1. 253 | Nunc persequamur alia quoque argumenta quibus Satan per suos satellites fidei iustificationem aut diruere aut deterere molitur. Illud iam excussum esse puto calumniatoribus, ne nobiscum perinde agant atque bonorum operum inimicis; siquidem operibus detrahitur iustificatio, non ut nulla bona fiant opera, aut bona esse negentur quae fiunt: sed ne illis fidamus, ne gloriemur, ne salutem adscribamus. Fiducia enim haec nostra est, haec gloria, et unica salutis anchora, quod Christus filius Dei noster est, ac nos in ipso vicissim filii Dei regnique caelestis haeredes, Dei benignitate, non nostra dignitate, in spem aeternae beatitudinis vocati. Sed quia aliis praeterea machinis, ut dictum est, nos impetunt: age, in illis^f quoque propulsandis pergamus. Primum redeunt ad legales promissiones, quas Legis suae cultoribus edidit Dominus: et rogant, velimusne irritas esse prorsus an efficaces? Irritas dicere quoniam absonum ac ridiculum fuerit, pro confesso assumunt, alicuius esse efficaciae. Hinc ratiocinantur, non sola fide nos iustificari⁴. Sic enim Dominus loquitur, Eritque si audieris praecepta et iudicia haec, custodierisque ea et feceris, custodiet etiam tibi Dominus pactum et misericordiam quam iuravit patribus tuis: diliget te ac multiplicabit, et benedicet tibi, etc. [Deut. 7. b. 12]⁵. 254 Item, Si bene direxeritis^a vias vestras et studia vestra, non ambulaveritis post deos alienos, iudicium feceritis inter virum et virum, nec in malitiam recesseritis, ambulabo in medio vestri [Iere. 7. a. 3¹, et e. 23]. Nolo mille eiusdem formae frustra recitare, quae quando nihil sensu differunt, istarum solutione explicabuntur. Summa, propositam testatur Moses in Lege benedictionem et maledictionem, mortem et vitam [Deut. 11. b. 26.]². Sic ergo argumentantur^b, aut benedictionem istam otiosam infructuosamque fieri^c, aut non solius esse fidei iustificationem. Iam supra ostendimus³ quomodo, si in Lege haereamus, omni benedictione defectis sola nobis maledictio imminet, quae universis transgressoribus edicta est. Non enim promittit Dominus quippiam nisi perfectis Legis suae cultoribus, qualis nemo reperitur. || Manet igitur illud, totum hominum genus per Legem argui, maledictioni et irae Dei obnoxium: a qua ut solvantur, e potestate Legis exire necesse est, et velut ab eius servitute in libertatem asseri: non carnalem quidem illam, quae ab observatione Legis nos subducat, ad rerum omnium licentiam invitet, concupiscentiam nostram, velut ruptis repagulis, aut effusis habenis lascivire permittat: sed spiritualem, quae perculsam et consternatam conscientiam soletur et erigat, liberam illam ostendens a maledictione ac damnatione qua illam Lex vinctam ac^d constrictam premebat. Hanc a subiectione Legis liberationem, et, ut ita dicam, manumissionem assequimur quum per fidem misericordiam Dei in Christo apprehendimus, qua securi certique reddimur de peccatorum remissione, quorum sensu pungebat nos Lex ac mordebat^e.

1. Maintenant poursuyvons les autres argumens dont Satan s’efforce de destruire ou diminuer par ses satellites la justification de la foy. Je pense que cela est desja osté aux calomniateurs, qu’ils ne nous puissent imposer que nous soyons ennemis des bonnes œuvres. Car nous nions que les œuvres justifient, non pas afin qu’on ne face nulles bonnes œuvres, ou qu’on ne les ait en nulle estime: mais afin qu’on ne s’y fle, qu’on ne s’en glorifie, qu’on ne leur attribue salut. Car ceste est nostre fiance, nostre gloire, et port unique de nostre salut, que Jesus Christ le Fils de Dieu est nostre, et qu’en luy nous sommes enfans de Dieu, et heritiers du royaume celeste, appellez en l’esperance de beatitude eternelle: non point par nostre dignité, mais par la benignité de Dieu. Toutesfois pource qu’ils nous assaillent encore d’autres bastons, poursuyvons de rabatre leur coups. Premierement, ils produisent les promesses legales, que Dieu a faites à ceux qui observeront sa Loy. Ils demandent si nous voulons qu’elles soyent vaines, ou de quelque efficace. Pource que ce seroit chose desraisonnable de les dire vaines, ils prennent pour certain, qu’elles sont de quelque valeur: et de cela inferent que nous ne sommes pas justifiez par la seule foy: veu que le Seigneur parle en ceste maniere, Si tu escoute mes preceptes, et les retiens pour les faire: le Seigneur te gardera sa promesse laquelle il a jurée à tes peres. Il t’aimera, et te multipliera, et te benira (Deut. 7:12, 13). Item, Si tu addresses bien les voyes, sans decliner aux dieux estranges. et fais justice et droiture, et ne te destournes point à mal, j’habiteray avec toy (Jer. 7:5, 23). Je n’en veux point reciter mille semblables, lesquelles se pourront despescher par une mesme solution: veu qu’elles ne different point en sens d’avec celles-cy. La somme est, que Moyse tesmoigne la benediction et la malediction, la vie et la mort nous estre presentée en la Loy (Deut. 11:26; 30:15). Ou il faut que nous facions ceste benediction oisive et infructueuse, ou que nous confessions la justification n’estre point en la seule foy. Pour response, nous avons cy dessus monstré comment, si nous demeurons en la Loy, estans exclus de toute benediction, nous sommes enveloppez en la malediction qui est denoncée à tous transgresseurs (Deut. 27:26). Car Dieu ne promet rien, sinon à celuy qui est parfait observateur de sa Loy: ce qui n’advient à homme du monde. Cela donc demeure tousjours ferme, que la Loy oblige tout le geure humain à malediction et ire de Dieu: de laquelle si nous voulons estre delivrez, ils nous faut sortir hors la puissance de la Loy, et estre mis comme de servitude en liberté. Non pas en une liberté charnelle, laquelle nous retire de l’obeissance de la Loy, et nous convie à dissolution et licence, et lasche la bride à nos concupiscences, pour se desborder: mais une liberté spirituelle, laquelle console et conferme la conscience troublée et espovantée, luy remonstrant qu’elle est delivrée de la malediction et condemnation dont la Loy la tenoit enserrée. Nous obtenons ceste delivrance, quand en foy nous apprehendons la misericorde de Dieu en Christ: par laquelle nous sommes rendus certains et asseurez de la remission des pechez, du sentiment desquels la Loy nous poignoit et mordoit.

1. 34 Let us now pursue the other arguments with which Satan by his satellites attempts to destroy or to weaken justification by faith. I think we have already gained this point with these calumniators—that they can no longer accuse us of being enemies to good works. For we reject the notion of justification by works, not that no good works may be done, or that those which are performed may be denied to be good, but that we may neither confide in them, nor glory in them, nor ascribe salvation to them. For this is our trust, this is our glory, and the only anchor of our salvation, That Christ the Son of God is ours, and that we are likewise, in him, sons of God and heirs of the celestial kingdom; being called, not for our worthiness, but by the Divine goodness, to the hope of eternal felicity. But since they assail us besides, as we have observed, with other weapons, let us also proceed to the repulsion of them. In the first place, they return to the legal promises which the Lord gave to the observers of his law, and inquire whether we suppose them to be entirely vain, or of any validity. As it would be harsh and ridiculous to say they are vain, they take it for granted that they have some efficacy. Hence they argue, that we are not justified by faith alone. For thus saith the Lord, “Wherefore it shall come to pass, if ye hearken to these judgments, and keep and do them, that the Lord thy God shall keep unto thee the covenant and the mercy which he sware unto thy fathers; and he will love thee, and bless thee, and multiply thee.”¹²⁵ Again: “If ye thoroughly amend your ways and your doings; if ye thoroughly execute judgment between a man and his neighbour; if ye oppress not, neither walk after other gods; then will I cause you to dwell in this place,” &c.¹²⁶ I am not willing to recite a thousand passages of the same kind, which, not being different in sense, will be elucidated by an explanation of these. The sum of all is declared by Moses, who says that in the law are proposed “a blessing and a curse, life and death.”¹²⁷ Now, they argue, either that this blessing becomes inefficacious and nugatory, or that justification is not by faith alone. We have already shown, how, if we adhere to the law, being destitute of every 35blessing, we are obnoxious to the curse which is denounced on all transgressors. For the Lord promises nothing, except to the perfect observers of his law, of which description not one can be found. The consequence then is, that all mankind are proved by the law to be obnoxious to the curse and wrath of God; in order to be saved from which, they need deliverance from the power of the law, and emancipation from its servitude; not a carnal liberty, which would seduce us from obedience to the law, invite to all kinds of licentiousness, break down the barriers of inordinate desire, and give the reins to every lawless passion; but a spiritual liberty, which will console and elevate a distressed and dejected conscience, showing it to be delivered from the curse and condemnation under which it was held by the law. This liberation from subjection to the law, and manumission, (if I may use the term,) we attain, when we apprehend by faith the mercy of God in Christ, by which we are assured of the remission of sins, by the sense of which the law penetrated us with compunction and remorse.

1. Brief summary of Chapters 15 and 16. Why justification is denied to works. Argument of opponents founded on the promises of the law. The substance of this argument. Answer. Those who would be justified before God must be exempted from the power of the law. How this is done.

104 Let us now consider the other arguments which Satan by his satellites invents to destroy or impair the doctrine of Justification by Faith. I think we have already put it out of the power of our calumniators to treat us as if we were the enemies of good works—justification being denied to works not in order that no good works may be done or that those which are done may be denied to be good; but only that we may not trust or glory in them, or ascribe salvation to them. Our only confidence and boasting, our only anchor of salvation is, that Christ the Son of God is ours, and that we are in him sons of God and heirs of the heavenly kingdom, being called, not by our worth, but the kindness of God, to the hope of eternal blessedness. But since, as has been said, they assail us with other engines, let us now proceed to demolish them also. First, they recur to the legal promises which the Lord proclaimed to the observers of the law, and they ask us whether we hold them to be null or effectual. Since it were absurd and ridiculous to say they are null, they take it for granted that they have some efficacy. Hence they infer that we are not justified by faith only. For the Lord thus speaks: “Wherefore it shall come to pass, if ye hearken to these judgments, and keep and do them, that the Lord thy God shall keep unto thee the covenant and the mercy which he sware unto thy fathers; and he will love thee, and bless thee and multiply thee,” (Deut. 7:12,13). Again, “If ye thoroughly amend your ways and your doings; if ye thoroughly execute judgment between a man and his neighbor; if ye oppress not the stranger, the fatherless, and the widow, and shed not innocent blood in this place, neither walk after other gods to your hurt: then will I cause you to dwell in this place, in the land that I gave to your fathers, for ever and ever,” (Jer. 7:5-7). It were to no purpose to quote a thousand similar passages, which, as they are not different in meaning, are to be explained on the same principle. In substance, Moses declares that in the law is set down “a blessing and a curse,” life and death (Deut. 11:26); and hence they argue, either that that blessing is become inactive and unfruitful, or that justification is not by faith only. We have already shown,¹ that if105we cleave to the law we are devoid of every blessing, and have nothing but the curse denounced on all transgressors. The Lord does not promise any thing except to the perfect observers of the law; and none such are any where to be found. The results therefore is that the whole human race is convicted by the law, and exposed to the wrath and curse of God: to be saved from this they must escape from the power of the law, and be as it were brought out of bondage into freedom,—not that carnal freedom which indisposes us for the observance of the law, tends to licentiousness, and allows our passions to wanton unrestrained with loosened reins; but that spiritual freedom which consoles and raises up the alarmed and smitten conscience, proclaiming its freedom from the curse and condemnation under which it was formerly held bound. This freedom from subjection to the law, this manumission, if I may so express it, we obtain when by faith we apprehend the mercy of God in Christ, and are thereby assured of the pardon of sins, with a consciousness of which the law stung and tortured us.

1. Laat ons nu ook de andere bewijzen nagaan, waarmee Satan door zin trawanten de rechtvaardigmaking des geloofs tracht omver te werpen of te vernielen. Ik meen, dat dit de lasteraars reeds uit de hand geslagen is, dat ze met ons niet mogen handelen als vijanden der goede werken; want de rechtvaardigheid wordt aan de goede werken ontzegd, niet opdat er geen goede werken gedaan worden of dat men zou loochenen, dat de werken, die gedaan worden, goed zijn; maar opdat wij op hen niet zouden vertrouwen, en niet roemen en hun niet onze zaligheid toeschrijven. Want dit is ons vertrouwen, dit onze roem en ons enig anker der zaligheid, dat Christus, Gods Zoon, van ons is, en dat wij wederkerig in Hem kinderen Gods en erfgenamen van het hemels Koninkrijk zijn, door Gods goedertierenheid, niet door onze waardigheid geroepen tot de hoop der eeuwige gelukzaligheid. Maar aangezien zij ons bovendien ook met andere oorlogswerktuigen bestoken, gelijk gezegd is, welaan laat ons voortgaan met ook die te verdrijven. In de eerste plaats komen zij terug tot de beloften der wet, die de Here gedaan heeft aan hen, die zijn wet onderhouden, en zij vragen, of wij willen, dat die beloften geheel en al krachteloos zijn of krachtdadig. En aangezien het dwaas en belachelijk zou zijn te zeggen, dat ze krachteloos zijn, nemen zij als uitgemaakt aan, dat ze enige krachtdadigheid hebben. Hieruit beredeneren ze dan, dat wij niet door het geloof alleen gerechtvaardigd worden. Want zo spreekt de Here (Deut. 7:12; Jer.7:5,23) " En het zal zijn, indien gij deze geboden en rechten zult horen, en ze zult houden en doen, zo zal ook de Here u het verbond en de weldadigheid houden, die Hij uwe vaderen gezworen heeft; Hij zal u liefhebben en vermenigvuldigen, en u zegenen" enz. Evenzo: "Indien gij uw wegen en handelingen goed richt, niet wandelt achter vreemde goden aan, recht doet tussen man en man, en niet afwijkt tot boosheid, zal Ik wandelen in het midden van ulieden." Ik wil niet duizend uitspraken van dezelfde soort doelloos opsommen, die, daar ze in betekenis niets van de voorgaande verschillen, door dezelfde verklaring zullen worden uitgelegd. De hoofdzaak is deze: Mozes getuigt (Deut. 11:26) dat in de wet voorgesteld is de zegen en de vloek, de dood en het leven. Zij argumenteren dus zo: òf dat die zegen werkeloos en onvruchtbaar gemaakt wordt, òf dat de rechtvaardigmaking niet is uit het geloof alleen. We hebben boven reeds aangetoond, hoe, indien wij blijven hangen aan de wet, wij verstoken worden van de zegening en ons alleen de vervloeking boven het hoofd hangt, die aan alle overtreders aangezegd is. Want de Here belooft niets dan alleen aan de volmaakte onderhouders van zijn wet, en zo iemand wordt niet gevonden. Dit blijft dus, dat het ganse geslacht der mensen door de wet bewezen wordt aan Gods vloek en toorn onderworpen te zijn; en dat de mensen, om daarvan bevrijd te worden, uit de macht der wet moeten uitgaan, en als het ware uit haar dienstbaarheid in de vrijheid gesteld worden, niet die vleselijke vrijheid, die ons afleidt van de onderhouding der wet en uitnodigt tot ongebondenheid in allerlei dingen, en onze begeerlijkheid als het ware met verbreking van de sluitbomen of met losse teugel laat dartelen, maar de geestelijke vrijheid, die de verslagen en terneer geworpen consciëntie vertroost en opricht, aantonende, dat ze vrij is van de vloek en de veroordeling, waarmee de wet haar geboeid en gebonden neerdrukte. Deze bevrijding van de onderwerping der wet, en, om zo te zeggen, vrijlating uit de slavernij verkrijgen wij, wanneer wij door het geloof de barmhartigheid Gods in Christus aangrijpen, die ons onbezorgd en zeker maakt van de vergeving der zonden, door het besef van welke de wet ons stak en beet.

1. 529Die gegnerische Meinung

Jetzt wollen wir auch noch den anderen Beweisen nachgehen, mit denen der Satan durch seine Trabanten die Rechtfertigung aus dem Glauben umzustoßen oder zu schmälern sich bemüht. Einen Vorwand glaube ich den Lästermäulern bereits aus der Hand geschlagen zu haben: sie können nicht mehr mit uns umgehen, als seien wir Feinde der guten Werke. Denn wenn die Rechtfertigung den Werken nicht zugeschrieben wird, so geschieht das nicht, weil wir meinten, es sollten keine guten Werke getan werden oder die guten Werke, die tatsächlich geschehen, wären gar nicht gut, sondern dazu, daß wir ihnen nicht unser Vertrauen schenken, uns ihrer nicht rühmen und ihnen nicht unser Heil beimessen! Denn unsere Zuversicht, unser Ruhm, der einzige Anker unseres Heils ist dies Eine, daß Christus, der Sohn Gottes, uns gehört und daß wir wiederum in ihm Gottes Kinder und Erben des himmlischen Reiches sind, die durch Gottes Güte und nicht um ihrer eigenen Würdigkeit willen zur Hoffnung auf die ewige Seligkeit berufen sind.

Aber die Gegner berennen uns außerdem, wie gesagt, auch noch mit anderen Kampfwerkzeugen - wohlan, so wollen wir uns denn aufmachen, auch diese zurückzutreiben! Zunächst kommen sie auf die Verheißungen des Gesetzes zurück, die der Herr denen, die sein Gesetz halten, gegeben hat. Sie fragen, ob wir denn meinten, diese Verheißungen seien gänzlich kraftlos - oder ob wir sie für wirksam hielten. Da es nun aber widersinnig und lächerlich wäre, sie für kraftlos zu erklären, so nehmen sie es als zugestanden an, sie hätten irgendeine Wirkung. Daraus ziehen sie dann die Folgerung: also würden wir eben nicht „allein durch den Glauben“ gerechtfertigt! Denn der Herr spricht: „Und wenn ihr diese Rechte hört und haltet sie und danach tut, so wird der Herr, dein Gott, auch halten den Bund und die Barmherzigkeit, die er deinen Vätern geschworen hat, und wird dich lieben und segnen und mehren ...“ (Deut. 7,12f.). Oder ebenso: „Wenn ihr eure Wege und euer Trachten recht richtet und nicht anderen Göttern nachfolget, und wenn ihr recht tut einer gegen den anderen und nicht in Bosheit verfallt, so will ich in euerer Mitte wandeln ...“ (Jer. 7,5-7.23; nicht durchweg Luthertext, abgekürzt und in geänderter Reihenfolge). Es gibt noch tausend Sprüche der gleichen Art; ich will sie aber nicht aufzählen, weil sie dem Sinne nach den angegebenen gänzlich gleich sind und deshalb durch deren Lösung ebenfalls ihre Erläuterung finden. Eine Zusammenfassung bietet das Zeugnis des Mose: „Siehe, ich lege euch heute vor den Segen und den Fluch, das Leben und den Tod!“ (Deut. 11,26 und 30,15, Schluß ungenau). Unsere Gegner schließen nun so: entweder muß man diesen Segen unnütz und fruchtlos machen - oder aber die Rechtfertigung geschieht nacht „allein durch den Glauben“!

Ausgangspunkt: Ohne Befreiung vom Gesetz keine Befreiung vom Fluch!

Wir haben nun schon oben gezeigt, wie wir, wenn wir am Gesetz hängenbleiben, alles Segens verlustig gehen, und wie uns dann allein Gottes Fluch droht, der über alle Übertreter ausgesprochen ist. Denn der Herr gibt einzig und allein denen eine Verheißung, die sein Gesetz vollkommen halten - ein solcher Mensch aber findet sich nicht! Es bleibt also bestehen, daß das ganze Menschengeschlecht vom Gesetz beschuldigt wird, des Fluchs und Zorns Gottes schuldig zu sein. Sollen wir daraus erlöst werden, so müssen wir aus der Gewalt des Gesetzes herauskommen und gewissermaßen aus seiner Knechtschaft in die Freiheit versetzt werden. Das ist dann freilich nicht eine fleischliche Freiheit, die uns von der Beobachtung des Gesetzes abzieht, die uns zur Ausgelassenheit in allen Dingen anreizt und unserer Begierde die Erlaubnis gibt, sich gehen zu lassen, als ob alle Schranken zerbrochen und alle Zügel weggenommen wären! Nein, es ist die geistliche Freiheit, die 530 unser schwer getroffenes und zu Boden geworfenes Gewissen tröstet und aufrichtet, und die ihm zeigt, daß es von dem Fluch und der Verdammnis frei ist, mit denen das Gesetz es gebunden und gefesselt hielt und auf solche Weise bedrückte! Diese Befreiung oder sozusagen diese Freilassung aus der Unterwerfung unter das Gesetz erlangen wir, wenn wir durch den Glauben Gottes Barmherzigkeit in Christus ergreifen. Dadurch werden wir der Vergebung der Sünden sicher und gewiß - der Sünden, durch deren Empfinden uns das Gesetz zuvor stach und quälte!

1. ’n Bondige samevatting van die inhoud van die twee voorgaande hoofstukke; goeie werke en die wet (Afdeling 1-5)

’n Weerlegging van die Skolastici se redenasies

1021 Laat ons nou ook die ander redenasies ondersoek waarmee die Satan deur sy trawante probeer om die regverdigmaking deur die geloof òf af te takel òf te verswak. Ek meen dat dit reeds uit my aanklaers uitgemoker is dat hulle met ons moet handel asof ons vyande van goeie werke is.

Want regverdigmaking word van die werke weggeneem, nie dat goeie werke nie gedoen mag word of dat ontken word dat die werke wat gedoen word, goeie werke is nie, maar dat ons nie op hulle mag vertrou, daarop mag roem en ons saligheid daaraan mag toeskryf nie. Want dit is ons vertroue, dit is ons roem, dit is die enigste anker van ons saligheid dat Christus, die Seun van God, ook aan ons behoort en dat ons op ons beurt in Hom kinders van God en erfgename van die koninkryk van die hemel is omdat ons deur die goedertierenheid van God, en nie deur ons eie aansien nie, tot die hoop op die ewige geluksaligheid geroep is.

Maar omdat hulle ons, soos gesê is, ook met ander wapens aanval, kom dan, laat ons voortgaan om hulle ook van ons af te weer. Ten eerste kom hulle weer terug op die beloftes van die wet wat die Here aan diegene wat sy wet gehoorsaam, gemaak het. Dan vra hulle of ons opvatting is dat hierdie beloftes heeltemal kragteloos of nog effektief is.¹ Omdat dit onvanpas en belaglik sou wees om te sê dat hulle kragteloos is, aanvaar hulle as vanselfsprekend dat hulle nog ’n sekere mate van krag het. Na aanleiding hiervan redeneer hulle dan dat ons nie slegs deur die geloof regverdig gemaak word nie.²

Die Here praat trouens soos volg: “En dit sal so wees dat as jy hierdie gebooie en oordele gehoorsaam, as jy dit onderhou en doen, sal die Here sy verbond met jou en sy barmhartigheid wat Hy aan jou vaders met ’n eed beloof het, bewaar; Hy sal jou liefhê, Hy sal jou vermenigvuldig en 1022 jou seën” ensovoorts.³ Net so: “As julle julle weë en julle handelingegoed doen,as julle nie agter vreemde gode aanloop nie, as julle onder  mekaar reg laat geskied en nie in kwaad verval nie, sal Ek onder julle wees”.⁴ Ek wil nie duisend voorbeelde met dieselfde inhoud aanhaal wat met die vertolking van hierdie twee verduidelik sal word omdat hulle nie in betekenis van hierdie uitsprake verskil nie. Om dit saam te vat: Moses getuig dat seën en vloek⁵ en dood en lewe⁶ in die wet aan ons voorgehou word. Hulle (die Skolastici) redeneer dus soos volg: òf dat hierdie seën oneffektief en onvrugbaar word, òf dat die regverdigmaking nie deur die geloof alleen geskied nie.⁷ Ons het tevore reeds aangetoon⁸ hoedat ons van alle seën verstoke is as ons die wet bly aanhang en dat slegs die vloek daarvan ons bedreig wat oor al die oortreders daarvan uitgespreek is.⁹ Want die Here maak die beloftes slegs vir die mense wat sy wet volmaak gehoorsaam - en sulkes is nêrens te vinde nie.

Dit bly dus ’n feit dat deur die wet bewys word dat die hele mensdom aan die vloek en die toorn van God skuldig is. Om daarvan gevrywaar te word moet die mens noodwendig onder die mag van die wet uitgaan en as ’t ware uit die slawerny daarvan in vryheid gestel word. Dit is inderdaad nie ’n vleeslike vryheid wat ons van die gehoorsaamheid aan die wet wegrokkel, ons tot ongebreideldheid in alle dinge uitlok en ons begeerte toelaat om die loop te neem asof al die slotte daarvan gebreek is en dit vrye teuels het nie. Dit is egter ’n geestelike vryheid wat die verslae en terneergeslae gewete vertroos en ophef en aandui dat dit vry is van die vloek en verdoeming waarmee die wet die gewete gebind, vasgeknel en terneergedruk het. Wanneer ons die barmhartigheid van God deur die geloof in Christus aangryp, behaal ons hierdie bevryding van die onderworpenheid aan die wet en, om dit so stel, vrylating daarvan. Deur die geloof word ons tewens gerus en seker van die vergiffenis van sondes deur die bewussyn waarvan die wet ons gesteek en aan ons geknaag het.

1. Теперь мы продолжим обсуждение аргументов, посредством которых Сатана с помощью своих союзников пытается уничтожить или умалить значение оправдания через веру. Полагаю, что мы уже опровергли утверждения клеветников, будто являемся противниками добрых дел. Ведь мы отрицаем оправдание делами не для того, чтобы никто их не творил и не ценил, но для того, чтобы не полагался на них, не хвалился ими и не приписывал им силу спасения. Ибо наша уверенность, наша слава и единственные врата нашего спасения в том, что нам принадлежит Иисус Христос, Сын Божий, и что в Нём мы становимся детьми Божьими, наследниками Царства Небесного, призванными в надежде на вечное блаженство - не собственной добродетелью, а благостью Бога.

Но поскольку враги нападают на нас также с помощью других орудий, нам нужно продолжать отбивать их удары. Во-первых, они напоминают об обетованиях Закона, которые Бог дал тем, кто будет его соблюдать. Они спрашивают, считаем ли мы их утратившими силу или в каком-то смысле ещё действительными. Поскольку неразумно называть их утратившими силу, они полагают очевидным, что эти обетования имеют определённое значение, и отсюда заключают, что мы оправдываемся не одной верой (эти аргументы выдвигали многие противники Лютера, в том числе Эразм Роттердамский). Ибо Господь сказал: «Если вы будете слушать законы сии, и хранить и исполнять их, то Господь ... будет хранить завет и милость к тебе, как Он клялся отцам твоим, и возлюбит тебя, ... и размножит тебя, и благословит» (Втор 7:12-13). А также: «Если совсем исправите пути ваши и деяния ваши... и не пойдёте во след иных богов, - то Я оставлю вас жить на месте сём... и Я буду вашим Богом, а вы будете Моим народом» (Иер 7:5-7,23). Я не хочу приводить ещё тысячу подобных речений, которые могут подтолкнуть к такому же выводу, поскольку они не отличаются по смыслу от приведённых. Суть дела сводится к свидетельству Моисея о том, что благословение и проклятие, жизнь и смерть даны нам в Законе (Втор 11:26; 30:15). Значит, нам нужно либо объявить это благословение пустым и бесплодным, либо признать, что оправдание мы получаем не только верой.

Выше мы уже показали, что, оставаясь под Законом, люди остаются проклятыми, как и объявлено всем нарушителям Закона (Втор 27:26). Ибо Бог ничего не обещает тому, кто полностью и совершенно не соблюдает Закон, а такого человека не существует на свете.

Таким образом, совершенно очевидно, что Закон обрекает весь род человеческий на проклятие и гнев Бога. Если мы хотим освободиться от них, нам необходимо выйти из-под власти Закона и как бы из рабства быть отпущенными на свободу. Не плотскую свободу, которая уводит нас от послушания Закону, ввергает в распущенность и вседозволенность, отпускает узду, сдерживающую наши похоти, толкает ко всяческим излишествам. Но духовную свободу, которая утешает и укрепляет встревоженную и испуганную совесть, показывая ей, что она освобождена от проклятия и осуждения, положенных по Закону. Эту свободу мы обретаем тогда, когда познаём в вере милость Божью во Христе, благодаря шторой получаем уверенность в прощении грехов, в освобождении от тяжкого, жалящего чувства, вызываемого Законом.

2. | Hac ratione, et quae in Lege nobis offerebantur promissiones, inefficaces forent^f omnes et irritae, nisi Dei bonitas per Evangelium succurreret^g. Haec enim conditio, ut Legem^h perficiamus, a qua ipsae pendent, et aⁱ qua demum praestandae sunt, nunquam implebitur. || Sic autem opitulatur Dominus, non partem iustitiae in operibus nobis relinquendo, partem ex sua indulgentia sufficiendo: sed dum^k unicum Christum pro iustitiae complemento assignat. Nam Apostolus praefatus se aliosque Iudaeos, scientes quod ex Legis operibus non iustificatur homo, in Iesum Christum credidisse: rationem subiicit, non ut adiuvarentur 255 ad iustitiae summam, ex fide Christi: sed ut illa iustificarentur, non ex operibus Legis [Galat. 2. e. 16]. Si fideles a Lege in fidem demigrant, ut in hac iustitiam inveniant, quam abesse ab illa vident: certe iustitiae Legis renuntiant. Itaque amplificet nunc qui volet retributiones quae Legis observatorem manere dicuntur, modo simul animadvertat nostra pravitate fieri ne fructum inde ullum sentiamus donec aliam ex fide iustitiam fuerimus adepti. Sic David, ubi retributionis meminit, quam praeparavit servis suis Dominus, statim ad peccatorum recognitionem descendit, quibus illa exinanitur. Psalmo etiam^a 19. d. 12, magnifice Legis beneficia depraedicat: sed continuo exclamat, Delicta quis intelliget? ab occultis meis munda me Domine¹. Prorsus hic locus cum superiore congruit: ubi^b quum dixisset, Cunctas vias Domini bonitatem et veritatem timentibus eum [Psal. 25. b. 10]: subnectit, Propter nomen tuum Domine, propitiaberis pravitati meae: multa est enim². Sic et nos recognoscere debemus, expositam quidem esse nobis in Lege Dei benevolentiam, si operibus eam demereri liceat: sed illorum merito nunquam ad nos pervenire.

2. Par ceste raison les promesses mesmes qui nous sont offertes en la Loy, seroyent infructueuses et de nulle vertu, si la bonté de Dieu ne nous secouroit par l’Evangile. Car ceste condition, que nous accomplissions la volonté de Dieu, dont elles dependent, ne sera jamais accomplie. Or ce que le Seigneur nous subvient, n’est pas en nous laissant une partie de justice en nos œuvres, et suppleant ce qui defaut, par sa benignité: mais en nous assignant son seul Christ pour accomplissement de justice. Car l’Apostre ayant dit, que luy et tous autres Juifs, sachans que l’homme ne peut estre justifié par les œuvres de la Loy, avoyent creu en Jesus Christ: ajouste la raison, non pas afin qu’ils fussent aidez par la foy de Christ à obtenir perfection de justice, mais afin d’estre justifiez sans les œuvres de la Loy (Gal. 2:16). Si les fideles se departent de la Loy, et viennent à la foy pour obtenir justice, laquelle ils ne trouvoyent point en la Loy, ils renoncent certes à la justice des œuvres. Qu’on amplifie donc maintenant tant qu’on voudra les retributions que la Loy denonce estre preparées à ses observateurs, moyennant qu’on considere aussi que nostre perversité fait que nous n’en recevions aucun fruit, jusques apres avoir obtenu une autre justice. En ceste maniere David, apres avoir parié de la retribution que Dieu a preparée à ses serviteurs: incontinent se tourne à la recognoissance des pechez, par lesquels elle est aneantie. Il monstre bien donc les biens qui nous devroyent venir de la Loy: mais quand il adjouste consequemment, Qui est-ce qui entendra ses fautes (Ps. 19:13)? en ce il denote l’empeschement qui fait que la jouissance n’en vient point jusques à nous. Item en un autre lieu, apres avoir dit que toutes les voyes du Seigneur sont bonté et verité à ceux qui le craignent: il adjouste, A cause de ton Nom Seigneur, tu seras propice à mon iniquité: car elle est tresgrande (Ps. 25:10, 11). En telle maniere, il nous faut recognoistre la benevolence de Dieu nous estre mise en avant en la Loy, si nous la pouvions acquerir par noz œuvres: mais que par le merite d’icelles jamais nous ne l’obtenons.

2. For this reason all the promises of the law would be ineffectual and vain, unless we were assisted by the goodness of God in the gospel. For the condition of a perfect obedience to the law, on which they depend, and in consequence of which alone they are to be fulfilled, will never be performed. Now, the Lord affords this assistance, not by leaving a part of righteousness in our works, and supplying part from his mercy, but by appointing Christ alone for the completion of righteousness. For the apostle, having said that he and other Jews, “knowing that a man is not justified by the works of the law, believed in Christ,” adds as a reason, not that they might be assisted to obtain a complete righteousness by faith in Christ, but “that they might be justified by the faith of Christ, and not by the works of the law.”¹²⁸ If the faithful pass from the law to faith, to find righteousness in the latter, which they perceive to be wanting in the former, they certainly renounce the righteousness of the law. Therefore let whosoever will now amplify the rewards which are said to await the observer of the law; only let him remark, that our depravity prevents us from receiving any benefit from them, till we have obtained by faith another righteousness. Thus David, after having mentioned the reward which the Lord has prepared for his servants, immediately proceeds to the acknowledgment of sins, by which it is annulled. In the nineteenth psalm, likewise, he magnificently celebrates the benefits of the law; but immediately exclaims, “Who can understand his errors? cleanse 36thou me from secret faults.”¹²⁹ This passage perfectly accords with that before referred to, where, after having said, “All the paths of the Lord are mercy and truth unto such as keep his covenant and his testimonies,” he adds, “For thy name’s sake, O Lord, pardon mine iniquity; for it is great.”¹³⁰ So we ought also to acknowledge, that the Divine favour is offered to us in the law, if we could purchase it by our works; but that no merit of ours can ever obtain it.

2. Confirmation of the answer ab impossibili, and from the testimony of an Apostle and of David.

For this reason, the promises offered in the law would all be null and ineffectual, did not God in his goodness send the gospel to our aid, since the condition on which they depend, and under which only they are to be performed—viz. the fulfillment of the law, will never be accomplished. Still, however the aid which the Lord gives consists not in leaving part of justification to be obtained by works, and in supplying part out of his indulgence, but in giving us Christ as in himself alone the fulfillment of righteousness. For the Apostle, after premising that he and the other Jews, aware that “a man is not justified by the works of the law,” had “believed in Jesus Christ,” adds as the reason, not that they might be assisted to make up the sum of righteousness by faith in Christ, but that they “might be justified by the faith of Christ, and not by the works of the law,” (Gal. 2:16). If believers withdraw from the law to faith, that in the latter they may find the justification which they see is not in the former, they certainly disclaim justification by the law. Therefore, whose will, let him amplify the rewards which are said to await the observer of the law, provided he at the same time understand, that owing to our depravity, we derive no benefit from them until we have obtained another righteousness by faith. Thus David after making mention of the reward which the Lord has prepared for his servants (Ps. 25 almost throughout),immediately descends to an acknowledgment of sins, by which the reward is made void. In Psalm 19, also, he loudly extols the benefits of the law; but immediately exclaims, “Who can understand his errors? cleanse thou me from secret faults,” (Ps. 19:12). This passage perfectly accords with the former, when, after saying, “the paths of the Lord are mercy and truth unto such as keep his covenant and his testimonies,” he adds, “For thy name’s sake, O Lord, pardon mine iniquity: for it is great,”(Ps. 25:10, 11). Thus, too, we ought to acknowledge that the favor of God is offered to us in the law, provided by our works we can106deserve it; but that it never actually reaches us through any such desert.

2. Daarom zouden ook de beloften, die ons in de wet aangeboden worden, alle zonder uitwerking en krachteloos zijn, indien niet Gods goedheid door het evangelie te hulp kwam. Want aan deze voorwaarde, dat wij de wet moeten volbrengen, van welke de beloften afhangen en na welke ze eerst behoeven vervuld te worden, zal nooit voldaan worden. En de Here helpt ons zo, niet wanneer Hij een deel der rechtvaardigheid voor ons in de werken achterlaat, en het andere deel uit zijn goedertierenheid vervult, maar wanneer Hij ons de enige Christus tot vervulling der rechtvaardigheid toewijst. Want nadat de apostel (Gal. 2:16) vooraf gezegd heeft, dat hij en de andere Joden, wetende, dat uit de werken der wet de mens niet gerechtvaardigd wordt, in Jezus Christus geloofd hebben, voegt hij de reden daarbij, namelijk niet opdat ze door het geloof in Christus geholpen zouden worden tot het geheel der rechtvaardigheid, maar opdat ze door het geloof gerechtvaardigd zouden worden en niet uit de werken der wet. Indien de gelovigen van de wet overgaan tot het geloof, om daarin de gerechtigheid te vinden, van welke ze zien, dat ze in de wet niet is, dan geven ze ongetwijfeld de rechtvaardigheid der wet op. Laat dus nu ieder, die wil, de beloningen, welke men zegt, dat de onderhouder der wet te wachten staat, vergroten, als hij maar tevens opmerkt, dat het door onze boosheid geschiedt, dat wij daarvan geen vrucht bemerken, totdat wij een andere rechtvaardigheid uit het geloof verkregen hebben. Zo komt ook David wanneer hij melding maakt van de beloning, die de Here voor zijn dienstknechten bereid heeft, terstond tot de erkenning der zonden, waardoor de beloning te niet gemaakt wordt. Ook in Psalm 19:12 predikt hij heerlijk de weldaden der wet, maar terstond daarna roept hij uit: "Wie zou de afdwalingen verstaan? reinig mij van mijn verborgen afdwalingen, Here" (Ps. 19:13) Deze plaats stemt geheel overeen met de vorige, waar hij, na gezegd te hebben (Ps. 25:10,11) dat alle paden goedertieren en waarheid zijn degenen, die Hem vrezen, toevoegt: "Om uws Naam wil Here, vergeef mij mijn boosheid, want die is groot." Zo moeten ook wij bekennen, dat de goedertierenheid Gods ons wel in de wet is voorgesteld, indien we die door de werken konden verdienen, maar dat ze door de verdienste der werken nooit tot ons komt.

2. Die Verheißungen des Gesetzes können wir durch unsere Werke nicht zur Erfüllung bringen

Aus diesem Grunde wären auch die Verheißungen, die uns im Gesetz dargeboten werden, unwirksam und kraftlos, wenn uns nicht Gottes Güte durch das Evangelium zu Hilfe käme! Denn diese Verheißungen hängen von der Bedingung ab, daß wir das Gesetz erfüllen; auf Grund dieser Bedingung allein treten sie in Kraft - und diese Bedingung wird nie erfüllt werden! Der Herr aber hilft uns so, daß er nicht etwa einen Teil der Gerechtigkeit bei unseren Werken beläßt und den anderen Teil aus seiner Nachsicht heraus hinzutut, sondern vielmehr, indem er uns Christus allein als Erfüllung der Gerechtigkeit verordnet. So spricht der Apostel (Gal. 2,16) zunächst davon, wie er und andere Juden in der Erkenntnis, „daß der Mensch durch des Gesetzes Werke nicht gerecht wird“, an Christus glaubten. Dann fügt er auch den Grund hinzu, und da heißt es nicht, wir erhielten durch den Glauben an Christus eine Hilfeleistung zur vollkommenen Gerechtigkeit, sondern: „auf daß wir gerecht werden durch den Glauben an Christum und nicht durch des Gesetzes Werke“! (Gal. 2,16). Wenn die Gläubigen vom Gesetz zum Glauben übergehen, um in ihm die Gerechtigkeit zu finden, von der sie sehen, daß sie im Gesetz nicht ist, so leisten sie damit wahrhaftig auf die Gerechtigkeit nach dem Gesetz Verzicht! Deshalb rühme nun, wer da will, die Belohnungen, von denen es heißt, sie warteten dessen, der das Gesetz hält! Er soll nur zugleich bemerken, daß wir infolge unserer Bosheit daraus gar keine Frucht empfangen, bis wir aus dem Glauben eine andere Gerechtigkeit erlangt haben! So erinnert sich auch David zwar der Belohnungen, die der Herr seinen Knechten bereitet hat, aber er kommt dann sogleich zur Erkenntnis seiner Sünden, durch die jene Belohnungen zunichte gemacht werden. So preist er auch im 19. Psalm zunächst herrlich die Wohltaten des Gesetzes - aber gleich danach ruft er aus: „Wer kann merken, wie oft er fehlet? Herr, verzeihe mir die verborgenen Fehle!“ (Ps. 19,12 - Ps. 19,13!). Diese Stelle stimmt voll und ganz mit einer anderen überein; da heißt es zunächst: „Die Wege des Herrn sind eitel Güte und Wahrheit bei denen, die ihn fürchten“ (Ps. 25,10; Schluß ungenau), dann aber gleich danach: „Um deines Namens willen, Herr, sei gnädig meiner Missetat, die da groß ist!“ (Ps. 25,11). So sollen auch wir erkennen: im Gesetz ist uns zwar Gottes Wohlwollen dargeboten, sofern wir es mit Werken verdienen können - aber tatsächlich kommt es durch das Verdienst unserer Werke nie und nimmer zu uns!

2. Die mens word regverdig gemaak alleen deur die geloof in JesusChristus en nie deur die werke van die wet nie

Om hierdie rede sal ook al die beloftes wat in die wet vir ons aangebied1023 word, kragteloos en waardeloos word tensy God se goedertierenheid ons deur die evangelie tegemoet kom. Want dat ons die wet moet volbring waarvan die beloftes afhang en waardeur hulle uiteindelik in vervulling sal gaan, is ’n voorwaarde waaraan nooit voldoen kan word nie. Die Here kom ons egter te hulp, nie (soos die Skolastici sê) deur ’n deel van sy geregtigheid in ons werke vir ons te laat en ’n deel daarvan uit sy goedertierenheid aan te vul nie maar wanneer Hy Christus alleen as die vervulling daarvan aanwys. Want nadat die apostel tevore reeds gesê het dat hy en ander Jode in Jesus Christus geglo het omdat hulle geweet het dat die mens nie uit die werke van die wet regverdig gemaak word nie, voeg hy die rede daarvoor by, naamlik dat hulle nie uit die geloof in Christus tot volmaakte geregtigheid gehelp word nie maar dat hulle deur die geloof en nie deur die werke van die wet nie regverdig gemaak word.¹⁰

As gelowiges dan van die wet na die geloof oorgaan om geregtigheid hierin te vind terwyl hulle merk dat dit nie in die wet is nie, sien hulle beslis af van die geregtigheid van die wet. Laat iemand dus maar gerus die belonings van die wet waarvan mense sê dat dit op onderhouers van die wet wag, meer maak, mits hy maar terselfdertyd daarop let dat ons bedorwenheid veroorsaak dat ons geen vrug daarvan ervaar totdat ons ’n ander geregtigheid deur die geloof bekom nie.

Wanneer Dawid byvoorbeeld die belonings in herinnering roep wat die Here vir sy diensknegte gereed hou, kom hy dadelik neer op sondeerkentenis, waardeur die beloning tot niet gemaak word. In Psalm 19 vers 12¹¹ verkondig hy op grootse wyse die weldade van die wet, maar hy roep dadelik uit: “Wie sal sy eie dwalinge raaksien? Reinig my, o Here, van my verborge sondes”.¹² Hierdie uitroep stem heeltemal ooreen met een wat daaraan voorafgaan. Want nadat hy gesê het: “Al die weë van die Here is goedheid en waarheid vir die wat Hom vrees”,¹³ voeg hy by: “Ter wille van u Naam, o Here, vergewe my my boosheid, want dit is groot”.¹⁴ So moet ook ons erken dat God se goedgesindheid inderdaad in die wet vir ons voorgehou word as ons dit met ons werke kon verdien, maar dat dit nooit deur ons werke tot ons kom nie.

2. По этой причине даже обетования, данные в Законе, оказались бы бесплодны и бездейственны, если бы Бог по своей благости не помог нам Евангелием. Ибо условие необходимости исполнять Божью волю, которым определяются обетования, никогда не было бы выполнено. Но помощь Господа состоит не в том, чтобы позволить нам заместить часть праведности делами и восполнить недостающее своею добротой, а в том, что Он ради восполнения праведности дал нам Христа своего. Поэтому апостол сначала сказал, что он и прочие евреи, зная, что человек не может оправдаться делами Закона, уверовали в Иисуса Христа. А затем добавил, что это произошло не потому, что вера во Христа помогает им достичь совершенной праведности, а для того, чтобы оправдаться без дел Закона (Гал 2:16). Если верующие отходят от Закона и, дабы получить праведность, каковой не находят в Законе, приходят к вере, то они, безусловно, отказываются от праведности посредством дел. И теперь неважно, насколько приумножать награды, уготованные Законом соблюдающим его: из-за своей испорченности мы не получим ничего, пока не приобретём иную праведность.

Так, Давид, рассказав о наградах, которые Бог приготовил своим служителям, тут же обращается к осознанию грехов, которыми эти награды уничтожаются. Он ярко показывает блага, которые мы должны были бы получить от Закона, но сразу же добавляет: «Кто усмотрит погрешности свои?» (Пс 18/19:13) Тем самым он указывает на препятствие, из-за которого радость не приходит к нам. В другом месте, сказав, что «все пути Господни - милость и истина» к боящимся Его, Давид прибавляет: «Ради имени Твоего, Господи, прости согрешение моё, ибо велико оно» (Пс 24/25:10-11). Таким образом он утверждает, что вначале Божье благоволение к нам было выражено в Законе, если бы мы могли добиться его своими делами. Но собственными заслугами мы никогда его не получаем.

