1. 220 | Quo res dilucidior fiat, qualis possit esse toto vitae decursu hominis iustitia, excutiamus; quadruplicem vero faciamus gradum. Homines enim aut nulla Dei agnitione praediti, in idololatria demersi sunt: aut sacramentis initiati^b, vitae impuritate Deum, quem ore confitentur, factis abnegantes, titulo tenus sunt Christi: aut hypocritae sunt, qui cordis nequitiam inanibus fucis tegunt: aut Spiritu Dei regenerati, veram sanctimoniam meditantur. || In primis, quando naturalibus dotibus 221 censendi sunt^a, a vertice capitis ad plantam usque pedis scintilla boni non reperietur: || nisi forte^b volumus insimulare falsi Scripturam, dum hisce^c elogiis universos filios Adam commendat, quod pravo sint et praefracto corde [Iere. 17. b. 9], quod omne figmentum cordis eorum malum sit a primis annis [Genes. 8. d. 21], quod vanae sint eorum^d cogitationes, quod timorem Dei prae oculis non habeant¹, quod nemo eorum intelligat aut requirat Deum [Psal. 94. b. 11, et 14. a. 2]. || Breviter quod caro sint [Gene. 6. a. 3]: quo nomine intelliguntur opera illa omnia quae enumerantur a Paulo, fornicatio, immunditia, impudicitia, luxuria, idolorum cultus^e, veneficia, inimicitiae, contentiones, aemulationes, irae, rixae, dissensiones, sectae, invidiae, homicidia, et quicquid foeditatis et^f abominationis excogitari potest [Galat. 5. c. 19]². Haec est dignitas scilicet cuius fiducia superbire debeant^g. || Quod siqui inter eos ea morum honestate pollent, quae speciem aliquam sanctitatis habeat inter homines: quia tamen scimus Deum non morari externum splendorem, ad fontem ipsum operum penetrandum est, siquid ipsa valere velimus ad iustitiam. Inspiciendum, inquam, penitus est ex quo affectu cordis opera ista prodeant. Quanquam autem latissimus hic dicendi campus patet, quia tamen paucissimis verbis potest res expediri, sequar quantum licebit in docendo compendium.

1. Pour esclaircir encore plus la matiere, examinons quelle peut estre la justice de l’homme pour tout le cours de sa vie. Or il nous faut icy mettre quatre degrez. Car ou l’homme estant destitué de la cognoissance de Dieu, est enveloppé en idolatrie; ou ayant receu la Parolle et les Sacremens, et cependant vivant dissolue-ment, renonce en ses œuvres le Seigneur, lequel il confesse de bouche, et par ainsi n’est Chrestien que de tiltre et profession: ou il est hypocrite, cachant sa perversité sous couverture de preudhommie: ou estant regeneré par l’Esprit de Dieu, s’adonne de cœur à suyvre saincteté et innocence. Quant au premier genre, d’autant qu’il faut estimer telle maniere de gens en leur naturel, depuis le couppet de la teste jusques à la plante des pieds, on n’y trouvera un seul grain de bien: si ce n’est que nous vueil-lons arguer l’Escriture de fausseté, quand elle donne ces tiltres à tous enfans d’Adam, assavoir, qu’ils sont d’un cœur pervers et endurcy: que tout ce qu’ils peuvent forger de leur premiere jeunesse n’est que malice: que toutes leurs cogitations sont vaines: qu’ils n’ont point la crainte de Dieu devant leurs yeux: que nul d’eux n’a intelligence: que nul ne cherche Dieu: en somme, qu’ils sont chair: sous lequel vocable sont entendues toutes les œuvres que sainct Paul recite, paillardise, ordure, impudicité, dissolution, idolatrie, empoisonnemens, inimitiez, contentions, emulations, ires, noises, dissensions, sectes, envies, homicides, et tout ce qui se peut penser de vilainie et abomination (Jer. 17:9; Gen. 8:21; Ps. 94:11; 14:2; Gen. 6:3; Gal. 5:19). Voila la belle dignité, en fiance de laquelle ils se doyvent enorgueillir. S’il y en a aucuns entre eux qui ayent quelque apparence d’honnesteté en leurs mœurs, dont ils puissent acquerir opinion de saincteté entre les hommes: puis que nous savons que Dieu ne se soucie de la pompe exterieure, si nous voulons que telle honnesteté vaille quelque chose pour les justifier, il faut venir à la fontaine et source des œuvres: il faut, dy-je, regarder de pres de quelle affection procedent telles œuvres. Or combien que la matiere me face grande ouverture à parler, toutesfois pource que la chose se peut depescher en peu de paroles, je suyvray la brieveté tant qu’il me sera possible.

1. 3 For the further elucidation of this subject, let us examine what kind of righteousness can be found in men during the whole course of their lives. Let us divide them into four classes. For either they are destitute of the knowledge of God, and immerged in idolatry; or, having been initiated by the sacraments, they lead impure lives, denying God in their actions, while they confess him with their lips, and belong to Christ only in name; or they are hypocrites, concealing the iniquity of their hearts with vain disguises; or, being regenerated by the Spirit of God, they devote themselves to true holiness. In the first of these classes, judged of according to their natural characters, from the crown of the head to the sole of the foot there will not be found a single spark of goodness; unless we mean to charge the Scripture with falsehood in these representations which it gives of all the sons of Adam—that “the heart is deceitful above all things, and desperately wicked;”¹ that “every imagination of man’s heart is evil from his youth;”² that “the thoughts of man are vanity; that there is no fear of God before his eyes;”³ that “there is none that understandeth, none that seeketh after God;”⁴ in a word, “that he is flesh,”⁵ a term expressive of all those works which are enumerated by Paul—“adultery, fornication, 4uncleanness, lasciviousness, idolatry, witchcraft, hatred, variance, emulations, wrath, strife, seditions, heresies, envyings, murders,”⁶ and every impurity and abomination that can be conceived. This is the dignity, in the confidence of which they must glory. But if any among them discover that integrity in their conduct which among men has some appearance of sanctity, yet, since we know that God regards not external splendour, we must penetrate to the secret springs of these actions, if we wish them to avail any thing to justification. We must narrowly examine, I say, from what disposition of heart these works proceed. Though a most extensive field of observation is now before us, yet, since the subject may be despatched in very few words, I shall be as compendious as possible.

1. Men either idolatrous, profane, hypocritical, or regenerate. 1. Idolaters void of righteousness, full of unrighteousness, and hence in the sight of God altogether wretched and undone.

74 In farther illustration of the subject, let us consider what kind of righteousness man can have, during the whole course of his life, and for this purpose let us make a fourfold division. Mankind, either endued with no knowledge of God, are sunk in idolatry; or, initiated in the sacraments, but by the impurity of their lives denying him whom they confess with their mouths, are Christians in name only; or they are hypocrites, who with empty glosses hide the iniquity of the heart; or they are regenerated by the Spirit of God, and aspire to true holiness. In the first place, when men are judged by their natural endowments, not a iota of good will be found from the crown of the head to the sole of the foot, unless we are to charge Scripture with falsehood, when it describes all the sons of Adam by such terms as these: “The heart is deceitful above all things, and desperately wicked.” “The imagination of man’s heart is evil from his youth.” “The Lord knoweth the thoughts of man that they are vanity.” “They are all gone aside: they are altogether become filthy; there is none that does good, no, not one.” In short, that they are flesh, under which name are comprehended all those works which are enumerated by Paul; adultery, fornication, uncleanness, lasciviousness idolatry witchcraft, hatred, variance, emulation, wrath, strife, seditions, heresies, envyings, murders, drunkenness, revellings, and all kinds of pollution and abomination which it is possible to imagine.¹ Such, then, is the worth on which men are to plume themselves. But if any among them possess an integrity of manners which presents some semblance of sanctity among men, yet because we know that God regards not the outward appearance, we must penetrate to the very source of action, if we would see how far works avail for righteousness. We must, I say, look within, and see from what affection of the heart these works proceed. This is a very wide field of discussion, but as the matter may be explained in few words, I will use as much brevity as I can.

1. Laat ons, opdat de zaak des te duidelijker worde, onderzoeken, hoedanig de rechtvaardigheid van de mens kan zijn in de ganse loop zijns levens. Laat ons de mensen dan verdelen in vier groepen. Want de mensen zijn, of doordat ze met geen kennis van God zijn toegerust, in afgoderij verzonken; of ze zijn in de sacramenten ingewijd, maar loochenen door de onreinheid van hun leven God, die ze met hun mond belijden, door hun daden, en zijn slechts in naam Christenen; of ze zijn huichelaars, die de slechtheid van hun hart met ijdele schijn bedekken; of ze zijn door Gods Geest wedergeboren en beoefenen de ware heiligheid. In de eerste zal, daar ze naar hun natuurlijke gaven beoordeeld moeten worden, van de kruin des hoofds tot de voetzool toe geen vonkje goeds gevonden worden, tenzij we de Schrift van bedrog willen beschuldigen, wanneer ze van alle kinderen Adams deze getuigenis geeft: dat ze een boos en halsstarrig hart hebben, dat alle gedichtsel huns harten boos is van hun jeugd aan, dat hun gedachten ijdel zijn, dat ze de vrees Gods niet voor ogen hebben, dat niemand hunner verstandig is of God zoekt (Jer. 17:9; Gen.8:21, Ps.94:11, 14:2) in één woord, dat ze vlees zijn (Gen. 6:3) onder welk woord verstaan worden al die werken, die door Paulus (Gal. 5:19) worden opgesomd: hoererij, onreinheid, ontuchtigheid, overdaad, afgoderij, venijngeving, vijandschappen, twisten, afgunstigheden, toorn, gekijf, tweedrachten, ketterijen, nijd, moord, en alle vuilheid en verfoeilijkheid, die uitgedacht kan worden. Dit is dan de waardigheid, waarop zij mogen vertrouwen en hovaardig zijn. En indien er sommigen onder hen zijn met zulk een eerbaarheid van zeden, dat die enige schijn van heiligheid heeft onder de mensen moeten wij toch, omdat we weten, dat God niet let op de uiterlijke schijn, tot de bron zelf der werken doordringen, indien wij willen, dat zij iets betekenen tot rechtvaardigheid. Men moet, zeg ik, door en door inzien, uit welke gezindheid des harten die werken voortkomen. En hoewel zich hier een zeer ruime stof tot spreken voordoet, zal ik toch, omdat de zaak met zeer weinig woorden kan behandeld worden, voorzover mogelijk is, in het onderwijzen kortheid betrachten.

1. 503Erster Abschnitt: Die verschiedenen Gruppen von Menschen und ihre Gerechtigkeit (1-10). Viererlei Menschen. Die Menschen ohne Gotteserkenntnis

Um die Sache deutlicher zu machen, wollen wir jetzt untersuchen, wie die Gerechtigkeit des Menschen im ganzen Ablauf seines Lebens beschaffen sein kann. Es ergibt sich dabei aber für uns ein vierfacher Stufenbau. Erstens können die Menschen ohne jede Erkenntnis (agnitio) Gottes leben und deshalb in den Götzendienst versunken sein. Zweitens kann es sein, daß sie zwar in die Sakramente eingeweiht sind, aber durch die Unreinheit ihres Lebens Gott, den sie mit dem Munde bekennen, mit der Tat verleugnen und also bloß dem Namen nach zu Christus gehören. Drittens können sie auch Heuchler sein, welche die Bosheit ihres Herzens hinter leerem Schein verbergen. Viertens sind die zu nennen, die durch den Geist Gottes wiedergeboren sind und nach wahrer Heiligkeit trachten.

Was die erste Gruppe anbetrifft, so wird man bei diesen Menschen, wenn man sie nach ihren natürlichen Gaben beurteilen will, von der Fußsohle bis zum Scheitel nicht ein Fünklein Gutes finden. Wir müßten sonst die Schrift des Betrugs bezichtigen; denn diese gibt über alle Kinder Adams das Urteil ab, daß ihr Herz ein „böses und hoffärtiges Ding“ sei (Jer. 17,9), daß alles „Dichten ihres Herzens böse ist von Jugend auf“ (Gen. 8,21), daß ihre Gedanken „eitel“ sind (Ps. 94,11), daß sie „die Furcht Gottes nicht vor Augen haben“ (vgl. Ex. 20,20) und daß keiner von ihnen „klug“ ist oder „nach Gott fragt“ (Ps. 14,2). Sie bezeichnet sie kurzum als Fleisch (Gen. 6,3), und darunter werden alle die Werke begriffen, die Paulus aufzählt: „Ehebruch, Hurerei, Unreinigkeit, Unzucht, Abgötterei, Zauberei, Feindschaft, Hader, Neid, Zorn, Zank, Zwietracht, Rotten, Haß, Mord“ und was sonst dergleichen schändliche und abscheuliche Dinge mehr sind! (Gal. 5,19ff.). Das ist also die Würdigkeit, auf die sie ihr Vertrauen setzen und um derentwillen sie hoffärtig sein mögen!

Wenn nun aber einige unter ihnen eine so große Anständigkeit ihrer Sitten an den Tag legen, daß diese unter den Menschen einen gewissen Schein von Heiligkeit besitzt, so wissen wir doch, daß Gott nicht beim äußeren Glanz stehen bleibt, und deshalb müssen wir zur eigentlichen Quelle dieser Werke durchdringen, wenn wir ihnen einen Wert zum Erwerb der Gerechtigkeit beimessen wollen. Wir müssen also, das meine ich, in der Tiefe nachforschen, aus was für einer Gesinnung des Herzens solche Werke kommen. - An dieser Stelle bietet sich für die Erörterung ein sehr weites Feld; trotzdem kann man die Frage auch mit sehr wenigen Worten behandeln, und deshalb will ich, soweit es angeht, in meiner Darstellung eine kurze Zusammenfassung erstreben.

1. Die mens is van nature in die sonde dood en moet lewend gemaak word (Afdeling 1 - 6)

Sover dit die regverdigmaking aangaan, is daar vier groepe mense

980 Om die onderwerp nog duideliker te maak moet ons ondersoek instel na die aard van die mens se geregtigheid deur sy hele lewensloop. Laat ons mense dan in vier groepe verdeel. Want daar is mense wat òf geen kennis van God het nie en in afgodery versonke is òf wat wel in die sakramente ingelyf is maar met die onreinheid van hulle lewe God, wat hulle met die mond bely, met hulle dade verloën en slegs in naam aan Christus behoort; òf hulle is huigelaars, wat die goddeloosheid van hulle harte met leë voorwendsels bedek, òf hulle is deur die Gees van God wedergebore en beoefen ware heiligheid.

Veral wanneer mense volgens hulle natuurlike gawes beoordeel moet word, sal daar van hulle kroontjie tot hulle voetsole nie ’n vonkie goeds gevind kan word nie - behalwe miskien as ons die Skrif van valsheid wil aankla wanneer dit al die kinders van Adam met die volgende lofbetuigings loof: dat hulle ’n verkeerde en halsstarrige hart het;¹ dat al die  versinsels van hulle hart sleg is van hulle jeug af;² dat hulle gedagtes ydel is; dat hulle die vrees van God nie voor hulle oë het nie;³ dat niemand van hulle God verstaan of na Hom vra nie⁴ - kortom: dat hulle vlees is.⁵ Onder die woord vleeswotd al die werke wat Paulus opnoem, verstaan, naamlik hoerery, onreinheid, onkuisheid, weeldesug, afgodery, venynigheid, vyandskap, twis, afguns, woede, rusies, tweedrag, sektes, haat, moord en al die vuilheid en afstootlikhede wat uitgedink kan word.⁶ Dit dan is die aansien waarop hulle trots moet wees!

As daar nog onder hulle mense is wat sulke eerbare sedes het dat dit onder hulle medemense ’n skyn van heiligheid het, moet ons nogtans deurdring tot die bron van hulle werke as ons wil hê dat dit enige bydrae tot geregtigheid moet lewer omdat ons tog weet dat God Hom nie aan  981 uiterlike skoonheid steur nie. Ek herhaal: ons moet grondig ondersoek instel na die gesindheid waaruit hulle werke te voorskyn kom. Hoewel hier ’n uiters breë veld braak lê om oor te praat, sal ek dit vir sover ’n samevatting daarvan dit vir my onderwysing toelaat, bespreek omdat dit tog ’n onderwerp is wat met weinig woorde afgehandel kan word.

1. Чтобы лучше разъяснить обсуждаемый вопрос, рассмотрим, какова может быть праведность человека на протяжении всей его жизни. Здесь можно выделить четыре степени: 1) человек, лишённый знания о Боге, погружён в идолопоклонство; 2) приняв Слово и таинства, но тем не менее продолжая вести рассеянную жизнь, он своими поступками отвергает Господа, которого исповедует устами, и, таким образом, является христианином лишь по названию; 3) человек является лицемером, прячущим свою порочность под покровом благопристойности; 4) возрождённый Св. Духом, он посвящает своё сердце в святости и чистоте.

Что касается людей первого рода, то, рассматривая их в их естественном состоянии с головы до пят, в них невозможно обнаружить ни капли добра. Если мы не хотим подвергнуть сомнению Св. Писание, когда оно говорит обо всех детях Адама, то, значит, у них лукавое и испорченное сердце (Иер 17:9), помышление сердца человеческого - зло от юности его (Быт 8:21), все их мысли суетны, нет в их глазах страха Божьего, нет разумеющего, ищущего Бога (Пс 93/94:11; 13/14:2). И вообще, они - плоть (Быт 6:3). Под этим словом понимаются те дела, о которых говорит св. Павел: блуд, нечистота, непотребство, вражда, ссоры, идолослужение, гнев, распри, разногласия, зависть, бесчинства, ереси, убийства и всё прочее, что можно назвать мерзким и отвратительным (Гал 5:19-21). Вот те высокие достоинства людей, которыми они должны гордиться!

Если же среди них найдутся такие, в чьих нравах проявляется некое подобие добродетели, с помощью которой они могут заставить окружающих людей поверить в их святость, то, поскольку мы знаем, что Бог не смотрит на внешние красоты, нам нужно обратиться к источнику и первопричине их дел, чтобы понять, значит ли что-нибудь подобная добродетель для их оправдания. Нужно, повторяю, тщательно рассмотреть, из каких побуждений проистекают их дела. Этот предмет предоставляет мне богатые возможности много порассуждать, но, так как суть его может быть изложена в нескольких словах, я буду, насколько возможно, соблюдать краткость.

2. Principio, non inficior esse Dei dona, quaecunque in incredulis apparent egregiae dotes. Neque vero sic a sensu communi dissideo, nihil ut interesse contendam inter Titi et Traiani iustitiam, moderationem, aequitatem, ac Caligulae, vel Neronis, vel Domitiani rabiem, intemperiem, saevitiam^h: inter obscoenas Tiberii libidines, et Vespasiani hac in parte continentiam: ac (ne in singularibus aut virtutibus aut vitiis immoremur) inter iuris legumque observationem ac contemptum. Tantum enim est iusti et iniusti discrimen ut vel in mortuo illius simulacro appareat. Quid enim ordinatum restabit in mundo si haec inter se confundamusⁱ? Itaque eiusmodi distinctionem inter honesta et turpia facinora non modo singulorum mentibus Dominus insculpsit, sed providentiae quoque suae dispensatione saepe confirmat. Videmus enim ut multis praesentis vitae 222 benedictionibus prosequatur eos qui inter homines virtutem colunt. Non quod externa illa virtutis imago minimum eius beneficium mereatur: sed ita placet illi approbare quantopere cordi sit sibi vera iustitia^a, dum externam quoque et simulatam temporali remuneratione carere non patitur. Unde sequitur quod nuper confessi sumus, Dei esse dona qualescunque istas virtutes aut virtutum potius imagines: quando nihil est ullo modo laudabile quod non ab ipso proficiscatur.

2. Pour le commencement je ne nie pas que toutes les vertus qui apparoissent en la vie des infideles et idolatres, ne soyent dons de Dieu. Et ne suis si esloigné de jugement humain, que je vueille dire qu’il n’y ait nulle difference entre la justice, moderation et equité de Tite et de Trajan, qui ont esté bons Empercurs Romains, et entre la rage, intemperance et cruauté de Caligula, Neron ou Domitian, qui ont regné comme bestes furieuses: entre les vilaines paillardises de Tiberius et la continence de Vespasien: et (afin de ne nous arrester en chacun vice ou vertu particuliere) qu’il n’y ait à dire entre l’observation des loix et le contemnement. Car il y a telle diversité entre le bien et le mal. qu’elle apparoist mesme en ceste image morte. Car quel ordre resteroit au monde, si ces choses estoyent confondues ensemble? Pourtant le Seigneur non seulement a imprimé au cœur d’un chacun ceste distinction entre les œuvres honnestes et vilaines, mais aussi l’a confermée souvent par sa providence. Car nous voyons comment il donne plusieurs benedictions de la vie presente à ceux qui s’estudient à vertu entre les hommes. Non pas que ceste ombre et image de vertu merite le moindre de ses benefices: mais il luy plaist de monstrer ainsi combien il aime la vraye vertu, en ce qu’il ne laisse point sans quelque remuneration temporelle, celle qui n’est qu’exterieure et simulée. Dont il s’ensuit, ce que nous avons n’a gueres confessé, ces vertus telles quelles, ou plustost ces simulachres de vertus, estre dons procedans de luy: veu qu’il n’y a rien de louable qui n’en procede.

2. In the first place, I do not deny, that whatever excellences appear in unbelievers, they are the gifts of God. I am not so at variance with the common opinion of mankind, as to contend that there is no difference between the justice, moderation, and equity of Titus or Trajan, and the rage, intemperance, and cruelty of Caligula, or Nero, or Domitian; between the obscenities of Tiberius and the continence of Vespasian; and, not to dwell on particular virtues or vices, between the observance and the contempt of moral obligation and positive laws. For so great is the difference between just and unjust, that it is visible even in the lifeless image of it. For what order will be left in the world, if these opposites be confounded together? Such a distinction as this, therefore, between virtuous and vicious actions, has not only been engraven by the Lord in the heart of every man, but has also been frequently confirmed by his providential dispensations. We see how he confers many blessings of the present life on those who practise virtue among men. Not that this external resemblance of virtue merits the least favour from him; but he is pleased to discover his great esteem of true righteousness, by not permitting that which is external and hypocritical to remain without a temporal reward. Whence it follows, as we have just acknowledged, that these virtues, whatever they may be, or rather images of virtues, are the gifts of God; since there is nothing in any respect laudable which does not proceed from him.

2. Still a great difference in the characters of men. This difference manifested. 1. In the gifts of God. 2. In the distinction between honorable and base. 3. In the blessings of he present life.

First, then, I deny not, that whatever excellent endowments appear in unbelievers² are divine gifts. Nor do I set myself so much in opposition to common sense, as to contend that there was no difference between the justice, moderation, and equity of Titus and Trojan, and the rage, intemperance, and cruelty of Caligula, Nero, and Domitian; between the continence of Vespasian, and the obscene lusts of Tiberius; and (not to dwell on single virtues and vices) between75the observance of law and justice, and the contempt of them. So great is the difference between justice and injustice, that it may be seen even where the former is only a lifeless image. For what order would remain in the world if we were to confound them? Hence this distinction between honorable and base actions God has not only engraven on the minds of each, but also often confirms in the administration of his providence. For we see how he visits those who cultivate virtue with many temporal blessings. Not that that external image of virtue in the least degree merits his favor, but he is pleased thus to show how much he delights in true righteousness, since he does not leave even the outward semblance of it to go unrewarded. Hence it follows, as we lately observed, that those virtues, or rather images of virtues, of whatever kind, are divine gifts, since there is nothing in any degree praiseworthy which proceeds not from him.

2. In de eerste plaats loochen ik niet, dat alle uitnemende gaven, die in de ongelovigen aan de dag treden, geschenken Gods zijn. En ik wijk niet zozeer af van de algemene opvatting, dat ik zou beweren, dat er geen onderscheid is tussen de gerechtigheid, gematigdheid en billijkheid van Titus en Trajanus en de razernij, ongematigdheid en wreedheid van Caligula, Nero of Domitianus, tussen de vuile wellusten van Tiberius en de in dit opzicht ingetogen levenswijze van Vespasianus, en ( om niet bij iedere deugd of ondeugd afzonderlijk te blijven stilstaan) tussen de onderhouding en de verachting van het recht en de wetten. Want er is een zo groot onderscheid tussen recht en onrecht, dat het zelfs in het dode beeld daarvan aan de dag treedt. Want wat zal er in de wereld welgeordend blijven, indien wij recht en onrecht dooreenhalen? Daarom heeft dan ook de Here een dergelijk onderscheid tussen eerbare en schandelijke daden niet alleen in het hart van een ieder ingegrift, maar Hij versterkt het ook dikwijls door de bediening zijner voorzienigheid. Want wij zien, dat Hij met veel zegeningen van het tegenwoordige leven hen bejegent, die onder de mensen de deugd betrachten. Niet dat dat uiterlijke beeld der deugd ook maar de minste weldaad van Hem zou verdienen, maar het behaagt Hem zo te tonen, hoezeer Hem de ware gerechtigheid ter harte gaat, doordat Hij niet duldt, dat ook de uiterlijke en geveinsde zou zijn zonder tijdelijke vergelding. En daaruit volgt, wat wij zoëven beleden hebben, dat al zulke deugden, of liever beeltenissen van deugden, Gods gaven zijn, daar er niets enigszins prijzenswaard is, wat niet van Hem komt.

2. Auch bei Menschen dieser Art gibt es herrliche Tugenden, die Gottes Gaben sind

Zunächst leugne ich nicht, daß alle hervorragenden Gaben, die man an den Ungläubigen sehen kann, Gottes Geschenke sind. Ich bin auch von dem Urteil des gesunden Menschenverstandes nicht so weit entfernt, daß ich etwa behaupten wollte, zwischen der Gerechtigkeit, Mäßigung und Billigkeit eines Titus und Trajan und der Wüterei, Maßlosigkeit und Grausamkeit eines Caligula, eines Nero oder Domitian, zwischen den widerwärtigen Gelüsten eines Tiberius und der Enthaltsamkeit des Vespasian in diesem Punkt und - ich will mich nicht bei den einzelnen Tugenden und Lastern aufhalten - zwischen der Beobachtung von Recht und Gesetzen und deren Verachtung sei kein Unterschied. Denn zwischen Gerecht und Ungerecht besteht ein so großer Unterschied, daß er noch an ihrem leblosen Bilde zum Vorschein kommt. Was soll denn in der Welt in Ordnung bleiben, wenn wir diese beiden miteinander vermengen? Deshalb hat auch der Herr solche Unterscheidung zwischen ehrbaren und schnöden Taten jedem einzelnen ins Herz eingemeißelt, und er bekräftigt sie auch noch oft durch die Art, wie seine Vorsehung sich auswirkt 504 (nämlich Gut und Böse verteilt). Wir sehen doch, wie er Leute, die unter den Menschen nach Tugend trachten, mit vielen Segnungen des gegenwärtigen Lebens verfolgt. Nicht etwa, daß dieses äußerliche Bild der Tugend seine Wohltat im mindesten verdiente. Nein, es gefällt ihm, auf die Art zu beweisen, wie herzlich er die wahre Gerechtigkeit liebt, daß er auch die äußerliche und erheuchelte nicht ohne zeitliche Belohnung bleiben läßt. Daraus aber folgt, was wir eben anerkannt haben, nämlich, daß all solche Tugenden oder besser Abbilder von Tugenden Gottes Gaben sind - denn es verdient ja kein Ding irgendwelches Lob, das nicht von ihm herkommt.

2. Onder ongelowiges kom wel voortreflike gawes voor

In die eerste plek ontken ek nie dat al die voortreflike gawes wat onder die ongelowiges voorkom, ook gawes van God is nie. Ek verskil inderdaad ook nie so van die algemene opvatting dat ek sou verklaar dat daar geen verskil is tussen Titus en Trajanus se regverdigheid, selfbeheersing en billikheid en Caligula of Nero of Domitianus se raserny, onbeheerstheid en wreedheid nie; of tussen die onwelvoeglike welluste van Tiberius en in hierdie opsig die ingetoë lewenswyse van Vespasianus⁷ nie en - om ons nou nie met elke afsonderlike deug of ondeug op te hou nie - tussen gehoorsaamheid en minagting van die reg en van wette nie. Want daar is so ’n groot verskil tussen die regverdige en die onregverdige dat dit selfs in ’n dooie beeld daarvan te voorskyn kom. Watter orde sal daar immers in die wêreld oorbly as ons reg en onreg deurmekaarkrap? Gevolglik het die Here sodanige onderskeiding tussen eerbare en skandelike dade nie alleen in die verstand van elke mens afsonderlik ingeprent nie, maar deur die bediening van sy voorsienigheid bevestig Hy dit ook dikwels. Ons kan immers sien dat Hy diegene wat onder die mense deug beoefen, se lewe op aarde met baie seëninge seën - nie dat so ’n uiterlike indruk van deug die geringste van sy weldade verdien nie, maar dit behaag Hom om so te bewys hoe ware geregtigheid Hom ter harte gaan terwyl Hy nie toelaat dat ook uiterlike en geveinsde geregtigheid sonder tydelike vergelding is nie. Daaruit volg dat al daardie deugde of liewer, beelde van deugde, soos ons so pas bely het, gawes van God is, want niks is hoegenaamd lofwaardig as dit nie van Hom uitgaan nie.

2. Начну с того, что я не отрицаю, что добродетели, проявляющиеся в жизни неверующих и язычников, суть дары Бога. Я не настолько далёк от общечеловеческого мнения, чтобы утверждать, будто нет никакой разницы между добродетелью, воздержанностью и справедливостью Тита и Траяна, которые были хорошими римскими императорами, и яростью, безудержностью и жестокостью Калигулы, Нерона или Домициана, которые правили, как бешеные звери; между гнусным развратом Тиберия и воздержанием Веспасиана; и (чтобы не задерживаться на каждом отдельном пороке или достоинстве) будто нет разницы между соблюдением законов и презрением к ним. Ибо между добром и злом существует такое различие, что оно проявляется даже в образе умершего. Остался бы в мире хоть какой-то порядок, если бы эти вещи перепутались? Поэтому Господь не только запечатлел в сердце каждого человека различие между достойными и мерзкими делами, но и часто подтверждал это различие своим провидением. Мы видим, что Бог даёт множество благословений в этой жизни тем из людей, кто усердствует в добродетели. Не потому, что тень или образ подлинной добродетели заслуживают хотя бы малейшего его благодеяния. Но тем самым Ему угодно показать, до какой степени любит Он истинную добродетель и потому не оставляет без какой-либо временной награды даже внешнюю и притворную праведность. Отсюда следует то, о чём мы сказали ранее: эти добродетели как таковые - или, точнее, это подобие добродетели - дары, происходящие от Бога, ибо нет ничего достойного похвалы, что бы не происходило от Него.

3. Atqui nihilominus verum est quod Augustinus scribit, omnes a Dei unius religione alienos, utcunque ob virtutis opinionem admirabiles habeantur, non modo nulla remuneratione dignos, sed magis punitione: quod pura Dei bona cordis sui pollutione contaminant. Etsi^b enim Dei instrumenta sunt ad conservandam, iustitia, continentia, amicitia, temperantia, fortitudine, prudentia, hominum societatem: bona tamen haec Dei opera pessime exequuntur: quia non syncero boni studio, sed vel sola ambitione, vel amore sui, vel alio quovis obliquo affectu continentur a male agendo. Quum ergo ab ipsa cordis impuritate, velut a sua origine, corrupta sint, non magis inter virtutes ponenda erunt quam vitia quae ob affinitatem ac similitudinem virtutis imponere solent. Denique quum perpetuum esse meminerimus recti finem, ut Deo serviatur: quicquid alio contendit, iam merito amittit recti nomen. Quia ergo scopum non respiciunt quem Dei sapientia praescribit: tametsi officio bonum videtur quod agunt, fine tamen perverso peccatum est [Lib. 4. contra Jul.]¹. || Constituit igitur, omnes Fabritios, Scipiones et Catones in illis suis praeclaris facinoribus hoc peccasse quod quum fidei luce carerent, non ad eum finem ipsa retulerunt ad quem referre debuerunt; non fuisse ergo in illis veram iustitiam: quia non actibus sed finibus pensantur officia^{c 2}.

3. Neantmoins ce qu’escrit sainct Augustin ne laisse pas d’estre vray: c’est que tous ceux qui sont estranges de la religion d’un seul Dieu, combien qu’on les ait en admiration pour l’estime qu’on a de leur preudhommie, non seulement ne sont dignes de nulle remuneration, mais plustost sont dignes de punition, en ce qu’ils contaminent les dons de Dieu par la pollution de leur cœur.⁵⁶ Car combien qu’ils soyent instrumens de Dieu pour conserver et entretenir la compagnie des hommes en justice, continence, amitié, prudence, temperance et force, toutesfois ils executent ces bonnes œuvres de Dieu tresmal. Car ils sont retenus de mal faire, non point de pure affection d’honnesteté ou de justice, mais par ambition ou amour d’eux mesmes, ou quelque autre consideration oblique et perverse. Puis donc que leurs œuvres sont corrompues de l’impureté du cœur, comme de leur premiere origine, elles ne meritent non plus d’estre mises entre les vertus que font les vices, qui pour quelque similitude et affinité qu’ils ont avec les vertus, deçoyvent les hommes. Et pour le faire court, puis que nous savons que ceste est la fin unique et perpetuelle de justice et droicture, que Dieu soit honnoré: tout ce qui tend ailleurs, à bon droit perd le nom de droiture. Puis donc que telle maniere de gens ne regardent point le but que la Sagesse de Dieu a ordonné, combien que ce qu’ils font semble advis bon en l’action externe, toutesfois pour la mauvaise fin est peché. Il conclud donc que tous ceux qui ont esté prisez entre les Payens, ont tousjours peché en l’apparence qu’ils ont eu de vertu, d’autant qu’estans desnuez de la clairté de foy, ils n’ont pas rapporté leurs œuvres, qu’on a tenu pour vertueuses, à la fin qu’ils devoyent.

3. Nevertheless the observation of Augustine is strictly true—that all who are strangers to the religion of the one true God, however they may be esteemed worthy of admiration for their reputed virtue, not only merit no reward, but are rather deserving of punishment, because they contaminate the pure gifts of God with the pollution of their own hearts. For 5though they are instruments used by God for the preservation of human society, by the exercise of justice, continence, friendship, temperance, fortitude, and prudence, yet they perform these good works of God very improperly; being restrained from the commission of evil, not by a sincere attachment to true virtue, but either by mere ambition, or by self-love, or by some other irregular disposition. These actions, therefore, being corrupted in their very source by the impurity of their hearts, are no more entitled to be classed among virtues, than those vices which commonly deceive mankind by their affinity and similitude to virtues. Besides, when we remember that the end of what is right is always to serve God, whatever is directed to any other end, can have no claim to that appellation. Therefore, since they regard not the end prescribed by Divine wisdom, though an act performed by them be externally and apparently good, yet, being directed to a wrong end, it becomes sin. He concludes, therefore, that all the Fabricii, Scipios, and Catos, in all their celebrated actions, were guilty of sin, inasmuch as, being destitute of the light of faith, they did not direct those actions to that end to which they ought to have directed them; that consequently they had no genuine righteousness; because moral duties are estimated not by external actions, but by the ends for which such actions are designed.

3. All human virtue, how praiseworthy soever it may appear, is corrupted. 1. By impurity of heart. 2. By the absence of a proper nature.

Still the observation of Augustine is true, that all who are strangers to the true God, however excellent they may be deemed on account of their virtues are more deserving of punishment than of reward, because, by the pollution of their heart, they contaminate the pure gifts of God (August. contra Julia. Lib. 4). For though they are instruments of God to preserve human society by justice, continence, friendship, temperance, fortitude, and prudence, yet they execute these good works of God in the worst manner, because they are kept from acting ill, not by a sincere love of goodness, but merely by ambition or self-love, or some other sinister affection. Seeing then that these actions are polluted as in their very source, by impurity of heart, they have no better title to be classed among virtues than vices, which impose upon us by their affinity or resemblance to virtue. In short, when we remember that the object at which righteousness always aims is the service of God, whatever is of a different tendency deservedly forfeits the name. Hence, as they have no regard to the end which the divine wisdom prescribes, although from the performance the act seems good, yet from the perverse motive it is sin. Augustine, therefore, concludes that all the Fabriciuses, the Scipios, and Catos,¹ in their illustrious deeds, sinned in this, that, wanting the light of faith, they did not refer them to the proper end, and that, therefore, there was no true righteousness in them, because duties are estimated not by acts but by motives.

3. Maar desniettemin is toch waar, wat Augustinus schrijft¹, dat allen, die van de dienst van de enige God vervreemd zijn, ook al worden ze door de roep van deugd bewonderenswaardig geacht, niet alleen geen enkele vergelding, maar veelmeer straf waardig zijn, omdat ze de reine goederen Gods door de bezoedeling van hun hart verontreinigen. Want ofschoon ze Gods werktuigen zijn om door rechtvaardigheid, ingetogenheid, vriendschap, gematigdheid, flinkheid en verstandigheid de gemeenschap der mensen in stand te houden, zo volbrengen ze toch goede werken Gods op zeer slechte wijze; want ze worden niet door een oprechte begeerte naar het goede, maar of door enkel eerzucht, of door eigenliefde, of door enige andere verkeerde gezindheid van boze daden afgehouden. Daar dus hun werken uit de onreinheid des harten, als uit hun oorsprong, bedorven zijn, moeten zij evenmin onder de deugden gerangschikt worden als de ondeugden, die vanwege de verwantschap met het gelijken op de deugd plegen te bedriegen. Eindelijk, daar we ons herinneren, dat het eeuwige doel van de gerechtigheid is, dat God gediend worde, verliest al wat een ander doel nastreeft, terecht de naam gerechtigheid. Omdat ze dus niet zien op het doel, dat Gods wijsheid voorschrijft, is toch wat ze doen, ofschoon het ten opzichte van hun plicht goed schijnt te zijn, zonde, omdat het doel verkeerd is. Augustinus besluit dus, dat alle Fabriciussen, Scipio's en Cato's in die voortreffelijke werken, die ze deden, hierin gezondigd hebben, dat ze, daar ze het licht des geloofs misten, die werken niet richten op het doel, waarop ze hen hadden moeten richten. Dat dus in hen de ware gerechtigheid niet aanwezig geweest is, omdat de plichten afgewogen worden niet naar de daden, maar naar de bedoelingen.

3. Der Unglaube verdirbt auch die höchsten Tugendleistungen

Nichtsdestoweniger ist es aber wahr, wenn Augustin schreibt: „Alle, die der Verehrung des einen Gottes entfremdet sind, mögen um ihrer Tugend willen einen noch so guten Ruf haben und noch so sehr bewundert werden, so verdienen sie doch keine Belohnung, sondern vielmehr Strafe, weil sie Gottes reine Gaben durch die Befleckung ihres Herzens verunreinigen. Sie sind gewiß Gottes Werkzeuge zur Erhaltung der menschlichen Gemeinschaft durch Gerechtigkeit, Enthaltsamkeit, Freundschaft, Mäßigkeit, Tapferkeit und Weisheit. Aber sie führen doch diese guten Werke Gottes sehr schlecht aus, weil sie sich nicht durch lauteres Trachten nach dem Guten, sondern allein durch Ehrgeiz oder Selbstliebe oder durch sonst eine verkehrte Gesinnung vom Übeltun abhalten lassen. Ihre Werke sind also durch die Unreinigkeit ihres Herzens gewissermaßen von ihrem Ursprung her verdorben und können deshalb ebensowenig zu den Tugenden gerechnet werden, wie die Laster, die um ihrer Verwandtschaft oder Ähnlichkeit mit der Tugend willen die Menschen zu täuschen pflegen. Kurz, wenn wir bedenken, daß alles rechte Tun seinen steten Zweck in dem Dienst hat, der Gott zu leisten ist, so verliert damit alles, was in anderer Richtung geht, billigerweise die Bezeichnung als „rechtes Tun“. Weil also diese Menschen den Richtpunkt nicht beachten, den Gottes Weisheit uns vorgeschrieben hat, deshalb mag das, was sie tun, zwar der Pflichtleistung (officium) nach gut erscheinen - um des verkehrten Zieles willen aber ist es doch Sünde!“ (Augustin, Gegen Julian, IV,3,16ff.21). Augustin kommt also zu der Feststellung, daß all solche Männer wie Fabricius, Scipio und Cato bei ihren herrlichen Taten darin gesündigt haben, daß ihnen das Licht des Glaubens abging und sie deshalb ihre Taten nicht dem Ziel dienstbar machten, auf das sie sie hätten ausrichten müssen; sie besaßen also - so führt er aus - nicht die wahre Gerechtigkeit, weil eben unsere Leistungen nicht nach der Tat, sondern nach dem dabei verfolgten Ziel gewogen werden! (Gegen Julian, IV,3,25f.).

3. Ware deugsaamheid kan net bestaan waar ware geloof is

En tog is dit wat Augustinus skryf, ewe waar. Hy sê dat almal wat van die 982 godsdiens van die enige God vervreemd is nie alleen geen beloning nie maar veel meer straf verdien, al sou hulle ook vanweë die indruk van deugsaamheid hoog geag word. Hulle verontreinig trouens die suiwer seëninge van God met die besoedeling van hulle hart. Want hoewel hulle God se instrumente is om die gemeenskap van mense met geregtigheid, ingetoënheid, vriendskap, selfbeheersing, waagmoed en verstandigheid in stand te hou, voer hulle hierdie goeie werke van God tog baie sleg uit omdat hulle nie met opregte ywer vir die goeie stry nie maar omdat hulle slegs uit eersug of eieliefde of deur die een of ander verkeerde gesindheid daarvan weerhou word om kwaad te doen. Aangesien hulle werke dus juis deur die onreinheid van hulle hart, asof dit van hulle ontstaan af is, bedorwe is, moet ons dit net so min onder deugde reken as die ondeugde wat vanweë hulle verwantskap en gelykheid met deug mense gewoonlik mislei. Kortom: aangesien ons weet dat die ewige doel van dit wat reg is, daarin bestaan om God te dien, verloor alles wat ’n ander doelstelling nastreef, aanspraak op reg. Omdat hulle dus nie hulle oë op die doelstelling hou wat God se wysheid aan hulle voorskryf nie, is dit nogtans sonde, omdat hulle doelstelling verkeerd is al sou dit lyk asof dit wat hulle in hulle pligsvervulling doen, goed is.⁸

Augustinus bepaal dus dat al die Fabriciusse, al die Scipio’s, al die Cato’s⁹ in al hulle voortreflike dade die sonde begaan het het dat hulle hulle dade nie gerig het op die doel waarop hulle dit moes rig nie, omdat hulle sonder die lig van die geloof was. Hy kom dus tot die slotsom dat die ware geregtigheid nie in hulle was nie, omdat die mense se dade nie na hulle optrede nie maar na hulle doelstellings geweeg word.¹⁰

3. Тем не менее остаётся верным сказанное св. Августином: все, кто чужд религии Единого Бога, хотя ими и восхищались из-за почтения к их мудрости и добропорядочности, не только не заслуживают какого-либо вознаграждения, но, скорее, достойны наказания за то, что оскверняли Божьи дары грязью своих сердец. Ибо, хотя они являются орудиями Бога для сохранения в человеческом обществе справедливости, воздержанности, дружелюбия, благоразумия, умеренности и мужества, всё-таки они очень скверно исполняют эти Божьи дела. Ибо их удерживают от дурных дел не чистая любовь к добродетели и праведности, а честолюбие и себялюбие или какие-либо иные лукавые и извращённые соображения. Кроме того, их дела испорчены нечистотою сердца, которая является их первоисточником, и поэтому заслуживают названия не столько добродетелей, сколько пороков, которые из-за некоего сходства с добродетелями вводят людей в заблуждение. Короче говоря, поскольку мы знаем, что конечная и вечная цель праведности и чистоты состоит в прославлении Бога, всё, что направлено на что-то иное, теряет право именоваться праведностью. К тому же люди этого рода не видели того, что предписывала Божья Премудрость. И несмотря на то, что их внешние действия представлялись хорошими, по своим намерениям они были грехом.

Св. Августин заключает, что все среди язычников имели на себе грех, хотя внешне обладали добродетелями, ибо, лишённые света веры, они не направляли дел, почитавшихся добродетельными, к должной цели.

4. | Praeterea si verum est quod Iohannes ait, non esse vitam extra filium Dei [1. Iohan. 5. c. 12]: || qui partem in Christo non habent, quales quales sint, quicquid agant, vel moliantur, in exitium^d tamen^e aeternaeque mortis iudicium toto cursu pergunt.^f || Secundum hanc rationem illud ab Augustino dictum est, Religio nostra iustos ab iniustis non operum, sed ipsa fidei lege discernit: sine qua quae videntur bona opera, in peccata 223 vertuntur^a [Lib. ad Bonif. 3. cap. 5.]¹. || Quamobrem belle idem ipse alibi, dum^b talium hominum studium erroneo cursui comparat. Quo enim magis strenue currit quis extra viam, eo longius a scopo recedit, ideoque fit miserior. Quare melius esse contendit in via claudicare, quam extra viam currere [Praef. in Psal. 31^c]². Postremo malas esse arbores constat, quando sine Christi communicatione nulla est sanctificatio; pulchros ergo et aspectu speciosos, gustu etiam suaves fructus generare possunt: bonos nequaquam. Hinc facile cernimus esse maledictum, nec modo nullius ad iustitiam pretii, sed certi in damnationem meriti, quicquid cogitat, meditatur, perficit homo, antequam Deo per fidem reconcilietur. Et quid tanquam de re dubia disputamus, quum iam probatum sit^d testimonio Apostoli, impossibile esse ut sine fide quispiam placeat Deo [Heb. 11. b. 6.]?

4. Davantage, si ce que dit sainct Jean est vray, c’est qu’il n’y a point de vie hors le Fils de Dieu (1 Jean 5:12): tous ceux qui n’ont point de part en Christ, quels qu’ils soyent, et quoy qu’ils facent ou s’efforcent de faire tout le cours de leur vie, ne tend qu’à ruine et confusion, et jugement de mort eternelle. Selon ceste raison sainct Augustin dit en quelque passage, Nostre religion ne discerne point les justes des iniques par la reigle des œuvres, mais de la foy, sans laquelle les œuvres qui semblent bonnes, sont converties en pechez.⁵⁷ Parquoy luy-mes-me parle tresproprement, quand il accomparage la vie de telles gens à une course esgarée. Car d’autant qu’un homme court plus hastivement hors du chemin, d’autant plus se recule-il hors de son but, et à ceste cause est plus miserable. Il conclud donc qu’il vaut mieux clocher en la voye, que courir legierement hors de la voye. Finalement, il est certain que ce sont mauvais arbres veu qu’il n’y a nulle sanctification sinon en la communion de Christ. Ils peuvent donc produire de beaux fruits, et mesme de douces saveurs: mais ils n’en peuvent nullement produire de bons. De cela nous voyons clairement, que tout ce que pense, medite, entreprend et fait l’homme devant qu’estre reconcilié à Dieu, est maudit, et non seulement n’a aucune valeur à le justifier, mais plustost merite certaine damnation. Et comment disputons-nous comme d’une chose douteuse, puis que desja il a esté decidé par le tesmoignage de l’Apostre, qu’il est impossible de plaire à Dieu sans foy (Heb. 11:6)?

4. Besides, if there be any truth in the assertion of John, that “he that hath not the Son of God, hath not life;”⁷ they who have no interest in Christ, whatever be their characters, their actions, or their endeavours, are constantly advancing, through the whole course of their lives, towards destruction and the sentence of eternal death. On this argument is founded the following observation of Augustine: “Our religion discriminates between the righteous and the unrighteous, not by the law of works, but by that of faith, without which works apparently good are perverted into sins.” Wherefore the same writer, in another place, strikingly compares the exertions of such men to a deviation in a race from the prescribed course. For the more vigorously any one runs out of the way, he recedes so much the further from the goal, and becomes so much the more unfortunate. Wherefore he contends, that it is better to halt in the way, than to run out of the way. Finally, it is evident that they are evil trees, since without a participation of Christ there is no sanctification. They may produce fruits fair and beautiful to the eye, and even sweet to the taste, but never any that are good. Hence we clearly perceive that all the thoughts, meditations, and actions of man, 6antecedent to a reconciliation to God by faith, are accursed, and not only of no avail to justification, but certainly deserving of condemnation. But why do we dispute concerning it as a dubious point, when it is already proved by the testimony of the apostle, that “without faith it is impossible to please God?”⁸

4. By the want of Christ, without whom there is no life.

Besides, if it is true, as John says, that there is no life without the Son of God (1 John 5:12), those who have no part in Christ, whoever they be, whatever they do or devise, are hastening on, during their whole career, to destruction and the judgment of eternal death. For this reason, Augustine says, “Our religion distinguishes the righteous from the wicked, by the law, not of works but of faith, without which works which seem good are converted into sins,”(August. ad Bonif. Lib. 3, c. 5). He finely expresses the same76idea in another passage, when he compares the zeal of such men to those who in a race mistake the course (August. Præf in Ps. 31). He who is off the course, the more swiftly he runs is the more distant from the goal and, therefore, the more unhappy. It is better to limp in the way than run out of the way. Lastly, as there is no sanctification without union with Christ, it is evident that they are bad trees which are beautiful and fair to look upon, and may even produce fruit, sweet to the taste, but are still very far from good. Hence we easily perceive that every thing which man thinks, designs, and performs, before he is reconciled to God by faith, is cursed, and not only of no avail for justification, but merits certain damnation. And why do we talk of this as if it were doubtful, when it has already been proved by the testimony of an apostle, that “without faith it is impossible to please God?” (Heb. 11:6).

