qua ratione Paulus rite salutem nostram in spe collocat [Rom. 8. e. 24]. || Nam ea dum in^c silentio Dominum expectat, fidem continet, ne nimis festinando praecipitet: confirmat, ne vacillet in Dei promissionibus, aut de earum veritate dubitare incipiat: || recreat, ne fatigetur: extendit ad ultimam illam metam, ne in medio cursu aut etiam in carceribus deficiat. Denique assidue renovando et instaurando, facit ut seipsa subinde ad perseverantiam vegetior emergat. Atque omnino quot nominibus necessaria sint spei subsidia ad fidem stabiliendam, melius patebit si cogitemus quot tentationum formis impetantur et concutiantur qui verbum Dei amplexi sunt. Primum Dominus, promissiones suas differendo, diutius saepe quam pro votis nostris, suspensos animi nos tenet; hic officium est spei, praestare quod iubet Propheta: ut si moram illae fecerint^d, expectemus tamen [Habac. 2. a. 3]. ^e Interdum non modo languere nos sinit, sed apertam indignationem prae se fert; hic spem multo magis succurrere necesse est, quo, secundum alterius Prophetae dictum,^f possimus expectare Dominum, qui absconderit faciem suam a Iacob^g [Iesa. 8. d. 17]. Insurgunt etiam illusores (quemadmodum ait Petrus^h) qui rogant, Ubi est promissio vel adventus eius? quando ex quo patres dormieruntⁱ, omnia sic perseverant ab initio creationis [2. Petr. 3. a. 4]. Imo eadem haec nobis insusurrant caro et mundus. Hic fidem spei tolerantia suffultam, in aeternitatis contemplatione defixam retineri oportet, quo mille annos instar diei unius reputet [Psal. 90. a. 4.; 2. Pet. 3. b. 8].

42. Or par tout où sera ceste vive foy, il ne se peut faire qu’elle n’emporte tousjours avec soy l’esperance de salut eternel: ou plustost qu’elle ne l’engendre et produise. Car si ceste esperance n’est en nous, quelque beau babil de parolles fardées que nous ayons de la foy, il est certain que nous n’en tenons rien. Car si la foy, comme dit a esté, est une certaine persuasion de la verité de Dieu, qu’icelle verité ne peut mentir, tromper ne frustrer: quiconques a conceu ferme certitude, il attend pareillement que le Seigneur accomplira ses promesses, lesquelles il tient pour veritables: tellement qu’en somme, Esperance n’est autre chose qu’une attente des biens que la foy a creu estre v erita-blement promis de Dieu. Ainsi la foy croit que Dieu est veritable: esperance attend qu’il revelera en temps sa verité. La foy croit qu’il est nostre Pere: esperance attend qu’il se portera tousjours tel envers nous. La foy croit que la vie eternelle nous est donnée: esperance attend que nous l’obtiendrons une fois. La foy est le fondement sur lequel esperance repose: esperance nourrist et maintient la foy. Car comme nul ne peut rien attendre de Dieu, sinon celuy qui a premierement creu à ses promesses: aussi derechef il faut que l’imbecillité de nostre foy soit entretenue, en attendant et esperant patiemment afin de ne point defaillir. Parquoy sainct Paul parle tresbien, quand il constitue nostre salut en esperance (Rom. 8:24), laquelle en attendant Dieu avec silence, retient la foy, à ce qu’elle ne trebusche par se trop haster: elle la conferme à ce qu’elle ne vacille point és promesses de Dieu, ou en ait quelque doute: elle la recrée et reconforte, à ce qu’elle ne se lasse point: elle la conduit jusques à son dernier but, à ce qu’elle ne defaille point au milieu du chemin, ou mesmes en la premiere journée: finalement en la renouvelant et restaurant de jour en jour elle luy donne vigueur assiduelle pour perseverer. Encore verrons-nous plus clairement en combien de sortes il est mestier que la foy soit confermée par esperance, si nous considerons de combien d’especes de tentations sont assaillis ceux qui ont une fois receu la parolle de Dieu. Premierement le Seigneur en differant ses promesses, souventesfois nous tient en suspens plus que nous ne voudrions. En cest endroit c’est l’office de la foy de faire ce que dit le Prophete: assavoir si les promesses de Dieu sont tardives, que nous ne laissions point de les attendre (Hab. 2:3). Aucunesfois aussi non seulement Dieu nous laisse languir, mais donne apparence d’estre courroucé contre nous: à quoy il faut que la foy nous subvienne, afin que suyvans la sentence de l’autre Prophete, nous puissions attendre le Seigneur, combien qu’il ait caché sa face de nous (Is. 8:17). Il se dresse aussi des moqueurs, comme dit sainct Pierre, qui demandent où sont les promesses, et où est la venue de Jesus Christ (2 Pierre 3:4): veu que depuis la creation du monde, toutes choses vont en un mesme train. Voire mesme la chair et le monde nous suggerent cela en l’entendement. Icy il faut que la foy estant soustenue et appuyée sur l’esperance, soit fichée et s’arreste du tout à contempler l’eternité du royaume de Dieu, afin de reputer mille ans comme un jour (Ps. 90:4; 2 Pierre 3:8).

