1. 207 | Haec omnia tametsi luculentis testimoniis verissima esse patet, tamen quam necessaria sint, non prius nobis clare constiterit, quam ea nobis ob oculos posuerimus quae totius disputationis fundamenta esse debent. Principio ergo nobis succurrat illud: non de humani fori iustitia sed caelestis tribunalis, sermonem esse institutum: ne ad modulum nostrum metiamur, qua operum integritate divino iudicio satisfiat. Atqui mirum est quanta temeritate et audacia id vulgo definiatur. Quinetiam videre est ut nulli confidentius et plenioribus, quod aiunt, 208 buccis de operum iustitia garriant, quam qui vel palpabilibus morbis prodigiose laborant, vel intercutibus crepant vitiis. Id fit quia Dei iustitiam non cogitant, cuius vel si minimo sensu afficerentur nunquam tanto eam ludibrio haberent. || Atqui certe ultra modum flocci penditur, si talis tamque perfecta non agnoscitur ut nihil ei acceptum sit nisi omni ex parte integrum et absolutum, nullaque sorde inquinatum; || quale in homine reperire nec licuit unquam, nec licebit. || ^aFacile est scilicet ac promptum cuilibet, in scholarum umbraculis de operum dignitate ad iustificandos homines nugari: || sed ubi in conspectum Dei ventum est, facessant tales deliciae oportet; quia res illic agitur serio, non ludicra λογομαχία exercetur. Huc, huc referenda mens est, si volumus de vera iustitia cum fructu inquirere: quomodo caelesti iudici respondeamus, quum nos ad rationem vocaverit. Statuamus nobis iudicem illum, non qualem intellectus nostri sponte imaginantur^b, sed qui depingitur nobis in Scriptura: cuius scilicet fulgore obtenebrantur stellae, cuius robore liquefiunt montes^c, cuius ira terra concutitur, cuius sapientia deprehenduntur in astutia sua prudentes, cuius puritate inquinantur omnia, cuius ferendae iustitiae nec Angeli pares sunt, qui nocentem^d non facit innocentem, cuius vindicta, quum semel accensa est, penetrat usque ad inferni novissima [Vide praecipue librum Iob.]. Sedeat, inquam, ille ad examinanda hominum facta: quis securus ad eius thronum se sistet? quis habitabit cum igne devorante? inquit Propheta: quis manebit cum ardoribus sempiternis? qui ambulat in iustitiis, et loquitur veritatem [Iesa. 33. b. 14]¹, etc. Sed prodeat ille quisquis est. Imo vero facit illa responsio nequis prodeat. Ex adverso enim terribilis vox insonat, Si iniquitates observaveris Domine, Domine quis sustinebit [Psal. 130. a. 3]? Pereundum sane mox sit omnibus, ut alibi scribitur, Nunquid homo Dei comparatione iustificabitur; aut purior erit factore suo? Ecce qui serviunt ei non sunt fideles, et in angelis suis reperit pravitatem. Quanto magis qui habitant domos luteas, qui terrenum habent fundamentum, consumentur coram tinea^e? A^f mane usque ad vesperam succidentur [Iob 4. d. 17]². Item, Ecce, inter sanctos eius nemo est fidelis: et caeli non sunt mundi in conspectu eius. Quanto magis abominabilis et inutilis homo, qui 209 bibit quasi aquam iniquitatem [Iob 15. b. 15]¹? || Fateor quidem in libro Iob mentionem fieri iustitiae quae excelsior est observatione Legis; atque hanc distinctionem tenere operaepretium est: quia etiam si quis Legi satisfaceret^a, ne sic quidem staret ad examen illius iustitiae quae sensus omnes exuperat. Itaque etiam si Iob bene sibi conscius sit, attonitus tamen obmutescit: quia videt ne Angelica quidem sanctitate posse Deum placari, si ad summam trutinam revocet eorum opera. Ego igitur iustitiam illam quam attigi, quia incomprehensibilis est, nunc omitto: sed tantum dico, si exigitur vita nostra ad normam scriptae Legis, nos esse plusquam socordes nisi horrenda formidine nos torqueant tot maledictiones, quibus nos expergefieri voluit Deus: atque inter alias haec generalis, Maledictus omnis qui non manserit in omnibus quae scripta sunt in hoc libro [Deut. 27. d. 26]. Denique insipida vel diluta erit haec tota disputatio, nisi se quisque reum sistat coram caelesti iudice, et de sua absolutione sollicitus, ultro se prosternat ac exinaniat.

1. Combien qu’il appert par clairs tesmoignages toutes ces choses estre tres-veritables, toutesfois on ne pourra bien voir combien elles sont necessaires, jusques à ce que nous aurons remonstré à l’œil ce qui doit estre comme le fondement de toute ceste dispute. Pour le premier, qu’il nous souvienne que nous ne tenons point propos comment l’homme se trouvera juste devant le siege de quelque juge terrien, mais devant le throne celeste de Dieu: afin que nous ne mesurions point à nostre mesure quelle integrité il faut avoir pour satisfaire au jugement de Dieu. Or c’est merveille de quelle temerité et audace on y procede communement: et mesmes c’est chose notoire, qu’il n’y en a nuls qui osent plus hardiment et avec la plus grande outrecuidance babiller de la justice des œuvres, que ceux qui sont apertement meschans: ou bien crevent au dedans de vices et concupiscences. Cela avient de ce qu’ils ne pensent point à la justice de Dieu: de laquelle s’ils avoyent le moindre sentiment du monde, jamais ils ne s’en moqueroyent ainsi. Or elle est mesprisée et moquée outre raison, quand on ne la recognoist point si parfaite qu’elle n’ait rien acceptable, sinon ce qui est du tout entier, pur de toute macule, et d’une perfection où il n’y ait rien du tout à redire: ce qui ne s’est jamais peu trouver en homme vivant, et jamais ne s’y trouvera. Il est facile à un chacun de gazouiller en un anglet d’escole, quelle dignité ont les œuvres pour justifier l’homme: mais quand on vient devant la face de Dieu, il faut laisser là tous ces fatras: car la chose est là demenée à bon escient, et non point par contentions frivoles. C’est là qu’il faut dresser nostre entendement, si nous voulons avec fruict enquerir de la vraye justice. C’est, dy-je, là qu’il nous faut penser comment nous pourrons respondre à ce Juge celeste, quand il nous appellera à rendre conte. Il faut donc que nous l’establissions en son siege: non pas tel que nostre entendement l’imagine de soymesme, mais tel qu’il nous est depeinct en l’Escriture:⁴⁷ assavoir par la clarté duquel les estoilles sont obscurcies, par la vertu duquel les montagnes decoulent comme la neige au soleil, à l’ire duquel la terre est esbranlée: par la sagesse duquel les sages sont surpris en leur finesse: duquel la pureté est si grande, qu’à la comparaison d’icelle toutes choses sont souillées et contaminées: duquel les Anges ne peuvent porter la justice: lequel ne pardonne point au meschant: duquel quand la vengeance est une fois enflambée, elle penetre jusques au plus profond de la terre. Qu’il soit donc assis pour examiner les œuvres des hommes, qui osera approcher de son Throne sans trembler? Quand le Prophete en parle, Qui habitera, dit-il, avec un feu consumant toutes choses? avec une flamme qui ne se peut esteindre? Celuy qui fait justice et verité, qui est pur et entier en toute sa vie. Quiconques sera cestuy-là, qu’il vienne en avant (Is. 33:14–16). Mais ceste response fait que nul ne s’y oseroit monstrer. Car de l’autre costé, ceste horrible voix nous doit faire trembler: Si tu prens garde aux iniquitez, Seigneur, qui serace, o Seigneur, qui pourra subsister (Ps. 130:3)? Il seroit certes question qu’incontinent tout le monde perist. Car comme il est escrit autre part, Se peut-il faire que l’homme estant comparé à son Dieu soit justifié, ou soit trouvé plus pur que son Createur? Voicy, ceux qui le servent ne sont point entiers: et il trouve à redire en ses Anges. Combien plus ceux qui habitent en maisons de fange, et sont detenuz en tabernacles terriens, seront-ils abbatus (Job 4:17–19)? Item, Voicy entre ses saincts il n’y en a nul qui soit pur: et les cieux ne sont point nets devant son regard. Combien est plus abominable et inutile l’homme qui boit l’iniquité comme eau (Job 15:15, 16)? Je confesse qu’au livre de Job il est fait mention d’une justice plus haute que celle qui est située en l’observation de la Loy. Et est besoin de noter ceste distinction. Car combien que quelcun accomplist la Loy, ce qui est impossible, si est-ce qu’il ne pourroit soustenir la rigueur de l’examen que Dieu pourroit faire prenant la balance de sa justice secrette, laquelle surmonte tous sens. Ainsi combien que Job ne se sente pas coulpable, il devient muet en son effroy, quand il oit que Dieu en sa perfection ne se contenteroit point de la saincteté des Anges. Or je laisse à present ceste justice dont il est là fait mention, pource qu’elle est incomprehensible: seulement je dy que si nostre vie est examinée à la reigle et compas de la Loy de Dieu, nous sommes par trop hebetés, si tant de maledictions qui y sont ne nous effrayent et tormentent de grande horreur. Et de fait, Dieu les y a mises pour nous esveiller. Entre les autres ceste generale nous doit bien faire trembler: Tous ceux qui n’auront accompli les choses icy escrites, sont maudits (Deut. 27:26). Brief, toute ceste dispute seroit froide et sans saveur, si chacun ne s’adjourne devant le Juge celeste: et estant en soucy d’obtenir absolution, s’abbatte de son bon gré et s’aneantisse.

1. 675 Though it appears, from the plainest testimonies, that all these things are strictly true, yet we shall not clearly discover how necessary they are, till we shall have taken a view of what ought to be the foundation of all this argument. In the first place, therefore, we should reflect that we are not treating of the righteousness of a human court, but of that of the heavenly tribunal; in order that we may not apply any diminutive standard of our own, to estimate the integrity of conduct required to satisfy the Divine justice. But it is wonderful, with what temerity and presumption this is commonly decided; and it is even observable, that no men give us more confident or pompous declamations concerning the righteousness of works, than 676 those who are notoriously guilty of open sins or addicted to secret vices. This arises from their never thinking of the righteousness of God, the smallest sense of which would prevent them from treating it with such contempt. And certainly it is exceedingly undervalued, if it be not acknowledged to be so perfect that nothing can be acceptable to it but what is absolutely complete and immaculate, such as it never was, nor ever will be, possible to find in fallen man. It is easy for any one in the cloisters of the schools, to indulge himself in idle speculations on the merit of works to justify men; but when he comes into the presence of God, he must bid farewell to these amusements, for there the business is transacted with seriousness, and no ludicrous logomachy practised. To this point, then, must our attention be directed, if we wish to make any useful inquiry concerning true righteousness; how we can answer the celestial Judge, when he shall call us to an account. Let us place that Judge before our eyes, not according to the spontaneous imaginations of our minds, but according to the descriptions given of him in the Scripture; which represents him as one whose refulgence eclipses the stars, whose power melts the mountains, whose anger shakes the earth, whose wisdom takes the subtle in their own craftiness, whose purity makes all things appear polluted, whose righteousness even the angels are unable to bear, who acquits not the guilty, whose vengeance, when it is once kindled, penetrates even to the abyss of hell.¹⁹⁶³ Let him seat himself, I say, on the tribunal, to examine the actions of men: who will present himself fearless before his throne? “Who shall dwell with the devouring fire?” saith the prophet. “Who shall dwell with everlasting burnings? He that walketh righteously and speaketh uprightly,” &c.¹⁹⁶⁴ Now let him come forward, whoever he is. But this answer causes not one to appear. For, on the contrary, we hear this fearful speech, “If thou, Lord, shouldst mark iniquities, O Lord, who shall stand?”¹⁹⁶⁵ In truth, all must speedily perish, as it is written in another place, “Shall mortal man be more just than God? Shall a man be more pure than his Maker? Behold, he put no trust in his servants; and his angels he charged with folly; how much less in them that dwell in houses of clay, whose foundation is in the dust, which are crushed before the moth? They are destroyed from morning to evening.”¹⁹⁶⁶ Again: “Behold, he putteth no trust in his saints; yea, the heavens are not clean in his sight; how much more abominable and filthy is man, which drinketh iniquity like water?”¹⁹⁶⁷ I confess that in the Book of Job mention is made of a righteousness 677 which is superior to the observance of the law. And it will be of use to remember this distinction; because, though any one could satisfy the law, he could not even then stand the scrutiny of that righteousness which exceeds all comprehension. Therefore, though Job is conscious of his own integrity, yet he is mute with astonishment, when he sees that God could not be pleased even with the sanctity of angels, if he were to enter into a strict examination of their works. I shall, therefore, now pass over that righteousness to which I have alluded, because it is incomprehensible, and content myself with asserting, that we must be worse than stupid, if, on an examination of our lives by the rule of the written law, we are not tormented with awful dread in consequence of so many maledictions, which God has designed to arouse us, and among the rest this general one: “Cursed be he that confirmeth not all the words of this law to do them.”¹⁹⁶⁸ In short, this whole controversy will be uninteresting and useless, unless every one present himself as a criminal before the celestial Judge, and voluntarily prostrate and humble himself in deep solicitude concerning his absolution.

1. Source of error on the subject of Justification. Sophists speak as if the question were to be discussed before some human tribunal. It relates to the majesty and justice of God. Hence nothing accepted without absolute perfection. Passages confirming this doctrine. If we descend to the righteousness of the Law, the curse immediately appears.

60 Although the perfect truth of the above doctrine is proved by clear passages of Scripture, yet we cannot clearly see how necessary it is, before we bring distinctly into view the foundations on which the whole discussion ought to rest. First, then, let us remember that the righteousness which we are considering is not that of a human, but of a heavenly tribunal; and so beware of employing our own little standard to measure the perfection which is to satisfy the justice of God. It is strange with what rashness and presumption this is commonly defined. Nay, we see that none talk more confidently, or, so to speak, more blusteringly, of the righteousness of works than those whose diseases are most palpable, and blemishes most apparent. This61they do because they reflect not on the righteousness of Christ, which, if they had the slightest perception of it, they would never treat with so much insult. It is certainly undervalued, if not recognized to be so perfect that nothing can be accepted that is not in every respect entire and absolute, and tainted by no impurity; such indeed as never has been, and never will be, found in man. It is easy for any man, within the precincts of the schools, to talk of the sufficiency of works for justification; but when we come into the presence of God there must be a truce to such talk. The matter is there discussed in earnest, and is no longer a theatrical logomachy. Hither must we turn our minds if we would inquire to any purpose concerning true righteousness; the question must be: How shall we answer the heavenly Judge when he calls us to account? Let us contemplate that Judge, not as our own unaided intellect conceives of him, but as he is portrayed to us in Scripture (see especially the Book of Job), with a brightness which obscures the stars, a strength which melts the mountains, an anger which shakes the earth, a wisdom which takes the wise in their own craftiness, a purity before which all things become impure, a righteousness to which not even angels are equal (so far is it from making the guilty innocent), a vengeance which once kindled burns to the lowest hell (Exod. 34:7; Nahum 1:3; Deut. 32:22). Let Him, I say, sit in judgment on the actions of men, and who will feel secure in sisting himself before his throne? “Who among us,” says the prophets “shall dwell with the devouring fire? who among us shall dwell with everlasting burnings? He that walketh righteously, and speaketh uprightly,” &c. (Isaiah 33:14, 15). Let whoso will come forth. Nay, the answer shows that no man can. For, on the other hand, we hear the dreadful voice: “If thou, Lord, shouldst mark our iniquities, O Lord, who shall stand?” (Ps. 130:3). All must immediately perish, as Job declares, “Shall mortal man be more just than God? shall a man be more pure than his Maker? Behold, he put no trust in his servants; and his angels he charged with folly: How much less in them that dwell in houses of clay, whose foundation is in the dust, which are crushed before the moth? They are destroyed from morning to evening,” (Job 4:17-20). Again, “Behold, he putteth no trust in his saints; yea, the heavens are not clean in his sight. How much more abominable and filthy is man, which drinketh iniquity like water?” (Job 15:15, 16). I confess, indeed, that in the Book of Job reference is made to a righteousness of a more exalted description than the observance of the Law. It is of importance to attend to this distinction; for even could a man satisfy the Law, he could not stand the scrutiny of that righteousness which transcends all our thoughts. Hence, although Job was not conscious of offending, he is still dumb with astonishment, because he sees that God could not be appeased even by the sanctity of angels, were their works weighed in that supreme balance. But to advert no farther to this righteousness, which is incomprehensible,62I only say, that if our life is brought to the standard of the written law, we are lethargic indeed if we are not filled with dread at the many maledictions which God has employed for the purpose of arousing us, and among others, the following general one: “Cursed be he that confirmeth not all the words of this law to do them,” (Deut. 27:26). In short, the whole discussion of this subject will be insipid and frivolous, unless we sist ourselves before the heavenly Judge, and anxious for our acquittal, voluntarily humble ourselves, confessing our nothingness.

1. Ofschoon het door heldere getuigenissen blijkt, dat dit alles volkomen waar is, zal toch niet eerder duidelijk voor ons vaststaan, hoe noodzakelijk het is, dan wanneer we ons voor ogen gesteld hebben datgene, wat de grondslag moet zijn van de gehele uiteenzetting. Dus moet ons in de eerste plaats deze gedachte voor de geest staan, dat niet gesproken wordt over een rechtvaardigheid, die stand houdt voor een menselijke rechtbank, maar over een, die stand houdt voor de hemelse rechterstoel, opdat wij niet naar onze maatstaf afmeten, hoe zuiver de werken moeten zijn om aan Gods oordeel te voldoen. En toch is het wonderlijk, met welk een lichtzinnigheid dit gemeenlijk wordt bepaald. Ja zelfs kan men zien, dat er geen mensen zijn, die brutaler en, zoals men zegt, met groter mond wauwelen over de rechtvaardigheid der werken, dan zij, die op vreselijke wijze aan tastbare zonden lijden, of zoveel inwendige gebreken hebben, dat ze barsten. Dit komt doordat ze zich Gods rechtvaardigheid niet indenken, want wanneer ze daarvan ook maar het allergeringste besef hadden, zouden zij die nooit zozeer bespotten. En toch wordt die ongetwijfeld bovenmate gering geacht, indien men niet bekent, dat ze zodanig en zo volmaakt is, dat haar niets aangenaam is, tenzij het in alle opzichten zuiver en volkomen is, en door geen smet bezoedeld. En zo iets heeft men nooit in de mens kunnen vinden en zal men ook nooit in hem kunnen vinden. Het is natuurlijk gemakkelijk en voor een ieder mogelijk om in de studeerkamers der scholen een en ander te wauwelen over de waardigheid der werken tot rechtvaardiging der mensen; maar wanneer men voor Gods aanschijn komt, moeten dergelijke aardigheden verdwijnen, omdat daar de zaak in ernst behandeld wordt, en daar geen woordenstrijd gehouden wordt uit scherts. Hierop, ja hierop moeten wij de geest richten, wanneer wij aangaande de ware rechtvaardigheid met vrucht een onderzoek willen instellen: hoe wij de hemelse Rechter moeten antwoorden, wanneer Hij ons ter verantwoording roept. Laat ons die Rechter ons voorstellen, niet zoals ons verstand zich Hem vanzelf voorstelt, maar zoals Hij ons geschilderd wordt in de Schrift¹, namelijk, door wiens glans de sterren verduisterd worden, door wiens kracht de bergen versmelten, door wiens toorn de aarde geschokt wordt, door wiens wijsheid de verstandigen in hun listigheid gegrepen worden, voor wiens reinheid alle dingen onrein worden, wiens rechtvaardigheid ook de engelen niet bij machte zijn te dragen, die de schuldige niet onschuldig maakt, wiens wraak, wanneer ze eenmaal ontstoken is, doordringt tot in het uiterste der hel. Laat, zeg ik, Hem ternederzitten om de daden der mensen te onderzoeken: wie zal zich met gerustheid voor zijn troon stellen? "Wie zal wonen bij een verterend vuur?" zegt de profeet (Jes. 33:14) "wie zal blijven bij een eeuwige gloed? Die in gerechtigheid wandelt, en waarheid spreekt enz." Maar laat zulk een te voorschijn komen, wie hij ook is. Ja, het antwoord maakt, dat er niemand te voorschijn komt. Want aan de andere kant klinkt het verschrikkelijk woord (Ps. 130:3) "Zo Gij, Here, de ongerechtigheden gadeslaat, wie, Here zal bestaan?" Ongetwijfeld, allen zouden terstond moeten vergaan, gelijk elders geschreven is (Job 4:17) "Zou een mens in vergelijking met God gerechtvaardigd worden, of reiner zijn dan zijn Maker? Zie, wie Hem dienen, zijn Hem getrouw, en in zijn engelen vindt Hij verkeerdheid; hoeveel te meer zullen zij, die lemen huizen bewonen, die hun fundamenten in de aarde hebben, voor de mot verbrijzeld worden? Van de morgen tot aan de avond zullen zij vermorzeld worden. "Evenzo (Job 15:15) "Zie, onder zijn heiligen is niemand getrouw, en de hemelen zijn niet zuiver in zijn ogen; hoeveel te meer is een man verfoeilijk en onnut, die de ongerechtigheid drinkt als water?" Ik erken wel, dat in het boek Job melding gemaakt wordt van een rechtvaardigheid, die verhevener is dan de onderhouding der wet, en dit onderscheid moet in acht genomen worden; want ook al zou iemand aan de wet voldoen, zou hij toch niet kunnen bestaan voor het onderzoek van die rechtvaardigheid, die alle besef te boven gaat. Dus ook al is Job zich geen kwaad bewust, toch is hij verplet en stom; want hij ziet, dat God zelfs niet door de heiligheid van engelen kan worden verzoend, indien Hij hun werken in de hoogste weegschaal zou leggen. Ik laat dus die rechtvaardigheid, die ik aanroerde, omdat ze onbegrijpelijk is, nu varen; maar ik zeg slechts, dat, als ons leven onderzocht wordt naar de maatstaf der geschreven wet, wij meer dan zorgeloos zijn, indien ons niet met een verschrikkelijke vrees kwellen zoveel vervloekingen, waardoor God ons heeft willen wakker maken, en onder andere deze algemene vervloeking (Deut. 27:26) "Vervloekt is een ieder, die niet blijft in alles, wat geschreven is in dit boek." Kortom, deze gehele uiteenzetting zal onbetekenend en zwak zijn, indien niet ieder zich stelt als schuldig voor de hemelse Rechter, en, voor zijn vrijspraak bekommerd, zich uit eigen beweging ter neer werpt en vernietigt.