4. Bovendien, wanneer waar is, wat Johannes (Joh. 1 Joh. 5:12) zegt, dat er geen leven is buiten de Zoon Gods, zo gaan zij, die geen deel hebben in Christus, hoedanigen ze ook zijn, en wat ze ook doen of op touw zetten, toch in volle hoop de ondergang en het oordeel van de eeuwige dood tegemoet. Om deze reden is dit ook Augustinus¹ : " Onze godsdienst onderscheidt de rechtvaardigen van de onrechtvaardigen niet door de wet der werken, maar door de wet des geloofs, zonder welke de werken, die goed schijnen, in zonden veranderd worden." Daarom spreekt dezelfde elders² zeer schoon, wanneer hij de ijver van zulke mensen vergelijkt met een dwaalloop. Want hoe naarstig men loopt buiten de weg, des te verder verwijdert men zich van het doel. en des te ongelukkiger word men daardoor. Daarom beweert hij, dat het beter is op de weg kreupel te gaan, dan buiten de weg te lopen. Ten slotte staat het vast, dat ze kwade bomen zijn, want zonder gemeenschap met Christus is er geen heiligmaking; zij kunnen dus wel vruchten voortbrengen die schoon zijn en prachtig om te zien, en ook heerlijk van smaak maar geenszins die goed zijn. Hieruit zien wij gemakkelijk, dat al wat de mens denkt, overlegt en volbrengt, voordat hij met God door het geloof verzoend is, vervloekt is, en niet alleen van geen waarde is tot rechtvaardigheid, maar gewis de veroordeling verdient. En wat betogen wij nog, alsof het ging over een aan twijfel onderhevige zaak, daar reeds door het getuigenis van de apostel bewezen is, dat het onmogelijk is, dat iemand zonder geloof God behaagt (Heb. 11:6)

4. Ohne Christus gibt es keine wahre Heiligkeit

Und dann: wenn es wahr ist, was Johannes sagt, nämlich, daß es kein Leben gibt außer dem Sohne Gottes (1. Joh. 5,12), so sind doch alle, die an Christus keinen Anteil haben, im ganzen Lauf ihres Lebens auf dem Wege zum Verderben und zum Urteil des ewigen Todes - sie mögen sein, wer sie wollen, mögen auch tun und ins Werk setzen, was sie wollen! In diesem Sinne hat Augustin gesagt: „Unsere Religion unterscheidet die Gerechten von den Ungerechten nicht nach dem Gesetz der Werke, sondern nach dem des Glaubens; denn ohne den Glauben verkehrt sich das, was als gutes Werk erscheint, in Sünde!“ (An Bonifacius, III,5). Deshalb ist es auch sehr gut, wenn er anderwärts den Eifer solcher Leute mit einem Lauf in die Irre vergleicht. Je schneller nämlich ein Mensch abseits vom (rechten) Wege läuft, desto weiter kommt er vom Zielpunkt ab und desto jämmerlicher ist er daran. Er behauptet deshalb: „Es ist besser, auf dem rechten Wege zu hinken, als abseits von ihm zu laufen!“ (Erklärung zu Psalm 31, II,4). Schließlich steht es doch fest, daß diese Menschen üble Bäume sind, weil es ja ohne die Gemeinschaft mit Christus keine Heiligung gibt: sie können also schöne und dem Augenschein nach prächtige Früchte hervorbringen, auch solche, die von süßem Geschmack sind - aber gute nie und nimmer! Daraus merken wir ohne weiteres, daß alles, was der Mensch, bevor er durch den Glauben mit Gott versöhnt ist, bedenkt, 505 erwägt und vollbringt, verflucht ist und nicht nur keinen Wert für die Gerechtigkeit hat, sondern ganz gewiß die Verdammung verdient! Aber wozu tun wir bei dieser Auseinandersetzung, als ob es sich hier um etwas Zweifelhaftes handelte? Der Beweis liegt doch schon in dem Zeugnis des Apostels vor: „Ohne Glauben ist’s unmöglich, Gott zu gefallen:“ (Hebr. 11,6).

4. Wie die Seun van God nie het nie, het nie die lewe nie

As dit bowendien waar is wat Johannes sê, naamlik dat daar geen lewe sonder die Seun van God is nie,¹¹ storm diegene wat geen deel in 983 Christus het nie, hoedanig hulle ook al is, wat hulle ook al doen of wat hulle ook al aanpak, pylreguit op die verderf en die oordeel van die ewige dood af. Dit is die rede waarom Augustinus gesê het: “Ons godsdiens maak nie na aanleiding van hulle werke nie maar na aanleiding van die geloof onderskeid tussen regverdiges en onregverdiges. Sonder geloof verander werke wat op die oog af goed is, in sonde”.¹² Daarom stel dieselfde Augustinus dit elders so mooi wanneer hy die toewyding van sulke mense met iemand wat verdwaal het, verge lyk.

Want hoe harder iemand ver van die regte pad af hardloop, hoe verder dwaal hy van sy doelwit af weg en hoe ongelukkiger word hy. Daarom verklaar hy dat dit beter is om hink-en-pink op die regte pad te loop as om ver van die regte pad af te hardloop.¹³ Ten slotte staan dit vas dat hulle slegte bome is want sonder deelname aan Christus, is daar geen heiligmaking nie. Hulle kan dus vrugte dra wat op die oog af mooi en pragtig is en ook soet smaak, maar dit is glad nie goeie vrugte nie. Hieruit kan ons maklik bemerk dat alles wat die mens bedink, beplan en voltooi voordat hy deur die geloof met God versoen is, nie alleen van geen waarde vir sy geregtigheid is nie maar dat dit ook die verdoemenis verdien. Maar waarom praat ons oor hierdie onderwerp asof dit iets is waaroor ons twyfel, terwyl dit alreeds met die getuienis van die apostel bewys is dat niemand sonder geloof God kan behaag nie?¹⁴

4. Если верны слова св. Иоанна, что вне Сына Божьего нет жизни (1 Ин 5:12), то все те, кто не причастен ко Христу, кем бы они ни были и что бы ни делали или ни пытались делать, на протяжении всей своей жизни лишь устремляются к гибели, к хаосу и к осуждению на вечную смерть. По этой причине св. Августин говорит: «Наша религия отличает праведных от неправедных не мерилом дел, но мерилом веры, без которой дела, кажущиеся добрыми, обращаются в грех». Он же очень верно сравнивает жизнь таких людей с уклонением от верной дороги. Потому что чем быстрее человек бежит от неё, тем больше отдаляется он от цели и тем плачевнее его положение. И Августин заключает, что лучше с трудом двигаться по правильной дороге, чем с лёгкостью бежать вне ее. Наконец, поскольку нет освящения вне общения со Христом, то очевидно, что они подобны дурным деревьям. Они могут приносить красивые плоды и даже издавать сладкий аромат, но они не могут приносить плодов добрых. Отсюда мы ясно видим, что всё, о чём человек думает, что замышляет, предпринимает и творит, не будучи примирён с Богом, -- проклято. И не только не имеет никакого значения для оправдания, но, скорее, заслуживает осуждения. И можно ли вообще спорить об этом как о какой-то сомнительной вещи, когда всё уже решено свидетельством апостола, сказавшего, что без веры угодить Богу невозможно (Евр 11:6)?

5. Sed probatio etiamnum apertior lucebit^e si naturali hominis conditioni Dei gratia e regione opponatur. Clamat enim ubique Scriptura, nihil in homine Deum reperire quo ad benefaciendum illi incitetur, sed gratuita sua benignitate illum praevenire. Quid enim ad vitam possit mortuus^f? Atqui dum sui cognitione nos illuminat, dicitur a morte suscitare, ac novam creaturam facere [Iohan. 5. e. 25^g]. Hoc siquidem titulo (praesertim apud Apostolum) videmus saepe Dei erga nos benignitatem commendari. Deus (inquit) qui dives est in misericordia, propter multam charitatem qua dilexit nos, etiam quum essemus mortui peccatis, convivificavit nos in Christo, etc. [Ephes. 2. a. 4]³. Alibi dum sub typo Abrahae generalem fidelium vocationem tractat, Deus est, inquit, qui vivificat mortuos, et vocat ea quae non sunt tanquam sint [Rom. 4. c. 17]. Si nihil sumus, quid quaeso possumus? Quare arrogantiam istam valide retundit Dominus in historia Iob, in^h his verbis, Quis praevenit me, et retribuam ei? omnia enim mea sunt [Iob 41. a. 2.]⁴. Quam sententiam explicans Paulus [Rom. 11. d. 35] eo confert, ne putemus nos aliquid ad Dominum afferre praeter meram inopiae et vacuitatis ignominiamⁱ. Quare loco 224 supra citato, ut probet sola eius gratia, non operibus, in spem salutis nos pervenisse¹, allegat nos illius esse creaturas, quoniam regenerati sumus in Christo Iesu, ad bona opera quae praeparavit ut in illis ambulemus [Ephe. 2. b. 10.]. Acsi diceret, Quis nostrum iactet se sua iustitia Deum provocasse, quum prima nostra ad bene agendum potentia ex regeneratione fluat? Ut enim natura conditi sumus, citius ex lapide oleum quam ex nobis opus bonum exprimetur^a. Mirum profecto si homo, tantae ignominiae damnatus, audet sibi adhuc reliquum aliquid facere. Fateamur ergo cum praeclaro isto Dei organo^b, nos a Domino vocatos vocatione sancta: non secundum opera nostra, sed secundum propositum ac gratiam eius [2.^c Tim. 1. a. 9]: ac benignitatem dilectionemque erga nos Salvatoris nostri Dei apparuisse: quia non ex operibus iustitiae quae fecerimus nos, sed secundum suam misericordiam salvos nos fecit: ut iustificati illius gratia, haeredes efficeremur vitae aeternae [Tit. 3. b. 4.]². Hac confessione, omni iustitia usque ad minimam particulam hominem spoliamus, donec sola misericordia in spem vitae aeternae regeneratus fuerit: quando, si aliquid operum iustitia ad nos iustificandos confert, falso dicimur gratia iustificari. Non exciderat sane sibi Apostolus quum gratuitam asseruit iustificationem, qui alio loco argumentatur, gratiam iam non esse gratiam siquid opera valeant [Rom. 11. a. 6.]. Et quid aliud sibi vult Dominus, quum negat se venisse ad vocandos iustos, sed peccatores [Matth. 9. b. 13]? Si soli peccatores admittuntur, quid per fictitias iustitias aditum quaeramus?

5. Mais la chose sera encore plus liquidée, si nous mettons la grace de Dieu d’une part, et la condition naturelle de l’homme de l’autre. L’Escriture denonce par tout haut et clair, que Dieu ne trouve rien en l’homme dont il soit incité à luy bien faire: mais qu’il le previent de sa benignité gratuite. Car qu’est-ce que pourroit avoir un mort, pour estre ressuscité en vie? Or quand Dieu illumine l’homme, et luy donne à cognoistre sa verité, il est dit qu’il le suscite des morts, et le fait nouvelle creature (Jean 5:25 et en autres passages). Car nous voyons que souvent la benignité de Dieu nous est recommandée par ce tiitre, et principalement de l’Apostre. Dieu, dit-il, qui est riche en misericorde, pour sa grande charité dont il nous a aimez du temps que nous estions morts en peché, nous a vivifiez en Christ (Ephes. 2:4), etc. En un autre lieu, traitant sous la figure d’Abraham la vocation generale des fideles: C’est Dieu, dit-il, qui vivifie les morts, et appelle les choses qui ne sont point, comme si elles estoyent (Rom. 4:17). Si nous ne sommes rien, que pouvons-nous? Pourtant Dieu rabbat fort et ferme toute nostre presomption en l’histoire de Job: Qui m’a prevenu, et je le remunereray? Toutes choses sont miennes (Job 41:2). Laquelle sentence sainct Paul expliquant, la tire à ce que nous ne pensions apporter quelque chose à Dieu (Rom. 11:35), sinon pure confusion et opprobre de nostre indigence. Pourtant au lieu preallegué, pour monstrer que nous sommes venuz en esperance de salut par la seule grace de Dieu, et non par noz œuvres, il remonstre que nous sommes ses creatures, estans regenerez en Jesus Christ à bonnes œuvres, lesquelles Dieu a preparées afin que cheminions en icelles (Ephes. 2:10). Comme s’il disoit, Qui sera-ce de nous qui se vantera d’avoir prevenu Dieu par sa justice, veu que nostre premiere faculté à bien faire procede de sa regeneration? Car selon que nous sommes de nature, on tireroit plustost de l’huile d’une pierre que de nous une seule bonne œuvre. C’est merveille si l’homme estant condamné d’une telle ignominie, s’ose encore attribuer quelque chose de reste. Confessons donc avec ce noble instrument de Dieu sainct Paul que nous sommes appellez d’une vocation saincte: non pas selon nos œuvres, mais selon son election et grace (2 Tim. 1:9). Item, que la benignité et dilection de Dieu nostre Sauveur est apparue en ce qu’il nous a sauvez: non pas pour les œuvres de justice que nous ayons faites, mais selon sa misericorde, afin qu’estans justifiez par sa grace nous fussions heritiers de la vie eternelle (Tite 3:4, 5, 7). Par ceste confession nous despouillons l’homme de toute justice jusques à la derniere goutte, pour tout le temps qu’il n’est regeneré en esperance de vie eternelle par la misericorde de Dieu: veu que si les œuvres valent quelque chose à nous justifier, il seroit faussement dit que nous sommes justifiez par grace. Certes l’Apostre n’estoit pas si oublieux, qu’en affermant la justification estre gratuite, il ne se souvint bien de ce qu’il argue en un autre lieu, c’est que la grace n’est plus grace, si les œuvres ont quelque valeur (Rom. 11:6). Et qu’est-ce que veut dire autre chose le Seigneur Jesus, disant qu’il est venu pour appeller les pecheurs, et non pas les justes (Matth. 9:13)? Si les pecheurs tant seulement sont introduits à salut, qu’est-ce que nous y cherchons entrée par nos justices contrefaites?

5. But the proof will be still clearer, if the grace of God be directly opposed to the natural condition of man. The Scripture invariably proclaims, that God finds nothing in men which can incite him to bless them, but that he prevents them by his gratuitous goodness. For what can a dead man do to recover life? But when God illuminates us with the knowledge of himself, he is said to raise us from death, and to make us new creatures.⁹ For under this character we find the Divine goodness towards us frequently celebrated, especially by the apostle. “God,” says he, “who is rich in mercy, for his great love wherewith he loved us, even when we were dead in sins, hath quickened us together with Christ,” &c.¹⁰ In another place, when, under the type of Abraham, he treats of the general calling of believers, he says, It is “God, who quickeneth the dead, and calleth those things which be not as though they were.”¹¹ If we are nothing, what can we do? Wherefore God forcibly represses this presumption, in the Book of Job, in the following words: “Who hath prevented me, that I should repay him? Whatsoever is under the whole heaven is mine.”¹² Paul, explaining this passage, concludes from it, that we ought not to suppose we bring any thing to the Lord but ignominious indigence and emptiness.¹³ Wherefore, in the passage cited above, in order to prove that we attain to the hope of salvation, not by works, but solely by the grace of God, he alleges, that “we are his workmanship, created in Christ Jesus unto good works, which God hath before ordained that we should walk in them.”¹⁴ As though he would say, Who of us can boast that he has influenced God by his righteousness, since our first power to do well proceeds from regeneration? For, according to the constitution of our nature, oil might be extracted from a stone sooner than we could perform a good work. It is wonderful, indeed, that man, condemned to such ignominy, dares to pretend to have any thing left. Let us confess, therefore, with that eminent servant of the Lord, that “God hath saved us, and called us with a holy calling, not according to our works, but according to his own purpose and grace;”¹⁵ and that “the kindness and love of God our Saviour towards man appeared,” because “not by works of righteousness which we have done, but according to 7his mercy he saved us; that being justified by his grace, we should be made heirs of eternal life.”¹⁶ By this confession we divest man of all righteousness, even to the smallest particle, till through mere mercy he has been regenerated to the hope of eternal life; for if a righteousness of works contributed any thing to our justification, we are not truly said to be “justified by grace.” The apostle, when he asserted justification to be by grace, had certainly not forgotten his argument in another place, that “if it be of works, then it is no more grace.”¹⁷ And what else does our Lord intend, when he declares, “I am not come to call the righteous, but sinners?”¹⁸ If sinners only are admitted, why do we seek to enter by a counterfeit righteousness?

5. Natural condition of man as described by Scripture. All men dead in sins before regeneration.

But the proof will be still clearer if divine grace is set in opposition to the natural condition of man. For Scripture everywhere proclaims that God finds nothing in man to induce him to show kindness, but that he prevents him by free liberality. What can a dead man do to obtain life? But when he enlightens us with the knowledge of himself, he is said to raise us from the dead, and make us new creatures (John 5:25). On this ground we see that the kindness of God toward us is often commended, especially by the apostle: “God,” says he, “who is rich in mercy, for his great love wherewith he loved us, even when we were dead in sins, has quickened us together with Christ,” (Eph. 2:4). In another passage, when treating of the general call of believers under the type of Abraham, he says, “God quickeneth the dead, and calleth those things which be not as though they were,” (Rom. 4:17). If we are nothing, what, pray, can we do? Wherefore, in the Book of Job the Lord sternly represses all arrogance in these words, “Who has prevented me, that I should repay him? whatsoever is under the whole heaven is mine,” (Job 41:11). Paul explaining this sentence applies it in this way,—Let us not imagine that we bring to the Lord any thing but the mere disgrace of want and destitution (Rom. 11:35). Wherefore, in the passage above quoted, to prove that we attain to the hope of salvation, not by works but only by grace, he affirms that “we are his workmanship,created in Christ Jesus unto good works, which God has before ordained that we should walk in them,” (Eph. 2:10); as if he had said, Who of us can boast of having challenged God by his righteousness, seeing our first power to act aright is derived from regeneration? For, as we are formed by nature, sooner shall oil be extracted from stone than good works from us. It is truly strange how man, convicted of such ignominy, dares still to claim any thing as his own. Let us acknowledge, therefore,with that chosen vessel, that God “has called us with an holy calling, not according to our works, but according to his own purpose and grace;” and “that the kindness and love of God our Savior toward men appeared not by works of righteousness which we have done,77but according to his mercy he saved us;” that being justified by his grace, we might become the heirs of everlasting life (2 Tim. 1:9; Tit. 3:4, 5). By this confession we strip man of every particle of righteousness, until by mere mercy he is regenerated unto the hope of eternal life, since it is not true to say we are justified by grace, if works contribute in any degree to our justification. The apostle undoubtedly had not forgotten himself in declaring that justification is gratuitous, seeing he argues in another place, that if works are of any avail, “grace is no more grace,” (Rom. 11:6). And what else does our Lord mean, when he declares, “I am not come to call the righteous, but sinners to repentance?” (Mt. 9:13).If sinners alone are admitted, why do we seek admission by means of fictitious righteousness?

5. Maar een nog duidelijker bewijs zal aan de dag treden, wanneer tegenover de natuurlijke toestand van de mens Gods genade gesteld wordt. Want de Schrift roep overal uit, dat God in de mens niets vindt, waardoor Hij kan worden aangespoord om hem wel te doen, maar dat Hij door zijn onverdiende goedertierenheid de mens voorkomt. Want wat zou een dode vermogen tot levendmaking? En toch wordt er van God gezegd, dat Hij, wanneer Hij ons verlicht met zijn kennis, ons van de dood opwekt en tot een nieuw schepsel maakt (Joh. 5:25) Immers wij zien, dat Gods goedertierenheid jegens ons dikwijls onder deze titel (vooral bij de apostel) aangeprezen wordt."God," zegt hij, "die rijk is in barmhartigheid, door zijn grote liefde, waarmede Hij ons liefgehad heeft, ook toen wij dood waren door de zonden, heeft ons levend gemaakt met Christus enz." (Ef. 2:4) Elders, wanneer hij onder het voorbeeld van Abraham de algemene roeping der gelovigen behandelt, zegt hij: "God is het, die de doden levend maakt, en roept de dingen, die niet zijn, alsof ze waren"(Rom. 4:17) Indien wij niets zijn, wat, vraag ik u, vermogen wij dan? Daarom stoot de Here deze aanmatiging krachtig ter neder in de geschiedenis van Job, met deze woorden: "Wie heeft Mij voorgekomen, dat Ik hem zou vergelden? Want alles is het mijne" (Job 41:2) En Paulus, die uitspraak uitleggend (Rom. 11:35) wendt haar daartoe aan, dat wij niet zouden menen, dat wij de Here iets aanbrengen dan loutere schande van armoede en gebrek. Daarom voert hij op de boven aangehaalde plaats, om te bewijzen, dat wij alleen door zijn genade, niet door de werken, tot de hoop der zaligheid gekomen zijn, aan, dat wij zijn schepselen zijn, aangezien wij wedergeboren zijn in Christus Jezus tot goede werken, welke Hij voorbereid heeft, opdat wij in dezelve zouden wandelen (Ef. 2:10) Alsof hij zeide: wie onzer zou zich er op kunnen beroemen, dat hij door zijn rechtvaardigheid God aangezet heeft, daar ons eerste vermogen om goed te doen uit de wedergeboorte voortvloeit? Want wij zijn van nature zo gesteld, dat er eerder olie uit een steen dan uit ons een goed werk geperst zal worden. Waarlijk, het is wonderlijk, dat de mens, die veroordeeld is tot zo grote schande, zichzelf nog iets durft toeschrijven. Laat ons dus bekennen met die voortreffelijke dienaar, dat wij door de Here geroepen zijn met een heilige roeping, niet naar onze werken, maar naar zijn voornemen en genade, en dat de goedertierenheid en liefde jegens ons van God, onze Zaligmaker verschenen is; want Hij heeft ons zalig gemaakt, niet uit de werken der rechtvaardigheid, die wij gedaan hebben, maar naar zijn barmhartigheid, opdat wij, gerechtvaardigd zijnde door zijn genade, erfgenamen zouden worden van het eeuwige leven (2 Tim. 1:9; Tit.3:4,5,7) Door deze belijdenis beroven wij de mens van alle gerechtigheid tot het kleinste deeltje toe, totdat hij alleen door de barmhartigheid Gods tot de hoop des eeuwigen levens wedergeboren zal zijn; want, indien de rechtvaardigheid der werken iets toebrengt om ons te rechtvaardigen, wordt er ten onrechte gezegd, dat wij door de genade gerechtvaardigd worden. De apostel had ongetwijfeld zijn eigen woorden niet vergeten, toen hij verzekerde, dat de rechtvaardigmaking uit genade is, daar hij op een andere plaats betoogt, dat de genade geen genade meer is, indien de werken enige waarde hebben (Rom. 11:6) En wat bedoelt de Here anders, wanneer Hij zegt, dat Hij niet gekomen is om rechtvaardigen te roepen, maar zondaren (Matt. 9:13) Indien alleen de zondaren toegelaten worden, waartoe zouden wij dan toegang zoeken te verkrijgen door verzonnen gerechtigheden?

5. Gerechtigkeit vor Gott kommt nicht aus noch so guten Werken, sondern aus Gnade

Ein noch viel klarerer, leuchtenderer Beweis ergibt sich aber, wenn wir Gottes Gnade auf der einen und demgegenüber den natürlichen Zustand des Menschen auf der anderen Seite betrachten. Die Schrift spricht es nämlich allenthalben laut aus, daß Gott im Menschen nichts vorfindet, das ihn anreizen könnte, ihm wohlzutun, sondern daß er ihm aus lauter Gnaden mit seiner Güte zuvorkommt. Was soll ein Toter vermögen, um das Leben zu gewinnen? Tatsächlich sind wir aber tot; denn wenn er uns mit seiner Erkenntnis erleuchtet, dann erweckt er uns, so heißt es, aus dem Tode und macht uns zu neuen Geschöpfen! (Joh. 5,25 u.a.). Mit diesem Ehrentitel wird uns nämlich - besonders bei dem Apostel - öfters Gottes Güte gegen uns gepriesen. So spricht er: „Aber Gott, der da reich ist an Barmherzigst, - durch seine große Güte, damit er uns geliebt hat, da wir tot waren in den Sünden, hat er uns samt Christo lebendig gemacht...“ (Eph. 2,4f.). Und an anderer Stelle behandelt er an dem Vorbilde des Abraham die allgemeine Berufung der Gläubigen und sagt dabei: „Gott, der da lebendig macht die Toten und ruft dem, das nicht ist, als ob es sei!“ (Röm. 4,17; nicht ganz Luthertext). Wenn wir „nichts sind“ - was sollen wir dann wohl ausrichten können? Deshalb schlägt der Herr in der Geschichte des Hiob alle solche Anmaßung gewaltig zu Boden und spricht „wer hat mir etwas zuvor getan, daß ich’s ihm vergelte? Es ist doch alles mein ...!“ (Hiob 41,3). Diese Aussage erläutert Paulus (Röm. 11,35) und deutet sie dahin, daß wir nicht meinen sollen, wir brächten dem Herrn etwas zu - außer der reinen Schande unserer Armut und Leere. Deshalb fügt er auch an der oben bereits herangezogenen Stelle (Eph. 2,8) noch den Beweis hinzu, daß wir allein aus seiner Gnade und nicht durch unsere Werke zur Hoffnung auf das Heil gelangt sind, und sagt deshalb „Denn wir sind sein Werk, wiedergeboren in Christo Jesu zu guten Werken, welche Gott zuvor bereitet hat, daß wir darin wandeln sollen!“ (Eph. 2,10; nicht Luthertext). Es ist, als ob er sagen wollte: Wer von uns will es denn für sich in Anspruch nehmen, er habe Gott mit seiner Gerechtigkeit angereizt - wo doch unser erstes Vermögen zum rechten Tun erst aus der Wiedergeburt fließt! Denn wie wir von Natur beschaffen sind - so ist es leichter, aus einem Stein Öl herauszupressen, als aus uns ein gutes Werk! Es ist deshalb wirklich verwunderlich, wenn der Mensch, der doch unter der Verdammnis solcher Schande steht, sich erkühnt, sich selbst noch etwas vorzubehalten! Wir wollen also mit diesem herrlichen Werkzeug Gottes (Paulus) bekennen: Wir sind von dem Herrn „berufen mit einem heiligen Ruf, nicht nach unseren Werken, sondern nach seinem Vorsatz und der Gnade ...“ (2. Tim. 1,9). Oder ähnlich: „Da aber erschien die Freundlichkeit und Leutseligkeit Gottes, unseres Heilandes, - nicht um der Werke willen, die wir getan hätten, sondern nach seiner Barmherzigkeit machte er uns selig ... auf daß wir durch desselben Gnade gerecht und Erben seien des ewigen Lebens ...“ (Tit. 3,4.5.7). Durch dieses Bekenntnis nehmen wir dem Menschen jede Gerechtigkeit, auch das allergeringste Stücklein, bis er allein aus Barmherzigkeit zur Hoffnung auf das ewige Leben wiedergeboren ist - denn wenn irgendwelche Werkgerechtigkeit zu unserer Rechtfertigung beiträgt, so ist es falsch, wenn wir sagen: Aus Gnaden werden wir gerechtfertigt! Paulus behauptete die Rechtfertigung aus lauter Gnaden - und er hatte seine eigenen Worte nicht vergessen, wenn er anderwärts erklärte, die Gnade wäre nicht mehr Gnade, wenn die Werke etwas gelten sollten! (Röm. 11,6). Und was meint der Herr anderes, wenn er sagt, er sei nicht gekommen, die Gerechten zu rufen, sondern die Sünder? (Matth. 506 9,13). Werden allein die Sünder zugelassen - wozu sollen wir uns dann den Zugang durch selbsterdichtete Gerechtigkeit suchen?

5. Geregtigheid voor God stam suiwer en alleen uit sy genade

Maar die bewys hiervan sal selfs nog duideliker skyn as ons die genade van God lynreg teenoor die natuurlike toestand van die mens stel. Want die Skrif roep oral uit dat God niks in die mens kan vind om Hom aan te spoor om goed aan die mens te doen nie maar dat Hy met sy onverdiende goedertierenheid voor die mens uitgaan. Want wat kan ’n dooie doen om lewend te word? En tog sê die Skrif dat Hy ons uit die dood opwek en ons ’n nuwe skepsel maak wanneer Hy ons met die kennis oor Hom verlig.¹⁵ Ons sien tewens dat God se goedertierenheid jeens ons dikwels, en veral by die apostel, met hierdie woorde aangeprys word. Hy sê: “God wat ryk is in barmhartigheid, het ons deur sy groot liefde waarmee Hy ons liefgehad het, selfs toe ons dood was deur die sonde, in Christus lewend gemaak”, ensovoorts.¹⁶ Wanneer hy elders na aanleiding van Abraham se voorbeeld die algemene roeping van die gelowiges 984 behandel, sê hy: “Dit is God wat die dooies lewend maak en dinge wat nie bestaan nie, roep asof hulle wel bestaan”.¹⁷ As ons dan niks is nie, waartoe, vra ek jou, is ons in staat? Daarom slaan die Here so ’n aanmatigende houding kragtig die nek in in die geskiedenis van Job met die volgende woorde: “Wie het voor My gekom dat Ek hom sou vergeld? Want alles is myne”.¹⁸ Paulus verklaar hierdie uitspraak en pas dit so toe dat ons nie moet dink dat ons met uitsondering van ons loutere skande en vanweë ons hulpeloosheid en gebrek iets na God toe kan bring nie. As hy daarom in die verwysing hierbo¹⁹ wil bewys dat ons slegs deur sy genade en nie deur ons werke nie tot die hoop op saligheid kom, verklaar hy daarby dat ons sy skepsels is omdat ons in Christus Jesus wedergebore is vir goeie werke wat Hy voorberei het sodat ons daarin kan wandel.²⁰ Dit is asof hy gesê het: “Wie van ons sou daarop roem dat hy God met sy eie geregtigheid beweeg het aangesien ons eerste vermoë om goed te doen, uit ons wedergeboorte voortvloei?” Ons is immers maar van nature so ingestel dat dit makliker is om olie uit ’n klip te druk as wat dit is om ’n goeie werk uit ons te pers. Dit is inderdaad verbasend dat die mens wat tot so ’n groot skande verdoem is, nog waag om iets vir homself toe te eien.

Laat ons derhalwe saam met hierdie uitnemende instrument van God bely dat ons deur die Here met ’n heilige roeping geroep is - nie volgens die werke van geregtigheid wat ons gedoen het nie maar na sy voorneme en sy genade,²¹ en dat die goedertierenheid en die liefde van God, ons Saligmaker, jeens ons verskyn het, want Hy het ons salig gemaak nie uit ons werke van geregtigheid nie maar na sy barmhartigheid sodat ons deur sy genade geregverdig, erfgename van die ewige²² lewe kan word.²³ Met hierdie belydenis beroof ons die mens van alle geregtigheid, selfs tot die kleinste deeltjie toe, totdat hy deur barmhartigheid alleen tot die hoop op die ewige lewe wedergebore sal wees, want as die geregtigheid van ons werke hoegenaamd iets daartoe sal bydra om ons salig te maak is die verklaring dat ons deur die genade regverdig gemaak word, vals. Toe hy verklaar het dat die regverdigmaking uit die genade is, het die apostel in elk geval nie sy eie stelling vergeet wanneer hy elders redeneer dat genade nie meer genade is as die werke enige waarde het nie.²⁴ En wat bedoel die Here anders wanneer Hy verklaar dat Hy nie gekom het om 985 regverdiges te roep nie maar sondaars?²⁵ As slegs sondaars toegelaat word, waarom sou ons dan met behulp van die geregtighede van ons verbeelding ’n toegang daartoe soek?

5. Дело станет ещё яснее, если мы сопоставим благодать Бога, с одной стороны, и естественное состояние человека, с другой. Писание громко и ясно объявляет о том, что Бог не обнаруживает в самом человеке ничего, что побуждало бы его к добру, но что Он сам приходит к человеку по своему безвозмездному великодушию. Ибо на что способен мёртвый, чтобы вернуться к жизни? А ведь когда Бог просвещает человека и даёт ему познать свою истину, то можно сказать, что Он воскрешает его из мёртвых и творит новое создание (Ин 5:25 и др.). Нам часто показывают, что именно так проявляется великодушие к нам Бога. Особенно хорошо об этом сказано у апостола: «Бог, богатый милостью, по Своей великой любви, которою возлюбил нас, и нас, мёртвых по преступлениям, оживотворил со Христом» (Эф 2:4-5). В другом месте, показывая в образе Авраама всеобщее призвание верующих, он говорит: «...Богом, Которому он поверил, животворящим мёртвых и называющим несуществующее как существующее» (Рим 4:17). Если мы ничто, то что мы можем? Поэтому в истории Иова Бог одним ударом ниспровергает все наши претензии: «Кто предварил Меня, чтобы Мне воздавать ему? под всем небом всё Моё» (Иов 41:3). Изъясняя эти слова (Рим 11:34-36), св. Павел подводит нас к тому, чтобы мы не думали что-либо принести Богу, кроме нашего полного смятения и ничтожества.

Поэтому в ранее приведённом месте, дабы показать, что мы пришли к надежде спасения единственно по благодати Божьей, а не по нашим делам, он утверждает, что мы - Божье творение, возрождённое в Иисусе Христе на добрые дела, которые Бог предназначил нам исполнять (Эф 2:10). Он как бы говорит: кто из нас может похвалиться тем, что предварил Бога своею праведностью, тогда как наша способность делать добро впервые появилась благодаря дарованному Им возрождению? Ибо если исходить из нашей природы, то легче выжать масло из камня, чем добиться от нас одного-единственного доброго дела. Удивительно, что человек, обречённый на подобную низость, осмеливается что-то приписывать себе! Так что признаем вместе с благородным Божьим орудием, св. Павлом, что мы призваны святым призванием не по делам нашим, а по Божьему произволению и благодати (2 Тим 1:9). А также, что великодушие и человеколюбие Спасителя нашего Бога проявилось в том, что Он спас нас не по делам праведности, которые мы бы сотворили, но по своему решению и милости (Тит 3:4 сл.). Этим исповеданием мы лишаем человека последней капли праведности до тех пор, пока он не возрождён в надежде жизни милостью Божьей. Ибо если бы дела что-нибудь значили для оправдания, то было бы ложью говорить, что мы оправданы по благодати. Но апостол, конечно же, не был столь забывчив, чтобы, утверждая, что оправдание даётся даром, не вспомнить о сказанном им в другом месте: что благодать не была бы благодатью, если бы дела имели какое-то значение (Рим 11:6). А разве наш Господь Иисус хотел сказать что-то иное, когда объявил, что пришёл призвать грешников, а не праведников (Мф 9:13)? Если к спасению призваны только грешники, то зачем же мы ищем вход своей притворной праведностью?

6. Redit eadem mihi subinde cogitatio, periculum esse ne Dei misericordiae sim iniurius, qui tanta anxietate in ea asserenda laborem, perinde acsi dubia obscurave foret. Sed quoniam ea est nostra malignitas, quae nunquam nisi validissime depulsa^d, concedat Deo quod suum est, cogor paulo longius insistere. Quia tamen satis perspicua est in hac re Scriptura, eius potius verbis quam meis pugnabo. Iesaias, ubi descripsit universale generis humani exitium, pulchre ordinem restitutionis subtexit, Vidit Dominus, et malum apparuit in oculis eius. Et vidit quia non est vir: et admiratus est, quia non est qui intercedat: et salutem posuit in brachio suo, et iustitia sua se confirmavit [Iesa. 59. c. 15]³. Ubi sunt nostrae iustitiae, si 225 verum est quod ait Propheta, neminem esse qui in recuperanda sua salute Domino opituletur? Sic alius Propheta, ubi Dominum de reconciliandis sibi peccatoribus agentem inducit, Desponsabo, inquit, te mihi in perpetuum in iustitia, iudicio, gratia et misericordia. Dicam misericordiam non consequutae, Misericordiam consequuta [Oseae. 2. d. 19, et 23.]¹. Eiusmodi foedus, quod primam nobis esse cum Deo coniunctionem constat, si misericordia Dei nititur, nullum relinquitur iustitiae nostrae fundamentum. Et vero intelligere ex iis qui hominem cum aliqua operum iustitia^a Deo obviam procedere fingunt² cupiam, an omnino ullam iustitiam esse putent nisi quae sit accepta Deo. Id cogitare si insanum est: quid Deo gratum ab eius inimicis prodeat, quos totos cum omnibus suis factis aversatur? Omnes, inquam, nos esse capitales ac professos inimicos Dei nostri testatur veritas [Rom. 5. a. 6; Coloss. 1. c. 21], donec iustificati, in amicitiam recipimur^b. Si principium dilectionis est iustificatio, quae operum iustitiae illam praecedent? Ita ut pestilentem illam arrogantiam avertat Iohannes, diligenter nos monet quomodo non priores eum dilexerimus [1. Iohan. 4. b. 10]. Et idipsum iam olim per Prophetam suum Dominus docuerat. Diligam, inquit, eos spontanea dilectione: quia conversus est furor meus [Oseae 14. b. 5]. Operibus certe non instigatur, si sponte ad nos inclinavit^c se^d eius dilectio. || Sed rude hominum vulgus nihil id aliud esse putat nisi quod ut redemptionem nostram perageret Christus, nemo promeritus fuerit: ut autem redemptionis possessionem adeamus, operibus nostris adiuvari³. Imo vero, utcunque a Christo redempti simus, donec tamen vocatione Patris inserimur in illius communionem, et tenebrae et mortis haeredes et Dei adversarii sumus. Non enim ab immunditiis nostris purgari nos et ablui Paulus docet Christi sanguine, nisi dum purgationem illam Spiritus in nobis efficit [1. Cor. 6. b. 11]. Quod idem dicere volens Petrus, declarat Spiritus sanctificationem valere in obedientiam, et aspersionem sanguinis Christi [1. Pet. 1. a. 2]. Si Christi sanguine in purificationem per Spiritum aspergimur, ne putemus alios nos 226 esse ante huiusmodo irrigationem, quam est sine Christo peccator. Maneat ergo illud, principium nostrae salutis esse quandam velut a morte in vitam resurrectionem: || quia ubi propter Christum nobis datum est in eum credere¹, tunc incipimus demum transire a morte in vitam.

6. Ceste pensée me revient sonventesfois en l’entendement, qu’il y a danger que je ne face injure à la misericorde de Dieu, de mettre si grande peine à la defendre, comme si elle estoit douteuse ou obscure. Mais pource que nostre malignité est telle, que jamais elle ne concede à Dieu ce qui est sien, sinon qu’elle soit contrainte par necessité, il me faut icy arrester un petit plus longuement que je ne voudroye. Toutesfois pource que l’Escriture est assez facile en cest endroit, je combattray des parolles d’icelle plustost que des miennes. Isaye apres avoir escrit la ruine universelle du genre humain, expose tresbien apres l’ordre de la restitution: Le Seigneur a regardé, dit-il, et lui a semblé advis mauvais: et a veu qu’il n’y avoit pas un homme, et s’est esmerveillé qu’il n’y avoit pas un seul qui intercedast. Pourtant il a mis le salut en son bras, et s’est conformé en sa justice (Is. 59:15, 16). Oà sont nos justices, si ce que dit le Prophete est vray: c’est qu’il n’y en a pas un seul qui aide à Dieu à recouvrer salut? En telle maniere l’autre Prophete introduit le Seigneur parlant de reconcilier le pecheur à soy, Je t’espouseray, dit-il, à perpetuité en justice, jugement, grace et misericorde. Je diray à celuy qui n’avoit point obtenu misericorde, qu’il l’aura obtenue (Osée 2:19, 23). Si une telle alliance, qui est la premiere conjonction de Dieu avec nous, est appuyée sur la misericorde de Dieu, il ne nous reste autre fondement de nostre justice. Et de fait, je voudroye savoir de ceux qui veulent faire à croire que l’homme vient au devant de Dieu avec quelques merites, s’il y a quelque justice qui ne soit point plaisante à Dieu. Si c’est une rage de penser cela: qu’est-ce qui procedera des ennemis de Dieu qui luy soit plaisant, veu qu’il les a entierement en abomination avec toutes leurs œuvres? La verité tesmoigne que nous sommes tous ennemis mortels de Dieu, et qu’il y a guerre ouverte entre luy et nous, jusques à ce qu’estans justifiez nous rentrions en sa grace (Rom. 5:6; Col. 1:21). Si le commencement de la dilection de Dieu envers nous est nostre justification, quelles justices des œuvres pourront preceder? Parquoy sainct Jean pour nous retirer de ceste pernicieuse arrogance, nous admonneste diligemment comme nous ne l’avons pas aimé les premiers (1 Jean 4:10). Ce que le Seigneur avoit long temps auparavant enseigné par son Prophete, disant qu’il nous aimeroit d’une dilection volontaire, pource que sa fureur sera destournée (Osée 14:4). S’il est enclin de son bon vouloir à nous aimer, il n’est pas certes esmec par les œuvres. Le rude vulgaire n’entend autre chose par cela, sinon que nul n’avoit merité que Christ fist nostre redemption: mais que pour venir en possession d’icelle, nous sommes aidez de nos œuvres. Mais au contraire, comment que nous soyons rachetez de Christ, si est-ce toutesfois que nous demeurons tousjours enfans de tenebres, ennemis de Dieu, et heritiers de son ire, jusques à ce que par la vocation gratuite du Pere nous sommes incorporez en la communion de Christ. Car sainct Paul ne dit pas que nous soyons purgez et lavez de nos ordures, sinon quand le sainct Esprit fait ceste purgation en nous (1 Cor. 6:11). Ce que voulant dire sainct Pierre, enseigne que la sanctification du sainct Esprit nous profite en obeissance et arrousement du sang de Christ (1 Pierre 1:2). Si pour estre purifiez nous sommes arrousez du sang de Christ par l’Esprit, ne pensons point estre autres devant cest arrousement qu’est un pecheur sans Christ. Que cela donc nous demeure certain, assavoir que le commencement de nostre salut est comme une resurrection de mort à vie. Car quand il nous a esté donné pour l’amour de Christ de croire en luy, lors nous commençons d’entrer de mort à vie.

6. The same thought frequently recurs to me, that I am in danger of injuring the mercy of God, by labouring with so much anxiety in the defence of this doctrine, as though it were doubtful or obscure. But such being our malignity, that, unless it be most powerfully subdued, it never allows to God that which belongs to him, I am constrained to dwell a little longer upon it. But as the Scripture is sufficiently perspicuous on this subject, I shall use its language in preference to my own. Isaiah, after having described the universal ruin of mankind, properly subjoins the method of recovery. “The Lord saw it, and it displeased him that there was no judgment. And he saw that there was no man, and wondered that there was no intercessor: therefore his own arm brought salvation unto him; and his righteousness it sustained him.”¹⁹ Where are our righteousnesses, if it be true, as the prophet says, that no one assists the Lord in procuring his salvation? So another prophet introduces the Lord speaking of the reconciliation of sinners to himself, saying, “I will betroth thee unto me for ever, in righteousness, and in judgment, and in loving-kindness, and in mercies. I will have mercy upon her that had not obtained mercy.”²⁰ If this covenant, which is evidently our first union with God, depend on his mercy, there remains no foundation for our righteousness. And I should really wish to be informed by those, who pretend that man advances to meet God with some righteousness of works, whether there be any righteousness at all, but that which is accepted by God. If it be madness to entertain such a thought, what that is acceptable to God can proceed from his enemies, who, with all their actions, are the objects of his complete abhorrence? And that we are all the inveterate and avowed enemies of our God, till we are justified and received into his friendship, is an undeniable truth.²¹ If justification be the 8principle from which love originates, what righteousnesses of works can precede it? To destroy that pestilent arrogance, therefore, John carefully apprizes us that “we did not first love him.”²² And the Lord had by his prophet long before taught the same truth: “I will love them freely,” saith he, “for mine anger is turned away.”²³ If his love was spontaneously inclined towards us, it certainly is not excited by works. But the ignorant mass of mankind have only this notion of it—that no man has merited that Christ should effect our redemption; but that towards obtaining the possession of redemption, we derive some assistance from our own works. But however we may have been redeemed by Christ, yet till we are introduced into communion with him by the calling of the Father, we are both heirs of darkness and death, and enemies to God. For Paul teaches, that we are not purified and washed from our pollutions by the blood of Christ, till the Spirit effects that purification within us.²⁴ This is the same that Peter intends, when he declares that the “sanctification of the Spirit” is effectual “unto obedience, and sprinkling of the blood of Jesus Christ.”²⁵ If we are sprinkled by the Spirit with the blood of Christ for purification, we must not imagine that before this ablution we are in any other state than that of sinners destitute of Christ. We may be certain, therefore, that the commencement of our salvation is, as it were, a resurrection from death to life; because, when “on the behalf of Christ it is given to us to believe on him,”²⁶ we then begin to experience a transition from death to life.

6. Passages of Scripture to this effect. Vulgar error confounding the righteousness of works with the redemption purchased by Christ.

The thought is ever and anon recurring to me, that I am in danger of insulting the mercy of God by laboring with so much anxiety to maintain it, as if it were doubtful or obscure. Such, however, is our malignity in refusing to concede to God what belongs to him until most strongly urged that I am obliged to insist at greater length. But as Scripture is clear enough on this subject, I shall contend in its words rather than my own. Isaiah, after describing the universal destruction of the human race, finely subjoins the method of restitution. “The Lord saw it, and it displeased him that there was no judgment. And he saw that there was no man, and wondered that there was no intercessor: therefore his arm brought salvation unto him; and his righteousness, it sustained him” (Isaiah 59:15, 16). Where is our righteousness, if the prophet says truly, that no man in recovering salvation gives any assistance to the Lord? Thus another prophet, introducing the Lord as treating concerning the reconciliation of sinners, says, “I will betroth thee unto me for ever; yea, I will betroth thee unto me in righteousness, and in judgment, and in loving-kindness, and in mercies.” “I will have mercy upon her that had not obtained mercy,” (Hosea 2:19, 23). If a covenant of this kind, evidently forming our first union with God, depends on mercy, there is no foundation left for our righteousness. And, indeed, I would fain know, from those who pretend that man meets God with some righteousness of works, whether they imagine there is any kind of righteousness save that which is acceptable to Him. If it were insane to think so, can any thing agreeable to God proceed from his enemies, whom he abominates with all their deeds? Truth declares that we are all the avowed and inveterate enemies of God until we are justified and admitted to his friendship (Rom. 5:6; Col. 1:21). If justification is the beginning of love, how can the righteousness of works precede it?Hence John, to put down the arrogant idea, carefully reminds us that God first loved us (1 John 4:10). The Lord had formerly taught the same thing by his Prophet: “I will love them freely: for mine anger is turned away from him,” (Hosea 14:4). Assuredly he is not influenced by works if his love turns to us spontaneously. But the rude and vulgar idea78entertained is, that we did not merit the interposition of Christ for our redemption, but that we are aided by our works in obtaining possession of it. On the contrary, though we may be redeemed by Christ, still, until we are ingrafted into union with him by the calling of the Father, we are darkness, the heirs of death, and the enemies of God. For Paul declares that we are not purged and washed from our impurities by the blood of Christ until the Spirit accomplishes that cleansing in us (1 Cor. 6:11). Peter, intending to say the same thing, declares that the sanctification of the Spirit avails “unto obedience and sprinkling of the blood of Jesus Christ,” (1 Pet. 1:2). If the sprinkling of the blood of Christ by the Spirit gives us purification, let us not think that, previous to this sprinkling, we are anything but sinners without Christ. Let us, therefore, hold it as certain, that the beginning of our salvation is as it were a resurrection from death unto life, because, when it is given us on behalf of Christ to believe on him (Phil. 1:29), then only do we begin to pass from death unto life.

6. Telkens weer komt bij mij dezelfde gedachte op, dat ik gevaar loop onrecht te doen aan Gods barmhartigheid, doordat ik met zo grote angstvalligheid mijn best doe die te verdedigen, alsof ze een twijfelachtige of duistere zaak was. Maar aangezien onze boosheid zodanig is, dat ze nooit aan God laat, wat het zijne is, tenzij ze zeer krachtig ternedergestoten wordt, zie ik mij gedwongen hierbij wat langer stil te staan. Omdat echter de Schrift in deze zaak duidelijk genoeg is, zal ik liever met haar woorden strijden dan met de mijne. Toen Jesaja (Jes. 59:15) het algemeen verderf van het menselijk geslacht beschreven had, voegde hij op schone wijze de orde der herstelling daaraan toe: "de Here zag het, en het was kwaad in zijn ogen; en Hij zag, dat er niemand is, en Hij verwonderde zich, omdat er niemand is, die tussenbeide komt; en Hij plaatste heil in zijn arm en door zijn gerechtigheid versterkte Hij zichzelf." Waar zijn onze gerechtigheden, indien waar is, wat de profeet zegt, dat er niemand is, die in het wederkrijgen van zijn zaligheid de Here helpt? Zo zegt een ander profeet (Hos. 2:19,23) waar hij verhaalt, hoe de Here handelt over de verzoening der zondaren met Hem: "Ik zal u Mij in eeuwigheid ondertrouwen in gerechtigheid, gericht, goedertierenheid en barmhartigheid; Ik zal zeggen tot haar, die geen barmhartigheid verkregen heeft: gij, die barmhartigheid verkregen hebt." Indien zulk een verbond, dat gewis onze eerste verbinding met God is, steunt op de barmhartigheid Gods, blijft er geen enkel fundament van onze gerechtigheid over. En waarlijk, ik zou wel eens van hen, die het zo voorstellen, dat de mens met enige gerechtigheid der werken God tegemoet gaat, willen verstaan, of ze menen, dat er in 't geheel enige gerechtigheid is, behalve die, welke aangenaam is bij God. Indien dit te denken dwaasheid is, wat voor aangenaams zou dan Gode van zijn vijanden toekomen, die Hij geheel, met al hun daden, afwijst? Allen, zeg ik, zijn wij uitgesproken doodsvijanden van onze God, zoals de waarheid getuigt, totdat wij, gerechtvaardigd zijnde, tot vriendschap worden aangenomen. Indien de rechtvaardigmaking het begin der liefde is, welke gerechtigheden der werken zullen haar dan voorgaan? Daarom wijst Johannes, om die verderfelijke aanmatiging af te wenden, ons er naarstig op, hoe wij niet eerst Hem liefgehad hebben (1 Joh. 4:10) En ditzelfde had de Here oudtijds door zijn profeet geleerd (Hos. 14:5) "Ik zal hen liefhebben," zegt Hij, "met een vrijwillige liefde; want mijn toorn is gekeerd." Door de werken wordt zijn liefde ongetwijfeld niet aangezet, indien zij zich vrijwillig tot ons gewend heeft. Maar het onervaren slag van mensen meent, dat dit niets anders betekent, dan dat niemand verdiend heeft, dat Christus onze verlossing zou volbrengen, en dat wij door onze werken geholpen worden, om in het bezit te geraken van onze verlossing. Ja veeleer zijn wij, ook al zijn we door Christus verlost, toch duisternis en erfgenamen des doods en tegenstanders Gods, totdat we door de roeping des Vaders ingelijfd worden in de gemeenschap met Christus. Want Paulus leert (1 Cor. 6:11) dat wij van onze onreinheden door het bloed van Christus niet gereinigd en gewassen worden, tenzij wanneer de Geest die reiniging in ons bewerkt. En Petrus, ditzelfde willende zeggen (1 Petr. 1:2) verklaart, dat de heiligmaking des Geestes krachtig is tot de gehoorzaamheid en de besprenging van Christus' bloed. Indien wij met het bloed van Christus door de Geest besprengd worden tot reinigmaking, laat ons dan niet menen, dat wij vóór zulk een besprenging anders zijn, dan een zondaar, die zonder Christus is. Laat dit dus vast blijven, dat het begin van onze zaligheid is een opstanding als van de dood tot het leven; want, wanneer het ons om Christus' wil gegeven is in Hem te geloven, dan eerst beginnen wij over te gaan van de dood tot het leven.