42. Now, wherever this living faith shall be found, it must necessarily be attended with the hope of eternal salvation as its inseparable concomitant, or rather must originate and produce it; since the want of this hope would prove us to be utterly destitute of faith, however eloquently and beautifully we might discourse concerning it. For if faith be, as has been stated, a certain persuasion of the truth of God, that it can neither lie, nor deceive us, nor be frustrated,—they who have felt this assurance, likewise expect a period to arrive when God will accomplish his promises, which, according to their persuasion, cannot but be true; so that, in short, hope is no other than an expectation of those things which faith has believed to be truly promised by God. Thus faith believes the veracity of God, hope expects the manifestation of it in due time; faith believes him to be our Father, hope expects him always to act towards us in this character; faith believes that eternal life is given to us, hope expects it one day to be revealed; faith is the foundation on which hope rests, hope nourishes and sustains faith. For as no man can have any expectations from God, but he who has first believed his promises, so also the imbecility of our faith must be sustained and cherished by patient hope and expectation, lest it grow weary and faint. For which reason, Paul rightly places our salvation in hope.¹⁵⁹⁷ For hope, while it is silently expecting the Lord, restrains faith, that it may not be too precipitate; it confirms faith, that it may not waver in the Divine promises, or begin to doubt of the truth of them; it refreshes it, that it may not grow weary; it extends it to the farthest goal, that it may not fail in the midst of the course, or even at the entrance of it. Finally, hope, by continually renewing and restoring faith, causes it frequently to persevere with more vigour than hope itself. But in how many cases the assistance of hope is necessary to the establishment of faith, will better appear, if we consider how many species of temptations assail and harass those who have embraced the word of God. First, the Lord, by deferring the execution of his promises, frequently keeps our minds in suspense longer than we wish; here it is the office of hope to obey the injunction of the prophet—“though it tarry, wait for it.”¹⁵⁹⁸ Sometimes he not only suffers us to languish, but openly manifests 533 his indignation: in this case it is much more necessary to have the assistance of hope, that, according to the language of another prophet, we may “wait upon the Lord that hideth his face from Jacob.”¹⁵⁹⁹ Scoffers also arise, as Peter says, and inquire, “Where is the promise of his coming? for since the fathers fell asleep, all things continue as they were from the beginning of the creation.”¹⁶⁰⁰ And the flesh and the world whisper the same things into our ears. Here faith must be supported by the patience of hope, and kept fixed on the contemplation of eternity, that it may consider “a thousand years as one day.”¹⁶⁰¹

42. Hope the inseparable attendant of true faith. Reason. Connection between faith and hope. Mutually support each other. Obvious from the various forms of temptation, that the aid of hope necessary to establish faith.

Wherever this living faith exists, it must have the hope of eternal life as its inseparable companion, or rather must of itself beget and manifest it; where it is wanting, however clearly and elegantly we may discourse of faith, it is certain we have it not. For if faith is (as has been said) a firm persuasion of the truth of God—a persuasion that it can never be false, never deceive, never be in vain, those who have received this assurance must at the same time expect that God will perform his promises, which in their conviction are absolutely true; so that in one word hope is nothing more than the expectation of those things which faith previously believes to have been truly promised by God. Thus, faith believes that God is true; hope expects that in due season he will manifest his truth. Faith believes that he is our Father; hope expects that he will always act the part of a Father towards us. Faith believes that eternal life has been given to us;hope expects that it will one day be revealed. Faith is the foundation on which hope rests; hope nourishes and sustains faith. For as no man can expect any thing from God without previously believing his promises, so, on the other hand, the weakness of our faith, which might grow weary and fall away, must be supported and cherished by patient hope and expectation. For this reason Paul justly says, “We are saved by hope,” (Rom. 8:24). For while hope silently waits for the Lord, it restrains faith from hastening on with too much precipitation, confirms it when it might waver in regard to the promises of God or begin to doubt of their truth, refreshes it when it might be fatigued, extends its view to the final goal, so as not to allow it to give up in the middle of the course, or at the very outset. In short, by constantly renovating and reviving, it is ever and anon furnishing more vigor for perseverance. On the whole, how necessary the reinforcements of hope are to establish faith will better appear if we reflect on the numerous forms of temptation by which those who have embraced the word of God are assailed and shaken. First, the Lord often keeps us in suspense, by delaying the fulfillment of his promises much longer than we could wish. Here the office of hope is to perform what the prophet enjoins, “Though it tarry, wait for it,” (Hab. 2:3). Sometimes he not only permits faith to grow languid, but even openly manifests his displeasure. Here there is still greater necessity for the aid of hope, that we may be able to say with another prophet, “I will wait upon the Lord that hideth his face from the house of Jacob, and I will look for him,” (Isaiah 8:17). Scoffers also rise up, as Peter tells us, and ask, “Where is the promise of his coming? for since the fathers fell asleep, all things continue as they were from the beginning of the creation,” (2 Pet. 3:4). Nay, the world and the flesh insinuate the same thing. Here faith must be supported by the patience of hope, 507and fixed on the contemplation of eternity, consider that “one day is with the Lord as a thousand years, and a thousand years as one day,” (2 Pet. 3:8; Ps. 90:4).