1. 492Vor Gottes Richterstuhl ist niemand gerecht

Gewiß, es ist aus sonnenklaren Zeugnissen offenbar, daß dies alles wahr ist; aber wie notwendig es ist, wird uns erst dann klar, wenn wir uns das vor Augen stellen, was die Grundlage der ganzen Auseinandersetzung sein muß. Zunächst muß uns also gegenwärtig sein: hier ist nicht von der Gerechtigkeit nach dem Maßstab menschlicher Gerichte die Rede, sondern von der, die vor Gottes Richterstuhl gilt. Wir dürfen also nicht nach unserem Maß beurteilen, welche Reinheit der Werke dazu gehört, damit Gottes Urteil Genüge geleistet werde. Es ist aber seltsam, mit welchem Vorwitz, welcher Anmaßung man das durchweg bestimmt. Ja, man kann auch wahrnehmen, daß keiner vermessener und - wie man so sagt - mit volleren Backen von der Gerechtigkeit der Werke schwatzt, als solche Leute, die ungeheuerlich unter handgreiflichen Gebrechen leiden oder vor verborgenen Lastern schier bersten! Das kommt daher, daß sie Gottes Gerechtigkeit nicht bedenken; denn wenn sie von ihr auch nur die geringste Erfahrung hätten, dann würden sie nicht dermaßen mit ihr Spott treiben! Man achtet sie aber gewiß nicht einen Pfifferling wert, wenn man nicht anerkennt, daß sie von solcher Art und Vollkommenheit ist, daß ihr nur das wohlgefällt, was in jeder Hinsicht rein und vollkommen und von keinem Schmutz befleckt ist! Das aber hat man noch nie bei einem Menschen finden können und wird es auch nicht finden. Es ist allerdings leicht und jedermann geläufig, in den Lehrräumen der (päpstlichen) Schulen von dem Wert der Werke für die Rechtfertigung des Menschen zu fabeln. Aber wenn man vor Gottes Angesicht tritt, dann muß solches Vergnügen zergehen; denn da wird mit Ernst vorgegangen, da wird kein kurzweiliges Wortgezänk geübt! Hierauf, hierauf müssen wir also unseren Sinn richten, wenn wir mit Nutzen nach der wahren Gerechtigkeit forschen wollen: wir müssen fragen, wie wir dem himmlischen Richter antworten wollen, wenn er uns zur Verantwortung ruft! Wir wollen uns diesen Richter vor Augen stellen - nicht, wie sich ihn unser Verstand von sich aus erträumt, sondern wie er uns in der Schrift beschrieben wird! Vor seinem Glanz erbleichen die Sterne, vor seiner Kraft zerfließen die Berge, sein Zorn erschüttert die Erde, seine Weisheit erhascht die Klugen in ihrer Schlauheit, gegen seine Reinheit ist alles unrein, seine Gerechtigkeit können auch Engel nicht ertragen; vor ihm wird kein Schuldiger unschuldig, und wenn seine Rache entbrennt, so dringt sie bis in die Tiefen der Hölle! So findet man es besonders im Buche Hiob ausgesprochen (vgl. Hiob 9,5; 25,5; 26, 6). Ich sage: Laß ihn zu Gericht sitzen, um die Taten der Menschen zu prüfen - wer kann sich da zuversichtlich vor seinen Thron stellen? „Wer ist unter uns“, sagt der Prophet, „der bei einem verzehrenden Feuer wohnen möge? Wer ist unter uns, der bei der ewigen Glut wohne? Wer in Gerechtigkeit wandelt und redet, was recht ist ...“ (Jes. 33,14f.). Aber der soll doch hervortreten, wer er auch sein mag! Aber nein, gerade diese Antwort hat zur Folge, daß keiner vortritt! Denn auf der anderen Seite ertönt das furchtbare Wort: „So du willst, Herr, Sünden zurechnen, Herr, wer wird bestehen?“ (Ps. 130,3). Es müssen also alle sogleich vergehen, wie es auch an anderer Stelle geschrieben steht: „Wie kann ein Mensch gerecht sein vor Gott, oder ein Mann rein sein vor dem, der ihn gemacht hat? Siehe, unter seinen Knechten ist ihm keiner treu, und seine Boten zeiht er der Verkehrtheit: wie viel mehr, die in Lehmhäusern wohnen und auf Erde gegründet sind und werden von den Würmern gefressen! Es währt vom Morgen bis an den Abend, so werden sie zerschlagen ...“ (Hiob 4,17-20; nicht durchweg Luthertext). Oder auch: „Siehe, unter seinen Heiligen ist keiner getreu, und die Himmel sind nicht rein vor ihm. Wie viel weniger ein Mensch, der ein Greuel und schnöde ist, der Unrecht säuft wie Wasser?“ (Hiob 15,15f.; nicht ganz Luthertext).

493 Ich gebe allerdings zu, daß im Buche Hiob von einer Gerechtigkeit die Rede ist, die erhabener ist als die Beobachtung des Gesetzes. Es ist wichtig, diese Unterscheidung festzuhalten; denn selbst wenn einer dem Gesetz Genüge täte, so hätte er dann doch keinen Bestand vor der Prüfung der Gerechtigkeit, die all unsere Sinne übersteigt! Daher kommt es, daß Hiob sich zwar keiner Schuld bewußt ist, und daß er trotzdem erschrickt und verstummt! Er sieht eben, daß Gott nicht einmal durch die Heiligkeit der Engel versöhnt werden könnte, wenn er ihre Werke auf die höchste Waagschale legte! Ich will also die damit angedeutete Gerechtigkeit fahren lassen, weil sie unbegreiflich ist. Allein dies sage ich: Wenn unser Leben nach der Richtschnur des geschriebenen Gesetzes geprüft wird, so wären wir doch stumpfer als stumpf, wenn uns nicht so viele Fluchworte mit furchtbarer Angst folterten, mit denen uns Gott aus unserer Schläfrigkeit aufwecken will! Dazu gehört vor allem das ganz allgemeine Fluchwort: „Verflucht sei, wer nicht bleibet in alledem, das geschrieben steht in diesem Buche!“ (Deut. 27,26; nicht Luthertext; tatsächlich nach Gal. 3,10 zitiert). Kurz, diese ganze Erörterung ist abgeschmackt und unklar, wenn sich nicht jeder einzelne als Angeklagter vor den himmlischen Richter stellt und sich vor ihm in der Sorge um seinen Freispruch von selbst niederwirft und demütigt!

1. Regverdigmaking in die lig van God se majesteit en volmaaktheid (Afdeling 1 - 3)

Voor God se regbank is daar nie een wat regverdig is nie

962 Hoewel dit aan die hand van voortreflike getuienisse duidelik is dat al hierdie aspekte baie waar is, sal dit nogtans nie vir ons duidelik wees voordat ons die fondamente van ons hele bespreking in oënskou geneem het nie. Ons moet dus ten eerste daarop bedag wees dat ons bespreking nie oor geregtigheid voor ’n menslike regbank handel nie maar voor ’n hemelse, sodat ons nie miskien aan die hand van ons eie geringe maat sou opweeg hoe suiwer die werke moet wees waardeur aan God se oordeel voldoen kan word nie. En tog is dit verbasend met hoeveel onbesonnenheid en verwaandheid mense dit oor die algemeen omskryf. Ja, ’n mens kan sien dat niemand met groter oormoedigheid en, soos die spreekwoord lui, met voiler kieste, oor die geregtigheid van hulle werke klets as juis die mense wat afgryslik gebuk gaan onder kennelike ipekonders of krioel van gebreke wat net onder hulle vel lê nie. Dit gebeur omdat hulle nie oor God se geregtigheid nadink nie, want as hulle selfs die geringste aanvoeling daarvoor gehad het, sou hulle dit nooit so bespotlik voorgestel het nie. En tog word God se geregtigheid seer seker van buitengewone geringe waarde geag as daar nie erken word dat dit sodanig volmaak is dat niks daarin aanvaarbaar is as dit nie in alle opsigte suiwer, volmaak en onbevlek is nie. So ’n geregtigheid was nog nooit en sal ook nooit in ’n mens te vinde wees nie.

Natuurlik is dit vir enigeen maklik en moontlik om in die skadukolle van hulle skole oor die waarde van sy werke ter regverdigmaking van die mens onsin kwyt te raak maar wanneer ’n mens voor God se aangesig kom, moet hy sulke beuselagtighede laat vaar, omdat dit daar oor ernstige sake gaan en belaglike woordwedstryde¹ nie daar beoefen word nie.²

Hierop, ja, hierop moet ons ons gedagtes rig as ons ware geregtigheid 963 met vrug wil ondersoek, naamlik hoe ons die hemelse Regter moet antwoord wanneer Hy ons tot rekenskap roep.³ Laat ons ons dan die Regter voorstel - nie soos ons verstand Hom vanself vir ons afbeeld nie maar soos Hy in die Skrif vir ons geskilder word. Dit is naamlik die Regter deur wie se glans die sterre verduister word,⁴ deur wie se krag berge wegsmelt,⁵ deur wie se toorn die aarde beef,⁶ deur wie se wysheid slim mense in hulle slim streke betrap word,⁷ voor wie se reinheid alles onrein word,⁸ wie se geregtigheid selfs nie die engele opgewasse is om te dra nie,⁹ wat ’n skuldige nie in ’n onskuldige verander nie,¹⁰ wie se toorn, as dit eenmaal ontbrand het, tot in die verste hoeke van die hel deurdring.¹¹

Ek herhaal: Gestel dan dat Hy sit om mense se dade te ondersoek: Wie sal met gerustheid voor sy troon staan? “Wie sal met ’n verterende vuur saamwoon?” vra die profeet. “Wie sal met ’n ewigdurende gloed saambly? Hy wat in geregtighede wandel en die waarheid praat”.¹² Maar laat so iemand na vore kom, wie hy ook al is! Ja, die antwoord op hierdie vraag veroorsaak inderdaad dat niemand na vore kan kom nie. Want aan die ander kant weerklink die verskriklike uitspraak: “As U, o Here, ons ongeregtighede in aanmerking sou neem, wie, o Here, sal dan nog bestaan?”¹³ Soos elders geskryf is, moet almal terstond tot niet gaan: “Sal enige mens ooit regverdig gestel word wanneer hy deur God opgeweeg word? Of sal hy reiner wees as sy Maker? Kyk, die wat Hom dien, is nie getrou nie en in sy engele vind Hy ongeregtigheid. Hoeveel te meer sal mense wat in kleihuise woon en ’n aardse grondslag het, deur wurms afgemaai word? Van die oggend af tot die aand toe sal hulle afgemaai word”.¹⁴ Net so: “Kyk, onder sy heiliges is daar nie een wat getrou is nie, en selfs die hemel is nie rein in sy oë nie. Hoeveel te afstootliker en waardeloser is die mens dan wat ongeregtigheid drink asof dit wateris?”¹⁵

Ek erken wel dat daar in die boek Job melding gemaak word van ’n 964 regverdigheid wat bo gehoorsaamheid aan die wet uitstaan, en dit is ook nodig om hie rdie onderskeid te handhaaf. As iemand immers selfs aan die wet voldoen,¹⁶ sou hy nogtans nie so voor ’n ondersoek van daardie geregtigheid wat alle verstand te bowe gaan, stand kon hou nie. Selfs al was Job bewus daarvan dat hy goed gedoen het, was hy dus oorstelp en het hy stom geword omdat hy kon sien dat God selfs nie eens deur die heiligheid van die engele versoen kan word as Hy hulle werke op die hoogste weegskaal sou lê nie.

Ek laat dus die geregtigheid wat ek hier net oppervlakkig aangeroer het, daar omdat dit onbegryplik is. Ek verklaar slegs dat, as ons lewe aan die norm van die geskrewe wet getoets word, ons meer as onverskillig is  tensy soveel vervloekinge waarmee God ons uit ons sluimering wou wakker skud, ons nie met verskriklike vrees teister nie. Die volgende is onder andere ’n algemene vloek: “Vervloek is elkeen wat nie bly by alles wat in hierdie boek geskryf is nie”.¹⁷ Kortom: hierdie hele bespreking sou sonder betekenis of nutteloos wees, tensy elkeen homself voor die hemelse Regter skuldig stel en diep onrustig is oor sy kwytskelding, homself nie uit sy eie neerwerp en tot niet maak nie.

1. Хотя ясные свидетельства указывают на совершенную достоверность всех этих вещей, понять, до какой степени они важны и необходимы, можно только тогда, когда мы наглядно покажем самое основу спора. Во-первых, нам нужно вспомнить, что мы ведём речь не о том, как человек оказывается правым перед земным судьёй, но о том, как он предстаёт перед небесным престолом Бога, дабы не мерить нашей меркой чистоту, какой следует обладать, чтобы удовлетворить Божьему суду. Удивительна смелость и дерзость, с которой обычно подходят к этому вопросу. И примечательнее всего то, что с особой дерзостью и претенциозностью об оправдании делами болтают откровенно дурные люди, погрязшие в пороках и похотях. Это происходит оттого, что они вовсе не задумываются о справедливости и праведности Бога: если бы они имели хоть малейшее представление о них, они никогда бы над ними не насмехались. А они презирают её и над ней смеются. Ибо не понимают, что она настолько совершенна, что может принять её только то, что цельно, чисто от всякой скверны и полно такого совершенства, которое невозможно описать. Такого никогда не бывало у живого человека и никогда не будет.

Всякому легко болтать в каком-нибудь школьном закоулке, о той ценности, какой обладают дела для оправдания человека. Но когда человек предстанет перед лицом Бога, ему придётся отбросить все эти глупости, потому что тогда дело примет весьма серьёзный оборот и будет не до легкомысленных словесных упражнений. Вот куда нужно направить наш ум, если мы хотим узнать полезное об истинной праведности и справедливости. Нам нужно подумать, что мы сможем ответить Небесному Судье, когда Он призовёт нас дать отчёт. Следовательно, нам нужно увидеть Его на его престоле не таким, каким Его воображает наш ум сам по себе, но таким, каким Он изображён в Писании: от света которого меркнут звёзды, силою которого горы тают, как снег на солнце, от гнева которого колеблется земля, который своею мудростью уловляет мудрецов в их лукавстве, чистота которого так совершенна, что в сравнении с нею всё осквернено и запятнано, праведности которого не могут вынести даже его Ангелы, который не прощает злых, мщение которого, когда оно разгорится, жжёт до преисподней.

Так пусть же Он восседает, дабы исследовать дела людей, - и кто без трепета осмелится приблизиться к его Престолу? Ведь пророк так говорит об этом: «"Кто из нас может жить при огне пожирающем? кто из нас может жить при вечном пламени?" Тот, кто ходит в правде и говорит истину» (Ис 33:14 сл.). Пусть, если такой человек найдётся, выйдет вперёд. Но ответ таков, что не осмелится никто. Ибо другой голос заставляет нас трепетать: «Если Ты, Господи, будешь замечать беззакония, - Господи! кто устоит?» (Пс 129/130:3) Это тот вопрос, от которого могут мгновенно погибнуть все. Как написано в другом месте: «Человек праведнее ли Бога? и муж чище ли Творца своего? Вот, Он и слугам Своим не доверяет; и в ангелах Своих усматривает недостатки, тем более - в обитающих в храминах из брения, которых основание прах, которые истребляются скорее моли» (Иов 4:17-19). Там же: «Вот, Он и святым Своим не доверяет, и небеса нечисты в очах Его: тем больше нечист и растлен человек, пьющий беззаконие, как воду» (Иов 15:15-16).

Я сознаю, что в Книге Иова речь идёт о праведности более возвышенной, чем та, что состоит в соблюдении Закона. Это различие необходимо иметь в виду, ибо даже если кто-то соблюдёт Закон - что, впрочем, невозможно, - он не сможет выдержать всей строгости требований, которые Бог положит на весы своей сокрытой от нас справедливости, превосходящей наше разумение. Поэтому Иов, хотя и не чувствует себя виновным, немеет от ужаса, когда слышит, что Бог в своём совершенстве не удовлетворяется даже святостью Ангелов. Но сейчас я оставляю в стороне ту праведность, о которой там говорится, ибо она непостижима. Я лишь говорю, что когда наша жизнь оценивается по мерилу и правилу Божьего Закона, то мы окажемся слишком безумны, если нас не повергнет в великий ужас множество содержащихся в нём проклятий. На самом деле Бог написал их, дабы мы бодрствовали. И среди прочих это всеобщее проклятье, которое должно заставить вострепетать: «Проклят, кто не исполнит слов закона сего» (Втор 27:26). Короче, весь этот спор будет бессмыслен и бесполезен, если каждый человек не склонится перед Небесным Судьёй и, желая получить избавление, добровольно не признает себя полным ничтожеством.

2. | Huc huc attollendi erant oculi, ut trepidare potius disceremus, quam inaniter exultare. Facile quidem est, dum in hominibus subsistit comparatio, ut se quisque habere reputet quod alii contemnere non debeant: sed ubi ad Deum assurgimus, corruit dicto citius ac deperit fiducia illa. Atque id prorsus animae nostrae erga Deum usu venit, quod erga visibile^b caelum corpori; acies enim oculi, quantisper rebus adiacentibus perlustrandis insistit, perspicientiae suae documenta capit: si in solem dirigitur, nimio eius fulgore perstricta et obstupefacta, non minorem in eius intuitu debilitatem sentit, quam in rerum inferiorum aspectu robur. Ne fallamus ergo nos vana fiducia, etiamsi reliquis hominibus vel pares vel superiores nos esse ducimus: nihil id ad Deum, cuius ad arbitrium revocanda est ista cognitio^c. Quod si domari ferocia nostra monitionibus istis nequit, respondebit nobis quod Pharisaeis dicebat, Vos estis qui vos iustificatis coram hominibus. At quod hominibus altum est, abominabile est Deo [Luc. 16. d. 15]. Eas nunc, et de iustitia tua tumide inter homines glorieris, dum illam Deus e caelo abominetur. Quid autem servi Dei, vere eruditi eius Spiritu? Ne intres in iudicium cum servo tuo: quia non iustificabitur in conspectu tuo omnis vivens [Psal. 143. a. 2]. Alter^d vero, quanquam sensu paulum diverso^e, Non poterit homo iustus esse cum Deo: si voluerit contendere cum eo, non poterit respondere unum pro 210 mille [Iob 9. a. 2]¹. Hic^a iam ad liquidum audimus, qualis sit Dei iustitia cui scilicet nullis humanis operibus satisfiet^b: cui mille scelerum nos interroganti, unius purgatio afferri non poterit. Talem nimirum iustitiam bene animo conceperat electum illud Dei organum Paulus, quum profiteretur se nihil sibi conscium esse, sed non in hoc iustificari [1. Cor. 4. a. 4].

2. C’estoit donc là qu’il nous falloit dresser les yeux, afin d’apprendre plustost de trembler, que de concevoir une vaine hardiesse. Car il nous est aisé (cependant qu’un chacun de nous s’arreste à se comparager avec les hommes) de penser que nous avons quelque chose que les autres de doyvent point mespriser: mais quand nous venons à nous eslever à Dieu, ceste fiance est en un moment destruite et aneantie. Et pour vray il en avient autant à nostre ame envers Dieu, qu’à nostre corps envers le ciel; car cependant que l’homme arreste à contempler ce qui est à l’entour de luy, il estime sa veue bonne et forte: mais s’il dresse l’œil au soleil, il sera tellement esblouy de sa clarté, que ce regard luy fera sentir une plus grande debilité de sa veue, qu’elle ne sembloit avoir de vertu à regarder les choses inferieures. Ne nous decevons point donc en vaine fiance. Quand nous serons ou pareils ou superieurs à tous autres hommes, cela n’est rien envers Dieu, à la jurisdiction duquel il appartient de cognoistre ceste cause. Que si nostre outrecuidance ne se peut domter par telles admonitions, il nous respondra ce qu’il disoit aux Pharisiens, C’estes-vous qui vous justifiez devant les hommes: mais ce qui est haut aux hommes est abominable à Dieu (Luc 16:15). Allons donc, et nous glorifions orgueilleusement entre les hommes de nostre justice, cependant que Dieu l’aura en abomination au ciel. Mais que font au contraire les serviteurs de Dieu, vrayement instruits de son Esprit? Certes ils diront avec David, Seigneur, n’entre point en jugement avec ton serviteur: car nul vivant ne sera justifié devant ta face (Ps. 143:2). Item avec Job, L’homme ne pourra estre juste envers Dieu: s’il veut plaidoyer contre luy, estant accusé en mille poincts, il ne pourra respondre à un seul (Job 9:2, 3). Nous oyons maintenant clairement qu’elle est la justice de Dieu, assavoir laquelle ne sera point satisfaite d’aucunes œuvres humaines, et laquelle nous accusera de mille crimes, sans que nous en puissions purger un. Sainct Paul certes, qui estoit vaisseau esleu de Dieu, l’avoit bien conceu telle en son cœur, quand il confessoit que n’ayant point mauvaise conscience, il n’estoit point en cela justifié (1 Cor. 4:4).