6. Von sich aus vermag der Mensch nichts zu seiner Gerechtigkeit beizutragen

Immer wieder beschleicht mich der gleiche Gedanke, es bestünde Gefahr, daß ich der Barmherzigkeit Gottes Unrecht zufügte, indem ich sie mit solcher Ängstlichkeit und Mühsal zu verteidigen suche - als ob sie etwas Zweifelhaftes und Dunkles wäre! Aber unsere Bosheit ist doch so groß, daß sie Gott nur dann das Seinige zuerkennt, wenn man sie mit äußerster Gewalt zurückdrängt - und deshalb muß ich hier gezwungenermaßen etwas länger verweilen. Weil aber in diesem Stück die Schrift klar genug ist, so will ich den Streit lieber mit ihren, als mit meinen Worten führen. So beschreibt Jesaja an einer Stelle zunächst das allgemeine Verderben des Menschengeschlechts und fügt dann sehr treffend die Ordnung an, nach der es wiederhergestellt werden soll: „Solches sieht der Herr, und ist übel in seinen Augen. Und er sieht, daß niemand da ist, und verwundert sich, daß niemand ins Mittel tritt. Darum läßt er das Heil auf seinem Arm beruhen, und seine Gerechtigkeit steht ihm bei“ (Jes. 59,15f.; nicht ganz Luthertext). Wo ist denn all unsere Gerechtigkeit, wenn es wahr ist, was der Prophet hier ausspricht, nämlich daß keiner dem Herrn Beistand tut, um sein Heil wiederzuerlangen? Ebenso redet ein anderer Prophet (Hosea): er zeigt uns den Herrn, wie er davon spricht, daß er die Sünder mit sich versöhnen will: „Ich will mich mit dir verloben in Ewigkeit..., in Gerechtigkeit und Gericht, in Gnade und Barmherzigkeit. Ich will zu der, die keine Barmherzigkeit erlangt hat, sprechen: Du, die du Barmherzigkeit erlangt hast!“ (Hos. 2,21. 25; Schluß nicht Luthertext). Unbestreitbar ist doch dieser Bund unsere erste Verbindung mit Gott; wenn der sich aber auf Gottes Barmherzigkeit stützt, so bleibt für unsere Gerechtigkeit kein Fundament mehr übrig! Ich möchte doch auch von denen, die so tun, als ob der Mensch Gott mit irgendwelcher Werkgerechtigkeit entgegenkäme, gern wissen, ob sie denn meinen, daß es überhaupt irgendwelche Gerechtigkeit geben könne außer der, die Gott wohlgefällig ist. Wenn es aber unsinnig ist, an so etwas nur zu denken - wie soll dann von Gottes Feinden etwas ausgehen können, das ihm wohlgefiele, wo er doch gegen sie ganz und gar und gegen alle ihre Taten einen Widerwillen hat? Die Wahrheit bezeugt doch, meine ich, daß wir alle tödliche und geschworene Feinde unseres Gottes sind (Röm. 5,6; Kol. 1,21), bis wir gerechtfertigt sind und in seine Freundschaft aufgenommen werden. Wenn der Ursprung der Liebe die Rechtfertigung ist, was soll es dann für Gerechtigkeit aus den Werken geben, die ihr voraufgehen könnte? So gemahnt uns Johannes, um diese verderbenbringende Anmaßung abzuwenden, mit Nachdruck daran, daß wir ihn nicht zuerst geliebt haben! (1. Joh. 4,10). Das gleiche hatte der Herr schon vorzeiten durch seinen Propheten erklärt: „Ich will sie lieben mit freiwilliger Liebe; denn mein Zorn hat sich gewendet“ (Hos. 14,5; nicht Luthertext). Wenn sich also seine Liebe unverursacht zu uns neigte, so ist sie sicherlich nicht durch unsere Werke angeregt worden.

Der gewöhnliche Mensch aber meint in seiner Unkundigkeit, mit all dem Vorstehenden sei nur dies gemeint: Daß Christus unsere Erlösung vollbrachte, das hat freilich keiner verdient, daß wir aber in den Besitz dieser Erlösung gelangen - dazu helfen uns unsere Werke! O nein! Selbst wenn wir von Christus erlöst sind, so bleiben wir doch, bis wir durch die Berufung des Vaters in Christi Gemeinschaft eingefügt werden, Finsternis und Erben des Todes und Gottes Feinde! Denn nach der Lehre des Paulus werden wir erst dann durch Christi Blut von unseren Unreinigkeiten befreit und gewaschen, wenn der Heilige Geist diese Reinigung in uns bewirkt! (1. Kor. 6,11). Das gleiche will auch Petrus sagen, wenn er erklärt, die „Heiligung des Geistes“ wirke „zum Gehorsam und zur Besprengung mit dem Blut ... Christi“ (1. Petr. 1,2). Wenn wir so durch den Heiligen Geist mit dem Blut Christi zu unserer Reinigung besprengt werden, so sollen wir nicht meinen, wir seien vor dieser Besprengung etwas anderes, als was der Sünder 507 ohne Christus ist! Es soll also stehen bleiben: Der Beginn unseres Heils ist gewissermaßen eine Erweckung vom Tode zum Leben; denn erst dann, wenn es uns um Christi willen geschenkt wird, an ihn zu glauben, fangen wir an, aus dem Tode ins Leben überzugehen.

6. Die mens kan geen bydrae tot sy geregtigheid lewer nie

Dieselfde gedagte kom telkens by my op dat ek gevaar loop om God se barmhartigheid ’n onreg aan te doen omdat ek met soveel besorgdheid swoeg om dit te bewys, net asof dit iets is waaroor ons kan twyfel of wat vir ons duister²⁶ is. Maar omdat ons kwaadwilligheid sodanig is dat dit nooit aan God gun wat aan Hom behoort nie behalwe as dit baie kragtig platgeslaan word, word ek gedwing om ’n bietjie langer hierby stil te staan. Omdat die Skrif egter duidelik genoeg is oor hierdie onderwerp, sal ek eerder met sy woorde as met myne die geveg aanknoop.

Toe Jesaja die algemene verderf van die mensdom beskryf het, het hy die orde van die herstel pragtig daarby aangesluit: “Die Here het dit gesien en dit was verkeerd in sy oë. En Hy het gesien dat daar niemand was nie en Hy was verbaas dat daar niemand is om tussenbeide te tree nie; en Hy het saligheid in sy arm gestel en Hom met sy geregtigheid versterk.”²⁷ Waar is dan ons geregtighede as dit waar is wat die profeet sê, naamlik dat daar niemand is wat die Here in die verkryging van sy saligheid help nie? Wanneer ’n ander profeet die Here voorstel terwyl Hy besig is om sondaars met Hom te versoen, sê hy: “Ek sal My tot in ewigheid met jou in geregtigheid, oordeel, genade en barmhartigheid verloof. Ek sal vir die volk wat nie barmhartigheid verkry het nie, sê: ’Jy het barmhartigheid verkry’”.²⁸ As so ’n verbond, wat ongetwyfeld ons eerste binding met God is,²⁹ op God se barmhartigheid steun, word daar geen grond vir ons geregtigheid gelaat nie. En ek sou inderdaad graag van diegene wat hulle verbeel dat mense met die een of ander geregtigheid van hulle werke God halfpad ontmoet, wou weet of hulle dink dat daar hoegenaamd enige geregtigheid bestaan behalwe die geregtigheid wat vir God aanvaarbaar is. As dit dan waansinnig is om dit te dink - hoe sou iets wat vir God aangenaam is, van vyande van Hom te voorskyn kon kom terwyl Hy hulle almal met al hulle dade verwerp? Ek sê weer: Die waarheid getuig dat ons almal die dood skuldig is en uitdruklike vyande van ons God is³⁰ totdat ons regverdig gemaak is en weer in sy vriendskap 986 opgeneem word. As die regverdigmaking dan die begin van sy liefde is, wattter geregtigheid van die werke kan daaraan voorafgaan? Om hierdie verderflike aanmatigende houding af te weer, vermaan Johannes ons versigtig dat ons Hom nie eerste liefgehad het nie.³¹ En die Here het dit eertyds ook deur sy profeet geleer. Hy sê: “Ek sal hulle vrywillig liefhê omdat my toorn afgewend is”.³² God word sekerlik nie deur ons werke daartoe aangestig as sy liefde vrywillig tot ons geneig het nie. Maar die onervare gewone mens dink dat dit niks anders beteken as dat niemand verdien het dat Christus ons verlossing volbring het nie maar dat ons deur ons werke gehelp word om ons verlossing te verkry.³³ Ja, hoewel ons deur Christus verlos is, is ons inderdaad erfgename van die duisternis en van die dood en teenstanders van God totdat ons deur die Vader geroep en in die gemeenskap met Hom ingelyf word. Paulus leer immers dat ons nie deur Christus se bloed van ons onreinheid gereinig en gewas word voordat die Gees nie hierdie reiniging in ons bewerk nie.³⁴ Wanneer Petrus dieselfde opvatting wil oordra, verklaar hy dat die heiligmaking van die Gees kragtig is tot gehoorsaamheid en die besprinkeling met die bloed van Christus.³⁵ As ons met die bloed van Christus besprinkel word om ons te reinig, moet ons nie dink dat ons  voor hierdie besprinkeling ’n ander soort mense is as ’n sondaar wat sonder Christus is nie. Hierdie beginsel moet ons dus bybly: die begin van ons saligheid is soos ’n opstanding uit die dood tot die lewe, want wanneer dit om Christus ontwil ons gegun is om in Hom te glo,³⁶ begin ons uiteindelik om van die dood af tot die lewe oor te gaan.

Die tweede en derde groep mense: huigelaars en mense wat slegs in naam Christene is, kan nie op die regverdigmaking van God hoop nie CAfdeling 7 - 8)

6. Мне часто приходит на ум мысль, что для меня существует опасность нанести оскорбление Божьей милости, прилагая столько усилий к её защите, как будто она подлежит сомнению или недостаточно ясна. Но поскольку зло в нас столь велико, что не позволяет нам отдать Богу то, что Ему принадлежит, если только нас не принуждает к этому необходимость, то мне придётся задержаться на этом предмете дольше, чем хотелось бы. Однако, так как в Писании о нём говорится совершенно ясно, то я буду бороться более его словами, нежели своими собственными.

Так, Исайя, описав всеобщую гибель человеческого рода, прекрасно говорит о его восстановлении: «И Господь увидел это, и противно было очам Его... И видел, что нет человека, и дивился, что нет заступника; и помогла Ему мышца Его, и правда Его поддержала Его» (Ис 59:15 сл.). Где же наша праведность, если верно сказанное пророком, что нет ни единого человека, кто помог бы Богу в деле спасения? Так же представляет Господа и другой пророк, говоря о примирении с Ним грешника: «И обручу тебя Мне навек, и обручу тебя Мне в правде и суде, в благости и милосердии» (Ос 2:19). Если союз такого рода, который очевидно есть первый наш союз с Богом, основан на Божьем милосердии, то для нашей праведности не остаётся никакого иного основания.

Я хотел бы спросить тех, кто хочет заставить нас поверить, будто человек способен предстать перед Богом с некими заслугами: существует ли какая-то праведность, кроме той, которая угодна Богу? Если думать так - безумие, то может ли исходить от врагов Бога что-либо угодное Ему, когда они Ему отвратительны со всеми их делами? Истина свидетельствует, что все мы - смертельные враги Бога и что между Ним и нами идёт открытая война (Рим 5:6; Кол 1:21) до тех пор, пока, будучи оправданы, мы не войдём в его милость. Если начало любви Бога к нам - это наше оправдание, то какие праведные дела могут ей предшествовать? Поэтому, дабы искоренить в нас это опаснейшее притязание, св. Иоанн настойчиво убеждает нас в том, что не мы первыми возлюбили Бога (1 Ин 4:10). Гораздо раньше тому же учил сам Господь устами пророка, говорившего, что Он возлюбит нас по благоволению, ибо его гнев отвратится от нас (Ос 14:5). Если Бог склонен любить нас по собственному благоволению, то Его, естественно, побуждают к этому отнюдь не наши дела.

Невежественные люди понимают это лишь в том смысле, что никто не заслужил искупления, совершённого Христом, однако вступить в обладание им нам должны помочь добрые дела. Но истина в другом: несмотря на то, что мы искуплены Христом, мы по-прежнему остаёмся детьми тьмы, врагами Бога и наследниками его гнева, пока по данному даром призванию Отца не войдём в общение со Христом. Поэтому св. Павел говорит, что мы омылись и очистились от скверны только тогда, когда это очищение совершил в нас Св. Дух (1 Кор 6:11). И св. Пётр учит, что освящение от Духа ведёт нас к послушанию и окроплению кровью Христа (1 Пет 1:2). Если для очищения нас омывает кровь Христа через действие Духа не станем думать, что до окропления мы были кем-либо иным, а не грешниками, погибающими вне Христа. Для нас должно быть очевидным, что начало нашего спасения подобно воскресению из мёртвых. Ибо лишь тогда, когда нам дано ради Христа веровать в Него [Флп 1:29], мы начинаем переходить от смерти в жизнь.

7. | Sub hac ratione, qui secundus et tertius in divisione supra posita notatus fuit hominum ordo, comprehenditur. Conscientiae enim impuritas utrosque nondum esse Dei Spiritu regeneratos arguit. Rursum autem, regenerationem in eis nullam esse, hoc^a defectum prodit fidei. Unde liquet, Deo nondum reconciliatos, nondum in eius conspectu iustificatos: quando ad haec bona nisi per fidem non pervenitur. Quid pariant peccatores a Deo alienati, nisi illius iudicio execrabile? Hac quidem stolida confidentia cum impii omnes turgent, tum praesertim hypocritae, quod utcunque totum cor suum obscoenitate scatere norint: siqua tamen edunt speciosa opera, digna aestimant quae Deus non aspernetur. Hinc perniciosus ille error, quod sceleratae et nefariae mentis convicti, adigi tamen nequeunt ut se iustitia vacuos fateantur: sed iniustos se agnoscentes, quia inficiando non sunt, iustitiam tamen nonnullam sibi arrogant. Hanc vanitatem egregie Dominus refutat per Prophetam^b, Interroga, inquit, Sacerdotes, dicens, Si tulerit homo carnem sanctificatam in ora vestimenti sui, et panem aut alium cibum admoverit, nunquid sanctificabitur? Responderunt autem sacerdotes, Non. Et dixit Haggaeus, Si tetigerit pollutus in anima aliquid horum, nonne contaminabitur? Responderunt sacerdotes, Contaminabitur. Dixit Haggaeus, Sic populus iste ante faciem meam, dicit Dominus: et sic omne opus manuum eorum, et omnia quae obtulerint mihi, contaminata erunt [Hagg. 2. b. 12]². Utinam haec sententia vel plenam fidem posset obtinere apud nos, vel memoriae probe insidere. Nemo enim est quanlibet alioqui tota vita flagitiosus, qui persuadere sibi sustineat quod hic Dominus clare pronuntiat. Simul ac nequissimus quisque uno vel altero Legis officio perfunctus est, non dubitat sibi iustitiae loco acceptum ferri; at Dominus reclamat, nullam inde acquiri sanctificationem nisi corde prius bene purgato. Neque eo contentus, contaminari^c cordis impuritate, quaecunque a peccatoribus prodeunt opera, asseverat. Facessat ergo nomen iustitiae ab his operibus quae pollutionis, ore Domini damnantur. Et quam eleganti similitudine illud demonstrat? 227 poterat enim obiectari, sanctum inviolabiliter esse quod Dominus praecepisset. Ipse vero contra opponit, nihil mirum esse si quae sanctificata sunt in Lege Domini, improborum spurcitia contaminantur: quum sacrum attrectando, immunda manus profanet.

7. Sous ce reng sont comprins le second et troisieme genre des hommes, que nous avons mis en la division precedente. Car la souilleure de conscience, qui est tant aux uns comme aux autres, est un signe qu’ils ne sont point encore regenerez de l’Esprit de Dieu. Davantage, ce qu’ils ne sont point regenerez, est signe qu’ils n’ont nulle foy; dont il appert qu’ils ne sont encores reconciliez à Dieu, ne justifiez en son jugement, veu qu’on ne parvient à tels biens sinon par foy. Qu’est-ce que feroyent les pecheurs alienez de Dieu, qui ne fust execrable à son jugement? Il est bien vray que tous infideles, et principalement les hypocrites, sont enflez de ceste folle confiance: c’est combien qu’ils cognoissent leur cœur estre plein d’ordure et de toute vilainie, toutesfois s’ils font quelques bonnes œuvres en apparence, ils les estiment dignes de n’estre point mesprisées de Dieu. De là vient cest erreur mortel, que ceux qui sont convaincus d’avoir le cœur meschant et inique, ne peuvent estre menez à ceste raison, de se confesser estre vuides de justice: mais en se recognoissant injustes, pource qu’ils ne le peuvent nier, s’attribuent neantmoins quelque justice. Ceste vanité est tresbien refutée de Dieu par le prophete Haggée: Interrogue, dit-il, les Prestres: Si un homme porte au pan de sa robbe de la chair sanctifiée, ou attouche du pain sanctifié, sera-il pourtant sanctifié? Les Prestres respondent que non. Haggée les interrogue puis apres, Si un homme pollu en son ame, touche quelqu’une de ces choses, s’il ne la polluera pas. Les Prestres respondent qu’ouy. Lors il est commandé à Haggée de leur dire, Tel est ce peuple devant ma face, et telles sont les œuvres de leurs mains: et tout ce qu’ils m’offriront sera contaminé (Hagg. 2:11–14). Pleust à Dieu que ceste sentence fust bien receue de nous, ou bien imprimée en nostre memoire. Car il n’y en a nul, quelque meschant qu’il soit en toute sa vie, qui se puisse persuader ce que le Seigneur denonce icy clairement. Si le plus meschant du monde s’est acquité de son devoir en quelque poinct, il ne doute pas que cela ne luy soit alloé pour justice. Au contraire, le Seigneur proteste que par cela on n’acquiert nulle sanctification, que le cœur ne soit premierement bien purgé. Et non content de cela, tesmoigne que toutes œuvres procedantes des pecheurs, sont souillées par l’impureté de leur cœur: Gardons-nous donc d’imposer le nom de Justice aux œuvres qui sont condamnées de pollution par la bouche de Dieu. Et par combien belle similitude demonstre-il cela? Car on pouvoit objecter, que ce que Dieu a commandé est inviolablement sainct; mais au contraire, il demonstre que ce n’est pas de merveilles si les œuvres que Dieu a sanctifiées en sa Loy, sont souillées par l’ordure des meschans: veu que par une main immonde est profané ce qui avoit esté consacré.

7. The same reasoning may be applied to the second and third classes of men in the division stated above. For the impurity of the conscience proves, that they are neither of them yet regenerated by the Spirit of God; and their unregeneracy betrays also their want of faith: whence it appears, that they are not yet reconciled to God, or justified in his sight, since these blessings are only attained by faith. What can be performed by sinners alienated from God, that is not execrable in his view? Yet all the impious, and especially hypocrites, are inflated with this foolish confidence. Though they know that their heart is full of impurity, yet if they perform any specious actions, they esteem them too good to be despised by God. Hence that pernicious error, that though convicted of a polluted and impious heart, they cannot be brought to confess themselves destitute of righteousness; but while they acknowledge themselves to be unrighteous, because it cannot be denied, they still arrogate to themselves some degree of righteousness. This 9vanity the Lord excellently refutes by the prophet. “Ask now,” saith he, “the priests, saying, If one bear holy flesh in the skirt of his garment, and with his skirt do touch bread, or any meat, shall it be holy? And the priests answered and said, No. Then said Haggai, If one that is unclean by a dead body touch any of these, shall it be unclean? And the priests answered and said, It shall be unclean. Then answered Haggai, and said, So is this people, and so is this nation before me, saith the Lord; and so is every work of their hands; and that which they offer there is unclean.”²⁷ I wish that this passage might either obtain full credit with us, or be deeply impressed on our memory. For there is no one, however flagitious his whole life may be, who can suffer himself to be persuaded of what the Lord here plainly declares. The greatest sinner, as soon as he has performed two or three duties of the law, doubts not but they are accepted of him for righteousness; but the Lord positively denies that any sanctification is acquired by such actions, unless the heart be previously well purified; and not content with this, he asserts that all the works of sinners are contaminated by the impurity of their hearts. Let the name of righteousness, then, no longer be given to these works which are condemned for their pollution by the lips of God. And by what a fine similitude does he demonstrate this! For it might have been objected that what the Lord had enjoined was inviolably holy. But he shows, on the contrary, that it is not to be wondered at, if those things which are sanctified by the law of the Lord, are defiled by the pollution of the wicked; since an unclean hand cannot touch any thing that has been consecrated, without profaning it.

7. The second and third classes of men, comprehending hypocrites and Christians in name only. Every action of theirs deserves condemnation. Passage from Haggai. Objection. Answer.

Under this head the second and third class of men noted in the above division is comprehended. Impurity of conscience proves that as yet neither of these classes is regenerated by the Spirit of God. And, again, their not being regenerated proves their want of faith. Whence it is clear that they are not yet reconciled, not yet justified, since it is only by faith that these blessings are obtained. What can sinners, alienated from God, produce save that which is abominable in his sight? Such, however, is the stupid confidence entertained by all the wicked, and especially by hypocrites, that however conscious that their whole heart teems with impurity, they yet deem any spurious works which they may perform as worthy of the approbation of God. Hence the pernicious consequence, that though convicted of a wicked and impious minds they cannot be induced to confess that they are devoid of righteousness. Even acknowledging themselves to be unrighteous,because they cannot deny it, they yet arrogate to themselves some degree of righteousness. This vanity the Lord admirably refutes by the prophet: “Ask now the priests concerning the law, saying, If one bear holy flesh in the skirt of his garment, and with his skirt do touch bread, or pottage, or wine, or oil, or any meat, shall it be holy? And the priests answered and said, No. Then said Haggai, If one that is unclean by a dead body touch any of these, shall it be unclean? And the priests answered and said, It shall be unclean. Then answered Haggai, and said, So is this people, and so is this nation before me, saith the Lord; and so is every work of their hands; and that which they offer there is unclean,” (Haggai 2:11-14). I wish these sentiments could obtain full credit with us, and be deeply fixed on our memories. For there is no man, however flagitous the whole tenor of his life may be, who will allow himself to be convinced of what the Lord here so clearly declares. As soon as any person, even the most wicked, has performed some one duty of the law, he hesitates not to impute it to79himself for righteousness; but the Lord declares that no degree of holiness is thereby acquired, unless the heart has previously been made pure. And not contented with this, he declares that all the works performed by sinners are contaminated by impurity of heart. Let us cease then to give the name of righteousness to works which the mouth of the Lord condemns as polluted. How well is this shown by that elegant similitude? It might be objected, that what the Lord has commanded is inviolably holy. But he, on the contrary, replies, that it is not strange that those things which are sanctified in the law are contaminated by the impurity of the wicked, the unclean hand profaning that which is sacred by handling it.

7. Hieronder zijn begrepen de tweede en derde soort van mensen, die in de boven gegeven verdeling zijn aangeduid. Want de onzuiverheid der consciëntie bewijst, dat beide soorten nog niet door Gods Geest wedergeboren zijn. Wederom verraadt het feit, dat in hen geen wedergeboorte is, dit, dat het ontbreekt aan geloof. En daaruit blijkt, dat ze met God nog niet zijn verzoend, en dat ze voor zijn aangezicht nog niet gerechtvaardigd zijn; want tot deze goederen komt men slechts door het geloof. Wat kunnen de zondaars, die van God vervreemd zijn, anders voortbrengen dan wat verfoeilijk is voor zijn oordeel? Door dit dwaze vertrouwen zijn zowel alle goddelozen opgeblazen, als vooral de huichelaars, dat, ook al weten ze, dat hun ganse hart vol is van vuilheid, ze toch, wanneer ze enige schoonschijnende werken doen, die werken waardig achten om niet door God versmaad te worden. Vanhier die verderfelijke dwaling, dat ze, hoewel overtuigd van hun boze en goddeloze hart, toch er niet toe gebracht kunnen worden om te erkennen, dat ze ontbloot zijn van gerechtigheid; maar hoewel ze erkennen, dat ze onrechtvaardig zijn, omdat ze dat niet kunnen loochenen, matigen ze zichzelf toch enige rechtvaardigheid aan. Deze ijdelheid weerlegt de Here uitnemend door de profeet (Hag. 2:12 e.v.) : "Vraag," zegt Hij, " de priesters, zeggende: indien niemand heilig vlees draagt in de slip van zijn kleed, en het brood of de andere spijs aanroert, zal het heilig worden? En de priesters antwoordden: neen. En Haggai zeide: indien iemand, die onrein is van een dood lichaam, iets van deze dingen aanroert, zal het dan onrein worden? En de priesters antwoordden: het zal onrein worden. Toen zeide Haggai: zo is dit volk voor mijn aangezicht, spreekt de Here, en zo is al het werk hunner handen, en alles, wat zij Mij zullen offeren, zal onrein zijn." Och, of de uitspraak bij ons volkomen geloof kon verkrijgen, of zich goed in ons geheugen kon hechten. Want er is niemand, hoe schandelijk hij anders in zijn ganse leven ook is, die zich wil laten overtuigen van wat de Here hier duidelijk uitspreekt. Zodra een der allerslechsten één of twee plichten der wet vervuld heeft, twijfelt hij er niet aan, dat hem dat tot gerechtigheid gerekend wordt; maar de Here roept daartegen, dat daaruit geen heiligmaking verkregen wordt, tenzij het hart tevoren goed gezuiverd is. En daarmee niet tevreden, betuigt Hij, dat alle werken, die van zondaars voortkomen, bezoedeld worden door de onreinheid des harten. Verre zij dus de naam rechtvaardigheid van die werken, die door de mond Gods veroordeeld worden wegens onreinheid. En met hoe schone vergelijking toont Hij dat aan. Want men zou hebben kunnen tegenwerpen, dat onschendbaar heilig is, wat de Here geboden heeft. Maar Hijzelf stelt daartegenover, dat het geen wonder is, dat hetgeen geheiligd is in de wet des Heren, door de vuilheid der goddelozen bezoedeld wordt, daar een onreine hand het heilige ontheiligt, wanneer ze het aanroert.

7. Gegen Namenchristen und Heuchler: Gerechtigkeit ist Sache des Herzens!

Unter diesem Gesichtspunkt läßt sich die Gruppe von Menschen zusammenfassen, die ich bei der oben erwähnten Stufenfolge an zweiter und dritter Stelle nannte. Denn die Unreinheit des Gewissens bezeugt, daß sie beide noch nicht durch Gottes Geist wiedergeboren sind. Auf der anderen Seite macht die Tatsache, daß sie nicht wiedergeboren sind, offenbar, daß es ihnen am Glauben gebricht. Daraus aber ergibt sich deutlich, daß sie noch nicht mit Gott versöhnt und vor seinem Angesicht noch nicht gerechtfertigt sind; denn zu diesen Gütern gelangt man nur durch den Glauben. Was sollen Sünder, die von Gott entfremdet sind, anders hervorbringen, als was vor seinem Urteil widerwärtig ist? Die Gottlosen und vor allem die Heuchler blähen sich zwar in solch törichtem Selbstvertrauen: mögen sie auch wissen, daß ihr ganzes Herz ein Brunnquell von Abscheulichkeit ist, so meinen sie doch, wenn sie einmal einige blendende Werke hervorbringen, die wären nun wert, daß sie Gott nicht verschmähe! Daher kommt denn dieser verderbliche Irrtum, daß sie sich, von ihrer lasterhaften, nichtswürdigen Gesinnung überführt, doch nicht zu dem Geständnis bringen lassen, daß sie aller Gerechtigkeit bar sind. Nein, sie erkennen zwar, daß sie ungerecht sind, weil sie es nicht leugnen können, aber trotzdem maßen sie sich einige Gerechtigkeit an! Dieser Eitelkeit setzt der Herr bei dem Propheten eine herrliche Widerlegung entgegen: „Frage den Priester um das Gesetz und sprich: Wenn jemand heiliges Fleisch trüge in seines Kleides Zipfel und rührte danach an mit seinem Zipfel Brot ... oder was es für Speise wäre, würde es auch heilig? Und die Priester antworteten und sprachen: Nein. Haggai sprach: wenn nun einer, der an seiner Seele befleckt wäre, etwas von diesen Dingen berührte, würde es damit unrein? Die Priester antworteten und sprachen: Es würde unrein. Da antwortete Haggai und sprach: Ebenso sind dies Volk und diese Leute vor mir auch, spricht der Herr; und all ihrer Hände Werk und was sie opfern, ist unrein“ (Hagg. 2,11-14; V. 13 nicht Luthertext). Wenn doch dieser Spruch bei uns vollen Glauben finden und sich in unserem Gedächtnis recht festsetzen könnte! Denn es ist keiner, der sich von dem überzeugen ließe, was der Herr hier so deutlich kundtut - mag er sonst in seinem ganzen Leben auch noch so lasterhaft sein! Auch der Nichtswürdigste hat, sobald er die eine oder andere der vom Gesetz erforderten Leistungen vollbracht hat, gar keinen Zweifel, daß ihm das nun an Stelle der Gerechtigkeit das Wohlgefallen Gottes eintrüge. Der Herr aber erklärt, daß wir auf solche Weise keinerlei Heiligung erwerben, ohne daß unser Herz zuvor recht gereinigt wäre! Und damit begnügt er sich noch nicht, sondern er versichert mit Schärfe, daß alle Werke, die vom Sünder ausgehen, durch die Unreinigkeit des Herzens mit verunreinigt werden! (Hagg. 2,13). Deshalb fort mit dem Namen „Gerechtigkeit“ von solchen Werken, die Gottes Mund um ihrer Beflecktheit willen verdammt! Wie fein ist auch das Gleichnis, an dem er das zeigt! Man hätte ja einwerfen können, was der Herr geboten habe, das bleibe doch unverletzlich rein. Dem setzt er aber das Gegenteil entgegen: es ist nicht verwunderlich, wenn etwas, das im Gesetz des Herrn geheiligt ist, von der Unreinigkeit der Gottlosen besudelt wird; denn wenn eine unreine Hand das Heilige berührt, so macht sie es gemein.

7. Onsuiwerheid van ’n mens se gewete is ’n aanduiding dat hy nog nie deur die Gees weergebore is nie

In die volgende bespreking word die tweede en derde groep mense wat 987 ons in die hierbo gestelde verdeling aangetoon het,³⁷ saamgevat. Want in albei gevalle bewys die onreinheid van hulle gewete dat hulle nog nie deur die Gees van God weergebore is nie. Die feit dat hulle nie weergebore is nie, is weer ’n aanduiding daarvan dat hulle dat hulle nie die geloof het nie. Daaruit is dit weer duidelik dat hulle nog nie met God versoen is nie en nog nie voor sy aangesig regverdig gestel is nie, want ’n mens verkry hierdie seëninge slegs deur die geloof. Wat anders kan sondaars wat van God vervreemd is, voortbring as net iets wat vir God se oordeel afstootlik is? Alle goddelose mense maar veral huigelaars is weliswaar met so ’n stompsinnige selfvertroue opgeblaas dat, hoewel hulle goed weet dat hulle hart geheel en al vol onwelvoeglikheid is, hulle nogtans reken dat as hulle aanskoulike werke voortbring, dit nie deur God geringgeskat behoort te word nie.

Hieruit ontstaan hulle verderflike dwaling dat hulle, ten spyte daarvan dat hulle met misdaad en goddeloosheid bevlekte gemoed aan die kaak gestel is, nogtans nie sover gebring kan word om te erken dat hulle sonder geregtigheid is nie. Hulle erken wel dat hulle onregverdig is, omdat hulle dit nie kan ontken nie, maar matig hulle tog ’n sekere mate van geregtigheid aan. Die Here weerlê hierdie leuenagtigheid pragtig deur sy profeet.³⁸ Hy sê: “Vra vir die priesters: ‘As iemand heilige vleis in die voue van sy klere dra en hy brood of ander kos aanraak, sal dit dan heilig gemaak word?’ En die priesters het geantwoord: ‘Nee’. En Haggai het gesê: ‘As iemand wat in sy siel onrein is, iets hiervan aanraak, sal dit dan onrein word?’ Die priesters het geantwoord: ‘Ja, dit sal onrein word’. Daarop het Haggai gesê: ‘So is hierdie volk voor my oë, sê die Here, en so is al die werk van hulle hande, en alles wat hulle vir My offer, sal onrein wees’”.³⁹ Kon hierdie uitspraak tog maar onder ons voile geloofwaardigheid kry of terdeë in ons geheue vassteek! Daar is trouens niemand wat, hoewel hy andersins sy hele lewe goddeloos is, hom laat oortuig van dit wat die Here hier duidelik verklaar nie. Sodra iemand van die goddeloosste mense een of twee pligte van die wet nagekom het, aarsel hy nie om dit as geregtigheid vir homself toe te reken nie. Die Here verklaar egter daarenteen dat geen regverdigmaking daaruit verkry word tensy ’n mens se hart eers deeglik gereinig is nie. Ook daarmee is die Here nie tevrede nie en het Hy verklaar dat al die werke wat sondaars voortbring, deur die onreinheid van hulle harte verontreinig is. Weg dus met die benaming geregtigheid deur hierdie werke wat uit die mond van die Here as werke van onreinheid verdoem is. En met hoe ’n elegante vergelyking bewys Hy dit nie! Want iemand sou die beswaar kon opper 988 dat iets wat die Here gebied het, onskendbaar heilig is. Die Here self poneer egter daarteenoor dat dit nie ’n wonder is dat die dinge wat in die wet van die Here geheilig is, deur die onreinheid van goddelose mense besmet word wanneer ’n onrein hand dit wat heilig is, deur dit aan te raak ontheilig nie.

7. Здесь идёт речь о людях второго и третьего рода - согласно делению, приведённому выше. Нечистая совесть, характерная для тех и других, является признаком того, что они ещё не возрождены Божьим Духом. А то, что они не возрождены, означает, что у них нет веры. Отсюда следует, что они не примирились с Богом и не оправданы его судом, поскольку доступ к этим благам люди получают только через веру. Как могут грешники, отчуждённые от Бога, совершить что-либо, что не будет омерзительно перед его судом? Известно, что все неверующие и в особенности лицемеры льстят себя безумной надеждой: хотя они знают, что сердца их полны скверны и всяческой нечистоты, но если они совершат несколько добрых внешних дел, то станут достойны того, чтобы Бог не презрел их. Отсюда проистекает смертельно опасное заблуждение, состоящее в том, что убеждённые в злобе и нечестии своего сердца не могут заставить себя признать свою абсолютную неправедность. Даже считая себя неправедными - потому что этого невозможно отрицать, - они всё-таки приписывают себе некую частицу праведности.

Бог красноречиво отвергает эту суетность устами пророка Аггея: «Спроси священников ... : если бы кто нёс освящённое мясо в поле одежды своей и полою своею коснулся хлеба ... или какой-нибудь пищи, - сделается ли это священным?» Священники ответили, что не сделается. Тогда Аггей спрашивает: «Если прикоснётся ко всему этому кто-либо осквернившийся в душе своей, сделается ли это нечистым?» Священники ответили, что сделается. Тогда Господь велит Аггею сказать им: «Таков этот народ ... предо Мною ... и таковы все дела рук их! И что они приносят там, всё нечисто» (Агг 2:11-14). Бог желает, чтобы мы правильно восприняли это высказывание о нас и запечатлели его в памяти. Ибо ни один человек, сколь бы грешен он ни был на протяжении всей своей жизни, не может убедить себя в том, что Господь так ясно здесь объявил. Если даже самый злой человек на земле в каком-то одном отношении исполнил свой долг, то он не сомневается, что это вменилось ему в праведность. Господь же, напротив, объявляет, что никто не получит освящения, прежде чем не будет очищено его сердце. Более того, Он свидетельствует, что все предыдущие дела грешников осквернены нечистотою их сердец. Так поостережёмся называть «праведными» дела, которые прокляты как скверна устами Бога! И какими сравнениями Он это выражает! Ведь можно возразить, что всё предписанное Богом непременно свято. Однако, напротив, Он показывает, что нет ничего удивительного в том, если дела, которые Бог освятил в Законе, оказываются осквернёнными грешниками, ибо и одна-единственная нечистая рука оскверняет освящённое.

8. Eandem enim^a causam egregie apud Iesaiam persequitur, Ne offeratis, inquit, sacrificium frustra: incensum abominatio est mihi: Calendas et solennitates vestras odit anima mea: facta sunt mihi molesta, laboravi sustinens. Quum extenderitis manus vestras, avertam oculos meos a vobis: quum multiplicaveritis orationem, non exaudiam; manus enim vestrae plenae sunt sanguine. Lavamini, mundi estote, auferte malum cogitationum vestrarum [Iesa. 1. d. 13.¹ Vide ca. 58. a.]. Quid isthuc sibi vult quod Dominus ita nauseat ad obsequium suae Legis? Imo vero nihil hic respuit quod sit ex germana Legis observatione: cuius initium esse ubique docet, syncerum sui nominis timorem. Illo sublato, non modo nugae sunt quaecunque illi offeruntur, sed foetidae abominandaeque sordes. Eant nunc hypocritae, et involutam corde pravitatem retinentes, Deum^b operibus studeant demereri. Atqui magis ac magis hoc modo irritabunt. Execrabiles enim illi sunt impiorum victimae: sola rectorum oratio accepta est illi [Prover. 15. b. 8]. Constituimus ergo extra dubium, quod vulgatissimum esse debet mediocriter in Scripturis exercitato, quae vel summo splendore conspicua sunt opera in hominibus nondum vere sanctificatis, tam procul abesse a iustitia coram Domino, ut peccata censeantur. Ac proinde verissime illi qui non conciliari personae apud Deum gratiam per opera tradiderunt: sed e converso tum placere demum opera ubi persona gratiam prius in Dei conspectu invenerit [August. lib. De poenit.² et Grego. cuius verba referuntur 3 quaest. 7^{c 3}]. Religioseque est observandus hic ordo ad quem Scriptura nos manu ducit. Respexisse Dominum ad Abel, scribit Moses, et ad opera eius [Genes. 4. a. 4]. Vides ut Dominum hominibus propitium designet antequam ad eorum opera respiciat? Quare purificationem cordis praecedere oportet, ut quae a nobis prodeunt opera, benigne a Deo excipiantur; || quia semper viget illa Ieremiae sententia, oculos 228 Dei respicere veritatem [Iere. 5. a. 3]. || Porro solam fidem esse qua corda hominum purificantur, Spiritus sanctus per os Petri asseruit [Act. 15. b. 9^a]; unde constat primum esse in vera vivaque fide fundamentum.

8. Il poursuit aussi en Isaie tresbien ceste matiere: Ne m’offrez point, dit-il, sacrifices en vain: vostre encens m’est abomination: mon cœur hait toutes vos festes et solennitez: je suis fasché à merveille de les endurer. Quand vous esleverez voz mains, je destourneray mes yeux de vous: quand vous multiplierez voz oraisons, je ne les exauceray point: car voz mains sont pleines de sang. Lavez-vous et soyez purs, ostez voz mauvaises pensées (Is. 1:13–16; 58:3). Qu’est-ce que veut dire cela, que le Seigneur rejette et abomine si fort l’observation de sa Loy. Mais il ne rejette rien qui soit de la pure et vraye observation de la Loy: dont le commencement est (comme il enseigne par tout): une crainte cordialle de son nom. Icelle ostée, toutes les choses qu’on luy presente non seulement sont fatras, mais ordures puantes et abominables. Voisent maintenant les hypocrites et s’efforcent de s’approuver à Dieu par leurs bonnes œuvres, ayans cependant le cœur enveloppé en cogitations perverses. Certes en ceste maniere ils l’irriteront de plus en plus. Car les hosties des iniques luy sont execrables, et la seule oraison des justes luy est plaisante (Prov. 15:8). Nous concluons donc, que cela doit estre resolu entre ceux qui sont moyennement exercitez en l’Escriture: c’est que toutes œuvres qui procedent des hommes que Dieu n’a point sanctifiez par son Esprit, quelque belle monstre qu’elles ayent, sont si loin d’estre reputées pour justice devant Dieu, qu’elles sont estimées pechez. Pourtant ceux qui ont enseigné que les œuvres n’acquierent point grace et faveur à la personne: mais au contraire, que les œuvres sont lors agreables à Dieu, quand la personne a esté acceptée de luy en sa misericorde, ont tresbien et veritablement parlé.⁵⁸ Et nous faut diligemment observer cest ordre, auquel l’Escriture nous conduit quasi par la main. Moyse escrit que Dieu a regardé à Abel et à ses œuvres (Gen. 4:4). Voyons nous pas qu’il demonstre Dieu estre propice aux hommes, devant qu’il regarde à leurs œuvres? Il faut donc que la purification du cœur precede, à ce que les œuvres provenantes de nous soyent aimablement receues de Dieu: parce que tousjours ceste sentence de Jeremie demeure en sa vigueur, que les yeux de Dieu regardent à l’integrité (Jer. 5:3). Or le sainct Esprit a une fois prononcé par la bouche de sainct Pierre, que par la seule foy noz cœurs sont purifiez (Act. 15:9). Il s’ensuit donc que le premier fondement est en la vraye et vive foy.

8. He excellently pursues the same argument also in Isaiah: “Bring no more vain oblations; incense is an abomination unto me; your new moons and your appointed feasts my soul hateth; they are a trouble unto me; I am weary to bear them. When ye spread forth your hands, I will hide mine eyes from you; yea, when ye make many prayers, I will not hear: your hands are full of blood. Wash you, make you clean; put away the evil of your doings.”²⁸ What is the reason that the Lord is so displeased at an obedience to his law? But, in fact, he here rejects nothing that arises from the genuine observance of the law; the beginning of which, he every where teaches, is an unfeigned fear of his name.²⁹ If that be wanting, all the oblations made to him are not merely trifles, but nauseous and abominable pollutions. Let hypocrites go now, and, retaining depravity concealed in their hearts, endeavour by 10their works to merit the favour of God. But by such means they will add provocation to provocation; for “the sacrifice of the wicked is an abomination to the Lord; but the prayer of the upright” alone “is his delight.”³⁰ We lay it down, therefore, as an undoubted truth, which ought to be well known to such as are but moderately versed in the Scriptures, that even the most splendid works of men not yet truly sanctified, are so far from righteousness in the Divine view, that they are accounted sins. And therefore they have strictly adhered to the truth, who have maintained that the works of a man do not conciliate God’s favour to his person; but, on the contrary, that works are never acceptable to God, unless the person who performs them has previously found favour in his sight. And this order, to which the Scripture directs us, is religiously to be observed. Moses relates, that “The Lord had respect unto Abel and to his offering.”³¹ Does he not plainly indicate that the Lord is propitious to men, before he regards their works? Wherefore the purification of the heart is a necessary prerequisite, in order that the works which we perform may be favourably received by God; for the declaration of Jeremiah is always in force, that the “eyes of the Lord are upon the truth.”³² And the Holy Spirit has asserted by the mouth of Peter, that it is “by faith” alone that the “heart” is “purified,”³³ which proves that the first foundation is laid in a true and living faith.

8. Other passages. Quotations from Augustine and Gregory.

The same argument is admirably followed out by Isaiah: “Bring no more vain oblations; incense is an abomination unto me; the new moons and sabbaths, the calling of assemblies, I cannot away with; it is iniquity, even the solemn meeting. Your new moons and your appointed feasts my foul hateth: they are a trouble unto me; I am weary to bear them. And when ye spread forth your hands I will hide mine eyes from you; yea, when ye make many prayers, I will not hear: your hands are full of blood. Wash you, make you clean; put away the evil of your doings from before mine eyes,” (Isaiah 1:13-16, compared with ch. 58) What is meant by the Lord thus nauseating the observance of his law? Nay, indeed, he does not repudiate any thing relating to the genuine observance of the law, the beginning of which is as he uniformly declares the sincere fear of his name. When this is wanting, all the services which are offered to him are not only nugatory but vile and abominable.Let hypocrites now go, and while keeping depravity wrapt up in their heart, study to lay God under obligation by their works. In this way they will only offend him more and more. “The sacrifice of the wicked is an abomination to the Lord; but the prayer of the upright is his delight,” (Prov. 15:8. ) We hold it, therefore, as indubitable, indeed it should be notorious to all tolerably verdant with Scriptures that the most splendid works performed by men, who are not yet truly sanctified, are so far from being righteousness in the sight of the Lord, that he regards them as sins. And, therefore it is taught with perfect truth, that no man procures favor with God by means of works, but that, on the contrary, works are not pleasing to God unless the person has previously found favor in his sight.¹ Here we should carefully observe the order which scripture sets before us. Moses says that “the Lord had respect unto Abel and to his offering,” (Gen. 4:4). Observe how he says that the Lord was propitious (had respect) to Abel, before he had respect to his works. Wherefore, purification of heart ought to precede, in order that the works performed by us may be graciously accepted by God: for the saying of Jeremiah is always true, “O Lord, are not thine eyes upon the truth?” (Jer.5:3). Moreover the Holy Spirit declared by the mouth of80Peter, that it is by faith alone the heart is purified (Acts 15:9). Hence it is evident, that the primary foundation is in true and living faith.

8. Dezelfde zaak behandelt Hij op uitnemende wijze bij Jesaja (Jes. Jes. 1:13) "Breng niet vergeefs offer," zegt Hij, "het reukwerk is Mij een gruwel; uw nieuwe maanden en gezette hoogtijden haat mijn ziel; zij zijn Mij tot een last geworden; Ik ben moede geworden die te dragen; als gijlieden uw handen uitbreidt, zal Ik mijn ogen voor u verbergen; wanneer gij het gebed vermenigvuldigt, zal ik niet horen; want uw handen zijn vol bloed; wast u, reinigt u, doet de boosheid uwer gedachten weg." Wat betekent dat, dat de Here zulk een walging heeft van de gehoorzaamheid aan zijn wet? Ja, maar de Here verwerpt hier niets, wat in overeenstemming is met de ware onderhouding der wet, waarvan gelijk Hij overal leert, het begin gelegen is in de oprechte vrees zijns naams. Wanneer die er niet is, is alles wat Hem geofferd wordt niet alleen nietswaardig, maar het is vuile en verfoeilijke onreinheid. Laat nu de huichelaars heen gaan en, terwijl ze de in hun hart verborgen boosheid behouden, hun best doen om God door hun werken voor zich te winnen. Maar op deze manier zullen zij Hem meer en meer prikkelen. Want offeranden der goddelozen zijn Hem een gruwel; alleen het gebed der oprechten is Hem aangenaam (Spr. 15:8) Wij stellen dus als buiten twijfel, wat zeer bekend behoort te zijn aan een ieder, die tamelijk ervaren is in de Schrift, dat zelfs de werken, die met de allerschoonste glans schitteren in mensen, die nog niet waarlijk geheiligd zijn zo ver verwijderd zijn van de rechtvaardigheid voor God, dat ze als zonden geacht worden. Daarom hebben volkomen naar waarheid gesproken zij¹, die geleerd hebben, dat er voor de persoon geen genade verworven wordt bij God door de werken; maar dat integendeel de werken dan eerst Gode behagen, wanneer de persoon eerst genade gevonden heeft in Gods ogen. En eerbiedig moet deze orde waargenomen worden, waartoe de Schrift ons met de hand leidt. Mozes schrijft, dat de Here gezien heeft op Abel en op zijn werken (Gen. 4:4) Ziet ge wel, hoe hij aanwijst, dat de Here de mensen genadig is, voordat Hij ziet op hun werken? Daarom moet de reinmaking des harten voorgaan, opdat de werken, die uit ons voortkomen, goedertieren door God ontvangen worden; want altijd is van kracht het woord van Jeremia (Jer. 5:3) dat de ogen Gods zien op waarheid. Verder, dat het alleen het geloof is, waardoor de harten der mensen gereinigd worden, heeft de Heilige Geest betuigd door de mond van Petrus (Hand. 15:9) waaruit blijkt, dat het eerste fundament gelegen is in een waar en levend geloof.