42. Overal dan waar dit levende geloof is, moet het noodzakelijk de hoop op eeuwige zaligheid als een onafscheidelijke metgezellin bij zich hebben, of liever uit zichzelf voortbrengen en doen voortkomen: want indien de hoop weggenomen is, worden wij overtuigd geen geloof te hebben, hoe welsprekend en sierlijk wij er ook over spreken. Want indien het geloof, zoals we hoorden, een vaste overtuiging is aangaande de waarheid Gods, dat ze niet liegen, noch bedriegen, noch ijdel zijn kan, verwachten zij, die deze zekerheid hebben ontvangen, ongetwijfeld tegelijkertijd, dat God zijn beloften zal houden, die naar hun overtuiging niet anders dan waar kunnen zijn, zodat, kortom, de hoop niets anders is dan de verwachting van die dingen, welke, naar het geloof gelooft, waarlijk door God beloofd zijn. Zo gelooft het geloof, dat God waarachtig is; de hoop verwacht, dat Hij te gelegener tijd zijn waarachtigheid zal betonen. Het geloof gelooft, dat Hij ons een Vader is; de hoop verwacht, dat Hij zich altijd als zodanig jegens ons zal gedragen. Het geloof gelooft, dat ons het eeuwige leven geschonken is; de hoop verwacht, dat het eens zal geopenbaard worden. Het geloof is het fundament, waarop de hoop rust; de hoop voedt het geloof en ondersteunt het. Want evenals niemand iets van God kan verwachten, dan wie eerst zijn beloften geloofd heeft, zo moet wederom de zwakheid van ons geloof, wil het niet als het ware vermoeid bezwijken, ondersteund en gesterkt worden door geduldig hopen en verwachten. Daarom stelt Paulus terecht onze zaligheid in de hoop (Rom. 8:24) Want wanneer de hoop in stilte de Here verwacht, houdt zij het geloof in bedwang, opdat het niet in al te grote haast voortijle; zij versterkt het, opdat het niet wankele in de beloften Gods, of aan hun waarheid beginne te twijfelen; zij verkwikt het, opdat het niet vermoeid worde; zij laat het voortduren tot de eindpaal, opdat het niet midden in de loop of ook in het begin daarvan bezwijke. Eindelijk door het voortdurend te vernieuwen en te herstellen, maakt ze, dat het geloof herhaaldelijk krachtiger dan te voren zich opricht tot volharding. En in 't algemeen, om hoeveel redenen de hulp van de hoop nodig is om het geloof te versterken, zal beter blijken, wanneer we bedenken door hoeveel vormen van verzoeking zij worden aangevallen en geschokt, die Gods Woord omhelsd hebben. In de eerste plaats reeds houdt de Here, door zijn beloften uit te stellen, dikwijls langer dan we wensten onze harten in het onzekere. In dat geval is het de taak der hoop, om te doen, wat de profeet beveelt (Háb. 2:3) "Ook al vertoeven de beloften, laat ons hen toch verwachten." Somtijds laat Hij ons niet alleen verslappen, maar laat Hij ook openlijke verbolgenheid blijken. Dan moet ons de hoop veel meer te hulp komen, opdat wij, naar het woord van een andere profeet (Jes. 8:17) de Here kunnen verwachten, die zijn aangezicht van Jakob heeft verborgen. Er staan ook spotters op, zoals Petrus zegt (2 Petr. 3:4) die vragen: "Waar is zijn belofte of zijn toekomst? want van die dag, dat de vaderen ontslapen zijn, blijven alle dingen alzo, gelijk van het begin der schepping." Ja ditzelfde fluisteren ons ook vlees en wereld in. Hier moet het geloof, gesteund door de lijdzaamheid, gehouden worden bij het beschouwen der eeuwigheid, opdat het duizend jaren rekene als één dag. (Ps. 90:4; 2 Petr.3:8)

42. Vierter Abschnitt: Glaube und Hoffnung Glaube und Hoffnung gehören zusammen

Wo aber nun auch immer dieser Glaube lebendig ist, da hat er notwendig die Hoffnung auf das ewige Heil zum unzertrennlichen Begleiter, ja vielmehr er erzeugt sie, bringt sie hervor. Fehlt diese Hoffnung, so mögen wir noch so geistreich und geziert vom Glauben zu reden wissen - wir können uns doch darauf verlassen, daß wir keinen haben! Denn wenn der Glaube, wie wir gehört haben, eine gewisse Überzeugung von Gottes Wahrheit ist, eine Überzeugung, daß uns diese Wahrheit nicht belügen und betrügen, daß sie nicht ungültig werden kann - so muß doch der, der diese Gewißheit gefaßt hat, zugleich auch erwarten, daß Gott seine Verheißungen halten wird, die doch nach seiner festen Überzeugung notwendig wahr sein müssen! Die Hoffnung ist eben alles in allem nichts anderes als die Erwartung der Dinge, die nach der Überzeugung des Glaubens von Gott wahrhaft verheißen sind. So ist der Glaube gewiß, daß Gott wahrhaftig ist, und die Hoffnung erwartet, daß er zu gelegener Zeit seine Wahrheit offenbart; der Glaube ist gewiß, daß er unser Vater ist, die Hoffnung erwartet, daß er sich an uns stets als solcher erweisen wird; der Glaube ist gewiß, daß uns das ewige Leben gegeben ist, die Hoffnung erwartet, daß es einst enthüllt werden wird; der Glaube ist das Fundament, auf dem die Hoffnung ruht, die Hoffnung nährt und stützt den Glauben. Niemand 375 kann von Gott irgend etwas erwarten, wenn er nicht zuvor seinen Verheißungen glaubt, aber ebenso muß unser schwacher Glaube, um nicht ermattet niederzusinken, dadurch unterstützt und erhalten werden, daß wir geduldig hoffen und warten. Es ist deshalb richtig, wenn Paulus unser Heil als Sache der Hoffnung darstellt (Röm. 8,24). Indem sie stille des Herrn wartet, hält sie den Glauben in Schranken, damit er sich nicht in allzu großer Eile überstürze, stärkt ihn, damit er hinsichtlich der Verheißungen Gottes nicht schwanke oder an ihrer Wahrheit zu zweifeln anfange, erfrischt ihn, damit er sich nicht ermüde, und läßt ihn bis zu jenem äußersten Ziele währen, damit er nicht mitten im Laufe oder auch in dessen Anfang ermatte. Kurzum, die Hoffnung erneuert und belebt den Glauben je und je und sorgt dafür, daß er immer wieder kräftiger sich erhebt, um bis ans Ende zu beharren.

