Institutio christianae religionis (1559), Barth/Niesel, 1926-52 Institution de la religion chrestienne (1560) Institutes of the Christian Religion, John Allen (1813) Institutes of the Christian Religion, Henry Beveridge (1845) Institutie of onderwijzing in de christelijke religie, A. Sizoo (1931) Unterricht in der christlichen Religion, Otto Weber (1936-38) Institusie van die Christelike Godsdiens (1984) Наставление в христианской вере (1997-99)

CAP. XV.

Chapitre XV.

Chapter XV.

Chapter 15.

Hoofdstuk XV.

Fünfzehntes Kapitel.

HOOFSTUK 15.

Глава XV.

| Quae de operum meritis iactantur, tam Dei laudem in conferenda iustitia, quam salutis certitudinem evertere.

Que tout ce qui est dit pour magnifier les merites, destruit tant la louange de Dieu que la certitude de nostre salut

Boasting Of the Merit of Works, Equally Subversive Of God’s Glory in the Gift of Righteousness, And of the Certainty of Salvation.

The Boasted Merit of Works Subversive Both of the Glory of God, in Bestowing Righteousness, and of the Certainty of Salvation.

Dat al wat men roemt van de verdiensten der werken, zowel Gods lof in het toebrengen der gerechtigheid, als de zekerheid der zaligheid te niet doet.

Was man vom Verdienst der Werke rühmt, macht Gottes Lobpreis für das Zustandebringen der Gerechtigkeit, zugleich aber auch die Heilsgewißheit zunichte.

ROEM OP DIE VERDIENSTE VAN WERKE VERNIETIG NIE ALLEEN DIE LOF AAN GOD DAT HY AAN ONS GEREGTIGHEID GEGEE HET NIE, MAAR OOK DIE SEKERHEID OOR ONS SALIGHEID

О ТОМ, ЧТО ВОСХВАЛЕНИЕ ЗАСЛУГ УНИЧТОЖАЕТ КАК СЛАВУ БОЖЬЮ, ТАК И УВЕРЕННОСТЬ В СПАСЕНИИ

1. 239 | Iam quod praecipuum est in hac causa expedivimus: quia si operibus fulciatur iustitia, corruere protinus a conspectu Dei necesse sit: sola Dei misericordia, sola Christi communicatione, ideoque sola fide contineri. Praecipuum autem hunc esse causae cardinem diligenter animadvertamus, ne illa implicemur communi non vulgi modo, sed doctorum etiam hallucinatione. Simul enim atquee quaeritur de fidei operumque iustificatione, decurrunt ad eos locos qui aliquod operibus meritum coram Deo tribuere videntur1: perinde vero acsi evicta foret operum iustificatio, 240 si probatum fuerit alicuius esse apud Deum pretii. Enimvero supra clare ostendimus1, in perfecta tantummodo, absolutaque Legis observatione consistere operum iustitiam. Unde sequitur, non iustificari operibus hominem nisi qui ad summum perfectionis evectus, nullius, vel minimae transgressionis argui queat. Altera igitur et separata est quaestio, Utcunque ad iustificandum hominem minime sufficianta opera, annon tamen illab apud Deum gratiam promereantur?

1. Nous avons desja despesché le principal nœud de ceste matiere: c’est que d’autant qu’il est necessaire que toute justice soit confondue devant la face de Dieu, si elle est appuyée sur les œuvres, elle est contenue en la seule misericorde de Dieu, et en la seule communion de Christ: et pourtant en la seule foy. Or nous avons diligemment à noter, que c’est-cy le principal poinct: afin de ne nous envelopper en l’erreur commun non seulement du vulgaire, mais aussi des savans. Car quand il est question si la foy ou les œuvres justifient, ils alleguent les passages qui semblent advis attribuer quelque merite aux œuvres devant Dieu: comme si la justification des œuvres estoit par cela demonstrée, quand il seroit prouvé qu’elles sont en quelque estime devant Dieu. Or il a esté clairement demonstré que la justice des œuvres consiste seulement en une parfaite et entiere observation de la Loy: dont il s’ensuit que nul n’est justifié par ses œuvres, sinon celuy qui est venu à une telle perfection, qu’on ne le sauroit redarguer de la moindre faute du monde. C’est donc une autre question et separée, assavoir si les œuvres, combien qu’elles ne suffisent point à justifier l’homme, luy peuvent acquerir faveur envers Dieu.

1. 21 We have now discussed the principal branch of this subject; that because righteousness, if dependent on works, must inevitably be confounded in the sight of God, therefore it is contained exclusively in the mercy of God and the participation of Christ, and consequently in faith alone. Now, it must be carefully remarked that this is the principal hinge on which the argument turns, that we may not be implicated in the common delusion, which equally affects the learned and the vulgar. For as soon as justification by faith or works becomes the subject of inquiry, they have immediate recourse to those passages which seem to attribute to works some degree of merit in the sight of God; as though justification by works would be fully evinced, if they could be proved to be of any value before God. We have already clearly demonstrated that the righteousness of works consists only in a perfect and complete observance of the law. Whence it follows, that no man is justified by works, but he who, being elevated to the summit of perfection, cannot be convicted even of the least transgression. This, therefore, is a different and separate question, whether, although works be utterly insufficient for the justification of men, they do not, nevertheless, merit the grace of God.

1. After a brief recapitulation, the question, Whether or not good works merit favor with God, considered.

90 The principal point in this subject has been now explained: as justifications if dependent upon works, cannot possibly stand in the sight of God, it must depend solely on the mercy of God and communion with Christ, and therefore on faith alone. But let us carefully attend to the point on which the whole subject hinges, lest we get entangled in the common delusion, not only of the vulgar, but of the learned. For the moment the question is raised as to the justification by faith or works, they run off to those passages which seem to ascribe some merit to works in the sight of God, just as if justification by works were proved whenever it is proved that works have any value with God. Above we have clearly shown that justification by works consists only in a perfect and absolute fulfillment of the law, and that, therefore, no man is justified by works unless he91has reached the summit of perfection, and cannot be convicted of even the smallest transgression. But there is another and a separate question, Though works by no means suffice to justify, do they not merit favor with God?

1. Wat het voornaamste is in deze zaak hebben we nu uitgelegd: namelijk dat de rechtvaardigheid alleen gelegen is in Gods barmhartigheid, alleen in Christus' gemeenschap en daarom alleen in het geloof, want indien ze op de werken steunt, moet ze terstond voor Gods aangezicht ineenstorten. En laat ons naarstig opmerken, dat het voornaamste punt van deze zaak is, opdat wij niet verward raken in die algemene waanvoorstelling niet alleen van eenvoudige, maar ook van geleerde mensen. Want zodra het gaat over de rechtvaardigmaking des geloofs en der werken, nemen ze hun toevlucht tot die plaatsen, die aan de werken enige verdienste voor God schijnen toe te kennen, evenalsof de rechtvaardigmaking der werken bewezen was, als aangetoond is, dat zij van enige waarde zijn voor God. Wij hebben evenwel in het voorgaande duidelijk aangetoond, dat de rechtvaardigheid der werken slecht bestaat in de volkomen onderhouding der wet. En daaruit volgt, dat de mens niet gerechtvaardigd wordt door de werken, tenzij hij, tot het toppunt van volmaaktheid gekomen, van geen enkele ook zelfs niet de kleinste, overtreding beschuldigd kan worden. Het is dus een andere en hiervan afgescheiden vraag, of de werken, ook al zijn ze allerminst voldoende om de mens te rechtvaardigen, toch niet bij God genade verdienen.

1. 518Falsche und richtige Fragestellung

Was in dieser Sache das wichtigste ist, das haben wir bereits behandelt: wenn unsere Gerechtigkeit auf die Werke gegründet wäre, so müßte sie vor Gottes Angesicht gänzlich zuschanden werden; deshalb aber besteht sie tatsächlich allein in Gottes Erbarmen, allein in dem Teilhaben an Christus und darum allein im Glauben. Wir wollen aber nachdrücklich darauf achten, daß dies der Angelpunkt der ganzen Angelegenheit ist, damit wir uns nicht in jenen allgemeinen Irrtum verstricken, dem nicht nur einfältige, sondern auch gelehrte Leute verfallen sind! Sobald sich nämlich die Frage nach der Rechtfertigung aus dem Glauben oder aus den Werken erhebt, nehmen sie schnell ihre Zuflucht zu solchen Schriftstellen, die dem Anschein nach unseren Werken irgendein Verdienst vor Gott zuschreiben Als ob die Rechtfertigung aus den Werken schon erwiesen wäre, wenn sich zeigen ließe, daß die Werke immerhin einen Wert vor Gott besitzen!

Ich habe doch oben klar nachgewiesen, daß die Gerechtigkeit aus den Werken ausschließlich in der vollendeten und vollkommenen Beobachtung des Gesetzes liegt. Daraus ergibt sich, daß ein Mensch nur dann nach seinen Werken gerechtfertigt wird, wenn er sich zu dem höchsten Grad von Vollkommenheit emporgeschwungen hat und keiner einzigen, auch nicht der allergeringsten Übertretung beschuldigt werden kann! Eine andere und hiervon getrennte Frage ist aber die, ob die Werke, selbst wenn sie in keiner Weise dazu ausreichen, den Menschen zu rechtfertigen, nicht doch Gnade bei Gott verdienen.

1. Augustinus, Bernardus en die Skrif weerlê die Roomse leer in verband met die regverdigmaking deur verdienste van goeie werke (Afdeling 1 - 4)

’n Samevatting van die voorgaande bespreking in verband met regverdigmaking

1003 Ons het reeds die belangrikste aspek in hierdie saak afgehandel, naamlik dat as geregtigheid op die mens se werke steun, dit noodwendig onmiddellik voor God se aangesig in duie moet stort, en dat geregtigheid in God se barmhartigheid alleen, alleen in die gemeenskap met Christus en daarom alleen in die geloof saamgevat word. Ons moet egter deeglik daarop let dat dit die skarnier van die saak is om nie in die wanvoorstelling van nie alleen die gewone mense nie maar ook van geleerdes verstrengel te raak nie. Want sodra regverdigmaking deur die geloof of die werke ondersoek word, hardloop hulle na Skrifverwysings wat oënskynlik die een of ander verdienste voor die aangesig van God aan hulle werke toeken, net asof die regverdigmaking deur die werke bewys is wanneer bewys is dat hulle ’n mate van waarde by God het! Ons het trouens hierbo duidelik aangetoon dat geregtigheid van die werke slegs in volmaakte en absolute onderhouding van die wet geleë is.1 Daaruit volg dat niemand deur sy werke regverdig gemaak word nie tensy hy die hoogste trap van volmaaktheid bereik het en van geen oortreding, selfs nie die geringste een, beskuldig kan word nie. Daar is dus ’n tweede vraag, afsonderlik van hierdie een, naamlik of ons werke genade by God verdien al is hulle glad nie genoegsaam om die mens regverdig te maak nie.

1. Мы уже развязали главный узел этой проблемы: поскольку всякая праведность с необходимостью уничтожается перед лицом Бога, если она основывается на делах, то она покоится исключительно на Божьей милости и на единении со Христом, а следовательно, на вере. Поэтому, чтобы не впасть во всеобщее заблуждение, свойственное не только простому народу, но и учёным мужам, мы должны крепко-накрепко усвоить, что основной тезис именно таков. Ибо когда возникает вопрос: что оправдывает - вера или дела? - наши противники приводят фрагменты из Писания, которые на первый взгляд приписывают делам некую ценность перед Богом, и тем самым как будто доказывают возможность оправдания делами. На самом деле там лишь утверждается, что Бог в какой-то мере ценит наши дела. В действительности же в Писании ясно указано, что праведность от дел заключается единственно в полном и совершенном исполнении Закона. Отсюда следует, что никто не оправдывается своими делами, кроме людей, достигших такого совершенства, что их нельзя упрекнуть ни в малейшем грехе или проступке. А могут ли дела, хотя они и недостаточны для оправдания, принести человеку благорасположение Бога - это отдельный вопрос.

 

2. Primum de Meriti nomine id mihi praefari necesse est: quicunque primus illud operibus humanis ad Dei iudicium comparatis aptavit2, eum fidei synceritati pessime consuluisse. Equidem a logomachiis libens abstineo, sed cuperem eam servatam fuisse semper inter Christianos scriptores sobrietatem, ne usurpare, quum nihil opus foret, extranea a Scripturis vocabula in animum induxissent quae multum parerentc offendiculi, fructus minimum. Quorsum enim obsecro, opus fuit invehi nomen Meriti, quum pretium bonorum operum significanter alio nomine citra offendiculum explicari posset? Quantum autem ipsum offensionis in se contineat, magno cum orbis detrimento patet. Certe ut est fastuosissimum, nihil quam obscurare Dei gratiam, et homines prava superbia imbuere potest. Usi sunt (fateor) passim vetusti Ecclesiae scriptores, atque utinam voculae unius abusu erroris materiam posteris non praebuissent. Quanquam nonnullis ipsi quoque locis testantur, quam non praeiudicare veritati voluerint. Sic enim alicubi loquitur Augustinus, Humana merita hic conticescant, quae perierunt per Adam: et regnetd Dei gratia, per Iesum Christum [De praedest. sanct.] 3. || Item, Meritis suis nihil tribuunt sancti: totum nonnisi misericordiae tuae tribuent, o Deus [In Psal. 139]4. Alibi, Et quum viderit homo quicquid boni habet, non se habere a se, sed a Deo suo, videt id totum quod in eo laudatur, non de suis meritis, sed de misericordia Dei esse [In Psal. 84 e]5. Vides ut adempta homini bene agendi virtute, meriti quoque dignitatem prosternat. || Chrysostomus autem, Nostra siqua sequuntur Dei gratuitam vocationem opera, retributio sunt et debitum: at Dei 241 munera, gratia et beneficentia et largitionis magnitudo [Homil. 33. in Gene.]1. Omisso tamen nomine, rem potius cernamus. || Citavi quidem antea2 ex Bernardo sententiama, Ut ad meritum satis est de meritis non praesumere: sic carere meritis, satis est ad iudicium [supra canti. sermo.b 68]3. Sed continuo addita interpretatione, duritiem vocis satis emollit, quum dicit, Proinde merita habere cures: habita, data noveris: fructum speres Dei misericordiam: et omne periculum evasisti, paupertatis, ingratitudinis, praesumptionis. Foelix Ecclesia cui nec merita sine praesumptione, nec praesumptio sine meritis deest.4 Et paulo ante abunde ostenderat quam pio sensu uteretur. Nam de meritis, inquit, quid sollicita sit Ecclesia, cui de proposito Dei firmior securiorque existit gloriandi ratio? non potest seipsum negare Deus: faciet quod promisit. Sicc non est quod quaeras, quibus meritis speremus bona? praesertim quum audias, Non propter vos, sed propter me [Ezech. 36. e. 22, f. 32]. Sufficit ad meritum, scire quod non sufficiant merita5.

2. Premierement, je suis contraint de protester cela de ce nom de Merite: que quiconque l’a le premier attribué aux œuvres humaines, au regard du jugement de Dieu, n’a pas fait chose expediente pour entretenir la syncerité de la foy. Quant à moy, je me deporte volontiers de toutes contentions qui se font pour les mots: mais je desireroye que ceste sobrieté eust tousjours esté gardée entre les Chrestiens, qu’ils n’eussent point sans mestier et sans propos usurpé vocables estranges de l’Escriture, qui pouvoyent engendrer beaucoup de scandales et peu de fruict. Car quel mestier estoit-il, je vous prie, de mettre en avant ce nom de Merite, puis que la dignité des bonnes œuvres pouvoit autrement estre expliquée sans offension? Or combien il est venu de scandales de ce mot, nous le voyons avec grand dommage de tout le monde. Certes comme il est plein d’orgueil, il ne peut sinon obscurcir la grace de Dieu, et abbreuver les hommes d’une vaine outrecuidance. Je confesse que les anciens docteurs de l’Eglise en ont communement usé. Et pleust à Dieu que par un petit mot ils n’eussent point donné occasion d’erreur à ceux qui sont venus depuis. Combien qu’en d’aucuns lieux ils ont testifié comment ils ne vouloyent point prejudicier en ce faisant à la verité. Sainct Augustin en quelque lieu dit, Que les merites humains se taisent icy, lesquels sont peris en Adam: et que la grace de Dieu regne, comme elle regne par Jesus Christ.60 Item, Les saincts n’attribuent rien à leurs merites, mais le tout à la misericorde de Dieu.61 Item, Quand l’homme voit que tout ce qu’il a de bien il le l’a pas de soy, mais de son Dieu: il voit que tout ce qui est loué en luy n’est point de ses merites, mais de la misericorde de Dieu. Nous voyons comment en ayant osté à l’homme la vertu de bien faire, il abbat aussi la dignité des merites.62 Item Chrysostome, Toutes nos œuvres qui suyvent la vocation gratuite de Dieu sont comme dettes que nous luy rendons: mais ces benefices sont de grace, beneficence et pure largesse.63 Toutesfois laissant le nom derriere, considerons plustost la chose. Sainct Bernard dit bien, comme j’ay desja allegué en quelque passage, que comme il suffit pour avoir merites, de ne presumer point de ses merites: aussi qu’il suffit pour estre condamné, de n’avoir nuls merites. Mais en adjoustant quant et quant l’interpretation il adoucit la dureté de ce mot, en disant, Mets donc peine d’avoir des merites: quand tu les auras, cognois qu’ils te sont donnez: esperes-en le fruict de la misericorde de Dieu, et en ce faisant tu auras evité tout le danger de povreté, ingratitude et presomption. L’Eglise est bien-heureuse, laquelle a des merites sans presomption, et a presomption sans merites. Et un peu auparavant il avoit monstré en quel sens il usoit de ce mot, disant, Pourquoy l’Eglise se soucieroit-elle de merites, puis qu’elle a un plus certain moyen de se glorifier au bon plaisir de Dieu?64 Dieu ne se peut renoncer, il fera ce qu’il a promis. Ainsi il ne faut demander par quels merites nous esperons salut, veu que Dieu nous dit, Ce ne sera pas à cause de vous, mais pour l’amour de moy (Ezech. 36:22, 32.) Il suffit donc pour meriter salut, de savoir que les merites ne suffisent point.

2. 22In the first place, with respect to the term merit, it is necessary for me to premise, that whoever first applied it to human works, as compared with the Divine judgment, showed very little concern for the purity of the faith. I gladly abstain from all controversies about mere words; but I could wish that this sobriety had always been observed by Christian writers, that they had avoided the unnecessary adoption of terms not used in the Scriptures, and calculated to produce great offence, but very little advantage. For what necessity was there for the introduction of the word merit, when the value of good works might be significantly expressed without offence by a different term? But the great offence contained in it, appears in the great injury the world has received from it. The consummate haughtiness of its import can only obscure the Divine grace, and taint the minds of men with presumptuous arrogance. I confess, the ancient writers of the Church have generally used it, and I wish that their misuse of one word had not been the occasion of error to posterity. Yet they also declare in some places that they did not intend any thing prejudicial to the truth. For this is the language of Augustine in one passage: “Let human merit, which was lost by Adam, here be silent, and let the grace of God reign through Jesus Christ.” Again: “The saints ascribe nothing to their own merits; they will ascribe all, O God, only to thy mercy.” In another place: “And when a man sees that whatever good he has, he has it not from himself, but from his God, he sees that all that is commended in him proceeds not from his own merits, but from the Divine mercy.” We see how, by divesting man of the power of performing good actions, he likewise destroys the dignity of merit. Chrysostom says, “Our works, if there be any consequent on God’s gratuitous vocation, are a retribution and a debt; but the gifts of God are grace, beneficence, and immense liberality.” Leaving the name, however, let us rather attend to the thing. I have before cited a passage from Bernard: “As not to presume on our merits is sufficiently meritorious, so to be destitute of merits is sufficient for the judgment.” But by the explanation immediately annexed, he properly softens the harshness of these expressions, when he says, “Therefore you should be concerned to have merits; and if you have them, you should know that they are given to you; you should hope for the fruit, the mercy of God; and you have escaped all danger of poverty, ingratitude, and presumption. Happy the Church which is not destitute, either of merits without presumption, or of presumption without merits.” And just before he had fully shown how pious his meaning was. “For concerning merits,” he says, “why should the Church be solicitous, which has a more firm and secure foundation 23for glorying in the purpose of God? For God cannot deny himself; he will perform what he has promised. Thus you have no reason for inquiring, on account of what merits we may hope for blessings, especially when you read, ‘Not for your sakes, but for my sake;’63 it is sufficiently meritorious to know that merits are insufficient.”

2. First answer, fixing the meaning of the term Merit. This term improperly applied to works, but used in a good sense, as by Augustine, Chrysostom, Bernard.

First, I must premise with regard to the term Merit, that he, whoever he was, that first applied it to human works, viewed in reference to the divine tribunal, consulted very ill for the purity of the faith. I willingly abstain from disputes about words, but I could wish that Christian writers had always observed this soberness—that when there was no occasion for it, they had never thought of using terms foreign to the Scriptures—terms which might produce much offense, but very little fruit. I ask, what need was there to introduce the word Merit, when the value of works might have been fully expressed by another term, and without offense? The quantity of offense contained in it the world shows to its great loss. It is certain that, being a high sounding term, it can only obscure the grace of God, and inspire men with pernicious pride. I admit it was used by ancient ecclesiastical writers, and I wish they had not by the abuse of one term furnished posterity with matter of heresy, although in some passages they themselves show that they had no wish to injure the truth. For Augustine says, “Let human merits, which perished by Adam, here be silent, and let the grace of God reign by Jesus Christ,” (August. de Prædest. Sanct). Again, “The saints ascribe nothing to their merits; every thing will they ascribe solely to thy mercy, O God,” (August. in Psal. 139). Again, “And when a man sees that whatever good he has he has not of himself, but of his God, he sees that every thing in him which is praised is not of his own merits, but of the divine mercy,” (August. in Psal. 88). You see how he denies man the power of acting aright, and thus lays merit prostrate. Chrysostom says, “If any works of ours follow the free calling of God, they are return and debt; but the gifts of God are grace, and beneficence, and great liberality.” But to say nothing more of the name, let us attend to the thing. I formerly quoted a passage from Bernard: “As it is sufficient for merit not to presume on merit, so to be without merit is sufficient for condemnation,” (Bernard in Cantic. Serm. 98). He immediately adds an explanation which softens the harshness of the expression, when he says, “Hence be careful to have merits; when you have them, know that they were given; hope for fruit from the divine mercy, and you have escaped all the perils of poverty, ingratitude, and presumption. Happy the Church which neither wants merit without presumption, nor presumption without merit.” A little before he had abundantly shown that he used the words in a sound sense, saying, “Why is the Church anxious about merits? God has furnished her with a firmer and surer ground of boasting. God cannot deny himself; he will do what he has promised. Thus there is no reason for asking by what merits may we hope for blessings; especially when you hear, ‘Thus saith the Lord God; I do not this for your sakes, O house of Israel,92but for mine holy name’s sake,’ (Ezek.36:22). It suffices for merit to know that merits suffice not.”

2. In de eerste plaats moet ik aangaande het woord verdienste dit vooraf zeggen, dat hij, die deze naam het eerst gegeven heeft aan de werken der mensen in hun verhouding tot het oordeel Gods, aan de gaafheid van het geloof afbreuk heeft gedaan. Ik houd mij gaarne ver van woordenstrijd, maar ik zou toch wel willen, dat onder Christelijke schrijvers die soberheid in acht genomen was, dat ze het nooit van zich hadden gedaan gekregen om, hoewel het in 't geheel niet nodig was, woorden te gebruiken, die vreemd zijn aan de Schrift en die veel ergernis verwekten, maar zeer weinig vrucht afwierpen. Want waartoe was het nodig, vraag ik u, om het woord verdienste in te voeren, daar de prijs voor goede werken op duidelijke wijze zonder ergernis door een ander verklaard kon worden? En hoe grote aanstoot het in zich bevat, blijkt door de grote schade, die de wereld er door geleden heeft. Ongetwijfeld, daar het een zeer hovaardig woord is, kan het niet anders dan Gods genade verduisteren, en de mensen vervullen met slechte hovaardij. De oude schrijvers der kerk, ik erken het, hebben het overal gebruikt, en toch, hadden ze maar niet door het misbruik van één woordje aan het nageslacht stof geschonken tot dwaling! Trouwens ook zij zelf getuigen op sommige plaatsen, dat ze de waarheid niet hebben willen te kort doen. Want Augustinus spreekt ergens aldus1 : "Laat de menselijke verdiensten hier verstommen, die door Adam teniet gegaan zijn, en laat de genade Gods heersen door Jezus Christus." Evenzo2 : "De heiligen schrijven aan hun verdiensten niets toe; het geheel zullen zij slecht aan uw barmhartigheid toeschrijven, o God." Elders3 : "En wanneer de mens zal zien, dat hij al het goede, dat hij heeft, niet van zichzelf heeft, maar van zijn God, dan ziet hij dat alles, wat in hem geprezen wordt niet is uit zijn verdiensten, maar uit de barmhartigheid Gods." Ge ziet, hoe hij, na de mens het vermogen goed te handelen ontnomen te hebben, ook de waardigheid der verdienste ter neer werpt. En Chrysostomus4 zegt aldus: "Indien enige werken van volgen op de onverdiende roeping Gods, dan is dat een terugbetaling en een schuld, maar toch Gods geschenk, genade, weldadigheid en grote mildheid." Maar laat ons het woord laten varen en liever op de zaak letten. Ik heb wel tevoren de uitspraak uit Bernardus aangehaald5 : "Evenals het voldoende is tot verdienste, zich niets omtrent verdiensten in te beelden, zo is ook geen verdiensten te hebben voldoende tot het oordeel." Maar doordat hij terstond een verklaring toevoegt, verzacht hij de hardheid van dit woord voldoende, wanneer hij zegt: Zorg er daarom voor verdiensten te hebben; wanneer gij ze hebt, weet dan, dat ze u gegeven zijn; hoop op de vrucht, namelijk Gods barmhartigheid, en dan zijt ge aan alle gevaar van armoede, ondankbaarheid en vals vertrouwen ontkomen: gelukkig de kerk, die niet verstoken is van verdiensten zonder vertrouwen, noch van vertrouwen zonder verdiensten." En een weinig te voren had hij overvloedig aangetoond, in hoe vrome zin hij het woord gebruikte. "Want waartoe," zo zegt hij, "zou de kerk bekommerd zijn aangaande de verdiensten, daar ze een vaster en veiliger reden heeft om te roemen van het voornemen Gods? God kan zichzelf niet verloochenen: Hij zal doen, wat Hij beloofd heeft; zo6 hebt gij geen reden om te vragen, door welke verdiensten wij het goede mogen verwachten, temeer daar ge hoort: niet om uwentwil, maar om mijnentwil. Tot verdienste is het genoeg te weten, dat verdiensten niet genoeg zijn."