8. Person und Werk

Den gleichen Sachverhalt behandelt er ganz herrlich bei Jesaja: „Bringt mir nicht mehr Schlachtopfer so vergeblich! Das Räuchwerk ist mir ein Greuel! ... Meine Seele ist feind euren Neumonden und Jahrfesten; ich bin ihrer überdrüssig, ich bin’s müde zu leiden! Und wenn ihr schon eure Hände ausstreckt, verberge ich doch meine Augen vor euch; und ob ihr schon viel betet, so höre ich euch doch nicht; denn eure Hände sind voll Blut. Waschet, reiniget euch, tut euer böses Wesen von 508 meinen Augen ...“ (Jes. 1,13-16; vergleiche Jes. 58,1-5). Was soll das hier bedeuten, daß der Herr solchen Ekel am Gehorsam gegen sein Gesetz hat? Nein, er verwirft hier nichts, was aus der lauteren Befolgung seines Gesetzes kommt; - deren Anfang ist aber, wie er allenthalben lehrt, die aufrichtige Furcht seines Namens! Ist die weggenommen, so ist alles, was man ihm darbringt, nicht allein Possenzeug, sondern stinkender, abscheulicher Schmutz! Nun sollen die Heuchler hergehen und sich bemühen, Gott durch ihre Werke für sich zu gewinnen, während doch unterdessen ihr Herz weiter in Bosheit verwickelt bleibt! Sie werden ihn auf diese Weise doch nur um so mehr erzürnen! Denn „der Gott, losen Opfer ist dem Herrn ein Greuel“, allein „das Gebet der Frommen ist ihm angenehm!“ (Spr. 15,8). Es ergibt sich also als zweifellose Tatsache und es muß dem, der in der Schrift einigermaßen geübt ist, völlig geläufig sein, daß bei den Menschen, die noch nickt wahrhaft geheiligt sind, auch die dem Augenschein nach am herrlichsten gleißenden Werke so weit von der Gerechtigkeit vor dem Herrn entfernt sind, daß sie gar als Sünden gelten! Es ist deshalb sehr richtig, wenn man gesagt hat: Die Person kann bei Gott nicht durch die Werke Gnade erlangen, sondern die Werke sind umgekehrt erst dann Gott wohlgefällig, wenn zuvor die Person vor Gottes Angesicht Gnade gefunden hat! (Pseudo-Augustin, Von der wahren und der falschen Buße 15,30; Gregor I., Briefe, IX,122; wiedergegeben im Decretum Gratiani, II,3,7). Man soll auf diese Ordnung, zu der uns die Schrift mit der Hand leitet, ehrfürchtig achten. So heißt es: „Und der Herr sah gnädig an Abel und seine Werke“ (Gen. 4,4). Da sieht man doch, wie der Herr den Menschen seine Gunst erteilt und dann erst ihren Werken! Deshalb muß die Reinigung des Herzens voraufgehen, damit die Werke, die von uns ausgehen, von Gott gnädig angenommen werden. Denn das Wort des Jeremia bleibt stets in Kraft: „Herr, deine Augen sehen nach der Aufrichtigkeit!“ (Jer. 5,3; Luther: nach dem Glauben). Auch hat der Geist Gottes durch den Mund des Petrus erklärt, daß allein „durch den Glauben“ der Menschen Herzen gereinigt werden (Apg. 15,9). Daraus ergibt sich, daß das erste Fundament im wahren und lebendigen Glauben liegt.

8. Reirtiging van die hart

Hy behandel dieselfde saak trouens pragtig in Jesaja. Hy sê: “Moenie langer nutteloos julle offers vir My bring nie. Ek verafsku julle wierookoffers. My siel haat julle nuwemaanfeeste en julle sabbatsvierings.

Hulle het vir My ’n las geword; Ek is moeg om dit te verdra. As julle julle hande uitstrek, sal Ek my oë van julle wegkeer. Wanneer julle baie bid, sal Ek julle nie verhoor nie want julle hande is vol bloed. Was julle, wees rein, verwyder die boosheid van julle gedagtes van julle”.⁴⁰ Wat beteken dit dan dat die Here hier so ’n walging in die onderdanigheid aan die wet het? Nee, Hy verwerp hier niks wat met die opregte gehoorsaamheid aan die wet ooreenstem nie. Hy leer tewens oral dat die begin van hierdie gehoorsaamheid die opregte vrees vir sy Naam is. As dit nie meer bestaan nie, is alles wat ook al vir Hom geoffer word, nie alleen onsin nie maar stinkende afstootlike vullis. Laat die huigelaars gerus nou gaan en laat hulle hulle inspan om hulle met hulle werke voor God verdienstelik te maak terwyl hulle die goddeloosheid wat in hulle harte verskuil is, behou. En tog sal hulle Hom so al hoe meer vertoorn. Die offers van die goddelose is immers vir Hom afstootlik, en slegs die gebed van regskape mense is vir Hom aanvaarbaar.⁴¹

So stel ons dus buite alle twyfel - en dit is iets wat selfs vir iemand wat maar net effens in die Skrif geoefen is, baie bekend behoort te wees - dat die werke wat oënskynlik die mooiste glans het, in die geval van mense wat nog nie heilig gemaak is nie, so ver weg is van geregtigheid voor die Here dat dit as sonde beskou moet word.

Daarom was die opvatting van die mense wat geleer het dat iemand nie deur sy werke guns by God verkry nie, baie waar. Hulle het aan die ander kant geleer dat werke God eers behaag wanneer die persoon guns in die oë van God gevind het.⁴² Ons moet hierdie orde waarheen die Skrif ons (byna) aan die hand lei, eerbiedig in ag neem. Moses skryf dat die Here Abel en sy werke aangesien het.⁴³ Sien jy dat die Here aandui dat Hy 989 mense genadig is voordat hy hulle werke aansien? Daarom behoort die suiwering van ’n mens se hart vooraf te gaan, sodat die werke wat ons voortbring, gunstig deur God ontvang kan word. Jeremia se verklaring bly trouens altyd geld, naamlik dat die oë van God die waarheid aansien.⁴⁴ Voorts het die Heilige Gees deur Petrus se mond verklaar dat dit slegs deur die geloof is dat mense se harte gereinig word.⁴⁵ Daaruit is dit duidelik dat die eerste fondament in ’n ware lewende geloof bestaan.

Die wedergebore mens word deur die geloof alleen regverdig gemaak (Afdeling 9 - 11)

8. На эту тему также очень хорошо сказано у Исайи: «Не носите больше даров тщетных; курение отвратительно для Меня... Праздники ваши ненавидит душа Моя; они бремя для Меня; Мне тяжело нести их. И когда вы простираете руки ваши, Я закрываю от вас очи Мои; и когда вы умножаете моления ваши, Я не слышу: ваши руки полны крови. Омойтесь, очиститесь; удалите злые деяния ваши от очей Моих» (Ис 1:13-16, а тж. 58:1 сл.). Что же это означает, если Господь так решительно отвергает и ненавидит соблюдение Закона? Однако Он не отвергает ничего, что исходит из чистого и подлинного его соблюдения. А началом такового, как Он постоянно учит, является сердечный трепет перед его именем. Когда нет этого трепета, всё остальное, что предлагается Господу, не только пустяк, но отвратительная и зловонная скверна.

А теперь лицемеры пытаются оправдаться перед Богом своими добрыми делами, когда души их опутаны злобными помыслами. Тем самым они, конечно же, всё сильнее и сильнее распаляют его гнев. Ибо «жертва нечестивых - мерзость пред Господом, а молитва праведных благоугодна Ему» (Прит 15:8). Итак, мы заключаем, что это вполне решённый вопрос для тех, кто хотя бы посредственно знает Писание: все исходящие от людей дела, которые Бог не освятил своим Духом, какими бы прекрасными они ни казались, настолько далеки от того, чтобы считаться праведными перед Богом, что приравниваются к греху.

Поэтому те, кто учил, что дела никому не приносят милости и благорасположения Бога, но, напротив, только тогда угодны Ему, когда человек принят Им в его милость, говорили сущую правду. И нам нужно строго следовать этому порядку вещей, к которому Писание ведёт нас словно за руку. Моисей пишет, что Господь призрел на Авеля и на дела его. Не хочет ли он этим сказать, что Бог расположен к людям, прежде чем посмотрит на их дела? Следовательно, для того, чтобы исходящие от нас дела были угодны Богу, необходимо сначала очистить своё сердце. Ибо всегда остаётся в силе речение Иеремии, что очи Бога обращены к истине (Иер 5:3). И Св. Дух однажды произнёс устами св. Петра, что сердца наши очищены одною верою (Деян 15:9). Отсюда следует, что основа основ - это истинная и живая вера.

9. Inspiciamus nunc quid habeant iustitiae quos in ordine quarto posuimus. Fatemur, dum nos intercedente Christi iustitia sibi reconciliat Deus^b, ac gratuita peccatorum remissione donatos pro iustis habet: cum eiusmodi misericordia coniunctam simul esse hanc eius beneficentiam, || quod per Spiritum suum sanctum^c in nobis habitat, cuius virtute^d concupiscentiae carnis nostrae magis ac magis in dies^e mortificantur: nos vero sanctificamur¹, hoc est consecramur Domino in veram^f vitae puritatem, cordibus nostris in Legis obsequium^g formatis. Ut haec sit praecipua^h nostra voluntas, voluntati eius servire, ac eius duntaxat gloriam modis omnibus provehere^{i 2}. Enimvero^k etiam dum sancti Spiritus ductu in viis Domini ambulamus, ne tamen nostri obliti animos tollamus, remanent imperfectionis reliquiae, quae^l nobis humilitatis argumentum praebeant^m. || Non est iustus, ait Scriptura, qui faciat bonum et non peccet [1. Reg. 8. e. 46]. Qualem ergo iustitiam ex suis operibus etiamnum obtinebunt? Primum dico, || quod optimum ab illisⁿ proferri potest, aliqua tamen semper carnis^o impuritate respersum et corruptum esse, ac^p tanquam aliquid faecis admixtum habere^q. || Seligat, inquam, ex tota sua vita sanctus Dei servus quod in eius cursu maxime eximium se putabit edidisse, bene revolvat singulas partes: deprehendet proculdubio alicubi quod carnis putredinem sapiat: quando nunquam ea est nostra alacritas ad bene agendum quae esse debet, sed in cursu retardando multa debilitas. Quanquam non obscuras esse maculas videmus quibus respersa sint opera sanctorum, fac tamen minutissimos esse naevos duntaxat: sed an oculos Dei nihil offendent, coram quibus ne stellae quidem purae sunt³? Habemus, nec unum 229 a sanctis exire opus, quod si in se censeatur, non mereatur iustam opprobrii mercedem^a.

9. Regardons maintenant que c’est qu’ont de justice ceux que nous avons mis au quatrieme reng. Nous confessons bien, quand Dieu nous reconcilie à soy par le moyen de la justice de Jesus Christ et nous ayant fait remission gratuite de noz pechez nous repute pour justes, qu’avec ceste misericorde est conjoinct un autre benefice, c’est que par son sainct Esprit il habite en nous, par la vertu duquel les concupiscences de nostre chair sont de jour en jour plus mortifiées: et ainsi sommes sanctifiez, c’est à dire consacrez à Dieu en vraye pureté de vie, entant que noz cœurs sont formez en l’obeissance de la Loy, à ce que nostre principale volonté soit de servir à sa volonté, et avancer sa gloire en toutes sortes. Neantmoins, cependant mesmes que par la conduite du sainct Esprit nous cheminons en la voye du Seigneur, à fin de ne nous oublier, il y demeure des reliques d’imperfection en nous, lesquelles nous donnent occasion de nous humilier, Il n’y a nul juste, dit l’Escriture, qui face bien, et ne peche point (1 Rois 8:46). Quelle justice donc auront les fideles de leurs œuvres? Je dy premierement, que la meilleure œuvre qu’ils puissent mettre en avant, est tousjours souillée et corrompue de quelque pollution de la chair, comme un vin est corrompu quand il est meslé avec de la lie. Que le serviteur de Dieu, dy-je, elise la meilleure œuvre qu’il pensera avoir faite en toute sa vie: quand il aura bien espluché toutes les parties d’icelle, il trouvera sans doute qu’elle sentira en quelque endroit la pourriture de sa chair: veu qu’il n’y a jamais en nous une telle disposition à bien faire, qu’elle devroit estre: mais qu’il y a grande foiblesse pour nous retarder. Or combien que nous voyons les macules dont sont entachées les œuvres des saincts, n’estre point obscures ne cachées, toutesfois encore que nous posions le cas que ce soyent seulement petites taches et menues: assavoir si elles n’offenseront en rien les yeux du Seigneur, devant lequel les estoilles mesmes ne sont pas pures. Nous avons qu’il ne sort pas une seule œuvre des fideles qui ne merite juste loyer d’opprobre, si on l’estime de soy.

9. Let us now examine what degree of righteousness is possessed by those whom we have ranked in the fourth class. We admit, that when God, by the interposition of the righteousness of Christ, reconciles us to himself, and having granted us the free remission of our sins, esteems us as righteous persons, to this mercy he adds also another blessing; for he dwells in us by his Holy Spirit, by whose power our carnal desires are daily more and more mortified, and we are sanctified, that is, consecrated to the Lord unto real purity of life, having our hearts moulded to obey his law, so that it is our prevailing inclination to submit to his will, and to promote his glory alone by all possible means. But even while, under the guidance of the Holy Spirit, we are walking in the ways of the Lord,—that we may not forget ourselves, and be filled with pride, we feel such remains of imperfection, as afford us abundant cause for humility. The Scripture declares, that “there is not a just man upon earth, that doeth good and sinneth not.”³⁴ What kind of righteousness, then, will even believers obtain from their own works? In the first place, I assert, that the best of their performances are tarnished and corrupted by some carnal impurity 11and debased by a mixture of some alloy. Let any holy servant of God select from his whole life that which he shall conceive to have been the best of all his actions, and let him examine it with attention on every side; he will undoubtedly discover in it some taint of the corruption of the flesh; since our alacrity to good actions is never what it ought to be, but our course is retarded by great debility. Though we perceive that the blemishes which deform the works of the saints, are not difficult to be discovered, yet suppose we admit them to be very diminutive spots, will they not be at all offensive in the sight of God, in which even the stars are not pure? We have now ascertained, that there is not a single action performed by the saints, which, if judged according to its intrinsic merit, does not justly deserve to be rewarded with shame.

9. The fourth class—viz. the regenerate. Though guided by the Spirit, corruption adheres to all they do, especially when brought to the bar of God.

Let us now see what kind of righteousness belongs to those persons whom we have placed in the fourth class. We admits that when God reconciles us to himself by the intervention of the righteousness of Christ, and bestowing upon us the free pardon of sins regards us as righteous, his goodness is at the same time conjoined with mercy, so that he dwells in us by means of his Holy Spirit, by whose agency the lusts of our flesh are every day more and more mortified while that we ourselves are sanctified; that is consecrated to the Lord for true purity of life, our hearts being trained to the obedience of the law. It thus becomes our leading desire to obey his will, and in all things advance his glory only. Still, however while we walk in the ways of the Lord, under the guidance of the Holy Spirit, lest we should become unduly elated, and forget ourselves, we have still remains of imperfection which serve to keep us humble: “There is no man that sinneth not,”saith Scripture (1 Kings 8:46). What righteousness then can men obtain by their works? First, I say, that the best thing which can be produced by them is always tainted and corrupted by the impurity of the flesh, and has, as it were, some mixture of dross in it. Let the holy servant of God, I say, select from the whole course of his life the action which he deems most excellent, and let him ponder it in all its parts; he will doubtless find in it something that savors of the rottenness of the flesh, since our alacrity in well-doing is never what it ought to be, but our course is always retarded by much weakness. Although we see theft the stains by which the works of the righteous are blemished, are by no means unapparent, still, granting that they are the minutest possible, will they give no offense to the eye of God, before which even the stars are not clean? We thus see, that even saints cannot perform one work which, if judged on its own merits, is not deserving of condemnation.

9. Laat ons nu zien, wat voor rechtvaardigheid zij hebben, die wij in de vierde groep geplaatst hebben. Wij bekennen, dat, wanneer God door tussenkomst van Christus' gerechtigheid ons met zich verzoend, en ons, daar we begiftigd zijn met de genadige vergeving der zonden, voor rechtvaardig houdt, met zulk een barmhartigheid tevens verbonden is deze zijne weldadigheid, dat Hij door zijn Heilige Geest in ons woont, door wiens kracht de begeerten van ons vlees met de dag meer en meer gedood worden, en wij geheiligd, dat is de Here toegewijd worden tot ware reinheid des levens, daar onze harten gevormd worden tot gehoorzaamheid aan de wet. Zodat dit onze voornaamste wil is, zijn wil te dienen, en alleen zijn eer op alle mogelijke manieren te bevorderen. Maar ook wanneer wij door de leiding des Heiligen Geestes op de wegen des Heren wandelen, blijven toch, opdat wij niet, onszelf vergetende, opgeblazen zouden worden, overblijfselen der onvolmaaktheid, om ons reden te geven tot nederigheid." Er is geen rechtvaardige," zegt de Schrift (1 Kon. 8:46) "die goed doet en niet zondigt." Welk een rechtvaardigheid zullen zij dan nog uit hun werken verkrijgen? In de eerste plaats zeg ik, dat het beste, dat door hen voortgebracht kan worden, toch altijd door enige onreinheid des vleses bespat en bedorven is, en als het ware met enige droesem vermengd is. Laat, zeg ik, een heilige dienstknecht Gods uit zijn gehele leven uitkiezen het meest uitnemende, dat hij, naar zijn oordeel in zijn levensloop gedaan heeft; laat hem ieder deel afzonderlijk goed overwegen: zonder twijfel zal hij ergens iets vinden, dat smaakt naar de verdorvenheid des vleses; want nooit is onze vurigheid om goed te doen zo, als ze zijn moet; maar in het vertragen van de loop openbaart zich veel zwakheid. Trouwens wij zien, dat de vlekken, waarmee de werken der heiligen bespat zijn, niet duister zijn; maar gesteld al, dat het slechts zeer kleine vlekken zijn: zullen zij dan de ogen Gods geen aanstoot geven, voor wie zelfs de sterren niet zuiver zijn? Wij zien dus, dat er niet één werk door de heiligen gedaan wordt, dat, wanneer het in zichzelf beoordeeld wordt, niet het rechtvaardige loon van smaad verdient.

9. Auch die wahrhaft Gläubigen können von sich aus kein gutes Werk tun

Wir wollen nun zusehen, was denn die Menschen für eine Gerechtigkeit haben, die wir oben an vierter Stelle nannten. Wir bekennen: Wenn uns Gott durch das Eintreten der Gerechtigkeit Christi für uns mit sich versöhnt, uns aus lauter Gnaden die Vergebung der Sünden schenkt und uns so als gerecht ansieht, dann ist mit solcher Barmherzigkeit zugleich die Wohltat verbunden, daß er durch seinen Heiligen Geist in uns wohnt. Durch die Kraft dieses Geistes wird alle Begehrlichkeit unseres Fleisches von Tag zu Tag mehr ertötet, wir aber werden geheiligt, das heißt: wir werden dem Herrn zu wahrhaftiger Reinheit des Lebens geweiht, und zwar dadurch, daß unser Herz so gestaltet wird, daß es dem Gesetz Gehorsam leistet. Unser Wille soll also darin sein vornehmstes Ziel haben, seinem Willen zu dienen und seinen Ruhm auf alle Weise zu fördern.

Allein, selbst wenn wir unter der Leitung des Heiligen Geistes auf den Wegen des Herrn wandeln, bleiben noch immer Reste von Unvollkommenheit an uns, die uns allen Grund zur Demut geben, damit wir uns nicht selbst vergessen und unser Herz aufblähen! „Es gibt keinen Gerechten“, sagt die Schrift, „der Gutes täte und nicht sündigte:“ (1. Kön. 8,46; nicht genau). Was für eine Gerechtigkeit wollen die Gläubigen also noch aus ihren Werken erlangen? Zunächst behaupte ich: auch das Beste, das sie vorbringen können, ist noch immer von der Unreinigkeit des Fleisches benetzt und verderbt und es ist gewissermaßen stets mit irgendwelchem Bodensatz untermischt. Ein heiliger Knecht Gottes, sage ich, soll einmal aus seinem ganzen Leben das auswählen, was nach seiner Meinung die hervorragendste Tat seines Lebenslaufs gewesen ist, er soll alle Einzelheiten genau überdenken. Er wird dann ohne allen Zweifel an irgendeiner Stelle etwas vorfinden, das die Fäulnis des 509 Fleisches empfinden läßt. Denn unsere Freudigkeit, Gutes zu tun, ist nie, wie sie sein sollte, sondern unser Lauf ist gehemmt, und daran offenbart sich viel Gebrechlichkeit! So sehen wir, daß die Makel, mit denen die Werke der Heiligen befleckt sind, nicht verborgen sind. Aber nehmen wir trotzdem an, diese Flecken seien ganz, ganz klein - werden sie darum auch Gottes Augen keinen Anstoß geben, vor denen doch nicht einmal die Sterne rein sind? (Hiob 25,5). Wir kommen also zu dem Ergebnis, daß von den Heiligen nicht ein einziges Werk ausgeht, das nicht, an sich selbst betrachtet, als gerechten Lohn die Schmach verdiente!

9. Opregte gelowiges bring nie uit hulleself goeie werke voort nie

Laat ons nou ondersoek instel na watter geregtigheid die mense het wat ons in die vierde groep gestel het. Ons bely dat wanneer God ons deur die tussenkoms van Christus se geregtigheid met Hom versoen en wanneer Hy uit genade aan ons vergiffenis van ons sondes skenk, Hy ons as regverdiges beskou. Ons bely verder dat terselfdertyd met hierdie barmhartigheid die weldaad verbind is dat Hy deur sy Heilige Gees in ons woon deur wie se krag die begeerlikhede van ons vlees dag vir dag al hoe meer gedood word.⁴⁶ Ons bely dat ons inderdaad heilig gemaak word. Dit beteken dat ons in ware lewensreinheid aan die Here gewy word wanneer Hy ons harte gevorm het om die wet te gehoorsaam. Die gevolg daarvan is dat ons belangrikste wil is om sy wil te dien en slegs sy heerlikheid op alle maniere moontlik te bevorder.⁴⁷ Selfs wanneer ons onder leiding van die Heilige Gees waarlik in die weë van die Here wandel, moet ons nogtans onsself nie vergeet en hooghartig wees nie, omdat daar nog oorblyfsels van ons onvolmaaktheid in ons is om ons rede tot ootmoed te bied. Die Skrif sê: “Daar is geen regverdige wat goed doen en nie sondig nie”.⁴⁸

Hoedanig is die geregtigheid wat hulle uit hulle werke sal verkry dan nou eintlik? Ten eerste sê ek dat die heel beste werk wat deur hulle aangebied kan word, nogtans altyd met ’n mate van onsuiwerheid van hulle vlees bespat en bedorwe is en as ’t ware met iets soos gal gemeng is. Ek herhaal: laat ’n heilige dienskneg van God ’n werk uit sy hele lewensbaan kies wat hy na sy mening die uitnemendste verrig het, en laat hy elke aspek daarvan oor en oor ondersoek. Hy sal ongetwyfeld iewers iets 990 vind wat na die bedorwenheid van sy vlees smaak, want ons is nooit so vurig om goed te doen as wat ons moet wees nie maar daar is in ons baie swakheid waardeur die verloop van die goeie vertraag word. En hoewel ons sien dat die vlekke waarmee die werke van die heiliges bespat is, nie onopsigtelik is nie, kom ons veronderstel dan nogtans dat dit niksbeduidend is. Maar sal hulle God se oë dan geen aanstoot gee terwyl selfs nie eens die sterre vir sy oë rein is nie? Ons weet dus dat nie een enkele werk van die heiliges kom wat nie ’n skandvlek as regverdige loon verdien as dit op sigself getakseer word nie.

9. Посмотрим теперь, какой праведностью обладают люди, которых мы отнесли к четвёртому типу. Мы признаём, что когда Бог примиряет нас с Собою через праведность Иисуса Христа и, дав нам даром прощение грехов, считает праведниками, то с этой его милостью соединено другое благодеяние: посредством своего Св. Духа Он обитает в нас, и силою Духа день ото дня умерщвляются похоти плоти. Таким образом мы освящаемся, то есть становимся посвящёнными Богу в подлинной чистоте своей жизни, а наши сердца воспитываются в послушании Закону, так что наше первейшее желание состоит в служении воле Бога и в прославлении Его многоразличными способами.

Однако, даже когда мы под водительством Св. Духа следуем путём Господа, то, чтобы мы не забывались, в нас остаются следы несовершенства, дающие повод к смирению. В Писании сказано: «нет человека, который не грешил бы» (3 Цар 8:46) [Эккл 7:20]. Какою же праведностью обладают верующие посредством своих дел? Во-первых, я говорю, что даже самое лучшее дело, которое они могут представить Богу, всегда осквернено и извращено грязью плоти, как портится вино, когда оно смешивается с осадком. Пусть раб Божий, говорю я, выберет наилучший поступок, который, как он считает, он совершил на протяжении всей своей жизни. Когда он обнажит и рассмотрит все составляющие этого поступка, он несомненно почувствует где-то запах гниющей плоти, ибо у нас никогда нет должного предрасположения к добрым делам, но всегда нас сдерживает значительная слабость. И хотя мы видим, что грязь, которой запятнаны дела святых, вполне открыта, нам представляется, что это маленькие, незаметные пятнышки, ничуть не оскорбляющие очей Господа, тогда как перед Ним даже звёзды нечисты [Иов 25:5]! Нет у верующего ни одного поступка, который, будучи взят сам по себе, в качестве справедливого воздаяния не заслуживал бы позора.

10. | Deinde etiamsi fieri posset ut aliqua nobis essent omnino pura absolutaque^b opera, unum tamen peccatum satis est ad delendam extinguendamque omnem memoriam prioris iustitiae, ut ait Propheta [Eze. 18. e. 24]. Cui et Iacobus consentit, Qui offendit (inquit) in uno, factus est omnium reus [Iacob. 2. b. 10]. Iam quum haec vita^c mortalis nunquam a peccato pura sit aut^d vacua^e, quicquid iustitiae a nobis comparatum foret^f, id sequentibus identidem^g peccatis corruptum, oppressum, et perditum, in conspectum Dei non veniret, nec in^h iustitiam nobis imputaretur. Denique ubi de operum agitur iustitiaⁱ, non opus Legis^k respiciendum est, sed mandatum. Ideo si ex Lege iustitia quaeritur, frustra^l unum aut alterum opus proferamus^m: sed necessaria estⁿ perpetua Legis obedientia. || Quare illam, de qua loquuti sumus^o, peccatorum remissionem non semel (ut multi stolide opinantur) nobis in iustitiam Deus imputat^p, ut impetrata praeteritae vitae venia, postea in Lege iustitiam quaeramus¹: quod^q nihil quam in spem falsam inductos rideret ac luderet. Quum enim perfectio nulla obtingere nobis possit quandiu hac carne induti sumus, Lex autem mortem ac iudicium omnibus denuntiet qui non integram iustitiam opere praestiterint^r: habebit semper quo nos accuset reosque agat, nisi contra occurreret Dei^s misericordia, quae assidua peccatorum remissione nos subinde absolveret. Quare id semper constat quod principio diximus^{t 2}, Si ipsi nostra dignitate aestimamur, quicquid meditemur aut moliamur, nos tamen cum omnibus nostris conatibus et studiis morte et interitu^u dignos esse.

10. Davantage, s’il se pouvoit faire que nous fissions quelques œuvres pures et parfaites, toutesfois un seul peché suffist pour effacer et esteindre toute la memoire de nostre justice precedente, comme dit le Prophete (Ezech. 18:24): auquel aussi accorde sainct Jaques, disant que celuy qui a offensé en un poinct, est rendu coulpable de tous (Jaq. 2:10). Or comme ainsi soit que ceste vie mortelle ne soit jamais pure ou vuide de peché, tout ce que nous aurions acquis de justice seroit corrompu, oppressé et perdu à chacune heure par les pechez qui s’ensuyvroyent; ainsi ne viendroit point en conte devant Dieu, pour nous estre imputé à justice. Finalement, quand il est question de la justice des œuvres, il ne faut point regarder un seul fait, mais la Loy mesmes. Et pourtant si nous cherchons justice en la Loy, ce sera en vain que nous produirons une œuvre ou deux: mais il est requis d’apporter une obeissance perpetuelle: Ce n’est pas donc une fois que le Seigneur nous impute à justice la remission gratuite de noz pechez, comme aucuns follement pensent, à fin qu’ayans impetré une fois pardon de nostre mauvaise vie, nous cherchions apres justice en la Loy: veu qu’en ce faisant il ne feroit que se moquer de nous, en nous abusant d’une vaine esperance. Car comme ainsi soit que nous ne puissions avoir aucune perfection cependant que nous sommes en ce corps mortel: d’autrepart que la Loy denonce jugement et mort à tous ceux qui n’auront accomply d’œuvres parfaite justice, elle auroit tousjours de quoy nous accuser et convaincre, sinon que la misericorde de Dieu vint au devant pour nous absoudre de remission de peché assi-duelle. Pourtant ce que nous avons dit au commencement, demeure tousjours ferme: c’est que si nous sommes estimez selon nostre dignité, quelque chose que nous taschions de faire, nous serons tousjours dignes de mort avec noz efforts et entreprinses.

10. In the next place, even though it were possible for us to perform any works completely pure and perfect, yet one sin is sufficient to extinguish and annihilate all remembrance of antecedent righteousness, as is declared by the prophet.³⁵ With him James also agrees: “Whosoever shall offend,” says he, “in one point, he is guilty of all.”³⁶ Now, since this mortal life is never pure or free from sin, whatever righteousness we might acquire being perpetually corrupted, overpowered, and destroyed by subsequent sins, it would neither be admitted in the sight of God, nor be imputed to us for righteousness. Lastly, in considering the righteousness of works, we should regard, not any action commanded in the law, but the commandment itself. Therefore, if we seek righteousness by the law, it is in vain for us to perform two or three works; a perpetual observance of the law is indispensably necessary. Wherefore God does not impute to us for righteousness that remission of sins, of which we have spoken, once only, (as some foolishly imagine,) in order that, having obtained pardon for our past lives, we may afterwards seek righteousness by the law; which would be only sporting with us, and deluding us by a fallacious hope. For since perfection is unattainable by us, as long as we are in this mortal body, and the law denounces death and judgment on all whose works are not completely and universally righteous, it will always have matter of accusation and condemnation against us, unless it be prevented by the Divine mercy continually absolving us by a perpetual remission of our sins. Wherefore it will ever be true, as we asserted at the beginning, that if we be judged according to our demerits, whatever be our designs or undertakings, we are nevertheless with all our endeavours and all our pursuits, deserving of death and destruction.

10. One fault sufficient to efface all former righteousness. Hence they cannot possibly be justified by works.

Even were it possible for us to perform works absolutely pure, yet one sin is sufficient to efface and extinguish all remembrance of former righteousness, as the prophet says (Ezek. 18:24). With this James agrees, “Whosoever shall keep the whole law, and yet offend in one point, is guilty of all,” (James 2:10). And since this mortal life is never entirely free from the taint of sin, whatever righteousness we could acquire would ever and anon be corrupted,overwhelmed, and destroyed, by subsequent sins, so that it could not stand the scrutiny of God, or be imputed to us for righteousness. In short, whenever we treat of the righteousness of works, we must look not to the legal work but to the command. Therefore, when righteousness is sought by the Law, it is in vain to produce one or two single works; we must show an uninterrupted obedience. God does not (as many foolishly imagine) impute that forgiveness of sins once for all, as righteousness; so that having obtained the pardon of our past81life we may afterwards seek righteousness in the Law. This were only to mock and delude us by the entertainment of false hopes. For since perfection is altogether unattainable by us, so long as we are clothed with flesh, and the Law denounces death and judgment against all who have not yielded a perfect righteousness, there will always be ground to accuse and convict us unless the mercy of God interpose, and ever and anon absolve us by the constant remission of sins. Wherefore the statement which we set out is always true, If we are estimated by our own worthiness, in every thing that we think or devise, with all our studies and endeavors we deserve death and destruction.

10. Vervolgens, ook al kon het gebeuren, dat wij enige geheel zuivere en volmaakte werken hadden, dan is toch één zonde voldoende om alle herinnering aan de vroegere rechtvaardigheid te doen verdwijnen en uit te wissen, gelijk de profeet zegt (Eze. 18:24) En Jacobus (Jac. 2:10) stemt met hem overeen. "Wie in één ding struikelt," zegt hij, " die is schuldig geworden aan alle." Daar nu dit sterfelijke leven nooit rein of vrij van zonden is, zou alle gerechtigheid, die door ons verworven zou zijn, daar ze door de herhaaldelijk volgende zonden bedorven, onderdrukt en vernietigd werd, niet voor Gods aanschijn komen, en ons niet gerechtigheid worden toegerekend. Eindelijk, wanneer het gaat over de rechtvaardigheid der werken, moet men zien niet op het werk der wet, maar op het gebod. Daarom, indien men de gerechtigheid zoekt uit de wet, zullen we tevergeefs één of twee werken te voorschijn halen; maar er is een voortdurende gehoorzaamheid aan de wet noodzakelijk. Daarom rekent ons God (zoals velen dwaselijk menen) die vergeving der zonden, waarover wij gesproken hebben, éénmaal tot gerechtigheid toe, opdat wij, na vergiffenis gekregen te hebben voor ons vorig leven, daarna in de wet de rechtvaardigheid zouden zoeken, wat ons niet anders dan tot een valse hoop zou brengen en ons zou uitlachen en bespotten. Want daar ons geen volmaaktheid te beurt kan vallen, zolang wij met dit vlees bekleed zijn, en de wet de dood en het oordeel aankondigt allen, die door hun werk geen volkomen gerechtigheid hebben tot stand gebracht, zal zij altijd reden hebben om ons aan te klagen, en te beschuldigen, indien Gods barmhartigheid daar niet tegen inging, en ons door een voortdurende vergeving van zonden herhaaldelijk vrijsprak. Daarom staat dit altijd vast, wat wij in het begin gezegd hebben, dat wij, indien we naar onze eigen waardigheid beoordeeld worden, wat we ook bedenken of ondernemen, toch met al ons werken en streven de dood en de ondergang waard zijn.

10. Wer eigene Gerechtigkeit zu haben meint, der verkennt den Ernst des Gesetzes

Und weiter: selbst wenn es eintreten könnte, daß wir doch einige durchaus reine und vollkommene Werke hätten, so ist doch, wie der Prophet sagt, eine einzige Sünde genug, um jede Erinnerung an die vorige Gerechtigkeit zu zerstören und auszulöschen! (Ez. 18,24). Dem stimmt auch Jakobus zu: „So jemand das ganze Gesetz hält und sündigt an einem, der ist’s ganz schuldig!“ (Jak. 2,10; bei Calvin verkürzt). Nun ist aber dieses sterbliche Leben niemals von Sünden rein und frei, und deshalb wird alles, was wir uns vielleicht an Gerechtigkeit errungen haben, durch die immer wieder folgenden Sünden verderbt, erdrückt und vernichtet, so daß es nicht vor Gottes Angesicht kommt und uns nicht zur Gerechtigkeit gerechnet werden kann.

Schließlich muß man auch, wenn es um die Gerechtigkeit aus den Werken geht, nicht auf das Werk des Gesetzes sehen, sondern auf das Gebot. Wenn wir also beim Gesetz Gerechtigkeit suchen, so ist es vergebens, wenn wir das eine oder das andere Werk vorbringen; nein, es ist fortdauernder Gehorsam gegen das Gesetz erforderlich! Deshalb rechnet uns Gott die Vergebung der Sünden, von der wir sprachen, nicht bloß einmal zur Gerechtigkeit an - wie viele Leute töricht meinen! -, so daß wir also zunächst Vergebung für unser vergangenes Leben empfingen, dann aber im Gesetz unsere Gerechtigkeit suchen sollten. Das wäre ja nichts anderes, als daß uns Gott eine falsche Hoffnung einflößte und uns darüber verlachte und mit uns sein Spiel triebe. Es kann uns doch keine Vollkommenheit zuteil werden, solange wir mit diesem Fleische angetan sind. Auf der anderen Seite aber droht das Gesetz allen denen Tod und Gericht an, die nicht mit der Tat vollkommene Gerechtigkeit an den Tag gelegt haben. Es müßte also stets Grund haben, uns anzuklagen und für schuldig zu erklären - wenn uns nicht Gottes Barmherzigkeit dagegen zu Hilfe käme, um uns in beständiger Vergebung unserer Sünden sogleich loszusprechen! Es bleibt also immer bestehen, was ich im Anfang gesagt habe: Wenn wir nach unserer eigenen Würdigkeit beurteilt werden, so sind wir, was wir auch bedenken und ins Werk setzen mögen, doch mit allen unseren Bemühungen, mit all unserem Streben des Todes und des Verderbens würdig.

10. Hy wat in een gestruikel het, het aan almal skuldig geword

Selfs al sou dit verder moontlik kon wees dat ons sommige werke het wat volledig suiwer en volmaak is, dan is, soos die profeet sê, een enkele sonde genoeg om al die herinnering aan ons vorige geregtigheid uit te wis en te blus.⁴⁹ Daarmee stem Jakobus ook ooreen wanneer hy sê: “Iemand wat in een gestruikel het, het aan almal skuldig geword”.⁵⁰ Aangesien hierdie sterflike lewe nooit rein of sonder sonde is nie, sou al die geregtigheid wat ons nog kon verkry het, net so deur daaropvolgende sondes bedorwe, onderdruk, en verlore wees en nie voor God se oë kom nie, en dit sou ons ook nie tot geregtigheid gereken word nie.

Wanneer dit verder om die geregtigheid van ons werke gaan, moet ons ons oë nie op die werk van die wet rig nie maar op die gebod van die wet. As ons derhalwe geregtigheid uit die wet soek, sou ons verniet een of twee werke aanbied, maar voortdurende gehoorsaamheid aan die wet is daarvoor nodig. Daarom reken God ons daardie vergewing van sondes waarvan ons gepraat het, nie net een keer soos baie mense in hulle stompsinnigheid meen, toe om wanneer ons vergiffenis vir ons lewe van die verlede verkry het, daarna geregtigheid in die wet te soek nie. Ons sou dan immers tot ’n valse verwagting gebring, bespot en belaglik gemaak word. Aangesien geen volmaaktheid ons immers te beurt kan val so lank ons met hierdie vlees beklee is nie en die wet ook die dood en ’n oordeel oor almal sal uitspreek wat nie voile geregtigheid in hulle werk lewer nie, sal die wet altyd grond hê om ons aan te kla en te beskuldig, behalwe as God se barmhartigheid dit teengaan en sy barmhartigheid ons deur die gedurige vergiffenis van ons sondes by herhaling kwytskeld. Daarom staan dit wat ons aanvanklik gesê het,⁵¹ altyd vas, naamlik dat as ons na eie aansien opgeweeg word, in alles wat ons beplan of aanpak, met al ons inspanning en ons ywer, verdien ons die dood en ondergang.

10. Кроме того, нам совершенно невозможно совершить какого-либо чистого и безупречного дела, так как одного-единственного греха достаточно, чтобы изгладить всякое воспоминание о нашей прежней праведности, как сказал пророк (Иез 18:24). Ему вторит св. Иаков, который говорит, что согрешивший в чём-нибудь одном становится виновным во всём (Иак 2:10). Итак, поскольку эта смертная жизнь никогда не бывает чистой и свободной от грехов, то всё, что мы приобретаем от праведных дел, оскверняется, подавляется и ежечасно исчезает из-за грехов, которые следуют за ними. Посему они не будут приняты в расчёт, чтобы вмениться нам в праведность.

Наконец, когда речь идёт о праведности от дел, то нужно смотреть не на один какой-либо факт, а на весь Закон. Поэтому если мы ищем праведности в Законе, то не имеет значения совершение одного или двух добрых поступков - требуется постоянное послушание. Господь не наделяет нас праведностью одновременно с прощением грехов, как полагают некоторые глупцы, чтобы, получив прощение за нашу дурную жизнь, мы потом искали праведности в Законе. Поступая так, Господь бы только посмеялся над нами, вселив в нас тщетную надежду. Ибо у нас не может быть никакого совершенства, пока мы пребываем в смертном теле; с другой стороны, поскольку в Законе объявлены осуждение и смерть всем, кто не сохранит совершенной праведности в делах, то всегда есть возможность за что-то обвинить и осудить нас, и лишь предваряющая обвинение и осуждение милость Божья избавляет нас от них путём прощения непрестанного греха. Поэтому навсегда остаётся верным сказанное нами в начале; если нас оценивать по нашему собственному достоинству, то, что бы мы ни пытались сделать, мы всегда были бы достойны смерти со всеми нашими усилиями и предприятиями.

11. | Duobus his fortiter insistendum, nullum unquam extitisse pii hominis opus quod si severo Dei iudicio examinaretur, non esset damnabile. Adhaec^v si tale aliquod detur (quod possibile homini non est) peccatis tamen, quibus laborare authorem ipsum certum est, vitiatum ac inquinatum gratiam perdere; || 230 atque hic praecipuus est nostrae disputationis cardo^a. Nam de principio iustificationis nihil inter nos et saniores scholasticos pugnae est,^b quin peccator gratuito a damnatione liberatus iustitiam obtineat, idque per remissionem peccatorum¹; nisi quod illi sub vocabulo iustificationis renovationem comprehendunt, qua per spiritum Dei reformamur in Legis obedientiam²; iustitiam vero hominis regenerati sic describunt, quod homo per Christi fidem Deo semel reconciliatus, bonis operibus iustus censeatur apud Deum, et eorum merito sit acceptus³. Verum Dominus contra, se fidem imputasse Abrahae in iustitiam pronuntiat [Rom. 4. a. 3^c], non eo tempore quo idolis adhuc serviebat, sed quum multis iam annis vitae sanctitate excelluisset. Diu ergo coluerat Abraham Deum ex puro corde, et eam Legis obedientiam praestiterat quae ab homine mortali praestari potest: habet tamen adhuc repositam in fide iustitiam. Unde colligimus, secundum Pauli ratiocinationem, non ex operibus. Similiter quum apud Prophetam dicitur, Iustus ex fide vivet [Habac. 2. a. 4]: non de impiis et profanis habetur sermo, quos Dominus ad fidem convertendo iustificet: sed oratio ad fideles dirigitur, et iis vita promittitur ex fide. Paulus quoque omnem scrupulum solvit, quum pro confirmatione illius sententiae istum^d Davidis versiculum sumit, Beati quorum remissae sunt iniquitates [Rom. 4. a. 7; Psal. 32. a. 1]. Certum est vero Davidem non de impiis, sed de fidelibus loqui, qualis ipse erat: quia ex conscientiae suae sensu loquebatur.^e Ergo hanc beatitudinem non semel habere, sed tota vita tenere nos oportet.^f Postremo legationem de gratuita cum Deo reconciliatione non in unum aut alterum diem promulgari, sed perpetuam in Ecclesia esse testatur [2. Cor. 5. d. 18]⁴. Proinde non 231 aliam iustitiam ad finem usque vitae habent fideles quam quae illic describitur. Manet enim perpetuo mediator Christus, qui Patrem nobis reconciliet: ac perpetua est mortis eius efficacia: nempe ablutio, satisfactio, expiatio, perfecta denique obedientia, qua iniquitates omnes nostrae conteguntur. Nec Paulus ad Ephesios dicit, nos initium salutis habere ex gratia, sed per gratiam salvatos esse, non ex operibus: nequis glorietur [Ephe. 2. b. 8]¹.

11. Il nous faut fermement arrester à ces deux poincts: le premier est, qu’il ne s’est jamais trouvé œuvre d’homme fidele qui ne fust damnable, si elle eust esté examinée selon la rigueur du jugement de Dieu. Le second est, que quand il s’en trouveroit une telle (ce qui est impossible à l’homme) neantmoins qu’estant pollue et souillée par les pechez qui seroyent en la personne, elle perdroit toute grace et estime. C’est-cy le principal poinct de la dispute que nous avons avec les Papistes, et quasi le nœud de la matiere. Car touchant du commencement de la justification, il n’y a nul debat entre nous et les docteurs Scolastiques, qui ont quelque sens et raison. Il est bien vray que le povre monde a esté seduit jusque là, de penser que l’homme se preparast de soymesme pour estre justifié de Dieu: et que ce blaspheme a regné communement tant en predications qu’aux escoles: comme encore aujourdhuy il est soustenu de ceux qui veulent maintenir toutes les abominations de la Papauté. Mais ceux qui ont eu quelque raison, ont tousjours accordé avec nous en ce poinct, ainsi que j’ay dit: assavoir que le pecheur, estant delivré de damnation par la bonté gratuite de Dieu, est justifié d’autant qu’il obtient pardon de ses fautes. Mais voicy en quoy ils different d’avec nous: c’est que premierement sous le mot de Justification ils comprennent le renouvellement de vie, ou la regeneration, par laquelle Dieu nous reforme en l’obeissance de sa Loy. Secondement que quand l’homme est une fois regeneré, ils pensent qu’il soit aggreable à Dieu, et tenu pour juste par le moyen de ses bonnes œuvres. Or le Seigneur au contraire prononce, qu’il a imputé à son serviteur Abraham la foy à justice (Rom. 4:13): non pas seulement pour le temps qu’il servoit aux idoles, mais long temps apres qu’il avoit commencé à vivre sainctement. Abraham donc avoit desja long temps adoré Dieu en pureté de cœur, et avoit suivy long temps les commandemens d’iceluy selon qu’un homme mortel peut faire: si est-ce toutesfois qu’il a sa justice par la foy. Dequoy nous concluons selon sainct Paul, que ce n’est pas selon les œuvres. Semblablement quand il est dit au Prophete, que le juste vivra de foy (Habac 2:4): il n’est point question des infideles, lesquels Dieu justifie en les convertissant à la foy: mais ceste doctrine s’adresse aux fideles, et leur est dit qu’ils vivront par foy. Sainct Paul en donne encores une plus claire declaration, quand pour approuver la justice gratuite, il amene ce passage de David, Bien-heureux sont ceux ausquels les pechez sont remis (Rom. 4:7; Ps. 32:1). Or il est certain que David ne parle point des infideles, mais de soymesme et de ses semblables: d’autant qu’il parle du sentiment qu’il en avoit apres avoir long temps servy à Dieu: Parquoy il ne faut pas que nous ayons pour un coup seulement ceste beatitude: mais qu’elle nous dure pour toute nostre vie. Finalement, l’ambassade de reconciliation dont parle sainct Paul (2 Cor. 5:18), laquelle nous testifie que nous avons nostre justice en la misericorde de Dieu, ne nous est point donnée pour un jour: mais est perpetuelle en l’Eglise Chrestienne. Pourtant les fideles n’ont autre justice jusqu’à la mort, que par le moyen qui est là descrit. Car Christ demeure à jamais Mediateur pour nous reconcilier avec le Pere: et l’efficace de sa mort est perpetuelle, assavoir l’ablution, satisfaction et l’obeissance parfaite qu’il a rendue, par laquelle toutes nos iniquitez sont cachées. Et sainct Paul aux Ephesiens ne dit pas que nous ayons le commencement de nostre salut par grace, mais que nous sommes sauvez par icelle (Ephes. 2:8): non point par les œuvres, afin que nul ne se glorifie.

11. 12 We must strenuously insist on these two points—first, that there never was an action performed by a pious man, which, if examined by the scrutinizing eye of Divine justice, would not deserve condemnation; and secondly, if any such thing be admitted, (though it cannot be the case with any individual of mankind,) yet being corrupted and contaminated by the sins, of which its performer is confessedly guilty, it loses every claim to the Divine favour. And this is the principal hinge on which our controversy [with the Papists] turns. For concerning the beginning of justification, there is no dispute between us and the sounder schoolmen, but we all agree, that a sinner being freely delivered from condemnation obtains righteousness, and that by the remission of his sins; only they, under the term justification, comprehend that renovation in which we are renewed by the Spirit of God to an obedience to the law, and so they describe the righteousness of a regenerate man as consisting in this—that a man, after having been once reconciled to God through faith in Christ, is accounted righteous with God on account of his good works, the merit of which is the cause of his acceptance. But the Lord, on the contrary, declares, “that faith was reckoned to Abraham for righteousness,”³⁷ not during the time while he yet remained a worshipper of idols, but after he had been eminent during many years for the sanctity of his life. Abraham, then, had for a long time worshipped God from a pure heart, and performed all that obedience to the law, which a mortal man is capable of performing; yet, after all, his righteousness consisted in faith. Whence we conclude, according to the argument of Paul, that it was not of works. So when the prophet says, “The just shall live by his faith,”³⁸ he is not speaking of the impious and profane, whom the Lord justifies by converting them to the faith; but his address is directed to believers, and they are promised life by faith. Paul also removes every doubt, when, in confirmation of this sentiment, he adduces the following passage of David: “Blessed are they whose iniquities are forgiven.”³⁹ But it is certain that David spake not of impious men, but of believers, whose characters resembled his own; for he spoke from the experience of his own conscience. Wherefore it is necessary for us, not to have this blessing for once only, but to retain it as long as we live. Lastly, he asserts, that the message of a free reconciliation with God, is not only promulgated for a day or two, but is perpetual in the church.⁴⁰ Believers, therefore, even to the end of their lives, have no other righteousness than that which is there described. For the mediatorial office is perpetually sustained by Christ, by 13whom the Father is reconciled to us; and the efficacy of whose death is perpetually the same, consisting in ablution, satisfaction, expiation, and perfect obedience, which covers all our iniquities. And Paul does not tell the Ephesians that they are indebted to grace merely for the beginning of their salvation, but that they “are saved by grace, not of works, lest any man should boast.”⁴¹

11. In addition to the two former arguments, a third adduced against the Sophists, to show that whatever be the works of the regenerate, they are justified solely by faith and the free imputation of Christ’s righteousness.