In wievielerlei Weise nun überhaupt der Glaube der Hilfe der Hoffnung bedarf, um Festigkeit zu erlangen, das wird uns noch deutlicher, wenn wir in Betracht ziehen, in wievielerlei Weise die Menschen, die Gottes Wort angenommen haben, von der Anfechtung berannt und in Bedrängnis gebracht werden. Zunächst schiebt der Herr öfters die (Erfüllung seiner) Verheißungen hinaus und hält so unser Herz länger in der Schwebe, als wir es uns wünschen möchten; da ist es denn das Amt der Hoffnung, die Weisung des Propheten zu erfüllen: „Ob sie aber verzieht, so harre ihrer!“ (Hab. 2,3). Zuweilen läßt er uns nicht nur in unserer Mattigkeit schmachten, sondern legt offenkundigen Zorn an den Tag: da ist es eben um so mehr erforderlich, daß uns die Hoffnung zu Hilfe kommt, damit wir es nach dem Worte eines anderen Propheten halten können: „Ich hoffe auf den Herrn, der sein Angesicht verborgen hat vor dem Hause Jakob; ich aber harre sein!“ (Jes. 8,17). Auch erheben sich manchmal, wie sich Petrus ausdrückt, „Spötter“ (2. Petr. 3,3), und fragen: „Wo ist die Verheißung seiner Zukunft? Denn nachdem die Väter entschlafen sind, bleibt es alles, wie von Anfang der Kreatur gewesen ist!“ (2. Petr. 3,4). Ja, solche Gedanken blasen uns unser Fleisch und die Welt gleichermaßen ein! Da muß der Glaube auf die Dulderkraft der Hoffnung gestützt sein und an der Betrachtung der Ewigkeit festgehalten werden, er muß wissen, daß da „tausend Jahre sind wie ein Tag“ (Ps. 90,4; 2. Petr. 3, 8).

42. Geloof en hoop is onlosmaaklik aan mekaar verbind

Waar hierdie lewende geloof inderdaad ook al is, sal dit die hoop op ewige saligheid altyd as ’n onafskeibare metgesel hê, of eerder: dit sal hoop skep en voortbring. As dit weggeneem word, word ons ontmasker as mense wat geen geloof het nie, al sou ons ook hoe spitsvondig en sierlik daarvan praat. Want as die geloof, soos ons gehoor het,³²⁷ ’n vaste oortuiging van die waarheid van God is, wat nie vir ons kan lieg nie, wat ons nie kan bedrieg nie en ook nie vrugteloos kan wees nie, verwag mense wat hierdie sekerheid ontvang het, dat God sy beloftes dadelik gestand sal doen. Dit is die beloftes wat volgens hulle oortuiging niks anders as waaragtig kan wees nie.

Om dit kortliks saam te vat: Hoop is niks anders as die verwagting van die dinge waarvan die geloof glo dat dit waarlik deur God beloof is nie. So glo die geloof dat God waaragtig is; die hoop verwag dat Hy te geleëner tyd sy waarheid sal toon. Die geloof glo dat Hy ons Vader is; die hoop verwag dat Hy Hom altyd so teenoor ons sal gedra. Die geloof glo dat ’n ewige lewe aan ons gegee is; die hoop verwag dat dit een of ander tyd geopenbaar sal word. Geloof is die fondament waarop hoop rus. Hoop voed en onderhou die geloof. Want soos niemand iets van God kan verwag tensy hy vooraf in sy beloftes geglo het nie, moet die swakheid van ons geloof deur geduldig te hoop en te verwag, onderhou en getroetel word sodat dit nie van uitputting ineenstort nie. Daarom stel Paulus ons saligheid soos dit hoort in hoop.³²⁸ Want wanneer hoop in stilte op die Here wag, hou dit vas aan die geloof om te verhoed dat dit halsoorkop val deur te vinnig te gaan. Hoop versterk die geloof sodat dit nie onseker is oor God se beloftes of oor die waarheid daarvan begin twyfel nie. Hoop verkwik die geloof sodat dit nie vermoeid word nie. Hoop laat geloof tot die verste wenpaal strek sodat dit nie in die middel van die wedloop of selfs op die wegspringplek moed verloor nie. Kortom: Deur die geloof gedurig te hernuwe en weer te laat begin veroorsaak hoop dat die geloof spoedig kragtiger na vore kom om te 766 volhard. En om hoeveel redes die bystand van hoop noodsaaklik is om die geloof op ’n vaste grondslag te plaas, sal duideliker word as ons nadink deur hoeveel vorms van versoekings die wat die Woord van God aangeneem het, aangeval en verskrik word. Deur sy beloftes uit te stel, hou die Here ons gemoedere dikwels langer as wat ons wens, gespanne. Dit is dan die plig van hoop om te doen soos die profeet beveel: “Selfs al is God se beloftes traag om te kom, moet ons nogtans daarop wag”.³²⁹ Soms laat Hy ons nie alleen verslap nie, maar Hy toon openlik sy verontwaardiging. Hier moet hoop ons des te meer tegemoet snel, sodat ons, volgens ’n ander profeet se uitspraak,³³⁰ die Here kan verwag wat sy gesig ook vir Jakob verberg het. Daar kom ook spotters, soos Petrus sê, wat vra: “Waar is die belofte van sy wederkoms? Want vandat die vaders ontslaap het, bly alles soos dit van die begin van die skepping af was”.³³¹ Ja, ons vlees en die wêreld fluister hierdie selfde dinge in ons ore. Hier moet die geloof deur die verdraagsaamheid van die hoop onderskraag word en moet daaraan vasgehou word om oor die ewigheid na te dink, sodat dit duisend jaar as een dag kan reken.³³²

42. Там, где есть живая вера, она всегда несёт с собой упование на вечное спасение или, точнее, она сама порождает его. Если такого упования в нас нет, то нет и веры, как бы цветисто мы ни болтали о ней. Если вера - это, как было сказано раньше, твёрдая убеждённость в Божьей истине, то есть в том, что в этой истине нет ничего лживого, обманчивого, обольстительного, то достигший такой твёрдой убеждённости человек ожидает, что Господь исполнит обетования, которые этот человек принял за истину. В конечном счёте, упование есть не что иное, как ожидание благ, которые вера полагает действительно обещанными Богом. Так, вера полагает, что Бог истинен; упование ожидает, что в назначенное время Он явит свою истину. Вера полагает, что Он - наш Отец; упование надеется, что Он всегда относится к нам по-отечески. Вера полагает, что нам дана вечная жизнь; упование ожидает, что когда-нибудь мы её получим. Вера - это основание, на котором покоится упование. Надежда питает и поддерживает веру.