2. "Verdienst" - ein unbiblisches und gefährliches Wort!

Zunächst muß ich einleitungsweise von dem Wort „Verdienst“ sprechen. Wer diesen Ausdruck zum erstenmal auf die menschlichen Werke in ihrem Verhältnis zu Gottes Urteil angewandt hat, der hat - er mag sein, wer er will - der Lauterkeit des Glaubens einen sehr schlechten Dienst getan! Ich habe wahrhaftig nicht gern mit Wortgezänk etwas zu tun - aber ich möchte wohl, unter den christlichen Schriftstellern wäre stets dies Maßhalten geübt worden, daß sie nicht ohne Notwendigkeit darauf gekommen wären, Ausdrücke in ihr Denken aufzunehmen, die der Schrift fremd sind, und die sehr viel Ärgernis, aber gar wenig Frucht bringen! Ich möchte doch zu gerne wissen: war es denn nötig, das Wort „Verdienst“ einzuführen, wo man den Wert der guten Werke doch auch mit anderen Ausdrücken deutlich und ohne Ärgernis bezeichnen konnte? Wieviel Ärgernis dieses Wort aber in sich trägt, das ist unter großem Schaden für die ganze Welt offenbar! Es ist doch sicherlich ein unsagbar aufgeblasenes Wort, und deshalb vermag es nichts anderes, als Gottes Gnade zu verdunkeln und die Menschen mit verkehrter Hoffart zu erfüllen! Allerdings haben - das gebe ich zu - auch die alten Schriftsteller der Kirche dieses Wort durchgängig gebraucht - und wollte Gott, sie hätten durch den Mißbrauch dieses einen Wörtleins den Späteren nicht solchen Anlaß zum Irrtum gegeben! Freilich bezeugen sie auch selbst an einigen Stellen, daß sie der Wahrheit mit ihrem Gebrauch jenes Wörtleins in keiner Weise etwas nehmen wollten. Augustin sagt nämlich an einer Stelle so: „Hier sollen die menschlichen Verdienste verstummen, die doch durch Adam verlorengegangen sind - hier soll Gottes Gnade durch Jesus Christus regieren!“ (Von der Prädestination der Heiligen,15,31). Oder auch: „Ihren Verdiensten schreiben die Heiligen nichts zu, nein, sie werden alles allem deiner Barmherzigkeit beimessen, o Gott!” (Zu Psalm 139). Oder an anderer Stelle: „Und wenn der Mensch sieht, daß er alles, was er Gutes besitzt, nicht aus sich heraus hat, sondern von seinem Gott, dann merkt er auch, daß alles, was man an ihm lobt, 519 nicht aus seinen Verdiensten, sondern aus Gottes Barmherzigkeit stammt!“ (Zu Psalm 84). Da sieht man, wie er dem Menschen alles Vermögen abspricht, recht zu handeln, und wie er auch die Würdigkeit des Verdienstes umstößt. Chrysostomus aber sagt: „Wenn auf Gottes gnädige Berufung irgendwelche Werke folgen, die wir getan haben, so sind sie eine Rückgabe, eine Schuld; Gottes Wohltaten aber sind Gnade, Wohltätigkeit und reiche Freigebigkeit!“ (Predigten zur Genesis,34,6).

Jetzt wollen wir aber das Wort (Verdienst) auf sich beruhen lassen und lieber auf die Sache selber unser Augenmerk richten. Ich habe nun zwar oben einen Satz aus Bernhard herangezogen, der folgendermaßen lautete: „Wie es zum Verdienste genug ist, sich der Verdienste nicht zu vermessen, so ist es zum Gericht genug, überhaupt keine Verdienste zu haben!“ (Predigten zum Hohen Liede, 68,6). Aber gleich darauf fügt er eine Erläuterung hinzu und mildert damit völlig die Härte des Ausdrucks: „Deshalb sorge dich darum, Verdienste zu haben! Hast du aber welche, so wisse, daß sie dir gegeben sind! Dann erhoffe als Frucht die Barmherzigkeit Gottes - dann bist du aller Gefahr der Armut, der Undankbarkeit und der Vermessenheit entgangen! Glücklich die Kirche, der es weder an Verdiensten fehlt, deren sie sich nicht vermißt - noch an Vermessenheit, die ohne Verdienste ist!“ (Predigten zum Hohen Liede, 68,6). Kurz vorher hatte er mehr als deutlich gezeigt, in welch frommem Sinne er jenes Wort („Verdienst“) gebrauchte: „Denn was soll sich die Kirche um Verdienste sorgen, weil sie doch einen viel festeren und gewisseren Grund hat, sich des Vorsatzes Gottes zu rühmen! Gott kann sich ja nicht selbst verleugnen: er wird tun, was er verheißen hat! (Anklang an 2. Tim. 2,13). Es ist also kein Grund zu fragen: aus was für Verdiensten dürfen wir Gutes erwarten? Besonders nicht, wenn man hört: Nicht um euretwillen, sondern um meinetwillen ...’ (Ez. 36,22. 32; nicht genau). Zum Verdienst ist es genug, wenn man weiß, daß die Verdienste nicht genug sind!“ (Predigten zum Hohen Liede, 68,6).

2. Die woord ‘verdienste’ is onskriftuurlik en gevaarlik

Ter inleiding moet ek die volgende opmerkings in verband met die woord verdienste maak: Wie ook al eerste die woord verdienste aan die 1004 mens se werke in hulle verhouding tot God se oordeel toegepas het,2 het die opregtheid van die geloof baie swak in aanmerking geneem. Ek weerhou my wel met graagte van ’n woordestryd, maar ek sou tog graag wou hê dat die nugterheid altyd onder Christelike skrywers behou moes word dat hulle hulle moet voorneem om nie wanneer dit onnodig is, woorde te gebruik wat vreemd aan die Skrifte is nie omdat dit baie aanstoot en weinig voordeel teweegbring. Want watter behoefte was daar, vra ek jou, om die woord verdienste in te sleep terwyl die loon vir goeie werke betekenisvol sonder ergernis met ’n ander woord verduidelik kon word? Die groot skade wat die woord verdienste in die wêreld veroorsaak het, toon duidelik hoeveel ergernis die woord inhou. Aangesien dit ’n baie hooghartige woord is, kan dit tot niks anders aanleiding gee as om die genade van God te verduister en die mens met verwronge hoogmoed te deurtrek nie.

Ek erken wel dat die kerklike skrywers van die ou tyd dit gebruik het - het hulle hulle nageslag tog maar nie stof tot dwaling gebied deur een ou woordjie so te misbruik nie! Nogtans getuig hulle self ook op verskeie plekke dat hulle nie die waarheid wou bevooroordeel nie. Augustinus praat byvoorbeeld iewers soos volg: “Laat die mens se verdienstes wat deur Adam tot niet gegaan het, hier swyg en laat die genade van God deur Jesus Christus heers”.3 Net so: “Die heiliges skryf aan eie verdienstes niks toe nie; hulle sal alles slegs aan u barmhartigheid toeskryf, o God!”4 En elders skryf hy: “En wanneer die mens sien dat hy al die goeie wat hy het, nie uit homself het nie maar van sy God, sien hy dat alles wat in hom geloof word, nie uit sy verdienste is nie maar uit die barmhartigheid van God”.5 ’n Mens kan sien dat hy die mens sy vermoë om goed te doen ontneem en dat hy ook die aansien van sy werke platvee. Chrysostomos sê weer: “As enige van ons werke op die onverdiende roeping van God volg, is dit vereffenning en skuld; maar dit is tog God se gawes, sy genade en sy weldadigheid en sy groot milddadigheid”.6

Ek laat die benaming maar daar; laat ons eerder die saak ondersoek. Ek het wel tevore hierdie uitspraak uit Bernardus se werk aangehaal:7 “Soos dit vir verdienste voldoende is om niks oor verdienstes te veronderstel nie, so is dit vir die oordeel voldoende om sonder verdienstes te wees”.8

1005 Maar hy voeg onmiddellik ’n verklaring daarby en versag sodoende die kilheid van sy stelling voldoende wanneer hy sê: “Sorg dus dat jy verdienstes het; en as jy dit het, weet dan dat dit aan jou gegee is; hoop dat die vrug daarvan die barmhartigheid van God sal wees, en jy het alle gevaar van hulpeloosheid, ondankbaarheid en veronderstelling misgeloop. Gelukkig die kerk waarvoor dit nie aan verdienstes sonder voorveronderstellings ontbreek nie en ook nie aan voorveronderstellings sonder verdienstes nie”.9 En ’n rukkie tevore het hy in ruim mate aangetoon in watter vroom betekenis hy die woord gebruik. Hy sê: “Waarom moet die kerk hom bekommer oor verdienstes as hy ’n vaster en sekerder rede het om oor God se voorneme te roem? God kan Homself nie verloën nie: Hy sal doen wat Hy beloof het. Jy het dus geen rede om te vra: ‘Met watter verdienstes moet ons op sy seën hoop?’ nie - veral aangesien jy hoor: ‘Nie ter wille van julle nie maar ter wille van My’.10 Vir verdienste is dit genoeg om te weet dat verdienstes nie genoeg is nie”.11.

2. Прежде всего я вынужден возразить против употребления слова «заслуги». Тот, кто первым использовал его применительно к человеческим делам с точки зрения Божьего суда (Тертуллиан. О воскресении плоти, XV (MPL, II, 859); Апология, XVIII (MPL, I, 435); О покаянии, VI (MPL, I, 1346 p.) - замечание направлено против использования в этом значении слова «заслуга» Тертуллианом в указанных трактатах), не сделал ничего полезного для поддержания искренней веры. Впрочем, я бы охотно воздержался от всяких споров в отношении слов. Но я хотел бы, чтобы христиане всегда строго относились к ним и не употребляли без необходимости и некстати слова, чуждые Писанию, что может породить опасные недоразумения и не принесёт полезных плодов. Какая необходимость, спрашиваю я вас, отдавать предпочтение слову «заслуги», когда значение человеческих дел может быть без всякого ущерба выражено по-другому? А раз это слово влечёт за собой множество недоразумений, то мы видим здесь большой вред для всех людей. Ибо, будучи полно гордыни, оно способно лишь затемнить Божью милость и опьянить людей суетным высокомерием.

Я знаю, что его широко использовали древние учители Церкви. И если бы Богу было угодно, они не дали бы этим словечком повода для заблуждения тем, кто пришёл им на смену. Ибо они неоднократно свидетельствовали, что не желали посредством него навредить истине. Так, св. Августин говорит: «Пусть человеческие заслуги тут умолкнут - все они погибли в Адаме. И пусть царит благодать Божья, данная через Иисуса Христа» (Августин. О предназначении святых,XV, 31 (MPL, XLIV, 983)). А также: «Святые ничего не приписывают своим заслугам, но всё - Божьей милости» (Августин. Толк. на Пс. 139, 18 (MPL, XXXVII, 1814)). И ещё: «Когда человек видит, что всё, что есть в нём доброго, не от него, а от Бога, тогда он сознаёт, что всё похвальное в нём происходит не от его заслуг, но от Божьей милости» (Августин. Толк. на Пс. 84, 9 (MPL, XXXVII, 1073)).

Здесь мы видим, что, лишая человека способности творить добро, Августин лишает также всякой ценности его заслуги. Нечто подобное пишет и Златоуст: «Все наши дела, которые следуют за даруемым Божьим призванием, суть как бы долг, который мы возвращаем Богу. Эти блага происходят от милости, великодушия и чистой щедрости» (Иоанн Златоуст. Гомилия на Книгу Бытия, XXXIV, 6 (MPG, LIII, 321)).

Впрочем, оставим в стороне слово и рассмотрим существо дела. Как я уже упоминал, св. Бернар верно сказал, что как для того, чтобы иметь заслуги, достаточно не приписывать себе никаких заслуг, так и отсутствия заслуг достаточно для осуждения. Однако, вновь и вновь воспроизводя своё толкование, он смягчает жесткость этой формулировки и говорит: «Приложи усилия к тому, чтобы иметь заслуги. Но когда они у тебя будут, пойми, что они тебе дарованы. Полагай в них плод милости Божьей. Поступая так, ты избежишь опасности нищеты, неблагодарности и самомнения. Блаженна Церковь, имеющая заслуги без притязаний на них и имеющая притязания без заслуг.» Чуть ранее св. Бернар пояснил, в каком смысле он использует это слово: «Зачем Церкви заботиться о заслугах, когда она имеет более надёжное средство прославить себя, угождая Богу? Бог не может отвернуться, Он сотворит то, что обещал. Посему не стоит спрашивать, благодаря каким заслугам мы надеемся на спасение, ибо Бог сказал нам: "не для вас Я сделаю это, ... а ради святого имени Моего" (Иез 36:22). Следовательно, для того, чтобы заслужить спасение, достаточно знать, что заслуг недостаточно» (Бернар Клервоский. Проповедь на Песнь песней, LXVIII, 6 (MPL, CLXXXIII, 1111bc)).

 

3. | Quid promereantur omnia opera nostrad, Scriptura ostendit quum Dei conspectum ferre posse negat quia immunditiae sint plena; quid deinde promeritura sit perfecta Legis observatio (siqua reperiri posset) quum praecipit ut nos inutiles servos reputemus quum fecerimus omnia quae praecipiuntur nobis [Luc. 17. c. 10]: quia nihil gratuitum impenderimus Domino, sed debitis obsequiis tantum defuncti simus, quibus non est habenda gratia.e Dominus tamen, quae in nos contulit bona opera, et nostra appellat, et non tantum accepta sibi esse testatur, sed remunerationem etiam habitura. Nostrum est vicissim tanta promissione animari, animosque colligere, ne bene agendo defatigemur, et tantam Dei benignitatem vera gratitudine prosequi. Gratiam Dei esse non dubium est quicquid in operibus est quod laudem meretur; nullam esse guttam quam proprie nobis adscribere debeamus; || id si re vera serioque agnoscimus, evanescit quaelibet meriti non fiducia tantum, sed opinio. || Bonorum, inquam, operum laudem non (ut sophistaef faciunt)6 inter Deum et hominem partimur: sed totam, integram 242 aca illibatam Domino servamus. Tantum hoc hominib assignamus, quod ea ipsa quae bona erant, sua impuritate polluit et contaminat. Nihil enim ab homine exit, quantumvis perfecto, quod non sit aliqua macula inquinatum. Vocet igitur Dominus in iudicium quae in humanis operibus optima sunt: csuam in illis quidemd iustitiam agnoscet, hominis vero dedecus et probrume. || Placent itaque Deo bona opera, nec suis authoribus sunt infructuosa: quin magis amplissima Dei beneficia remunerationis loco referunt: non quia ita merentur, sed quia divina benignitas hoc illis ex seipsa pretium statuit. Quae autem ista est malignitasf, non contentos illa Dei largitate, quae nihil tale merentia opera indebitis praemiis muneratur, sacrilega ambitione ultra contendere, ut operum meritis videatur rependi quod divinae totum est munificentiae? Hic sensum communem uniuscuiusque appello. Si is qui usumfructum in agro aliena liberalitate habet, proprietatis quoque titulum sibi vendicet: annon huiusmodi ingratitudine eam ipsam quam tenebat possessionem amittere meretur? Similiter si manumissus a domino servus, dissimulata libertinae conditionis humilitate, pro ingenuo se venditet: annon dignus est qui in pristinam redigatur servitutem? Hic enim legitimus demum est fruendi beneficii usus, si nec plus arrogamus nobis quam datum est, nec boni authorem sua laude fraudamus: quin potius sic nos gerimus ut residere quodammodo apud eum videatur quod in nos transtulit. Haec moderatio si erga homines praestanda est, videant singuli et reputent qualis Deo debeatur.

3. Que c’est que meritent nos œuvres l’Escriture le demonstre, disant qu’elles ne peuvent soustenir le regard de Dieu, entant qu’elles sont pleines d’ordure et immondicité. Davantage, que c’est que meriteroit l’obeissance parfaite de la Loy, si elle se pouvoit quelque part trouver, elle le declare en nous commandant de nous reputer serviteurs inutiles, quand nous aurions fait toutes choses qui nous sont ordonnées (Luc 17:10): veu qu’ainsi mesmes nous n’aurions rien fait à Dieu de gratuit, mais nous serions seulement acquitez des services à luy deuz, ausquels il ne doit nulle grace. Toutesfois le Seigneur appelle les œuvres qu’il nous a données, Nostres: et non seulement tesmoigne qu’elles luy sont aggreables, mais qu’elles seront remunerées de luy. Maintenant nostre office est de prendre courage: et estre incitez de telles promesses, à ce que nous ne nous lassions point en bien faisant: et aussi de n’estre pas ingrats à une telle benignité. Il n’y a nulle doute que tout ce qui merite louange en nos œuvres ne soit grace de Dieu, et qu’il n’y a pas une seule goutte de bien que nous devions proprement nous attribuer. Si nous recognoissons cela à la verité, non seulement toute fiance de merite s’esvanouira, mais aussi toute fantasie. Je dy donc que nous ne partissons point la louange des bonnes œuvres entre Dieu et l’homme, comme font les Sophistes, mais la gardons entiere à Dieu. Seulement nous reservons cela à l’homme, qu’il pollue et souille par son immondicité les œuvres, qui autrement estoyent bonnes comme venantes de Dieu. Car du plus parfait homme qui soit au monde il ne sort rien qui ne soit entaché de quelque macule. Que Dieu donc appelle en jugement les meilleures œuvres qu’ayent les hommes, et en icelle il trouvera sa justice et la confusion des hommes. Les bonnes œuvres donc plaisent à Dieu, et ne sont pas inutiles à ceux qui les font, mais plustost en reçoyvent pour loyer tresamples benefices de Dieu: non pas qu’elles le meritent, mais pource que la benignité du Seigneur de soymesme leur ordonne un tel prix. Or quelle ingratitude est-ce, si n’estans point contens d’une telle largesse de Dieu, laquelle remunere les œuvres de loyer non deu sans aucun merite d’icelles, nous passons outre par une maudite ambition, pretendais que ce qui est de la pure beneficence de Dieu soit rendu au merite des œuvres? J’appelle icy en tesmoignage le sens commun d’un chacun. Si celuy auquel l’usufruict d’un champ est donné, se veut usurper le tiltre de proprieté, ne merite-il pas par telle ingratitude de perdre mesme la possession qu’il avoit? Pareillement si un serf delivré de son maistre ne veut point cognoistre sa condition, mais s’attribue ingenuité, ne merite-il pas d’estre redigé en servitude? Car voicy la droite façon legitime d’user des benefices qu’on nous a faits, de ne point entreprendre plus que ce qui nous est donné, et ne frauder point nostre bien-faiteur de sa louange: mais plustost nous porter tellement, que ce qu’il nous a transferé semble aucunement resider en luy. Si nous devons avoir ceste modestie envers les hommes, qu’un chacun regarde combien plus on en doit à Dieu.

3. The Scripture shows what all our works are capable of meriting, when it represents them as unable to bear the Divine scrutiny, because they are full of impurity; and in the next place, what would be merited by the perfect observance of the law, if this could any where be found, when it directs us, “When ye shall have done all those things which are commanded you, say, We are unprofitable servants;”64 because we shall not have conferred any favour on God, but only have performed the duties incumbent on us, for which no thanks are due. Nevertheless, the good works which the Lord has conferred on us, he denominates our own, and declares that he will not only accept, but also reward them. It is our duty to be animated by so great a promise, and to stir up our minds that we “be not weary in well doing,”65 and to be truly grateful for so great an instance of Divine goodness. It is beyond a doubt, that whatever is laudable in our works proceeds from the grace of God; and that we cannot properly ascribe the least portion of it to ourselves. If we truly and seriously acknowledge this truth, not only all confidence, but likewise all idea of merit, immediately vanishes. We, I say, do not, like the sophists, divide the praise of good works between God and man, but we preserve it to the Lord complete, entire, and uncontaminated. All that we attribute to man, is, that those works which were otherwise good are tainted and polluted by his impurity. For nothing proceeds from the most perfect man, which is wholly immaculate. Therefore let the Lord sit in judgment on the best of human actions, and he will indeed recognize in them his own righteousness, but man’s disgrace and shame. Good works, therefore, are pleasing to God, and not unprofitable to the authors of them; and they will moreover receive the most ample blessings from God as their reward; not because they merit them, but because the Divine goodness has freely appointed them this reward. But what wickedness is it, not to be content with that Divine liberality which remunerates works destitute of merit with unmerited rewards, but with sacrilegious ambition still to aim at more, that what entirely originates in the Divine munificence may appear to be a compensation of the merit of works! Here I appeal to the common sense of every man. If he who, 24by the liberality of another, enjoys the use and profit of an estate, usurp to himself also the title of proprietor, does he not by such ingratitude deserve to lose the possession which he had? So also if a slave, manumitted by his master, conceal his mean condition as a freed-man, and boast that he was free by birth, does he not deserve to be reduced to his former servitude? For this is the legitimate way of enjoying a benefit, if we neither arrogate more than is given us, nor defraud our benefactor of his due praise; but, on the contrary, conduct ourselves in such a manner, that what he has conferred on us may appear, as it were, to continue with himself. If this moderation ought to be observed towards men, let every one examine and consider what is due to God.

3. A second answer to the question. First by a negative, then by a concession. In the rewarding of works what to be attributed to God, and what to man. Why good works please God, and are advantageous to those who do them. The ingratitude of seeking righteousness by works. This shown by a double similitude.

What all our works can merit Scripture shows when it declares that they cannot stand the view of God, because they are full of impurity; it next shows what the perfect observance of the law (if it can any where be found) will merit when it enjoins, “So likewise ye, when ye shall have done all those things which are commanded you, say, We are unprofitable servants, we have done that which was our duty to do,” (Luke 17:10); because we make no free-offering to God, but only perform due service by which no favor is deserved. And yet those good works which the Lord has bestowed upon us he counts ours also, and declares, that they are not only acceptable to him, but that he will recompense them. It is ours in return to be animated by this great promise, and to keep up our courage, that we may not weary in well-doing, but feel duly grateful for the great kindness of God. There cannot be a doubt, that every thing in our works which deserves praise is owing to divine grace, and that there is not a particle of it which we can properly ascribe to ourselves. If we truly and seriously acknowledge this, not only confidence, but every idea of merit vanishes. I say we do not, like the Sophists share the praise of works between God and man, but we keep it entire and unimpaired for the Lord. All we assign to man is that, by his impurity he pollutes and contaminates the very works which were good. The most perfect thing which proceeds from man is always polluted by some stain. Should the Lord, therefore, bring to judgment the best of human works, he would indeed behold his own righteousness in them; but he would also behold man’s dishonor and disgrace. Thus good works please God, and are not without fruit to their authors, since, by way of recompense, they obtain more ample blessings from God, not because they so deserve, but because the divine benignity is pleased of itself to set this value upon them. Such, however is our malignity, that not contented with this liberality on the part of God, which bestows rewards on works that do not at all deserve them, we with profane ambition maintain that that which is entirely due to the divine munificence is paid to the merit of works. Here I appeal to every man’s common sense. If one who by another’s liberality possesses the usufruct of a field, rear up a claim to the property of it, does he not by his ingratitude deserve to lose the possession formerly granted? In like manner, if a slave,who has been manumitted, conceals his humble condition of freedman, and gives out that he was free-born, does he not deserve to be reduced to his original slavery? A benefit can only be legitimately enjoyed when we neither arrogate more to our selves than has been given, nor defraud the author of it of his due praise; nay, rather when we so conduct ourselves as to make it appear that the benefit conferred still in a manner resides with him who conferred it. But if this is the moderation to be observed towards men, let every one reflect and consider for himself what is due to God.