We must strongly insist on these two things: That no believer ever performed one work which, if tested by the strict judgment of God, could escape condemnation; and, moreover, that were this granted to be possible (though it is not), yet the act being vitiated and polluted by the sins of which it is certain that the author of it is guilty, it is deprived of its merit. This is the cardinal point of the present discussion. There is no controversy between us and the sounder Schoolmen as to the beginning of justification.¹ They admit that the sinner, freely delivered from condemnation, obtains justification, and that by forgiveness of sins; but under the term justification they comprehend the renovation by which the Spirit forms us anew to the obedience of the Law; and in describing the righteousness of the regenerate man, maintain that being once reconciled to God by means of Christ, he is afterwards deemed righteous by his good works, and is accepted in consideration of them. The Lord, on the contrary, declares, that he imputed Abraham’s faith for righteousness (Rom. 4:3), not at the time when he was still a worshipper of idols, but after he had been many years distinguished for holiness. Abraham had long served God with a pure heart, and performed that obedience of the Law which a mortal man is able to perform: yet his righteousness still consisted in faith. Hence we infer, according to the reasoning of Paul, that it was not of works. In like manners when the prophet says,“The just shall live by his faith,” (Hab. 2:4), he is not speaking of the wicked and profane, whom the Lord justifies by converting them to the faith: his discourse is directed to believers, and life is promised to them by faith. Paul also removes every doubt, when in confirmation of this sentiment he quotes the words of David, “Blessed is he whose transgression is forgiven, whose sin is covered82,” (Ps. 32:1). It is certain that David is not speaking of the ungodly but of believers such as he himself was, because he was giving utterance to the feelings of his own mind. Therefore we must have this blessedness not once only, but must hold it fast during our whole lives. Moreover, the message of free reconciliation with God is not promulgated for one or two days, but is declared to be perpetual in the Church (2 Cor. 5:18, 19). Hence believers have not even to the end of life any other righteousness than that which is there described. Christ ever remains a Mediator to reconcile the Father to us, and there is a perpetual efficacy in his death—viz. ablution, satisfaction, expiation; in short, perfect obedience, by which all our iniquities are covered. In the Epistle to the Ephesians, Paul says not that the beginning of salvation is of grace, but “by grace are ye saved,” “not of works, lest any man should boast,” (Eph. 2:8, 9).

11. Aan deze twee dingen moeten wij krachtig vasthouden: dat er nooit enig werk van een vroom man bestaan heeft, dat, indien het door God gestreng oordeel onderzocht werd, niet verdoemelijk was. Bovendien, gesteld dat er zulk een werk werd aangewezen, wat voor een mens niet mogelijk is, dat dan toch dat werk door de zonden, waaraan degene, die het werk doet, ongetwijfeld lijdt, verdorven en verontreinigd is en zijn bekoorlijkheid verliest. En dit is de voornaamste spil, waarom onze uiteenzetting draait. Want over het beginsel der rechtvaardigmaking is er tussen ons en de verstandigste Scholastieken geen strijd, namelijk dat de zondaar, uit genade van de verdoemenis bevrijd, rechtvaardigheid verkrijgt, en dat door de vergeving der zonden; behalve dat zij onder het woord rechtvaardigmaking de vernieuwing verstaan, waardoor wij door Gods Geest hervormd worden tot gehoorzaamheid aan de wet. En de rechtvaardigheid van de wedergeboren mens beschrijven zij zo, dat de mens, door het geloof in Christus met God eenmaal verzoend, door zijn goede werken rechtvaardig geacht wordt bij God en door de verdienste van die werken aangenaam is. Maar de Here daarentegen verklaart, dat Hij Abraham het geloof toegerekend heeft tot rechtvaardigheid (Rom. 4:13) niet in die tijd, toen hij nog de afgoden diende, maar toen hij reeds vele jaren in heiligheid van leven uitgeblonken had. Lange tijd dus had Abraham God gediend uit een rein hart, en hij had die gehoorzaamheid aan de wet betoond, welke door een sterfelijk mens betoond kan worden; maar toch is zijn rechtvaardigheid nog in zijn geloof gelegen. En daaruit maken wij, naar de redenering van Paulus, op, dat hij die niet had uit de werken. Evenzo, wanneer bij de profeet (Háb. 2:4) gezegd wordt: "de rechtvaardige zal uit het geloof leven", dan wordt daar niet gesproken over de goddelozen en onheiligen, die de Here door ze tot het geloof te bekeren, zou rechtvaardigen; maar het woord wordt gericht tot de gelovigen, en hun wordt het leven beloofd in het geloof. Ook Paulus neemt alle moeilijkheden weg, wanneer hij tot bevestiging van die uitspraak dit vers van David neemt: "Zalig zijn zij, wier ongerechtigheden vergeven zijn" (Rom. 4:7; Ps.32:1) En het is zeker, dat David niet over de goddelozen spreekt, maar over de gelovigen, zoals hij zelf was; want hij sprak uit de mening van zijn eigen consciëntie. Dus moeten wij deze gelukzaligheid niet éénmaal hebben, maar ons ganse leven houden. Tenslotte betuigt hij, dat de boodschap van de genade verzoening met God niet wordt afgekondigd voor één of twee dagen, maar dat zij voortdurend in de kerk plaats heeft ( 2 Cor.5:18) Daarom hebben de gelovigen tot het einde van hun leven geen andere rechtvaardigheid dan die daar beschreven wordt. Want Christus blijft altijd de Middelaar, om ons met de Vader te verzoenen, en de uitwerking van zijn dood duurt eeuwig. Namelijk de afwassing, de voldoening, de verzoening en eindelijk de volkomen gehoorzaamheid, waardoor al onze ongerechtigheden bedekt worden. En Paulus zegt in de brief aan de Efeziërs (Ef. 2:8) niet, dat wij het begin der zaligheid hebben uit genade, maar dat wij door genade zalig gemaakt zijn, niet uit de werken, opdat niemand beroeme.

11. Zweiter Abschnitt: Auseinandersetzung mit der römischen Schultheologie über die Werke der Gläubigen (11-21). Die Gerechtigkeit der Gläubigen ist immerfort Glaubensgerechtigkeit

Wir müssen hier zweierlei mit Nachdruck vertreten: erstens hat es nie ein Werk eines frommen Menschen gegeben, das, wenn es nach Gottes strengem Urteil geprüft wurde, nicht verdammenswert gewesen wäre. Zweitens: selbst wenn es so etwas gäbe - was aber dem Menschen nicht möglich ist! -, so würde es doch durch die Sünde, mit der der Täter dieses Werks sicherlich zu schaffen hat, verdorben und befleckt werden und so seine Wohlgefälligkeit verlieren.

Hier liegt der wichtigste Punkt unserer Auseinandersetzung (mit den Papisten). Denn über den Ursprung der Rechtfertigung besteht zwischen uns und den verständigeren Schultheologen kein Streit; (wir behaupten) nämlich (beiderseits), daß der Sünder aus lauter Gnade von der Verdammnis befreit wird und die Gerechtigkeit erlangt, und zwar durch die Vergebung der Sünden. Dabei verstehen die Schultheologen aber unter dem Wort „Rechtfertigung“ die Erneuerung, in der uns der Geist Gottes zum Gehorsam gegenüber dem Gesetz umgestaltet. Die Gerechtigkeit des wiedergeborenen Menschen beschreiben die Schultheologen 510 dann folgendermaßen: Der Mensch, der durch den Glauben an Christus einmal mit Gott versöhnt ist, wird nun durch seine guten Werke vor Gott für gerecht geachtet und er ist also durch das Verdienst dieser Werke Gott wohlgefällig. Der Herr aber sagt das Gegenteil: er erklärt, daß er dem Abraham seinen Glauben zur Gerechtigkeit gerechnet habe (Röm. 4,3) - und zwar nicht zu der Zeit, als er noch den Götzen diente, sondern als er bereits viele Jahre ein durch hervorragende Heiligkeit ausgezeichnetes Leben geführt hatte! Abraham hat also Gott schon lange aus reinem Herzen verehrt, hat schon lange den Gehorsam gegen das Gesetz bewiesen, den ein sterblicher Mensch leisten kann - und trotzdem ruht seine Gerechtigkeit auch jetzt noch allein auf dem Glauben! Daraus folgern wir, genau wie es Paulus in seiner Beweisführung auch tut: also hatte er sie nicht aus den Werken! (Röm. 4,4f.). Auch wenn es bei dem Propheten heißt: „Der Gerechte wird seines Glaubens leben“ (Hab. 2,4), so ist da nicht von gottlosen und unheiligen Menschen die Rede, die der Herr zum Glauben bekehrte und dadurch rechtfertigte, sondern dies Wort richtet sich an die Gläubigen und verheißt ihnen das Leben aus dem Glauben! Auch Paulus behebt jeden Zweifel, wenn er den obigen Satz (Röm. 4,4f.) durch die Heranziehung des Davidswortes bekräftigt: „Selig sind die, welchen ihre Ungerechtigkeiten vergeben sind..“ (Röm. 4,7; Ps. 32,1). Es ist aber sicher, daß David hier nicht von den Gottlosen, sondern von den Gläubigen redet, deren er selber einer war: er redet doch aus dem Empfinden seines eigenen Gewissens heraus. Wir müssen also diese „Seligkeit“ (im Sinne von Psalm 32,1) nicht nur einmal haben, sondern unser Leben lang festhalten! Und schließlich: Paulus bezeugt, daß die Botschaft von der aus Gnade geschehenden Versöhnung mit Gott nicht nur für den einen oder anderen Tag kundgemacht wird, sondern daß sie in der Kirche ihren bleibenden Platz hat (2. Kor. 5,18ff.). Deshalb haben die Gläubigen bis ans Ende ihres Lebens keine andere Gerechtigkeit, als sie hier beschrieben wird. Denn Christus bleibt unablässig unser Mittler, der den Vater mit uns versöhnt, und unaufhörlich ist auch die Wirkung seines Todes, nämlich Abwaschung und Genugtuung, die Sühne und schließlich der vollkommene Gehorsam, der alle unsere Ungerechtigkeiten bedeckt! Auch sagt Paulus im Epheserbrief nicht, wir hätten den Anfang unserer Seligkeit aus der Gnade, sondern (allgemein): „Aus Gnaden seid ihr selig geworden... nicht aus den Werken, auf daß sich nicht jemand rühme!“ (Eph. 2,8f.).

11. 991 Hoewel die wedergebore mens baie goeie werke verrig, word hy deur die geloof en die toerekening van geregtigheid deur Christus alleen regverdig gemaak

Ons moet sterk op die volgende twee aspekte aandring: (ten eerste) dat daar nog nooit ’n werk van ’n godvrugtige bestaan het wat nie doemwaardig is as dit aan die streng oordeel van God getoets word nie; (ten tweede) as daar nog ’n werk van so ’n aard te vinde is - iets wat vir die mens onmoontlik is - sal dit nogtans guns verloor as gevolg van die sondes waaronder die bewerker daarvan beslis gebuk moet gaan.

En hier is die belangrikste geskilpunt met die pousgesindes.⁵² Want daar is geen stryd tussen ons en die Skolastici wat gesonder verstand het,⁵³ oor die beginsel van regverdigmaking nie, naamlik dat ’n sondaar uit genade van die verdoemenis verlos is en geregtigheid verkry, en dit deur die vergiffenis van sondes - dit is behalwe die feit dat hulle onder die woord regverdigmaking hernuwing verstaan waardeur ons deur bemiddeling van die Gees van God weer gevorm word om die wet te gehoorsaam.⁵⁴ Hulle beskryf die wedergebore mens se geregtigheid so dat die mens wat eenmaal deur die geloof in Christus met God versoen is, deur sy goeie werke regverdig voor God geag word en vanweë die verdienste van die werke aangeneem is.⁵⁵

Die Here verklaar daarteenoor dat Hy Abraham se geloof hom tot geregtigheid toegereken het, nie toe hy nog afgode gedien het nie maar omdat hy toe alreeds baie jare lank in die heiligheid van sy lewe uitgemunt het.⁵⁶ Abraham het God dus lank met ’n suiwer hart gedien en so ’n gehoorsaamheid aan die wet gelewer as wat deur ’n sterflike mens gelewer kan word. Nogtans is sy geregtigheid nog in die geloof gevestig. Daaruit kan ons volgens Paulus se redenasie aflei dat hy nie uit die werke regverdig gemaak is nie. Dit is net so wanneer by die profeet gesê word: “Die regverdige sal uit die geloof lewe”.⁵⁷ Hier is nie sprake van goddelose en onheilige mense wat die Here regverdig maak deur hulle tot die geloof te bekeer nie maar die woorde is op die gelowiges gerig en aan hulle word ’n lewe uit die geloof belowe. Paulus ruim ook die hele probleem uit die weg wanneer hy die bekende vers van Dawid ter bekragtiging van sy opvatting aanhaal: “Geseënd is diegene wie se 992 ongeregtighede hulle vergewe is”.⁵⁸ Dit is inderdaad gewis en seker dat Dawid nie van goddeloses gepraat het nie maar van gelowiges soos hyself want hy het uit ’n aanvoeling van sy eie gewete gepraat. Ons moet hierdie geseëndheid derhalwe nie net een keer hê nie maar dit ons hele lewe lank behou. Ten slotte getuig hy dat die boodskap in verband met die genadige versoening met God nie net een dag of twee verkondig word nie, maar dat dit voortdurend in die kerk is.⁵⁹ Daarom het gelowiges tot aan die einde van hulle lewe nie ’n ander soort geregtigheid as wat daar beskryf word nie. Christus bly immers tot in ewigheid ons Middelaar om die Vader met ons te versoen en die krag van sy dood bly tot in ewigheid, naamlik die afwassing, die voldoening, die versoening en uiteindelik volmaakte gehoorsaamheid waardeur al ons ongeregtighede bedek word. In sy brief aan die Efesiërs sê Paulus ook nie dat ons saligheid uit genade begin nie maar dat ons deur die genade salig gemaak is en nie deur ons werke nie sodat niemand mag roem nie.⁶⁰

’n Antwoord op Roomse besware teen die leer van regverdigmaking deur die geloof en ’n weerlegging van die Roomse leer van oortollige werke (Afdeling 12 - 21)

11. Нам необходимо отстоять следующие два положения. Во-первых, что не может не найтись у верующего такого дела, которое не было бы осуждено, если его рассмотреть со всей строгостью Божьего суда. Во-вторых, что даже если бы таковое и нашлось (что для человека невозможно), то, будучи осквернено и запятнано грехами, которые есть у каждого, оно утратило бы всякую благодарность и ценность.

Это главный вопрос, по которому мы спорим с папистами, и фактически узловой пункт всей проблемы. Ибо в начале рассмотрения темы оправдания у нас нет с теми учёными-схоластами никаких существенных расхождений. Верно, что простые люди соблазнены мыслью, будто человек сам готовит себя к оправданию Богом. Это кощунственное утверждение господствовало в школах и проповедях и ещё сейчас поддерживается теми, кто готов поддерживать все мерзости. Но более или менее разумные схоласты всегда соглашались с нами в этом пункте, а именно, что грешник, освобождённый от проклятия бескорыстной добротою Бога, оправдывается в той степени, в какой получает прощение грехов. Однако они расходятся с нами в следующем. Во-первых, под словом «оправдание» они понимают обновление жизни, или возрождение, которым Бог преображает нас, склоняя к послушанию Закону. Во-вторых, они полагают, что человек, однажды возрождённый Богом, становится угоден Ему и остаётся праведным благодаря добрым делам.

Однако Господь, напротив, объявляет, что Он вменил служителю своему Аврааму в праведность веру (Рим 4:3) не только за то время, когда тот ещё служил идолам, но лишь спустя много времени после того, как Авраам начал жить свято. Следовательно, Авраам уже долгое время поклонялся Богу в чистоте сердца и долго следовал его заповедям в той мере, в какой только может смертный человек; и тем не менее он приобрёл праведность благодаря вере. Отсюда, следуя св. Павлу, мы заключаем, что это произошло не от дел [Эф 2:9]. Подобно этому, когда у пророка говорится, что праведный своею верою жив будет (Авв 2:4). то речь идёт не о неверующих, которых Бог оправдывает, обращая в веру. Нет, это речение обращено к верующим. Именно им сказано, что они будут живы верой. Св. Павел говорит об этом еще яснее, когда, доказывая, что праведность не заслуживается, приводит такие слова Давида: «Блаженны, чьи беззакония прощены» (Рим 4:7; Пс 31/32:1). Очевидно, что Давид говорит не о неверующих, а о себе и о себе подобных. Более того, он говорит о чувстве, которое испытывал после долгого служения Богу. Значит, мы получаем это блаженство не на какой-то один момент, но оно длится всю нашу жизнь.

Наконец, посланничество примирения, о котором говорит св. Павел и которое свидетельствует, что мы обладаем праведностью по милости Божьей (2 Кор 5:18 сл.), дано нам не на один день, но вечно пребывает в Христовой Церкви. Поэтому верующие до самой смерти не имеют другой праведности, кроме той, что описана в этом отрывке. Ибо Христос навсегда остаётся Посредником, примиряющим нас с Отцом, и действенность его смерти вечна. То есть навсегда остаются очищение, удовлетворение и совершенное послушание, которые Он проявил и которыми покрыты все наши беззакония. В Послании к эфесянам св. Павел не говорит, что по благодати мы имеем лишь начало нашего спасения; он говорит, что мы спасены благодатью, не от дел, чтобы никто не хвалился (Эф 2:8 сл.).

12. | Quae ad evadendum subterfugia quaerunt hic scholastici^a, eos non expediunt. Aiunt, || non tanti esse intrinseca dignitate bona opera ut ad iustitiam comparandam sufficiant: sed hoc acceptantis esse gratiae, quod tantum valent². Deinde, quia fateri coguntur iustitiam operum hic semper esse imperfectam, concedunt nos, quandiu vivimus, remissione peccatorum indigere, qua defectus operum suppleatur: sed delicta^b || quae committuntur, operibus supererogationis compensari³. Acceptantem enim quam vocant gratiam, non aliam esse respondeo quam gratuitam eius bonitatem, qua nos in Christo complectitur Pater: dum innocentia Christi nos induit, eamque fert nobis acceptam, ut eius beneficio pro sanctis, puris et innocentibus nos habeat. || Iustitiam enim^c Christi (quae ut una^d perfecta est, ita sola Dei conspectum sustinere potest) pro nobis sisti oportet, ac iudicio repraesentari velut sponsorem. || Hac nos instructi assiduam peccatorum remissionem in fide obtinemus. Huius puritate velatae nostrae sordes et imperfectionum immunditiae, non imputantur: sed || velut sepultae conteguntur, ne in iudicium Dei veniant: donec hora adveniat^e, qua confecto in nobis ac plane extincto veteri homine, divina bonitas nos in beatam pacem cum novo Adam^f recipiet^g: ubi diem Domini expectemus, quo in gloriam caelestis regni, receptis incorruptis corporibus, transferamur^h. 232

12. Les subterfuges que cherchent icy les Sorbonistes pour evader, ne les despcschent point. Ils disent que ce que les bonnes œuvres ont quelque valeur à justifier l’homme, cela ne vient pas de leur dignité propre, laquelle ils appellent Intrinseque: mais de la grace de Dieu qui les accepte. Secondement, pource qu’ils sont contraints de confesser que la justice des œuvres est tousjours icy imparfaite, ils accordent bien que cependant que nous sommes eu ce monde, nous avons tousjours mestier que Dieu nous pardonne nos pechez, pour suppléer le defaut de nos œuvres: mais que ce pardon se fait entant que les fautes qui se commettent sont compensées par œuvres de supererogation. Je respon, que la grace qu’ils appellent Acceptante, n’est autre chose que la bonté gratuite du Pere celeste, dont il nous embrasse et reçoit en Jesus Christ: c’est quand il nous vest de l’innocence d’iceluy, et nous la met en conte: à ce que par le benefice d’icelle il nous tienne pour saincts, purs et innocens. Car il faut que la justice de Christ se presente pour nous, et soit comme consignée au jugement de Dieu: pource qu’icelle seule, comme elle est parfaite, aussi peut soustenir son regard. Nous estans garniz d’icelle, obtenons remission assiduelle de nos pechez en foy. Par la pureté d’icelle nos macules et les ordures de nos imperfections estans cachées, ne nous sont imputées mais sont comme ensevelies, afin de n’apparoistre point devant le jugement de Dieu: jusqu’à ce que l’heure vienne, qu’apres la mort de nostre vieil homme, la bonté de Dieu nous retire avec Jesus Christ, qui est le nouvel Adam, en un repos bien-heureux: où nous attendions le jour de la resurrection, auquel nous serons transferez en la gloire celeste, ayans receu nos corps incorruptibles.

12. The subterfuges, by which the schoolmen endeavour to evade these arguments, are unavailing. They say, that the sufficiency of good works to justification arises not from their intrinsic merit, but from the grace through which they are accepted. Secondly, because they are constrained to acknowledge the righteousness of works to be always imperfect in the present state, they admit, that as long as we live we need the remission of our sins, in order to supply the defects of our works; but that our deficiencies are compensated by works of supererogation. I reply, that what they denominate the grace through which our works are accepted, is no other than the free goodness of the Father, with which he embraces us in Christ, when he invests us with the righteousness of Christ, and accepts it as ours, in order that, in consequence of it, he may treat us as holy, pure, and righteous persons. For the righteousness of Christ (which, being the only perfect righteousness, is the only one that can bear the Divine scrutiny) must be produced on our behalf, and judicially presented, as in the case of a surety. Being furnished with this, we obtain by faith the perpetual remission of our sins. Our imperfections and impurities, being concealed by its purity, are not imputed to us, but are as it were buried, and prevented from appearing in the view of Divine justice, till the advent of that hour, when the old man being slain and utterly annihilated in us, the Divine goodness shall receive us into a blessed peace with the new Adam, in that state to wait for the day of the Lord, when we shall receive incorruptible bodies, and be translated to the glories of the celestial kingdom.

12. Sophism of the Schoolmen in opposition to the above doctrine. Answer.

The subterfuges by which the Schoolmen here endeavor to escape will not disentangle them. They say that good works are not of such intrinsic worth as to be sufficient to procure justification, but it is owing to accepting grace that they have this effect. Then because they are forced to confess that here the righteousness of works is always imperfect, they grant that so long as we are in this life we stand in need of the forgiveness of sin in order to supply the deficiency of works, but that the faults which are committed are compensated by works of supererogation. I answer, that the grace which they call accepting, is nothing else than the free goodness with which the Father embraces us in Christ when he clothes us with the innocence of Christ, and accepts it as ours, so that in consideration of it he regards us as holy, pure, and innocent. For the righteousness of Christ (as it alone is perfect, so it alone can stand the scrutiny of God) must be sisted for us, and as a surety represent us judicially. Provided with this righteousness, we constantly obtain the remission of sins through faith. Our imperfection and impurity, covered with this purity, are not imputed but are as it were buried, so as not to come under judgment until the hour arrive when the old man being destroyed, and plainly extinguished in us, the divine goodness shall receive us into beatific peace with the new Adam, there to await the day of the Lord, on which, being clothed with incorruptible bodies, we shall be translated to the glory of the heavenly kingdom.

12. De uitvluchten, die de Scholastieken hier zoeken om te ontkomen, helpen hen niet. Zij zeggen, dat de goede werken door hun innerlijke waardigheid niet zoveel waard zijn, dat ze voldoende zijn om gerechtigheid te verwerven, maar dat het te danken is aan de aannemende genade, dat ze zoveel vermogen. Verder, daar ze genoopt worden te erkennen, dat de rechtvaardigheid der werken hier altijd onvolmaakt is, stemmen ze toe, dat wij, zolang we leven, vergeving der zonden nodig hebben, opdat daardoor het gebrek der werken wordt aangevuld, maar dat de zonden, die bedreven worden, door de overtollige werken worden goedgemaakt. Ik antwoord daarop, dat wat zij de aannemende genade noemen geen andere genade is dan de genadige goedheid, waarmee de Vader ons in Christus omhelst: wanneer Hij ons met de schuldeloosheid van Christus bekleedt; en ons die toerekent, zodat Hij ons door haar weldaad houdt voor heiligen, reinen en schuldelozen. Want de rechtvaardigheid van Christus (die, evenals ze alleen volmaakt is, zo ook alleen voor Gods aangezicht bestaan kan), moet in onze plaats gesteld worden, en als een borg verschijnen voor het oordeel. Wanneer wij hiermee toegerust zijn, verkrijgen wij een gestadige vergeving der zonden in het geloof. Met haar reinheid bekleed, worden onze vuilheden en de onreinheden onzer onvolmaaktheden ons niet toegerekend, maar ze worden als het ware begraven en bedekt, opdat ze niet tot het oordeel Gods komen; totdat de ure komt, waarop, nadat de oude mens in ons gedood en geheel uitgeblust is, de Goddelijke goedheid ons tot gelukzalige vrede met de nieuwe Adam zal ontvangen; opdat wij daar de dag des Heren verwachten, waarop wij, onverderfelijke lichamen verkregen te hebben, in de heerlijkheid van het hemelse Koninkrijk worden overgebracht.

12. Ausflüchte der Gegner

Die Schultheologen mochten nun entkommen und suchen allerlei Ausflüchte; die helfen ihnen aber nicht heraus! Zunächst erklären sie, die guten Werfe hätten ihr Vermögen, zum Erwerb der Gerechtigkeit ausreichend zu sein, nicht aus der ihnen innewohnenden Würdigkeit (intrinseca dignitas), sondern es sei der „annehmenden Gnade“ (gratia acceptans) zu verdanken, daß sie solchen Wert besäßen! Alsdann müssen sie zwar gezwungenermaßen anerkennen, daß die Gerechtigkeit aus den Werken hier stets unvollkommen ist, und deshalb geben sie zu, daß wir, solange wir leben, der Vergebung der Sünden bedürfen, die den Mangel unserer Werke auffülle, zugleich aber behaupten sie, daß die Missetaten, die wir begehen, durch „überschüssige Werke“ (opera supererogationis) ausgeglichen würden!

Was sie nun die „annehmende Gnade“ nennen, das ist, so entgegne ich, gar nichts anderes als die gnädige Güte, mit der uns der Vater in Christus annimmt, wenn er uns nämlich mit Christi Unschuld bekleidet und sie uns zurechnet, so daß er uns durch deren Wohltat vor ihm als heilig, rein und unschuldig gelten läßt! Denn Christi Gerechtigkeit allein ist vollkommen, sie allein vermag Gottes Anblick zu ertragen, und sie muß deshalb für uns eintreten und sich gewissermaßen als Bürge dem Gericht stellen! Sind wir mit ihr gerüstet, so erlangen wir im Glauben immerfort die Vergebung der Sünden. Ihre Reinheit verhüllt 511 unseren Schmutz und die Unreinigkeit unseres unvollkommenen Wesens, und darum werden uns diese nicht zugerechnet, sondern gewissermaßen vergraben und bedeckt, so daß sie nicht vor Gottes Urteil kommen. Bis einst die Stunde kommt, da in uns der alte Mensch getötet und gänzlich ausgelöscht ist, und Gottes Güte uns mit dem „neuen Adam“ in den seligen Frieden aufnimmt: da sollen wir auf den Tag des Herrn warten, an dem wir einen unverweslichen Leib empfangen und in die Herrlichkeit des Himmelreichs übergehen werden.

12. Die Skolastici se bedrieglike redenasie teen die Protestantse regverdigingsleer

Die uitvlugkans wat die Skolastici hier soek om te kan ontkom baat hulle niks nie. Hulle beweer dat goeie werke ten opsigte van hulle intrinsieke waarde nie soveel gewig dra dat dit genoegsaam is vir die verkryging van geregtigheid nie maar dat dit God se aannemende genade kenmerk dat  dit soveel vermag.⁶¹ Omdat hulle gedwing word om te erken dat die geregtigheid van ons werke hier altyd onvolmaak is, gee hulle verder aan ons toe dat ons so lank as ons lewe, vergiffenis van sonde nodig het om die gebreke van ons werke aan te vul maar dat vir die oortredings wat dan begaan word, met oortollige werke vergoed word.⁶²

 My antwoord op hulle sogenaamde aannemende genade is dat dit niks anders is as God se genadige goedertierenheid waardeur die Vader ons in Christus omhels nie. Dit is wanneer Hy ons met Christus se onskuld beklee en dit as ons s’n aanneem sodat Hy ons deur Christus se weldaad 993 as heilig, rein en onskuldig beskou. Want die geregtigheid van Christus, wat die enigste volmaakte geregtigheid is en so alleen voor die aangesig van God kan standhou, moet in ons plek gestel word en ons soos ’n borg voor sy oordeel verteenwoordig. As ons van hierdie geregtigheid voorsien is, verkry ons in die geloof voortdurende vergiffenis van ons sondes. Wanneer ons vuilheid en die onreinheid van ons onvolmaaktheid deur die reinheid van hierdie geregtigheid beklee is, word dit ons nie meer toegereken nie, maar dit word as ’t ware begrawe en bedek sodat dit nie in God se gerig kom nie totdat die uur kom waarin die ou mens in ons tot niet gemaak en ten voile uitgewis is en God se goedheid ons met die nuwe Adam in geluksalige vrede sal ontvang om daar op die dag van die Here te wag waarop ons in die heerlikheid van sy hemelse koninkryk oorgebring sal word nadat ons onverderflike liggame gekry het.

12. Увёртки, к которым прибегают в этом месте сорбоннцы, ничуть им не помогают. Они говорят, что значение добрых дел для оправдания человека исходит не от их собственной ценности, которую они называют «внутренне присущей», а от милости Бога, который их принимает. В то же время, будучи вынуждены признать несовершенство оправдания делами, они согласны, что, пока мы пребываем в этом мире, нам постоянно необходимо, чтобы Бог прощал наши грехи с целью восполнения недостатка дел. Но такое прощение возможно, говорят они, только при условии, что совершаемые грехи компенсируются сверхдолжными делами.

Я отвечаю, что благодать, которую они называют «принятием», есть не что иное, как дающаяся даром доброта Небесного Отца, которой Он нас объемлет и принимает в Иисусе Христе. Он облачает нас в невинность Иисуса и именно её принимает в расчёт и благодаря её действию считает нас святыми, чистыми и непорочными. Ибо только праведность Христа, которая одна совершенна, будучи представлена на суд Бога, может выдержать его взгляд. Облечённые в неё, мы получаем вечное прощение наших грехов по вере. Посредством её чистоты скверна и грязь нашего несовершенства будут покрыты и не будут вменены нам, но словно погребены, чтобы не появиться перед Божьим судом, пока не придёт час, когда после смерти нашего ветхого человека благость Божья не совлечёт его с нас в Иисусе Христе, который есть новый Адам, и не даст нам блаженный покой, в котором мы будет ожидать дня воскресения. Тогда, получив нетленные тела, мы будем облечены в небесную славу.

13. | Haec si vera sunt, nulla certe^a nostra opera nos ex se Deo acceptos gratiososque reddere queunt: ac ne ipsa quidem placere, nisi quatenus homo, iustitia Christi opertus, Deo placet, et vitiorum suorum remissionem obtinet. || Non enim certis operibus promisit Deus vitae mercedem: sed tantum pronuntiat, qui fecerit haec victurum [Levit. 18. a. 5]: maledictionem illam celebrem opponens contra omnes eos qui non perstiterint in omnibus. Quibus abunde refellitur commentum partialis iustitiae, ubi non alia iustitia admittitur in caelis quam integra Legis observatio. || Neque vero solidius est quod garrire solent de sufficienda per supererogationis opera compensatione¹. Quid enim? annon eo semper redeunt unde iam sunt exclusi? eum qui ex^b parte Legem servat, eatenus iustum operibus esse? quod illis nemo sani iudicii concesserit, nimis impudenter pro confesso assumunt. Toties testificatur Dominus nullam se agnoscere operum iustitiam nisi in perfecta Legis suae observatione. Quae est improbitas, quum ea deficiamur, ne videamur omni gloria spoliati, hoc est prorsus Deo cessisse, nescio quibus paucorum operum frustulis nos iactare, et quod deest, redimere per alias satisfactiones conari? || Satisfactiones iam potenter dirutae supra fuerunt^{c 2}, ut ne per somnium quidem venire nobis in mentem debeant. || Tantum dico, eos qui sic ineptiunt, minime reputare quam res sit coram Deo execrabilis peccatum; intelligerent enim profecto, totam hominum iustitiam in unum cumulum coactam, unius compensationi parem esse non posse. || Videmus nanque^d hominem uno delicto sic a Deo abiectum fuisse et abdicatum^e, ut simul omnem^f recuperandae salutis rationem perdiderit [Genes. 3. c. 17]. Sublata est igitur satisfactionis facultas, qua qui sibi blandiuntur, nunquam certe Deo satisfacient: cui nihil gratum acceptumve^g est quod ab inimicis suis profectum sit. Inimici porro^h sunt omnes quibus imputare peccata instituitⁱ. Tecta igitur et remissa peccata nobis ante^k oportet quam^l ad ullum opus nostrum Dominus respiciat. Ex quo sequitur gratuitam esse peccatorum remissionem: quam scelerate^m blasphemant qui satisfactiones ullasⁿ ingerunt. Nos ergo, exemplo Apostoli, quae retro sunt 233 obliviscentes, ad ea autem pergentes quae ante nos sunt, curramus in stadio nostro, tendentes ad palmam^a supernae vocationis [Philip. 3. c. 13]¹.

13. Si ces choses sont vrayes, il n’y a nulles œuvres qui nous puissent d’elles-mesmes rendre agreables à Dieu; mesmes elles ne luy sont pas plaisantes, sinon entant que l’homme estant couvert de la justice de Christ, luy plaist, et obtient la remission de ses vices. Car Dieu n’a point promis le loyer de vie à quelques certaines œuvres, mais prononce simplement que celuy qui fera le contenu de la Loy, vivra (Lev. 18:5): mettant à l’opposite la malediction notable contre tous ceux qui auront defailli en un seul poinct (Deut. 27:26). En quoy l’erreur commun touchant la justice partiale est assez refuté, puis que Dieu n’admet nulle justice sinon l’observation entiere de sa Loy. Ce qu’ils ont accoustumé de jaser, de recompenser Dieu par œuvres de supererogation, n’est gueres plus ferme. Car quoy? ne reviennent-ils pas tousjours là dont ils sont ja exclus: c’est que quiconque garde en partie la Loy, est d’autant juste par ses œuvres? En ce faisant ils prennent une chose pour resolue, que nul de sain jugement ne leur concederoit. Le Seigneur tesmoigne si souvent, qu’il ne recognoist autre justice, sinon en parfaite obeissance de sa Loy. Quelle audace estce, quand nous sommes desnuez d’icelle, afin qu’il ne semble advis que nous soyons despouillez de toute gloire, c’est à dire que nous ayons pleinement cedé à Dieu, de produire je ne say quelles pieces et morceaux d’un peu de bonnes œuvres, et ainsi vouloir racheter ce qui nous defaut par satisfactions? Les satisfactions ont esté cy dessus puissamment abbatues, tellement qu’elles ne nous devroyent entrer en l’entendement, et ne fust-ce que par songe. Seulement je dy que ceux qui babillent ainsi inconsiderément, ne reputent point combien c’est une chose execrable à Dieu que peché: car lors certes ils entendroyent que toute la justice des hommes assemblée en un monceau, ne suffiroit pas à la recompense d’un seul peché. Nous voyons l’homme avoir esté pour un seul peché tellement rejetté de Dieu, qu’il a perdu tout moyen de recouvrer salut (Gen. 3:17). La faculté donc de satisfaire nous est ostée: de laquelle ceux qui se flattent, jamais ne satisferont à Dieu, auquel il n’y a rien agreable de ce qui procede de ses ennemis. Or tous ceux ausquels il veut imputer les pechez luy sont ennemis. Il faut donc que tous pechez soient couvers et remis, devant qu’il regarde à une seule œuvre de nous. Dont il s’ensuit que la remission des pechez est gratuite: laquelle est meschamment blasphemée de ceux qui mettent en avant aucunes satisfactions. Pourtant nous, à l’exemple de l’Apostre, oublians les choses passées, et tendans à ce qui est devant nous, poursuyvons nostre course, pour parvenir au loyer de la vocation suricelle (Phil. 3:13).

13. If these things are true, surely no works of ours can render us acceptable to God; nor can the actions themselves be pleasing to him, any otherwise than as a man, who is covered with the righteousness of Christ, pleases God and obtains the remission of his sins. For God has not promised eternal life as a reward of certain works; he only declares, that “he that doeth these things shall live,”⁴² denouncing, on the contrary, that memorable curse against all who continue not in the observance of every one of his commands.⁴³ This abundantly refutes the erroneous notion of a partial righteousness, 14since no other righteousness is admitted into heaven but an entire observance of the law. Nor is there any more solidity in their pretence of a sufficient compensation for imperfections by works of supererogation. For are they not by this perpetually recurring to the subterfuge, from which they have already been driven, that the partial observance of the law constitutes, as far as it goes, a righteousness of works? They unblushingly assume as granted, what no man of sound judgment will concede. The Lord frequently declares, that he acknowledges no righteousness of works, except in a perfect obedience to his law. What presumption is it for us, who are destitute of this, in order that we may not appear to be despoiled of all our glory, or, in other words, to submit entirely to the Lord—what presumption is it for us to boast of I know not what fragments of a few actions, and to endeavour to supply deficiencies by other satisfactions! Satisfactions have already been so completely demolished, that they ought not to occupy even a transient thought. I only remark, that those who trifle in this manner, do not consider what an execrable thing sin is in the sight of God; for indeed they ought to know, that all the righteousness of all mankind, accumulated in one mass, is insufficient to compensate for a single sin. We see that man on account of one offence was rejected and abandoned by God, so that he lost all means of regaining salvation.⁴⁴ They are deprived, therefore, of the power of satisfaction, with which, however they flatter themselves, they will certainly never be able to render a satisfaction to God, to whom nothing will be pleasing or acceptable that proceeds from his enemies. Now, his enemies are all those to whom he determines to impute sin. Our sins, therefore, must be covered and forgiven, before the Lord can regard any of our works. Whence it follows that the remission of sins is absolutely gratuitous, and that it is wickedly blasphemed by those who obtrude any satisfactions. Let us, therefore, after the example of the apostle, “forgetting those things which are behind, and reaching forth unto those things which are before, press toward the mark for the prize of our high calling.”⁴⁵

13. Answer explained. Refutation of the fiction of partial righteousness, and compensation by works of supererogation. This fiction necessarily falls with that of satisfaction.

If these things are so, it is certain that our works cannot in themselves make us agreeable and acceptable to God, and even cannot please God, except in so far as being covered with the righteousness of Christ we thereby please him and obtain forgiveness of sins. God has not promised life as the reward of certain works, but only declares, “which if a man do, he shall live in them,” (Lev. 18:5), denouncing the well-known curse against all who do not continue in all things that are written in the book of the Law to do them. In this way is completely refuted the fiction of a partial righteousness, the only righteousness acknowledged in heaven being the perfect observance of the Law. There is nothing more solid in their dogma83of compensation by means of works of supererogation. For must they not always return to the proposition which has already been disproved—viz. that he who observes the Law in part is so far justified by works? This, which no man of sound judgment will concede to them, they are not ashamed to take for granted. The Lord having so often declared that he recognizes no justification by works unless they be works by which the Law is perfectly fulfilled,—how perverse is it, while we are devoid of such works, to endeavor to secure some ground of glorying to ourselves; that is not to yield it entirely to God, by boasting of some kind of fragments of works, and trying to supply the deficiency by other satisfactions? Satisfactions have already been so completely disposed of, that we ought never again even to dream of them. Here all I say is, that those who thus trifle with sin do not at all consider how execrable it is in the sight of God; if they did, they would assuredly understand, that all the righteousness of men collected into one heap would be inadequate to compensate for a single sin. For we see that by one sin man was so cast off and forsaken by God, that he at the same time lost all power of recovering salvation. He was, therefore, deprived of the power of giving satisfaction. Those who flatter themselves with this idea will never satisfy God, who cannot possibly accept or be pleased with anything that proceeds from his enemies. But all to whom he imputes sin are enemies, and, therefore, our sins must be covered and forgiven before the Lord has respect to any of our works. From this it follows, that the forgiveness of sins is gratuitous, and this forgiveness is wickedly insulted by those who introduce the idea of satisfaction. Let us, therefore, after the example of the Apostle, “forgetting those things which are behind, and reaching forth unto those things which are before,” “press toward the mark for the prize of the high calling of God in Jesus Christ,” (Phil. 3:13, 14).

13. Indien dit waar is, kunnen ongetwijfeld geen werken van ons uit zichzelf ons bij God aangenaam en welgevallig maken; en zelfs zelf niet behaaglijk zijn, behalve voorzover de mens, bedekt door de genade van Christus, Gode behaagt en vergeving van zijn zonden verkrijgt. Want God heeft niet aan zekere werken het loon des levens beloofd, maar Hij verklaart alleen (Lev. 18:5) dat hij zal leven, die deze dingen gedaan zal hebben, terwijl Hij die bekende vervloeking stelt tegen allen, die niet blijven in alles. Daarmee wordt ruimschoots weerlegd het verzinsel van de gedeeltelijke rechtvaardigheid, daar er geen andere rechtvaardigheid in de hemelen wordt toegelaten dan de volledige onderhouding der wet. En niet vaster staat wat ze plegen te bazelen over de genoegdoening door overtollige werken. Want ze komen niet altijd weer terug tot het punt, waarvan ze reeds uitgesloten zijn ? Namelijk dat hij, die de wet ten dele volbrengt, inzoverre rechtvaardig is door de werken. Want niemand, die een gezond oordeel heeft, hun zal toegeven, nemen zij al te onbeschaamd aan als een uitgemaakte zaak.De Here betuigt zo dikwijls, dat Hij geen rechtvaardigheid der werken erkent behalve die, welke in de volkomen onderhouding van zijn wet gelegen is. Welk een boosheid is het, dat wij, hoewel ons die onderhouding ontbreekt, om niet de schijn te hebben van alle eer beroofd te zijn, dat is, voor God uit de weg gegaan te zijn, ons beroemen op ik weet niet welke kleine stukjes van enige weinige werken, en pogen het ontbrekende door andere genoegdoeningen te kopen! De genoegdoeningen zijn boven reeds krachtig omvergeworpen, zodat ze ons zelfs in de droom niet in de geest mogen komen. Ik zeg slechts, dat zij, die zo dwaas zijn, geenszins nagaan, een hoe verfoeilijke zaak voor God de zonde is. Want dan zouden zij voorzeker begrijpen, dat de gehele rechtvaardigheid der mensen, tot één hoop saamgebracht, niet voldoende zou zijn ter voldoening van één zonde. Want wij zien, dat de mens door één misdaad zó door God verworpen en afgewezen is, dat hij tevens alle manier om de zaligheid te herwinnen verloren heeft. Dus is het vermogen tot genoegdoening weggenomen, en zij, die zich daarmee vleien, zullen gewis nooit aan God voldoen, aan wie niets aangenaam en welgevallig is, wat voortkomt van zijn vijanden. En vijanden zijn allen, aan wie Hij besloten heeft hun zonden toe te rekenen. Dus moeten onze zonden bedekt en vergeven zijn, voordat de Here enig werk van ons aanziet. Daaruit volgt, dat de vergeving der zonden uit genade is, en die vergeving wordt boos gelasterd door hen, die met enige genoegdoeningen komen aandragen. Laat ons dus, naar het voorbeeld van de apostel (Filip. 3:14) vergetende hetgeen achter is, en ons strekkende tot hetgeen vóór ons is, lopen in onze loopbaan, strevende naar de prijs der roeping, die van boven is.

13. Wer von „überschüssigen" Werken redet, der verkennt die Schärfe der Forderung Gottes und den Ernst der Sünde

Ist das aber wahr, so können uns gewiß keinerlei Werke, die wir getan haben, aus sich heraus Gott wohlgefällig und angenehm machen, ja sie können auch selbst Gottes Wohlgefallen nur insofern finden, als der Mensch, mit Christi Gerechtigkeit umhüllt, Gott wohlgefällt und Vergebung für seine Übeltaten erlangt. Denn Gott hat den Lohn des Lebens nicht bestimmten Werken verheißen, sondern er spricht allein: „Welcher Mensch das tut, der wird dadurch leben!“ (Lev. 18,5; nicht ganz Luthertext). Auf der anderen Seite aber spricht er einen feierlichen Fluch über alle die, welche nicht in allen Geboten bleiben! (Deut. 27,26). Es wird also im Himmel keine andere Gerechtigkeit angenommen, als die vollkommene Beobachtung des Gesetzes. Damit wird das Hirngespinst einer „teilweisen Gerechtigkeit“ (partialis iustitia) reichlich widerlegt.

Ebensowenig begründet ist das übliche Geschwätz der Schultheologen von der Ersatzleistung durch „überschüssige Werke“. Wieso, kommen diese Leute nun nicht immer wieder an einen Punkt zurück, wo man sie bereits ausgeschlossen hat? Behaupten sie nicht wiederum, daß der, welcher das Gesetz zum Teil erfüllt hat, insofern durch seine Werke gerecht sei? Kein Mensch mit gesundem Urteil wird ihnen das zugeben - und doch nehmen sie es in toller Unverschämtheit als ausgemachte Sache an! So oft bezeugt der Herr, daß er keine Gerechtigkeit der Werke anerkennt außer der, die in der vollkommenen Beobachtung seines Gesetzes besteht. Was ist es da für eine Bosheit, wenn wir dieser vollkommenen Beobachtung des Gesetzes zwar ermangeln, aber trotzdem nicht den Eindruck machen wollen, als wären wir alles Ruhms beraubt, das heißt: als hätten wir Gott gänzlich das Feld geräumt - und darüber wer weiß welche geringfügigen Bruchstücke von Werken für uns in Anspruch nehmen und uns bemühen, das, was daran fehlt, mit irgendwelchen anderen genugtuenden Taten auszugleichen!

Diese „genugtuenden Werke“ sind schon oben mächtig niedergerissen worden, so daß sie uns nicht einmal mehr im Traum in den Sinn kommen sollten. Ich sage nur dies: die Leute, die solch ungereimtes Zeug schwatzen, bedenken gar nicht, was für eine abscheuliche Sache vor Gott die Sünde ist. Sonst würden sie wahrhaftig einsehen, daß die ganze Gerechtigkeit der Menschen, wenn man sie auf einen Haufen zusammenbrächte, doch nicht ausreichen könnte, um für eine Sünde den Ausgleich zu bieten! Wir sehen doch, daß der Mensch durch eine einzige Missetat dermaßen von Gott verworfen und verstoßen worden ist, daß er zugleich jedes Mittel verloren hat, sich das Heil wiederzuerlangen! (Gen. 3,17). Das Vermögen zur Genugtuung ist also nicht mehr da, und die Menschen, die sich dessen brüsten, werden Gott ganz gewiß nie Genugtuung leisten, weil ihm doch nichts angenehm und wohlgefällig ist, was von seinen Feinden ausgeht. Feinde sind aber alle, denen er die Sünde anzurechnen entschlossen ist! Es muß also zunächst unsere Sünde bedeckt und vergeben sein, ehe der Herr irgendeines von unseren Werken ansieht. Daraus folgt, daß die Vergebung der Sünden aus lauter Gnaden geschieht - und diese Vergebung wird von denen, die irgendwelche „genugtuenden Werke“ vorbringen, schmählich gelästert! Wir wollen also nach dem Vorbild des Apostels „vergessen, was dahinten ist und uns strecken zu dem, das da vorne ist“, wollen auf unserer Bahn „laufen“ und nach dem „Kleinod“ der „himmlischen Berufung“ „jagen“! (Phil. 3,13f.).

13. Die Roomse leer van ‘oortollige werke ’ toon ’n gebrek aan insig in die erns van die sonde

As hierdie redenasies dan waar is, kan geeneen van ons werke op sigself ons sekerlik vir God aanvaarbaar en aanneemlik maak nie. Die werke self kan God nie eens behaag nie behalwe in soverre die mens deur die geregtigheid van Christus bedek is, God behaag en vergiffenis vir sy sondes ontvang. God het immers nie die loon van die lewe vir sekere werke beloof nie, maar Hy verklaar slegs dat hy wat dit doen, sal lewe.⁶³ Daarenteen stel Hy die bekende vloek oor almal wat dit nie in alle opsigte nakom nie. Daardeur word die breinkind van ’n gedeeltelike geregtigheid oorvloedig weerlê wanneer daar in die hemel nie ’n ander geregtigheid toegelaat word as die voile onderhouding van die wet nie. Wat hulle gewoonlik in verband met voldoening deur vergoeding met behulp van oortollige werke kwytraak,⁶⁴ staan trouens ook nie op vaste grond nie. Wat beteken dit immers? Keer hulle nie altyd maar net weer terug na dieselfde punt waarvan hulle reeds verdryf is nie, naamlik dat iemand wat die wet gedeeltelik gehoorsaam, slegs sover regverdig is deur sy werke? Hulle aanvaar iets wat geen mens met gesonde verstand hulle sou toegee nie, uitermatig verwaand as ’n uitgemaakte saak! Die Here getuig so dikwels dat Hy geen geregtigheid van die werke erken nie behalwe in volmaakte gehoorsaamheid aan sy wet. Aangesien so ’n geregtigheid ons ontgaan, watter goddeloosheid is dit dan nie dat ons op wie weet watter greintjie van ’n handjievol goeie werke roem en dit 994 wat daarin ontbreek, probeer aankoop met ander voldoenings sodat dit darem nie moet lyk asof ons van alle heerlikheid beroof is, dit wil sê dat ons heeltemal voor God gewyk het nie!

Hulle voldoenings is hierbo⁶⁵ reeds kragtig vernietig sodat hulle selfs nie eens in ’n droom in ons gedagtes behoort op te kom nie. Ek sê slegs dat mense wat sulke onsin praat, glad nie daaroor nadink hoe ’n afstootlike ding die sonde voor God is nie. Hulle sou dan inderdaad kon verstaan dat, as al die geregtigheid van die mense op een hoop bymekaargeskraap word, dit nie genoeg kan wees om vir een sonde te vergoed nie. Want ons sien dat die mens deur een oortreding so deur God verwerp en verstoot is dat hy terselfdertyd alle middele om sy saligheid te herwin, verloor het.⁶⁶ Sy vermoë tot voldoening is dus van hom weggeneem, en mense wat hulleself daarmee vlei, sal gewis nooit aan God voldoening gee nie, want niks wat van sy vyande kom, is vir Hom aangenaam of aanneemlik nie. Sy vyande is voorts almal oor wie Hy besluit het om hulle hulle sondes toe te reken. Ons sondes moet dus bedek en vergewe wees voordat die Here sy oë op enige van ons werke rig. Daaruit is die afleiding dat die vergiffenis van sondes onverdiend is, en diegene wat enige voldoening daarvoor aanvoer, beswadder dit goddeloos. So ver dit ons aangaan, moet ons volgens die voorbeeld van die apostel die dinge wat in die verlede lê, vergeet en reik na die dinge wat voor ons is; laat ons die wedloop hardloop en ons inspan om die kroon van ons roeping van bo te kry.⁶⁷

13. Если всё это верно, то не существует такого поступка, который мог бы сделать нас угодными Богу. Дела угодны Ему, только если Ему угоден человек, который, облечённый в праведность Христа, получает прощение своих пороков. Ибо Бог не обещал вознаградить жизнью за какие-то отдельные дела, но объявил, что жив будет тот, кто исполнит весь его Закон (Лев 18:5); и наоборот, Он наслал проклятие на всех тех, кто нарушит хотя одно из его установлений [Втор 27:26]. Тем самым опровергается распространённое заблуждение относительно частичной праведности, ибо Бог не принимает никакой иной праведности, кроме полного соблюдения его Закона.