2. To this point our eyes ought to have been raised, that we might learn rather to tremble through fear, than to indulge in vain exultation. It is easy, indeed, while the comparison is made only between men, for every man to imagine himself to be possessed of something which others ought not to contemn; but when we ascend to the contemplation of God, that confidence is immediately lost. And the case of our soul with respect to God is similar to that of our body with respect to the visible heavens; for the eye, as long as it is employed in beholding adjacent objects, receives proofs of its own perspicacity; but if it be directed towards the sun, dazzled and confounded with his overpowering brightness, it feels no less debility in beholding him, than strength in the view of inferior objects. Let us not, then, deceive ourselves with a vain confidence, although we consider ourselves equal or superior to other men. That is nothing to God, to whose decision this cause must be submitted. But if our insolence cannot be restrained by these admonitions, he will reply to us in the language which he addressed to the Pharisees: “Ye are they which justify yourselves before men; but that which is highly esteemed among men, is abomination in the sight of God.”¹⁹⁶⁹ Go now, and among men proudly glory in your righteousness, while the God of heaven abominates it. But what is the language of the servants of God, who are truly taught by his Spirit? One says, “Enter not into judgment with thy servant; for in thy sight shall no man living be justified.”¹⁹⁷⁰ And another, 678 though in a sense somewhat different, “How should man be just with God? If he will contend with him, he cannot answer him one of a thousand.”¹⁹⁷¹ Here we are plainly informed respecting the righteousness of God, that it is such as no human works can satisfy; and such as renders it impossible for us, if accused of a thousand crimes, to exculpate ourselves from one of them. The same idea of this righteousness had very properly been entertained by Paul, that “chosen vessel”¹⁹⁷² of God, when he professed, “I am conscious to myself of nothing; yet am I not hereby justified.”¹⁹⁷³

2. Source of hypocritical confidence. Illustrated by a simile. Exhortation. Testimony of Job, David, and Paul.

Thus then must we raise our eyes that we may learn to tremble instead of vainly exulting. It is easy, indeed, when the comparison is made among men, for every one to plume himself on some quality which others ought not to despise; but when we rise to God, that confidence instantly falls and dies away. The case of the soul with regard to God is very analogous to that of the body in regard to the visible firmament. The bodily eye, while employed in surveying adjacent objects, is pleased with its own perspicacity; but when directed to the sun, being dazzled and overwhelmed by the refulgence, it becomes no less convinced of its weakness than it formerly was of its power in viewing inferior objects. Therefore, lest we deceive ourselves by vain confidence, let us recollect that even though we deem ourselves equal or superior to other men, this is nothing to God, by whose judgment the decision must be given. But if our presumption cannot be tamed by these considerations, he will answer us as he did the Pharisees, “Ye are they which justify yourselves before men; but God knoweth your hearts: for that which is highly esteemed among men is abomination in the sight of God,” (Luke 16:15). Go now and make a proud boast of your righteousness among men, while God in heaven abhors it. But what are the feelings of the servants of God, of those who are truly taught by his Spirit? “Enter not into judgment with thy servant; for in thy sight shall no man living be justified,” (Ps. 143:2). Another, though in a sense somewhat different, says, “How should man be just with God? If he will contend with him he cannot answer him one of a thousand,” (Job 9:2, 3). Here we are plainly told what the righteousness of God is, namely, a righteousness which no human works can satisfy which charges us with a thousand sins, while not one sin can be excused. Of this righteousness Paul, that chosen vessel of God, had formed a just idea, when he declared, “I know nothing by myself, yet am I not hereby justified,” (1 Cor. 4:4).

2. Hierheen, hierheen moesten onze ogen opgeheven worden, opdat wij liever leren zouden te sidderen dan ijdel te roemen. En het is wel gemakkelijk, wanneer de vergelijking gemaakt wordt tussen mensen, dat een ieder het er voor houdt, dat hij iets heeft, wat anderen niet behoren te minachten; maar wanneer wij tot God opklimmen, stort dat vertrouwen ineen en vergaat het sneller dan men zeggen kan. En het gaat met onze ziel tegenover God geheel zo, als met ons lichaam tegenover de zichtbare hemel. Want zolang de blik van het oog zich bezig houdt met het beschouwen van de dingen, die nabij zijn, ontvangt het oog de bewijzen van zijn scherpziendheid; maar richt het zich op de zon, dan wordt het door al te grote glans gekwetst en verblind en gevoelt in het aanschouwen der zon een even grote zwakheid, als het kracht ondervond bij het zien der lagere dingen. Laat ons dus niet bedriegen, door ijdel vertrouwen, ook al menen wij, dat wij gelijk zijn aan of uitsteken boven de andere mensen: dit betekent niets voor God, aan wiens oordeel deze zaak onderworpen moet worden. Indien onze overmoed door die vermaningen niet bedwongen kan worden, zal Hij ons antwoorden, wat Hij tot de Farizeën zeide (Luc. 16:15) "Gij zijt het, die uzelf rechtvaardigt voor de mensen, maar wat hoog is voor de mensen, is verfoeilijk voor God." Ga nu en beroem u met hoge borst onder de mensen op uw rechtvaardigheid, terwijl God uit de hemel die verfoeit. Maar wat zeggen de dienstknechten Gods, die waarlijk onderwezen zijn door zijn Geest? " Ga niet in het gericht met uw knecht; want niemand, die leeft, zal voor uw aangezicht gerechtvaardigd worden" (Ps. 143:2) En een ander zegt, hoewel met een weinig andere zin: "De mens zal niet rechtvaardig kunnen zijn bij God; zo Hij lust heeft om met hem te twisten, niet één uit duizend zal hij Hem beantwoorden" (Job 9:2) Hier horen wij duidelijk, hoe Gods rechtvaardigheid is, namelijk zo, dat haar door geen menselijke werken genoeg gedaan kan worden: wanneer zij ons ondervraagt naar duizend misdaden, zullen we ons bij haar niet van één kunnen zuiveren. Zulk een rechtvaardigheid ongetwijfeld had Paulus, dat uitverkoren vat Gods, zeer goed in zijn geest begrepen, toen hij uitsprak, dat hij zich van geen ding bewust was, maar dat hij daardoor niet gerechtvaardigd werd (1 Cor. 4:4)

2. Gerechtigkeit vor den Menschen und Gerechtigkeit vor Gott

Hierher, hierher müssen wir unsere Augen erheben, damit wir erzittern lernen, statt töricht zu jubilieren! Solange wir mit Menschen in Vergleich treten, ist es freilich leicht zu machen, daß jeder etwas zu besitzen meint, was andere nicht geringschätzen dürfen. Aber wenn wir uns zu Gott erheben, dann zerfällt und zergeht solche Zuversicht schneller, als man es ausdrücken kann. Und dabei macht unsere Seele Gott gegenüber die gleiche Erfahrung, wie unser Leib gegenüber dem sichtbaren Himmel. Denn solange unseres Auges Sehkraft damit beschäftigt ist, die uns zunächstliegenden Dinge zu betrachten, empfängt sie einen Beweis ihrer Schärfe. Richten wir unser Auge dagegen auf die Sonne, so wird es von ihrem gewaltigen Glanz überwältigt und geblendet - und so erfährt es beim Anblick der Sonne ebenso sehr seine Gebrechlichkeit, wie es beim Betrachten der Dinge auf dieser Erde seine Kraft gewahrte. Wir wollen uns also nicht von eitler Zuversicht täuschen lassen: selbst wenn wir den übrigen Menschen gleich oder gar überlegen zu sein glauben, so gilt das Gott gegenüber nichts, und das Urteil über diese Frage steht doch seinem Ermessen zu! Läßt sich unser Übermut aber durch Ermahnungen nicht dämpfen, so wird er uns antworten, was er einst zu den Pharisäern sagte: „Ihr seid’s, die ihr euch selbst rechtfertigt vor den Menschen. Aber ... was hoch ist vor den Menschen, das ist ein Greuel vor Gott!“ (Luk. 16,15). Nun magst du hergehen und dich unter den Menschen aufgeblasen deiner Gerechtigkeit rühmen - wo doch Gott sie vom Himmel herab verabscheut! Was sagt aber der Knecht Gottes, der durch seinen Geist in Wahrheit unterwiesen ist? „Gehe nicht ins Gericht mit deinem Knecht; denn vor dir ist kein Lebendiger gerecht!“ (Ps. 143,2). Und ein anderer sagt uns, freilich in etwas anderem Sinne: „Ja, ich weiß gar wohl, ... daß ein Mensch nicht mag recht behalten gegen Gott. Hat er Lust, mit ihm zu hadern, so kann er ihm auf tausend nicht eins antworten!“ (Hiob 9,2f.). Hier hören wir deutlich, was es mit Gottes Gerechtigkeit auf sich hat; sie ist eben so, daß wir ihr durch keinerlei menschliche Werke Genüge tun können: wenn sie uns um tausend Übeltaten verhört, so können wir nicht für eine einzige eine Entschuldigung vorbringen! Diese Gerechtigkeit hatte ohne Zweifel auch Paulus, dieses auserwählte Werkzeug Gottes, in seinem Herzen wohl begriffen, als er sagte: „Ich bin mir nichts bewußt; aber darin bin ich nicht gerechtfertigt“ (1. Kor. 4,4).

2. Geregtigheid van die mens is nie geregtigheid van God nie

Hierop, ja, hierop moes ons ons oë gerig het om te leer om liewer te beef as om ligsinnig te roem. Dit kan wel maklik gebeur dat iemand reken dat hy iets het wat ander nie behoort te versmaai as hy hom met ander mense vergelyk nie. Wanneer ons egter voor God staan, stort hierdie vertroue in duie en vergaan gouer as wat ons dit kan sê. En met ons siel gebeur ten opsigte van God ten voile wat met ons liggaam ten opsigte van die sienlike hemel gebeur. So lank as die blik van ons oë besig is om voorwerpe wat naby geleë is, te ondersoek, kry dit bewyse van sy skerpsiendheid. As ons ons oë egter na die son rig, word dit deur die uitermatige glans daarvan beperk en verblind, en by die aanskouing daarvan ervaar ons oë nie minder swakheid as wat dit krag ervaar wanneer dit laer voorwerpe sien nie.¹⁸ Laat ons ons dus nie met onsinnige selfvertroue mislei nie, selfs al sou ons reken dat ons ander mense se gelyke of selfs hulle meerdere is. Dit beteken niks by God nie, en die ondersoek hiervan moet aan sy beslissing onderwerp word. Maar as ons verwaandheid dan nie deur sulke vermanings mak gemaak kan word nie, sal Hy aan ons dieselfde antwoord verstrek as aan die Fariseërs toe hy gesê het: “Dit is julle wat julleself voor die mense regverdig. Maar 965 wat vir mense belangrik is, is vir God ’n gruwel”.¹⁹ Gaan dan nou en roem met uitgestote bors voor die mense op jou geregtigheid terwyl dit ’n geregtigheid is wat God uit die hemel as ’n gruwel beskou.

Maar wat sê God se diensknegte wat waarlik deur sy Gees onderwys is? “Moet tog nie ’n regsaak teen u dienskneg begin nie, want niemand wat leef, sal voor u aangesig regverdig wees nie.”²⁰ ’n Tweede sê dit in ’n ietwat ander sin: “Geen mens sal by God regverdig kan wees nie. As jy ’n saak teen Hom sou voer, sou jy Hom nie eens een uit duisend keer kon antwoord nie”.²¹ Hier hoor ons reeds duidelik wat die aard van God se geregtigheid is, naamlik dat dit deur geen werke van die mens tevrede gestel kan word nie. As sy geregtigheid ons oor ons duisende oortredinge ondervra, sal ons ons nie van een daarvan kan suiwer nie. So ’n geregtigheid het Paulus, uitverkore instrument van God, wel deeglik begryp toe hy verklaar het dat hy aan niks skuldig is nie maar dat hy nie daardeur regverdig word nie.²²

2. Именно туда нам следует устремлять свои взоры, дабы научиться трепетать, а не пребывать в пустой гордыне. Нам нетрудно представлять (пока человек не прекратит сравнивать себя с другими людьми), что мы обладаем чем-то, чего другие не должны презирать. Но как только мы поднимем глаза к Богу, эта уверенность исчезает в один миг. Это происходит как с нашей душой по отношению к Богу, так и с нашим телом по отношению к небесам. Ибо, когда человек смотрит на то, что его окружает, его зрение представляется ему зорким и острым. Но стоит ему посмотреть на солнце, как он будет ослеплён его сиянием, и этот взгляд заставит его почувствовать крайнюю ущербность своего зрения, которое казалось ему таким хорошим, когда он вглядывался в предметы, что под солнцем. Так что не станем обольщаться ложной самоуверенностью.

Когда мы равны другим людям или выше их, - это ничто перед Богом; и эта материя подлежит его суду. А если подобные рассуждения не могут смирить нашу дерзость, то вспомним, что Господь сказал фарисеям: «вы выказываете себя праведниками пред людьми; но... что высоко у людей, то мерзость пред Богом» (Лк 16:15). То есть мы горделиво хвалимся нашей праведностью среди людей, тогда как она мерзостна Богу на небесах! А как в противоположность этому поступают служители Бога, истинно наставленные его Духом? Они говорят вместе с Давидом: «Не входи в суд с рабом Твоим, потому что не оправдается пред Тобой ни один из живущих» (Пс 142/143:2). И вместе с Иовом: «Как оправдается человек пред Богом? Если захочет вступить в прение с Ним, то не ответит Ему ни на одно из тысячи» (Иов 9:2-3). Теперь мы ясно видим справедливость Бога, то есть ту справедливость, которую не могут удовлетворить никакие человеческие дела и которая обвинит нас в тысяче преступлений, из каковых мы не оправдаемся ни в одном. Св. Павел, который был избранным Божьим сосудом, прекрасно понимал это в сердце своём и говорил, что, даже ничего не имея на совести, он этим не оправдывается (1 Кор 4:4).

3. | Nec in sacris modo literis extant talia exempla: sed omnes pii scriptores^c hunc sibi sensum fuisse demonstrant. Sic Augustinus, Omnium, inquit, piorum sub hoc onere corruptibilis carnis et in hac vitae infirmitate gementium una spes est, quod Mediatorem unum habemus Iesum Christum iustum: et ipse est exoratio pro peccatis nostris [Lib. ad Bon. 3. cap. 5]². Quid audimus? si unica haec illis spes est, ubi operum fiducia? Solam enim quum dicit, nullam aliam relinquit. Bernardus vero, Et re vera, ubi tuta firmaque infirmis requies et securitas, nisi in vulneribus Salvatoris? tanto illic securior habito, quanto potentior est ad salvandum. Fremit mundus, premit corpus, diabolus insidiatur. Non cado, quia fundatus sum supra firmam petram. Peccavi peccatum grave. Turbatur conscientia: sed non perturbabitur, quia vulnerum Domini recordabor [Super cant. serm. 61]³. Postea ex iis concludit, Meritum proinde meum miseratio Domini; non sum plane meriti inops, quandiu non fuerit ille inops miserationum. Quod si misericordiae Domini multae, multus ergo^d peraeque sum in meritis. Nunquid iustitias meas cantabo? Domine meminero iustitiae tuae solius. Ipsa enim est et mea, nempe factus est mihi iustitia a Deo⁴. Item alibi, Hoc totum hominis meritum, si totam spem ponat in eum qui totum hominem salvum facit [In Psal.^e Qui habit. ser. 15]⁵. || Similiter ubi pacem sibi retinens, gloriam relinquit Deo. Tibi, inquit, illibata maneat gloria: mecum bene agitur si pacem habuero. Abiuro gloriam prorsus: ne si usurpavero quod meum non est, perdam et oblatum [Serm. 13. in Cant.]⁶. Apertius etiam alio loco, De meritis quid sollicita sit Ecclesia? cui de proposito Dei firmior suppetit securiorque gloriandi ratio? Sic non est quod quaeras, quibus meritis speremus bona: praesertim quum audias apud Prophetam, Non propter vos 211 faciam, sed propter me, dicit Dominus [Ezech. 36. e. 22. f. 32]. Sufficit ad meritum scire quod non sufficiant merita: sed ut ad meritum satis est de meritis non praesumere, sic carere meritis satis ad iudicium est [Serm. 68]^{a 1}. Quod merita libere usurpat pro bonis operibus ignoscendum est consuetudini. In fine vero^b consilium eius fuit terrere hypocritas, qui peccandi licentia contra Dei gratiam proterviunt: sicuti mox se explicat, FoelixEcclesia cui nec merita sine praesumptione, nec praesumptio absque meritis deest. Habet unde praesumat, sed non merita, Habet merita, sed ad promerendum, non praesumendum. Ipsum non praesumere nonne promereri est? Ergo eo praesumit securius quo non praesumit, cui ampla materies gloriandi est, misericordiae Domini multae².

3. Ce n’est pas seulement en l’Escriture que nous avons tels exemples, mais tous les docteurs Chrestiens ont ainsi senty et parié: comme sainct Augustin, disant que tous les fideles qui gemissent sous le fardeau de leur chair corruptible, et en infirmité de ceste vie presente, ont ceste seule esperance, que nous avons un mediateur, assavoir Jesus Christ, lequel a satisfait pour nos pechez.⁴⁸ Je vous prie, qu’emporte ceste sentence? Car si les saincts ont ceste seule esperance, que deviendra la fiance des œuvres? Car en disant que c’est leur esperance seule, il ne leur en laisse nulle autre. Semblablement sainct Bernard, Où est-ce, dit-il, que les infirmes trouveront vray repos et ferme seureté, qu’aux playes de nostre Sauveur? J’habite là d’autant plus seurement, qu’il est puissant à sauver. Le monde est apres pour me troubler, mon corps me greve, le diable est aux embusches pour me surprendre: je ne tomberay, d’autant que je suis appuyé sur une ferme pierre. Si j’ai grievement peché, ma conscience est troublée: mais elle ne sera point confuse, quand il me souviendra des playes du Seigneur. De cela il conclud apres: Pourtant mon merite est la misericorde du Seigneur. Je ne suis point povre en merite, pendant que le Seigneur est riche en misericorde: d’autant que les misericordes du Seigneur sont grandes, je suis abondant en merites. Chanteray-je mes justices? Seigneur, il me souviendra de la justice seule, car icelle est la mienne: car tu m’as esté fait justice de par Dieu ton Pere.⁴⁹ Item en un autre passage: Voicy tout le merite de l’homme, c’est de mettre tout son espoir en celuy qui sauve tout l’homme. Semblablement en un autre lieu, retenant la paix ou repos de conscience à soy, et laissant la gloire à Dieu, il dit, Que la gloire te demeure sans qu’on en diminue une seule goutte: c’est bien asses pour moy si j’ay paix. Je renonce du tout à gloire, de peur que si j’usurpe ce qui n’est pas mien, je perde aussi ce qui m’est donné⁵⁰. En un autre lieu encore plus ouvertement: Pourquoy l’Eglise se souciera-elle des merites, puis qu’elle a matiere de se glorifier plus ferme et plus certaine au bon plaisir de Dieu.⁵¹ Il ne faut point donc demander par quels merites nous esperons d’avoir vie: sur tout quand nous oyons par la bouche du Prophete, Je ne le feray point à cause de vous, mais à cause de moy, dit le Seigneur (Ezech. 36:22, 32). Il suffit donc à meriter, de savoir que les merites ne suffisent point: mais comme c’est asses pour merite, de ne presumer de nuls merites: aussi d’en estre desnué, c’est asses pour condamnation. Or quant à ce qu’il prend le mot de Merites pour bonnes œuvres, il faut pardonner cela à la coustume de son temps:’et en condamnant ceux qui n’ont point de merites, il veut estonner les hypocrites, lesquels en se donnant toute licence s’esgayent contre la grace de Dieu: comme il se declaire tantost apres, disant que l’Eglise est bien heureuse ayant des merites sans presomption, et pouvant hardiment presumer sans merites: pource qu’elle a juste matiere de presomption, mais non pas de ses merites; elle a des merites, mais non pas pour presumer. Il adjouste, que de ne rien presumer c’est meriter; ainsi, que l’Eglise peut d’autant plus hardiment presumer, qu’elle ne presume point: pource qu’elle a ample matiere de se glorifier aux grandes misericordes de Dieu.

3. Nor is it only in the sacred Scriptures that such examples are found. All pious writers discover similar sentiments. Thus Augustine says, “The only hope of all the pious, who groan under this burden of corruptible flesh, and amidst the infirmities of this life, is, that we have a Mediator, Jesus Christ the righteous; and he is the propitiation for our sins.” What is the meaning of this observation? If this is their only hope, where is any confidence in works? For when he asserts this to be the only one, he precludes every other. Bernard also says, “And in fact where can be found safe and solid rest and security for the weak, but in the wounds of the Saviour? There I dwell with the greater security, in proportion to his power to save. The world rages, the body oppresses, the devil lies in wait to destroy. I do not fall, because my foundation is on a firm rock. I have committed heinous sin. My conscience is disturbed, but shall not fall into despair, because I shall recall to remembrance the wounds of the Lord.” From these considerations he afterwards concludes, “My merit, therefore, is the compassion of the Lord: I am clearly not destitute of merit, as long as he is not destitute of compassions. But if the mercies of the Lord be a multitude of mercies, my merits are likewise equally numerous. Shall I sing of my own righteousness? O Lord, I will remember thy righteousness alone. For it is mine also, since he is made of God righteousness unto me.” Again, in another place: “This is the whole merit of man—to fix all his hope on him who saves the whole man.” Likewise in another place, retaining peace to himself, and ascribing the glory to God, he says, “To thee let the glory remain undiminished. It is happy for me, if I have peace. The glory I entirely renounce; lest, if I usurp what is not mine, I lose also that which is offered me.” In another place he is still more explicit: “Why should the Church be solicitous about merits, while it has a stronger and more secure reason for glorying in the designs of God? You need not inquire on account of what merits we hope for blessings, especially when you read in the prophet, ‘Thus saith the 679 Lord God; I do not this for your sakes, but for mine holy name's sake.’¹⁹⁷⁴ It suffices with respect to merit, to know that merits are not sufficient; but as it suffices for merit not to presume on merits, so to be destitute of merits is sufficient cause of condemnation.” We must excuse his custom of freely using the word merits for good works. But his ultimate design was to terrify hypocrites, who indulge themselves in a licentious course of sin against the grace of God; as he presently declares: “Happy is the Church which wants neither merits without presumption, nor presumption without merits. It has some ground of presumption, but not merits. It has merits, but in order to deserve, not to presume. Is not the absence of presumption itself a merit? Therefore the Church presumes the more securely, because it does not presume, having ample cause for glorying in the multitude of the Divine mercies.”