Никто не может чего-либо ожидать от Бога, кроме тех, кто прежде уверовал в Его обетования. С другой стороны, поскольку наша вера немощна, то, чтобы она не ослабела, её следует постоянно подкреплять в терпеливой надежде и уповании. Поэтому св. Павел, полагая наше спасение в надежде (Рим 8:24), очень хорошо говорит, что она, ожидая Бога в молчании, укрепляет веру, чтобы она не спотыкалась в чрезмерной торопливости. Надежда укрепляет веру таким образом, чтобы она не отклонялась от Божьих обетований, не подвергала их ни малейшему сомнению. Надежда возрождает и оживляет веру, чтобы она никогда не уставала, ведёт её к последней цели, чтобы она не обессилела на середине пути или уже в самый первый день. Наконец, изо дня в день обновляя и восставляя веру, надежда даёт ей неистощимую силу пребыть до конца.

Мы ещё яснее увидим, насколько необходимо утверждать веру в надежде, если рассмотрим, скольким искушениям подвергаются принявшие Слово Божье. Прежде всего, Господь нередко откладывает исполнение Своих обетовании на более долгий срок, чем мы бы того хотели. Здесь дело веры - следовать поучению пророка: «Хотя бы и замедлило [исполнение обетования], жди его, ибо непременно сбудется» (Авв 2:3). Порою Бог не только оставляет нас в томлении, но и открыто проявляет против нас гнев. Тут нас должна питать вера, чтобы, по слову другого пророка, надеяться на Господа, даже если Он сокрыл Своё лицо от нас (Ис 8:17). Кроме того, появляются насмешники, которые, как говорит св. Пётр, спрашивают, где обетования, где пришествие Иисуса Христа, «ибо ... от начала творения всё остается так же» (2 Пет 3:4). Сами плоть и мир вселяют нам в сознание такие мысли. Поэтому необходимо, чтобы вера, опирающаяся на упование и надежду, твёрдо держалась созерцания вечности Царства Божьего, считая тысячу лет за один день (Пс 89/90:5; 2 Пет 3:8).

43. Propter hanc tum coniunctionem, tum affinitatem, Scriptura interdum Fidei et Spei vocabula confundit. Nam quum 54 Petrus docet, virtute Dei nos per fidem custodiri usque ad salutis revelationem [1. Pet. 1. a. 5]: quod spei magis quadrabat fidei tribuit: neque immerito: quando iam docuimus, nihil aliud spem esse quam fidei alimentum et robur^a. || Interdum simul iunguntur, sicuti eadem epistola, quo fides vestra et spes esset in Deo [Ibidem, 1. d. 21]. Paulus vero ad Philippenses ex spe deducit expectationem: quia sperando patienter, vota nostra suspendimus, donec patefacta fuerit Dei opportunitas [Philip. 1. b. 20]. Quod totum melius intelligere licet ex decimo cap. ad Hebraeos, quod iam citavi.¹ Paulus alibi, quanvis improprie loquatur, hoc ipsum tamen intelligit, his verbis, Nos spiritu ex fide spem iustitiae expectamus [Galat. 5. a. 5]: nempe quia Evangelii testimonium de gratuito amore amplexi, expectamus dum palam ostendat Deus quod nunc sub spe est absconditum. || Neque iam obscurum est quam insulse Petrus Lombardus duplex spei fundamentum iaciat, Dei gratiam, et operum meritum^{b 2}. Non huic alius scopus quam fidei esse potest; fidei autem iam clarissime exposuimus unicum esse scopum, Dei misericordiam³: in quam utroque (ut ita loquar) oculo respicere debeat. Sed operaepretium est auscultare quam vividam afferat rationem. Si quippiam (inquit) sine meritis sperare audeas, non spes illa, sed praesumptio dicenda erit.⁴ Quis non merito, amice lector, tales bestias execretur, quae temere et praesumptuose fieri pronuntiant siquis Deum veracem esse confidat? Nam quum Dominus nihil non a sua bonitate expectari velit, praesumptionem esse dicunt in ea recumbere et acquiescere. O magistrum talibus dignum discipulis quales in insanis^c rabularum scholis nactus est^d! ⁵ Nos vero, quando videmus^e Dei oraculis iuberi peccatores spem salutis concipere, libenter tantum praesumamus de veritate eius^f, ut sola eius^g misericordia freti, abiecta operum fiducia, bene sperare audeamus. || Non fallet ipse, qui dixit, Secundum fidem vestram fiat vobis [Matth. 9. b. 29].

43. Pour ceste affinité et similitude, l’Escriture aucunesfois confond l’un avec l’autre de ces deux vocables, Foy et Esperance: comme quand sainct Pierre dit que la vertu de Dieu nous conserve par foy jusques à la revelation de salut: ce qui estoit plus convenable à l’esperance qu’à foy. Neantmoins cela ne se fait point sans raison, veu que nous avons monstré Esperance n’estre autre chose sinon fermeté et perseverance de foy. Quelquefois ils sont conjoints ensemble: comme eu la mesme Epistre: Afin que vostre foy et espoir soit en Dieu (1 Pierre 1:5, 21). Et sainct Paul aux Philippiens deduit l’attente de l’espoir (Phil. 1:20): pource qu’en esperant patiemment nous tenons la bride à noz desirs, jusqu’à ce que l’opportunité de Dieu soit venue. Ce qui sera plus facile à entendre du 10. chapitre aux Hebrieux que j’ai desja allegué Sainct Paul en un autre passage, combien qu’il parle improprement, entend toutesfois le mesme par ces mots, Nous attendons de foy en esprit l’esperance de justice (Gal. 5:5): voire pource qu’ayans receu le tesmoignage de l’Evangile touchant de l’amour gratuite de Dieu, nous attendons que Dieu mette en evidence et effect ce qui encore est caché sous espoir. Or il n’est pas maintenant difficile à voir combien lourdement s’abuse le maistre des Sentences, en faisant double fondement d’esperance: assavoir la grace de Dieu, et le merite des œuvres. Certes elle ne peut avoir autre but que la foy. Or nous avons clairement monstré que la foy a pour son but unique la misericorde de Dieu, et que du tout elle s’y arreste, ne regardant nullement ailleurs. Mais il est bon d’ouyr la belle raison qu’il allegue: Si tu oses, dit-il, esperer quelque chosé sans l’avoir merité, ce n’est point esperance mais presomption. Je vous prie, mes amis, qui sera celuy qui se tiendra de maudire telles bestes, lesquelles pensent que c’est temerairement et presomptueusement fait de croire certainement que Dieu est veritable? Car comme ainsi soit que Dieu nous commande d’attendre toutes choses de sa bonté, ils disent que c’est presomption de se reposer et acquiescer en icelle. Mais un tel maistre est digne des disciples qu’il a eu és escoles des Sophistes, c’est à dire Sorboniques. Nous au contraire, quand nous voyons que Dieu apertement commande aux pecheurs d’avoir certaine esperance de salut, presumons hardiment tant de sa verité, que moyennant sa misericorde, rejettans toute fiance de noz œuvres, nous esperions sans aucune doute ce qu’il nous promet. En ce faisant nous trouverons que celuy qui a dit, Il vous sera fait selon vostre foy (Matth. 9:29), ne nous abusera point.