3. Quid ergo? an datae sunt ut sine fructu evanescerent? Iam nuper testatus sum³ non esse id meae sententiae; dico sane efficaciam suam ad nos non proferre quandiu ad operum merita respiciunt; quare si in se considerentur, quodammodo aboleri. Sic praeclaram illam promissionem, Dedi vobis bona praecepta, quae qui fecerit, vivet in ipsis [Levit. 18. a. 5; Ezec. 20. b. 11]: nullius momenti esse Apostolus docet [Rom. 10. a. 5]^c si in ea resistamus, nec pilo plus profuturam quam si data non esset: quia ne sanctissimis quidem Dei servis competit: qui procul omnes absunt a Legis complemento, multis vero transgressionibus sunt circundati. Sed dum promissiones Evangelicae substituuntur, quae gratuitam peccatorum remissionem denuntiant^d, non efficiunt modo ut ipsi Deo accepti simus, sed ut operibus quoque nostris sit sua gratia; neque^e hoc tantum, ut ea Dominus grata habeat, sed benedictionibus etiam, quae ex pacto debebantur Legis suae observationi, prosequatur. Fateor ergo fidelium operibus rependi quae iustitiae et sanctitatis cultoribus in Lege sua Dominus promisit: verum in hac retributione, consideranda semper est causa quae gratiam operibus conciliet. Eam porro triplicem esse cernimus. 256 Prima est, quod Deus^a averso a servorum suorum operibus^b intuitu, quae probrum^c magis quam laudem perpetuo merentur, ipsos^d in Christo complectitur, ac sola fide intercedente, citra operum subsidium reconciliat sibi. Altera quod opera, non aestimata eorum dignitate, paterna benignitate atque indulgentia, huc honoris attollit ut alicuius pretii habeat. Tertia, quod ea ipsa cum venia suscipit^e, non imputata imperfectione, qua omnia inquinata, peccatis magis quam virtutibus accensenda alioqui forent. Atque hinc apparet quantopere delusi sint sophistae^f, qui belle se absurda omnia evasisse putarunt quum dicerent, non intrinseca sua bonitate valere opera ad salutem demerendam, sed ex pacti ratione¹: quia Dominus liberalitate sua tanti aestimavit. Atqui non observabant interim, quae meritoria opera esse volebant, quantum abessent a promissionum conditione, nisi et iustificatio sola fide subnixa, et peccatorum remissio, per quam a maculis bona quoque opera abstergi necesse habent, praecederet. Itaque ex tribus divinae liberalitatis causis, quibus fit ut accepta sint fidelium opera, unam tantum annotabant: duas, et eas quidem praecipuas, supprimebant.

3. Quoy donc? dira quelcun: les promesses legales sont-elles données en vain, à fin de s’esvanouyr? J’ay desja testifié que je ne suis de ceste opinion: mais je dy que l’efficace n’en vient point jusques à nous, cependant qu’elles sont referées au merite des œuvres: et pourtant que si on les considere en elles-memes, elles sont aucunement abolies. En ceste maniere l’Apostre dit, que ceste belle promesse, où Dieu dit qu’il nous a donné de bons preceptes, lesquels vivifieront ceux qui les feront (Rom. 10:5; Lev. 18:5; Ezech. 20:11), est de nulle importance, si nous nous arrestons à icelle: et qu’elle ne nous profitera de rien plus que si elle n’avoit point esté donnée. Car ce qu’elle requiert, ne compete point mesme aux plus saincts serviteurs de Dieu: qui sont tous bien loin de l’accomplissement de la Loy, et sont environnez de plusieurs transgressions. Mais quand les promesses evangeliques sont mises en avant, lesquelles denoncent la remission des pechez gratuite: non seulement elles nous rendent agreables à Dieu, mais aussi font que noz œuvres luy soyent plaisantes. Et non seulement afin qu’il les accepte: mais aussi qu’il les remunere des benedictions lesquelles estoyent deues à l’observation entiere de sa Loy, par la convenance qu’il avoit faite. Je confesse donc, que le loyer qu’avait promis le Seigneur en sa Loy à tous observateurs de justice et saincteté. est rendu aux œuvres des fideles: mais en telle retribution il faut diligemment regarder la cause qui fait les œuvres estre favorables. Or il y a trois causes dont cela procede. La premiere est, que le Seigneur destournant son regard des œuvres de ses serviteurs, lesquelles meritent tousjours plustost confusion que louange, il reçoit et embrasse iceux en son Christ: et par le moyen de la seule foy, sans aide aucune des œuvres, il les reconcilie avec soy. La seconde est, que de sa benignité et indulgence paternelle il fait cest honneur à leurs œuvres, sans regarder si elles en sont dignes ou non, de les avoir en quelque prix et estime. La troisieme est qu’il reçoit icelles œuvres en misericorde, ne mettant point en conte l’imperfection qui y est: de laquelle elles sont toutes tellement pollues, qu’elles meriteroyent plus d’estre mises au nombre des vices que des vertuz. Et de là il appert combien se sont trompez les Sophistes de Sorbonne, entant qu’ils ont pensé avoir evité toute absurdité, disans que les œuvres ne sont valables à meriter salut de leur bonté interieure: mais pource que Dieu par sa benignité les veut autant estimer. Mais cependant ils n’ont point observé combien les œuvres qu’ils veulent estre meritoires, sont loin de la condition requise és promesses legales, sinon que la justice gratuite, qui est appuyée sur la seule foy, precedast: et la remission des pechez, par laquelle il faut que les bonnes œuvres mesmes soyent nettoyées de leurs macules. Pourtant des trois causes que nous avons recitées, qui font que les œuvres des fideles soyent acceptées de Dieu, ils n’en ont noté que l’une, et se sont teuz des deux autres, voire des principales.

3. What, then, it will be said, were those promises given, to vanish away without producing any effect? I have already declared that this is not my opinion. I assert, indeed, that they have no efficacy with respect to us as long as they are referred to the merit of works; wherefore, considered in themselves, they are in some sense abolished. Thus that grand promise, “Keep my statutes and judgments; which if a man do, he shall live in them;”¹³¹ the apostle maintains to be of no value to us, if we rest upon it, and that it will be no more beneficial to us than if it had never been given; because it is inapplicable to the holiest of God’s servants, who are all far from fulfilling the law, and are encompassed with a multitude of transgressions.¹³² But when these are superseded by the evangelical promises, which proclaim the gratuitous remission of sins, the consequence is, that not only our persons, but also our works, are accepted by God; and not accepted only, but followed by those blessings, which were due by the covenant to the observance of the law. I grant, therefore, that the works of believers are rewarded by those things which the Lord has promised in his law to the followers of righteousness and holiness; but in this retribution it is always necessary to consider the cause, which conciliates such favour to those works. Now, this we perceive to be threefold: The first is, That God, averting his eyes from the actions of his servants, which are invariably more deserving of censure than of praise, receives and embraces them in Christ, and by the intervention of faith alone reconciles them to himself without the assistance of works. The second is, That in his paternal benignity and indulgence, he overlooks the intrinsic worth of these works, and exalts them to such honour, that he esteems them of some degree of value. The third cause is, That he pardons these works as he receives them, not imputing the imperfection with which they are all so defiled, that they might otherwise be accounted rather sins than virtues. Hence it appears how great has been the delusion of the sophists, who thought that they had dexterously avoided all absurdities by saying that works are sufficient to merit salvation, not on account of their 37own intrinsic goodness, but by reason of the covenant, because the Lord in his mercy has estimated them so highly. But at the same time, they had not observed how far the works, which they styled meritorious, fell short of the condition of the promise; unless they were preceded by justification founded on faith alone, and by remission of sins, by which even good works require to be purified from blemishes. Therefore, of the three causes of the Divine goodness, in consequence of which the works of believers are accepted, they only noticed one, and suppressed two others, and those the principal.

3. Answer to the objection, by showing why these promises were given. Refutation of the sophistical distinction between the intrinsic value of works, and their value er parts.

What then? Were the promises given that they might vanish away without fruit? I lately declared that this is not my opinion. I say, indeed, that their efficacy does not extend to us so long as they have respect to the merit of works, and, therefore, that, considered in themselves, they are in some sense abolished. Hence the Apostle shows, that the celebrated promise, “Ye shall therefore keep my statutes and my judgments: which if a man do, he shall live in them,”(Lev. 18:5; Ezek. 20:10), will, if we stop at it, be of no avail, and will profit us not a whit more than if it were not given, being inaccessible even to the holiest servants of God, who are all far from fulfilling the law, being encompassed with many infirmities. But when the gospel promises are substituted, promises which announce the free pardon of sins, the result is not only that our persons are accepted of God, but his favor also is shown to our works, and that not only in respect that the Lord is pleased with them, but also because he visits them with the blessings which were due by agreement to the observance of his law. I admit, therefore, that the works of the faithful are rewarded with the promises which God gave in his law to the cultivators of righteousness and holiness; but in this reward we should always attend to the cause which procures favor to works. This cause, then, appears to be threefold. First, God turning his eye away from the works of his servants which merit reproach more than praise, embraces them in Christ, and by the intervention of faith alone reconciles them to himself without the aid of works. Secondly the works not being estimated by their own worth, he, by his fatherly kindness and indulgence, honors so far as to give them some degree of value. Thirdly, he extends his pardon to them, not imputing the imperfection by which they are all polluted, and would deserve to be regarded as vices rather than virtues. Hence it appears how much Sophists¹ were deluded in thinking they admirably escaped all absurdities when they said, that works are able to merit salvation, not from their intrinsic worth, but according to agreement, the Lord having, in his liberality, set this high value upon them. But, meanwhile, they observed not how far the works which they insisted on regarding as meritorious must be from fulfilling the condition of the promises, were they not preceded by a justification founded on faith alone, and on forgiveness of sins—a forgiveness necessary to cleanse even good works from their stains. Accordingly, of the three causes of divine liberality to which it is owing that good works are accepted, they attended only to one: the other two, though the principal causes, they suppressed.

3. Wat dan? Zijn de beloften der wet gegeven, om zonder vrucht te verdwijnen? Ik heb tevoren betuigd, dat dit mijn mening niet is. Ik zeg voorzeker, dat ze hun krachtdadigheid tot ons niet uitstrekken, zolang ze zien op de verdiensten der werken; en dat ze daarom, wanneer ze op zichzelf beschouwd worden, enigermate te niet worden. Zo leert de apostel (Rom. 10:15) dat die heerlijke belofte (Lev. 18:5) "Ik heb u goede geboden gegeven, en wie die zal doen, zal daarin leven", van geen waarde is, wanneer we bij haar blijven staan, en dat ze geen haar méér tot voordeel zal zijn dan wanneer ze niet gegeven was, omdat ze zelfs de allerheiligste dienstknechten Gods niet toekomt, die allen ver af zijn van de vervulling der wet, en door veel overtredingen zijn omgeven. Maar wanneer de beloften van het evangelie daarbij gevoegd worden, die de onverdiende vergeving der zonden verkondigen, dan bewerken ze niet alleen, dat wijzelf bij God aangenaam zijn, maar dat ook onze werken hun gunst hebben. En niet slechts dit, dat ze Gode aangenaam zijn, maar dat Hij ze ook achtervolgt met de zegeningen, die volgens het verbond verschuldigd waren aan de onderhouding der wet. Ik erken dus, dat de werken der gelovigen vergolden worden met datgene, wat de Here in zijn wet beloofd heeft aan hen, die zich toeleggen op rechtvaardigheid en heiligheid: maar bij deze vergelding moet altijd gelet worden op de oorzaak, die voor de werken hun aangenaamheid verwerft. Wij zien dan, dat deze oorzaak drievoudig is. De eerste oorzaak is deze, dat God, na de blik afgewend te hebben van de werken zijner dienstknechten, die voortdurend meer smaad dan lof verdienen, hen in Christus omhelst, en alleen door tussenkomst van het geloof, zonder de hulp der werken, met zich verzoent. De tweede is deze, dat Hij de werken, zonder hun waardigheid te schatten, met vaderlijke vriendelijkheid en goedertierenheid tot deze graad van eer verheft, dat Hij ze van enige waarde acht. De derde is deze, dat Hij ze met goedgunstigheid aanneemt, zonder hun hun volmaaktheid toe te rekenen, door welke ze alle onrein zouden zijn en meer gerekend zouden moeten worden tot zonden dan tot deugden. En hieruit blijkt, hoezeer de sofisten bedrogen zijn, die meenden dat ze aan alle ongerijmdheden netjes ontsnapt zijn, wanneer ze zeggen, dat de werken niet door hun inwendige goedheid de kracht hebben om de zaligheid te verdienen, maar krachtens het verbond, omdat God door zijn milddadigheid ze van grote waarde geacht heeft. Maar intussen bemerken ze niet, hoever de werken, waarvan zij willen, dat ze verdienstelijk zijn, verwijderd zouden zijn van de voorwaarden der beloften, indien niet de rechtvaardigmaking, die alleen op het geloof steunt, en de vergeving der zonden, door welke zij het voor noodzakelijk houden, dat ook de goede werken van hun smetten gereinigd worden, voorafging. Zo tekenden zij van de drie oorzaken van Gods milddadigheid, door welke geschiedt, dat de werken der gelovigen aangenaam zijn, slechts één aan; de twee andere, en dat wel de voornaamste, verzwegen zij.

3. Die Verheißungen des Gesetzes werden durch das Evangelium in Kraft gesetzt

Wieso, sind uns denn diese Verheißungen dazu gegeben, daß sie ohne Frucht vergehen? Ich habe bereits oben ausgesprochen, daß dies nicht meine Meinung ist. Ich behaupte allerdings, daß sie ihre Wirkung nicht bis zu uns dringen lassen, solange sie sich auf die Verdienste unserer Werke beziehen. Wenn man sie also an und für sich betrachtet, so sind sie gewissermaßen abgetan. So haben wir die herrliche Verheißung: „Ich gab euch gute Gebote, und wer sie hält, der wird dadurch leben!“ (Lev. 18,5; Ez. 20,11; ungenau). Aber der Apostel lehrt (Röm. 10,5ff.), daß diese Verheißung ohne Bedeutung ist, wenn wir bei ihr stehen bleiben, und daß sie uns dann um kein Haar mehr nützen wird, als wenn sie gar nicht gegeben wäre. Denn sie trifft ja nicht einmal auf die heiligsten Knechte Gottes zu: sie sind ja alle weit davon entfernt, das Gesetz zu erfüllen, sondern gar mit vielen Übertretungen umgeben! Wenn aber die Verheißungen des Evangeliums an ihre Stelle treten, die uns die Vergebung der Sünden aus lauter Gnade zusprechen, dann bewirken sie nicht allein, daß wir selber Gott angenehm sind, sondern daß 531 auch unsere Werke seine Gunst empfangen! Und nun ist es nicht bloß so, daß der Herr sie gnädig annimmt, nein, er läßt ihnen auch die Belohnungen folgen, die auf Grund des Bundes denen zustehen, die das Gesetz halten! Ich gebe also zu, daß den Werken der Gläubigen das zuteil wird, was der Herr in seinem Gesetz denen verheißen hat, die sich der Gerechtigkeit und Heiligkeit befleißigen; aber bei dieser Belohnung ist stets auf die Ursache zu achten, welche diese Werke angenehm macht.

Wir sehen nun, daß diese Ursache dreifältig ist. Erstens wendet Gott den Blick von den Werken seiner Knechte ab, die ja stets mehr Tadel als Lob verdienen, nimmt sie in Christus an und versöhnt sie mit sich - und zwar allein vermittelst des Glaubens, ohne jede Hilfeleistung der Werke. Zweitens erhebt er die Werke, ohne auf ihre Würdigkeit zu achten, kraft seiner väterlichen Güte und Nachsicht zu solcher Ehre, daß er ihnen einigen Wert beimißt. Drittens nimmt er eben diese Werke mit Nachsicht an und rechnet ihnen ihre Unvollkommenheit nicht zu, mit der sie alle befleckt sind und um derentwillen sie sonst mehr den Sünden als den Tugenden zuzurechnen wären.

Hieraus kann man nun ersehen, wie sehr sich die Klüglinge getäuscht haben. Sie meinten, allen Widersinnigkeiten sein aus dem Wege gegangen zu sein, wenn sie erklärten, die Werke hätten nicht etwa vermöge der ihnen innewohnenden Güte die Kraft, das Heil zu verdienen, sondern kraft des Bundes, weil sie nämlich der Herr in seiner Freigebigkeit so hoch einschätzte. Aber unterdessen achteten sie nicht darauf, wie weit die Werke, die sie für „verdienstlich“ hielten, von der an die Verheißungen geknüpften Bedingung noch entfernt sind, sofern nicht die Rechtfertigung, die sich allein auf den Glauben stützt, und die Vergebung der Sünden, durch die auch die guten Werke noch von ihren Makeln befreit werden müssen, vorausgeht. Sie haben also von den drei (angegebenen) Ursachen der göttlichen Freigebigkeit, um derentwillen die Werke der Gläubigen Gott angenehm werden, bloß eine beachtet, die beiden anderen, und zwar die wichtigsten, haben sie unterschlagen!

3. Drie redes waarom ons werke God wel behaag

Wat dan nou? Is die beloftes aan ons gegee om vrugteloos te verdwyn? 1024 Ek het reeds kort gelede hierbo getuig dat dit nie my opvatting is nie.¹⁵ Ek verklaar inderdaad dat hulle nie hulle werking op ons oordra solank die verdienstes van ons werke in aanmerking kom nie en dat hulle daarom as hulle op sigself opgeweeg word, in ’n sekere sin tot niet gaan. So is byvoorbeeld die pragtige belofte: “Ek het aan julle goeie gebooie gegee en hy wat dit doen, sal daarin lewe”.¹⁶ Die apostel leer dat hierdie belofte van nul en gener waarde is¹⁷ as ons hierin bly vassteek nie en dat dit vir ons geen haarbreedte meer voordeel sou inhou as wanneer dit ons nie gegee is nie. Dit kom trouens selfs nie eens die heiligste diensknegte van God toe nie, omdat ons almal nog ver daarvandaan is om die wet te vervul en ons inderdaad nog deur baie oortredings omring is. Maar wanneer die beloftes van die evangelie in die plek gestel word van wat onverdiende sondevergiffenis verkondig, veroorsaak dit nie alleen dat ons self vir God behaaglik is nie maar dat ook ons werke sy guns geniet; en nie slegs dit dat die Here dit gunstig bejeën nie maar ook dat Hy dit met die seëninge beloon wat die onderhouding van sy wet kragtens sy verbond¹⁸ toekom. Ek erken dus dat die werke van gelowiges beloon word met die loon wat die Here in sy wet aan diegene beloof het wat geregtigheid en heiligheid beoefen.

In hierdie beloning moet ons egter altyd let op die oorsaak wat sy guns vir ons werke teweegbring. Nou sien ons dat dit drievoudig is. Die eerste hiervan is dat God sy oë weggekeer het van die werke van sy diensknegte wat altyd skande eerder as lof verdien, hulle in Christus omhels en hulle slegs deur die tussenkoms van die geloof sonder die bystand van hulle werke met Hom versoen. Die tweede oorsaak is dat Hy ons werke nie na hulle werklike waarde skat nie maar hulle met vaderlike goedertierenheid en toegeeflikheid tot so ’n vlak verhef dat hulle nogtans ’n mate van waarde het. Die derde is dat Hy ons werke uit genade aanneem en hulle onvolmaaktheid nie in aanmerking neem nie hoewel dit andersins alles bevlek en eerder onder ons sondes as onder ons deugde gereken moet word.

Hier word dit nou duidelik hoe die Sofiste¹⁹ hulleself aan die neus lei. Hulle reken dat hulle al die onsin pragtig ontwyk het wanneer hulle verklaar dat ons werke nie intrinsieke waarde het om die saligheid te verdien nie maar dat hulle dit wel vanweë die verbond het.²⁰ Intussen merk hulle egter nie op hoe ver die werke wat hulle as verdienstelik beskou, verwyder is van die voorwaarde van die beloftes as die regver- 1025 digmaking wat op die geloof alleen steun, en sondevergiffenis waardeur ook goeie werke noodwendig van hulle vlekke gereinig moet word, nie daaraan voorafgaan nie. Hulle het derhalwe van die drie oorsake van God se milddadigheid waardeur dit gebeur dat gelowiges se werke vir God aanvaarbaar is, slegs op een gelet en die orige twee, wat inderdaad die belangrikste is, onderdruk.

3. Так что же, спросит кто-нибудь, обетования Закона были даны зря, чтобы потом их отнять? Я уже привёл доказательства, что не придерживаюсь такого мнения, но при этом утверждаю, что действие обетовании не доходит до нас, пока они относятся к делам и заслугам. В силу этого, если обетования рассматривать сами по себе, то они в каком-то смысле отменены. Поэтому апостол говорит, что эти чудесные обетования, где Бог дал постановления, исполняя которые человек будет жив (Рим 10:5; Лев 18:5; Иез 20:11), не имеют никакого значения, если мы остановимся на установлениях, и что обетования тогда не принесут нам ничего - как если бы они вообще не были даны. Ибо тому, что в них требуется, не удовлетворяют даже самые святые служители Божьи, которые все далеки от исполнения Закона и отягощены многими его нарушениями. Но когда пришли евангельские обетования, где объявлено, что прощение грехов даётся даром, то они не только нас сделали угодными Богу, но и наши дела -приятными Ему. И Он их не только принимает, но и вознаграждает благословениями, которые раньше, согласно заключённому Им союзу-завету, полагались за совершенное соблюдение Закона. Итак, я признаю, что награда, обещанная Господом в Законе всем, кто будет блюсти праведность и святость, распространена на дела верующих. Однако при этом нужно внимательно рассмотреть причины, по которым их дела становятся угодными Богу.

Таких причин три. Первая заключается в том, что Господь, отвращая свой взор от дел своих служителей, которые более заслуживают посрамления, чем похвалы, принимает их во Христе и посредством одной лишь веры, без всяких дел примиряет с Собою. Вторая причина состоит в том, что по своей благости и отеческому великодушию Он воздаёт честь их делам, признаёт их достоинство и добродетельность независимо от того, насколько они ценны. Третья причина в том, что Бог принимает эти дела по милости, не учитывая их несовершенства, которым они поражены до такой степени, что скорее должны быть причислены к порокам, нежели к добродетелям.

Отсюда становится очевидным, как ошибались сорбоннские софисты. Они думали избежать всякого противоречия, утверждая, что делами заслуживают спасения не по причине внутренне присущей им благости, а потому, что Бог по своему великодушию считает их таковыми. Но при этом они не заметили, что дела, которые они считают достойными, далеки от требований, заключённых в обетованиях Закона, если только им не предшествует незаслуженно вменяемая праведность, опирающаяся на одну лишь веру, а также прощение грехов, посредством которого и самые добрые дела очищаются от присущей им скверны. Так что из названных нами трёх причин, вследствие которых дела верующих принимаются Богом, софисты заметили только одну и обошли молчанием две другие. А они и являются главными.

4. Citant Petri sententiam quam Lucas in Actis recitat, In veritate comperio quod non sit personarum acceptor Deus: sed in omni gente, qui facit iustitiam, acceptus est illi [Act. 10. b. 34]². Atque hinc, quod minime dubium esse videtur, colligunt, si rectis studiis conciliat sibi homo Deum, non solius esse Dei beneficium quod salutem consequitur. Imo sic pro sua misericordia Deum peccatori succurrere, ut operibus ad misericordiam flectatur³. Verum Scripturas nullo modo conciliare possis nisi duplicem hominis apud Deum acceptionem observes^g. Qualis enim natura est homo, nihil in eo reperit Deus quo ad misericordiam inclinetur, praeter unicam miseriam. Nudum ergo et egenum omnis boni, omni contra malorum genere refertum et oneratum hominem si constat esse, ubi primum a Deo suscipitur: quam ob dotem, quaeso, dignum illum caelesti^h vocatione dicemus? Facessat ergo inanis meritorum imaginatio ubi gratuitam clementiam Deusⁱ tam evidenter commendat. Nam quod ibidem Cornelio Angeli voce dicitur, orationes eius 257 et eleemosynas ascendisse in Dei conspectum¹: pessime detorquetur ab iis, praeparari hominem ad recipiendam Dei gratiam, bonorum operum studio². Iam enim Spiritu sapientiae illuminatum fuisse Cornelium oportuit, qui vera sapientia, timore scilicet Dei, praeditus erat: eodem Spiritu sanctificatum, qui iustitiae cultor erat: quam illius certissimum esse fructum Apostolus docet [Galat. 5. a. 5]. Ea itaque omnia quae Deo placuisse in eo referuntur, habebat ab illius^a gratia: tantum abest ut ad eam recipiendam illis suo marte se praepararet. Nulla sane Scripturae syllaba proferetur quae non huic doctrinae consentiat: non^b esse aliam Deo causam hominis ad se recipiendi nisi quia modis omnibus perditum videt si sibi relinquatur: perditum autem quia non vult, suam in ipso liberando misericordiam exercere. Nunc videmus ut ista acceptio non hominis iustitiam spectet, sed purum sit divinae erga miseros, tantoque beneficio longe indignissimos peccatores bonitatis documentum.

4. Ils alleguent la sentence de sainct Pierre, que recite sainct Luc aux Actes: En verité je trouve que Dieu n’est point acceptateur de personnes: mais en toute nation celuy qui fait justice luy est plaisant (Act. 10:34, 35). De ces parolles ils pensent faire un argument bien certain: que si l’homme acquiert faveur envers Dieu par bonnes œuvres, ce qu’il obtient salut, n’est point de la seule grace de Dieu: mais plustost que Dieu subvient tellement de sa misericorde au pecheur, qu’il est esmeu à ce faire par les bonnes œuvres d’iceluy. Mais nous ne pourrons nullement accorder plusieurs sentences de l’Escriture, que nous ne considerions double acception de l’homme devant Dieu. Car selon que l’homme est de nature, Dieu ne trouve rien en luy dont il soit fleschy à misericorde, sinon pure misere. S’il est donc notoire, que l’homme quand il est premierement receu de Dieu, est vuide et desnué de tout bien, au contraire chargé et plein de tout genre de mal: pour quelle vertu le dirons-nous estre digne de la vocation de Dieu? Pourtant que toute vaine imagination de merite soit rejettée, veu que le Seigneur nous demonstre tant apertement sa clemence gratuite. Car ce qui est dit au mesme lieu par l’Ange à Cornelius, que ses oraisons et aumosnes estoyent venues devant la face de Dieu: ils le tirent perversement à leur propos, pour prouver que l’homme est preparé par bonnes œuvres à recevoir la grace de Dieu. Car il falloit que Cornelius fust desja illuminé de l’Esprit de sagesse, puis qu’il estoit instruit en la vraye sagesse, assavoir la crainte de Dieu. Pareillement qu’il fust sanctifié du mesme Esprit, puis qu’il estoit amateur de justice, laquelle est fruict d’iceluy, comme dit l’Apostre (Gal. 5:5). Il avoit donc de la grace de Dieu toutes les choses qui estoyent agreables à iceluy en luy: tant s’en faut qu’il ait esté preparé à la recevoir par son industrie. Certes on ne sauroit produire une seule syllabe de l’Escriture, laquelle ne convienne avec ceste doctrine: c’est que Dieu n’a autre cause de recevoir l’homme en son amour, sinon qu’il le voit du tout perdu, s’il est abandonné à soymesme. Pourtant donc qu’il ne le veut laisser en perdition, il exerce sa misericorde en le delivrant. Nous voyons maintenant que ceste acception ne vient point de la justice de l’homme: mais est un pur tesmoignage de la bonté de Dieu envers les miserables pecheurs, qui autrement sont trop plus qu’indignes d’un tel benefice.

4. They allege the declaration of Peter, which Luke recites in the Acts: “Of a truth I perceive that God is no respecter of persons; but in every nation he that worketh righteousness is accepted with him.”¹³³ And hence they conclude, what they think admits of no doubt, that if a man by rectitude of conduct conciliate to himself the favour of God, the grace of God is not the sole cause of his salvation; moreover, that God of his own mercy assists a sinner in such a manner, as to be influenced to the exercise of mercy by his works. But we cannot by any means reconcile the Scriptures with themselves, unless we observe a twofold acceptance of man with God. For God finds nothing in man, in his native condition, to incline him to mercy, but mere misery. If, then, it is evident that man is entirely destitute of all good, and full of every kind of evil, when he is first received by God, by what good qualities shall we pronounce him entitled to the heavenly calling? Let us reject, therefore, all vain imagination of merits, where God so evidently displays his unmerited clemency. The declaration of the angel to Cornelius in the same passage, “Thy prayers and thine alms are come up for a memorial before God,” they most wickedly pervert to prove that the practice of good works prepares a man to receive the grace of God. For Cornelius must have been already illuminated with the Spirit of wisdom, since he was endued with the fear of God, which is true wisdom; and he must have been sanctified by the same Spirit, since he was a follower of righteousness, which the apostle represents as one of the Spirit’s most certain fruits.¹³⁴ It was from the grace of God, then, that he derived all these things in which he is said to have pleased him; so far was he from preparing himself to receive it by the exercise of his own powers. There cannot indeed be adduced a single syllable of the Scripture, which is not in harmony with this doctrine; That there is no other cause for God’s reception of man into his love, than his knowledge that man, if abandoned by him, would be utterly lost; and because it is not his will to abandon him to perdition, 38he displays his mercy in his deliverance. Now, we see that this acceptance is irrespective of the righteousness of man, but is an unequivocal proof of the Divine goodness towards miserable sinners, who are infinitely unworthy of so great a favour.

4. Argument from the history of Cornelius. Answer, by distinguishing between two kinds of acceptance. Former kind. Sophistical objection refuted.

They quote the saying of Peter as given by Luke in the Acts, “Of a truth I perceive that God is no respecter of persons: but in every nation he that feareth him, and worketh righteousness, is accepted107with him” (Acts 10:34, 35). And hence they infer, as a thing which seems to them beyond a doubt, that if man by right conduct procures the favor of God, his obtaining salvation is not entirely the gift of God. Nay, that when God in his mercy assists the sinner, he is inclined to mercy by works. There is no way of reconciling the passages of Scripture, unless you observe that man’s acceptance with God is twofold. As man is by nature, God finds nothing in him which can incline him to mercy, except merely big wretchedness. If it is clear then that man, when God first interposes for him, is naked and destitute of all good, and, on the other hand, loaded and filled with all kinds of evil,—for what quality, pray, shall we say that he is worthy of the heavenly kingdom? Where God thus clearly displays free mercy, have done with that empty imagination of merit. Another passage in the same book—viz. where Cornelius hears from the lips of an angel, “Thy prayer and thine alms are come up for a memorial before God,” (Acts 10:4), is miserably wrested to prove that man is prepared by the study of good works to receive the favor of God. Cornelius being endued with true wisdom, in other words, with the fear of God, must have been enlightened by the Spirit of wisdom, and being an observer of righteousness, must have been sanctified by the same Spirit; righteousness being, as the Apostle testifies, one of the most certain fruits of the Spirit (Gal. 5:5). Therefore, all those qualities by which he is said to have pleased God he owed to divine grace: so far was he from preparing himself by his own strength to receive it. Indeed, not a syllable of Scripture can be produced which does not accord with the doctrine, that the only reason why God receives man into his favor is, because he sees that he is in every respect lost when left to himself; lost, if he does not display his mercy in delivering him. We now see that in thus accepting, God looks not to the righteousness of the individual, but merely manifests the divine goodness towards miserable sinners, who are altogether undeserving of this great mercy.

4. Zij halen aan de woorden van Petrus, die Lucas in de Handelingen (Hand. 10:34, 35) vermeldt: "Ik verneem in der waarheid, dat God geen aannemer des persoons is; maar in allen volke is, die gerechtigheid werkt, Hem aangenaam." En hieruit maken zij, wat allerminst twijfelachtig schijnt te zijn, op, dat, indien de mens zich door goed werken bij God aangenaam maakt, het niet alleen Gods weldaad is, dat hij de zaligheid verkrijgt, ja, dat God in zijn barmhartigheid de zondaar zo te hulp komt, dat Hij door de werken zich tot barmhartigheid laat bewegen. Maar ge zult de Schriften geenszins met elkaar in overeenstemming kunnen doen zijn, indien ge niet opmerkt, dat de mens op tweeërlei wijze bij God aangenomen wordt. Want zodanig als de mens van nature is, vindt God niets in hem, waardoor Hij tot barmhartigheid bewogen zou worden, behalve alleen zijn ellende. Wanneer het dus vaststaat, dat de mens naakt is en verstoken van alle goed, daarentegen vol en beladen met alle soorten van kwaad, wanneer hij in het eerst door God wordt aangenomen, om welke gave, vraag ik u, zullen wij hem dan de hemelse roeping waardig noemen? Weg dus met die ijdele inbeelding van verdiensten, waar God zijn genadige goedertierenheid zo duidelijk aanprijst. Want wat op die plaats door de stem eens engels tot Cornelius gezegd wordt, dat zijn gebeden en aalmoezen voor Gods aangezicht zijn opgeklommen, wordt zeer slecht door hen verdraaid, doordat ze zeggen, dat de mens door het streven naar goede werken voorbereid wordt tot het ontvangen van Gods genade. Want Cornelius moest reeds door de Geest der wijsheid verlicht geweest zijn, daar hij met de ware wijsheid, namelijk de vreze Gods toegerust was, en door dezelfde Geest geheiligd, daar hij een vereerder was der gerechtigheid, die een zeer gewisse vrucht is van de Geest, gelijk de apostel leert (Gal. 5:5) Dus had hij alles wat, naar verhaald wordt, Gode in hem behaagde, van Gods genade; zover is het er vandaan, dat hij door die deugden zich in eigen kracht voorbereidde om die genade te ontvangen. Er zal voorzeker geen lettergreep uit de Schrift aangevoerd kunnen worden, die met deze leer niet in overeenstemming is, namelijk dat God geen andere oorzaak heeft om de mens aan te nemen, dan omdat Hij hem op alle manieren verloren ziet, indien hij aan zichzelf overgelaten wordt, en dat Hij, omdat Hij hem niet verloren wil doen gaan, zijn barmhartigheid bewijst in het verlossen van de mens. Nu zien wij, dat die aanneming niet ziet op de gerechtigheid van de mens, maar dat ze een zuiver bewijs is van Gods goedheid jegens ellendige en zulk een weldaad geheel onwaardige zondaars.

4. Die zwiefache Annahme des Menschen bei Gott

Unsere Gegner ziehen aber ein Wort des Petrus heran, das Lukas in der Apostelgeschichte überliefert: „Nun erfahre ich mit der Wahrheit, daß Gott die Person nicht ansieht; sondern in allerlei Volk, wer ihn fürchtet und recht tut, der ist ihm angenehm!“ (Apg. 10,34f.). Aus diesen Worten ziehen sie nun die scheinbar keinem Zweifel unterworfene Folgerung: wenn sich der Mensch durch rechten Eifer bei Gott Wohlgefallen erwerben kann, so ist es nicht allein Gottes Wohltat, daß er das Heil erlangt! Ja - so behaupten sie weiter! - Gott kommt in seiner Barmherzigkeit dem Sünder in der Weise zu Hilfe, daß er sich von dessen Werken zur Barmherzigkeit bewegen läßt!

Man kann aber die Aussagen der Schrift auf keinerlei Weise miteinander in Einklang bringen, wenn man nicht eine zwiefache Annahme des Menschen vor Gott unterscheidet.

(1) Wie der Mensch von Natur beschaffen ist, findet Gott in ihm rein gar nichts, das ihn zur Barmherzigkeit bewegen könnte, außer seinem Elend! Denn zuerst, wenn Gott den Menschen annimmt, so ist dieser doch unzweifelhaft alles Guten ledig und arm, dagegen mit Bösem aller Art erfüllt und belastet! Um welches Guten willen, frage ich, sollen wir ihn da der himmlischen Berufung für würdig erklären? Fort also mit jener leeren Einbildung von Verdiensten, wo doch Gott so offenkundig seine aus reiner Gnade gewährte Freundlichkeit preist! Denn wenn dem Kornelius an jener Stelle durch die Stimme des Engels gesagt wird, seine Gebete und Almosen seien vor Gottes Angesicht gekommen (Apg. 10,31), so bedeutet es eine üble Verdrehung, wenn unsere Gegner meinen, der Mensch bereite sich eben durch den Eifer in guten Werken auf den Empfang der Gnade Gottes vor. Kornelius mußte schon vom Geiste der Weisheit erleuchtet sein, wenn er durch wahre Weisheit, nämlich durch die Furcht Gottes, ausgezeichnet war! Der gleiche 532 Geist mußte ihn bereits geheiligt haben, wenn er doch ein Diener der Gerechtigkeit war! Denn der Apostel bezeugt, daß die Gerechtigkeit ganz gewiß eine Frucht dieses Geistes ist (Gal. 5,5). Kornelius besaß alles, was nach unserem Bericht Gott wohlgefällig war, durch seine Gnade. Es kann also keine Rede davon sein, daß er sich durch jene Werke aus eigener Kraft auf deren Empfang vorbereitet hätte! Wahrlich, man wird nicht eine einzige Silbe aus der Schrift vorbringen können, die dieser Lehre nicht entspräche: Es gibt für Gott keine andere Ursache, den Menschen bei sich aufzunehmen, als daß er sieht, wie dieser in jeder Hinsicht verloren ist, wenn er sich selbst überlassen bleibt; weil aber Gott nicht will, daß er verloren sei, darum übt er seine Barmherzigkeit an ihm und macht ihn frei! Nun merken wir, daß diese Annahme keine Rücksicht auf die Gerechtigkeit des Menschen nimmt, sondern ein reines Zeugnis der göttlichen Liebe zu elenden und solcher Wohltat gänzlich unwürdigen Sündern ist.

4. Die tweevoudige aanneming van die mens voor God: die mens kan homself nie deur sy ywer vir goeie werke voorberei om God se genade te ontvang nie maar ontvang God se barmhartigheid onverdiend

Hulle haal Petrus se stelling wat Lukas in Handelinge weergee, aan: “In waarheid vind ek dat God geen aannemer van die persoon is nie, maar in elke volk is elkeen wat geregtigheid doen, vir Hom welgevallig”.²¹ En uit hierdie verwysing wat op die oog af glad nie twyfelagtig lyk nie, lei hulle af dat dit nie net aan God se weldaad toegeskryf kan word dat die mens saligheid bekom as hy met sy opregte ywer God se guns wen nie; inteendeel, God kom deur sy barmhartigheid ’n sondaar so te hulp dat Hy deur goeie werke tot barmhartigheid beweeg word.²²

 Jy kan hierdie Skrifgedeeltes trouens glad nie ooreen laat stem nie tensy jy ’n tweevoudige aanneming van die mens voor God erken. Met uitsondering van die mens se ellende vind God immers niks in die mens se natuur om Hom tot barmhartigheid te beweeg nie. As dit dan duidelik is dat die mens van alle goed ontbloot en daaraan ’n behoefte het en aan die ander kant vol van en oorlaai is met elke soort kwaad wanneer hy die eerste keer deur God aangeneem word, vanweë watter gawe, vra ek jou, sal ons dan nog kan sê dat hy sy hemelse roeping waardig is?²³ Laat vaar dus die leë verbeeldingsvlugte van verdienstes wanneer God sy vrye sagmoedigheid so uitdruklik aan ons bekend maak! Want dit wat daar deur die engel se stem aan Kornelius gesê word, naamlik dat sy gebede en sy aalmoese onder God se aandag gekom het,²⁴ verdraai hulle uiters sleg, naamlik dat die mens deur sy ywer om goeie werke te doen voorberei word om God se genade te ontvang.²⁵ Kornelius moes trouens alreeds deur die Gees van wysheid verlig gewees het, omdat hy toe reeds ware wysheid, dit is die vrees van God, gehad het; hy was toe reeds deur dieselfde Gees geheilig omdat hy geregtigheid beoefen het waarvan die 1026 apostel leer dat dit die Gees se sekerste vrug is.²⁶ Hy het dus al die deugde waarvan daar gesê word dat dit God behaag het, deur God se genade gehad; so ver is dit daarvan dat hy hom uit eie beweging daarmee voorberei het om God se genade te ontvang.

Geen enkele lettergreep van die Skrif kan te voorskyn gehaal word wat nie met hierdie leer ooreenstem nie, naamlik dat God geen ander rede het om die mens tot Hom te neem nie as net omdat Hy sien dat die mens heeltemal verlore is as hy aan homself oorgelaat word, maar omdat Hy die mens nie verlore wil laat gaan nie, wend Hy sy barmhartigheid aan om hom te verlos. Nou sien ons dat daardie aanneming nie op die mens se geregtigheid sien nie maar dat dit ’n suiwere bewys van God se goedertierenheid jeens ellendige sondaars is wat so ’n groot weldaad glad nie verdien nie.

4. Наши противники ссылаются на высказывание св. Петра, которое приводит св. Лука в Деяниях апостолов: «Истинно познаю, что Бог нелицеприятен, но во всяком народе боящийся Его и поступающий по правде приятен Ему» (Деян 10:34-35). Из этих слов они выводят аргумент, который кажется им весьма убедительным: если человек приобретает милость у Бога добрыми делами, то, значит, он достигает спасения не одной только Божьей милостью. Но Бог так помогает грешнику своим милосердием, что готов спасти его за добрые дела. Однако мы никогда бы не смогли согласовать различные места Писания, если бы не принимали во внимание двоякое приятие человека Богом. В том, каков человек по природе, Бог не находит ничего, что склонило бы Его к милости, кроме полной немощи. Если же очевидно, что человек, когда он впервые принимается Богом, лишён чего бы то ни было доброго, а напротив, отягощён всякого рода злом, переполняющим его, то за какую же добродетель объявим мы его достойным Божьего призвания? Посему нужно отбросить всякое суетное мечтание о заслугах, ибо Господь нам так ясно показывает своё даваемое даром великодушие.

Сказанное в том же месте Ангелом Корнилию, что его молитва и милостыня дошли до Бога [Деян 10:31], софисты тоже извращённо толкуют в свою пользу, чтобы доказать, что человек готовится к приятию Божьей благодати своими добрыми делами. Но ведь было необходимо, чтобы Корнилия уже просветил Дух премудрости, ибо он был научен истинной мудрости, то есть страху Божьему. И он был освящён тем же Духом, потому что любил правду, которая, по слову апостола, есть плод Духа (Гал 5:5). Так что всем, что было приятно в нём Богу, Корнилий обладал по благодати Божьей, а вовсе не был подготовлен к её приятию собственными усилиями. В самом деле, в Писании невозможно найти ни единой буквы, которая бы противоречила этому учению: Бог принимает человека в свою любовь только по той причине, что видит его неминуемую гибель, если человек будет предоставлен самому себе. Но поскольку Он не желает этой гибели, Он проявляет милосердие и освобождает человека. Теперь мы видим, что приятие исходит не от праведности человека, но представляет собой чистое свидетельство доброты Бога к ничтожным грешникам; в противном случае они были бы более чем недостойны подобного благодеяния.

5. Postquam vero Dominus hominem ex abysso perditionis reductum, sibi per gratiam adoptionis segregravit: quia illum regeneravit ac reformavit in novam vitam, iam ut novam creaturam, cum Spiritus sui donis amplectitur. Haec illa est acceptio cuius meminit Petrus, qua^c post suam vocationem Deo fideles approbantur, operum quoque respectu: quia Dominus non amare et osculari non potest, quae per Spiritum suum in illis efficit bona. Verum id semper memoria repetendum est, non aliter operum ratione illos esse Deo acceptos nisi quia illorum causa et || in gratiam, quicquid bonorum operum contulit, liberalitatem suam augendo, sua quoque^d || acceptione dignatur. Unde enim illis bona opera, nisi quod Dominus illos, quemadmodum vasa in honorem elegit, ita vult vera puritate exornare? Unde etiam bona reputantur acsi nihil illis deesset: nisi quod naevis et maculis, quae illis adhaerescunt, veniam benignus Pater indulget? In summa nihil aliud significat hoc loco quam gratos esse Deo et amabiles suos filios in quibus notas et lineamenta vultus sui videt. Regenerationem enim alibi, imaginis divinae reparationem in nobis esse docuimus³. Quoniam ergo ubicunque faciem suam Deus contemplatur, et merito amat, et in honore habet: non sine causa dicitur illi placere fidelium vita, ad sanctitatem et iustitiam composita. Sed quia pii mortali carne circundati, adhuc sunt peccatores, et opera eorum 258 bona, inchoata duntaxat, et carnis vitium redolentia: neque illis neque his propitius esse potest nisi in Christo magis quam in seipsis amplexetur. In hunc modum accipiendi sunt loci qui clementem ac misericordem iustitiae cultoribus, Deum^a testantur. Dicebat Moses Israelitis, Dominus Deus tuus custodiens pactum ac misericordiam diligentibus se, et custodientibus praecepta sua, in mille generationes [Deut. 7. b. 9], quae sententia in frequentem formulam usurpata postea a populo fuit. Sic Solomo in solenni precatione, Domine^b Deus Israel, qui custodis pactum et misericordiam servis tuis qui ambulant coram te in toto corde suo [1. Reg. 8. c. 23]. Eadem verba et a Nehemia repetuntur [Nehe. 1. b. 5]. Siquidem ut in omnibus misericordiae suae pactis integritatem ac sanctimoniam vitae vicissim a servis suis Deus^c stipulatur ne ludibrio sit sua bonitas, neve quis inani ob eam exultatione turgidus, benedicat animae suae, ambulans interim in pravitate cordis sui [Deut. 29. c. 18]: ita in foederis communionem admissos, vult hac via in officio continere; nihilo tamen minus foedus ipsum et gratuitum initio feritur, et perpetuo tale manet. || Secundum hanc rationem David quanvis praedicet sibi redditam fuisse mercedem puritatis manuum [2. Sam. 22. b. 21^d]: non tamen fontem illum quem notavi praeterit, quod extractus fuerit ab utero, quia Deus eum dilexit¹: ubi ita commendat causae suae bonitatem, ut nihil deroget gratuitae misericordiae, quae dona omnia, quorum origo est, praevenit.