3. Confession of Augustine and Bernard.

Such examples exist not in the sacred volume only; all pious writers show that their sentiment was the same. Thus Augustine says, “Of all pious men groaning under this burden of corruptible flesh, and the infirmities of this life, the only hope is, that we have one Mediator Jesus Christ the righteous, and that he intercedes for our sins,” (August. ad Bonif. lib. 3, c. 5). What do we hear? If this is their only hope, where is their confidence in works? When63he saysonly, he leaves no other. Bernard says, “And, indeed, where have the infirm firm security and safe rest, but in the wounds of the Savior? Hold it then the more securely, the more powerful he is to save. The world frowns, the body presses, the devil lays snares: I fall not, because I am founded on a firm rock. I have sinned a grievous sin: conscience is troubled, but it shall not be overwhelmed, for I will remember the wounds of the Lord.” He afterwards concludes, “My merit, therefore, is the compassion of the Lord; plainly I am not devoid of merit so long as he is not devoid of commiseration. But if the mercies of the Lord are many, equally many are my merits. Shall I sing of my own righteousness? O Lord, I will make mention of thy righteousness alone. That righteousness is mine also, being made mine by God,” (Bernard, Serm. 61, in Cantic). Again, in another passage, “Man’s whole merit is to place his whole hope in him who makes the whole man safe,” (in Psal. Qui Habitat. Serm.15). In like manner, reserving peace to himself, he leaves the glory to God: “Let thy glory remain unimpaired: it is well with me if I have peace; I altogether abjure boasting, lest if I should usurp what is not mine, I lose also what is offered,” (Serm. 13, in Cantic). He says still more plainly in another place: “Why is the Church solicitous about merits? God purposely supplies her with a firmer and more secure ground of boasting. There is no reason for asking by what merits may we hope for blessings, especially when you hear in the prophet, ‘Thus saith the Lord God, I do not this for your sakes, O house of Israel, but for mine holy name’s sake,’ (Ezek. 36:22, 32). It is sufficient for merit to know that merits suffice not; but as it is sufficient for merit not to presume on merit, so to be without merits is sufficient for condemnation,” (Bernard, Serm. 68). The free use of the term merits for good works must be pardoned to custom. Bernard’s purpose was to alarm hypocrites, who turned the grace of God into licentiousness, as he shortly after explains: “Happy the church which neither wants merit without presumption, nor presumption without merit. It has ground to presume, but not merit. It has merit, merit to deserve, not presume. Is not the absence of presumption itself a merit? He, therefore, to whom the many mercies of the Lord furnish ample grounds of boasting, presumes the more securely that he presumes not,” (Bernard, Serm. 68).

3. En niet alleen in de Heilige Schrift hebben we dergelijke voorbeelden, maar alle vrome schrijvers tonen aan, dat dit hun mening geweest is. Zo zegt Augustinus:¹ "Dit is de enige hoop van alle vromen, die onder deze last van het verderfelijke vlees en in deze zwakheid des levens zuchten, dat wij een Middelaar hebben, Jezus Christus de rechtvaardige; en Hij is het, die onze zonden afbidt." Wat horen wij? Indien dit hun enige hoop is, waar is dan het vertrouwen op de werken? En Bernardus² zegt: "En inderdaad, waar is voor de zwakken een veilige en zekere rust en onbekommerdheid anders dan in de wonden van de Zaligmaker? Des te geruster woon ik daar, naarmate Hij machtiger is om zalig te maken: de wereld roept, het lichaam dringt, de duivel loert; ik val niet, omdat ik gegrondvest ben op een stevige rots; ik heb een zware zonde begaan, mijn consciëntie wordt geroerd, maar zal niet geheel en al in verwarring raken, omdat ik gedachtig zal zijn aan de wonden des Heren." Later besluit hij daaruit dit: "Daarom is de ontferming des Heren mijn verdienste; ik ben niet geheel verstoken van verdienste, zolang Hij niet verstoken is van ontfermingen; indien de barmhartigheden des Heren veel zijn, ben ik dus evenzo veel in verdiensten; zal ik dan zingen van mijn rechtvaardigheden? Here, ik zal alleen uw gerechtigheid gedenken; want zij is ook de mijne; want Hij is mij van God tot gerechtigheid geworden." Evenzo³ : "Dit is de gehele verdienste van de mens, indien hij zijn ganse hoop stelt op Hem, die de gehele mens zalig maakt." Evenzo, wanneer hij de vrede voor zich behoudende, de eer aan God laat⁴. "Voor U," zegt hij, "blijve de eer onaangetast, mij gaat het goed, wanneer ik vrede heb: ik wijs de eer geheel af, opdat ik, wanneer ik mij aanmatig, wat niet van mij is, niet ook verlieze, wat mij is aangeboden." Nog duidelijker ook op een andere plaats⁵ : "Waartoe zou de kerk zich bekommerd maken over verdiensten? Terwijl er voor haar in het voornemen Gods een veel sterker en zekerder reden tot roemen aanwezig is? Zo is er geen reden voor u om te vragen, door welke verdiensten wij het goede hopen: vooral, daar ge bij de profeet hoort (Eze. 36:22,32) Ik zal het niet doen om uwentwil, maar om mijnentwil, spreekt de Here. Tot verdienste is het voldoende om te weten, dat de verdiensten niet voldoende zijn: maar evenals het tot verdienste voldoende is zich niets omtrent verdiensten in te beelden, zo is ook geen verdiensten te hebben voldoende tot het oordeel." Dat hij het woord verdiensten vrij gebruikt voor goede werken, dat moet men toegeven aan de gewoonte. En in het slot was het zijn bedoeling om de huichelaars te verschrikken, die door de vrijheid om te zondigen, welke zij zich aanmatigen, op brutale wijze optreden tegen Gods genade; gelijk hij daarna zijn eigen woorden uitlegt: "Gelukkig de kerk, die niet verstoken is van verdiensten zonder vertrouwen, noch van vertrouwen zonder verdiensten; zij heeft iets, tengevolge waarvan ze vertrouwen kan, maar geen verdiensten; ze heeft verdiensten, maar om te verdienen, niet om te vertrouwen. Niet vertrouwen, betekent dat niet juist: verdienen? Dus vertrouwt zij des te veiliger omdat ze niet vertrouwt, daar ze ruime stof tot roemen heeft, namelijk de vele barmhartigheden des Heren."

3. Augustin und Bernhard von Clairvaux als Zeugen der wahren Gerechtigkeit

Solcherlei Beispiele finden sich nicht bloß in der Heiligen Schrift, sondern alle frommen Schriftsteller zeigen, daß sie so gesinnt waren. So sagt Augustin: „Alle Frommen, die unter dieser Last des vergänglichen Fleisches und in dieser Gebrechlichkeit des Lebens seufzen, haben eine Hoffnung, nämlich daß wir als einigen Mittler Jesus Christus haben, der da gerecht ist und der selber die Versöhnung 494 ist für unsere Sünden“ (An Bonifacius, III,5,15; vgl. 1. Tim. 2,5f.). Was hören wir da? Ist er die einzige Hoffnung der Gläubigen, wo bleibt dann das Vertrauen auf die Werke? Denn wenn Augustin von ihm als unserer „einzigen“ Hoffnung redet, so läßt er daneben keine andere stehen. Bernhard aber sagt: „Und wahrhaftig, wo sollen die Schwachen beständige, feste Ruhe und Sicherheit haben, als allein in den Wunden des Erlösers? Da wohne ich um soviel sicherer, soviel mächtiger er ist, mich zu erlösen! Die Welt tobt, das Fleisch drückt, der Teufel stelle mir nach. Aber ich werde nicht fallen; denn ich bin auf einen starken Fels gegründet! Ich habe schwere Sünde getan. Mein Gewissen ist betrübt, aber es wird nicht in der Betrübnis versinken; denn ich gedenke der Wunden des Herrn!“ (Predigten zum Hohen Liede, 61,3). Später zieht er daraus die Folgerung: „Mein Verdienst ist also das Erbarmen des Herrn. Ich bin nicht ganz ohne Verdienst, solange er nicht ohne Erbarmen ist. Ist das Erbarmen des Herrn so groß, so bin ich auch groß in meinen Verdiensten! Was soll ich von meiner Gerechtigkeit singen? Herr, ich will deiner Gerechtigkeit allein gedenken! Denn deine Gerechtigkeit ist mein! Er (Christus) ist mir ja von Gott zur Gerechtigkeit gemacht!“ (Predigten zum Hohen Liede, 61,5). Ebenso an anderer Stelle: „Das ist das ganze Verdienst des Menschen, daß er seine ganze Hoffnung auf den setzt, der den ganzen Menschen selig macht!“ (zu Psalm 91, Predigt 15,5). Ähnlich auch an einer anderen Stelle, wo er den Frieden für sich behält und Gott die Ehre läßt: „Dir bleibe die Ehre unverkürzt; um mich steht es wohl, wenn ich Frieden habe. Darum schwöre ich dem Ruhm gänzlich ab, damit ich mir nicht anmaße, was mir nicht zukommt, und darüber verliere, was mir dargeboten ist!“ (Predigten zum Hohen Liede, 13,4). Noch offener spricht er sich an anderer Stelle aus: „Was soll sich die Kirche um Verdienste sorgen? Ihr bietet sich doch viel stärkerer, gewisserer Grund, sich des Vorsatzes Gottes zu rühmen! Es ist also kein Grund vorhanden zu fragen, aus welchen Verdiensten wir Gutes erhoffen wollten. Vor allem nicht, wo wir doch bei dem Propheten hören: ‘Ich tue es nicht um euretwillen, sondern um meinetwillen, spricht der Herr’ (Ez. 36,22.32; Schluß ungenau). Zum Verdienst ist es genug, wenn man weiß, daß die Verdienste nicht genügen! Wie es aber zum Verdienst genug ist, sich keiner Verdienste zu vermessen, so ist es zur Verurteilung genug, der Verdienste zu ermangeln“ (Predigten zum Hohen Liede, 68,1). Daß sich Bernhard dabei der Freiheit bedient, statt „gute Werke“ „Verdienste“ zu sagen, ist der Sitte der Zeit zugute zu halten. Am Schluß (des letzten Zitats) hatte er die Absicht, die Heuchler zu schrecken, die in mutwilligem Sündigen gegen Gottes Gnade dreist werden; in diesem Sinne erläutert er bald darauf seine Aussage: „Selig die Kirche, der es weder an Verdiensten mangelt, deren sie sich nicht vermißt, noch an ‘Vermessenheit’ ohne Verdienst (nämlich an der rechten Vermessenheit des verdienstlosen Glaubens). Sie hat Grund, sich zu ‘vermessen’ - aber der besteht nicht in ihren Verdiensten! Sie hat auch Verdienste, aber nicht um sich ihrer zu vermessen, sondern um sie zu verdienen! Denn bedeutet nicht gerade dies, daß wir uns nicht vermessen, tatsächlich ein Verdienen? Sie ‘vermißt’ sich also um so sicherer, wenn sie sich (im falschen Sinne) nicht vermißt! Denn sie hat ja wirklich eine gewichtige Ursache, sich zu rühmen (im Sinne der rechten ‘Vermessenheit’!), nämlich das große Erbarmen des Herrn!“ (Predigten zum Hohen Liede, 68,6).

3. Augustinus en Bernardus se opvattings in verband met God se geregtigheid

Sulke voorbeelde kom nie alleen in die Heilige Skrif voor nie, maar al die vroom skrywers²³ bewys dat dit hulle opvatting was. Augustinus sê byvoorbeeld: “Dit is die enigste hoop van al die godvrugtiges wat onder hierdie las van verderflike vlees en in hierdie lewenswakheid sug, dat ons een Middelaar, Jesus Christus, wat regverdig is, het en Hy is die voldoening vir ons sondes”.²⁴ Wat hoor ons? As dit hulle enigste hoop is, waar is dan die vertroue op hulle werke? Wanneer hy sê dat dit hulle enigste hoop is, laat hy geen ander hoop nie.

Bernardus sê trouens: “En waarlik, waar is vir die wat swak is, ’n veilige en bestendige rus en onbesorgheid anders as in die wonde van die Saligmaker? Daar woon ek rustiger namate Hy magtiger is om my salig te maak. Die wêreld grom, my liggaam druk en die duiwel beloer my. Ek val nie, omdat ek op ’n vaste rots gegrond is. Ek het swaar gesondig. My gewete is deurmekaar, maar dit sal nie heeltemal verbysterd wees nie, omdat ek die Here se wonde in gedagte sal hou”.²⁵ Later maak hy hieruit die volgende gevolgtrekking: “Daarom is die Here se barmhartigheid my verdienste; heeltemal sonder verdienste is ek nie, solank Hy nie 966 sonder barmhartigheid is nie. As die Here se barmhartighede baie is, besit ek dus ewe veel aan verdienstes. Sal ek dan nog my geregtighede besing? Here, ek sal slegs u geregtigheid onthou. Want dit is juis ook myne, want Hy het deur God vir my geregtigheid geword”.²⁶ Net so elders: “Die hele verdienste van die mens is as hy sy hele hoop op Hom stel wat die mens ten voile salig maak”.²⁷ Net so wanneer hy die vrede vir homself hou maar die eer vir God laat. Hy sê: “Laat die eer vir U ongeskonde bly; dit gaan met my goed as ek vrede het. Ek wys eer ten voile van die hand sodat ek nie miskien iets wat nie aan my behoort nie, verloor as dit vir my aangebied word nie”.²⁸ Elders stel hy dit nog duideliker: “Waarom is die kerk bekommerd oor verdienstes terwyl dit vaster en sekerder gronde tot roem oor die voorneme van God het? So het jy geen rede om te vra met watter verdienstes ons goeie hoop koester nie - veral nie wanneer jy by die profeet hoor: ‘Ek sal dit doen, nie om julle ontwil nie maar om my ontwil, sê die Here’”.²⁹ Sover dit verdienstes aangaan, is dit genoeg om te weet dat verdienstes nie genoeg is nie. Maar soos dit in soverre dit verdienstes aangaan, genoeg is om geen veronderstellings oor verdienstes te maak nie, so is om sonder verdienstes te wees, ook genoegsaam tot veroordeling.³⁰ Die feit dat hy vry gebruik maak van die woord verdienstes in plaas van goeie werke, moet ons aan ’n gewoonte van sy tyd toeskryf. In die slot (van sy preek) was dit trouens³¹ sy doel om die huigelaars van sy tyd te vermorsel omdat hulle deur die vryheid om te sondig skaamteloos teen God se genade opgetree het. Hy verklaar homself weldra wanneer hy sê: “Gelukkig is die kerk waar dit nie aan verdienstes sonder vertroue ontbreek nie en ook nie aan vertroue sonder verdienstes nie. So ’n kerk het rede om te vertrou maar het nie verdienstes nie. Dit het verdienstes maar om te verdien en nie om te vertrou nie. Beteken om nie te vertrou nie dan nie juis om te verdien nie? Derhalwe vertrou so ’n kerk met groter onbesorgdheid omdat dit nie vertrou nie, want die menigvuldige barmhartighede van die Here is vir so ’n kerk oorvloedige stof tot roem”.³²

Selfondersoek openbaar die swakheid van die mens en noop hom om die barmhartigheid van God na te streef (Afdeling 4 - 8)

3. Не только Писание даёт нам подобные примеры - так чувствовали и говорили все христианские учители. Св. Августин, например, заметил, что все верующие, которые стонут под бременем своей испорченной плоти и в немощах земной жизни, имеют ту единственную надежду, что у нас есть Иисус Христос, Посредник, который принёс удовлетворение за наши грехи [1 Тим 2:5-6]. Что это означает?

Если даже у святых одна лишь эта надежда, то чего стоит упование на дела? Говоря, что у них только одна надежда, он не оставляет им никакой другой. Подобным же образом высказывается св. Бернар: «Где ещё немощные найдут истинный покой и твёрдую уверенность, кроме как в ранах нашего Спасителя? Я обитаю там с тем большей уверенностью, что Он способен спасти. Потом мир угрожает мне, тело тяготит меня, дьявол расставляет свои сети. Но я не паду, потому что опираюсь на твёрдый камень. Если я тяжко согрешил, моя совесть мучит меня, но её смятение кончается, когда я вспомню о ранах Господа».

И он заключает: «Поэтому моя заслуга - это милость Господа. Я не беден заслугами, ибо Господь богат милостью. Поскольку милости велики, я преизобилую заслугами. Стану ли я воспевать свою праведность? Господи, я вспомню только о твоей праведности. Ибо она - моя. Ты дал мне праведность от Бога, Отца твоего». Он же в другом месте говорит: «Вот в чём заслуга человека - полагать всю свою надежду в Том, кто спас всего человека». Подобно этому в другом фрагменте, удерживая свою совесть в мире и покое и воздавая славу Богу, он говорит: «Пусть слава останется у Тебя, так чтобы никто не похитил ни единой её капли, - этого достаточно, чтобы я пребывал в мире. Я полностью отказываюсь от славы из страха, что, если я похищу не принадлежащее мне, я потеряю то, что мне дано». А другом месте он выражается ещё яснее: «Зачем Церкви заботиться о заслугах, когда у неё есть более надежное и твёрдое основание - прославляться в Боге? Поэтому не следует спрашивать, какими заслугами мы надеемся иметь жизнь, особенно когда мы слышим из уст пророка: "так говорит Господь Бог: не для вас Я сделаю это,... а ради святого имени Моего" (Иез 36:22). Достаточная заслуга в том, чтобы знать, что заслуг недостаточно. Но поскольку достаточная заслуга - не предполагать за собой никаких заслуг, то быть лишённым её достаточно для осуждения».

Что касается того, что слово «заслуги» св. Бернар употребляет в значении «добрые дела», то это нужно отнести на счёт обычая его времени. Осуждая тех, кто не имеет заслуг, он хочет обличить лицемеров, которые, позволяя себе всё, насмехаются над благодатью Божьей. О чём он прямо и говорит в дальнейшем, утверждая, что Церковь счастлива, если имеет заслуги, не притязая на них, и может смело притязать, не имея заслуг, потому что у неё есть предмет притязаний, однако вне всяких заслуг. У неё есть заслуги, но не для того, чтобы притязать на них. И добавляет, что ни на что не притязать - это и есть заслуга. Значит, Церковь может тем смелее притязать, чем менее она притязает, ибо у неё есть полное основание прославляться в великих Божьих милостях.

4. | Ita est sane. Hoc unicum salutis asylum, in quo respirare tuto possint, sentiunt exercitatae conscientiae, ubi cum Dei iudicio negotium est; || nam si, quae lucidissimae videbantur noctu stellae, splendorem suum perdunt solis aspectu, quid putamus vel rarissimae hominis innocentiae futurum, ubi ad Dei puritatem composita fuerit? Erit enim severissimum illud examen, quod in abditissimas quasque cordis cogitationes penetrabit: et, quemadmodum ait Paulus, Revelabit occulta tenebrarum, et abscondita cordium reteget [1. Cor. 4. a. 5]: quod latitantem et restitantem conscientiam proferre coget^c omnia quae nunc e memoria quoque nostra elapsa sunt. Urgebit accusator Diabolus, conscius omnium flagitiorum ad quae perpetranda nos impulerit: illic nihil proderunt externae bonorum operum pompae, quae solae nunc aestimantur: sola postulabitur voluntatis synceritas. Quare hypocrisis, non modo qua homo coram Deo sibi male conscius, ostentare se apud homines affectat, sed qua sibi quisque coram Deo imponit (ut sumus ad nos palpandos adulandosque proclives) confusa concidet, utcunque nunc plusquam temulenta audacia superbiat. Ad eiusmodi spectaculum qui sensum suum non dirigunt, suaviter quidem et placide iustitiam sibi ad momentum adstruere possunt, sed quae in iudicio Dei mox illis sit excutienda: non secus ac magnae opes, per somnium cumulatae, expergefactis evanescunt. Qui autem serio, tanquam sub Dei conspectu, de vera iustitiae regula quaerent, illi certo comperient, || omnia hominum opera, 212 si sua dignitate censeantur, nihil nisi inquinamenta esse et sordes: et quae iustitia vulgo habetur, eam apud Deum meram esse iniquitatem: quae integritas censetur, pollutionem¹: quae gloria ducitur^a, ignominiam.

4. Il est ainsi de vray. Car toutes les consciences qui sont bien exercitées en la crainte de Dieu, trouvent qu’il n’y a point d’autre retraite en laquelle elles se puissent seurement reposer, quand il est question de conter avec Dieu. Car si les estoilles. lesquelles semblent durant la nuict tresclaires et reluisantes, perdent toute leur lumiere quand elles viennent au soleil: que pensons-nous qu’il adviendra à la plus grande innocence qu’on puisse imaginer en l’homme, quand elle sera comparée avec la pureté de Dieu? Car lors sera un examen rigoureux à merveilles, lequel atteindra jusques aux plus secrettes cogitations du cœur: et comme dit sainct Paul, revelera tout ce qui est caché en tenebres, et descouvrira ce qui est occulte au profond du cœur (1 Cor. 4:5): contraignant la conscience, quoy qu’elle resiste ou recule, de produire en avant ce que mesme elle a maintenant oublié. Le diable d’autrepart, comme accusateur poursuyvra, pressant de pres l’homme, et saura bien luy alleguer tous ses forfaits ausquels il l’aura incité. Là toutes les pompes et apparences des bonnes œuvres exterieures, qu’on a maintenant seules en estime, ne profiteront de rien. Il sera question seulement de la seule syncerité du cœur. Pourtant toute hypocrisie, non seulement celle dont ceux qui se cognoissent secrettement meschans, se contrefont devant les hommes, mais aussi celle dont un chacun se flatte devant Dieu (comme nous sommes enclins à nous decevoir par trop estimer de nous) sera confuse et trebuschera: combien qu’elle soit maintenant comme enyvrée d’orgueil et outrecuidance. Ceux qui n’eslevent point leur sens et pensée à tel spectacle, se peuvent bien amieller pour une minute de temps, s’attribuans justice: mais telle justice, qui leur sera incontinent escousse au jugement de Dieu: ainsi qu’un homme, apres avoir songé de grandes richesses, se trouve vuyde quand il est eveillé. Au contraire, tous ceux qui chercheront comme devant Dieu la vraye reigle de justice, trouveront pour certain que toutes les œuvres des hommes, si on les estime selon leur dignité, ne sont qu’ordure et vilainie: et que ce qu’on juge communement estre justice, n’est que pure iniquité devant Dieu: que ce qu’on juge integrité, n’est que pollution: ce qu’on juge gloire, qu’ignominie.