То, что наши противники привыкли болтать о Божьем воздаянии посредством сверхдолжных дел, лишено оснований. Почему? Не возвращаются ли они постоянно к той точке зрения, которая уже опровергнута, а именно, что тот, кто отчасти исполняет Закон, праведен своими делами? Ни один здравомыслящий человек не согласится с ними в том, что они считают решённым вопросом. Господь не однажды свидетельствует, что Он признаёт только такую праведность, которая заключается в полном послушании Закону. Какая дерзость, когда мы, будучи лишены её, дабы не казаться полностью лишёнными славы, то есть приношения себя Богу, совершаем какие-то ничтожные добрые дела и тем самым хотим выкупить то, чего нам недостаёт, дав какое-то иное удовлетворение!

Выше все виды этого удовлетворения были вполне убедительно отвергнуты, так что они не должны грезиться нам даже во сне. Здесь я только напоминаю о том, что болтающие на эту тему не сознают, насколько отвратителен Богу грех. Когда они поймут это, то поймут и то, что вся праведность людей, собранная воедино, недостаточна для прощения одного-единственного греха. Мы видим, что человек только за один грех был настолько отвергнут Богом, что утратил всякое средство обрести спасение (Быт 3:17). Следовательно, у нас отнята возможность принести удовлетворение, вследствие чего те, кто обольщается, никогда не дадут удовлетворения Богу, которому неугодно ничто, исходящее от его врагов. А ведь все те, кому Он вменяет грехи, - его враги. Поэтому необходимо, чтобы прежде чем Он посмотрит на какое-то наше дело, все грехи были покрыты и прощены. Отсюда следует, что прощение грехов даётся даром, а те, кто ставит на передний план некое удовлетворение, злобно кощунствуют. Мы же, следуя апостолу, забудем прежнее и будем стремиться вперёд, дабы, идя этим путём, достичь почести вышнего звания (Флп 3:13-14).

14. Iactare vero supererogationis opera, quomodo cum illo convenit quod nobis praeceptum est, ut quum fecerimus quaecunque praecipiuntur nobis, dicamus nos servos esse inutiles^b, nec plus fecisse quam quod debuimus [Luc. 17. c. 10]? Dicere coram Deo, non est simulare aut mentiri: sed quod pro certo habeas apud te constituere^c. Iubet itaque Dominus nos syncere sentire^d, et nobiscum reputare, nulla^e sibi praestare gratuita officia, sed debitas operas^f reddere. || Et merito: servi enim sumus tot obsequiis defoenerati quot defungi non possumus, etiamsi omnes nostrae cogitationes omniaque membra in Legis officia verterentur. Ideoque quod ait: Quum feceritis quaecunque praecipiuntur vobis: perinde valet acsi plusquam omnes hominum iustitiae unius forent. Nos ergo (quorum nemo non longissime abest ab ista meta) quomodo^g audeamus gloriari nos cumulum addidisse ad iustam mensuram? || Nec est quod excipiat quispiam, nihil obstare quominus ultra necessaria officia prodeat eius studium qui a necessariis aliqua in parte cessat². Sic enim penitus habendum, nihil nobis vel quod ad Dei cultum, vel quod ad dilectionem conferat, in mentem venire posse, quod non sub Dei Lege comprehendatur. Quod si pars est Legis, ne voluntariam liberalitatem iactemus, ubi astringimur necessitate.

14. De pretendre quelques œuvres de supererogation, comme conviendra-il avec ce qui est dit, que quand nous aurons fait tout ce qui nous est commandé, nous disions que nous sommes serviteurs inutiles, et que nous n’avons fait que ce que nous devions faire (Luc 17:10)? Dire devant Dieu, n’est pas feindre ou mentir: mais arrester en soy mesme ce qu’on a pour certain. Le Seigneur donc nous commande de juger à la verité, et recognoistre de cœur que nous ne luy faisons nuls services gratuits: mais seulement luy rendons ceux dont nous luy sommes redevables. Et ce à bon droit: car nous luy sommes serfs, et astreints de nostre condition à tant de services, qu’il nous est impossible de nous en acquitter, voire quand toutes nos pensées et tous nos membres ne s’appliqueroyent à autre chose. Pourtant quand il dit, Apres que vous aurez fait tout ce qui vous aura esté commandé: c’est autant comme s’il disait, Posez le cas que toutes les justices du monde fussent en un homme seul, et encore davantage. Nous donc, entre lesquels il n’y en a nul qui ne soit bien loin de ce but, comment nous oserions nous glorifier d’avoir adjousté quelque comble à la juste, mesure? Et ne faut point que quelcun allegue, qu’il n’y a nul inconvenient, que celuy qui ne fait pas son devoir en quelque partie, face plus qu’il n’est requis de necessité. Car il nous faut avoir ceste reigle, qu’il ne nous peut rien venir en l’entendement, qui face ou à l’honneur de Dieu, ou à la dilection de nostre prochain, qui ne soit compris sous la loy de Dieu. Or si c’est partie de la Loy: il ne nous faut vanter de liberalité volontaire, où nous sommes astreints par necessité.

14. But how is the pretence of works of supererogation consistent with this injunction—“When ye shall have done all those things which are commanded you, say, We are unprofitable servants; we have done that which was our duty to do?”⁴⁶ This direction does not inculcate an act of simulation or falsehood, but a decision in our mind respecting that of which we are certain. The Lord, therefore, commands us sincerely to think and consider with ourselves, that our services 15to him are none of them gratuitous, but merely the performance of indispensable duties; and that justly; for we are servants under such numerous obligations as we could never discharge; even though all our thoughts and all our members were devoted to the duties of the law. In saying, therefore, “When ye shall have done all those things which are commanded,” he supposes a case of one man having attained to a degree of righteousness beyond what is attained by all the men in the world. How, then, while every one of us is at the greatest distance from this point, can we presume to glory that we have completely attained to that perfect standard? Nor can any one reasonably object, that there is nothing to prevent his efforts from going beyond his necessary obligations, who in any respect fails of doing the duty incumbent on him. For we must acknowledge, that we cannot imagine any thing pertaining either to the service of God or to the love of our neighbour, which is not comprehended in the Divine law. But if it is a part of the law, let us not boast of voluntary liberality, where we are bound by necessity.

14. Statement of our Savior—viz. that after we have done all, we are still unprofitable servants.

How can boasting in works of supererogation agree with the command given to us: “When ye shall have done all those things which are commanded you, say, We are unprofitable servants: we have done that which was our duty to do?” (Luke 17:10). To say or speak in the presence of God is not to feign or lie, but to declare what we hold as certain. Our Lord, therefore, enjoins us sincerely to feel and consider with ourselves that we do not perform gratuitous duties, but pay him service which is due. And truly. For the obligations of service under which we lie are so numerous that we cannot discharge them though all our thoughts and members were devoted to the observance of the Law; and, therefore, when he says “When ye shall have done all those things which are commanded you,” it is just as if he had said that all the righteousness of men would not amount to one of these things. Seeing, then, that every one is very far distant from that goal, how can we presume to boast of having accumulated more than is due? It cannot be objected that a person, though failing in some measure in what is necessary, may yet in intention go beyond what is necessary. For it must84ever be held that in whatever pertains to the worship of God, or to charity, nothing can ever be thought of that is not comprehended under the Law. But if it is part of the Law, let us not boast of voluntary liberality in matters of necessary obligation.

14. En te roemen op overtollige werken, hoe komt dat overeen met datgene, wat ons geboden is, namelijk dat wij, wanneer wij gedaan hebben al wat ons bevolen is, zeggen, dat we onnutte dienstknechten zijn, en niet meer gedaan hebben dan wat we verschuldigd waren? Dat te zeggen voor God is niet te veinzen of liegen, maar het betekent bij zichzelf vast te stellen, wat men voor zeker houdt. De Here beveelt ons dus oprecht te beseffen en bij onszelf na te gaan, dat wij Hem geen diensten bewijzen, waartoe we niet verplicht waren, maar dat wij verschuldigde diensten verrichten. En terecht: want wij zijn dienstknechten, tot zoveel dienstplichten aan Hem gehouden, dat we ze niet alle zouden kunnen verrichten, ook al werden al onze gedachten en al onze leden gekeerd tot het volbrengen van de plichten der wet. Daarom betekenen de woorden, die Hij zegt: "wanneer gij alles gedaan hebt, wat u bevolen wordt", hetzelfde alsof meer dan alle gerechtigheden der mensen die van één mens waren. Hoe zouden dus wij (die allen zonder uitzondering van deze grens ver af zijn) durven roemen, dat wij boven de juiste maat nog werken toegevoegd hebben? En men moet niet tegenwerpen, dat niets verhindert, dat de ijver van iemand, die in een of ander opzicht te kort schiet in het verrichten der noodzakelijke werken, toch nog wel verder komt dan de noodzakelijke werken. Want hieraan moeten we goed vasthouden, dat ons niets in de geest kan komen wat of op de dienst van God, of op de liefde betrekking heeft, dat niet begrepen is onder Gods wet. En indien het een deel der wet is, laat ons dan niet roemen van vrijwillige milddadigheid, waar wij door noodzaak genoopt worden.

14. 512Selbst die vollständige Erfüllung unserer Pflicht würde uns keinen Ruhm eintragen - aber sie ist auch gar nicht möglich!

Wenn man nun „überschüssige Werke“ für sich in Anspruch nimmt - wie stimmt das denn mit der Weisung des Herrn überein? Der hat uns doch gesagt: „Wenn ihr alles getan habt, was euch befohlen ist, so sprechet: Wir sind unnütze Knechte, wir haben nicht mehr getan, als was wir zu tun schuldig waren!“ (Luk. 17,10; nicht ganz Luthertext). Wenn einer das nun vor Gott sagt, so heißt das nicht heucheln und lügen, sondern bei sich selbst feststellen, was man für gewiß hält. Der Herr gibt uns also die Weisung, aufrichtig zu empfinden und bei uns selber zu bedenken, daß wir ihm keinerlei unerforderte Dienste leisten können, sondern stets nur die schuldige Arbeit tun. Und das mit Recht: denn wir sind als Knechte zu so vielen Dienstleistungen verpflichtet, daß wir sie nicht zu verrichten vermögen, selbst wenn wir alle unsere Gedanken und alle unsere Glieder in den Dienst der Erfüllung des Gesetzes stellten. Wenn er also sagt: „Wenn ihr alles getan habt, was euch befohlen ist ...“ - so bedeutet das: wenn etwa einer die Gerechtigkeit aller Menschen besäße und noch mehr als das ...! Wir sind aber doch alle ohne Ausnahme von diesem Ziel sehr weit entfernt - und wie sollten wir es da wagen, uns zu rühmen, als hätten wir gar noch einen Haufen zu dem rechten Maß hinzugebracht?

Hier soll auch keiner einwenden, es könnte doch durchaus vorkommen, daß ein Mensch, der die notwendigen Leistungen zum Teil nicht vollbringt, doch in seinem Eifer über das Erforderte hinausginge. Wir müssen nämlich scharf daran festhalten, daß uns nichts, was zur Verehrung Gottes oder zur Liebe in Beziehung steht, in den Sinn kommen kann, das nicht unter dem Gesetz Gottes begriffen würde! Ist aber alles ein Stück des Gesetzes, so sollen wir keine freiwillige Guttat für uns in Anspruch nehmen, wo wir doch tatsächlich durch die Notwendigkeit gebunden sind.

14. Wanneer julle alles gedoen het wat julle beveel is, sê dan: Ons is onverdienstelike diensknegte...

Maar hoe pas die feit dat hulle hulle op oortollige werke beroem, by die bevel dat, wanneer ons alles gedoen het wat ons beveel is, ons moet sê dat ons waardelose diensknegte is en dat ons nie meer gedoen het as wat ons verskuldig was nie?⁶⁸ Om dit voor die aangesig van God te sê beteken dat jy nie kan huigel of lieg nie maar om by jouself te bepaal wat jy as vas en seker beskou. Die Here beveel ons derhalwe om ernstig te gevoel en by onsself daaroor na te dink dat ons geen diens waartoe ons nie verplig is, vir Hom nakom nie maar dat ons werke wat ons verskuldig is, verrig. En dit is ook reg so, want ons is sy diensknegte wat teenoor Hom so diep in die skuld is dat ons dit nie kan nakom nie selfs al sou al ons gedagtes en ons al ons ledemate in pligte van die wet verander.

995 Daarom dra sy verklaring: “Wanneer julle alles gedoen het wat julle beveel word”, net soveel gewig asof al die geregtighede van mense en nog meer net een mens s’n sou wees. Terwyl ons almal nog baie ver van daardie wenpaal af is, hoe sou ons dan waag om daarop te roem dat ons by die vereiste maat nog ’n hoop goeie werke bygevoeg het? Daar is ook geen gronde waarom iemand die beswaar sou opper dat niks iemand verhinder om in sy ywer meer pligte te verrig as wat noodsaaklik is nie hoewel hy in ’n ander opsig in noodsaaklike verpligtinge faal.⁶⁹ Ons moet immers goed in gedagte hou dat niks wat op die diens van God of op die liefde betrekking het, in ons gedagtes kan opkom wat nie onder die wet van God inbegrepe is nie. En as dit dan deel van die wet is, laat ons dan nie op ons vrywillige vrygewigheid roem terwyl ons noodwendig daartoe verbind is nie.

14. Как согласовать притязания на некие сверхдолжные дела со сказанным, что, когда мы сделаем всё, что нам приказано, мы - «рабы ничего нестоящие, потому что сделали то, что должны были сделать» (Лк 17:10)? Говоря перед Богом, невозможно притворяться или лгать, но можно лишь утверждать в самих себе очевидное. А Господь велит нам судить по правде и признать в своём сердце, что мы ничего не сделали для Него даром, но лишь возвратили то, что были должны. И с полным основанием: ибо мы - его рабы и принуждены в нашем состоянии к такому служению, которое нам невозможно исполнить, даже когда все наши мысли и все члены не обращены ни к чему иному. Поэтому, когда Он говорит: «после того как вы исполните всё, что вам заповедано», это означает: все праведные дела людей - и более того - как бы должны сосредоточиться в одном человеке. И как же мы, среди которых нет никого, кто не был бы страшно далёк от этого состояния, осмелимся хвалиться, будто добавили что-то к мере праведности? И не нужно ссылаться на то, что если кто-то в чём-то не вполне исполнил свой долг, ничто не препятствует ему когда-нибудь сделать больше необходимого. Нужно держаться такого правила: нам нельзя даже думать о том, что нечто сделанное нами во славу Божью или из любви к ближнему не предписано Божьим Законом. А если это - часть Закона, то не нужно хвалиться добровольной щедростью, к которой на самом деле мы принуждены по необходимости.

15. Atque in hanc rem intempestive allegatur illa Pauli gloriatio, Quod inter Corinthios iure suo sponte cesserit, quod licebat alioqui, si libuisset, usurpare: nec illis tantum impenderit quod ex officio debebat, sed gratuitam operam ultra officii finem largitus sit^h [1. Cor. 9. a. 1]³. Atqui animum advertere conveniebat ad rationem illic signatam, hoc fecisse ne infirmis offendiculo foret [Ibidem, b. 12]. Venditabant enim se hoc benignitatis lenocinio mali fraudulentique operarii, quo et favorem sonticis suis dogmatibus conciliarent, et odium conflarent Evangelio: ut necesse Paulo fuerit, vel in periculum accersere Christi doctrinam, vel eiusmodi artibus obviare. Agedum, si 234 res est homini Christiano media, offendiculum^a incurrere, quum abstinere liceat, fateor Apostolum aliquid Domino supererogasse: sin hoc ipsum^b iure requirebatur a prudenti Evangelii dispensatore, dico fecisse quod debebat. Denique etiamsi talis causa non apparet, verum tamen semper est illud Chrysostomi, nostra omnia eandem habere conditionem cum servorum peculiis, quae iure ipso deberi domino constat¹. Neque id dissimulavit Christus in parabola; interrogat enim quam gratiam habituri simus servo, ubi tota die vario labore exercitatus ad nos vesperi redierit [Luc. 17. b. 7]². Atqui fieri potest ut maiore industria incubuerit quam ausi fuissemus exigere. Esto: nihil tamen fecit^c quod non ex conditione servitutis deberet: quia cum tota sua facultate noster est. || Taceo^d quales sint supererogationes^e quas isti venditare Deo volunt^f; nugae enim sunt^g quas neque ipse^h unquam imperavitⁱ, neque approbat, nec quum reddenda erit apud se ratio, acceptas feret. Hac demum significatione concedemus esse supererogationis opera, utpote de quibus apud Prophetam^k dictum est, Quis quaesivit haec de manibus vestris [Iesa. 1. d. 12]? || Sed meminerint^l quid et alibi dicatur de iis, Quare appenditis argentum vestrum, et non in panibus? laborem vestrum insumitis, et non in saturitate [Idem 55. a. 2]? || Non est quidem valde laboriosum otiosis istis rabbinis haec sub umbra in mollibus cathedris disputare; at quum summus ille iudex pro tribunali sederit, evanescere ventosa huiusmodi placita oportebit. || Hoc hoc quaerendum erat, quam ad eius tribunal defensionis fiduciam afferre, non quid in scholis et angulis fabulari possumus^m.

15. C’est mal à propos qu’ils alleguent la sentence de sainct Paul pour prouver cela, quand il se glorifie qu’entre les Corinthiens il a cedé de son droit, duquel il pouvoit user s’il eust voulu: et qu’il ne leur a point seulement rendu ce qu’il leur devoit de son office, mais qu’il s’est employé outre son devoir, en leur preschant gratuitement l’Evangile (1 Cor. 9:1, 12). Il falloit considerer la raison qui est là notée: c’est qu’il a fait cela afin qu’il ne fust point en scandale aux infirmes. Car les seducteurs qui troubloyent ceste eglise-là, s’insinuoyent par ceste couverture de ne rien prendre pour leur peine, afin d’acquerir faveur à leur perverse doctrine, et mettre l’Evangile en haine: tellement qu’il estoit necessaire à sainct Paul ou de mettre en danger la doctrine de Christ, ou d’obvier à telles cautelles. Si c’est chose indifferente à l’homme Chrestien, d’encourir scandale quand il s’en peut abstenir, je confesse que l’Apostre a donné quelque chose à Dieu plus qu’il ne luy devoit; mais si cela estoit requis à un prudent dispensateur de l’Evangile: je dy qu’il a fait ce qu’il devoit. Finalement, quand ceste raison paroistroit point, neantmoins ce que dit Chrysostome est tousjours vray: que tout ce qui vient de nous, est d’une telle condition que ce que possede un homme serf: c’est que par le droit de servitude il appartient à son maistre. Ce que Christ n’a point dissimulé en la parabolle. Car il interrogue quel gré nous saurons à nostre serviteur, apres qu’ayant travaillé tout au long du jour, il retourne au soir en la maison (Luc 17:7). Or il se peut faire qu’il aura prins plus de peine que nous ne luy en eussions osé imposer; quand ainsi sera, encore n’a-ii fait sinon ce qu’il nous devoit du droit de servitude, veu qu’il est nostre, avec tout ce qu’il peut faire. Je ne dy point quelles sont les supererogations, dont ils se veulent priser devant Dieu: toutesfois ce ne sont que fatras, lesquels il n’a point commandez, et ne les approuve point: et quand ce viendra à rendre conte, ne les alloera nullement. En ce sens nous concederons bien que ce sont œuvres de supererogations, ainsi qu’en parle le Prophete, disant: Qui a requis ces choses de vos mains (Is. 1:12)? Mais il faut que ces Pharisiens se souviennent de ce qui en est dit en un autre lieu: Pourquoy delivrez vous vostre argent, et n’en achetez point de pain? pourquoy prenez vous peine en choses qui ne vous peuvent rassasier (Is. 55:2)? Messieurs nos maistres peuvent bien sans grande difficulté disputer de ces matieres, estans en leurs escoles assis mollement sur des coussins: mais quand le souverain Juge apparoistra du ciel en son Throne judicial, tout ce qu’ils auront determiné ne profitera gueres: ains s’esvanouira comme fumée. Or c’estoit ce qu’il falloit icy chercher: quelle fiance nous pourrons apporter, pour nous defendre en cest horrible jugement, et non pas ce qu’on en peut babiller ou mentir en quelque anglet d’une Sorbonne.

15. It is irrelevant to this subject, to allege the boasting of Paul,⁴⁷ that among the Corinthians he voluntarily receded from what, if he had chosen, he might have claimed as his right, and not only did what was incumbent on him to do, but afforded them his gratuitous services beyond the requisitions of duty. They ought to attend to the reason there assigned, that he acted thus, “lest he should hinder the gospel of Christ.”⁴⁸ For wicked and fraudulent teachers recommended themselves by this stratagem of liberality, by which they endeavoured, both to conciliate a favourable reception to their own pernicious dogmas, and to fix an odium on the gospel; so that Paul was necessitated either to endanger the doctrine of Christ, or to oppose these artifices. Now, if it be a matter of indifference to a Christian to incur an offence when he may avoid it, I confess that the apostle performed for the Lord a work of supererogation; but if this was justly required of a prudent minister of the gospel, I maintain that he did what was his duty to do. Even if no such reason appeared, yet the observation of Chrysostom is always true—that all that we have is on the same tenure as the possessions of slaves, which the law pronounces to be the property of their masters. And Christ has clearly delivered the same truth in the parable, where he inquires whether we thank a servant, when he returns home in the evening, after the various labours of the day.⁴⁹ But it is possible that he may have laboured with greater diligence than we had ventured to require. This may be granted; yet he has done no more than, by the condition 16of servitude, he was under an obligation to do; since he belongs to us, with all the ability he has. I say nothing of the nature of the supererogations which these men wish to boast of before God; for they are contemptible trifles, which he has never commanded, which he does not approve, nor, when they render up their account to him, will he accept them. We cannot admit that there are any works of supererogation, except such as those of which it is said by the prophet, “Who hath required this at your hand?”⁵⁰ But let them remember the language of another passage respecting these things: “Wherefore do ye spend money for that which is not bread? and your labour for that which satisfieth not?”⁵¹ It is easy, indeed, for these idle doctors to dispute concerning these things in easy chairs; but when the Judge of all shall ascend the judgment seat, all such empty notions must vanish away. The object of our inquiries ought to be, what plea we may bring forward with confidence at his tribunal, not what we can invent in schools and cloisters.

15. Objection founded on Paul’s boasting. Answer, showing the Apostle’s meaning. Other answers, stating the general doctrine out of Chrysostom. Third answer, showing that supererogation is the merest vanity.

On this subject, they ceaselessly allege the boast of Paul, that among the Corinthians he spontaneously renounced a right which, if he had otherwise chosen, he might have exercised (1 Cor. 9:15); thus not only paying what he owed them in duty, but gratuitously bestowing upon them more than duty required. They ought to have attended to the reason there expressed, that his object was to avoid giving offense to the weak. For wicked and deceitful workmen employed this pretence of kindness that they might procure favor to their pernicious dogmas, and excite hatred against the Gospel, so that it was necessary for Paul either to peril the doctrine of Christ, or to thwart their schemes. Now, if it is a matter of indifference to a Christian man whether or not he cause a scandal when it is in his power to avoid it, then I admit that the Apostle performed a work of supererogation to his Master; but if the thing which he did was justly required in a prudent minister of the Gospel, then I say he did what he was bound to do. In short, even when no such reason appears, yet the saying of Chrysostom is always true, that everything which we have is held on the same condition as the private property of slaves; it is always due to our Master. Christ does not disguise this in the parable, for he asks in regard to the master who, on return from his labour, requires his servant to gird himself and serve him, “Does he thank that servant because he did the things that were commanded him? I trow not,” (Luke 17:9). But possibly the servant was more industrious than the master would have ventured to exact. Be it so: still he did nothing to which his condition as a servant did not bind him, because his utmost ability is his master’s. I say nothing as to the kind of supererogations on which these men would plume themselves before God. They are frivolities which he never commanded, which he approves not, and will not accept when they come to give in their account.The only sense in which we admit works of supererogation is that expressed by the prophet, when he says, “Who has required this at your hand?” (Isaiah 1:12). But let them remember what is elsewhere said of them: “Wherefore do ye spend money for that which is not bread? and your labour for that which satisfieth not?” (Isaiah 55:2). It is, indeed, an easy matter for these indolent Rabbis to carry on such discussions sitting in their soft chairs under the shade, but when the Supreme Judge shall sit on his tribunal, all these blustering dogmas will behave to disappear.¹ This, this I say, was the true question: not what we can fable and talk in schools and corners, but what ground of defense we can produce at his judgment-seat.

15. En ten onrechte beroept men zich tot bewijs van deze zaak op de woorden, waarmee Paulus er zich op beroemt (1 Cor. 9:1,12) dat hij onder de Corinthiërs uit eigen beweging van zijn recht afstand gedaan heeft, hetwelk hij anders, als hij gewild had, had mogen gebruiken, en dat hij aan hen niet slechts besteed heeft, wat hij volgens zijn plicht moest doen, maar dat hij ook onverschuldigd dienstbetoon verricht heeft, buiten wat hem zijn plicht voorschreef. Maar men behoorde te letten op de reden, die daar vermeld wordt, namelijk dat hij dit gedaan heeft om de zwakken geen aanstoot te geven. Want de slechte en bedrieglijke leraars trachtten zich door dit lokmiddel der welwillendheid aan te prijzen, om daardoor gunst te verkrijgen voor hun schadelijke leerstukken en haat op te wekken tegen het evangelie, zodat het voor Paulus noodzakelijk was òf de leer van Christus in gevaar te brengen, òf dergelijke listigheden tegen te gaan. Welaan dan, indien het voor een Christen een onverschillige zaak is tegen ergernis in te gaan, hoewel hij zich er aan kon onttrekken, erken ik, dat de apostel voor God meer gedaan heeft dan hij schuldig was; maar indien juist dit met recht geëist werd van een verstandig uitdeler van het evangelie, dan zeg ik, dat hij deed, wat hij moest doen. Eindelijk ook al doet zich een dergelijke oorzaak niet voor, dan is toch altijd waar het woord van Chrysostomus, dat al het onze in dezelfde toestand is als het bezit van slaven, dat ongetwijfeld volgens het recht het eigendom is van hun heer. En dat heeft ook Christus in de gelijkenis (Luc. 17:7) niet buiten beschouwing gelaten. Want Hij vraagt, welke dank wij onze knecht betuigen, wanneer hij, na de ganse dag zich met allerlei werk vermoeid te hebben, des avonds tot ons wederkeert. Maar, zo zal men zeggen, het is mogelijk, dat hij zich met groter ijver op zijn werk toegelegd heeft, dan wij zouden hebben durven eisen. Laat dat zo zijn: maar toch heeft hij niets gedaan, wat hij niet in zijn toestand van dienstbaarheid schuldig was, omdat hij met gans zijn vermogen ons eigendom is. Ik spreek er niet van, wat voor overtollige werken het zijn, die zij aan God willen aanbieden. Want het zijn beuzelarijen, die Hij zelf nooit bevolen heeft, en die Hij niet goedkeurt, en die Hij ook niet zal aannemen, wanneer Hem rekenschap zal moeten afgelegd worden. In deze betekenis eerst zullen wij toegeven, dat er overtollige werken zijn, als van die, over welke gesproken wordt bij de profeet (Jes. 1:12) "Wie heeft zulks van uw hand geëist?" Maar laat hen bedenken, wat ook elders (Jes. 55:2) van die werken wordt gezegd: "Waarom weegt gijlieden uw geld uit, maar niet in brood? en besteedt gijlieden uw arbeid, maar niet in verzadiging? Het is wel niet zeer inspannend voor zulke rabbijnen om in de rust der scholen over deze dingen op hun katheders verhandelingen te houden. Maar wanneer de opperste Rechter op zijn rechterstoel zal gezeten zijn, zullen dergelijke ijdele leringen moeten verdwijnen. Dit, dit behoorde men te onderzoeken, met welk een vertrouwen wij ons voor zijn rechterstoel kunnen verdedigen, en niet wat wij in scholen en hoeken kunnen babbelen.

15. Gott hat Anspruch auf alles, was wir sind und haben; überschüssige Werke kann es daher nicht geben

In dieser Sache beruft man sich nun zu Unrecht auf die Tatsache, daß sich Paulus rühmt, er habe bei den Korinthern freiwillig auf sein Recht verzichtet, das er doch sonst, wenn er gewollt hätte, auch hätte anwenden können, er habe an ihnen nicht nur das getan, was er nach seiner Verpflichtung tun mußte, sondern ihnen über die Grenze seines Dienstes hinaus auch noch umsonst seine Arbeit gewidmet (1. Kor. 9,1ff.). Aber man hätte doch darauf achten müssen, womit er da sein Verhalten begründet: er wollte (1. Kor. 9,12) eben den Schwachen keinen Anstoß bereiten! Es gab da böse, betrügerische Arbeiter, die sich mit solcher Gütigkeit heuchlerisch schmückten, um ihren schädlichen Lehren Gunst zu verschaffen und gegen das Evangelium Haß zu erregen. Da mußte also Paulus entweder das Evangelium solcher Gefahr aussetzen - oder aber diesen Ränken entgegentreten. Nun, wenn es für einen Christenmenschen eine freigelassene (außerhalb seiner Christenpflicht stehende) Sache ist, einem Ärgernis entgegenzutreten, wenn er es vermeiden kann - dann gebe ich zu, daß der Apostel dem Herrn etwas „überschüssiges“ geleistet hat. Wenn es aber von einem verständigen Verwalter des Evangeliums mit Recht verlangt werden kann, so zu handeln, dann hat, so behaupte ich, Paulus getan, was er schuldig war! Aber selbst wenn eine solche Begründung nicht sichtbar wird, so ist schließlich trotzdem stets das Wort des Chrysostomus richtig, nach welchem alles, was wir haben, der gleichen Bedingung unterliegt wie der Eigenbesitz der Leibeigenen, der nach dem dafür geltenden Recht dem Herrn selber unzweifelhaft zusteht. Das hat Christus in dem genannten Gleichnis auch nicht außer Ansatz gelassen; er fragt nämlich, welchen Dank wir denn wohl einem Knecht schuldig wären, der sich den ganzen Tag mit mancherlei Arbeit abgegeben hat und dann des Abends zu uns zurückkehrt (Luk. 17,7-9). Man könnte fragen: Aber es kann doch vorkommen, daß er mehr Eifer daran gewendet hat, als wir zu fordern gewagt hatten! Das mag sein; aber er hat doch nichts getan, was er nicht in seiner Stellung als Knecht zu tun schuldig war, denn er gehört ja uns mit allem, was er vermag.

513 Ich will davon schweigen, was das für Werke sind, die die Schultheologen Gott als „überschüssige Werke“ anbieten wollen. Es sind nämlich Possen, die er selber nie verlangt hat, noch billigt, noch auch annehmen wird, wenn wir ihm werden Rechenschaft geben müssen! Nur in einem Sinne wollen wir zugeben, daß diese Werke wirklich „überschüssig“ sind, nämlich im Sinne des Prophetenwortes: „Wer fordert solches von euren Händen?“! (Jes. 1,12). Sie sollen aber dann auch bedenken, was anderwärts von solchen Werken gesagt ist: „Warum zählet ihr Geld dar, da kein Brot ist, und tut Arbeit, davon ihr nicht satt werden könnt?“ (Jes. 55,2). Allerdings ist es für diese müßigen Rabbinen nicht sehr mühselig, in der Schule auf ihren weichgepolsterten Lehrstühlen solcherlei Reden zu führen. Aber wenn einst der höchste Richter seinen Richtstuhl besteigt, dann müssen alle solche haltlosen Meinungen verwehen! Unsere Frage sollte aber wahrhaftig die sein, mit welcher Zuversicht auf unsere Verteidigung wir vor seinen Richtstuhl treten können - nicht aber, was wir in Schulen und Winkeln zu fabeln vermögen!

15. Alles wat ons is en het, behoort aan God, en daarom kan ons nie aanspraak maak op oortollige werke waaroor ons kan beskik nie

En om die geldigheid van oortollige werke te bewys, span hulle Paulus se bekende beroeming onvanpas hierby in. Hy sê naamlik dat hy onder die Korintiërs vrywillig van sy reg afstand gedoen het terwyl hy dit andersins kon gebruik as hy wou, en dat hy nie alleen aan hulle soveel aandag bestee het as wat hy uit hoofde van sy amp verskuldig was nie, maar dat hy buite die grense van sy ampsverpligtinge werke wat hy nie verskuldig was nie, aan hulle gelewer het.⁷⁰ En tog moes hulle gelet het op die rede wat hy daar aangetoon het, naamlik dat hy dit gedoen het om die swakkes nie aanstoot te gee nie.⁷¹ Want slegte en bedrieglike werkers het met die valse skyn van welmenendheid geloop en smous om vir hulle gevaarlike leerstellings guns te wen en haat teen die evangelie aan te blaas, sodat Paulus noodgedwonge òf die leer van Christus in  gevaar moes stel òf sulke listige praktyke moes fnuik. Wel, as dit vir ’n Christen ’n onverskillige saak is dat hy aanstoot gee terwyl hy hom daarvan kan weerhou, erken ek dat die apostel vir die Here ’n oortollige werk verrig het, maar as hy gedoen het wat met reg van ’n verstandige bedienaar van die evangelie vereis word, verklaar ek dat hy gedoen het wat hy moes. En verder, selfs as so ’n rede nie duidelik is nie, is die volgende stelling van Chrysostomos nog altyd waar, naamlik dat alles wat ons het, dieselfde status as slawe se besittings geniet wat altyd volgens reg aan 996 hulle eienaar behoort.⁷² En Christus het dit ook nie in sy gelykenis weggesteek nie, want Hy vra hoe ons ’n dienskneg sal bedank wanneer hy uitgeput van ’n hele dag se harde werk in die aand na ons terugkeer.⁷³ En tog is dit moontlik dat hy hom met groter ywer op sy werk toegelê het as wat ons sou waag om van hom te eis. Laat dit so wees. Hy het dan nogtans niks gedoen wat hy nie uit hoofde van sy posisie as ’n slaaf moes doen nie, omdat hy met al sy vaardighede ons eiendom is.

Ek verswyg maar die aard van die oortollige werke wat hulle aan God wil verkwansel. Dis is immers onsin wat Hy self nooit gebied of goedgekeur het nie, en wanneer rekenskap voor Hom gegee moet word, sal Hy dit ook nie aanneem nie. Ons sal eers toegee dat daar in hierdie betekenis oortollige werke is waarvan daar by die profeet sprake is: “Wie het dit van julle hande geëis?”⁷⁴ Maar hulle moet ook onthou wat elders in verband daarmee gesê word: “Waarom betaal julle vir iets wat nie brood is nie; waarom werk julle vir iets wat nie kan versadig nie?”⁷⁵

Dit is inderdaad nie baie vermoeiend vir daardie ledige rabbi’s om hierdie onderwerpe in die skadu op sagte stoele te bespreek nie, maar wanneer die hoogste Regter op sy regstoel sit, moet sulke onbestendige leerstellings verdwyn. Dit, ja, dit moet ons vra: Watter vertroue ons ter verdediging na sy regterstoel kan neem en nie watter storietjies ons in hulle skole en skuilplekke⁷⁶ kan uitdink nie.

15. Совсем не к месту для доказательства своих утверждений они ссылаются на речения св. Павла, когда он хвалится перед коринфянами, что может, если захочет, воспользоваться своим правом и что не только даёт им то, что обязан по своему служению, но и исполняет нечто сверх своего долга, безвозмездно проповедуя им Евангелие (1 Кор 9:1 сл.). Здесь нужно принять во внимание указываемую ниже причину: он делает это, чтобы не причинить обиды немощным (1 Кор 9:12,22). Ибо соблазнители, потрясавшие эту церковь, проникали в неё, прикрываясь тем, что ничего не берут за свой труд, дабы склонить её членов к ложному учению и вызвать неприязнь к Евангелию. Так что св. Павлу пришлось бы либо подвергнуть опасности Христово учение, либо разрушить эти козни. Если для христианина безразлично, нанести обиду или нет, когда он может этого избежать, то я признаю, что апостол принёс Богу нечто большее, чем был обязан. Но если это долг благонамеренного распространителя Евангелия, то я скажу, что он сделал то, в чём состоял его долг. В конце концов, даже если не рассматривать это обстоятельство, остается верным сказанное Иоанном Златоустом: по праву рабства принадлежащее рабу принадлежит его господину.

Этого не скрывал и Христос в своей притче. Он спрашивал, станем ли мы благодарить раба, когда проработав целый день, возвратимся вечером домой (Лк 17:7-9). Может статься, что он выполнит большую работу, чем мы осмелились ему поручить. Но если это произошло, то не сделал ли он этого по праву рабства, согласно которому он наш со всем тем, что он может делать?

Я вовсе не говорю о том, какие сверхдолжные дела они желают представить перед Богом. Но я знаю, что это только безделицы, которые Он не предписал и отнюдь не одобряет. И когда придёт время дать отчёт, Он не примет их во внимание. В этом смысле мы готовы согласиться, что это те сверхдолжные дела, о которых пророк говорил: «Кто требует от вас, чтобы вы топтали дворы Мои?» (Ис 1:12) Но этим фарисеям следовало бы вспомнить, что сказано в другом месте: «Для чего вам отвешивать серебро за то, что не хлеб и трудолюбие своё за то, что не насыщает?» (Ис 55:2) Наши господа учителя могут без всяких затруднений рассуждать об этих материях, расположившись в своих удобных креслах. Но когда Верховный Судья явится на небесах на своём Престоле, все их дефиниции ничему не помогут и исчезнут, как дым. Вот то единственное, чего нам нужно искать: каким доверием должны мы обладать, чтобы защититься на этом Страшном Суде? Ясно, что не тем, о чём болтают и лгут в уголках той или иной сорбонны.

16. | Duae sunt potissimum nobis abigendae hac parte ex animis pestes: nequid in operum iustitia fiduciae ponant, nequid illis gloriae adscribant. Fiducia qualibet nos passim depellunt Scripturae, quum docent iustitias omnes nostras foetere in Dei conspectu, nisi a Christi innocentia bonum odorem ducant: nihil quam irritare Dei ultionem posse, nisi misericordiae eius indulgentia sustineantur. Ita porro nihil reliquum nobis faciunt, nisi ut iudicem nostrum deprecemur, cum illa Davidis confessione, neminem iustificatum iri coram ipso, si rationem a servis suis 235 reposcat [Psal. 143. a. 2]. Ubi autem Iob dicit^a, Si impie egi, vae mihi: si autem^b iuste, nec sic erigam caput [Iob. 10. c. 15]: || quanquam respicit ad summam illam Dei iustitiam, cui ne Angeli quidem respondent: simul tamen ostendit, ubi ad Dei iudicium venitur, nihil restare cunctis mortalibus nisi ut obmutescant. || Non enim eo tantum pertinet quod cedere ultro malit quam cum rigiditate Dei periculose certare: sed significat non aliam sensisse eum in seipso iustitiam, quam quae primo momento esset a facie Dei collapsura. Exacta fiducia glorationem quoque omnen facessere necesse est. Quis enim iustitiae laudem assignet operibus, quorum confidentia trepidet a Dei conspectu? || Veniendum ergo quo nos vocat Iesaias, ut in Deo laudetur ac glorietur omne semen Israel [Iesa. 45.^c d. 26^d]: quia verissimum est quod alibi dicit, nos plantationem esse gloriae Dei [Iesa. 61. a. 3]. || Rite ergo tum purgatus erit animus, quum nec in fiducia operum ulla ex parte recumbet, nec in gloria exultabit. Ad falsae autem et mendacis istius fiduciae flatum stultos homines hic error animat, quod suae salutis causam in operibus semper locant.

16. Il nous faut chasser icy deux pestes de nos cœurs: c’est de n’avoir nulle fiance en nos œuvres, et ne leur attribuer aucune louange. L’Escriture çà et là nous en oste la fiance, disant que toutes nos justices ne sont qu’ordure et puantise devant Dieu, sinon qu’elles tirent bonne odeur de la justice de Jesus Christ: qu’elles ne peuvent sinon piovoquer la vengeance de Dieu, si elles ne sont supportées par le pardon de sa misericorde. Ainsi elle ne nous laisse rien de reste, sinon que nous implorions la clemence de nostre Juge, pour obtenir mercy, avec ceste confession de David, que nul ne sera justifié devant sa face, s’il appelle à conte ses serviteurs (Ps. 143:2). Et quand Job dit, Malheur sur moy si j’ay forfait: et si j’ay justement fait, encore ne leveray je point la teste (Job 10:15). Combien qu’il regarde à la justice souveraine de Dieu, à laquelle les Anges mesmes ne peuvent satisfaire: si est-ce qu’il monstre quand on vient devant le throne judicial de Dieu, qu’il ne reste rien à toutes creatures humaines sinon de faire silence. Car il n’entend point qu’il aime mieux de son bon gré ceder à Dieu, que de combattre avec peril contre sa rigueur: mais il signifie qu’il ne recognoist justice en soy, laquelle ne descheust incontinent devant Dieu. Quand la fiance est dechassée. il faut aussi que toute gloire soit aneantie. Car qui est-ce qui assignera la louange de justice à ses œuvres, quand les considerant il tremblera devant Dieu? Parquoy il nous faut venir où Isaie nous appelle: c’est que toute la semence d’Israel se loue et se glorifie en Dieu (Is. 45:25): pource que ce qu’il dit ailleurs est tres-vray, c’est que nous sommes plantez à sa gloire (Is. 61:3). Nostre cœur donc sera lors droitement purgé, quand il ne s’appuyera nullement en aucune fiance d’œuvres, et n’en prendra point matiere de s’eslever et enorgueillir. C’est cest erreur qui induit les hommes à ceste fiance frivole et mensongere, qu’ils establissent tousjours la cause de leur salut en leurs œuvres.

16. On this subject our minds require to be guarded chiefly against two pernicious principles—That we place no confidence in the righteousness of our works, and that we ascribe no glory to them. The Scriptures every where drive us from all confidence, when they declare that all our righteousnesses are odious in the Divine view, unless they are perfumed with the holiness of Christ; and that they can only excite the vengeance of God, unless they are supported by his merciful pardon. Thus they leave us nothing to do, but to deprecate the wrath of our Judge with the confession of David, “Enter not into judgment with thy servant; for in thy sight shall no man living be justified.”⁵² And where Job says, “If I be wicked, woe unto me; and if I be righteous, yet will I not lift up my head;”⁵³ though he refers to that consummate righteousness of God, compared to which even the angels are deficient, yet he at the same time shows, that when God comes to judgment, all men must be dumb. For he not only means that he would rather freely recede, than incur the danger of contending with the rigour of God, but signifies that he experiences in himself no other righteousness than what would instantaneously vanish before the Divine presence. When confidence is destroyed, all boasting must of necessity be relinquished. For who can give the praise of righteousness to his works, in which he is afraid to confide in the presence of God? We must therefore have recourse to the Lord, in whom we are assured, by Isaiah, that “all the seed of Israel shall be justified, and shall glory;”⁵⁴ for it is strictly true, as he 17says in another place, that we are “the planting of the Lord, that he might be glorified.”⁵⁵ Our minds therefore will then be properly purified, when they shall in no degree confide nor glory in our works. But foolish men are led into such a false and delusive confidence, by the error of always considering their works as the cause of their salvation.

16. Fourth answer, showing how Scripture dissuades us from all confidence in works. Fifth answer, showing that we have no ground of boasting.

In this matter the minds of men must be specially guarded against two pestiferous dogmas—viz. against putting any confidence in the righteousness of works, or ascribing any glory to them. From all such confidence the Scriptures uniformly dissuade us when they declare that our righteousness is offensive in the sight of God unless it derives a sweet odour from the purity of Christ: that it can have no other effect than to excite the divine vengeance unless sustained by his indulgent mercy. Accordingly, the only thing they leave to us is to deprecate our Judge with that confession of David: “Enter not into judgment with thy servant: for in thy sight shall no living be justified,” (Psalm 143:2). And when Job says, “If I be wicked, woe unto me: and if I be righteous, yet will I not lift up my head,” (Job 10:15). Although he refers to that spotless righteousness of God, before which even angels are not clean, he however shows, that when brought to the bar of Gods all that mortals can do is to stand dumb. He does not merely mean that he chooses rather to give way spontaneously than to risk a contest with the divine severity, but that he was not conscious of possessing any righteousness that would not fall the very first moment it was brought into the presence of God. Confidence being banished, all glorying must necessarily cease. For who can attribute any merit of righteousness to works, which instead of giving confidence, only make us tremble in the presence of God? We must, therefore, come to what Isaiah invites us: “In the Lord shall all the seed of Israel be justified, and shall glory,” (Isaiah 45:25); for it is most true, as he elsewhere says, that we are “the planting of the Lord, that he might be glorified,” (Isaiah 61:3). Our soul, therefore, will not be duly purified until it ceases to have any confidence, or feel any exultation in works. Foolish men are puffed up to this false and lying confidence by the erroneous idea that the cause of their salvation is in works.

16. Twee pesten vooral moeten wij bij dit stuk uit onze harten verdrijven, namelijk dat ze geen vertrouwen stellen op de gerechtigheid der werken, en dat zij hun geen roem toekennen. De Schrift ontneemt ons op vele plaatsen elk vertrouwen op de werken wanneer ze leert, dat al onze gerechtigheden stinken voor Gods aanschijn, tenzij ze van Christus onschuld een goede reuk ontvangen; dat ze niets anders kunnen dan God aanzetten tot wraak, tenzij ze door de vriendelijkheid zijner barmhartigheid verdragen worden. Zo laten de werken in dan niets over dan dat wij onze Rechter verbidden, met de belijdenis van David, dat niemand gerechtvaardigd zal worden voor Hem, indien Hij rekenschap eist van zijn dienstknechten (Ps. 143:2) En hoewel Job (Job 10:15) wanneer hij zegt: "Indien ik goddeloos gehandeld heb, wee mij; indien echter rechtvaardig ook dan zal ik mijn hoofd niet opheffen", het oog heeft op die hoogste rechtvaardigheid Gods, waaraan zelfs de engelen niet voldoen, toont hij toch tevens aan, dat wanneer men tot Gods oordeel komt, er voor alle stervelingen niets overblijft dan dat ze verstommen. Want hij heeft niet alleen deze bedoeling, dat hij liever uit eigen beweging wil wijken dan met gevaar strijden tegen Gods gestrengheid, maar hij geeft ook te kennen, dat hij geen andere gerechtigheid in zichzelf waargenomen heeft, dan zulk een, die op het eerste ogenblik voor Gods aangezicht zou bezwijken. Wanneer het vertrouwen verdreven is, moet ook alle roem zich uit de voeten maken. Want wie zou de lof van rechtschapenheid toekennen aan de werken, op welke hij vreest te vertrouwen voor Gods aangezicht ? We moeten dus komen daar, waarheen Jesaja in roept (Jes. 45:25) dat in God geprezen wordt en zich beroeme het ganse zaad van Israël; want volkomen waar is, wat hij elders (Jes. 61:3) zegt, dat wij een planting zijn van de eer Gods. Het hart zal dus dan behoorlijk gereinigd zijn, wanneer het noch in enig opzicht zal steunen op het vertrouwen der werken, noch in roem daarop zich zal verheffen. En tot de wind van dat vals en leugenachtig vertrouwen worden de dwaze mensen gebracht door deze dwaling, dat ze de oorzaak van hun zaligheid altijd stellen in de werken.

16. Keine Zuversicht auf die Werke und kein Ruhm der Werke!

In diesem Stück müssen wir vor allem zweierlei Pestilenz aus unserem Herzen vertreiben: einmal soll es keinerlei Zuversicht auf die Gerechtigkeit der Werke setzen, und zum anderen soll es ihnen keinen Ruhm zuerkennen.

(1) Alle solche Zuversicht nimmt uns die Schrift an vielen Stellen weg, indem sie uns lehrt, daß all unsere Gerechtigkeit vor Gottes Angesicht stinkend ist, wenn sie nicht durch Christi Unschuld einen Wohlgeruch empfängt, daß sie nur Gottes Rache auf uns ziehen kann, wenn sie nicht von Gottes barmherziger Nachsicht getragen wird. Sie läßt uns also nichts übrig, als daß wir unseren Richter um Gnade bitten und mit David bekennen, daß vor Gott keiner gerechtfertigt werden kann, wenn er von seinen Knechten Rechenschaft fordert (Ps. 143,2). Hiob sagt: „Bin ich gottlos, so wehe mir! Bin ich gerecht, so darf ich doch mein Haupt nicht aufheben!“ (Hiob 10,15). Dabei hat er freilich jene höchste Gerechtigkeit Gottes im Auge, der auch die Engel nicht entsprechen; aber er zeigt doch zugleich, daß allen Sterblichen, wenn es zu Gottes Gericht kommt, nichts übrigbleibt, als zu verstummen. Denn er will nicht nur sagen, daß er lieber weichen will, als sich mit Gottes Strenge in einen gefahrvollen Streit einzulassen, nein, er deutet zugleich an, daß er bei sich nur eine solche Gerechtigkeit wahrgenommen hat, die gleich im ersten Augenblick vor Gottes Angesicht zusammenbrechen muß.