5. Or apres que Dieu, ayant retiré l’homme d’un tel abysme de perdition, l’a sanctifié par la grace d’adoption, pource qu’il l’a regeneré et reformé en une nouvelle vie: aussi il le reçoit et embrasse comme nouvelle creature, avec les dons de son Esprit. Et c’est l’acception de laquelle parle Sainct Pierre. Car les fideles apres leur vocation sont agreables à Dieu, mesmes au regard de leurs œuvres (1 Pierre 2:5): pource qu’il ne se peut faire que Dieu n’ayme les biens qu’il leur a conferez par son Esprit. Neantmoins il nous faut tousjours retenir cela, qu’ils ne sont pas autrement agreables à Dieu à raison de leurs œuvres, sinon pourtant que Dieu, à cause de l’amour gratuite qu’il leur porte, en augmentant de plus en plus sa liberalité, accepte leurs œuvres. Car dont leur viennent les bonnes œuvres, sinon d’autant que le Seigneur, comme il les a esleuz pour instrumens honorables, aussi les veut orner de vraye pureté (Rom. 9:21)? Et dont est-ce qu’elles sont reputées bonnes, comme s’il n’y avoit rien à redire, sinon pource que ce bon Pere pardonne les taches et macules dont elles sont souillées? En somme, sainct Pierre ne signifie autre chose en ce lieu, sinon que Dieu ayme ses enfans, ausquels il voit la similitude de sa face imprimée. Car nous avons enseigné cy dessus, que nostre regeneration est comme une reparation de son image en nous. Puis donc qu’ainsi est que le Seigneur à bon droit ayme et a en honneur son image par tout où il la contemple: non sans cause il est dit que la vie des fideles estant formée et reiglée à saincteté et justice, luy est plaisante. Mais pource que les fideles, cependant qu’ils sont environnez de leur chair mortelle, sont encores pecheurs, et leurs bonnes œuvres seulement commencées, tellement qu’il y a beaucoup de vices: Dieu ne peut estre propice, ny à ses enfans, ny à leurs œuvres, sinon qu’il les reçoyve en Christ plustost qu’en eux-mesmes. Il nous faut en ce sens prendre les passages qui tesmoignent que Dieu est propice et bening à ceux qui vivent justement. Moyse disoit aux Israelites, Le Seigneur ton Dieu garde en mille generations son alliance, et sa misericorde à ceux qui l’ayment et gardent ses commandemens (Deut. 7:9). Laquelle sentence estoit usitée entre le peuple, comme un dicton commun: comme nous voyons en la priere solennelle que fait Salomon, Seigneur Dieu d’Israel, qui gardes l’alliance et misericorde à tes serviteurs, qui cheminent devant toy de tout leur cœur (1 Rois 8:23). Autant en est-il dit en l’oraison de Nehemiah (Nehem. 1:5). La raison est: comme le Seigneur faisant alliance de sa grace, requiert mutuellement de ses serviteurs saincteté et integrité de vie, afin que sa bonté ne soit en moquerie et mespris, et que personne ne s’enfle d’une vaine confiance de sa misericorde, pour estre en seureté cheminant perversement (Deut. 29:18): ainsi apres les avoir receuz en societé de son alliance, il les veut retenir par ce moyen à faire leur devoir. Neantmoins l’alliance ne laisse point de se faire gratuite du commencement, et demeurer tousjours telle. Selon ceste raison David, combien qu’il dise qu’il a receu le loyer de la pureté de ses mains (Ps. 18:20, 21; 2 Sam. 22:20, 21), toutesfois n’oublie pas ce principe que j’ay noté: c’est que Dieu l’a tiré du ventre de la mere, pource qu’il l’a aymé. Parlant ainsi, il maintient tellement sa cause estre bonne et juste, qu’il ne derogue en rien à la misericorde gratuite de Dieu, laquelle previent tous biens desquels elle est origine.

5. After the Lord has recovered a man from the abyss of perdition, and separated him to himself by the grace of adoption,—because he has regenerated him, and raised him to a new life, he now receives and embraces him, as a new creature, with the gifts of his Spirit. This is the acceptance mentioned by Peter, in which even the works of believers after their vocation are approved by God; for the Lord cannot but love and accept those good effects which are produced in them by his Spirit. But it must always be remembered, that they are accepted by God in consequence of their works, only because, for their sakes and the favour which he bears to them, he deigns to accept whatever goodness he has liberally communicated to their works. For whence proceeds the goodness of their works, but from the Lord’s determination to adorn with true purity those whom he has chosen as vessels of honour? And how is it that they are accounted good, as though they were free from all imperfection, except from the mercy of their Father, who pardons the blemishes which adhere to them? In a word, Peter intends nothing else in this passage, but that God accepts and loves his children, in whom he beholds the marks and lineaments of his own countenance; for we have elsewhere shown that regeneration is a reparation of the Divine image in us. Wherever the Lord contemplates his own likeness, he justly both loves and honours it. The life of his children, therefore, being devoted to holiness and righteousness, is truly represented as pleasing to him. But as the faithful, while they are surrounded with mortal flesh, are still sinners, and all their works are imperfect, and tainted with the vices of the flesh, he cannot be propitious either to their persons or to their works, without regarding them in Christ rather than in themselves. It is in this sense that those passages must be understood, which declare God to be merciful and compassionate to the followers of righteousness. Moses said to the Israelites, “The Lord thy God, which keepeth covenant and mercy with them that love him and keep his commandments, to a thousand generations”¹³⁵—a sentence which was afterwards in frequent use among that people. Thus Solomon, in his solemn prayer: “Lord God of Israel, who keepest covenant and mercy with thy servants that walk before thee with all their heart.”¹³⁶ The same language is also repeated by Nehemiah.¹³⁷ For as, in all the covenants of his mercy, the Lord stipulates with his 39servants for integrity and sanctity in their lives, that his goodness may not become an object of contempt, and that no man infected with a vain confidence in his mercy,¹³⁸ may bless himself in his mind while walking in the depravity of his heart, so he designs by these means to confine to their duty all that are admitted to the participation of his covenant; yet, nevertheless, the covenant is originally constituted and perpetually remains altogether gratuitous. For this reason, David, though he declares that he had been rewarded for the purity of his hands, does not overlook that original source which I have mentioned: “He delivered me, because he delighted in me;”¹³⁹ where he commends the goodness of his cause, so as not to derogate from the gratuitous mercy which precedes all the gifts that originate from it.

5. Latter kind. Plain from this distinction that Cornelius was accepted freely before his good works could be accepted. Similar explanations to be given of the passage in which God is represented as merciful and propitious to the cultivators of righteousness.

But after the Lord has withdrawn the sinner from the abyss of perdition, and set him apart for himself by means of adoption, having begotten him again and formed him to newness of life, he embraces him as a new creature, and bestows the gifts of his Spirit. This is the acceptance to which Peter refers, and by which believers after their calling are approved by God even in respect of works; for the Lord cannot but love and delight in the good qualities which he produces in them by means of his Spirit. But we must always bear in mind, that the only way in which men are accepted of God in respect of works is, that whatever good works he has conferred upon those whom he admits to favor, he by an increase of liberality honors with his acceptance. For whence their good works, but just that the Lord having chosen them as vessels of honor, is pleased to adorn them with true purity? And how are their actions deemed good as if there was no deficiency in them,but just that their merciful Father indulgently pardons the spots and blemishes which adhere to them?108In one word, the only meaning of acceptance in this passage is, that God accepts and takes pleasure in his children, in whom he sees the traces and lineaments of his own countenance. We have else here said, that regeneration is a renewal of the divine image in us. Since God, therefore, whenever he beholds his own face, justly loves it and holds it in honor, the life of believers, when formed to holiness and justice, is said, not without cause, to be pleasing to him. But because believers, while encompassed with mortal flesh, are still sinners, and their good works only begun savor of the corruption of the flesh, God cannot be propitious either to their persons or their works, unless he embraces them more in Christ than in themselves. In this way are we to understand the passages in which God declares that he is clement and merciful to the cultivators of righteousness. Moses said to the Israelites, “Know, therefore, that the Lord thy God, he is God, the faithful God, which keepeth covenant and mercy with them that love him and keep his commandments, to a thousand generations.” These words afterwards became a common form of expression among the people. Thus Solomon in his prayer at the dedication says, “Lord God of Israel, there is no God like thee, in heaven above, or on earth beneath, who keepest covenant and mercy with thy servants that walk before thee with all their heart,” (1 Kings 8:23). The same words are repeated by Nehemiah (Neh. 1:5). As the Lord in all covenants of mercy stipulates on his part for integrity and holiness of life in his servants (Deut. 29:18), lest his goodness might be held in derision, or any one, puffed up with exultation in it, might speak flatteringly to his soul while walking in the depravity of his heart, so he is pleased that in this way those whom he admits to communion in the covenant should be kept to their duty. Still,however, the covenant was gratuitous at first, and such it ever remains. Accordingly, while David declares, “according to the cleanness of my hands has he recompensed me,” yet does he not omit the fountain to which I have referred; “he delivered me, because he delighted in me,” (2 Sam. 22:20, 21). In commending the goodness of his cause, he derogates in no respect from the free mercy which takes precedence of all the gifts of which it is the origin.

5. Nadat nu de Here de mens uit de afgrond des verderfs heeft wedergebracht en voor zich door de genade der aanneming heeft afgezonderd, neemt Hij hem, omdat Hij hem heeft wedergeboren en veranderd tot een nieuw leven, aan als een nieuw schepsel met de gaven zijns Geestes. Dit is die aanneming, waarvan Petrus melding maakt, waardoor de gelovigen na hun roeping Gode behagen ook ten aanzien van hun werken; want de Here kan niets anders dan het goede, dat Hij door zijn Geest in hen werkt, liefhebben en omhelzen. Maar dit moet men altijd opnieuw bedenken, dat de gelovigen ten aanzien van hun werken niet anders bij God aangenaam zijn, dan omdat Hij alle goede werken, die Hij om hunnentwil en in genade gegeven heeft, ter vermeerdering van zijn milddadigheid, ook zijn aanneming waardig keurt. Want vanwaar krijgen zij de goede werken anders dan daarvandaan, dat de Here, zoals Hij hen verkoren heeft tot vaten ter ere, hen ook versieren wil met ware zuiverheid? Waarom worden de werken voor goed gerekend, alsof hun niets ontbrak, tenzij omdat de goedertieren Vader voor de vlekken en smetten, die hun aankleven, vergiffenis schenkt? Kortom Petrus geeft op deze plaats niets anders te kennen dan dat aan God zijn kinderen aangenaam en lief zijn, in wie Hij de tekenen en lijnen van zijn gelaat ziet. Want elders hebben wij geleerd, dat de wedergeboorte is het herstellen van het beeld Gods in ons. Aangezien dus terecht God liefheeft en in eer houdt een ieder, in wie Hij zijn eigen gelaat aanschouwt wordt niet zonder oorzaak gezegd, dat het leven der gelovigen zich richt op heiligheid en rechtvaardigheid, Hem welbehaaglijk is. Maar daar de vromen, in sterfelijk vlees gehuld, nog zondaars zijn en hun goede werken nog slechts begonnen zijn en rieken naar de zonde des vleses, kan Hij noch hun, noch hun werken genadig zijn, tenzij Hij ze meer in Christus, dan in henzelf omhelst. Op deze wijze moeten de plaatsen opgevat worden, dat God goedertieren en barmhartig is degenen die de gerechtigheid dienen. Mozes zeide: (Deut. 7:9) tot de Israëlieten: De Here uw God, die het verbond en de barmhartigheid houdt die, die Hem liefhebben en zijn geboden houden, tot in duizend geslachten", welke uitspraak later door het volk gebruikt werd als een telkens voorkomende zegswijze. Zo zegt Salomo (1 Kon. 8:23) in zijn plechtig gebed: "Here, God van Israël, die het verbond en de barmharigheid houdt uw knechten, die voor uw aangezicht met hun ganse hart wandelen." Dezelfde woorden worden ook door Nehemia (Neh. 1:5) herhaald. Want evenals God in alle verbonden zijner barmhartigheid de zuiverheid en heiligheid des levens van zijn knechten van hun kant bedingt, opdat zijn goedheid niet tot spot zij, en niemand opgeblazen door een ijdele vreugde over haar, zijn ziel zegene, intussen wandelend in de boosheid zijns harten: zo wil Hij ook hen, die tot de gemeenschap van zijn verbond zijn toegelaten, langs deze weg houden bij hun plicht. En niettemin wordt toch het verbond uit genade gesloten en blijft het voortdurend onverdiend. Naar deze wijze gaat David (2 Sam. 22:20) hoewel hij verkondigt, dat hem het loon gegeven is van de reinheid zijner handen, toch niet die bron voorbij, die ik aangewezen heb, namelijk, dat hij uit de moederschoot is voortgetogen omdat God hem liefhad: waardoor hij de rechtheid van zijn zaak zo aanprijst, dat hij geen afbreuk doet aan de onverdiende barmhartigheid, die aan alle gaven, wier oorsprong zij, is voorafgaat.

5.

(2) Nachdem aber der Herr den Menschen aus dem Abgrund der Verlorenheit herausgegriffen und ihn durch die Gnade der Aufnahme in die Kindschaft für sich abgesondert hat, da nimmt er ihn als eine neue Kreatur samt den Gaben seines Heiligen Geistes auf - weil er ihn ja wiedergeboren und zu neuem Leben geschaffen hat! Das ist die Annahme, die Petrus hier meint (Apg. 10,34f.): die Gläubigen gefallen Gott nach ihrer Berufung wohl, und zwar auch hinsichtlich der Werke; denn der Herr kann ja nicht anders, als das Gute zu lieben und gern zu haben, das er durch seinen Geist in ihnen gewirkt hat! Dabei müssen wir aber stets aufs neue darauf Bedacht nehmen, daß sie Gott nur deshalb hinsichtlich ihrer Werke wohlgefällig sind, weil er um ihretwillen und ihnen zugut auch die guten Werke, die er ihnen hat zuteil werden lassen, zur Mehrung seiner Freigebigkeit seiner Annahme würdigt! Denn woher haben sie überhaupt anders gute Werke als daher, daß der Herr sie zu Gefäßen der Ehre auserwählt hat und sie dementsprechend auch mit wahrer Reinheit zieren will! Woher kommt es, daß diese Werke als gut angerechnet werden, als ob ihnen nichts fehlte? Doch nur daher, daß der Vater in seiner Güte an den Flecken und Makeln, die ihnen noch anhaften, vergebende Nachsicht übt! Kurzum, Petrus bezeugt an dieser Stelle (Apg. 10) nichts anderes, als daß Gott seine Kinder, an denen er die Merkmale und Umrisse seines eigenen Angesichtes wahrnimmt, wohlgefällig und mit Liebe ansieht. Wir haben ja schon an anderer Stelle die Lehre vorgetragen, daß die Wiedergeburt die Erneuerung des göttlichen Ebenbildes in uns ist. Wo also der Herr sein eigenes Angesicht sieht, da liebt er es mit Recht und hält es in Ehren - und deshalb heißt es nicht ohne Ursache, daß ihm das Leben der Gläubigen, das ja auf Heiligkeit und Gerechtigkeit gerichtet ist, wohlgefällt!

Aber die Frommen tragen ja noch ihr sterbliches Fleisch an sich, sie sind noch Sünder, und ihre guten Werke stehen erst in den Anfängen und lassen die Verderbtheit des Fleisches noch erkennen. Gott kann also weder sie selbst noch ihre Werke günstig aufnehmen, wenn er sie nicht mehr in Christus, als in ihnen selber annimmt! In diesem Sinne müssen wir die Stellen verstehen, an denen bezeugt wird, daß Gott denen, die Gerechtigkeit üben, freundlich und gnädig ist. So sprach Mose zu den Kindern Israel: „Der Herr, dein Gott, hält den Bund und die Barmherzigkeit denen, die ihn lieben und seine Gebote halten, auf tausend Glieder!“ (Deut. 7,9). Dieser Spruch ist dann später im Volke als gewohnte Formel verwendet worden. So heißt es in dem feierlichen Gebet des Salomo: „Herr, Gott Israels, ... der du hältst den Bund und die Barmherzigkeit deinen Knechten, die vor dir wandeln von ganzem Herzen!“ (1. Kön. 8,23). Die gleichen Worte werden auch von Nehemia wiederholt (Neh. 1,5). Denn Gott fordert in allen Bundschlüssen seiner Barmherzigkeit wiederum auch von seinen Knechten Reinheit und Heiligkeit ihres Lebens, damit seine Güte nicht zum Spott wird und sich keiner um ihretwillen in eitler Hoffart aufbläht, „sich segnet in seinem Herzen“ - und 533 dabei doch in der Bosheit seines Herzens wandelt! (Deut. 29,18). Wenn er also Menschen in die Gemeinschaft seines Bundes aufgenommen hat, dann will er sie auch auf diesem Wege bei ihrer Pflicht halten! Trotzdem wird der Bund selber im Anfang aus lauter Gnade geschlossen - und er bleibt stets von dieser Art! In diesem Sinne rühmt David zwar: „Der Herr ... vergilt mir nach der Reinigkeit meiner Hände“ (2. Sam. 22,21); aber er geht doch an der Quelle, von der ich sprach, nicht vorüber, sondern erinnert sich, daß er ja aus dem Schoße seiner Mutter gezogen worden ist, weil Gott ihn liebte! Er rühmt also, daß er eine gute Sache vertritt; aber dabei tut er Gottes gnädigem Erbarmen, das ja allen Gaben, deren Ursprung es ist, voraufgeht, doch keinen Abbruch!

5. Na hierdie wedergeboorte en nuwe lewe neem God die mens ten tweede as nuwe skepsel aan

Nadat die Here die mens uit die afgrond van die verderf gered het, sonder Hy hom deur die genade van sy aanneming vir Homself af. Hy het die mens trouens wederbaar en tot ’n nuwe lewe gevorm en omhels hom as ’n nuwe skepsel met die gawes van sy Gees. Dit is die aanneming waarvan Petrus melding maak²⁷ waardeur gelowiges na hulle roeping ook ten opsigte van hulle werke God behaag. Want die Here kan nie anders as om die goeie werke wat Hy deur sy Gees in hulle tot stand bring, lief te hê en te omhels nie. Maar ons moet altyd en gedurig onthou dat gelowiges slegs vanweë hulle werke vir God aanneemlik is omdat Hy die oorsaak daarvan is en deurdat Hy al die goeie werke wat Hy aan hulle gegee het, deur sy milddadigheid laat toeneem, ag Hy hulle ook waardig om in genade deur Hom aangeneem te word. Want waaruit spruit hulle goeie werke anders as daaruit dat die Here hulle in ware reinheid wil uitdos soos Hy hulle as voorwerpe van eer uitverkies het? Waarom word dit as goeie werke gereken net asof daarmee niks skort nie anders as net omdat hulle goedertieren Vader die smette en vlekke wat hulle nog aankleef, vergewe? Kortom: in hierdie aanhaling bedoel hy (Petrus) niks anders as net dat God se kinders in wie Hy die tekens en merke van sy eie gelaat raaksien, vir Hom aangenaam en behaaglik moet wees nie. Ons het trouens elders reeds geleer dat die wedergeboorte die herstel van God se beeld in ons is.²⁸ Omdat God dus oral waar Hy sy beeld bemerk, dit met reg liefhet en dit in ere hou, word daar met goeie rede 1027 gesê dat die lewe van gelowiges vir Hom welgevallig is omdat dit op heiligheid en geregtigheid gerig is.

Omdat vroom mense egter nog in sterflike vlees geklee is, terwyl hulle nog sondaars is, hulle goeie werke maar net begin is en na die gebreke van hulle vlees ruik, kan Hy nog vir eersgenoemdes nog vir laasgenoemdes genadig wees tensy Hy hulle in Christus eerder as in hulleself omhels. So moet ons die verwysings verstaan wat getuig dat God sagmoedig en barmhartig is teenoor diegene wat geregtigheid beoefen. Moses het vir die Israeliete gesê: “Die Here jou God sal sy verbond nakom en sy barmhartigheid hou vir die wat Hom liefhet en sy gebooie gehoorsaam tot in duisende geslagte”.²⁹ Hierdie verklaring is later algemeen as uitdrukking deur die Israeliete gebruik. Salomo bid byvoorbeeld eerbiedig soos volg: “U, o Here God van Israel, U wat u verbond nakom en u barmhartigheid hou vir u diensknegte wat van ganser harte voor u aangesig wandel”.³⁰ Nehemia herhaal dieselfde woorde.³¹ God stel trouens in al sy barmhartigheidsverbonde opregtheid en lewensheiligheid van hulle kant as voorwaarde vir al sy diensknegte om te verhoed dat sy goedertierenheid ’n voorwerp van bespotting word of dat iemand as gevolg van grondelose uitbundigheid daaroor opgeblase sou word en sy siel seën maar intussen in die bedorwenheid van sy hart volhard.³² Net so wil God diegene wat hy toegelaat het om in sy verbond te deel, so aan hulle plig hou. Die verbond is egter nietemin van meet af aan uit genade en bly altyd so. Hoewel Dawid om hierdie rede verkondig dat sy hande se reinheid beloon is,³³ laat hy nogtans nie die bron wat ek vermeld het, agterweë nie, naamlik dat hy uit sy moederskoot getrek is omdat God hom liefgehad het.³⁴ Daar loof hy die opregtheid van sy eie saak op so ’n wyse dat hy niks van God se genadige barmhartigheid wat aan alle gawes voorafgaan en daarvan die bron is, afrokkel nie.

’n Verklaring van die Skrifgedeeltes waarin die regverdigmaking en goeie werke met mekaar in verband gebring word (Afdeling 6 - 15)

5. Итак, после того как Бог спас человека из бездны погибели, Он освятил его благодатью усыновления. Ибо Он возродил и преобразил человека к новой жизни, принял его как новое творение вместе с дарами своего Духа [2 Кор 5:17]. Это то приятие, о котором говорит св. Пётр [1 Пет 1:17 сл.]. Верующие после него угодны Богу даже своими делами (1 Пет 2:5), ибо невозможно, чтобы Бог не любил тех благ, которые Он вручил им через своего Духа. При этом нам надлежит постоянно помнить, что они угодны Богу своими делами только потому, что Он по причине не заслуженной ими любви со всё большей щедростью принимает их дела. Ибо от чего происходят добрые дела верующих, как не от того, что Господь, избрав их орудиями для почётного употребления, пожелал украсить их истинной чистотою (Рим 9:21 сл.)? И почему они считаются добрыми - как будто на это ничего нельзя возразить, - если не потому, что добрый Отец прощает пятна и скверну, которыми они загрязнены? Короче, в этом месте св. Пётр разумеет не что иное, как любовь Бога к своим детям, в которых Он видит своё подобие, свой запёчатлённый лик. Выше мы объяснили, что возрождение - это как бы восстановление в нас образа Божьего. Посему Господь с полным основанием любит и почитает свой образ везде, где созерцает его. И не случайно сказано, что жизнь верующих, устремлённая к святости и правде, приятна Ему.

Но пока верующие заключены в смертную плоть, они остаются грешниками, их добрые дела только начинаются и они отягощены множеством пороков. Поэтому Бог может быть благосклонен к своим детям и к их делам, только если Он принимает их более во Христе, нежели самих по себе. Здесь нам нужно привести свидетельства того, что Бог благосклонен и благожелателен к людям, ведущим праведную жизнь. Моисей говорил израильтянам: «Господь, Бог твой, ... хранит завет Свой и милость к любящим Его и сохраняющим заповеди Его до тысячи родов» (Втор 7:9). Это высказывание вошло у народа в речения, что мы видим, например, в торжественной молитве Соломона: «Господи, Боже Израилев! ... Ты хранишь завет и верность к рабам Твоим, ходящим пред Тобою всем сердцем своим» (3 Цар 8:23). То же самое говорится в молитве Неемии (Неем 1:5).

Основание для этого таково: Господь, заключив союз-завет по своей милости, требует от своих служителей святости и неповреждённости жизни, дабы его благость не подверглась осмеянию и поношению и дабы никто не обольщался относительно его милосердия, невозмутимо уклоняясь на ложные пути (Втор 29:18). Поэтому, приняв их в свой завет, Господь желает заставить их посредством этого исполнять свой долг. Тем не менее вначале завет был дан даром и остаётся таковым. Но этой причине Давид, хотя и говорит, что получил награду за чистоту своих рук (Пс 17/18:20-21; 2 Цар 22:20-21), не забывает исходный принцип: это Бог извлёк его из чрева матери, вывел на пространное место и избавил, потому что любил его [2 Цар 22:20]. Говоря так, Давид тем самым утверждал, что дело его благое и праведное, что он ничем не оскорбил данную даром милость Божью, которая предшествует всем добрым делам и благам и представляет собой их источник.

6. | Atque hic obiter notare profuerit quid distent istae loquendi formae a Legalibus promissionibus. Legales promissiones appello, non quae ubique sparsae sunt in libris Mosaicis (quando in illis quoque Evangelicae multae occurrunt): sed quae proprie ad Legis ministerium^e pertinent. Eiusmodi promissiones, quocunque nomine vocare libeat, sub conditione, Si feceris quod tibi praecipitur, paratam esse remunerationem denuntiant. At quum dicitur, Dominum custodire pactum misericordiae iis qui se diligunt, magis demonstratur quales sunt illius servi^f, qui bona fide eius foedus susceperint, quam exprimatur causa cur illis Dominus benefaciat. Haec porro demonstrationis ratio: Quemadmodum in hunc finem aeternae vitae gratia nos dignatur Deus^g ut diligatur, timeatur, colatur a nobis: ita quaecunque misericordiae in Scriptura promissiones habentur, merito 259 ad hunc diriguntur finem, ut revereamur et colamus beneficiorum authorem. Quoties ergo audimus ipsum^a benefacere iis qui Legem suam observant, meminerimus Dei filios ab officio designari quod in illis perpetuum esse debet: hac ratione^b nos esse adoptatos, ut ipsum patris loco veneremur. Ne ergo ipsi adoptionis iure nos abdicemus, huc semper enitendum quo tendit nostra vocatio. Id tamen rursum teneamus, non pendere ab operibus fidelium complementum misericordiae Domini: sed ipsum^c ideo salutis promissionem adimplere^d iis qui vitae rectitudine suae vocationi respondent, quia in illis germana demum filiorum insignia agnoscit, qui Spiritu eius ad bonum reguntur. Huc referatur quod est in Psalmo 15. a. 1,^e de civibus Ecclesiae^f, Domine quis habitabit in tabernaculo tuo, et quis requiescet in monte tuo sancto? Innocens manibus et mundo corde¹, etc. Item apud Iesaiam, Quis habitabit cum igne devorante [Iesa. 33. b. 14]? Qui facit iustitiam, qui^g loquitur recta², etc^h. Non enim firmamentum quo fideles coram Domino subsistant, describitur: sed modus quoⁱ in suum consortium eos clementissimus Pater introducit, et in ipso tuetur et confirmat. Quia enim peccatum detestatur, iustitiam amat: quos sibi coniungit, eos Spiritu suo purificat, ut sibi regnoque suo^k reddat conformes. Ergo si prima causa quaeratur, unde patefiat sanctis accessus in Dei regnum, unde habeant ut consistant in eo ac permaneant, prompta est responsio, Quia Dominus eos sua misericordia et adoptavit semel, et perpetuo tuetur. Si autem de modo quaestio est, tum ad regenerationem est descendendum, eiusque fructus qui Psalmo illo^l recensentur³.

6. Il sera bon de noter en passant, quelle difference il y a entre telles locutions et les promesses legales. J’appelle Promesses legales, non pas toutes celles qui sont couchées çà et là en la Loy de Moyse, veu qu’on y en trouvera plusieurs Evangeliques: mais j’entend celles qui appartiennent proprement à la doctrine de la Loy. Telles promesses, quelque nom qu’on leur impose, promettent remuneration et loyer, sous condition, si nous faisons ce qui est commandé. Mais quand il est dit que le Seigneur garde la promesse de sa misericorde à ceux qui l’aiment: c’est plustost pour demonstrer quels sont ses serviteurs qui ont receu de cœur son alliance, que pour exprimer la cause pourquoy Dieu leur est propice. La raison pour demonstrer cela est: comme le Seigneur par sa benignité nous appelle en esperance de vie eternelle, afin d’estre craint, aymé et honnoré de nous: aussi toutes les promesses de sa misericorde qu’on lit en l’Escriture, à bon droit, sont appliquées à ceste fin, c’est que nous l’ayons en honneur et reverence. Toutes fois et quantes donc que nous oyons que le Seigneur fait bien à ceux qui observent sa Loy, qu’il nous souvienne qu’en ceste maniere l’Escriture demonstre qui soit les enfans de Dieu, par la marque qui leur doit estre perpetuelle. Considerons qu’il nous a adoptez pour ses enfans, afin que nous l’honnorions comme nostre Pere. Afin donc de ne renoncer au droit de nostre adoption, il nous faut efforcer de tendre où nostre vocation nous meine. D’autre part neantmoins, que nous tenions cela pour asseuré, que l’accomplissement de la misericorde de Dieu ne depend point des œuvres des fideles: mais ce qu’il accomplist la promesse de salut en ceux qui par droiture de vie respondent à leur vocation, que cela est pource qu’il recognoist en eux les vrayes marques et enseignes de ses enfans: assavoir les graces de son Esprit. Il nous faut à cela rapporter ce qui est dit au quinzieme Pseaume, des citoyens de Jerusalem: Seigneur, qui habitera en ton Tabernacle, et fichera son siege en ta montagne saincte? Celui qui est innocent en ses mains, et pur en son cœur (Ps. 15:1, 2). etc. Item en Isaie, Qui est-ce qui habitera avec le feu qui consume tout? Celuy qui fait justice, parle en verité (Is. 33:14, 15), etc., et autres semblables. Car cela n’est point dit pour descrire le fondement: sur lequel doivent consister les fideles devant Dieu: mais seulement la maniere par laquelle il les appelle en sa compagnie, et en icelle les entretient et conserve. Pource qu’il deteste le peché, et aime la justice: ceux qu’il veut conjoindre à soy, il les purifie de son Esprit, afin de les rendre conformes à sa nature. Pourtant si on demande la cause premiere, par laquelle l’entrée nous est ouverte au royaume de Dieu, et avons le moyen d’y perseverer: la response est preste, c’est pource que le Seigneur nous a une fois adoptez par sa misericorde, et nous conserve tousjours. Si on demande de la maniere comment cela se fait: lors il faut venir à nostre regeneration et aux fruits d’icelle, dont il est parlé en ce Pseaume et autres passages.

6. And here it will be useful to remark, by the way, what difference there is between such forms of expression and the legal promises. By legal promises I intend, not all those which are contained in the books of Moses,—since in those books there likewise occur many evangelical ones,—but such as properly pertain to the ministry of the law. Such promises, by whatever appellation they may be distinguished, proclaim that a reward is ready to be bestowed, on condition that we perform what is commanded. But when it is said that “the Lord keepeth covenant and mercy with them that love him,” this rather designates the characters of his servants, who have faithfully received his covenant, than expresses the causes of his beneficence to them. Now, this is the way to prove it: As the Lord favours us with the hope of eternal life, in order that he may be loved, reverenced, and worshipped by us, therefore all the promises of mercy contained in the Scriptures are justly directed to this end, that we may revere and worship the Author of our blessings. Whenever, therefore, we hear of his beneficence to them who observe his laws, let us remember that the children of God are designated by the duty in which they ought always to be found; and that we are adopted as his children, in order that we may venerate him as our Father. Therefore, that we may not renounce the privilege of our adoption, we ought to aim at that which is the design of our vocation. On the other hand, however, we may be assured, that the accomplishment of God’s mercy is independent of the works of believers; but that he fulfils the promise of salvation to them whose vocation is followed by a correspondent rectitude of life, because in them who are directed by his Spirit to good works, he recognizes the genuine characters of his children. To this must be referred what is said of the citizens of the 40Church: “Lord, who shall abide in thy tabernacle? who shall dwell in thy holy hill? He that walketh uprightly, and worketh righteousness,” &c.¹⁴⁰ And in Isaiah: “Who shall dwell with the devouring fire? He that walketh righteously, and speaketh uprightly,” &c.¹⁴¹ For these passages describe, not the foundation which supports the faithful before God, but the manner in which their most merciful Father introduces them into communion with him, and preserves and confirms them in it. For as he detests sin, and loves righteousness, those whom he unites to him he purifies by his Spirit, in order to conform them to himself and his kingdom. Therefore, if it be inquired what is the first cause which gives the saints an entrance into the kingdom of God, and which makes their continuance in it permanent, the answer is ready; Because the Lord in his mercy has once adopted and perpetually defends them. But if the question relate to the manner in which he does this, it will then be necessary to advert to regeneration and its fruits, which are enumerated in the psalm that we have just quoted.

6. Exposition of these passages. Necessary to observe whether the promise is legal or evangelical. The legal promise always made under the condition that we “do,” the evangelical under the condition that we “believe.”

Here, by the way, it is of importance to observe how those forms of expression differ from legal promises. By legal promises, I mean not those which lie scattered in the books of Moses (for there many Evangelical promises occur), but those which properly belong to the legal dispensation. All such promises, by whatever name they may be called, are made under the condition that the reward is to be paid on the things commanded being done. But when it is said that the Lord keeps a covenant of mercy with those who love him, the words rather demonstrate what kind of servants those are who have sincerely entered into the covenant, than express the reason why the Lord blesses them. The nature of the demonstration is this: As the end for which God bestows upon us the gift of eternal life is, that he may be loved, feared, and worshipped by us, so the end of all the promises109of mercy contained in Scripture justly is that we may reverence and serve their author.Therefore, whenever we hear that he does good to those that observe his law, let us remember that the sons of God are designated by the duty which they ought perpetually to observe, that his reason for adopting us is, that we may reverence him as a father. Hence, if we would not deprive ourselves of the privilege of adoption, we must always strive in the direction of our calling. On the other hand, however, let us remember, that the completion of the Divine mercy depends not on the works of believers, but that God himself fulfill the promise of salvation to those who by right conduct correspond to their calling, because he recognizes the true badges of sons in those only who are directed to good by his Spirit. To this we may refer what is said of the members of the Church, “Lord, who shall abide in thy tabernacle? who shall dwell in thy holy hill? He that walketh uprightly, and worketh righteousness, and speaketh the truth in his heart,” &c. (Ps. 15:1, 2). Again, in Isaiah,“Who among us shall dwell with the devouring fire? who among us shall dwell with everlasting burnings? He that walketh righteously,” &c. (Isa. 33:14, 15). For the thing described is not the strength with which believers can stand before the Lord, but the manner in which our most merciful Father introduces them into his fellowship, and defends and confirms them therein. For as he detests sin and loves righteousness, so those whom he unites to himself he purifies by his Spirit, that he may render them conformable to himself and to his kingdom. Therefore, if it be asked, What is the first cause which gives the saints free access to the kingdom of God, and a firm and permanent footing in it? the answer is easy. The Lord in his mercy once adopted and ever defends them. But if the question relates to the manner, we must descend to regeneration, and the fruits of it, as enumerated in the fifteenth Psalm.

6. En het zal nuttig zijn hier in 't kort op te merken, in hoeverre deze wijzen van spreken verschillen van de beloften der wet. Beloften der wet noem ik niet die, welke overal in de boeken van Mozes verspreid zijn, (want daarin treft men ook veel beloften des evangelies aan), maar die, welke in eigenlijke zin betrekking hebben op de bediening der wet. Zulke beloften hoe men ze dan ook wil noemen, kondigen aan, dat u vergelding bereid is onder deze voorwaarde, dat gij doet, wat u bevolen wordt. Maar wanneer gezegd wordt, dat de Here het verbond der barmhartigheid houdt die, die Hem liefhebben, wordt daardoor meer aangetoond, hoedanigen zijn dienstknechten zijn, die te goeder trouw zijn verbond hebben aangenomen, dan de oorzaak wordt uitgedrukt, waarom de Here hen weldoet. Dit dan is de wijze, waarop dat wordt aangetoond: evenals God ons de genade van het eeuwige leven waardig keurt met dit doel, dat Hij door ons bemind, gevreesd en gediend wordt, zo worden ook alle beloften der barmhartigheid, die in de Schrift aangetroffen worden, tot dit doel gericht, dat wij de Schenker der weldadigheid vrezen en dienen. Zo dikwijls wij dus horen, dat Hij weldoet degenen, doe zijn wet onderhouden, moeten wij bedenken, dat de kinderen Gods aangeduid worden naar de plicht, die voortdurend in hen aanwezig moet zijn: namelijk, dat wij hierom tot kinderen aangenomen zijn, opdat wij Hem als Vader zouden vereren. Opdat wij dus niet zelf afstand zouden doen van het recht der aanneming tot kinderen, moeten wij altijd daarheen streven, waarheen onze roeping zich uitstrekt. Maar dit moeten wij aan de andere kant weten, dat die vervulling van des Heren barmhartigheid niet hangt aan de werken der gelovigen; maar dat Hij daarom de belofte der zaligheid vervult voor hen, die door de oprechtheid huns levens beantwoorden aan hun roeping, omdat Hij in hen, die door zijn Geest tot het goede geleid worden, eerst de ware kentekenen zijner kinderen herkent. Hierop moet men betrekken, wat in de Psalm (Ps. 15:1) staat aangaande de burgers der kerk: "Here, wie zal wonen in uw tent, en wie zal wonen op uw heilige berg? Die onschuldig is van uw hand en rein van hart" enz. Want daar wordt niet beschreven de vastheid, waarop de gelovigen voor de Here steunen, maar de manier, waarop de zeer goedertieren Vader hem tot zijn gemeenschap inleidt, en daarin bewaart en bevestigt. Want omdat Hij de zonde verfoeit, bemint Hij de gerechtigheid; hen die Hij met zich verbindt, reinigt Hij door zijn Geest, opdat Hij hen aan zich en zijn Koninkrijk gelijkvormig make. Indien men dus vraagt naar de eerste oorzaak, waardoor voor de heiligen de toegang tot Gods Koninkrijk geopend wordt, en waardoor het hun mogelijk is, dat ze daarin vaste voet krijgen en erin blijven, ligt het antwoord gereed: omdat de Here hen door zijn barmhartigheid eenmaal tot zijn kinderen heeft aangenomen en voortdurend beschermt. Maar wanneer men vraagt naar de wijze, waarop dat geschiedt, dan moet men komen tot de wedergeboorte en haar vruchten, die in de psalmen genoemd opgesomd.

6. Die Gnadenverheißungen des Alten Bundes in ihrem Unterschied von den Gesetzesverheißungen

Hier wird es nun zweckmäßig sein, beiläufig zu erwähnen, inwiefern sich solche Redeformen von den Gesetzesverheißungen unterscheiden. Unter Gesetzesverheißungen verstehe ich nicht einfach alle, die sich in den Büchern Moses verstreut finden; denn unter ihnen sind in Wirklichkeit auch viele Verheißungen des Evangeliums anzutreffen. Ich verstehe darunter vielmehr solche, die im eigentlichen Sinne das Amt des Gesetzes betreffen. Diese Verheißungen - man mag sie nun nennen, wie man will! - machen kund, daß dem Menschen unter der Bedingung: „Wenn du tust, was dir befohlen ist ...“, eine Belohnung bereit steht.

Wenn es dagegen heißt, der Herr halte den Bund seiner Barmherzigkeit gegenüber denen, die ihn lieben (vgl. Deut. 7,9; 1. Kön. 8,23; Neh. 1,5) - dann wird da weniger die Ursache angegeben, weshalb der Herr ihnen wohltut, sondern vielmehr beschrieben, wie denn die Knechte Gottes beschaffen sind, die seinen Bund in rechter Treue angenommen haben! Der Sinn dieser Beschreibung ist da folgender: Wenn Gott uns der Gnade des ewigen Lebens würdigt, so hat er dabei das Ziel im Auge, von uns geliebt, gefürchtet und verehrt zu werden; dementsprechend sind alle Verheißungen der Barmherzigkeit, die sich in der Schrift finden, auch mit gutem Grunde auf dies Ziel ausgerichtet, daß wir den Geber der guten Gaben fürchten und verehren! Wenn wir also hören, daß Gott denen wohltut, die sein Gesetz halten, so sollen wir jedesmal bedenken, daß da Gottes Kinder beschrieben werden, und zwar nach der Amtsverpflichtung, der sie allezeit unterliegen sollen; es wird also gleichsam gesagt: wir sind zu dem Zweck zu Kindern angenommen worden, ihn als unseren Vater zu ehren! Wollen wir also auf das Recht unserer Annahme in die Kindschaft nicht verzichten, so müssen wir stets auf das dringen, was unserer Berufung als Ziel gesetzt ist.

Trotzdem müssen wir auf der anderen Seite festhalten, daß die Erfüllung der Barmherzigkeit des Herrn nicht von den Werken der Gläubigen abhängig ist; nein, er erfüllt an denen, die in Rechtschaffenheit des Lebens ihrer Berufung entsprechen, die Verheißung des Heils, weil er die reinen Kennzeichen seiner Kinder erst an denen wahrnimmt, die durch seinen Geist zum Guten geleitet werden. Darauf muß die Beschreibung bezogen werden, die in Psalm 15 von den Bürgern der Kirche gegeben wird: „Herr, wer wird wohnen in deiner Hütte, wer wird bleiben auf deinem heiligen Berge? Wer unschuldige Hände hat und ein reines Herz ...“ (Ps. 15,1f.; Vers 2 nicht Luthertext, tatsächlich aus Ps. 24,4 herübergenommen). Auch das Wort des Jesaja gehört hierher: „Wer wird bei einem verzehrenden Feuer wohnen? ... Wer in Gerechtigkeit wandelt und redet, was recht ist ...“ (Jes. 33,14f.; Anfang nicht Luthertext). Denn da wird nicht der Grund beschrieben, auf dem die Gläubigen vor dem Herrn bestehen könnten, sondern vielmehr die Art und Weise, wie sie der Vater in seiner großen Güte in seine Gemeinschaft einführt und in ihr bewahrt und stärkt. Denn er verabscheut die Sünde und liebt die Gerechtigkeit - und deshalb macht er die, welche er mit sich verbindet, durch seinen Geist rein, um sie so sich selber und seinem Reiche gleichförmig zu machen! Fragt man also nach der ersten Ursache, weshalb den Heiligen der Zugang zu Gottes Reich offensteht und weshalb sie darin bestehen 534 und beharren können - dann ist gleich zu antworten: Weil der Herr sie in seiner Barmherzigkeit einmal zu Kindern angenommen hat und sie in diesem Stande auch allezeit erhält. Geht die Frage aber um die Art und Weise, dann muß man auf die Wiedergeburt und auf ihre Früchte zu sprechen kommen, wie sie in jenem (15.) Psalm beschrieben werden!

6. Die onderskeid tussen die beloftes van barmhartigheid en die beloftes van die wet in die ou verbond

En hier sal dit die moeite loon om terloops te let op die verskil tussen 1028 die bogenoemde uitdrukkingswyses en die beloftes van die wet. Onder  beloftes van die wet verstaan ek nie die beloftes wat oral in die boeke van Moses verspreid voorkom nie - daarin kom tewens ook baie beloftes van die evangelie voor - maar daardie beloftes wat spesifiek op die bediening³⁵ van die wet betrekking het. Met watter naam jy ook al sulke beloftes wil beskryf, hulle kom altyd voor met ’n voorwaarde: hulle verklaar dat ’n beloning op jou wag “as jy doen wat jy beveel word”. Maar wanneer daar gesê word dat die Here sy verbond van barmhartigheid³⁶ bewaar vir diegene wat hom liefhet, word daarmee eerder aangetoon wat die aard is van sy diensknegte wat sy verbond te goeder trou aanvaar het, eerder as dat die rede waarom die Here aan hulle goed doen, daarmee uitgedruk word. Verder is die rede waarom dit aangetoon word, die volgende: Soos God ons sy genade van die ewige lewe waardig geag het met die doel dat ons Hom moet liefhê, Hom moet vrees en Hom moet dien, so word al die beloftes van sy barmhartigheid wat in die Skrif voorkom, tereg afgestem op die doel dat ons die Gewer van hierdie weldade moet vrees en Hom moet dien. Elke keer wanneer ons dus hoor dat Hy goed doen aan diegene wat sy wet gehoorsaam, moet ons onthou dat die kinders van God deur die plig beskryf word waarmee hulle voortdurend besig moet wees, naamlik dat ons om hierdie rede as sy kinders aangeneem is om Hom as ons Vader te eerbiedig. Om dus nie van ons reg van aanneming afstand te doen nie, moet ons altyd na die doel van ons roeping strewe. Maar aan die ander kant moet ons nogtans onthou dat die vervulling van die Here se (beloftes van) barmhartigheid nie van die goeie werke van gelowiges afhanklik is nie maar dat Hy self die belofte van saligheid volbring in diegene wat deur opreg te lewe aan sy roeping beantwoord, want in diegene wat deur sy Gees na die goeie gestuur word, erken Hy per slot van rekening die egte merktekens van sy kinders.

Dit wat in Psalm 15 vers 1 in verband met die burgers van die kerk gesê word, moet ons hierop betrek: “Here, wie sal woon in u tent en wie sal op u heilige berg rus?³⁷ Hy wat rein van hande en suiwer van hart is”, ensovoorts.³⁸ Net so by Jesaja: “Wie sal woon saam met ’n verterende vuur?”³⁹ Hy wat reg doen, en dit wat reg is, praat, ensovoorts.⁴⁰ Want hier word nie die basis waarop gelowiges voor God staande bly, beskryf nie maar die manier waarop hulle uiters goedertieren Vader hulle in sy gemeenskap inlei en hulle daarin beskerm en versterk. Hy het immers ’n 1029 afkeer in die sonde en Hy het geregtigheid lief. Daarom reinig Hy die wat Hy deur sy Gees met Hom verenig het om hulle aan Hom en sy koninkryk gelykvormig te maak.

As ons dus na die eerste oorsaak vra waardeur God se koninkryk vir die heiliges geopen word en waarom hulle gronde het om daar staande te bly en te volhard, is die antwoord voor die hand liggend: dit is omdat die Here hulle eenmaal uit barmhartigheid aangeneem het en hulle voortdurend beskerm. As egter gevra word hoe dit gebeur, moet ons by die wedergeboorte kom en by die vrug daarvan wat in die bogenoemde psalm weergegee word.⁴¹

6. Здесь будет нелишним отметить различие между подобными выражениями и обетованиями Закона. К последним не относятся все те, которые встречаются во множестве мест Моисеева Закона, так как среди них есть и несколько евангельских обетовании. Под обетованиями Закона я понимаю исключительно такие, которые соответствуют учению Закона. Эти обетования, как бы их ни называть, обещают воздаяние и награду без всяких условий, если мы будем исполнять предписанное.

Но когда говорится, что Господь хранит обетование своей милости любящим Его, то это делается скорее для того, чтобы показать, каковы те его служители, которые завет с Ним приняли сердцем, нежели для того, чтобы назвать причину благосклонности к ним Бога. Вот основание этого: поскольку Господь по своему великодушию призывает нас в надежде вечной жизни, дабы мы боялись, любили и почитали Его, то все обетования милости, которые мы находим в Писании, явно направлены на то, чтобы мы воздавали Ему честь и поклонение. Всякий раз, когда мы видим, что Господь делает добро соблюдающим Закон, мы должны сознавать, что таким образом Писание посредством признака, который должен быть у них неизменным, показывает, каковы суть дети Божьи. Вспомним, что Он усыновил нас, чтобы мы почитали Его как своего Отца. И чтобы не потерять право на сыновность Божью, нам следует стремиться туда, куда ведёт нас его призвание.

При этом нам нужно убедиться, что исполнение Божьей милости не зависит от дел верующих. А то, что Бог исполняет обетование спасения для тех, кто в ответ на своё призвание ведёт праведную жизнь, означает, что Он обнаруживает в них истинные признаки своих детей - дары своего Духа. К этому следует отнести сказанное в пятнадцатом [четырнадцатом] псалме о жителях Иерусалима: «Господи! кто может пребывать в жилище Твоём? кто может обитать на святой горе Твоей? Тот, кто ходит непорочно, и делает правду, и говорит истину в сердце своём» (Пс 14/15:1 сл).