4. This is the real truth. The troubled conscience finds this to be the only asylum of safety, where it can enjoy any tranquillity, when it has to do with the Divine justice. For if the stars, which appeared most brilliant during the night, lose their splendour on the rising of the sun, what can we suppose will be the case with the most excellent innocence of man, when compared with the purity of God? For that will be an examination inconceivably severe, which shall penetrate into all the most secret thoughts of the heart, and, as Paul says, “bring to light the hidden things of darkness, and make manifest the counsels of the hearts;”¹⁹⁷⁵ which shall constrain the reluctant conscience to confess all those things which have now passed away even from our own remembrance. We shall be urged by an accusing devil, who has been privy to all the crimes which he has impelled us to perpetrate. There the external appearance of good works, which now is the sole object of esteem, will be of no avail; sincerity of heart is all that will be required. Wherefore hypocrisy, not only that by which a man, conscious of his guilt before God, affects ostentation before men, but that also by which every man imposes on himself before God, for we are all prone to self-complacency and adulation; hypocrisy in all its forms will then be overwhelmed with confusion, however it may now be intoxicated with presumption and pride. Persons who never look forward to such a spectacle, may, indeed, delightfully and complacently compose for themselves a temporary righteousness, of which they will immediately be stripped at the Divine judgment; just as immense riches, accumulated by us in a dream, vanish as soon as we awake. But they who inquire seriously, and as in the presence of God, respecting the true standard of righteousness, will certainly find that all the actions of men, if estimated 680 according to their intrinsic worth, are utterly defiled and polluted; that what is commonly considered as righteousness, is, in the Divine view, nothing but iniquity; that what is accounted integrity, is mere pollution; and that what is reputed glory, is real ignominy.

4. Another engine overthrowing the righteousness of works—viz. A serious examination of the conscience, and a comparison between the perfection of God and the imperfection of man.

Thus, indeed, it is. Aroused consciences, when they have to do with God, feel this to be the only asylum in which they can breathe safely. For if the stars which shine most brightly by night lose their brightness on the appearance of the sun, what think we will be the case with the highest purity of man when contrasted with the purity of God? For the scrutiny will be most strict, penetrating to the most hidden thoughts of the heart. As Paul says, it “will bring to light the hidden things of darkness and will make manifest the counsels of the heart,” (1 Cor. 4:5); will compel the reluctant and dissembling conscience to bring forward everything, 64even things which have now escaped our memory. The devil, aware of all the iniquities which he has induced us to perpetrate, will appear as accuser; the external show of good works, the only thing now considered, will then be of no avail; the only thing demanded will be the true intent of the will. Hence hypocrisy, not only that by which a man, though consciously guilty before God, affects to make an ostentatious display before man, but that by which each imposes upon himself before God (so prone are we to soothe and flatter ourselves), will fall confounded, how much soever it may now swell with pride and presumption. Those who do not turn their thoughts to this scene may be able for the moment calmly and complacently to rear up a righteousness for themselves; but this the judgment of God will immediately overthrow, just as great wealth amassed in a dream vanishes the moment we awake. Those who, as in the presence of God, inquire seriously into the true standard of righteousness, will certainly find that all the works of men, if estimated by their own worth, are nothing but vileness and pollution, that what is commonly deemed justice is with God mere iniquity; what is deemed integrity is pollution; what deemed glory is ignominy.

4. Ja, zo is het inderdaad. De verontruste consciëntiën gevoelen, dat dit het enige toevluchtsoord is, waar ze veilig op adem kunnen komen, wanneer ze te doen hebben met het oordeel Gods. Want wanneer de sterren, die 's nachts het helderst schijnen, hun glans verliezen door het aanschijn der zon, wat denken we dan, dat er met zelfs de allerzeldzaamste onschuldigheid van de mens zal gebeuren, wanneer ze vergeleken wordt met de zuiverheid Gods? Want dat zal een zeer streng onderzoek zijn, dat tot in de meest verborgen gedachten des harten zal doordringen; en, zoals Paulus zegt (1 Cor. 4:5) het zal in het licht brengen hetgeen in de duisternis verborgen is en openbaren het verborgene der harten; en het zal de zich schuil houdende en weerstrevende consciëntie dwingen te voorschijn te brengen alle dingen, die nu ook uit ons geheugen verdwenen zijn. De aanklager, de duivel, zal ons in het nauw brengen, daar hij kennis draagt van alle misdrijven, tot welker volvoering hij ons aangezet heeft; daar zal niets baten de uiterlijke praal der goede werken, die nu alleen in aanzien is; daar zal alleen geëist worden oprechtheid van wil. Daarom zal de huichelarij, niet alleen die, waarmee de mens, die tegenover God zich zijn boosheid bewust is, zich bij de mensen groot tracht voor te doen, maar ook die, waarmee een ieder zich voor God bedriegt (geneigd als we zijn om ons te strelen en te vleien), ontsteld terneder zinken, ook al verhovaardigt ze zich nu door een meer dan dronken vermetelheid. Wie hun bewustzijn niet op zulk een schouwspel richten, kunnen zich wel aangenaam en bedaard voor een ogenblik rechtvaardigheid toeschrijven, maar dan is het er een, die in het oordeel Gods spoedig uit hen gedreven zal moeten worden, evenals grote schatten, in de droom opgehoopt, verdwijnen, wanneer men wakker geworden is. Maar wie met ernst, als onder Gods aanblik onderzoeken naar de ware regel der rechtvaardigheid, die zullen zeker bevinden, dat alle werken der mensen, als ze naar hun waardigheid beoordeeld worden, niets zijn dan smetten en vuil, en dat wat gewoonlijk voor rechtvaardigheid gehouden wordt, bij God louter ongerechtigheid is, bezoedeling, wat voor reinheid, en schande, wat voor eer gehouden wordt.

4. Der Ernst des Gerichtes Gottes macht allem Selbstbetrug ein Ende

Es ist wirklich so. Die geplagten Gewissen erfahren es, daß dies der einzige Zufluchtsort des Heils ist, an dem sie sicher aufatmen können, wenn sie es mit Gottes Gericht zu tun haben! Denn wenn die Sterne, die bei Nacht so leuchtend erschienen, bei dem Anblick der Sonne ihren Glanz verlieren - was soll dann wohl aus der erlesensten Unschuld des Menschen werden, wenn sie mit Gottes Reinheit verglichen wird? Denn das wird eine sehr ernste Prüfung sein, die auch in die verborgensten 495 Gedanken des Herzens hineindringt; sie wird, wie Paulus sagt, „ans Licht bringen, was im Finstern verborgen ist, und das Verborgene der Herzen offenbaren“ (1. Kor. 4,5; nicht ganz Luthertext). Sie wird unser Gewissen, das sich verborgen hält und widersetzt, zwingen, alles ans Licht zu bringen, was jetzt auch unserer Erinnerung entfallen ist. Da wird der Ankläger uns bedrängen, der Teufel, der all die Freveltaten wohl weiß, zu denen er uns angestiftet hat. Da wird uns alles äußerliche Prunken mit guten Werken, das man jetzt allein hochachtet, nichts helfen. Da wird man allein die Reinheit des Willens von uns fordern. Darum wird alle Heuchelei zuschanden werden und zu Boden fallen - nicht nur die, mit der der Mensch vor Menschen so gern groß tut, obwohl er weiß, was er vor Gott Böses getan hat, sondern auch die, mit der sich jeder vor Gott betrügt - wir sind ja so geneigt, uns selbst zu streicheln und zu schmeicheln! Diese Heuchelei wird uns vergehen - wie hoffärtig sie sich auch jetzt in mehr als trunkener Vermessenheit gebärden mag! Wer seinen Sinn nicht auf dieses Schauspiel richtet, der mag sich wohl für den Augenblick in aller Bequemlichkeit und Selbstgenügsamkeit eine Gerechtigkeit aufbauen: vor Gottes Gericht wird sie ihm doch bald ausgetrieben werden! Es wird ihm gehen wie einem, der im Traum große Reichtümer aufgehäuft hat: beim Erwachen verwehen sie ihm! Wer aber im Ernste, gleichsam vor Gottes Angesicht, nach der wahren Richtschnur der Gerechtigkeit forscht, der wird sicherlich erfahren, daß alle Menschenwerke, wenn man sie an und für sich betrachtet, nichts als Unflat und Schmutz sind; was man gewöhnlich für Gerechtigkeit hält, das ist bei Gott lauter Ungerechtigkeit, was man für Reinheit hält, lauter Befleckung, was man als Ruhm ausgibt, lauter Schande!

4. 967 Die gedagte aan die erns van God se oordeel bring die sinsbedrog waarmee die mens homself flous, tot ’n einde

Dit is inderdaad ook so. Beproefde gewetens voel aan dat dit die enigste toevlugsoord vir hulle saligheid is waarin hulle rustig kan asem skep wanneer hulle met God se oordeel te doen het. Want as sterre wat oënskynlik in die nag baie helder skyn, hulle skittering verloor sodra ons die son sien, wat reken ons dan sal met die onskuld van die mens wat maar baie seldsaam is, gebeur as dit met God se suiwerheid vergelyk word? Want dit sal ’n uiters streng ondersoek wees wat tot in die mees verborge gedagtes van die hart sal indring en, soos Paulus sê: “Hy sal die verborge dinge van die duisternis aan die lig bring en die verskuilde lObedoelinge van die harte openbaar”.³³ Al probeer dit skuil en weerstand bied, sal die ondersoek ons gewete dwing om alles aan die lig te bring wat ons geheue nou ontgaan het.Ons aanklaer, die duiwel, sal ons in ’n hoek dryf, omdat hy terdeë bewus is van al die oortredings tot die pleeg waarvan hy ons aangedryf het. Daar sal ’n uitwendige vertoon van goeie werke wat slegs nou hoog aangeslaan word, ons niks baat nie, want slegs opregtheid van ons wil sal daar van ons geëis word. Daarom sal nie alleen die huigelary waardeur ’n mens van sy kwaad voor God bewus is maar nogtans poog om aanstellerig voor mense te wees nie maar ook die huigelary waardeur elkeen homself aan God opdring - geneig soos ons is om onsself op die skouer te klop en te vlei -, tot niet gaan en inmekaarval, al sou dit nou ook met meer as b.eskonke vermetelheid hoogmoedig wees. Mense wat hulle gedagtes nie op so ’n skouspel rig nie, kan wel vir ’n rukkie aan hulleself aangenaam en kalm geregtigheid toeskryf, maar net so ’n soort geregtigheid wat dadelik in die oordeel van God van hulle afgestroop moet word. Dit is soos groot rykdom wat in ’n droom bymekaar geskraap word, maar sodra jy wakker word, verdamp dit. Diegene wat egter met erns asof dit ten aanskoue van God is, na die ware reël van geregtigheid vra, sal sekerlik vind dat al die werke van die mens, as hulle na eie waarde geweeg word, niks anders as onreinheid en vuilheid is nie. Ook is dit wat oor die algemeen as geregtigheid beskou word, voor God louter ongeregtigheid. Dit wat as regskapenheid geag word, is by Hom besoedeling,³⁴ en dit wat as eer beskou word, is by Hom skande.

4. Это сущая правда. Всякая душа, хорошо наученная в страхе Божьем, понимает, что нельзя найти другого убежища, где можно было бы скрыться, когда предстоит отчитаться перед Богом. Если звёзды, которые среди ночи кажутся яркими и сияющими, утрачивают весь свой свет при появлении солнца, то что произойдёт с самой чистой невинностью, когда она будет сопоставлена с чистотою Бога? Ибо тогда нам будет предстоять невообразимо строгий экзамен, во время которого откроются самые тайные помышления сердца. Как говорит св. Павел, осветится скрытое во мраке и обнаружатся сердечные намерения (1 Кор 4:5). И это принудит совесть, даже если она сопротивляется и прячется, выставить напоказ то, о чём сейчас она, может быть, забыла. С другой стороны, будет продолжать своё дело дьявол и как обвинитель заставит человека вспомнить все злодеяния, на которые сам же его толкал. Тогда всё внешнее великолепие добрых дел, которое сейчас только одно и ценится, не принесёт никакой пользы. Речь будет идти только о чистоте сердца.

Поэтому всякое лицемерие - не только такое, когда люди, знающие про себя, что они злы, притворяются перед другими, но и такое, когда человек хвалится перед Богом (ибо мы очень склонны обманываться, переоценивая себя), - будет посрамлено и повержено, хотя теперь оно опьяняет нас гордостью и дерзостью. Те, кто не возвышает своего взора и своих чувств к подобному зрелищу, могут на какие-то мгновения услаждать себя сознанием собственной праведности; но на Божьем суде эта праведность будет тотчас повержена в прах. Так человек, которому снится, что он очень богат, пробуждаясь, находит себя нищим. Напротив, все те, кто видит истинное мерило праведности в Боге, несомненно убедятся в том, что все людские дела, если их оценивать по их внутреннему достоинству, суть не что иное, как грязь и нечистоты. Они убедятся, что то, что обычно считают праведностью, - нечестие перед Богом, и то, что называют чистотой, - скверна, а то, что именуют славой - бесславие.

5. | Ab hac divinae perfectionis contemplatione ad nos sine blanditiis caecove amoris affectu respiciendos descendere ne pigeat^b. Mirum enim non est si tantopere caecutiamus in hac parte, quum a pestilenti erga se indulgentia nemo nostrum caveat, quam in nobis omnibus naturaliter haerere clamat Scriptura. Cuique viro, inquit Solomo, recta est via in oculis suis. Item, Omnes viae hominis mundae videntur in oculis eius [Prov. 21. a. 2, et 16. a. 2], Quid autem? an ista hallucinatione absolvitur? imo vero (quemadmodum ibidem subiungit) Dominus ponderat corda²; hoc est, dum homo ob externam quam prae se fert iustitiae larvam se demulcet, interim Dominus latentem cordis impuritatem trutina sua examinat. Quum ergo talibus blandimentis adeo non proficiatur, ne illudamus nobis ultro in nostram perniciem. Quo autem nos probe excutiamus, necessario ad Dei tribunal revocanda est nostra conscientia. Illius enim luce omnino opus est ad detegenda, quae alioqui nimis profunde latent, pravitatis nostrae involucra; tum dilucide demum perspiciemus quid ista valeant: longe abesse quin iustificetur coram Deo homo, putredo et vermis³, abominabilis et vanus: qui bibit tanquam aquas iniquitatem [Iob. 15. b. 16]. Nam quis poneret mundum, de immundo conceptum semine? ne unus quidem [Iob. 14. a. 4]. Tum et idipsum experiemur quod de se Iob dicebat, Si innocentem me ostendere voluero, os meum condemnabit me: si iustum, pravum comprobabit [Iob. 9. c. 20]. Neque enim ad seculum unum, sed ad omnia pertinet, quod Propheta de Israele olim querebatur, omnes quasi oves errasse, unumquenque declinasse in viam suam [Iesa. 53. b. 6]. Siquidem omnes illic comprehendit ad quos perventura esset redemptionis gratia. Atque eousque procedere debet istius examinis rigor, donec in plenam consternationem nos subegerit, eoque modo ad recipiendam Christi^c gratiam compararit. Fallitur enim, qui putat se huius fruendae esse capacem, nisi omnem prius animi altitudinem deiecerit. Notum est illud, Deum superbos confundere, humilibus dare gratiam [1. Pet. 5. b. 5]. 213

5. Apres avoir contemplé ceste perfection de Dieu, il nous faut lors descendre à nous regarder sans nous flatter, et sans nous decevoir en l’amour de nous-mesmes. Car ce n’est point de merveilles si nous sommes aveugles en cest endroit, cependant que nul de nous ne se garde de ceste folle et dangereuse affection que nous avons à nous aymer: laquelle l’Escriture monstre estre naturellement enracinée en nous. La voye d’un chacun, dit Salomon, est droite devant ses yeux. Item, Tous hommes pensent leurs voyes estre bonnes (Prov. 21:2; 16:2). Mais quoy? Par cest erreur un chacun est-il absoux? Plustost au contraire, comme il dit consequem-ment, le Seigneur poise les cœurs: c’est à dire, cependant que l’homme se flatte en l’apparence exterieure de justice qu’il a, le Seigneur examine en sa balance toute l’iniquité et ordure cachée au cœur. Puis donc qu’ainsi est qu’on ne profite de rien en se flattant, ne nous trompons point nous-mesmes volontairement en nostre ruine. Or pour nous droitement espluscher, il faut tousjours rappeller nostre conscience au Throne judicial de Dieu. Car sa lumiere est bien requise pour relever et descouvrir les cachettes de nostre perversité, lesquelles sont autrement trop profondes et obscures. Si nous faisons cela, lors nous verrons que veut dire ceste sentence, qu’il s’en faut beaucoup que l’homme soit justifié devant Dieu, veu qu’il n’est que pourriture et vermine inutile et abominable, et qu’il boit l’iniquité comme l’eau (Job 15:16). Car qui est-ce qui sera pur et monde? ce qui est conceu de semence; immonde? non pas un seul (Job 14:4). Nous experimenterons aussi ce que disoit Job de soy, Si je me veux monstrer innocent, ma bouche propre me condamnera: si je me veux dire juste, elle me prouvera meschant (Job 9:20). Car la complainte que faisoit le Prophete de son temps, n’appartient point à un siecle seulement, mais communement à tous aages, c’est que tous ont erré comme brebis esgarées, un chacun a decliné en sa voye (Is. 53:6). Car il comprend là tous ceux ausquels doit estre communiquée la grace de redemption. Or la rigueur de cest examen se doit poursuyvre jusques à ce qu’elle nous ait domtez d’un estonnement de nous mesmes, pour nous disposer à recevoir la grace de Jesus Christ. Car celuy qui pense estre capable d’en jouyr, sinon qu’il se soit demis de toute hautesse de cœur, se trompe grandement Ceste sentence est notoire, que Dieu confond les orgueilleux, et donne grace aux humbles (1 Pierre 5:5; Jaq. 4:6).

5. From this contemplation of the Divine perfection, let us not be unwilling to descend to take a view of ourselves, without adulation or blind self-love. For it is not to be wondered at, if we are so extremely blind in this respect, since not one of us is sufficiently cautious of that pestilent self-indulgence, which the Scripture declares to be naturally inherent in us all. “Every way of man,” says Solomon, “is right in his own eyes.”¹⁹⁷⁶ Again: “All the ways of a man are clean in his own eyes.”¹⁹⁷⁷ But what follows from this? Is he absolved from guilt by this delusion? Not at all; but, as is immediately added, “the Lord weigheth the spirits;” that is, while men are congratulating themselves on account of the external mask of righteousness which they wear, the Lord is at the same time weighing in his own balance the latent impurity of their hearts. Since we are so far from deriving any advantage, therefore, from such blandishments, let us not voluntarily delude ourselves to our own perdition. That we may examine ourselves properly, it is necessary for us to summon our conscience to the tribunal of God. For we have the greatest need of his light in order to detect the recesses of our depravity, which otherwise are too deeply concealed. For then only shall we clearly perceive the force of this language: “How can man be justified with God—man, who is” corruption and “a worm, abominable and filthy, and who drinketh iniquity like water?”¹⁹⁷⁸ “Who can bring a clean thing out of an unclean? Not one.”¹⁹⁷⁹ Then also we shall experience what Job said concerning himself: “If I justify myself, mine own mouth shall condemn me; if I say I am perfect, it shall also prove me perverse.”¹⁹⁸⁰ For the complaint, which the prophet formerly made respecting Israel, “All we like sheep have gone astray; we have turned every one to his own way;”¹⁹⁸¹ is applicable not only to one period of time, but to all ages. For he there comprehends all to whom the grace of redemption was to extend; and the rigour of this examination ought to proceed till it shall have filled us with complete consternation, and thus prepared us to receive the grace of Christ. For he is deceived who supposes himself capable of this enjoyment, without having first been truly humbled. It is a well-known observation, that “God resisteth the proud, and giveth grace to the humble.”¹⁹⁸²

5. How it is that we so indulge this imaginary opinion of our own works. The proper remedy to be found in a consideration of the majesty of God and our own misery. A description of this misery.

Let us not decline to descend from this contemplation of the divine perfection, to look into ourselves without flattery or blind self-love. It is not strange that we are so deluded in this matter, seeing none of us can avoid that pestilential self-indulgence, which, as Scripture proclaims, is naturally inherent in all: “Every way of a man is right in his own eyes,” says Solomon (Prov. 21:2). And again, “All the ways of a man are clean in his own eyes,” (Prov. 16:2).What then? does this hallucination excuse him? No, indeed, as Solomon immediately adds, “The Lord weigheth the spirits;” that is, while man flatters himself by wearing an external mask of righteousness, the Lord weighs the hidden impurity of the heart in his balance. Seeing, therefore, that nothing is gained by such flattery, let us not voluntarily delude ourselves to our own destruction. To examine ourselves properly, our conscience must be called to the judgment-seat of God. His light is necessary to disclose the secret recesses of wickedness which otherwise lie too deeply hid. Then only shall we clearly perceive what the value of our works is; that man, so far from being just before God, is but rottenness and a worm, abominable and vain, drinking in “iniquity like water.” For “who can bring a clean thing out of an unclean? not one,” (Job 14:5). Then we shall experience the truth of what Job said of himself: “If I justify myself, mine own mouth shall condemn me: if I say I am perfect, it shall prove me perverse,” (Job 9:20). Nor does the complaint which the prophet made concerning Israel apply to one age only. It is true of every age, that “all we like sheep have gone astray; we have turned every one to his own way,” (Isaiah 53:6). Indeed, he there comprehends all to whom the gift of redemption was to come. And the strictness of the examination ought to be65continued until it have completely alarmed us, and in that way prepared us for receiving the grace of Christ.For he is deceived who thinks himself capable of enjoying it, until he have laid aside all loftiness of mind. There is a well-known declaration, “God resisteth the proud, but giveth grace to the humble,” (1 Pet. 5:5).