(2) Ist aber so die Zuversicht (auf die Gerechtigkeit der Werke) abgetan, so muß auch alles Rühmen weichen. Wenn einer auf seine Werke vertraut, so muß er vor Gottes Angesicht erzittern - wie sollte er ihnen dann aber das Lob der Gerechtigkeit zollen? Wir müssen also dahin kommen, wozu uns Jesaja ruft: nämlich daß sich aller Same Israels in Gott rühme und preise (Jes. 45,25)! Denn es ist volle Wahrheit, wenn er an anderer Stelle sagt, wir seien „pflanzen“ der Ehre des Herrn! (Jes. 61,3; nicht Luthertext). Unser Herz ist also dann recht gereinigt, wenn es sich in keiner Weise auf das vertrauen auf die Werke stützt und im Rühmen (dieser Werke) jubiliert. Wo sich aber törichte Menschen von solcher falschen, lügnerischen Zuversicht aufblähen lassen, da hat sie der Irrtum angereizt, die Ursache ihres Heils stets auf die Werke zu gründen!

16. ‘n Christen moet nie op geregtigheid van sy werke vertrou of daarop roem nie

In hierdie opsig is daar veral twee plae wat ons uit ons gemoed moet weer, naamlik dat ons ten eerste geen vertroue in die geregtigheid van ons werke moet stel nie⁷⁷ en, ten tweede, dat ons nie daaraan enige roem moet toeskryf nie. Die Skrif ontneem ons oral enige vertroue hoegenaamd op die geregtigheid van ons werke wanneer dit leer dat al ons geregtighede voor God stink tensy dit die aangename geur van Christus se onskuld adem, en dit nie anders kan as om God se wraak te verwek nie, tensy dit deur die toegeeflikheid van sy barmhartigheid verdra word. Hulle laat vir ons dus niks anders as om met Dawid se belydenis tot ons Regter te bid dat niemand voor Hom regverdig gemaak sal word as Hy rekenskap van sy diensknegte eis nie.⁷⁸ Maar dan sê Job weer: “As ek 997 goddeloos gehandel het, wee my; maar as ek regverdig gehandel het, sal ek my kop nie so ophef nie”.⁷⁹ Hoewel hy sy oë op die hoogste geregtigheid van God rig, waaraan selfs nie eens die engele kan beantwoord nie, toon hy nogtans terselfdertyd aan dat wanneer dit by God se oordeel kom, daar vir al die sterflike mense niks meer oor is as om stom te word nie. Dit slaan trouens nie slegs daarop dat Job verkies om eerder vrywillig voor God pad te gee as om tot gevaar vir hom met die strengheid van God kragte te meet nie, maar hy dui ook aan dat hy in homself van geen ander geregtigheid bewus is as dat dit onmiddellik voor God se aangesig in duie sal stort nie.

As alle vertroue hierin tot niet gemaak is, moet alle roem ook noodwendig die wyk neem. Want wie sou lof van geregtigheid aan sy werke toeskryf as hy vrees om in die aangesig van God daarop te vertrou? Ons moet dus kom waarheen Jesaja ons roep, naamlik dat die hele geslag van Israel in God hulle lof sal hê en in God sal roem.⁸⁰ Wat hy immers elders sê, is baie waar, naamlik dat ons ’n plant van die heerlikheid van God is.⁸¹

’n Mens se siel sal dus eers dan na behore gereinig wees wanneer hy geensins op die vertroue in sy werke steun nie en hom ook nie op die roem daarvoor verhef nie. Hierdie dwaling begeester egter dwase om hulleself met ’n valse en bedrieglike vertroue op te blaas omdat hulle altyd die oorsaak vir hulle saligheid in hulle werke plaas.

16. Мы должны изгнать из наших сердец два тяжких недуга: доверие к своим делам и какую-либо им похвалу. Св. Писание во множестве мест лишает нас этого доверия и говорит, что вся наша праведность - только скверна и смрад перед Богом, если она не приобретает аромата праведности Иисуса Христа; что она вызывает лишь мщение Бога, если не сопровождается прощением, исходящим от его милосердия. Она не оставляет нам ничего иного, кроме мольбы о великодушии нашего Судьи, дабы обрести его милость, как написано об этом у Давида: не оправдается перед Богом ни один из живущих, если войдёт в суд с рабом Божьим [Пс 142/ 143:2]. И Иов говорит: «Если я виновен, горе мне! если и прав, то не осмелюсь поднять головы моей» (Иов 10:15). Взирая на высшую праведность Бога, которой не могут удовлетворить даже Ангелы, он показывает, что когда человеческие создания предстают перед судейским Престолом Бога, им остаётся лишь умолкнуть. Ибо он не только понимает, что предпочтительнее уступить Богу, нежели сражаться с его суровостью, но и признаёт, что не знает у себя никакой праведности, которая не пала бы пред ликом Бога.

Как только доверие к себе отброшено, необходимо также оставить всякое самовосхваление. Кто станет восхвалять свои праведные дела, если, рассмотрев их, он вострепещет перед Богом? Поэтому нам нужно прийти к тому, к чему зовёт нас Исайя: всё семя Израилево будет оправдано и прославлено Господом (Ис 45:25). Ибо столь же верно и то, что пророк говорит в другом месте: все мы насаждены Господом во славу его (Ис 61:3). Наше сердце тогда будет поистине очищено, когда оно ни в коем случае не будет опираться на доверие к собственным делам, не будет искать в них повода возвышаться и гордиться. А именно такая ошибка вводит людей в легкомысленное и ложное доверие, которое побуждает их искать залог своего спасения в своих собственных делах.

17. Verum, si quatuor causarum genera respicimus, quae in rerum effectu considerare praecipiunt philosophi, nullum eorum reperiemus operibus in constituenda salute nostra convenire. Efficientem enim vitae aeternae nobis comparandae causam ubique Scriptura praedicat Patris caelestis misericordiam, et gratuitam erga nos dilectionem: materialem vero, Christum cum sua obedientia, per quam nobis iustitiam acquisivit; formalem quoque vel instrumentalem quam esse dicemus^e nisi fidem? Atque tres simul istas una sententia comprehendit Iohannes, quum dicit, Sic Deus dilexit mundum ut Filium unigenitum daret: ut omnis qui credit in eum non pereat, sed habeat vitam aeternam [Iohan. 3. b. 16]. Porro finalem testatur Apostolus esse, et divinae iustitiae demonstrationem, et bonitatis laudem^f: || ubi et alias tres disertis verbis commemorat. Sic enim ad Romanos loquitur, Omnes peccaverunt, et egent gloria Dei; iustificantur autem gratis ipsius gratia [Rom. 3. c. 23]¹: hic habes caput et primum fontem, quod Deus nos gratuita misericordia complexus est. Sequitur, Per redemptionem quae est in Christo Iesu²: hic habes veluti materiam qua nobis iustitia conficitur: Per fidem in sanguine ipsius³: 236 hic causa instrumentalis ostenditur, qua Christi iustitia nobis applicatur. Postremo subiungit finem, quum dicit, In demonstrationem iustitiae ipsius, ut sit ipse iustus, et iustificans eum qui est ex fide Christi¹. Atque (ut obiter quoque denotet iustitiam hanc reconciliatione constare) nominatim ponit, Christum datum esse in reconciliationem. Sic et primo ad Ephesios capite docet nos recipi a Deo in gratiam ex mera misericordia: id fieri Christi intercessione: fide apprehendi: omnia in hunc finem, ut divinae bonitatis gloria ad plenum eluceat². || Quum videamus omnes salutis nostrae particulas ita extra nos constare, quid est quod iam operibus vel confidamus vel gloriemur? Nec de efficiente, nec de finali controversiam nobis movere possunt vel coniuratissimi divinae gratiae hostes, nisi totam Scripturam abnegare velint. In materiali et formali fucum faciunt, quasi dimidiatum cum fide Christique iustitia locum opera nostra teneant³. Sed id quoque Scriptura reclamante: quae et Christum nobis esse in iustitiam et vitam simpliciter affirmat, et hoc iustitiae bonum sola fide possideri.

17. Mais si nous regardons les quatre genres de causes que les Philosophes mettent, nous n’en trouverons pas un seul qui convienne aux œuvres, quand il est question de nostre salut. L’Escriture par tout enseigne que la cause efficiente de nostre salut est la misericorde de nostre Pere celeste, et la dilection gratuite qu’il a éu envers nous. Pour la cause materielle elle nous propose Christ avec son obeissance, par laquelle il nous a acquis justice. De la cause qu’on appelle instrumentale, quelle dirons nous qu’elle est, sinon la foy? Sainct Jean a comprins toutes ces trois ensemble en une sentence, quand il dit que Dieu a tant aimé le monde, qu’il a donné son Fils unique: afin que quiconque croira en luy, ne perisse point, mais ait la vie eternelle (Jean 3:16). Quant à la cause finale, l’Apostre dit que ça esté pour demonstrer la justice de Dieu, et glorifier sa bonté (Rom. 3:23): conjoignant mesme clairement les trois autres causes que nous avons recitées. Car voicy qu’il dit, Tous ont peché, et sont desnuez de la gloire de Dieu: mais ils sont justifiez gratuitement par la grace d’iceluy. Il demonstre là le commencement et comme la source: c’est que Dieu a eu pitié de nous par sa bonté. Il s’ensuit, Par la redemption laquelle est en Christ. Icy nous avons la substance, en laquelle consiste nostre justice. Il s’ensuit encore, Par la foy au sang d’iceluy: en quoy il demonstre la cause instrumentale, par laquelle la justice de Christ nous est appliquée. Il adjouste consequemment la fin, quand il dit que Dieu a fait cela pour demonstrer sa justice, à ce qu’il soit juste, et justifiant celuy qui a foy en Jesus Christ. Et mesme pour signifier comme en passant, que ceste justice dont il parle consiste en la reconciliation entre Dieu et nous, il dit nommément que Christ nous a esté donné pour nous rendre le Pere propice. Semblablement au premier chapitre de l’Epistre aux Ephesiens, il enseigne que Dien nous reçoit en sa grace par sa pure misericorde: que cela se fait par l’intercession de Christ, que nous recevons ceste grace par foy: que le tout tend à ce but, que la gloire de sa bonté soit pleinement cogneue (Ephes. 1:5, 6). Quand nous voyons toutes les parties de nostre salut estre hors de nous, qu’est-ce que nous prenons aucune confiance ou gloire de nos œuvres? Quant est de la cause efficiente et finale, les plus grans adversaires de la gloire de Dieu ne nous en sauroyent faire controversie, s’ils ne veulent renoncer toute l’Escriture. Quand ce vient à la cause materielle et instrumentale, ils cavillent, comme si nos œuvres partissoyent à demy avec la foy et la justice de Christ. Mais l’Escriture contredit aussi bien à cela, en affermant simplement que Christ nous est en justice et en vie, et que nous possedons un tel bien par la seule foy.

17. But if we advert to the four kinds of causes, which the philosophers direct us to consider in the production of effects, we shall find none of them consistent with works in the accomplishment of our salvation. For the Scripture every where proclaims, that the efficient cause of eternal life being procured for us, was the mercy of our heavenly Father, and his gratuitous love towards us; that the material cause is Christ and his obedience, by which he obtained a righteousness for us; and what shall we denominate the formal and instrumental cause, unless it be faith? These three John comprehends in one sentence, when he says, that “God so loved the world that he gave his only begotten Son, that whosoever believeth in him should not perish, but have everlasting life.”⁵⁶ The final cause the apostle declares to be, both the demonstration of the Divine righteousness and the praise of the Divine goodness, in a passage in which he also expressly mentions the other three causes. For this is his language to the Romans: “All have sinned, and come short of the glory of God, being justified freely by his grace:”⁵⁷ here we have the original source of our salvation, which is the gratuitous mercy of God towards us. It follows, “through the redemption that is in Christ Jesus:” here we have the matter of our justification. “Through faith in his blood:” here he points out the instrumental cause, by which the righteousness of Christ is revealed to us. Lastly, he subjoins the end of all, when he says, “To declare his righteousness; that he might be just, and the justifier of him which believeth in Jesus.” And to suggest, by the way, that this righteousness consists in reconciliation or propitiation, he expressly asserts that Christ was “set forth to be a propitiation.” So also in the first chapter to the Ephesians, he teaches that we are received into the favour of God through his mere mercy; that it is accomplished by the mediation of Christ; that it is apprehended by faith; and that the end of all is, that the glory of the Divine goodness may be fully displayed.⁵⁸ When we see that every part of our salvation is accomplished without us, what reason have we to confide or to glory in our works? Nor can even the most inveterate enemies of Divine grace raise any controversy with us concerning the efficient or the final 18cause, unless they mean altogether to renounce the authority of the Scripture. Over the material and formal causes they superinduce a false colouring; as if our own works were to share the honour of them with faith and the righteousness of Christ. But this also is contradicted by the Scripture, which affirms that Christ is the sole author of our righteousness and life, and that this blessing of righteousness is enjoyed by faith alone.

17. Sixth answer, showing, in regard to four different classes, that works have no part in procuring our salvation. 1. The efficient cause is the free love of the Father. 2. The material cause is Christ acquiring righteousness for us. 3. The instrumental cause is faith. 4. The final cause the display of the divine justice and praise of the divine goodness.

But if we attend to the four kinds of causes which philosophers bring under our view in regard to effects, we shall find that not one of them is applicable to works as a cause of salvation. The efficient cause of our eternal salvation the Scripture uniformly proclaims to be the mercy and free love of the heavenly Father towards us; the material cause to be Christ, with the obedience by which he purchased righteousness for us; and what can the formal or instrumental cause be but faith? John includes the three in one sentence when he says, “God so loved the world, that he gave his only begotten Son, that whosoever believeth in him should not perish but have everlasting life,” (John 3:16). The Apostle, moreover, declares that the final cause is the demonstration of the divine righteousness and the praise of his goodness. There also he distinctly mentions the other three causes; for he thus speaks to the Romans: “All have sinned, and come short of the glory of God, being justified freely by his grace,” (Rom. 3:23, 24). You have here the head and primary source—God has embraced us with free mercy. The next words are, “through the redemption that is in Christ Jesus;” this is as it were the material86cause by which righteousness is procured for us. “Whom God has set forth to be a propitiation through faith.” Faith is thus the instrumental cause by which righteousness is applied to us. He lastly subjoins the final cause when he says, “To declare at this time his righteousness; that he might be just, and the justifier of him that believeth in Jesus.” And to show by the way that this righteousness consists in reconciliation, he says that Christ was “set forth to be a propitiation.” Thus also, in the Epistle to the Ephesians, he tells us that we are received into the favor of God by mere mercy; that this is done by the intervention of Christ; that it is apprehended by faith; the end of all being that the glory of the divine goodness may be fully displayed. When we see that all the parts of our salvation thus exist without us, what ground can we have for glorying or confiding in our works? Neither as to the efficient nor the final cause can the most sworn enemies of divine grace raise any controversy with us unless they would abjure the whole of Scripture. In regard to the material or formal cause they make a gloss, as if they held that our works divide the merit with faith and the righteousness of Christ. But here also Scripture reclaims, simply affirming that Christ is both righteousness and life, and that the blessing of justification is possessed by faith alone.

17. Maar wanneer we zien op de vier soorten van oorzaken, waarop men volgens de leer der wijsgeren bij het tot stand komen der dingen moet letten, zullen wij bevinden, dat geen van die soorten betrekking heeft op de werken bij het tot stand brengen van onze zaligheid. Want de schrift verkondigt overal, dat de barmhartigheid des hemelsen Vaders en zijn onverdiende liefde jegens ons de werkende oorzaak is van het voor ons verwerven van het eeuwige leven; en dat de materiële oorzaak Christus is met zij gehoorzaamheid, waardoor Hij voor ons de gerechtigheid verworven heeft. En waarin anders zullen wij zeggen, dat de formele of instrumentele oorzaak gelegen is dan in het geloof? En die drie oorzaken van Johannes in één uitspraak samen, wanneer hij zegt (Joh. 3:16) "Alzo lief heeft God de wereld gehad, dat Hij zijn eniggeboren Zoon gegeven heeft, opdat een iegelijk, die in Hem gelooft, niet verderve, maar het eeuwige leven hebbe." Verder betuigd de apostel, dat de doeloorzaak is de betoning van Gods rechtvaardigheid en de lof zijner goedheid; alwaar hij ook de drie andere oorzaken met duidelijke woorden vermeldt. Want zo spreekt hij tot de Romeinen (Rom. 3:23) "Zij hebben allen gezondigd, en derven de heerlijkheid Gods; en worden om niet gerechtvaardigd uit zijn genade": hier hebt ge de hoofdzaak en de eerste bron, namelijk dat God ons door zijn onverdiende barmhartigheid heeft aangenomen. Dan volgt: "door de verlossing, die in Christus Jezus is": hier hebt ge als het ware de stof, waaruit voor ons rechtvaardigheid gemaakt wordt; "door het geloof in zijn bloed": hier wordt de instrumentele oorzaak getoond, waardoor Christus rechtvaardigheid ons wordt toegevoegd. Ten slotte voegt hij het doel er aan toe, wanneer hij zegt: "tot een betoning van zijn rechtvaardigheid, opdat Hij rechtvaardig zij, en rechtvaardigende degene, die uit het geloof van Christus is". En (om in het voorbijgaan er ook op te wijzen, dat deze rechtvaardigheid gelegen is in de verzoening) schrijft hij met name, dat Christus gegeven is tot verzoening. Zo leert hij ook in het eerste hoofdstuk van de brief aan de Efeziërs, dat wij door God in genade aangenomen worden uit louter barmhartigheid; dat dit geschiedt door de tussenkomst van Christus; dat het door het geloof wordt aangegrepen; alles met dit doel, dat de heerlijkheid van Gods goedheid ten volle zou schitteren. Daar wij zien, dat alle deeltjes van onze zaligheid zo buiten ons bestaan, wat voor reden is er dan, dat wij op de werken zouden vertrouwen of roemen? Noch over de werkende, noch over de doeloorzaak kunnen zelfs de allergezworenste vijanden der Goddelijke genade geschil met ons maken, tenzij zij de gehele Schrift zouden willen verloochenen. In de materiële en formele oorzaak trachten ze ons te verschalken, alsof onze werken de plaats deelden met het geloof en de gerechtigheid van Christus. Maar ook hiertegen verzet de Schrift zich, die alleen getuigt, dat Christus ons tot rechtvaardigheid en leven is, en dat dit gevoel de rechtvaardigheid alleen door het geloof bezeten wordt.

17. In keiner Hinsicht können die Werke als Ursache unserer Seligkeit gelten

Die Philosophen geben uns bekanntlich die Anweisung, bei allem Zustandekommen der Dinge auf vielerlei Ursachen zu achten. Tun wir das hier, so werden wir finden, daß keine einzige von ihnen die Begründung unseres Heils auf die Werke ermöglicht. Als (1) wirkende Ursache (causa efficiens), die uns das ewige Leben verschafft, bezeichnet die Schrift allenthalben die Barmherzigkeit unseres himmlischen Vaters und seine aus lauter Gnaden uns zukommende Liebe. Als (2) „inhaltliche Ursache“ (causa materialis) nennt sie Christus und seinen Gehorsam, mit dem er uns die Gerechtigkeit erworben hat. (3) Und die „formale“ oder das Werkzeug bezeichnende Ursache (causa formalis seu instrumentalis) 514 ist doch unzweifelhaft nichts anderes als der Glaube! Diese drei Ursachen faßt Johannes in einen einzigen Salz zusammen, wenn er sagt: „Also hat Gott die Welt geliebet, daß er seinen eingeborenen Sohn gab, auf daß alle, die an ihn glauben, nicht verloren werden, sondern das ewige Leben haben!“ (Joh. 3,16). (4) Die Zweckursache (causa finalis) ist nach dem Zeugnis des Apostels die Offenbarung der Gerechtigkeit und der Lobpreis der Güte Gottes. An der Stelle, wo wir das letztere bezeugt finden, erwähnt Paulus mit ausführlichen Worten auch die anderen drei Ursachen. Er sagt nämlich im Römerbrief: „Sie sind allzumal Sünder und mangeln des Ruhms, den sie bei Gott haben sollten, und werden ... gerecht aus seiner Gnade ...“ (Röm. 3,23f.): da haben wir die Hauptsache (caput) und die erste Quelle vor uns, nämlich daß uns Gott in gnädigem Erbarmen angenommen hat! Dann geht es weiter: „... durch die Erlösung, so durch Christum Jesum geschehen ist“ (Vers 24). Da steht also die inhaltliche Tatsache (materia), durch die uns Gerechtigkeit zuteil wird. Dann weiter: „... durch den Glauben in seinem Blut ...“ (Vers 25): da tritt uns die das Werkzeug bezeichnende Ursache (causa instrumentalis) vor Augen, durch die uns Christi Gerechtigkeit zugeeignet wird. Zum Schluß fügt er dann auch den Zweck an: „... auf daß er ... darböte die Gerechtigkeit, die vor ihm gilt, auf daß er allein gerecht sei und gerecht mache den, der da ist des Glaubens an Jesum!“ (Vers 26). Außerdem bemerkt er ja im Vorbeigehen auch, daß diese Gerechtigkeit in der Versöhnung besteht, und erklärt dementsprechend ausdrücklich, daß uns Christus zur Versöhnung gesetzt ist (Vers 25). So lehrt er uns auch im ersten Kapitel des Epheserbriefs: (1) Gott nimmt uns aus lauter Erbarmen in Gnaden an, (2) das geschieht durch Christi Eintreten für uns, (3) es wird im Glauben erfaßt, und (4) das alles zu dem Zweck, daß der Ruhm der Güte Gottes in vollem Glanz erstrahle! (Eph. 1,3-14). Wir sehen also, daß unser Heil in allen seinen einzelnen Stücken außer uns besteht - was haben wir nun noch für einen Grund, uns auf die Werke zu verlassen oder uns ihrer zu rühmen? (vgl. Sektion 16). Selbst die geschworensten Feinde der göttlichen Gnade können hinsichtlich der „wirkenden Ursache“ und der „Zweckursache“ keinerlei Streit mehr mit uns anfangen, wenn sie nicht die ganze Schrift leugnen wollen. Was die „inhaltliche“ und die „formale“ Ursache betrifft, so tun sie so, als ob sich da unsere Werke mit dem Glauben und der Gerechtigkeit Christi den Platz teilen müßten. Aber auch dagegen erhebt die Schrift Einspruch: sie erklärt einfach, daß Christus unsere Gerechtigkeit und unser Leben ist, und daß wir dieses Gut der Gerechtigkeit allein durch den Glauben innehaben.

17. Ons werke kan nooit die oorsaak van ons saligheid wees nie

Filosowe leer dat daar vier soorte oorsake is waarop ons moet let in die totstandkoming van (alle) dinge; as ons dit egter ondersoek, sal ons vind dat geeneen hiervan op ons werke van toepassing is om ons saligheid tot stand te bring nie. Die Skrif verkondig trouens oral dat die barmhartigheid van ons hemelse Vader en sy onverdiende liefde jeens ons die werkende oorsaak is om aan ons die ewige lewe te besorg. Verder verklaar die Skrif dat die materiële oorsaak⁸² daarvan Christus met sy gehoorsaamheid is, omdat Hy daardeur vir ons die geregtigheid verwerf het. Wat sal ons dan sê is die formele of instrumentele oorsaak daarvan anders as die geloof? Johannes vat hierdie drie oorsake terselfdertyd in een sin saam wanneer hy sê: “So lief het God die wêreld gehad dat Hy sy eniggebore Seun gegee het, sodat almal wat in Hom glo, nie verlore sal gaan nie maar die ewige lewe mag hê”.⁸³ Verder getuig die apostel dat 998 die finale oorsaak sowel in die betoning van God se geregtigheid as in die lof vir sy goedertierenheid geleë is, en daar vermeld hy ook drie ander oorsake uitdruklik. In sy brief aan die Romeine sê hy: “Want almal het gesondig en dit ontbreek hulle aan die heerlikheid van God; hulle word egter sonder verdienste deur sy genade geregverdig.”⁸⁴ Hier het jy die kern en die primêre bron, naamlik dat God ons met onverdiende barmhartigheid omhels het. Daarop volg daar: “Deur die verlossing wat in Christus Jesus is”.⁸⁵ Hier het jy as ’t ware die stof waaruit geregtigheid vir ons tot stand gebring word: “Deur die geloof in sy bloed”.⁸⁶ Hier word die instrumentele oorsaak aangedui waardeur Christus se geregtigheid vir ons toegevoeg word. Ten slotte voeg hy die doel by wanneer hy sê: “om sy geregtigheid te toon sodat Hy self regverdig kan wees en regverdig maak wie uit die geloof in Christus is”.⁸⁷ En om terloops aan te toon dat hierdie geregtigheid ook in versoening geleë is, poneer hy uitdruklik dat Christus ter versoening gegee is. So leer hy ook in die eerste hoofstuk van sy brief aan die Efesiërs dat ons uit louter barmhartigheid deur God in genade aangeneem word; dat dit deur die tussenkoms van Christus geskied; dat dit deur die geloof verkry word en dat dit alles hiertoe strek om die heerlikheid van God se goedertierenheid ten voile te laat skitter.⁸⁸

Aangesien ons dus kan sien dat alle aspekte van ons saligheid buite ons geleë is, watter gronde het ons om òf op ons werke te vertrou òf daarop te roem? Selfs die mees geswore vyande van die genade van God kan geen geskil met ons aanknoop oor die werkende of finale oorsaak van ons geregtigheid nie tensy hulle die hele Skrif wil verloën. Oor die  materiële en formele oorsake daarvan skop hulle wel stof op asof ons werke die helfte en ons geloof en die geregtigheid van Christus die ander helfte bydra. Maar die Skrif verhef sy stem ook daarteen wanneer dit enersyds doodeenvoudig verklaar dat Christus vir ons tot geregtigheid en die lewe is, en andersyds dat hierdie seën van geregtigheid slegs deur die geloof bekom kan word.

17. Если мы рассмотрим четыре рода причин, формулируемых философами, то не обнаружим ни одной, которая бы относилась к делам Бога, когда речь идёт о нашем спасении. Писание же повсюду учит, что его действительная причина - это милость нашего Небесного Отца и его любовь, которой Он незаслуженно одаривает нас. В качестве материальной причины Он даёт нам Христа с его послушанием, благодаря которому Он приобретает для нас праведность. Что касается причины, которая зовётся инструментальной, то что она такое, как не вера? Св. Иоанн соединил эти три утверждения в одно, когда сказал, что «так возлюбил Бог мир, что отдал Сына Своего единородного, дабы всякий, верующий в Него, не погиб, но имел жизнь вечную» (Ин 3:16), Что же касается целевой причины, то апостол говорит, что это произошло ради доказательства праведности Божьей и прославления его доброты, и соединяет вместе три причины, о которых мы говорили. Вот что он сказал: «Все согрешили и лишены славы Божией, получая оправдание даром, по благодати Его» (Рим 3:23-24). Он показывает здесь и начало, и источник. Бог жалеет нас в силу своей доброты. Отсюда вывод: жалеет через искупление, которое в Иисусе Христе. Вот субстанция нашей праведности. Отсюда также следует: через веру в пролитую Им кровь, в которой Он показал инструментальную причину; благодаря ей к нам прилагается праведность Иисуса Христа. Далее апостол говорит о цели, о том, что Бог совершил это, дабы показать свою правду, показать, что Он праведен и оправдывает верующего в Иисуса Христа [Рим 3:24]. И тут же, как бы мимоходом, чтобы подчеркнуть, что праведность, о которой он говорит, заключается в примирении между Богом и людьми, апостол прямо указывает, что Иисус дан нам для того, чтобы Отец стал благожелателен к нам.

Подобным образом в первой главе Послания к эфесянам апостол учит, что Бог принял нас в свою благодать исключительно по своей милости, что произошло это по ходатайству Христа, что мы получаем эту милость через веру и что всё это имеет целью полное раскрытие славы доброты Божьей [Эф 1:3-14]. Итак, когда мы видим, что все части нашего спасения суть вне нас, то разве станем мы питать какое-либо доверие к своим делам или хвалиться ими?

Что касается целевой причины, то и самые ожесточённые враги славы Божьей не смогут возразить нам, если не захотят отречься от всего Писания. Когда речь идёт о материальной и инструментальной причинах, то они болтают, будто наши дела пополам с верой участвуют в праведности Христа. Но Писание противоречит и этому, прямо утверждая, что Христос - наша праведность и жизнь и что мы обладаем этим благом только через веру.

18. Quod autem innocentiae integritatisque suae memoria saepiuscule sancti se confirmant ac consolantur, nec etiam ab ea praedicanda interdum abstinent, id fit bifariam: vel quod bonam suam causam cum mala impiorum causa comparando, securitatem inde victoriae concipiunt, non tam suae iustitiae commendatione quam iusta meritaque adversariorum damnatione: vel quod etiam sine aliena comparatione, dum se coram Deo recognoscunt, nonnullam illis et consolationem et fiduciam affert propriae conscientiae puritas. De priore ratione postea videbimus⁴: nunc de posteriore breviter expediamus, quomodo cum eo conveniat quod supra diximus⁵, nulla esse in Dei iudicio operum fiducia subnitendum, nulla eorum opinione gloriandum. Haec porro convenientia est, quod sancti, quum de fundanda constituendaque salute sua agitur, citra operum respectum in solam Dei bonitatem oculos intendunt. Neque ad eam modo ante omnia, tanquam ad beatitudinis principium, se convertunt: sed tanquam in complemento conquiescunt. Sic fundata, erecta, stabilita conscientia operum quoque consideratione stabilitur: quatenus scilicet testimonia sunt Dei in nobis habitantis ac regnantis. Quando igitur isthaec operum fiducia locum non habet, nisi totam prius animi fiduciam in misericordiam Dei reieceris, non debet illi videri contraria unde 237 pendet^a. Quare, dum operum fiduciam excludimus, hoc volumus duntaxat, ne mens Christiana ad operum meritum, velut ad salutis subsidium, reflectatur^b: sed penitus resideat in gratuita iustitiae promissione. Non vetamus autem ne divinae erga se benevolentiae signis hanc fidem fulciat et confirmet. Nam si dum memoria repetuntur quaecunque in nos dona Deus contulit, sunt nobis quodammodo instar radiorum divini^c vultus, quibus illuminemur ad summam illam bonitatis lucem contemplandam: multo magis bonorum operum gratia, quae Spiritum adoptionis nobis datum commonstrat.

18. Ce que les saincts se conferment et se consolent souvent, en reduisant en memoire leur innocence et integrité: et aucunesfois la mettent en avant, cela se fait en deux manieres. C’est qu’en accomparant leur bonne cause avec la mauvaise cause des iniques, ils conçoyvent de cela esperance de victoire: non pas tant pour la valeur ou estime de leur justice, que pource que l’iniquité de leurs ennemis merite cela. Secondement, quand en se recognoissant devant Dieu sans se comparer avec les autres, ils reçoyvent quelque consolation et fiance de la pureté de leur conscience. De la premiere raison nous en verrons cy apres. Maintenant depeschons brievement la seconde, comment c’est qu’elle peut convenir et accorder avec ce que nous avons desja dit, assavoir qu’il ne nous faut appuyer sur aucune fiance de nos œuvres au jugement de Dieu, et ne nous en faut nullement glorifier. Or la convenance est telle: c’est que les saincts, quand il est question de fonder et establir leur salut, sans avoir regard à leurs œuvres, fichent leurs deux yeux en la seule bonté de Dieu. Et non seulement s’adressent à icelle devant toutes choses, comme au commencement de leur beatitude: mais l’ayant aussi pour accomplissement, y acquiescent du tout, et s’y reposent. Apres que la conscience est ainsi fondée, dressée et confermée, elle se peut aussi fortifier par la consideration des œuvres: assavoir entant que ce sont tesmoignages que Dieu habite et regne en nous. Puis donc que ceste fiance des œuvres n’a point lieu jusques à ce qu’ayons remis toute la fiance de nostre cœur en la misericorde de Dieu: cela ne fait rien pour monstrer que les œuvres justifient, ou d’ellesmesmes puissent asseurer l’homme. Pourtant quand nous excluons la fiance des œuvres, nous ne voulons autre chose dire sinon que l’ame Chrestienne ne doit point regarder au merite des œuvres, comme à un refuge de salut: mais du tout se reposer en la promesse gratuite de justice. Cependant nous ne luy defendons pas qu’elle ne se soustienne et conferme par tous signes qu’elle a de la benediction de Dieu. Car si tous les dons que Dieu nous a faits, quand nous les reduisons en memoire, sont comme rayons de la clarté de son visage, pour nous illuminer à contempler la souveraine lumiere de sa bonté: par plus forte raison les bonnes œuvres qu’il nous a données doyvent servir à cela, lesquelles demonstrent l’Esprit d’adoption nous avoir esté donné.

18. The saints often confirm and console themselves with the remembrance of their own innocence and integrity, and sometimes even refrain not from proclaiming it. Now, this is done for two reasons; either that, in comparing their good cause with the bad cause of the impious, they derive from such comparison an assurance of victory, not so much by the commendation of their own righteousness, as by the just and merited condemnation of their adversaries; or that, even without any comparison with others, while they examine themselves before God, the purity of their consciences affords them some consolation and confidence. To the former of these reasons we shall advert hereafter; let us now briefly examine the consistency of the latter with what we have before asserted, that in the sight of God we ought to place no reliance on the merit of works, nor glory on account of them. The consistency appears in this—that for the foundation and accomplishment of their salvation, the saints look to the Divine goodness alone, without any regard to works. And they not only apply themselves to it above all things, as the commencement of their happiness, but likewise depend upon it as the consummation of their felicity. A conscience thus founded, built up, and established, is also confirmed by the consideration of works; that is, as far as they are evidences of God dwelling and reigning in us. Now, this confidence of works being found in none but those who have previously cast all the confidence of their souls on the mercy of God, it ought not to be thought contrary to that upon which it depends. Wherefore, when we exclude the confidence of works, we only mean that the mind of a Christian should not be directed to any merit of works as a mean of salvation; but should altogether rely on the gratuitous promise of righteousness. We do not forbid him to support and confirm this faith by marks of the Divine benevolence to him. For if, when we call to remembrance the various gifts which God has conferred on us, they are all as so many rays from the Divine countenance, by which we are illuminated to contemplate the full blaze of supreme goodness,—much more the grace of good works, which demonstrates that we have received the Spirit of adoption.

18. A second objection, founded on the glorying of saints. An answer, explaining these modes of expression. How the saints feel in regard to the certainty of salvation. The opinion they have of their own works as in the sight of God.

When the saints repeatedly confirm and console themselves with the remembrance of their innocence and integrity, and sometimes even abstain not from proclaiming them, it is done in two ways: either because by comparing their good cause with the bad cause of the ungodly, they thence feel secure of victory, not so much from commendation of their own righteousness, as from the just and merited condemnation of their adversaries; or because, reviewing themselves before God, even without any comparison with others the purity of their conscience gives them some comfort and security. The former reason will afterwards be considered (chap. 17, sec. 14, and chap. 20, sec. 10); let us now briefly show, in regard to the latter, how it accords with what we have above said, that we can have no confidence in works before the bar of God, that we cannot glory in any opinion of their worth. The accordance lies here, that when the point considered is the constitution and foundation of salvation, believers, without paying any respect to works, direct their eyes to the goodness of God alone. Nor do they turn to it only in the first instance, as to the commencement of blessedness, but rest in it as the completion. Conscience being thus founded, built up, and established is farther established by the consideration of works, inasmuch as they are proofs of God dwelling and reigning in us. Since, then, this confidence in works has no place unless you have previously fixed your whole confidence on the mercy of God, it should not seem contrary to that on which it depends. Wherefore, when we exclude confidence in works, we merely mean, that the Christian mind must not turn back to the merit of works as an aid to salvation, but must dwell entirely on the free promise of justification. But we forbid no87believer to confirm and support this faith by the signs of the divine favor towards him. For if when we call to mind the gifts which God has bestowed upon us,they are like rays of the divine countenance, by which we are enabled to behold the highest light of his goodness; much more is this the case with the gift of good works, which shows that we have received the Spirit of adoption.

18. Dat verder de heiligen zich nog al dikwijls versterken en troosten door de overdenking van hun onschuld en zuiverheid, en zich er niet van onthouden, die soms openlijk te verkondigen, dat geschiedt om twee redenen: òf omdat ze, hun goede zaak vergelijkende met de kwade zaak der goddelozen, daaraan de zekerheid van hun overwinning ontlenen, niet zozeer door de waardigheid van hun eigen gerechtigheid als wel door de rechtmatige en verdiende veroordeling van hun tegenstanders; òf ook,omdat, wanneer ze zonder enige vergelijking met anderen zich voor God onderzoeken, hun enige troost en vertrouwen geschonken wordt door de reinheid van hun eigen consciëntie. De eerste reden zullen wij later bezien; laat ons nu, aangaande de tweede, in het kort nagaan, hoe daarmee overeenstemt, wat we boven gezegd hebben, dat men in Gods oordeel op geen enkel vertrouwen der werken mag steunen, en op geen enkele inbeelding omtrent de werken mag roemen. Dit dan is de overeenstemming, dat de heiligen, wanneer het gaat over het grondvesten en vaststellen van hun zaligheid, zonder te letten op de werken, alleen op Gods goedheid de ogen richten. En zij wenden niet alleen zich tot haar vóór alles als tot het begin van hun gelukzaligheid, maar zij rusten in haar ook als in de vervulling. Wanneer de consciëntie zo gegrondvest, opgericht en bevestigd is, wordt ze ook bevestigd door het beschouwen van de werken; namelijk inzoverre als zij getuigenissen zijn, dat God in ons woont en regeert. Daar dus dat vertrouwen op de werken geen plaats heeft, tenzij ge eerst het ganse vertrouwen van uw hart op de barmhartigheid Gods gesteld hebt, mag het niet schijnen te strijden met dat vertrouwen, waarvan het afhankelijk is. Daarom wanneer we het vertrouwen op de werken uitsluiten, willen we slechts dit,dat het hart van een Christen zich niet wendt tot de verdienste der werken, als tot de hulp der zaligheid, maar dat het zich geheel en al vestigt op de belofte der onverdiende rechtvaardigheid. Maar wij verbieden niet, dat hij door de tekenen van Gods goedertierenheid jegens hem dit geloof schraagt en versterkt. Want indien alle gaven, die God in geschonken heeft, wanneer we die in de herinnering nagaan, ons in zekere zin zijn als de stralen van Gods aangezicht, waardoor wij verlicht worden tot het aanschouwen van dat hoogste licht zijner goedheid, veel meer is dat voor ons de genade der goede werken, die aantoont, dat de Geest der aanneming tot kinderen ons geschonken is.

18. Der Blick auf die guten Werke vermag den Glauben allerdings zu stärken

Nun stärken und trösten sich aber die Heiligen öfters durch das Bewußtsein ihrer Unschuld und Lauterkeit, rühmen sich ihrer auch zuweilen ohne Scheu. Das geschieht in einem doppelten Sinne. Entweder vergleichen sie ihre gute Sache mit der bösen Sache der Gottlosen und gewinnen dadurch Siegeszuversicht, freilich nicht so sehr durch die hohe Würde ihrer eigenen Gerechtigkeit, als durch die gerechte und wohlverdiente Verdammnis ihrer Feinde. Oder aber sie vergleichen sich sonst mit niemand, prüfen sich aber vor Gott - und da bringt ihnen die Reinheit ihres Gewissens einigen Trost und einige Zuversicht.

Mit der ersten Ursache solchen Rühmens müssen wir uns noch später befassen. Jetzt wollen wir die zweite betrachten und kurz erwägen, wie denn damit unser obiger Satz übereinstimmt, daß wir uns nämlich vor Gottes Gericht auf keinerlei Zuversicht auf unsere Werke stützen und uns keines Wahns dieser Werke rühmen können. Die Übereinstimmung ist folgendermaßen zu denken: Wenn es sich um die Begründung und Aufrichtung des Heils handelt, dann sehen die Heiligen von allen ihren Werken ab und richten ihren Blick allein auf Gottes Güte. Sie wenden sich zu Gottes Güte nicht nur vor allem anderen, gewissermaßen als zum Ursprung ihrer Seligkeit, sondern ruhen auf ihr auch als auf der völligen 515 Erfüllung. Ist das Gewissen auf solche Weise gegründet, aufgerichtet und gestärkt, so dient ihm auch die Betrachtung der Werke zur Stärkung, weil sie nämlich Zeugnisse dafür sind, daß Gott in uns wohnt und regiert. Diese Zuversicht auf die Werke hat also nur da Raum, wo man zuvor alle Zuversicht des Herzens auf Gottes Barmherzigkeit geworfen hat; sie kann also nicht im Widerspruch zu der Zuversicht erscheinen, von der sie doch tatsächlich abhängt! Wenn wir also die Zuversicht auf Werke ausschließen, so wollen wir damit nur, daß das Christenherz nicht auf ein Verdienst der Werke als Hilfe zur Seligkeit seine Betrachtung richte, sondern sich ausschließlich auf die Gnadenverheißung der Gerechtigkeit verlasse. Wir verbieten aber nicht, daß es diesen Glauben durch die Zeichen des ihm zugewandten göttlichen Wohlwollens unterstütze und stärke. Wenn wir daran gedenken, was für Gaben uns Gott alle hat zuteil werden lassen, so gleichen sie uns gewissermaßen Strahlen des göttlichen Angesichtes, die uns erleuchten, um dieses herrlichste Licht seiner Güte anzuschauen. Wieviel mehr kann uns dann aber die Gnadengabe der guten Werke dazu dienen, die uns beweist, daß er uns den Geist der Kindschaft gegeben hat!

18. Goeie werke kan egter dien om die geloof te versterk

Dit gebeur egter baie dikwels dat die heiliges hulle met die gedagte aan hulle onskuld en opregtheid versterk en daaruit troos put en dat hulle hulle soms ook nie daarvan weerhou om dit bekend te stel nie. Dit gebeur om twee redes: dit is òf omdat hulle hulle eie goeie saak met die 999 slegte saak van die goddelose vergelyk en daaruit onbesorgdheid oor hulle oorwinning kry - nie soseer deur ’n aanprysing van hulle eie geregtigheid nie as deur die regverdige en verdiende verdoeming van hulle teenstanders òf (ten tweede) omdat die reinheid van hulle eie gewete, sonder om hulle eie geregtigheid met ander s’n te vergelyk wanneer hulle hulle voor God ondersoek, vir hulle enigermate troos en vertroue teweegbring.

Die eerste rede sal ons later ondersoek.⁸⁹ Laat ons nou in verband met die tweede rede kortliks verduidelik hoe dit wat ons tevore gesê het,⁹⁰ hiermee in ooreenstemming is, naamlik dat ons in God se oordeel geen vertroue in ons werke moet stel nie, en op geen illusie om daarop te roem nie. Die ooreenstemming is dus daarin dat wanneer dit gaan om die begronding en vasstelling van hulle saligheid die heiliges hulle oë slegs op God se goedertierenheid rig sonder om hulle werke in aanmerking te neem. Nie alleen wend hulle hulle oë voor alle ander dinge op God se goedertierenheid as die begin van hulle geluksaligheid nie, maar hulle berus ook daarin as die vervolmaking daarvan. So begrond, so gebou en so gevestig word ’n mens se gewete ook deur die nadenke oor sy werke verstewig in soverre dit getuig dat God in ons woon en in ons regeer. Omdat so ’n vertroue in ’n mens se werke dus geen plek het nie tensy jy eers die voile vertroue van jou gemoed op die barmhartigheid van God werp, behoort vertroue op jou werke nie strydig te wees met vertroue op God se barmhartigheid waarvan dit afhanklik is nie. Wanneer ons vertroue op ons werke uitskakel, bedoel ons daarom slegs dat ’n Christen hom nie tot die verdienste van sy werke as hulp vir sy saligheid moet wend nie maar dat hy ten voile in die onverdiende belofte van geregtigheid moet berus. Ons verbied ’n Christen egter nie om hierdie geloof met tekens van God se goedgunstigheid te onderskraag en te verstewig nie. Want wanneer ons nadink oor al die gawes wat die Here aan ons gegee het, is hierdie gawes vir ons soos strale van God se aangesig waardeur ons verlig word om daardie hoogste lig van sy goedertierenheid te aanskou. Baie meer nog dien die genade van goeie werke daartoe om vir ons daarvan bewys te lewer dat die Gees van aanneming aan ons gegee is.

18. Святые нередко укрепляются и утешаются, думая о своей невинности и чистоте, а порой громко свидетельствуют о ней. Это происходит двояким образом. Во-первых, сравнивая своё доброе поведение с дурным поведением нечестивых, они извлекают из этого надежду на победу, но не столько благодаря значению или ценности собственной праведности, сколько из очевидности беззакония их врагов. Во-вторых, исследуя самих себя перед лицом Бога, они получают утешение и доверие к Нему в силу чистоты своей совести. Относительно первого вопроса мы поговорим позднее. Теперь же займёмся немного вторым: как это согласуется со сказанным нами выше, а именно, что перед Божьим судом мы ни в коем случае не должны опираться на собственные дела и хвалиться ими?

Ответ таков: святые, когда речь идёт об основании их спасения, не глядя на собственные дела, всецело устремляют свой взор на доброту Бога. И обращаются к ней прежде всего прочего не только в начале своей блаженной жизни, но видят её перед собой постоянно, всё приобретают в ней и находят покой. Когда совесть положилась на неё, научилась и утвердилась в ней, она может укрепляться также рассмотрением дел как свидетельств того, что Бог живёт и царствует в нас. Это доверие к делам не может иметь места до тех пор, пока всё наше сердечное доверие мы не устремим к одной лишь Божьей милости, и оно отнюдь не значит, что дела оправдывают или могут укрепить человека сами по себе. Поэтому, когда мы отказываемся доверять делам, мы утверждаем только одно: христианская душа не должна смотреть на заслуги как на спасительное прибежище, но всецело полагаться на обетование праведности, данное даром. В то же время мы не отказываем ей в праве искать укрепления и поддержки в знаках Божьего благословения. Ибо все Божьи дары, когда мы вспоминаем о них, подобны лучам света от его лика, которые помогают нам прийти к созерцанию высшего света его благости. Тем более этому должны служить добрые дела, которые Бог даёт нам совершить: они свидетельствуют о дарованном нам Духе усыновления [Рим 8:13-15].

19. Quum igitur a conscientiae^d innocentia fidem suam confirmant sancti, et exultandi materiam sumunt, nihil aliud quam a fructibus vocationis se in filiorum locum a Domino cooptatos esse reputant. Quod ergo a Solomone traditur, in timore Domini esse firmam securitatem [Prov. 14. c. 26]: quod interdum hanc obtestationem sancti usurpant quo exaudiantur a Domino, se ambulasse coram facie eius in integritate et simplicitate [Gen. 24. e. 40; 2. Reg. 20. a. 3]: locum in iaciendo firmandae conscientiae fundamento nullum habent: sed tum demum valent si a posteriori sumuntur^e: quia et nullibi est timor ille qui securitatem plenam offirmare queat: et sancti sibi talis integritatis conscii sunt cui multae carnis reliquiae adhuc sunt permixtae^f. Sed quoniam ex regenerationis fructibus habitantis in se Spiritus sancti argumentum capiunt, inde se non mediocriter ad expectandum in omnibus necessitatibus Dei auxilium confirmant, quum in re tanta patrem experiuntur. Ac ne id quidem possunt, nisi primum Dei bonitatem, nulla alia quam promissionis certitudine obsignatam, apprehenderint. Nam si illam aestimare incipiunt a bonis operibus, nihil erit incertius, nec magis infirmum; quandoquidem si per se opera aestimentur, non minus iram Dei sua imperfectione arguent, quam utcunque inchoata puritate benevolentiam testantur. || Denique sic Dei beneficia praedicant ut tamen non deflectant a gratuito Dei favore, in quo testatur Paulus longitudinem, latitudinem, profunditatem et altitudinem sitam esse [Ephes. 3. d. 18]; quasi diceret, quocunque se vertant piorum sensus, quantumvis alte conscendant, quantumvis longe et late se extendant, non debere tamen a Christi dilectione egredi quin se in ea meditanda 238 totos contineant: quia omnes dimensiones in se comprehendit. Ideoque dicit eam excellere et eminere supra omnem scientiam: et dum agnoscimus quantopere nos Christus dilexerit, impleri in omnem plenitudinem Dei [Ibidem, 19]. Sicut alibi, dum gloriatur pios in omni certamine esse victores, rationem mox addit, Propter eum qui dilexit eos [Rom. 8. g. 37].

19. Quand donc les saincts conforment leur foy par leur innocence, ou en prennent matiere de se resjouyr, ils ne font autre chose sinon reputer par les fruicls de leur vocation., que Dieu les a adoptez pour ses enfans. Ce donc que dit Salomon, qu’en la crainte du Seigneur il y a ferme asscurance (Prov. 14:26): ce que les Saincts pour estre exaucez de Dieu usent aucunes fois de ceste remonstrance, qu’ils ont cheminé devant sa face en integrité et simplicité (2 Rois 20:3; Gen. 24:40): tout cela n’a point de lieu à faire fondement pour edifier la conscience: mais lors seulement peut valoir, quand on le prend comme enseigne de la vocation de Dieu. Car la crainte de Dieu n’est nulle part telle, qu’elle puisse donner ferme asseurance: et tous les saincts entendent bien qu’ils n’ont pas pleine integrité, ains qui est meslée avec beaucoup d’imperfections et reliques de leur chair: mais pource que des fruicts de leur regeneration ils prennent argument et signe que le sainct Esprit habite en eux, ils n’ont pas petite matiere à se confermer d’attendre l’aide de Dieu en toutes necessitez: veu qu’ils l’experimentent Pere en si grand’chose. Or ils ne peuvent faire cela, que premierement ils n’ayent apprehendé la bonté de Dieu, s’asscurans d’icelle par les promesses de l’Evangile tant seulement. Car s’ils commencent une fois de la reputer selon les œuvres, il n’y aura rien plus incertain ne plus infirme: veu que si les œuvres sont estimées en elles-mesmes, elles ne menaceront pas moins l’homme de l’ire de Dieu par leur imperfection, qu’elles luy tesmoigneront sa benevolence par leur pureté tellement quellement accommcncée. En somme, ils preschent tellement les benefices de Dieu, qu’ils ne se divertissent nullement de sa faveur gratuite: en laquelle sainct Paul tesmoigne que nous avons toute perfection haut et bas, de long et de large et de profond (Ephes. 3:18 s.). Comme s’il disoit, quelque part que se tournent nos sens, et quand ils monteroyent le plus haut du monde, ou s’estendroyent au long et au large, qu’ils ne doivent outrepasser ceste borne: c’est de cognoistre la dilection de Jesus Christ envers nous, et se tenir serrez à la bien mediter, pource qu’elle comprend en soy toutes mesures. Pour laquelle raison il dit qu’elle surmonte en preeminence tout savoir: adjoustant que quand nous comprenons comment Dieu nous a aimez en Jesus Christ, nous sommes remplis en toute plenitude divine (Ephes. 3:19). Comme ailleurs, en se glorifiant que les fideles sont victorieux en tous combats, il adjouste la raison et moyen, assavoir, Pour celuy qui les a aimez (Rom. 8:37).