А также у Исайи: «Кто из нас может жить при огне пожирающем? ... Тот, кто ходит в правде и говорит истину» (Ис 33:14-15). Есть немало и других подобных высказываний. Они записаны не для того, чтобы указать основание, на котором верующие должны стоять перед Богом, а для того, чтобы выразить способ, которым Он призывает их в общение с Собою, удерживает и хранит их в нём. Поскольку Он ненавидит грех и любит праведность, то тех, кого Он хочет соединить с Собою, Бог очищает своим Духом, дабы привести их в согласие со своею природой.

Поэтому, если спросить о первопричине, благодаря которой нам открыты доступ в Царство Божье и средство оставаться в нём, то ответ будет таков: она в том, что Господь однажды усыновил нас своею милостью и постоянно хранит в ней. Если спросить о способе, посредством которого это происходит, то следует обратиться к нашему возрождению и его плодам, о которых говорится в упомянутом псалме и в других местах Писания.

7. At vero plus longe difficultatis esse videtur in his locis qui et bona opera iustitiae titulo insigniunt, et hominem illis asserunt iustificari. Plurimi sunt prioris generis, ubi || mandatorum observationes, iustificationes vocantur seu iustitiae. || Alterius generis exemplum est quod apud Mosen habetur, Erit haec iustitia nostra, si custodierimus praecepta ista omnia [Deut. 6. d. 25]. Ac si promissionem esse legalem excipias, quae adnexa conditioni impossibili, nihil probet⁴, sunt alia de quibus idem respondere non possis, quale est illud, Eritque tibi id 260 pro iustitia coram Domino, reddere pauperi depositum, etc. [Deut. 24. c. 13]. Item quod Propheta dicit, zelum in vindicando Israelis probro, imputatum fuisse Phinees in iustitiam [Psal. 106. e. 30]¹. Itaque Pharisaei nostri temporis amplam insultandi materiam hic se habere putant. Nam quum dicamus, erecta fidei iustitia cedere operum iustificationem, eodem iure argumentantur, Si ex operibus iustitia, ergo falsum est nos sola fide iustificari. Ut dem Legis praecepta vocari iustitias^a, nihil mirum; sunt enim re vera. || Quanquam monendi sunt Lectores, Graecos parum apte vocem hebraicam HUCIM² vertisse δικαιώματα pro edictis. De voce tamen facile litem remitto. || Neque vero^b hoc denegamus Legi Dei quin perfectam iustitiam contineat. Tametsi enim, quia debitores sumus omnium quae praecipit, etiam plena eius obedientia defuncti, servi inutiles sumus: quia tamen eam honore iustitiae Dominus dignatus est, non detrahimus^c quod ille dedit. Fatemur ergo libenter, absolutam Legis obedientiam esse iustitiam: mandati uniuscuiusque observationem, esse iustitiae partem: siquidem in reliquis etiam partibus tota iustitiae summa constet. Sed extare usquam talem iustitiae formam negamus. Atque ideo Legis iustitiam tollimus, non quod manca per se sit ac mutila: sed quod ob carnis nostrae debilitatem nusquam compareat. Atqui non modo praecepta Domini simpliciter Scriptura iustitias vocat: sed operibus quoque sanctorum tribuit hoc nomen. Ut quum Zachariam et eius coniugem refert ambulasse in iustitiis Domini [Luc. 1. a. 6]; sane dum ita loquitur, opera magis ex Legis natura aestimat quam propria ipsorum conditione. || Etsi rursus hic observandum quod nuper dixi, ex incuria Graeci interpretis non esse statuendam Legem. Sed quia Lucas in recepta versione nihil mutare voluit, neque ego contendam. || Deus^d enim ea quae Lege continentur mandavit hominibus in iustitiam: sed eam iustitiam non exequimur nisi totam Legem observando; qualibet enim transgressione corrumpitur. Quum ergo Lex nihil nisi iustitiam praescribat, si in ipsam respicimus, iustitiae sunt singula eius mandata: si homines spectamus a quibus fiunt, iustitiae laudem minime consequuntur ex uno opere, in multis transgressores, et ex eo opere quod aliqua semper ex parte propter imperfectionem vitiosum est.^e 261

7. Mais il semble advis qu’il y ait beaucoup plus de difficulté à soudre les tesmoignages qui honnorent les bonnes œuvres du tiltre de justice, et disent que par icelles l’homme est justifié. Quant est du premier genre, nous voyons que çà et là les commandemens de Dieu sont appellez Justifications et Justices. Du second, nous en avons exemple en Moyse, quand il dit, Ceste sera nostre justice, si nous gardons tous ces commandemens (Deut. 6:25). Et si on replique que c’est une promesse legale, à laquelle est adjointe une condition impossible: il y en a d’autres dont on ne sauroit dire le mesme. Comme quand il dit, Cela te sera imputé pour justice, si tu rens au povre le gage qu’il t’aura donné (Deut. 24:13). Pareillement le Prophete dit, que le zele qu’eut Phinées à venger l’opprobre d’Israel, luy a esté imputé à justice (Ps. 106:31). Parquoy les Pharisiens de nostre temps pensent avoir belle matiere de crier contre nous en cest endroit. Car quand nous disons que la justice de foy establie, il faut que la justice des œuvres soit abbatue: aussi ils arguent au contraire que si la justice est par les œuvres, qu’il n’est pas vray que nous soyons justifiez par la seule foy. Encores que je leur ottroye que les commandemens de la Loy soyent appellez Justice, ce n’est point merveille: car de fait ils le sont. Combien que les lecteurs doivent estre advertis que les Grecs ont translaté mal proprement le mot Hebrieu, mettant au lieu d’Edits ou statuts, Justifications. Au reste, je ne debattray point du mot: comme aussi nous n’ostons point cela à la Loy de Dieu, qu’elle ne contienne parfaite justice. Car combien que, pource que nous sommes detteurs de tout ce qu’elle requiert, quand bien nous y aurions satisfait, encore sommes nous serviteurs inutiles: toutesfois puis que le Seigneur a fait cest honneur à l’observation d’icelle, de l’appeler Justice, ce n’est pas à nous de lui oster ce qu’il luy a donné. Nous confessons donc volontiers que l’obeissance de la Loy est justice, l’observation d’un chacun commandement est partie de justice: moyennant que nulles des autres parties ne deffaillent. Mais nous nions, qu’on puisse monstrer en tout ce monde une telle justice. Et à ceste cause nous abolissons la justice de la Loy; non pas que de soy elle soit insuffisante: mais pource qu’à cause de la debilité de nostre chair, elle n’apparoist nulle part Mais quelcun pourra dire, que l’Escriture n’appelle pas seulement les preceptes de Dieu, Justice: mais qu’elle attribue ce tiltre aussi aux œuvres des fideles. Comme quand elle recite que Zacharie et sa femme ont gardé les justices du Seigneur (Luc 1:6). Je respon, qu’en parlant ainsi elle estime plus les œuvres de la nature de la Loy, que de leur propre condition. Combien qu’il faille encore icy observer ce que j’ay dit n’agueres, que la translation vitieuse des Grecs ne nous doit point estre pour loy. Mais pource que sainct Luc n’a rien voulu changer en ce qui estoit receu de son temps, je passeray volontiers cela. Bien est vray que le Seigneur, par le contenu de sa Loy, a monstré aux hommes quelle est la justice: mais nous ne mettons point icelle justice en execution, sinon en observant toute la Loy. Car par chacune transgression elle est corrompue. Puis donc que la Loy n’enseigne que justice: si nous regardons à icelle, tous ses commandemens sont justice. Si nous considerons les hommes, pour observer un commandement, ils ne meriteront point la louange de justice, estans transgresseurs en plusieurs: et veu mesme qu’ils ne font œuvre pour obeir à Dieu qui ne soit vicieuse aucunement, à cause de son imperfection. Nostre response donc est, que quand les œuvres des Saincts sont nommées Justice, cela ne vient point de leurs merites: mais entant qu’elles tendent à la justice que Dieu nous a commandée, laquelle est nulle, si elle n’est parfaite. Or elle ne se trouve parfaite en nul homme du monde: pourtant faut conclurre, qu’une bonne œuvre de soy ne merite pas le nom de justice.

7. But there appears to be much greater difficulty in those places which dignify good works with the title of righteousness, and assert that a man is justified by them. Of the former kind there are many, where the observance of the commands is denominated justification or righteousness. An example of the other kind we find in Moses: “And it shall be our righteousness, if we observe to do all these commandments.”¹⁴² If it be objected that this is a legal promise, which, having an impossible condition annexed to it, proves nothing,—there are other passages which will not admit of a similar reply; such as, “In case thou shalt deliver him the pledge, &c., it shall be righteousness unto thee before the Lord.”¹⁴³ Similar to this is what the Psalmist says, that the zeal of Phinehas in avenging the disgrace of Israel, “was counted unto him for righteousness.”¹⁴⁴ Therefore the Pharisees of our day suppose that these passages afford ample ground for their clamour against us. For when we say, that if the righteousness of faith be established, there is an end of justification by works,—they argue, in the same manner, that if righteousness be by works, then it is not true that we are justified by faith alone. Though I grant that the precepts of the law are termed righteousness, there is nothing surprising in this; for they are so in reality. The reader, however, ought to be apprized that the Hebrew word חקים (commandments) is not well translated by the Greek word δικαιωματα, (righteousness.) But I readily relinquish 41all controversy respecting the word. Nor do we deny that the Divine law contains perfect righteousness. For although, being under an obligation to fulfil all its precepts, we should, even after a perfect obedience to it, only be unprofitable servants,—yet, since the Lord has honoured the observance of it with the title of righteousness, we would not detract from what he has given. We freely acknowledge, therefore, that the perfect obedience of the law is righteousness, and that the observance of every particular command is a part of righteousness; since complete righteousness consists of all the parts. But we deny that such a kind of righteousness any where exists. And therefore we reject the righteousness of the law; not that it is of itself defective and mutilated, but because, on account of the debility of our flesh,¹⁴⁵ it is no where to be found. It may be said, that the Scripture not only calls the Divine precepts righteousnesses, but gives this appellation also to the works of the saints. As where it relates of Zacharias and his wife, that “they were both righteous before God, walking in all his commandments:”¹⁴⁶ certainly, when it speaks thus, it estimates their works rather according to the nature of the law, than according to the actual condition of the persons. Here it is necessary to repeat the observation which I have just made, that no rule is to be drawn from the incautiousness of the Greek translator. But as Luke has not thought proper to alter the common version, neither will I contend for it. Those things which are commanded in the law, God has enjoined upon man as necessary to righteousness; but that righteousness we do not fulfil without observing the whole law, which is broken by every act of transgression. Since the law, therefore, only prescribes a righteousness, if we contemplate the law itself, all its distinct commands are parts of righteousness; if we consider men, by whom they are performed, they cannot obtain the praise of righteousness from one act, while they are transgressors in many, and while that same act is partly vicious by reason of its imperfection.

7. Argument from the passages which distinguish good works by the name of righteousness, and declare that man is justified by them. Answer to the former part of the argument respecting the name. Why the works of the saints called works of righteousness. Distinction to be observed.

There seems much more difficulty in those passages which distinguish good works by the name of righteousness, and declare that man is justified by them. The passages of the former class are very numerous, as when the observance of the commandments is termed justification or righteousness. Of the other classes we have a description in the words of Moses, “It shall be our righteousness, if we observe to do all these commandments,” (Deut. 6:25). But if you object, that it is a legal promise, which, having an impossible condition annexed to it, proves nothing, there are other passages to which the same answer cannot be made; for instance, “If the man be poor,” “thou shalt deliver him the pledge again when the sun goes down:” “and it shall be righteousness unto thee before the Lord thy God,” (Deut. 24:13). Likewise the words of the prophet, “Then stood up Phinehas, and executed judgment: and so the plague was stayed. And that was counted unto him for righteousness unto all generations for evermore,” (Psal. 106:30, 31). Accordingly the Pharisees of our day think they have here full scope for exultation.¹ For, as110we say, that when justification by faith is established, justification by works falls; they argue on the same principle, If there is a justification by works, it is false to say that we are justified by faith only. When I grant that the precepts of the law are termed righteousness, I do nothing strange: for they are so in reality. I must, however, inform the reader, that the Hebrew word !yqj

has been rendered by the Septuagint, not very appropriately, δικαιώματα, justifications, instead of edicts.¹ But I readily give up any dispute as to the word. Nor do I deny that the Law of God contains a perfect righteousness. For although we are debtors to do all the things which it enjoins, and, therefore, even after a full obedience, are unprofitable servants; yet, as the Lord has deigned to give it the name of righteousness, it is not ours to take from it what he has given. We readily admit, therefore, that the perfect obedience of the law is righteousness, and the observance of any precept a part of righteousness, the whole substance of righteousness being contained in the remaining parts. But we deny that any such righteousness ever exists. Hence we discard the righteousness of the law, not as being in itself maimed and defective, but because of the weakness of our flesh it nowhere appears. But then Scripture does not merely call the precepts of the law righteousness, it also gives this name to the works of the saints: as when it states that Zacharias and his wife “were both righteous before God, walking in all the commandments and ordinances of the Lord blameless,” (Luke 1:6). Surely when it thus speaks, it estimates works more according to the nature of the law than their own proper character. And here, again, I must repeat the observation which I lately made, that the law is not to be ascertained from a careless translation of the Greek interpreter. Still, as Luke chose not to make any change on the received version, I will not contend for this. The things contained in the law God enjoined upon man for righteousness but that righteousness we attain not unless by observing the whole law: every transgression whatever destroys it. While, therefore, the law commands nothing but righteousness, if we look to itself, every one of its precepts is righteousness: if we look to the men by whom they are performed, being transgressors in many things, they by no means merit the praise of righteousness for one work, and that a work which, through the imperfection adhering to it, is always in some respect vicious.²

7. Maar er schijnt veel meer moeilijkheid te liggen in die plaatsen, die de goede werken versieren met de naam van gerechtigheid, en betuigen, dat de mens door die gerechtvaardigd wordt. Er zijn zeer veel plaatsen van de eerste soort, waar de onderhoudingen der geboden rechtvaardigmakingen of rechtvaardigheden genoemd worden. Van de andere soort is dit een voorbeeld, wat men bij Mozes (Deut. 6:25) leest: "Het zal onze gerechtigheid zijn, als wij zullen waarnemen al die geboden." En indien men daartegen inbrengt, dat dit een belofte der wet is, die, daar ze verbonden is aan een onvervulbare voorwaarde, niets bewijst, dan zijn er andere voorbeelden, waarover men hetzelfde niet kan antwoorden, zoals dit (Deut. 24:13) "En het zal u gerechtigheid zijn voor het aangezicht des Heren, dat gij de arme het in bewaring gegeven pand wedergeeft" enz. Evenzo wat de profeet zegt (Ps. 106:31) dat de ijver, die Pinehas betoonde in het wreken van Israëls smaad, hem tot rechtvaardigheid gerekend werd. En zo menen dan de Farizeën van onze tijd, dat ze hier ruime stof hebben om ons aan te vallen. Want daar wij zeggen, dat de rechtvaardigmaking der werken wijkt, wanneer de gerechtigheid des geloofs optreedt, redeneren ze net hetzelfde recht aldus, dat, indien de gerechtigheid is uit de werken, het dus onwaar is, dat wij alleen uit het geloof gerechtvaardigd worden. Ook al geef ik toe, dat de geboden der wet rechtvaardigheden genoemd worden, dan is dat geen wonder: want zij zijn het inderdaad. Hoewel de lezers er op gewezen moet worden, dat de Griekse vertalers niet juist het Hebreeuwse woord chukkim vertaald hebben met dikaiomata (rechtvaardigheden) in plaats van met geboden. Maar de strijd over het woord laat ik gaarne schieten. En wij ontzeggen ook dit niet aan de wet Gods, dat zij een volmaakte rechtvaardigheid in zich bevat. Want ofschoon wij onnutte dienstknechten zijn, ook wanneer wij aan de wet volle gehoorzaamheid betoond hebben, omdat wij schuldenaars zijn van alles, wat zij gebiedt, zo onttrekken wij, omdat de Here haar de eer van de rechtvaardigheid waardig gekeurd heeft, haar niet, wat Hij haar gegeven heeft. Wij èrkennen dus gaarne, dat de volkomen gehoorzaamheid der wet rechtvaardigheid is, en dat de onderhouding van ieder gebod een deel der rechtvaardigheid is; wanneer tenminste ook in de overige delen de gehele som der rechtvaardigheid in stand blijft. Maar wij ontkennen, dat ergens zulk een gestalte der rechtvaardigheid bestaat. En daarom nemen wij de rechtvaardigheid der wet weg, niet opdat op zichzelf gebrekkig en verminkt zou zijn, maar omdat ze vanwege de zwakheid van ons vlees nergens voorhanden is. Maar de Schrift noemt niet alleen de geboden des Heren eenvoudig rechtvaardigheden, maar zij kent deze naam ook toe aan de werken der heiligen. Zo wanneer ze verhaalt, dat Zacharias en zijn vrouw gewandeld hebben in de rechtvaardigheden des Heren (Luc. 1:6) Ongetwijfeld, wanneer ze zo spreekt, schat ze de werken meer naar de natuur der wet dan naar hun eigen toestand. Evenwel moet hier wederom opgemerkt worden, wat ik kort tevoren gezegd heb, dat men op grond van de zorgeloosheid van de Griekse vertaler geen wet moet vaststellen. Maar omdat Lucas in de algemeen aanvaarde vertaling niets heeft willen veranderen, zal ook ik niet strijden. Want God heeft de mensen die dingen, die in de wet vervat zijn, geboden tot rechtvaardigheid; maar die rechtvaardigheid volbrengen wij niet, tenzij we de gehele wet onderhouden. Want door iedere overtreding wordt ze bedorven. Daar dus de wet niets anders voorschrijft dan rechtvaardigheid, zijn al haar geboden, wanneer wij op haar zien, rechtvaardigheden, maar indien wij zien op de mensen, door wie ze gedaan worden, dan verkrijgen ze de lof der rechtvaardigheid geenszins uit één werk, terwijl ze in vele overtreders zijn, en dan nog wel uit zulk een werk, dat altijd in enig opzicht wegens zijn onvolmaaktheid gebrekkig is.

7. Spricht die Schrift nicht von der "Gerechtigkeit" der Werke des Gesetzes?

Eine wesentlich größere Schwierigkeit scheint sich nun aber angesichts solcher Stellen zu erheben, welche die guten Werke mit dem Titel „Gerechtigkeit“ auszeichnen und gar behaupten, der Mensch werde durch sie gerechtfertigt! Die meisten Stellen sind von der erstgenannten Art: da wird also das Halten der Gebote mit der Bezeichnung „Rechtfertigungen“ oder „Gerechtigkeiten“ versehen. Ein Beispiel für die zweite Art findet sich bei Mose: „Und es wird unsere Gerecht tigkeit sein ... so wir ... halten alle diese Gebote“ (Deut. 8,25). Wenn man nun aber einwenden wollte, hier handle es sich doch um eine Gesetzesverheißung, die an eine unerfüllbare Bedingung geknüpft sei und deshalb nichts beweise, so gibt es andere, bei denen man diese Entgegnung nicht vorbringen könnte. So z.B.: „Das wird dir vor dem Herrn ... eine Gerechtigkeit sein, wenn du dem Armen sein Pfand wiedergibst ...“ (Deut. 24,13; Schluß ist Inhaltsangabe von V. 13a). Dahin gehört auch das Wort des Propheten, der von dem Eifer des Pinehas, Israels Schande zu rächen, sagt: „Das ward ihm gerechnet zur Gerechtigkeit ...“ (Ps. 106,31).

Unter solchen Umständen meinen nun unsere heutigen Pharisäer einen wichtigen Anlaß zu haben, gegen uns anzugehen. Denn wenn wir sagen, mit der Aufrichtung der Gerechtigkeit aus dem Glauben falle die Gerechtigkeit aus den Werken dahin - dann folgern sie mit dem gleichen Recht, wenn man aus den Werken Gerechtigkeit erlangen könne (was jene Stellen zu beweisen scheinen!), so sei es eben nicht wahr, daß wir allein durch den Glauben gerechtfertigt würden!

Ich gebe zwar zu, daß die Gebote des Gesetzes „Gerechtigkeiten“ genannt werden - das ist auch kein Wunder; denn sie sind es wirklich! Allerdings muß ich die Leser darauf aufmerksam machen, daß die griechischen Übersetzer das hebräische Wort „Chuqqim“, das eigentlich „Gebote“ bedeutet, wenig angemessen mit „dikaiomata“ wiedergegeben haben. Aber ich will den Streit um Worte gern fahren lassen.

Wir wollen es auch dem Gesetz Gottes nicht bestreiten, daß es vollkommene Gerechtigkeit in sich begreift. Freilich sind wir ja alles das schuldig zu halten, was es uns befiehlt, und deshalb sind wir auch dann, wenn wir ihm völligen Gehorsam geleistet haben, noch „unnütze Knechte“ (Luk. 17,10). Aber der Herr hat es doch der Ehre gewürdigt, als Gerechtigkeit zu gelten, und deshalb entziehen wir ihm nicht, was er ihm gegeben hat. Wir gestehen also gern zu, daß der vollkommene Gehorsam gegen das Gesetz Gerechtigkeit ist; das Halten eines beliebigen einzelnen Gebotes ist dann ein Teil der Gerechtigkeit, sofern einer auch hinsichtlich der anderen Teile vollkommene Gerechtigkeit erlangt hat. Wir bestreiten dagegen, daß es eine derartige Gerechtigkeit je geben wird! Wir heben also die Gerechtigkeit aus dem Gesetz auf, und zwar nicht, weil sie an und für sich unvollkommen und schwach wäre, sondern weil sie um der Gebrechlichkeit unseres Fleisches willen niemals in die Erscheinung tritt!

Aber - so könnte man einwenden! - die Schrift nennt nicht bloß die Gebote des Herrn „Gerechtigkeiten“, sondern gibt diese Bezeichnung auch den Werken der Heiligen! So berichtet sie von Zacharias und seinem Weibe, sie seien in den „Gerechtigkeiten“ des Herrn gewandelt! (Luk. 1,6). Ja, wenn sie aber so redet, so beurteilt sie sicherlich diese Werke mehr nach der Natur des Gesetzes 535 als nach ihrer eigenen Beschaffenheit. Auch könnte hier wiederum darauf aufmerksam gemacht werden, daß man - wie ich oben bereits sagte - auf Grund der Ungenauigkeit des griechischen Übersetzers kein Gesetz aufstellen darf. Weil aber Lukas an der überlieferten Fassung nichts hat ändern wollen, so will ich auch hier nicht streiten. Denn Gott hat das, was im Gesetz enthalten ist, den Menschen zu ihrer „Gerechtigkeit“ befohlen; aber wir erreichen diese Gerechtigkeit nicht, wenn wir nicht das ganze Gesetz halten: durch jede einzelne Übertretung wird sie verdorben! Da also das Gesetz ausschließlich Gerechtigkeit vorschreibt, so sind seine einzelnen Gebote, wenn man das Gesetz selbst ansieht, tatsächlich „Gerechtigkeiten“. Schauen wir aber auf die Menschen, welche die Gebote ausführen, so verdienen sie in keiner Weise um eines einzigen Werkes willen das Lob der Gerechtigkeit, da sie ja in vielen anderen Geboten Übertreter sind; auch ist selbst dieses eine Werk um seiner Unvollkommenheit willen stets in irgendeiner Hinsicht verderbt!

7. ’n Verklaring van Skrifgedeeltes wat goeie werke as geregtigheid beskryf en sê dat die mens daardeur geregverdig word

Maar op die oog af is daar baie groter probleme in hierdie Skrifverwysings wat enersyds goeie werke as geregtigheid betitel en andersyds verklaar dat die mens daardeur regverdig gemaak word. Daar is baie voorbeelde van die eerste groep waar gehoorsaamheid aan die wet regverdigmakings of geregtighede genoem word. ’n Voorbeeld van die tweede groep kan ons by Moses vind waar hy sê: “Dit sal ons geregtigheid wees as ons al hierdie gebooie gehoorsaam”.⁴² Maar as jy die beswaar sou opper dat dit ’n belofte van die wet is wat niks bewys nie omdat daaraan ’n onmoontlike voorwaarde verbind is, is daar ook ander voorbeelde waarop jy nie dieselfde antwoord kan gee nie, byvoorbeeld die volgende: “Om aan ’n arme sy pand terug te gee, sal vir jou tot geregtigheid voor God wees”, ensovoorts.⁴³ Wat die profeet sê, is dieselfde, naamlik dat dit Pinehas tot geregtigheid gereken is dat hy hom beywer het om hom op Israel se skande te wreek.⁴⁴ Die Fariseërs van ons eie tyd dink dat hulle hier meer as genoeg stof het om ons aan te val. Want wanneer ons sê dat die regverdigmaking van die werke moet wyk sodra geregtigheid van die geloof tot stand kom, redeneer hulle met dieselfde reg: “As geregtigheid uit ons werke kom, is dit dus vals dat ons deur die geloof alleen regverdig gemaak word”. Laat ons maar toegee dat die gebooie van die wet geregtighede genoem word - iets wat nie snaaks is nie, want dit is in werklikheid so. Tog moet ons ons lesers vermaan dat die Grieke die Hebreeuse woord HUCIM⁴⁵ heeltemal onvanpas as dikaiomatca⁴⁶ of edikte weergegee het.

1030 Ek laat ’n rusie oor die woord maklik agterweë. Ons ontken inderdaad ook nie dat die wet van God die volmaakte geregtigheid insluit nie. Want selfs al sou ons dit ook volkome gehoorsaam het, bly ons nogtans nuttelose slawe omdat ons skuldig is aan alles wat dit ons gebied. Omdat die Here dit die eer van geregtigheid waardig geag het, neem ons nie iets daaruit weg wat Hy gegee het nie. Ons erken dus geredelik dat volmaakte gehoorsaamheid aan die wet geregtigheid is en dat die onderhouding van elke gebod ’n deel van hierdie geregtigheid is wanneer die eindtotaal van geregtigheid ten minste in die orige dele behoue bly. Ons sê egter dat so ’n vorm van geregtigheid nêrens bestaan nie. Daarom skakel ons die geregtigheid van die wet uit - nie omdat dit op sigself gebrekkig en geskonde is nie maar omdat dit vanweë die swakheid van ons vlees nêrens te vinde is nie.

En tog noem die Skrif die Here se gebooie nie maar doodeenvoudig net geregtighede nie, maar dit gee hierdie beskrywing ook aan die werke van die heiliges. So vertel die Skrif byvoorbeeld dat Sagaria en sy vrou in die geregtighede van die Here gewandel het.⁴⁷ Wanneer die Skrif in elk geval so praat, takseer dit die werke eerder na aanleiding van die aard van die wet as na aanleiding van hulle eie omstandighede. En tog moet ons, soos ek so pas gesê het, nie as gevolg van die onverskilligheid van die vertaler van die Grieks ’n wet neerlê nie. Omdat Lukas egter geen verandering aan die weergawe wat hy ontvang het, wou aanbring nie, sal ek dit ook nie ’n geskilpunt maak nie. God het immers die dinge wat in die wet saamgevat word, tot geregtigheid in die vorm van gebooie aan die mense opgedra, maar ons bekom hierdie geregtigheid slegs as ons die wet ten voile gehoorsaam, en dit word deur elke oortreding verbreek. As ons net die wet self in aanmerking neem, is al die gebooie daarvan geregtigheid aangesien dit niks anders as geregtigheid voorskryf nie. As ons dan die mense in aanmerking neem deur wie hierdie gebooie uitgevoer word, behaal hulle glad nie uit een enkele werk - en dit ’n werk wat altyd in ’n sekere opsig vanweë onvolmaaktheid gebrekkig is - die lof vir hierdie geregtigheid nie omdat hulle in baie ander oortree.⁴⁸

7. Мне представляется значительно более сложным истолковать свидетельства, где добрые дела удостаиваются чести называться праведностью и где говорится, что человек оправдывается ими. Что касается первого, то мы видим, что тут и там Божьи повеления и заповеди именуются «оправданием» и «праведностью». Что же касается второго, то вот пример Моисея: «В сём будет наша праведность, если мы будем стараться исполнять все сии заповеди» (Втор 6:25). А если кто-нибудь возразит, что это - законническое обетование, сопровождаемое невыполнимым условием, то есть другие подобные высказывания, о которых нельзя сказать то же самое, Например, это: «Возврати ему залог, ... и тебе поставится сие в праведность» (Втор 24:13). Пророк говорит, что Финеесу было вменено в праведность усердие в отмщении за оскорбление Израиля (Пс 105/106:29-31).

В связи с этим фарисеи нашего времени находят хороший повод громогласно обвинять нас. Ведь если мы говорим, что праведность по вере должна устранить праведность по делам, то они утверждают обратное: если праведность даётся за дела, то неверно, что мы оправдываемся одной верой. Я готов согласиться с ними в том, что заповеди Закона именуются «праведностью» - и в этом нет ничего удивительного, потому что их соблюдение действительно является ею. Но при этом читатели должны знать, что греки плохо перевели соответствующее еврейское слово, поставив вместо нужного «указание» - «оправдание».

Впрочем, я не хочу спорить о словах, поскольку вовсе не отрицаю, что Божий Закон заключает в себе совершенную праведность. Но поскольку мы обязаны исполнять всё, чего он требует, то если бы даже мы полностью соблюдали его, мы ещё были бы рабами ничего не стоящими [Лк 17:10]. Однако раз Господь воздаёт эту честь исполняющим Закон, называя их праведниками, то не в нашей власти устранять то, что Он дал. Итак, мы охотно признаём, что послушание Закону представляет собою праведность, а соблюдение каждой из заповедей является частью праведности при условии, что не нарушены другие. Но мы отрицаем, что кто-либо может достигнуть подобной праведности в этом мире. И по этой причине мы отвергаем праведность от Закона: не потому, что она недостаточна сама по себе, но потому, что из-за немощи нашей плоти её никак невозможно проявить.

Кто-нибудь может сказать, что Писание называет праведностью не только Божественные предписания, но венчает этим званием также и дела верующих. Например, когда говорится, что Захария и жена его были праведны перед Богом (Лк 1:6). Я отвечу, что здесь скорее имеются в виду дела, соответствующие природе Закона, нежели сами поступки этих людей. К тому же надо бы напомнить читателям о том, что я говорил об ошибочном греческом переводе, который не может быть для нас авторитетным. Однако, поскольку св. Лука не желал ничего менять в том, что он принял в своё время, я не буду настаивать на этом. Совершенно истинно то, что Господь содержанием своего Закона показал людям, какова на самом деле праведность. Но мы проявим её на деле только в том случае, если полностью соблюдём весь Закон. Любое его нарушение оскверняет её. Поскольку Закон учит только праведности, то, если мы внимательно вчитаемся в него, все его заповеди суть праведность. Если же мы посмотрим, как соблюдают заповеди люди, то они не заслуживают какой-либо похвалы за праведность, так как нарушают многие заповеди. И даже когда они творят дела, желая проявить послушание Богу, то дела эти всё равно в какой-то степени порочны из-за несовершенства людей.

Таким образом, наш ответ заключается в том, что когда дела святых именуются «праведностью», это исходит не от их заслуг, а от их стремления к праведности, предписанной Богом, которая есть ничто, если она несовершенна. Но она не бывает совершенной ни у одного человека на земле. Отсюда следует заключить, что добрые дела сами по себе не заслуживают звания праведности.

8. Sed venio ad secundum genus, in quo praecipua est difficultas. Nihil magis firmum habet Paulus ad probandam fidei iustitiam, quam quod de Abraham scribitur^a, fidem illi suam pro iustitia imputatam fuisse^{b 1}. Quum ergo editum facinus a Phinees^c imputatum illi fuisse ad iustitiam dicatur [Psal. 106. d. 31]: quod de fide contendit Paulus, licebit nobis de operibus ratiocinari. Proinde adversarii nostri, quasi re evicta, constituunt nos quidem sine fide non iustificari: sed neque per eam iustificari solam; opera esse quae iustitiam nostram impleant², Ego hic pios obtestor, ut si veram iustitiae regulam ex sola Scriptura petendam norunt, mecum religiose et serio expendant quomodo Scriptura secum ipsa sine cavillis rite conciliari^d possit. Quum sciret Paulus, fidei iustificationem suffugium esse iis qui propria iustitia deficiuntur: audacter infert, iustitia operum exclusos quicunque fide iustificantur. Quoniam vero constat omnium illam esse fidelium communem, ex eo pari fiducia constituit operibus neminem iustificari: quin magis contra, nullo operum adminiculo iustificari. Sed aliud est disputare quid per se valeant opera, aliud quo loco post stabilitam fidei iustitiam habenda sint. ^eSi operibus statuendum est pro dignitate sua pretium, indigna esse dicimus quae in conspectum Dei prodeant; ideo nihil operum habere hominem quo apud Deum glorietur; inde omni operum adminiculo exutum, sola fide iustificari. Eam porro iustitiam definimus, quod in Christi communionem receptus peccator, eius gratia Deo reconciliatur: dum illius sanguine purgatus^f, peccatorum remissionem obtinet: et iustitia non secus ac propria vestitus, coram caelesti tribunali securus subsistit. Praeposita peccatorum remissione, quae iam sequuntur bona opera aliam quam a suo merito aestimationem habent: quia quicquid in illis est imperfectum, Christi perfectione contegitur: quicquid naevorum est aut sordium, eiusdem puritate abstergitur, ne in iudicii divini quaestionem veniat. Obliterata igitur omnium transgressionum culpa, quibus 262 impediuntur homines ne quicquam Deo gratum proferant, sepulto etiam imperfectionis vitio quod bona quoque opera foedare solet: quae fiunt a fidelibus bona opera, iusta censentur: vel (quod idem est) in iustitiam imputantur.

8. Je vien maintenant au second genre, où gist la principale difficulté. Sainct Paul u’a nul argument plus ferme pour prouver la justice de la foy, que quand il allegue ce qui est escrit de Moyse, la foy avoir esté imputée à Abraham pour justice (Gal. 3:6). Puis donc que le zele de Phinées, selon le Prophete, lui a esté imputé à justice (Ps. 106:31): ce que sainct Paul argue de la foy, on le pourra aussi conclurre des œuvres. Pourtant noz adversaires, comme ayans la victoire en main, determinent que ja soit que nous ne soyons point justifiez sans foy, neantmoins nous ne sommes pas justifiez par icelle seule, mais qu’il faut conjoindre les œuvres avec, pour parfaire la justice. J’adjure icy tous ceux qui craignent Dieu, que comme ils savent qu’il faut prendre la reigle de justice de la seule Escriture: aussi ils vueillent diligemment, et en humilité de cœur, considerer avec moy comme l’Escriture se peut accorder à elle-mesme, sans aucune cavillation. Sainct Paul sachant que la justice de foy est un refuge à ceux qui sont desnuez de leur propre justice, infere hardiment, que quiconque est justifié par la foy, est exclus de la justice des œuvres. Sachant d’autrepart que la justice de foy est commune à tous serviteurs de Dieu, il infere derechef d’une mesme confiance, que nul n’est justifié par les œuvres: mais plustost aucontraire, que nous sommes justifiez sans aucune aide de noz œuvres. Mais c’est autre chose de disputer de quelle valeur sont les œuvres en elles-mesmes, et en quelle estime elles sont devant Dieu, apres la justice de la foy establie. S’il est question de priser les œuvres selon leur dignité, nous disons qu’elles sont indignes d’estre presentées devant la face de Dieu; ainsi, qu’il n’y a homme du monde qui ait rien en ses œuvres, dont il se puisse glorifier devant Dieu. Ainsi il reste que tous estans desnuez de toute aide de leurs œuvres, soyent justifiez par la seule foy. Or nous exposons ceste justice estre telle: c’est que le pecheur estant receu en la communion de Christ, est par sa grace reconcilié à Dieu: d’autant qu’estant purifié par son sang, il obtient remission de ses pechez: et estant vestu de la justice d’iceluy, comme de la sienne propre, il peut consister devant le Throne judicial de Dieu. Apres que la remission des pechez est mise: les œuvres qui s’ensuivent sont estimées d’ailleurs que de leur merite. Car tout ce qui y est imparfait, est couvert par la perfection de Christ: tout ce qui y est d’ordures et de taches, est nettoyé par sa pureté, pour ne venir point en conte. Apres que la coulpe des transgressions est ainsi effacée, laquelle empeschoit les hommes de produire chose qui fust agreable à Dieu: apres aussi que les vices d’imperfections sont enseveliz dont toutes bonnes œuvres sont entachées et maculées, lors les bonnes œuvres que font les fideles, sont estimées justes: ou bien, qui vaut autant à dire, sont imputées à justice.

8. But I proceed to the second class of texts, in which the principal difficulty lies. Paul urges nothing more forcible in proof of justification by faith, than what is stated respecting Abraham—that he “believed God, and it was counted unto him for righteousness.”¹⁴⁷ Since the action of Phinehas, therefore, is said to have been “counted unto him for righteousness,”¹⁴⁸ we may also use the same argument concerning works, which Paul insists on respecting faith. Therefore our adversaries, as though they had established the point, determine 42that we are justified neither without faith, nor by faith alone; and that our righteousness is completed by works. Therefore I conjure believers, if they know that the true rule of righteousness is to be sought in the Scripture alone, to accompany me in a serious and solemn examination how the Scripture may be properly reconciled with itself without any sophistry. Paul, knowing the righteousness of faith to be the refuge of those who are destitute of any righteousness of their own, boldly infers that all who are justified by faith, are excluded from the righteousness of works. It being likewise evident, on the other hand, that this is common to all believers, he with equal confidence concludes that no man is justified by works, but rather, on the contrary, that we are justified independently of all works. But it is one thing to dispute concerning the intrinsic value of works, and another, to argue respecting the place they ought to hold after the establishment of the righteousness of faith. If we are to determine the value of works by their own worthiness, we say that they are unworthy to appear in the sight of God; that there is nothing in our works of which we can glory before God; and consequently, that being divested of all assistance from works, we are justified by faith alone. Now, we describe this righteousness in the following manner: That a sinner, being admitted to communion with Christ, is by his grace reconciled to God; while, being purified by his blood, he obtains remission of sins, and being clothed with his righteousness, as if it were his own, he stands secure before the heavenly tribunal. Where remission of sins has been previously received, the good works which succeed are estimated far beyond their intrinsic merit; for all their imperfections are covered by the perfection of Christ, and all their blemishes are removed by his purity, that they may not be scrutinized by the Divine judgment. The guilt, therefore, of all transgressions, by which men are prevented from offering any thing acceptable to God being obliterated, and the imperfection, which universally deforms even the good works of believers, being buried in oblivion, their works are accounted righteous, or, which is the same thing, are imputed for righteousness.

8. Answer to the second part of the argument—viz. that man is justified by works. Works of no avail by themselves; we are justified by faith only. This kind of righteousness defined. Whence the value set on good works.

I come to the second class (sec. 1, 7, ad init.), in which the111chief difficulty lies. Paul finds nothing stronger to prove justification by faith than that which is written of Abraham, he “believed God, and it was counted unto him for righteousness,” (Rom. 4:3; Gal. 3:6). Therefore, when it is said that the achievement of Phinehas “was counted unto him for righteousness,” (Psal. 106:30, 31), we may argue that what Paul contends for respecting faith applies also to works. Our opponents, accordingly, as if the point were proved, set it down that though we are not justified without faith, it is not by faith only; that our justification is completed by works. Here I beseech believers, as they know that the true standard of righteousness must be derived from Scripture alone, to consider with me seriously and religiously, how Scripture can be fairly reconciled with that view. Paul, knowing that justification by faith was the refuge of those who wanted righteousness of their own, confidently infers, that all who are justified by faith are excluded from the righteousness of works. But as it is clear that this justification is common to all believers, he with equal confidence infers that no man is justified by works; nay, more, that justification is without any help from works. But it is one thing to determine what power works have in themselves, and another to determine what place they are to hold after justification by faith has been established. If a price is to be put upon works according to their own worth, we hold that they are unfit to appear in the presence of God: that man, accordingly, has no works in which he can glory before God, and that hence, deprived of all aid from works, he is justified by faith alone. Justification, moreover, we thus define: The sinner being admitted into communion with Christ is, for his sake, reconciled to God; when purged by his blood he obtains the remission of sins, and clothed with righteousness, just as if it were his own, stands secure before the judgment-seat of heaven. Forgiveness of sins being previously given, the good works which follow have a value different from their merit, because whatever is imperfect in them is covered by the perfection of Christ, and all their blemishes and pollutions are wiped away by his purity, so as never to come under the cognizance of the divine tribunal. The guilt of all transgressions, by which men are prevented from offering God an acceptable service, being thus effaced, and the imperfection which is wont to sully even good works being buried, the good works which are done by believers are deemed righteous, or; which is the same thing, are imputed for righteousness.

8. Maar ik kom tot de tweede soort, waarin de voornaamste moeilijkheid gelegen is. Paulus, zo zeggen ze, heeft niets krachtigers om de rechtvaardigheid door het geloof te bewijzen, dan wat van Abraham geschreven staat, namelijk dat zijn geloof hem tot rechtvaardigheid gerekend is. Daar dus gezegd wordt, dat de door Pinehas verrichte daad hem tot rechtvaardigheid gerekend is, zullen wij over de werken hetzelfde mogen zeggen, wat Paulus beweert over het geloof. Daarom stellen onze tegenstanders, alsof hun zaak gewonnen was, vast, dat we wel niet gerechtvaardigd worden zonder het geloof, maar dat we ook niet alleen door het geloof gerechtvaardigd worden, en dat het de werken zijn, die onze rechtvaardigheid vervullen. Ik roep hier alle vromen tot getuigen, om, indien ze weten, dat de ware regel der rechtvaardigheid alleen uit de Schrift genomen moet worden, met mij op vrome en ernstige wijze na te gaan, hoe de Schrift zonder spitsvondigheden behoorlijk met zichzelf in overeenstemming gebracht kan worden. Daar Paulus wist, dat de rechtvaardigheid des geloofs een toevlucht is voor hen, wie eigen rechtvaardigheid ontbreekt, besluit hij kloekmoedig dat van de rechtvaardigheid der werken uitgesloten zijn allen, die door het geloof gerechtvaardigd worden. En daar vaststaat, dat die rechtvaardigheid alle gelovigen gemeen is, besluit hij daaruit met gelijk vertrouwen, dat niemand door de werken gerechtvaardigd wordt, ja wat meer is, dat er geen rechtvaardigmaking plaats heeft door enige steun der werken. Maar het is iets anders uiteen te zetten, welke waarde de werken op zichzelf hebben, dan welke plaats hun moet worden toegerekend, nadat de rechtvaardigheid des geloofs bevestigd is. Indien de prijs der werken moet worden vastgesteld naar hun waardigheid, zeggen wij, dat ze onwaardig zijn, om voor Gods aangezicht te verschijnen; dat daarom de mens geen werken heeft, waarop hij bij God kan roemen; dat hij dus van alle steun der werken verstoken alleen door het geloof gerechtvaardigd wordt. Die rechtvaardigheid definiëren wij dan aldus, dat de zondaar, ontvangen tot de gemeenschap met Christus, door zijn genade met God verzoend wordt, doordat hij, door zijn bloed gereinigd, vergeving der zonden verkrijgt, en met zijn gerechtigheid als met zijn eigen bekleed, onbekommerd voor de hemelse rechterstoel verschijnt. Maar wanneer de vergeving der zonden voorafgaat, hebben de goede werken, die dan volgen, een andere waardering, dan ze uit hun eigen verdienste hebben, omdat wat in hen onvolmaakt is, door Christus' volmaaktheid bedekt wordt, en alle vlekken of vuilheid door zijn reinheid worden afgewist, opdat ze niet zouden komen tot het onderzoek van Gods oordeel. Dus wanneer de schuld van alle overtredingen, door welke de mensen verhinderd worden iets voort te brengen, dat Gode aangenaam is, weggewist is, en bovendien het gebrek van de onvolmaaktheid dat ook de goede werken pleegt te bezoedelen, begraven is, worden de goede werken, die door de gelovigen gedaan worden, voor rechtvaardig geacht of (wat hetzelfde is) tot rechtvaardigheid gerekend.

8. Zweierlei Wertung der Werke vor Gott

Ich komme aber nun zu der zweiten Art (vgl. den Anfang der vorigen Sektion) von Schriftaussagen, an der die größte Schwierigkeit entsteht. Paulus hat keine festere Begründung für die Gerechtigkeit aus dem Glauben, als das Wort über Abraham, sein Glaube sei ihm zur Gerechtigkeit gerechnet worden (Röm. 4,3; Gal. 3,6; Gen. 15,6). Wenn es nun aber (Ps. 106,31) von der Tat des Pinehas heißt, sie sei ihm „zur Gerechtigkeit gerechnet“ worden - so können wir, meint man, das, was Paulus vom Glauben behauptet, auch von den Werken annehmen! Deshalb meinen nun unsere Widersacher gleich, sie hätten gewonnenes Spiel, und sie stellen fest, wir würden zwar nicht ohne den Glauben gerechtfertigt, aber auch nicht allein durch ihn, vielmehr wären es die Werke, die unsere Gerechtigkeit erfüllten. Deshalb bitte ich hier die Frommen, sie möchten doch, wenn sie wissen, daß die wahre Regel der Gerechtigkeit allein aus der Schrift zu entnehmen ist, gottesfürchtig und ernstlich mit mir erwägen, wie man ohne Spitzfindigkeiten die Schrift mit sich selber in Einklang bringen kann!

Paulus wußte, daß die Rechtfertigung aus dem Glauben die Zuflucht für die sei, die der eigenen Gerechtigkeit ermangelten. Daraus schließt er kühnlich, daß alle, die aus dem Glauben gerechtfertigt werden, von der Gerechtigkeit aus den Werken ausgeschlossen sind. Nun ist aber offenkundig diese Gerechtigkeit allen Gläubigen gemeinsam; daraus leitet Paulus mit gleicher Zuversicht den Satz ab, durch die Werke werde kein Mensch gerechtfertigt. Ja, er stellt sogar im Gegenteil fest, daß die Rechtfertigung auch ohne jede Hilfeleistung der Werke geschehe! Nun ist es aber zweierlei, ob man darüber streitet, was die Werke an und für sich für einen Wert haben, oder ob es darum geht, welche Stellung sie nach Aufrichtung der Gerechtigkeit aus dem Glauben einnehmen sollen.

(a) Soll unseren Werken nach ihrer eigenen Würdigkeit ein Wert beigelegt werden, so erklären wir, daß sie nicht würdig sind, vor Gottes Angesicht zu erscheinen. Der Mensch besitzt also keinerlei Werke, mit denen er sich vor Gott rühmen könnte. Darum ist ihm jede Unterstützung durch die Werke entzogen, und er wird allein durch den Glauben gerechtfertigt. Diese Gerechtigkeit umschreiben wir dann so: der Sünder wird in die Gemeinschaft mit Christus aufgenommen und 536 durch seine Gnade mit Gott versöhnt; denn er wird durch sein Blut gereinigt und erlangt dadurch Vergebung seiner Sünden, wird mit Christi Gerechtigkeit als mit seiner eigenen umkleidet und erscheint so unbekümmert vor dem himmlischen Richtstuhl!