5. Het moet ons niet verdrieten van de beschouwing van deze Goddelijke volmaaktheid af te dalen om ons te bezien zonder vleierij en zonder blinde aandoening van liefde. Want het is geen wonder, indien wij in dit opzicht zo blind zijn, daar niemand onzer zich hoedt voor de verderfelijke toegeeflijkheid jegens zichzelf, die, gelijk de Schrift getuigt, ons allen van nature aankleeft. "Aan een ieder man," zegt Salomo (Spr. 21:2; 16:2) "is zijn weg recht in zijn ogen." Evenzo: "alle wegen des mensen zijn zuiver in zijn ogen." Wat dan? Wordt hij vanwege die begoocheling vrijgesproken? Integendeel (gelijk Salomo op dezelfde plaats toevoegt) : "de Here weegt de harten", dat is, terwijl de mens vanwege het uiterlijke masker van rechtvaardigheid, dat hij vertoont, zichzelf streelt, onderzoekt intussen de Here de verborgen onreinheid des harten in zijn weegschaal. Daar men dus door dergelijke vleierijen niets vordert, laat ons onszelf niet uit eigen beweging bedriegen tot ons verderf. En opdat wij onszelf naar behoren onderzoeken, moet onze consciëntie noodzakelijk gebracht worden voor de rechterstoel Gods. Want zijn licht is beslist nodig om onze verborgen boosheden, die anders al te diep schuil gaan, te ontdekken. Dan zullen wij eerst duidelijk zien, wat deze woorden betekenen: dat het er vandaan is, dat voor God zou gerechtvaardigd worden een mens, die verrotting is en een worm, gruwelijk en ijdel, die de ongerechtigheid indrinkt als water (Job 15:16) Want wie zou iemand, die uit onrein zaad ontvangen is, rein maken? Niet één (Job 14:4) Dan zullen wij ook hetzelfde ondervinden, wat Job van zichzelf zeide (Job 9:20) "Zo ik zal bewijzen, dat ik onschuldig ben, zal mijn mond mij verdoemen; wil ik bewijzen, dat ik rechtvaardig ben, dan zal mijn mond aantonen, dat ik slecht ben." Want niet op één eeuw, maar op alle, heeft betrekking, wat de profeet (Jes. 53:6) eertijds klaagde over Israël, dat ze allen dwaalden als schapen, en dat een ieder zich keerde naar zijn eigen weg. Immers daar vat hij allen samen, tot wie de genade der verlossing komen zou. En de strengheid van dat onderzoek moet zover gaan, totdat het ons tot een volkomen verslagenheid gebracht heeft, en ons op die wijze toebereid heeft tot het ontvangen van Christus' genade. Want hij vergist zich, die meent, dat hij in staat is om die te genieten, indien hij niet eerst de hoogheid zijns harten heeft neergeworpen. Bekend is de uitspraak, dat God de hovaardigen wederstaat, maar de nederigen genade geeft (1 Petr. 5:5)

5. Fort mit aller Selbstbespiegelung!

Wir wollen es uns nun nicht verdrießen lassen, von dieser Betrachtung der göttlichen Vollkommenheit herunterzusteigen und uns ohne Heuchelei und ohne blindes Hingenommensein von der (Selbst-)Liebe selber anzuschauen. Es ist nämlich nicht zu verwundern, daß wir in diesem Stück so blind sind; denn keiner von uns nimmt sich ja vor der verderbenbringenden Nachsicht gegen sich selber in acht, die uns nach dem lauten Zeugnis der Schrift allen von Natur anhaftet. „Einen jeglichen dünkt sein Weg recht“, sagt Salomo (Spr. 21,2), oder auch: „Einen jeglichen dünken seine Wege rein“ (Spr. 16,2). Wie aber? Empfängt der Mensch nun etwa wegen dieser seiner Wahnvorstellungen den Freispruch? O nein! Salomo fügt an derselben Stelle gleich hinzu: „Aber der Herr wägt die Herzen“ (Spr. 21,2). Das bedeutet: Während sich der Mensch um der von ihm zur Schau getragenen äußeren Larve der Gerechtigkeit willen streichelt, prüft der Herr auf seiner Waage die verborgene Unreinigkeit des Herzens. Da wir also mit solchen Selbstbeschmeichelungen so gar nichts ausrichten, so wollen wir uns auch nicht aus freien Stücken selber zu unserem Verderben betrügen. Um uns aber nach Gebühr zu erforschen, müssen wir unser Gewissen vor Gottes Richtstuhl zurückrufen. Denn sein Licht ist hoch vonnöten, um alle die Schlupfwinkel unserer Bosheit aufzudecken, die sonst allzu tief verborgen bleiben! Dann werden wir erst recht durchschauen, was es eigentlich bedeutet, wenn wir hören: es ist weit davon entfernt, daß der Mensch gerechtfertigt werde, der Mensch, „der Staub ist und ein Wurm“ (Hiob 25,6), „der Mensch, der ein Greuel und schnöde ist, der Unrecht säuft wie Wasser!“ (Hiob 15,16). „Kann wohl ein Reiner kommen von den Unreinen? Auch nicht einer!“ (Hiob 14,4). Dann werden wir eben das gleiche erfahren, wie es Hiob von sich sagt: „Sage ich, daß ich gerecht bin, so verdammt sein Mund mich doch; bin ich unschuldig, so macht er mich doch zu Unrecht!“ (Hiob 9,20; nicht ganz Luthertext). Denn es gilt nicht nur für eine bestimmte Zeit, sondern für alle Zeiten, was der Prophet einst an Israel beklagte: „Wir gingen alle in der Irre wie Schafe; ein jeglicher sah auf seinen Weg ...“ (Jes. 53,6). Denn der Prophet faßt hier alle Menschen zusammen, zu denen die Gnade der Erlösung kommen sollte. Dabei muß die Schärfe dieses Gerichtes so weit gehen, bis sie uns in eine gründliche Bestürzung hineingezwungen 496 und uns solchermaßen zum Empfang der Gnade Christi zubereitet hat. Denn es ist Täuschung, wenn einer meint, er vermöge diese Gnade zu genießen, ohne zuvor alle Hoheit seines Herzens von sich geworfen zu haben! Es ist doch ein bekanntes Wort: „Gott widersteht den Hoffärtigen, aber den Demütigen gibt er Gnade“ (1. Petr. 5,5).

5. Om in God se barmhartigheid te deel moet gelowiges eiewaan ten voile afsweer

Ons moet nie skaam wees om van hierdie opmerking van God se 968 volmaaktheid neer te daal om onsself sonder vleiery of blindelingse selfliefde te ondersoek nie.³⁵ Dit is trouens nie verbasend as ons in hierdie opsig so verblind is nie, aangesien niemand van ons teen die verderflike toegeeflikheid teenoor homself waak wat, soos die Skrif luid verklaar, aan ons almal kleef nie. Salomo sê: “In sy eie oë is elke mens se pad vir homself reguit”.³⁶ Net so: “In sy eie oë lyk al die mens se paaie vir homself suiwer”.³⁷ Hoe dan nou? Word hy vanweë sy sinsbedrog vrygespreek? Hoegenaamd nie, want soos hy daar byvoeg, die Here weeg die mens se hart. Dit beteken: terwyl die mens homself vanweë die uiterlike masker van geregtigheid waarop hy roem, op die skouer klop, ondersoek die Here intussen op sy eie weegskaal die onreinheid wat in sy hart skuil.³⁸

Aangesien sulke vleiery dus vir ons geen voordeel inhou nie, laat ons ons dus nie uit eie beweging tot ons eie verderf om die bos lei nie. Om onsself egter na behore te ondersoek, moet ons ons gewete noodwendig voor God se regbank daag. Ons het immers allesins sy lig nodig om die omhulsels van ons bedorwenheid wat andersins buitengewoon diep verskuil is, oop te vlek. Dan eers sal ons duidelik raaksien wat dit beteken dat die mens, verrotting en ’n wurm,³⁹ gruwelik en ydel, nie voor God regverdig gestel kan word nie en dat hy ongeregtigheid soos water drink.⁴⁰ “Want wie sou iemand wat uit onrein saad verwek is, rein kon stel? Daar is nie eens een nie.”⁴¹ Dan juis sal ons iets ervaar van dit wat Job van homself sê: “As ek wou bewys dat ek onskuldig is, sal my mond my verdoem. As ek wou bewys dat ek regverdig is, sal my mond bewys dat ek bedorwe is”.⁴² Want dit waaroor die profeet eertyds oor Israel gekla het, het nie net op een eeu betrekking nie maar op alle tye. Hy sê dat almal soos skape gedwaal het en dat elkeen op sy eie pad afgewyk het.⁴³ Hy vat daar tewens almal saam tot wie die genade van verlossing sal kom. En die onverbiddelikheid van ons ondersoek behoort sover te gaan dat dit ons totaal verslae laat en ons so voorberei het om die genade van Christus te ontvang. Iemand wat trouens reken dat hy dit kan geniet sonder om eers al sy hooghartigheid te laat vaar, mislei homself. Dit is immers ’n bekende verklaring dat God die hooghartiges teenstaan maar aan die nederiges genade skenk.⁴⁴

5. После созерцания совершенства Бога нам необходимо спуститься к самим себе, чтобы вглядеться в себя, не обольщаясь и не обманываясь самовлюблённостью. Неудивительно, что мы в этом отношении слепы, что никто из нас не хранит себя от безумной и опасной склонности любить самого себя, о которой Писание говорит, что она глубоко укоренена в нас. «Всякий путь человека прям в глазах его», а также: «все пути человека чисты в его глазах» (Прит 21:2; 16:2). Так что же? Благодаря этому заблуждению человек освобождается от грехов? Совсем наоборот: как сказано далее, Господь взвешивает души. То есть, пока человек самообольщается видимостью своей праведности, Господь исследует на своих весах всё нечестие и всю грязь наших сердец. Никто не получит никакой пользы от самообольщения; так что не станем добровольно обманываться относительно своего падения.

Чтобы проникнуть внутрь себя, нужно постоянно призывать свою совесть к Судейскому престолу Бога. Его свет необходим, чтобы проникнуть в глубины нашей испорченности, которые в противном случае останутся в тайне и в темноте. Если мы сделаем это, то увидим, что означает высказывание о том, сколь многого не хватает человеку, чтобы оправдаться перед Богом [Иов 25:4], ибо он - лишь червь и моль и пьёт беззаконие, как воду (Иов 25:6; 15:16). Ибо кто чист? Кто родился чистым от нечистого семени? Нет такого ни одного (Иов 14:4). Мы почувствуем же то, что сказал о себе Иов: «Если я буду оправдываться, то мои же уста обвинят меня; если я невинен, то Он признает меня виновным» (Иов 9:20). Известная жалоба пророка относится не только к его времени, но ко всем временам: все блуждали как овцы, совратились каждый на свою дорогу (Ис 53:6). Здесь он имеет в виду всех, кому необходима благодать искупления. Итак, сознание суровости Божьего суда должно привести к тому, чтобы мы укротили себя страхом и были готовы принять благодать Иисуса Христа. Тот, кто полагает возможным обладать ею, не избавившись от всякого высокомерия, жестоко ошибается. Ибо следует запомнить, что Бог гордым противится, а смиренным даёт благодать (1 Пет 5:5).

6. Quae autem humiliandi nostri ratio nisi ut toti inopes ac vacui Dei misericordiae locum demus? || Non enim humilitatem voco, siquid nobis^a residuum esse putamus.^b Et hactenus perniciosam hypocrisin docuerunt qui haec simul duo iunxere^c, humiliter de nobis sentiendum coram Deo, et iustitiam nostram aliquo loco habendam^{d 1}. Si enim contra quam sentimus confitemur coram Deo, improbe^e illi mentimur; || sentire autem non possumus ut decet, quin prorsus quicquid videtur in nobis esse gloriosum conteratur. Quum ergo audis apud Prophetam paratam esse salutem humili populo, deiectionem oculis superborum [Psal. 18. c. 28]: primum cogita, ad salutem non patere accessum nisi deposita omni superbia, et assumpta solida humilitate: deinde humilitatem illam non esse modestiam aliquam, qua Domino de iure tuo pilum cedas^f, (qualiter humiles vocantur coram hominibus qui nec se fastuose efferunt, nec aliis insultant, quum tamen nonnulla excellentiae conscientia nitantur) sed submissionem non simulatam animi serio miseriae inopiaeque suae sensu consternati; sic enim ubique verbo Dei describitur. Quum Dominus apud Zephaniam^g sic loquitur, Auferam de te exultantem, residuum faciam in medio populi tui afflictum et pauperem, et sperabunt in Domino [Zepha. 3. c. 11]²: annon aperte demonstrat qui sint humiles? Nempe qui suae paupertatis cognitione afflicti iacent^h. Contra superbos vocat exultantes, quod rebus prosperis laeti homines soleant exultare. Humilibus vero, quos salvare instituit, nihil facit reliquum, nisi ut sperent in Domino. Sic et apud Iesaiam, Ad quem autem respiciam nisi ad pauperculum et contritum spiritu, ac trementem sermones meos [Iesa. 66. a. 2]? Item, Excelsus et sublimis, habitans aeternitatem, et sanctum nomen eius, in excelso etⁱ in sancto habitans, et cum contrito humilique spiritu: ut vivificet spiritum humilium, et cor contritorum [Idem, 57. c. 15]. Quum audis toties Contritionis^k nomen, intellige cordis vulnus, quod hominem humi prostratum attolli non sinat. Tali contritione vulneratum esse cor tuum decet, si velis cum humilibus, iuxta Dei sententiam, exaltari. Id si non fit, humiliaberis potenti Dei manu in tuum pudorem et dedecus^l. 214

6. Mais quel est le moyen de nous humilier, sinon qu’estans du tout vuydes et povres, nous donnions lieu à la misericorde de Dieu? Car je n’appelle pas Humilité, si nous pensons avoir quelque chose de residu. Et de fait, on a enseigné par cy devant une hypocrisie pernicieuse, en conjoignant ces deux choses: qu’il nous falloit sentir humblement de nous devant Dieu, et avoir neantmoins nostre justice en quelque estime. Car si nous confessons autrement devant Dieu que nous ne pensons en nostre cœur, nous luy mentons impudemment. Or nous ne pouvons pas sentir de nous comme il appartient, que tout ce qui semble advis estre excellent en nous, ne soit entierement mis sous le pied. Quand nous oyons donc de la bouche du Prophete, que le salut est appareillé aux humbles (Ps. 18:28): d’autre part, ruine à la fiereté des orgueilleux: premierement pensons que nous n’avons nul accés à salut, sinon en nous demettant de tout orgueil, et en prenant vraye humilité: secondement, que ceste humilité n’est point une modestie, par laquelle nous quittions un seul poil de nostre droit pour nous abbaisser devant Dieu, (comme nous appellons entre les hommes ceux-là humbles, qui ne s’eslevent pas en fiereté, et ne desprisent point les autres, combien qu’ils se pensent valoir quelque chose): mais que c’est une dejection de nostre cœur, sans feintise, procedante d’un droit sentiment de nostre misere et povreté, dont nostre cœur soit ainsi abbatu. Car l’humilité est ainsi descrite tousjours en la parolle de Dieu. Quand le Seigneur parle ainsi par Sophonie, J’osteray du milieu de toy tout homme s’esgayant, et ne laisse-ray sinon les affligez et les povres, et iceux espereront en Dieu (Soph. 3:11, 12): ne demonstre-il pas clairement qui sont les humbles? assavoir, qui sont affligez par la cognoissance de leur povreté? Aucontraire, il signifie les orgueilleux par ceux qui s’esgayent: par ce que les hommes estans en prosperité ont coustume de s’esgayer: Davantage, il ne laisse rien aux humbles qu’il veut sauver, sinon la seule esperance en Dieu. Pareillement en Isaie, A qui regarderay-je, sinon au povre, brisé et affligé en son esprit, et qui tremble à mes parolles? Et derechef, le Seigneur haut et eslevé, habitant en son siege eternel, habitant en sa magnificence, est pareillement avec les humbles et affligez en leurs esprits, afin de vivifier l’esprit des humbles et le cœur des affligez (Is. 66:2; 57:15). Quand nous oyons tant de fois le nom d’Affliction, il nous faut entendre comme une playe dont le cœur soit tellement navré, que tout l’homme en soit abbatu en terre sans se pouvoir eslever. Il est besoin que nostre cœur soit navré d’une telle affliction, si nous voulons estre exaltez avec les humbles. Si cela ne se fait, nous serons humiliez par la main puissante de Dieu en nostre confusion et honte.

6. But what means have we of humbling ourselves, except by submitting, all poor and destitute, to the Divine mercy? 681 For I do not call it humility, if we suppose that we have any thing left. And hitherto they have taught a pernicious hypocrisy, who have connected these two maxims—that we should entertain humble thoughts of ourselves before God, and that we should attach some dignity to our own righteousness. For if we address to God a confession which is contrary to our real sentiments, we are guilty of telling him an impudent falsehood; but we cannot think of ourselves as we ought to think, without utterly despising every thing that may be supposed an excellence in us. When we hear, therefore, from the Psalmist, that “God will save the afflicted people, but will bring down high looks,”¹⁹⁸³ let us consider, first, that there is no way of salvation till we have laid aside all pride, and attained sincere humility; secondly, that this humility is not a species of modesty, consisting in conceding to God a small portion of what we might justly claim, as they are called humble among men, who neither haughtily exalt themselves nor behave with insolence to others, while they nevertheless entertain some consciousness of excellence: this humility is the unfeigned submission of a mind overwhelmed with a weighty sense of its own misery and poverty; for such is the uniform description of it in the word of God. When the Lord speaks thus in Zephaniah, “I will take away out of the midst of thee them that rejoice in thy pride; I will also leave in the midst of thee an afflicted and poor people, and they shall trust in the name of the Lord;”¹⁹⁸⁴ does he not clearly show who are truly humble? even such as are afflicted with a knowledge of their own poverty. On the contrary, he describes the proud as persons “rejoicing,” because this is the usual consequence of prosperity. But to the humble, whom he intends to save, he leaves nothing but that “they trust in the name of the Lord.” Thus also in Isaiah, “To this man will I look, even to him that is poor and of a contrite spirit, and trembleth at my word.”¹⁹⁸⁵ Again: “Thus saith the high and lofty One that inhabiteth eternity, whose name is Holy; I dwell in the high and holy place, with him also that is of a contrite and humble spirit, to revive the spirit of the humble, and to revive the heart of the contrite ones.”¹⁹⁸⁶ By the contrition so frequently mentioned, we must understand a wounded heart, which prevents a man from rising when humbled in the dust. With such contrition must our heart be wounded, if we desire, according to the declaration of the Lord, to be exalted with the humble. If this be not the case, we shall be abased by the powerful hand of God to our shame and disgrace.¹⁹⁸⁷

6. Christian humility consists in laying aside the imaginary idea of our own righteousness, and trusting entirely to the mercy of God, apprehended by faith in Christ. This humility described. Proved by passages of Scripture.

But what means is there of humbling us if we do not make way for the mercy of God by our utter indigence and destitution? For I call it not humility, so long as we think there is any good remaining in us. Those who have joined together the two things, to think humbly of ourselves before God and yet hold our own righteousness in some estimation, have hitherto taught a pernicious hypocrisy. For if we confess to God contrary to what we feel, we wickedly lie to him; but we cannot feel as we ought without seeing that every thing like a ground of boasting is completely crushed. Therefore, when you hear from the prophets “thou wilt save the afflicted people; but wilt bring down high looks” (Ps. 18:27), consider, first, that there is no access to salvation unless all pride is laid aside and true humility embraced; secondly, that that humility is not a kind of moderation by which you yield to God some article of your right (thus men are called humble in regard to each other when they neither conduct themselves haughtily nor insult over other, though they may still entertain some consciousness of their own excellence), but that it is the unfeigned submission of a mind overwhelmed by a serious conviction of its want and misery. Such is the description every where given by the word of God. When in Zephaniah the Lord speaks thus, “I will take away out of the midst of thee them that rejoice in thy pride, and thou shalt no more be haughty because of my holy mountain. I will also leave in the midst of thee an afflicted and poor people, and they shall trust in the name of the Lord,” (Zeph. 3:11, 12), does he not plainly show who are the humble—viz. those who lie afflicted by a knowledge of their poverty? On the contrary, he describes the proud as rejoicing (exultantes), such being the mode in which men usually express their delight in prosperity. To the humble, whom he designs to save, he leaves nothing but hope in the Lord. Thus, also, in Isaiah, “To this man will I look, even to him that is poor and of a contrite spirit, and trembleth at my word,” (Isaiah 66:2). again, “Thus saith the high and lofty One that inhabiteth eternity, whose name is Holy; I dwell in the high and holy place, with him also that is of a contrite and humble spirit, to revive the spirit of the humble, and to revive the heart of the contrite ones,” (Isaiah 57:15). By the term contrition which you so often hear, understand a wounded heart, which,humbling the individual to the earth, allows him not to rise. With such contrition must your heart be wounded, if you would, according to the declaration of God, be exalted with the humble. If this is not your case, you shall be humbled by the mighty hand of God to your shame and disgrace.

6. En welke wijze is er om onszelf te vernederen, anders dan dat wij geheel arm en ledig aan Gods barmhartigheid plaats geven? Want ik noem het geen nederigheid, indien wij menen, dat er nog iets in ons over is. En een verderfelijke geveinsdheid hebben tot nog toe geleerd zij, die deze twee saamgevoegd hebben, dat wij voor God nederig moeten denken over onszelf, en dat wij onze eigen gerechtigheid in enige waarde moeten houden. Want indien wij voor God belijden tegen wat wij menen in, liegen wij schandelijk tegenover Hem; en wij kunnen niet een mening hebben, zoals het past, zonder dat al wat in ons prijzenswaard schijnt, vernietigd wordt. Wanneer ge dus bij de profeet (Ps. 18:28) verneemt, dat zaligheid bereid is voor het nederige volk, maar vernedering voor de ogen der trotsen, bedenk dan eerst, dat tot de zaligheid de toegang niet openstaat, tenzij alle trots is afgelegd en een grondige nederigheid is aangenomen; vervolgens, dat die nederigheid niet is een zekere bescheidenheid, waardoor gij voor de Here een haarbreed van uw recht wijkt (zoals bij de mensen nederig genoemd worden zij, die zich niet hovaardig verheffen, en anderen niet verachten, hoewel ze toch steunen op enig bewustzijn van voortreffelijkheid), maar een ongeveinsde vernedering van het gemoed, dat door een ernstig besef van zijn ellende en armoede verslagen is: want zo wordt het overal in Gods Woord beschreven. Wanneer de Here bij Zefanja (Zef. 3:11) aldus spreekt: "Ik zal van u wegnemen, wie van vreugde opspringt, maar Ik zal in het midden van uw volk doen overblijven de bedrukte en de arme, en die zullen op de Here hopen", toont Hij dan niet duidelijk aan, wie de nederigen zijn? Namelijk zij, die door de kennis van hun armoede verslagen, terneerliggen. Daarentegen noemt Hij hovaardig hen, die van vreugde opspringen, omdat de mensen, in voorspoed verblijd, plegen op te springen. Maar de nederigen, die Hij besloten heeft te redden, laat Hij niets over, dan dat zij hopen op de Here. Zo zegt Hij ook bij Jesaja (Jes. 66:2; 57:15) "Op wie zal Ik zien anders dan op de arme en verbrijzelde van geest en op hem, die beeft voor mijn woorden?" Evenzo: "de Hoge en Verhevene, die in de eeuwigheid woont, en wiens naam heilig is, wonende in de hoogte en in het heilige, en met de verbrijzelde en nederige van geest: opdat Hij levend maakt de geest der nederigen en het hart der verbrijzelden." Wanneer ge zo dikwijls het woord verbrijzeling hoort, versta daaronder dan de wond des harten, die niet toestaat, dat de mens, die verslagen ter aarde ligt, zich opheft. Door zulk een verbrijzeling moet uw hart gewond zijn, indien ge met de nederigen, naar Gods woorden, verhoogd wilt worden. Als dat niet geschiedt, zult ge door de machtige hand Gods vernederd worden tot uw schaamte en schande.