93

3. Wat al onze werken verdienen, toont de Schrift, wanneer ze zegt, dat de werken Gods gezicht niet kunnen dragen, omdat ze vol zijn van onreinheid; wat verder de volmaakte onderhouding der wet (indien die gevonden kon worden) zou verdienen, toont ze aan, wanneer ze beveelt, dat wij onszelf als onnutte dienstknechten moeten beschouwen, wanneer we gedaan hebben alles wat ons bevolen wordt (Luc. 17:10) omdat wij dan de Heere niets betaald hebben, wat wij niet schuldig waren, maar slechts onze schuldige plicht volbracht hebben, waarvoor geen dank betuigd behoeft te worden. Toch noemt de Here de goede werken, die Hij ons geschonken heeft ook onze werken, en Hij betuigt niet alleen, dat ze Hem aangenaam zij, maar ook dat ze vergelding zullen ontvangen. Wederkerig is het onze plicht, door zulk een belofte ons te laten bemoedigen en moed te vatten, zodat we niet moede worden goed te doen, en de zo grote goedertierenheid Gods met ware dankbaarheid te bejegenen. Het is niet twijfelachtig, dat al wat prijzenswaard is in de werken, een genade Gods is, en dat er geen druppel is, die wij ons toe mogen schrijven. Indien wij dit inderdaad en met ernst erkennen, dan verdwijnt niet alleen elk vertrouwen op, maar ook elke waan van verdienste. De lof der goede werken, zeg ik, verdelen wij niet (zoals de sofisten doen) tussen God en de mens; maar wij bewaren die geheel, ongeschonden en gaaf voor de Here. Slechts dit wijzen wij de mens toe, dat hij juist datgene, wat goed was, door zijn onreinheid besmet en verontreinigt. Want van de mens, ook al is hij nog zo volmaakt, gaat niets uit, dat niet met een of andere vlek besmet is. Laat dus de Here voor het gericht dagen het beste, dat in menselijke werken aanwezig is: Hij zal daarin wel zijn eigen rechtvaardigheid herkennen, maar 's mensen schande en slechtheid. Dus behagen de goede werken wel de Here, en zijn ook niet nutteloos voor hen, die ze doen, ja worden veeleer met zeer grote weldaden Gods bij wijze van terugbetaling vergolden: niet omdat ze dat verdienen, maar om Gods goedertierenheid uit zichzelf deze prijs voor hen vastgesteld heeft. Wat is dat dan voor kwaadaardigheid, dat de mensen niet tevreden zijn met die mildheid Gods, die de werken schijne vergolden te worden wat geheel en al een geschenk is van Gods milddadigheid? Hier beroep ik mij op het algemeen besef van een ieder. Indien iemand, die door de mildheid van een ander het vruchtgebruik van een akker heeft, ook aanspraak maakte op de titel van eigenaar, zou hij dan niet door zulk een ondankbaarheid verdienen de bezitting, die hij had, te verliezen? Evenzo indien een slaaf, die door zijn heer vrijgelaten is, met veronachtzaming van de nederige staat van vrijgelatene, zich uitgaf voor een vrijgeboren man, zou hij dan niet waard zijn tot zijn vroegere toestand van slavernij teruggebracht te worden? Want dit is eerst de juiste manier om een weldaad te genieten, wanneer wij ons niet meer aanmatigen dan ons gegeven is, en ook niet de gever van het goede van zijn lof beroven, maar veeleer ons zo gedragen, dat wat hij op ons overgedragen heeft, in zekere zin bij hem schijne te blijven. Indien wij deze matigheid moeten betonen tegenover mensen, moge een ieder voor zich zien en nagaan, welk een matigheid men Gode schuldig is.

3. Aller Wert der guten Werke kommt aus Gottes Gnade

Was alle unsere Werke für ein Verdienst begründen, das zeigt uns die Schrift, wenn sie erklärt, daß sie Gottes Anblick nicht ertragen können, weil sie voll Unreinigkeit sind! Und was weiterhin die vollkommene Beobachtung des Gesetzes - sofern sich eine solche finden ließe! - für ein Verdienst begründen könnte, das zeigt uns die Schrift auch: wenn wir „alles getan haben, was wir schuldig waren“, so weist sie uns an, uns für „unnütze Knechte“ zu halten! (Luk. 17,10). Denn wir haben dem Herrn ja nichts geleistet, wozu wir nicht verpflichtet waren, sondern nur unsere schuldige Pflicht erfüllt, für die uns kein Dank gebührt!

Der Herr aber bezeichnet trotzdem die guten Werke, die er uns zuteil werden läßt, als unsere Werke, und er bezeugt nicht nur, daß sie ihm Wohlgefallen, sondern daß sie auch Belohnung finden sollen! Wiederum ist es unsere Sache, uns von einer so großen Verheißung aufmuntern zu lassen, unseren Mut zusammenzunehmen, damit wir nicht müde werden, Gutes zu tun - und uns für solch herrliche Freundlichkeit Gottes wahrhaft dankbar zu erzeigen! Unzweifelhaft ist alles, was an unseren Werken Lob verdient, eine Gnade Gottes, und es ist kein einziges Tröpflein daran, das wir uns eigentlich selber zuschreiben dürften! Wenn wir das wirklich und mit Ernst erkennen, dann vergeht uns nicht nur alle Zuversicht auf unsere Verdienste, sondern jeder Wahn, wir besäßen welche! Den Lobpreis für die guten Werke, meine ich, teilen wir also nicht zwischen Gott und dem Menschen auf, wie es die Klüglinge machen, - sondern wir lassen ihn ganz, unversehrt und unverkürzt dem Herrn zukommen. Dem Menschen schreiben wir dabei nur soviel zu, daß er gerade das, was gut war, mit seiner Unreinigkeit befleckt und verderbt! Denn vom Menschen - er mag so vollkommen sein, wie er will! - geht nichts aus, was 520 nicht mit irgendeinem Makel beschmutzt wäre. Mag der Herr nun das, was an den menschlichen Werken noch das Beste ist, vor sein Gericht fordern: er wird darin zwar seine Gerechtigkeit erkennen, aber des Menschen Schmach und Schande!

Die guten Werke sind also Gott wohlgefällig, sie sind auch nicht ohne Frucht für den, der sie tut, nein, sie bringen ihm vielmehr als Vergeltung die herrlichsten Wohltaten Gottes ein. Aber nicht, weil sie das so verdienten, sondern weil Gottes Güte ihnen von sich aus diesen Wert beigelegt hat! Was ist es aber für eine Bosheit, wenn der Mensch sich mit Gottes Freigebigkeit nicht zufrieden gibt, die ihm die Werke, die dergleichen nicht verdienten, mit unverdienten Belohnungen vergilt - und wenn er dann in gotteslästerlichem Ehrgeiz weiter darauf dringt, daß die Gaben, die allein aus Gottes Milde kommen, nun als Vergeltung für das Verdienst der Werke erscheinen!

Hier berufe ich mich auf den natürlichen Menschenverstand jedes einzelnen. Nehmen wir an, es hat jemand durch die Freigebigkeit eines anderen Menschen die Nutznießung von einem Acker. Wenn er nun aber hergeht und auch auf das Eigentumsrecht Anspruch erhebt - verdient er dann nicht mit solcher Undankbarkeit, daß er gerade das Anrecht verliert, das er besaß? Oder ähnlich: wenn ein Herr seinen Sklaven freigelassen hätte und der nun seinen schlichten Stand als Freigelassener verschwiege und sich als Freigeborenen ausgäbe - wäre der nicht wert, wieder Sklave zu werden wie zuvor? Denn wenn wir etwas zum Geschenk erhalten haben, so genießen wir es nur dann recht, wenn wir uns nicht mehr herausnehmen, als uns gegeben ist, und wenn wir den Geber des Guten nicht um den ihm zukommenden Lobpreis bringen, sondern uns vielmehr so verhalten, daß das, was er uns geschenkt hat, gewissermaßen bei ihm zu verbleiben scheint! Müssen wir schon den Menschen gegenüber in dieser Weise Maß halten, so möge jeder sehen und bedenken, wie sehr wir es Gott schuldig sind!

3. ’n Weerlegging van die getuienis wat teen hierdie opvatting aangevoer word

Wanneer die Skrif verklaar dat God se aangesig nie iets kan verdra wat vol onreinheid is nie, toon dit vir ons watter verdienstes al ons werke het. Wanneer dit ons beveel om ons as nuttelose diensknegte te beskou wanneer ons alles gedoen het wat ons gebied word,12 toon dit vir ons wat volmaakte gehoorsaamheid aan die wet sal verdien - as so iets te vinde is.

Ons sal dan immers nie aan die Here betaal wat ons nie skuldig is nie, maar ons het dan slegs die diens wat ons verskuldig is, nagekom en daarvoor hoef geen dank aan ons betuig te word nie. Tog noem die Here die goeie werke wat Hy aan ons gegee het, enersyds ons werke, en andersyds getuig Hy dat Hy dit nie alleen sal aannneem nie maar dat hulle ook beloon sal word. Op ons beurt is dit ons plig om deur so ’n groot belofte begeester te word en moed bymekaar te skraap, om nie moeg te  word om goed te doen nie en so ’n groot welwillendheid van God met opregte dankbaarheid te ontvang. Alles wat in ons werke verdien om geroem te word, is ongetwyfeld God se genade, en geen druppeltjie daarvan moet ons as ons eie aan onsself toeskryf nie.As ons dit waarlik en ernstig erken, verdwyn nie alleen ons vertroue op die verdienste daarvan nie maar ook ons illusies daaroor.

1006 Ek herhaal: ons verdeel nie die lof vir ons goeie werke tussen God en die mens soos die Sofiste doen nie,13 maar ons hou dit volledig en onverminderd vir die Here. Aan die mens skryf ons slegs dit toe dat hy juis die werke wat goed was, deur sy onreinheid besoedel en bemors het.14 Want uit ’n mens kom niks wat nie met een of ander vlek besmet is nie, al is hy ook hoe volmaak. Laat die Here dus al die beste werke van die mens voor sy oordeel daag - daarin sal Hy weliswaar sy eie geregtigheid herken maar die mens se oneer en skande.

Goeie werke is dus vir God aangenaam en ook nie sonder vrugte vir die daders daarvan nie; ja, hulle ontvang selfs nog die grootste weldade van God as beloning - nie omdat hulle so iets verdien nie maar omdat God se goedertierenheid dit vanself as loon vir hulle bepaal. Hoe groot is die kwaadwilligheid dan nie van diegene wat nie tevrede is met so ’n vrygewigheid van God, wat werke wat so iets nie verdien nie, nogtans met belonings wat nie daaraan verskuldig is nie, vergoed om dan nog met onheilige eersug daarna te streef dat iets wat uit God se milddadigheid kom, oënskynlik deur die verdienste van hulle werke aan hulle betaal word.

Hier beroep ek my op die algemene gevoel van elke mens. As iemand deur ’n ander se toegeeflikheid vruggebruik oor ’n stuk grond het en hy ook die reg om dit te besit vir homself toe-eien, verdien hy dan nie om vanweë sulke ondankbaarheid juis die besit wat hy daarvan gehad het, te verloor nie? Dit is net soos wanneer ’n slaaf deur sy eienaar vrygelaat word, die nederigheid van sy staat as vrygelatene verbloem en homself as ’n vrygebore man voordoen. Verdien so ’n man dan nie om na sy vroeëre staat as slaaf teruggebring te word nie? Die enigste gegronde aanwending van die genieting van ’n weldaad is per slot van rekening as ons nie vir ons meer toe-eien as wat aan ons gegee is nie, en as ons die gewer van die seën nie van die lof daarvan beroof nie. Ons moet ons eerder so gedra dat die seën wat hy op ons oorgedra het, op die oog af nog by hom is. As ons dan so ’n selfbeheersing jeens ons medemens aan die dag moet lê, moet elkeen oplet en nadink hoeveel selfbeheersing hy aan God verskuldig is.

3. Св. Писание показывает, чего заслуживают наши дела: они не могут выдержать взгляда Господа, ибо полны нечистоты и беззакония. Более того, даже если бы где-нибудь и отыскалось совершенное послушание Закону, то Писание и здесь велит нам считать себя рабами ничего не стоящими, потому что тогда мы бы сделали лишь то, что нам было приказано сделать (Лк 17:10). То есть мы ничего не сделали бы для Бога даром, а только исполнили свой долг перед Ним; за это Он вовсе не должен нас благодарить.

Однако Господь называет дела, которые Он же и даёт нам сделать, «нашими», и не только свидетельствует, что они приятны Ему, но и что они будут Им вознаграждены. Теперь наш долг - не унывать и, вдохновляясь обетованиями, не уставать делать добро [Гал 6:9; 2 Фес 3:13], чтобы не быть неблагодарными за подобное великодушие. Нет ни малейшего сомнения в том, что все наши дела, заслуживающие похвалы, происходят от Божьей милости и что нет ни единой капли добра, которую мы могли бы отнести на свой счёт. Если мы признаем эту истину, то исчезнет не только всякое доверие к заслугам, но и любая другая фантазия. Таким образом, я утверждаю, что мы не делим похвалу за добрые дела между Богом и человеком, как поступают софисты, но всё сполна отдаём Богу. Человеку мы оставляем только одно: он пачкает и оскверняет своей мерзостью дела, которые иначе были бы совершенно добрыми как исходящие от Бога. Ибо каким бы совершенным ни был человек в этом мире, от него не происходит ничего, что не было бы хоть как-то запятнано. Пусть Бог призовёт на суд самые лучшие дела, совершённые людьми, - и в них Он найдёт собственную праведность и человеческое бесчестье. Итак, добрые дела угодны Богу и небесполезны для делающих их, так что они получают в награду великие Божьи благодеяния. Не потому, что они заслуживают этой награды, но потому, что Господь по своей щедрости сам дарует её. Как же неблагодарно - не довольствуясь щедростью Бога, воздающего нам за дела наградой, какой они не заслуживают, впадать в проклятое тщеславие, полагая, будто то, что есть исключительно Божье благодеяние, воздаётся нам по заслугам, за дела!

Я призываю здесь во свидетели здравый смысл человека. Если получивший поле в бесплатную аренду захочет узурпировать права собственника, то не заслуживает ли он за подобную неблагодарность лишения права пользования этим полем? И если раб, освобождённый своим хозяином, не захочет признать своего состояния, но станет приписывать себе права свободнорождённого, то не заслуживает ли он возвращения в рабство? Вот правильный и законный способ пользования оказанными нам благодеяниями: не притязать на большее, чем нам дано, и не отнимать у нашего благодетеля полагающейся ему хвалы. Но вести себя так, чтобы переданное нам казалось в какой-то степени сохраняющимся у него. Если мы обязаны так скромно вести себя по отношению к людям, то пусть каждый задумается, насколько больше он должен Богу.

 

4. Scio sophistas abuti locis quibusdam, unde probent Meriti nomen erga Deum in Scripturis reperiri. Citant ex Ecclesiastico sententiam, Misericordia faciet locum unicuique secundum meritum operum suorum [Eccli. 16. b. 14]1. Ex Epistola autem ad Hebraeos, Beneficentiae et communicationis nolite oblivisci: talibus enim hostiis promeretur Deus [Hebr. 13. a. 2]2. In repudianda Ecclesiastici authoritate ius meum nunc remitto. Nego tamen fideliter citare quod scripsit Ecclesiasticus, quicunque fuerit ille scriptor; sic enim habet Graecum exemplar, πάσῃ ἐλεημοσύνῃ ποιήσει τόπον· ἕκαστος γὰρ κατὰ τὰ ἔργα αὑτοῦ εὑρήσει. 243 Omni misericordiae faciet locum; unusquisque enima secundum opera sua inveniet. Atque hanc esse germanam lectionem quae in Latina versione depravata sit, cumb ex solo verborum istorum complexu, tum ex longiore superioris orationis contextu liquet. In Epistola ad Hebraeos non est cur decipulas in verbulo uno nobis tendant; quando in Graecis Apostoli verbis nihil aliud habetur quam tales hostias placere acceptasque esse Deo. Id unum abunde sufficere debeat ad compescendam retundendamque nostrae superbiae insolentiam, ne quam operibus dignitatem ultra Scripturae formulam affingamus. Porro Scripturae doctrina est, aspersa esse perpetuo sordibus multis bona nostra opera, quibus merito Deus offendatur, ac nobis succenseat; tantum abest ut vel conciliare illum nobis queant, vel eius erga nos beneficentiam provocare: quia tamen illa pro sua indulgentia non iure summo examinat, perinde accipere acsi purissima essent, ideoque licet immerita infinitis beneficiis remunerari tum praesentis vitae, tum etiam futurae. Non enim a doctis alioqui ac piis viris positam distinctionem recipio, meritoria esse bona opera earum quae nobis in hac vita conferuntur gratiarum: solius fidei praemium esse aeternam salutem1. Mercedem enim laborum et certaminis coronam in caelo Dominus semper fere collocat. Rursum operum merito sic tribuere, ut gratiae adimatur quod aliis super alias gratiis a Domino cumulamur, est contra Scripturae doctrinam. Tametsi enim dicit Christus, habenti datum iri, et super multa constitutum iri fidelem ac probum servum, qui in parvis se fidelem gesserit [Mat. 25. b. 21, et c. 29]c: simul tamen alibi ostendit incrementa fidelium esse gratuitae suae benignitatis munera. Omnes, inquit, sitientes venite ad aquas: et qui non habetis argentum, venite, emite absque argento et absque ulla commutatione vinum et lac [Iesa. 55. a. 1]. Quicquid ergo nunc in salutis adminiculum piis confertur, tum ipsa beatitudo, mera est Dei beneficentia; tamen et in hac et illis testatur se operum habere rationem: quia ad testandam erga nos dilectionis suae magnitudinem, non modo nos, sed quae nobis largitus est dona tali honored dignatur.

4. Je say bien que les Sophistes abusent de quelques passages pour prouver qu’on trouve ce mot de Merite en l’Escriture. Ils alleguent une sentence de l’Ecclesiastique, La misericorde donnera lieu à un chacun selon le merite de ses œuvres.65 Item de l’Epistre aux Hebrieux, Ne mettez point en oubly beneficence et communication: car tels sacrifices meritent la grace de Dieu (Hebr. 13:2, 16). Combien que je puisse repudier l’Ecclesiastique, entant que ce livre n’est point canonique, toutesfois je m’en deporte. Mais je leur nie qu’ils citent fidelement ses parolles: car il y a ainsi de mot à mot au Grec, Dieu donnera lieu à toute misericorde: un chacun trouvera selon ses œuvres. Que ce soit là le sens naturel, et que le passage ait esté corrompu en la translation Latine, il se peut voir aisément tant par ce qui s’ensuit, que par la sentence mesme, quand elle sera prise seule. Touchant de l’Epistre aux Hebrieux, ils ne font que caviller, veu que le mot Grec dont use l’Apostre ne signifie autre chose, sinon tels sacrifices estre plaisans à Dieu. Cela seul suffira bien pour abattre et reprimer toute insolence d’orgueil en nous, si nous ne passons point la mesure de l’Escriture pour attribuer quelque dignité aux œuvres. Or la doctrine de l’Escriture est, que nos œuvres sont entachées de plusieurs macules, desquelles Dieu seroit à bon droit offensé pour se courroucer contre nous; tant s’en faut qu’elles nous puissent acquerir sa grace et faveur, ou le provoquer à nous bien faire: neantmoins pource que par sa grande clemence il ne les examine pas à la rigueur, qu’il les accepte comme trespures: et à ceste cause qu’il les remunere d’infinis benefices tant de la vie presente comme future, combien qu’elles n’ayent point merité cela. Car je ne puis recevoir la distinction que baillent aucuns personnages: c’est que les bonnes œuvres sont meritoires des graces que Dieu nous confere en ceste vie, mais que le salut eternel est loyer de la seule foy: veu que le Seigneur nous promet le loyer de nos labeurs, et la couronne de nostre bataille estre au ciel. D’autrepart, d’attribuer au merite des œuvres que nous recevons journellement nouvelles graces de Dieu, tellement que cela soit osté à la grace, c’est contre la doctrine de l’Escriture. Car combien que Christ dise qu’il sera donné de nouveau à celuy qui a, et que le bon serviteur qui s’est porté fidelement en petites choses, sera constitué sur plus grandes (Matth. 25:21, 29): neantmoins il demonstré pareillement que les accroissemens des fideles sont dons de sa benignité gratuite. Tous ayans soif, dit-il, venez à l’eau: et vous qui n’avez point d’argent, venez et prenez sans argent et sans recompense du vin et du laict (Is. 55:1). Parquoy tout ce qui est donné aux fideles pour l’avancement de leur salut est pure beneficence de Dieu, comme la beatitude eternelle. Toutesfois tant en ses graces qu’il nous fait maintenant, comme en la gloire future qu’il nous donnera, il dit qu’il a quelque consideration de nos œuvres: d’autant que pour nous testifter sa dilection infinie, il luy plaist non seulement de nous honnorer ainsi, mais aussi les benefices que nous avons receuz de sa main.

4. I know that the sophists abuse some texts in order to prove that the term merit is found in the Scriptures with reference to God. They cite a passage from Ecclesiasticus: “Mercy shall make place for every man according to the merit of his works.”66 And from the Epistle to the Hebrews: “To do good, and to communicate, forget not; for with such sacrifices men merit of God.”67 My right to reject the authority of Ecclesiasticus I at present relinquish; but I deny that they faithfully cite the words of the writer of Ecclesiasticus, whoever he might be; for in the Greek copy it is as follows: Παση ελεημοσυνη ποιησει τοπον· ἑκαστος γαρ κατα τα εργα αυτου εὑρησει. “He shall make place for every mercy; and every man shall find according to his works.” And that this is the genuine reading, which is corrupted in the Latin version, appears both from the complexion of the words themselves and from the preceding context. In the passage quoted from the Epistle to the Hebrews, there is no reason why they should endeavour to insnare us by a single word, when the apostle’s words in the Greek imply nothing more than that “with such sacrifices God is well pleased.” This alone ought to be abundantly sufficient to repress and subdue the insolence of our pride, that we transgress not the scriptural rule by ascribing any dignity to human works. Moreover, the doctrine of the Scripture is, that our good works are perpetually defiled with many blemishes, which might justly offend God and incense him against us; so far are they from being able to conciliate his favour, or to excite his beneficence towards us; yet that, because in his great mercy he does not examine them according to the rigour of his justice, he accepts them as though they were immaculately pure, and therefore rewards them, though void of all merit, with infinite blessings both in this life and in that which is to come. For I cannot admit the distinction laid down by some, who are otherwise 25men of learning and piety, that good works merit the graces which are conferred on us in this life, and that eternal salvation is the reward of faith alone; because the Lord almost always places the reward of labours and the crown of victory in heaven. Besides, to ascribe the accumulation of graces upon graces, given us by the Lord, to the merit of works, in such a manner as to detract it from grace, is contrary to the doctrine of the Scripture. For though Christ says, that “to every one that hath shall be given,” and that “the good and faithful servant, who hath been faithful over a few things, shall be made ruler over many things,”68 yet he likewise shows in another place, that the improvements of believers are the gifts of his gratuitous kindness. “Ho, every one that thirsteth,” says he, “come ye to the waters, and he that hath no money; come ye, buy, and eat; yea, come, buy wine and milk without money and without price.”69 Whatever, therefore, is now conferred on believers to promote their salvation as well as their future blessedness, flows exclusively from the beneficence of God; nevertheless he declares, that both in the latter and in the former, he has respect to our works, because, to demonstrate the magnitude of his love to us, he dignifies with such honour, not only ourselves, but even the gifts which he has bestowed on us.

4. First objection taken from Ecclesiasticus. Second objection from the Epistle to the Hebrews. Two answers to both objections. A weak distinction refuted.