(b) Ist nun die Vergebung der Sünden voraufgegangen, so werden die dann folgenden guten Werke anders beurteilt, als nach ihrem Verdienst. Denn alles, was an ihnen unvollkommen ist, das wird durch Christi Vollkommenheit bedeckt, alle Makel und Schmutzflecken, die sie an sich tragen, werden durch seine Reinheit abgetan, so daß sie vor Gottes Gericht nicht mehr in Untersuchung gezogen werden! So ist also alle Schuld der Übertretungen getilgt, die den Menschen hindern, irgend etwas vorzubringen, das Gott wohlgefällig wäre; auch das Gebrechen der Unvollkommenheit ist begraben, das selbst seine guten Werke zu beschmutzen pflegt - und deshalb, werden die guten Werke, welche von den Gläubigen ausgehen, für gerecht angesehen oder - was das gleiche ist - „zur Gerechtigkeit gerechnet“!

8. Verdere verklaring van Skrifgedeeltes wat goeie werke en regverdigmaking aan mekaar verbind

Maar nou kom ek by die tweede groep, waarin daar besonderse 1031 probleme is. Hulle beweer dat Paulus nie ’n kragtiger bewys van  geregtigheid deur die geloof gee as dit wat deur Moses⁴⁹ van Abraham geskryf is nie, naamlik dat sy geloof hom tot geregtigheid toegereken is.⁵⁰ Aangesien daar gesê word dat Pinehas se handelwyse hom tot geregtigheid gereken is,⁵¹ laat Paulus se verklaring in verband met die geloof ons toe om ook so oor goeie werke te redeneer. Daarom bepaal ons teenstanders net asof hulle klaar met die louere weggestap het, dat ons weliswaar nie sonder die geloof regverdig gemaak word nie maar dat ons ook nie deur die geloof alleen regverdig gemaak word nie en dat dit ons goeie werke is wat ons geregtigheid vervul.⁵² Hier smeek ek vroom lesers om eerbiedig en ernstig saam met my te oorweeg hoe die Skrif sonder ’n gekibbel na behore in ooreenstemming met homself gebring kan word as hulle bekend is daarmee dat ons die ware reël vir geregtigheid uit die Skrif alleen moet put.

Aangesien Paulus daarvan bewus was dat regverdigmaking deur die geloof ’n toevlug gebied het vir mense wat in eie geregtigheid te kort skiet, maak hy onverskrokke die afleiding dat almal wat deur die geloof regverdig gemaak word, van geregtigheid van die werke uitgesluit is. Omdat dit tewens vasstaan dat alle gelowiges regverdigmaking deur die geloof deel, lei hy met ewe veel vertroue daaruit af dat niemand deur sy werke regverdig gemaak word nie; inteendeel, hy word sonder enige bystand van sy werke regverdig gemaak. Maar dit is een ding om te redeneer oor die waarde wat ons werke op sigself het, maar iets heeltemal anders om die plek te bepaal wat dit moet inneem nadat geregtigheid deur die geloof gevestig is.

As ons na aanleiding van hulle aansien ’n prys vir ons werke moet vasstel, verklaar ons dat hulle nie werd is om voor God se aangesig te verskyn nie; dat die mens derhalwe geen werk het waarop hy voor God kan roem nie, en dat hy daarom deur die geloof alleen regverdig gemaak word nadat alle bystand van sy werke hom ontneem is. Verder is ons definisie van geregtigheid dat die sondaar wat in die gemeenskap met Christus opgeneem is, deur sy genade met God versoen word. Wanneer hy deur sy bloed gereinig is, verkry hy sondevergiffenis en, geklee in ’n geregtigheid soos sy eie, staan hy onbesorg voor die hemelse regbank. As sondevergiffenis daaraan voorafgaan, word die goeie werke wat daarna volg, op ’n ander manier gewaardeer. Alles wat in ons werke 1032 onvolmaak is, word immers deur Christus se volmaaktheid bedek; alles wat daarin afstootlik of vuil is, word deur sy reinheid afgewas sodat dit nie voor God se regbank bevraagteken word nie. Wanneer die skuld vir al hulle oortredings waardeur mense verhinder word om iets wat God behaag, voort te bring, derhalwe uitgewis is, en wanneer hulle gebrek aan volmaaktheid wat gewoonlik ook hulle goeie werke besoedel, begrawe is, word die goeie werke wat gelowiges doen, as regverdige werke beskou, of - en dit is dieselfde - hulle goeie werke word hulle tot geregtigheid gereken.

8. Теперь я перехожу к вопросу, с которым связаны наибольшие трудности. У св. Павла нет более сильного аргумента в пользу праведности от веры, нежели приводимые им слова Моисея о том, что Аврааму вера была вменена в праведность (Гал 3:6). Но в то же время, согласно пророку, Финеесу было вменено в праведность ревностное служение (Пс 105/ 106:31). Таким образом, то, что св. Павел объясняет верой, можно также вывести и из дел. Поэтому наши противники, словно победа уже у них в руках, постановляют, что, хотя мы не оправдываемся без веры, мы оправдываемся не одной верой, но она должна быть соединена с делами, дабы праведность стала совершенной. Здесь я прошу всех богобоязненных людей, чтобы они, зная, что мерилом праведности может быть только Св. Писание, тщательно и со смиренным сердцем вместе со мною поразмыслили над тем, каким образом без всяких искажений можно согласовать друг с другом отдельные места Писания.

Св. Павел, который знал, что праведность по вере есть прибежище для тех, кто лишён собственной праведности, смело заключает отсюда, что оправданный верою не нуждается в оправдании делами. С другой стороны, сознавая, что праведность по вере присуща всем служителям Божьим, он далее с той же убеждённостью добавляет, что никто не оправдывается делами [Рим 3:20 и др.]. Напротив, мы оправданы вне зависимости от наших дел. Однако одно дело обсуждать, какова ценность дел сама по себе, и совсем другое - какова она в очах Бога после того, как праведность по вере уже дарована. Если речь идёт о вознаграждении за дела соответственно их собственной ценности, то мы утверждаем, что они недостойны быть явлены перед Божьим ликом. Нет на земле человека, в делах которого заключалось бы нечто, чем он мог бы похвалиться перед Богом. Поэтому остаётся заключить, что все люди, будучи лишены помощи со стороны своих дел, должны оправдываться одною верой. Это оправдание мы определяем так: грешник, принятый в общение со Христом, его милостью примиряется с Богом; омытый кровью Христовой, он получает прощение грехов и, облачённый в праведность Христа словно в свою собственную, может предстать перед судейским Божьим Престолом.

Но когда прощение грехов получено, последующие дела оцениваются по заслугам. Ибо все несовершенное покрыто совершенством Христа, вся скверна и нечистота смыта его чистотою и более не принимается во внимание. Когда вина за преступления, мешавшая людям делать что-либо приятное Богу, таким образом изглажена, когда пороки и несовершенства, пятнавшие и осквернявшие все добрые дела, искоренены, тогда добрые дела, творимые верующими, почитаются праведными или, что то же самое, вменяются в праведность.

9. Nunc mihi siquis istud obiectet ad impugnandam fidei iustitiam, primum interrogabo num homo iustus censeatur ob unum aut alterum sanctum opus, reliquis vitae operibus Legis transgressor? Plusquam absurdum quidem est. Deinde requiram an ob multa quoque bona opera, si quidem praevaricationis aliqua in parte reus tenetur? Ne hoc quidem contendere audebit, reclamante Legis sanctione, maledictosque omnes proclamante qui non omnia Legis mandata ad ultimum impleverint [Deut. 27. d. 26]. Adhaec ultra progrediar, sitne ullum opus quod nullius impuritatis aut imperfectionis argui mereatur. Et quomodo esset coram iis oculis quibus nec stellae satis mundae sunt¹, nec Angeli satis iusti [Iob. 4. d. 18]? Ita nullum extare bonum opus concedere cogetur quod non et appositis sibi transgressionibus, et sua ipsius corruptione pollutum sit^a, ne iustitiae honorem teneat. Quod si constat a iustificatione fidei proficisci ut opera impura alioqui, immunda, dimidiata, indigna Dei conspectu, nedum amore, iustitiae imputentur: quid huius iactatione destruere illam moliuntur quae si non esset, hanc frustra iactarent? Vipereumne partum facere volunt^b? Eo enim tendunt impiorum^c dicta. Fidei iustificationem principium, fundamentum, causam, argumentum, substantiam operum iustitiae esse^d non possunt inficiari: concludunt tamen fide non iustificari hominem, quod bona quoque opera^e in iustitiam reputentur. Omittamus ergo istas ineptias, et quod res est fateamur; si a fidei iustificatione dependet qualiscunque tandem censetur operum iustitia, non modo per hanc nihil imminui, sed potius confirmari; quo nimirum vis eius potentior elucet. Neque etiam sic putemus commendari post gratuitam iustificationem opera, ut et ipsa in locum iustificandi hominis postea succedant, aut eiusmodi officium cum fide partiantur. Nisi enim perpetuo maneat solida fidei iustificatio, illorum immundities detegetur. Nihil autem absonum est, sic fide hominem iustificari ut non ipse modo iustus sit, sed opera quoque eius supra dignitatem iusta censeantur. 263

9. Si maintenant quelcun m’objecte cela, pour m’impugner la justice de la foy: premierement je l’interrogueray, si un homme doit estre reputé juste pour deux ou trois bonnes œuvres, estant transgresseur de la Loy en toutes les autres. Cela seroit trop desraisonnable. Puis apres je luy demanderay, si mesme pour plusieurs bonnes œuvres il est juste, quand on le pourra trouver coulpable en aucune chose. Encore n’osera pas mon adversaire affermer cela, veu que la sentence de Dieu y contredit, laquelle prononce tous ceux qui n’auront accomply tous les preceptes, estre maudits (Deut. 27:26). Je passeray encore outre, demandant s’il y a une seule bonne œuvre, en laquelle on ne puisse noter aucune impureté ou imperfection. Or comment cela se pourroit-il faire devant les yeux de Dieu, ausquels les estoilles ne sont point pures ne claires, ne les Anges justes (Job 4:18)? Pourtant il sera contraint de confesser qu’on ne trouvera nulle bonne œuvre, laquelle ne soit pollue et corrompue, tant par les transgressions qu’aura commises l’homme en autre endroit, que par sa propre imperfection: tellement qu’elle ne sera pas digne d’avoir le nom de Justice. Or si c’est chose notoire que cela procede de la justification de la foy, que les œuvres qui autrement estoyent impures, corrompues, indignes de comparoistre devant Dieu (tant s’en faut qu’elles luy fussent plaisantes) soyent imputées à justice: pourquoy alleguerons-nous la justice des œuvres, pour destruire la justice de la foy, de laquelle icelle est produite, et en laquelle elle consiste? Voudrions-nous faire une lignée serpentine, que les enfans meurtrissent leur mere? Or le dire de noz adversaires tend là. Ils ne peuvent nier que la justification de la foy ne soit commencement, fondement, cause, matiere, substance de la justice des œuvres. Neantmoins ils concluent que l’homme n’est pas justifié de foy: pource que les bonnes œuvres sont imputées à justice. Laissons donc ces fatras: et confessons à la verité ce qui en est: c’est que si toute la justice qui peut estre en noz œuvres procede et depeud de la justification de foy, non seulement cestecy n’est en rien diminuée par celle-là, mais plustost confermée: d’autant que sa vertu apparoist plus ample. Davantage, ne pensons pas les œuvres estre tellement prisées apres la justification gratuite, qu’elles succedent au lieu de justifier l’homme, ou bien le justifient à demy avec la foy. Car si la justice de foy ne demeure tousjours en son entier, l’immondicité des œuvres sera descouverte, tellement qu’elles ne meriteront que condemnation. Or il n’y a nulle absurdité en cela, que l’homme soit tellement justifié par foy, que non seulement il soit juste en sa personne, mais aussi que ses œuvres soyent reputées justes, sans ce qu’elles l’ayent merité.

9. Now, if any one urge this to me as an objection, to oppose the righteousness of faith, I will first ask him, Whether a man is reputed righteous on account of one or two holy works, who is in the other actions of his life a transgressor of the law. This would be too absurd to be pretended. I shall next inquire, If he is reputed righteous on account of many good works, while he is found guilty of any instance of transgression. This, likewise, my adversary will not presume to maintain, in opposition to the sanction of the law, which denounces a curse on all those who do not fulfil every one of its 43precepts.¹⁴⁹ I will further inquire, If there is any work which does not deserve the charge of impurity or imperfection.¹⁵⁰ But how could this be possible before those eyes, in which the stars are not sufficiently pure, nor the angels sufficiently righteous? Thus he will be compelled to concede, that there is not a good work to be found, which is not too much polluted, both by its own imperfection and by the transgressions with which it is attended, to have any claim to the honourable appellation of righteousness. Now, if it be evidently in consequence of justification by faith, that works, otherwise impure and imperfect, unworthy of the sight of God, and much more of his approbation, are imputed for righteousness,—why do they attempt, by boasting of the righteousness of works, to destroy the righteousness of faith, from which all righteousness of works proceeds? But do they wish to produce a viperous offspring to destroy the parent? For such is the true tendency of this impious doctrine. They cannot deny that justification by faith is the beginning, foundation, cause, motive, and substance of the righteousness of works; yet they conclude, that a man is not justified by faith because good works also are imputed for righteousness. Let us therefore leave these impertinences, and acknowledge the real state of the case; if all the righteousness which can be attributed to works depends on justification by faith, the latter is not only not diminished, but, on the contrary, is confirmed by it; since its influence appears the more extensive. But let us not suppose that works, subsequent to gratuitous justification, are so highly esteemed, that they succeed to the office of justifying men, or divide that office with faith. For unless justification by faith remain always unimpaired, the impurity of their works will be detected. Nor is there any absurdity in saying, that a man is so justified by faith, that he is not only righteous himself, but that even his works are accounted righteous beyond what they deserve.

9. Answer confirmed and fortified by a dilemma.

Now, should any one state this to me as an objection to justification by faith, I would first ask him, Whether a man is deemed righteous for one holy work or two, while in all the other acts of his life lie is a transgressor of the law? This were, indeed, more than absurd. I would next ask, Whether he is deemed righteous on account of many good works if he is guilty of transgression in some one part? Even this he will not venture to maintain in opposition to the authority of the law, which pronounces, “Cursed be he that112confirmeth not all the words of this law to do them,” (Deut. 27:26). I would go still farther and ask, Whether there be any work which may not justly be convicted of impurity or imperfection? How, then, will it appear to that eye before which even the heavens are not clean, and angels are chargeable with folly? (Job 4:18). Thus he will be forced to confess that no good work exists that is not defiled, both by contrary transgression and also by its own corruption, so that it cannot be honored as righteousness. But if it is certainly owing to justification by faith that works, otherwise impure, unclean, defective, unworthy of the sight, not to say of the love of God, are imputed for righteousness, why do they by boasting of this imputation aim at the destruction of that justification, but for which the boast were vain? Are they desirous of having a viper’s birth?¹ To this their ungodly language tends. They cannot deny that justification by faith is the beginning, the foundation, the cause, the subject, the substance, of works of righteousness, and yet they conclude that justification is not by faith, because good works are counted for righteousness. Let us have done then with this frivolity, and confess the fact as it stands; if any righteousness which works are supposed to possess depends on justification by faith, this doctrine is not only not impaired, but on the contrary confirmed, its power being thereby more brightly displayed. Nor let us suppose, that after free justification works are commended, as if they afterwards succeeded to the office of justifying, or shared the office with faith. For did not justification by faith always remain entire, the impurity of works would be disclosed. There is nothing absurd in the doctrine, that though man is justified by faith, he is himself not only not righteous, but the righteousness attributed to his works is beyond their own deserts.

9. Indien iemand mij dat nu zou tegenwerpen om de rechtvaardigheid des geloofs te bestrijden, zal ik hem eerst vragen, of de mens gerechtvaardigd geacht wordt om een of twee heilige werken, terwijl hij in de overige werken zijns levens een overtreder der wet is. Dat zou meer dan ongerijmd zijn. Vervolgens zal ik vragen of hij rechtvaardig geacht wordt om vele goede werken, indien hij in enig opzicht schuldig staat aan overtreding. Ook dit zal hij niet durven beweren, daar de bepaling der wet daartegen in roept, en verkondigt, dat allen vervloekt zijn, die niet alle geboden der wet tot het laatste toe vervuld hebben (Deut. 27:26) Bovendien zal ik nog verder gaan en vragen, of er enig werk is, dat van geen enkele onzuiverheid of onvolmaaktheid beschuldigd verdient te worden. En hoe het zou zijn voor die ogen, voor welke de sterren niet rein genoeg zijn, noch de engelen rechtvaardig genoeg (Job.4:18) Zo zal hij gedwongen worden toe te geven, dat er geen enkel goed werk bestaat, dat niet door de overtredingen, waarvan het vergezeld gaat, en door zijn eigen verdorvenheid besmet is, zodat het de eer der rechtvaardigheid niet behoudt. En indien vaststaat, dat het voortkomt uit de rechtvaardignaking des geloofs, dat werken, die anders onzuiver, onrein, half, Gods aanblik, laat staan dan zijn liefde, onwaardig zijn, tot rechtvaardigheid gerekend worden: waartoe doen zij hun best om, door de rechtvaardigmaking der werken zo op de voorgrond te stellen, de rechtvaardigmaking des geloofs te vernietigen, zonder welke zij tevergeefs zouden roemen van de rechtvaardigmaking der werken? Willen zij een adderengebroedsel maken? Want daarheen strekken de woorden der goddelozen zich. Zij kunnen niet loochenen, dat de rechtvaardigmaking des geloofs is het beginsel, het fundament, de oorzaak, het bewijs, de substantie van de rechtvaardigheid der werken; maar toch besluiten zij, dat de mens door het geloof niet gerechtvaardigd wordt, omdat ook de goede werken tot rechtvaardigheid gerekend worden. Laat ons dus die dwaasheden laten varen en bekennen, wat de werkelijkheid is: indien de rechtvaardigheid der werken, hoe die dan ook geacht wordt te zijn, afhangt van de rechtvaardigmaking des geloofs, dat dan de laatste door de eerste niet alleen niet verminderd, maar veeleer versterkt wordt, en wel omdat daardoor haar kracht des te krachtiger schittert. En ook zo moeten wij niet menen, dat na de onverdiende rechtvaardigmaking de werken aangeprezen worden, opdat ook zij later zouden komen om de mens te rechtvaardigen, of opdat ze een dergelijke taak met het geloof zouden delen. Want indien de rechtvaardigmaking des geloofs niet aldoor in haar geheel blijft, zal de onreinheid der werken ontdekt worden. En het is in 't geheel niet ongerijmd, dat de mens zo door het geloof gerechtvaardigd wordt, dat hij niet alleen zelf rechtvaardig is, maar ook de werken boven hun waardigheid rechtvaardig geacht worden.

9. Erst die Rechtfertigung aus dem Glauben begründet die Gerechtigkeit der Werke

Wenn mir nun einer diese Dinge vorhält, um die Gerechtigkeit aus dem Glauben zu bestreiten, so werde ich ihm zunächst die Frage vorlegen, ob denn der Mensch um des einen oder anderen heiligen Werkes willen für gerecht erachtet werde, selbst wenn er in den übrigen Werken ein Übertreter des Gesetzes ist. Das wäre nun mehr als widersinnig. Dann werde ich weiter fragen, ob er denn auch um vieler guter Werke willen gerecht gesprochen werde - selbst wenn er noch in irgendeiner Hinsicht der Übertretung schuldig sei. Auch das wird mein Gegner nicht zu behaupten wagen; denn das Urteil des Gesetzes steht dagegen: es erklärt ja alle für verflucht, die nicht alle Gebote des Gesetzes vom ersten bis zum letzten erfüllen! (Deut. 27,26). Dann werde ich noch weiter fragen: nämlich, ob es denn irgendein Werk gäbe, das gar keiner Unreinheit oder Unvollkommenheit beschuldigt zu werden verdiente! Wie sollte das aber möglich sein - vor jenen Augen, vor denen auch die Sterne nicht rein genug und die Engel nicht gerecht genug sind! (Hiob 4,18). Er muß mir also gezwungenermaßen zugeben, daß jedes Werk nicht nur um der neben ihm stehenden Übertretungen, sondern auch um seiner eigenen Verderbnis willen befleckt ist, so daß es also die Ehre, als Gerechtigkeit zu gelten, nicht in Anspruch nehmen kann! Nun hat aber die Rechtfertigung aus dem Glauben unzweifelhaft die Folge, daß jetzt Werke, die sonst befleckt, unrein und verstümmelt sind und Gottes Anblick, geschweige denn seine Liebe, nicht verdienen - daß solche Werke als Gerechtigkeit gerechnet werden! Weshalb nimmt man denn diese Gerechtigkeit für sich in Anspruch, um damit nach Möglichkeit jene (die Gerechtigkeit aus dem Glauben!) zu zerstören, ohne deren Bestehen man sich der Gerechtigkeit aus den Werken vergebens rühmen würde? Will man denn eine Schlangengeburt machen? Darauf laufen nämlich die Redensarten der Gottlosen hinaus! Sie können nicht leugnen, daß die Rechtfertigung aus dem Glauben der Ursprung, das Fundament, die Ursache, die Begründung und die Substanz der Gerechtigkeit der Werke ist. Aber sie kommen doch zu dem Schluß: weil auch gute Werke zur Gerechtigkeit gerechnet würden, so werde der Mensch nicht durch den Glauben gerechtfertigt!

Wir wollen also solche Ungereimtheiten fahren lassen und bekennen, wie es sich tatsächlich verhält, nämlich: wenn die Gerechtigkeit der Werke - man mag sie nun beurteilen, wie man will - von der Rechtfertigung aus dem Glauben abhängt, so wird diese dadurch nicht verkleinert, sondern vielmehr bekräftigt, weil eben ihre Kraft dadurch klarer zutage tritt. Auch sollen wir nicht meinen, nach der Rechtfertigung aus reiner Gnade ständen die Werke in solchem Wert, daß sie nun hernach selbst die Fähigkeit erlangten, den Menschen zu rechtfertigen, oder sich mit 537 dem Glauben in dieses Amt teilten! Denn wenn die Rechtfertigung aus dem Glauben nicht ständig unerschütterlich erhalten bleibt, dann muß die Unreinheit der Werke offenbar werden! Es ist aber nichts Widersinniges darin, wenn der Mensch durch den Glauben solchermaßen gerechtfertigt wird, daß er nun nicht nur selbst gerecht ist, sondern auch seine Werke über ihre Würdigkeit hinaus als gerecht angesehen werden.

9. Die pousgesindes se leer van regverdigmaking deur die werke is daarop gemik om die leer van regverdigmaking deur die geloof te vernietig

As iemand nou hierdie beswaar teen my sou inbring met die oog daarop om die geregtigheid van die geloof te bestry, sal ek hom ten eerste vra of ’n mens vanweë een of twee heilige werke regverdig geag word terwyl hy in die res van sy lewenswerke die wet oortree. Dit is inderdaad meer as onredelik. Ten tweede sal ek vra of die mens ook vanweë baie goeie werke regverdig geag word terwyl hy in enige opsig aan oortreding van die wet skuldig is. Niemand sal waag om so ’n bewering te maak nie aangesien die bepaling van die wet daarteen uitroep en verkondig dat almal vervloek is wat nie al die gebooie van die wet ten voile nagekom het nie.⁵³ Hierbenewens sal ek nog verder gaan en vra of daar enige werk is wat nie verdien om van onreinheid of onvolmaaktheid aangekla te word nie, en hoe so ’n werk voor daardie oë sou kon bestaan waarvoor selfs nie die sterre rein genoeg⁵⁴ en die engele regverdig genoeg is nie.⁵⁵ So sal hy gedwing word om toe te gee dat daar nie een enkele goeie werk bestaan wat nie deur die oortredings wat hom aankleef en deur sy eie onvolmaaktheid onrein gemaak is sodat hy nie vir sy regverdigheid geëer kan word nie. Maar as dit dat voor die hand liggend is dat dit van die regverdigmaking deur die geloof kom dat werke wat andersins onrein, besmet, halfklaar gedoen en God se aangesig - om nie eens van sy liefde te praat nie - nie werd is nie, hulle tot geregtigheid toegereken word, waarom span hulle hulle dan in om deur te roem op die regverdigmaking van die werke die regverdigmaking deur die geloof af te breek, terwyl hulle niks sou gehad het om op te roem as regverdigmaking deur die geloof nie bestaan het nie? Wil hulle ’n addergeslag skep (wat die 1033 kinders van hulle moeder doodmaak)?⁵⁶ Dit is immers die strekking van ons goddelose teenstanders⁵⁷ se woorde. Hulle kan nie ontken dat regverdigmaking deur die geloof die beginsel, die fondament, die oorsaak en die wese van die geregtigheid van goeie werke is nie. Nogtans kom hulle tot die gevolgtrekking dat die mens nie deur die geloof regverdig gemaak word nie, omdat ook sy goeie werke hom tot geregtigheid gereken word.

Laat ons derhalwe daardie onsin laat vaar en laat ons erken wat die werklike toedrag van sake is: as die geregtigheid van ons werke, hoedanig dit ook al geag word, van die regverdigmaking deur die geloof afhanklik is, word dit nie alleen nie deur die regverdigmaking van die geloof verminder nie maar eerder daardeur bekragtig, omdat die krag daarvan des te sterker skyn. Ons moet ook nie die opvatting huldig dat ons goeie werke na die vrye regverdigmaking soveel lof verdien dat hulle daarna kan intree om die mens regverdig te maak of dat hulle so ’n taak met die geloof sou kon deel nie. As die regverdigmaking deur die geloof trouens nie vir altyd bly bestaan nie, sal die onreinheid van ons werke oopgevlek word.⁵⁸ Daar is egter niks ongerymds daarin dat die mens so deur die geloof regverdig gemaak word dat hy nie alleen regverdig is nie maar dat ook sy werke meer as wat hulle verdien, regverdig geag word.

9. Если теперь кто-нибудь, желая напасть на идею праведности через веру, мне возразит, то я прежде всего спрошу его, должен ли человек считаться праведным за два или три добрых дела, если он преступил Закон во всех остальных? Это было бы слишком неразумно. Затем я спрошу его: если даже он праведен по многим своим делам, но виновен лишь в одном, - то и тогда мой противник не может утверждать подобного, поскольку этому противоречит речение Бога, который объявляет, что прокляты все, кто не исполняет всех предписаний (Втор 27:26). Я готов пойти ещё дальше и спросить, существует хотя бы одно такое доброе дело, в котором нельзя было бы обнаружить какой-либо нечистоты или несовершенства? Как оно может быть таковым в очах Божьих, в которых даже звёзды нечисты [Иов 25:5] и Ангелы неправедны (Иов 4:18)? Поэтому мой противник будет вынужден признать, что нельзя найти ни одного доброго дела, которое не было бы запятнано и испорчено - либо преступлениями, совершёнными человеком в других случаях, либо собственной нечистотой, - так что оно недостойно называться праведным.

Но если установлено, что благодаря оправданию верой дела, которые в противном случае были бы нечистыми, испорченными, недостойными предстать перед Богом (а тем более быть приятными Ему), теперь вменяются в праведность, то зачем нам говорить о праведности от дел, уничтожая тем самым праведность от веры, от которой та происходит и в которой заключается? Разве мы желаем походить на змеиный выводок, где дети умерщвляют матерей? Но ведь утверждения наших противников ведут именно к этому. Они не могут отрицать, что оправдание верой является основанием, началом, причиной, сущностью, субстанцией оправдания делами. Тем не менее, они приходят к выводу, что человек не оправдывается верой, потому что в праведность вменяются добрые дела.

Итак, оставим эти нелепости и будем исповедовать истину, какова она есть: всякая праведность, которая может заключаться в наших делах, происходит и зависит от оправдания через веру, причём последняя от этого не уменьшается, но, скорее, утверждается, ибо её действенность проявляется ярче. Более того, не станем думать, что дела настолько ценятся после оправдания, данного даром, что они замещают его в оправдании человека или оправдывают «пополам» с верой. Ибо если бы праведность по вере не пребывала постоянно во всей полноте, нечистота дел непременно бы обнаружилась, так что они заслуживали бы только осуждения. Поэтому нет никакого противоречия в том, что человек до такой степени оправдывается верой, что становится праведным не только сам, но праведными считаются и его дела, даже если они того и не вполне заслуживают.

10. | Hac ratione concedemus, non partialem modo in operibus iustitiam (quod ipsi adversarii volunt)¹ sed perinde approbari Deo acsi perfecta absolutaque foret. Sed si meminerimus quo fundamento fulciatur, soluta erit omnis difficultas. Gratum enim opus tunc demum esse incipit ubi cum venia suscipitur. Porro^a unde venia, nisi quia Deus nos et nostra omnia in Christo intuetur? Quemadmodum ergo nos ipsi, ubi in Christum insiti sumus, ideo iusti apparemus coram Deo quia eius innocentia conteguntur nostrae iniquitates: sic opera nostra iusta sunt et habentur, quia quicquid alias vitii in ipsis est, Christi puritate sepultum, non imputatur. Ita merito dicere possumus, sola fide non tantum nos sed opera etiam nostra iustificari. Iam si ista qualiscunque operum iustitia a fide et gratuita iustificatione pendet, et ab ea efficitur: debet sub eam includi, et tanquam effectus causae suae (ut ita loquar) subordinari; tantum abest ut erigi debeat ad illam vel destruendam vel obscurandam. || Sic Paulus, ut extorqueat, beatitudinem nostram Dei misericordia non operibus constare, urget maxime illud Davidis, Beati quorum remissae sunt iniquitates, et quorum tecta sunt peccata. Beatus cui non imputavit Dominus peccatum [Rom. 4. a. 7; Psal. 32. a. 1]². Siquis contra obtrudat innumera elogia quibus videtur beatitudo operibus dari: qualia sunt, Beatus vir qui timet Dominum [Psal. 112. a. 1], qui miseretur pauperis [Prov. 14. c. 21], qui non ambulavit in consilio impiorum [Psal. 1. a. 1], qui suffert tentationem [Iacob. 1. a. 12]: beati qui custodiunt iudicium [Psal. 106. a. 3], immaculati [et 119, 1], pauperes spiritu, mites, misericordes [Matth. 5. a. 3]³, etc.; non efficient quominus verum sit quod ait Paulus. Quoniam enim illa quae praedicantur, omnia nunquam sic sunt in homine ut Deo propterea id approbetur^b, conficitur, miserum semper esse hominem nisi a miseria per veniam peccatorum eximatur. Quoniam ergo universa quae Scripturis extolluntur beatitudinis genera, irrita concidunt, ut nullius fructum percipiat homo donec beatitudinem peccatorum remissione adeptus fuerit^c, quae deinde illis locum faciat: sequitur hanc esse non modo summam et praecipuam, sed unicam: nisi forte velis ab illis enervari quae in ea sola consistunt. Multo iam minus rationis est cur nos conturbare debeat appellatio 264 iustorum, quae fidelibus plaerunque tribuitur. Iustos certe a vitae sanctimonia nuncupari fateor: sed quum in iustitiae studium magis incumbant quam iustitiam ipsam impleant, qualemcunque hanc iustitiam, fidei iustificationi cedere par est, unde habet id quod est.

10. Par ce moyen nous concederons non seulement qu’il y a portion de justice aux œuvres, (ce que noz adversaires pretendent) mais qu’elles sont approuvées de Dieu, comme si elles estoyent parfaites: moyennant qu’il nous souvienne sur quoy la justice d’iceiles est fondée: qui est pour sondre toute difficulté. Car l’œuvre commence d’estre agreable à Dieu, quand il la reçoit avec pardon. Or dont est-ce que vient ce pardon, sinon que Dieu regarde et nos personnes, et tout ce qui procede de nous en Jesus Christ? Tout ainsi donc que nous apparoissons justes devant Dieu apres que nous sommes faits membres de Christ, entant que par son innocence noz fautes sont cachées: ainsi noz œuvres sont tenues pour justes, entant que ce qu’il y a de vice en icelles estant couvert par la pureté de Christ, ne nous est point imputé. Parquoy nous pouvons dire à bon droit, que par la seule foy non seulement l’homme, mais aussi ses œuvres sont justifiées. Or si ceste justice des œuvres telle quelle procede de la foy et de la justification gratuite, il ne faut pas qu’on la prenne pour destruire ou obscurcir la grace dont elle depend: mais plustost doit estre enclose en icelle, et se rapporter à icelle, comme le fruit à l’arbre. En ceste maniere sainct Paul voulant prouver que nostre beatitude consiste en la misericorde de Dieu, et non pas en noz œuvres, presse fort ce que dit David: Bienheureux sont ceux ausquels les iniquitez sont remises, desquels les pechez sont cachez. Bienheureux est l’homme auquel le Seigneur n’a point imputé ses fautes (Rom. 4:7; Ps. 32:1, 2). Si quelcun vouloit alleguer au contraire infiniz tesmoignages, lesquels semblent advis constituer la beatitude en noz œuvres: comme quand il est dit, Bien-heureux est l’homme qui craind Dieu (Ps. 112:1), qui a pitié du povre affligé (Prov. 14:21), qui n’a point cheminé au conseil des meschans (Ps. 1:1), qui porte tentation (Jaq. 1:12), qui garde justice et jugement (Ps. 106:3; 119:1); Bien-heureux sont les povres d’esprit, etc., tout cela ne fera pas que ce que dit sainct Paul ne demeure vray. Car veu que ces vertuz qui sont là recitées ne sont jamais tellement toutes en l’homme, qu’elles puissent estre acceptées de Dieu d’elles-mesme: il s’ensuit que l’homme est tousjours miserable, jusques à ce qu’il est delivré de misere par la remission de ses pechez. Puis donc qu’ainsi est, que toutes les especes de beatitude que recite l’Escriture sont aneanties et peries, tellement que le fruit d’une seule n’en revient point à l’homme, sinon que premierement il obtienne beatitude en la remission de ses pechez, laquelle donne lieu à toutes les autres benedictions de Dieu: il s’ensuit que ceste beatitude gratuite non seulement est principale et souveraine, mais unique: sinon que nous vueillions qu’elle soit destruite et abolie par les benedictions qui consistent en icelle seule. Il n’y a pas maintenant grand propos, que cela nous doive troubler, ou engendrer quelque scrupule, que les fideles sont souvent nommez Justes, en l’Escriture. Je confesse qu’ils ont ce tiltre pour leur saincte vie. Mais comme ainsi soit qu’ils appliquent plus leur estude à suyvre justice, qu’ils ne l’accomplissent: c’est bien raison que ceste justice des œuvres, telle quelle, soit submise à la justice de la foy, en laquelle elle est fondée, et de laquelle elle tient tout ce qu’elle est.

10. In this way we will admit, not only a partial righteousness of works, which our opponents maintain, but such as is approved by God, as though it were perfect and complete. A remembrance of the foundation on which it stands will solve every difficulty. For no work is ever acceptable, till it be received with pardon. Now, whence proceeds pardon, but from God’s beholding us and all our actions in Christ? When we are ingrafted into Christ, therefore, as our persons appear righteous before God, because our iniquities are covered by his righteousness, so our works are accounted righteous, because the sinfulness otherwise belonging to them is not imputed, being all buried in the purity of Christ. So we may justly 44assert, that not only our persons, but even our works, are justified by faith alone. Now, if this righteousness of works, whatever be its nature, is consequent and dependent on faith and gratuitous justification, it ought to be included under it, and subordinated to it, as an effect to its cause; so far is it from deserving to be exalted, either to destroy or to obscure the righteousness of faith. Thus Paul, to evince that our blessedness depends on the mercy of God, and not on our works, chiefly urges this declaration of David: “Blessed are they whose iniquities are forgiven, and whose sins are covered. Blessed is the man to whom the Lord will not impute sin.”¹⁵¹ If, in opposition to this, the numerous passages be adduced where blessedness seems to be attributed to works; such as, “Blessed is the man that feareth the Lord;¹⁵² that hath mercy on the poor;¹⁵³ that walketh not in the counsel of the ungodly;¹⁵⁴ that endureth temptation;”¹⁵⁵ “Blessed are they that keep judgment;¹⁵⁶ the undefiled,¹⁵⁷ the poor in spirit, the meek, the merciful,” &c.;¹⁵⁸ they will not at all weaken the truth of what is advanced by Paul. For since no man ever attains all these characters, so as thereby to gain the Divine approbation, it appears that men are always miserable till they are delivered from misery by the pardon of their sins. Since all the beatitudes celebrated in the Scriptures are of no avail, and no man can derive any benefit from them, till he has obtained blessedness by the remission of his sins, which then makes room for the other beatitudes, it follows that this is not merely the noblest and principal, but the only blessedness; unless, indeed, we suppose it to be diminished by those which are dependent on it. Now, we have much less reason to be disturbed by the appellation of righteous, which is generally given to believers. I acknowledge that they are denominated righteous from the sanctity of their lives; but as they rather devote themselves to the pursuit of righteousness than actually attain to righteousness itself, it is proper that this righteousness, such as it is, should be subordinate to justification by faith, from which it derives its origin.

10. In what sense the partial imperfect righteousness of believers accepted. Conclusion of the refutation.

In this way we can admit not only that there is a partial righteousness in works (as our adversaries maintain), but that they are approved by God as if they were absolutely perfect. If we remember on what foundation this is rested, every difficulty will be solved. The first time when a work begins to be acceptable is when it is received with pardon. And whence pardon, but just because God looks upon us and all that belongs to us as in Christ? Therefore, as we ourselves when ingrafted into Christ appear righteous before God, because our iniquities are covered with his innocence; so our works are, and are deemed righteous, because every thing otherwise defective in them being buried by the purity of Christ is not imputed. Thus we may justly say, that not only ourselves, but our works also, are justified by faith alone. Now, if that righteousness of works, whatever it be, depends on faith and free justification, and is produced by it, it ought to be included under it and, so to speak, made subordinate to it, as the effect to its cause; so far is it from113being entitled to be set up to impair or destroy the doctrine of justification.¹ Thus Paul, to prove that our blessedness depends not on our works, but on the mercy of God, makes special use of the words of David, “Blessed is he whose transgression is forgiven, whose sin is covered;” “Blessed is the man unto whom the Lord imputeth not iniquity.” Should any one here obtrude the numberless passages in which blessedness seems to be attributed to works, as, “Blessed is the man that feareth the Lord;” “He that has mercy on the poor, happy is he;” “Blessed is the man that walketh not in the counsel of the ungodly,” and “that endureth temptation;” “Blessed are they that keep judgment,” that are “pure in heart,” “meek,” “merciful,” &c.,² they cannot make out that Paul’s doctrine is not true. For seeing that the qualities thus extolled never all so exist in man as to obtain for him the approbation of God, it follows, that man is always miserable until he is exempted from misery by the pardon of his sins. Since, then, all the kinds of blessedness extolled in the Scripture are vain so that man derives no benefit from them until he obtains blessedness by the forgiveness of sins, a forgiveness which makes way for them,it follows that this is not only the chief and highest, but the only blessedness, unless you are prepared to maintain that it is impaired by things which owe their entire existence to it. There is much less to trouble us in the name of righteous which is usually given to believers. I admit that they are so called from the holiness of their lives, but as they rather exert themselves in the study of righteousness than fulfill righteousness itself, any degree of it which they possess must yield to justification by faith, to which it is owing that it is what it is.

10. Op deze wijze zullen wij toegeven, dat in de werken niet alleen een deel der rechtvaardigheid is (wat onze tegenstanders zelf willen), maar dat die rechtvaardigheid Gode even welbehagelijk is, alsof ze volmaakt en volkomen ware. Maar wanneer wij bedenken, op welke grondslag zij rust, dan zal alle moeilijkheid opgelost zijn. Want een werk begint dan eerst aangenaam te zijn, wanneer het met vergeving wordt opgenomen. En vanwaar komt die vergeving anders, dan omdat God ons en al het onze in Christus aanschouwt? Evenals dus wij zelf wanneer wij in Christus zijn ingelijfd, daarom rechtvaardig verschijnen voor God, omdat door zijn schuldeloosheid onze gerechtigheden bedekt worden, zo zijn onze werken rechtvaardig en worden daarvoor gehouden, omdat alle gebreken, die anders in hen zijn, door Christus' reinheid worden begraven en daarom niet toegerekend. zo kunnen wij terecht zeggen, dat alleen door het geloof niet slechts wij, maar ook onze werken gerechtvaardigd worden. Verder, indien die rechtvaardigheid der werken, hoedanig dan ook zij, afhangt van het geloof en de onverdiende rechtvaardigmaking, en daardoor bewerkt wordt, dan moet ze daaronder besloten worden, en als de uitwerking onder haar oorzaak (om zo te zeggen) gesteld worden; zo ver is het er vandaan, dat ze zou moeten opgericht worden om haar omver te werpen of te verduisteren. Zo legt Paulus (Rom. 4:7) om met kracht te bewijzen, dat onze gelukzaligheid berust op de barmhartigheid Gods en niet op de werken, zeer sterke nadruk op deze woorden van David (Ps. 32:1) "Zalig zijn zij, wier ongerechtigheden vergeven en wier zonden bedekt zijn; zalig is hij, wie de Here zijn zonde niet toegerekend heeft. "Indien iemand daar tegenover stelt talloze uitspraken, door welke de gelukzaligheid aan de werken schijnt toegerekend te worden (zoals: "Welgelukzalig is de man, die de Here vreest, die barmhartig is voor de armen, die niet wandelt in de raad der goddelozen, die verzoeking verdraagt: welgelukzalig zijn zij, die het recht onderhouden, die onbevlekt zijn, arm van geest, zachtmoedig, barmhartig", enz.) (Ps.112:1; Spr.14:21; Ps.1:1; Jac.1:12; Ps.106:3; 119:1; Matt. 5:3) dan zullen die niet bewerken, dat niet waar zou zijn, wat Paulus zegt. Want aangezien al die werken, die daar vermeld worden, nooit zo in de mens zijn, dat hij Gode daarom aangenaam zou zijn, volgt daaruit, dat de mens altijd ellendig is, tenzij hij door de vergeving der zonden van zijn ellende verlost wordt. Aangezien dus alle soorten van gelukzaligheid, die door de Schrift verheven worden, als ijdel ineenstorten, zodat de mens van geen van die vrucht kan ontvangen, totdat hij de gelukzalig door de vergeving der zonden verkregen heeft, die dan verder de plaats bereidt voor de andere gelukzaligheden, zo volgt daaruit, dat deze niet alleen de hoogste en voornaamste maar ook de zaligheid is, tenzij ge wellicht wilt, dat ze verzwakt wordt door die, welke in haar alleen bestaan. Er is dan veel minder reden, waarom wij in verwarring gebracht zouden behoeven te worden door de benaming van rechtvaardigen, die gemeenlijk aan de gelovigen wordt toegekend. Ik erken voorzeker, dat ze rechtvaardigen genoemd worden naar de heiligheid huns levens; maar daar ze zich meer toeleggen op het streven naar rechtvaardigheid dan dat ze de rechtvaardigheid zelf vervullen, is het billijk, dat deze rechtvaardigheid, hoedanig ze ook zij, wijkt voor de rechtvaardigmaking des geloofs, uit welke ze heeft, wat ze is.

10.

Aus diesem Grunde geben wir zu, daß unseren Werken nicht bloß eine teilweise Gerechtigkeit eigen ist - das wollen eben unsere Widersacher! -, sondern daß diese Gerechtigkeit von Gott so anerkannt wird, als ob sie vollkommen und gänzlich vollendet wäre! Wenn wir aber daran denken, auf was für ein Fundament sie gegründet ist, so ist jede Schwierigkeit gelöst. Denn ein Werk fängt erst dann an, (Gott) angenehm zu sein, wenn es mit Vergebung angenommen wird! Woher kommt nun aber diese Vergebung anders als daher, daß Gott uns und alles, was wir sind und haben, in Christus anschaut? Denn wie wir selber, sobald wir in Christus eingefügt sind, deshalb vor Gott gerecht erscheinen, weil unsere Missetaten von seiner Unschuld bedeckt werden, so sind auch unsere Werke deshalb gerecht und gelten auch als solche, weil alles, was sonst an Gebrechen an ihnen ist, durch Christi Reinheit begraben und deshalb nicht zugerechnet wird! So können wir mit gutem Grunde sagen, daß nicht nur wir, sondern auch unsere Werke allein durch den Glauben gerechtfertigt werden! Wenn nun solche Gerechtigkeit der Werke - sie mag aussehen, wie sie will! - vom Glauben und von der aus reiner Gnade geschehenden Rechtfertigung abhängt und erst dadurch bewirkt wird, dann muß sie darin eingeschlossen und sozusagen als Wirkung ihrer Ursache untergeordnet werden! Es kann also durchaus keine Rede davon sein, daß sie aufgerichtet werden dürfte, um ihre eigene Ursache zu zerschlagen oder zu verdunkeln!

So legt Paulus, um zwingend zu beweisen, daß unsere Seligkeit auf Gottes Barmherzigkeit und nicht auf unseren Werken beruht, größtes Gewicht auf das Wort des David: „Selig sind die, welchen ihre Ungerechtigkeiten vergeben sind und welchen ihre Sünden bedeckt sind! Selig ist der Mann, welchem Gott die Sünde nicht zurechnet!“ (Röm. 4,7f.; Ps. 32,1f.). Es könnte nun freilich vielleicht jemand dagegen die unzähligen Aussagen ins Feld führen, in welchen die Seligkeit den Werken gegeben zu werden scheint. So zum Beispiel: „Selig ist der Mann, der den Herrn fürchtet“ (Ps. 112,1; nicht Luthertext). Oder: „Wohl dem, der sich der Elenden erbarmt“ (Spr. 14,21), „der nicht wandelt im Rate der Gottlosen“ (Ps. 1,1), der „die Anfechtung erduldet!“ (Jak. 1,12). Oder: „Wohl denen, die das Gebot halten und tun immerdar recht“ (Ps. 106,3), „die ohne Tadel leben“ (Ps. 119,1). Ebenso: „Selig sind, die da geistlich arm sind ... die Sanftmütigen ... die Barmherzigen ...!“ (Matth. 5,3.5.7). Aber all diese Stellen werden die Wahrheit der Aussage des Paulus nicht umstoßen können! Denn all das, was da gepriesen wird, findet sich ja nie derartig in einem Menschen, daß er vor Gott deshalb Anerkennung finden könnte; und daraus folgt, daß der Mensch allezeit elend ist, wenn er nicht durch Vergebung der Sünden aus seinem Elend befreit wird! All jene Arten von „Seligkeit“, die in der Schrift gerühmt werden, sind also ohne Geltung und müssen zerfallen, so daß der Mensch aus ihnen keinerlei Frucht empfängt - bis er durch die Vergebung der Sünden die Seligkeit erlangt hat, die dann jenen anderen „Seligkeiten“ Raum schafft. Daraus ergibt sich aber, daß diese Seligkeit (die aus der Vergebung der Sünden kommt), nicht bloß die vollkommenste und wichtigste, sondern die einzige ist! Man müßte sonst schon meinen, daß sie von jenen anderen entkräftet würde, die doch tatsächlich allein in ihr Bestand haben!