19. When the saints, therefore, confirm their faith, or 19derive matter of rejoicing from the integrity of their consciences, they only conclude, from the fruits of vocation, that they have been adopted by the Lord as his children. The declaration of Solomon, that “In the fear of the Lord is strong confidence;”⁵⁹ and the protestation sometimes used by the saints to obtain a favourable audience from the Lord, that “they have walked before” him “in truth and with a perfect heart;”⁶⁰ these things have no concern in laying the foundation for establishing the conscience; nor are they of any value, except as they are consequences of the Divine vocation. For there nowhere exists that fear of God which can establish a full assurance, and the saints are conscious that their integrity is yet accompanied with many relics of corruption. But as the fruits of regeneration evince that the Holy Spirit dwells in them, this affords them ample encouragement to expect the assistance of God in all their necessities, because they experience him to be their Father in an affair of such vast importance. And even this they cannot attain, unless they have first apprehended the Divine goodness, confirmed by no other assurance but that of the promise. For if they begin to estimate it by their good works, nothing will be weaker or more uncertain; for, if their works be estimated in themselves, their imperfection will menace them with the wrath of God, as much as their purity, however incomplete, testifies his benevolence. In a word, they declare the benefits of God, but in such a way as not to turn away from his gratuitous favour, in which Paul assures us there is “length, and breadth, and depth, and height;” as though he had said, Which way soever the pious turn their views, how high soever they ascend, how widely soever they expatiate, yet they ought not to go beyond the love of Christ, but employ themselves wholly in meditating on it, because it comprehends in itself all dimensions. Therefore he says that it “passeth knowledge,” and that when we know how much Christ has loved us, we are “filled with all the fulness of God.”⁶¹ So also in another place, when he glories that believers are victorious in every conflict, he immediately adds, as the reason of it, “through him that loved us.”⁶²

19. Another answer—viz. that the elect, by this kind of glorying, refer only to their adoption by the Father as proved by the fruits of their calling. The order of this glorying. Its foundation, structure, and parts.

When believers therefore feel their faith strengthened by a consciousness of integrity, and entertain sentiments of exultation, it is just because the fruits of their calling convince them that the Lord has admitted them to a place among his children. Accordingly, when Solomon says, “In the fear of the Lord is strong confidence,” (Prov. 14:26), and when the saints sometimes beseech the Lord to hear them, because they walked before his face in simplicity and integrity (Gen. 24:10; 2 Kings 20:3), these expressions apply not to laying the foundation of a firm conscience, but are of force only when taken a posteriori.¹ For there is no where such a fear of God as can give full security, and the saints are always conscious that any integrity which they may possess is mingled with many remains of the flesh. But as the fruits of regeneration furnish them with a proof of the Holy Spirit dwelling in them, experiencing God to be a Father in a matter of so much moment, they are strengthened in no slight degree to wait for his assistance in all their necessities. Even this they could not do, had they not previously perceived that the goodness of God is sealed to them by nothing but the certainty of the promise. Should they begin to estimate it by their good works, nothing will be weaker or more uncertain; works, when estimated by themselves, no less proving the divine displeasure by their imperfection, than his good-will by their incipient purity. In short, while proclaiming the mercies of the Lord, they never lose sight of his free favor, with all its “breadth and length, and depth and height,” testified by Paul (Eph. 3:18); as if he had said, Whithersoever the believer turns, however loftily he climbs, however far and wide his thoughts extend, he must not go farther than the love of Christ, but must be wholly occupied in meditating upon it, as including in itself all dimensions. Accordingly, he declares that it “passeth knowledge,” that “to know the love of Christ” is to “be filled with all the fulness of God,” (Eph. 3:19). In another passage, where he glories that believers are victorious in every contest, he adds the reason, “through him that loved us,” (Rom. 8:37).

19. Wanneer dus de heiligen hun geloof versterken uit de onschuld hunner consciëntie, en daaraan stof ontlenen tot blijdschap, doen ze niets anders dan uit de vruchten van hun roeping besluiten, dat ze door de Here tot kinderen zijn aangenomen. Wat dus door Salomo geleerd wordt (Spr. 14:26) dat in de vreze des Heren een sterke gerustheid is, en dat ook de heiligen somtijds, om door de Here gehoord te worden, deze betuiging gebruiken, dat ze voor zijn aangezicht gewandeld hebben in oprechtheid en eenvoudigheid (Gen. 24:40; 2 Kon.20:3) dat dient geenszins tot het leggen van een fundament ter versterking van de consciëntie; maar dan eerst hebben die woorden betekenis, wanneer ze achteraf genomen worden: want nergens is zulk een vreze des Heren, dat ze een volle gerustheid zou kunnen vestigen, en ook zijn de heiligen zich bewust, dat ze zulk een zuiverheid hebben, die nog met vele overblijfselen des vleses vermengd is. Maar aangezien ze aan de vruchten der wedergeboorte het bewijs ontlenen, dat de Heilige Geest in hen woont, versterken ze zich daardoor niet weinig hiertoe, dat ze in alle nood de hulp Gods mogen verwachten, daar zij in een zo grote zaak ondervinden, dat Hij hun Vader is. En zelfs dat kunnen ze niet, tenzij ze eerst Gods goedheid, die door geen enkele andere zekerheid verzegeld is dan die der belofte, hebben aangegrepen. Want wanneer ze die goedheid beginnen te beoordelen naar hun goede werken, dan zal niets onzekerder en zwakker zijn. Want indien de werken op zichzelf beoordeeld worden, zullen ze evenzeer door hun onvolmaaktheid bewijzen zijn van Gods toorn, als dat ze door de aanvang van hun zuiverheid, hoe gebrekkig die ook zij, getuigen van zijn goedgunstigheid. Kortom, zij verkondigen Gods weldaden zo, dat ze toch niet afwijken van Gods onverdiende gunst, waarin, volgens getuigenis van Paulus (Ef. 3:18 e.v.) lengte, breedte, diepte en hoogte gelegen is; alsof hij zeide, dat de vromen, waarheen hun zinnen zich ook wenden, hoe hoog zij ook stijgen, hoever ze zich ook in de lengte en breedte uitstrekken, toch niet moeten gaan buiten de liefde van Christus, maar zich geheel houden binnen de overdenking van haar, omdat zij alle afmetingen in zich bevat. En daarom zegt hij, dat ze alle verstand overtreft en te boven gaat; en dat wij bekennen, hoezeer Christus ons heeft liefgehad, vervuld worden tot alle volheid Gods. Gelijk hij elders, wanneer hij roemt, dat de vromen in elke strijd overwinnaars zijn, terstond de reden toevoegt: "door Hem, die ons liefgehad heeft" (Rom. 8:37)

19. Die Werke als Früchte der Berufung

Wenn also die Heiligen ihren Glauben im Blick auf die Unschuld ihres Gewissens stärken und an ihr den Anlaß zu jubelnder Freude nehmen, so ist das nichts anderes, als daß sie an den Früchten ihrer Berufung merken, daß sie von dem Herrn an Kindes Statt angenommen sind. Wenn also Salomo sagt: „Wer den Herrn fürchtet, der hat eine sichere Festung“ (Spr. 14,26), oder wenn die Gläubigen, um vom Herrn erhört zu werden, zu der Beteuerung greifen, sie hätten doch in Lauterkeit und Einfalt vor seinem Angesicht gewandelt (Gen. 24,40; 2. Kön. 20,3) - so hat das keinerlei Bedeutung, wenn es sich darum handelt, das Fundament zu legen, um unser Gewissen zu stärken. Alles das hat nur Wert, wenn es als Rückschluß (a posteriori) behandelt wird. Denn tatsächlich ist die „Furcht Gottes“ (Spr. 14,26!) nirgendwo so beschaffen, daß sie eine völlige Sicherheit begründen könnte. Und die Lauterkeit (Gen. 24,40; 2. Kön. 20,3!), deren sich die Gläubigen bewußt sind, ist doch noch immer mit mancherlei Überbleibseln des Fleisches untermischt! Aber da sie aus den Früchten der Wiedergeburt einen Beweis entnehmen, daß der Heilige Geist in ihnen wohnt, so dient ihnen das zu keiner geringen Stärkung, um in allen Nöten Gottes Hilfe zu erwarten, wo sie ihn doch in einer so wichtigen Sache als ihren Vater erfahren! Aber auch das vermögen sie nicht, wenn sie nicht zuvor Gottes Güte ergriffen haben, die durch keine andere Gewißheit besiegelt ist, als durch die der Verheißung! Wollten sie diese Güte Gottes nach den guten Werken zu beurteilen anfangen, so gäbe es nichts Ungewisseres und Unbeständigeres; denn wenn man die Werke an und für sich beurteilt, so beweisen sie durch ihre Unvollkommenheit nicht weniger den Zorn Gottes, als sie allenfalls durch ihre anfangsweise Reinheit sein Wohlwollen bezeugen!

Kurzum, die Heiligen rühmen zwar Gottes Wohltaten, aber sie lassen darin Gottes Gunst nicht beiseite, die uns aus Gnade zukommt. In ihr liegt nach dem Zeugnis des Paulus die „Länge und die Breite und die Tiefe und die Höhe“ (Eph. 3,18; Reihenfolge etwas anders). Er will also gewissermaßen sagen: Wohin die Frommen auch ihre Sinne richten, wie hoch sie sie steigen, wie weit und breit sie sie schweifen lassen - so sollen sie doch nicht von der „Liebe Christi“ (Eph. 3,19) abgehen, sondern vielmehr ihre geschlossene Kraft daran wenden, sie zu betrachten, weil sie alle Maße in sich begreift. Deshalb sagt er auch, daß sie „alle Erkenntnis übertrifft“ und überragt, und daß wir, wenn wir erkennen, wie sehr uns Christus geliebt hat, „erfüllt werden mit allerlei Gottesfülle“ (Eph. 3,19). So rühmt er es auch an anderer Stelle, daß die Gläubigen in jedem Streite Sieger sind, und fügt dann gleich als Grund hinzu: „Um des willen, der uns geliebet hat!“ (Röm. 8,37).

19. Goeie werke is die vrug van ons roepingsvervulling

Wanneer die heiliges dus hulle geloof deur die onskuld van hulle gewete versterk en stof tot blydskap daaruit put, het hulle uit die vrug van hulle roeping geen ander dunk van hulleself as dat hulle soos 1000 kinders deur die Here aangeneem is nie. Salomo leer dus dat daar in die vrees van die Here sterk sekerheid is.⁹¹ Soms gebruik die heiliges hierdie beswering om deur die Here verhoor te word, naamlik dat hulle in opregtheid en eenvoud voor sy aangesig gewandel het.⁹² Sulke woorde dra niks daartoe by om ’n basis ter versterking van die gewete te vorm nie maar is eers geldig as hulle by nabaat gebruik word.⁹³ Daar is immers nêrens in enigiemand so ’n vrees (vir die Here) dat dit voile sekerheid tot stand kan bring nie. Die heiliges is ook grondig daarvan bewus dat hulle opregtheid sodanig is dat dit steeds met baie oorblyfsels van hulle vlees deurmekaar is. Maar omdat hulle die vrug van die wedergeboorte as bewys daarvoor aanvaar dat die Heilige Gees in hulle inwoon, put hulle daaruit geweldige versterking om God se hulp in alle noodsituasies te verwag, omdat hulle Hom in so ’n belangrike aangeleentheid as hulle Vader ervaar. En hulle is selfs nie eens hiertoe in staat tensy hulle eers die goedheid van God, wat slegs deur die sekerheid van sy belofte verseël is, aangryp nie. Want as hulle God se goedheid aan die hand van hulle goeie werke begin beoordeel, sal daar niks onsekerder, niks onbestendiger wees nie. Want as hulle werke op sigself beoordeel word, sal hulle deur hulle onvolmaaktheid nie alleen God se toorn bewys nie maar ook vanweë die suiwerheid daarvan wat maar net begin het, van sy goedgunstigheid getuig.

Kortom: hulle verkondig die weldade van God op so ’n manier dat hulle nogtans nie van God se onverdiende guns afwyk nie - dit is, die guns waarin volgens Paulus se getuienis die lengte, die breedte, die diepte en die hoogte geleë is.⁹⁴ Dit is asof hy sê dat, waarheen die gedagtes van die godvrugtiges hulle ook al wend - al sou hule ook hoog opstyg, al sou hulle hulle ver en breed uitstrek - hulle nogtans nie buite die liefde van Christus moet gaan sonder om hulle ten voile met die nadenke daarvan in beslag te laat neem nie, omdat dit alle afmetings in homself insluit. Daarom sê hy dat dit alle kennis te bowe gaan en oortref en dat ons met die volheid van God vervul word wanneer ons daarvan bewus word hoe lief Christus ons gehad het.⁹⁵ Wanneer hy elders roem dat godvrugtiges in elke stryd oorwinnaars is, voeg hy dadelik die rede daarvoor by: “Deur Hom wat hulle liefgehad het”.⁹⁶ 1001

19. Итак, когда святые укрепляют веру своей чистотой и находят в ней повод для радости, они этим плодом своего призвания показывают, что Бог принял их и сделал своими детьми. Соломон говорит, что в страхе пред Господом - твёрдая надежда (Прит 14:26). Сказано также, что святые, дабы быть угодными Богу, порой доказывают это тем, что ходят пред его лицом верно и с преданным сердцем (4 Цар 20:3). Всё это не для того, чтобы наставлять свою совесть - это имеет ценность только как признак Божьего призвания. Ибо страх перед Богом никогда не бывает таков, чтобы крепко-накрепко утвердить нашу совесть. И все святые отлично понимали и понимают, что не обладают совершенной чистотой, но что к ней примешано множество несовершенств и остатков от плотской жизни. Но поскольку из плодов своего возрождения они извлекают доводы и признаки обитания в них Св. Духа, у них немало оснований для того, чтобы утверждаться в ожидании Божьей помощи во всех их нуждах. Для них очень важно ощутить Бога как Отца. И они не смогут этого добиться, если прежде не познают его доброту, в дальнейшем утверждаясь в ней через обетования Евангелия. Если же они начнут судить себя по делам, то не будет ничего более ненадёжного и жалкого. Ибо дела, оцениваемые сами по себе, в такой же степени вызывают гнев Божий по причине своего несовершенства, в какой в противном случае достигают благоволения Бога, даже если они не совершенно чисты.

В итоге они проповедуют о Божьих благодеяниях таким образом, что ничуть не отклоняются от утверждения о даваемом даром благорасположении, как и свидетельствует св. Павел: мы обладаем всем совершенством вверху и внизу, вдоль и поперёк и вглубь (Эф 3:18). Он как бы говорит, что, куда бы ни был обращен наш разум - поднимаясь на вершину мира или продвигаясь в длину или в ширину, - они не должны преступать единственную границу: знание о любви к нам Иисуса Христа - и глубоко размышлять о ней, ибо она заключает в себе все меры. Поэтому апостол говорит, что эта любовь превосходит всякое разумение, добавляя, что когда мы поймём, как любит нас Бог в Иисусе Христе, то исполнимся всей полнотою Божьей (Эф 3:19). В другом месте, радуясь, что верующие побеждают во всех сражениях, он говорит о причине и способе их побед: силою Возлюбившего нас (Рим 8:37).

20. | Videmus iam non eam in sanctis fiduciam operum esse quae vel eorum merito aliquid tribuat (quando ea non aliter quam Dei dona intuentur, unde eius bonitatem recognoscant, non aliter quam vocationis signa unde electionem reputent)¹ vel quippiam deroget gratuitae, quam in Christo consequimur, iustitiae: quando ab ea dependet, nec sine ea subsistit. || Hoc ipsum Augustinus paucis verbis, sed eleganter significat, quum scribit, Non dico Domino, Opera manuum mearum ne despicias. Exquisivi Dominum manibus meis, et non sum deceptus². Sed opera manuum mearum non commendo: timeo enim ne quum inspexeris, plura invenias peccata quam merita. Hoc solum dico, hoc rogo, hoc cupio, Opera manuum tuarum ne despicias³. Opus tuum in me vide, non meum. Nam si meum videris, damnas: si tuum videris, coronas. Quia et quaecunque mihi sunt opera bona, abs te sunt^{a 4}. Duas causas ponit cur non ausit sua opera Deo venditare, quia siquid bonorum operum habet, illic nihil videt suum: deinde quia id quoque peccatorum multitudine obruitur. Unde fit ut plus inde timoris et consternationis sentiat conscientia, quam securitatis. Ergo non aliter Deum intueri vult sua recte facta quam ut vocationis suae gratiam in illis recognoscens, opus quod inchoavit perficiat.

20. Nous voyons maintenant que les saincts ne conçoyvent point une fiance de leurs œuvres, qui attribue quelque chose au merite d’icelles (veu qu’ils ne les considerent point que comme dons de Dieu, dont ils recognoissent sa bonté: et signes de leur vocation, dont ils reputent leur election): n’aussi qui derogue rien à la justice gratuite que nous obtenons en Christ, veu qu’elle en depend, et ne peut subsister qu’en icelle. Ce que sainct Augustin demonstre fort bien en peu de parolles, parlant ainsi: je ne dy pas au Seigneur qu’il ne desprise point l’œuvre de mes mains: il est bien vray que je cherche le Seigneur de mes mains, et ne suis point deceu: mais je ne prise pas les œuvres de mes mains. Car je crain, si Dieu les regardoit, qu’il n’y trouvast plus de pechez que de merites. Seulement je dy, et prie et desire cela, qu’il ne desprise point l’œuvre de ses mains. Seigneur donc, voy ton œuvre en moy, non pas le mien: car si tu y vois le tien, tu le couronnes. Et de fait, toutes les bonnes œuvres que j’ay, sont de toy.⁵⁹ Nous voyons qu’il met deux raisons pourquoy il n’ose point alleguer ses œuvres à Dieu, assavoir que s’il a rien de bon, ce n’est pas du sien: secondement, que tout le bien qui est en luy est surmonté par la multitude de ses pechez. De là vient que la conscience, en considerant ses œuvres, conçoit plus de frayeur et estonnement que d’asseurance. Pourtant ce sainct personnage ne veut point que Dieu regarde autrement ses bienfaits, sinon pour cognoistre en iceux la grace de sa vocation, afin de parfaire l’œuvre qu’il a commencée.

20. We see now, that the confidence which the saints have in their works is not such as either ascribes any thing to the merit of them, (since they view them only as the gifts of God, in which they acknowledge his goodness, and as marks of their calling, whence they infer their election,) or derogates the least from the gratuitous righteousness which we obtain in Christ; since it depends upon it, and cannot subsist without it. 20This is concisely and beautifully represented by Augustine, when he says, “I do not say to the Lord, Despise not the works of my hands. I have sought the Lord with my hands, and I have not been deceived. But I commend not the works of my hands; for I fear that when thou hast examined them, thou wilt find more sin than merit. This only I say, this I ask, this I desire; Despise not the works of thy hands. Behold in me thy work, not mine. For if thou beholdest mine, thou condemnest me; if thou beholdest thine own, thou crownest me. Because whatever good works I have, they are from thee.” He assigns two reasons why he ventured not to boast of his works to God; first, that if he has any good ones, he sees nothing of his own in them; secondly, that even these are buried under a multitude of sins. Hence the conscience experiences more fear and consternation than security. Therefore he desires God to behold his best performances, only that he may recognize in them the grace of his own calling, and perfect the work which he has begun.

20. Conclusion. The saints neither attribute anything to the merits of works, nor derogate in any degree from the righteousness which they obtain in Christ. Confirmation from a passage of Augustine, in which he gives two reasons why no believer will presume to boast before God of his works.

We now see that believers have no such confidence in works as to attribute any merit to them (since they regard them only as divine gifts, in which they recognize his goodness, and signs of calling, in which they discern their election); nor such confidence as to derogate in any respect from the free righteousness of Christ; since on this it depends, and without this cannot subsist. The same thing is briefly but elegantly expressed by Augustine when he says, “I do88not say to the Lord, Despise not the works of my hands; I have sought the Lord with my hands, and have not been deceived. But I commend not the works of my hands, for I fear that when thou examinest them thou wilt find more faults than merits. This only I say, this asks this desire, Despise not the works of thy hands. See in me thy work, not mine. If thou sees mine, thou condemnest; if thou sees thine own, thou crownest. Whatever good works I have are of thee,” (August. in Ps. 137). He gives two reasons for not venturing to boast of his works before God: first, that if he has any good works, he does not see in them any thing of his own; and, secondly, that these works are overwhelmed by a multitude of sins. Whence it is, that the conscience derives from them more fear and alarm than security. Therefore, the only way in which he desires God to look at any work which he may have done aright is, that he may therein see the grace of his calling, and perfect the work which he has begun.

20. Wij zien dan, dat in de heiligen niet aanwezig is zulk een vertrouwen op hun werken, dat ze aan de verdienste van die werken iets toeschrijven (want zij beschouwen ze niet anders dan als gaven Gods, waaruit ze zijn goedheid leren kennen, en niet anders dan als tekenen van hun roeping, waaruit ze hun verkiezing opmaken), of iets onttrekken aan de onverdiende gerechtigheid, die we in Christus verkrijgen: daar dat vertrouwen van die gerechtigheid afhangt en zonder haar niet bestaan kan. Dit geeft Augustinus met weinige woorden, maar keurig, te kennen, wanneer hij schrijft¹ : "Ik zeg niet tot de Here: veracht de werken mijner handen niet; ik heb de Here gezocht met mijn handen, en ben niet bedrogen; maar ik prijs de werken mijner handen niet aan ; want ik vrees, dat, wanneer Gij ze beziet, Gij meer zonden zult vinden dan verdiensten; dit alleen zeg ik, dit vraag ik, dit begeer ik: veracht het werk uwer handen niet; zie uw werk in mij, niet het mijne; want indien Gij het mijne ziet, veroordeelt Gij het; indien Ge het uwe ziet, kroont Gij het; want ook de goede werken, die ik heb, zijn uit U." Twee oorzaken geeft hij aan, waarom hij zijn werken niet aan God zou durven aanbieden, namelijk omdat hij, als hij enige goede werken heeft, daarin niets ziet, dat van hem is, en verder, omdat ook dit door de veelheid der zonden bedolven wordt. Daardoor komt het, dat de consciëntie daaruit meer vrees en verslagenheid gevoelt dan gerustheid. Hij wil dus, dat God zijn goede daden niet anders aanziet, dan opdat Hij, de genade zijner roeping daarin erkennende, het werk voltooie, dat Hij begonnen heeft.

20. 516Die Werke sind Gottes Gaben und können darum bei den Gläubigen nicht Grundlage des Selbstvertrauens werden

Die Heiligen sehen also in den Werken nichts anderes als Gottes Gaben, an denen sie seine Güte erkennen, nichts anderes als Zeichen ihrer Berufung, an denen sie ihre Erwählung merken sollen. Daraus ersehen wir nun, daß in ihnen nicht ein Vertrauen auf die Werke lebendig ist, welches ihrem Verdienst etwas beimäße oder der aus Gnaden geschehenden Gerechtigkeit, die wir in Christus erlangen, etwas abzöge: es hängt ja vielmehr von ihr ab und besteht nicht ohne sie! Das zeigt auch Augustin mit kurzen Worten, aber sehr treffend, wenn er schreibt: „Ich sage nicht zu dem Herrn: Die Werke meiner Hände wollest du nicht verachten. Ich habe den Herrn gesucht mit meinen Händen, und ich bin nicht zuschanden geworden! (vgl. Ps. 77,3). Aber die Werke meiner Hände preise ich nicht; denn ich fürchte, wenn du sie anschautest, so würdest du mehr Sünden als Verdienste finden! Ich sage und bitte und begehre nur dies: ‘Die Werke deiner Hände wollest du nicht verachten’!“ (Zu Psalm 137; vgl. Ps. 138, 8). Er gibt hier zwei Ursachen an, weshalb er nicht wagte, Gott seine Werke anzubieten: (1) hat er tatsächlich irgendwelche guten Werke, so sieht er daran nichts, was sein wäre; (2) dann aber wird auch dies von der Menge der Sünden überrannt. So kommt es, daß das Gewissen dabei mehr Furcht und Schrecken empfindet, als Sicherheit! Er begehrt also, daß Gott das, was er recht gemacht hat, nur dazu anschaue, um die Gnade seiner Berufung darin wiederzuerkennen und das Werk zu vollenden, das er angefangen hat!

20. Slotsom: omdat goeie werke gawes van God is, kan dit nie bydra tot of afbreuk doen aan die geregtigheid van God nie

Die heiliges beskou hulle werke dus slegs as gawes van God waaruit hulle sy goedheid te wete kan kom, en slegs as tekens van hulle roeping waaruit hulle hulle uitverkiesing kan aflei. Ons kan dus nou sien dat hulle nie so ’n soort vertroue in hulle werke stel dat dit enigiets aan hulle verdienste toeskryf of enigiets van die onverdiende geregtigheid wat ons in Christus verkry, wegneem nie, omdat dit daarvan afhanklik is en nie daarsonder kan bestaan nie.

Augustinus skets dit ook in enkele woorde maar tog elegant wanneer hy skryf: “Ek sê nie vir die Here: ‘Moet nie die werke van my hande verag nie’.⁹⁷ ’Ek het die Here met my hande gesoek en is nie bedrieg nie’⁹⁸ Maar ek prys nie die werke van my hande aan nie, want ek vrees dat as U dit ondersoek, U meer sonde as verdienste daarin sal vind. Ek sê slegs; ek vra slegs; ek begeer slegs: Moet nie die werke van my hande verag nie. Sien in my u werk en nie myne nie. Want as U my werke sien, verdoem U dit maar as U u werke in my sien, bekroon U dit. Al die goeie werke wat in my is, ontstaan immers uit U”.⁹⁹

Hy stel twee redes waarom hy nie waag om sy werke aan God op te dring nie, naamlik dat as hy enigsins goeie werke van sy eie het, hy daarin niks van sy eie kan sien nie, en, ten tweede, dat ook dit deur die menigte van sy sondes begrawe word. Daaruit volg dat sy gewete meer vrees en  ontsteltenis as sekerheid daaruit ervaar. Derhalwe wil hy hê dat God sy regte dade slegs moet sien om wanneer Hy die genade van sy eie roeping daarin herken, die werk wat Hy begin het, te voltooi.

20. Теперь мы видим, что святые не питали никакого доверия к своим делам и никто не приписывал себе каких-либо заслуг (поскольку они рассматривали их как дары Бога, доброту которого сознавали, рассматривали как знаки своего призвания, которое понимали как избрание). Они ничуть не посягали на даваемую даром праведность, которую мы обретаем в Иисусе Христе, ибо она зависит от Него и не может быть ничем заменена. Это очень хорошо показывает св. Августин в следующих словах: «Я не говорю Господу, чтобы Он не оставлял дел рук моих [Пс 137/138:8]. Верно, я ищу Господа моими руками и я не обманываюсь [Пс 76/77:3], но я ни во что не ставлю дел рук моих. Ибо страшусь, что если Бог посмотрит на них, то найдёт больше грехов, чем заслуг. Я говорю только, и молю, и желаю, чтобы Он не презрел дел рук моих. Господи, воззри на Твои дела во мне, а не на мои. Ибо если Ты увидишь моё, то осудишь меня; а если увидишь Твоё, то увенчаешь. Ведь в самом деле, все мои добрые дела - от Тебя». Мы видим, что Августин указывает две причины, в силу которых он не осмеливается ссылаться на свои дела перед Богом: во-первых, потому, что всё, что есть в нём доброго, не от него; во-вторых, потому, что всё доброе в нём превосходят его грехи. Отсюда следует, что когда совесть исследует дела человека, то она больше проникается страхом и унынием, нежели уверенностью. Посему этот святой человек не желает, чтобы Бог смотрел на его добрые дела иначе, как ради распознания в них благодати его призвания, дабы он мог завершить начатое дело.

21. | Quod autem praeterea bona fidelium opera, Scriptura causas esse ostendit cur illis Dominus benefaciat, id sic intelligendum est, ut stet inconcussum quod antea posuimus⁵, effectum nostrae salutis in Dei Patris dilectione situm esse: materiam in Filii obedientia: instrumentum, in Spiritus illuminatione, hoc est fide: finem esse tantae Dei benignitatis gloriam. Istis nihil obstat quominus opera Dominus, tanquam causas inferiores amplectatur; sed unde id? nempe quos sua misericordia, aeternae vitae haereditati destinavit, eos ordinaria sua dispensatione per bona opera inducit in eius possessionem. Quod in ordine dispensationis praecedit, posterioris causam nominat. Hac ratione ab operibus interdum vitam aeternam deducit; non quod illis referenda sit accepta: sed quia quos 239 elegit, iustificat ut demum glorificet [Rom. 8.^a f. 30], priorem gratiam, quae gradus est ad sequentem, causam quodammodo facit. At quoties assignanda est vera causa, non ad opera iubet confugere^b, sed in sola misericordiae cogitatione nos retinet. Quale enim istud est quod per Apostolum docet, Stipendium peccati mors: gratia Domini vita aeterna [Rom. 6. d. 23]? Cur non ut vitam morti, sic peccato iustitiam opponit? Cur non ut peccatum mortis, ita iustitiam vitae causam statuit? Sic enim rite constatura erat antithesis, quae ista variatione nonnihil abrumpitur^c. Sed Apostolus, id quod erat, exprimere ista comparatione voluit, meritis hominum deberi mortem: vitam non nisi in sola Dei misericordia esse repositam. || Denique istis loquutionibus series magis notatur quam causa^d: quia Deus gratias gratiis cumulando, ex prioribus causam sumit secundas addendi, nequid ad locupletandos servos suos omittat: atque ita liberalitatem suam prosequitur, ut tamen gratuitam electionem, quae fons et initium est, respicere nos semper velit. Quanquam enim quae nobis quotidie confert dona, quatenus ex illo fonte prodeunt, amat: nostrum tamen est, gratuitam illam acceptationem tenere, quae sola fulcire animas nostras potest; quae vero Spiritus sui dona deinde largitur, ita subnectere primae causae ut ei nihil derogent.

21. Davantage, ce que l’Escriture dit, que les bonnes œuvres sont cause pourquoy nostre Seigneur fait bien à ses serviteurs: il faut tellement entendre cela, que ce que nous avons dit cy dessus demeure en son entier: c’est que l’origine et effect de nostre salut gist en la dilection du Pere celeste: la matiere et substance, en l’obeissance de Christ: l’instrument, en l’illumination du sainct Esprit, c’est à dire en la foy: que la fin est, à ce que la bonté de Dieu soit glorifiée. Cela n’empesche point que Dieu ne reçoyve les œuvres, comme causes inferieures. Mais dont vient cela? C’est pource que ceux qu’il a predestinez par sa misericorde à l’heritage de la vie eternelle, il les introduit selon sa dispensation ordinaire en la possession d’icelle par bonnes œuvres. Ainsi ce qui precede en l’ordre de sa dispensation, il le nomme cause de ce qui s’ensuit apres. Pour ceste mesme raison l’Escriture semble advis signifier aucunesfois, que la vie eternelle procede des bonnes œuvres: non pas que la louange leur en doyve estre attribuée, mais pource que Dieu justifie ceux qu’il a esleus, pour les glorifier finalement (Rom. 8:30): la premiere grace, qui est comme un degré à la seconde, est nommée cause d’icelle. Toutesfois quand il faut assigner la vraye cause, l’Escriture ne nous meine point aux œuvres, mais nous retient en la seule meditation de la misericorde de Dieu. Car qu’est-ce que veut dire ceste sentence de l’Apostre: que le loyer de peché c’est mort, la vie eternelle est grace de Dieu (Rom. 6:23)? Pourquoy n’opposeilla justice à peché, comme la vie à la mort? Pourquoy ne met-il la justice pour cause de vie, comme il dit le peché estre cause de mort? Car la comparaison eust esté ainsi entiere, laquelle est aucunement imparfaite comme il la couche. Mais il voulu exprimer en ceste comparaison ce qui estoit vray, assavoir que la mort est deue à l’homme pour ses merites: mais que la vie est située en la seule misericorde de Dieu. Bref, en toutes ses façons de parler, où il est fait mention des bonnes œuvres, il n’est pas question de la cause pourquoy Dieu fait bien aux siens, mais seulement de l’ordre qu’il y tient: c’est qu’en adjoustant grace sur grace, il prend occasion des premieres de les augmenter par les secondes, et poursuit tellement sa liberalité, qu’il veut que nous pensions tousjours à son election gratuite, laquelle est la fontaine de tous ses bien-faits envers nous. Car combien qu’il aime et prise les dons qu’il nous eslargit journellement selon qu’ils procedent de ceste source-là, toutesfois pource que nostre office est de nous tenir arrestez à l’acceptation gratuite, laquelle seule peut affermir nos ames, il convient mettre en second degré les dons de son Esprit, desquels il nous enrichit, en sorte qu’ils ne deroguent point à la premiere cause.

21. The remaining objection is, that the Scripture represents the good works of believers as the causes for which the Lord blesses them. But this must be understood so as not to affect what we have before proved, that the efficient cause of our salvation is the love of God the Father; the material cause, the obedience of the Son; the instrumental cause, the illumination of the Spirit, that is, faith; and the final cause, the glory of the infinite goodness of God. No obstacle arises from these things to prevent good works being considered by the Lord as inferior causes. But how does this happen? Because those whom his mercy has destined to the inheritance of eternal life, he, in his ordinary dispensations, introduces to the possession of it by good works. That which, in the order of his dispensations, precedes, he denominates the cause of that which follows. For this reason he sometimes deduces eternal life from works; not that the acceptance of it is to be referred to them; but because he justifies the objects of his election, that he may finally glorify them; he makes the former favour, which is a step to the succeeding one, in some sense the cause of it. But whenever the true cause is to be assigned, he does not direct us to take refuge in works, but confines our thoughts entirely to his mercy. For what does he teach us by the apostle? “The wages of sin is death; but the gift of God is eternal life through Jesus Christ our Lord.” Why does he not oppose righteousness to sin, as well as life to death? Why does he not make righteousness the cause of life, as well as sin the cause of death? For then the antithesis would have been complete, whereas by this variation it is partly destroyed. But the apostle intended by this comparison to express a certain 21truth—that death is due to the demerits of men, and that life proceeds solely from the mercy of God. Lastly, these phrases denote rather the order of the Divine gifts, than the cause of them. In the accumulation of graces upon graces, God derives from the former a reason for adding the next, that he may not omit any thing necessary to the enrichment of his servants. And while he thus pursues his liberality, he would have us always to remember his gratuitous election, which is the source and original of all. For although he loves the gifts which he daily confers, as emanations from that fountain, yet it is our duty to adhere to that gratuitous acceptance, which alone can support our souls, and to connect the gifts of his Spirit, which he afterwards bestows on us, with the first cause, in such a manner as will not be derogatory to it.

21. A third objection—viz. that the good works of believers are the causes of divine blessings. Answer. There are inferior causes, but these depend on free justification, which is the only true cause why God blesses us. These modes of expression designate the order of sequence rather than the cause.

Moreover, when Scripture intimates that the good works of believers are causes why the Lord does them good, we must still understand the meaning so as to hold unshaken what has previously been said—viz. that the efficient cause of our salvation is placed in the love of God the Father; the material cause in the obedience of the Son; the instrumental cause in the illumination of the Spirit, that is, in faith; and the final cause in the praise of the divine goodness.In this, however, there is nothing to prevent the Lord from embracing works as inferior causes. But how so? In this way: Those whom in mercy he has destined for the inheritance of eternal life, he, in his ordinary administration, introduces to the possession of it by means of good works. What precedes in the order of administration is called the cause of what follows. For this reason, he sometimes makes eternal life a consequent of works; not because it is to be ascribed to them, but because those whom he has elected he justifies, that he may at length glorify (Rom. 8:30); he makes the prior grace to be a kind of cause, because it is a kind of step to that which follows. But whenever the true cause is to be assigned, he enjoins us not to take refuge in works, but to keep our thoughts entirely fixed on the mercy of God; “The wages of sin is death; but the gift of God is eternal life,” (Rom. 6:23). Why, as he contrasts life with death, does he not also contrast righteousness with sin? Why, when setting down sin as the cause of death, does he not also set down righteousness as the cause of life? The antithesis which would otherwise be complete is somewhat marred by this variation; but the Apostle employed the comparison to express the fact, that death is due to the deserts of men, but that life was treasured up solely in the mercy of God. In short, by these expressions, the order rather than the cause is noted.¹ The Lord adding grace to89grace, takes occasion from a former to add a subsequent, so that he may omit no means of enriching his servants. Still, in following out his liberality, he would have us always look to free election as its source and beginning. For although he loves the gifts which he daily bestows upon us, inasmuch as they proceed from that fountain, still our duty is to hold fast by that gratuitous acceptance, which alone can support our souls; and so to connect the gifts of the Spirit, which he afterwards bestows, with their primary cause, as in no degree to detract from it.

21. Bovendien, dat de Schrift aantoont, dat de goede werken der gelovigen de oorzaken zijn, waarom de Here hun weldoet, dat moet zo verstaan worden, dat ongeschokt blijft staan, wat we tevoren gesteld hebben, namelijk, dat de werkende oorzaak van onze zaligheid gelegen is in de liefde van God de Vader, de materie in de gehoorzaamheid van de Zoon, en het instrument in de verlichting des Geestes, dat is in het geloof; en dat het doel is de heerlijkheid van Gods zo grote milddadigheid. Hiertegen strijdt niet, dat de Here de werken aanvaardt als lagere oorzaken. Maar waarom doet Hij dat? Wel, omdat Hij hen, die Hij door zijn barmhartigheid bestemd heeft tot de erfenis van het eeuwige leven, naar zijn gewone uitdeling door de goede werken tot de bezitting daarvan invoert. Wat in de orde der uitdeling voorgaat, noemt Hij de oorzaak van wat later komt. Op die wijze leidt Hij soms het eeuwige leven voort uit de werken; niet dat het hun moet worden toegeschreven; maar omdat Hij hen, die Hij uitverkoren heeft, rechtvaardigt, om hen eindelijk te verheerlijken (Rom. 8:30) maakt Hij de eerste genade, die de trap is tot de volgende, in zekere zin tot haar oorzaak. Maar zo dikwijls als de ware oorzaak moet worden aangewezen, beveelt Hij ons niet de toevlucht te nemen tot de werken, maar houdt Hij ons uitsluitend bij het bedenken van zijn barmhartigheid. Want wat is dat, wat Hij door de apostel leert (Rom. 6:23) "de bezoldiging der zonde is de dood, maar de genadegift Gods het eeuwige leven"? Waarom stelt hij niet de rechtvaardigheid tegenover de zonde, evenals hij het leven stelt tegenover de dood? Waarom maakt hij niet de rechtvaardigheid tot oorzaak van het leven, evenals hij de zonde tot oorzaak van de dood maakt? Want zo zou de tegenstelling naar behoren tot stand gekomen zijn, die nu door die verscheidenheid een weinig gebroken wordt. Maar de apostel heeft door die vergelijking willen uitdrukken, hoe het was, namelijk, dat aan de verdiensten der mensen, de dood verschuldigd is, en dat het leven slechts in Gods barmhartigheid alleen gelegen is. Kortom door die wijzen van spreken wordt meer de volgorde aangeduid dan de oorzaak; want God stapelt genadegiften op genadegiften, en ontleent aan de eerste oorzaak om de volgende toe te voegen, opdat Hij niets nalate tot verrijking van zijn dienaren: en Hij gaat met zijn milddadigheid voort zo, dat Hij toch wil, dat wij altijd zien op de genadige verkiezing, die de bron en het begin is. Want ofschoon Hij de gaven, die Hij ons dagelijks schenkt, liefheeft, inzoverre als ze uit die bron voortkomen, is het toch onze plicht die genadige aanneming vast te houden, die alleen onze zielen kan schragen; en de gaven zijns Geestes, die Hij daarna schenkt, moeten wij zo vastknopen aan de eerste oorzaak, dat ze haar in geen enkel opzicht te kort doen.

21. Belohnung der guten Werke der Gläubigen?

Außerdem aber zeigt doch die Schrift, daß die guten Werke der Gläubigen Ursache sind, weshalb der Herr ihnen Wohltaten erweist! Das müssen wir nun so verstehen, daß dabei unser obiger Satz unerschüttert bestehen bleibt, nämlich, daß die wirkende Ursache (effectus) unseres Heils in der Liebe Gottes, unseres Vaters liegt, der Inhalt (materia) im Gehorsam des Sohnes, das Werkzeug (instrumentum) in der Erleuchtung des Heiligen Geistes, also im Glauben, und daß dabei das Ziel (finis) der Ruhm dieser großen Freundlichkeit Gottes ist (vgl. Sektion 17). Dem widerspricht es nicht, wenn der Herr unsere Werke, gleichsam als untergeordnete Ursachen, annimmt. Aber warum tut er das? Er führt eben die Menschen, die er in seiner Barmherzigkeit für das Erbe des ewigen Lebens bestimmt hat, nach seinem geordneten Walten durch die guten Werke in den Besitz dieses Erbes ein! Was nun in der Reihenfolge dieser Austeilung (seiner Gaben) vorausgeht, das bezeichnet er als die Ursache des Folgenden! Aus diesem Grunde leitet er zuweilen auch das ewige Leben von den Werken her, nicht weil ihnen der Ruhm zugeschrieben werden dürfte; nein: weil er die, welche er „erwählt“ hat, auch „rechtfertigt“ und schließlich „herrlich macht“ (Röm. 8,30), darum macht er die früher geschenkte Gnade, die eine Stufe zur folgenden ist, gewissermaßen zu deren Ursache. Aber wenn die wahre Ursache betont werden muß, dann weist er uns nicht an, zu den Werken unsere Zuflucht zu nehmen, sondern hält uns allein bei der Betrachtung seiner Barmherzigkeit!

Was bedeutet es denn, wenn er uns durch den Apostel lehrt: „Der Tod ist der Sünde Sold; aber die Gabe Gottes ist das ewige Leben ...“? (Röm. 6,23). Er stellt da Leben und Tod einander gegenüber - warum dann nicht ebenso Gerechtigkeit und Sünde? So hätte die Gegenüberstellung richtig lauten müssen, die durch die hier vorliegende Veränderung etwas abgebrochen wird. Aber der Apostel wollte der Wirklichkeit entsprechend in dieser Gegenüberstellung zum Ausdruck bringen, daß die Verdienste des Menschen den Tod verdienen, daß das Leben aber allein in Gottes Barmherzigkeit liegt!

Kurz, durch solche Redeweisen (Ewiges Leben auf Grund der Werke!) wird mehr die Reihenfolge bezeichnet, als eine Ursache: Gott häuft Gnade auf Gnade und nimmt die früheren Gnadengaben zur Ursache, weitere hinzuzutun, damit er nichts außer acht lasse, um seine Knechte reich zu machen. So fährt er fort, freigebig 517 gegen uns zu sein; aber er will dabei, daß wir stets auf die aus lauter Gnade uns zuteil werdende Erwählung blicken, die die Quelle und der Ursprung ist! Obgleich er nämlich die Gaben, die er uns tagtäglich schenkt, liebhat, sofern sie aus dieser Quelle hervorsprudeln, ist es doch unsere Sache, an jener gnädigen Annahme festzuhalten, die allem unsere Seelen fest machen kann. Die Gaben seines Geistes aber die er uns dann weiter zuteil werden läßt, sollen wir der ersten (eigentlichen) Ursache so unterordnen, daß sie ihr keinen Eintrag tun!

21. ’n Verklaring van die Skrifgegewe dat hulle goeie werke die oorsaak is waarom God aan die gelowiges goed doen

Die Skrif dui hierbenewens aan dat gelowiges se goeie werke die oorsaak is waarom die Here goed aan hulle doen. Ons moet dit egter so verstaan dat dit wat ons tevore gestel het, onwrikbaar bly, naamlik dat die werkende oorsaak van ons saligheid in die liefde van God die Vader geleë is; die stof daarvan in die Seun se gehoorsaamheid; die instrument in die verligting van die Gees, dit is in die geloof, en dat die doel die heerlikheid van God se groot milddadigheid is. Niks hiervan verhinder 1002 die Here egter om die werke as geringer oorsake van ons saligheid aan te neem nie. Maar waaruit spruit dit? Daaruit naamlik dat Hy diegene wat Hy deur sy barmhartigheid vir die erfenis van die ewige lewe bestem het, volgens sy gewone bedeling deur hulle goeie werke lei om dit in besit te neem. Iets wat in die volgorde van sy bedeling voorafgaan, noem Hy die oorsaak van iets wat later volg. Dit is die rede waarom Hy soms die ewige lewe uit die werke aflei - nie met die bedoeling dat dit daaraan toegeskryf moet word nie maar omdat Hy diegene wat Hy uitverkies het, regverdig maak om hulle uiteindelik te verheerlik,¹⁰⁰ stel Hy genade, wat ’n trap na die volgende is, in ’n sekere sin as die eerste oorsaak. Maar so dikwels as die ware oorsaak daarvan aangewys moet word, gebied Hy ons om nie ons toevlug tot (goeie) werke te neem nie maar Hy hou ons slegs by die gedagte aan sy barmhartigheid. Dit is byvoorbeeld wat die apostel leer: “Die loon van die sonde is die dood maar die genade van die Here is die ewige lewe”.¹⁰¹ Waarom stel hy nie geregtigheid so teenoor die sonde soos hy die lewe teenoor die dood stel nie? Waarom maak hy nie geregtigheid die oorsaak van die lewe soos hy die sonde die oorsaak van dood maak nie? So sou die teenstelling immers na behore tot stand gekom het terwyl dit nou ietwat deur daardie afwisseling onderbreek word. Maar die apostel se bedoeling was om met hierdie vergelyking dit soos dit was, uit te druk, naamlik dat die mens se verdienstes die dood verdien en dat sy lewe in God se barmhartigheid alleen geleë is.

Kortom: met sulke uitdrukkings word eerder die volgorde as die rede aangetoon, omdat God genadegawe op genadegawe opstapel en Hy aan die eerste oorsaak ontleen om aan die tweede oorsaak toe te voeg om niks agterweë te laat om sy diensknegte te verryk nie. En Hy brei sy milddadigheid so uit dat Hy nogtans altyd wil hê dat ons ons oë op sy genadige uitverkiesing wat die bron en begin daarvan is, gerig moet hou. Want hoewel Hy die gawes wat Hy elke dag aan ons skenk, liefhet in soverre dit uit daardie bron voortkom, is dit nogtans ons plig om sy genadige aanneming te onthou, wat alleen daartoe in staat is om ons siele te onderskraag. Die gawes van sy Gees wat Hy daarna aan ons skenk, moet ons op so ’n wyse aan die eerste oorsaak ondergeskik maak dat hulle geen afbreuk daaraan doen nie.

21. Утверждения Писания о том, что добрые дела являются причиной, по которой Господь благотворит своим рабам, следует понимать в точности в том смысле, о котором мы говорили выше: что источник и действенность нашего спасения зиждется в любви Небесного Отца; его материя и субстанция - в послушании Христа; орудие - в просвещении Св. Духом, то есть в вере; цель - в прославлении благости Бога. Это не означает, что Бог не принимает дела как причины низшего порядка. Но почему это происходит? Это происходит оттого, что тех, кого Бог своею милостью предназначил к наследию вечной жизни, Он в соответствии со своим промыслом вводит в обладание ею через добрые дела. То, что предшествует по порядку в его промысле, Он называет причиной последующего. Поэтому иногда создаётся впечатление, будто в некоторых местах Писания говорится, что вечная жизнь проистекает от добрых дел. Однако похвала даётся избранным не за них, но потому что Бог оправдывает тех, кого Он избрал, и в конце концов прославляет оправданных (Рим 8:30). Первая милость здесь как бы является определённой степенью второй и называется её причиной.

Однако, когда нужно указать истинную причину, Писание не напоминает нам о делах, а устремляет к размышлению о милосердии Божьем. Ведь что означает высказывание апостола: возмездие за грех - смерть, а жизнь вечная - дар Божий (Рим 6:23)? Почему он противопоставляет не праведность греху, а жизнь смерти? Почему не праведность считает он причиной жизни и в то же время говорит, что грех - причина смерти? Если бы он сказал именно так, то сопоставление было бы полным, а фактически оно несовершенно. Но в этом сопоставлении апостол желал выразить истину, а именно, что смертью воздаётся человеку по заслугам, а жизнь заключается единственно в милости Божьей.

Короче говоря, везде, где затрагивается тема добрых дел, вопрос стоит не о том, почему Бог благотворит верным Ему, но лишь о порядке его деяний. Прибавляя благодать к благодати, Он пользуется предшествующим, чтобы умножить последующее, и проявляет свою щедрость таким образом, чтобы мы постоянно думали о незаслуженном нами избрании, которое есть источник всех подаваемых нам благодеяний. Бог любит и ценит происходящие из этого источника дары, которыми Он осыпает нас каждый день. Но, поскольку наш долг - постоянно сосредоточиваться на незаслуженном принятии, которое одно может укрепить наши души, то дары Божьего Духа, коими Он обогащает нас, следует поставить на второе место. Они не должны затемнять первопричину.