43. On account of this union and affinity, the Scripture sometimes uses the words faith and hope without any distinction. For when Peter says that we “are kept by the power of God through faith unto salvation, ready to be revealed,”¹⁶⁰² he attributes to faith, what was more applicable to hope; and not without reason, since we have already shown, that hope is no other than the nourishment and strength of faith. Sometimes they are joined together, as in a passage of the same Epistle—“that your faith and hope might be in God.”¹⁶⁰³ But Paul, in the Epistle to the Philippians,¹⁶⁰⁴ deduces expectation from hope; because in patient hope we suspend our desires till the arrival of God's appointed time. All which may be better understood from the tenth chapter of the Epistle to the Hebrews,¹⁶⁰⁵ which I have already cited. In another place, Paul, though with some impropriety of expression, conveys the very same idea in these words: “We, through the Spirit, wait for the hope of righteousness by faith;”¹⁶⁰⁶ because, having embraced the testimony of the gospel concerning his gratuitous love, we wait till God openly manifests what is now concealed under hope. Now, it is easy to see the absurdity of Peter Lombard, in laying a twofold foundation of hope; the grace of God, and the merit of works. Hope can have no other object than faith; and the only object of faith, we have very clearly stated to be the mercy of God; to which both its eyes, if I may be allowed the expression, ought to be directed. But it may be proper to hear what kind of a reason he advances. If, says he, you venture to hope for any thing without merits, it must not be called hope, but presumption. Who is there that will not justly detest such teachers, who pronounce a confidence in the veracity of God to be temerity and presumption? For whereas it is the will of the Lord that we should expect every thing from his goodness, they assert that it is presumption to depend and rely upon it. Such a master is 534 worthy of such disciples as he has found in the schools of wranglers! But, as for us, since we see that sinners are enjoined by the oracles of God to entertain a hope of salvation, let us joyfully presume so far on his veracity as to reject all confidence in our own works, to depend solely on his mercy, and venture to cherish a hope of happiness. He who said, “According to your faith be it unto you,”¹⁶⁰⁷ will not deceive us.

43. The terms faith and hope sometimes confounded. Refutation of the Schoolmen, who attribute a twofold foundation to hope—viz. the grace of God and the merit of works.

On account of this connection and affinity Scripture sometimes confounds the two terms faith and hope. For when Peter says that we are “kept by the power of God through faith until salvation, ready to be revealed in the last times” (1 Pet. 1:5), he attributes to faith what more properly belongs to hope. And not without cause, since we have already shown that hope is nothing else than the food and strength of faith. Sometimes the two are joined together, as in the same Epistles “That your faith and hope might be in God,” (1 Pet. 1:21). Paul, again, in the Epistle to the Philippians, from hope deduces expectation (Phil. 1:20), because in hoping patiently we suspend our wishes until God manifest his own time. The whole of this subject may be better understood from the tenth chapter of the Epistle to the Hebrews, to which I have already adverted. Paul, in another passage, though not in strict propriety of speech, expresses the same thing in these words,“For we through the Spirit wait for the hope of righteousness by faith,” (Gal. 5:5); that is, after embracing the testimony of the Gospel as to free love, we wait till God openly manifest what is now only an object of hope. It is now obvious how absurdly Peter Lombard lays down a double foundation of hope—viz. the grace of God and the merit of works (Sent. Lib. 3, Dist. 26). Hope cannot have any other object than faith has. But we have already shown clearly that the only object of faith is the mercy of God, to which, to use the common expression, it must look with both eyes. But it is worth while to listen to the strange reason which he adduces. If you presume, says he, to hope for any thing without merit, it should be called not hope, but presumption. Who, dear reader, does not execrate the gross stupidity¹ which calls it rashness, and presumption to confide in the truth of God? The Lord desires us to expect every thing from his goodness and yet these men tell us, it is presumption to rest in it. O teacher, worthy of the pupils, whom you found in these insane raving schools! Seeing that, by the oracles of God, sinners are enjoined to entertain the hope of salvation, let us willingly presume so far on his truth as to cast away all confidence in our works, and trusting in his mercy,venture to hope. He who has said, “According to your faith be it unto you,” (Mt. 9:29), will never deceive.