I know that the Sophists abuse some passages in order to prove that the Scriptures use the term merit with reference to God. They quote a passage from Ecclesiasticus: “Mercy will give place to every man according to the merit of his works,” (Ecclesiasticus 16:14); and from the Epistle to the Hebrews: “To do good and communicate forget not; for with such sacrifices God is well pleased,” (Heb. 13:16). I now renounce my right to repudiate the authority of Ecclesiasticus; but I deny that the words of Ecclesiasticus, whoever the writer may have been, are faithfully quoted. The Greek is as follows: Πάσῃ ἑλεημοσύνῃ ποιήσει τόπον̀ ἕκαστος γάρ κατὰ τὰ ἔργα αὑτου̑ εὑρήσει. “He will make room for all mercy: for each shall find according to his works.” That this is the genuine reading, and has been corrupted in the Latin version, is plain, both from the very structure of the sentence, and from the previous context. In the Epistle to the Hebrews there is no room for their quibbling on one little word, for in the Greek the Apostle simply says, that such sacrifices are pleasing and acceptable to God. This alone should amply suffice to quell and beat down the insolence of our pride, and prevent us from attaching value to works beyond the rule of Scripture. It is the doctrine of Scripture, moreover, that our good works are constantly covered with numerous stains by which God is justly offended and made angry against us, so far are they from being able to conciliate him, and call forth his favor towards us; and yet because of his indulgence, he does not examine them with the utmost strictness, he accepts them just as if they were most pure; and therefore rewards them, though undeserving, with innumerable blessings, both present and future. For I admit not the distinction laid down by otherwise learned and pious men, that good works merit the favors which are conferred upon us in this life, whereas eternal life is the reward of faith only. The recompense of our toils, and crown of our contest, our Lord almost uniformly places in heaven. On the other hand, to attribute to the merit of works, so as to deny it to grace, that we are loaded with other gifts from the Lord, is contrary to the doctrine of Scripture. For though Christ says, “Unto every one that has shall be given;” “thou hast been faithful over a few things, I will make thee ruler over many things,” (Mt. 25:29, 21), he, at the same time, shows that all additional gifts to believers are of his free benignity: “Ho, every one that thirsteth, come ye to the waters, and he that has no money, come ye, buy, and eat: yea, come, buy wine and milk, without money and without price,” (Isaiah 55:1). Therefore, every help to salvation bestowed upon believers, and blessedness itself, are entirely the gift of God, and yet in both the Lord testifies that he takes account of works, since to manifest the greatness of his love toward us, he thus highly honors not ourselves only, but the gifts, which he has bestowed upon us.

4. Ik weet, dat de sofisten sommige plaatsen misbruiken, om daaruit te bewijzen, dat het woord verdienste jegens God in de Schrift gevonden wordt. Zij halen uit de Ecclesiaticus (16:14) deze uitspraak aan: "De barmhartigheid zal voor een ieder plaats maken naar de verdienste zijner werken." En uit de brief aan de Hebreën (Heb. 13:16) "Vergeet de weldadigheid en de mededeelzaamheid niet, want door zodanige offeranden maakt men zich verdienstelijk bij God." Ik doe nu afstand van mijn recht om het gezag van de Ecclesiasticus te verwerpen. Maar toch zeg ik, dat zij niet getrouw aanhalen, wat de Ecclesiasticus geschreven heeft, wie ook die schrijver geweest moge zijn; want in de Griekse tekst staat aldus:" Hij zal voor alle barmhartigheid plaats maken; want een ieder zal vinden naar zijn werken." En dat dit de juiste lezing is, die in de Latijnse vertaling bedorven is, blijkt zowel uit die zinsnede zelf, alsook uit het bredere verband met wat in 't voorgaande gezegd is. Wat betreft de plaats uit de brief aan de Hebreën: er is voor hen geen reden om ons in één woordje een strik te spannen; want in de Griekse woorden van de apostel staat niets anders te lezen dan dat zodanige offeranden Gode behagen en Hem aangenaam zijn. Dit ene behoorde ruimschoots voldoende te zijn om de onbeschaamdheid van onze hovaardigheid te bedwingen en in toom te houden, dat wij aan de werken geen enkele waardigheid toekennen buiten de woorden der Schrift om. Verder is het de leer der Schrift, dat onze goede werken voortdurend met veel vuil bespat zijn, door welke werken God terecht verstoord en toornig op ons wordt; zover is het er vandaan, dat ze Hem met ons zouden kunnen verzoenen of zijn weldadigheid jegens ons opwekken. Maar dat Hij, aangezien Hij ze in zijn goedertierenheid niet naar het hoogste recht onderzoekt, ze aanneemt, alsof ze zuiver waren, en ze daarom, ook al verdienen ze dat niet, vergeldt met ontelbare weldaden, zowel van het tegenwoordige als van het toekomende leven. Want ik aanvaard niet de onderscheiding, die door overigens geleerde en vrome mannen gesteld is, dat de goede werken die genadegaven verdienen, die ons in dit leven geschonken worden, en dat de eeuwige zaligheid de beloning is van het geloof alleen. Want de Here plaats bijna altijd het loon van de arbeid en de kroon van de strijd in de hemel. Aan de andere kant is het tegen de leer der Schrift om aan de verdienste der werken toe te schrijven en daardoor aan de genade ontnemen dit, dat we de Here met de ene genadegave na de andere verrijkt worden. Want ofschoon Christus zegt (Matt. 25;21,29) dat hem, die heeft, zal gegeven worden, en dat de goede en getrouwe dienstknecht, die in weinig getrouw is geweest, over veel gesteld zal gesteld worden, toont Hij toch tevens elders aan, dat de toeneming der gelovigen een geschenk is van zijn onverdiende goedertierenheid. "O, alle gij dorstigen," zegt Hij, "komt tot de wateren, en gij, die geen geld hebt, komt, koopt zonder geld en zonder prijs wijn en melk." Al wat dus de vromen nu geschonken wordt tot steun hunner zaligheid, en ook de zaligheid zelf, is louter Gods weldadigheid. Toch betuigt Hij, dat Hij èn in haar èn in die genadegaven rekening houdt met de werken, omdat Hij tot betuiging van de grootheid zijner liefde jegens ons niet alleen ons, maar ook de gaven, die Hij ons geschonken heeft, zulk een eer waardig keurt.

4. Abwehr von Gegenbeweisen

Ich weiß nun, daß die Klüglinge einige Stellen mißbrauchen, um zu beweisen, daß sich auch in der Schrift der Ausdruck „Verdienst“ im Verhältnis zu Gott finde. Zunächst führen sie aus dem Buche Sirach den Satz an: „Alle Wohltat wird ihre Stätte finden, und einem jeglichen wird widerfahren, wie er’s verdient hat“ (Jes. Sir. 16,14). Dann ziehen sie aus dem Hebräerbrief die Stelle heran: „Wohlzutun und mitzuteilen vergesset nicht; denn mit solchen Opfern erwirbt man sich ein Verdienst bei Gott“ (Hebr. 13,16; der Schluß nach der Vulgata und nicht nach dem Luthertext und Urtext, siehe unten).

Ich hätte nun durchaus das Recht, die Autorität des Buches Sirach abzulehnen; aber darauf will ich jetzt verzichten. Ich bestreite trotzdem, daß die Klüglinge das, was dieser Sirach - mag dieser Schriftsteller sein, wer er will - geschrieben hat, textgetreu anführen. Denn der griechische Text lautet: „Alle Wohltat wird ihre Stätte finden, es wird nämlich jeder einzelne es nach seinen Werken finden!“ Dies ist aber die reine Lesart, die man in der lateinischen Fassung verdorben hat! Das ergibt sich einerseits schon allein aus dem Textbestand dieser Worte selbst, andererseits aber auch aus dem weiteren Zusammenhang der vorangehenden Rede.

Was die Stelle aus dem Hebräerbrief betrifft, so finden sie in ihr keinerlei Grund, uns auch nur mit einem einzigen Wort einen Fallstrick zu legen. Denn in den griechischen Worten des Apostels steht gar nicht anderes als: „solche Opfer gefallen Gott wohl“ oder sind ihm angenehm (vgl. Luthertext).

Belohnung der Werke - aus Gnade!

Um die Frechheit unseres hoffärtigen Wesens zu dämpfen und niederzuhalten, sollte schon allein dies reichlich genügen, daß wir unseren Werken keine Würdigkeit über die Aussage der Schrift hinaus andichteten! Die Lehre der Schrift aber sieht so aus: Unsere guten Werke sind stets und ständig mit mancherlei Schmutz befleckt, und dadurch wird Gott mit Recht beleidigt und zum Zorn gegen uns gereizt - so wenig können sie ihn mit uns versöhnen oder seine Wohltätigkeit gegen uns hervorrufen! Dennoch prüft er sie in seiner Nachsicht nicht nach schärfstem Recht 521 und nimmt sie deswegen an, als ob sie ganz rein wären. Und darum vergilt er sie uns mit unzähligen Wohltaten des gegenwärtigen und auch des zukünftigen Lebens - obwohl sie das alles nicht verdienen! Denn ich kann mir die von sonst gelehrten und frommen Männern aufgestellte Unterscheidung nicht zu eigen machen, nach welcher uns unsere guten Werke die Gnadengaben verdienen, die uns in diesem Leben zuteil werden, die ewige Seligkeit aber allein ein Lohn des Glaubens sein soll. Der Herr nämlich verheißt uns fast immer, daß uns sowohl der Lohn für unsere Mühe, als auch der Siegeskranz für unser Kämpfen im Himmel zuteil werden wird! Auf der anderen Seite ist es gegen die Lehre der Schrift, wenn man die Tatsache, daß wir von dem Herrn mit Gnadengaben über Gnadengaben überschüttet werden, dem Verdienst der Werke zuschreibt und sie damit der Gnade abspricht. Denn Christus sagt zwar: „Wer da hat, dem wird gegeben werden“ (Matth. 25,29) und „Du frommer und getreuer Knecht, du bist über wenigem getreu gewesen, ich will dich über viel setzen!“ (Matth. 25,21). Aber er zeigt doch anderwärts zugleich, daß das Zunehmen der Gläubigen eine Gabe seiner unverdienten Güte ist. Er spricht: „Wohlan, alle, die ihr durstig seid, kommet her zum Wasser, und die ihr nicht Geld habt, kommet her ... und kauft ohne Geld und umsonst beides, Wein und Milch!“ (Jes. 55,1). Alles, was also jetzt den Frommen zur Förderung ihres Heils zuteil wird, das ist, wie die Seligkeit selber, lauter Freundlichkeit Gottes. Trotzdem bezeugt er, daß er bei dieser Seligkeit und bei jenen Gaben auch auf die Werke Rücksicht nimmt, weil er zum Erweis seiner großen Liebe gegen uns nicht nur uns selber solcher Ehre würdigt, sondern auch die Gaben, die er uns geschenkt hat!

4. ’n Weerlegging van die Sofiste se besware teen hierdie leer

Ek weet dat die Sofiste sekere verwysings misbruik om te bewys dat die woord verdienste jeens God in die Skrifte aangetref word. Hulle haal uit Ecclesiasticus die volgende uitspraak aan: “Barmhartigheid sal vir 1007 elkeen plek inruim volgens die verdienstes van sy werke.”15 En uit die brief aan die Hebreërs: “Moenie nalaat om goed te doen en mededeelsaam te wees nie want met sulke offers word die mens verdienstelik by God.”16

Ek doen nou afstand van my reg om die Ecclesiasticus se gesag te verwerp. Ek verklaar nogtans dat hulle nie dit wat die Ecclesiasticus geskryf het, getrou aanhaal nie. Want in die Griekse teks staan daar: “Hy sal vir alle barmhartigheid plek maak; want elkeen sal vind volgens sy werke”.17 En dat dit die egte lesing is wat in die Latynse weergawe verdraai is, blyk sowel uit die konstruksie van die woorde alleen as uit die groter verband van die betoog wat daaraan voorafgaan. Sover dit die brief aan die Hebreërs aangaan, is daar geen rede waarom hulle met een woordjie vir ons ’n wip hoef te stel nie. In die Grieks van die apostel staan daar trouens niks anders as dat sulke offers God behaag en Hom geval nie. Dit alleen behoort oorgenoeg te wees om ons hoogmoedige verwaandheid te beteuel en te bedwing om nie aan ons werke ’n waarde los van die Skrifformulering daarvan te versin nie.

Verder leer die Skrif dat ons goeie werke altyd met baie vuiligheid bespat is en dat God met reg daardeur gekrenk en toornig op ons word. Goeie werke kan ons dus glad nie met Hom versoen of sy weldadigheid jeens ons teweegbring nie. Omdat Hy egter ons werke volgens sy toegeeflikheid en nie volgens sy hoogste reg nie ondersoek, aanvaar Hy hulle nogtans asof hulle baie skoon is, en daarom word hulle, al verdien hulle dit nie, met eindelose weldade sowel in hierdie lewe as in die toekomende beloon. Ek aanvaar trouens nie die onderskeid wat deur geleerde manne wat andersins vroom was, gemaak is nie, naamlik dat ons goeie werke die genadebetonings wat in hierdie lewe aan ons gegee word, verdien maar dat die ewige geluksaligheid die loon van die geloof alleen is.18 Die Here stel die loon vir ons arbeid en die kroon vir ons stryd feitlik altyd in die hemel. Aan die ander kant is dit strydig met die leer van die Skrif om iets op so ’n wyse aan die verdienste van ons arbeid toe te ken dat dit uit die genade weggeneem word wat as genadegawe op genadegawe deur die Here op ons gelaai word. Want hoewel Christus sê dat aan iemand wat het, gegee sal word en dat die getroue en goeie dienskneg wat in die klein dingetjies getrou was, oor baie aangestel sal word,19 toon Hy tog terselfdertyd elders aan dat die toename van die 1008 gelowiges ’n gawe van sy onverdiende goedertierenheid is. Hy sê: “Almal wat dors het, kom na die waters; en wie nie geld het nie, kom, koop sonder geld en sonder prys wyn en melk”.20 Alles wat dus nou aan godvrugtiges gegee word om hulle saligheid, en selfs geluksaligheid te help, is louter weldadigheid van God. Tog getuig Hy dat Hy sowel in hierdie geluksaligheid as in sy genadegawes die mens se werke in berekening bring, want ter betuiging van die grootte van sy liefde jeens ons ag hy ons nie alleen so ’n groot eer waardig nie maar ook die gawes wat Hy aan ons geskenk het.

 

Alleen Christus se verdienste, en nie die mens s’n nie, kan voor God stand hou (Afdeling 5-8)

4. Я хорошо знаю, что софисты злоупотребляют некоторыми местами Писания с целью доказать, что в нём неоднократно говорится о «заслугах». Они указывают на высказывание Иисуса, сына Сирахова: «Всякой милостыне Он даст место, каждый получит по делам своим» (Сир 16:15). А также в Послании к евреям: «Не забывайте также благотворения и общительности, ибо таковые жертвы благоугодны Богу» (Евр 13:16). (В Вульгате, которую цитирует Кальвин, данные фрагменты содержат слово «заслуги»: соответственно: «... по заслугам дел своих» и «... таковые жертвы заслуживают благодати Божьей».)

Хотя я мог бы отвергнуть «Книгу премудрости» как неканоническую, я воздержусь от этого. Я лишь отрицаю достоверность приводимых слов, так как по-гречески в ней буквально сказано следующее: «Бог даст место всякой милости: каждый обретёт по делам своим». То, что именно таков истинный смысл этого места и что он был искажён в латинском переводе, видно и из последующих стихов, и из самого высказывания, взятого отдельно. Что же касается Послания к евреям, то они просто лукавят, поскольку греческое слово, которым пользуется апостол, означает лишь то, что такие жертвы приятны Богу.

Этого одного достаточно, чтобы подавить в себе дерзостную гордыню, если мы не хотим преступить меру Писания и придать какую-либо ценность делам. Ибо учение Св. Писания состоит в том, что наши дела запачканы множеством пятен грязи, которые оскорбляют Бога в достаточной мере для того, чтобы Он ожесточился против нас. Тем менее они могут завоевать для нас его милость и благосклонность и побудить благодетельствовать нам. Поскольку по своему несравненному великодушию Бог не исследует наши дела со всей строгостью, Он принимает их как чистые и по этой причине вознаграждает бесконечными благодеяниями как в этой жизни, так и в будущей, хотя эти дела вовсе того не заслуживают. Я не могу принять различения, которое не без лукавства делают некоторые люди, заявляя, будто добрые дела заслуживают Божьих милостей, посылаемых нам в этой жизни, тогда как вечное спасение является наградой только за веру. Ведь Господь обещает нам награду за наши тяжкие труды и венчает нас за борьбу только на небесах.

С другой стороны, приписывать всё новые и новые милости, которые мы каждый день получаем от Бога, заслугам за дела значит отвергать благодать, а это противоречит учению Писания. Ибо, хотя Христос и говорит, что добрый раб, который был верен в малом, будет поставлен над многим (Мф 25:21,29), Он одновременно показывает, что приумножение у верующих - дар его незаслуживаемой благости. «Жаждущие! идите все к водам; даже и вы, у которых нет серебра, идите, покупайте... без платы вино и молоко» (Ис 55:1). Поэтому всё, что дано верующим как предварение их спасения, есть чистое Божье благодеяние, как и вечное блаженство. Но своими милостями, которые Он оказывает нам сейчас ради будущей славы, Бог свидетельствует, что каким-то образом принимает в расчёт наши дела. Дабы засвидетельствовать нам свою беспредельную любовь, Ему угодно воздать эту честь не только нам, но и тем благодеяниям, которые мы получаем из его руки.

 

5. | Haec si quo oportuerat ordine tractata digestaque essent anteactis seculis, nunquam tantum turbarum ac dissensionum ortum esset. Paulus ait in architectura Christianae doctrinae retinendum || essee quod posuerat ipse fundamentum apud Corinthios, praeter quod nullum aliud poni queat: id autem 244 esse Iesum Christum [1. Cor. 3. b. 11]1. Quale nobis in Christo fundamentum est? an quod initium nobis salutis fuit, ut complementum a nobis sequeretur? et viam aperuit tantum per quam ipsi nostro marte pergeremus? Minime vero, sed || quomodo paulo ante posuerat, illum dum agnoscimus nobis datum esse in iustitiam [1. Cor. 1. d. 30]. Nemo ergo bene in Christo fundatus est nisi qui solidam habet in ipso iustitiam: quando non dicit Apostolus missum esse quo ad iustitiam consequendam nos iuvet: sed ut ipse sit nostra iustitia [1. Cor. 1. d. 30]. Nimirum || quod in ipso electi sumus ab aeternitate ante mundi constitutionem, nullo nostro merito, sed secundum divini beneplaciti propositum [Ephes. 1. a. 4]2: quod eius morte ipsi a mortis damnatione redempti ac liberati a perditione sumus [Colos. 1. b. 14, et c. 20]: quod in ipso adoptati sumus in filios et haeredes a Patre caelesti3: quod per ipsius sanguinem huic sumus reconciliati: quod illi in custodiam dati, pereundi excidendique periculo eximimur: quod illi ita inserti, iam vitae aeternae quodammodo sumus participes [Iohan. 10. e. 28], in regnum Dei per spem ingressi. Necdum finis: quod talem eius participationem adepti, utcunque simus adhuc in nobis stulti, ipse nobis coram Deo sapientia est: ut peccatores simus, ipse nobis iustitia: ut immundi simus, ipse nobis puritas: ut infirmi simus, ut inermes et Satanae expositi, nostra tamen est quae ipsia data est in caelo et in terra potestas [Mat. 28. d. 18], qua pro nobis Satanam conterat, et inferorumb portas confringat: ut corpus mortis adhuc nobiscum circunferamus, ipse tamen nobis vita est. Breviter quod omnia illius nostra sunt, et nos in illo omnia habemus, in nobis nihil. Super hoc inquam fundamentum aedificari nos convenit, si volumus in templum Domino sanctum crescere.

5. Si ces choses eussent esté traitées et exposées le temps passé en tel ordre qu’il appartenoit, jamais tant de troubles et dissensions ne se fassent esmeus. Sainct Paul dit qu’il nous faut pour bien edifier l’Eglise, retenir le fondement qu’il avoit mis entre les Corinthiens, et qu’il n’y en a point d’autre: c’est Jesus Christ (1 Cor. 3:11). Quel fondement avons-nous en Christ? Est-ce qu’il a esté le commencement de nostre salut, afin que l’accomplissement s’ensuy-vist de nous? et qu’il nous a seulement ouvert le chemin, afin que nous le suyvissions apres de nostre industrie? Ce n’est pas cela: mais (comme il avoit dit auparavant) quand nous le recognoissons nous estre donné à justice. Nul donc n’est bien fondé en Christ, sinon qu’il ait entierement sa justice en luy: veu que l’Apostre ne dit point qu’il a esté envoyé pour nous aider à obtenir justice: mais afin de nous estre justice (1 Cor. 1:30): assavoir, entant que de toute eternité devant la creation du monde nous avons esté esleus en luy: non point selon aucun merite, mais selon le bon plaisir de Dieu (Ephes. 1:4): entant que par sa mort nous avons esté rachetez de condamnation de mort, et delivrez de perdition (Col. 1:14, 20): que nous avons esté adoptez en luy du Pere celeste pour estre ses enfans et heritiers: que nous avons esté reconciliez à Dieu par son sang: qu’estans en sa sauve-garde, nous sommes hors des dangers de jamais perir (Jean 10:28): qu’estans incorporez en luy, nous sommes desja aucunement participans de la vie eternelle: estans entrez par esperance au royaume de Dieu. Encores n’est-ce pas la fin: mais aussi entant qu’estans receuz en sa participation, ja soit que nous soyons encores fols en nous-mesmes, toutesfois il nous est sagesse devant Dieu: combien que nous soyons pecheurs, il nous est justice: combien que nous soyons immondes, il nous est pureté, combien que nous soyons debiles et destituez de forces et d’armures pour resister au diable, que la puissance qui luy a esté donnée au ciel et en terre pour briser le diable et rompre les portes d’enfer, est nostre (Matth. 28:18; Rom. 16:20): combien que nous portions encores un corps mortel, que luy nous est vie (2 Cor. 4:10): bref, que tous ses biens sont nostres, et en luy nous avons tout, en nous rien. Il faut donc que nous soyons edifiez sur ce fondement, si nous voulons estre temples consacrez à Dieu (Eph. 2:21).

5. If these points had been handled and digested in proper order in former ages, there would never have arisen so many debates and dissensions. Paul says, that in erecting the superstructure of Christian doctrine, it is necessary to retain that foundation which he had laid among the Corinthians, other than which no man can lay, which is Jesus Christ.70 What kind of a foundation have we in Christ? Has he begun our salvation, that we may complete it ourselves? and has he merely opened a way for us to proceed in by our own powers? By no means; but, as the apostle before stated, when we acknowledge him, he is “made unto us righteousness.”71 No man, therefore, is properly founded on Christ, but he who has complete righteousness in him; since the apostle says, that he was sent, not to assist us in the attainment of righteousness, but to be himself our righteousness; that is to say, that we were chosen in him from eternity, before the formation of the world, not on account of any merit of ours, but according to the purpose of the Divine will;72 that by the death of Christ we are redeemed from the sentence of death, and liberated from perdition;73 that in him we are adopted as sons and heirs by the heavenly Father,74 to whom we have been reconciled by 26his blood; that being committed to his protection, we are not in the least danger of perishing;75 that being thus ingrafted into him, we are already, as it were, partakers of eternal life, and entered by hope into the kingdom of God; and moreover, that having obtained such a participation of him, however foolish we may be in ourselves, he is our wisdom before God; that however impure we are, he is our purity; that though we are weak and exposed to Satan, yet that power is ours which is given to him in heaven and in earth,76 by which he defeats Satan for us, and breaks the gates of hell; that though we still carry about with us a body of death, yet he is our life; in short, that all that is his belongs to us, and that we have every thing in him, but nothing in ourselves. On this foundation, I say, it is necessary for us to build, if we wish to “grow unto a holy temple in the Lord.”77

5. A third and most complete answer, calling us back to Christ as the only foundation of salvation. How Christ is our righteousness. Whence it is manifest that we have all things in Christ and he nothing in us.

Had these points been duly handled and digested in past ages, never could so many tumults and dissensions have arisen. Paul says, that in the architecture of Christian doctrine, it is necessary94to retain the foundation which he had laid with the Corinthians, “Other foundation can no man lay than that which is laid, which is Jesus Christ,” (1 Cor. 3:11). What then is our foundation in Christ? Is it that he begins salvation and leaves us to complete it? Is it that he only opened up the way, and left us to follow it in our own strength? By no means, but as Paul had a little before declared, it is to acknowledge that he has been given us for righteousness. No man, therefore, is well founded in Christ who has not entire righteousness in him, since the Apostle says not that he was sent to assist us in procuring, but was himself to be our righteousness. Thus, it is said that God “has chosen us in him before the foundation of the world,” not according to our merit, but “according to the good pleasure of his will;” that in him “we have redemption through his blood, even the forgiveness of sins;” that peace has been made “through the blood of his cross;” that we are reconciled by his blood; that, placed under his protection, we are delivered from the danger of finally perishing; that thus ingrafted into him we are made partakers of eternal life, and hope for admission into the kingdom of God.1 Nor is this all. Being admitted to participation in him, though we are still foolish, he is our wisdom; though we are still sinners he is our righteousness; though we are unclean, he is our purity; though we are weak, unarmed, and exposed to Satan, yet ours is the power which has been given him in heaven and in earth, to bruise Satan under our feet, and burst the gates of hell (Mt. 28:18); though we still bear about with us a body of death, he is our life; in short, all things of his are ours, we have all things in him, he nothing in us. On this foundation, I say, we must be built, if we would grow up into a holy temple in the Lord.