6. Was ist Demut vor Gott

Wie sollen wir uns denn selber demütigen? Doch so, daß wir ganz arm und leer Gottes Barmherzigkeit Raum geben! Denn ich nenne es nicht Demut, wenn wir meinen, uns bliebe noch etwas übrig. Bisher hat man uns verderbliche Heuchelei gelehrt, indem man zwei Forderungen miteinander verband: wir sollten vor Gott demütig über uns denken, zugleich aber doch auch unsere Gerechtigkeit noch einigermaßen wert achten. Denn wenn wir vor Gott das Gegenteil von dem bekennen, was wir wirklich meinen, so lügen wir ihn schändlich an! Wir können aber nicht die rechte Meinung von uns haben, ohne daß alles zerschmettert wird, was an uns rühmenswert erscheint. Bei dem Propheten hören wir, daß dem elenden Volk Heil bereitet ist, den Augen der Hoffärtigen aber Erniedrigung (Ps. 18,28; nicht Luthertext). Da bedenke man zunächst, daß wir zum Heil keinen Zugang haben, ohne alle Hoffart von uns zu tun und gründliche Demut anzunehmen. Dann aber beachte man auch, daß diese Demut nicht irgendeine Bescheidenheit ist, kraft deren wir dem Herrn ein Haar breit von unserem Recht überlassen. Bei den Menschen gilt ja der als demütig, der sich nicht übermütig aufbläst und andere Leute nicht verachtet, wenn er sich auch trotzdem noch einigermaßen auf das Bewußtsein seiner Vortrefflichkeit stützt. Nein, die hier geforderte Demut ist die ungeheuchelte Niedrigkeit unseres Herzens, das vor dem ernsten Empfinden seines Elendes und seiner Armut erschrocken ist; so wird sie überall in Gottes Wort beschrieben. Bei Zephanja spricht der Herr: „Ich will die übermütigen von dir tun ... Ich will in dir lassen übrigbleiben ein armes, geringes Volk; die werden auf den Herrn hoffen“ (Zeph. 3,11f.; nicht ganz Luthertext). Zeigt er da nicht deutlich, wer die Demütigen sind? Es sind doch die, die unter der Erkenntnis ihrer Armut zerschlagen darniederliegen! Die Hochmütigen dagegen nennt er „übermütig“, wie ja die Menschen in der Freude an ihrem Glück stolz zu werden pflegen. Den Demütigen aber, die er selig zu machen sich vorgenommen hat, läßt er nichts übrig, als daß sie „auf den Herrn hoffen“. So steht es auch bei Jesaja: „Ich sehe aber den Elenden an und der zerbrochenen Geistes ist und der sich fürchtet vor meinem Wort“ (Jes. 66,2). Oder ähnlich: „Also spricht der Hohe und Erhabene, der ewiglich wohnt, des Name heilig ist; der ich in der Höhe und im Heiligtum wohne und bei denen, die zerschlagenen und demütigen Geistes sind, auf daß ich erquicke den Geist der Gedemütigten und das Herz der Zerschlagenen!“ (Jes. 57,15). Wenn man hier so oft von „Zerschlagenheit“ sprechen hört, so muß man darunter eine Verwundung des Herzens verstehen, die den zur Erde niedergeworfenen Menschen nicht mehr aufstehen läßt. Von solcher Zerschlagenheit muß dein Herz verwundet sein, wenn du nach Gottes Worten mit den Niedrigen erhöht werden willst! Geschieht das nicht, dann wird Gottes mächtige Hand dich zu deiner Schmach und Schande demütigen!

6. 969 Ootmoed of nederigheid voor God

Hoe kan ons ons anders verootmoedig as om heeltemal hulpeloos en leeg vir God se barmhartigheid leeg te maak? Ek noem dit nie ootmoedigheid as ons reken dat daar nog iets van ons eie in ons oorgebly het nie. Diegene wat tot dusver hierdie twee, naamlik dat ons voor God ootmoedig oor onsself moet voel en dat ons eie geregtigheid tog ook ’n plekkie van sy eie moet hê, saamgevoeg het, het ’n verderflike huigelary geleer.⁴⁵ Want as ons voor God anders bely as wat ons voel, belieg ons Hom skandelik.

Ons kan egter nie oor onsself die regte gevoel hê sonder dat alles waarop ons in onsself kan roem, ten voile vernietig word nie. Wanneer jy dus by die profeet hoor dat saligheid vir die ootmoedige volk gereed is en vernedering vir die oë van die hooghartiges,⁴⁶ dink dan ten eerste daaraan dat jy nie tot hierdie saligheid kan toetree sonder om alle hoogmoed te laat vaar en waaragtige ootmoed aan te neem nie. Dink ten tweede daaraan dat ootmoed nie ’n soort beskeidenheid is waardeur jy ’n haarbreedte van jou reg aan die Here afstaan nie.⁴⁷ So noem mense gewoonlik diegene nederig wat hulle nie trots bo ander verhef en ander ook nie verag nie, hoewel hulle nogtans van eie voortreflikheid bewus is en daarop steun. Ootmoedigheid is egter die onderworpenheid van ’n hart wat ernstig deur die aanvoeling van eie ellende en hulpeloosheid platgeslaan is. Dit word trouens oral in die Woord van God so beskrywe. Die Here praat soos volg in Sefanja: “Ek sal van jou die een wat homself verhef, wegneem, en Ek sal die gebrokene en die arme in die midde van jou volk laat en hulle sal op die Here hoop”.⁴⁸ Dui die Here dan nie daarmee uitdruklik aan wie ootmoedig is nie? Dit is naamlik diegene wat kennis geneem het van hulle armoede en daardeur verslae en platgeslaan lê. Aan die ander kant noem Hy diegene hooghartig wat hulle verhef omdat hulle oor hulle voorspoed jubel en hulle gewoonlik daarom voor mense verhef. Vir die ootmoediges wat Hy vir verlossing bestem het, laat hy niks anders oor as om op die Here te hoop nie. Daar staan byvoorbeeld in Jesaja: “Ek sal slegs let op hom wat arm en verslae van gees is en beef vir my woorde”.⁴⁹ Net so: “Hy wat hoog en verhewe is en tot in ewigheid leef, wie se Naam Heilige is, wat in ’n hoë en heilige plek woon en saam met die verbryselde en nederige van gees is om die 970 gees van die ootmoediges en die hart van die verbryseldes weer lewend te maak”.⁵⁰ Wanneer jy so dikwels die woord verbryseling⁵¹ hoor, verstaan dan daaronder ’n wond van die hart wat die mens wat verslae op die grond lê, nie toelaat om homself op te hef nie. Jou hart moet met so ’n verbryseling gewond wees as jy volgens God se uitspraak saam met die nederiges verhoog wil word.⁵² As dit nie die geval is nie, sal jy deur God se magtige hand tot jou skaamte en oneer verneder word.

6. Но каким образом можем мы смириться, если не предоставим себя милосердию Божьему, ощутив себя совершенно нищими и немощными? Я не называю «смирением» то состояние, когда мы думаем, что чем-то обладаем. В самом деле, недаром мы говорили о пагубном лицемерии, при котором соединяются две вещи: то, что нам следует чувствовать себя уничижёнными перед Богом, но в каком-то отношении ощущать себя праведными. Ибо если мы исповедуем перед Богом нечто противоположное тому, что чувствуем в своём сердце, то, значит, мы лжём Ему. Мы сможем проникнуться должным чувством только тогда, когда всё, что кажется нам в нас превосходным, будет попрано совершенно. Когда мы слышим из уст пророка, что Бог спасает людей угнетённых, а очи надменные унижает (Пс 17/18:28), то подумаем, во-первых, что мы обретаем доступ к спасению, только отбросив всякую гордость и приняв подлинное смирение; а во-вторых, что это смирение не есть скромность - внешний покров, создающий лишь видимость того, что мы склоняемся перед Богом (как мы в нашем человеческом общении называем смиренными людей, которые не превозносятся в гордыне, не презирают других, хотя и считают себя чего-то стоящими). Это смирение представляет собой непритворное сердечное самоотречение, происходящее от искреннего чувства нашей ничтожности и нищеты.

Такое смирение неоднократно описывается в Слове Божьем. Когда Господь говорит через пророка Софонию: «Я удалю из среды твоей тщеславящихся... знатностью,- но оставлю среди тебя народ смиренный и простой, и они будут уповать на имя Господне» (Соф 3:11 -12), - то не показывает ли Он вполне ясно, кто суть смиренные? Это те, кто сокрушён сознанием своей нищеты. Напротив, под гордыми Он понимает веселящихся и тщеславящихся, так как преуспевающие люди имеют обыкновение тщеславиться. Далее, смиренным, кого Бог желает спасти, Он не оставляет ничего, кроме упования на Него. То же самое говорится у Исайи: «А вот, на кого я призрю: на смиренного и сокрушённого духом и на трепещущего пред словом Моим» (Ис 66:2). У него же: «Я живу на высоте небес и во святилище, и также с сокрушёнными и смиренными духом, чтоб оживлять дух смиренных и оживлять сердца сокрушённых» (Ис 57:15). Когда мы слышим слово «сокрушение», то под этим надо понимать, что рана сердца столь глубока, что человек распростёрт на земле и не в силах подняться сам. И если мы хотим быть вознесены вместе со смиренными, то необходимо, чтобы наше сердце было сокрушено именно подобным образом. Если этого нет, то нас усмирит мощная десница Господня, повергнув в унижение и стыд.

7. Ac verbis non contentus optimus Magister, in parabola, velut in tabula, legitimae humilitatis imaginem nobis repraesentavit. Publicanum enim profert, qui procul stans, nec oculos audens in caelum erigere, cum multo planctu orat, Domine, propitius esto mihi peccatori [Luc. 18. c. 13]. Ne putemus esse haec fictae modestiae signa, quod caelum non audet intueri, nec propius accedere, quod pectus plangendo peccatorem se fatetur: sed interioris affectus sciamus esse testimonia. Ex adverso Pharisaeum opponit, qui gratias agit Deo^a quod non sit ex vulgo hominum, aut raptor, aut iniustus, aut adulter: quoniam bis ieiunaret in sabbato, decimas daret omnium quae possidebat¹. Aperta confessione agnoscit esse Dei donum quam habet iustitiam: sed quia iustum se esse confidit, discedit a facie Dei ingratus et odiosus. Publicanus suae iniquitatis agnitione iustificatur². Hinc videre licet quanta sit humiliationis nostrae gratia coram Domino: ut non pateat suscipiendae eius^b misericordiae pectus, nisi omni propriae dignitatis opinione prorsus vacuum. Haec ubi occupavit, illi claudit aditum. Quod ne cui dubium foret, cum hoc mandato dimissus est Christus a Patre in terram, ut evangelizaret pauperibus, mederetur contritis corde, praedicaret captivis libertatem, clausis apertionem, consolaretur lugentes^c: daret illis gloriam pro cinere, oleum pro luctu, pallium laudis pro spiritu moeroris [Iesa. 61. a. 1]³. Secundum istud mandatum, nonnisi laborantes et oneratos ad participandam suam beneficentiam invitat. || Et alibi, Non veni ad iustos vocandos, sed peccatores [Mat. 11. d. 28, et 9. b. 13].

7. Davantage, nostre bon Maistre non content de parolles, nous a depeint en une similitude, comme en un tableau, la vraye image d’humilité. Car il nous propose le Publicain, lequel se tenant loing, et n’osant point lever les yeux en haut, avec grans gemissemens prie en ceste sorte: Seigneur, sois moy propice, à moy qui suis povre pecheur (Luc 18:13). Ne pensons point que ce soyent signes d’une modestie feinte, qu’il n’ose regarder le ciel, approcher pres, et qu’en frappant sa poictrine il se confesse pecheur: mais ce sont tesmoignages de l’affection du cœur. Il propose de l’autre costé le Pharisien, lequel rend graces à Dieu de ce qu’il n’est point tel que les autres, larron, ou injuste, ou paillard: qu’il jusne deux fois la sepmaine, et donne les decimes de tous ses biens. Il confesse ouvertement qu’il tient sa justice de la grace de Dieu: mais pource qu’il se confie estre juste par œuvres, il s’en retourne abominable à Dieu: aucontraire, le Publicain est justifié par la cognoissance de son iniquité. Nous pouvons voir de cela, combien est plaisante à Dieu nostre humilité, tellement qu’un cœur n’est point capable de recevoir la misericorde de Dieu, qu’il ne soit vuyde de toute opinion de sa propre dignité: de laquelle il ne peut estre occupé, que l’entrée ne soit fermée à la grace de Dieu. Et afin qu’fi n’y eust doute aucune de cela, le Seigneur Jesus a esté envoyé de son Pere en terre avec ce mandement, d’apporter bonnes nouvelles aux povres, mede-ciner ceux qui sont affligez en leur cœur, prescher liberté aux captifs, ouverture aux enserrez, consoler les languissans, leur donner gloire au lieu de cendres, de l’huile au lieu de pleur, robbe de joye au lieu de tristesse (Is. 61:1–3). Suiyant ce mandement, il n’invite à recevoir sa beneficence sinon ceux qui sont chargez et travaillez. Comme il dit en l’autre passage, qu’il n’est point venu pour appeller les justes, mais les pecheurs (Matth. 11:28; 9:13).

7. And, not content with mere precepts, our excellent 682 Master, in a parable, as in a picture, has presented us with an example of genuine humility. For he introduces a publican, who, “standing afar off, would not lift up so much as his eyes unto heaven, but smote upon his breast, saying, God be merciful to me a sinner.”¹⁹⁸⁸ We must not conclude these circumstances—his not presuming to look upwards, standing afar off, smiting upon his breast, and confessing himself a sinner—to be marks of feigned modesty; we may be certain that they were sincere evidences of the disposition of his heart. To him our Lord opposes a Pharisee, who said, “God, I thank thee that I am not as other men are, extortioners, unjust, adulterers, or even as this publican. I fast twice in the week, I give tithes of all that I possess.” He openly confesses the righteousness which he has, to be the gift of God; but because he confides in his being righteous, he departs from the presence of God unacceptable and hateful to him. The publican, acknowledging his iniquity, is justified. Hence we may see how very pleasing our humiliation is in the sight of God; so that the heart is not open for the reception of his mercy unless it be divested of all idea of its own dignity. When this notion has occupied the mind, it precludes the admission of Divine mercy. That no one might have any doubt of this, Christ was sent by his Father into the world with a commission, “to preach good tidings unto the meek; to bind up the broken-hearted; to proclaim liberty to the captives, and the opening of the prison to them that are bound; to comfort all that mourn; to give unto them beauty for ashes, the oil of joy for mourning, the garment of praise for the spirit of heaviness.”¹⁹⁸⁹ In pursuance of this commission, he invites to a participation of his benefits none but those who “labour and are heavy laden.”¹⁹⁹⁰ And in another place he says, “I am not come to call the righteous, but sinners to repentance.”¹⁹⁹¹

7. The parable of the Publican explained.

Our divine Master, not confining himself to words, has by a parable set before us, as in a picture, a representation of true humility. He brings forward a publican, who standing afar off, and not daring to lift up his eyes to heaven, smites upon his breast, laments aloud, and exclaims, “ God be merciful to me a sinner,” (Luke 18:13). Let us not suppose that he gives the signs of a fictitious modesty when he dares not come near or lift up his eyes to heaven, but,smiting upon his breast, confesses himself a sinner; let us know that these are the evidences of his internal feeling. With him our Lord contrasts the Pharisee, who thanks God “I am not as other men are, extortioners, unjust, adulterers, or even as this publican. I fast twice in the week, I give tithes of all that I possess.” In this public confession he admits that the righteousness which he possesses is the gift of God; but because of his confidence that he is righteous, he departs from the presence of God unaccepted and abominated. The publican acknowledging his iniquity is justified. Hence we may see how highly our humility is valued by the Lord: our breast cannot receive his mercy until deprived completely of all opinion of its own worth. When such an opinion is entertained, the door of mercy is shut. That there might be no doubt on this matter, the mission on which Christ was sent into the world by his Father was “to preach good tidings to the meek,” “to bind up the broken-hearted, to proclaim liberty to the captives, and the opening of the prison to them that are bound; to proclaim the acceptable year of the Lord, and the day of vengeance of our God; to comfort all that mourn; to appoint unto them that mourn in Zion to give unto them beauty for ashes, the oil of joy for mourning, the garment of praise for the spirit of heaviness,” (Isa. 61:1-3). In fulfillment of that mission, the only persons whom he invites to share in his beneficence are the “weary and heavy laden.” In another passage he says, “ I am not come to call the righteous, but sinners to repentance,” (Mt. 11:28; 9:13).

7. En, met woorden niet tevreden, heeft onze zeer goede Leermeester in een gelijkenis, als op een schilderij, het beeld der oprechte nederigheid ons voor ogen gesteld (Luc. 18:13) Want Hij voert een tollenaar ten tonele, die, van verre staande en zijn ogen niet naar de hemel durvende opheffen, met groot weeklagen bidt: "Here, wees mij, zondaar, genadig." Laat ons niet menen, dat dit tekenen zijn van een geveinsde bescheidenheid, dat hij de hemel niet durft aanzien, en niet naderbij komen, en dat hij, op zijn borst slaande, dat hij een zondaar is; maar laat ons overtuigd zijn, dat het getuigenissen zijn van een inwendige gezindheid. Daartegenover stelt Hij de Farizeër, die God dankt, dat hij niet behoort tot de gewone mensen, of een rover is, of een onrechtvaardige, of een overspeler, omdat hij tweemaal per week vastte, en tienden gaf van alles, wat hij bezat. Met openlijke belijdenis erkent hij, dat de gerechtigheid, die hij heeft, een gave Gods is; maar omdat hij vertrouwt, dat hij rechtvaardig is, gaat hij van het aangezicht Gods weg onwelgevallig en gehaat. Maar de tollenaar wordt door de erkentenis zijner ongerechtigheid gerechtvaardigd. Hieruit kan men zien, hoe welgevallig onze nederigheid is voor Gods aanschijn: zodat het hart niet openstaat tot het ontvangen van zijn barmhartigheid, indien het niet geheel en al ledig is van alle inbeelding van eigen waardigheid. Wanneer die het hart in beslag genomen heeft, sluit ze voor Gods barmhartigheid de toegang. En opdat dit voor niemand twijfelachtig zou zijn, is Christus door de Vader op aarde gezonden met dit bevel, dat Hij de armen het evangelie zou verkondigen, de verbrokenen van hart genezen, de gevangenen vrijheid, de gebondenen opening verkondigen, en de treurende zou vertroosten, dat Hij hun eer zou geven voor as, olie voor droefheid, het gewaad des lofs voor de geest der droefheid (Jes. 61:1) Volgens dat bevel nodigt Hij alleen de vermoeiden en belasten uit tot het deelhebben aan zijn weldadigheid (Matt.11:28) En elders (Matt.9:13) "Ik ben niet gekomen om te roepen rechtvaardigen maar zondaars."

7. Christus ruft die Sünder und nicht die Gerechten

Unser großer Meister aber hat sich nicht mit Worten begnügt, sondern uns auch in einem Gleichnis wie auf einem Gemälde das Bild rechter Demut vor Augen gestellt. Er läßt da einen Zöllner vor uns hintreten, der „von ferne steht“, auch nicht wagt, seine Augen gen Himmel zu erheben, und in tiefer Klage betet: „Herr, sei mir Sünder gnädig!“ (Luk. 18,13). Wenn dieser Mann nicht zum Himmel zu blicken und nicht näherzutreten wagt, wenn er an seine Brust schlägt und sich als Sünder bekennt, so sollen wir nicht meinen, das wären Zeichen einer erheuchelten Bescheidenheit, sondern wissen, daß das Zeugnisse innerer Ergriffenheit sind. Auf der anderen Seite stellt er diesem Zöllner den Pharisäer gegenüber, der Gott dankt, daß er „nicht ist wie die anderen Menschen“, daß er kein Räuber, kein Ungerechter, 497 kein Ehebrecher ist, weil er doch „zweimal in der Woche fastet“ und „den Zehnten gibt von allem, was er hat“ (Luk. 18,11). Er erkennt in offenem Bekenntnis an, daß die Gerechtigkeit, die er besitzt, Gottes Gabe ist; aber weil er sich vermißt, gerecht zu sein, darum geht er von Gottes Angesicht fort, unbegnadet und verhaßt! Der Zöllner dagegen wird durch die Erkenntnis seiner Ungerechtigkeit „gerechtfertigt“! (Luk. 18,14). Da kann man sehen, wie hoch unsere Demut bei dem Herrn in Gnaden steht: unser Herz ist gar nicht geöffnet, Gottes Barmherzigkeit anzunehmen, wenn es nicht von jedem Wahn eigener Würdigkeit gänzlich leer ist. Wo dieser Wahn das Herz einnimmt, da verschließt er dem Erbarmen Gottes den Zugang. Damit keiner daran zweifelt, ist Christus vom Vater mit dem Auftrag auf die Erde gesandt worden, „den Elenden zu predigen, die zerbrochenen Herzen zu verbinden, zu verkündigen den Gefangenen die Freiheit, den Gebundenen, daß sie erlöst werden ... zu trösten alle Traurigen, ... ihnen zu schaffen Schmuck für Asche und Freudenöl für Traurigkeit und schöne Kleider für einen betrübten Geist ...“ (Jes. 61,1-3). Auf Grund dieses Auftrages lädt er bloß „die Mühseligen und Beladenen“ (Matth. 11,28) zum Teilhaben an seiner Freundlichkeit ein. Und an anderer Stelle sagt er: „Ich bin gekommen, die Sünder zur Buße zu rufen und nicht die Gerechten!“ (Matth. 9,13).