43. Vanwege deze verbinding en verwantschap gebruikt de Schrift soms de woorden geloof en hoop door elkander. Want wanneer Petrus leert (1 Petr. 1:5) dat wij in de kracht Gods bewaard worden door het geloof tot de openbaring der zaligheid, schrijft hij aan het geloof toe wat meer paste bij de hoop. En dat niet ten onrechte; want we hebben reeds geleerd, dat de hoop niets anders is dan het voedsel en de kracht des geloofs. Somtijds worden ze verbonden, zoals in dezelfde brief (1 Petr. 1:21) "Opdat uw geloof en hoop op God zijn zou." En Paulus in de brief aan de Filippenzen (Filip. 1:20) leidt uit de hoop verwachting af, omdat wij door lijdzaam te hopen onze wensen ophouden, totdat de juiste tijd Gods geopenbaard is. En dit alles kan men beter begrijpen uit het tiende hoofdstuk van de brief aan de Hebreën, dat ik reeds aangehaald heb. Paulus verstaat elders (Gal. 5:5) hoewel hij in oneigenlijke zin spreekt, toch hetzelfde met deze woorden: "Wij verwachten door de Geest, uit het geloof, de hoop der rechtvaardigheid", namelijk omdat wij, na het getuigenis van het evangelie aangaande Gods onverdiende liefde aanvaard te hebben, wachten, totdat God openlijk toont, hetgeen nu onder de hoop verborgen is. Nu is het niet meer onduidelijk, hoe dwaas Petrus Lombardus een tweevoudig fundament der hoop legt, namelijk de genade Gods en de verdienste der werken. De hoop kan geen ander doelwit hebben dan het geloof. En wij hebben reeds zeer duidelijk uiteengezet, dat het geloof een enig doelwit heeft, namelijk Gods barmhartigheid, op welke het, om zo te zeggen, met beide ogen moet zien. Maar het is de moeite waard te horen, welke krachtige reden hij aanvoert. Indien gij iets, zo zegt hij, zonder verdiensten durft hopen, dan zal dat niet hoop, maar verwaandheid genoemd moeten worden. Wie zou niet terecht, waarde lezer, zulke beesten vervloeken, die uitspreken, dat het vermetel en verwaand is, wanneer iemand vertrouwt, dat God waarachtig is? Want hoewel de Here wil, dat wij alles van zijn goedheid verwachten, zeggen zij, dat het verwaandheid is daarop te steunen en gerust te zijn. Wat een meester, waardig zodanige leerlingen als hij in de dwaze scholen der dolzinnigen aangetroffen heeft? Laat ons echter, daar we zien, dat door Gods Woord de zondaren bevolen wordt de hoop op de zaligheid op te vatten, gaarne zo vermetel zijn ten opzichte van zijn waarheid; opdat wij alleen op zijn barmhartigheid steunend, met wegwerping van het vertrouwen op de werken, goede hoop durven hebben. Hij zal niet bedriegen, die gezegd heeft: "U geschiede naar uw geloof" (Matt. 9:29)

43. Glaube und Hoffnung haben den gleichen Grund: Gottes Erbarmen

Weil Glaube und Hoffnung so fest miteinander verbunden, ja verwandt sind, so gebraucht die Schrift zuweilen die Wörter „Glaube“ und „Hoffnung“ durcheinander. Wenn z.B. Petrus lehrt, wir würden „aus Gottes Macht durch den Glauben bewahret“ bis zur Offenbarung der Seligkeit (1. Petr. 1,5), so schreibt er damit dem Glauben etwas zu, das eigentlich mehr zum Wesen der Hoffnung passen würde; und zwar nicht zu Unrecht, denn die Hoffnung ist ja, wie wir bemerkten, nichts als die Nahrung und Kraft des Glaubens.

Manchmal werden „Glaube“ und „Hoffnung“ auch miteinander verbunden; so heißt es in dem gleichen Briefe: „Auf daß ihr Glauben und Hoffnung zu Gott haben möchtet“ (1. Petr. 1,21). Paulus aber leitet im Philipperbrief aus der Hoffnung die Erwartung ab: denn indem wir geduldig hoffen, lassen wir unsere Wünsche in der Schwebe, bis Gottes gelegene Zeit sich offenbart hat (Phil. 1,20). Dies alles kann man noch deutlicher aus dem bereits angeführten elften Kapitel des Hebräerbriefes entnehmen. Das Gleiche meint auch Paulus an einer Stelle, an der er allerdings uneigentlich redet: „Wir aber warten im Geist durch den Glauben der Gerechtigkeit, auf die man hoffen muß“ (Gal. 5,5). Nachdem wir nämlich das Zeugnis des Evangeliums von Gottes freignädiger Liebe angenommen haben, warten wir, bis Gott offenbarlich zeigt, was jetzt noch unter der Hoffnung verborgen ist!

Ganz klar ist es nun, wie unsinnig es ist, wenn Petrus Lombardus ein zwiefaches Fundament der Hoffnung gelegt denkt, nämlich Gottes Gnade und das 376 Verdienst unserer Werke. Nein, für die Hoffnung kann es keinen anderen Richtpunkt geben als den Glauben; der Glaube aber hat, wie wir bereits ganz klar auseinandersetzten, nur einen einzigen Richtpunkt, nämlich Gottes Barmherzigkeit; und darum müssen wir auf sie sozusagen mit beiden Augen schauen! Aber es ist doch der Mühe wert, zu hören, was für einen kräftigen Grund der Lombarde anführt; er sagt: „Wenn du etwas ohne dein Verdienst zu hoffen wagst, so ist das nicht Hoffnung, sondern Vermessenheit zu nennen!“ Lieber Freund und Leser, sollte man nicht verdientermaßen solche Bestien verabscheuen, die es hoffärtig und vermessen nennen, wenn jemand darauf vertraut, daß Gott wahrhaftig ist? Der Herr will doch, daß wir von seiner Güte alles erwarten sollen; solche Leute erklären es aber für vermessen, wenn man sich auf diese Güte stützt und verläßt! Dieser Meister ist der Schüler wohl wert, wie er sie in den unsinnigen scholastischen Zungendrescherschulen gefunden hat! Wir aber wollen, da wir ja sehen, wie Gott in klaren Weisungen dem Sünder befiehlt, Hoffnung auf das Heil zu fassen, gern so „vermessen“ auf seine Wahrheit trauen, daß wir allein auf sein Erbarmen bauen, alle Zuversicht auf die Werke von uns werfen und fröhlich zu hoffen wagen! Denn er hat gesagt: „Euch geschehe nach eurem Glauben“ (Matth. 9,29) - und er wird nicht trügen!