5. Indien deze dingen in de voorgaande eeuwen behandeld en uiteengezet waren in de orde, waarin dit behoorde, zouden er nooit zoveel verwarring en onenigheid ontstaan zijn. Paulus zegt (1 Cor. 3:11) dat in het opbouwen der Christelijke leer behouden moet worden het fundament, dat hij zelf bij de Corinthiërs gelegd had, buiten hetwelk geen enkel ander gelegd kan worden, en dat dit fundament is Jezus Christus. Hoedanig fundament is Christus in ons? Zulk een, dat Hij voor ons het begin der zaligheid geweest is, opdat de vervulling door ons zou aangebracht worden? En heeft Hij slechts de weg geopend opdat wij daarop in eigen kracht verder zouden gaan? Geenszins, maar, zoals hij kort tevoren geschreven had, wanneer wij Hem erkennen, is Hij ons gegeven tot rechtvaardigheid. Niemand is dus goed in Christus gefundeerd, dan hij, die een volkomen rechtvaardigheid in Hem heeft: want de apostel zegt niet, dat Hij gezonden is om te helpen tot het verkrijgen der rechtvaardigheid, maar opdat Hij zelf onze rechtvaardigheid zij (1 Cor. 1:30) Namelijk daarin, dat wij in Hem uitverkoren zijn van eeuwigheid voor de grondlegging der wereld, zonder enige verdienste onzerzijds, maar naar het voornemen van Gods welbehagen; dat wij door zijn dood zelf verlost zijn van de vloek des doods en het verderf bevrijd; dat wij in Hem door de hemelse Vader zijn aangenomen tot kinderen en erfgenamen; dat wij door zijn bloed met de Vader verzoend zijn; dat wij, aan Hem ter bewaring gegeven, onttrokken worden aan het gevaar van ondergang en vernietiging; dat wij, zo in Hem ingelijfd, reeds enigermate het eeuwige leven deelachtig zijn, en door hoop het Koninkrijk Gods binnengetreden zijn (Ef. 1:4;Col.1:14,20;Joh.10:28 enz.). En nog zijn wij niet aan het eind: dat Hij zelf, nadat wij zo deel aan Hem gekregen hebben, ook al zijn we nog dwaas in ons zelf, ons voor God tot wijsheid is; ook al zijn wij zondaars, dat Hij ons tot rechtvaardigheid is, ook al zijn we onrein, dat Hij ons is tot reinheid; ook al zijn wij zwak, ongewapend en bloot gesteld aan Satan, dat toch voor ons is de macht, die Hem gegeven is in de hemel en op de aarde, waarmee Hij voor ons Satan vertreedt en de poorten der hel verbreekt; ook al dragen wij het lichaam des doods nog met ons om, dat Hij toch ons het leven is. Kortom, dat alles, wat van Hem is, van ons is, dat wij in Hem alles hebben, maar in onszelf niets. Op dit fundament moeten wij gebouwd worden, indien wij willen opwassen tot een tempel de Here geheiligd.

5. Christus als das einzige Fundament, als der Anfänger und Vollender

Hätte man das in den vergangenen Jahrhunderten in der erforderlichen Ordnung behandelt und auseinandergesetzt, so wäre nie eine solche Fülle von Verwirrung und Uneinigkeit entstanden. Paulus sagt uns, bei dem Aufbau der christlichen Lehre müsse stets das Fundament beibehalten werden, das er selbst bei den Korinthern gelegt hatte und außer dem man kein anderes legen kann: dies aber sei Jesus Christus! (1. Kor. 3,11). Was ist das nun für ein Fundament, das wir in Christus haben? Besteht es etwa darin, daß er für uns der Anfang des Heils war, die Vollendung aber von uns aus folgen müßte? Hat er uns bloß einen Weg eröffnet, auf dem wir nun selber in eigener Kraft wandern müßten? In keiner Weise! Vielmehr wird uns dies Fundament, wie es Paulus selber zuvor erklärt hat, dann zuteil, wenn wir erkennen, daß er uns zur Gerechtigkeit gegeben ist! (1. Kor. 1,30). Es ist also niemand recht in Christus gegründet, der nicht in ihm vollkommene Gerechtigkeit besitzt. Denn der Apostel sagt nicht, Christus sei gesandt, um uns zur Erlangung der Gerechtigkeit zu helfen, sondern um selbst unsere Gerechtigkeit zu sein! (1. Kor. 1,30). Wir sind eben in ihm von Ewigkeit her, vor Grundlegung der Welt erwählt, ohne eigenes Verdienst, sondern nach dem Vorsatz des göttlichen Wohlgefallens (Eph. 1,4f.). Wir sind durch seinen Tod von dem Fluch des Todes erlöst und von der Verlorenheit befreit! (Kol. 1,14. 20). In ihm sind wir von unserem himmlischen Vater zu Kindern und Erben angenommen! (Röm. 8,17; Gal. 4,5-7). Durch sein Blut sind wir mit dem Vater versöhnt! In seine Hut sind wir gegeben und werden dadurch der Gefahr entrissen, verlorenzugehen und zunichte zu werden! In ihn sind wir eingefügt, und dadurch haben wir schon jetzt gewissermaßen Anteil am ewigen Leben (Joh. 10,28) und sind durch die Hoffnung in Gottes Reich eingegangen. Aber ich bin noch nicht am Ende. Haben wir solchermaßen Anteil an ihm gewonnen, so ist er vor Gott unsere Weisheit, wie große Narren wir auch in uns selber noch sein mögen! Mögen wir unrein sein - er ist Reinheit für uns! Mögen wir auch schwach sein, so daß wir waffenlos dem Satan ausgesetzt sind - „ihm ist gegeben alle Gewalt im Himmel und auf Erden“ - und diese Gewalt gehört auch uns! (Matth. 28,18). Mit ihr zertritt er für uns den Satan und zerbricht die Pforten der Hölle! Mögen wir 522 auch den Leib des Todes noch an uns tragen - so ist er doch Leben für uns: Kurz, alles, was er besitzt, gehört uns, und in ihm haben wir alles, in uns nichts! Auf dieses Fundament, meine ich, müssen wir erbaut werden, wenn wir zu einem Tempel erwachsen wollen, der dem Herrn geheiligt ist!

5. Alleen in Christus is die begin en die einde van ons verlossing

As hierdie onderwerpe in die verlede in die volgorde waarin dit hoort, behandel en ondersoek is, sou daar nooit soveel verwarring en onenigheid ontstaan het nie. Paulus sê dat ons in die opbou van die Christelike leer die fondament moet behou wat hy self gelê het, waarbenewens geen ander fondament gelê kan word nie, dit is Jesus Christus.21 Watter soort fondament het ons in Christus? Is dit dat Hy ons saligheid begin het sodat dit net deur ons volbring moet word? Of het Hy net vir ons die pad gebaan sodat ons op eie krag daarop verder kan gaan? Glad nie, maar soos hy dit ’n rukkie vantevore gestel het: wanneer ons erken dat Hy tot geregtigheid aan ons gegee is.22 Niemand is dus deeglik in Christus gefundeer tensy hy volkome geregtigheid in Hom het nie. Die apostel sê immers nie dat Hy gestuur is om ons te help om geregtigheid te bekom nie maar dat Hy self ons geregtigheid is,23 dit is dat ons van ewigheid af voor die grondlegging van die wêreld in Hom uitverkies is - sonder enige verdienste van ons kant maar volgens die voorneme van God se welbehae;24 dat ons deur sy dood self van die vloek van die dood verlos en van die verderf bevry is;25 dat ons in Hom deur ons hemelse Vader as sy kinders en erfgename aangeneem is;26 dat ons deur sy bloed met die Vader versoen is; dat ons aan sy bewaring oorgegee is en van ondergang en verderf gevrywaar is; dat ons so in Hom ingelyf is en reeds in ’n sekere sin in die ewige lewe deel het27 en deur hoop tot die koninkryk van God 1009 toegetree het. Daarmee is ons nog nie klaar nie: dat Hy, wanneer ons so deelname in Hom verkry het, vir ons wysheid voor God is al sou ons nog in onsself dwase wees; dat, al sou ons nog sondaars wees, Hy vir ons geregtigheid is; dat, al sou ons nog onrein wees, Hy vir ons reinheid is; dat, al sou ons swak wees en sonder wapens en blootgestel aan die Satan, ons die mag het wat in die hemel en op die aarde aan Hom gegee is28 waarmee Hy die Satan vir ons verbrysel en die poorte van die hel vir ons verbreek, en al sou ons nog ’n liggaam van die dood met ons ronddra, is Hy nogtans vir ons die lewe. Kortom: omdat alles wat syne is, ons s’n is, besit ons alles in Hom en niks in ons nie. Ek herhaal: op hierdie fondament moet ons gebou word as ons tot ’n heilige tempel vir die Here wil groei.

5. Если бы в прошлом эти вещи были рассмотрены и изложены должным образом, то никогда не возникло бы стольких волнений и разногласий. Св. Павел сказал, что нам, дабы построить Церковь, необходимо держаться основания, которое он положил у коринфян, и что никто не может положить другого основания, кроме того, которое есть Иисус Христос (1 Кор 3:10 сл.). Какое же основание имеем мы в Иисусе Христе? Является ли оно лишь началом нашего спасения, довершить которое зависит от нас? И открыл ли Он только путь, по которому мы пошли бы, опираясь на собственное усердие? Это отнюдь не так. Как сказал апостол ранее: мы должны признать, что нам дарована праведность (1 Кор 1:30).

Следовательно, только тот имеет доброе основание во Христе, кто целиком полагает в Нём свою праведность. Ведь апостол не говорит, что Христос послан нам помочь обрести праведность, но что Он и есть наша праведность. В вечности, прежде создания мира, мы были избраны в Нём, то есть не за какие-то заслуги, а по благому произволению Божьему (Эф 1:4). Св. Павел говорит, что смертью Христа мы были искуплены от осуждения к смерти и освобождены от гибели (Кол 1:14,20); что мы приняты во Христе Небесным Отцом, дабы стать его детьми и наследниками [Рим 8:17; Гал 5:5-7]; что мы примирены с Богом кровью Христовой; что мы вне опасности и не погибнем вовек (Ин 10:28); и что, будучи соединены с Ним, мы уже каким-то образом являемся причастниками вечной жизни, войдя благодаря надежде в Царство Божье.

И это ещё не всё: будучи соединены с Иисусом Христом, мы, хотя ещё и безумны сами по себе, имеем Его как свою мудрость перед Богом; хотя мы грешники, Он - наша праведность; хотя мы осквернены, Он - наша чистота. И хотя мы немощны и лишены сил и оружия для битвы с дьяволом, всякая власть, данная Ему на небе и на земле (Мф 28:18), дабы низвергнуть дьявола и сокрушить врата ада, принадлежит нам. Несмотря на то, что мы ещё заключены в смертное тело, Он - наша жизнь. Короче, все эти блага - наши, и во Христе мы обладаем всем. В самих себе - ничем. Итак, мы должны строить на этом основании, если хотим быть храмами, посвящёнными Господу [Эф 2:21].

 

6. | At longe aliter iampridem institutus est orbis; reperta sunt moralia nescio quae bona opera, quibus gratiosi Deo reddantur homines antequam Christo inserantur. Quasi vero mentiatur Scriptura quum dicit, in morte esse omnes qui filium non possederint [1. Iohan. 5. c. 12.]. Si in morte sunt, quomodo vitae materiam generarent? Quasi nihil illud valeat, peccatum esse quicquid fit extra fidem [Rom. 14. d. 23]; quasi arboris malae possint extare boni fructus4. Christo vero ubi suam virtutem exeratc, quid pestilentissimi so histae reliquerunt? Aiunt meruisse 245 nobis primam gratiam, hoc est occasionem merendi: esse iam nostrarum partium, occasioni oblatae non deesse1. O proiectam impietatis impudentiam; quis expectasset ut Christi nomen professi, illum ita denudatum sua virtute, tantum non proculcare auderent? Hoc testimonium illi passim redditur, quod iustificati sint quicunque in eum credunt: istia nihil aliud beneficii ab eo provenire docent nisi ut singulis ad seipsosb iustificandos aperta sit via. Utinam vero gustarent quid sibi velint istae sententiae, Vitam habere quicunque filium Dei habeant [1. Iohan. 5. c. 12]: quicunque credit transiisse a morte in vitam [Iohan. 5. d. 24c]: Iustificatos esse nos illius gratia, ut haeredes efficeremurd vitae aeternaee 2. Fidelesf Christum habere in se manentem [1. Iohan. 3. d. 24g], per quem Deo adhaereanth: participesi vitae eius, sedere cum ipso in caelestibus [Ephes.k 2. b. 6]: traductosl esse in regnum Dei [Colos. 1. b. 13], et salutem consequutosm: et similes innumerae. Non enim aut comparandae iustitiae, aut salutis tantumn acquirendae facultatem fide Christi obtingere significant, sed utrunque nobis donari. Proinde simulatque per fidem insertus es Christo, iam filius Dei factus es, caelorum haeres, iustitiae particeps, vitae possessor: ac (quo melius eorum mendacia coarguantur) non adeptus merendi opportunitatem, sed omnia Christi merita: siquidem tibi communicantur.

6. Mais le monde a bien esté autrement enseigné passé long temps. On a trouvé je ne say quelles œuvres morales, pour rendre les hommes agrebles à Dieu devant qu’ils soyent incorporez en Christ: comme si l’Escriture mentoit, quand elle dit que tous ceux qui ne possedent point le Fils, sont en la mort (1 Jean 5:12). S’ils sont en la mort, comment pourroyent-ils engendrer matiere de vie? Pareillement, comme si cela estoit dit pour neant que tout ce qui est fait hors foy, est peché (Rom. 14:23): et comme s’il pouvoit sortir bon fruit d’un mauvais arbre. Et qu’est-ce qu’ont laissé ces meschans Sophistes à Christ, en quoy il desploye sa vertu? Ils disent qu’il nous a merité la premiere grace, c’est à dire occasion de meriter: mais que c’est maintenant à nous à faire de ne defaillir point à ceste occasion qui nous est donnée. Quelle impudence, et combien effrenée! Qui eust attendu que ceux qui font profession d’estre Chrestiens, eussent ainsi despouillé Jesus Christ de sa vertu, pour le fouller quasi aux pieds? L’Escriture luy rend par tout ce tesmoignage, que tous ceux qui croyent en luy sont justifiez: et ces canailles enseignent qu’il ne nous provient autre benefice de luy, sinon qu’il nous a fait ouverture pour nous justifier. O s’ils pouvoyent goustcr que veulent dire ces sentences! que quiconques a le Fils de Dieu, a aussi la vie (1 Jean 5:12): que quiconques croit, est passé de mort en vie (Jean 5:24), et est justifié par sa grace, afin d’estre fait heritier de la vie eternelle (Rom. 3:24): qu’il a Christ habitant en soy, afin d’adherer à Dieu par luy (1 Jean 3:24): qu’il est participant de sa vie: est assis au ciel avec luy, est desja transferé au royaume de Dieu (Ephes. 2:6; Col. 1:13),et a obtenu salut: et autres semblables, qui sont infinies. Car elles ne signifient pas seulement, que la faculté d’acquerir justice ou salut nous advienne par Jesus Christ, mais que l’une et l’autre nous est en luy donnée. Pourtant, incontinent que nous sommes par foy incorporez en Christ, nous sommes faits enfans de Dieu, heritiers des cieux, participans de justice, possesseurs de vie, et pour redarguer leurs mensonges, nous n’avons pas seulement obtenu l’opportunité de meriter, mais tous les merites de Christ: car ils nous sont communiquez.

6. But the world has long been taught a different lesson; for I know not what good works of morality have been invented to render men acceptable to God, before they are ingrafted into Christ. As though the Scripture were false in asserting, that “he that hath not the Son of God, hath not life.”78 If they are destitute of life, how could they generate any cause of life? As though there were no truth in the declaration, that “whatsoever is not of faith, is sin!”79 as though an evil tree could produce good fruits! But what room have these most pestilent sophists left to Christ for the exertion of his power? They say that he has merited for us the first grace; that is, the opportunity of meriting; and that now it is our part not to miss the offered opportunity. What extreme impudence and impiety! Who would have expected that any persons professing the name of Christ, would presume thus to rob him of his power, and almost to trample him under their feet? It is every where testified of him, that all who believe in him are justified:80 these men tell us, that the only benefit received from him is, that a way is opened for all men to justify themselves. But I wish that they had experienced what is contained in these passages: “He that hath the Son, hath life;”81 “he that believeth is passed from death unto life;”82 “justified by his grace,” that we might “be made heirs of eternal life;”83 that believers have Christ abiding in them, by whom they are united to God;84 that they are partakers of his life, and sit with him “in heavenly places;”85 that they are translated into the kingdom of God, and have obtained salvation;86 and innumerable places of similar import. For they 27do not signify that by faith in Christ we merely gain the ability to attain righteousness or effect our salvation, but that both are bestowed on us. Therefore, as soon as we are ingrafted into Christ by faith, we are already become sons of God, heirs of heaven, partakers of righteousness, possessors of life, and (the better to refute their falsehoods) we have attained, not the opportunity of meriting, but all the merits of Christ; for they are all communicated to us.

6. We must abhor the sophistry which destroys the merit of Christ, in order to establish that of man. This impiety refuted by clear passages of Scripture.

For a long time the world has been taught very differently. A kind of good works called moral has been found out, by which men are rendered agreeable to God before they are ingrafted into Christ; as if Scripture spoke falsely when it says, “He that has the Son has life, and he that has not the Son of God has not life,” (1 John 5:12). How can they produce the materials of life if they are dead? Is there no meaning in its being said that “whatsoever is not of faith is sin?” (Rom. 14:23); or can good fruit be produced from a bad tree? What have these most pestilential Sophists left to Christ on which to exert his virtue? They say that he merited for us the first grace, that is, the occasion of meriting, and that it is our part not to let slip the occasion thus offered. O the daring effrontery of impiety! Who would have thought that men professing the name of Christ would thus strip him of his power, and all but trample him under foot? The testimony uniformly borne to him in Scripture is that whose believeth in him is justified; the doctrine of these men is, that the only benefit which proceeds from him is to open up a way for each to justify himself. I wish they could get a taste of what is95meant by these passages: “He that hath the Son hath life.” “He that hearth my word, and believeth in him that sent me,” “is passed from death unto life.” Whose believeth in him “is passed from death unto life.” “Being justified freely by his grace,through the redemption that is in Christ Jesus.” “He that keepeth his commandments dwelleth in him, and he in him.” God “has raised us up together, and made us sit together in heavenly places in Christ.” “Who has delivered us from the power of darkness, and has translated us into the kingdom of his dear Son.”1 There are similar passages without number. Their meaning is not, that by faith in Christ an opportunity is given us of procuring justifications or acquiring salvation, but that both are given us. Hence, so soon as you are ingrafted into Christ by faith, you are made a son of God, an heir of heaven, a partaker of righteousness, a possessor of life, and (the better to manifest the false tenets of these men) you have not obtained an opportunity of meriting, but all the merits of Christ, since they are communicated to you.

6. Maar reeds sinds lang is de wereld geheel anders onderwezen. Er zijn ik weet niet wat voor goede zedelijke werken uitgevonden, waardoor de mensen Gode welgevallig gemaakt worden, voordat ze in Christus worden ingelijfd. Alsof de Schrift loog, wanneer ze zegt, dat in de dood zijn allen, die de Zoon niet bezitten (1 Joh. 5:12) Indien zij in de dood zijn, hoe zouden ze dan stof des levens kunnen voortbrengen? Alsof deze woorden niets te betekenen hebben, dat zonde is, al wat buiten het geloof geschiedt (Rom. 14:23) alsof een slechte boom goede vruchten kon voortbrengen. En wat hebben deze allerverderfelijkste sofisten aan Christus overgelaten, waarin Hij zijn kracht zou kunnen betonen? Zij zeggen, dat Hij voor ons de eerste genade verdient heeft, dat is de gelegenheid om te verdienen, en dat het nu aan ons staat, om de aangeboden gelegenheid waar te nemen. O verachtelijke onbeschaamdheid der goddeloosheid! Wie zou verwacht hebben, dat belijders van de naam van Christus, Hem van zijn kracht zouden durven ontbloten en bijna met de voeten treden? Dit getuigenis wordt Hem overal gegeven, dat gerechtvaardigd zijn allen, die in Hem geloven; zij leren dat geen andere weldaad van Hem komt, dan dat voor een ieder de weg geopend is om zichzelf te rechtvaardigen. Maar och, of zij smaakten, wat de betekenis van deze uitspraken: dat zij het leven hebben, die de Zoon Gods hebben (1 Joh. 5:12) dat een ieder, die gelooft, overgegaan is van de dood tot het leven (Joh. 5:24) dat wij door zijn genade gerechtvaardigd zijn, opdat wij erfgenamen zouden worden des eeuwigens levens (Rom. 3:24) dat de gelovigen Christus hebben in zich blijvende, door wie zij met God verenigd zijn (1 Joh. 3:24) dat ze, zijns leven deelachtig, zitten met Hem in de hemel (Ef. 2:6) dat ze overgezet zijn in het Koninkrijk Gods, en de zaligheid verkregen hebben (Col. 1:13) en talloze uitspraken meer. Want zij geven te kennen niet slechts, dat ons door het geloof in Christus het vermogen te beurt valt om de rechtvaardigheid te verwerven of de zaligheid te verkrijgen, maar ook dat beide ons geschonken worden. Daarom zodra ge door het geloof in Christus ingelijfd zijt, zijt ge reeds een kind Gods, een erfgenaam des hemels, een deelgenoot der rechtvaardigheid, en een bezitter des leven geworden; en (opdat hun leugens des te beter weerlegd worden), gij hebt verkregen niet de gelegenheid om te verdienen, maar alle verdiensten van Christus, daar die u medegedeeld worden.

6. Die römische Theologie verkürzt Christi Macht und Ehre

Aber schon seit langer Zeit hat man die Welt anders unterwiesen: man hat wer weiß was für moralische „gute Werke“ erfunden, mit denen die Menschen Gott angenehm werden sollen, ehe sie in Christus eingeleibt sind. Als ob die Schrift löge, wenn sie uns sagt, daß alle, die den Sohn nicht haben, im Tode sind! (1. Joh. 5,12). Wenn sie aber im Tode liegen - wie sollen sie dann die Ursache zum Leben aus sich hervorbringen? Als ob es ohne Belang wäre wenn es heißt: „Was ... nicht aus dem Glauben geht, das ist Sünde!“ (Röm. 14,23). Als ob aus einem faulen Baum doch gute Früchte hervorgehen könnten! (Matth. 7,18; Luk. 6,43). Was haben denn diese furchtbar verderbenbringenden Klüglinge eigentlich Christus noch übriggelassen, an dem er seine Kraft ausüben könnte? Sie sagen, er habe uns die „erste Gnade“ durch sein Verdienst erworben, das heißt: die Möglichkeit, überhaupt Verdienste zu erlangen, und dann wäre es unsere Sache, die dargebotene Gelegenheit nicht zu verfehlen! O, was ist das für eine verworfene, gottlose Unverschämtheit! Wer sollte es für möglich halten, daß Menschen, die Christi Namen bekannt haben, ihn dann so seiner Kraft entkleiden könnten, ja ihn beinahe gar mit Füßen zu treten wagten! Immer wieder wird ihm doch das Zeugnis gegeben, daß alle gerechtfertigt sind, die an ihn glauben - diese Leute aber lehren, es käme von ihm nur die eine Wohltat, daß nun dem einzelnen Menschen der Weg gebahnt sei, um sich selbst zu rechtfertigen! Hätten sie doch etwas von dem Sinn der Schriftstellen begriffen, die wir jetzt folgen lassen! „Wer den Sohn Gottes hat, der hat das Leben“ (1. Joh. 5,12). Oder: „Wer ... glaubt, der ist ... vom Tode zum Leben hindurchgedrungen!“ (Joh. 5,24). Hätten sie es verstanden, wenn die Schrift uns lehrt, daß wir durch seine Gnade gerechtfertigt und damit zu Erben des ewigen Lebens geworden sind (Tit. 3,5; 2.Tim. 1,9; Röm. 3,24; Röm. 5,1f.), daß die Gläubigen Christus besitzen und er in ihnen bleibt (1. Joh. 3,24), daß sie durch ihn Gott anhängen und als Mitteilhaber an seinem Leben „samt ihm in das himmlische Wesen gesetzt sind“ (Eph. 2,6), daß sie durch ihn in Gottes Reich versetzt sind (Kol. 1,13) und die Seligkeit erlangt haben! Solche Stellen gibt es noch unzählige! Alle diese Aussagen der Schrift zeigen uns, daß wir durch den Glauben an Christus nicht etwa bloß die Fähigkeit erlangen, um die Gerechtigkeit zu gewinnen und das Heil zu erwerben, sondern daß uns dadurch beides (tatsächlich) geschenkt wird! Sobald du also durch den Glauben in Christus eingefügt bist, bist du bereits zum Kinde Gottes, zum Erben des Himmels, zum Mitgenossen an der Gerechtigkeit und zum Besitzer des Lebens geworden! Du hast - um die Lügen der Klüglinge noch besser zurückzuweisen! - damit nicht die Möglichkeit erhalten, dir Verdienste zu erwerben, sondern du hast alle Verdienste Christi erlangt, weil du an ihnen Teil gewonnen hast!