7. Christus is gestuur om sondaars en nie regverdiges nie te verlos

Maar ons beste Onderwyser was nie daarmee tevrede om dit net in woorde vir ons weer te gee nie, en daarom het Hy ook met ’n gelykenis soos op ’n skildery die beeld van ware ootmoed vir ons geskets. Want Hy hou aan ons ’n belastinggaarder voor wat ver weg staan en nie waag om sy oë na die hemel op te slaan nie. Dan bid hy met groot geweeklaag: “Here, wees my sondaar genadig”.⁵³ Ons moenie dink dat dit ’n teken van geveinsde beskeidenheid is dat hy nie waag om sy oë hemelwaarts op te slaan nie, dat hy nie nader kom nie en dat hy op sy bors slaan en bely dat hy ’n sondaar is nie. Ons moet egter weet dat dit getuig van sy innerlike gevoelens. Aan die ander kant hou die Here aan ons ’n Fariseër voor wat God dank dat hy nie uit die gewone mense is of ’n rower of ’n onregverdige man of ’n owerspeler nie, omdat hy twee keer per week gevas het en ’n tiende van alles wat hy gehad het, gegee het.⁵⁴ Met sy openlike belydenis erken hy dat die geregtigheid wat hy het, ’n gawe van God is, maar omdat hy vol selfvertroue is dat hy regverdig is, gaan hy sonder welgevalle en gehaat van God se aangesig af weg. Die belastinggaarder word deur die erkenning van sy ongeregtigheid regverdig gemaak.

Hieruit kan ons sien hoe welgevallig ons ootmoed voor die Here se aangesig is, sodat ’n mens se hart nie vir sy barmhartigheid ontvanklik is nie tensy dit volkome ontdoen is van elke indruk van eie waardigheid. Wanneer dit eers ’n mens se hart ingeneem het, sluit dit die toegang tot God se barmhartigheid af. En om by niemand enige twyfel daaroor te laat nie, is Christus met hierdie opdrag deur die Vader na die aarde gestuur: om die blye boodskap vir die armes te bring, die verbryseldes van hart te genees, vryheid vir gevangenes en vir diegene in tronke ontsluiting te verkondig en die wat treur, te troos; om aan hulle heerlikheid te gee in die plek van as, olie in die plek van droefheid, ’n 971 lofkleed in die plek van droefgeestigheid.⁵⁵ Volgens hierdie opdrag nooi Hy slegs diegene wat swaar kry en belas is, om in sy milddadigheid te deel; en elders: “Ek het nie gekom om regverdiges te roep nie, maar sondaars”.⁵⁶

7. Более того, наш добрый Господин, не удовлетворяясь простыми словами, даёт нам в притче, как на картине, подлинный образ смирения. Он рассказывает о мытаре, который, стоя вдали и не осмеливаясь поднять глаз на небо, с сокрушёнными вздохами молится так: Господи, будь милостив ко мне, бедному грешнику! (Лк 18:13) Не станем считать признаком притворной скромности то, что он не смеет поднять глаза к небу и, ударяя себя в грудь, называет грешником. Нет, это свидетельства сердечного чувства. С другой стороны, Иисус показывает фарисея, который воздаёт хвалу Богу за то, что он не таков, как другие люди, грабители, беззаконники или прелюбодеи, что он постится два раза в неделю и отдаёт десятую часть своего состояния. Он открыто признает, что его праведность происходит от милости Божьей. Но, поскольку он верит, что праведен по делам, он уходит отверженный Богом. Напротив, мытарь оправдан сознанием своего нечестия.

Из этого мы можем видеть, насколько угодно Богу наше смирение: настолько, что сердце неспособно принять Божью милость, если оно не свободно от всякого мнения о собственных достоинствах. Если оно занято им, то закрыт доступ благодати. Дабы в этом не оставалось никакого сомнения, Отец послал на землю Господа нашего Иисуса с поручением принести добрую весть бедным, исцелить сокрушённых сердцем, проповедать пленным освобождение, узникам - открытие темницы, утешить сетующих, дать им вместо пепла славу, вместо плача елей, вместо уныния одежды радости (Ис 61:1-3). Исполняя это поручение, Он призывает принять своё благословение только труждающихся и обременённых. В другом месте Иисус говорит, что пришёл призвать не праведников, а грешников (Мф 11:28; 9:13).

8. Ergo si Christi vocationi locum dare libet, facessat procul omnis^d a nobis tum arrogantia, tum securitas^e. Illa ex stulta propriae iustitiae persuasione nascitur, ubi homo habere se^f aliquid putat cuius merito apud Deum commendetur; haec etiam sine ulla operum persuasione esse potest. Multi enim peccatores, quia vitiorum dulcedine inebriati, Dei^g iudicium non cogitant, tanquam veterno quodam obstupefacti iacent, ne aspirent ad oblatam sibi misericordiam. At vero non minus excutiendus talis torpor quam abiicienda quaevis nostri confidentia, quo expediti ad Christum festinemus, quo vacui et ieiuni impleri ipsius bonis queamus. || Nunquam enim illi^h satis confidemus, nisi de nobis penitus diffisi: nunquam in ipso 215 satis animos erigemus, nisi prius in nobis deiectos: nunquam in ipso nos satis^a solabimur, nisi in nobis desolati. || Gratiae ergo Dei apprehendendae ac obtinendae, abiecta quidem prorsus nostri fiducia, freti vero sola bonitatis eius certitudine, idonei sumus, dum (ut ait Augustinus) nostra merita obliti, Christi dona amplectimur [De ver. Apostoli, cap. 8^b]¹; || quia si in nobis merita quaereret, non veniremus ad eius dona. Cui pulchre succinit Bernardus, servis infidis comparans superbos, qui meritis suis vel minimum arrogant: quia laudem gratiae per se transeuntis improbe retinent, perinde acsi paries radium se parturire dicat quem suscipit per fenestram [Ser. 13. in Can.]². || Ne longius hic immoremur, habeamus brevem sed generalem certamque regulam, eum ad participandos divinae misericordiae fructus comparatum, qui seipsum non dico iustitia (quae nulla est) sed vana ventosaque iustitiae imagine penitus exinanivit; quia tantum quisque obiicit impedimenti Dei beneficentiae quantum in seipso acquiescit.

8. Parquoy si nous voulons donner lieu à la vocation de Christ, il faut que toute arrogance et presomption soit loing de nous. Par Arrogance j’enten l’orgueil qui s’engendre d’une folle persuasion de justice, quand l’homme pense avoir quelque chose, dont il merite estre agreable à Dieu: par Presomption j’enten une nonchalance charnelle, qui peut estre sans aucune fiance des œuvres. Car il y a plusieurs pecheurs, lesquels d’autant qu’estans enyvrez de la douceur de leurs vices, ils ne pensent point au jugement de Dieu; pareillement estans comme estourdis, ils n’aspirent nullement à la misericorde qui leur est presentée. Or il ne faut pas moins chasser une telle nonchalance, qu’abbatre toute confiance de nous-mesmes si nous voulons estre à delivre pour courir à Christ, afin qu’il nous remplisse de ses biens. Car jamais nous ne nous confierons bien en luy, sinon en nous deffiant du tout de nous-mesmes: jamais nous ne leverons bien nostre cœur en luy, qu’il ne soit premier abbatu en nous: jamais nous ne recevrons droite consolation de luy, sinon que nous soyons desolez en nous. Nous sommes donc lors disposez à recevoir et obtenir la grace de Dieu, quand nous estans demis de toute fiance de nous-mesmes, nous avons nostre seul appuy sur sa bonté: et comme dit sainct Augustin, ayans oublié nos merites, recevons les graces de Christ.⁵² Pource que s’il cherchoit en nous quelque merite, jamais nous ne viendrions à ses dons. Et sainct Bernard s’accorde tresbien avec luy, en accomparant les orgueilleux, qui attribuent tant peu que ce soit à leur merite, à des serviteurs desloyaux: pource qu’ils se retiennent la louange de la grace, laquelle n’a fait que passer par eux.⁵³ Comme si une paroy se vantoit d’avoir engendré la clarté, laquelle elle reçoit par une fenestre. Afin de ne nous arrester point icy trop, que nous ayons ceste reigle qui est brieve, mais est generale et trescertaine: c’est que celuy qui s’est du tout aneanty et demis (je ne dy pas de sa justice qui est nulle, mais de ceste ombre de justice qui nous deçoit) est deuement prerparé à recevoir les fruits de la misericorde de Dieu. Car d’autant qu’un chacun se repose plus en soymesme, d’autant met-il plus d’empeschement à la grace de Dieu.

8. Therefore, if we would obey the call of Christ, let us dismiss all arrogance and carelessness from our minds. The former arises from a foolish persuasion of our own righteousness, when a man supposes himself to be possessed of any thing, the merit of which can recommend him to God; the latter may exist without any consideration of works. For multitudes of sinners, inebriated with criminal pleasures, and forgetful of the Divine judgment, are in a state, as it were, of lethargic insensibility, so that they never aspire after the mercy which is offered to them. But it is equally necessary for us to shake off such stupidity, and to reject all confidence in ourselves, in order that, being freed from every incumbrance, we may hasten to Christ, all destitute and hungry, to be filled with his blessings. For we shall never have sufficient confidence in him, unless 683 we entirely lose all confidence in ourselves; we shall never find sufficient encouragement in him, unless we are previously dejected in ourselves; we shall never enjoy sufficient consolation in him, unless we are utterly disconsolate in ourselves. We are prepared, therefore, to seek and obtain the grace of God, discarding at the same time all confidence in ourselves, and relying solely on the assurance of his mercy, “when,” as Augustine says, “forgetting our own merits, we embrace the free gifts of Christ; because, if he sought merits in us, we should not come to his free gifts.” With him Bernard fully agrees, when he compares proud men, that arrogate ever so little to their own merits, to unfaithful servants, because they unjustly claim the praise of the grace which passes through them; just as though a wall should say that it produces the sunbeams which it receives through a window. But not to dwell any longer on this, we may lay it down as a brief, but general and certain maxim, that he is prepared for a participation of the benefits of Divine mercy, who has wholly divested himself, I will not say of his righteousness, which is a mere nullity, but of the vain and airy phantom of righteousness; for as far as any man is satisfied with himself, so far he raises an impediment to the exercise of the grace of God.

8. Arrogance, security, and self-confidence, must be renounced. General rule, or summary of the above doctrine.

Therefore if we would make way for the call of Christ, we must put far from us all arrogance and confidence. The former is produced by a foolish persuasion of self-righteousness, when a man thinks that he has something in himself which deservedly recommends him to God; the latter may exist without any confidence in works.¹ For many sinners, intoxicated with the pleasures of vice, think not of the judgment of God. Lying stupefied, as it were, by a kind of lethargy, they aspire not to the offered mercy. It is not less necessary to shake off torpor of this description than every kind of confidence in ourselves, in order that we may haste to Christ unencumbered, and while hungry and empty be filled with his blessings. Never shall we have sufficient67confidence in him unless utterly distrustful of ourselves; never shall we take courage in him until we first despond of ourselves; never shall we have full consolation in him until we cease to have any in ourselves. When we have entirely discarded all self-confidence, and trust solely in the certainty of his goodness, we are fit to apprehend and obtain the grace of God. “When,” (as Augustine says), “forgetting our own merits, we embrace the gifts of Christ, because if he should seek for merits in us we should not obtain his gifts,” (August.de Verb. Apost. 8). With this Bernard admirably accords, comparing the proud who presume in the least on their merits, to unfaithful servants, who wickedly take the merit of a favor merely passing through them, just as if a wall were to boast of producing the ray which it receives through the window (Bernard, Serm. 13, in Cant). Not to dwell longer here, let us lay down this short but sure and general rule, That he is prepared to reap the fruits of the divine mercy who has thoroughly emptied himself, I say not of righteousness (he has none), but of a vain and blustering show of righteousness; for to whatever extent any man rests in himself, to the same extent he impedes the beneficence of God.

8. Indien we dus aan de roeping van Christus plaats willen geven, dan moeten wij verre van ons doen zowel alle aanmatiging als alle zorgeloosheid. De aanmatiging ontstaat uit een dwaze inbeelding van eigen rechtvaardigheid, wanneer de mens meent, dat hij iets heeft, door welks verdienste hij bij God aangenaam zou worden, de zorgeloosheid kan ook bestaan zonder enige inbeelding der werken. Want vele zondaren liggen, omdat ze dronken van de zoetheid der zonden, niet denken aan Gods oordeel, terneer als waren ze door een of andere slaapziekte ongevoelig geworden, zodat ze niet jagen naar de hun aangeboden barmhartigheid. Maar zulk een ongevoeligheid moet evenzeer afgeschud worden als elk vertrouwen op onszelf moet worden weggeworpen, opdat we onbelemmerd ons tot Christus mogen haasten, en opdat we, ledig en hongerig, met zijn goederen vervuld mogen worden. Want nooit zullen wij voldoende op Hem vertrouwen, tenzij wij geheel en al onszelf wantrouwen; nooit zullen wij in Hem voldoende onze harten opheffen, tenzij zij eerst ternedergeworpen zijn in onszelf; nooit zullen zij in Hem voldoende ons troosten, tenzij wij in onszelf mistroostig zijn. Wij zijn dus geschikt om de genade Gods aan te grijpen en te behouden, wanneer wij het vertrouwen op onszelf geheel en al weggeworpen hebben, en alleen vertrouwen op de gewisheid zijner goedheid, wanneer wij, zoals Augustinus zegt¹ onze eigen verdiensten vergeten en Christus' gaven omhelzen, want wanneer Hij in ons verdiensten zocht, zouden wij tot zijn gaven niet komen. En hiermee stemt Bernardus² schoon overeen, wanneer hij de hovaardigen, die zich op hun verdiensten ook het minst laten voorstaan, vergelijkt met ontrouwe dienstknechten; omdat ze de lof der genade die slechts door hen heengaat, onbeschaamd vasthouden, evenals of een wand zeide, dat hij de lichtstraal voortbrengt, die hij door het venster ontvangt. Om hier ons niet langer mee bezig te houden: laat ons als een korte, maar algemene en zekere regel dit hebben, dat hij toebereid is om deel te hebben aan de vruchten van Gods barmhartigheid, die zichzelf, ik zeg niet van de rechtvaardigheid (die er niet is), maar van de ijdele en opgeblazen inbeelding der rechtvaardigheid, geheel ontledigd heeft; want voorzover iemand berust in zichzelf, in diezelfde mate staat hij Gods weldadigheid in de weg.

8. Anmaßung und Selbstsicherheit vor Gott versperren uns den Weg zu Christus

Wollen wir also dem Ruf Christi Raum geben, so muß alle Anmaßung, alle Selbstsicherheit weit von uns weichen. Die Anmaßung entsteht aus der törichten Einbildung eigener Gerechtigkeit, wo also der Mensch etwas zu besitzen glaubt, durch dessen Verdienst er bei Gott angenehm sei. Die Selbstsicherheit kann auch ohne jede Überzeugung (von dem Wert) der Werke bestehen. Denn viele Sünder werden von der Süßigkeit der Laster trunken, denken nicht an Gottes Gericht, liegen da wie von Schlafsucht erstarrt, so daß sie sich über dem allen gar nicht nach der ihnen angebotenen Barmherzigkeit sehnen. Aber diese Schläfrigkeit müssen wir ebenso von uns werfen, wie wir alles Selbstvertrauen von uns tun müssen, damit wir in rechter Bereitschaft zu Christus eilen, um leer und hungrig mit seinen Gütern erfüllt werden zu können! Wir haben nämlich nie und nimmer genug Vertrauen zu ihm, wenn wir uns selber nicht gänzlich mißtrauen; nie werden wir das Herz genugsam zu ihm erheben, wenn wir nicht zuvor in uns selber niedergeworfen sind, nie werden wir in ihm genug Trost finden, wenn wir nicht in uns selber trostlos sind! Wenn wir nun alles Vertrauen auf uns selber weggeworfen haben und uns allein auf die Gewißheit um seine Güte verlassen, dann sind wir tüchtig, Gottes Gnade zu erfassen und festzuhalten: da vergessen wir - wie Augustin sagt - unserer eigenen Verdienste und ergreifen Christi Gaben (Predigt 174,2); denn wenn er bei uns Verdienste suchte, dann kämen wir nicht zu seinen Geschenken. Dem stimmt Bernhard treffend zu: er vergleicht die hochmütigen Menschen, die sich für ihre Verdienste auch nur das geringste anmaßen, mit ungetreuen Knechten, weil sie das Lob für die Gnade, die durch sie bloß hindurchgeht, in Bosheit zurückhalten - wie wenn eine Wand sich rühmen wollte, sie brächte den Strahl hervor, den sie doch durch das Fenster empfängt! (Predigten zum Hohen Liede, 13,5). Um uns aber hier nicht länger aufzuhalten, wollen wir als kurze, aber allgemeingültige und sichere Regel festhalten: der ist geschickt, an den Früchten der göttlichen Barmherzigkeit Anteil zu haben, der sich aller - ich sage nicht: Gerechtigkeit; denn die ist eben nicht vorhanden; sondern - aller eitlen, aufgeblasenen Einbildung, er besäße Gerechtigkeit, gänzlich entledigt hat. Denn jeder setzt der göttlichen Wohltätigkeit in dem Maße ein Hindernis entgegen, in dem er auf sich selbst sein Vertrauen gründet.

8. Verwaandheid en selftevredenheid is struikelblokke in die gelowige se soeke na Christus

As ons dus aan Christus se roeping ’n plek wil gee, moet elke sweem van verwaandheid⁵⁷ sowel as ’n gevoel van onbesorgdheid ver van ons af wees. So ’n verwaandheid ontstaan uit ’n dwase oortuiging van eie regverdigheid wanneer ’n mens dink dat hy iets het waardeur hy by God verdienstelik is en vir Hom welgevallig word. Onbesorgdheid kan selfs sonder enige oortuiging van eie werke ontstaan. Want baie sondaars dink nie aan God se oordeel nie, net asof hulle van die aangenaamheid van hulle gebreke beskonke is en van slaapsiekte bedwelmd plat op die grond lê sodat hulle nie na die barmhartigheid wat Hy hulle aanbied, streef nie. Maar ons moet so ’n traagheid nie minder van ons afskud nie as wat ons elke sweem van vertroue in onsself moet verwerp om onbelas na Christus te haas sodat ons met sy seëninge gevul kan word wanneer ons self leeg en honger is. Want ons sal nooit voldoende op Hom vertrou as ons onsself nie ten voile wantrou nie. Ons sal nooit ons gemoedere voldoende na Hom rig as ons nie eers vooraf in onsself verslae is nie. Ons sal nooit voldoende troos in Hom vind as ons nie in onsself verlate is nie.

Ons is dus geskik om die genade van God te kry en te behou as ons inderdaad alle vertroue in onsself laat vaar en waarlik slegs op die sekerheid van sy eie goedertierenheid steun, wanneer ons, soos Augustinus sê, ons eie verdienstes vergeet en die gawes van Christus omhels,⁵⁸ omdat ons nie by sy gawes sal uitkom as Hy verdienstes in ons sou soek nie. Bernardus stem pragtig daarmee saam wanneer hy hooghartiges wat op grond van hulle verdienstes selfs die geringste vir hulle self toe-eien, met ontroue diensknegte vergelyk omdat hulle die lof vir die genade wat slegs deur hulle gaan, vir hulleself hou. Dit is net soos wanneer ’n muur sou sê dat hy die sonstraal voortbring wat deur ’n venster daarop val.⁵⁹

Maar om ons nou nie langer hiermee op te hou nie, laat ons die kort maar algemene en onwrikbare reël neerlê dat iemand gereed is om in die vrug 972 van die genade van God te deel wanneer hy homself heeltemal, ek sê nie van sy eie geregtigheid, waarvan hy niks het nie, maar van sy hol en opgeblase beeld van geregtigheid ontledig het. In soverre iemand tewens in homself berusting vind, is hy ’n struikelblok vir die weldadigheid van God.

8. Поэтому, если мы хотим ответить на призыв Христа, мы должны быть далеки от всякого высокомерия и самомнения. Под высокомерием я разумею гордость, которая возникает из глупого убеждения в собственной праведности, когда человек считает, будто обладает чем-то угодным Богу. Под самомнением я понимаю плотское небрежение, которое может иметь место вне всякой связи с убеждением в Ценности дел. Существует немало грешников, которые настолько опьянены сладостью своих пороков, что не задумываются о Божьем суде и, словно потерявшие рассудок, не стремятся к предложенной им милости. Следует избавиться от этого небрежения, равно как и от самоуверенности, если мы хотим быть свободны для того, чтобы устремиться ко Христу и исполниться его благ. Ибо мы никогда не сможем довериться Ему, если не откажемся полностью от доверия к самим себе. Никогда мы не возвысим до Него своё сердце, если прежде не повергнем своё сердце в уныние. Никогда мы не получим от Него истинного утешения, если не отчаемся в самих себе.

Итак, мы лишь тогда будем готовы получить благодать от Бога, когда, утратив всякую уверенность в самих себе, будем видеть единственную опору в его благости. И, как сказал св. Августин, забыв о своих заслугах, получим милости от Христа, ибо, если бы Он искал у нас каких-то заслуг, мы никогда не получими бы его даров. С ним вполне согласен св. Бернар, который сравнивает гордых, приписывающих себе какие бы то ни было заслуги, с неверными рабами, относящими на свой счёт похвалы той милости, которая лишь передаётся через них. Это как если бы стена хвалилась тем, что производит свет, который она получает через окно. Чтобы более не задерживаться на этом, нам следует запомнить короткое, но всеобщее и вполне определённое правило: к принятию плодов Божьей милости должным образом готов тот, кто полностью самоуничижился и отказался - не скажу от собственной праведности, которой не существует, но от обманывающего нас подобия праведности. Ибо чем более человек полагается на самого себя, тем больше он создаёт препятствий для благодати Божьей.