Noch weniger soll uns die Tatsache irremachen, daß die Gläubigen häufig als „Gerechte“ bezeichnet werden. Ich gebe zwar zu, daß sie diese Bezeichnung auf Grund der Heiligkeit ihres Lebens tragen; aber tatsächlich liegt bei ihnen ja mehr eifriges 538 Bemühen um die Gerechtigkeit vor, als deren eigentliche Erfüllung: diese Gerechtigkeit (der Gläubigen) muß also billigerweise vor der Rechtfertigung aus dem Glauben weichen, von der sie alles hat, was sie ist.

10. Deur die geloof alleen word ons sowel as ons werke regverdig gemaak

Om hierdie rede sal ons nie alleen toegee dat daar ’n gedeeltelike regverdigmaking in ons werke is nie - soos ons teenstanders se opvatting is - maar ook dat hulle God se goedkeuring wegdra asof hulle volmaak en reg is. As ons egter die fondament waardeur dit gesteun word, in gedagte hou, sal die hele probleem opgelos wees. ’n Goeie werk begin trouens eers aangenaam te wees wanneer dit met vergiffenis aangeneem word. Waaruit ontstaan (hierdie) vergiffenis anders as dat God ons en alles wat ons het, in Christus aansien. Wanneer ons in Christus ingelyf is, verskyn ons daarom as regverdiges voor God se aangesig omdat ons ongeregtighede deur sy onskuld bedek word. Net so word ons werke regverdig geag omdat al die gebreke wat andersins daarin aanwesig is, deur Christus se reinheid begrawe is en ons nie toegereken word nie. So kan ons tereg verklaar dat nie alleen ons nie maar ook ons werke deur 1034 die geloof alleen regverdig gemaak word. As daardie geregtigheid van ons werke - wat die aard daarvan ook al is - van die geloof en onverdiende regverdigmaking afhang en daardeur tot stand gebring word, moet dit onder die geloof ingesluit word en, om dit so te stel, as ’n gevolg aan die oorsaak ondergeskik gestel word. So ver is dit daarvan dat dit ingespan kan word om die geloof af te breek of te verduister.

Om te bewys dat ons geluksaligheid op God se barmhartigheid en nie op ons 9Tab)A 293 werke berus nie, dring Paulus byvoorbeeld heftig met die volgende woorde van Dawid by ons aan: “Geseënd is diegene wie se ongeregtighede vergewe en wie se sondes bedek is. Geseënd is hy vir wie die Here sy sonde nie toegereken het nie”.⁵⁹ Daarteenoor kan iemand ontelbare uitsprake waardeur geluksaligheid skynbaar vanweë ons werke aan ons gegee word, aan ons opdring. So is daar byvoorbeeld: “Geluksalig is die man wat die Here vrees”,⁶⁰ “wat die arme jammer kry”,⁶¹ “wat nie wandel in die raad van goddelose mense nie”,⁶² “wat versoeking verdra”;⁶³ “geluksalig is hulle wat die reg bewaar”,⁶⁴ “die wat onbevlek is”,⁶⁵ “die wat arm van gees is”, “die sagmoediges”, “die barmhartiges”.⁶⁶ Al hierdie uitsprake sal nogtans nie veroorsaak dat Paulus se stelling nie waar is nie. Al die eienskappe wat hierin verkondig word, is trouens nooit so volledig in die mens aanwesig dat God hom op grond daarvan sou goedkeur nie. Daaruit volg dat die mens altyd ellendig is tensy hy deur vergiffenis van sy ellende vrygestel word. Aangesien al die soorte saligheid wat in die Skrif opgehemel word, waardeloos in duie stort sodat die mens geen vrug daarvan pluk totdat hy deur sondevergiffenis geluksaligheid verkry en dit ten slotte vir hierdie eienskappe plek inruim nie, volg daaruit dat dit nie alleen die hoogste en belangrikste nie maar die enigste saligheid is - behalwe as jy miskien dink dat hierdie saligheid deur daardie vorms van saligheid wat alleen daarop berus, kragteloos gemaak word.

Nou is daar baie minder rede waarom ons deur die benaming regverdiges, wat gewoonlik aan gelowiges toegeken word, verwar hoef te word.

Ek erken sekerlik dat hulle vanweë hulle lewensheiligheid regverdig genoem word. Aangesien hulle hulle egter vir geregtigheid beywer en hulle daarop toelê eerder as om geregtigheid self te vervul, is dit billik dat hierdie vorm van geregtigheid plek maak vir die regverdigmaking deur die geloof waaruit dit verkry wat dit is.

10. Тем самым мы не только допускаем, что в делах присутствует некая доля праведности (на чём настаивают наши противники), но и что Бог одобряет их, как если бы они были совершенны, - при условии, что мы будем помнить, на чём основана их праведность. Это устраняет все трудности. Дело становится угодным Богу, когда Он принимает его вместе с прощением. Но откуда берётся прощение, как не от того, что Бог рассматривает нас и всё, что мы делаем, в Иисусе Христе? Мы предстаём праведными перед Богом после того, как становимся членами тела Христова, ибо его невинность изглаживает наши грехи и наши дела считаются праведными, хотя в них прячутся пороки. Но они покрыты чистотою Христа и более нам не вменяются. Поэтому мы можем с полным правом сказать, что верою оправдывается не только человек, но и его дела. Но если праведность дел как таковая происходит от веры и от оправдания, данного даром, то не должно использовать её для разрушения и омрачения благодати, от которой она целиком зависит и даже заключена в ней; праведность соотносится с благодатью, как плод с деревом.

По этой причине св. Павел, желая доказать, что наше блаженство состоит в Божьей милости, а не в наших делах, подчёркивает слова Давида: «Блаженны, чьи беззакония прощены и чьи грехи покрыты; блажен человек, которому Господь не вменит греха» (Рим 4:7-8; Пс 31/32:1-2). Если кто-нибудь в противовес этому захочет привести неисчислимые свидетельства, где на первый взгляд утверждается, что блаженство заключено в наших делах, как, например, «Блажен муж, боящийся Господа» (Пс 111/112:1), «кто милосерд к бедным, тот блажен» (Прит 14:21), «который не ходит на совет нечестивых» (Пс 1:1), «который переносит искушение» (Иак 1:12), что «блаженны хранящие суд и творящие правду» (Пс 105/106:3; 118/119:1), что «блаженны нищие духом» и т.д., - то всё это не опровергает истинности сказанного св. Павлом. Ибо те добродетели, о которых говорится в приведённых свидетельствах, никогда не бывают у человека такими, чтобы они были приняты Богом сами по себе. Отсюда следует, что человек остаётся ничтожным до тех пор, пока не будет освобождён от своего ничтожества прощением грехов. Итак, все виды блаженства, о которых говорится в Писании, исчезают и гибнут, так что человек не получает плода ни от одного из них, если вначале он не получит блаженства в прощении грехов. Оно открывает путь всем другим Божьим благословениям. Отсюда следует, что это незаслуживаемое блаженство не только является главным и высшим, но единственным, если только мы не осмелимся утверждать, что оно отменяется теми благословениями, которые заключены в нём одном.

Теперь нет причин для того, чтобы мы поколебались и усомнились при виде того, что верующие часто именуются в Писании праведниками. Я признаю, что они носят это звание за свою святую жизнь. Но поскольку они больше стремились к тому, чтобы следовать праведности, нежели достигли в ней совершенства, то можно сделать вывод, что праведность дел как таковая подчинена праведности по вере, на которой она основана и от которой получает всё то, чем является.

11. Sed enim cum Iacobo plus adhuc negotii nobis restare aiunt, ut qui aperta voce nobis repugnet¹. Docet enim et Abraham ex operibus fuisse iustificatum [Iacob. 2. d. 21^a], et nos quoque omnes operibus iustificari, non sola fide². Quid igitur? pertrahentne in certamen Paulum cum Iacobo? Si Iacobum pro Christi ministro habent, sic accipienda est eius sententia, ne a Christo per os Pauli loquente dissentiat. Spiritus per os Pauli asserit, Abraham fide, non operibus iustitiam fuisse consequutum³: nos quoque fide docemus omnes^b sine operibus Legis iustificari. Idem Spiritus per Iacobum tradit, et Abrahae et nostram iustitiam operibus, non fide tantum constare. Spiritum secum non pugnare, certum est. Quae erit ergo istorum concordia? adversariis abunde est si convellerint quam nos^c altissimis radicibus stabilitam volumus fidei iustitiam: suam autem conscientiis tranquillitatem reddere, non magnae curae est. Unde videas quidem eos fidei iustificationem^d arrodere, sed nullam interim constituere iustitiae metam ubi conscientiae sistantur. Triumphent ergo ut libet, modo non aliam iactare victoriam possint quam omnem iustitiae certitudinem se sustulisse. Ac miseram quidem hanc victoriam obtinebunt, ubi extincta veritatis luce, mendaciorum tenebras offundere illis Dominus permittet^e. Ubicunque autem stabit Dei veritas, nihil proficient. Nego itaque Iacobi sententiam, quam assidue tanquam Achillis clypeum nobis obtendunt, illis vel tantillum suffragari. Id quo planum fiat, intuendus primum erit Apostoli scopus: deinde observandum ubi hallucinentur. Quoniam tum erant plerique (quod malum in Ecclesia perpetuum esse solet) qui infidelitatem suam manifeste prodebant, quaecunque propria sunt fidelium opera^f negligendo ac omittendo, falso tamen 265 fidei nomine gloriari non desinebant: stolidam talium fiduciam, hic eludit Iacobus. Non est ergo illi propositum verae fidei vim ulla ex parte deterere, sed ostendere quam inepte nugatores isti vacuae eius imagini tantum arrogarent, ut hac contenti, secure diffluerent in omnem vitiorum licentiam. || Hoc statu concepto, facile erit animadvertere ubi peccent nostri adversarii. Incidunt enim in^a duplicem paralogismum: alterum in fidei vocabulo, alterum in verbo iustificandi. Quod fidem nominat Apostolus, inanem opinionem procul a fidei veritate dissitam, concessionis est quae nihil causae derogat^b; quod ab initio ipse demonstrat his verbis, Quid prodest, fratres mei, siquis fidem dicat se habere, opera autem non habeat¹? Non dicit, Si fidem quis habeat sine operibus: sed, Si iactet. Clarius etiam paulo post, ubi deteriorem diabolica notitia per ludibrium facit²: postremo ubi mortuam vocat³. Sed a definitione sufficienter deprehendas quid velit. Tu credis, inquit, quod Deus est⁴; sane si nihil in ista fide continetur nisi ut credatur Deum esse, iam nihil mirum est si non iustificet. Nec vero dum hoc illi adimitur, quicquam derogari putemus fidei Christianae, cuius longe diversa est ratio. Quo enim modo vera fides iustificat, nisi dum nos Christo conglutinat, ut unum cum illo facti, participatione iustitiae eius fruamur? non ergo eo iustificat quod divinae essentiae notitiam concipiat: sed quod in misericordiae certitudine recumbit.

11. Mais noz adversaires poursuyvent outre, et disent que sainct Jaques nous contrarie si evidemment, qu’il nous est impossible de nous en despescher. Car il enseigne qu’Abraham a esté justifié par les œuvres: et que nous tous aussi sommes justifiez par les œuvres, et non point de la seule loy (Jaq. 2:14 ss.). Mais je demande s’ils veulent tirer en combat sainct Jaques avec sainct Paul. S’ils tiennent sainct Jaques pour ministre de Christ, il faut tellement prendre sa sentence, qu’elle ne desaccorde point d’avec Christ, lequel a parié par la bouche de sainct Paul. Le sainct Esprit afferme par la bouche de sainct Paul, qu’Abraham a obtenu justice par toy, et non point par ses œuvres, et qu’il faut aussi que nous soyons tous justifiez sans les œuvres de la Loy. Le mesme Esprit de-nonce par sainct Jaques, que nostre justice consiste en œuvres, et non seulement en foy. Il est certain que l’Esprit n’est point repugnant à soy: quelle donc sera la concorde? Il suffist à noz adversaires, s’ils peuvent desraciner la justice de foy, laquelle nous voulons estre plantée au profond du cœur. De donner repos aux consciences, ils ne s’en soucient point beaucoup. Et pourtant on voit comment ils s’efforcent d’esbranler la justice de foy: mais cependant ils ne monstrent nulle certaine reigle de justice, à laquelle les consciences se puissent renger. Qu’ils triomphent donc tant qu’ils voudront, moyennant qu’ils ne se puissent vanter d’autre victoire, que d’avoir osté toute certitude de justice. Or ils obtiendront ceste maudite victoire, aux lieux où ayans esteinct toute lumiere de verité, ils auront aveuglé le monde de leurs tenebres. Mais par tout où la verité de Dieu demeurera ferme, ils ne profiteront rien. Je nie donc que la sentence de sainct Jaques (laquelle ils ont tousjours en la bouche, et de laquelle ils font leur grand bouclier) leur favorise aucunement. Pour liquider cela, il nous faut premierement regarder le but où il tend, puis apres observer en quoy c’est qu’ils s’abusent. Pource qu’il y en avoit lors plusieurs (comme ce mal est coustumierement en l’Eglise) lesquels demonstroyent leur infidelité en mesprisant tout ce qui est propre aux fideles: et neantmoins ne cessoyent de se glorifier faussement du tiltre de foy, sainct Jaques se moque de ceste folle outrecuidance. Ce n’est pas donc son intention de detracter en rien qui soit de la vraye foy, mais declairer combien estoyent ineptes tels bavenrs, de tant attribuer à une vaine apparence de foy, que se contentans d’icelle, ils menoyent cependant une vie dissolue. Cela consideré, il est maintenant facile de juger en quoy se trompent noz adversaires. Car ils taillent doublement: c’est qu’ils prennent mal le mot de Foy, puis aussi de Justifier. Sainct Jaques en nommant la foy, n’entend autre chose qu’une opinion frivole, qui est bien differente de la verité de la foy. Ce qu’il fait par une maniere d’ottroy: comme il monstre dés le commencement par ces parolles, Que profite cela, mes freres, si quelcun dit qu’il a la foy, et qu’il n’ait pas les œuvres (Jaq. 2:14)? Il ne dit pas, Si quelcun a la foy sans œuvres: mais, S’il se vante de l’avoir. Puis apres encores plus clairement, en faisant par mocquerie ceste foy pire que la cognoissance des diables: finalement en l’appelant Morte. Mais on pourra suffisamment entendre ce qu’il veut dire par la definition qu’il en met: Tu crois, dit-il, qu’il y a un Dieu. Certes si tout le contenu de ceste foy est de simplement croire qu’il y a un Dieu, ce n’est pas de merveille si elle ne peut justifier. Et ne faut pas que nous pensions que cela derogue rien à la foy Chrestienne, de laquelle la nature est bien autre. Car comment est-ce que la vraye foy justifie, sinon en nous adjoignant à Jesus Christ, afin qu’estans faits un avec luy, nous jouissions de la participation de sa justice? Elle ne justifie pas donc pour avoir conceu quelque intelligence de divinité: mais par ce qu’elle fait reposer l’homme en la certitude de la misericorde de Dieu.

11. But our adversaries say that we have yet more difficulty with James, since he contradicts us in express terms. For he teaches, that “Abraham was justified by works,” and that we are all “justified by works, and not by faith only.”¹⁵⁹ What then? Will they draw Paul into a controversy with James? If they consider James as a minister of Christ, his declarations must be understood in some sense not at variance with Christ 45when speaking by the mouth of Paul. The Spirit asserts, by the mouth of Paul, that Abraham obtained righteousness by faith, not by works; we likewise teach, that we are all justified by faith without the works of the law. The same Spirit affirms by James, that both Abraham’s righteousness and ours consists in works, and not in faith only. That the Spirit is not inconsistent with himself is a certain truth. But what harmony can there be between these two apparently opposite assertions? Our adversaries would be satisfied, if they could totally subvert the righteousness of faith, which we wish to be firmly established; but to afford tranquillity to the disturbed conscience, they feel very little concern. Hence we perceive, that they oppose the doctrine of justification by faith, but at the same time fix no certain rule of righteousness, by which the conscience may be satisfied. Let them triumph then as they please, if they can boast no other victory but that of having removed all certainty of righteousness. And this miserable victory, indeed, they will obtain, where, after having extinguished the light of truth, they are permitted by the Lord to spread the shades of error. But, wherever the truth of God remains, they will not prevail. I deny, therefore, that the assertion of James, which they hold up against us as an impenetrable shield, affords them the least support. To evince this, we shall first examine the scope of the apostle, and then remark wherein they are deceived. Because there were many persons at that time, and the Church is perpetually infested with similar characters, who, by neglecting and omitting the proper duties of believers, manifestly betrayed their real infidelity, while they continued to glory in the false pretence of faith, James here exposes the foolish confidence of such persons. It is not his design, then, to diminish, in any respect, the virtue of true faith, but to show the folly of these triflers, who were content with arrogating to themselves the vain image of it, and securely abandoned themselves to every vice. This statement being premised, it will be easy to discover where lies the error of our adversaries. For they fall into two fallacies; one respecting the word “faith,” the other respecting the word “justification.” When the apostle gives the appellation of faith to a vain notion, widely different from true faith, it is a concession which derogates nothing from the argument; this he shows from the beginning in these words: “What doth it profit, my brethren, though a man say he hath faith, and have not works?”¹⁶⁰ He does not say, If any one have faith without works; but, If any one boast of having it. He speaks still more plainly just after, where he ridicules it by representing it as worse than the knowledge of devils; and lastly, 46when he calls it dead. But his meaning may be sufficiently understood from the definition he gives: “Thou believest,” says he, “that there is one God.” Indeed, if nothing be contained in this creed but a belief of the Divine existence, it is not at all surprising that it is inadequate to justification. And we must not suppose this denial to be derogatory to Christian faith, the nature of which is widely different. For how does true faith justify, but by uniting us to Christ, that, being made one with him, we may participate his righteousness? It does not, therefore, justify us, by attaining a knowledge of God’s existence, but by a reliance on the certainty of his mercy.

11. Argument founded on the Epistle of James. First answer. One Apostle cannot be opposed to another. Second answer. Third answer, from the scope of James. A double paralogism in the term Faith. In James the faith said not to justify is a mere empty opinion; in Paul it is the instrument by which we apprehend Christ our righteousness.

But they say that we have a still more serious business with James, who in express terms opposes us. For he asks, “Was not Abraham our father justified by works?” and adds “You see then how that by works a man is justified, and not by faith only,” (James 2:21, 24). What then? Will they engage Paul in a quarrel with James? If they hold James to be a servant of Christ, his sentiments must be understood as not dissenting from Christ speaking by the mouth of Paul. By the mouth of Paul the Spirit declares that Abraham obtained justification by faith, not by works; we also teach that all are justified by faith without the works of the law. By James the same Spirit declares that both Abraham’s justification and ours consists of works, and not of faith only. It is certain that the Spirit cannot be at variance with himself. Where, then, will be the agreement?114It is enough for our opponents, provided they can tear up that justification by faith which we regard as fixed by the deepest roots:¹ to restore peace to the conscience is to them a matter of no great concern. Hence you may see, that though they indeed carp at the doctrine of justification by faith, they meanwhile point out no goal of righteousness at which the conscience may rest. Let them triumph then as they will, so long as the only victory they can boast of is, that they have deprived righteousness of all its certainty. This miserable victory they will indeed obtain when the light of truth is extinguished,and the Lord permits them to darken it with their lies. But wherever the truth of God stands they cannot prevail. I deny, then, that the passage of James which they are constantly holding up before us as if it were the shield of Achilles, gives them the slightest countenance. To make this plain, let us first attend to the scope of the Apostle, and then show wherein their hallucination consists. As at that time (and the evil has existed in the Church ever since) there were many who, while they gave manifest proof of their infidelity, by neglecting and omitting all the works peculiar to believers, ceased not falsely to glory in the name of faith, James here dissipates their vain confidence. His intention therefore is, not to derogate in any degree from the power of true faith, but to show how absurdly these triflers laid claim only to the empty name, and resting satisfied with it, felt secure in unrestrained indulgence in vice. This state of matters being understood, it will be easy to see where the error of our opponents lies. They fall into a double paralogism, the one in the term faith, the other in the term justifying. The Apostle, in giving the name of faith to an empty opinion altogether differing from true faith, makes a concession which derogates in no respect from his case. This he demonstrates at the outset by the words, “What does it profit, my brethren, though a man say he has faith, and have not works?” (James 2:14). He says not, “If a manhave faith without works,” but “if he say that he has.” This becomes still clearer when a little after he derides this faith as worse than that of devils, and at last when he calls it “dead.” You may easily ascertain his meaning by the explanation, “Thou believest that there is one God.” Surely if all which is contained in that faith is a belief in the existence of God, there is no wonder that it does not justify. The denial of such a power to it cannot be supposed to derogate in any degree from Christian faith, which is of a very different description. For how does true faith justify unless by uniting us to Christ, so that being made one with him, we may be admitted to a participation in his righteousness? It does not justify because it forms an idea of the divine existence, but because it reclines with confidence on the divine mercy.

11. Evenwel zij zeggen, dat voor ons nog meer moeite overblijft met Jacobus, daar die ons met duidelijke woorden tegenspreekt. Want hij leert (Jac. 2:14 e.v.), dat Abraham uit de werken gerechtvaardigd is, en dat wij ook allen door de werken gerechtvaardigd worden, niet alleen door het geloof. Wat dan? Zullen zij Paulus in het krijt doen treden met Jacobus? Indien zij Jacobus voor een dienaar van Christus houden, dan moet zijn uitspraak zo opgenomen worden, dat ze niet veschilt van wat Christus zegt, die door de mond van Paulus spreekt. De Geest betuigt door de mond van Paulus, dat Abraham door het geloof niet door de werken, de gerechtigheid verkregen heeft; ook wij leren, dat allen door het geloof, zonder de werken der wet, gerechtvaardigd worden. Dezelfde Geest leert door Jacobus, dat Abrahams gerechtigheid en de onze gelegen is in de werken, niet alleen door het geloof. Dat de Geest niet met zichzelf strijdt, is zeker. Hoe stemmen dan die beide overeen? Het is onze tegenstanders ruimschoots genoeg, indien ze slechts neer kunnen vellen de rechtvaardigheid des geloofd, die wij met zeer diepe wortels bevestigd willen hebben; maar om de consciëntiën hun rust weer te geven, daarom bekommeren zij zich niet zeer. Daaruit kan men zien, dat zij wel knagen aan de rechtvaardigmaking des geloofs, maar intussen geen enkele regel der rechtvaardigheid stellen, waaraan de consciëntiën houvast hebben. Laat hen dus triumferen, zoals het hun lust, als ze maar van geen andere overtuiging kunnen roemen, dan dat ze alle vastheid der rechtvaardigheid weggenomen hebben. En het zal een ellendige overwinning zijn, die ze zullen verkrijgen, wanneer de Here, nadat het licht der waarheid uitgedoofd is, hun zal toestaan de duisternis der leugens uit te spreiden. Maar overal, waar de waarheid Gods vast zal staan, zullen zij niets vorderen. Ik ontken dus, dat de woorden van Jacobus, die ze ons voortdurend als het schild van Achilles voorhouden, hen ook maar in het minst steunen. Opdat dit duidelijk worde, moet eerst gelet worden op het doel van de apostel; vervolgens moet opgemerkt worden, waarin ze het mis hebben. Aangezien er toen zeer velen waren (een kwaad dat onafgebroken in de kerk pleegt te zijn), die openlijk blijk gaven van het ongeloof door de werken, die de gelovigen eigen zijn, te veronachtzamen en na te laten, maar die toch niet ophielden op hun valselijk dusgenaamd geloof zich te beroemen, bespot Jacobus hier het dwaas vertrouwen van zulke mensen. Het is dus zijn bedoeling niet aan de kracht van het ware geloof in enig opzicht afbreuk te doen, maar te tonen, hoe dwaas die beuzelaars aan het ijdele schijnbeeld van het geloof zoveel toeschreven, dat ze daarmee tevreden, onbekommerd in allerlei ongebondenheid van zonden opgingen. Wanneer men deze stand van zaken begrepen heeft, zal het gemakkelijk zijn op te merken, waarin onze tegenstanders het mis hebben. Want zij komen tot een dubbel verkeerde gevolgtrekking, de ene in het woord geloof, de andere in het woord rechtvaardigmaken. Dat de apostel de ijdele waan, die ver verwijders is van de waarheid des geloofs, geloof noemt, is een kwestie van toegeeflijkheid, die aan de zaak niets te kort doet. Dit toont hij in het begin aan met deze woorden: "Wat nuttigheid is het, mijn broeders indien iemand zegt, dat hij geloof heeft, en hij heeft de werken niet." Hij zegt niet: "indien iemand het geloof heeft zonder de werken", maar: "indien hij zegt, dat hij het heeft". Nog duidelijker spreekt hij een weinig verder, wanneer hij dat geloof spottenderwijs tot iets ergers maakt dan de kennis der duivelen; en eindelijk, wanneer hij het een dood geloof noemt. Maar uit de beschrijving kunt ge voldoende opmaken, wat hij bedoelt. "Gij gelooft," zegt hij, "dat er een God is": ongetwijfeld, indien dat geloof niets anders inhoudt, dan dat men gelooft, dat er een God is, dan is het geen wonder, dat het niet rechtvaardigt. En wanneer de rechtvaardigmaking aan het geloof ontzegd wordt moeten we niet menen, dat daardoor enige afbreuk gedaan wordt aan het Christelijk geloof, welks aard geheel anders is. Want op welke wijze rechtvaardigt het ware geloof anders, dan doordat het ons met Christus verenigt, opdat wij, met Hem één geworden, het deelgenootschap aan zijn rechtvaardigheid genieten? Het rechtvaardigt dus niet daardoor, dat het kennis ontvangt van Gods Wezen, maar omdat het berust op de zekerheid van zijn barmhartigheid.

11. Jakobus wider Paulus?

Nun sagen unsere Widersacher, mehr Mühe würden wir aber mit Jakobus haben, der uns mit ausdrücklichen Worten widerspreche! Er lehrt nämlich, Abraham sei „durch die Werke gerecht geworden“ (Jak. 2,21), und auch wir alle würden durch die Werke gerechtfertigt, „nicht durch den Glauben allein!“ (Jak. 2,24).

Was soll da geschehen? Will man Paulus und Jakobus miteinander in Streit ziehen? Wenn man den Jakobus als Diener Christi gelten lassen will, so muß man doch seinen Spruch so verstehen, daß er nicht mit Christus im Widerspruch steht, der durch den Mund des Paulus spricht. Der Heilige Geist erklärt nun aber durch den Mund des Paulus, Abraham habe die Gerechtigkeit durch den Glauben und nicht durch die Werke erlangt! (Röm. 4,3; Gal. 3,6). So lehren denn auch wir, daß alle durch den Glauben, ohne die Werke des Gesetzes gerechtfertigt werden. Nun lehrt uns der gleiche Geist durch Jakobus, Abrahams und auch unsere Gerechtigkeit beruhe auf den Werken und nicht allein auf dem Glauben! Es ist sicher, daß der Heilige Geist nicht mit sich selber im Widerspruch steht. Wie soll man dann aber diese beiden Aussagen in Einklang miteinander sehen?

Unseren Widersachern wäre es vollauf genug, wenn sie die Gerechtigkeit aus dem Glauben umstoßen könnten, von der wir möchten, daß sie zutiefst eingewurzelt sei und feststehe! Den Gewissen ihre Ruhe zu geben, das macht ihnen nicht viel Sorge! Daraus kann man sehen, daß sie zwar die Gerechtigkeit aus dem Glauben annagen, aber unterdessen keinerlei klares Richtmaß für die Gerechtigkeit festlegen, an das die Gewissen sich halten könnten. Sie mögen also triumphieren, wie sie wollen - nur können sie keinen anderen Sieg für sich in Anspruch nehmen, als daß sie alle Gewißheit um die Gerechtigkeit aufgehoben haben! Diesen jämmerlichen Sieg mögen sie wohl erlangen, wo das Licht der Wahrheit verlöscht und der Herr ihnen verstatten wird, die Finsternis der Lüge auszubreiten! überall aber, wo Gottes Wahrheit Bestand hat, da werden sie nichts ausrichten!

Ich bestreite also, daß unseren Gegnern jener Spruch des Jakobus, den sie uns so eifrig gleich dem Schild des Achilles entgegenhalten, auch nur im mindesten Beistand leistet. Damit das deutlich wird, müssen wir zuerst auf den Gesichtspunkt achten, der dem Apostel vorschwebte, und dann müssen wir unser Augenmerk auf den Punkt richten, an dem unsere Gegner in Hirngespinste verfallen.

Es gab damals viele Leute, die - und das ist ein Übel, das allezeit in der Kirche zu bestehen pflegt! - ihren Unglauben offen zutage treten ließen, indem sie all die Werke, die den Gläubigen eigentümlich sind, vernachlässigten und beiseiteließen, aber trotzdem nicht aufhörten, sich ihres fälschlich so genannten „Glaubens“ zu rühmen. Die närrische Zuversicht solcher Leute verspottet hier Jakobus. Er hat also nicht die Absicht, die Kraft des wahren Glaubens in irgendeiner Weise abzuschwächen; nein, er will nur zeigen, wie töricht es ist, wenn jene Schwätzer über einem leeren Scheinbild solchen Glaubens in derartige Anmaßung verfallen, daß sie sich damit zufriedengeben und sich unbekümmert in allerlei sündhaften Ausschweifungen gehen lassen!

Hat man diesen Tatbestand begriffen, so kann man auch leicht bemerken, an welcher Stelle unsere Widersacher fehlgehen. Sie erliegen nämlich einem zwiefachen Mißverständnis, indem sie sowohl das Wort „Glauben“, als auch den Begriff „Rechtfertigen“ verkehrt deuten.

Wenn der Apostel einen leeren Wahn, der von dem wahren Wesen des Glaubens gar weit entfernt ist, doch als „Glauben“ bezeichnet, so ist das ein Eingehen auf die Ansicht seiner Gegner, das der von ihm vertretenen Sache nichts benimmt. Das zeigt er zu Anfang (unserer Stelle) selber: „Was hilft’s, liebe Brüder, so jemand sagt, er habe den Glauben, und hat doch die Werke nicht?“ 539 (Jak. 2,14). Er sagt also nicht: ‘Wenn jemand den Glauben hat und hat doch die Werke nicht’, sondern: Wenn jemand den Anspruch erhebt, Glauben zu haben ...’! Noch deutlicher wird das etwas nachher, wo er diesen „Glauben“ verspottet, er sei noch wirkungsloser als die Erkenntnis der „Teufel“ (Jak. 2,19), und erst recht am Schluß, wo er ihn „tot“ nennt! Was er im Auge hat, das kann man auch hinreichend aus der Beschreibung dieses „Glaubens“ entnehmen: „Du glaubst, daß ein einiger Gott ist?“ In diesem „Glauben“ ist also nur dies enthalten, daß ein Gott sei. Wenn es sich aber so verhält, dann ist es kein Wunder, daß dieser Glaube nicht rechtfertigt! Wenn Jakobus aber diesem Glauben die rechtfertigende Kraft abspricht, so sollen wir nicht meinen, es wäre damit dem christlichen Glauben etwas genommen; denn mit dem verhält es sich ganz anders! Denn der wahre Glaube rechtfertigt uns doch einzig auf die Weise, daß er uns mit Christus zusammenfügt, und wir dann, mit ihm eins gemacht, des Teilhabens an seiner Gerechtigkeit genießen. Er rechtfertigt uns also nicht deshalb, weil er das Wissen um ein göttliches Wesen erfaßt, sondern weil er auf der Gewißheit des göttlichen Erbarmens beruht!

11. 1035 Dit is verkeerd om Jakobus se uitsprake in verband met die regverdigmaking teen Paulus se uitsprake daaroor af te speel

Maar hulle beweer dat ons nog groter probleme het met Jakobus, omdat hy ons dan lynreg sou weerspreek.⁶⁷ Want hy leer enersyds dat Abraham deur sy werke regverdig gemaak is⁶⁸ en andersyds dat ons almal ook deur ons werke en nie deur die geloof alleen nie regverdig gemaak word.⁶⁹ Hoe nou? Of wil hulle Paulus in ’n geveg met Jakobus betrek? As hulle Jakobus as ’n dienskneg van God beskou, moet hulle sy uitspraak so opneem dat hy nie van Christus verskil wanneer Hy deur Paulus se mond praat nie. Die Gees verklaar deur Paulus se mond dat Abraham deur die geloof en nie deur sy werke nie geregtigheid verkry het.⁷⁰ Ons leer ook dat almal deur die geloof sonder die werke van die wet regverdig gemaak word. Dieselfde Gees leer deur Jakobus dat Abraham sowel as ons geregtigheid op goeie werke en nie op die geloof alleen berus nie.

Dit is seker dat die Gees nie met Homself in konflik is nie. Hoe kan hierdie uitsprake dan ooreenstem?

Vir ons teenstanders is dit genoeg as hulle geregtigheid deur die geloof wat ons met die diepste wortels wil vestig, uitmekaar kan skeur. Hulle bekommer hulle egter weinig om aan ons gewete rus te gee. Daaruit kan jy inderdaad sien dat hulle aan die regverdigmaking deur die geloof knaag, maar intussen stel hulle geen reël vir geregtigheid waarop ons gewetens vastrapplek het nie. Laat hulle dus maar na hartelus triomfeer mits hulle op geen ander oorwinning roem as net dat hulle al die sekerheid van geregtigheid weggeneem het nie. Maar dit sal wel n jammerlike oorwinning wees wat hulle behaal wanneer die lig van die waarheid uitgedoof is en die Here hulle toelaat om alles met die duisternis van hulle leuens te bedek.⁷¹ Waar God se waarheid ook al nog staanplek het, sal hulle egter geen vordering maak nie.

Ek ontken derhalwe dat Jakobus se verklaring wat hulle so knaend as ’n soort Achillesskild⁷² voor ons hou, hulle in die geringste behulpsaam is. Om dit duidelik te maak moet ons ten eerste die apostel se doel onder oë neem, en dan moet ons let op die aspekte waarin hulle hulle misgis. Destyds was daar baie mense wat hulle ongeloof openlik aan die lig 1036 gebring het deur besonderse werke van gelowiges gering te skat of in die wind te slaan - gewoonlik ’n voortdurende euwel in die kerk. Diesulkes het nogtans nie daarvan afgesien om hulle vals op die titel geloof te beroem nie. Jakobus dryf hier met sulke mense se dwase selfvertroue die spot. Hy het dus nie die bedoeling gehad om die krag van die ware geloof in enige opsig af te takel nie maar eerder om aan te toon hoe dwaas daardie niksnutte soveel vir ’n leë beeld daarvan opgeëis het - in so ’n mate dat hulle hiermee tevrede was en sonder bekommernis in voile losbandigheid van alle euwels gelewe het.

As ons hierdie toedrag van sake verstaan, sal dit maklik wees om op te merk waar ons teenstanders sondig. Hulle verval immers in ’n dubbele flater:⁷³ aan die een kant ten opsigte van die woord geloof en aan die ander kant ten opsigte van die woord regverdigmaking. Wanneer die apostel die sinlose opvatting wat ver van die waarheid van die geloof verwyder is, geloof noem, doen hy dit by wyse van ’n toegewing wat geen afbreuk aan die saak doen nie. Hy toon dit trouens van meet af aan met die volgende woorde.- “Wat baat dit, my broeders, as iemand sê dat hy die geloof het maar hy het nie die werke nie?”⁷⁴ Hy sê nie: “As iemand die geloof sonder die werke het” nie, maar “As hy hom daarop beroem”. n Rukkie later maak hy dit selfs nog duideliker wanneer hy die spot daarmee dryf as iets wat slegter as die kennis van duiwels is, en hy die geloof ten slotte dood noem.⁷⁵ Maar uit sy omskrywing kan jy voldoende verstaan wat sy bedoeling is. Hy sê: “Jy glo dat daar ’n God is”. As die soort geloof in elk geval niks anders inhou as net dat mense glo dat daar ’n God is nie, is dit geen wonder as dit nie regverdig maak nie. En wanneer dit daardie soort geloof ontneem word, moet ons nie die indruk hê dat die Christelike geloof enigsins daardeur geskaad word nie omdat die geaardheid daarvan heeltemal anders is. Want hoe kan die ware geloof regverdig maak anders as wanneer dit ons met Christus verenig sodat, wanneer ons een met Hom geword het, ons die deelname in sy geregtigheid kan geniet? Die geloof regverdig dus nie omdat dit kennis opdoen van God se Wese nie maar omdat dit op die sekerheid van God se barmhartigheid berus.

11. Но наши противники продолжают настаивать на своём и утверждают, что св. Иаков противоречит нам с такой очевидностью, на которую невозможно возразить. Ведь он учит, что Авраам был оправдан за дела и что мы все тоже оправдываемся делами, а не одной верой (Иак 2:14 сл.). Но я задаюсь вопросом, не желают ли они столкнуть св. Иакова со св. Павлом? Если они считают св. Иакова служителем Христа, то его высказывание нужно воспринимать в таком смысле, который не противоречит Христу, говорящему устами св. Павла. А Св. Дух через св. Павла утверждает, что Авраам получил оправдание по вере, а не по делам [Рим 4:3; Гал 3:6] и что посему все мы оправданы вне дел Закона. Тот же Дух объявляет через св. Иакова, что наша праведность заключается не только в вере, но и в делах. Очевидно, что Дух не может противоречить самому Себе. Как же согласовать эти утверждения?

Для наших противников было бы достаточно, если бы это было в их силах, искоренить праведность по вере, которую мы хотели бы видеть утвердившейся в глубинах сердец. Они не слишком озабочены тем, чтобы успокоить совесть. И поэтому легко видеть, как силятся они поколебать праведность по вере, но при этом не предлагают какого-либо мерила праведности, которому могла бы довериться человеческая совесть. Так пусть же они как угодно торжествуют победу, не в силах похвалиться иной победой, кроме той, в результате которой они отняли всякую уверенность в праведности. Пусть же они одержат эту мерзостную победу там, где, погасив всякий свет истины, они ослепят всех своим мраком. Но везде, где останется в силе Божья истина, они ничего не достигнут.

Итак, я отрицаю, что высказывание св. Иакова (которое постоянно у них на устах и из которого они сделали себе непробиваемый щит) хоть как-то им помогает. Чтобы доказать это, нам следует прежде рассмотреть цель, к которой стремится апостол, а затем показать, как они её искажают. Поскольку в те времена находились люди (и это зло постоянно присутствует в Церкви), которые выставляли напоказ своё неверие, презирая всё характерное для верующих, и тем не менее продолжали лживо хвалиться верою, св. Иаков высмеивает это безумное тщеславие. В его намерения не входит в чём-либо ослабить то, что является истинной верой - он хочет показать, до какой степени ничтожны эти лжецы, тщеславно прикидывающиеся верующими и довольные этим, однако ведущие распутную жизнь. Приняв это во внимание, легко понять, в чём ошибаются наши противники. А ошибаются они дважды: неправильно трактуя слово «вера» и слово «оправдывать».

Св. Иаков, произнося слово «вера», имеет в виду именно это легкомысленное мнение, глубоко отличное от истинной веры. Он позволяет себе сделать уступку, что и прямо показывает такими словами: «Что пользы, братия мои, если кто говорит, что он имеет веру, а дел не имеет?» (Иак 2:14) Он не говорит: «если кто-то имеет веру без дел» - но: «если кто-то хвалится тем, что имеет её». Далее он выражается яснее, насмешливо называя подобную веру худшей, чем знание бесов [Иак 2:19], и наконец именуя её «мёртвой» [Иак 2:20]. Нетрудно понять, что имеет в виду апостол, когда даёт такое определение: ты веруешь, что Бог един. Разумеется, если всё содержание веры свести к тому, что есть только один Бог, то неудивительно, что она не может оправдать. И не следует полагать, что это в чём-то вредит христианской вере, природа которой совершенно иная. Ибо истинная вера оправдывает нас, лишь соединяя с Иисусом Христом, дабы, сделавшись с Ним одним целым, мы участвовали в его праведности. Она оправдывает не тогда, когда мы постигли некое знание о божественном, но тогда, когда она успокаивает человека, убеждая его в милости Божьей.

12. Nondum scopum attigimus, nisi discutiamus et alterum paralogismum; siquidem iustificationis partem in operibus Iacobus reponit. Si et reliquis Scripturis, et sibiipsi consentaneum Iacobum facere velis, necessarium est, Iustificandi verbum alio significatu accipere quam apud Paulum. Iustificari enim dicimur a^c Paulo, quum obliterata iniustitiae^d nostrae memoria, iusti reputamur. Eo si spectasset Iacobus, praepostere citasset illud ex Mose, Credidit Abraham Deo, etc.⁵ Sic enim contexit, Abraham operibus consequutus est iustitiam, quod filium immolare, iubente Deo, non dubitavit. Atque ita impleta est Scriptura, quae dicit illum credidisse Deo, et imputatum ei ad iustitiam⁶. Si absurdum est, effectum esse sua causa priorem, aut falso testatur Moses eo loco, imputatam fuisse Abrahae fidem in iustitiam, aut ex ea quam in Isaac offerendo praestitit obedientia, iustitiam non fuit promeritus. Nondum concepto 266 Ismaele, qui iam adoleverat antequam Isaac nasceretur, fide sua iustificatus fuit Abraham. Quomodo igitur dicemus obedientia diu post sequuta iustitiam sibi comparasse? Quare aut perperam ordinem invertit Iacobus (quod cogitare est nefas) aut iustificatum noluit dicere, quasi promeritus sit ut iustus censeretur. Quid ergo? Certe de iustitiae declaratione^a, non autem imputatione^b ipsum loqui apparet; acsi diceret, Qui vera fide iusti sunt, ii suam iustitiam obedientia bonisque operibus probant, non nuda et imaginaria fidei larva. In summa, non disputat qua ratione iustificemur: sed iustitiam operatricem a fidelibus requirit. Et quemadmodum Paulus citra operum adminiculum iustificari contendit: ita hic iustos haberi non patitur qui bonis careant operibus. Huius scopi consideratio nos omni scrupulo extricabit; nam hinc praecipue falluntur nostri adversarii, quod putant Iacobum iustificationis rationem definire: quum nihil aliud studeat quam pravam eorum securitatem diruere qui excusando bonorum operum contemptui fidem inaniter obtendebant. Ergo quoslibet in modos Iacobi verba torqueant, nihil praeter duas sententias expriment, Inane fidei spectrum non iustificare, et fidelem, tali imaginatione non contentum, operibus bonis suam iustitiam declarare.

12. Nous n’avons point encores touché le but, jusques à ce que nous aurons descouvert l’autre erreur. Car il semble advis que sainct Jaques mette une partie de nostre justice aux œuvres. Mais si nous le voulons faire accorder et à toute l’Escriture et à soymesme, il est necessaire de prendre autrement en ce lieu le vocable de Justifier, qu’il ne se prend en sainct Paul. Car sainct Paul appelle Justifier, quand la memoire de nostre injustice estant effacée, nous sommes reputez justes. Si sainct Jaques eust là regardé, il eust cité mal à propos le tesmoignage de Moyse, qu’Abraham a creu à Dieu, etc. Car il adjouste consequemment, qu’Abraham a obtenu justice par ses œuvres, entant qu’il n’a point douté d’immoler son fils au commandement de Dieu: et ainsi que l’Escriture a esté accomplie, laquelle dit qu’il a creu à Dieu, et luy a esté imputé à justice. Si c’est chose absurde que l’effect precede sa cause: ou Moyse tesmoigne faussement en ce lieu-là que la foy a esté imputée pour justice à Abraham, ou il n’a point merité sa justice par l’obeissance qu’il a rendue à Dieu en voulant sacrifier Isaac. Abraham a esté justifié par sa foy devant qu’Ismael fust conceu, lequel estoit ja grand devant la nativité d’Isaac. Comment dirons-nous donc qu’il s’est acquis justice par l’obeissance qui a esté long temps apres? Pourtant, ou sainct Jaques a renversé tout l’ordre (ce qui n’est licite de penser) ou en disant qu’il a esté justifié, il n’a pas entendu qu’il eust merité d’estre tenu pour juste. Quoy donc? Certainement il appert qu’il parle de la declaration de justice devant les hommes, et non pas de l’imputation de justice quant à Dieu: comme s’il disoit, Ceux qui sont justes de foy, approuvent leur justice par obeissance et bonnes œuvres, et non point par une masque nue et imaginaire de foy. En somme, il ne dispute point par quel moyen nous sommes justifiez, mais il requiert des fideles une justice qui se declaire par œuvres. Et comme sainct Paul afferme que l’homme est justifié sans aide de ses œuvres: aussi sainct Jaques ne concede pas que celuy qui se dit juste, soit despourveu de bonnes œuvres. Ceste consideration nous delivrera de tout scrupule. Car noz adversaires s’abusent principalement en cela, qu’ils pensent que sainct Jaques determine quelle est la maniere d’estre justifié: comme ainsi soit qu’il ne tache à autre fin, que d’abbattre la vaine confiance de ceux qui pour excuser leur nonchalance de bien faire, pretendent faussement le tiltre de foy. Parquoy comment qu’ils tournent et revirent les parolles de sainct Jaques, ils n’en pourront tirer que ces deux sentences: c’est, qu’une vaine imagination de foy ne nous justifie pas: item, que le fidele n’estant point content d’une telle imagination, declaire sa justice par bonnes œuvres.

12. But we shall not have ascertained the whole scope of the apostle, till we have exposed the other fallacy; for he attributes justification partly to works. If we wish to make James consistent with the rest of the Scriptures, and even with himself, we must understand the word “justify” in a different signification from that in which it is used by Paul. For we are said by Paul to be justified, when the memory of our unrighteousness is obliterated, and we are accounted righteous. If James had alluded to this, it would have been preposterous for him to make that quotation from Moses: “Abraham believed God,” &c.¹⁶¹ For he introduces it in the following manner: Abraham obtained righteousness by works, because he hesitated not to sacrifice his son at the command of God. And thus was the Scripture fulfilled, which saith, Abraham believed God, and it was imputed unto him for righteousness. If an effect antecedent to its cause be an absurdity, either Moses falsely asserts in that place, that Abraham’s faith was imputed to him for righteousness, or Abraham did not obtain righteousness by his obedience, displayed in the oblation of his son. Abraham was justified by faith, while Ishmael, who arrived at adolescence before the birth of Isaac, was not yet conceived. How, then, can we ascribe his justification to an act of obedience performed so long after? Wherefore, either James improperly inverted the order of events, (which it is unlawful to imagine,) or, by saying that Abraham was justified, he did not mean that the patriarch deserved to be accounted righteous. What, then, was his meaning? He evidently appears to speak of a declaration of righteousness before men, and not of an imputation of it in the sight of God; as though he had said, They who are justified by true faith, prove their justification, not by a barren and imaginary resemblance of faith, but by obedience and good works. In a word, he is not disputing concerning the method of justification, but requiring of believers a righteousness manifested in good works. And as Paul contends for justification 47independent of works, so James will not allow those to be accounted righteous, who are destitute of good works. The consideration of this object will extricate us from every difficulty. For the principal mistake of our adversaries consists in supposing, that James describes the method of justification, while he only endeavours to destroy the corrupt security of those who make vain pretences to faith, in order to excuse their contempt of good works. Into whatever forms, therefore, they pervert the words of James, they will extort nothing but these two truths—that a vain notion of faith cannot justify; and that the faithful, not content with such an imagination, manifest their righteousness by their good works.