6. Die Skrif weerspreek die Skolastici se leer wat Christus se mag en eer aan bande lê

Maar dit is nou reeds ’n geruime tyd dat die wêreld heeltemal anders geleer is. Allerlei goeie sedelike werke is uitgevind waardeur mense vir God welgevallig word nog voordat hulle in Christus ingelyf is. Net asof die Skrif lieg wanneer dit verklaar dat almal wat die Seun nie het nie, in die dood is.29 As hulle dan in die dood is, hoe kan hulle stof om te lewe voortbring? Net asof dit niks beteken dat alles wat sonder die geloof is, sonde is nie!30 Net asof ’n slegte boom goeie vrugte kon voortbring! 31 Maar wat het die verpestelike Sofiste vir Christus oorgelaat waarin Hy sy krag kan openbaar? Hulle beweer dat Hy vir ons die eerste genade verdien het, dit is die geleentheid om verdienstelik te wees, en dat dit nou ons taak is om die geleentheid wat ons gebied is, waar te neem.32 Veragtelike onbeskaamdheid en goddeloosheid! Wie sou ooit kon verwag dat mense wat Christus se Naam bely, Hom so van sy krag sou stroop en sou waag om Hom amper te vertrap? Oral word van Hom getuig dat almal wat in Hom glo, geregverdig is. Hulle33 leer dat geen ander weldaad van Hom kom nie as net dat vir elkeen die pad oopgemaak is om homself te regverdig! Het hulle tog maar die betekenis gesmaak van die volgende uitsprake: dat almal wat die Seun van God het, die lewe het;34 dat elkeen wat glo, van die dood na die lewe oorgegaan het;35 dat 1010 ons deur sy genade geregverdig is om erfgename van die ewige lewe te word;36 dat die gelowiges Christus het wat in hulle woon,37 deur wie hulle aan God verbind is; dat hulle in sy lewe deel en saam met Hom in die hemel sit;38 dat hulle in die koninkryk van God oorgebring is en saligheid verkry het,39 en ontelbare soortgelyke uitsprake. Hulle gee trouens te kenne nie alleen dat ons deur die geloof in Christus die vermoë te beurt val om geregtigheid te verwerf of saligheid te verkry nie maar ook dat albei hiervan aan ons geskenk word. Sodra jy dus deur die geloof in Christus ingelyf is, het jy reeds ’n kind van God, erfgenaam van die hemel, deelgenoot in sy geregtigheid en besitter van die lewe geword. Maar om hulle leuens nog beter aan die kaak te stel: Jy het nie die geleentheid gekry om verdienstelik te wees nie maar al Christus se verdienstes omdat hulle met jou gedeel word.

6. Однако в течение долгого времени людей учили совершенно другому. Назывались неведомо какие нравственные свершения, которые якобы делают людей угодными Богу, прежде чем они станут причастны Христу. Как будто Писание лжёт, когда говорит, что «не имеющий Сына Божия не имеет жизни» (1 Ин 5:12). Но если они мертвы, то как они могут породить субстанцию жизни? И разве зря говорится, что «всё, что не по вере, грех» (Рим 14:23)? И разве можно получить добрый плод от худого дерева [Мф7:18;Лк 6:43]?

Что же оставляют эти злобные софисты Христу, в чём являет Он свою силу? Они утверждают, что Он заслужил для нас первичную благодать, то есть возможность иметь заслуги, а теперь наша задача в том, чтобы не упустить эту данную нам возможность. Какое бесстыдство и безумие! Как можно было ожидать такого от тех, кто объявляет себя христианами - и при этом лишает Иисуса Христа его силы и почти что попирает Его ногами? Писание повсюду свидетельствует о Христе, что все верующие в Него оправданы. А эти негодяи учат, будто Он не дал нам иного блага, кроме как открыл возможность оправдаться. Если бы они могли прочувствовать, что значат такие вот высказывания: что всякий, имеющий сына Божия, имеет жизнь (1 Ин 5:12); что всякий верующий перешёл от смерти в жизнь (Ин 5:24), получая оправдание даром, по благодати Его (Рим 3:24), дабы сделаться наследником вечной жизни [Тит 3:7], и что он пребывает в Нём (1 Ин 3:24), соединяясь через Него с Богом; что он причастен жизни Христовой и воссел с Ним на небесах (Эф 2:6) и уже введён в Царство Божье (Кол 1:13), получив спасение.

Подобные высказывания бесчисленны. И они говорят о том, что Иисус Христос не только принёс нам возможность получить праведность и спасение, но что то и другое уже дано нам в Нём. Поэтому, как только мы приобщаемся ко Христу, мы становимся детьми Божьими и наследниками Царства Небесного, причастниками праведности и обладателями жизни. Отвергая ложь софистов, закончу так: мы получили не только возможность что-либо заслуживать, но приобрели все заслуги Христа, потому что приобщились к ним.

 

7. Ita Sorbonicae scholaeo, errorum omnium matres, iustificationem fidei, quae pietatis est totius summa, nobis sustulerunt. Fatentur quidem verbo iustificari fide formata hominem, sed id postea interpretantur, quoniam a fide habent bona opera ut ad iustitiam valeant3: ut pene per ludibrium videantur nominare fidem, quia sine ingenti invidia sileri non poterat, quum toties a Scriptura repetatur. Necdum etiam contenti, in laude bonorum operum Deo suffurantur quod ad hominem transferant. Quia vident parum valere ad hominem attollendum 246 bona opera, ac ne merita quidem proprie vocari, si divinae gratiae fructus censeantur1: ex vi liberi arbitrii ea eliciunt2, oleum scilicet ex lapide. Ac principalem quidem causam in gratia esse non negant3: sed eo tamen contendunt non excludi liberum arbitrium, per quod sit omne meritum4. Neque id tradunt posteriores modo Sophistae, sed eorum Pythagoras Lombardus [Lib. 2. Sent. dist. 27a]5: quem si cum istis compares, sanum et sobrium esse dicas. Mirae profecto caecitatis fuit, quum Augustinum toties in ore haberet6, non vidisse quanta sollicitudine vir ille caverit ne ulla ex bonis operibus gloriae particula in hominem derivaretur. Supra, quum de libero arbitrio disputatio esset, recitavimus aliquot in hanc rem ipsius testimonia7, quibus similia identidem in eius scriptis recurrunt; ut || quum vetat ne merita nostra usquam iactemus, quia et ipsa Dei dona sunt [In Psal. 144]8: et || quum scribit, omne meritum nostrum nonnisi a gratia esse, non parari per nostram sufficientiam, sed per gratiam totum fieri [Epist. 105]9, etc. Ad Scripturae lucem caecutisse, minus mirum: in qua non ita foeliciter exercitatum fuisse apparet. Nihil tamen desiderari possit adversus eum et eius discipulosb clarius isto Apostoli verbo; interdicta enim Christianis omni gloriatione, rationem cur gloriari nefas sit, subiungit, Quia Dei factura sumus, creati ad bona opera, quae praeparavit ut in illis ambulemus [Ephes. 2. b. 10]. Quum ergo nihil a nobis boni prodeat nisi quatenus regenerati sumus, regeneratio autem nostra, tota citra exceptionem, Dei sit: non est cur unciam nobis in bonis operibus vendicemus. || Postremo dum assidue inculcant bona opera, sic interim conscientias instituunt, ut confidere nunquam ausint Deum se propitium ac faventem suis operibus habere10. Nos autem contra, nulla meriti mentione, singulari tamen consolatione fidelium animos nostra doctrina erigimus, dum eos docemus in suis operibus Deo placere, indubieque acceptos esse. Quinetiam hic || exigimus ut nullum quisquam opus tentet aut 247 aggrediatur sine fide: hoc est nisi certa animi fiducia priusa definiat Deo placiturum.

7. Voila comment les Sophistes des escoles Sorboniques, meres de tous erreurs, nous ont destruit toute la justification de la foy, en laquelle estoit contenue la somme de toute pieté. Ils confessent bien de parolles que l’homme est justifié de foy formée: mais ils exposent apres, que c’est pource que les œuvres prennent de la foy la valeur et vertu de justifier: tellement qu’il semble advis qu’ils ne nomment la foy que par mocquerie, d’autant qu’ils ne s’en pouvoyent du tout taire, veu qu’elle est si souvent repetée en l’Escriture. Encore n’estans point contens de cela, ils desrobent à Dieu en la louange des bonnes œuvres, quelque portion pour la transferer à l’homme. Car pource qu’ils voyent que les bonnes œuvres ne peuvent gueres à exalter l’homme, et mesmes qu’elle ne doyvent point proprement estre appellées Merites, si on les estime fruits de la grace de Dieu: il les deduisent de la faculté du franc-arbitre: assavoir de l’huile d’une pierre. Bien est vray qu’ils ne nient pas que la principale cause ne soit de la grace: mais ils ne veulent point que le franc-arbitre soit exclus, dont procede, comme ils le disent, tout merite. Et n’est pas la doctrine des Sophistes nouveaux seulement, mais leur grand maistre Pierre Lombard en dit autant: lequel au prix des autres est bien sobre et moins desbordé.66 C’a esté certes un merveilleux aveuglement, de lire en sainct Augustin, lequel il a si souvent en la bouche, et ne voir point de quelle solicitude ce sainct personnage se donne garde de tirer à l’homme une seule goutte de la louange des bonnes œuvres. Nous avons cy-dessus, en traitant du liberal-arbitre, recité quelques tesmoignages de luy à ce propos, ausquels on en trouvera mille semblables en ses escrits. Comme quand il nous defend de mettre en avant noz merites pour nous attribuer quelque chose, d’autant qu’iceux mesmes sont dons de Dieu: et quand il dit que tout nostre merite vient de grace, et qu’il nous est entierement donné par icelle, et non point acquis par nostre suffisance, etc.67 Ce n’est pas si grande merveille que ledit Lombard n’a point esté esclairé par la lumiere de l’Escriture, d’autant qu’il n’y estoit gueres exercité. Toutesfois on ne pourroit desirer contre luy et toute sa sequelle une sentence plus claire qu’est celle de sainct Paul, quand apres avoir interdit aux Chrestiens tonte gloire, il adjouste la raison pourquoy il ne leur est point licite de de se glorifier. Car nous sommes, dit-il, l’œuvre de Dieu, creez à bonnes œuvres, lesquelles il a preparées afin que nous cheminions en icelles (Ephes. 2:10). Puis qu’il ne sort nul bien de nous, sinon d’autant que nous sommes regenerez, et nostre regeneration est toute de Dieu, sans en rien excepter, c’est sacrilege de nous attribuer un seul grain de la louange des bonnes œuvres. Finalement, combien que ces Sophistes sans fin et sans cesse parlent des bonnes œuvres: toutesfois ils instruisent cependant tellement les consciences, que jamais elles ne s’oseroyent fier que Dieu fust propice à leurs œuvres. Nous aucontraire, sans faire nulle mention de merite, donnons toutesfois une singuliere consolation aux fideles par nostre doctrine, quand nous leur testifions qu’ils sont plaisans et aggreables à Dieu en leurs œuvres: mesme nous requerons que nul n’attente ou entreprenne œuvre aucune sans foy, c’est à dire, sans avoir determiné pour certain en son cœur qu’elle plaira à Dieu.

7. Thus the Sorbonic schools, those sources of all kinds of errors, have deprived us of justification by faith, which is the substance of all piety. They grant, indeed, in words, that a man is justified by faith formed; but this they afterwards explain to be, because faith renders good works effectual to justification; so that their mention of faith has almost the appearance of mockery, since it could not be passed over in silence, while the Scripture is so full of it, without exposing them to great censure. And not content with this, they rob God of part of the praise of good works, and transfer it to man. Perceiving that good works avail but little to the exaltation of man, and that they cannot properly be denominated merits if they be considered as the effects of Divine grace, they derive them from the power of free-will; which is like extracting oil from a stone. They contend, that though grace be the principal cause of them, yet that this is not to the exclusion of free-will, from which all merit originates. And this is maintained not only by the latter sophists, but likewise by their master, Lombard, whom, when compared with them, we may pronounce to be sound and sober. Truly wonderful was their blindness, with Augustine so frequently in their mouths, not to see how solicitously he endeavoured to prevent men from arrogating the least degree of glory on account of good works. Before, when we discussed the question of free-will, we cited from him some testimonies to this purpose; and similar ones frequently recur in his writings; as when he forbids us ever to boast of our merits, since even they are the gifts of God; and when he says, “that all our merit proceeds from grace alone; that it is not obtained by our sufficiency, but is produced entirely by grace,” &c. That Lombard was blind to the light of Scripture, in which he appears not to have been so well versed, need not excite so much surprise. Yet nothing could be wished for more explicit, in opposition to him and his disciples, than this passage of the apostle; who, having interdicted Christians from all boasting, subjoins as a reason why boasting is unlawful, that “we are his (God’s) workmanship, created in Christ Jesus unto good works, which God hath before ordained that we should walk in them.”87 Since 28nothing good, then, can proceed from us but as we are regenerated, and our regeneration is, without exception, entirely of God, we have no right to arrogate to ourselves the smallest particle of our good works. Lastly, while they assiduously inculcate good works, they at the same time instruct the consciences of men in such a manner, that they can never dare to be confident that God is propitious and favourable to their works. But, on the contrary, our doctrine, without any mention of merit, animates the minds of believers with peculiar consolation, while we teach them that their works are pleasing to God, and that their persons are undoubtedly accepted by him. And we likewise require, that no man attempt or undertake any work without faith; that is, unless he can previously determine, with a certain confidence of mind, that it will be pleasing to God.

7. Errors, of the younger Sophists extracted from Lombard. Refuted by Augustine. Also by Scripture.

In this way the schools of Sorbonne, the parents of all heresies, have deprived us of justification by faith, which lies at the root of all godliness. They confess, indeed, in word, that men are justified by a formed faith, but they afterwards explain this to mean that of faith they have good works which avail to justification, so that they almost seem to use the term faith in mockery, because they were unable, without incurring great obloquy, to pass it in silence,seeing it is so often repeated by Scripture. And yet not contented with this, they by the praise of good works transfer to man what they steal from God. And seeing that good works give little ground for exultation, and are not even properly called merits, if they are regarded as the fruits of divine grace, they derive them from the power of free-will; in other words extract oil out of stone. They deny not that the principal cause is in grace; but they contend that there is no exclusion of free-will through which all merit comes. This is the doctrine, not only of the later Sophists, but of Lombard their Pythagoras (Sent. Lib. 2, Dist. 28), who, in comparison of them, may be called sound and sober. It was surely strange blindness, while he had Augustine so often in his mouth, not to see how cautiously he guarded against ascribing a single particle of praise to man because of good works. Above, when treating of free-will, we quoted some passages from him to this effect, and similar passages frequently occur in his writings (see in Psal. 104; Ep. 105), as when he forbids us ever to boast of our merits, because they themselves also are the gifts of God, and when he says that all our merits are only of grace, are not provided by our sufficiency, but are entirely the production of grace, &c. It is less strange that Lombard was blind to the light of Scripture, in which it is obvious that he had not been a very successful student.2 96Still there cannot be a stronger declaration against him and his disciples than the words of the Apostles who, after interdicting all Christians from glorying, subjoins the reason why glorying is unlawful: “For we are his workmanship, created in Christ Jesus unto good works, which God has before ordained that we should walk in them,” (Eph. 2:10). Seeing, then, that no good proceeds from us unless in so far as we are regenerated—and our regeneration is without exception wholly of God—there is no ground for claiming to ourselves one iota in good works. Lastly, while these men constantly inculcate good works, they, at the same time, train the conscience in such a way as to prevent it from venturing to confide that works will render God favorable and propitious. We, on the contrary, without any mention of merit, give singular comfort to believers when we teach them that in their works they please, and doubtless are accepted of God. Nay, here we even insist that no man shall attempt or enter upon any work without faith, that is, unless he previously have a firm conviction that it will please God.

7. Zo hebben de scholen der Sorbonne, de moeders van alle dwalingen de rechtvaardigmaking door het geloof, die de hoofdsom is van alle vroomheid, van ons weggenomen. Zij bekennen wel met woorden, dat de mens gerechtvaardigd wordt door het gevormd geloof, maar dit leggen ze daarna zo uit, dat het geschiedt, omdat de goede werken van het geloof de kracht hebben, dat ze in staat zijn te rechtvaardigen; zodat het bijna de schijn heeft, dat ze het geloof spottend noemen, omdat ze er zonder groot misnoegen te wekken niet over konden zwijgen, daar het zo dikwijls door de Schrift vermeld wordt. En hiermee nog niet tevreden, ontfutselen ze een gedeelte van de lof der goede werken aan God om dat op de mens over te brengen. Omdat ze zien, dat de goede werken weinig kracht hebben om de mens op te wekken, en dat ze zelfs eigenlijk geen verdiensten genoemd worden, indien ze vruchten geacht worden van Gods genade, willen ze doen voortkomen uit de kracht van de vrije wil, dat is, ze willen olie halen uit een steen. En zij loochenen wel niet, dat de voornaamste oorzaak gelegen is in de genade; maar zij beweren, dat daardoor toch de vrije wil, door welke alle verdienste is, niet uitgesloten wordt. En dit leren niet alleen de latere sofisten, maar ook Lombardus1, die hun Pythagoras is, en die men, vergeleken met die lateren, verstandig en ingetogen zou kunnen noemen. Het getuigde waarlijk van een wonderlijke blindheid, dat hij, ofschoon hij Augustinus zo dikwijls in de mond had, niet gezien heeft, met hoe grote zorgvuldigheid die man er voor opgepast heeft, dat geen enkel deeltje van de roem der goede werken op de mens overgebracht werd. We hebben boven, toen we handelden over de vrije wil enige getuigenissen van hem, die hierop betrekking hadden, aangehaald, en herhaaldelijk treft men in zijn geschriften daaraan gelijke aanspraken aan; zoals wanneer hij ons verbiedt, om ergens op onze verdiensten te roemen, omdat ook die Gods gaven zijn; en wanneer hij schrijft, dat al onze verdienste slechts uit de genade voortkomt, dat ze niet verworden wordt door onze eigen genoegzaamheid, maar geheel en al door genade tot stand komt enz.1). Dat Lombardus blind geweest is voor het licht der Schrift, is minder wonderlijk, want het blijkt, dat hij daarin niet zo gelukkig geoefend geweest is. Maar men zou niets duidelijkers tegen hem en zijn leerlingen kunnen verlangen dan het volgende woord van de apostel. Want nadat hij de Christenen alle roem verboden heeft, voegt hij de reden, waarom te roemen ongeoorloofd is, er bij (Ef. 2:10) "omdat wij Gods maaksel zijn, geschapen tot goede werken, welke God voorbereidt heeft, opdat wij in dezelve zouden wandelen." Daar er dus niets goeds uit ons voortkomt, behalve in zover wij wedergeboren zijn, en onze gehele wedergeboorte, zonder uitzondering, van God is, is er geen reden, waarom wij in goede werken een grein aan ons zelf zouden toeschrijven. Tenslotte, doordat de sofisten voortdurend de goede werken instampen, onderwijzen zij de consciëntiën zo,dat deze nooit durven vertrouwen, dat God hun werken genadig en gunstig is. Wij daarentegen beuren, zonder dat we enige melding maken van verdienste. toch door onze leer de gemoederen der gelovigen met een bijzondere troost op, doordat we leren, dat zij in hun werken Gode behagen en ongetwijfeld aangenaam zijn. Ja zelfs eisen wij hier, dat niemand enig werk beproeve of ter hand neme zonder geloof: dat is, indien hij niet met een vast vertrouwen des gemoeds eerst vaststelt, dat het God behagen zal.

7. Die römische Theologie versteht weder Augustin noch die Schrift

So haben uns die Schulen der Sorbonne, diese Mütter aller Irrtümer, die Rechtfertigung aus dem Glauben genommen, die doch das Hauptstück aller Frömmigkeit ist! Sie geben zwar mit Worten zu, daß der Mensch durch den „gestalteten“ Glauben gerechtfertigt werde; aber nachher erklären sie das so: vom Glauben her hätten eben die guten Werke die Kraft, zur Gerechtigkeit zu verhelfen! Es scheint fast gar, als ob sie den Ausdruck „Glaube“ nur zum Spott gebrauchen, weil sie ihn eben nicht ohne sehr große Schande verschweigen konnten: er wird ja in der Schrift so oft wiederholt!

Aber damit geben sie sich noch nicht zufrieden, sondern sie stehlen Gott auch ein Stück von dem Lobpreis für die guten Werke und übertragen es auf den Menschen. Sie sehen, daß die guten Werke, wenn sie als Früchte der göttlichen Gnade gelten, zur Erhebung des Menschen gar wenig ausrichten und daß sie auch im eigentlichen 523 Sinne nicht einmal Verdienste genannt werden können. Deshalb lassen sie sie aus der Kraft des freien Willens hervorgehen - wie Öl aus einem Stein! Sie bestreiten dabei nicht, daß die Hauptursache in der Gnade liege; es kommt ihnen aber trotzdem darauf an, daß der freie Wille nicht ausgeschlossen werde, durch den alles „Verdienst“ zustande kommt! Das ist nun aber nicht bloß eine Lehrmeinung der späteren Klüglinge; sondern ihr Pythagoras, nämlich Petrus Lombardus lehrt ebenso (Sentenzen II,27) - und dabei wird man doch, wenn man ihn mit den späteren vergleicht, immerhin noch sagen, er sei vernünftig und maßvoll! Gar oft führt er den Augustin im Munde, und da ist es doch eine seltsame Blindheit, daß er nicht merkt, mit welcher Sorgfalt sich dieser Mann gehütet hat, nur ja kein Stücklein Ruhm für die guten Werke dem Menschen zuzueignen! Ich habe schon oben, bei der Erörterung über den freien Willen, eine Anzahl diesbezüglicher Aussagen Augustins herangezogen. Immer wieder begegnen uns in seinen Schriften ähnliche Äußerungen. So verbietet er uns zum Beispiel, unsere Werke je für uns in Anspruch zu nehmen, weil ja auch sie Gottes Gaben sind (Zu Psalm 144). Oder er schreibt, all unser Verdienst komme allein aus der Gnade und es werde nicht durch unsere eigene Vollkommenheit zuwege gebracht, sondern allein und ganz durch die Gnade ... (Brief 194).

Daß Petrus Lombardus für das Licht der Schrift blind war, ist weniger verwunderlich; denn in der Schrift ist er offenkundig nicht so wohl bewandert gewesen! Trotzdem könnte man zur Abwehr gegen ihn und gegen seine Schüler gar nichts Klareres wünschen, als das Wort des Apostels in Eph. 2,10: Paulus hat da den Christen jedes Rühmen untersagt und fügt nun als Ursache, warum wir uns nicht rühmen dürfen, hinzu: „Denn wir sind Gottes Werk, geschaffen ... zu guten Werken, welche er zuvor bereitet hat, daß wir darin wandeln sollen“ (Eph. 2,10). Es kann also von uns nur insofern etwas Gutes kommen, als wir wiedergeboren sind; unsere Wiedergeburt ist aber ganz, ohne jede Ausnahme, Gottes Sache - also können wir uns von den guten Werken nicht eine Unze selber zueignen!

Und zum Schluß: Immerzu dringen die Klüglinge auf die guten Werke, aber unterdessen unterweisen sie die Gewissen derart, daß sie nie die Zuversicht zu haben wagen, sie hätten nun einen gnädigen Gott, der an ihren Werken Wohlgefallen hätte. Wir dagegen reden nicht von Verdienst, richten aber dennoch mit unserer Lehre die Herzen der Gläubigen in herrlichem Troste auf, wenn wir ihnen nämlich sagen, daß sie in ihren Werken Gott wohlgefällig und unzweifelhaft von ihm angenommen sind! Ja, wir fordern hier, daß keiner ein Werk versuche oder angreife ohne den Glauben, d.h. wenn er nicht in gewisser Zuversicht zuvor zu dem Urteil gelangt, sein Werk werde Gott gefallen!