43. Geloof en hoop rus albei op God se barmhartigheid

As gevolg van hierdie band of verwantskap ruil die Skrif soms die woorde geloof en hoop onderling uit. Wanneer Petrus trouens leer dat ons in die krag van God deur die geloof tot die openbaring van ons saligheid bewaar word,³³³ skryf hy iets wat eerder met hoop ooreenstem, aan die geloof toe. Hy doen dit egter nie sonder rede nie. Ons het immers reeds aangetoon dat hoop niks anders as die voedsel en versterking³³⁴ van die geloof is nie.

Soms word hoop en geloof saamgevoeg, byvoorbeeld wanneer hy in dieselfde brief sê: “Sodat julle geloof en hoop in God kan wees”.³³⁵ Paulus lei trouens in sy brief aan die Filippensers verwagting uit hoop af, want deur geduldig te hoop skort ons ons wense op totdat die regte geleentheid van God oopgaan.³³⁶ Ons kan dit alles nog beter verstaan uit die tiende hoofstuk van die brief aan die Hebreërs wat ek reeds aangehaal het.³³⁷ Hoewel Paulus elders nie eintlik hiervan praat nie, 767 verstaan hy dieselfde in die volgende woorde: “Deur die Gees uit die geloof verwag ons die hoop op geregtigheid”.³³⁸ Hy bedoel dat ons die getuienis van sy onverdiende liefde omhels en wag totdat God dit wat nou onder hoop verborge is, openbaar.

Nou is dit ook duidelik hoe dwaas Petrus Lombardus is om ’n dubbele fondament vir hoop te lê, naamlik God se genade³³⁹ en die verdienste van ons werke.³⁴⁰ Hoop kan tog nie ’n ander doel hê as wat die geloof het nie. Ons het egter alreeds baie duidelik uiteengesit dat geloof maar net een doel het, naamlik die barmhartigheid van God, en om dit nou maar so te stel: die geloof moet met albei oë daarna kyk. Maar dit is die moeite werd om te luister na die helder rede wat hy aanvoer. Hy sê: “As iemand sou waag om sonder verdienste te hoop, sal ons dit verwaandheid noem”.³⁴¹

My liewe leser, wie sou sulke diere nie vervloek soos hulle verdien nie, omdat hulle verklaar dat dit onbesonne en vermetel gebeur as iemand sou glo dat God waaragtig is? Want ten spyte daarvan dat dit die Here se wil is dat ons alles uit sy goedheid moet verwag, beweer hulle nogtans dat dit verwaandheid is om daarop te steun en daarin te berus! O, wat ’n onderwyser, wat sulke dissipels verdien as wat hy in die skole van die waansinnige gespuis gevind het!³⁴² Sover dit ons aangaan, wanneer ons sien dat sondaars deur die uitsprake van God beveel word om hoop op hulle saligheid te koester, matig ons ons net soveel oor God se waarheid aan dat ons op sy barmhartigheid alleen steun, alle vertroue op ons eie werke laat vaar en waag om goeie hoop te koester. Hy wat gesê het: “Laat met julle geskied volgens julle geloof”,³⁴³ sal ons nie bedrieg nie.

43. Вследствие их близости и подобия Св. Писание иногда смешивает эти слова - «вера» и «надежда», «упование». Например, когда св. Пётр говорит, что сила Божья верою хранит нас до откровения спасения (1 Пет 1:5), то здесь больше подошло бы слово «упование», нежели «вера». Однако последнее употреблено не без оснований: мы показали, что упование есть не что иное, как стойкость и непоколебимость веры. Эти слова не раз употребляются вместе, как например, в том же Послании: «чтобы вы имели веру и упование на Бога» (1 Пет 1:21). И св. Павел, обращаясь к филиппийцам, выводит терпение в ожидании из надежды (Флп 1:20), так как, терпеливо надеясь, мы держим в узде свои желания, пока не наступит назначенное Богом время (opportunite de Dieu). Это ещё легче понять из 11-й главы Послания к иудеям, на которую я уже ссылался. В другом месте св. Павел, хотя и не говорит прямо, имеет в виду то же самое: «Мы духом ожидаем и надеемся праведности от веры» (Гал 5:5). То есть, получив свидетельство Евангелия о незаслуживаемой любви Бога, мы ожидаем, что Он сделает очевидным и действенным то, что пока сокрыто в надежде.

В силу этого теперь нетрудно увидеть, насколько глубоко заблуждается мастер сентенций, утверждая, что надежда имеет двойное основание - благодать Бога и заслуги по делам (Пётр Ломбардский. Цит. соч., III, dist XXVI (MPL, CXCII, 811)).

Разумеется, у надежды не может быть иной цели, кроме веры. Мы убедительно показали также, что единственным объектом веры является милосердие Бога, в котором она утверждается, так сказать, не глядя по сторонам. Но полезно выслушать довод, который он приводит: «Если ты на что-то надеешься, не заслужив этого, то это не надежда, а самомнение». Кто же, спрашиваю я вас, друзья мои, удержится от проклятия в адрес таких животных, которые полагают, что твёрдо веровать в истинность Бога - это невоздержанность и высокомерие? Бог повелел нам ожидать всего от Его доброты, а они говорят, что успокаиваться в ней было бы высокомерием. Такой учитель достоин тех учеников, которых он имеет в школах софистов, то есть в Сорбонне. Мы же, напротив, слыша явное Божье повеление грешникам твёрдо уповать на спасение, дерзновенно принимаем как Божью истину, что благодаря милосердию Бога и без всякого доверия к собственным делам можем с несомненностью ожидать обещанного Им. Поступая так, мы обнаруживаем, что Тот, Кто сказал: «По вере вашей да будет вам» (Мф 9:29), - нас не обманет.