12. Another paralogism on the word justify. Paul speaks of the cause, James of the effects, of justification. Sum of the discussion.

We have not made good our point until we dispose of the other paralogism: since James places a part of justification in works. If you would make James consistent with the other Scriptures and with himself, you must give the word justify, as used by him, a different meaning from what it has with Paul. In the sense of Paul we are said to be justified when the remembrance of our unrighteousness is obliterated and we are counted righteous. Had James had the same meaning it would have been absurd for him to quote the words of Moses, “Abraham believed God,” &c. The context runs thus: “Was not Abraham our father justified by works when he had offered Isaac his son upon the altar? Seest thou how faith wrought with his works, and by works was faith made perfect? And the Scripture was fulfilled which saith, Abraham believed God, and it was imputed unto him for righteousness.” If it is absurd to say that the effect was prior to its cause, either Moses falsely declares in that passage that Abraham’s faith was imputed for righteousness or Abraham, by his obedience in offering up Isaac, did not merit righteousness. Before the existence of Ishmael, who was a grown youth at the birth of Isaac, Abraham was justified by his faith. How thee can we say that he obtained justification by an obedience which followed long after? Wherefore, either James erroneously inverts the proper order (this it were impious to suppose), or he meant not to say that he was justified, as if he deserved to be deemed just. What then? It appears certain that he is speaking of the manifestation, not of the imputation of righteousness, as if he had said, Those who are justified by true faith prove their justification by obedience and good works, not by a bare and imaginary semblance of faith. In one word, he is not discussing the mode of justification, but requiring that the justification of believers shall be operative. And as Paul contends that men are justified without the aid of works, so James will not allow any to be regarded as justified who are destitute of good works. Due attention to the scope will thus disentangle every doubt; for the error of our opponents lies chiefly in this, that they think James is defining the mode of justification, whereas his only object is to destroy the depraved security of those who vainly pretended faith as an excuse for their contempt of good works. Therefore, let them twist the words of James as they may, they will never extract out of them more than the two propositions: That an empty phantom of faith does not justify, and that the believer, not contented with such an imagination, manifests his justification by good works.

12. Wij hebben het doel van de apostel nog niet aangeroerd, tenzij wij ook de andere verkeerde gevolgtrekking weerspreken: want, zo zeggen ze, Jacobus plaatst een deel van de rechtvaardigmaking in de werken. Indien ge Jacobus in overeenstemming wilt doen zijn met de overige plaatsen der Schrift, en met zichzelf, is het wel noodzakelijk, het woord rechtvaardigen in een andere betekenis te nemen dan bij Paulus. Want Paulus zegt, dat wij gerechtvaardigd worden, wanneer de herinnering aan onze rechtvaardigheid uitgewist wordt, en wij voor rechtvaardig gehouden worden. Indien Jacobus dit bedoeld had, zou hij verkeerd het woord van Mozes aangehaald hebben: "Abraham geloofde God" enz. Want hij heeft het volgende verband gelegd: Abraham heeft de rechtvaardigheid verkregen door de werken, omdat hij niet geaarzeld heeft op Gods bevel zijn zoon te offeren. En zo is de Schrift vervuld, die zegt, dat hij God geloofd heeft, en het is hem tot gerechtigheid gerekend. Indien het ongerijmd is, dat de uitwerking aan haar zaak voorafgaat, dan betuigt òf Mozes op die plaats ten onrechte, dat Abraham zijn geloof tot rechtvaardigheid gerekend is, òf hij heeft de rechtvaardigheid niet verdiend, door die gehoorzaamheid, die hij betoond heeft in het offeren van Izak. Toen Ismaël nog niet ontvangen was, die reeds opgegroeid was, voordat Izak geboren werd, is Abraham gerechtvaardigd door zijn geloof. Hoe zullen wij dus zeggen, dat hij zich rechtvaardigheid verworven heeft door zijn gehoorzaamheid, die eerst lange tijd daarna gevolgd is? Daarom heeft òf Jacobus de orde verkeerdelijk omgekeerd (wat te denken niet geoorloofd is), òf hij heeft niet willen zeggen, dat hij zo gerechtvaardigd is, alsof hij verdiend had, dat hij voor rechtvaardig gehouden werd. Wat dan? Het blijkt ongetwijfeld, dat hij spreekt over de verklaring, maar niet over de toerekening der rechtvaardigheid, alsof hij zeide: wie door het ware geloof rechtvaardig zijn, die bewijzen hun rechtvaardigheid door gehoorzaamheid en goede werken en niet door een blote en ingebeelde schijn van het geloof. Kortom, hij zet niet uiteen, op welke wijze wij gerechtvaardigd worden; maar hij eist van de gelovigen een werkdadige rechtvaardigheid. En evenals Paulus beweert, dat men zonder de steun der werken gerechtvaardigd wordt, zo wil Jacobus hier niet, dat zij voor rechtvaardig gehouden worden, die goede werken missen. De beschouwing van dit doel zal ons van elke moeilijkheid bevrijden; want onze tegenstanders vergissen zich voornamelijk hierin, dat zij menen, dat Jacobus de wijze van rechtvaardigmaking beschrijft; terwijl hij niets anders bedoelt, dan te niet te maken de slechte onbekommerdheid van hen, die om hun verachting der goede werken te verontschuldigen, op ijdele wijze het geloof daarvoor schoven. Dus, op welke manieren ze ook de woorden van Jacobus verdraaien, ze zullen er niets dan twee gedachten kunnen uithalen: dat de ijdele schijn des geloof niet rechtvaardigt, en dat de gelovige, met zulk een inbeelding niet tevreden, uit zijn werken zijn rechtvaardigheid bewijst.

12.

Wir haben aber den Gesichtspunkt, der dem Apostel vorschwebt, noch nicht erfaßt, wenn wir nicht auch das zweite Mißverständnis (unserer Gegner) erwägen; dies entsteht daran, daß Jakobus (nach ihrer Meinung) einen Teil der Rechtfertigung auf die Werke begründet. Wenn man nun Jakobus mit der übrigen Schrift und auch mit sich selbst in Einklang bringen will, so ist es erforderlich, das Wort „rechtfertigen“ hier in anderer Bedeutung zu verstehen, als bei Paulus. Nach der Ausdrucksweise des Paulus werden wir gerechtfertigt, wenn die Erinnerung an unsere Ungerechtigkeit ausgetilgt wird und wir als gerecht angesehen werden. Hätte nun Jakobus dies im Auge gehabt, so wäre es verkehrt, wenn er aus Mose anführt: „Abraham hat Gott geglaubt ...“ (Jak. 2,23; Gen. 15,6). Der Zusammenhang in seiner Darlegung ist doch der: Abraham hat durch die Werke Gerechtigkeit erlangt, weil er auf Gottes Geheiß ohne Zögern seinen Sohn opferte (Jak. 2,22); und so ist die Schrift erfüllt, die da sagte, er habe Gott geglaubt, und das sei ihm zur Gerechtigkeit gerechnet! (Jak. 2,23). Nun wäre es aber doch widersinnig, wenn die Wirkung ihrer eigenen Ursache voranginge! Es ist also entweder verkehrt, wenn Mose an jener Stelle bezeugt, dem Abraham sei sein Glaube zur Gerechtigkeit gerechnet worden - oder Abraham hat die Gerechtigkeit tatsächlich nicht durch den Gehorsam verdient, den er durch die Opferung des Isaak bewies. Abraham wurde doch bereits aus dem Glauben gerechtfertigt, als Ismael noch nicht empfangen war - und der war schon herangewachsen, als Isaak geboren wurde! Wie soll er sich dann durch den Gehorsam, der lange Zeit später folgte, die Gerechtigkeit erworben haben? Jakobus hat also entweder verkehrterweise die Reihenfolge umgekehrt - aber es wäre doch ein Unrecht, so etwas zu denken! - oder er will mit dem Wort „Rechtfertigen“ nicht sagen, daß Abraham es sich verdient hätte, für gerecht geachtet zu werden! Was soll man aber dann sagen? Es ist klar, daß Jakobus hier sicherlich von dem Erweis der Gerechtigkeit, nicht aber von ihrer Zurechnung spricht. Er will also etwa sagen: Wer aus wahrem Glauben gerecht ist, der beweist seine Gerechtigkeit durch Gehorsam und gute Werke und nicht durch eine nackte, eingebildete Larve des Glaubens! Kurz, er redet nicht davon, aus welchem Grunde wir gerechtfertigt werden, sondern er fordert von den Gläubigen eine tätige Gerechtigkeit. Und wie Paulus behauptet, daß wir ohne jede Unterstützung durch die Werke gerechtfertigt werden, so will Jakobus solche Menschen nicht als gerecht gelten lassen, die der guten Werke ermangeln!

Wenn wir diesen Gesichtspunkt ins Auge fassen, dann wird er uns aus aller Unsicherheit heraushelfen. Die entscheidende Täuschung unserer Widersacher liegt eben darin, daß sie meinen, Jakobus beschriebe hier die Art und Weise der Rechtfertigung, 540 während er doch tatsachlich nur die üble Selbstsicherheit solcher Leute umstoßen will, die sich töricht auf den Glauben beriefen, um ihre Verachtung der guten Werke zu entschuldigen. Sie mögen nun die Worte des Jakobus verdrehen, wie sie wollen, so werden sie doch nur zwei Sätze aus ihnen herauspressen können: (1) Ein leeres Gespenst von Glauben rechtfertigt uns nicht, und (2) der Gläubige gibt sich mit solcher Einbildung nicht zufrieden, sondern bekundet seine Gerechtigkeit durch gute Werke!

12. Jakobus gebruik die woord ‘regverdigmaking’ in ’n ander sin as Paulus

Ons het egter nog nie die doel van die apostel aangeroer as ons nie ook hulle tweede dwaling ondersoek nie.⁷⁶ Jakobus plaas tewens volgens 1037 hulle ’n deel van die regverdigmaking in goeie werke. As jy Jakobus op een lyn wil bring met die res van die Skrifte en ook met homself, moet jy die woord regverdigmaking noodwendig in ’n ander sin opneem as waarin Paulus dit gebruik. Paulus sê trouens dat ons regverdig gemaak word as die herinnering aan ons ongeregtigheid uitgewis is en ons as regverdiges gereken word. As Jakobus dit in gedagte gehad het, sou dit voorbarig van hom gewees het om die volgende aanhaling uit Moses se boek te maak: “Abraham het God geglo”, ensovoorts.⁷⁷ Die verband is trouens soos volg: Abraham het deur sy werke geregtigheid verkry omdat hy nie geaarsel het om sy seun op God se bevel te offer nie. So is die Skrif vervul wat verklaar dat hy in God geglo het en dat dit hom tot geregtigheid gereken is.⁷⁸ As dit dan dwaas is dat ’n gevolg voor sy oorsaak kom, getuig Moses in daardie aanhaling verkeerdelik òf dat sy geloof Abraham tot geregtigheid gereken is òf dat hy nie geregtigheid verdien het deur daardie gehoorsaamheid wat hy betoon het deur Isak te  offer nie. Ismael was nog nie eens verwek nie en hy was alreeds volwasse nog voordat Isak gebore is; toe was Abraham reeds deur sy geloof regverdig gemaak. Hoe sal ons dan sê dat hy vir homself geregtigheid deur sy gehoorsaamheid, wat lank daarna eers gevolg het, verwerf het? Daarom het Jakobus òf die volgorde verkeerdelik omgekeer - iets wat ons nie geoorloof is om te dink nie - òf hy het nie bedoel om hom regverdig gemaak te noem asof hy verdien het om regverdig geag te word nie.

Hoe dan nou? Dit is beslis duidelik dat hy van die verklaring van regverdigheid⁷⁹ en nie van die toerekening⁸⁰ daarvan praat nie. Dit is asof hy gesê het: “Diegene wat deur ware geloof regverdig is, bewys hulle geregtigheid deur gehoorsaamheid en goeie werke en nie deur ’n kaal en denkbeeldige masker van geloof nie”. Kortom: hy redeneer nie oor die wyse waarop ons regverdig gemaak word nie, maar hy eis van gelowiges ’n geregtigheid wat goeie werke doen. En soos Paulus verklaar dat ons sonder bystand van ons werke regverdig gemaak word, so laat Jakobus ook nie mense as regverdiges toe wat sonder goeie werke is nie.

1038 As ons hierdie doelstelling in gedagte hou, sal dit ons van elke probleem vrywaar. Ons teenstanders vergis hulle tewens besonderlik hierin dat hulle reken dat Jakobus die manier van ons regverdigmaking beskryf, terwyl hy niks anders bedoel nie as om die bedorwe onbekommerdheid van die mense te vernietig wat sinloos hulle geloof as verskoning vir hulle minagting van goeie werke voorgehou het. Hoe hulle dus ook al Jakobus se woorde verwring, sal hulle slegs twee gedagtes tot uitdrukking bring: ’n sinlose vertoon van geloof maak ons nie regverdig nie, en ’n gelowige wat nie met so ’n skyn tevrede is nie, verklaar sy geregtigheid deur sy goeie werke.

12. Мы ещё не коснулись цели, ради которой рассматриваем второе их заблуждение. Ведь представляется вполне очевидным, что св. Иаков полагает часть нашей праведности в делах. Но если мы хотим согласовать это со всем Писанием и с другими же словами апостола, здесь нам необходимо понять иной смысл слова «оправдывать», нежели тот, который вкладывает в него св. Павел. Павел называет оправданием то состояние, когда наша неправедность совершенно изглаживается из памяти и мы становимся праведниками. Если с этой точки зрения прочитать св. Иакова, то окажется, что он некстати привёл свидетельство Моисея о том, что Авраам поверил Богу и т.д. [Быт 15:6; Иак 2:23]. Ибо он сразу же добавляет, что Авраам приобрёл праведность своими делами, так как он не поколебался по повелению Бога умертвить своего сына. И тем самым сбылось Писание, где сказано, что он поверил Богу и это вменилось ему в праведность. Если нелепо полагать, что следствие предшествует своей причине, то или Моисей ложно свидетельствует, будто Аврааму в праведность была вменена вера, или Авраам не заслужил праведности послушанием Богу, которое он проявил, согласившись принести в жертву Исаака.

Авраам был оправдан верою до того, как был зачат Измаил; а Измаил был уже взрослым до рождения Исаака. Так как же мы можем говорить, что он обрёл праведность послушанием, которое проявил много лет спустя? Посему, либо св. Иаков исказил последовательность событий (что невозможно предположить), либо, говоря об оправдании Авраама, он имел в виду, что тот был почитаем за праведника не благодаря заслугам. Так что же получается? Конечно же, апостол подразумевает объявление о праведности перед людьми, а не вменение праведности Богом. Он как бы говорит: праведники по вере подтверждают свою праведность послушанием и добрыми делами, а не лживой и притворной маской веры. Короче, св. Иаков не обсуждает способов нашего оправдания, а требует от верующих такой праведности, которая подтверждалась бы делами. И если св. Павел утверждает, что человек оправдывается без помощи дел, то св. Иаков не допускает, чтобы считающий себя оправданным не творил добра.

Это соображение позволяет нам избавиться от множества сомнений. Ибо наши противники заблуждаются прежде всего в том, что полагают, будто св. Иаков определяет способ оправдания, тогда как он не стремится к иной цели, кроме как разрушить тщеславную самоуверенность людей, которые, желая оправдать своё небрежение к добрым дедам, неоправданно притязают на звание верующих. Поэтому, как бы наши противники ни искажали и ни извращали слова св. Иакова, последние выражают две идеи: что суетная видимость веры нас не оправдывает, и что верующий, не довольствуясь видимостью, проявляет свою праведность в добрых делах.

13. Quod autem ex Paulo in eundem sensum citant, minimum eos iuvat, Factores Legis, non auditores iustificari [Rom. 2. a. 13]¹. Nolo solutione Ambrosii evadere, ideo esse illud dictum quia complementum Legis sit in Christum fides². Video enim merum esse effugium, quo nihil opus est ubi aperta patet via. Illic stolida confidentia Iudaeos deiicit Apostolus, qui sola Legis agnitione se venditabant, quum interim summi essent eius contemptores. Ne ergo nuda Legis peritia tantopere sibi placerent: admonet, si ex Lege quaeratur iustitia, non eius notitiam sed observationem quaeri. Nos certe istud in dubium non vocamus quin Legis iustitia consistat in operibus: ac ne illud quidem, quin consistat in operum dignitate et meritis^c iustitia^d. Sed nondum probatum est operibus nos iustificari, nisi unum aliquem proferant qui Legem impleverit. Non aliud autem sensisse 267 Paulum erit satis amplo testimonio orationis contextus. Postquam Gentes ac Iudaeos in commune iniustitiae damnaverat, tum ad distributionem descendit, ac dicit eos qui sine Lege peccaverunt, sine Lege perire: quod ad Gentes refertur; qui vero in Lege peccaverunt, per Legem iudicari¹: quod Iudaeorum est. Porro quoniam illi suis praevaricationibus conniventes, sola Lege superbiebant: adiungit quod optime congruebat, non ideo latam esse Legem ut audita solummodo eius voce iusti redderentur: sed tum demum si obedirent; ac si diceret, In Lege quaeris iustitiam? ne auditum eius praetexas, qui parvi est per se ponderis: sed afferas opera quibus declares Legem non tibi frustra positam. His quoniam deficiebantur omnes, sequebatur, Legis gloriatione esse spoliatos. Itaque contrarium potius ex mente Pauli argumentum formandum est, Iustitia Legis in operum perfectione sita est; nemo iactare potest se per opera Legi satisfecisse; nulla ergo est a Lege iustitia^a.

13. Ce qu’ils alleguent de sainct Paul en un mesme sens, ne les aide en rien: assavoir que les facteurs de la Loy seront justifiez, non pas les auditeurs (Rom. 2:13). Je ne veux point evader par la solution de sainct Ambroise, lequel expose cela estre dit, pource que l’accomplissement de la Loy est la foy en Christ. Car il me semble que c’est un subterfuge, duquel il n’est ja mestier quand la pleine voye est ouverte. En ce passage-là sainct Paul rabbat l’orgueil des Juifs, qui se glorifioyent en la seule cognoissance de la Loy, combien qu’ils en fussent grans contempteurs. Afin donc qu’ils ne se pleussent pas tant en une cognoissance nue, il les admoneste que si nous cherchons nostre justice en la Loy, il faut venir à l’observation, et non pas à l’intelligence d’icelle. Certes nous ne revoquons pas cela en doute, que la justice de la Loy ne consiste en bonnes œuvres. Nous ne nions pas non plus qu’en observation entiere de saincteté et innocence il n’y ait pleine justice: mais il n’est pas encore prouvé que nous soyons justifiez par œuvres, sinon qu’on en produise quelcun qui ait accomply la Loy. Or que sainct Paul n’ait voulu autre chose dire, sa procedure en rend tesmoignage. Apres avoir condamné d’injustice tant Juifs que Gentils indifferemment, il descend apres á particularizer, et dit que ceux qui ont peché sans la Loy, periront sans la Loy: ce qui appartient aux Gentils. D’autrepart, que ceux qui ont peché en la Loy, seront jugez par la Loy, ce qui est propre aux Juifs. Or pource qu’iceux fermans les yeux à leurs transgressions se glorifioyent de la seule Loy, il adjouste ce qui estoit bien convenable, que la Loy ne leur estoit point donnée afin qu’escoutans seulement la voix d’icelle ils fussent rendus justes, mais en obeissant à ses commandemens. Comme s’il disoit, Cherche-tu justice en la Loy? n’allegue point la seule ouye laquelle a de soy peu d’importance, mais produy les œuvres par lesquelles tu puisses monstrer que la Loy ne t’a pas esté donnée en vain. Puis que tous defailloyent en cela, il s’ensuyvoit qu’ils estoyent despouillez de la gloire qu’ils pretendoyent. Pourtant il faut plustost du sens de sainct Paul former un argument contraire: c’est que si la justice de la Loy est située en perfection de bonnes œuvres, et nul ne se peut vanter d’avoir satisfait à la Loy par ses œuvres: la justice de la Loy est nulle entre les hommes.

13. Nor can they derive the least support from a similar passage which they cite from Paul, that “Not the hearers of the law, but the doers of the law, shall be justified.”¹⁶² I have no wish to evade it by the explanation of Ambrose, that this is spoken, because faith in Christ is the fulfilling of the law. For this I conceive to be a mere subterfuge, which is totally unnecessary. The apostle in that place is demolishing the foolish confidence of the Jews, who boasted of possessing the exclusive knowledge of the law, whilst at the same time they were the greatest despisers of it. To prevent such great self-complacence on account of a mere acquaintance with the law, he admonishes them, that if righteousness be sought by the law, it is requisite not only to know but to observe it. We certainly do not question that the righteousness of the law consists in works, nor that this righteousness consists in the worthiness and merit of works. But still it cannot be proved that we are justified by works, unless some person be produced who has fulfilled the law. That Paul had no other meaning, is sufficiently evident from the context. After having condemned the Gentiles and Jews indiscriminately for unrighteousness, he proceeds particularly to inform us, that “as many as have sinned without law shall also perish without law;” which refers to the Gentiles; and that “as many as have sinned in the law shall be judged by the law;” which belongs to the Jews. Moreover, because they shut their eyes against their transgressions, and gloried in their mere possession of the law, he adds, what is exceedingly applicable, that the law was not given that men might be justified merely by hearing its voice, but by obeying it; as though he had said, Do you seek righteousness by the law? Plead not your having heard it, which of itself is a very small advantage, but produce works as an evidence that the law has not been given to you in vain. Since in this respect they were all deficient, they were consequently deprived of their glorying in the law. The meaning of Paul, 48therefore, rather furnishes an opposite argument: Legal righteousness consists in perfect works; no man can boast of having satisfied the law by his works; therefore there is no righteousness by the law.

13. Argument founded on Rom. 2:13. Answer, explaining the Apostles meaning. Another argument, containing a reduction ad impossibili. Why Paul used the argument.

They gain nothing by quoting from Paul to the same effect, that “not the hearers of the law are just before God, but the doers of the law shall be justified,” (Rom. 2:13). I am unwilling to evade the difficulty by the solution of Ambrose, that Paul spoke thus because faith in Christ is the fulfillment of the law. This I regard as a mere subterfuge, and one too for which there is no occasion, as the explanation is perfectly obvious. The Apostle’s object is to suppress the absurd confidence of the Jews who gave out that they alone116had a knowledge of the law, though at the very time they where its greatest despisers. That they might not plume themselves so much on a bare acquaintance with the law, he reminds them that when justification is sought by the law, the thing required is not the knowledge but the observance of it. We certainly mean not to dispute that the righteousness of the law consists in works, and not only so, but that justification consists in the dignity and merits of works. But this proves not that we are justified by works unless they can produce some one who has fulfilled the law. That Paul had no other meaning is abundantly obvious from the context. After charging Jews and Gentiles in common with unrighteousness, he descends to particulars and says, that “as many as have sinned without law shall also perish without law,” referring to the Gentiles, and that “as many as have sinned in the law shall be judged by the law,” referring to the Jews. Moreover, as they, winking at their transgressions, boasted merely of the law, he adds most appropriately, that the law was passed with the view of justifying not those who only heard it, but those only who obeyed it; as if he had said, Do you seek righteousness in the law? do not bring forward the mere hearing of it, which is in itself of little weight, but bring works by which you may show that the law has not been given to you in vain. Since in these they were all deficient, it followed that they had no ground of boasting in the law. Paul’s meaning, therefore, rather leads to an opposite argument. The righteousness of the law consists in the perfection of works; but no man can boast of fulfilling the law by works, and, therefore, there is no righteousness by the law.

13. En wat ze uit Paulus (Rom. 2:13) in dezelfde zin aanhalen, helpt hen allerminst: dat de daders, niet de hoorders der wet gerechtvaardigd worden. Ik wil niet mij zelf er af maken met de verklaring van Ambrosius, dat dit daarom gezegd is, omdat het geloof in Christus de vervulling der wet is. Want ik zie, dat louter een uitvlucht is, die in 't geheel niet nodig is, waar de weg open voor ons ligt. De apostel verdrijft daar het dwaas vertrouwen der Joden, die hoog van zichzelf opgaven alleen door de kennis der wet, hoewel ze ondertussen haar grootste verachters waren. Opdat ze dus zichzelf niet zo zouden behagen door de blote kennis der wet, wijst hij erop, dat, indien de rechtvaardigheid gezocht wordt uit de wet, er gevraagd wordt niet naar het kennen maar naar het onderhouden der wet. Wij twijfelen er tenminste niet aan, dat de rechtvaardigheid der wet bestaat in de werken, en zelfs ook hier niet aan, dat in de waardigheid en verdiensten der werken rechtvaardigheid gelegen is. Maar daarmee is nog niet bewezen, dat wij door de werken gerechtvaardigd worden, tenzij ze iemand aanwijzen kunnen, die de wet vervuld heeft. En dat Paulus geen andere opvatting gehad heeft, zal het tekstverband der woorden ruimschoots getuigen. Nadat hij de heidenen en de Joden in 't algemeen aan onrechtvaardigheid schuldig verklaard heeft, spreekt hij daarna van een ieder van die beiden afzonderlijk, en zegt dat zij, die zonder wet gezondigd hebben, zonder wet verloren gaan, wat betrekking heeft op de heidenen; maar dat zij, die onder de wet gezondigd hebben, door de wet geoordeeld worden, dat slaat op de Joden. Verder, daar dezen, hun eigen overtredingen door de vingers ziende, alleen prijkten met de wet, voegt hij er bij, wat uitnemend paste, dat de wet niet daarom gegeven is, opdat ze gerechtvaardigd zouden worden, wanneer ze slechts haar stem hoorden, maar eerst dan, wanneer ze gehoorzaamden. Alsof hij wilde zeggen: Zoekt gij de rechtvaardigheid in de wet? Verschuil u dan niet achter het horen, dat op zichzelf van weinig gewicht is, maar breng werken aan, om daardoor te bewijzen, dat de wet voor u niet tevergeefs gegeven is. Daar het allen aan werken ontbrak, volgde daaruit, dat ze van het roemen op de wet beroofd waren. Dus moet men veeleer naar de bedoeling van Paulus een tegenovergesteld bewijs vormen, namelijk aldus: de rechtvaardigheid der wet is gelegen in de volmaaktheid der werken; niemand kan er zich op beroemen, dat hij door de werken aan de wet genoeg gedaan heeft; dus uit de wet komt geen rechtvaardigheid.

13. Röm. 2, 13

Man führt auch eine Paulusstelle in dem gleichen Sinne an: „Sintemal vor Gott nicht, die das Gesetz hören, gerecht sind, sondern die das Gesetz tun ...“ (Röm. 2,13). Aber auch das wird unseren Widersachern in seiner Weise helfen.

Ich will mich nun hier nicht mit der Lösung des Ambrosius aus der Sache ziehen, der erklärt, dies sei eben deshalb gesagt, weil der Glaube an Christus die Erfüllung des Gesetzes sei. Ich sehe nämlich, daß dies eine bloße Ausflucht ist - und eine solche ist wirklich nicht nötig, wo doch der Weg offen daliegt! Der Apostel entreißt hier den Juden ihr närrisches Selbstvertrauen: sie rühmten sich nämlich der bloßen Kenntnis des Gesetzes, obwohl sie unterdessen seine schlimmsten Verächter waren! Damit sie sich nun in der einfachen Bekanntschaft mit dem Gesetz nicht so sehr gefallen, macht er sie darauf aufmerksam: wenn man schon auf Grund des Gesetzes Gerechtigkeit suche, so werde nicht seine Kenntnis, sondern seine Innehaltung gefordert! Nun ziehen wir es ja durchaus nicht in Zweifel, daß die Gerechtigkeit des Gesetzes in den Werken besteht; wir leugnen auch nicht, daß in der Würdigkeit und den Verdiensten der Werke Gerechtigkeit liegt. Aber damit ist noch nicht bewiesen, daß wir durch Werke gerechtfertigt werden, sofern man uns nicht einen Menschen zeigen kann, der das Gesetz wirklich erfüllt hat! Das gleiche hat auch Paulus gemeint, wie der Zusammenhang seiner Darlegung deutlichst beweist. Zunächst erklärt er Juden und Heiden gleichermaßen der Ungerechtigkeit für schuldig. Dann kommt er auf beide einzeln zu sprechen und sagt: „Welche ohne Gesetz gesündigt haben, die werden auch ohne Gesetz verloren werden“ - das bezieht sich auf die Heiden! -, „und welche unter dem Gesetz gesündigt haben, die werden durchs Gesetz verurteilt werden“ - das geht die Juden an! (Röm. 2,12). Nun übten aber die Juden ihren Übertretungen gegenüber Nachsicht und waren allein um des Gesetzes willen hoffärtig; deshalb fügt Paulus durchaus sachgemäß hinzu, das Gesetz sei nicht dazu gegeben, daß man durch das Hören seiner Stimme gerecht gemacht würde, sondern es tue diese Wirkung nur, wenn man ihm wirklich gehorche! Er will also etwa sagen: Du suchst im Gesetz die Gerechtigkeit? Dann berufe dich nicht darauf, es gehört zu haben - denn das ist an sich von geringer Wichtigkeit -, sondern bringe deine Werke vor, mit denen du bekundest, daß dir das Gesetz nicht vergebens vorgelegt ist! Weil aber hierin alle versagen, darum ergibt sich: sie sind alle des Ruhms aus dem Gesetz beraubt. Deshalb muß man aus der Ansicht des Paulus vielmehr die umgekehrte Beweisführung ableiten: Die Gerechtigkeit des Gesetzes beruht auf der Vollkommenheit der Werke; es kann aber niemand den Anspruch erheben, er habe durch seine Werke dem Gesetz Genüge getan: also gibt es keine Gerechtigkeit aus dem Gesetz!

13. Die korrekte verklaring van Rom. 2:13

Die feit dat hulle Paulus in dieselfde sin aanhaal, bied hulle egter weinig bystand: “Daders van die wet en nie hoorders daarvan nie, word regverdig gemaak.”⁸¹ Ek wil nie die vraagstuk ontwyk met Ambrosius se oplossing nie, naamlik dat dit gesê is omdat die vervulling van die wet die geloof in Christus is.⁸² Ek sien daarin trouens niks anders as ’n uitvlug waaraan ons geen behoefte het nie, omdat die pad hier oop en bloot voor ons lê. Die apostel vee daardie domastrante selfvertroue van die Jode plat wat daarmee te koop geloop het dat hulle die enigste mense was wat die wet geken het. Hulle was immers intussen die grootste minagters daarvan! Om dus te verhoed dat blote wetsbedrewenheid hulle soveel genot verskaf, vermaan hy hulle dat nie die kennis van die wet nie maar die onderhouding daarvan vereis word as geregtigheid uit die wet gesoek word. So ver dit ons aangaan, trek ons dit gewis nie in twyfel dat geregtigheid van die wet in goeie werke geleë is nie en selfs ook nie eens dat geregtigheid in die aansien en verdienstes van goeie werke berus nie. Maar dan is nog nie bewys dat ons deur ons goeie werke regverdig gemaak word nie - behalwe as hulle een enkele mens aan ons kan voorhou wat die wet volvoer het.

Die samehang van sy betoog sal tewens genoegsaam bewys lewer dat Paulus juis dit bedoel het. Nadat hy die heidene en die Jode saam weens hulle ongeregtigheid veroordeel het, verdeel hy hulle onderling en met betrekking tot die heidene sê hy dat diegene wat sonder die wet gesondig het, sonder die wet verlore gaan, en met betrekking tot die Jode dat diegene wat onder die wet gesondig het, onder die wet geoordeel (sal) word.⁸³ Aangesien hulle verder hulle oë vir hulle 1039 pligsversuim gesluit het en hulle hulle op die wet alleen beroem het, voeg hy iets baie pasliks hierby, naamlik dat die wet nie gegee is om mense regverdig te stel deur bloot na sy stem te luister nie maar eers wanneer hulle dit gehoorsaam. Dit is asof hy gesê het: “Soek jy geregtigheid in die wet? Moet dan nie voorhou dat jy dit gehoor het nie, want dit is iets wat van geringe belang is, maar bring jou werke om aan te toon dat die wet nie tevergeefs vir jou opgestel is nie!” Omdat hulle almal hierin ’n gebrek gehad het, het daaruit gevolg dat hulle ook van hulle roem op die wet gestroop is. Ons moet dus eerder die teendeel uit Paulus se opvatting aflei, naamlik dat geregtigheid van die wet in die volmaaktheid van die werke geleë is. Nniemand kan egter daarop roem dat hy deur sy werke aan die wet voldoen het nie; gevolglik is daar geen geregtigheid wat uit die wet kom nie.

13. Похожая по смыслу цитата из св. Павла, которую любят приводить наши противники, тоже не может им помочь: а именно, «что не слушатели закона праведны пред Богом, но исполнители закона оправданы будут» (Рим 2:13). Я не намерен уходить от этого вопроса, используя решение, предложенное св. Амвросием, который говорит, что исполнение Закона - это вера во Христа (Псевдо-Амвросий. Комм. к Посл. к Рим., II, 13 (MPL, XVII, 70)). Мне кажется, что это некая уловка, в которой нет необходимости, когда открыт более прямой путь. В этом отрывке св. Павел бичует гордыню евреев, которые хвалились знанием Закона, но в то же время постоянно нарушали его. И чтобы они не гордились одним лишь знанием, он убеждает их, что если мы ищем праведности в Законе, то нам нужно соблюдать его, а не только знать. Мы, конечно, не подвергаем сомнению, что праведность по Закону заключается в добрых делах. Мы также не отрицаем, что в полном соблюдении святости и чистоты заключена истинная праведность. Но это ещё не доказывает, что мы оправдываемся делами, разве что появится человек, который целиком исполнит Закон.

Весь ход рассуждений св. Павла свидетельствует о том, что он не намеревался сказать ничего другого. В равной степени осудив нечестие как евреев, так и язычников, далее он переходит к частностям и говорит, что те, кто согрешил вне Закона, вне Закона и погибнут. Это относится к язычникам. С другой стороны, «те, которые под законом согрешили, по закону осудятся» [Рим 2:12]. Это относится к евреям. Но так как последние, закрывая глаза на свои преступления, хвалятся Законом, апостол добавляет - и это сущая правда, - что Закон дан им не только для слушания, благодаря которому они якобы могут обрести праведность, но для исполнения. Он как бы говорит: ты ищешь правды в Законе? Тогда не говори о слушании, которое само по себе мало что значит, но твори дела, которыми ты можешь показать, что Закон дан тебе не всуе. А поскольку евреям этого недостаёт, то они лишены славы, на которую притязают. Посему из смысла высказывания св. Павла следует сделать противоположный вывод: если праведность по Закону заключается в добрых делах и никто не может похвалиться тем, что удовлетворяет ему своими делами, то праведность от Закона для людей - ничто.

14. Iam et ex locis illis pugnant quibus suam iustitiam fideles examinandam Dei iudicio audacter offerunt, ac secundum eam de se statui cupiunt. Quales sunt^b, Iudica me Domine secundum iustitiam meam, et secundum innocentiam meam, quae sunt in me [Psal. 7. c. 9]. Item, Exaudi Deus iustitiam meam [Psal. 17. a. 1]. Probasti cor meum et visitasti nocte, et non est inventa in me iniquitas^c. Item, Retribuet mihi Dominus secundum iustitiam meam, et secundum puritatem manuum mearum rependet mihi. Quia custodivi vias Domini, nec impie defeci a Deo meo. Et ero immaculatus, et observabo me ab iniquitate mea^d [Psal. 18. d. 21]². Item, Iudica me Domine, quoniam in innocentia mea ambulavi [Psal. 26. a. 1]. Non sedi cum viris mendacibus, cum iniqua gerentibus non introibo³. Ne perdas cum impiis animam meam, cum viris sanguinum vitam meam [Ibidem, c. 9]. In quorum manibus iniquitates sunt: dextera quorum repleta est muneribus. Ego autem innocenter ambulavi^{e 4}. Dixi supra de fiducia quam sibi sancti simpliciter ab operibus sumere videntur⁵. Quae autem huc adduximus testimonia nos non valde impedient si secundum suam περίστασιν, hoc est complexum, vel (ut vulgo loquuntur) circunstantiam, accipiantur. Ea porro duplex est; nam nec de ipsis in universum 268 quaestionem haberi volunt, ut pro totius vitae tenore vel damnentur vel absolvantur: sed specialem causam in iudicium disceptandam afferunt: nec divinae perfectionis respectu, sed ex improborum ac scelestorum comparatione iustitiam sibi arrogant. Primum, quum de homine iustificando agitur, non tantum quaeritur ut bonam in re aliqua particulari causam habeat: sed perpetuam quandam tota vita iustitiae symmetriam^a. Atqui^b sancti, dum ad comprobandam suam innocentiam Dei iudicium implorant, non seipsos omni noxa solutos et omni ex parte inculpatos offerunt: sed quum in sola eius bonitate salutis fiduciam defixerint, confisi tamen esse vindicem pauperum praeter ius et aequitatem afflictorum, profecto^c causam in qua^d innocentes opprimuntur, illi commendant. Dum vero secum adversarios ad tribunal Dei sistunt, non iactant innocentiam quae Dei puritati responsura sit si severe conquiratur: sed quia prae adversariorum malitia, improbitate, astutia, nequitia, synceritatem, iustitiam, simplicitatem, puritatemque suam Deo compertam gratamque esse norunt: non reformidant, inter se et illos iudicem invocare. Sic quum David Sauli dicebat, Reddat Dominus unicuique secundum iustitiam et veritatem eius [1. Sam. 26. d. 23]: non intelligebat ut Dominus unumquenque per se examinaret ac muneraretur pro meritis: sed Dominum attestabatur quanta esset sua innocentia praeut^e erat Saulis iniquitas. Ac ne Paulus quidem, quum hac gloriatione se iactat quod bonum habeat conscientiae testimonium, se cum simplicitate et integritate versatum esse in Ecclesia Dei [2. Cor. 1. a. 12], vult eiusmodi gloriatione apud Deum niti: sed coactus impiorum calumniis, fidem ac probitatem suam, quam divinae indulgentiae acceptam esse sciebat, adversus quamlibet hominum maledicentiam asserit. Videmus enim quid alibi dicat, se nihil esse sibi male conscium, sed non in hoc iustificari [1. Cor. 4. a. 4]. Quia scilicet intelligebat, iudicium Dei humanam lippitudinem longe transcendere. Utcunque ergo pii contra impiorum hypocrisin suam innocentiam Deo teste ac iudice defendant: ubi tamen cum solo Deo negotium est, omnes uno ore clamant, || Si iniquitatem observaveris Domine, Domine quis sustinebit [Psal. 130. a. 3]? Item, || Ne ingrediaris in iudicium cum servis tuis: quia non iustificabitur in conspectu tuo omnis vivens [et 143. a. 2]; suisque operibus diffisi, libenter canunt, Bonitas tua melior quam vita [Psal. 63.^f a. 4]. 269

14. Apres, nos adversaires nous assaillent des passages où les fideles offrent hardiment leur justice à Dieu pour estre examinée, et desirent de recevoir sentence selon icelle. Comme quand David dit, Juge moy, Seigneur, selon ma justice, et selon l’innocence qui est en moy (Ps. 7:9). Item, Exauce, Seigneur, ma justice: tu as esprouvé mon cœur, et l’as visité de nuict, et ne s’est point trouvé d’iniquité en moy (Ps. 17:1–3). Item, Le Seigneur me retribuera selon ma justice, et me rendra selon la pureté de mes mains: car j’ay gardé la droite voye, et n’ay point decliné de mon Dieu (Ps. 18:21), etc. Item, Juge moy, Seigneur, car j’ay cheminé en innocence. Je ne me suis point assis au reng des menteurs, et ne me suis point meslé avec les meschans. Ne pers point donc mon ame avec les iniques (Ps. 26:1 et 9), etc. J’ay dit cy dessus de la confiance que les fideles semblent advis simplement prendre de leurs œuvres. Les passages que nous avons icy amenez ne nous empescheront pas beaucoup, si nous les considerons en leur circonstance, laquelle est double. Car les fideles en ce faisant ne veulent pas que toute leur vie soit examinée, afin que selon icelle ils soyent absous ou condamnez: mais presentent à Dieu quelque cause particuliere pour en juger. Secondement, ils s’attribuent justice, non pas au regard de la perfection de Dieu, mais en comparaison des meschans et iniques. Premierement, quand il est question de justifier l’homme, il n’est pas seulement requis qu’il ait bonne et juste cause en quelque affaire particulier, mais qu’il ait une justice entiere en tout le cours de sa vie: ce que nul n’a jamais eu et n’aura. Or en ces oraisons où les saincts invoquent le jugement de Dieu pour approuver leur innocence, ils ne se veulent pas vanter d’estre purs et nets de tout peché, et qu’il n’y ait rien à redire en leur vie: mais apres avoir mis toute fiance de salut en la bonté de Dieu, se confians neantmoins qu’il est le protecteur des povres, pour venger les injures qu’on leur fait, et pour les defendre quand on les afflige à tort, ils luy recommandent leur cause, en laquelle ils sont affligez estans innocens. D’autrepart, en se presentant avec leurs adversaires devant le throne de Dieu, ils n’alleguent point une innocence laquelle puisse respondre à sa pureté, si elle estoit espluchée selon sa rigueur: mais pource qu’ils savent bien que leur svncerité, justice et simplicité est plaisante et aggreable à Dieu, au prix de la malice, meschanceté et astuces de leurs adversaires: ils ne doutent pas d’invoquer Dieu pour juge entre eux et les iniques. En ceste maniere quand David disoit à Saul, Que le Seigneur rende à chacun selon la justice et verité qu’il trouvera en luy (1 Sam. 26:23), il n’entendoit pas que Dieu examinast un chacun par soy, et le remunerast selon ses merites: mais il protestoit devant Dieu quelle estoit son innocence au prix de l’iniquité de Saul. Sainct Paul aussi, quand il se glorifie au bon tesmoignage de sa conscience, qu’il a fait son office en simplicité et integrité (2 Cor. 1:12; Act. 23:1): il n’entend pas s’appuyer et reposer sur ceste gloire quand il viendra au jugement de Dieu: mais estant contraint par les calomnies des meschans, il maintient contre leur maledicence sa loyauté et preudhommie, laquelle il savoit estre cogneue et agreable à Dieu. Car nous voyons ce qu’il dit en un autre lieu: c’est qu’il ne se sent point coulpable mais qu’en cela il n’est pas justifié (1 Cor. 4:4). Certes il reputoit bien que le jugement de Dieu est bien autre que l’estime des hommes. Pourtant combien que les fideles alleguent Dieu pour tesmoin et juge de leur innocence contre la mauvaistie des hypocrites, toutesfois quand ils ont affaire à Dieu seul, ils crient tous d’une voix, Seigneur, si tu prens garde aux iniquitez, qui est-ce qui subsistera (Ps. 130:3)? Item, Seigneur, n’entre point en jugement avec tes serviteurs: car nul vivant ne sera justifié devant ta face (Ps. 143:2). Et se deffians de leurs œuvres confessent volontiers que sa bonté est meilleure que toute vie (Ps. 63:4).

14. Our adversaries proceed to adduce those passages in which the faithful boldly offer their righteousness to the examination of Divine justice, and desire to be judged according to it. Such are the following: “Judge me, O Lord, according to my righteousness, and according to mine integrity that is in me.”¹⁶³ Again: “Hear the right, O Lord. Thou hast proved mine heart; thou hast visited me in the night; thou hast tried me, and shalt find nothing.”¹⁶⁴ Again: “I have kept the ways of the Lord, and have not wickedly departed from my God. I was also upright before him, and I kept myself from mine iniquity. Therefore hath the Lord recompensed me according to my righteousness, according to the cleanness of my hands.”¹⁶⁵ Again: “Judge me, O Lord, for I have walked in mine integrity. I have not sat with vain persons; neither will I go in with dissemblers. Gather not my soul with sinners, nor my life with bloody men; in whose hands is mischief, and their right hand is full of bribes. But as for me, I will walk in mine integrity.”¹⁶⁶ I have already spoken of the confidence which the saints appear to derive from their works. The passages now adduced will form no objection to our doctrine, when they are explained according to the occasion of them. Now, this is twofold. For believers who have expressed themselves in this manner, have no wish to submit to a general examination, to be condemned or absolved according to the whole tenor of their lives, but they bring forward a particular cause to be judged; and they attribute righteousness to themselves, not with reference to the Divine perfection, but in comparison with men of impious and abandoned characters. In the first place, in order to a man’s being justified, it is requisite that he should have, not only a good cause in some particular instance, but a perpetual consistency of righteousness through life. But the saints, when they implore the judgment of God in approbation of their innocence, do not present themselves as free from every charge, and absolutely guiltless; but having fixed their dependence on his goodness alone, and confiding in his readiness to avenge the poor who are unlawfully and unjustly afflicted, they supplicate his regard to the cause in which the innocent are oppressed. But when they place themselves and their adversaries before the Divine tribunal, they boast not an innocence, which, on a severe examination, would 49be found correspondent to the purity of God; but knowing that their sincerity, justice, simplicity, and purity, are pleasing and acceptable to God, in comparison with the malice, wickedness, fraud, and iniquity of their enemies, they are not afraid to invoke Him to judge between them. Thus, when David said to Saul, “The Lord render to every man his righteousness and his faithfulness”¹⁶⁷ he did not mean that the Lord should examine every individual by himself, and reward him according to his merits; but he called the Lord to witness the greatness of his innocence in comparison with the iniquity of Saul. Nor did Paul, when he gloried in having “the testimony of” his “conscience” that he had conducted himself in the Church “with simplicity and godly sincerity,”¹⁶⁸ intend to rely on this before God; but the calumnies of the impious constrained him to oppose all their slanderous aspersions by asserting his fidelity and probity, which he knew to be acceptable to the Divine goodness. For we know what he says in another place: “I am conscious to myself of nothing; yet am I not hereby justified.”¹⁶⁹ Because, indeed, he was certain, that the judgment of God far transcended the narrow comprehension of man. However, therefore, the pious may vindicate their innocence against the hypocrisy of the impious, by invoking God to be their witness and judge, yet in their concerns with God alone, they all with one voice exclaim, “If thou, Lord, shouldst mark iniquities, O Lord, who shall stand?”¹⁷⁰ Again: “Enter not into judgment with thy servant, for in thy sight shall no man living be justified.”¹⁷¹ And, diffident of their own works, they gladly sing, “Thy loving-kindness is better than life.”¹⁷²

14. An argument founded on the passages in which believers confidently appeal to their righteousness. Answer, founded on a consideration of two circumstances. 1. They refer only to a special cause. 2. They claim righteousness in comparison with the wicked.