7. Die Skolastici se leer van verdienste is gebou op Lombardus se verkeerde vertolking van Augustinus en die Skrif se stellings in verband daarmee

So het die skole van die Sorbonne,40 die moeders van al die dwalings, die regverdigmaking deur die geloof, wat die kern van ons hele godvrugtigheid is, van ons weggeneem. Met hulle woorde verklaar hulle wel dat die mens deur ’n gevormde geloof regverdig gemaak word, maar later vertolk hulle dit so dat goeie werke deur die geloof die vermoë het om tot geregtigheid by te dra.41 Die gevolg daarvan is dat dit amper lyk asof hulle die geloof spottend vermeld omdat hulle dit nie sonder groot verleentheid kon verswyg nie aangesien dit so dikwels in die Skrif  herhaal word. Maar hiermee selfs nog nie tevrede nie beroof hulle God van iets van die lof vir goeie werke om dit op die mens oor te dra. Omdat hulle sien dat goeie werke weinig daartoe bydra om die mens te verhef en dat dit inderdaad nie eintlik verdienstes genoem kan word as dit as die vrug van God se genade beskou word nie,42 wil hulle dit te voorskyn laat kom uit die krag van die vrye wil,43 dit is: hulle wil olie uit ’n klip tap. Hulle ontken weliswaar nie dat die belangrikste oorsaak in die genade is 1011 nie,44 maar hulle beweer nogtans dat die vrye wil waardeur alle verdienste ontstaan, nie daardeur uitgesluit word nie.45 En dit leer nie alleen die latere Sofiste nie maar ook Lombardus,46 hulle Pythagoras.47 As jy hom egter met hulle vergelyk, sou jy sê dat hy verstandig en nugter is. Dit is inderdaad kensketsend van sy verbasende blindheid dat, hoewel hy so dikwels ’n mondvol oor Augustinus te sê gehad het,48 hy nogtans nie gesien het hoe versigtig hy daarteen gewaak het dat nie ’n krieseltjie roem vir goeie werke op die mens oorgedra word nie. Toe die bespreking hierbo oor die vrye oordeel gehandel het, het ons enkele van sy stellings oor hierdie onderwerp weergegee,49 en soortgelyke verklarings kom herhaaldelik in sy geskrifte voor. Hy verbied ons byvoorbeeld om iewers op ons verdienstes te roem omdat ook dit gawes van God is.50 Hy skryf ook dat al ons verdienste slegs uit genade is, dat dit nie deur ons selfgenoegsaamheid verwerf word nie maar slegs deur genade tot stand kom.51

Dit is minder verbasend dat Lombardus blind was vir die Skriflig. Dit is trouens duidelik dat hy nie so ryklik hierin bedrewe was nie. ’n Mens kan tewens niks duideliker as die volgende woorde van die apostel teen hom en sy volgelinge verlang nie, want nadat hy Christene alle roem verbied het, voeg hy die rede waarom roem verkeerd is, by: “Want ons is sy maaksel, geskep tot goeie werke wat God voorberei het sodat ons daarin kan wandel”.52 Aangesien daar uit onsself niks goeds te voorskyn kom nie, behalwe in soverre ons wedergebore is en ons wedergeboorte sonder uitsondering God ten voile toekom, het ons geen rede om ’n krieseltjie van ons goeie werke vir onsself toe te eien nie.

Ten slotte: wanneer hulle onophoudelik goeie werke aan ons opdring, onderrig hulle ons gewetens intussen so dat hulle nooit kan waag om te vertrou dat God hulle werke gunstig en goedgesind is nie.53 Aan die ander kant beur ons egter met ons leer die gemoedere van gelowiges met die sonderlinge troos op wanneer ons hulle leer dat hulle in hulle 1012 werke God behaag en ongetwyfeld vir Hom aanvaarbaar is. Ja, hier vereis ons selfs dat niemand enige werk sonder die geloof aandurf of van stapel stuur nie, dit is as hy nie eers met vaste vertroue van sy gemoed vasstel dat dit God sal behaag nie.

7. Вот как софисты сорбоннской школы, матери всех заблуждений, разрушили учение об оправдании верой, в котором заключается существо всякого благочестия. На словах они проповедуют, что человек оправдывается «сформированной верой», но тут же разъясняют, что это так потому, что дела получают от веры силу и способность оправдывать . От этого создаётся впечатление, что они упоминают о вере как бы не всерьёз - только потому, что не могут совершенно умолчать о ней, ибо именно об этом предмете так часто говорится в Писании. Не довольствуясь этим, они похищают у Бога частицу хвалы за добрые дела, чтобы передать её человеку. Но поскольку они видят, что добрые дела не способны возвысить человека и даже не могут в собственном смысле называться «заслугами» - если считать их плодами благодати Божьей, - то они выводят их из свободы воли; а именно, они пытаются выжать масло из камня. Конечно, они не отрицают, что благодать является главной причиной, но не желают исключить и свободную волю, из которой проистекают, по их словам, все заслуги.

И это не только учение современных софистов, но и их великий учитель Пётр Ломбардский рассуждал об этом подобным же образом, хотя более сдержанно и разумно. Удивительное ослепление - читать св. Августина, на которого он часто ссылается, и не видеть, насколько озабочен этот святой тем, чтобы не оставить человеку ни капли похвалы за добрые дела. Выше, рассуждая о свободе воли, мы приводили немало его высказываний на эту тему.

В его [Августина] сочинениях содержится ещё тысяча подобных им. Так, он запрещает нам выпячивать наши заслуги с целью что-либо присвоить себе, ибо они суть дары Бога. Он говорит, что любая наша заслуга происходит от милости и целиком дана нам ею, а не приобретена нами самими и т.д. Впрочем, не так уж и удивительно, что упомянутый ломбардец не был озарён светом Писания, так как он был не особенно искушён в нём. И всё же нельзя не привести против него и его последователей совершенно ясное высказывание, принадлежащее св. Павлу, который, запретив христианам хвалиться, разъясняет причину, почему для них это непозволительно: «Ибо мы - Его творение, созданы во Христе Иисусе на добрые дела, которые Бог предназначил нам исполнять» (Эф 2:10). Поскольку от нас не исходит никакого добра, пока мы не возрождены, - а наше возрождение целиком и исключительно зависит от Бога, - кощунственно допускать хоть малейшую похвалу себе за добрые дела.

Наконец, хотя софисты без конца твердят о добрых делах, они таким образом наставляют совесть верующих, чтобы те никогда не дерзнули удостовериться в благорасположении Бога к их делам. Мы же, напротив, вовсе не упоминая о заслугах, посредством нашего учения даём редкостное утешение верующим, когда свидетельствуем, что они угодны и приятны Богу своими делами. Мы даже требуем, чтобы никто не пытался совершить и не совершал никакого дела без веры, то есть не имея в сердце твёрдой, определённой уверенности, что оно угодно Богу.

 

8. | Quamobrem ab unico illo fundamento nequaquam abduci nos ne latum quidem unguem patiamurb: quo iacto, sapientes deinde architecti recte atque ordine superaedificant. || Namc sive doctrina et exhortatione opus est, admonent quod in hoc Dei Filiusd apparuit ut dissolvat opera Diaboli: ne peccent qui ex Deo sunt [1. Iohan. 3. b. 8]1, sufficere praeteritum tempus implendis Gentium desideriis [1. Petr. 4. a. 3]: electos Dei vasa esse misericordiae selectae in honorem, quae a sordibus emundari debeant [2. Tim. 2. c. 20]2. Sed omnia semel dicuntur, quum ostenditur quod tales velit Christus discipulos, qui seipsis abnegatis, acf sublata sua cruce, ipsum sequantur [Luc. 9. b. 23]g. Qui seipsumh abnegavit, malorum omnium radicem execuit, ne amplius quaerat quae sua sunt. Qui crucem suam sustulit, ad omnem patientiam ac mansuetudinem se comparavit. At Christi exemplum et haec et alia omnia pietatis ac sanctitatis officia complectitur. Ille se Patri obedientem praestitit ad mortem usquei; ille totus fuit in operibus Dei perficiendisk; ille Patris gloriam toto pectore spiravitl; ille animam suam pro fratribus posuitm; ille hostibus suis bene et fecit et precatus estn. Quod si consolatione opuso fuerit, mirificam afferentp consolationem: quod affligimur, non tamen anxii reddimur: laboramus, sed non deserimur: humiliamur, sed non confundimur: deiicimur, sed non perimus: mortificationem Iesu Christi semper in corpore nostro circunferentes, ut vita Iesu manifestetur in nobisq [2. Cor. 4. d. 8]3; quod si commortui sumus, et convivemus: si compatimur, et conregnabimus [2. Tim. 2. b. 11.]4; quod itar configuramur eius passionibuss, donec 248 perveniamus ad resurrectionis similitudinem [Philip. 3. b. 10]1: quandoa Pater praedestinavit conformes fieri imaginis Filii! sui, quos in ipso elegit, ut sitb primogenitus inter cunctos fratresc [Rom. 8. f. 29]. Itaque quod neque mors, dneque praesentia, neque futura separabunt nos a charitate Dei, quae est in Christo [Ibidem, g. 39]2: || quin potius in bonum ac salutem cedent omnia, || Ecce, non iustificamus hominem ex operibus coram Deo: sed omnes qui ex Deo sunt, dicimus regenerari, et novam creaturam fierie: ut ex regno peccati transeant in regnum iustitiae, atquef hoc testimonio certam facere suam vocationem [2. Pet. 1. b. 10.], et tanquam arbores a fructibus iudicari3.

8. Pourtant ne souffrons nullement qu’on nous destourne de ce fondement, et ne fust-ce que de la pointe d’une espingle: car sur iceluy doit reposer tout ce qui appartient à l’edification de l’Eglise. Ainsi tous les serviteurs de Dieu, ausquels il a donné la charge d’edifier son regne, apres avoir mis ce fondement, s’il est mestier de doctrine et exhortation, ils admonnestent que le Fils de Dieu est apparu, afin de destruire les œuvres du diable, à ce que ceux qui sont de Dieu ne pechent plus (1 Jean 3:8, 9): qu’il suffit bien que le temps passé nous ayons suyvi les desirs du monde (1 Pierre 4:3): que les esleus de Dieu sont instrumens de sa misericorde, et separez à honneur (2 Tim. 2:20): ainsi qu’ils doyvent estre purgez de toute ordure. Mais sous ce mot tout est comprins, quand il est dit que Christ veut avoir des disciples, lesquels s’estans renoncez, et ayans prins leur croix pour la porter, le suyvent (Luc 9:23). Celuy qui a renoncé à soymesme a desja couppé la racine de tous maux: c’est de ne chercher plus ce qui luy plaist. Celuy qui a prins sa croix pour la porter, s’est disposé à toute patience et mansuetude. Mais l’exemple de Christ comprend tant ces choses que tous autres offices de pieté et saincteté. Car il s’est rendu obeissant à son Pere jusques à la mort: il a esté entierement occupé à parfaire les œuvres de Dieu de tout son cœur: il a tasché d’exalter la gloire d’iceluy: il a mis sa vie en abandon pour ses freres: il a rendu le bien pour le mal à ses ennemis. S’il est mestier de consolation, les mesmes serviteurs de Dieu en donnent de singulieres, c’est que nous endurons tribulation, mais nous n’en sommes pas en angoisse: nous sommes en indigence, mais nous ne sommes point destituez: nous avons de grans assauts, mais nous ne sommes point abandonnez: nous sommes comme abbatus, mais nous ne perissons point, ains portons la mortification de Jesus Christ en nostre corps, afin que sa vie soit manifestée en nous (2 Cor. 4:8, 9, 10): si nous sommes morts avec luy, nous vivrons aussiavec luy: si nous endurons avec luy, nous regnerons pareillement (2 Tim. 2:11, 12). Que nous sommes configurez à ses passions, jusques à ce que nous parvenions à la similitude de sa resurrection (Phil. 3:10): veu que le Pere a ordonné que tous ceux qu’il a esleus en Christ, soyent faits conformes à son image, afin qu’il soit prémier nay entre tous ses freres. Et pourtant qu’il n’y a n’adversité, ne mort, ne choses presentes, ne futures qui nous puissent separer de l’amour que Dieu nous porte en Christ (Rom. 8:29, 39): mais plustost que tout ce qui nous adviendra nous tournera en bien et en salut. Suyvant ceste doctrine, nous ne justifions pas l’homme devant Dieu par ses œuvres, mais nous disons que tous ceux qui sont de Dieu, sont regenerez et faits nouvelles creatures, à ce que du regne de peché ils viennent au royaume de justice: que par tels tesmoignages ils rendent leur vocation certaine (2 Pierre 1:10): et comme arbres, sont jugez de leurs fruits.

8. Wherefore let us not suffer ourselves to be seduced even a hair’s breadth from the only foundation, on which, when it is laid, wise architects erect a firm and regular superstructure. For if there be a necessity for doctrine and exhortation, they apprize us, that “for this purpose the Son of God was manifested, that he might destroy the works of the devil; whosoever is born of God doth not commit sin:”88 “the time past of our life may suffice us to have wrought the will of the Gentiles;”89 the elect of God are vessels of mercy selected to honour, and therefore ought to be cleansed from all impurity.90 But every thing is said at once, when it is shown that Christ chooses such for his disciples as will deny themselves, take up their cross, and follow him.91 He who has denied himself, has laid the axe to the root of all evils, that he may no longer seek those things which are his own; he who has taken up his cross, has prepared himself for all patience and gentleness. But the example of Christ comprehends not only these, but all other duties of piety and holiness. He was obedient to his Father, even to death; he was entirely occupied in performing the works of God; he aspired with his whole soul to promote the glory of his Father; he laid down his life for his brethren; he both acted and prayed for the benefit of his enemies. But if there be need of consolation, these passages will afford it in a wonderful degree: “We are troubled on every side, yet not distressed; we are perplexed, but not in despair; persecuted, but not forsaken; cast down, but not destroyed; always bearing about in the body the dying of the Lord Jesus, that the life also of Jesus might be made manifest in our body.”92 “If we be dead with him, 29we shall also live with him; if we suffer, we shall also reign with him.”93 “Being made conformable unto his death; if by any means I might attain unto the resurrection of the dead.”94 The Father has predestinated all whom he has chosen in his Son “to be conformed to his image, that he might be the first-born among many brethren;” and therefore “neither death, nor life, nor things present, nor things to come, shall separate us from the love of God which is in Christ Jesus;”95 but “all things shall work together for good”96 to us, and conduce to our salvation. We do not justify men by works before God; but we say, that all who are of God are regenerated and made new creatures, that they may depart from the kingdom of sin into the kingdom of righteousness; and that by this testimony they ascertain their vocation,97 and, like trees, are judged by their fruits.

8. Conclusion, showing that the foundation which has been laid is sufficient for doctrine, exhortation, and comfort. Summery of the orthodox doctrine of Justification.

Wherefore, let us never on any account allow ourselves to be drawn away one nail’s breadth1 from that only foundation. After it is laid, wise architects build upon it rightly and in order. For whether there is need of doctrine or exhortation, they remind us that “for this purpose the Son of God was manifested, that he might destroy the works of the devil;” that “whosoever is born of God does not commit sin;” that “the time past of our life may suffice us to have wrought the will of the Gentiles;” that the elect of God are vessels of mercy, appointed “to honor,” purged,“sanctified, and meet for the Master’s use, and prepared unto every good work.” The whole is expressed at once, when Christ thus describes his disciples, “If any man will come after me, let him deny himself, and take up his cross daily, and follow me.”2 He who has denied himself has cut off the root of all evils so as no longer to seek his own; he who has taken up his cross has prepared himself for all meekness and endurance. The example of Christ includes this and all offices of piety and holiness. He obeyed his Father even unto death; his whole life was spent in doing the works of God; his whole soul was intent on the glory of his Father; he laid down his life for the brethren; he did good to his enemies, and prayed for them. And when there is need of comfort, it is admirably afforded in these words: “We are troubled on every side, yet not distressed; we are perplexed, but not in despair; persecuted but not forsaken; cast down, but not destroyed; always bearing about in the body the dying of the Lord Jesus, that the life also of Jesus might be made manifest in our body.” “ For if we be dead with him we shall also live with him; if we suffer, we shall also reign with him;” by means of “the fellowship of his sufferings,being made conformable unto his death;” the Father having predestinated us “to be conformed to the image97of his Son, that he might be the first-born among many brethren.” Hence it is, that “neither death, nor life, nor angels, nor principalities, nor powers, nor things present, nor things to come, nor height, nor depth, nor any other creature, shall be able to separate us from the love of God which is in Christ Jesus our Lord;”1 nay, rather all things will work together for our good. See how it is that we do not justify men before God by works, but say, that all who are of God are regenerated and made new creatures, so that they pass from the kingdom of sin into the kingdom of righteousness. In this way they make their calling sure, and, like trees, are judged by their fruits.

8. daarom laat ons geenszins dulden, dat wij van dat enige fundament zelfs een duimbreed afgeleid worden; waarop, wanneer het gelegd is, wijze bouwmeesters goed en in juiste orde bouwen. Want indien er lering en vermaning nodig is, dan wijzen zij er op, dat Gods Zoon daarom verschenen is, opdat Hij de werken des duivels verbreken zou (1 Joh. 3:8) dat zij niet zondigen, die uit God zijn; dat het genoeg is, dat wij de voorgaande tijd de wil der heidenen volbracht hebben (1 Petr. 4:3) dat Gods uitverkorenen vaten der barmhartigheid zijn, afgezonderd ter ere, die van vuilheid moeten gereinigd worden (2 Tim. 2:20) Maar alles wordt ineens gezegd, wanneer men er op wijst, dat Christus zulke discipelen wil, die zichzelf verloochend, en hun kruis opgenomen hebbende, Hem navolgen (Luc. 9:23) Wie zichzelf verloochend heeft, heeft de wortel van alle boosheid uitgesneden, zodat hij niet meer zoekt, wat het zijne is. Wie zijn kruis opgenomen heeft, heeft zichzelf toebereid tot alle lijdzaamheid en zachtmoedigheid. En Christus' voorbeeld omvat deze en alle andere plichten der vroomheid en heiligheid. Hij heeft zich de Vader gehoorzaam betoond tot de dood toe. Hij was geheel bezig met het volbrengen van Gods werken; Hij heeft van ganser harte de eer des Vaders bevorderd; Hij heeft zijn leven gesteld voor de broederen; Hij heeft zijn vijanden wel gedaan en voor hen gebeden. Indien er troost nodig is, zal het volgende een wonderbare vertroosting aan brengen (2 Cor. 4:8 e.v.) : dat wij verdrukt worden, maar niet benauwd; in moeite verkeren, maar niet verlaten worden; vernederd, maar niet twijfelmoedig worden; nedergeworpen worden, maar niet omkomen; altijd de doding van Jezus Christus in ons lichaam omdragende, opdat het leven van Jezus in ons zou geopenbaard worden; want indien wij met Hem gestorven zijn, zullen wij ook met Hem leven, indien wij met Hem lijden, zullen wij ook met Hem heersen (2 Tim. 2:11) dat wij zo gemeenschap krijgen aan zijn lijden, totdat wij komen tot de gelijkheid zijner opstanding (Filip. 3:10) daar de Vader verordineerd heeft, dat zij, die in Hem uitverkoren heeft, den beelde zijns Zoons gelijkvormig zouden zijn, opdat Hij de eerstgeborene zij onder alle broederen (Rom. 8:29) En dat zo noch dood, noch tegenwoordige, noch toekomende dingen ons zullen scheiden van de liefde Gods, die is in Christus. (Rom. 8:39) ja dat alles ons zal strekken ten goede en ter zaligheid. Zie, wij rechtvaardigen de mens niet uit de werken voor God; maar wij zeggen, dat allen, die uit God zijn, wedergeboren worden, en een nieuw schepsel worden, opdat ze uit het rijk der zonde overgaan tot het rijk der gerechtigheid, en door dit getuigenis hun roeping vast maken, en als uit de vruchten beoordeeld worden.

8. Mahnung und Trost auf dem Boden der rechten Lehre

Deshalb wollen wir uns von diesem einzigen Fundament unter keinen Umständen, auch nicht einen Finger breit abbringen lassen; ist es einmal gelegt, so bauen verständige Baumeister recht und ordentlich darauf auf!

Denn wenn es jetzt der Lehre oder der Ermahnung bedarf, so verweisen sie darauf, daß der Sohn Gottes dazu erschienen ist, „daß er die Werke des Teufels zerstöre“, damit die, welche „aus Gott geboren sind“, nicht sündigen (1. Joh. 3,8f.; Schluß nicht Luthertext). Oder sie erinnern an die Stelle: „Es ist genug, daß wir die vergangene Zeit ... zugebracht haben nach heidnischem Willen ...“ (1. Petr. 4,3). Oder sie bemerken, daß die Auserwählten Gottes zur Ehre bestimmte Gefäße der Barmherzigkeit sind, die von allen Flecken gereinigt werden müssen! (2. Tim. 2,20f.). Aber es wird alles zusammen zum Ausdruck gebracht, wenn man darlegt, daß Christus solche Jünger haben will, die „sich selbst verleugnen“, ihr „Kreuz auf sich nehmen“ und „ihm nachfolgen“! (Luk. 9,23; Matth. 16,24). Wer sich selbst verleugnet hat, der hat allem Bösen die Wurzel durchgeschnitten, so daß er weiterhin nicht mehr sucht, was sein ist. Wer sein Kreuz auf sich genommen hat, der hat sich zu jeglicher Geduld und Sanftmut zubereitet. Aber 524 Christi Vorbild umfaßt dies und dazu auch alle anderen Pflichten der Frömmigkeit und Heiligkeit! Er hat sich dem Vater gehorsam erwiesen bis zum Tode (Phil. 2,8), er ging ganz darin auf, die Werke Gottes zu vollführen (Luk. 2,49), er hat die Ehre seines Vaters von ganzem Herzen gesucht (Joh. 4,34; 7,16ff.; 8,49f.), er setzte sein Leben für seine Brüder ein (Joh. 10,15; 15,13), er tat seinen Feinden wohl und betete für sie! (Luk. 23,34).

Ist Trost vonnöten, so können sie (jene „Baumeister“!) eine herrliche Ermunterung bringen: „Wir haben ... Trübsal, aber wir ängsten uns nicht; uns ist bange, aber wir verzagen nicht; wir leiden Verfolgung, aber wir werden nicht verlassen; wir werden unterdrückt, aber wir kommen nicht um, und tragen allezeit das Sterben des Herrn Jesu an unserem Leibe, auf daß auch das Lieben ... Jesu ... an uns offenbar werde“ (2. Kor. 4,8ff.; ganz am Schluß nicht ganz Luthertext). Oder: „Sterben wir mit, so werden wir mit leben, dulden wir, so werden wir mit herrschen ...“ (2. Tim. 2,11f.). So werden wir seinen Leiden ähnlich gestaltet, bis wir gelangen zur Gleichartigkeit mit seiner Auferstehung! (Phil. 3,10f.; nicht Luthertext). Denn der Vater hat die, welche er in seinem Sohne erwählt hatte, „auch verordnet, daß sie gleich sein sollten dem Ebenbilde seines Sohnes, auf daß derselbe der Erstgeborene sei unter vielen Brüdern!“ (Röm. 8,29). Deshalb gilt es: „Weder Tod ..., noch Gegenwärtiges, noch Zukünftiges ... mag uns scheiden von der Liebe Gottes, die in Christo ... ist ...“ (Röm. 8,38f., ungenau und stark verkürzt). Ja, es muß uns nun vielmehr alles zum Guten und zum Heil dienen! (Röm. 8,28).

Siehe, wir rechtfertigen den Menschen vor Gott nicht aus seinen Werken, sondern wir behaupten, daß alle, die aus Gott sind, wiedergeboren werden und eine „neue Kreatur“ (2. Kor. 5,17) werden, um aus dem Reich der Sünde in das Reich der Gerechtigkeit überzugehen, an diesem Zeugnis ihren „Beruf“ „festzumachen“ (2. Petr. 1,10) und wie Bäume an ihren Früchten erkannt zu werden! (Matth. 7,20; 12,33; Luk. 6,44).

8. Vermaning, vertroosting en samevatting van die regsinnige leer

Laat ons daarom glad nie toelaat dat ons selfs ’n vingerbreedte van daardie enige fondament weggeneem word nie.54 As dit eenmaal gelê is, bou verstandige bouers reg en ordelik daarop voort.55 As ons trouens onderwysing en vermaning nodig het, vermaan hulle ons dat die Seun van God vir hierdie doel verskyn het om die werke van die duiwel te verbreek sodat die wat uit God is, nie mag sondig nie;56 dat die verlede genoeg was om aan die begertes van die heidene te voldoen;57 dat God se uitverkorenes houers van sy barmhartigheid is wat tot sy eer gekies is en van die vuilheid van die wêreld gereinig moet word.58

 Maar alles word vir eens en altyd gesê wanneer aangetoon word dat Christus sulke dissipels wil hê wat hulleself verloën, hulle kruis opneem en Hom volg.59 Iemand wat homself verloën het, het die wortel van al die kwaad afgesny sodat hy nie meer hoef te soek na dinge wat aan hom behoort nie. Iemand wat sy kruis opgeneem het, het hom vir alle lydsaamheid en sagmoedigheid voorberei. En Christus se voorbeeld sluit hierdie en al die ander pligte van godsvrug en heiligheid in. Hy het Hom tot die dood toe gehoorsaam betoon teenoor die Vader.60 Hy het Hom ten voile daarop toegelê om die werke van God te voltooi.61 Hy het van ganser harte die heerlikheid van die Vader nagestreef.62 Hy het sy lewe vir sy broers neergelê.63 Hy het aan sy vyande goed gedoen en vir hulle gebid.64

1013 Maar as ons vertroosting nodig het, sal die volgende heerlike vertroosting bring: ons word verdruk maar nie benoud nie; ons swoeg maar word nie verlaat nie; ons word verneder maar nie vertwyfeld nie; ons word neergewerp maar gaan nie te gronde nie en dra altyd Jesus Christus se sterwe in ons liggaam sodat Christus se lewe in ons geopenbaar kan word.65 Want as ons met Hom gesterf het, sal ons ook met Hom lewe; as ons met Hom gely het, sal ons ook met Hom regeer.66 En so word ons met sy lyde saam gevorm totdat ons gelykheid met sy opstanding bereik,67 want die Vader het die wat Hy tevore uitverkies het, bestem om gelykvormig te word aan die beeld van sy Seun sodat Hy die Eersgeborene onder al sy broers kon wees.68 Daarom sal nôg die dood nôg teenwoordige nôg toekomende dinge ons skei van die liefde van God wat daar in Christus is nie.69 Ja, alles sal eerder ten goede en tot ons saligheid verloop.70

Kyk, ons stel die mens nie deur sy werke regverdig voor God nie, maar ons verklaar dat almal wat uit God is, wedergebore en ’n nuwe skepsel word71 sodat hulle van die ryk van die sonde in die ryk van geregtigheid oorgaan. Ons verklaar dat hulle hulle roeping met hierdie getuienis vas en seker maak72 en dat hulle soos bome aan hulle vrugte geoordeel word.73

8. Посему не допустим, чтобы нас отвратили от этого основания даже на ширину острия иглы - ведь на нём держится всё устроение Церкви. Все служители Бога, на которых Он возложил задачу созидания своего Царства, если возникнет необходимость в особом учении или увещевании, учат, что Сын Божий явился, чтобы разрушить дела дьявола и чтобы те, кто от Бога, более не грешили (1 Ин 3:8). Ибо довольно того, что в прошедшее время мы следовали похотям мира (1 Пет 4:3), а избранные Божий суть орудия его милости, выделенные в чести, и должны быть чисты от всякой скверны (2 Тим 2:20-21). Впрочем, всё это заключено в одном месте, где сказано, что Христос желает иметь таких учеников, которые, отвергнувшись себя и взяв свой крест, последуют за Ним (Лк 9:23). Тот, кто отвергся себя, уже вырвал корень всякого зла: искать чего-либо большего, нежели угодное Христу. Тот, кто взял свой крест и несёт его, расположен ко всяческому терпению и великодушию. Однако пример Христа уже содержит всё то, что присуще благочестию и святости. Ибо Он был послушен Отцу даже до смерти [Флп 2:8]. Он всем сердцем был предан тому, чтобы совершенствовать дела Божьи, расширять и возвышать его славу [Ин4:34; 7:18]. Он отдал свою жизнь за избавление братьев [Ин 10:15]. Он воздавал добром за зло своим врагам [Лк 6:27,35; 23:34].

Если возникнет потребность в утешении, служителям Божьим оно дано в тех же удивительных словах: мы в отчаянных обстоятельствах, но не отчаиваемся; мы в нужде, но не отвергнуты; мы в страшных бедах, но не оставлены; мы побиваемы, но не погибаем, ибо носим в нашем теле мёртвость Иисуса Христа, чтобы открылась в нас жизнь его (2 Кор 4:8-10). «Если мы с Ним умерли, то с Ним и оживём; если терпим [с Ним], то с Ним и царствовать будем» (2 Тим 2:11-12). Если мы уподобляемся Ему в страданиях, то уподобимся и в воскресении (Флп 3:10-11), ибо Отец повелел, чтобы все те, кого Он избрал во Христе, были подобны образу его Сына, «дабы Он был первородным между многими братьями» (Рим 8:29). И поэтому ни беды, ни смерть, ни настоящее ни будущее не могут «отлучить нас от любви Божией во Христе Иисусе» (Рим 8:38-39), но скорее всё происходящее с нами обращается ко благу и спасению, В соответствии с этим учением мы не оправдываем человека перед Богом его делами, но говорим, что все, кто от Бога, возрождены и соделаны новой тварью, так что из-под владычества греха они переходят в царство праведности. Тем самым они своё призвание делают всё более и более твёрдым (2 Пет 1:10) и, подобно деревьям, познаются по плодам [Мф7:20; 12:33].

 

 

 

| 1559

| 1539

e > 1539-43; 1543 iubente correct, simul atque enim

1 cf. Eckii Enchir. c. 5. C 6b—7b; Herbornii Enchir. c. 5 CC 12, 31 sqq.; Clichtov. Improbat, fol. 12a sqq.; J. Latom., De fide et op., opp. f. 135 a.

1 lib. II 7, 3 vol. III 329.

a 1553-54 sufficient

b 1539-45 illi

2 sc. Tertullianus; cf. eiusdem De ieiunio c. 3. CSEL 20, 277, 3; De carnis resurrectione c. 15. CSEL 47 III, 44, 10; Apologeticum c. 18 ed. Oehler I 184 sq.; De poenitentia c. 6 ed. Oehler I 652 sqq.; De exhortat, castitatis c. 1 ed. Oehler I 737.

c 1539-50 pararent

d 1539-54 + quae regnat

3 Aug., De praedest. sanct. 15, 31 MSL 44, 983.

|| 1543

4 Aug., In Ps. 139, 18 MSL 37, 1814.

e sic 1543-45; 1550-61 falso 88

5 Aug., In Ps. 84, 9 MSL 37, 1073.

|| 1539

1 Chrysostomus, In Gen. hom. 34, 6 opp. (Paris. 1834 sqq.) IV 404 A.

|| 1543

2 cap. 12, 3; supra p. 211, 3 sq.

a Cit. — sent: 1543-54 Dicit quidem alicubi Bernardus

b cant. ser. > 1559

3 Bernardus, In cant. sermo 68, 6 MSL 183, 1111 B.

4 ibid. col. 1111 B C.

c sic 1543-54; 1559-61 falso Si

5 ibid. col. 1111 A B.

| 1539

d 1539-54 nostra op.

e 1539-43 + Lucae. 17.

|| 1539* (1536 I 57)

|| 1536 (I 65)

f Bon. — soph.: 1536 Neque bon. op. laudem, ut illi

6 cf. Lomb., Sent. II. dist. 27, 5 MSL 192, 715.

a 1536 &

b 1536 + in bonis operibus

c 1536 + et

d > 1536

e ded. — probr.: 1536-54 confusionem

|| 1539

f VG 1541 sqq. ingratitude

1 Eck., Enchir. c. 5. G 7a; Herborn, Enchir. 5. CC 12, 32; Clichtov., Improbatio fol. 13b; De Castro, Adv. haer. fol. 159 B.

2 lege Hebr. 13, 16. — Eck., l. c. G 7b; Herborn, l. c. p. 32; Clichtov., l. c. fol. 13 b; De Castro, l. c. fol. 159 B.

a > 1539-50

b 1539 tum

1 Melanchth., Loci theol. 1535 CR Mel. opp. XXI 441 sqq.

c 1553-54 + [Luc. 8. c. 18.]

d tali hon.; 1539-50 sic honorare

| 1536 (I 63)

|| 1539* (1536 I 63)

e > 1539-54

1 1. Cor. 3,10 sq.

|| 1539

|| 1539* (1536 I 63)

2 Eph. 1, 4 sq.

3 Rom. 8, 17; Gal. 4, 5-7.

a nostra — ipsi: 1539 ipsi tamen

b 1539-43 infernorum

| 1539

4 cf. Matth. 7, 18; Luc. 6, 43.

c 1539 exerit

1 Duns Scotus, In sent. III. dist. 19. q. un. § 8. opp. 14, 719.

a VG 1541 sqq. ces canailles

b 1539 ipsos

c 1545-54 + et (> 1545-50) 6. e. 40. (1545-50 + et 14 .)

d Iust. — eff.: 1539-43 iustificatum illius gratia, ut haeres efficeretur

e 1539-54 + [Tit. 3. b. 5.]; 1545-54 male + [2. Tim. 1. c. 9], 1559-61 [Rom. 3. c. 24]

2 cf. Rom. 5, 1 sq.

f > 1539-43

g 1559-61 falso 23; 1553-54 falso Iohan. 1. c. 23.

h 1539-43 adhaereat

i 1539-43 participem

k 1545-54 + 1. a. 3, et (> 1545-50)

l 1539-43 traductum

m 1539-43 consecutum

n > 1539-43

o Sorb. sch.: VG 1541 sqq. les Sophistes des escholes Sorb.

3 cf. Thom. Aq., S. th. II 1 q. 113. art. 4; q. 114 art. 3. 4. 8; Cochl., Phil. III, 10; Eck., Enchir. c. 5. D 2 a b.

1 cf. Thom. Aq., S. th. II 1. q. 114. art. 3. corp.

2 Thom. Aq., S. th. II 1. q. 113. art. 3.

3 Thom. Aq., S. th. II 1. q. 114. art. 4. corp.

4 ibid.

a sic recte 1539-43, 1553-54; 1545-50 falso 17, 1559-61 28

5 Lomb., Sent. II. dist. 27, 4 MSL 192, 715

6 cf. Lomb., Sent. II. dist. 26—28 MSL 192, 709 sqq.

7 lib. II 2, 8; vol. III 249 sqq.

|| 1543

8 Aug., In Psal. 144, 11 MSL 37, 1876.

|| 1539

9 Aug., Ep. 194, 5, 19 (ad Sixtum Romanum) MSL 33, 880 sq.; CSEL 57, 191, 1 sq.

b eum — disc.: 1539-54 eos

|| 1539* (1536 I 65)

10 Thom. Aq., S. th. II 1. q. 112. art. 5. corp.; cf. conc. Trid. sess. 6. de iustif. c. 9. ed. Richter p. 26 sq. (Denz., Enchir.16/17 No. 802.)

|| 1536 (I 65)

a 1536 apud se

| 1539* (1536 I 63 sq.)

b VG 1541 sqq. + car sur iceluy doibt reposer tout ce qui appartient à l’édification de l’Eglise

|| 1536 (I 64)

c quo — Nam: VG 1541 sqq. Ainsi tous les serviteurs de Dieu, ausquelz il a donné la charge d’édifier son Regne, après avoir mis ce fondement, s’il

d 1536 fil. Dei

1 1. Ioh. 3, 8 sq.

e 1536 electa

2 2. Tim. 2, 20 sq.

f seips. — ac 1536 semetipsos abnegent, &

g 1536 [Matth. 16 (24)]

h 1536 semetipsum

i 1536 + [Phil. 2 (8)]

k 1536 perf. oper. Dei [Luc. 2 (49)]

l 1536 + [Ioan. 4. (34) 7. (16-18) 8. (49 sq.) 17 (hic numerus infra post: 15 exstat.)]

m 1536 + [Ioan. 10. (15) 15. (13)]

n 1536 + [Luc. 23 (34)]; ille host. — est: VG 1541 sqq. il a rendu le bien pour le mal à ses ennemyz

o consol. op.: 1536-39 consolationis usus; 1543-45 consolationis opus

p 1536 afferunt

q 1536 + [Philip. 2]

3 2. Cor. 4, 8-10.

4 2. Tim. 2, 11 sq.

r > 1536

s 1536 pass. eius

1 Phil. 3, 10 sq.

a donec — quando: 1536 quia

b 1536 + ipse

c int. — fr.: 1536 in multis fratribus

d 1536 + neque vita

2 Rom. 8, 38 sq.

|| 1539

|| 1536* (I 64)

e 1553-54 + [2. Petr. 1. a. 4.]

f > 1536-54

3 Matth. 7, 20; 12, 33; Luc. 6, 44. — Cf. Melanchthonis Locos comm. 1521 ed. Kolde4 p. 189.

60 De Præd. sanct. c. 15.

61 In Ps. 139.

62 In Ps. 88.

63 Hom. 33 in Genes.

64 Sup. Cant. serm. 68.

65 Ecclesiastique 16, 15.

66 Sent., lib. 2, dist. 28.

67 In Ps. 144; Epist. 105.

63 Ezek. xxxvi. 32.

64 Luke xvii. 10.

65 Gal. vi. 9. 2 Thess. iii. 13.

66 Ecclus. xvi. 14.

67 Heb. xiii. 16.

68 Matt. xxv. 21, 29.

69 Isaiah lv. 1.

70 1 Cor. iii. 10, 11.

71 1 Cor. i. 30.

72 Ephes. i. 3-5.

73 Col. i. 14, 20, 21.

74 John i. 12.

75 John x. 28, 29.

76 Matt. xxviii. 18.

77 Ephes. ii 21. Titus iii. 7.

78 1 John v. 12.

79 Rom. xiv. 23.

80 Acts xiii. 39.

81 1 John v. 12.

82 John v. 24.

83 Rom. iii. 24.

84 1 John iii. 24.

85 Ephes. ii. 6.

86 Col. i. 13.

87 Ephes. ii. 10.

88 1 John iii. 8, 9.

89 1 Peter iv. 3.

90 2 Tim. ii. 20. Rom. ix. 23.

91 Luke ix. 23.

92 2 Cor. iv. 8-10.

93 2 Tim. ii. 11, 12.

94 Phil. iii. 10, 11.

95 Rom. viii. 29, 38, 39.

96 Rom. viii. 28.

97 2 Peter i. 10.

1 1. Cor. 1:30; Eph. 1:3-5; Col. 1:14, 20; John 1:12; 10:28.

1 John 5:12; John 5:24; Rom. 3:24; John 3:24; Eph. 2:6; Col. 1:13

2 French, “d’autant qu’il n’y estoit gueres exercité;”—inasmuch as he was little versant in it.

1 French, “ne fust ce que de la pointe d’une sepingle;”—were it only a pin’s point.

2 John 3:8; 1 Pet. 4:3; 2 Tim. 2:20, 21; Luke 9:23.

1 2 Cor. 4:8; 2 Tim. 2:11; Phil. 3:10; Rom. 7:29, 39.

1 De praedest.asanct.15.

2 In Ps.139.

3 In Ps.88.

4 Hom.33 in Genes.

5 In Cant.serm.68.

6 voor si lees ik sic.Franse vert.:ainsi (Vert).

1 In Ps.144.c 11 ep.105 (194)

1 Inst. 2.7.3 (Afr. vert. 2:480).

2 Vgi. Tertullianus, De ieiuniis (MPL 2:1008; CSEL 20:277); De carnis resurrectione 15 (MPL 2:859; CSEL 47,3:44); Apologeticum 18 (MPL 1:433); De poenitentia 6 (MPL 1:1346; CCSL 1:118, 329): De exhprt. castitatis 1 (MPL 2:963).

3 Marg. De praedest. sanct. Augustinus, De praedest. sanct. 15.31 (MPL 44:983).

4 Marg. In Psal. 139. Augustinus, Enar. in Psal. 139.18 (MPL 37:1814).

5 Marg. In Psal. 88 (recte: 1543 - 1545: 84). Augustinus, Enar. in Psal. 84:9 (MPL 37:1073).

6 Marg. Homil. 33. in Gene. Chrysostomos, In Gen. hom. 34.6 (MPG 53:321).

7 Inst. 3.12.3 (Afr. vert. 3:965).

8 Marg. Supra canti, sermo. 68. Bernardus, In cant. canticorum sermo 68.6 (MPL 183:1111).

9 Ibidem (MPL 183:1111).

10 Marg. Ezech. 36.e.22, f. 32.

11 Bernardus, In cant, canticorum sermo 68.6 (MPL 183:1111).

12 Marg. Luc. 17.c.10. Vgl. ook OC 45:415.

13 Vgl. Lombardus, Sent. 2.27.5 (MPL 192:715).

14 Fr. 1560: + comme venantes de Dieu (Benoit 3:267).

15 Marg. Eccli. 16.b.14. Vg.: Liber Iesu filii Sirach 16:15. Vgl. Eck, Ench. 5.C 7a e.v.; vir Iesu Sirach vgl. Afr. vert. 1:221, n.51.

16 Marg. Hebr. 13.a.2 (recte: Hebr. 13:16). Vgl. ook OC 55:193 - 194

17 Vgl. Die Septuagint (LXX): [].

18 Vgl. Inst. 3.11.19; 3.17.7,8,9 (Afr. vert. 3-954; 1029,1030,1032) en Melanchthon, Locicom. 1535 (CR 21:441 e.v.).

19 Marg. Mat. 25b.21 et c.29, 1553 - 1554: + Marg. Luc. 8.c.18.

20 Marg. Iesa. 55 a. 1. Vgl. ook OC 37:281 - 283.

21 Marg. 1. Cor. 3.b.11. Vgl. ook vers 10 e.v. en OC 49:352 - 354.

22 Marg. 1. Cor. 1.d.30. Vgl. ook OC 49:330 - 332.

23 Marg. 1. Cor. 1.d.30.

24 Marg. Ephes. 1.a.4 e.v. Vgl. ook die daaropvolgende verse en OC 51:147 e.v.

25 Marg. Colos. 1.b.14 et c.20. Vgl. OC 52:84, 88 - 89.

26 Vgl. Rom. 8:17; Gal. 4:5 - 7 en OC 49:150 - 151; 50:227 - 229.

27 Marg. Iohan. 10.e.28. Vgl. OC 47:249 e.v.

28 Marg. Mat. 28.d.18. Vgl. OC 45:820 - 821.

29 Marg. 1. Iohan. 5.c.12. Vgl. ook OC 55:368 - 369.

30 Marg. Rom. 14.d.23. Vgl. ook OC 49:268 - 269.

31 Vgl. Matt. 7:16 - 18; Luk. 6:43 (OC 45:224 - 227).

32 Vgl. Duns Scotus, In sent. 3.19.1.8 (OOD 7,1:418 - 420).

33 Fr. 1541 e.v.: ... ces canailles (Benoit 3:270).

34 Marg. 1. Iohan. 5.c. 12.

35 Marg. Iohan. 5.d.24-, 1545 - 1554: + et 6.e.40.

36 1539 - 1554: + Marg. Tit. 3.b.5; 1559 - 1561: Rom. 3.c.24. Vgl. ook OC 52:429 - 431; 49:61 - 62 asook Rom. 5:1 e.v. en OC 49:88 e.v.

37 Marg. 1. Iohan. 3-d.23 (recte: 1 Joh. 3:24). Vgl. ook OC 55:345.

38 Marg. Ephes. 2.b.6; 1545 - 1554: + Ephes. 1.a.3. Vgl. ook OC 51:164, 145 - 147.

39 Marg. Colos. 1.b.13. Vgl. OC 52:83 - 84.

40 Fr. 1541 e.v.: ... les Sophistes des escoles Sorboniques (Benoit 3:271).

41 Vgl. Thomas, Summa Theol. 2,1.113.4; 2,1.114.3, 4, 8 (Marietti 2:584 e.v., 594 e.v.); Cochlaeus, Phil. 3.10 (OC 52:50); Eck, Ench. 5, D2ab.

42 Vgl. Thomas, Summa Theol. 2,1.114.3 (Marietti 2:594 e.v.).

43 Vgl. Thomas, Summa Theol. 2,1.113.3 (Marietti 2:582 e.v.).

44 Vgl. Thomas, Summa Theol. 2,1.114.2 (Marietti 2:593 e.v.).

45 Vgl. Thomas, Ibid.

46 Marg. Lib. 2. Sent. dist. 28 (recte: 1539 - 1543; 1553 - 1554: dist. 27). Vgl. Lombardus, Sent. 2.27.4  (MPL 192:715).

47 Fr.: ... mais leur grand maistre (Benoit 3:271). Pythagoras: Griekse wysgeer van Samos wat in Metapontion in 497/6 v.C. gesterf het. Hoewel hy geen geskrifte nagelaat het nie en aantekeninge tydens sy lesse trouens afgekeur het om die geheue van sy leerlinge op te skerp, het hy vanweë sy ideaal van lewensreinheid en askese groot aansien onder sy aanhangers geniet en ook groot invloed op die ontwikkeling van die Westerse denke uitgeoefen (Kleine Pauly 4:1264 e.v.; REW 24:172 e.v.).

48 Vgl. Lombardus, a.w. 2.25.12 - 16; 2.26.1 - 3 (MPL 192:709 e.v.).

49 Vgl. Inst. 2.2.8 (Afr. vert. 2:377).

50 Marg. In Psal. 144. Vgl. Augustinus, Enar. in Psal. 144.11 (MPL 37:1876 - 1877).

51 Marg. Epist. 105. Vgl. Augustinus, Ep. 194.5.19 (MPL 33:880; CSEL 57.1.4:190 - 191).

52 Marg. Ephes. 2.b.10. Vgl. ook OC 51:166 - 167.

53 Vgl. Thomas, Summa Theol. 2,1.112.5 (Marietti 2:575 e.v.).

54 Fr. 1541 e.v.: + car sur iceluy doit reposer tout ce qui appartient à l’édification de l’Eglise (Benoit 3:272).

55 Fr.: Ainsi tous les serviteurs de Dieu, ausquels il a donné la charge d’édifier son régne, après avoir mis ce fondement (Benoit 3:272).

56 Marg. 1. Iohan. 3.b.8. Vgl. die ook daaropvolgende verse en OC 55:334 - 336.

57 Marg. 1. Pet. 4.a.3. Vgl. ook OC 55:271 - 272.

58 Marg. 2. Tim. 2.c.20. Vgl. ook die daaropvolgende verse en OC 52:371 e.v.

59 Marg. Luc. 9 c.23; 1536: Marg. Matth. 16. Vgl. ook Matt. 16:24 en OC 45:478 - 450, 481 - 482.

60 1536: + Marg. Phil. 2. Vgl. veral verse 7 - 8 en OC 52:26 - 27.

61 1536: + Marg. Luc. 2. Vgl. ook vers 49 en OC 45:106 - 107.

62 1536: + Marg. Ioan. 4. 7. 8. 17. Vgl. ook Joh. 4:34; 7:16 - 18; 8:49 e.v.; en OC 47:78 e.v.

63 1536: + Marg. Ioan. 10. 15. Vgl. ook Joh. 15:13 en OC 47:243.

64 1536: + Marg. Luc. 23. Vgl. ook vers 34 en OC 45:765 - 766. Fr. 1541 e.v.: il a rendu le bien pour le mal à ses ennemis (Benoit 3:273). Die nabootsing van Christus is ’n belangrike tema in Calvyn se werk. Dit hou in dat diegene wat in Christus glo, deur die geloof sekerheid van God se genadige sondevergiffenis verkry en alle vertroue op hulle werke van hulle afskud. Verder berus die nabootsing daarop dat daar nie ’n beter voorbeeld bestaan om na te volg nie omdat Christus die enige Seun van God is. Calvyn verwys trouens telkens na Christus as model of toonbeeld wat in een of ander opsig nagevolg moet word. So skets hy Christus as toonbeeld van vaste vertroue in God (Com. in Hebr. 2:13 - OC 55:29 e.v.); as voorbeeld van gehoorsaamheid (Com in Hebr. 5:8 - OC 55:63 e.v.); as toonbeeld van ootmoed en nederigheid (Com. in Colos. 3:13 - OC 47:122); as voorbeeld vir gebed (Com. in Ioh. 6:11 - OC 47:108) en as voorbeeld van vaste vertroue in die Skrif (Harm. in ev. in Matth. 4:4 - OC 45:132). Ware nabootsing van Christus bestaan in sterwe met Hom, inwoning deur Hom en opstanding saam met Hom. Vgl. Inst. 3.3, 7, 8 (Afr. vert. 3:768, 883, 897).

65 Marg. 2. Cor. 4.d.8; 1536: + Marg. Philip. 2. Vgl. ook 2 Kor. 4:10 en OC 50:54 - 56.

66 Marg. 2. Tim. 2.b.11. Vgl. ook verse 12 - 13 en OC 52:364 - 366

67 Marg. Philip. 3.b.10. Vgl. ook die daaropvolgende verse en OC 52:50 e.v.

68 Marg. Rom. 8.f.29. Vgl. ook OC 49:159 – 160.

69 Marg. Ibidem, g.39. Rom. 8:39. Vgl. ook vers 38 en OC 49:167 – 168.

70 Vgl. Rom. 8:28 (OC 49:158 - 159).

71 1553 - 1554: + Marg. 2. Petr. 1.a.4. Vgl. ook OC 55:446 - 447

72 Marg. 2. Pet. 1.b.10. Vgl. OC 55:449 – 451.

73 Vgl. Matt. 7:17 - 20; 12:33; Luk. 6:44 (OC 45:224 - 227, 342 - 343); Melanchthon, Loci com. 1521; De iustificatione et fide (CR 21:159 - 181).





Please send all questions and comments to Dmytro (Dima) Bintsarovskyi:
dbintsarovskyi@tukampen.nl

x
This website is using cookies. Accept