They now betake themselves to those passages in which believers boldly submit their righteousness to the judgment of God, and wish to be judged accordingly; as in the following passages: “Judge me, O Lord, according to my righteousness, and according to mine integrity that is in me.” Again, “Hear the right, O Lord;” “Thou hast proved mine heart; thou hast visited me in the night; thou hast tried me, and shalt find nothing.” Again “The Lord regarded me according to my righteousness; according to the cleanness of my hands has he recompensed me. For I have kept the ways of the Lord, and have not wickedly departed from my God.” “I was also upright before him, and I kept myself from mine iniquity.” Again, “Judge me, O Lord; for I have walked in mine integrity;” “I have not sat with vain persons; neither will I go in with dissemblers;” “Gather not my soul with sinners, nor my life with bloody men; in whose hands is mischief, and their right hand is full of bribes. But as for me, I will walk in mine integrity.”¹ I have already spoken of the confidence which the saints seem to derive simply from works. The passages now quoted will not occasion much difficulty, if we attend to their περίστασις, their connection, or (as it is commonly called) special circumstances. These are of two kinds; for those who use117them have no wish that their whole life should be brought to trial, so that they may be acquitted or condemned according to its tenor; all they wish is, that a decision should be given on the particular case; and even here the righteousness which they claim is not with reference to the divine perfection, but only by comparison with the wicked and profane. When the question relates to justification, the thing required is not that the individual have a good ground of acquittal in regard to some particular matter, but that his whole life be in accordance with righteousness. But when the saints implore the divine justice in vindication of their innocence, they do not present themselves as free from fault, and in every respect blameless but while placing their confidence of salvation in the divine goodness only, and trusting that he will vindicate his poor when they are afflicted contrary to justice and equity, they truly commit to him the cause in which the innocent are oppressed. And when they sist themselves with their adversaries at the tribunal of God, they pretend not to an innocence corresponding to the divine purity were inquiry strictly made, but knowing that in comparison of the malice, dishonesty, craft, and iniquity of their enemies, their sincerity justice, simplicity, and purity, are ascertained and approved by God, they dread not to call upon him to judge between them. Thus when David said to Saul, “The Lord render to every man his righteousness and his faithfulness,” (1 Sam. 26:23), he meant not that the Lord should examine and reward every one according to his deserts, but he took the Lord to witness how great his innocence was in comparison of Saul’s injustice. Paul, too, when he indulges in the boast, “Our rejoicing is this, the testimony of our conscience, that in simplicity and godly sincerity, not with fleshly wisdom, but by the grace of God, we have had our conversation in the world, and more abundantly to you-ward,” (2 Cor. 1:12), means not to call for the scrutiny of God, but compelled by the calumnies of the wicked he appeals, in contradiction of all their slanders, to his faith and probity, which he knew that God had indulgently accepted. For we see how he elsewhere says, “I know nothing by myself; yet am I not hereby justified,” (1 Cor. 4:4); in other words, he was aware that the divine judgment far transcended the blind estimate of man. Therefore, however believers may, in defending their integrity against the hypocrisy of the ungodly, appeal to God as their witness and judge, still when the question is with God alone, they all with one mouth exclaim, “If thou, Lord, should mark iniquities, OLord, who shall stand?” Again, “Enter not into judgment with thy servant; for in thy sight shall no man living be justified.” Distrusting their own words, they gladly exclaim, “Thy loving-kindness is better than life,” (Ps. 130:3; 143:2; 63:3).

14. Verder strijden zij op grond van die plaatsen, in welke de gelovigen hun rechtvaardigheid vrijmoedig aan Gods oordeel tot onderzoek aanbieden, en begeren naar die rechtvaardigheid beoordeeld te worden. Als daar zijn: "Richt mij, Here, naar mijn gerechtigheid, en naar mijn onschuldigheid, die in mij zijn" (Ps. 7:9) Evenzo: "Here, hoor mijn gerechtigheid, Gij hebt mijn hart beproefd en des nachts bezocht, en er is geen ongerechtigheid in mij gevonden" (Ps. 17:1,3) Evenzo: "De Here zal mij vergelden naar mijn gerechtigheid, en naar de reinheid mijner handen zal Hij mij wedergeven; want ik heb des Heren wegen gehouden, en ben van mijn God niet goddeloos afgegaan: en ik zal onbevlekt zijn en mij wachten voor mijn ongerechtigheid" (Ps. 18:21, e.v.). Evenzo: "Doe mij recht, Here, want ik heb in mijn onschuldigheid gewandeld; ik heb niet gezeten bij leugenachtige mannen, en ik zal niet komen bij de boosdoeners; raap mijn ziel niet weg met de goddelozen, noch mijn leven met de mannen des bloeds, in welker handen ongerechtigheden zijn, welker rechterhand vol geschenken is: maar ik heb onschuldig gewandeld" (Ps. 26:1,9 e.v.). Ik heb in 't voorgaande gesproken over het vertrouwen, dat de heiligen alleen aan de werken schijnen te ontlenen. De getuigenissen nu, die we hiertoe aangehaald hebben, zullen ons niet veel moeite baren, wanneer we ze nemen naar hun samenhang, of, zoals men gemeenlijk zegt, hun omstandigheid. En die is tweevoudig. Want zij willen niet, dat naar hen in het algemeen onderzoek gedaan wordt, zodat ze naar de loop van hun ganse leven veroordeeld of vrijgesproken worden; maar zij brengen een bijzondere zaak ter beslissing voor het gericht, en zij matigen zich geen gerechtigheid aan ten opzichte van Gods volmaaktheid, maar op grond van vergelijking met bozen en misdadigen. In de eerste plaats, wanneer gehandeld wordt over de rechtvaardiging van de mens, wordt niet slechts gevraagd, dat hij in zijn ganse leven een zekere onafgebroken gelijkvormigheid aan de gerechtigheid heeft. Wanneer nu de heiligen om hun onschuldigheid te bewijzen Gods oordeel inroepen, bieden zij niet zichzelf aan als vrij van alle schuld en in alle opzichten onberispelijk; maar hoewel ze alleen op Gods goedheid het vertrouwen hunner zaligheid gevestigd hebben, bevelen zij toch hun zaak, waarin zij onschuldig verdrukt worden, Hem aan, daar ze vertrouwen, dat Hij een wreker is der armen, die buiten recht en billijkheid getroffen worden. En wanneer ze hun tegenstanders met zich stellen voor Gods rechterstoel, zij zich niet op een onschuldigheid, die genoegdoening zou schenken aan Gods reinheid, indien ze gestreng onderzocht werd; maar omdat ze weten, dat in vergelijking met de boosheid, slechtheid, sluwheid en verdorvenheid hunner tegenstanders, hun oprechtheid, rechtvaardigheid, envoudigheid en reinheid Gode bekend en aangenaam is, vrezen zij niet Hem als rechter in te roepen tussen zich en hen. Zo toen David tot Saul zeide (1 Sam. 26:33) "De Here vergelde een ieder naar zijn gerechtigheid en waarheid", verstond hij daaronder niet, dat de Here een ieder op zichzelf zou onderzoeken en belonen naar zijn verdiensten; maar hij betuigde voor de Here, hoe groot zijn onschuld was in de verhouding tot de ongerechtigheid van Saul. En wanneer Paulus zich beroemt (2 Cor. 1:12) dat hij dit goede getuigenis van zijn geweten heeft, dat hij in eenvoudigheid en oprechtheid verkeerd heeft in Gods kerk, wil hij zelfs niet op zulk een roem bij God steunen; maar gedwongen door de lasteringen der goddelozen, verdedigt hij zijn trouw en oprechtheid, van welke hij wist, dat ze aan Gods goedertierenheid aangenaam was, tegen iedere kwaadsprekerij der mensen. Want we zien wat hij elders (1 Cor. 4:4) zegt, dat hij zich van niets kwaads bewust is, maar dat hij daardoor niet wordt gerechtvaardigd. Namelijk omdat hij begreep, dat Gods oordeel ver uit gaat boven 's mensen verdorven blik. Ook al verdedigen dus de vromen hun onschuld tegenover de huichelarij der vromen, met God als getuige en rechter, roepen ze toch, wanneer ze met God alleen te doen hebben, allen uit één mond (Ps. 130:3) "Zo Gij, Here, de ongerechtigheid gadeslaat, Here, wie zal bestaan?" Evenzo: "Ga niet in het gericht met uw knechten; want niemand, die leeft, zal voor uw aangezicht gerechtvaardigd worden" (Ps. 143:2) En geen vertrouwen stellende op hun werken, zingen ze gaarne: "Uw goedertierenheid is beter dan het leven" (Ps. 63:4)

14. Was bedeutet es, wenn die Gläubigen sich vor Gott auf ihre Werke berufen?

Nun führt man auch solche Stellen gegen uns ins Treffen, in denen die Gläubigen vor dem Gericht Gottes kühnlich auf ihre Gerechtigkeit verweisen und deren Prüfung erbitten, auch begehren, nach ihr beurteilt zu werden. So etwa: „Richte mich, Herr, nach meiner Gerechtigkeit und Frömmigkeit!“ (Ps. 7,9). Oder ähnlich: „Gott, erhöre meine Gerechtigkeit!“ (Ps. 17,1; nicht Luthertext). Oder: „Du prüfst mein Herz und siehst nach ihm des Nachts ..., und keine Ungerechtigkeit wird in mir gefunden!“ (Ps. 17,3; Schluß nicht Luthertext). Ebenso: „Der Herr wird mir wohltun nach meiner Gerechtigkeit; er wird mir vergelten nach der Reinigkeit meiner Hände. Denn ich halte die Wege des Herrn und bin nicht gottlos wider meinen 541 Gott. Ich werde auch ohne Tadel sein und mich vor meiner Missetat hüten ...“ (Ps. 18,21.22.24; nicht durchweg Luthertext). Oder auch: „Herr, schaffe mir Recht; denn ich bin in Unschuld gewandelt ... Ich sitze nicht bei den eitlen Leuten und habe nicht Gemeinschaft mit den Falschen ... Raffe meine Seele nicht hin mit den Sündern, noch mein Leben mit den Blutdürstigen, welche mit böser Lücke umgehen und nehmen gern Geschenke. Ich aber wandle unschuldig ...“ (Ps. 26,1.4.9-11; nicht immer Luthertext).

Ich habe oben (Kap. 14,18ff.) bereits von der Zuversicht gesprochen, die die Heiligen einfach aus ihren Werken zu schöpfen scheinen. Die hier angeführten Schriftzeugnisse werden uns nun nicht viel Hindernisse in den Weg legen, wenn wir sie nach ihrem Zusammenhang oder, wie man gewöhnlich sagt, nach ihren Umständen begreifen. Da ist zweierlei festzustellen: (1) die Gläubigen begehren an solchen Stellen nicht eine alles umfassende Untersuchung ihres Lebens, so daß sie also auf Grund ihres gesamten Lebenslaufs verdammt oder freigesprochen würden, sondern sie bringen eine bestimmte Sache zur Entscheidung vor Gericht. (2) Auch sprechen sie sich die Gerechtigkeit nicht im Blick auf die göttliche Vollkommenheit zu, sondern im Vergleich mit verworfenen und ruchlosen Menschen!

(1) Zunächst: wenn es sich um die Rechtfertigung des Menschen handelt, so wird nicht bloß verlangt, daß er in irgendeiner besonderen Angelegenheit eine gute Sache vertrete, sondern daß er in seinem ganzen Leben gewissermaßen einen ständigen Gleichklang mit der Gerechtigkeit aufweisen kann. Wenn dagegen die Heiligen zum Beweis ihrer Unschuld Gottes Urteil anrufen, so stellen sie sich nicht hin, als ob sie von jeder Schuld frei und in jeder Hinsicht unsträflich wären. Nein, sie heften ihre Heilszuversicht allein an Gottes Güte; aber sie vertrauen dennoch zugleich darauf, er werde der Rächer der Elenden sein, die gegen Recht und Billigkeit angefochten werden, und so befehlen sie ihm in der Tat die Sache, in der sie unschuldig bedrückt werden!

(2) Wenn sie sich aber dann mit ihren Widersachern vor Gottes Richtstuhl hinstellen, so berufen sie sich nicht auf eine Unschuld, die bei scharfer Prüfung Gottes Reinheit genugtun würde. Aber sie wissen, daß ihre Lauterkeit, Gerechtigkeit, Einfalt und Reinheit im Vergleich zu der Bosheit, Gottlosigkeit, List und Schalkheit ihrer Widersacher Gott bekannt und wohlgefällig ist, und deshalb haben sie keine Angst, ihn als Richter zwischen sich und ihnen anzurufen. So sagte David zu Saul: „Der Herr... wird einem jeglichen vergelten nach seiner Gerechtigkeit und Wahrhaftigkeit“ (1. Sam. 26,23; letztes Wort bei Luther: seinem Glauben!) Damit meinte er nicht, der Herr solle jeden einzelnen an sich prüfen und nach seinen Verdiensten belohnen, sondern er bezeugt vor Gott, wie groß seine Unschuld im Vergleich zu der Ungerechtigkeit des Saul ist. Auch Paulus rühmt sich und beruft sich darauf, daß ihm sein Gewissen ein gutes Zeugnis gibt, nämlich daß er mit Einfalt und Lauterkeit in der Gemeinde Gottes gewandelt sei (2. Kor. 1,12). Aber vor Gott will selbst er sich nicht auf solchen Ruhm stützen; nein, die Schmähungen gottloser Menschen zwingen ihn dazu, seine Treue und Redlichkeit, von der er gewiß ist, daß sie vor Gottes Nachsicht Wohlgefallen findet, gegen jede Lästerung von Menschen zu verteidigen! Wir merken doch, was er anderwärts ausspricht: „Ich bin mir nichts bewußt; aber darin bin ich nicht gerechtfertigt!“ (1. Kor. 4,4). Er wußte eben, daß Gottes Gericht weit tiefer dringt, als menschliche Augenschwäche! So mögen also die Frommen ihre Unschuld gegen die Heuchelei der Gottlosen verteidigen und dabei Gott zum Zeugen und Richter anrufen - sobald sie es mit Gott allein zu tun haben, da rufen sie alle aus einem Munde: „So du willst, Herr, Sünden zurechnen, Herr, wer wird bestehen?“ (Ps. 130,3). Oder auch: „Gehe nicht ins Gericht mit deinem Knechte; denn vor dir ist kein Lebendiger gerecht!“ (Ps. 143,2). Wenn sie es mit Gott allein zu tun haben, dann haben sie keinerlei Vertrauen auf ihre Werke, sondern bekennen frei: „Deine Güte ist besser denn Leben!“ (Ps. 63,4).

14. Die betekenis van gelowiges se beroep op hulle goeie werke voor God

Nou stry hulle ook na aanleiding van daardie verwysings waarin gelowiges onverskrokke hulle regverdigheid aan God se oordeel ter ondersoeking voorlê en waarin hulle die begeerte uitspreek dat daarvolgens oor hulle geoordeel moet word. Sulke verwysings is byvoorbeeld:⁸⁴ “Oordeel my, o Here, volgens my geregtigheid en volgens my onskuld wat in my is”.⁸⁵ Net so: “Verhoor my geregtigheid, o God”.⁸⁶ “U het my hart ondersoek en my in die nag besoek en daar is geen ongeregtigheid in my gevind nie”.⁸⁷ Net so: “Die Here sal my vergeld volgens my geregtigheid, en volgens die reinheid van my hande sal Hy my vergeld omdat ek die weë van die Here bewaar het en nie goddeloos van my God afgewyk het nie. En ek sal sonder vlekke wees en my van my ongeregtigheid weerhou”.⁸⁸ Net so: “Oordeel my, o Here, omdat ek in my onskuld gewandel het”;⁸⁹ “Ek het nie saam met valse mense gesit nie en ek sal nie met onregdoeners omgaan nie”;⁹⁰ “Laat my siel nie saam met die goddelose vergaan nie en my lewe met bloedddorstige manne nie”;⁹¹ “In wie se hande ongeregtighede is; wie se regterhand vol omkopery is. Maar ek het in onskuld gewandel.”⁹²

Hierbo het ek gepraat oor die vertroue wat die heiliges skynbaar 1040 eenvoudig uit hulle goeie werke put.⁹³ Die getuienis wat ons hier aangehaal het, sal ons egter nie erg belemmer as hulle in hulle samehang verstaan word⁹⁴ of, soos dit algemeen gestel word, in hulle omstandighede nie. Dit is voorts tweevoudig: hulle bedoeling is immers nie dat hulle volledig ondersoek moet word om volgens hulle helelewenswandel verdoem of vrygeskeld te word nie. Hulle lê egter ’n besonderse saak vir beslegting voor. Ten tweede eien hulle vir hulle nie geregtigheid ten opsigte van God se volmaaktheid toe nie maar vergelyk hulle eie met die van goddelose mense.

Ten eerste: Wanneer dit oor die regverdigmaking van die mens handel, word daar nie soseer in die eerste plek gevra dat hy in die een of ander besondere opsig ’n goeie saak moet hê nie maar ’n sekere ewematigheid⁹⁵ van geregtigheid oor sy hele lewe. Wanneer die heiliges God se oordeel aanroep om hulle onskuld goed te keur, dien hulle hulle tog nie aan as mense wat van alle skuld bevry en in alle opsigte blaamloos is nie. Aangesien hulle egter hulle vertroue op saligheid in sy goedertierenheid alleen gevestig het en op Hom vertrou as die Wreker van die armes wat onregmatig en onbillik getreiter is, dra hulle inderdaad ’n saak waarin onskuldiges onderdruk word, aan Hom voor. Wanneer hulle  trouens hulle teenparty saam met hulle voor God se regbank daag, roem hulle nie op ’n onskuld wat met God se reinheid ooreen sou stem as dit streng ondersoek sou word nie. Omdat hulle egter weet dat hulle opregtheid, geregtigheid, eenvoud en reinheid in vergelyking met hulle teenstanders se verkeerdheid, onopregtheid, slinksheid en goddeloosheid aan God bekend en vir Hom aangenaam is, vrees hulle nie om Hom as Regter tussen hulle en hulle teenparty aan te roep nie. Toe Dawid byvoorbeeld vir Saul gesê het: “Mag die Here elkeen volgens sy geregtigheid en sy waaragtigheid vergeld”,⁹⁶ het hy nie bedoel dat die Here elkeen moet ondersoek en volgens sy verdienste moes beloon nie, maar hy het vir die Here betuig hoe groot sy onskuld was as dit met Saul se ongeregtigheid vergelyk sou word. En wanneer Paulus met hierdie roem spog dat hy goeie getuienis van sy gewete het, dat hy in eenvoud en opregtheid in die kerk van God besig was,⁹⁷ bedoel hy ook nie dat hy op so ’n soort roem voor God steun nie, maar gedryf deur die valse aanklagte van goddelose mense verklaar hy sy geloof en opregtheid waarvan hy bewus was dat dit vir God aangenaam was, teen enige kwaadstokery van mense. Ons sien trouens wat hy elders sê, naamlik dat hy van geen kwaad in hom bewus is nie maar dat hy nie hierdeur regverdig gemaak 1041 word nie.⁹⁸ Hy was natuurlik daarvan bewus dat God se oordeel die mens se stiksienigheid ver oortref. Hoe vromes dus ook al hulle onskuld met God as getuie en regter verdedig, roep hulle nogtans almal eenstemmig uit wanneer hulle met God alleen te doen het: “As U, o Here die ongeregtigheid in aanmerking neem, Here, wie sal bestaan?”⁹⁹ Net so: “Tree tog nie in gerig met u diensknegte nie, want niemand wat lewe, sal voor u aangesig regverdig wees nie”.¹⁰⁰ en die wat nie op hulle werke vertrou nie, sing vrymoedig “U goedertierenheid is beter as die lewe”.¹⁰¹

14. Ещё наши противники нападают на нас с помощью мест Писания, где верующие смело предлагают Богу оценить их праведность и желают вынесения приговора в соответствии с нею. Например, Давид восклицает: «Суди меня, Господи, по правде моей и по непорочности моей во мне» (Пс 7:9). А также: «Услышь, Господи, правду ... Да воззрят очи Твои на правоту. Ты испытал сердце моё, посетил меня ночью... и ничего не нашёл» (Пс 16/17:1-3). А также: «Воздал мне Господь по правде моей, по чистоте рук моих вознаградил меня; ибо я хранил пути Господни и не был нечестивым пред Богом моим» (Пс 17/18:21-22). И ещё: «Рассуди меня, Господи, ибо я ходил в непорочности моей... Не сидел я с людьми лживыми, и с коварными не пойду... Не погуби души моей с грешниками» (Пс 25/26:1,4,9).

Выше я говорил просто об уверенности, с которой верующие относятся к своим делам. Приведённые здесь слова не противоречат этому, если мы их рассмотрим с двоякой точки зрения. Поступая так, верующие желают не того, чтобы была исследована вся их жизнь и в соответствии с нею они были приняты или осуждены Богом, но представляют на его суд какое-то конкретное дело. С другой стороны, они приписывают себе праведность не в сравнении с совершенством Бога, а в сравнении с людьми коварными и порочными.

Во-первых, когда встаёт вопрос об оправдании человека, от него не только требуется, чтобы он был добр и праведен в каким-то частном деле, но чтобы он всецело сохранял праведность на протяжении всей своей жизни - чего нет и никогда не будет ни у кого. Так что в молениях, где святые взывают к Божьему суду, дабы Господь удостоверил их непорочность, они не стремятся похвалиться своей чистотой и безгрешностью, тем, что их не в чем упрекнуть в течение всей жизни. Но, полагая всю надежду на спасение в благости Бога, они в то же время верят, что Он защитник бедных, что Он отомстит нечестивцам за их злодеяния, защитит невинных от обид. И они показывают Богу свои дела, за которые претерпели зло, будучи невиновными.

Во-вторых, представая вместе со своими соперниками перед Божьим Престолом, они не ссылаются на собственную непорочность, которая по строгому суду никак не может сравниться с чистотою Бога. Но поскольку они хорошо знали, что их искренность, праведность и простота по сравнению со злобой, лукавством и коварством их соперников угодна и приятна Богу, они без колебаний взывали к Нему как к Судье между ними и нечестивцами. Так, когда Давид сказал Саулу: «И да воздаст Господь каждому по правде его и по истине его» (1 Цар 26:23), - он не имел в виду, что Бог до конца испытает каждого из них и воздаст каждому по заслугам, а заявлял перед Богом о своей непорочности в противоположность нечестию Саула. И св. Павел, когда он даёт доброе свидетельство о чистоте своей совести в своём служении, о простоте и искренности (Деян 23:1; 2 Кор 1:12), не полагал опереться на эти достоинства, придя на Божий суд. Но, принуждённый к самооправданию клеветою грешников, он защищал от их злословия свою верность и честность, которые, как он знал, известны и угодны Богу. Ибо в другом месте мы читаем, что он не чувствует себя виновным, но тем не оправдывается (1 Кор 4:4), Да, он отлично знал, что Божий суд - совершенно другое дело, чем суждение людей.

Поэтому, когда люди призывают Бога в свидетели и судьи своей невинности перед лицом злобы лицемеров, то, хотя они предстоят перед одним лишь Богом, они все как один восклицают: «Если Ты, Господи, будешь замечать беззакония, - Господи! кто устоит?» (Пс 129/130:3) А также: «Не входи в суд с рабом Твоим, потому что не оправдается пред Тобой ни один из живущих» (Пс 142/143:2). Не доверяя своим делам, они исповедуют, что милость Божья лучше, нежели жизнь (Пс 62/63:4).

15. Sunt et alii non absimiles superioribus loci, in quibus subsistere etiamnum quis possit. Dicit Solomon, eum qui ambulat in integritate sua, iustum esse [Prov. 20. a. 7]. Item, In semita iustitiae esse vitam, ac in ea ipsa non esse mortem [et 12. d. 28]. Qua ratione Ezechiel perhibet vita victurum qui iudicium ac iustitiam fecerit [Ezech. 18. b. 9, e. 21, et 33. d. 15]. Nihil eorum vel inficiamur, vel obscuramus. Sed prodeat unus ex filiis Adam cum tali integritate. Si nemo est^a, aut pereant a conspectu Dei oportet, aut ad misericordiae asylum confugiant, Neque interim negamus quin fidelibus sua integritas, dimidiata licet ac imperfecta, gradus sit ad immortalitatem. Sed unde id, nisi quoniam quos in foedus gratiae assumpsit Dominus, eorum opera non excutit pro meritis, sed paterna benignitate osculatur? Quo non tantum intelligimus quod tradunt Scholastici, a gratia acceptante habere opera suum valorem. Illi enim sentiunt, imparia alioqui opera ex Legis pacto^b saluti comparandae, in aequalitatis tamen pretium Dei acceptione evehi¹. Ego autem dico, ea, tum aliis transgressionibus, tum suis ipsorum maculis inquinata, non aliud valere, nisi quod Dominus veniam utrisque indulget; quod est gratuitam homini iustitiam largiri. Neque tempestive hic obtruduntur illae Apostoli precationes, ubi tantam fidelibus perfectionem optat, ut sint inculpati et irreprehensibiles in die Domini [Ephes. 1. a. 4; 1. Thessal. 3. d. 13, et alibi]. Haec quidem verba Caelestini² valde olim exagitabant, ad perfectionem iustitiae in hac vita asserendam³. Sed quod arbitramur sufficere, breviter post Augustinum respondemus: ad hanc quidem metam aspirare pios omnes debere, ut immaculati aliquando et inculpati appareant coram Dei facie; sed quia optima et praestantissima vitae praesentis ratio nihil aliud est quam profectus, ad eam metam nos tum demum perventuros ubi hac peccati carne exuti, Domino ad plenum adhaerebimus^{c 4}. || Neque tamen pertinaciter cum eo litigabo qui perfectionis titulum sanctis tribuere volet: modo eam quoque Augustini ipsius verbis definiat. Perfectam, inquit, sanctorum virtutem 270 quum nominamus, ad ipsam perfectionem pertinet etiam imperfectionis tum in veritate tum in humilitate cognitio [Li. ad Bonif. 3. cap. 7]¹.

15. Il y a d’autres lieux quasi semblables, ausquels quelcun pourroit estre empesché. Solomon dit que celuy qui chemine en integrité, est juste; item, qu’en la voye de justice on trouvera vie, et qu’il n’y aura point de mort (Prov. 20:7; 12:28). Selon laquelle raison Ezechiel denonce, que celuy qui fera justice et jugement, vivra tousjours (Ezech. 18:9, 21; 33:15). Je respon que nous ne voulons rien nier ne dissimuler, n’obscurcir de toutes ces choses; mais qu’il y en vienne un seul en avant avec une telle integrité. S’il ne se trouve nul homme mortel qui le puisse faire, ou il faut que tous perissent au jugement de Dieu, ou qu’ils ayent leur refuge à sa misericorde. Cependant encores ne nionsnous pas que l’integrité qu’ont les fideles, combien qu’elle soit imparfaite, et qu’il y ait beaucoup à redire, ne leur soit comme un degré à immortalité: mais dont vient cela, sinon que quand le Seigneur a receu un homme en l’alliance de sa grace, il n’espluche point ses œuvres selon leurs merites, mais les accepte de benignité paternelle, sans ce qu’elles en soyent dignes? Par lesquelles parolles nous n’entendons pas seulement ce qu’enseignent les Scolastiques, c’est que les œuvres ont leur valeur de la grace de Dieu qui les accepte: car en cela disant, ils entendent que les œuvres lesquelles seroyent autrement insuffisantes pour acquerir salut, reçoyvent leur suffisance de ce qu’elles sont prisées et acceptées de Dieu, selon la paction de la Loy. Mais je dy au contraire: que toutes œuvres, entant qu’elles sont pollues tant par autres transgressions que de leurs propres macules, ne peuvent rien valoir sinon d’autant que nostre Seigneur n’impute point les macules dont elles sont entachées, et pardonne à l’homme toutes ses fautes: ce qui est donner justice gratuite. Et n’y a point de propos d’alleguer icy les prieres que fait aucuncsfois sainct Paul, où il desire une si grande perfection aux fideles, qu’ils soyent trouvez irreprehensibles et sans coulpe au jugement du Seigneur (Ephes. 1:4; Phil. 2:15; 1 Thess. 3:13, et autres). Les Celestins anciens heretiques s’aidoyent de telles sentences, pour prouver que l’homme peut avoir parfaite justice en la vie presente. Nous respondons apres sainct Augustin, ce que nous pensons pouvoir suffire: c’est que tous fideles doyvent bien aspirer à ce but. d’apparoistre une fois devant Dieu purs et sans macule: mais pource que le meilleur estat et le plus parfait que nous puissions avoir en la vie presente, n’est autre chose que de profiter de jour en jour: lors nous parviendons à ce but, quand apres estre despouillez de nostre chair pecheresse, nous adhererons pleinement à nostre Dieu. Combien que je ne voudroye point estre opiniastre pour resister à celuy qui voudroit attribuer aux Saincts le tiltre de perfection, moyennant qu’il la deflnist avec sainct Augustin, lequel escrit ainsi au troisieme livre à Boniface: Quand nous appellons la vertu des saincts Parfaite, à la perfection d’icelle est requise la cognoissance de l’imperfection: c’est que tant en verité qu’en humilité les saincts recognoissent combien ils sont imparfaits.

15. There are likewise other passages, similar to the preceding, on which some person may yet insist. Solomon says, “The just man walketh in his integrity.”¹⁷³ Again: “In the way of righteousness there is life; and in the pathway thereof there is no death.”¹⁷⁴ Thus also Ezekiel declares, that he who “doth that which is lawful and right, shall surely live.”¹⁷⁵ We neither deny nor obscure any of these. But let one of the sons of Adam produce such an integrity. If no one can, they must either perish from the presence of God, or flee to the asylum of mercy. Nor do we deny, that to believers their integrity, however imperfect, is a step toward immortality. But what is the cause of this, unless it be that when the Lord has admitted any persons into the covenant of his grace, he does not scrutinize their works according to their intrinsic merit, but embraces them with paternal benignity? By this 50we mean, not merely what is taught by the schoolmen, “that works receive their value from the grace which accepts them;” for they suppose, that works, otherwise inadequate to the attainment of salvation by the legal covenant, are rendered sufficient for this by the Divine acceptance of them. But I assert, that they are so defiled, both by other transgressions and by their own blemishes, that they are of no value at all, except as the Lord pardons both; and this is no other than bestowing on a man gratuitous righteousness. It is irrelevant to this subject, to allege those prayers of the apostle, in which he desires such perfection for believers, that they may be unblamable and irreprovable in the day of Christ.¹⁷⁶ These passages, indeed, the Celestines formerly perverted, in order to prove a perfection of righteousness in the present life. We think it sufficient briefly to reply, with Augustine, “that all the pious ought, indeed, to aspire to this object, to appear one day immaculate and guiltless before the presence of God; but since the highest excellency in this life is nothing more than a progress towards perfection, we shall never attain it, till, being divested at once of mortality and sin, we shall fully adhere to the Lord.” Nevertheless, I shall not pertinaciously contend with any person who chooses to attribute to the saints the character of perfection, provided he also defines it in the words of Augustine himself; who says, “When we denominate the virtue of the saints perfect, to this perfection itself belongs the acknowledgment of imperfection, both in truth and in humility.”

15. Last argument from those passages which ascribe righteousness and life to the ways of believers. Answer. This proceeds from the paternal kindness of God. What meant by the perfection of saints.

There are other passages not unlike those quoted above, at which some may still demur. Solomon says, “The just man walketh in his integrity,” (Prov. 20:7). Again, “In the way of righteousness is life; and in the pathway thereof there is no death,” (Prov. 12:28).118For this reason Ezekiel says, He that “has walked in my statutes, and has kept my judgments, to deal truly; he is just, he shall surely live,” (Ezek. 18:9, 21; 23:15). None of these declarations do we deny or obscure. But let one of the sons of Adam come forward with such integrity. If there is none, they must perish from the presence of God, or retake themselves to the asylum of mercy. Still we deny not that the integrity of believers, though partial and imperfect, is a step to immortality. How so, but just that the works of those whom the Lord has assumed into the covenant of grace, he tries not by their merit, but embraces with paternal indulgence. By this we understand not with the Schoolmen,that works derive their value from accepting grace. For their meaning is, that works otherwise unfit to obtain salvation in terms of law, are made fit for such a purpose by the divine acceptance. On the other hand, I maintain that these works being sullied both by other transgressions and by their own deficiencies, have no other value than this, that the Lord indulgently pardons them; in other words, that the righteousness which he bestows on man is gratuitous. Here they unseasonably obtrude those passages in which the Apostle prays for all perfection to believers, “To the end he may establish your hearts unblamable in holiness before God, even our Father,” (1 Thess. 3:13, and elsewhere). These words were strongly urged by the Celestines of old, in maintaining the perfection of holiness in the present life. To this we deem it sufficient briefly to reply with Augustine, that the goal to which all the pious ought to aspire is, to appear in the presence of God without spot and blemish; but as the course of the present life is at best nothing more than progress, we shall never reach the goal until we have laid aside the body of sin, and been completely united to the Lord. If any one choose to give the name of perfection to the saints, I shall not obstinately quarrel with him, provided he defines this perfection in the words of Augustine, “When we speak of the perfect virtue of the saints, part of this perfection consists in the recognition of our imperfection both in truth and in humility,” (August. ad Bonif. lib. 3, c. 7).

15. Er zijn ook nog andere plaatsen, niet ongelijk aan de vorige, waarbij men nog kunnen blijven staan. Salomo zegt (Spr. 20:7) dat hij, die in zijn oprechtheid wandelt, rechtvaardig is. Evenzo (Spr. 12:38) dat in het pad der gerechtigheid het leven is, en dat daarin de dood niet is. Zo zegt Ezechiël (Eze. 18:9, 221; 33:15) dat gewis zal leven, die recht en gerechtigheid gedaan heeft. Niets van die plaatsen loochenen of verduisteren wij. Maar laat er eens één van Adams zonen te voorschijn komen met zulk een zuiverheid. Als er niemand is, moeten ze omkomen van voor Gods aanschijn, of tot het toevluchtsoord zijner barmhartigheid vluchten. En intussen ontkennen wij niet, dat hun zuiverheid, ook al zij slechts half en onvolmaakt, voor de gelovigen een stap is tot de onsterfelijkheid. Maar vanwaar komt dit anders, dan omdat de Here de werken van hen, die hij tot het verbond der genade aangenomen heeft, niet onderzoekt naar hun verdiensten, maar door zijn Vaderlijke goedertierenheid omhelst? En daaronder verstaan wij niet slechts wat de Scholastieken leren, dat de werken hun waarde hebben uit de aannemende genade. Want hun opvatting is, dat de werken, die anders volgens het verbond der wet niet voldoende zijn tot het verkrijgen der zaligheid, toch door de aanneming Gods verheven worden tot zulk een waarde, dat ze tegen de prijs der zaligheid opwegen. Maar ik zeg, dat die werken, daar ze zowel door andere overtredingen, als ook door hun eigen smetten verontreinigd zijn, geen waarde hebben, dan dat de Here beide vergeeft; dat is, dat de mens de rechtvaardigheid onverdiend geschonken wordt. Hier komt men ten onrechte aandragen met de gebeden van de apostel (Ef. 1:4; 1 Thess.3:13 en elders), waarin hij de gelovigen een zo grote volmaaktheid toewenst, dat ze onschuldig en onberispelijk mogen zijn in de dag des Heren. Deze woorden brachten oudtijds de Coelestinen telkens te berde, om de volmaaktheid der rechtvaardigheid in dit leven te bewijzen. Maar na Augustinus antwoorden wij in 't kort dit, en wij menen, dat dat voldoende is: dat alle gelovigen wel naar dit doel moeten streven, dat ze eens onbevlekt en onschuldig voor Gods aanschijn mogen verschijnen, maar dat wij, aangezien de beste en voortreffelijkste wijze van het tegenwoordige leven niets anders is dan een vordering, eerst dan tot dat doel zullen geraken, wanneer wij, verlost van dit vlees der zonde, de Here tenvolle zullen aanhangen. Maar toch zal ik niet hardnekkig strijden met iemand, die de titel der volmaaktheid aan de heiligen wil toekennen, wanneer hij ook die slechts omschrijft met de woorden van Augustinus zelf¹. "Wanneer wij, "zo zegt hij, "de deugd der heiligen volmaakt noemen, dan behoort tot die volmaaktheid ook de kennis van hun onvolmaaktheid zowel in de waarheid als in de ootmoed."

15. 542Vollkommenheit der Gläubigen?

Vielleicht könnte sich jemand auch noch auf andere Stellen berufen, die den erwähnten nicht unähnlich sind. So bezeichnet Salomo einen Menschen, „der in seiner Frömmigkeit wandelt“, als „Gerechten“ (Spr. 20,7). Oder er erklärt: „Auf dem Wege der Gerechtigkeit ist Leben, und auf ihrem gebahnten Pfad ist kein Tod“ (Spr. 12,28). In diesem Sinne verheißt auch Ezechiel dem, der Recht und Gerechtigkeit getan hat, er werde gewißlich leben (Ez. 18,9. 21; 33,15).

Keine von diesen Stellen leugnen oder verdunkeln wir. Aber es soll doch einmal ein einziger von den Söhnen Adams hervortreten, der so untadelig wäre! Ist keiner da, so müssen sie entweder vor Gottes Anblick vergehen - oder aber den Zufluchtsort seiner Barmherzigkeit aufsuchen!

Freilich leugnen wir damit nicht, daß den Gläubigen ihre Aufrichtigkeit, obwohl sie bloß halb und unvollkommen ist, als Stufe zur Unsterblichkeit dient. Aber woher kommt das? Doch nur daher, daß der Herr sie in den Bund seiner Gnade aufgenommen hat und nun ihre Werke nicht nach ihrem Verdienst wägt, sondern in seiner väterlichen Freundlichkeit liebreich annimmt! Darunter verstehen wir nicht nur das, was die Schultheologen lehren, die da meinen, die Werke hätten ihren Wert auf Grund der sie annehmenden Gnade (gratia acceptans). Sie sind nämlich der Ansicht, die Werke, die sonst auf Grund des Gesetzesbundes nicht ausreichten, uns das Heil zu erwerben, würden durch Gottes Annahme doch zu einem ausreichenden Preis (für die Seligkeit) erhoben. Ich behaupte dagegen: die Werke sind durch sonstige Übertretungen wie auch durch ihre eigenen Makel befleckt, und sie gelten deshalb nur dann etwas, wenn Gott für beides Verzeihung gewährt; das bedeutet aber: Gott schenkt dem Menschen die Gerechtigkeit aus lauter Gnade.

Es ist nicht sachgemäß, wenn man hier mit Nachdruck die Gebete des Apostels anführt, in denen er den Gläubigen solche Vollkommenheit wünscht, daß sie unsträflich und untadelig seien auf den Tag des Herrn (Eph. 1,4; 1. Thess. 3,13 u.a.). Mit diesen Worten haben nun früher die Coelestiner gewaltigen Lärm gemacht, um zu beweisen, wir erlangten bereits in diesem Leben die Vollkommenheit. Ich will aber meine Antwort auf jene Lehre nach Augustin geben, und ich glaube damit Zureichendes zu sagen: Gewiß sollen alle Frommen nach dem Ziel streben, einst makellos und unsträflich vor Gottes Angesicht zu erscheinen; aber die beste und herrlichste Weise, dieses Leben zu führen, ist nichts anderes als ein Fortschreiten, und deshalb werden wir zu jenem Ziel erst dann gelangen, wenn wir dieses sündige Fleisch abgelegt haben und dem Herrn voll und ganz anhängen! Trotzdem will ich keinen hartnäckigen Streit erheben, wenn jemand den Heiligen den Titel der Vollkommenheit zuerteilen will, nur soll er dann diese Vollkommenheit mit den Worten des gleichen Augustin beschreiben: „Wenn wir die Tugend der Frommen vollkommen nennen, so gehört zu dieser Vollkommenheit auch die aufrichtige und demütige Erkenntnis unserer Unvollkommenheit!“ (An Bonifacius, III,7,19).

15. Die betekenis waarin geregtigheid elders in die Skrif gebruik word, en die geregtigheid van die heiliges

Daar is ook ander tekste wat nie van die hierbo verskil nie en waarop iemand selfs nou nog vastrapplek kan probeer kry. Salomo sê dat iemand wat in sy eie opregtheid wandel, regverdig is.¹⁰² Net so: “Op die pad van geregtigheid is lewe en daarin is geen dood nie”.¹⁰³ Daarom verklaar Esegiël dat iemand wat oordeel en geregtigheid beoefen, sal lewe.¹⁰⁴ Ons ontken of verdoesel geeneen hiervan nie. Maar laat net een van Adam se kinders wat so ’n opregtheid het, na vore treelAs daar dan nie so een is nie,¹⁰⁵ moet hulle weg van God se aangesig vergaan of hulle toevlug tot die skuiling van sy barmhartigheid neem.

Intussen ontken ons egter nie dat elke gelowige se opregtheid, al is dit maar net halfklaar en onvolmaak, vir hom ’n stap na die onsterflikheid is nie. Maar waaruit ontstaan dit anders as dat die Here nie die werke van diegene wat Hy in sy genadeverbond opgeneem het, volgens hulle verdienstes ondersoek nie maar dat Hy hulle met vaderlike goedheid omhels? Hieronder verstaan ons egter nie slegs dit wat die Skolastici leer nie, naamlik dat goeie werke uit ontvangende genade¹⁰⁶ waarde het nie.

1042 Hulle opvatting is immers dat werke wat andersins nie die krag het om uit die verbond van die wet saligheid te bekom nie, nogtans deur God se aanvaarding van sulke werke verhef word tot ’n waarde wat wel daaraan gelyk is.¹⁰⁷ Sover dit my aangaan, verklaar ek dat sulke werke, wat sowel met ander oortredings as met hulle eie vlekke besoedel is, geen ander waarde het nie as net dat die Here beide begenadig - dit is om aan die mens onverdiende geregtigheid te skenk.

Hier word heeltemal onvanpas daardie bekende gebede van die apostel waarin hy so ’n groot volmaaktheid vir die gelowiges vra dat hulle op die dag van die Here sonder skuld en onberispelik kan wees,¹⁰⁸ aan ons opgedring. In die ou tyd het die aanhangers van Caelestius¹⁰⁹ trouens hierdie woorde graag te berde gebring om die volmaaktheid van geregtigheid in hierdie lewe te bewys.¹¹⁰ Omdat ons egter meen dat dit voldoende is, antwoord ons bondig na aanleiding van Augustinus soos volg: Alle godvrugtiges behoort inderdaad na hierdie doel te strewe, naamlik om eendag onbevlek en onberispelik voor God se aangesig te verskyn.¹¹¹ Maar omdat die beste en uitnemendste lewenswyse hier niks anders is as vordering daarnatoe nie, sal ons hierdie doel eers bereik wanneer ons hierdie vlees van ons sonde ontneem is en die Here ten voile aanhang.¹¹² En tog sal ek nie hardkoppig stry met iemand wat aan 1043 die heiliges die titel volmaaktes wil toeken nie, mits hy dit maar in Augustinus se woorde omskryf. Hy sê: “Wanneer ons die heiliges se deug as volmaak beskryf, hoort die kennis van hulle onvolmaaktheid sowel in die waarheid as in nederigheid juis by hulle volmaaktheid”.¹¹³HOOFSTUK 18

15. В Писании имеется несколько других подобных мест, которые могут смутить некоторых людей. Соломон говорит, что ходящий в непорочности праведен (Прит 20:7) и что на пути правды - жизнь и на стезе её нет смерти (Прит 12:28). На том же основании Иезекииль провозглашает, что поступающий законно и праведно будет жить вечно (Иез 18:9,21; 33:15). Я заявляю, что мы не намерены что-либо скрывать, отрицать или затемнять из всех подобных мест. Но пускай перед нами предстанет хотя бы один человек, обладающий такой непорочностью. А если нет ни одного смертного, обладающего ею, то все либо должны погибнуть на Божьем суде, либо найти прибежище в Божьем милосердии.

В то же время мы не отрицаем и того, что праведность, которой обладают верующие, хотя она несовершенна и заслуживает множества упрёков, всё же является для них некоей ступенью к бессмертию. Но это верно только тогда, когда Господь ниспосылает человеку свою милость, когда не оценивает его дела по достоинству, а принимает их с отеческой благосклонностью, даже если они её вовсе не заслуживают. Здесь мы имеем в виду не только то, чему учат схоласты, а именно, что дела получают свою ценность от благодати Бога, который их принимает. Ведь тем самым они утверждают, что дела, которые в противном случае были бы недостаточны для спасения, становятся достаточными, когда их принимает и одобряет Бог. Я же, напротив, утверждаю, что всякие дела, поскольку они либо осквернены другими преступлениями, либо как-то запятнаны сами по себе, не стоят ничего, пока Господь не смоет пятен, которыми они загрязнены и не простит человеку все его прегрешения - что и означает дать ему праведность даром. Здесь нет необходимости приводить некоторые молитвы св. Павла, где он просит для верующих такого совершенства, чтобы они были полностью невиновны и безупречны перед Божьим судом (Эф 1:4; Флп 2:15; 1 Фес 3:13 и др.). Древние еретики целестинцы пользовались этими высказываниями для доказательства того, что человек может обрести совершенную праведность в этой жизни. Следуя св. Августину, мы отвечаем, что все верующие должны стремиться к этой цели - однажды предстать перед Богом чистыми и непорочными. Считаем, что этого вполне достаточно. Но поскольку самое лучшее и совершенное состояние, которого мы можем достичь в нынешней жизни, - это лишь каждодневное совершенствование, то мы только тогда достигнем этой цели, когда, освободившись от грешной плоти, целиком сольёмся с нашим Господом (Августин. Об усовершении справедливости человеческой, IX, 20 (MPL, XLIV, 301-302)). Я не хотел бы быть слишком упрямым, возражая тому, кто желает приписать святым совершенство, если он определяет его в соответствии со св. Августином, который в своей третьей книге, обращённой к Бонифацию писал так: «Когда добродетель святых мы называем совершенной, это совершенство связано с сознанием несовершенства: в действительности святые в своём смирении сознавали, насколько они несовершенны» (Августин. Против двух посланий пелагиан (Бонифацию), III, VII, 19 (MPL, XLIV,602)).